विकिस्रोतः:समुदायद्वारम्

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sa">
  <siteinfo>
    <sitename>विकिस्रोतः</sitename>
    <dbname>sawikisource</dbname>
    <base>https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0%E0%A4%AE%E0%A5%8D</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">माध्यमम्</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">विशेषः</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">सम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">सदस्यः</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">सदस्यसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">विकिस्रोतः</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">विकिस्रोतःसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">सञ्चिका</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">सञ्चिकासम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">मीडियाविकि</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">मीडियाविकिसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">फलकम्</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">फलकसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">साहाय्यम्</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">साहाय्यसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">वर्गः</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">वर्गसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">प्रवेशद्वारम्</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">प्रवेशद्वारसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">लेखकः</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">लेखकसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="104" case="first-letter">पृष्ठम्</namespace>
      <namespace key="105" case="first-letter">पृष्ठसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="106" case="first-letter">अनुक्रमणिका</namespace>
      <namespace key="107" case="first-letter">अनुक्रमणिकासम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="108" case="first-letter">श्रव्यम्</namespace>
      <namespace key="109" case="first-letter">श्रव्यसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">पटलम्</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">पटलसम्भाषणम्</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">गैजेट</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">गैजेट वार्ता</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">गैजेट परिभाषा</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">गैजेट परिभाषा वार्ता</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>विकिस्रोतः:समुदायद्वारम्</title>
    <ns>4</ns>
    <id>5283</id>
    <revision>
      <id>340771</id>
      <parentid>340315</parentid>
      <timestamp>2022-07-19T12:30:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>1204</id>
      </contributor>
      <comment>/* CIS-A2K Newsletter June 2022 */ नवीनविभागः</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="309632" xml:space="preserve">अहं संगणक यन्त्रस्य एकः भाषायं उपरि एकः लेखनीं लिकितवन्तः| तस्य भाषस्य नामः आर प्रोग्रामः इति|
आविश्वे अत्यधिकतया  उपयोगं कुर्वन्ति सन्ति|सङ्गणकस्य भाषा प्रोग्रंमिन्ग इति|अद्यत्वे विद्यमान बहु मोउल्ययुत विषयः अस्ति  विशयानां  विज्ञानं|तादृशान पण्डितान जनान् अन्वेद्रुष्टुं बहव्यह सम्स्तहा वर्तन्ते|
एषा सरलभाश अस्ति सुलभतय अवगम्यते |पटीतुं कार्यगतं कर्तुं च सुलभमस्ति|एतस्मिन् सफलतां  प्राप्तुं सङ्गणकस्य तता गनितशस्त्रय्स संयोजनस्य आवश्यकं अस्ति|इतःआ पूर्वं एषा भाषा मोउल्यरहित भाषासीत किन्तुः  इतः परम् |

==Wikisource Advance Training 2019 host for Bid &amp; Application open==

''Call for bids to host Wikisource Advance Training 2019 &amp; participation of the program.'' 

''Apologies for writing in English, please consider translating the message.''

''Hello everyone,''

It gives us great pleasure to inform that the  Wikisource Advance Training 2019 programme organised by CIS-A2K is going to be held from 11 October &amp; 13 October 2019.This year CIS-A2K is seeking expressions of interest from interested communities in India for hosting the Wikisource Advance Training 2019.Wikisource Advance Training is a 3 (three) days residential training program for  which attempts to aims to groom experienced Wiki-librarians for Indic language Wikisource to proofread even better quality content on Wikisource.  

&lt;big&gt;'''If you're interested in hosting the program, Following are the per-requests to propose a bid:'''&lt;/big&gt;
*Active local community which is willing to support conducting the event.
*At least 4 active Wikimedian ( not specific for Wikisource contributor) community members should come together and propose the city. They should reside in the city/nearby or states.
*Women Wiki-librarian in organizing team is highly recommended.
*City should have at least a national airport.
*Venue and accommodations should be available for the event dates.
*Participants size of Wikisource Advance Training generally will be around 22.
*Needed a venue which will have good internet connectivity and conference space for the above mentioned size of participants.
*Discussions/announcement with the local community by mailing list/village pump.

&lt;big&gt;'''For participation in this program, you should apply here:'''&lt;/big&gt;
*The selection will be done by each Indic Wikisource community.
*We may select maximum 2 (two) Wiki-librarian from each language community.
*'''Eligibility criteria for supporting a candidate for a participation:''' He/she should have a minimum 50 proofread in their languages Wikisource before 15th August 2019.
*The applicant for participation in this program should have a minimum 500 proofread in their languages Wikisource before 15th August 2019.
*Self nomination can be done at with a new section.
*We encourage for female participants. 

Please learn more about the Wikisource Advance Training program please visit [[:meta:CIS-A2K/Events/Wiki Advanced Training/2019|this page]] and to submit your bid please visit [[:meta:CIS-A2K/Events/Wikisource Advance Training/Bids|this page]]. Feel free to reach to me for more information or email jayanta@cis-india.org.

Best!
[[सदस्यः:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Jayanta (CIS-A2K)|सम्भाषणम्]]) १७:३०, १४ अगस्त २०१९ (UTC)

== Update on the consultation about office actions ==

Hello all, 

Last month, the Wikimedia Foundation's Trust &amp; Safety team [[:en:Wikipedia:Village_pump_(policy)/Archive_152#Announcement_of_forthcoming_temporary_and_partial_ban_tool_consultation|announced]] a future consultation about partial and/or temporary [[m:Special:MyLanguage/office actions|office actions]]. We want to let you know that the '''draft version''' of this consultation has now been [[:m:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|posted on Meta]]. 

This is a '''draft'''. It is not intended to be the consultation itself, which will be posted on Meta likely in early September. Please do not treat this draft as a consultation. Instead, we ask your assistance in forming the final language for the consultation.

For that end, we would like your input over the next couple of weeks about what questions the consultation should ask about partial and temporary Foundation office action bans and how it should be formatted. '''[[:m:Talk:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|Please post it on the draft talk page]]'''. Our goal is to provide space for the community to discuss all the aspects of these office actions that need to be discussed, and we want to ensure with your feedback that the consultation is presented in the best way to encourage frank and constructive conversation.

Please visit [[:m:Office_actions/Community_consultation_on_partial_and_temporary_office_actions/draft|the consultation draft on Meta-wiki]] and leave your comments on the draft’s talk page about what the consultation should look like and what questions it should ask. 

Thank you for your input! -- The [[m:Special:MyLanguage/Trust and Safety|Trust &amp; Safety team]] ०८:०३, १६ अगस्त २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=19175143 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Trizek (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== New tools and IP masking ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Hey everyone,

The Wikimedia Foundation wants to work on two things that affect how we patrol changes and handle vandalism and harassment. We want to make the tools that are used to handle bad edits better. We also want to get better privacy for unregistered users so their IP addresses are no longer shown to everyone in the world. We would not hide IP addresses until we have better tools for patrolling.

We have an idea of what tools ''could'' be working better and how a more limited access to IP addresses would change things, but we need to hear from more wikis. You can read more about the project [[m:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|on Meta]] and [[m:Talk:IP Editing: Privacy Enhancement and Abuse Mitigation|post comments and feedback]]. Now is when we need to hear from you to be able to give you better tools to handle vandalism, spam and harassment.

You can post in your language if you can't write in English.
[[User:Johan (WMF)|Johan (WMF)]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; १४:१९, २१ अगस्त २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johan_(WMF)/Tools_and_IP_message/Distribution&amp;oldid=19315232 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Johan (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Strategy Draft Recommendation Discussion Salon ==

''Please translate this message to your language if possible.''
[[File:Talk-icon-Tamil-yesNO.svg|right|120px]]
Greetings,&lt;br&gt;
You know Strategy Working Groups have published [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Working Groups/Diversity/Recommendations|draft recommendations]] at the beginning of August. On 14–15 September we are organising a strategy salon/conference at Bangalore/Delhi (exact venue to be decided) It'll be a 2 days' residential event and it aims to provide a discussion platform for experienced Wikimedians in India to learn, discuss and comment about the draft recommendations. Feedback and discussions will be documented.

If you are a Wikipedian from India, and want to discuss the draft recommendations, or learn more about them, or share your valuable feedback you may apply to participate in the event.

Please have a look at the '''[[:m:Wikimedia_movement_strategy_recommendations_India_salon|event page for more details]]''' The last date of application is 5 September.

It would be great if you share this information who needs this. For questions, please write on the event talk page, or email me at tito+indiasalon@cis-india.org

Regards. --[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०७:५०, २९ अगस्त २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=19330710 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Ananth (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;
:'''Event page can be seen for more details at [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia movement strategy recommendations India salon|Wikimedia movement strategy recommendations India salon]]'''--[[सदस्यः:Ananth (CIS-A2K)|Ananth (CIS-A2K)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Ananth (CIS-A2K)|सम्भाषणम्]]) ०३:२५, ३ सितम्बर २०१९ (UTC)

==Wikisource Advance Training 2019 Application open==

''Call for application for participation in Wikisource Advanced Training 2019. Apologies for writing in English, please consider translating the message.''

Hello everyone,

It gives us great pleasure to inform that the  Wikisource Advance Training 2019 program organized by CIS-A2K is going to be held from 11 October &amp; 13 October 2019 at Pune.

Wikisource Advance Training is a 3 (three) days residential training program for which attempts to aims to groom experienced Wiki-librarians for Indic language Wikisources to proofread even better quality content on Wikisource.  

Interested candidates are requested to apply with the following registration link:
https://docs.google.com/forms/d/1Uhab4qpMUZYMnO_VeHRfN0FinbhNiCwiooSxHFPGxpI/edit

Please learn more about the [[:meta:CIS-A2K/Events/Wiki Advanced Training/2019|Wikisource Advance Training]] program and Other details will be updated from time to time on this page. 
Feel free to reach me for more information or email jayanta@cis-india.org.

Best! [[सदस्यः:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Jayanta (CIS-A2K)|सम्भाषणम्]]) १७:३४, १२ सितम्बर २०१९ (UTC)

== The consultation on partial and temporary Foundation bans just started ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Hello, 

In a [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|recent statement]], the Wikimedia Foundation Board of Trustees [[:en:Wikipedia:Community_response_to_the_Wikimedia_Foundation%27s_ban_of_Fram/Official_statements#Board_statement|requested that staff hold a consultation]] to &quot;re-evaluat[e] or add community input to the two new office action policy tools (temporary and partial Foundation bans)&quot;.

Accordingly, the Foundation's Trust &amp; Safety team invites all Wikimedians [[:m:Office actions/Community consultation on partial and temporary office actions/09 2019|to join this consultation and give their feedback]] from 30 September to 30 October. 

How can you help?

* Suggest how partial and temporary Foundation bans should be used, if they should (eg: On all projects, or only on a subset);

* Give ideas about how partial and temporary Foundation bans should ideally implemented, if they should be; and/or

* Propose changes to the existing Office Actions policy on partial and temporary bans.

We offer our thanks in advance for your contributions, and we hope to get as much input as possible from community members during this consultation!

&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;-- [[user:Kbrown (WMF)|Kbrown (WMF)]] १७:१४, ३० सितम्बर २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=19302497 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Trizek (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;
==सं‌विकिस्रोतसः मुखपुटस्य पुनर्निर्माणम्==
[https://meta.wikimedia.org/wiki/CIS-A2K/Events/Wiki_Advanced_Training/2019 भारतीयविकिस्रोतप्रशिक्षणवर्गे] (२०१९) संविकिपक्षतः द्वौ ([[user: Sayant Mahato| Sayant Mahato]] and [[user:Soorya Hebbar| Soorya Hebbar]]) भागं गृहीतवन्तौ । तत्र मुखपुटविषये किञ्चन सत्रम् आसीत् यत्र सर्वैः मुखपुटस्य विषयक्रमः चर्चितः । अतः संविकिसदस्यानां कृते प्रार्थ्यते यत् भवन्तः मुखपुटस्य परिवर्तनाय स्वाभिप्रायान् सूचयन्तु।--[[सदस्यः:Sayant Mahato|Sayant Mahato]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Sayant Mahato|सम्भाषणम्]]) ०७:३५, ११ अक्तूबर २०१९ (UTC)
===अभिप्रायाः===
[https://ta.wikisource.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AF%81%E0%AE%A4%E0%AE%B1%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AE%95%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%AE%E0%AF%8D तमिलुविकिस्रोतोमुखपुटात्] अनेके अंशाः स्वीकर्तुं शक्याः।[[सदस्यः:Soorya Hebbar|Soorya Hebbar]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Soorya Hebbar|सम्भाषणम्]]) ०४:११, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)

===समर्थनम्===
#{{support}}[[सदस्यः:Soorya Hebbar|Soorya Hebbar]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Soorya Hebbar|सम्भाषणम्]]) ०४:१५, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)
#{{support}}[[सदस्यः:Surekha Kamath|Surekha Kamath]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Surekha Kamath|सम्भाषणम्]]) ०८:४८, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)

==अखिलभारतीयविकिसम्मेलनम् २०२० भाग्यनगरम्==
{| bgcolor=&quot;#f8f8ff&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border:1px solid #999999;&quot;
|
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
प्रिय बन्धो!
:: अहम् आन्ध्रप्रदेश-तेलङ्गणा-विकिसदस्यानां पक्षतः इमं सन्देशं लिखामि । भवत्सु केचन पूर्वमेव जानीयुः यत् अखिलभारतीयविकिसम्मेलनम् २०२० तमे वर्षे भाग्यनगरे आयोजयितुं सन्नद्धाः स्मः। एषा राष्ट्रियसंगोष्ठी अन्यविकिसमुदायैः सह सम्पर्कार्थं साहाय्यं करोति। ज्ञानस्य विनिमयः, नूतनज्ञानस्य प्राप्तिः एवं विकिपरिवारस्य निकटसम्बन्धेन अस्माकं विकि वर्धते। पूर्वतन संगोष्ठी २०१६ तमे वर्षे  संजाता ततः गतेषु त्रिषु वर्षेषु किमपि संगोष्ठ्यादयः नाभवन् ।  एतादृशकार्यक्रमाणाम् अभावात् विकिपरिवारे समुदायेषु परस्परसम्बन्धः विनश्यति येन विकिवर्धनम् अवरुद्धं भवति। अयं विकिसम्मेलनार्थं सुसमयः। कोऽपि गतेषु त्रिषु वर्षेषु संगोष्ठी आयोजने अग्रेसरः नासीत् तथा च भाग्यनगरं सुगमं वर्तते। अयं विषयः समर्थयितुं योग्यः इत्यहं मन्ये। अस्मिन् विषये अग्रे गमनात् पूर्वं सर्वसमूदायानां सहमतिः स्यात्। अधिकारिणां वैय्यक्तिकनिर्णयापेक्षया समुदायानां समन्वयनेन निर्णयस्वीकारे औचित्यं वर्तते। अतः संगोष्ठ्याः आयोजनदृष्ट्या सर्वेषां सहकारः अपेक्षितः। 
::[https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConference_India_2020:_Initial_conversations मेटाविकिप्रकल्पपुटे] कार्ययोजनाविषये स्पष्टं विवरणं वर्तते।  अन्यसमुदायानां समर्थनम् [https://meta.wikimedia.org/wiki/WikiConference_India_2020:_Initial_conversations#Community_endorsements अत्र] द्रष्टुं शक्यते ।  कृपया पुटम् अवलोक्य भवदीयं समर्थनं करोतु येन अस्मिन् उद्यमे भवतः/भवत्याः सहभागः भवति। यावच्छीघ्रम् अस्माकं समुदायः एनम् उद्यमं समर्थयेत् येन आयोजकाः अग्रे विना विलम्बं(१८ अक्टोबर् अभ्यन्तरे) कार्यं कर्तुं प्रभवन्ति। डिसेम्बर्-मासाभ्यन्तरे धनसाहाय्यं प्राप्तव्यम्। प्रस्तावनिर्माणात् प्राग् नवेम्बर् मासे समुदायसर्वेक्षणम् अपि करणीयम्।--[[सदस्यः:Sayant Mahato|Sayant Mahato]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Sayant Mahato|सम्भाषणम्]]) १६:४६, ११ अक्तूबर २०१९ (UTC) 
|}
===समर्थनम्===
#{{support}}- विकिसम्मेलनं सर्वेषां विकिपरिवारसदस्यानां कृते लाभदायकं वर्तते। सर्वैः अवश्यम् एतादृशस्य कार्यक्रमस्य समर्थनं करणीयम्।--[[सदस्यः:Sayant Mahato|Sayant Mahato]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Sayant Mahato|सम्भाषणम्]]) १७:००, ११ अक्तूबर २०१९ (UTC)
#{{support}} विकिसम्मेलनात् अस्माकं समुदायस्य वर्धनंभवितुमर्हति। सम्मेलनम् अवश्यं भवेत्।[[सदस्यः:Soorya Hebbar|Soorya Hebbar]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Soorya Hebbar|सम्भाषणम्]]) ०४:०६, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)
#{{support}} विकिसम्मेलनम् अवश्यं भवेत् । [[सदस्यः:Surekha Kamath|Surekha Kamath]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Surekha Kamath|सम्भाषणम्]]) ०८:५१, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)

==PORTAL Namespace for saWikisource==
संस्कृतविकिस्रोतसः संवर्धनदृष्ट्या 'लेखकः', तथा च 'प्रवेशद्वार'पुटानां सृष्टिः अपेक्षिता वर्तते । We need to create namespaces which are missing on Sanskrit Wikisource. like - &lt;br&gt;

#&quot;Portal&quot; is &quot;प्रवेशद्वारम्&quot; in Sanskrit and &quot;Portal Talk&quot; is &quot;प्रवेशद्वारसम्भाषणम्&quot; ।

We are going to put a request on Phabricator regarding this. Please support us for the betterment of the sawikisource. --[[सदस्यः:Sayant Mahato|Sayant Mahato]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Sayant Mahato|सम्भाषणम्]]) ०७:४६, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)
===समर्थनम्/Support===
# {{support}} - --[[सदस्यः:Sayant Mahato|Sayant Mahato]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Sayant Mahato|सम्भाषणम्]]) ०७:४६, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)
# {{support}} - बहु पूर्वमेव एतदर्थं चिन्तितम् आसीत्। इदम् अवश्यं भवेदेव। --[[सदस्यः:Soorya Hebbar|Soorya Hebbar]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Soorya Hebbar|सम्भाषणम्]]) ०७:५४, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)
# {{support}} उत्तमविचारः [[सदस्यः:Surekha Kamath|Surekha Kamath]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Surekha Kamath|सम्भाषणम्]]) ०८:५३, १२ अक्तूबर २०१९ (UTC)

===विरोधः/Oppose===
===चर्चा /Discussion===

== Feedback wanted on Desktop Improvements project ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:Please-translate}}

{{int:Hello}}. The Readers Web team at the WMF will work on some [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Desktop Improvements|improvements to the desktop interface]] over the next couple of years. The goal is to increase usability without removing any functionality. We have been inspired by changes made by volunteers, but that currently only exist as local gadgets and user scripts, prototypes, and volunteer-led skins. We would like to begin the process of bringing some of these changes into the default experience on all Wikimedia projects. 

We are currently in the research stage of this project and are looking for ideas for improvements, as well as feedback on our current ideas and mockups.  So far, we have performed interviews with community members at Wikimania. We have gathered lists of previous volunteer and WMF work in this area. We are examining possible technical approaches for such changes.  

We would like individual feedback on the following:

* Identifying focus areas for the project we have not yet discovered
* Expanding the list of existing gadgets and user scripts that are related to providing a better desktop experience. If you can think of some of these from your wiki, please let us know
* Feedback on the ideas and mockups we have collected so far

We would also like to gather a list of wikis that would be interested in being test wikis for this project - these wikis would be the first to receive the updates once we’re ready to start building. 

When giving feedback, please consider the following goals of the project:

* Make it easier for readers to focus on the content
* Provide easier access to everyday actions (e.g. search, language switching, editing)
* Put things in logical and useful places
* Increase consistency in the interface with other platforms - mobile web and the apps
* Eliminate clutter
* Plan for future growth

As well as the following constraints:

* Not touching the content - no work will be done in terms of styling templates or to the structure of page contents themselves
* Not removing any functionality - things might move around, but all navigational items and other functionality currently available by default will remain
* No drastic changes to the layout - we're taking an evolutionary approach to the changes and want the site to continue feeling familiar to readers and editors

Please give all feedback (in any language) at [[mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements|mw:Talk:Reading/Web/Desktop Improvements]] 

After this round of feedback, we plan on building a prototype of suggested changes based on the feedback we receive. You’ll hear from us again asking for feedback on this prototype.

{{Int:Feedback-thanks-title}} [[mw:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]] ([[mw:User talk:Quiddity (WMF)|talk]])
&lt;/div&gt; ०७:१५, १६ अक्तूबर २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_2&amp;oldid=19462801 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Quiddity (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;
==Kalki Puran==
Can you upload the original text of complete Kalki Puranam please? [[सदस्यः:Lazy-restless|Lazy-restless]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Lazy-restless|सम्भाषणम्]]) १४:२१, १ नवम्बर २०१९ (UTC)

== Community Wishlist 2020 ==

[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|right|48px]]
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
The '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|2020 Community Wishlist Survey]]''' is now open! This survey is the process where communities decide what the [[m:Community Tech|Community Tech]] team should work on over the next year. We encourage everyone to submit proposals until the deadline on '''November 11, 2019''', or comment on other proposals to help make them better.

'''This year, we’re exclusively focusing on smaller projects (i.e., Wikibooks, Wiktionary, Wikiquote, Wikisource, Wikiversity, Wikispecies, Wikivoyage, and Wikinews).''' We want to help these projects and provide meaningful improvements to diverse communities. If you’re a member of any of these projects, please participate in the survey! To submit proposals, see the guidelines on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020#Guidelines|survey page]]. You can write proposals in any language, and we will translate them for you. Thank you, and we look forward to seeing your proposals!
&lt;/div&gt;
[[:m:user:IFried (WMF)|IFried (WMF)]] १९:३०, ४ नवम्बर २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&amp;oldid=19523495 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Trizek (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [WikiConference India 2020] Invitation to participate in the Community Engagement Survey ==

This is an invitation to participate in the Community Engagement Survey, which is one of the key requirements for drafting the Conference &amp; Event Grant application for WikiConference India 2020 to the Wikimedia Foundation. The survey will have questions regarding a few demographic details, your experience with Wikimedia, challenges and needs, and your expectations for WCI 2020. The responses will help us to form an initial idea of what is expected out of WCI 2020, and draft the grant application accordingly. Please note that this will not directly influence the specificities of the program, there will be a detailed survey to assess the program needs post-funding decision.

*Please fill the survey at https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd7_hpoIKHxGW31RepX_y4QxVqoodsCFOKatMTzxsJ2Vbkd-Q/viewform
*The survey will be open until 23:59 hrs of 22 December 2019.

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०९:०६, १८ दिसम्बर २०१९ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=19330710 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Movement Strategy: 2020 Community Conversations ==

Dear Wikimedians, &lt;br&gt;

Greetings! Wishing you a very happy new year! &lt;br&gt;

We have an update for the next steps of the [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20| Movement Strategy]]! We're preparing for a final round of community conversations with Wikimedia affiliates and online communities around a synthesized set of draft recommendations to start around late/mid January. In the meantime, recommendations’ writers and strategy team has been working on integrating community ideas and feedback into these recommendations. Thank you, for all of your contributions!&lt;br&gt;

===What's New?===
The recommendations writers have been working to consolidate the 89 recommendations produced by the working groups. They met in Berlin a few weeks back for an in-person session to produce a synthesized recommendations document which will be shared for public comment around late/mid January. A number of common areas for change were reflected in the recommendations, and the writers assessed and clustered them around these areas. The goal was to outline the overall direction of the change and present one set that is clearly understood, implementable and demonstrates the reasoning behind each.&lt;br&gt;

===What's Next?===
We will be reaching out to you to help engage your affiliate in discussing this new synthesized version. Your input in helping us refine and advance key ideas will be invaluable, and we are looking forward to engaging with you for a period of thirty days from late/mid January. Our final consultation round is to give communities a chance to &quot;review and discuss&quot; the draft recommendations, highlighting areas of support and concern as well as indicating how your community would be affected. &lt;br&gt;

Please share ideas on how you would like to meet and discuss the final draft recommendations when they are released near Mid January whether through your strategy salons, joining us at global and regional events, joining online conversations, or sending in notes from affiliate discussions. We couldn't do this without you, and hope that you will enjoy seeing your input reflected in the next draft and final recommendations. This will be an opportunity for the movement to review and respond to the recommendations before they are finalized. &lt;br&gt;

If possible, we'd love if you could feature a discussion of the draft recommendations at the next in-person meeting of your affiliate, ideally between the last week of January and the first week of February. If not, please let us know how we can help support you with online conversations and discussing how the draft recommendations fit with the ideas shared at your strategy salon (when applicable).&lt;br&gt;

The input communities have shared so far has been carefully documented, analyzed, and folded into the synthesized draft recommendations. Communities will be able to see footnotes referencing community ideas. What they share again in January/February will be given the same care, seriousness, and transparency. &lt;br&gt;

This final round of community feedback will be presented to the Board of Trustees alongside the final recommendations that will be shared at the Wikimedia Summit.&lt;br&gt;

Warmly -- [[User:RSharma (WMF)|User:RSharma (WMF)]] १५:५८, ४ जनवरी २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:RSharma_(WMF)/Mass_Message&amp;oldid=19681129 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RSharma (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wiki Loves Folklore ==

[[File:WLL Subtitled Logo (transparent).svg|100px|right|frameless]]
'''Hello Folks,'''

Wiki Loves Love is back again in 2020 iteration as '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]]''' from 1 February, 2020 - 29 February, 2020. Join us to celebrate the local cultural heritage of your region with the theme of folklore in the international photography contest at [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wllove Wikimedia Commons]. Images, videos and audios representing different forms of folk cultures and new forms of heritage that haven’t otherwise been documented so far are welcome submissions in Wiki Loves Folklore. Learn more about the contest at [[m:Wiki Loves Folklore|Meta-Wiki]] and [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Commons]].

'''Kind regards,'''&lt;br/&gt;
[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|'''Wiki Loves Folklore International Team''']]&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;&amp;mdash;&amp;nbsp;[[User:Tulsi Bhagat|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;'''Tulsi Bhagat'''&lt;/font&gt;]] &lt;small&gt;([[Special:Contributions/Tulsi Bhagat|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;contribs&lt;/font&gt;]] &amp;#124; [[User talk:Tulsi Bhagat|&lt;font color=&quot;black&quot;&gt;talk&lt;/font&gt;]])&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
sent using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०६:१५, १८ जनवरी २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&amp;oldid=19716850 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Tulsi Bhagat@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia 2030: Movement Strategy Community conversations are here! ==

Dear Affiliate Representatives and community members, &lt;br&gt;

The launch of our final round of community conversation is finally here! We are excited to have the opportunity to invite you to take part. &lt;br&gt;
The recommendations have been published! Please take time over the next five weeks to review and help us understand how your organization and community would be impacted.&lt;br&gt;

'''What Does This Mean?'''&lt;br&gt;

The [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations|core recommendations document]] has now been published on Meta in Arabic, English, French, German, Hindi, Portuguese, and Spanish. This is the result of more than a year of dedicated work by our working groups, and we are pleased to share the evolution of their work for your final consideration. &lt;br&gt;
In addition to the recommendations text, you can read through key documents such as [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Principles|Principles]], [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Process|Process]], and [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Writers' Reflections|the Writer’s Reflections]], which lend important context to this work and highlight the ways that the recommendations are conceptually interlinked.&lt;br&gt;
We also have a [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Cover note|brief Narrative of Change]] [5] which offers a summary introduction to the recommendations material. &lt;br&gt;

'''How Is My Input Reflected In This Work?'''&lt;br&gt;

Community input played an important role in the drafting of these recommendations. The core recommendations document reflects this and cites community input throughout in footnotes.
I also encourage you to take a look at our [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Community input|community input summaries]]. These texts show a further analysis of how all of the ideas you shared last year through online conversations, affiliate meetings, and strategy salons connect to recommendations. Many of the community notes and reports not footnoted in the core recommendations document are referenced here as evidence of the incredible convergence of ideas that have brought us this far.  &lt;br&gt;

'''What Happens Now?'''&lt;br&gt;

Affiliates, online communities, and other stakeholders have the next five weeks to discuss and share feedback on these recommendations. In particular, we’re hoping to better understand how you think they would impact our movement - what benefits and opportunities do you foresee for your affiliate, and why? What challenges or barriers would they pose for you? Your input at this stage is vital, and we’d like to warmly invite you to participate in this final discussion period.&lt;br&gt;

We encourage volunteer discussion co-ordinators for facilitating these discussions in your local language community on-wiki, on social media, informal or formal meet ups, on-hangouts, IRC or the village pump of your project. Please collect a report from these channels or conversations and connect with me directly so that I can be sure your input is collected and used. Alternatively, you can also post the feedback on the meta talk pages of the respective recommendations.

After this five week period, the Core Team will publish a summary report of input from across affiliates, online communities, and other stakeholders for public review before the recommendations are finalized. You can view our updated [https://meta.wikimedia.org/wiki/Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Frequently_asked_questions#/media/File:Community_Conversations_Timeline,_January_to_March_2020.png timeline] here as well as an updated [https://meta.wikimedia.org/wiki/Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Frequently_asked_questions#Movement_Strategy_Community_Conversations_in_Early_2020 FAQ section] that addresses topics like the goal of this current period, the various components of the draft recommendations, and what’s next in more detail. &lt;br&gt;
Thank you again for taking the time to join us in community conversations, and we look forward to receiving your input. (Please help us by translating this message into your local language). Happy reading! [[User:RSharma (WMF)|RSharma (WMF)]] [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) २१:३१, २० जनवरी २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:RSharma_(WMF)/southasian_Mass_Message&amp;oldid=19732371 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RSharma (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Movement Learning and Leadership Development Project ==

Hello

The Wikimedia Foundation’s Community Development team is seeking to learn more about the way volunteers learn and develop into the many different roles that exist in the movement. Our goal is to build a movement informed framework that provides shared clarity and outlines accessible pathways on how to grow and develop skills within the movement. To this end, we are looking to speak with you, our community to learn about your journey as a Wikimedia volunteer. Whether you joined yesterday or have been here from the very start, we want to hear about the many ways volunteers join and contribute to our movement.

To learn more about the project, [[:m:special:MyLanguage/Movement Learning and Leadership Development Project|please visit the Meta page]]. If you are interested in participating in the project, please complete [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSegM07N1FK_s0VUECM61AlWOthwdn5zQOlVsa2vaKcx13BwZg/viewform?usp=sf_link this simple Google form]. Although we may not be able to speak to everyone who expresses interest, we encourage you to complete this short form if you are interested in participating!

-- [[user:LMiranda (WMF)|LMiranda (WMF)]] ([[user talk:LMiranda (WMF)|talk]]) १९:०१, २२ जनवरी २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Trizek_(WMF)/sandbox/temp_MassMessage_list&amp;oldid=19738989 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Trizek (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Additional interface for edit conflicts on talk pages ==

''Sorry, for writing this text in English. If you could help to translate it, it would be appreciated.'' 

You might know the new interface for edit conflicts (currently a beta feature). Now, Wikimedia Germany is designing an additional interface to solve edit conflicts on talk pages. This interface is shown to you when you write on a discussion page and another person writes a discussion post in the same line and saves it before you do. With this additional editing conflict interface you can adjust the order of the comments and edit your comment.  We are inviting everyone to have a look at [[m:WMDE Technical Wishes/Edit Conflicts#Edit conflicts on talk pages|the planned feature]]. Let us know what you think on our [[mw:Help talk:Two Column Edit Conflict View|central feedback page]]! -- For the Technical Wishes Team: [[m:User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] १४:१५, २६ फरवरी २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=19845780 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Max Klemm (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== शुक्%E2%80%8Dलयजुर्वेदः इति सङ्केतस्य शोधनम् ==

नमामि! https://sa.wikisource.org/s/a8v इति वीक्षध्वम्। तत्र सङ्केतः https://sa.wikisource.org/wiki/शुक्%E2%80%8Dलयजुर्वेदः अथवा https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%95%E0%A5%8D%E2%80%8D%E0%A4%B2%E0%A4%AF%E0%A4%9C%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A4%83 इति दृश्यते। तदनुचितम्। https://sa.wikisource.org/wiki/शुक्लयजुर्वेदः इति दृश्येत। शोधयतु। [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Vishvas vasuki|सम्भाषणम्]]) ०९:४७, ५ एप्रिल् २०२० (UTC)
::[[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] महोदय, पृष्ठं परिष्कृतमस्ति | [[सदस्यः:Shubha|शुभा]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Shubha|सम्भाषणम्]]) ०६:३१, ९ एप्रिल् २०२० (UTC)

== सायणभाष्यं नोदनं विना दृश्येत ==

https://sa.wikisource.org/s/1wtl इति पृष्ठं वीक्षध्वम्। तत्र सायणभाष्ये त्रैस्वर्ययुक्तः पाठो दृश्यत इति नाज्ञासिषम्! कुतः [https://www.google.com/search?client=firefox-b-1-d&amp;q=%E0%A4%86%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A5%91%E0%A4%97%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%AA%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A3%E0%A4%AE%E0%A5%92%E0%A4%A3%E0%A4%BF%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A5%92%E0%A4%B2%E0%A5%80 गूगलन्वेषणे] ऽपि न दृग्गोचरताम् आयाति!? चित्रमेतत्। जिज्ञासूनाञ्च हानये। अतो मम तीव्रमभ्यर्थनम् - तादृशेषु पृष्ठेषु यथा &quot;सायणभाष्यम्&quot; इति पदस्य नोदनं विनैव सायणभाष्यगतभागो दृश्येत, तथा विधेयम्। अत्र प्रायेण यन्त्रं किञ्चन निर्माय चालनीयम्। भवतां ज्ञातिषु पृच्छन्तु। [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Vishvas vasuki|सम्भाषणम्]]) १२:४५, ८ एप्रिल् २०२० (UTC)

: आह् अवगतम् - सस्वरमन्त्रा [https://sa.wikisource.org/w/index.php?title=%E0%A4%85%E0%A4%A5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%A6%E0%A4%83%2F%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%82_%E0%A5%A9%2F%E0%A4%B8%E0%A5%82%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%AE%E0%A5%8D_%E0%A5%A6%E0%A5%AB&amp;type=revision&amp;diff=229695&amp;oldid=218010 ऽधुनैव] योजिता इति हेतुना गूगलन्वेषणे नायाति। चिन्ता मास्तु तर्हि। [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Vishvas vasuki|सम्भाषणम्]]) १४:२७, ८ एप्रिल् २०२० (UTC)

== Indic language Wikisource Skill Share ==

{{clear}}
''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
&lt;div style=&quot;align:center; width:90%;float:left;{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}|2}}||background:#F9ED94;|}}border:0.5em solid #000000; padding:1em;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

[[File:Wikisource-logo-with-text.svg|frameless|right|100px]]
Hello all,

As '''[[:m:COVID-19|COVID-19]]''' has forced the Wikimedia communities to stay at home and like many other affiliates, CIS-A2K has decided to suspend all offline activities till 15th September 2020 (or till further notice). I present to you for an online training session for future coming months.

1. '''[[Indic Wikisource Helpdesk/Skill sharing|Wikisource Skill Share]]''', a capacity-building initiative, where Indic Wikisource contributors, both newcomers and experienced, can share knowledge and skills with each other and clear confusions. Most of the time, it will be done online on 1:1 basis, so it is just the right time to participate there if you have not planned to do it or done it already. Let's learn Wikisource together! I would like to invite experienced Indic Wikisource contributors and sign your name at '''[[:m:Indic_Wikisource_Helpdesk/Skill_sharing#Willing_to_respond|Willing to respond section]]'''. Newcomer or any  Indic Wikisource contributors are welcome to join the session with your queries and doubts.  

2. '''[[:m:Indic Wikisource Helpdesk/Intensive Personalized Training|Intensive Personalized Training (or IPT)]]''', this also a  capacity-building initiative, where Indic Wikisource contributors, especially newcomers could come with his/her queries and doubts. I, myself will share my knowledge and skills with each contributor and clear confusions. It will be done online on a 1:1 basis, so it is just the right time to participate there if you have not planned to do so.

3. Online Proofread-edithon for all 12 Indic Wikisource language projects. We are planning for an indic level online proofreadthon from 1 May 2020 to 10 May 2020. The book of the subject will be the classical literature of your languages. We’ll share details about this in a separate email/announcement in a couple of days.

Thanks for your attention&lt;br/&gt;
[[User:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]]&lt;br/&gt;
Wikisource Advisor, CIS-A2K

&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
{{clear}}
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Indic_Wikisource_Helpdesk/VP&amp;oldid=19969392 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== font-समस्या ==
https://sa.wikisource.org/s/1zdk इति दृश्यताम्। तत्र क्वचित् https://i.imgur.com/MN7CBwh.png इत्यक्षरविशेषः सम्यङ् न दृश्यते। तत्र कारणं नाम विकिस्रोतसो ऽक्षरमुखे (font) दोषः। https://sa.wikisource.org/w/load.php?lang=sa&amp;modules=ext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.echo.styles.badge%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Coojs-ui.styles.icons-alerts%7Cskins.vector.styles.legacy%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector इत्यनेनानुचितं किञ्चनाक्षरमुखं प्रयुज्यते। कृपया ऽधिकृतान् पृष्ट्वा समीकुर्यात्। [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Vishvas vasuki|सम्भाषणम्]]) १२:३३, १३ एप्रिल् २०२० (UTC)

== Indic Wikisource Proofreadthon ==

{{clear}}
''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
&lt;div style=&quot;align:center; width:90%;float:left;{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}|2}}||background:#F9ED94;|}}border:0.5em solid #000000; padding:1em;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

[[File:Wikisource-logo-with-text.svg|frameless|right|100px]]
Hello all,

As '''[[:m:COVID-19|COVID-19]]''' has forced the Wikimedia communities to stay at home and like many other affiliates, CIS-A2K has decided to suspend all offline activities till 15th September 2020 (or till further notice). I present to you for an online training session for future coming months. The CIS-A2K have conducted a [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon|Online Indic Wikisource Proofreadthon]] to enrich our Indian classic literature in digital format.

'''WHAT DO YOU NEED'''

* '''Booklist:''' a collection of books to be proofread. Kindly help us to find some classical literature your language. The book should not be available in any third party website with Unicode formatted text. Please collect the books and add our [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon/Book list|event page book list]].

*'''Participants:''' Kindly sign your name at [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon/Participants|Participants]] section if you wish to participant this event.

*'''Reviewer:''' Kindly promote yourself as administrator/reviewer of this proofreadthon and add your proposal [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon/Participants#Administrator/Reviewer|here]]. The administrator/reviewers could participate in this Proofreadthon.

* '''Some social media coverage:''' I would request to all Indic Wikisource community member, please spread the news to all social media channel, we always try to convince it your Wikipedia/Wikisource to use their SiteNotice. Of course, you must also use your own Wikisource site notice.

* '''Some awards:''' There may be some award/prize given by CIS-A2K.

* '''A way to count validated and proofread pages''':[https://wscontest.toolforge.org/ Wikisource Contest Tools]

* '''Time ''': Proofreadthon will run: from 01 May 2020 00.01  to 10 May 2020 23.59

* '''Rules and guidelines:''' The basic rules and guideline have described [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon/Rules|here]]

* '''Scoring''': The details scoring method have described [[:m:Indic_Wikisource_Proofreadthon/Rules#Scoring_system|here]]
I really hope many Indic Wikisources will be present this year at-home lockdown.

Thanks for your attention&lt;br/&gt;
[[User:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]]&lt;br/&gt;
Wikisource Advisor, CIS-A2K

&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
{{clear}}
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Indic_Wikisource_Helpdesk/VP&amp;oldid=19969392 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== कथासरित्सागरे पृष्ठनामपरिवर्तनम् == 
https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%97%E0%A4%B0%E0%A4%83/%E0%A4%B2%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%95%E0%A4%83_%E0%A5%A7 इत्यत्र तरङ्गद्वयस्य नामनी - तरङ्ः २, तरङ्ः ४ इति कृते। तत्र गकारो ऽधिको निक्षिप्यताम्। शोध्येताम्। [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Vishvas vasuki|सम्भाषणम्]]) १०:००, १७ एप्रिल् २०२० (UTC)
:: [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] महोदय, परिष्कृतमस्ति । ’इतिहासः दृश्यताम्’ इत्यस्य पार्श्वे ’अधिकम्’ इत्यस्य अधः शीर्षकं परिवर्त्यताम् इत्यत्र परिवर्तयितुं शक्यम् । धन्यवादः [[सदस्यः:Shubha|शुभा]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Shubha|सम्भाषणम्]]) ११:००, १७ एप्रिल् २०२० (UTC)

== The 2030 movement strategy recommendations are here! ==

Greetings! We are pleased to inform that the [[:m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations|2030 movement strategy recommendations]] have been published on Meta-wiki. Over the last two years, our movement has worked tirelessly to produce these ideas to change our shared future. Many of you participated in the online conversations, hosted strategy salons, attended regional events, and connected with us in-person at Wikimania. These contributions were invaluable, and will help make our movement stronger for years to come. &lt;br&gt;

The finished set of 10 recommendations emphasizes many of our core values, such as equity, innovation, safety, and coordination, while tasking us jointly to turn this vision into a reality. These recommendations clarify and refine the previous version, which was published in January this year. They are at a high strategic level so that the ideas are flexible enough to be adapted to different global and local settings and will allow us to navigate future challenges. Along with the recommendations, we have outlined 10 underlying [[:m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations/Movement_Strategy_Principles|principles]], [[:m:Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations/Summary|a narrative of change]], and a [[:m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations/Glossary|glossary]] of key terms for better context.&lt;br&gt;

The recommendations are available in numerous languages, including Arabic, German, Hindi, English, French, Portuguese, and Spanish for you to read and share widely. We encourage you to read the recommendations in your own time and at your own pace, either [[:m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations|online]] or in a [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wikimedia_2030_Movement_Strategy_Recommendations_in_English.pdf PDF]. There are a couple of other formats for you to take a deeper dive if you wish, such as a one-page summary, slides, and office hours, all collected on Meta. If you would like to comment, you are welcome to do so on the Meta talk pages. However, please note that these are the final version of the recommendations. No further edits will be made. This final version of the recommendations embodies an aspiration for how the Wikimedia movement should continue to change in order to advance that direction and meet the Wikimedia vision in a changing world. &lt;br&gt;

In terms of next steps, our focus now shifts toward implementation. In light of the cancellation of the Wikimedia Summit, the Wikimedia Foundation is determining the best steps for moving forward through a series of virtual events over the coming months. We will also be hosting live [[:m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations#Join_the_movement_strategy_office_hours|office hours]] in the next coming few days, where you can join us to celebrate the Strategy and ask questions! Please stay tuned, and thank you once again for helping to drive our movement forward, together. [[User:RSharma (WMF)|RSharma (WMF)]]
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:RSharma_(WMF)/southasian_Mass_Message&amp;oldid=20082498 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RSharma (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Small wiki toolkits – Indic workshop series 2020] Register now! ==

Greetings, hope this message finds you all in the best of your health, and you are staying safe amid the ongoing crisis. 

Firstly, to give you context, [[m:Small wiki toolkits|Small wiki toolkits]] (SWT) is an initiative to support [[m:Small_and_large_wikis#Small_wikis|small wiki]] communities, to learn and share technical and semi-technical skills to support, maintain, and grow. We are happy to inform you that the SWT group has planned a series of [[m:SWT Indic Workshop Series 2020/Overview|four online workshops for Indic Wikimedia community members]] during June &amp; July 2020. These workshops have been specifically designed and curated for Indic communities, based on a [[:c:File:Community Engagement Survey report, WikiConference India 2020.pdf|survey conducted]] early this year. The four workshops planned in this regard are;
*'''Understanding the technical challenges of Indic language wikis (by [[m:User:BMueller (WMF)|Birgit]]):''' Brainstorming about technical challenges faced by contributors to Indic language Wikimedia projects.
*'''Writing user scripts &amp; gadgets (by [[m:User:Jayprakash12345|Jayprakash12345]]):''' Basics to intermediate-level training on writing [[mw:Manual:Interface/JavaScript#Personal_scripts|user scripts]] (Javascript and jQuery fundamentals are prerequisites).
*'''Using project management &amp; bug reporting tool Phabricator (by [[m:User:AKlapper (WMF)|Andre]]):''' Introduction to [[mw:Phabricator|Phabricator]], a tool used for project management and software bug reporting.
*'''Writing Wikidata queries (by [[m:User:Mahir256|Mahir256]]): '''Introduction to the Wikidata Query Service, from writing simple queries to constructing complex visualizations of structured data.
:''You can read more about these workshops at: [[m:SWT Indic Workshop Series 2020/Workshops|SWT Indic Workshop Series 2020/Workshops]]'' -- exact dates and timings will be informed later to selected participants.

Registration is open until 24 May 2020, and you can register yourself by visiting [[m:SWT Indic Workshop Series 2020/Registration|this page]]! These workshops will be quite helpful for Indic communities to expand their technical bandwidth, and further iterations will be conducted based on the response to the current series. Looking forward to your participation! If you have any questions, please contact us on the [[m:Talk:SWT Indic Workshop Series 2020/Overview|talk page here]]. [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १७:३८, १६ मे २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=19330710 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Community Tech Launches Wikisource Improvement Initiative ==

''This message is in English, but we encourage translation into other languages. Thank you!''

Hello everyone,

We hope you are all healthy and safe in these difficult times.

The [[Community Tech|Community Tech team]] has just launched a new initiative to improve Wikisource. We will be addressing five separate wishes, which came out of the [[Community Wishlist Survey 2020|2020 Community Wishlist Survey]], and we want you to be a part of the process! The projects include the following:

*[[Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Improve export of electronic books|Improve ebook export]]
*[[Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/New OCR tool|Improve OCR tools]]
*[[Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Migrate Wikisource specific edit tools from gadgets to Wikisource extension|Migrate Wikisource specific edit tools from gadgets to Wikisource extension]]
*[[Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Inter-language link support via Wikidata|Inter-language link support via Wikidata]]
*[[Community Wishlist Survey 2020/Wiktionary/Insert attestation using Wikisource as a corpus|Insert attestation on Wiktionary using Wikisource as a corpus]]

For the first project, the team will focus on the #1 wish: improve ebook exports. We have created a [[Community Tech/Ebook Export Improvement|project page]], which includes an analysis of the ebook export process. We now invite everyone to visit the page and share their feedback on the [[Talk:Community Tech/Ebook Export Improvement|project talk page]]. Please let us know what you think of our analysis; we want to hear from all of you! Furthermore, we hope that you will participate in the other Wikisource improvement projects, which we’ll address in the future. Thank you in advance and we look forward to reading your feedback on the ebook export improvement [[Talk:Community Tech/Ebook Export Improvement| talk page]]!

-- [[User:IFried (WMF)|IFried (WMF)]] (Product Manager, Community Tech)

&lt;small&gt;Sent by [[User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]] using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १०:४६, २८ मे २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=20121651 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Community Tech Launches Wikisource Improvement Initiative ==

''Apologies for the broken links in the previous message. This message is in English, but we encourage translation into other languages. Thank you!''

Hello everyone,

We hope you are all healthy and safe in these difficult times.

The [[:meta:Community Tech|Community Tech team]] has just launched a new initiative to improve Wikisource. We will be addressing five separate wishes, which came out of the [[:meta:Community Wishlist Survey 2020|2020 Community Wishlist Survey]], and we want you to be a part of the process! The projects include the following:

*[[:meta:Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Improve export of electronic books|Improve ebook export]]
*[[:meta:Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/New OCR tool|Improve OCR tools]]
*[[:meta:Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Migrate Wikisource specific edit tools from gadgets to Wikisource extension|Migrate Wikisource specific edit tools from gadgets to Wikisource extension]]
*[[:meta:Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Inter-language link support via Wikidata|Inter-language link support via Wikidata]]
*[[:meta:Community Wishlist Survey 2020/Wiktionary/Insert attestation using Wikisource as a corpus|Insert attestation on Wiktionary using Wikisource as a corpus]]

For the first project, the team will focus on the #1 wish: improve ebook exports. We have created a [[:meta:Community Tech/Ebook Export Improvement|project page]], which includes an analysis of the ebook export process. We now invite everyone to visit the page and share their feedback on the [[:meta:Talk:Community Tech/Ebook Export Improvement|project talk page]]. Please let us know what you think of our analysis; we want to hear from all of you! Furthermore, we hope that you will participate in the other Wikisource improvement projects, which we’ll address in the future. Thank you in advance and we look forward to reading your feedback on the ebook export improvement [[:meta:Talk:Community Tech/Ebook Export Improvement| talk page]]!

-- [[User:IFried (WMF)|IFried (WMF)]] (Product Manager, Community Tech)

&lt;small&gt;Sent by [[User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]] using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १०:५१, २८ मे २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=20121680 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Feedback on movement names ==

{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{int:please-translate}} if necessary. {{Int:Feedback-thanks-title}}

There are a lot of conversations happening about the future of our movement names. We hope that you are part of these discussions and that your community is represented.

Since 16 June, the Foundation Brand Team has been running a [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_9G2dN7P0T7gPqpD survey] in 7 languages about [[m:Special:MyLanguage/Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project/Naming convention proposals|3 naming options]]. There are also community members sharing concerns about renaming in a [[m:Special:MyLanguage/Community open letter on renaming|Community Open Letter]]. 

Our goal in this call for feedback is to hear from across the community, so we encourage you to participate in the survey, the open letter, or both. The survey will go through 7 July in all timezones. Input from the survey and discussions will be analyzed and published on Meta-Wiki.

Thanks for thinking about the future of the movement, --[[:m:Talk:Communications/Wikimedia brands/2030 movement brand project|The Brand Project team]], १९:३९, २ जुलै २०२० (UTC)

''Note: The survey is conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the [[foundation:Special:MyLanguage/Naming Convention Proposals Movement Feedback Survey Privacy Statement|survey privacy statement]].''
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&amp;oldid=20238769 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Elitre (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Announcing a new wiki project! Welcome, Abstract Wikipedia ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

Hi all,

It is my honor to introduce Abstract Wikipedia, a new project that has been unanimously approved by the Wikimedia Foundation Board of Trustees. Abstract Wikipedia proposes a new way to generate baseline encyclopedic content in a multilingual fashion, allowing more contributors and more readers to share more knowledge in more languages. It is an approach that aims to make cross-lingual cooperation easier on our projects, increase the sustainability of our movement through expanding access to participation, improve the user experience for readers of all languages, and innovate in free knowledge by connecting some of the strengths of our movement to create something new.

This is our first new project in over seven years. Abstract Wikipedia was submitted as a project proposal by Denny Vrandečić in May 2020 &lt;ref&gt;[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]&lt;/ref&gt; after years of preparation and research, leading to a detailed plan and lively discussions in the Wikimedia communities. We know that the energy and the creativity of the community often runs up against language barriers, and information that is available in one language may not make it to other language Wikipedias. Abstract Wikipedia intends to look and feel like a Wikipedia, but build on the powerful, language-independent conceptual models of Wikidata, with the goal of letting volunteers create and maintain Wikipedia articles across our polyglot Wikimedia world.

The project will allow volunteers to assemble the fundamentals of an article using words and entities from Wikidata. Because Wikidata uses conceptual models that are meant to be universal across languages, it should be possible to use and extend these building blocks of knowledge to create models for articles that also have universal value. Using code, volunteers will be able to translate these abstract “articles” into their own languages. If successful, this could eventually allow everyone to read about any topic in Wikidata in their own language.

As you can imagine, this work will require a lot of software development, and a lot of cooperation among Wikimedians. In order to make this effort possible, Denny will join the Foundation as a staff member in July and lead this initiative. You may know Denny as the creator of Wikidata, a long-time community member, a former staff member at Wikimedia Deutschland, and a former Trustee at the Wikimedia Foundation &lt;ref&gt;[[m:User:Denny|User:Denny]]&lt;/ref&gt;. We are very excited that Denny will bring his skills and expertise to work on this project alongside the Foundation’s product, technology, and community liaison teams.

It is important to acknowledge that this is an experimental project, and that every Wikipedia community has different needs. This project may offer some communities great advantages. Other communities may engage less. Every language Wikipedia community will be free to choose and moderate whether or how they would use content from this project.

We are excited that this new wiki-project has the possibility to advance knowledge equity through increased access to knowledge. It also invites us to consider and engage with critical questions about how and by whom knowledge is constructed. We look forward to working in cooperation with the communities to think through these important questions.

There is much to do as we begin designing a plan for Abstract Wikipedia in close collaboration with our communities. I encourage you to get involved by going to the project page and joining the new mailing list &lt;ref&gt;[[mail:abstract-wikipedia|Abstract Wikipedia mailing list]]&lt;/ref&gt;. We recognize that Abstract Wikipedia is ambitious, but we also recognize its potential. We invite you all to join us on a new, unexplored path.

Yours,

Katherine Maher (Executive Director, Wikimedia Foundation) 

&lt;references/&gt;
&lt;/div&gt; &lt;small&gt;Sent by [[:m:User:Elitre (WMF)]] २०:१३, ९ जुलै २०२० (UTC) - '''[[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/July 2020 announcement]]''' &lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/All_wikis_June_2020&amp;oldid=20265926 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Elitre (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Technical Wishes: FileExporter and FileImporter become default features on all Wikis ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
The [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileExporter and FileImporter]] will become a default features on all wikis until August 7, 2020. They are planned to help you to move files from your local wiki to Wikimedia Commons easier while keeping all original file information (Description, Source, Date, Author, View History) intact. Additionally, the move is documented in the files view history. 
How does it work? 

Step 1: If you are an auto-confirmed user, you will see a link &quot;Move file to Wikimedia Commons&quot; on the local file page. 

Step 2: When you click on this link, the FileImporter checks if the file can in fact be moved to Wikimedia Commons. These checks are performed based on the wiki's [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons/Configuration_file_documentation|configuration file]] which is created and maintained by each local wiki community. 

Step 3: If the file is compatible with Wikimedia Commons, you will be taken to an import page, at which you can update or add information regarding the file, such as the description. You can also add the 'Now Commons' template to the file on the local wiki by clicking the corresponding check box in the import form. Admins can delete the file from the local wiki by enabling the corresponding checkbox. By clicking on the 'Import' button at the end of the page, the file is imported to Wikimedia Commons. 

If you want to know more about the [[m:WMDE_Technical_Wishes/Move_files_to_Commons|FileImporter extension]] or the [[m:WMDE_Technical_Wishes|Technical Wishes Project]], follow the links. --For the Technical Wishes Team: &lt;/div&gt;[[User:Max Klemm (WMDE)|Max Klemm (WMDE)]] ०९:१४, ६ आगस्ट् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=20343133 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Max Klemm (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Feedback requested: Ebook Export Improvement Project ==

''Note: This message is in English, but we encourage translation into other languages. Thank you!''

Hello, everyone! 
 
I am pleased to announce that the [[:meta:Community Tech|Community Tech]] team at WMF has posted our [[:meta:Community_Tech/Ebook_Export_Improvement#August_11,_2020:_Early_findings|August update]] on the Wikisource Ebook Export Improvement project! This project came out of our [[:meta:Community Wishlist Survey 2020|2020 Community Wishlist Survey]], and it was the [[:meta:Community Wishlist Survey 2020/Wikisource/Improve export of electronic books|#1 wish]] voted on by survey participants.
 
So, what does this mean? In short, '''[[:meta:Talk:Community_Tech/Ebook_Export_Improvement#Early_findings:_Request_for_feedback_(August_2020)|we want your feedback]]!''' Now that we have posted the August update, we want to know what you think. The update includes findings from our community consultation, results from two separate analyses conducted by the team (on improving WSExport reliability &amp; font rendering support), and proposed next steps. It is our hope that people can read our analysis, share their feedback, and engage in a conversation with us on the talk page. Your feedback will be invaluable, and it will help determine the next steps of the project. 
 
Thank you to everyone who has participated in the consultation so far! It's been a joy to explore how we can improve the ebook export experience. Now, we look forward to reading a new round of '''[[:meta:Talk:Community_Tech/Ebook_Export_Improvement#Early_findings:_Request_for_feedback_(August_2020)|feedback on the project talk page]]!'''
 
-- [[User:IFried (WMF)|IFried (WMF)]] (Product Manager, Community Tech)

&lt;small&gt;Sent by [[User:SGill (WMF)]] using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १२:१४, १७ आगस्ट् २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=20121680 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Important: maintenance operation on September 1st ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]]  •  [[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|{{int:please-translate}}]]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will be testing its secondary data centre.  This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

They will switch all traffic to the secondary data centre on '''Tuesday, September 1st 2020'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made.  We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, September 1st. The test will start at [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20200901T14 14:00 UTC] (15:00 BST, 16:00 CEST, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday September 2).
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message.  We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it.  If you see the error message, then please wait until everything is back to normal.  Then you should be able to save your edit.  But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
*There will be code freezes for the week of September 1st, 2020.  Non-essential code deployments will not happen.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch Datacenter#Schedule for 2018 switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule.  There will be more notifications about this.  '''Please share this information with your community.''' 
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; &lt;span dir=ltr&gt;[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])&lt;/span&gt; १३:४९, २६ आगस्ट् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20384955 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Trizek (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Invitation to participate in the conversation ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''{{int:Hello}}. Apologies for cross-posting, and that you may not be reading this message in your native language: translations of the following announcement may be available on '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review/Invitation (long version)|Meta]]'''. {{int:please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''

We are excited to share '''[[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|a draft of the Universal Code of Conduct]]''', which the Wikimedia Foundation Board of Trustees called for earlier this year, for your review and feedback. The discussion will be open until October 6, 2020.

The UCoC Drafting Committee wants to learn which parts of the draft would present challenges for you or your work. What is missing from this draft? What do you like, and what could be improved?

Please join the conversation and share this invitation with others who may be interested to join, too. 

To reduce language barriers during the process, you are welcomed to translate this message and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Draft review|Universal Code of Conduct/Draft review]]. You and your community may choose to provide your opinions/feedback using your local languages.

To learn more about the UCoC project, see the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] page, and the [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/FAQ|FAQ]], on Meta.

Thanks in advance for your attention and contributions, [[:m:Talk:Trust_and_Safety|The Trust and Safety team at Wikimedia Foundation]], १७:५५, १० सेप्टेम्बर् २०२० (UTC) &lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Draft_review/Invitation_(long_version)/List&amp;oldid=20440292 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Elitre (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikisource Pagelist Widget: Ready to be enabled ==

''Note: This message is in English, but we encourage translation into other languages. Thank you!''
 
Hello everyone,
 
We are excited to announce that the Wikisource Pagelist widget is now available to be enabled on all Wikisources. Any interface admin on your wiki can enable it by using the instructions on the following page:
 
https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Extension:ProofreadPage/Pagelist_widget
 
In case, your wiki doesn’t have an interface admin, reach out to us on the ‘Help with enabling the widget on your wiki’ section of the project talk page and we will connect you with a global interface admin:
 
https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Wikisource_Pagelist_Widget#Help_with_enabling_the_widget_on_your_wiki

You will need to hold a local discussion around what would be the labels for different page types in your language for the visual mode. (For example, ToC = ਤਤਕਰਾ in Punjabi, title = শিরোনাম in Bengali)

Feel free to also give us any feedback on the [[:meta:Talk:Wikisource_Pagelist_Widget#Widget_rollout:_Feedback|project talk page on Meta-Wiki]] as well.

Regards

[[User:Sohom data|Sohom Datta]]

&lt;small&gt;Sent by [[User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]] using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०५:५६, १५ सेप्टेम्बर् २०२० (UTC) &lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=20386352 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Indic Wikisource Proofreadthon II and Central Notice ==

{{clear}}
''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
&lt;div style=&quot;align:center; width:90%;float:left;{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}|2}}||background:#F9ED94;|}}border:0.5em solid #000000; padding:1em;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

[[File:Wikisource-logo-with-text.svg|frameless|right|100px]]
Hello Proofreader,

After successful first [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon|Online Indic Wikisource Proofreadthon]] hosted and organised by CIS-A2K in May 2020, again we are planning to conduct one more [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon 2020|Indic Wikisource Proofreadthon II]].I would request to you, please submit your opinion about the dates of contest and help us to fix the dates. Please vote for your choice below.

{{Clickable button 2|Click here to Submit Your Vote|class=mw-ui-progressive|url=https://strawpoll.com/jf8p2sf79}}

'''Last date of submit of your vote on 24th September 2020, 11:59 PM'''

I really hope many Indic Wikisource proofreader will be present this time.

Please comment on [[:m:CentralNotice/Request/Indic Wikisource Proofreadthon 2020|CentralNotice banner]] proposal for [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon 2020|Indic Wikisource Proofreadthon 2020]] for the Indic Wikisource contest. (1 Oct2020 - 15 Oct, all IPs from India, Bangladesh, Srilanka, all project). Thank you.

Thanks for your attention&lt;br/&gt;
[[User:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]]&lt;br/&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;


== Wikisource Pagelist Widget: Wikisource Meetup (29th September 2020) ==

Hello everyone,

We hope you are doing well!

We reached out to you a couple of weeks ago to share that '''[[:meta:Wikisource Pagelist Widget|Wikisource Pagelist Widget]]''' is now ready to be enabled to Wikisource. Since then, many language Wikisources have enabled the widget but many are yet to do so. 

So, we have decided to organize a Wikisource Meetup to give a live demonstration on how to use the widget in both wikitext and visual modes. There will be some time for the participants to share their feedback and experience with the widget. We will also provide support in case some Wikisource communities are seeking help in enabling the widget.

The meetup will take place on '''29 September 2020''' at '''9:30 AM UTC''' or '''3 PM IST'''. Google Meet link for the meeting is: '''http://meet.google.com/khu-dfph-qsd'''

Looking forward to seeing the global Wikisource community connect amid these difficult times when physical meetings have not been taking place.

''P.S. If you are planning to attend this meetup and are comfortable in sharing your email address then send us your confirmation in the form of a small email to '''sgill@wikimedia.org''', this will help us in getting a sense of the number of people that are planning to show-up. We are aware that this time-zone is not convenient for everyone and more meetups can be organized in the future.'' 

Regards

[[:meta:User:Sohom data|Sohom]], [[:meta:User:SWilson (WMF)|Sam]] and [[:metaUser:SGill (WMF)|Satdeep]]

&lt;small&gt;Sent by Satdeep using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ११:०३, २४ सेप्टेम्बर् २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
-}

== Wikisource Pagelist Widget: Wikisource Meetup (29th September 2020) ==

Hello everyone,

We hope you are doing well!

We reached out to you a couple of weeks ago to share that '''[[:meta:Wikisource Pagelist Widget|Wikisource Pagelist Widget]]''' is now ready to be enabled to Wikisource. Since then, many language Wikisources have enabled the widget but many are yet to do so. 

So, we have decided to organize a Wikisource Meetup to give a live demonstration on how to use the widget in both wikitext and visual modes. There will be some time for the participants to share their feedback and experience with the widget. We will also provide support in case some Wikisource communities are seeking help in enabling the widget.

The meetup will take place on '''29 September 2020''' at '''9:30 AM UTC''' or '''3 PM IST'''. Google Meet link for the meeting is: '''http://meet.google.com/khu-dfph-qsd'''

Looking forward to seeing the global Wikisource community connect amid these difficult times when physical meetings have not been taking place.

''P.S. If you are planning to attend this meetup and are comfortable in sharing your email address then send us your confirmation in the form of a small email to '''sgill@wikimedia.org''', this will help us in getting a sense of the number of people that are planning to show-up. We are aware that this time-zone is not convenient for everyone and more meetups can be organized in the future.'' 

Regards

[[:meta:User:Sohom data|Sohom]], [[:meta:User:SWilson (WMF)|Sam]] and [[:metaUser:SGill (WMF)|Satdeep]]

&lt;small&gt;Sent by Satdeep using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १६:४३, २४ सेप्टेम्बर् २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=20386352 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Mahatma Gandhi edit-a-thon on 2 and 3 October 2020 ==

&lt;div style=&quot; border-top:8px #d43d4f ridge; padding:8px;&gt;[[File:Mahatma-Gandhi, studio, 1931.jpg|right|100px]]
''Please feel free to translate the message.''&lt;br&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Hope this message finds you well. We want to inform you that CIS-A2K is going to organise a mini edit-a-thon for two days on 2 and 3 October 2020 during Mahatma Gandhi's birth anniversary. This is not related to a particular project rather participants can contribute to any Wikimedia project (such as Wikipedia, Wikidata, Wikimedia Commons, Wikiquote). The topic of the edit-a-thon is: Mahatma Gandhi and his works and contribution. Please participate in this event. For more information and details please visit the '''[[:m:Mahatma Gandhi 2020 edit-a-thon |event page here]]'''. Thank you. — [[User:Nitesh (CIS-A2K)]] &lt;small&gt;using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) २०:२३, २८ सेप्टेम्बर् २०२० (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=19330710 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Titodutta@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wiki of functions naming contest ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:Please-translate}}.

{{int:Hello}}. Please help pick a name for the new Wikimedia wiki project. This project will be a wiki where the community can work together on a library of [[m:Special:MyLanguage/Abstract_Wikipedia/Wiki_of_functions_naming_contest#function|functions]]. The community can create new functions, read about them, discuss them, and share them. Some of these functions will be used to help create language-independent Wikipedia articles that can be displayed in any language, as part of the Abstract Wikipedia project. But functions will also be usable in many other situations.

There will be two rounds of voting, each followed by legal review of candidates, with voting beginning on 29 September and 27 October. Our goal is to have a final project name selected on 8 December. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest|please learn more and vote now]]''' at meta-wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]&lt;/div&gt; २१:१३, २९ सेप्टेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Quiddity_(WMF)/Global_message_delivery_split_2&amp;oldid=20492307 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Quiddity (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Indic Wikisource Newsletter - Issue 02 ==

{{clear}}
''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; |
[[File:Wikisource-logo-with-text.svg|frameless|right|100px]]
Hello Proofreader,

I am preparing the [[:m:Indic Wikisource Community/Newsletter/July-September 2020|Indic Wikisource Community newsletter Issue 02, July–September 2020]]. Please help me to add the content in below section of your community.

Please add your content/news at [[:m:Talk:Indic Wikisource Community/Newsletter/July-September 2020|Newsletter talk page]]. You could add the below details for your reference.
* Book proofreaded of the month July–September 2020
* Book validation of the month July–September 2020
* Book re-release of the month July–September 2020
* Any events happed in betweeb July–September 2020 to your community.

Thanks for your attention&lt;br/&gt;
[[User:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]]&lt;br/&gt;
Wikisource Advisor, CIS-A2K
|}
{{clear}}
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Indic_Wikisource_Helpdesk/VP_Wikisource&amp;oldid=20511798 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Call for feedback about Wikimedia Foundation Bylaws changes and Board candidate rubric ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}.

Today the Wikimedia Foundation Board of Trustees starts two calls for feedback. One is about changes to the Bylaws mainly to increase the Board size from 10 to 16 members. The other one is about a trustee candidate rubric to introduce new, more effective ways to evaluate new Board candidates. The Board welcomes your comments through 26 October. For more details, [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/October 2020 - Call for feedback about Bylaws changes and Board candidate rubric|check the full announcement]]. 

{{Int:Feedback-thanks-title}} [[m:User:Qgil-WMF|Qgil-WMF]] ([[m:User talk:Qgil-WMF|talk]]) १७:१०, ७ अक्टोबर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Board3&amp;oldid=20519858 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Elitre (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Regional Call for South Asia - Oct. 30 ==

Hi everyone. The time has come to put Movement Strategy into work and we need your help. We are inviting South Asian communities, Indian Wikimedians, and anyone else interested to join a region-focused conversation on Movement Strategy and implementation. Please join us on '''Friday Oct. 30 at 19.30 / 7:30 pm IST''' ([http://meet.google.com/qpn-xjrm-irj Google Meet]). 

The purpose of the meeting is to get prepared for global conversations, to identify priorities for implementation in 2021, and to plan the following steps. There are [[m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Recommendations | 10 recommendations]] and they propose multiple [[m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Transition/List of Initiatives | 45 initiatives]] written over two years by many Wikimedians. It is now up to communities to decide which ones we should work on together in 2021, starting with [[m:Strategy/Wikimedia_movement/2018-20/Transition/Prioritization_events | local and regional conversations]]. Global meetings will take place later in November when we will discuss global coordination and resources. More information about the global events will be shared soon. 

* What is work you’re already doing that is aligned with Movement Strategy?
* What are priorities for you in 2021?
* What are things we should all work on globally? 

We would not be able to grow and diversify as a movement if communities from South Asia are not meaningfully involved in implementing the recommendations. Join the conversation with your questions and ideas, or just come to say hi. See you on Friday October 30.

''A translatable version of this message [[m:User:CKoerner (WMF)/Regional Call for South Asia - Oct. 30|can be found on Meta]]''.

[[m:User:MPourzaki (WMF)|MPourzaki (WMF)]] ([[m:User talk:MPourzaki (WMF)|talk]]) १७:२४, १९ अक्टोबर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:RSharma_(WMF)/southasian_Mass_Message&amp;oldid=20551394 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:CKoerner (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Important: maintenance operation on October 27 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]]  •  [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers.  This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made.  We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, October 27. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1603807200 14:00 UTC] (14:00 WET, 15:00 CET, 10:00 EDT, 19:30 IST, 07:00 PDT, 23:00 JST, and in New Zealand at 03:00 NZDT on Wednesday October 28).
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message.  We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it.  If you see the error message, then please wait until everything is back to normal.  Then you should be able to save your edit.  But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
*There will be code freezes for the week of October 26, 2020.  Non-essential code deployments will not happen.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2020_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule.  There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; -- &lt;span dir=ltr&gt;[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]])&lt;/span&gt;  १७:१२, २१ अक्टोबर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20519839 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Trizek (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wiki of functions naming contest - Round 2 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:Hello}}.
Reminder: Please help to choose the name for the new Wikimedia wiki project - the library of functions. The finalist vote starts today. The finalists for the name are: &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Wikicode, Wikicodex, Wikifunctions, Wikifusion, Wikilambda, Wikimedia Functions&lt;/span&gt;. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wiki of functions naming contest/Names|please learn more and vote now]]''' at Meta-wiki.
{{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]
&lt;/div&gt; २२:११, ५ नवेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20564572 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Quiddity (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 ==

''Please consider translating the message.''
[[File:MeterCat image needed.jpg|thumb|This event does not have a logo yet, you may help to [[:m:Talk:Wikimedia_Wikimeet_India_2021#Logo_proposal|create one]].]]
&lt;div style=&quot;border-left:8px ridge gold;padding:5px;&quot;&gt;
Hello,

Hope this email finds you well. We want to inform you about Wikimedia Wikimeet India 2021, an online wiki-event to be conducted from 19 – 21 February 2021 during the occasion of International Mother Language Day. Please see '''[[:m:Wikimedia_Wikimeet_India_2021|the event page here]]'''. also Please subscribe to the '''[[:m:Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Newsletter|event-specific newsletter]]''' to get regular news and updates.

'''Get involved'''
# Please help in creating a [[:m:Talk:Wikimedia_Wikimeet_India_2021#Logo_proposal|logo for the event]].
# This event has a &quot;Request for Comments&quot; portal, where we are seeking your opinion on different topics. Please consider [[:m:Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Request_for_Comments|sharing your comment and expertise]].
# We need help to translate a few messages to different Indian languages. [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Get involved/Translation|Could you help]]? 

Happy Diwali. On behalf of [[:m:Wikimedia_Wikimeet_India_2021|Wikimedia Wikimeet India 2021]], with regards, using &lt;small&gt;[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]), sent at १९:३७, १३ नवेम्बर् २०२० (UTC)&lt;/small&gt;

&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=19330710 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Titodutta@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Thank you for your participation and support ==

''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|-
|[[File:Wikisource-logo-with-text.svg|frameless|right|100px]] 
Dear all,&lt;br/&gt;
Greetings!&lt;br/&gt;
It has been 15 days since [[:meta:Indic Wikisource Proofreadthon 2020|Indic Wikisource Proofreadthon 2020]] online proofreading contest has started and your communities have been performing extremely well. &lt;br/&gt;
However, the 15 days contest comes to end on today, '''15 November 2020 at 11.59 PM IST'''. We thank you for your contribution tirelessly for the last 15 days and we wish you continue the same in future events!&lt;br/&gt;

*See more stats at https://indic-wscontest.toolforge.org/contest/

Apart from this contest end date, we will declare the final result on '''20th November 2020'''. We are requesting you, please re-check your contribution once again. This extra-time will be for re-checking the whole contest for admin/reviewer. The contest admin/reviewer has a right revert any proofread/validation as per your language community standard. We accept and respect different language community and their different community proofreading standards. Each Indic Wikisource language community user (including admins or sysops) have the responsibility to maintain their quality of proofreading what you have set.

Thanks for your attention&lt;br/&gt;
[[User:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]]&lt;br/&gt;
Wikisource Program officer, CIS-A2K
|}
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Indic_Wikisource_Helpdesk/VP_Wikisource&amp;oldid=20511798 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== 2021 सामुदायिक विशलिस्ट सर्वेक्षण ==

[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]]
अब '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 सामुदायिक विशलिस्ट सर्वेक्षण]]'''खुल चुका है! यह सर्वेक्षण के द्वारा समुदाय [[m:Community Tech|कम्युनिटी टेक (Community Tech)]] अगले साल के लिए काम तय करता है। हम आपको '''{{#time:j xg|2020-11-30|{{PAGELANGUAGE}}}}''' तक नए प्रस्ताव प्रस्तुत करने के लिए या अन्य प्रस्तावों पर टिप्पणी कर उन्हें बेहतर बनाने के लिए प्रोत्साहित करते हैं। समुदाय {{#time:j xg|2020-12-08|{{PAGELANGUAGE}}}} और {{#time:j xg|2020-12-21|{{PAGELANGUAGE}}}} के बीच प्रस्तावों पर मतदान करेंगे।

कम्युनिटी टेक टीम (Community Tech team) अनुभवी विकिमीडिया संपादकों के लिए साधनों पर केंद्रित है। आप किसी भी भाषा में प्रस्ताव लिख सकते हैं, और हम उन्हें आपके लिए अनुवाद करेंगे। आपका धन्यवाद! हम आपके प्रस्तावों को देखने के लिए उत्सुक हैं!

[[m:user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ०५:१६, २० नवेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Hi_fallback&amp;oldid=20689504 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Global bot policy proposal: invitation to a Meta discussion ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:hello}}!

I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project currently is opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. Under this policy, bots that fix double redirects or maintain interwiki links are allowed to operate under a global bot flag that is assigned directly by the stewards.

As the Wikimedia projects developed, the need for the current global bot policy decreased, and in the past years, no bots were appointed via that policy. That is mainly given Wikidata were estabilished in 2013, and it is no longer necessary to have dozens of bots that maintain interwiki links.

A [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|proposal]] was made at Meta-Wiki, which proposes that the stewards will be authorized to determine whether an uncontroversial task may be assigned a global bot flag. The stewards already assign permissions that are more impactful on many wikis, namely, [[:m:GS|global sysops]] and [[:m:GR|global renamers]], and I do not think that trust should be an issue. The stewards will assign the permission only to time-proven bots that are already approved at a number of projects, like [[:m:User:ListeriaBot|ListeriaBot]].

By this message, I would like to invite you to comment [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|in the global RFC]], to voice your opinion about this matter.

Thank you for your time.

Best regards,&lt;br /&gt;
[[User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|{{int:Talkpagelinktext}}]]) ११:४९, २४ नवेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/sand&amp;oldid=20709229 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Martin Urbanec@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Festive Season 2020 edit-a-thon on 5-6 December 2020 ==

&lt;div style=&quot;border-top:10px ridge red; padding-left:5px;padding-top:5px;&quot;&gt;
[[File:Rangoli on Diwali 2020 at Moga, Punjab, India.jpg|thumb|200px|[[:m:Festive_Season_2020_edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]] is on 5 – 6 December 2020]]
Namaskara/Hello,

Hope you are doing well. On 5–6 December, A2K will conduct a mini edit-a-thon on the theme Festivals of India. This edit-a-thon is not restricted to a particular project and editors can contribute to any Wikimedia project on the theme.
Please have a look at the '''[[:m:Festive_Season_2020_edit-a-thon|event page, and please participate]]'''. Some tasks have been suggested, please feel free to expand the list.

Regards. Sent using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०९:०४, ३० नवेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=20666834 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Titodutta@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Festive Season 2020 edit-a-thon on 5-6 December 2020 ==

&lt;div style=&quot;border-top:10px ridge red; padding-left:5px;padding-top:5px;&quot;&gt;
[[File:Rangoli on Diwali 2020 at Moga, Punjab, India.jpg|thumb|200px|[[:m:Festive_Season_2020_edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]] is on 5 – 6 December 2020]]
Namaskara/Hello,

Hope you are doing well. On 5–6 December, A2K will conduct a mini edit-a-thon on the theme Festivals of India. This edit-a-thon is not restricted to a particular project and editors can contribute to any Wikimedia project on the theme.
Please have a look at the '''[[:m:Festive_Season_2020_edit-a-thon|event page, and please participate]]'''. Some tasks have been suggested, please feel free to expand the list.

Regards. Sent using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १२:३०, ३० नवेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=20666834 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Titodutta@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikidata descriptions changes to be included more often in Recent Changes and Watchlist ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
''Sorry for sending this message in English. Translations are available on [[m:Special:MyLanguage/Announcements/Announcement Wikidata descriptions in watchlist|this page]]. Feel free to translate it in more languages!''

As you may know, you can include changes coming from Wikidata in your Watchlist and Recent Changes ([[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist|in your preferences]]). Until now, this feature didn’t always include changes made on Wikidata descriptions due to the way Wikidata tracks the data used in a given article.

Starting on December 3rd, the Watchlist and Recent Changes will include changes on the descriptions of Wikidata Items that are used in the pages that you watch. This will only include descriptions in the language of your wiki to make sure that you’re only seeing changes that are relevant to your wiki.

This improvement was requested by many users from different projects. We hope that it can help you monitor the changes on Wikidata descriptions that affect your wiki and participate in the effort of improving the data quality on Wikidata for all Wikimedia wikis and beyond.

Note: if you didn’t use the Wikidata watchlist integration feature for a long time, feel free to give it another chance! The feature has been improved since the beginning and the content it displays is more precise and useful than at the beginning of the feature in 2015.

If you encounter any issue or want to provide feedback, feel free to use [[Phab:T191831|this Phabricator ticket]]. Thanks!

[[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] १४:३९, ३० नवेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lea_Lacroix_(WMDE)/wikis&amp;oldid=20728482 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== WMWM 2021 Newsletter #1 ==

Namaskar,

You are receiving this notification as you are one of the subscriber of [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter|Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter]]. We are sharing with you the first newsletter featuring news, updates and plans related to the event. You can find our first issue '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2020-12-01|here]]'''. If you do not want to receive this kind of notification further, you can remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|here]].

Sent through [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १७:५७, १ डिसेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20717190 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Bodhisattwa@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== 2020 Coolest Tool Award Ceremony on December 11th ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello all,

The ceremony of the 2020 [[m:Coolest_Tool_Award|Wikimedia Coolest Tool Award]] will take place virtually on Friday, December 11th, at 17:00 GMT. This award is highlighting tools that have been nominated by contributors to the Wikimedia projects, and the ceremony will be a nice moment to show appreciation to the tools developers and maybe discover new tools!

You will find more information [[m:Coolest_Tool_Award|here]] about the livestream and the discussions channels. Thanks for your attention, [[:d:User:Lea Lacroix (WMDE)|Lea Lacroix (WMDE)]] १०:५५, ७ डिसेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20734978 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Lea Lacroix (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== सामुदायिक विशलिस्ट सर्वेक्षण 2021 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;hi&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|thumb|48px]]
'''हम सभी उपयोगकर्ताओं को [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|2021 सामुदायिक विशलिस्ट सर्वेक्षण]] पर मतदान करने के लिए आमंत्रित करते हैं। आप अब से {{#time:j xg|2020-12-21|hi}} तक जितने चाहें उतने विभिन्न विषयों के लिए मतदान कर सकते हैं।'''

सर्वेक्षण में, अनुभवी संपादकों के लिए नए और बेहतर उपकरणों की इच्छा एकत्र की जाती है। मतदान के बाद, हम आपकी इच्छाओं को पूरा करने की पूरी कोशिश करेंगे। हम सबसे लोकप्रिय विषयों के साथ शुरुआत करेंगे।

[[m:Special:MyLanguage/Community Tech|कम्युनिटी टेक]] [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation|विकिमीडिया फाउंडेशन]] की टीमों में से एक हैं। हम संपादन और विकी मॉडरेशन टूल बनाते और सुधारते हैं। हम जो काम करते हैं, उसे कम्युनिटी विशलिस्ट सर्वेक्षण के परिणामों के आधार पर तय किया जाता है। साल में एक बार, आप नए विषयों को जमा करवा सकते हैं। दो सप्ताह के बाद, उन विषयों वोट कर सकते हैं, जिनमें आप सबसे अधिक रुचि रखते हैं। उस के बाद काम करने के लिए सर्वेक्षण से हमारी टीम इच्छाएं चुनती है। कुछ इच्छाएँ स्वयंसेवक डेवलपर्स या अन्य टीमों द्वारा दी जा सकती हैं।

हम आपके वोटों का इंतजार कर रहे हैं। धन्यवाद!
&lt;/div&gt;
[[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]]

१५:४३, ११ डिसेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Hi_fallback&amp;oldid=20689504 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #2 ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
The second edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have started a logistics assessment. The objective of the survey is to collect relevant information about the logistics of the Indian Wikimedia community members who are willing to participate in the event. Please spend a few minutes to fill  [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdkSwR3UHRZnD_XYIsJhgGK2d6tJpb8dMC4UgJKAxyjZKA2IA/viewform this form].

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2020-12-16|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]]. --[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०१:४०, १७ डिसेम्बर् २०२० (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Titodutta@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Submission Open for Wikimedia Wikimeet India 2021 ==

''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''

Hello,

We are excited to announce that submission for session proposals has been opened for Wikimedia Wikimeet India 2021, the upcoming online wiki-event which is to be conducted from 19 – 21 February 2021 during the occasion of International Mother Language Day. The submission will remain open until 24 January 2021.

'''You can submit your session proposals here -'''&lt;br/&gt;
https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Submissions&lt;br/&gt;
{{Clickable button 2|Click here to Submit Your session proposals|class=mw-ui-progressive|url=https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Submissions}}

A program team has been formed recently from highly experienced Wikimedia volunteers within and outside India. It is currently under the process of expansion to include more diversity in the team. The team will evaluate the submissions, accept, modify or reject them, design and finalise the program schedule by the end of January 2021. Details about the team will come soon.

We are sure that you will share some of your most inspiring stories and conduct some really exciting sessions during the event. Best of luck for your submissions!

Regards,&lt;br/&gt;
Jayanta&lt;br/&gt;
On behalf of WMWM India 2021
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #3 ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Happy New Year! The third edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened proposals for session submissions. If you want to conduct a session during the event, you can propose it [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Submissions|here]] before 24 Jamuary 2021.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-01-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]]. -- [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०८:५६, १ जनवरी २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20915971 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Bodhisattwa@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #4 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Happy New Year! The fourth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before 16 February 2021.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-16-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १६:१२, १७ जनवरी २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20977965 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Small wiki toolkits] Understanding the technical challenges ==

Greetings, hope this message finds you all in the best of your health, and you are staying safe amid the ongoing crisis. 

Firstly, to give you context, [[m:Small wiki toolkits|Small wiki toolkits]] (SWT) is an initiative to support [[m:Small_and_large_wikis#Small_wikis|small wiki]] communities, to learn and share technical and semi-technical skills to support, maintain, and grow. In India, a [[m:SWT Indic Workshop Series 2020/Overview|series of workshops]] were conducted last year, and they received good response. They are being continued this year, and the first  session is: '''Understanding the technical challenges of wikis''' (by [[m:User:BMueller (WMF)|Birgit]]): Brainstorming about technical challenges faced by contributors contributing to language projects related to South Asia. The session is on 24 January 2021, at 18:00 to 19:30 (India time), 18:15 to 19:45 (Nepal time), and 18:30 to 20:00 pm (Bangladesh time).

You can '''register yourself''' by visiting [[m:SWT South Asia/Registration|'''this page''']]! This discussion will be crucial to decide topics for future workshops. Community members are also welcome to suggest topics for future workshops anytime at https://w.wiki/t8Q. If you have any questions, please contact us on the [[m:Talk:SWT South Asia/Overview/Overview|talk page here]]. [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १६:३९, १९ जनवरी २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Indic_Village_Pumps&amp;oldid=20957862 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== ओ.सी. आर. (OCR) सुधारों पर अपनी प्रतिक्रिया साझा करें! ==

[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|48px|thumb]]
सभी को नमस्कार! हम ([[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|कम्युनिटी विशलिस्ट सर्वे]] पर काम करने वाली टीम) ने ओसीआर (OCR) सुधारों के लिए यह परियोजना शुरू की है! इस परियोजना के साथ, हमारा उद्देश्य विकिस्रोत पर ओसीआर (OCR) टूल्स का उपयोग करने के अनुभव को बेहतर बनाना है। कृपया [[m:Special:MyLanguage/Community Tech/OCR Improvements| हमारा परियोजना पृष्ठ]] देखें, जो परियोजना का एक पूरा सारांश और मुख्य समस्या वाले क्षेत्रों को प्रदान करता है जिन्हें हमने पहचाना है।

हम आपके आभारी होंगे अगर आप '''[[m:Special:MyLanguage/Community Tech/OCR Improvements#Open questions|नीचे दिए गए सवालों के जवाब दें]]'''। आपकी प्रतिक्रिया हमारे लिए अविश्वसनीय रूप से महत्वपूर्ण है और यह सीधे हमारे द्वारा किए गए विकल्पों को प्रभावित करेगी। आपका बहुत धन्यवाद! हम आपकी प्रतिक्रिया पढ़ने के लिए तत्पर हैं! [[सदस्यः:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:SGrabarczuk (WMF)|सम्भाषणम्]]) २०:२७, २६ जनवरी २०२१ (UTC)

== Moving Wikimania 2021 to a Virtual Event ==

&lt;div class=&quot;mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Wikimania_logo_with_text_2.svg|right|alt=Wikimania's logo.|75px]]

''{{int:Hello}}. Apologies if you are not reading this message in your native language. {{Int:Please-translate}}. {{Int:Feedback-thanks-title}}''

[[:m:Wikimania 2021|Wikimania will be a virtual event this year]], and hosted by a wide group of community members. Whenever the next in-person large gathering is possible again, [[:m:ESEAP Hub|the ESEAP Core Organizing Team]] will be in charge of it. Stay tuned for more information about how ''you'' can get involved in the planning
process and other aspects of the event. [https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2021-January/096141.html Please read the longer version of this announcement on wikimedia-l]. 

''ESEAP Core Organizing Team, Wikimania Steering Committee, Wikimedia Foundation Events Team'', १५:१६, २७ जनवरी २०२१ (UTC) 
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Elitre_(WMF)/Wikimania21&amp;oldid=21014617 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Elitre (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Project Grant Open Call ==

This is the announcement for the [[m:Grants:Project|Project Grants program]] open call that started on January 11, with the submission deadline of February 10, 2021.&lt;br&gt; This first open call will be focussed on Community Organizing proposals. A second open call focused on research and software proposals is scheduled from February 15 with a submission deadline of March 16, 2021.&lt;br&gt;

For the Round 1 open call, we invite you to propose grant applications that fall under community development and organizing (offline and online) categories. Project Grant funds are available to support individuals, groups, and organizations to implement new experiments and proven ideas, from organizing a better process on your wiki, coordinating a campaign or editathon series to providing other support for community building.  We offer the following resources to help you plan your project and complete a grant proposal:&lt;br&gt;

* Weekly proposals clinics via Zoom during the Open Call. Join us for [[m:Grants:Project|#Upcoming_Proposal_Clinics|real-time discussions]] with Program Officers and select thematic experts and get live feedback about your Project Grants proposal. We’ll answer questions and help you make your proposal better. We also offer these support pages to help you build your proposal:
* [[m:Grants:Project/Tutorial|Video tutorials]] for writing a strong application&lt;br&gt;
* General [[m:Grants:Project/Plan|planning page]] for Project Grants &lt;br&gt;
* [[m:Grants:Project/Learn|Program guidelines and criteria]]&lt;br&gt;

Program officers are also available to offer individualized proposal support upon request. Contact us if you would like feedback or more information.&lt;br&gt;

We are excited to see your grant ideas that will support our community and make an impact on the future of Wikimedia projects. Put your idea into motion, and [[m:Grants:Project/Apply|submit your proposal]] by February 10, 2021!&lt;br&gt;

Please feel free to get in touch with questions about getting started with your grant application, or about serving on the Project Grants Committee. Contact us at projectgrants{{at}}wikimedia.org. Please help us translate this message to your local language. [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०८:०१, २८ जनवरी २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=20808431 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RSharma (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Small wiki toolkits] Upcoming bots workshops: Understanding community needs ==

Greetings, as you may be aware that as part of [[:m:SWT_South_Asia|Small wiki toolkits - South Asia]], we conduct a workshop every month on technical topics to help small wikis. In February, we are planning on organizing a workshop on the topic of bots. Bots are automated tools that carry out repetitive, tedious and mundane tasks. To help us structure the workshop, we would like understand the needs of the community in this regard. Please let us know any of 
* a) repetitive/mundane tasks that you generally do, especially for maintenance
*b) tasks you think can be automated on your wiki.
Please let us your inputs on [[:m:Talk:SWT_South_Asia/Workshops#Upcoming_bots_workshops%3A_Understanding_community_needs|'''workshops talk page''']], before 7 February 2021. You can also let me know your inputs by [[Special:EmailUser/KCVelaga|emailing me]] or pinging me here in this section. Please note that you do not need to have any programming knowledge for this workshop or to give input. Regards, [[User:KCVelaga|KCVelaga]] १३:४५, २८ जनवरी २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Call for feedback: WMF Community Board seats &amp; Office hours tomorrow ==

''(sorry for posting in English)''

Dear Wikimedians,

The [[:m:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees|Wikimedia Foundation Board of Trustees]] is organizing a [[:m:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees/Call_for_feedback:_Community_Board_seats|'''call for feedback''']] about community selection processes between February 1 and March 14. Below you will find the problem statement and various ideas from the Board to address it. We are offering multiple channels for questions and feedback. With the help of a team of community facilitators, we are organizing multiple conversations with multiple groups in multiple languages.

During this call for feedback we publish weekly reports and we draft the final report that will be delivered to the Board. With the help of this report, the Board will approve the next steps to organize the selection of six community seats in the upcoming months. Three of these seats are due for renewal and three are new, recently approved.

'''Participate in this call for feedback and help us form a more diverse and better performing Board of Trustees!'''

&lt;u&gt;'''Problems:'''&lt;/u&gt; While the Wikimedia Foundation and the movement have grown about five times in the past ten years, the Board’s structure and processes have remained basically the same. As the Board is designed today, we have a problem of capacity, performance, and lack of representation of the movement’s diversity. This problem was identified in the Board’s 2019 governance review, along with recommendations for how to address it.

To solve the problem of capacity, we have agreed to increase the Board size to a maximum of 16 trustees (it was 10). Regarding performance and diversity, we have approved criteria to evaluate new Board candidates. What is missing is a process to promote community candidates that represent the diversity of our movement and have the skills and experience to perform well on the Board of a complex global organization.

Our current processes to select individual volunteer and affiliate seats have some limitations. Direct elections tend to favor candidates from the leading language communities, regardless of how relevant their skills and experience might be in serving as a Board member, or contributing to the ability of the Board to perform its specific responsibilities. It is also a fact that the current processes have favored volunteers from North America and Western Europe. Meanwhile, our movement has grown larger and more complex, our technical and strategic needs have increased, and we have new and more difficult policy challenges around the globe. As well, our Movement Strategy recommendations urge us to increase our diversity and promote perspectives from other regions and other social backgrounds.

In the upcoming months, we need to renew three community seats and appoint three more community members in the new seats. What process can we all design to promote and choose candidates that represent our movement and are prepared with the experience, skills, and insight to perform as trustees?

&lt;u&gt;'''Ideas:'''&lt;/u&gt; The Board has discussed several ideas to overcome the problems mentioned above. Some of these ideas could be taken and combined, and some discarded. Other ideas coming from the call for feedback could be considered as well. The ideas are:
*&lt;u&gt;Ranked voting system.&lt;/u&gt; Complete the move to a single transferable vote system, already used to appoint affiliate-selected seats, which is designed to best capture voters’ preferences.
*&lt;u&gt;Quotas.&lt;/u&gt; Explore the possibility of introducing quotas to ensure certain types of diversity in the Board (details about these quotas to be discussed in this call for feedback).
*&lt;u&gt;Call for types of skills and experiences.&lt;/u&gt; When the Board makes a new call for candidates, they would specify types of skills and experiences especially sought.
*&lt;u&gt;Vetting of candidates.&lt;/u&gt; Potential candidates would be assessed using the Trustee Evaluation Form and would be confirmed or not as eligible candidates.
*&lt;u&gt;Board-delegated selection committee.&lt;/u&gt; The community would nominate candidates that this committee would assess and rank using the Trustee Evaluation Form. This committee would have community elected members and Board appointed members.
*&lt;u&gt;Community-elected selection committee.&lt;/u&gt; The community would directly elect the committee members. The committee would assess and rank candidates using the Trustee Evaluation Form.
*&lt;u&gt;Election of confirmed candidates.&lt;/u&gt; The community would vote for community nominated candidates that have been assessed and ranked using the Trustee Evaluation Form. The Board would appoint the most voted candidates.
*&lt;u&gt;Direct appointment of confirmed candidates.&lt;/u&gt; After the selection committee produces a ranked list of community nominated candidates, the Board would appoint the top-ranked candidates directly.

&lt;u&gt;'''Call for feedback:'''&lt;/u&gt; The [[:m:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees/Call_for_feedback:_Community_Board_seats|call for feedback]] runs from February 1 until the end of March 14. We are looking for a broad representation of opinions. We are interested in the reasoning and the feelings behind your opinions. In a conversation like this one, details are important. We want to support good conversations where everyone can share and learn from others. We want to hear from those who understand Wikimedia governance well and are already active in movement conversations. We also want to hear from people who do not usually contribute to discussions. Especially those who are active in their own roles, topics, languages or regions, but usually not in, say, a call for feedback on Meta.

You can participate by joining the [[:m:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees/Call_for_feedback:_Community_Board_seats#How_to_participate|Telegram chat group]], and giving feedback on any of the talk pages on Meta-Wiki. We are welcoming the organisation of conversations in any language and in any channel. If you want us to organize a conversation or a meeting for your wiki project or your affiliate, please write to me. I will also reach out to communities and affiliates to soon have focused group discussions.

An [[:m:Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees/Call_for_feedback:_Community_Board_seats/Conversations/2021-02-02_-_First_Office_Hour|'''office hour''']] is also happening '''tomorrow at 12 pm (UTC)''' to discuss this topic. Access link will be available 15 minutes before the scheduled time (please watch the office hour page for the link, and I will also share on mailing lists). In case you are not able to make it, please don't worry, there will be more discussions and meetings in the next few weeks.

Regards, [[User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]] १६:३१, १ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Research Needs Assessment for Indian Language Wikimedia (ILW) Projects ==

Dear All,

The [[:m:CIS-A2K|Access to Knowledge (A2K)]] team at CIS has been engaged with work on research on Indian language Wikimedia projects as part of the APG since 2019. This year, following up on our learnings from work so far, we are undertaking a needs assessment exercise to understand a) the awareness about research within Indian language Wikimedia communities, and identify existing projects if any, and b) to gather community inputs on knowledge gaps and priority areas of focus, and the role of research in addressing the same.

We would therefore request interested community members to respond to the needs assessment questionnaire here:&lt;br&gt; 
{{Clickable button 2|Click here to respond|url=https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd9_RMEX8ZAH5bG0qPt_UhLakChs1Qmw35fPbFvkrsWPvwuLw/viewform|class=mw-ui-progressive}}

Please respond in any Indian language as suitable. The deadline for this exercise is '''February 20, 2021'''. For any queries do write to us on the CIS-A2K research [[:m:Talk:CIS-A2K/Research|talk page here]] [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १७:०८, ३ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Indic_Wikisource_Helpdesk/VP_Wikipedia&amp;oldid=20461525 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;


* Hello, thanks to those who have submitted responses to this needs assessment. We want to inform you that  &lt;span style=&quot;background:yellow;&quot;&gt;the deadline to share your response has been extended till 5 March 2021.&lt;/span&gt; [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSd9_RMEX8ZAH5bG0qPt_UhLakChs1Qmw35fPbFvkrsWPvwuLw/viewform Click here to respond].Thanks. [[सदस्यः:BhuvanaMeenakshi(CIS-A2K)|BhuvanaMeenakshi(CIS-A2K)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:BhuvanaMeenakshi(CIS-A2K)|सम्भाषणम्]]) ०६:५७, २४ फेब्रवरी २०२१ (UTC)

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #5 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Greetings!! The fifth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before '''16 February 2021'''.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-02-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].&lt;br&gt;[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १७:४९, ३ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=21052845 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #5 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Greetings!! The fifth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before '''16 February 2021'''.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-02-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].&lt;br&gt;[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १७:५३, ३ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=21052845 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wiki Loves Folklore 2021 is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2021|Wiki Loves Folklore 2021]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the 1st till the 28th of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2021 submitting] them in this commons contest.

Please support us in translating the [[:c:Commons: Wiki Loves Folklore 2021|project page]] and a [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:Translate?group=Centralnotice-tgroup-wikiloveslove2020&amp;language=en&amp;filter=%21translated&amp;action=translate|one-line banner message] to help us spread the word in your native language.

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १३:२५, ६ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wll&amp;oldid=21073884 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Tiven2240@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Small wiki toolkits] Bot workshop: 27 February ==

As part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, we are happy to announce the second workshop of this year. The workshop will be on &quot;[[:en:Wikipedia:Bots|bots]]&quot;, and we will be learning how to perform tasks on wiki by running automated scripts, about Pywikibot and how it can be used to help with repetitive processes and editing, and the Pywikibot community, learning resources and community venues. Please note that you do not need any technical experience to attend the workshop, only some experience contributing to Wikimedia projects is enough.

Details of the workshop are as follows:
*Date: 27 February
*Timings: 15:30 to 17:00 (IST), 15:45 to 17:15 (NPT), 16:00 to 17:30 (BDT)
*Meeting link: https://meet.google.com/vri-zvfv-rci | ''[https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=MGxwZWtkdDdhdDk0c2Vwcjd1ZGYybzJraWcgY29udGFjdEBpbmRpY21lZGlhd2lraWRldi5vcmc&amp;tmsrc=contact%40indicmediawikidev.org click to add your Google Calendar].''
*Trainer: [[:m:User:JHernandez_(WMF)|Joaquin Oltra Hernandez]]

Please sign-up on the registration page at https://w.wiki/yYg. 

Note: We are providing modest internet stipends to attend the workshops, for those who need and wouldn't otherwise be able to attend. More information on this can be found on the registration page.

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], १०:११, १८ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Proposal: Set two-letter project shortcuts as alias to project namespace globally ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}

Hello everyone,

I apologize for posting in English. I would like to inform everyone that I created a new global request for comment (GRFC) at Meta Wiki, which may affect your project: [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]].

In this GRFC, I propose that two-project shortcuts for project names will become a default alias for the project namespace. For instance, on all Wikipedias, WP will be an alias to the Wikipedia: namespace (and similar for other projects). Full list is available in the GRFC.

This is already the case for Wikivoyages, and many individual projects asked for this alias to be implemented. I believe this makes it easier to access the materials in the project namespace, as well as creating shortcuts like &lt;tt&gt;WP:NPOV&lt;/tt&gt;, as well as helps new projects to use this feature, without having to figure out how to request site configuration changes first.

As far as I can see, {{SITENAME}} currently does not have such an alias set. This means that such an alias will be set for you, if the GRFC is accepted by the global community.

I would like to ask all community members to participate in the request for comment at Meta-Wiki, see [[:m:Requests for comment/Set short project namespace aliases by default globally]].

Please feel free to [[:m:User talk:Martin Urbanec|ask me]] if you have any questions about this proposal.

Best regards,&lt;br /&gt;
--[[:m:User:Martin Urbanec|Martin Urbanec]] ([[:m:User talk:Martin Urbanec|talk]]) १४:१२, १८ फेब्रवरी २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Martin_Urbanec/MassMessage&amp;oldid=21125035 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Martin Urbanec@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikifunctions logo contest ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:Hello}}. Please help to choose a design concept for the logo of the new Wikifunctions wiki. Voting starts today and will be open for 2 weeks. If you would like to participate, then '''[[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Wikifunctions logo concept/Vote|please learn more and vote now]]''' at Meta-Wiki. {{Int:Feedback-thanks-title}} --[[m:User:Quiddity (WMF)|Quiddity (WMF)]]&lt;/div&gt; ०१:५०, २ मार्च् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21087740 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Quiddity (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;
==Wikimedia Foundation Community Board seats: Call for feedback meeting==
The Wikimedia Foundation Board of Trustees is organizing a call for feedback about community selection processes[1] between February 1 and March 14. While the Wikimedia Foundation and the movement have grown about five times in the past ten years, the Board’s structure and processes have remained basically the same. As the Board is designed today, we have a problem of capacity, performance, and lack of representation of the movement’s diversity. Direct elections tend to favor candidates from the leading language communities, regardless of how relevant their skills and experience might be in serving as a Board member, or contributing to the ability of the Board to perform its specific responsibilities. It is also a fact that the current processes have favored volunteers from North America and Western Europe. As a matter of fact, there had only been one member who served on the Board, from South Asia, in more than fifteen years of history.

In the upcoming months, we need to renew three community seats and appoint three more community members in the new seats. This call for feedback is to see what processes can we all collaboratively design to promote and choose candidates that represent our movement and are prepared with the experience, skills, and insight to perform as trustees? In this regard, it would be good to have a community discussion to discuss the proposed ideas and share our thoughts, give feedback and contribute to the process. To discuss this, you are invited to a community meeting that is being organized on March 12 from 8 pm to 10 pm, and the meeting link to join is https://meet.google.com/umc-attq-kdt. You can add this meeting to your Google Calendar by clicking here[2]. Please ping me if you have any questions. Thank you, --[[सदस्यः:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:KCVelaga (WMF)|सम्भाषणम्]]) १०:५७, ८ मार्च् २०२१ (UTC)

== WMF Community Board seats: Upcoming panel discussions ==

As a result of the first three weeks of the [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Community Board seats|call for feedback on WMF Community Board seats]], three topics turned out to be the focus of the discussion. Additionally, a new idea has been introduced by a community member recently: Candidates resources. We would like to pursue these focus topics and the new idea appropriately, discussing them in depth and collecting new ideas and fresh approaches by running four panels in the next week. Every panel includes four members from the movement covering many regions, backgrounds and experiences, along with a trustee of the Board. Every panel will last 45 minutes, followed by a 45-minute open mic discussion, where everyone’s free to ask questions or to contribute to the further development of the panel's topics.

*[[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Community Board seats/Conversations/Topic panels/Topic panel: Skills for board work|Skills for Board work]] - [https://zonestamp.toolforge.org/1615572040 Friday, March 12, 18:00 UTC]
*[[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Community Board seats/Conversations/Topic panels/Topic panel: Support for candidates|Support for candidates]] - [https://zonestamp.toolforge.org/1615642250 Saturday, March 13, 13:30 UTC]
*[[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Community Board seats/Conversations/Topic panels/Topic panel: Board - Global Council - Hubs|Board - Global Council - Hubs]] - [https://zonestamp.toolforge.org/1615651214 Saturday, March 13, 16:00 UTC]
*[[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Community Board seats/Conversations/Topic panels/Topic panel: Regional diversity|Regional diversity]] - [https://zonestamp.toolforge.org/1615726800 Sunday, March 14, 13:00 UTC]

To counter spamming, the meeting link will be updated on the Meta-Wiki pages and also on the [https://t.me/wmboardgovernanceannounce Telegram announcements channel], 15 minutes before the official start.

Let me know if you have any questions, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], ०८:३६, १० मार्च् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; - 27 March ==

As part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, we are happy to announce the third workshop of this year. The workshop will be on &quot;Debugging/fixing template errors&quot;, and we will learn how to address the common template errors on wikis (related but not limited to importing templates, translating them, Lua, etc.).
&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;
Details of the workshop are as follows:
*Date: 27 March
*Timings: 3:30 pm to 5:00 pm (IST), 15:45 to 17:15 (NPT), 16:00 to 17:30 (BST)
*Meeting link: https://meet.google.com/cyo-mnrd-ryj | [https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=MjgzaXExcm9ha3RpbTBiaTNkajBmM3U2MG8gY29udGFjdEBpbmRpY21lZGlhd2lraWRldi5vcmc&amp;tmsrc=contact%40indicmediawikidev.org ''click here to add this to your Google Calendar''].
*Trainer: [[:m:User:Jayprakash12345|Jay Prakash]]

Please sign-up on the registration page at https://w.wiki/36Sg.

prepare for the workshop in advance, we would like to gather all kinds of template errors (related but not limited to importing templates, translating them, Lua, etc.) that you face while working with templates on your wiki. If you plan to attend the workshop and would like your common issues related to dealing with templates addressed, share your issues using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfO4YRvqMaPzH8QeLeR6h5NdJ2B-yljeo74mDmAZC5rq4Obgw/viewform?usp=sf_link this Google Form], or [[:m:Talk:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Workshops#Upcoming_workshop_on_%22Debugging_template_errors%22|under this section on the workshop's talk page]]. You can see examples of such errors at [[:c:Category:Lua script errors screenshots|this category]].
&lt;/div&gt;
Note: We are providing modest internet stipends to attend the workshops, for those who need and wouldn't otherwise be able to attend. More information on this can be found on the registration page.

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], ०७:०१, १६ मार्च् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct – 2021 consultations ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
=== Universal Code of Conduct Phase 2 ===

{{int:please-translate}}

The [[:wmf:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''Universal Code of Conduct (UCoC)''']] provides a universal baseline of acceptable behavior for the entire Wikimedia movement and all its projects. The project is currently in Phase 2, outlining clear enforcement pathways. You can read more about the whole project on its [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|'''project page''']].

==== Drafting Committee: Call for applications ====

The Wikimedia Foundation is recruiting volunteers to join a committee to draft how to make the code enforceable. Volunteers on the committee will commit between 2 and 6 hours per week from late April through July and again in October and November. It is important that the committee be diverse and inclusive, and have a range of experiences, including both experienced users and newcomers, and those who have received or responded to, as well as those who have been falsely accused of harassment.

To apply and learn more about the process, see [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|Universal Code of Conduct/Drafting committee]].

==== 2021 community consultations: Notice and call for volunteers / translators ====

From 5 April – 5 May 2021 there will be conversations on many Wikimedia projects about how to enforce the UCoC. We are looking for volunteers to translate key material, as well as to help host consultations on their own languages or projects using suggested [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations/Discussion|key questions]]. If you are interested in volunteering for either of these roles, please [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/2021 consultations|contact us]] in whatever language you are most comfortable.

To learn more about this work and other conversations taking place, see [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/2021 consultations|Universal Code of Conduct/2021 consultations]].

-- [[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] ([[User talk:Xeno (WMF)|talk]]) २२:१९, ५ एप्रिल् २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:MNadzikiewicz_(WMF)/Without_Russian,_Polish_and_translated/8&amp;oldid=21302342 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Global bot policy changes ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{int:hello}}!

I apologize for sending a message in English. {{int:please-translate}}. According to [[:m:Bot_policy/Implementation#Where_it_is_policy|the list]], your wiki project is currently opted in to the [[:m:Bot_policy#Global_bots|global bot policy]]. As such, I want to let you know about some changes that were made after the [[:m:Requests for comment/Refine global bot policy|global RfC]] was closed.

*Global bots are now subject to a 2 week discussion, and it'll be publicized via a MassMessage list, available at [[:m:Bot policy/New global bot discussion|Bot policy/New global bot discussion]] on Meta. Please subscribe yourself or your wiki if you are interested in new global bots proposals.
*For a bot to be considered for approval, it must demonstrate it is welcomed in multiple projects, and a good way to do that is to have the bot flag on at least 5 wikis for a single task.
*The bot operator should make sure to adhere to the wiki's preference as related to the use of the bot flag (i.e., if a wiki doesn't want a bot to use the flag as it edits, that should be followed).

Thank you for your time.

Best regards,&lt;br /&gt;
—'''''&lt;span style=&quot;font-family:Candara&quot;&gt;[[User:Tks4Fish|&lt;span style=&quot;color:black&quot;&gt;Thanks for the fish!&lt;/span&gt;]] &lt;sup&gt;[[User Talk:Tks4Fish|&lt;span style=&quot;color:blue&quot;&gt;talk&lt;/span&gt;]]•[[Special:Contribs/Tks4Fish|contribs]]&lt;/sup&gt;&lt;/span&gt;''''' १८:४८, ६ एप्रिल् २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tks4Fish/temp&amp;oldid=21306363 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Tks4Fish@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Line numbering coming soon to all wikis ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;  

[[File:Technical_Wishes_–_Line_numbering_-_2010_wikitext_editor.png|thumb|Example]]
From April 15, you can enable line numbering in some wikitext editors - for now in the template namespace, coming to more namespaces soon. This will make it easier to detect line breaks and to refer to a particular line in discussions. These numbers will be shown if you enable the syntax highlighting feature ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror extension]]), which is supported in the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor|2010]] and [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017]] wikitext editors. 

More information can be found on [[m:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|this project page]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:talk:WMDE Technical Wishes/Line Numbering|on this talk page]].
&lt;/div&gt; -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] १५:०९, १२ एप्रिल् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=21329014 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on &quot;Designing responsive main pages&quot; - 30 April (Friday) ==

As part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, we would like to announce the third workshop of this year on “Designing responsive main pages”. The workshop will take place on 30 April (Friday). During this workshop, we will learn to design main pages of a wiki to be responsive. This will allow the pages to be mobile-friendly, by adjusting the width and the height according to various screen sizes. Participants are expected to have a good understanding of Wikitext/markup and optionally basic CSS.

Details of the workshop are as follows:
*Date: 30 April (Friday)
*Timings:  [https://zonestamp.toolforge.org/1619785853 18:00 to 19:30 (India / Sri Lanka), 18:15 to 19:45 (Nepal), 18:30 to 20:00 (Bangladesh)]
*Meeting link: https://meet.google.com/zfs-qfvj-hts | to add this to your Google Calendar, please use [https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=NmR2ZHE1bWF1cWQyam4yN2YwZGJzYWNzbjMgY29udGFjdEBpbmRpY21lZGlhd2lraWRldi5vcmc&amp;tmsrc=contact%40indicmediawikidev.org click here].

If you are interested, please sign-up on the registration page at https://w.wiki/3CGv.

Note: We are providing modest internet stipends to attend the workshops, for those who need and wouldn't otherwise be able to attend. More information on this can be found on the registration page.

Regards,
[[:m:Small wiki toolkits/South Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], १५:५२, १९ एप्रिल् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Suggested Values ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;  

From April 29, it will be possible to suggest values for parameters in templates. Suggested values can be added to [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData|TemplateData]] and will then be shown as a drop-down list in [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide|VisualEditor]]. This allows template users to quickly select an appropriate value. This way, it prevents potential errors and reduces the effort needed to fill the template with values. It will still be possible to fill in values other than the suggested ones.

More information, including the supported parameter types and how to create suggested values: [[mw:Help:TemplateData#suggestedvalues|[1]]] [[m:WMDE_Technical_Wishes/Suggested_values_for_template_parameters|[2]]]. Everyone is invited to test the feature, and to give feedback [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Suggested values for template parameters|on this talk page]].

&lt;/div&gt; [[m:User:Timur Vorkul (WMDE)|Timur Vorkul (WMDE)]] १४:०८, २२ एप्रिल् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=21361904 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Timur Vorkul (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Call for Election Volunteers: 2021 WMF Board elections ==

Hello all,

Based on an [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Community Board seats/Main report|extensive call for feedback]] earlier this year, the Board of Trustees of the Wikimedia Foundation  Board of Trustees [[:m:Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/2021-04-15_Resolution_about_the_upcoming_Board_elections|announced the plan for the 2021 Board elections]]. Apart from improving the technicalities of the process, the Board is also keen on improving active participation from communities in the election process. During the last elections, Voter turnout in prior elections was about 10% globally. It was better in communities with volunteer election support. Some of those communities reached over 20% voter turnout. We know we can get more voters to help assess and promote the best candidates, but to do that, we need your help.

We are looking for volunteers to serve as Election Volunteers. Election Volunteers should have a good understanding of their communities. The facilitation team sees Election Volunteers as doing the following:

*Promote the election and related calls to action in community channels.
*With the support from facilitators, organize discussions about the election in their communities.
*Translate “a few” messages for their communities

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Election Volunteers|Check out more details about Election Volunteers]] and add your name next to the community you will support [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Election_Volunteers|'''in this table''']]. We aim to have at least one Election Volunteer, even better if there are two or more sharing the work. If you have any queries, please ping me under this message or [[Special:EmailUser/KCVelaga (WMF)|email me]]. Regards, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]] ०५:२१, १२ मे २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;


==Audio Namespace for saWikisource==
संस्कृतविकिस्रोतसः संवर्धनदृष्ट्या 'श्रव्यम्' इत्येतस्य नामावकाशस्य अपेक्षा वर्तते । We need to create namespace which is missing on Sanskrit Wikisource.  &lt;br&gt;
#&quot;Audio&quot; is &quot;श्रव्यम्&quot; in Sanskrit and &quot;Audio Talk&quot; is &quot;श्रव्यसम्भाषणम्&quot; । 

In Gujarati wikisource they have this namespace. You can see here - [[:gu:શ્રાવ્ય પુસ્તક:સૌરાષ્ટ્રની રસધાર ૧|Audio Book namespace used in Gujarati wikisource]]

We are going to put a request on Phabricator regarding this. Please support us for the betterment of the sawikisource. --[[सदस्यः:Shubha|शुभा]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Shubha|सम्भाषणम्]]) ११:१६, १६ मे २०२१ (UTC)
===समर्थनम्/Support===
# {{support}} - [[सदस्यः:Shubha|शुभा]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Shubha|सम्भाषणम्]]) ११:१६, १६ मे २०२१ (UTC)
# {{support}} - [[user:Soorya Hebbar|&lt;span style=&quot;color:#FF4500&quot;&gt;'''Soorya Hebbar'''&lt;/span&gt;]] [[सदस्यसम्भाषणम्:Soorya Hebbar|&lt;sup&gt;(चर्चा)&lt;/sup&gt;]] ११:२७, १६ मे २०२१ (UTC)
#{{support}} - '''[[User:Sayant Mahato|&lt;span style=&quot;background:#8B0000; color:white; font:Aparajita; padding:1px;&quot;&gt;सायन्तः माहातो&lt;/span&gt;]] [[User talk:Sayant Mahato|&lt;span style=&quot;background:#1B1B1B; color:white; padding:1px;&quot;&gt;चर्चा&lt;/span&gt;]]'''[[File:Dainsyng.gif|40px]] ११:२९, १६ मे २०२१ (UTC)

===विरोधः/Oppose===
===चर्चा /Discussion===

== Universal Code of Conduct News – Issue 1 ==

&lt;div style = &quot;line-height: 1.2&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Universal Code of Conduct News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 1, June 2021'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1|Read the full newsletter]]&lt;/span&gt;
----
Welcome to the first issue of [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct News]]! This newsletter will help Wikimedians stay involved with the development of the new code, and will distribute relevant news, research, and upcoming events related to the UCoC.

Please note, this is the first issue of UCoC Newsletter which is delivered to all subscribers and projects as an announcement of the initiative. If you want the future issues delivered to your talk page, village pumps, or any specific pages you find appropriate, you need to [[m:Global message delivery/Targets/UCoC Newsletter Subscription|subscribe here]].

You can help us by translating the newsletter issues in your languages to spread the news and create awareness of the new conduct to keep our beloved community safe for all of us. Please [[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/Participate|add your name here]] if you want to be informed of the draft issue to translate beforehand. Your participation is valued and appreciated.
&lt;/div&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;
* '''Affiliate consultations''' – Wikimedia affiliates of all sizes and types were invited to participate in the UCoC affiliate consultation throughout March and April 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec1|continue reading]])
* '''2021 key consultations''' – The Wikimedia Foundation held enforcement key questions consultations in April and May 2021 to request input about UCoC enforcement from the broader Wikimedia community. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec2|continue reading]])
* '''Roundtable discussions''' – The UCoC facilitation team hosted two 90-minute-long public roundtable discussions in May 2021 to discuss UCoC key enforcement questions. More conversations are scheduled. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec3|continue reading]])
* '''Phase 2 drafting committee''' – The drafting committee for the phase 2 of the UCoC started their work on 12 May 2021. Read more about their work. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec4|continue reading]])
* '''Diff blogs''' – The UCoC facilitators wrote several blog posts based on interesting findings and insights from each community during local project consultation that took place in the 1st quarter of 2021. ([[m:Universal Code of Conduct/Newsletter/1#sec5|continue reading]])&lt;/div&gt;
--[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) २३:०६, ११ जून् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SOyeyele_(WMF)/Announcements/Other_languages&amp;oldid=21578291 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SOyeyele (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikimania 2021: Individual Program Submissions ==

[[File:Wikimania logo with text 2.svg|right|200px]]
Dear all,

Wikimania 2021 will be [[:wikimania:2021:Save the date and the Core Organizing Team|hosted virtually]] for the first time in the event's 15-year history. Since there is no in-person host, the event is being organized by a diverse group of Wikimedia volunteers that form the [[:wikimania:2021:Organizers|Core Organizing Team]] (COT) for Wikimania 2021.

'''Event Program''' - Individuals or a group of individuals can submit their session proposals to be a part of the program. There will be translation support for sessions provided in a number of languages. See more information [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines#Language Accessibility|here]].

Below are some links to guide you through;
* [[:wikimania:2021:Submissions|Program Submissions]]
* [[:wikimania:2021:Submissions/Guidelines|Session Submission Guidelines]]
* [[:wikimania:2021:FAQ|FAQ]]

Please note that the deadline for submission is 18th June 2021. 

'''Announcements'''- To keep up to date with the developments around Wikimania, the COT sends out weekly updates. You can view them in the Announcement section [[:wikimania:2021:Announcements|here]]. 

'''Office Hour''' - If you are left with questions, the COT will be hosting some office hours (in multiple languages), in multiple time-zones, to answer any programming questions that you might have.  Details can be found [[:wikimania:2021:Organizers#Office hours schedule|here.]]

Best regards,

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०४:१९, १६ जून् २०२१ (UTC)

On behalf of Wikimania 2021 Core Organizing Team
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=21597568 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Bodhisattwa@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Candidates from South Asia for 2021 Wikimedia Foundation Board Elections ==

Dear Wikimedians,

As you may be aware, the Wikimedia Foundation has started [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021|elections for community seats]] on the Board of Trustees. While previously there were three community seats on the Board, with the expansion of the Board to sixteen seats last year, community seats have been increased to eight, four of which are up for election this year. 

In the last fifteen years of the Board's history, there were only a few candidates from the South Asian region who participated in the elections, and hardly anyone from the community had a chance to serve on the Board. While there are several reasons for this, this time, the Board and WMF are very keen on encouraging and providing support to potential candidates from historically underrepresented regions. This is a good chance to change the historical problem of representation from the South Asian region in high-level governance structures.

Ten days after the call for candidates began, there aren't any [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|candidates from South Asia]] yet, there are still 10 days left! I would like to ask community members to encourage other community members, whom you think would be potential candidates for the Board. While the final decision is completely up to the person, it can be helpful to make sure that they are aware of the election and the call for candidates.

Let me know if you need any information or support.

Thank you, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]] १०:०३, १९ जून् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Editing news 2021 #2 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;sa&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;em&gt;[[m:Special:MyLanguage/VisualEditor/Newsletter/2021/June|अन्यस्यां भाषायां पठतु इदम्]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|बहुभाषिणे समाचारपत्राय सदस्यतायै इयं सूची]]&lt;/em&gt;

[[File:Reply Tool A-B test comment completion.png|alt=&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Junior contributors comment completion rate across all participating Wikipedias&lt;/span&gt;|thumb|296x296px|&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;When newcomers had the Reply tool and tried to post on a talk page, they were more successful at posting a comment. ([https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ Source])&lt;/span&gt;]]

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Earlier this year, the Editing team ran a large study of [[mw:Talk pages project/Replying|the Reply Tool]].  The main goal was to find out whether the Reply Tool helped [[mw:Talk pages project/Glossary|newer editors]] communicate on wiki.  The second goal was to see whether the comments that newer editors made using the tool needed to be reverted more frequently than comments newer editors made with the existing wikitext page editor.&lt;/span&gt;

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The key results were:&lt;/span&gt;

* &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Newer editors who had automatic (&quot;default on&quot;) access to the Reply tool were [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ more likely] to post a comment on a talk page.&lt;/span&gt;
* &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The comments that newer editors made with the Reply Tool were also [https://wikimedia-research.github.io/Reply-tools-analysis-2021/ less likely] to be reverted than the comments that newer editors made with page editing.&lt;/span&gt;

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;These results give the Editing team confidence that the tool is helpful.&lt;/span&gt;

&lt;strong&gt;&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Looking ahead&lt;/span&gt;&lt;/strong&gt;

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The team is planning to make the Reply tool available to everyone as an opt-out preference in the coming months.  This has already happened at the Arabic, Czech, and Hungarian Wikipedias.&lt;/span&gt;

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;The next step is to [[phab:T280599|resolve a technical challenge]]. Then, they will deploy the Reply tool first to the [[phab:T267379|Wikipedias that participated in the study]].  After that, they will deploy it, in stages, to the other Wikipedias and all WMF-hosted wikis.&lt;/span&gt;

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;You can turn on &quot;{{int:discussiontools-preference-label}}&quot; [[Special:Preferences#mw-prefsection-betafeatures|in Beta Features]] now.  After you get the Reply tool, you can change your preferences at any time in [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]].&lt;/span&gt;

–[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] ([[User talk:Whatamidoing (WMF)|&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;talk&lt;/span&gt;]])
&lt;/div&gt; १४:१५, २४ जून् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=21624491 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Elitre (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Server switch ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch 2020|Read this message in another language]]  •  [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch+2020&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers.  This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. &lt;!--

 They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, October 27 2020'''. --&gt;

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made.  We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 29 June 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1624975200 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST,  23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday 30 June).
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message.  We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it.  If you see the error message, then please wait until everything is back to normal.  Then you should be able to save your edit.  But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
*There will be code freezes for the week of June 28.  Non-essential code deployments will not happen.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter#Schedule_for_2021_switch|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule.  There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ०१:१९, २७ जून् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21463754 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wikisource Satisfaction Survey 2021 ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Astronaut illustration simplified with Wikimedia logo.png|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|80px]]
{{int:hello}}!

''Apologies for writing in English. {{Int:Please-translate}}''

In the past year, there has been a lot of changes to Wikisource features and tools. This was done by the [[m:Community Tech|Community Tech]] team at the Wikimedia Foundation, grantees funded by the Foundation or through projects like Google Summer of Code. '''We would like to understand what you feel about the changes'''. Tell us what you think about such tools as the [[m:Special:MyLanguage/Wikisource Pagelist Widget|Wikisource Pagelist Widget]] or the new [[m:Community_Tech/Ebook_Export_Improvement#March_31,_2021:_Final_update|Ebook Export tool]].

'''[[m:Wikisource Satisfaction Survey 2021|Take the survey]]''' in English, French, Spanish, Polish, Hindi or Punjabi. '''The deadline is 25th July 2021.'''

This survey will be conducted via a third-party service, which may subject it to additional terms. For more information on privacy and data-handling, see the survey privacy statement ([[wmf:Wikisource Community Tech Survey Privacy Statement|English]], [[wmf:Wikisource Community Tech Survey Privacy Statement/es|Spanish]], [[wmf:Wikisource Community Tech Survey Privacy Statement/fr|French]], [[wmf:Wikisource Community Tech Survey Privacy Statement/pl|Polish]], [[wmf:Wikisource Community Tech Survey Privacy Statement/hi|Hindi]] and [[wmf:Wikisource Community Tech Survey Privacy Statement/pa|Punjabi]]).

If you prefer to send your answers via email, copy [[m:Special:MyLanguage/Wikisource Satisfaction Survey 2021|the text of the survey]] and send to sgill@wikimedia.org.

If you have any questions or feedback about the survey, write to me at sgill@wikimedia.org.

{{int:Feedback-thanks-title}} [[user:SGill (WMF)|SGill (WMF)]] २२:३०, १६ जुलै २०२१ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=21748797 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Wikimedia Foundation elections 2021] Candidates meet with South Asia + ESEAP communities ==

Dear Wikimedians,

As you may already know, the 2021 Board of Trustees elections are from 4 August 2021 to 17 August 2021. Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term.

After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Template:WMF_elections_candidate/2021/candidates_gallery|20 candidates for the 2021 election]]. This event is for community members of South Asian and ESEAP communities to know the candidates and interact with them.

* The '''event will be on 31 July 2021 (Saturday)''', and the timings are: 
:* India &amp; Sri Lanka: 6:00 pm to 8:30 pm
:* Bangladesh: 6:30 pm to 9:00 pm
:* Nepal: 6:15 pm to 8:45 pm
:* Afghanistan: 5:00 pm to 7:30 pm
:* Pakistan &amp; Maldives: 5:30 pm to 8:00 pm
* '''For registration and other details, please visit the event page at [[:m: Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP]]'''

[[User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], १०:००, १९ जुलै २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== पाठशुद्धिस्पर्धायाम् आगस्ट् मासे आयोजयिष्यते भारतीयसाहित्यस्य पुष्टिदानम् ==
[[File:Wikisource-logo-with-text.svg|frameless|right|100px]]
प्रियविकिबन्धो,

गतवर्षे विकिस्रोतःपाठशुद्धिस्पर्धायां भवान् भागं गृहीतवान् इत्येषः सन्तोषस्य विचारः CIS-A2K पुनरपि [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon August 2021|पाठशुद्धिस्पर्धायाम् आगस्ट् मासे आयोजयिष्यते भारतीयसाहित्यस्य पुष्टिदानम्]] अस्य मुख्यम् उद्देश्यम् ।

'''भवता किम् अपेक्ष्यते'''

'''पुस्तकावली –''' पाठशुद्ध्यर्थं ग्रन्थानाम् आवली । भवतः भाषायां किञ्चन पुस्तकम् अन्वेष्टुं साहाय्यं कुर्वन्तु । पुस्तकानि चित्वा [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon August 2021/Book list|पुस्तकावल्यां योजयतु ]]  कृतिस्वाम्यविषयकाः विचाराः अत्र विद्यन्ते । पुस्तकप्राप्त्यनन्तरं पुटानि परिशील्य पुटावली निर्मातव्या  [[:m:Wikisource Pagelist Widget|&lt;nowiki&gt;&lt;pagelist/&gt;&lt;/nowiki&gt;]]

'''भागग्राहिणः-''' भागग्राहिणः  [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon August 2021/Participants|इत्यत्र]] हस्ताङ्कनं कृत्वा पञ्जीकरणं करोतु ।

'''निर्णायकः-''' निर्णायकः भवितुं स्वयम् आसक्तिं [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon August 2021/Participants#Administrator/Reviewer|अत्र]]  दर्शयतु । निर्णायकः अपि स्पर्धायां भागं ग्रहीतुं शक्नोति ।

'''सामाजिकमाध्यमेषु प्रसारः-''' सामाजिकमाध्यमद्वारा एतस्य प्रचारः भवतु इति अहं काङ्क्षामि । विकिव्यवस्थाद्वारा एव वयं भवद्भ्यः सूचनाः प्रेषयामः ।

'''पुरस्काराः-''' आयोजकानां पक्षतः पुरस्काराः भवितुमर्हन्ति ।

'''कार्यगणनामार्गः-'''

'''समयः-''' 15 आगस्ट् 2021 तः 31 आगस्ट् 2021

'''नियमाः''' सूचनाः च- [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon August 2021/Rules|अत्र ]] प्राथमिकनियमाः सूचनाः च दत्ताः ।

'''अङ्काः-''' समग्रविवरणम् [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon August 2021/Rules#Scoring_system|अत्र]] अस्ति

अस्मिन्वर्षे अपि गृहे एव स्थितिः अस्ति इति कारणतः अनेके अत्र भागं गृह्णीयुः इति भावयामि ।

धन्यवादाः&lt;br/&gt;

[[User:Jayanta (CIS-A2K)|Jayanta (CIS-A2K)]]&lt;br/&gt;
Wikisource Program officer, CIS-A2K

== 2021 WMF Board election postponed until August 18th ==

Hello all,

We are reaching out to you today regarding the [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees election]]. This election was due to open on August 4th. Due to some technical issues with SecurePoll, the election must be delayed by two weeks. This means we plan to launch the election on August 18th, which is the day after Wikimania concludes. For information on the technical issues, you can see the [https://phabricator.wikimedia.org/T287859 Phabricator ticket]. 

We are truly sorry for this delay and hope that we will get back on schedule on August 18th. We are in touch with the Elections Committee and the candidates to coordinate the next steps. We will update the [[:m:https://meta.wikimedia.org/wiki/Talk:Wikimedia_Foundation_elections/2021|Board election Talk page]] and [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram channel] as we know more.

Thanks for your patience, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], ०३:४९, ३ आगस्ट् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=20999902 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct - Enforcement draft guidelines review ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;content&quot;/&gt;The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Phase_2|Universal Code of Conduct Phase 2 drafting committee]] would like comments about the '''[[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|enforcement draft guidelines]]''' for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC). This review period is planned for 17 August 2021 through 17 October 2021.

These guidelines are not final but you can help move the progress forward. The committee will revise the guidelines based upon community input.

Comments can be shared in any language on the [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|draft review talk page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Discussions|multiple other venues]]. Community members are encouraged to organize conversations in their communities.

There are planned live discussions about the UCoC enforcement draft guidelines: 

:[[wmania:2021:Submissions/Universal_Code_of_Conduct_Roundtable|Wikimania 2021 session]] (recorded 16 August)
:[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions#Conversation hours|Conversation hours]] - 24 August, 31 August, 7 September @ 03:00 UTC &amp; 14:00 UTC
:[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions|Roundtable calls]] - 18 September @ 03:00 UTC &amp; 15:00 UTC

Summaries of discussions will be posted every two weeks [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digests|here]].

Please let me know if you have any questions.&lt;section end=&quot;content&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] २२:४६, १७ आगस्ट् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikisource&amp;oldid=21895574 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Xeno (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== The Wikimedia Foundation Board of Trustees Election is open: 18 - 31 August 2021 ==

Voting for the [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|2021 Board of Trustees election]] is now open. Candidates from the community were asked to submit their candidacy. After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|19 candidates for the 2021 election]].

The Wikimedia movement has the opportunity to vote for the selection of community and affiliate trustees. By voting, you will help to identify those people who have the qualities to best serve the needs of the movement for the next several years. The Board is expected to select the four most voted candidates to serve as trustees. Voting closes 31 August 2021.

*[[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|Learn more about candidates]]. 
*[[:c:File:Wikimedia Foundation Board of Trustees.webm|Learn about the Board of Trustees]].
*[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|'''Vote''']]

Read the [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/2021-08-18/2021 Voting Opens|full announcement and see translations on Meta-Wiki]].

Please let me know if you have any questions regarding voting. [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], ०६:११, १८ आगस्ट् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=21829177 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct - Enforcement draft guidelines review ==

The [[:m:Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Phase_2|Universal Code of Conduct Phase 2 drafting committee]] would like comments about the enforcement draft guidelines for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC). This review period is planned for 17 August 2021 through 17 October 2021.

These guidelines are not final but you can help move the progress forward. The committee will revise the guidelines based upon community input.

Comments can be shared in any language on the [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|draft review talk page]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Discussions|multiple other venues]]. Community members are encouraged to organize conversations in their communities.

There are planned live discussions about the UCoC enforcement draft guidelines:

*[[wmania:2021:Submissions/Universal_Code_of_Conduct_Roundtable|Wikimania 2021 session]] (recorded 16 August)
*[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions#Conversation hours|Conversation hours]] - 24 August, 31 August, 7 September @ 03:00 UTC &amp; 14:00 UTC
*[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/2021_consultations/Roundtable_discussions|Roundtable calls]] - 18 September @ 03:00 UTC &amp; 15:00 UTC

Summaries of discussions will be posted every two weeks [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee/Digest|here]].

Please let me know if you have any questions. [[User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], ०६:२४, १८ आगस्ट् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=21829177 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Update on the OCR Improvements ==

Hello! Sorry for writing in English. {{int:Please-translate}}.

The [[m:Community Tech/OCR Improvements|OCR Improvements]] are complete. We, the [[m:Community Tech|Community Tech]] team, are grateful for your feedback from the beginning to the last stage when we were finalizing the interface. 

=== Engine improvements === 
&lt;div style=&quot;margin-bottom:1em; border-left:.3em #c8ccd1 solid; padding-left:.5em;&quot;&gt;
[[File:OCR menu in toolbar.png|OCR menu in toolbar|frameless|right]]
;Reliability
Prior to our work, the OCR tools were separate gadgets. We have added &quot;Wikimedia OCR.&quot; It is available under one icon inside the toolbar on all Wikisource wikis. This tool supports two other OCR tools, Tesseract and Google OCR. We expect these tools to be more stable. We will maintain Wikimedia OCR.

The gadgets will remain available. The communities will have sovereignty over when to enable or disable these.
&lt;div style=&quot;clear:both;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;border-left:.3em #c8ccd1 solid; padding-left:.5em; clear:both;&quot;&gt;
;Speed
Prior to this work, transcription would take upwards of 40 seconds. Our improvements average a transcription time under 4 seconds.
&lt;/div&gt;
=== Advanced Tools improvements === 
&lt;div style=&quot;margin-bottom:1em; border-left:.3em #c8ccd1 solid; padding-left:.5em; clear:both;&quot;&gt;
[[File:Multi-language support in advanced tools.png|frameless|right]]
;Multiple-language support
Documents with multiple languages can be transcribed in a new way.
# Open the [https://ocr.wmcloud.org/ {{int:wikisource-ocr-advanced}}]
# Select the Languages (optional) field
# Search for and enter the languages in order of prevalence in the document.
&lt;div style=&quot;clear:both;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-bottom:1em; border-left:.3em #c8ccd1 solid; padding-left:.5em; clear:both;&quot;&gt;
[[File:OCR-advanced cropping-activated.jpg|alt=UI Crop tool in Advanced tools|frameless|right]]
;Cropping tool / Multi-column support
We have included a Cropper tool. It allows to select regions to transcribe on pages with complicated layouts.
&lt;div style=&quot;clear:both;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-bottom:1em; border-left:.3em #c8ccd1 solid; padding-left:.5em; clear:both;&quot;&gt;
[[File:OCR onboarding.png|frameless|right]]
;Discoverability and accessibility of OCR
We have added an interface for new users. It is pulsating blue dots over the new icon in the toolbar. The new interface explains what OCR means and what transcription means in Wikisource.
&lt;div style=&quot;clear:both;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
We believe that you will do even more great things because of these changes. We also hope to see you at the 2022 Community Wishlist Survey. Thanks you again for all your opinions and support.

[[m:Talk:Community Tech/OCR Improvements|Please share your opinions on the project talk page!]]

[[m:user:NRodriguez (WMF)|NRodriguez (WMF)]] and [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ०१:५७, १९ आगस्ट् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Varia&amp;oldid=21905347 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Reminder] Wikimedia Foundation elections 2021: 3 days left to vote ==

Dear Wikimedians,

As you may already know, Wikimedia Foundation elections started on 18 August and will continue until 31 August, 23:59 UTC i.e. ~ 3 days left.

Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term.

Here are the links that might be useful for voting.
*[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|Elections main page]]
*[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates|Candidates for the election]]
*[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Candidates/CandidateQ&amp;A|Q&amp;A from candidates]]
*👉 [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Voting|'''Voting''']] 👈

We have also published stats regarding voter turnout so far, you can check how many eligible voters from your wiki has voted on [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Stats|this page]].

Please let me know if you have any questions. [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], ०५:४०, २९ आगस्ट् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=21829177 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

==आपस्तम्बगृह्यसूत्रटीकासु दोषाः==
https://sa.wikisource.org/s/ha4 इत्यादौ दोषो महान् नाम &quot;अनुकूला&quot; इति शब्दस्य स्थाने &quot;अनाकुला&quot; इत्य् अपेक्ष्यते। अपरञ्च - https://vishvasa.github.io/vedAH/yajuH/taittirIyam/sUtram/ApastambaH/gRhyam/sUtra-TIkAH/ इत्यस्मात् परिष्कृतपाठा लब्ध्वा स्थापनीयाः। कश्चिद् यथापेक्षम् उपकरोतु। [[सदस्यः:Vishvas vasuki|Vishvas vasuki]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Vishvas vasuki|सम्भाषणम्]]) १०:४३, १ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)

== Wikimedia Foundation Board of Trustees election has come to an end ==

Thank you for participating in the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees election]]! Voting closed August 31 at 23:59. The official data, including the four most voted candidates, will be announced as soon as the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Elections Committee]] completes their review of the ballots. The official announcement of the new trustees appointed will happen later, once the selected candidates have been confirmed by the Board.

6,946 community members from 216 wiki projects have voted. This makes 10.2% global participation, 1.1% higher than in the last Board elections. In 2017, 5167 people from 202 wiki projects cast their vote. A full analysis is planned to be published in a few days when the confirmed results are announced. In the meantime, you can check the [[:meta:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Stats|data produced during the election]].

Diversity was an important goal with these elections. Messages about the Board election were translated into 61 languages. This outreach worked well. There were 70 communities with eligible voters voting in this election for the first time. With your help, next year’s Board of Trustees election will be even better.

२०:५०, १ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikisource&amp;oldid=21895574 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:MNadzikiewicz (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== The 2022 Community Wishlist Survey will happen in January ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello everyone,

We hope all of you are as well and safe as possible during these trying times! We wanted to share some news about a change to the Community Wishlist Survey 2022. We would like to hear your opinions as well.

Summary:

&lt;div style=&quot;font-style:italic;&quot;&gt;
We will be running the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]] 2022 in January 2022. We need more time to work on the 2021 wishes. We also need time to prepare some changes to the Wishlist 2022. In the meantime, you can use a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|dedicated sandbox to leave early ideas for the 2022 wishes]].
&lt;/div&gt;

=== Proposing and wish-fulfillment will happen during the same year ===

In the past, the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] team has run the Community Wishlist Survey for the following year in November of the prior year. For example, we ran the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021|Wishlist for 2021]] in November 2020. That worked well a few years ago. At that time, we used to start working on the Wishlist soon after the results of the voting were published.

However, in 2021, there was a delay between the voting and the time when we could start working on the new wishes. Until July 2021, we were working on wishes from the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2020|Wishlist for 2020]].

We hope having the Wishlist 2022 in January 2022 will be more intuitive. This will also give us time to fulfill more wishes from the 2021 Wishlist.

=== Encouraging wider participation from historically excluded communities ===

We are thinking how to make the Wishlist easier to participate in. We want to support more translations, and encourage under-resourced communities to be more active. We would like to have some time to make these changes.

=== A new space to talk to us about priorities and wishes not granted yet ===

We will have gone 365 days without a Wishlist. We encourage you to approach us. We hope to hear from you in the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]], but we also hope to see you at our bi-monthly Talk to Us meetings! These will be hosted at two different times friendly to time zones around the globe.

We will begin our first meeting '''September 15th at 23:00 UTC'''. More details about the agenda and format coming soon!

=== Brainstorm and draft proposals before the proposal phase ===

If you have early ideas for wishes, you can use the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|new Community Wishlist Survey sandbox]]. This way, you will not forget about these before January 2022. You will be able to come back and refine your ideas. Remember, edits in the sandbox don't count as wishes!

=== Feedback ===
* What should we do to improve the Wishlist pages?
* How would you like to use our new [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Sandbox|sandbox?]]
* What, if any, risks do you foresee in our decision to change the date of the Wishlist 2022?
* What will help more people participate in the Wishlist 2022?

Answer on the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Community Wishlist Survey|talk page]] (in any language you prefer) or at our Talk to Us meetings.
&lt;/div&gt;

[[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) ००:२३, ७ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21980442 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Results of 2021 Wikimedia Foundation elections ==

Thank you to everyone who participated in the 2021 Board election. The Elections Committee has reviewed the votes of the 2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees election, organized to select four new trustees. A record 6,873 people from across 214 projects cast their valid votes. The following four candidates received the most support:

*Rosie Stephenson-Goodknight
*Victoria Doronina
*Dariusz Jemielniak
*Lorenzo Losa

While these candidates have been ranked through the community vote, they are not yet appointed to the Board of Trustees. They still need to pass a successful background check and meet the qualifications outlined in the Bylaws. The Board has set a tentative date to appoint new trustees at the end of this month.

Read the [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/2021-09-07/2021 Election Results|full announcement here]]. [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०२:५६, ८ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=21829177 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct EDGR conversation hour for South Asia ==

Dear Wikimedians,

As you may already know, the [[:m:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of behaviour for collaboration on Wikimedia projects worldwide. Communities may add to this to develop policies that take account of local and cultural context while maintaining the criteria listed here as a minimum standard. The Wikimedia Foundation Board has ratified the policy in December 2020.

The [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement draft guidelines review|current round of conversations]] is around how the Universal Code of Conduct should be enforced across different Wikimedia platforms and spaces. This will include training of community members to address harassment, development of technical tools to report harassment, and different levels of handling UCoC violations, among other key areas.

The conversation hour is an opportunity for community members from South Asia to discuss and provide their feedback, which will be passed on to the drafting committee. The details of the conversation hour are as follows:

*Date: 16 September
*Time: Bangladesh: 5:30 pm to 7 pm, India &amp; Sri Lanka: 5 pm to 6:30 pm, Nepal: 5:15 pm to 5:45 pm
*Meeting link: https://meet.google.com/dnd-qyuq-vnd | [https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=NmVzbnVzbDA2Y3BwbHU4bG8xbnVybDFpOGgga2N2ZWxhZ2EtY3RyQHdpa2ltZWRpYS5vcmc&amp;tmsrc=kcvelaga-ctr%40wikimedia.org add to your calendar]

You can also attend the global round table sessions hosted on 18 September - more details can be found on [[:m:Universal Code of Conduct/2021 consultations/Roundtable discussions/Sep18Announcement|this page]]. [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १०:४७, १० सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=21829177 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Call for Candidates for the Movement Charter Drafting Committee ending 14 September 2021 ==

&lt;div lang=&quot;hi&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;मूवमेंट स्ट्रैटेजी [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee|अभियान घोषणापत्र प्रारूप-लेखन समिति के लिए प्रत्याशियों को निमंत्रण]] की घोषणा करता है। यह निमंत्रण 2 अगस्त 2021 को आरंभ होगा तथा 14 सितंबर 2021 को समाप्त होगा।

अपेक्षा है कि इस समिति में [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Diversity_and_Expertise_Matrices|विकिमीडिया अभियान की विविधता]] प्रदर्शित होगी। विविधता में लिंग, भाषा, भूगोल, तथा अनुभव का समावेश है। परियोजनाओं में, सम्बद्ध संस्थाओं में तथा विकिमीडिया फाउंडेशन में सहभाग लेना इसके अंतर्गत आते हैं।

सदस्य बनने के लिए अंग्रेज़ी का उत्तम ज्ञान आवश्यक नहीं है। आवश्यकता पड़ने पर अनुवाद तथा भाषांतरण की सहायता दी जाएगी। सहभाग लेने के व्ययों की प्रतिपूर्ति के लिए सदस्यों को भत्ता दिया जाएगा। इसकी राशि हर दो माह में 100 यू एस डॉलर होगी।

हम ऐसे व्यक्ति खोज रहे हैं जिनमें निम्नोक्त में से कुछ कौशल हों

* अन्य लोगों के साथ मिलकर लेखन कर सकें (सिद्ध अनुभव को प्राधान्य) 
* मध्यमार्ग ढूँढने के लिए तत्पर हों 
* समावेशता तथा विविधता पर ध्यान देते हों 
* सामुदायिक परामर्श का ज्ञान रखते हों 
* आंतर-सांस्कृतिक संप्रेषण का अनुभव रखते हों 
* गैर-सरकारी संस्थाओं अथवा समुदायों में संचालन अथवा संगठन का अनुभव रखते हों 
* विभिन्न पक्षों से वार्ता करने का अनुभव रखते हों 

समिति का 15 सदस्यों से कार्य आरंभ करना अपेक्षित है। यदि 20 से अधिक प्रत्याशी होंगे तो चुनाव और चयन की एक मिश्रित प्रक्रिया की जाएगी। यदि 19 या इससे कम प्रत्याशी हुए तो बिना चुनाव के चयन प्रक्रिया की जाएगी।

क्या आप विकिमीडिया को इस महत्वपूर्ण भूमिका में आगे बढ़ने के लिए सहायता करना चाहते हैं? अपने प्रत्याशी आवेदन [[:m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee#Candidate_Statements|यह पृष्ठ]] पर भेजें। अपने प्रश्नों के साथ  strategy2030[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org पर संपर्क करें।&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] १६:५१, १० सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Xeno_(WMF)/Delivery/Wikisource&amp;oldid=22002101 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Xeno (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Server switch ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

They will switch all traffic back to the primary data center on '''Tuesday, 14 September 2021'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on Tuesday, 14 September 2021. The test will start at [https://zonestamp.toolforge.org/1631628049 14:00 UTC] (07:00 PDT, 10:00 EDT, 15:00 WEST/BST, 16:00 CEST, 19:30 IST, 23:00 JST, and in New Zealand at 02:00 NZST on Wednesday, 15 September).
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;/div&gt; [[user:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[user talk:SGrabarczuk (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) ००:४६, ११ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21980442 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Talk to the Community Tech ==

[[File:Magic Wand Icon 229981 Color Flipped.svg|{{dir|{{pagelang}}|left|right}}|frameless|50px]]

[[:m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates/2021-09 Talk to Us|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Community_Wishlist_Survey/Updates/2021-09_Talk_to_Us&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

Hello!

As we have [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|recently announced]], we, the team working on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey|Community Wishlist Survey]], would like to invite you to an online meeting with us. It will take place on [https://www.timeanddate.com/worldclock/fixedtime.html?iso=20210915T2300 '''September 15th, 23:00 UTC'''] on Zoom, and will last an hour. [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 '''Click here to join'''].

'''Agenda'''

* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Status report 1#Prioritization Process|How we prioritize the wishes to be granted]]
* [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey/Updates|Why we decided to change the date]] from November 2021 to January 2022
* Update on the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Warn when linking to disambiguation pages|disambiguation]] and the [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2021/Real Time Preview for Wikitext|real-time preview]] wishes
* Questions and answers

'''Format'''

The meeting will not be recorded or streamed. Notes without attribution will be taken and published on Meta-Wiki. The presentation (first three points in the agenda) will be given in English.

We can answer questions asked in English, French, Polish, and Spanish. If you would like to ask questions in advance, add them [[m:Talk:Community Wishlist Survey|on the Community Wishlist Survey talk page]] or send to sgrabarczuk@wikimedia.org.

[[m:Special:MyLanguage/User:NRodriguez (WMF)|Natalia Rodriguez]] (the [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|Community Tech]] manager) will be hosting this meeting.

'''Invitation link'''

* [https://wikimedia.zoom.us/j/89828615390 Join online]
* Meeting ID: 898 2861 5390
* One tap mobile
** +16465588656,,89828615390# US (New York)
** +16699006833,,89828615390# US (San Jose)
* [https://wikimedia.zoom.us/u/kctR45AI8o Dial by your location]

See you! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) ०३:०४, ११ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=21980442 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

==New support group for '''all ancient language communities'''==
Hi all, we are setting up a Wikimedia User Group to promote the use of Ancient Languages on Wikimedia. 

Please sign up by adding your user name at [[:meta:ALPES Ancient Language Promotion, Education and Support|ALPES Ancient Language Promotion, Education and Support]] – and would really value some strong links with Sanskrit users. --[[सदस्यः:JimKillock|JimKillock]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:JimKillock|सम्भाषणम्]]) २२:०२, १७ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)

== Movement Charter Drafting Committee - Community Elections to take place October 11 - 24 ==

This is a short message with an update from the Movement Charter process. The call for candidates for the Drafting Committee closed September 14, and we got a diverse range of candidates. The committee will consist of 15 members, and those will be (s)elected via three different ways.

The 15 member committee will be selected with a [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Set Up Process|3-step process]]:
* Election process for project communities to elect 7 members of the committee.
* Selection process for affiliates to select 6 members of the committee.
* Wikimedia Foundation process to appoint 2 members of the committee.

The community elections will take place between October 11 and October 24. The other process will take place in parallel, so that all processes will be concluded by November 1.

For the full context of the Movement Charter, its role, as well the process for its creation, please [[:m:Special:MyLanguage/Movement Charter|have a look at Meta]]. You can also contact us at any time on Telegram or via email (wikimedia2030@wikimedia.org).

Best, [[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ०२:४६, २२ सेप्टेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=21829177 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RamzyM (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Voting period to elect members of the Movement Charter Drafting Committee is now open ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot;/&gt;Voting for the election for the members for the Movement Charter drafting committee is now open. In total, 70 Wikimedians from around the world are running for 7 seats in these elections.

'''Voting is open from October 12 to October 24, 2021.'''

The committee will consist of 15 members in total: The online communities vote for 7 members, 6 members will be selected by the Wikimedia affiliates through a parallel process, and 2 members will be appointed by the Wikimedia Foundation. The plan is to assemble the committee by November 1, 2021.

Learn about each candidate to inform your vote in the language that you prefer: &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates&gt;

Learn about the Drafting Committee: &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee&gt;

We are piloting a voting advice application for this election. Click yourself through the tool and you will see which candidate is closest to you! Check at &lt;https://mcdc-election-compass.toolforge.org/&gt;

Read the full announcement: &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections&gt;

'''Go vote at SecurePoll on:''' &lt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Elections&gt;

Best,

Movement Strategy &amp; Governance Team, Wikimedia Foundation
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

०५:५०, १३ अक्टोबर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=22177090 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RamzyM (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Meet the new Movement Charter Drafting Committee members ==

:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''
The Movement Charter Drafting Committee election and selection processes are complete.
* The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Elections/Results|election results have been published]]. 1018 participants voted to elect seven members to the committee: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_Knipel_(Pharos)|Richard Knipel (Pharos)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anne_Clin_(Risker)|Anne Clin (Risker)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Alice_Wiegand_(lyzzy)|Alice Wiegand (Lyzzy)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Micha%C5%82_Buczy%C5%84ski_(Aegis_Maelstrom)|Michał Buczyński (Aegis Maelstrom)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Richard_(Nosebagbear)|Richard (Nosebagbear)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ravan_J_Al-Taie_(Ravan)|Ravan J Al-Taie (Ravan)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Ciell_(Ciell)|Ciell (Ciell)]]'''.
* The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Affiliate-chosen_members|affiliate process]] has selected six members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Anass_Sedrati_(Anass_Sedrati)|Anass Sedrati (Anass Sedrati)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#%C3%89rica_Azzellini_(EricaAzzellini)|Érica Azzellini (EricaAzzellini)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Jamie_Li-Yun_Lin_(Li-Yun_Lin)|Jamie Li-Yun Lin (Li-Yun Lin)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Georges_Fodouop_(Geugeor)|Georges Fodouop (Geugeor)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Manavpreet_Kaur_(Manavpreet_Kaur)|Manavpreet Kaur (Manavpreet Kaur)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee/Candidates#Pepe_Flores_(Padaguan)|Pepe Flores (Padaguan)]]'''.
* The Wikimedia Foundation has [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Wikimedia_Foundation-chosen_members|appointed]] two members: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Runa_Bhattacharjee_(Runab_WMF)|Runa Bhattacharjee (Runab WMF)]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Candidates#Jorge_Vargas_(JVargas_(WMF))|Jorge Vargas (JVargas (WMF))]]'''.

The committee will convene soon to start its work. The committee can appoint up to three more members to bridge diversity and expertise gaps.

If you are interested in engaging with [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] drafting process, follow the updates [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|on Meta]] and join the [https://t.me/joinchat/U-4hhWtndBjhzmSf Telegram group].

With thanks from the Movement Strategy and Governance team,&lt;br&gt; 
[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] ०२:२७, २ नवेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=22177090 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:RamzyM (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Celebrating 18 years of Wikisource ==

Hello Wikisource enthusiasts and friends of Wikisource,

I hope you are doing alright! I would like to invite you to celebrate 18 years of Wikisource. 

The '''first birthday party''' is being organized on '''24 November 2021 from 1:30 - 3:00 PM UTC''' ([https://zonestamp.toolforge.org/1637760610 check your local time]) where the incoming CEO of the WMF, [[:meta:Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour|Maryana Iskendar]], will be joining us. Feel free to drop me a message on my talk page, telegram (@satdeep) or via email (sgill{{@}}wikimedia.org) to add your email address to the calendar invite.

Maryana is hoping to learn more about the Wikisource community and the project at this event and it would be really nice if you can share your answers to the following questions:

*What motivates you to contribute to Wikisource?
*What makes the Wikisource community special?
*What are the major challenges facing the movement going forward?
*What are your questions to Maryana?

You can share your responses during the live event but in case the date and the time doesn't work for you, you can share your responses on the '''[[:mul:Wikisource:Eighteenth Birthday|event page on Wikisource]]''' or in case you would like to remain anonymous, you can share your responses directly with me.

Also, feel free to reach out to me in case you would like to give a short presentation about your and your community's work at the beginning of the session.

We are running a poll to find the best date and time to organize the '''second birthday party''' on the weekend right after 24th November. Please share your availability on the following link by next Friday: 

https://framadate.org/zHOi5pZvhgDy6SXn

Looking forward to seeing you all soon!

Sent by [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०९:१०, १२ नवेम्बर् २०२१ (UTC)

&lt;small&gt; on behalf of [[:meta:User:SGill (WMF)|User:SGill (WMF)]] &lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=22324957 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Festive Season 2021 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians, 

CIS-A2K started a series of mini edit-a-thons in 2020. This year, we had conducted Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon so far. Now, we are going to be conducting a [[:m: Festive Season 2021 edit-a-thon|Festive Season 2021 edit-a-thon]] which will be its second iteration. During this event, we encourage you to create, develop, update or edit data, upload files on Wikimedia Commons or Wikipedia articles etc. This event will take place on 11 and 12 December 2021. Be ready to participate and develop content on your local Wikimedia projects. Thank you.

on behalf of the organising committee

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०८:००, १० डिसेम्बर् २०२१ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=22433457 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Jayantanth@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== First Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedians,

We are glad to inform you that the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|second iteration of Wikimedia Wikimeet India]] is going to be organised in February. This is an upcoming online wiki event that is to be conducted from 18 to 20 February 2022 to celebrate International Mother Language Day. The planning of the event has already started and there are many opportunities for Wikimedians to volunteer in order to help make it a successful event. The major announcement is that [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions for sessions]] has opened from today until a month (until 23 January 2022). You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2021-12-23|first newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १७:४०, २३ डिसेम्बर् २०२१ (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=22433459 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections ==

:''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback:2022 Board of Trustees election/Upcoming Call for Feedback about the Board of Trustees elections}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Board of Trustees is preparing a call for feedback about the upcoming Board Elections, from January 7 - February 10, 2022.

While details will be finalized the week before the call, we have confirmed at least two questions that will be asked during this call for feedback:

* What is the best way to ensure fair representation of emerging communities among the Board?

* What involvement should candidates have during the election?

While additional questions may be added, the Movement Strategy and Governance team wants to provide time for community members and affiliates to consider and prepare ideas on the confirmed questions before the call opens. We apologize for not having a complete list of questions at this time. The list of questions should only grow by one or two questions. The intention is to not overwhelm the community with requests, but provide notice and welcome feedback on these important questions.

'''Do you want to help organize local conversation during this Call?'''

Contact the [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance team]] on Meta, on [https://t.me/wmboardgovernancechat Telegram], or via email at msg[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org.

Reach out if you have any questions or concerns. The Movement Strategy and Governance team will be minimally staffed until January 3. Please excuse any delayed response during this time. We also recognize some community members and affiliates are offline during the December holidays. We apologize if our message has reached you while you are on holiday.

Thank you, [[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) ०८:०४, २८ डिसेम्बर् २०२१ (UTC)

== Second Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Good morning Wikimedians,

Happy New Year! Hope you are doing well and safe. It's time to update you regarding [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|Wikimedia Wikimeet India 2022]], the second iteration of Wikimedia Wikimeet India which is going to be conducted in February. Please note the dates 18 to 20 February 2022 of the event. The [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions]] has opened from 23 December until 23 January 2022. You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. We want a few proposals from Indian communities or Wikimedians. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2022-01-07|second newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०५:४२, ८ जनवरी २०२२ (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=22433459 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 28th''' of February.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2022 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2022|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

--[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १३:१५, ९ जनवरी २०२२ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlf&amp;oldid=22560402 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Tiven2240@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== सामुदायिक विशलिस्ट सर्वेक्षण 2022 ==

[[File:Community Wishlist Survey Lamp.svg|right|200px]]
अब '''[[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2022|2022 सामुदायिक विशलिस्ट सर्वेक्षण]]'''खुल चुका है!'''

यह सर्वेक्षण के द्वारा समुदाय [[m:Special:MyLanguage/Community Tech|कम्युनिटी टेक (Community Tech)]] अगले साल के लिए काम तय करता है। हम आपको '''२३ जनवरी''' तक नए प्रस्ताव प्रस्तुत करने के लिए या अन्य प्रस्तावों पर टिप्पणी कर उन्हें बेहतर बनाने के लिए प्रोत्साहित करते हैं।

समुदाय २८ जनवरी और ११ फ़रवरी के बीच प्रस्तावों पर मतदान करेंगे।

कम्युनिटी टेक टीम (Community Tech team) अनुभवी विकिमीडिया संपादकों के लिए साधनों पर केंद्रित है। आप किसी भी भाषा में प्रस्ताव लिख सकते हैं, और हम उन्हें आपके लिए अनुवाद करेंगे। आपका धन्यवाद! हम आपके प्रस्तावों को देखने के लिए उत्सुक हैं! [[User:SGrabarczuk (WMF)|SGrabarczuk (WMF)]] ([[User talk:SGrabarczuk (WMF)|talk]]) १८:४३, १० जनवरी २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGrabarczuk_(WMF)/sandbox/MM/Hi_fallback&amp;oldid=20689504 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGrabarczuk (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open  ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback about the Board of Trustees elections is now open}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now open and will close on 7 February 2022. 

With this Call for Feedback, the Movement Strategy and Governance team is taking a different approach. This approach incorporates community feedback from 2021. Instead of leading with proposals, the Call is framed around key questions from the Board of Trustees. The key questions came from the feedback about the 2021 Board of Trustees election. The intention is to inspire collective conversation and collaborative proposal development about these key questions.

There are two confirmed questions that will be asked during this Call for Feedback:

# What is the best way to ensure more diverse representation among elected candidates?  ''The Board of Trustees noted the importance of selecting candidates who represent the full diversity of the Wikimedia movement. The current processes have favored volunteers from North America and Europe.''
# What are the expectations for the candidates during the election?  ''Board candidates have traditionally completed applications and answered community questions. How can an election provide appropriate insight into candidates while also appreciating candidates’ status as volunteers?''

There is one additional question that may be presented during the Call about selection processes. This question is still under discussion, but the Board wanted to give insight into the confirmed questions as soon as possible. Hopefully if an additional question is going to be asked, it will be ready during the first week of the Call for Feedback.

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Join the conversation.]]

Thank you, 

Movement Strategy and Governance&lt;section end=&quot;announcement-content&quot;/&gt;
[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) १०:४४, १२ जनवरी २०२२ (UTC)

== Subscribe to the This Month in Education newsletter - learn from others and share your stories ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Dear community members, 

Greetings from the EWOC Newsletter team and the education team at Wikimedia Foundation. We are very excited to share that we on tenth years of Education Newsletter ([[m:Education/News|This Month in Education]]) invite you to join us by [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|subscribing to the newsletter on your talk page]] or by [[m:Education/News/Newsroom|sharing your activities in the upcoming newsletters]]. The Wikimedia Education newsletter is a monthly newsletter that collects articles written by community members using Wikimedia projects in education around the world, and it is published by the EWOC Newsletter team in collaboration with the Education team. These stories can bring you new ideas to try, valuable insights about the success and challenges of our community members in running education programs in their context. 

If your affiliate/language project is developing its own education initiatives, please remember to take advantage of this newsletter to publish your stories with the wider movement that shares your passion for education. You can submit newsletter articles in your own language or submit bilingual articles for the education newsletter. For the month of January the deadline to submit articles is on the 20th January. We look forward to reading your stories.

Older versions of this newsletter can be found in the [[outreach:Education/Newsletter/Archives|complete archive]].

More information about the newsletter can be found at [[m:Education/News/Publication Guidelines|Education/Newsletter/About]].

For more information, please contact spatnaik{{@}}wikimedia.org.
------
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[User:ZI Jony|&lt;span style=&quot;color:#8B0000&quot;&gt;'''ZI Jony'''&lt;/span&gt;]] [[User talk:ZI Jony|&lt;sup&gt;&lt;span style=&quot;color:Green&quot;&gt;&lt;i&gt;(Talk)&lt;/i&gt;&lt;/span&gt;&lt;/sup&gt;]], {{&lt;includeonly&gt;subst:&lt;/includeonly&gt;#time:l G:i, d F Y|}} (UTC)&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:ZI_Jony/MassMessage/Awareness_of_Education_Newsletter/List_of_Village_Pumps&amp;oldid=21244129 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:ZI Jony@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Movement Strategy and Governance News – Issue 5 ==
&lt;section begin=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Newsletter/5/Global message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

&lt;span style=&quot;font-size:200%;&quot;&gt;'''Movement Strategy and Governance News'''&lt;/span&gt;&lt;br&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:120%; color:#404040;&quot;&gt;'''Issue 5, January 2022'''&lt;/span&gt;&lt;span style=&quot;font-size:120%; float:right;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5|'''Read the full newsletter''']]&lt;/span&gt;
----
Welcome to the fifth issue of Movement Strategy and Governance News (formerly known as Universal Code of Conduct News)! This revamped newsletter distributes relevant news and events about the Movement Charter, Universal Code of Conduct, Movement Strategy Implementation grants, Board elections and other relevant MSG topics.

This Newsletter will be distributed quarterly, while more frequent Updates will also be delivered weekly or bi-weekly to subscribers. Please remember to subscribe '''[[:m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/MSG Newsletter Subscription|here]]''' if you would like to receive these updates.
&lt;div style=&quot;margin-top:3px; padding:10px 10px 10px 20px; background:#fffff; border:2px solid #808080; border-radius:4px; font-size:100%;&quot;&gt;

*'''Call for Feedback about the Board elections''' - We invite you to give your feedback on the upcoming WMF Board of Trustees election. This call for feedback went live on 10th January 2022 and will be concluded on 16th February 2022. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Call for Feedback about the Board elections|continue reading]])
*'''Universal Code of Conduct Ratification''' - In 2021, the WMF asked communities about how to enforce the Universal Code of Conduct policy text. The revised draft of the enforcement guidelines should be ready for community vote in March. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Universal Code of Conduct Ratification|continue reading]])
*'''Movement Strategy Implementation Grants''' - As we continue to review several interesting proposals, we encourage and welcome more proposals and ideas that target a specific initiative from the Movement Strategy recommendations. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Movement Strategy Implementation Grants|continue reading]])
*'''The New Direction for the Newsletter''' - As the UCoC Newsletter transitions into MSG Newsletter, join the facilitation team in envisioning and deciding on the new directions for this newsletter. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#The New Direction for the Newsletter|continue reading]])
*'''Diff Blogs''' - Check out the most recent publications about MSG on Wikimedia Diff. ([[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Newsletter/5#Diff Blogs|continue reading]])&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;ucoc-newsletter&quot;/&gt;
[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) ०८:१५, १९ जनवरी २०२२ (UTC)

== Wikimedia Wikimeet India 2022 Postponed ==

Dear Wikimedians,

We want to give you an update related to Wikimedia Wikimeet India 2022. [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2022|Wikimedia Wikimeet India 2022]] (or WMWM2022) was to be conducted from 18 to 20 February 2022 and is postponed now.

Currently, we are seeing a new wave of the pandemic that is affecting many people around. Although WMWM is an online event, it has multiple preparation components such as submission, registration, RFC etc which require community involvement.

We feel this may not be the best time for extensive community engagement. We have also received similar requests from Wikimedians around us. Following this observation, please note that we are postponing the event, and the new dates will be informed on the mailing list and on the event page.
Although the main WMWM is postponed, we may conduct a couple of brief calls/meets (similar to the [[:m:Stay safe, stay connected|Stay safe, stay connected]] call) on the mentioned date, if things go well.

We'll also get back to you about updates related to WMWM once the situation is better. Thank you [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०७:२८, २७ जनवरी २०२२ (UTC)

&lt;small&gt;
Nitesh Gill

on behalf of WMWM

Centre for Internet and Society
&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=22433459 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== [Announcement] Leadership Development Task Force ==

Dear community members, 

The [[:m:Strategy/Wikimedia movement/2018-20/Recommendations/Invest in Skills and Leadership Development|Invest in Skill and Leadership Development]] Movement Strategy recommendation indicates that our movement needs a globally coordinated effort to succeed in leadership development. 

The [[:m:Community Development|Community Development team]] is supporting the creation of a global and community-driven [[:m:Leadership Development Task Force]] ([[:m:Leadership Development Task Force/Purpose and Structure|Purpose &amp; Structure]]). The purpose of the task force is to advise leadership development work. 

The team seeks community feedback on what could be the responsibilities of the task force. Also, if any community member wishes to be a part of the 12-member task force, kindly reach out to us. The feedback period is until 25 February 2022. 

'''Where to share feedback?''' 

'''#1''' Interested community members can add their thoughts on the [[:m:Talk:Leadership Development Task Force|Discussion page]]. 

'''#2''' Interested community members can join a regional discussion on 18 February, Friday through Google Meet. 

'''Date &amp; Time'''

* Friday, 18 February · 7:00 – 8:00 PM IST ([https://zonestamp.toolforge.org/1645191032 Your Timezone]) ([https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=NHVqMjgxNGNnOG9rYTFtMW8zYzFiODlvNGMgY19vbWxxdXBsMTRqbnNhaHQ2N2Y5M2RoNDJnMEBn&amp;tmsrc=c_omlqupl14jnsaht67f93dh42g0%40group.calendar.google.com Add to Calendar])
* Google Meet link: https://meet.google.com/nae-rgsd-vif

Thanks for your time. 

Regards, [[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) १२:०४, ९ फेब्रवरी २०२२ (UTC)

== Wiki Loves Folklore is extended till 15th March ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
Greetings from Wiki Loves Folklore International Team,

We are pleased to inform you that [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore|Wiki Loves Folklore]] an international photographic contest on Wikimedia Commons has been extended till the '''15th of March 2022'''. The scope of the contest is focused on folk culture of different regions on categories, such as, but not limited to, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, etc.

We would like to have your immense participation in the photographic contest to document your local Folk culture on Wikipedia. You can also help with the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Translations|translation]] of project pages and share a word in your local language.

Best wishes,

'''International Team'''&lt;br /&gt;
'''Wiki Loves Folklore'''

[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०४:५०, २२ फेब्रवरी २०२२ (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Rockpeterson@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines &amp; Ratification Vote ==

'''In brief:''' the [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised Enforcement Guidelines]] have been published. Voting to ratify the guidelines will happen from [[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|7 March to 21 March 2022]]. Community members can participate in the discussion with the UCoC project team and drafting committee members on 25 February (12:00 UTC) and 4 March (15:00 UTC). Please [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|sign-up]]. 

'''Details:''' 

The [[:m:Universal Code of Conduct]] (UCoC) provides a baseline of acceptable behavior for the entire Wikimedia movement. The UCoC and the Enforcement Guidelines were written by [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Drafting committee|volunteer-staff drafting committees]] following community consultations. The revised guidelines were published 24 January 2022. 

'''What’s next?'''

'''#1 Community Conversations'''

To help to understand the guidelines, the [[:m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] (MSG) team will host conversations with the UCoC project team and drafting committee members on 25 February (12:00 UTC) and 4 March (15:00 UTC). Please [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Conversations|sign-up]]. 

Comments about the guidelines can be shared [[:m:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on the Enforcement Guidelines talk page]]. You can comment in any language.

'''#2 Ratification Voting''' 

The Wikimedia Foundation Board of Trustees released a [[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board noticeboard/January 2022 - Board of Trustees on Community ratification of enforcement guidelines of UCoC|statement on the ratification process]] where eligible voters can support or oppose the adoption of the enforcement guidelines through vote. Wikimedians are invited to [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information/Volunteer|translate and share important information]]. 

A [[:m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting|SecurePoll vote]] is scheduled from 7 March to 21 March 2022. 

[[:m:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information#Voting%20eligibility|Eligible voters]] are invited to answer a poll question and share comments. Voters will be asked if they support the enforcement of the UCoC based on the proposed guidelines.

Thank you. [[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) १६:००, २२ फेब्रवरी २०२२ (UTC)

== Coming soon ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
=== Several improvements around templates ===
Hello, from March 9, several improvements around templates will become available on your wiki:
* Fundamental improvements of the [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor template dialog]] ([[m:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|1]], [[m:WMDE Technical Wishes/Removing a template from a page using the VisualEditor|2]]),
* Improvements to make it easier to put a template on a page ([[m:WMDE Technical Wishes/Finding and inserting templates|3]]) (for the template dialogs in [[Mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|VisualEditor]], [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:WikiEditor#/media/File:VectorEditorBasic-en.png|2010 Wikitext]] and [[Mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|New Wikitext Mode]]),
* and improvements in the syntax highlighting extension [[Mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] ([[m:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|4]], [[m:WMDE Technical Wishes/Bracket Matching|5]]) (which is available on wikis with writing direction left-to-right).

All these changes are part of the “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]” project by [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes]]. We hope they will help you in your work, and we would love to hear your feedback on the talk pages of these projects. &lt;/div&gt; - [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] १२:३८, २८ फेब्रवरी २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=22907463 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;The Call for Feedback: Board of Trustees elections is now closed &lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Call for Feedback is now closed}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections|Call for Feedback: Board of Trustees elections]] is now closed. This Call ran from 10 January and closed on 16 February 2022. The Call focused on [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Discuss Key Questions#Questions|three key questions]] and received broad discussion [[m:Talk:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Discuss Key Questions|on Meta-wiki]], during meetings with affiliates, and in various community conversations. The community and affiliates provided many proposals and discussion points. The [[m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Call for feedback: Board of Trustees elections/Reports|reports]] are on Meta-wiki.

This information will be shared with the Board of Trustees and Elections Committee so they can make informed decisions about the upcoming Board of Trustees election. The Board of Trustees will then follow with an announcement after they have discussed the information.

Thank you to everyone who participated in the Call for Feedback to help improve Board election processes. 

Thank you,

Movement Strategy and Governance&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) ०८:२१, ५ मार्च् २०२२ (UTC)

== UCoC Enforcement Guidelines Ratification Vote Begins (7 - 21 March 2022) == 

The ratification of the [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|enforcement guidelines]] has started. Every eligible community member can vote. 

For instructions on voting using SecurePoll and Voting eligibility, [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter_information|please read this]]. The last date to vote is 21 March 2022. 

'''Vote here''' - https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:SecurePoll/vote/391

Thank you, [[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) १७:१५, ७ मार्च् २०२२ (UTC)

== संस्कृतविकि-गुजराताय स्केनर-अनुदानम् ==

नमः सर्वेभ्यः, संस्कृतविषयस्य पुस्तकानि सर्वदा शताधिकवर्षेभ्यः पुरातनानि भवन्ति, अतः ग्रन्थालयाः अस्मान् पठितुम् अपि पुस्तकानि न यच्छन्ति, तानि पुस्तकानि विना विषयविस्तारः अतीव कठिनः भवति ततोधिकं लेखे सन्दर्भाणाम् एवञ्च यथार्थतायाः च न्यूनता भवति। अतः गुजरात-प्रदेशस्य संस्कृत-विकि-कार्यकर्तृभ्यः स्केनर-अनुदानय आवेदनम् [https://meta.wikimedia.org/wiki/CIS-A2K/Requests#Sanner_for_sa.wiki_Gujarat अत्र] कृतम् अस्ति। कृपया स्वसमर्थनं प्रयच्छतु। [[सदस्यः:NehalDaveND|NehalDaveND]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:NehalDaveND|सम्भाषणम्]]) ०४:३४, ८ मार्च् २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter February 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]

Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about February 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, ongoing events and upcoming events.

;Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Launching of WikiProject Rivers with Tarun Bharat Sangh|Wikimedia session with WikiProject Rivers team]]
* [[:m:Indic Wikisource Community/Online meetup 19 February 2022|Indic Wikisource online meetup]]
* [[:m:International Mother Language Day 2022 edit-a-thon]]
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events
* [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon March 2022|Indic Wikisource Proofreadthon March 2022]] - You can still participate in this event which will run till tomorrow.

;Upcoming Events
* [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon|International Women's Month 2022 edit-a-thon]] - The event is 19-20 March and you can add your name for the participation.
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Pune Nadi Darshan 2022]] - The event is going to start by tomorrow. 
* Annual proposal - CIS-A2K is currently working to prepare our next annual plan for the period 1 July 2022 – 30 June 2023

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 08:58, 14 March 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=22433459 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Wiki Loves Folklore 2022 ends tomorrow ==

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|frameless|180px]]
International photographic contest [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022| Wiki Loves Folklore 2022]] ends on 15th March 2022 23:59:59 UTC. This is the last chance of the year to upload images about local folk culture, festival, cuisine, costume, folklore etc on Wikimedia Commons. Watch out our social media handles for regular updates and declaration of Winners. 

([https://www.facebook.com/WikiLovesFolklore/ Facebook] , [https://twitter.com/WikiFolklore Twitter ] , [https://www.instagram.com/wikilovesfolklore/ Instagram])

The writing competition Feminism and Folklore will run till 31st of March 2022 23:59:59 UTC. Write about your local folk tradition, women, folk festivals, folk dances, folk music, folk activities, folk games, folk cuisine, folk wear, folklore, and tradition, including ballads, folktales, fairy tales, legends, traditional song and dance, folk plays, games, seasonal events, calendar customs, folk arts, folk religion, mythology etc. on your local Wikipedia. Check if your [[:m:Feminism and Folklore 2022/Project Page|local Wikipedia is participating]]

A special competition called '''Wiki Loves Falles''' is organised in Spain and the world during 15th March 2022 till 15th April 2022 to document local folk culture and [[:en:Falles|Falles]] in Valencia, Spain. Learn more about it on  [[:ca:Viquiprojecte:Falles 2022|Catalan Wikipedia project page]].

We look forward for your immense co-operation.

Thanks 
Wiki Loves Folklore international Team
[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १४:४१, १४ मार्च् २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=22754428 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Rockpeterson@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Pune Nadi Darshan 2022: A campaign cum photography contest ==

Dear Wikimedians,

Greetings for the Holi festival! CIS-A2K is glad to announce a campaign cum photography contest, Pune Nadi Darshan 2022, organised jointly by Rotary Water Olympiad and CIS-A2K on the occasion of ‘World Water Week’. This is a pilot campaign to document the rivers in the Pune district on Wikimedia Commons. The campaign period is from 16 March to 16 April 2022.


Under this campaign, participants are expected to click and upload the photos of rivers in the Pune district on the following topics -
* Beauty of rivers in Pune district
* Flora &amp; fauna of rivers in Pune district
* Religious &amp; cultural places around rivers in Pune district
* Human activities at rivers in Pune district
* Constructions on rivers in Pune district
* River Pollution in Pune district

Please visit the [[:c:commons:Pune Nadi Darshan 2022|event page]] for more details. We welcome your participation in this campaign. Thank you [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०७:२१, १५ मार्च् २०२२ (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=22433459 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Invitation to join the first Wikisource Triage meeting on 21st March 2022 ==

Hello everyone,

[[User:SWilson (WMF)|Sam Wilson]] and [[User:SGill (WMF)|I]] are excited to share that we will be hosting regular [[:meta:Wikisource Triage meetings|Wikisource Triage meetings]], starting from 21st March 2022. 

These meetings aim to foster the growth of a technical community of Wikisource developers and contributors. The meetings will be primarily focused on identifying, prioritizing and estimating tasks on the All-and-every-Wikisource and ProofreadPage workboards (among others) on Phabricator and eventually reduce the backlog of technical tasks and bugs related to Wikisource by making incremental improvements to Wikisource infrastructure and coordinating these changes with the Wikisource communities.

While these meetings are technology focused, non-technical Wikisource contributors are also invited to join and share any technical challenges that they are facing and we will help them to create phabricator tickets. Newbie developers are also more than welcome!

The first meeting has been scheduled for 21st March 2022 at 10:30 AM UTC / 4:00 PM IST ([https://zonestamp.toolforge.org/1647858641 Check your local time]). If you are interested in joining the meeting, kindly leave a message on '''sgill@wikimedia.org''' and we will add you to the calendar invite. 

Meanwhile, feel free to [[:meta:Wikisource Triage meetings|check out the page on Meta-wiki]] and suggest topics for the agenda.

On behalf of [[User:SWilson (WMF)|Sam Wilson]] and [[User:SGill (WMF)|Satdeep Gill]]

&lt;small&gt;Sent by [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १५:५२, १५ मार्च् २०२२ (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=22324971 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Universal Code of Conduct Enforcement guidelines ratification voting is now closed ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Vote/Closing message}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Greetings,

The ratification voting process for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|revised enforcement guidelines]] of the [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] (UCoC) came to a close on 21 March 2022. '''Over {{#expr:2300}} Wikimedians voted''' across different regions of our movement. Thank you to everyone who participated in this process! The scrutinizing group is now reviewing the vote for accuracy, so please allow up to two weeks for them to finish their work.

The final results from the voting process will be announced [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|here]], along with the relevant statistics and a summary of comments as soon as they are available. Please check out [[metawiki:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voter information|the voter information page]] to learn about the next steps. You can comment on the project talk page [[metawiki:Talk:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|on Meta-wiki]] in any language. 

You may also contact the UCoC project team by email: ucocproject[[File:At_sign.svg|link=|16x16px|(_AT_)]]wikimedia.org

Best regards,

[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) ०९:५५, २३ मार्च् २०२२ (UTC)

== Announcing Indic Hackathon 2022 and Scholarship Applications ==

Dear Wikimedians, we are happy to announce that the Indic MediaWiki Developers User Group will be organizing [[m:Indic Hackathon 2022|Indic Hackathon 2022]], a regional event as part of the main [[mw:Wikimedia Hackathon 2022|Wikimedia Hackathon 2022]] taking place in a hybrid mode during 20-22 May 2022. The event will take place in Hyderabad. The regional event will be in-person with support for virtual participation. As it is with any hackathon, the event’s program will be semi-structured i.e. while we will have some sessions in sync with the main hackathon event, the rest of the time will be upto participants’ interest on what issues they are interested to work on. The event page can be seen on [[m:Indic Hackathon 2022|this page]].

In this regard, we would like to invite community members who would like to attend in-person to fill out a [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc1lhp8IdXNxL55sgPmgOKzfWxknWzN870MvliqJZHhIijY5A/viewform?usp=sf_link form for scholarship application] by 17 April, which is available on the event page. Please note that the hackathon won’t be focusing on training of new skills, and it is expected that applications have some experience/knowledge contributing to technical areas of the Wikimedia movement. Please post on the event talk page if you have any queries. [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १८:३१, ७ एप्रिल् २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=23115331 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:KCVelaga@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== CIS-A2K Newsletter March 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about March 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia session in Rajiv Gandhi University, Arunachal Pradesh|Wikimedia session in Rajiv Gandhi University, Arunachal Pradesh]]
* [[c:Commons:RIWATCH|Launching of the GLAM project with RIWATCH, Roing, Arunachal Pradesh]]
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]
* [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon]]
* [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon March 2022]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Relicensing &amp; digitisation of books, audios, PPTs and images in March 2022|Relicensing &amp; digitisation of books, audios, PPTs and images in March 2022]]
* [https://msuglobaldh.org/abstracts/ Presentation on A2K Research in a session on 'Building Multilingual Internets']

; Ongoing events
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]
* Two days of edit-a-thon by local communities [Punjabi &amp; Santali]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 09:33, 16 April 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=23000588 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Join the  South Asia / ESEAP Annual Plan Meeting with Maryana Iskander  ==

Dear community members, 

In continuation of [[m:User:MIskander-WMF|Maryana Iskander]]'s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Chief Executive Officer/Maryana’s Listening Tour| listening tour]], the [[m:Special:MyLanguage/Movement Communications|Movement Communications]] and [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance|Movement Strategy and Governance]] teams invite you to discuss the '''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2022-2023/draft|2022-23 Wikimedia Foundation Annual Plan]]'''.

The conversations are about these questions:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia 2030|2030 Wikimedia Movement Strategy]] sets a direction toward &quot;knowledge as a service&quot; and &quot;knowledge equity&quot;. The Wikimedia Foundation wants to plan according to these two goals. How do you think the Wikimedia Foundation should apply them to our work?
* The Wikimedia Foundation continues to explore better ways of working at a regional level. We have increased our regional focus in areas like grants, new features, and community conversations.  How can we improve?
* Anyone can contribute to the Movement Strategy process. We want to know about  your activities, ideas, requests, and lessons learned. How can the Wikimedia Foundation better support the volunteers and affiliates working in Movement Strategy activities?

&lt;b&gt;Date and Time&lt;/b&gt;

The meeting will happen via [https://wikimedia.zoom.us/j/84673607574?pwd=dXo0Ykpxa0xkdWVZaUZPNnZta0k1UT09 Zoom] on 24 April (Sunday) at 07:00 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1650783659 local time]). Kindly [https://calendar.google.com/event?action=TEMPLATE&amp;tmeid=MmtjZnJibXVjYXYyZzVwcGtiZHVjNW1lY3YgY19vbWxxdXBsMTRqbnNhaHQ2N2Y5M2RoNDJnMEBn&amp;tmsrc=c_omlqupl14jnsaht67f93dh42g0%40group.calendar.google.com add the event to your calendar]. Live interpretation will be available for some languages.

Regards,
[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) १०:२२, १७ एप्रिल् २०२२ (UTC)

== Call for Candidates: 2022 Board of Trustees Election ==

Dear community members, 

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees elections]] process has begun. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Announcement/Call_for_Candidates|Call for Candidates]] has been announced. 

The Board of Trustees oversees the operations of the Wikimedia Foundation. Community-and-affiliate selected trustees and Board-appointed trustees make up the Board of Trustees. Each trustee serves a three year term. The Wikimedia community has the opportunity to vote for community-and-affiliate selected trustees.

The Wikimedia community will vote to elect two seats on the Board of Trustees in 2022. This is an opportunity to improve the representation, diversity, and expertise of the Board of Trustees.

Kindly [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Apply to be a Candidate|submit your candidacy]] to join the Board of Trustees.
[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) ०९:००, २९ एप्रिल् २०२२ (UTC)

== Coming soon: Improvements for templates ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;!--T:11--&gt;
[[File:Overview of changes in the VisualEditor template dialog by WMDE Technical Wishes.webm|thumb|Fundamental changes in the template dialog.]]
Hello, more changes around templates are coming to your wiki soon:

The [[mw:Special:MyLanguage/Help:VisualEditor/User guide#Editing templates|'''template dialog''' in VisualEditor]] and in the [[mw:Special:MyLanguage/2017 wikitext editor|2017 Wikitext Editor]] (beta) will be '''improved fundamentally''': 
This should help users understand better what the template expects, how to navigate the template, and how to add parameters. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/VisualEditor template dialog improvements|talk page]]

In '''syntax highlighting''' ([[mw:Special:MyLanguage/Extension:CodeMirror|CodeMirror]] extension), you can activate a '''colorblind-friendly''' color scheme with a user setting. 
* [[metawiki:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting#Color-blind_mode|project page]], [[metawiki:Talk:WMDE Technical Wishes/Improved Color Scheme of Syntax Highlighting|talk page]]

Deployment is planned for May 10. This is the last set of improvements from [[m:WMDE Technical Wishes|WMDE Technical Wishes']] focus area “[[m:WMDE Technical Wishes/Templates|Templates]]”. 

We would love to hear your feedback on our talk pages!
&lt;/div&gt; -- [[m:User:Johanna Strodt (WMDE)|Johanna Strodt (WMDE)]] ११:१४, २९ एप्रिल् २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=WMDE_Technical_Wishes/Technical_Wishes_News_list_all_village_pumps&amp;oldid=23222263 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Johanna Strodt (WMDE)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== &lt;span lang=&quot;hi&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;संपादन समाचार 2022 #1&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;hi&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;&lt;i&gt;[[metawiki:VisualEditor/Newsletter/2022/April|अन्य भाषा में पढ़ें]] • [[m:VisualEditor/Newsletter|बहुभाषी समाचार पत्र हेतु सदस्यता सूची]]&lt;/i&gt;
[[File:Junior Contributor New Topic Tool Completion Rate.png|thumb|इस नए उपकरण के साथ नए संपादक अधिक सफल थे।]]

[[mw:Special:MyLanguage/Help:DiscussionTools#New discussion tool|नया विषय उपकरण]] एडिटर्स को चर्चा पृष्ठों पर नए == सेक्शन == बनाने में मदद करता है।  इस नए उपकरण के साथ नए संपादक अधिक सफल हैं।  आप [[mw:Talk pages project/New topic#21 April 2022|रिपोर्ट]]पढ़ें सकते हैं।  जल्द ही, संपादन विभाग यह सभी संपादकों को 20 विकिपीडिया में पेश करेगी, जो परीक्षण में भाग लेती थी।  आप इसे [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion]] पर बंद कर पाएंगे।&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Whatamidoing (WMF)|Whatamidoing (WMF)]] १८:५६, २ मे २०२२ (UTC)
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/VisualEditor/Newsletter/Wikis_with_VE&amp;oldid=22019984 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Quiddity (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== CIS-A2K Newsletter April 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about April 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, ongoing events and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:Grants talk:Programs/Wikimedia Community Fund/Annual plan of the Centre for Internet and Society Access to Knowledge|Annual Proposal Submission]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitisation session with Dakshin Bharat Jain Sabha|Digitisation session with Dakshin Bharat Jain Sabha]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia Commons sessions of organisations working on river issues|Training sessions of organisations working on river issues]]
* Two days edit-a-thon by local communities
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitisation review and partnerships in Goa|Digitisation review and partnerships in Goa]]
* [https://www.youtube.com/watch?v=3WHE_PiFOtU&amp;ab_channel=JessicaStephenson Let's Connect: Learning Clinic on Qualitative Evaluation Methods]

; Ongoing events
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Upcoming event
* [[:m:CIS-A2K/Events/Indic Wikisource Plan 2022-23|Indic Wikisource Work-plan 2022-2023]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/April 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:47, 11 May 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=23000588 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== &lt;section begin=&quot;announcement-header&quot; /&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees election 2022 - Call for Election Volunteers&lt;section end=&quot;announcement-header&quot; /&gt; ==
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/2022/Call for Election Volunteers}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
The Movement Strategy and Governance team is looking for community members to serve as election volunteers in the upcoming Board of Trustees election.

The idea of the Election Volunteer Program came up during the 2021 Wikimedia Board of Trustees Election. This program turned out to be successful. With the help of Election Volunteers we were able to increase outreach and participation in the election by 1,753 voters over 2017.  Overall turnout was 10.13%, 1.1 percentage points more, and 214 wikis were represented in the election. 

There were a total of 74 wikis that did not participate in 2017 that produced voters in the 2021 election. Can you help increase the participation even more?

Election volunteers will help in the following areas:
* Translate short messages and announce the ongoing election process in community channels
* Optional: Monitor community channels for community comments and questions

Volunteers should:

* Maintain the friendly space policy during conversations and events
* Present the guidelines and voting information to the community in a neutral manner

Do you want to be an election volunteer and ensure your community is represented in the vote? Sign up [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|here]] to receive updates. You can use the [[m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Strategy and Governance/Election Volunteers/About|talk page]] for questions about translation.&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) १०:३२, १२ मे २०२२ (UTC)

== Poll regarding Third Wikisource Triage meeting ==

Hello fellow Wikisource enthusiasts!
 
We will be organizing the third [[:m:Wikisource Triage meetings|Wikisource Triage meeting]] in the last week of May and we need your help to decide on a time and date that works best for the most number of people. Kindly share your availabilities at the wudele link below by 20th May 2022: 
 
https://wudele.toolforge.org/ctQEP3He1XCNullZ
 
Meanwhile, feel free to check out [[:m:Wikisource Triage meetings|the page on Meta-wiki]] and suggest topics for the agenda.
 
Regards
 
[[:m:User:SWilson (WMF)|Sam Wilson (WMF)]] and [[:m:User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]]
 
&lt;small&gt;Sent via [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०३:३८, १४ मे २०२२ (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=23283908 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Invitation to join the third Wikisource Triage meeting (28th May 2022) ==

Hello fellow Wikisource enthusiasts!


We are the hosting the [[:m:Wikisource Triage meetings|Wikisource Triage meeting]] on '''28th May 2022 at 11 AM UTC / 4:30 PM IST''' ([https://zonestamp.toolforge.org/1653735600 check your local time]) according to the [https://wudele.toolforge.org/ctQEP3He1XCNullZ wudele poll]. We will be welcoming some developers who contributed to Wikisource related tasks during the recently concluded [[:m:Indic Hackathon 2022|Indic Hackathon]].

As always, you don't have to be a developer to participate in these meetings but the focus of these meetings is to improve the Wikisource infrastructure. 

If you are interested in joining the meeting, kindly leave a message on '''sgill@wikimedia.org''' and we will add you to the calendar invite.

Meanwhile, feel free to check out [[:m:Wikisource Triage meetings|the page on Meta-wiki]] and suggest any other topics for the agenda.

Regards

[[:m:User:SWilson (WMF)|Sam Wilson (WMF)]] and [[:m:User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]]

&lt;small&gt; Sent using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०३:३९, २३ मे २०२२ (UTC) &lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=23314792 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=23000588 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Poll regarding Fourth Wikisource Triage meeting ==

Hello fellow Wikisource enthusiasts!
 
We will be organizing the '''fourth [[:m:Wikisource Triage meetings|Wikisource Triage meeting]]''' in the last week of June and we need your help to decide on a time and date that works best for the most number of people. Kindly '''share your availabilities''' at the wudele link below '''by 20th June 2022''': 
 
https://wudele.toolforge.org/wstriage4
 
Meanwhile, feel free to check out [[:m:Wikisource Triage meetings|the page on Meta-wiki]] and suggest topics for the agenda.
 
Regards

[[:m:User:SWilson (WMF)|Sam Wilson (WMF)]] and [[:m:User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]]

&lt;small&gt;Sent via [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १३:२२, १४ जून् २०२२ (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=23314792 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Invitation to join the fourth Wikisource Triage meeting (29th June 2022) ==

Hello fellow Wikisource enthusiasts!
 
We are the hosting the fourth [[:m:Wikisource Triage meetings|Wikisource Triage meeting]] on '''29th June 2022 at 10:00 AM UTC / 3:30 PM IST''' ([https://zonestamp.toolforge.org/1656496824 check your local time]) according to the [https://wudele.toolforge.org/wstriage4 wudele poll]. 
 
There is some exciting news about a few technical projects related to Wikisource that are getting started right now and we will be sharing more information during the meeting. 
 
As always, you don't have to be a developer to participate in these meetings but the focus of these meetings is to improve the Wikisource infrastructure. 
 
If you are interested in joining the meeting, kindly leave a message on '''sgill@wikimedia.org''' and we will add you to the calendar invite.
 
Meanwhile, feel free to check out [[:m:Wikisource Triage meetings|the page on Meta-wiki]] and suggest any other topics for the agenda.
 
Regards
 
[[:m:User:SWilson (WMF)|Sam Wilson (WMF)]] and [[:m:User:SGill (WMF)|Satdeep Gill (WMF)]]
 
&lt;small&gt; Sent using [[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) ०७:३९, २३ जून् २०२२ (UTC)&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:SGill_(WMF)/lists/WS_VPs&amp;oldid=23314792 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:SGill (WMF)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Results of Wiki Loves Folklore 2022 is out! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:please-translate}}
[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Hi, Greetings

The winners for '''[[c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022|Wiki Loves Folklore 2022]]''' is announced!

We are happy to share with you winning images for this year's edition. This year saw over 8,584 images represented on commons in over 92 countries. Kindly see images '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2022/Winners|here]]'''

Our profound gratitude to all the people who participated and organized local contests and photo walks for this project.

We hope to have you contribute to the campaign next year.

'''Thank you,'''

'''Wiki Loves Folklore International Team'''

--[[सदस्यः:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:MediaWiki message delivery|सम्भाषणम्]]) १६:१३, ४ जुलै २०२२ (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=23454230 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Tiven2240@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;

== Propose statements for the 2022 Election Compass ==

: ''[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2022/Announcement/Propose statements for the 2022 Election Compass}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all,

Community members are invited to ''' [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Community_Voting/Election_Compass|propose statements to use in the Election Compass]]''' for the [[metawiki:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2022|2022 Board of Trustees election.]] 

An Election Compass is a tool to help voters select the candidates that best align with their beliefs and views. The community members will propose statements for the candidates to answer using a Lickert scale (agree/neutral/disagree). The candidates’ answers to the statements will be loaded into the Election Compass tool. Voters will use the tool by entering in their answer to the statements (agree/neutral/disagree). The results will show the candidates that best align with the voter’s beliefs and views.

Here is the timeline for the Election Compass:

* July 8 - 20: Community members propose statements for the Election Compass
* July 21 - 22: Elections Committee reviews statements for clarity and removes off-topic statements
* July 23 - August 1: Volunteers vote on the statements
* August 2 - 4: Elections Committee selects the top 15 statements
* August 5 - 12: candidates align themselves with the statements
* August 15: The Election Compass opens for voters to use to help guide their voting decision

The Elections Committee will select the top 15 statements at the beginning of August. The Elections Committee will oversee the process, supported by the Movement Strategy and Governance (MSG) team. MSG will check that the questions are clear, there are no duplicates, no typos, and so on.

Regards,

Movement Strategy &amp; Governance 

''This message was sent on behalf of the Board Selection Task Force and the Elections Committee''

[[सदस्यः:CSinha (WMF)|CSinha (WMF)]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:CSinha (WMF)|सम्भाषणम्]]) ०८:२२, १२ जुलै २०२२ (UTC)

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_WS_VPs&amp;oldid=23000588 पर मौजूद सूची का प्रयोग कर के User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki द्वारा भेजा गया सन्देश --&gt;</text>
      <sha1>3itexf0493p85j4lsl9qo62cnd7x43v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अर्थसंग्रहः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11235</id>
    <revision>
      <id>340773</id>
      <parentid>340177</parentid>
      <timestamp>2022-07-19T15:23:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>SangamesanKM</username>
        <id>625</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101216" xml:space="preserve">'''अर्थसङ्ग्रहः'''

==मङ्गलाचरणम्==
वासुदेवं रमाकान्तं नत्वा लौगाक्षिभास्करः ।
कुरुते जैमिनिनये प्रवेशायार्थसङ्ग्रहम् ॥१॥

==तन्त्रारम्भकसूत्रावतरणम्== 
अथ परमकारुणिको भगवाञ्जैमिनिः धर्मविवेकाय द्वादशलक्षणीं प्रणिनीय तत्रादौ धर्मजिज्ञासां सूत्रयामास - ‘अथातो धर्मजिज्ञासा’ (जै.सू.१.१.१) इति। अत्र ‘अथ’ शब्दो वेदाध्ययनान्तर्यवचनः। ‘अतः’ शब्दो हि वेदाध्यनस्य दृष्टार्थत्वं ब्रूते ।

==धर्मविचारशास्त्रस्य आवश्यकता==
‘स्वाध्यायोऽध्येतव्यः’(तै.आ. २.१५.७; श.ब्र. ११.५.६.३.) इत्यध्यनविधौ, तदध्ययनार्थज्ञानरूपदृष्टार्थकत्वेन व्यवस्थापनात्। तथा च- वेदाध्यनानन्तरं यतोऽर्थज्ञानरूपदृष्टार्थकं तदध्ययनम्, अतो हेतोर्धर्मस्य जिज्ञासा ‘कर्त्तव्या’ इति शेषः। जिज्ञासापदस्य विचारे लक्षणा। अतो धर्मविचारशास्त्रमिदमारम्भणीयमिति शास्त्रारम्भसूत्रार्थः।

==धर्मलक्षणप्रश्नः==
अथ को धर्मः ? किं तस्य लक्षणम् ? इति चेत्, उच्यते - यागादिरेव धर्मः । तल्लक्षणम् - वेदप्रतिपाद्यः प्रयोजनवदर्थो धर्मः ।   प्रयोजनेऽतिव्याप्तिवारणाय वेदप्रतिपाद्य इति । भोजनादावतिव्याप्तिवारणाय ‘वेदप्रतिपाद्यः’ इति । अनर्थफलकत्वादनर्थभूते श्येनादावतिव्याप्तिवारणाय ‘अर्थः’ इति ।

== वेदस्य धर्मप्रतिपादकत्वम्==
न च ‘चोदनालक्षणोऽर्थो धर्मः’ (जै.सू. १.१.२) इति सौत्रतल्लक्षणविरोधः, चोदनापदस्य विधिरूपवेदैकदेशपरत्वात् इति वाच्यम् । तत्रापि चोदनाशब्दस्य वेदमात्रपरत्वात्। वेदस्य सर्वस्य धर्मतात्पर्यत्वेन धर्मप्रतिपादकत्वात् । 
स च यागादिः ‘यजेत स्वर्गकामः’ इत्यादिवाक्येन स्वर्गमुद्दिश्य पुरुषं प्रति विधीयते। तथा हि - ‘यजेत’ इत्यत्रास्त्यंशद्वयम् ‘यजि’ धातुः, प्रत्ययश्च । प्रत्ययेऽप्यस्त्यंशद्वयम् ‘आख्यातत्वं’, ‘लिङ्त्वं च’ । तत्राख्यातत्वं दशलकारसाधारणम्, लिङ्त्वं पुनर्लिङ्मात्रे ।

==भावनाविचारः== 
उभाभ्यामप्यंशाभ्यां भावना एव उच्यते । भावनालक्षणम् - भवितुः भवनानुकूलो भावयितुः व्यापारविशेषः ।
सा द्विधा - ‘शाब्दीभावना’, ‘आर्थीभावना’ चेति । 

==शाब्दीभावना==
तत्र पुरुषप्रवृत्यनुकूलो भावयितुः व्यापारविशेषः शाब्दीभावना । 
स च लिङशेनोच्यते । लिङ्श्रवणे ‘अयं मां प्रवर्तयति’, ‘मत्प्रवृत्त्यनुकूलव्यापारवानयम्’ इति नियमेन प्रतीतेः। यद्यस्माच्छब्दान्नियमतः प्रतीयते तत्तस्य वाच्यम्। यथा - ‘गामानय’ इत्यस्मिन् वाक्ये गोशब्दस्य ‘गोत्वम्’।

==शाब्द्या लौकिकवैदिकभेदौ==
स च व्यापारविशेषो लौकिकवाक्ये पुरुषनिष्ठोऽभिप्रायविशेषः । वैदिकवाक्ये तु पुरुषाभावात् लिङ्गादिशब्दनिष्ठ एव । अत एव शाब्दी भावना इति व्यवह्रियते ।
सा च भावना अंशत्रयम् अपेक्षते । साध्यं साधनम् इति कर्तव्यतां च । किं भावयेत् ? केन भावयेत् ? कथं भावयेत् ? इति ।

तत्र साध्याकाङ्क्षायां वक्ष्यमाणांशत्रयोपेतां आर्थीभावना साध्यत्वेन अन्वेति एकप्रत्ययगम्यत्वेन समानाभिधानश्रुतेः । संख्यादीनामेकप्रत्ययगम्यत्वेऽप्ययोग्यत्वात् न साध्यत्वेन अन्वयः ।
	साधनाकाङ्क्षायां लिङादिज्ञानं करणत्वेन अन्वेति । तस्य च करणत्वं न भावनोत्पादकत्वेन, तत्पूर्वमपि तस्याः शब्दे सत्वात् । किन्तु भावना ज्ञापकत्वेन शब्दभावनाभाव्यनिवर्तकत्वेन वा ।
इति कर्तव्यताकाङ्क्षायामर्थवादज्ञाप्यप्राशत्यमितिकर्तव्यतात्वेन अन्वेति ।

==आर्थीभावनाया अंशत्रयम् ==
प्रयोजन इच्छाजनितक्रियाविषयव्यापार आर्थीभावना । सा च आख्यातत्व अंशेन उच्यते आख्यातसामान्यस्य व्यापारवाचित्वात् । साप्यंशत्रयम् अपेक्षते । साध्यं साधनम् इति कर्तव्यतां च । किं भावयेत् ? केन भावयेत् ? कथं भावयेत् ? इति ।
तत्र साध्याकाङ्क्षायां स्वर्गादिफलं साध्यत्वेन अन्वेति । साधनाकाङ्क्षायां यागादिः करणत्वेन अन्वेति । इति कर्तव्यताकाङ्क्षायां प्रयाजादि अङ्गजातमिति कर्तव्यतात्वेन अन्वेति ।

==वेदलक्षणविचारः==
अथ को वेदः ? इति चेत् । उच्यते - अपौरुषेयं वाक्यं वेदः । स च विधि- मन्त्र- नामधेय-निषेध-अर्थवादभेदात् पञ्चविधः ।

==विधिमीमांसा==
तत्र अज्ञातार्थज्ञापको वेदभागो विधिः । स च तादृशप्रयोजनवत् अर्थविधानेन अर्थवान् यादृशं च अर्थं प्रमाणान्तरेण अप्राप्तं विधत्ते  यथा- “अग्निहोत्रं जुहुयात्स्वर्गकाम” इति विधिः मानान्तरेण अप्राप्तं स्वर्गप्रयोजनवद् होमं विधत्ते अग्निहोत्रहोमेन स्वर्गं भावयेत् इति वाक्यार्थबोधः ।

यत्र कर्म मानान्तरेण प्राप्तं तत्र तदुद्देशेन गुणमात्रं विधत्ते - यथा “दध्ना जुहोति” इत्यत्र होमस्य अग्निहोत्रं जुहुयात् इत्यनेन प्राप्तत्वात् होमोद्देशेन दधिमात्रविधानं ‘दध्ना होमं भावयेत्’ इति । यत्र तु उभयम् प्राप्तं तत्र विशिष्टं विधत्ते - यथा “ सोमेन यजेत्” इत्यत्र सोमयागयोः अप्राप्तत्वात् सोमविशिष्टयागविधानम् । सोमपदे मत्वर्थलक्षणया सोमवता यागेन ईष्टं भावयेत् इति वाक्यर्थबोधः ।

==वाक्यभेददोषपरिहारः==
न च उभयविधाने वाक्यभेदः, प्रत्येकम् उभयस्य विधानात्, किन्तु विशिष्टस्यैव विधानात् ।

==गुणविध्यादिभेदः==
	न च “ज्योतिष्टोमेन स्वर्गकामो यजेत् ” इति विधिप्राप्तयागोद्देशेन सोमरूपगुणविधानमेव अस्तु , सोमेन यागं भावयेदिति किं मत्वर्थलक्षणया इति वाच्यम् । तस्य अधिकारविधित्वेन उत्पत्तिविधित्वेन असंभवात् ।

==उभयविधित्वम्==
ननु “उद्भिदा यजेत पशुकाम” इत्यस्येव ज्योतिष्टोमेन इत्यस्य उत्पत्यधिकारविधित्वम् अस्तु इति चेत्, न । दृष्टान्ते  उत्पत्तिवाक्यान्तराभावेन अन्यथा अनुपपत्त्या तथात्वाश्रयणात् । किञ्च ज्योतिष्टोमेन इत्यस्य उभयविधित्वे अनेनैव यागस्तस्य फलसम्बन्धोऽपि बोधनीय इति सुदृढो वाक्यभेदः । तद्वरं सोमपदे मत्वर्थलक्षणया विशिष्टविधानम् ।

==विधिश्चतुर्विधः==
विधिश्चतुर्विधः - उत्पत्तिविधिः विनियोगविधिः अधिकारविधिः प्रयोगविधिश्चेति ।

==उत्पत्तिविधिः ==
कर्मस्वरूपमात्रबोधको विधिः उत्पत्तिविधिः । यथा - “अग्निहोत्रं जुहोति” इति । अत्र च विधौ कर्मणः करणत्वेन अन्वयः, अग्निहोत्रहोमेन ईष्टं भावयेत् इति ।

==यागस्य रूपद्वयम् ==
ननु यागस्य द्वे रूपे द्रव्यं देवता च । तथा च रूपाश्रवणेऽग्निहोत्रं जुहोतीति कथमुत्पत्तिविधिः ? अग्निहोत्रशब्दस्य तु तत्प्रख्यन्यायेन नामधेयत्वादिति चेत् । न । रूपाश्रवणेऽप्यस्योत्पत्तिविधित्वात् । अन्यथा रूपश्रवणात्  'दध्ना जुहोति' इत्ययमेवोत्पत्तिविधिः स्यात् । तथा च 'अग्निहोत्रं जुहोति' इति वाक्यमनर्थकं स्यात् ।

==विनियोगविधिः==

अङ्गप्रधानसंबन्धबोधको विधिर्विनियोगविधिः । यथा 'दध्ध्रा जहोति' इति । स हि तृतयिया प्रतिपन्नाङ्गभावस्य दनो होमसंबन्धं विधत्ते - दध्रा होमं भावयेदिति । गुणविधौ च धात्वर्थस्य साध्यत्वेनान्वयः । क्वचिटाश्रयत्वेनापि, यथा - ‘दनेन्द्रियकामस्य जुहुयात् [ते. ब्रा. २. १. ५. ६]' इत्यत्र दधिकरणत्वेनेन्द्रियं भावयेत्। तच्च किंनिष्ठमित्याकाङ्क्षायां सन्निधिप्राप्तहोम आश्रयत्वेनान्वेति ।।

==विनियोगविधेः सहकारिभूतानि श्रुत्यादिषट्प्रमाणानि==
एतस्य विधेः सहकारिभूतानि षट्प्रमाणानि -- श्रुति - लिङग् - वाक्य - प्रकरण - स्थान - समाख्यारूपाणि । एतत्सहकृतेनानेन विधिनाङगत्वं परोद्देशप्रवृत्तकृृतिसाध्यत्वरूपं पारार्थ्यापरपर्यायं ज्ञाप्यते ।

==श्रुतिनिर्वचनम्==
तत्र निरपेक्षो रवः श्रुतिः । सा च त्रिविधा - विधात्री, अभिधात्री, विनियोक्त्री च । तत्राद्या लिङाद्यात्मिका द्वितीया व्रीह्यादिश्रुतिः । यस्य च शब्दस्य धवणादेव संवन्धः प्रतीयते सा विनियोक्त्री।

==विनियोक्त्री श्रुतिस्त्रिधा==
सापि त्रिविधा - विभक्तिरूपा, एकाभिधानरूपा, एकपदरूपा चेति।
तत्र विभक्तिश्रुत्या अङ्गत्वम्, यथा - 'ब्रीहिभियजेत' [आप. श्री. सू. ६. ३१. २४] इति तृतीयाश्रुत्या व्रीहीणां यागाङ्गत्वम् । तदपि पुरोडाशप्रकृतितया । यथा - पशोर्हृदयादिरूपहविः प्रकृतितया यागाङ्गत्वम । 

==तृतीयाविभक्तिरूपाय उदाहरणम्==
'अरुणया एकहायन्या गवा सोमं क्रीणाति' [तै. सं. ७. १. ६.२] इत्यस्मिन् वाक्ये आरुण्यस्यापि तृतीयाश्रुत्या क्रयाङ्गत्वम् । तदपि गोरूपद्रव्यपरिच्छेदद्वारा, नतु साक्षात्, अमूर्तत्वात् ।

==द्वितीयारूपाया विनियोक्त्र्या उदाहरणम्==
'व्रीहीन् प्रोक्षति [ते. ब्रा. ३. २. ५. ४] इति प्रोक्षणस्य व्रीह्यिङ्गदत्वं द्वितीयाश्रुत्या । तच्च प्रोक्षणं न व्रीहीस्वरूपार्थम्, तस्य तेन विनाप्युपपत्तेः । किंत्वपूर्वसाधनत्वप्रयुक्तम् । व्रीहीनप्रोक्ष्य यागानष्ठाने पूर्वानुपपत्तेः । एवं सर्वेटेष्वङ्गष्वपूर्वप्रयुक्तमहत्व बोध्यम् । एवं 'इमामगृभ्णन् रशनामृतस्येत्यश्वाभिधानीमादत्ते' [तै. सं. ५.१.२.१] इत्यत्र द्वितीययात्रुत्या मन्त्रस्याश्वाभिधान्यङ्गत्वम्।

==सप्तमीविभक्तिविनियोक्त्र्या उदाहरणम्==
'यदाहवनीये जुहोति' [ते. ब्रा. १. १. १०.५] इत्याहवनयिस्य होमाङ्गत्वं सप्तमीश्रुत्या । एवमन्योऽपि विभक्तिद्युन्या विनियोगो ज्ञेयः ।

==एकाभिधानश्रुतिः== 
'पशुना यजेत' [ते. सं. ६. १. ११. ६; मा. श्री. सू. १. ८. ६. २४] इत्यत्रैकत्वपुंस्त्वयोः समानाभिधानश्रुत्या कारकाङ्गत्वम्।

==एकपदश्रुतिः।==
यजत' इत्याख्याताभिहितसंख्याया भावनाङ्गत्वं समानाभिधानश्रुतेः, एकपदश्रुत्था च यागाङ्गत्वम् ।

==अमूर्तया अपि भावनङ्गत्वम्==
न चामूर्तयास्तस्याः कथं भावनाङ्गत्वमिति वाच्यम् । कर्तृपरिच्छेदद्वारा तदुपपत्तेः ।
भावनैव आख्यातवाच्या कर्तारमाक्षिपति। कर्ता चाश्चेपलभ्यः । आख्याते न हि भावनोच्यते । सा च कर्तारं विनानुपपन्नेति तमाक्षिपति।

==श्रुतिः== 
सेयं श्रुतिर्लिङ्गादिभ्यः प्रबला। लिङ्गादिषु न प्रत्यक्षो विनियोजकः शब्दोऽस्ति, किंतु कल्प्यः | यावच्च तैर्विनियोजकशब्दः कल्प्यते, तावत्प्रत्यक्षया श्रुत्या विनियोगस्य कृतत्वेन तेषां कल्पकत्वशक्तेाहतत्वात् । अत एवैन्या लिङ्गान्नेन्द्रोपस्थानार्थत्वम्। किंतु ऐन्द्रया गार्हपत्यमुपतिष्ठते' (मै. सं. ३. २. ४] इत्यत्र गार्हपत्यमिति द्वितीयाश्रुत्या गार्हपत्योपस्थानार्थत्वम।

==लिङ्गनिर्वचनम्== 
शब्दमामर्थ्यं लिङ्गम् । यथाहुः – 'सामर्थ्यं सर्वशब्दानां (भावाना) लिङ्गमित्यभिधयिते' [तं. वा. २२५, न्यायरत्नमाला १३१] इति। सामर्थ्य रूढिरेव । तेन समाख्यातोऽस्या भेदः, यौगिकशब्दसमाख्यातो रूढ्यात्मकलिङ्गशब्दस्य भिन्नत्वात् । तेन 'बर्हिदेवसदनं दामि' [मै. सं. १.१.२] इति मन्त्रस्य कुशलवनाङ्गत्वं, न तूलपादिलवनाङ्गत्वम् । तस्य 'बर्हिर्दामि इति लिङ्गात्तल्लवनं प्रकाशयितुं समर्थत्वात्। एवमन्यत्रापि लिङ्गाद्विनियोगो द्रुष्टव्यः । 

==लिङ्गं वाक्यादिभ्यो बलवत्==
तदिदं लिङ्गं वाक्यादिभ्यो बलवत् । अत एव ‘स्योनं ते सदनं कृणोमि [मा. श्री. स. १. २. ६. १९; तै. ब्रा. ३.७. ५. २-३] इति मन्त्रस्य पुरोडाशसदनकरणाङ्गत्वं 'सदनं कृणोमि' इति लिगात्, न तु वाक्यात् ।।

==वाक्यनिर्वचनम्== 
समभिव्याहारो वाक्यम् । समभिव्याहारश्च साध्यत्वादिवाचकद्वितीयाद्यभावे ऽपि | वस्तुतः शेषशेषिवाचकपदयोः सहोच्चारणम् । यथा 'यस्य पर्णमयी जुहूर्भवति | न स पापं श्लोकं शृणोति' इति [तै. सं. ३. ५. ७. २] | अत्र पर्णताजुह्वोः समभिव्याहारादेव पर्णताया जुह्वङ्गत्वम् । 

नचानर्थक्यम्| अन्यथापि जुह्वाः सिद्धत्वादिति वाच्यम् । जुहूशब्देन तत्साध्यापूर्वलक्षणात् । तथा च वाक्यार्थः - पर्णतयावत्तहविर्धारणद्वारा जुह्वपूर्वं भावयेदिति । एवं च पार्णतया यदि जहूः क्रियते, तदैव तत्साध्यमपूर्वं भवति, नान्यथेति गम्यते - इति न पर्णताया वैयर्थ्यम्। 'अवत्तहविर्धारणद्वारा इति चावश्यं वक्तव्यम्, अन्यथा नुवादिष्वपि पर्णतापत्तेः । सेयं पर्णता अनारभ्याधोतापि सर्वप्रक्रतिष्वेवान्वेति, न विकृतिषु । तत्र चोदकेनापि तत्प्राप्तिसंभवात्पौनरुक्त्यापत्तेः ।

==प्रकृतिविकृतिलक्षणम्==
यत्र समग्राङ्गोपदेशः सा प्रकृतिः, यथा - दशपर्णमासादिः । तत्प्रकरणे सर्वाङ्गपाठात् । यत्र न सर्वाङ्गोपदेशः सा विकृतिः । यथा - सौर्यादिः । तत्र कतिपयाङ्गानामतिदेशेन प्राप्तत्वात् । अनारभ्यविधिः समान्यविधिः।

==वाक्यं प्रकरणादिभ्यो बलवत्== 
तदिदं वाक्यं प्रकरणादिभ्यो बलवत् । अत एवेन्द्राग्नी इदं हवि - [ते. ब्रा. ३. ५. १०. ३] इत्यादेरेकवाक्यत्वाद्दर्शाङ्गत्वं, न तु प्रकरणाद्दर्शपूर्णमामाङ्गत्वम् ।।

==प्रकरणनिरूपणम्== 
उभयाकाङ्क्षा प्रकरणम् । यथा प्रयाजादिषु समिधो यजती'-(तै. सं. २. ६. १. १] इत्यादिवाक्ये फलाविशेषस्यानिर्देशात् ‘समिद्यागेन भावयेदिति बोधानन्तरं 'किमिति' उपकार्याकाङ्क्षा । दर्शपूर्णमासवाक्येऽपि 'दर्शपूर्णमासाभ्यां स्वर्गं भावयेदिति [आ श्री सू ३ १४ ८१] बोधानन्तर 'कथम्&quot; इत्यपकारकाकाङ्क्षा । इत्थं चोभयाकाङ्क्षया प्रयाजादीनां दर्शपूर्णमासाङ्गत्वम्।

==प्रकरणद्वैविध्यम्== 
तच्च प्रकरणं द्विविधम् - महाप्रकरणम्, अवान्तरप्रकरणं चेति ।
महाप्रकरणम् तत्र मुख्ययभायनासंबन्धिप्रकरां महाप्रकरगाम् । तेन च प्रयाजादीनां दर्शपूर्णमासाङ्गत्वम् । एतच्च प्रक्रतावब, उभयाकाङ्क्षायाः संभवात्, न तु विकृतौ । तत्र 'प्रकृतिवद्विकृतिः कर्तव्य' इत्यतिदेशेन कथभावाकाङ्क्षाया उपशमेनापूर्वाङ्गानामप्युभयाकाङ्क्षया विनियोगासंभवात। तस्मादपूर्वाङ्गानां स्थानादेव विकृत्यर्शत्वमिति ।
अवान्तरप्रकरणम्। अङ्गभावनासंबन्धिप्रकरणमवान्तरप्रकरणम् । तेन चाभिक्रमणादीनां प्रयाजाद्यङ्गत्वम । तच्च सन्दशेनैव ज्ञायते । तदभावे चाविशेषात् सर्वेषां फलभावनाकथंभावेन ग्रहणप्रसङ्गेन प्रधानाङ्गत्वापत्तेः ।

==संदंशलक्षणम्== 
एकाङ्गानुवाढेन विधीयमानयोरङ्गयोरन्तराले विहितत्वं संदंशः । यथा अभिक्रमणे । तद् हि, 'समानयते जुह्वाम् उपभृतस्तेजो वै' [तै. सं. २. ६. १. २] इत्यादिना प्रयाजानुवाटेन किंचिदङ्गं विधाय, विधीयते – 'येस्यैवं विदुषः प्रयाजा इज्यन्ते प्रैभ्यो लोकेभ्यो भ्रातृव्यान् नुदते, अभिक्रामं जुहोत्यभिजित्यै' [तै. सं. २. ६.१. ४] इति तदनन्तरमपि 'यो वै प्रयाजानां मिथुनं वेद' (तत्रैव) इत्यादिना किंचिदङ्ग विधीयते। अतः प्रयाजाङ्गमध्ये विहितमभिक्रमणं तदङ्गम् । प्रयाजैरपूर्वं कृत्वा यागोपकारं भावयेदिति ज्ञाते ‘कथमेभिरपूर्वं कर्तव्यम्' इति कर्थभावाकाङ्क्षायाः सत्त्वात् । सा च संदंशपठितैरभिक्रमणादिभिः शाम्यति । न चाङ्गभावनायाः कथंभावाकाङ्क्षाऽभावः, भावनासामान्येन तत्रापि तत्संभवात्।

==प्रकरणं क्रियाणामेव साक्षादङ्गत्वबोधकम्== 
तदिदं प्रकरणं क्रियाया एव साक्षाद्विनियोजक, द्रव्यगुणयौस्तु तद्वारा । तथाहि - 'यजेत स्वर्गकामः इत्यत्र फलभावनायां कथंभावाकाङ्क्षायां संनिधिपठितांधूयमाणफलकं क्रियाजातमुपकार्याकाङ्क्षयेतिकर्तव्यतात्वेनान्वेति । क्रियाया एव लोके कथंभावाकाङ्क्षायामन्वयढर्शनात् । न हि हस्तेन 'कुठारेण च्छिन्द्यात्' इत्यत्र कथंभावाकाङ्क्षायामुच्चार्यमाणोऽपि हस्तोऽन्वेति, किं तु हस्तेनोद्यम्य निपात्येति उद्यमननिपातने एव, हस्तश्च तद्द्वारैवान्वेतोति सार्वजनीनमेतत् ।

==प्रकरणं स्थानसमाख्याभ्यां बलवत्== 
इदं च स्थानादिभ्यो बलवत् । अत एव 'अक्षैर्दीव्यति, राजन्यं जिनाति [तै. सं. १. ८. १६] इति विदेवनादयो धर्मा अभिपेचनीयसंनिधौ पठिता अपि स्थानान्न तदङ्ग, किं तु प्रकरणाद्राजसूयाङ्गमिति ।।

==स्थाननिरूपणम्== 
देशसामान्य स्थानम् । तद्विविधम् - पाठसादेश्यमनुष्ठानसादेश्यं चेति । स्थानं, क्रमश्चेत्यनर्थान्तरम् । पाठसादेश्यमपि द्विविधम् - यथासंख्यपाठः, सन्निधिपाठश्चेति ।

==यथासंख्यपाठेन विनियोगः== 
तत्र 'ऐन्द्राग्नमेकादशकपालं निर्वपेत्' [मै. सं. २. १. १], 'वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्वपेत्' [मै. सं. २. १. २] इत्येवं क्रमविहितेषु 'इन्द्राग्नी रोच दिवः' [मै. सं. ४. ११. १]- इत्यादीनां याज्यानुवाक्यामन्त्राणां यथासंख्यं प्रथमस्य प्रथम, द्वितीयस्य द्वितीयमित्येवंरूपो विनियोगो यथासंख्यपाठात् । प्रथमपठितमन्त्रस्य हि कैमर्थ्याकांक्षायां प्रथमतो विहितं कर्मैव प्रथममुपतिष्ठते, समानदेशत्वात् । एवं द्वितीयमन्त्रस्यापि।

==संनिधिपाठेन विनियोगः== 
वैकृताङ्गानां प्राकृताङ्गानुवादेन विहितानां संदंशाऽपतितानां विकृत्यर्थत्वं सन्निधिपाठात् । यथा - आमनहोमानाम् । तेषां हि कैमर्थ्याकाङ्क्षायां फलं विकृत्यपूर्वमेव भाव्यत्वेन संबध्यते, उपस्थितत्वात् । स्वतन्त्रफलकत्वे विकृतिसंनिधिपाठानर्थक्योपपत्तेश्च ।

==अनुष्ठानसादेश्येन विनियोगः== 
पशुधर्माणामग्नीषोमीयार्थत्वमनुष्ठानसादेश्यात् । औपवसथ्येऽह्नि अग्नीषोमीयः पशुरनुष्ठीयते, तस्मिन्नेव दिने ते धर्माः पठ्यन्ते । अतस्तेषां कैमर्थ्याकाङ्क्षायामनुष्ठेयत्वेनोपस्थितं पश्वपूर्वमेव भाव्यत्वेन संबध्यते।
तच्च स्थानं समाख्यातः प्रवलम । अत एव शुन्धनमन्त्रः सान्नाय्यपात्राङ्गं पाठसादेश्यात्, नतु 'पौरोडाशिक मिति समाख्यया पुरोडाशमाचाङ्गम् ॥

==समाख्यानिरूपणम्== 
समाख्या यौगिकः शब्दः । सा च द्विविधा - 'वैदिकी', 'लौकिकी' च । तत्र होतुश्चमसभक्षणाङ्गत्वं, 'होतृचमसः' इति वैदिक्या समाख्यया। अध्वर्यास्तत्तत्पदार्थाङ्गत्वं, लौकिक्या 'आध्वर्यव'मिति समाख्यया इति संक्षेपः ।।
तदेवं निरूपितानि संक्षेपतः श्रुत्याढोदीनि षट् प्रमाणानि |

==विनियोगविधिबोधितागानि== 
एतत्सहकृतेन विनियोगविधिना 'समिटादिभिरुपकृत्य दर्शपूर्णमासाभ्यां यजेत' इत्येवंरूपेण यानि विनियोज्यन्ते, तान्यङ्गानि द्विविधानि - सिद्धरूपाणि, क्रियारूपाणि चेति । तत्र सिद्धानि जातिद्रव्यसंख्यादीनि | तानि च दृष्टार्थान्येव । क्रियारूपाणि च द्विविधानि - गणकर्माणि, प्रधानकर्माणि च | एतान्येव 'सन्निपत्योपकारकाणि', 'आरादुपकारकाणि' इति चोच्यन्ते।

==संनिपत्योपकारकाणि== 
कर्माङ्गद्रव्याद्यद्देशेन विधीयमानं कर्म सन्निपत्योपकारकम् । यथा - 'अवघात' - 'प्रोक्षणादि | तच्च दृष्टार्थम्, अदृष्टार्थं, दृष्टादृष्टार्थं चेति । तत्र दृष्टार्थमवघातादि, अदृष्टार्थं प्रोक्षणादि, दृष्टादृष्टार्थं पशुपुरोडाशादि । तद्धि द्रव्यत्यागांशेनैव अदृष्टं, देवतोद्देशांशेन च देवतास्मरणं दृष्टं करोति। इदमेव च 'आश्रयिकर्म इत्युच्यते।

==आरादुपकारकाणि== 
द्रव्याद्यनुद्दिश्य केवलं विधीयमानं कर्म आरादुपकारकम् । यथा - प्रयाजादि ।

==तयोर्विशेषः== 
आरादु पकारकं च परमापूर्वोत्पत्तावेवोपयूज्यते । सन्निपत्योपकारकं तु द्रव्यदेवतासंस्कारद्वारा यागस्वरूपऽप्युपयुज्यते । तदेवं निरूपितः सङ्क्षपतो विनियोगविधिः॥

==प्रयोगविधिः== 
प्रयोगप्राशुभावबोधको विधिः प्रयोगविधिः । स चाङ्गवाक्यैकवाक्यतापन्नः प्रधानविधिरेव । स हि साङ्गं प्रधानमनुष्ठापयन्विलम्बे प्रमाणाभावादविलम्बापरपर्यायं प्रयोगप्राशुभावं विधत्ते। न च - तदविलम्बेऽपि प्रमाणाभावः - इति वाच्यम् । विलम्बे हि अङ्गप्रधानविध्येकवाक्यतावगततत्साहित्यानुपपत्तिः। विलम्बेन क्रियमाणयोः पदार्थयोः 'इदमनेन सह कृतम्' इति साहित्यव्यवहाराभावात्। स चाविलम्बो नियते क्रमे आश्रीयमाणे भवति । अन्यथा हि - किमेतदनन्तरमेतत्कर्तव्यम् एतदनन्तरं वा ? इति प्रयोगविक्षेपापत्तेः । अतः प्रयोगविधिरेव स्वविधेयप्रयोगप्राशुभावसिध्द्यर्थं नियतं क्रममपि पदार्थविशेषणतया विधत्ते । अत एवाङ्गानां क्रमबोधको विधिः प्रयोगविधिरित्यपि लक्षणम्।

==क्रमस्वरूपम्== 
तत्र क्रमो नाम विततिविशेषः, पौर्वापर्यरूपो वा।

==क्रमस्य श्रुत्यादिषट् सहकारिप्रमाणानि== 
तत्र षट् प्रमाणानि - श्रुति, अर्थ, पाठ, स्थान, मुख्य, प्रवृत्त्या, ख्यानि ।

==श्रुतिलक्षणम्== 
तत्र क्रमपरवचनं श्रुतिः । तच्च द्विविधम् । केवलक्रमपरं तद्विशिष्टपदार्थपरं चेति । तत्र 'वेदं कृत्वा वेदि करोती ति [मान. श्री. सू. १. १. ३. ३] केवलक्रमपरं, वेदिकरणादेर्वचनान्तरप्राप्तत्वात् । 'वषटकर्तुः प्रथमभक्षः [आप. श्री. सू. १२. २४. ६] इति तु क्रमविशिष्टपदार्थपरम् । एकप्रसरताभङ्गभयेन भक्षानुवादेन क्रममात्रस्य विधातुमशक्यत्वात् ।

==श्रुतेः क्रमबोधकप्रमाणान्तरेभ्यः प्राबल्यम्== 
सेयं श्रुतिरितरप्रमाणापेश्वया बलवती तेषां वचनकल्पनद्वारा क्रमप्रमाणत्वात् । अत एवाश्विनग्रहणत्य पाठक्रमातृतीयस्थाने ग्रहणप्रसक्तो 'आश्विनो दशमो गृह्यते' [मै. सं. ४. ६. १] इति वचगाद्दशमस्थाने ग्रहणमित्युक्तम् ।

==अर्थक्रमः== 
यत्र प्रयोजनवशेन क्रमनिर्णयः सोऽर्थक्रमः । यथा - 'अग्निहोत्रं जहीति', यवागू पचति [ते. ब्रा. २. १. ५. ६] इत्यग्निहोत्रयवागूपाकयोः । अत्र हि यवाग्वा होमार्थत्वेन तत्पाकः प्रयोजनवशेन पूर्वमनुष्ठीयते । स चायं पाठक्रमाद्बलवान् । यथापाठं ह्यनुष्ठाने क्लृप्तप्रयोजनबाधेऽदृष्टाऽत्वं च स्यात् । न हि होमानन्तरं क्रियमाणस्य पाकस्य किंचित् दृरष्टं प्रयोजनमस्ति।

==पाठक्रमः== 
पदार्थबोधकवाक्यानां यः क्रमः स पाठक्रमः । तस्माच्च पदार्थानां क्रम आधीयते । येन हि क्रमेण वाक्यानि पठितानि तेनैव क्रमेणाधीतान्यर्थप्रत्ययं जनयन्ति । यथाप्रत्ययं च पदार्थानामनुष्ठानम् । स च पाठो द्विविधः - मन्त्रपाठो, ब्राह्मणपाठश्चेति । तत्राग्नेयाग्नीषोमीययोस्तत्तद्याज्यनुवाक्यानां पाठाद्यः क्रम आधीयते, स मन्त्रपाठात् |

==मन्त्रपाठो ब्राह्मणपाठाद्वलीयान्== 
स चायं मन्त्रपाठो ब्राह्मणपाठाद्वलीयान्, अनुष्ठाने ब्राह्मणवाक्यापेस्तुया मन्त्रपाठस्यान्तरङ्गत्वात् । ब्राह्मणवाक्य हि ग्रयोगाद्वहिरेव 'इद(एव) कर्तव्यमि'त्यवबोध्य कृतार्थम । मन्त्राः पनः प्रयोगकाले व्याप्रियन्ते । अनुष्ठानक्रमस्य स्मरगाक्रमाधीनत्वात् । तत्क्रमस्य च मन्त्रक्रमाधीनत्वाद् अन्तरङ्गोऽयं मन्त्रपाठ इति |

==ब्राह्मणपाठक्रमात् क्रमः== 
प्रयाजानां समिधो यजति, तनूनपातं यजति [तै. सं. २. ६. १. १] इत्येवं विधिपाठक्रमाद्यः क्रमः स ब्राह्मणपाठक्रमात् । यद्यपि ब्राहाणवाक्यान्यर्थं विधाय कृतार्थानि, तथापि प्रयाजादीनां क्रमस्मारकान्तरस्याभावात्तान्येव क्रमस्मारकत्वेन स्वोक्रियन्ते।

==स्थानलक्षणम्== 
स्थानं नामोपस्थितिः । यस्य हि देशे योऽनुष्ठीयते तत्पूर्वतने पदार्थे कृते स एव प्रथममुपस्थितो भवतीति युक्तं तस्य प्रथममनुष्ठानम् । अत एव साद्यस्के - अग्नीषोमीय-समवनीय-अनुबन्धानां सवनयि देशे सहानुष्ठाने कर्तव्ये-आदौ सवनीयपशोरनुष्ठानमितरयोः पश्चात् | तस्मिन्देशे आश्विनग्रहणानन्तरं सवनीयस्यैव प्रथममपस्थितिः ।

==साद्यस्कयागः== 
तथाहि - ज्योतिष्टोमे त्रयः पशुयागाः - अग्नीषोमोयः, सवनीयः, आनुबन्ध्यश्चेति । ते च भिन्नदेशाः - अग्नीषोमीय औपवसथ्येऽह्नि, सवनीयः सुत्याकाले, आनुबन्ध्यत्खन्ते । साद्यस्को नाम सोमयागविशेषः । स चाव्यक्तत्वाज्योतिष्टोमविकारः । अतस्ते त्रयोऽपि पशुयागाः साद्यस्क्रेप्ताः।
तेषां तत्र साहित्यं श्रुतं 'सह पशूनालभेत' इति [का. श्री. सू. २२. ३. २८] | तच्च साहित्यं सवनीयदेशे, तस्य प्रधानप्रत्यासत्तेः, स्थानातिक्रमगासाम्याच्च।

==स्थानातिक्रमसाम्यम्== 
सवनीयटेशे ह्यनुष्ठानेऽनोषोमीयानबन्ध्ययोः स्वस्वस्थानातिक्रमो भवति । अग्नीषोमीयदेशे त्वनुष्ठाने सवनीयस्य स्वस्थानातिक्रममात्रम्। (अग्नीषोमीयस्य सवनीयस्थानातिक्रमः।) आनुबन्ध्यस्य तु स्वस्थानातिक्रमः सवनीयस्थानातिक्रमश्च स्यात्। एवमनुबन्ध्यदेशेऽग्नीषोमीयस्य द्रष्टव्यः (स्थानातिक्रमः)।

==सवनीयस्य प्रथममनुष्ठानम्== 
तथा च सवनीयदेशे सर्वेषामनुष्ठाने कर्तव्ये सवनीयस्य प्रथममनुष्ठानम्। आश्विनग्रहणानन्तरं हि सवनीयदेशः। प्रकृतौ &quot;आश्विनं गृहं गृहीत्वा त्रिवृता यूपं परिवीय आग्नेयं सवनीयं पशुमुपाकरोति&quot; [शत. ब्रा. ४. २. ५. १२] इत्याश्विनग्रहणानन्तरं सवनीयो विहितः - इति साद्यस्केऽप्याश्विनग्रहणे कृते सवनीय एवोपस्थितो भवति। अतो युक्तं तस्य स्थानात्पथममनुष्ठानम् इतरयोस्तु पश्चात्-इत्युक्तम्।

==मुख्यक्रमलक्षणम्==
प्रधानक्रमेण योऽङ्गानां क्रम आधीयते, स मुख्यक्रमः । येन हि क्रमेण प्रधानानि क्रियन्ते तेनैव चेत् क्रमेण तेषामङ्गान्यनुष्ठीयन्ते, तदा सर्वेषामङ्गाना स्वैः स्वैः प्रधानैस्तुल्यं व्यवधानं भवति । व्युत्क्रमेण त्वनुष्ठाने केषांचिदङ्गानां स्वैः प्रधानरत्यन्तमव्यवधानं, केषांचिदत्यन्त व्यवधान स्यात्तच्चायुक्तं, प्रयोगविध्यवगतसाहित्यवाधापत्तेः । अतः प्रधानक्रमोऽप्यङ्गक्रमे हेतुः । अत एव प्रयाजशेषेणादावाग्नेयहविषोऽभिधारणं, पश्चादैन्द्रस्य दनः, आग्नेयैन्द्रयागयोः पौर्वापर्यात् । एवं च द्वयोरभिघारणयोः स्वस्वप्रधानेन तुल्यमेकान्तरितं व्यवधानम् । व्युत्क्रमेणाघारे त्वाग्नेयहविरभिघारणाग्नेययागयोरत्यन्तमव्यवधानम्, ऐन्द्रदध्यभिधारणैन्द्रयागयोद्यन्तरित व्यवधानं, तच्चायुक्तमित्युक्तमेव ।

==मुख्यक्रमस्य पाठक्रमाद्दौर्बल्यम्==
स च मुख्यः क्रमः पाठक्रमादुर्बलः । मुख्यक्रमो हि प्रमाणान्तरसापेक्षप्रधानक्रमप्रतिपत्तिसापेक्षतया न तथेति बलवान् ।

==तस्य च प्रवृत्तिकमात् प्राबल्यम्== 
स चायं मुख्यः क्रमः प्रवृत्तिक्रमाद् बलवान् । प्रवृत्तिक्रमे हि बहूनामङ्गानां प्रधानविप्रकर्षात् मुख्यक्रमे
तु सन्निकर्षात् ॥

==प्रवृत्तिक्रमलक्षणम्== 
सहप्रयुज्यमानेषु प्रधानेषु सन्निपातिनामङ्गानामावृत्त्यानुष्ठाने कर्त्तव्ये हि द्वितीयादिपदार्थानां प्रथमानुष्ठितपदार्थक्रमाद्यः क्रमः स प्रवृत्तिक्रमः। यथा प्राजापत्यपश्वङ्गेषु | प्राजापत्या हि वैश्वदेदी कृत्वा प्राजापत्यैश्चरन्ती ति [ते. ब्रा. १. ३. ४. ३] वाक्येन तृतीयानिर्देशात् सेतिकर्तव्यताका एककालत्वेन विहिताः [जै. सू. ११.२.२४] | अतस्तेषां तदङ्गानां चोपाकरणनियोजनप्रभृतीनां साहित्य संपाद्यम् । तच्च प्राजापत्यपशूनां संप्रतिपन्नदेवताकत्वेन युगपदनुष्ठानादुपपद्यते । तदङ्गानां चोपाकरणादीनां युगपदनुष्ठानमशक्यम् । अतस्तेषां साहित्यमव्यवहितानुष्ठानात्संपाद्यम् । तच्चैकस्योपाकरणं विधायापरस्योपाकरणं विधेयम् । एवं नियोजनाटिकमपि । तथा च प्राजापत्येषु कस्माञ्चित्पशोरारभ्य एक सर्वं सर्वत्रानुष्ठाय द्वितीयादिपदार्थस्तेनैव क्रमेणानुष्ठेयः - स प्रवृत्तिक्रमः ।
सोऽयं श्रुत्यादिभ्यो दुर्बलः । तदेवं संक्षेपतो निरूपितः षड्विधक्रमनिरूपणेन प्रयोगविधिः ।।

==अधिकारविधिलक्षणम्== 
कर्मजन्यफलस्वाम्यबोधको विधिरधिकारविधिः । कर्मजन्यफलस्वाम्यं कर्मजन्यफलभोक्तृरत्वम् । (1) स च 'यजेत स्वर्गकाम' इत्यादिरूपः । स्वर्गमुद्दिश्य यागं विदधताऽनेन स्वर्गकामस्य यागजन्यफलभोक्तृत्वं प्रतिपाद्यते । (2) 'यस्याहिताग्नेरग्निर्गृहान् दहेत् सोऽग्नये क्षामवतेऽष्टाकपालं निर्वपेत् [तै. सं. २.२.२.५] इत्यादिनाऽग्निदाहादौ निमित्ते कर्म विदधता निमित्तवतः कर्मजन्यपापक्षयरूपफलस्वाम्यं प्रतिपाद्यते । एवं (3) 'अहरहः सन्ध्यामपासीत' [षड्विशब्रा. ४.५ ?] इत्यादिना शुचिविहितकालजीविनः सन्ध्योपासनजन्यप्रत्यवायपरिहाररूपफलस्वाम्यं बोध्यते (२.४.१-७)।

==अधिकारस्वरूपम् (श्रुतम्)==
तच्च फलस्वाम्यं तस्यैव योऽधिकारविशिष्टः । अधिकारश्च स यद्विधिवाक्येषु पुरुषविशेषणत्वेन श्रूयते । यथा काम्ये कर्मणि फलकामना, नैमित्तेके कर्मणि निमित्तनिश्चयः, नित्ये संध्योपासनादौ शुचिविहितकालजीवित्वम् । अत एव 'राजा राजसूयेन स्वाराज्यकामो यजेत' इत्यनेन विधिवाक्यन स्वाराज्यमुद्दिश्य विदधताऽपि न स्वाराज्यमात्रकामस्य तत्फलभोक्तत्वं प्रतिपाद्यते, किं तु राज्ञः सतः स्वाराज्यकामस्यैव, राजत्वस्यापिऽप्यधिकारिविशेषणत्वेन श्रवणात् ।

==पुरुषविशेषणम् (अश्रुतम्)== 
क्वचित्तु पुरुषविशेषणत्वेनाश्रुतमप्यधिकारिविशेषणम् । यथाध्ययनविधिसिद्धा विद्या, क्रतूविधीनामर्शज्ञानापेक्षत्वेनाध्ययनविधिसिद्धार्थज्ञानवन्तं प्रत्येव प्रवृत्तेः । एवमग्निसाध्यकर्मसु आधानसिद्धाग्निमत्ता। अग्निसाध्यकर्मणामग्न्यपेक्षत्वेन तद्विधोनामाधानसिद्धाग्निमन्तं प्रत्येव प्रवृत्तेः । एवं सामर्थ्यमपि 'आख्यातानामर्थं ब्रुवतां शक्तिः सहकारिणी' [श. भा. १. ४. ३०] इति न्यायात् समर्थं प्रत्येव विधिप्रवृत्तेः । तदेवं निरूपितौ विधिः ।।

'''चतुर्थो मन्त्रपरिच्छेदः'''

==मन्त्रमीमांसा== 
प्रयोगसमवेतार्थस्मारका मन्त्राः। तेषां च तादृशार्थस्मारकत्वेनैवार्थवत्त्वम् । न तु तदुच्चारणमदृष्टार्थम्, संभवति दृष्टफलकत्वऽदृष्टफलकल्पनाया अन्याय्यत्वात् ।न च - दृष्टस्यार्थस्मरणस्य प्रकारान्तरेणापि संभवान्मन्त्रानानं व्यर्थम् - इति वाच्यम् । 'मन्त्रैरेव स्मर्तव्यम्' इति - नियमविध्याश्रयणात्। संप्रतिपन्नदेवताकत्वेन युगपदनुष्ठानादुपपद्यते । 

==नियमविधिः== 
नानासाधनसाध्यक्रियायामेकसाधनप्राप्तावप्राप्तस्यापरसाधनस्य प्रापको विधिनियमविधिः । यथाहुः - 'विधिरत्यन्तमप्राप्तौ नियमः पाक्षिके सति । तत्र चान्यत्र च प्राप्तौ परिसंख्येति गीयते ॥ [तं. वा. १. २. ४२] इति । अस्यार्थः - प्रमाणान्तरेणाप्राप्तस्य प्रापको विधिरपूर्वविधिः । यथा- 'यजेत स्वर्गकाम ' इत्यादिः । स्वर्गार्थकयागस्य प्रमाणान्तरेणाप्राप्तस्यानेन विधानात् । पक्षेप्राप्तस्य प्रापको विधिनियमविधिः । यथा - 'ब्रीहीनबहन्ति' [ते. ब्रा. ३. २. ५. ६] इन्यादिः । कथमस्य पक्षेप्राप्तप्रापकत्वम् ? इति चेत्, इत्थम् - अनेन ह्यवधातस्य वैतुष्यार्थत्वं न प्रतिपाद्यते, अन्वयव्यतिरेकसिद्धत्वात् । किंतु नियमः । स चाप्राप्तांशपूरणम् । वैतुष्यस्य हि नानोपायसाध्यत्वाद्यदा अवधानं परित्यज्य उपायान्तरं ग्रहीतुमारभते, तदावघातस्याप्राप्तत्वन तद्विधाननामकमप्राप्तांशपूरणमेवानेन विधिना क्रियते । अतश्च नियमविधावप्राप्तांशपूरणात्मको नियम एव वाक्यार्थः । पक्षेप्राप्तावघातस्य विधानमिति यावत् ।

==परिसंख्याविधिः== 
उभयोश्च युगपत्प्राप्तावितरव्यावृत्तिपरो विधिः परिसंख्याविधिः । यथा - 'पञ्च पञ्चनखा भक्ष्याः' [रामायणम्. किष्किंधा. का. २. ३९] इति । इदं हि वाक्यं न पञ्चपञ्चनखभक्षणपर, तस्य रागतः प्राप्तत्वात् । नापि नियमपरं, पञ्चपञ्चनखपश्चेतरपञ्चनखभक्षणस्य युगपत्प्राप्तेः पक्षेप्राप्त्यभावात् । अत इदमपञ्चपञ्चनखभक्षणनिवृत्तिपरमिति भवति परिसंख्याविधिः ।

==परिसंख्या द्विविधा== 
सा च द्विविधा - श्रौती लाक्षणिकी चेति । तत्र 'अत्र ह्येवावयन्तीति (१० ४ २१-२२) श्रौती परिसंख्या । एवकारेण पवमानातिरिक्तस्तोत्रव्यावृत्तेरभिधानात् । 'पञ्च पञ्चनखा भक्ष्याः' इति तु लाक्षणिकी।

==परिसंख्याया दोषत्रयम्== 
दोषत्रयं च - 1 श्रुतहानिः, 2 अश्रतकल्पना, 3 प्राप्तबाधश्चेति । तदुक्तम् - 'श्रुतार्थस्य परित्यागादश्रुतार्थप्रकल्पनात् । प्राप्तस्य बाधादित्येवं परिसंख्या त्रिदूषणा ||' इति | श्रुतस्य पञ्चपञ्चनखभक्षणस्य हानात्, अश्रुताया अपञ्चपञ्चनखभक्षणनिवृत्तेः कल्पनात्प्राप्तस्य चापञ्चपञ्चनखभशणस्य बाधनादिति । अस्मिंश्च दोषत्रयं दोषद्वयं शब्दनिष्ठम् । प्राप्तवाधस्त्वर्थनिष्ठ इति दिक् ।

==केषांचिन्मन्त्राणामुच्चारणमदृष्टार्थम्== 
येषां तु प्रयोगसमवेतार्थस्मारकत्वं न संभवति, तदुच्चारणस्यानन्यगत्या ऽदृष्टार्थकत्वं कल्प्यते इति नानर्थक्यमिति ।।

'''पञ्चमो नामधेययपरिच्छेदः'''

==नामधेयमीमांसा== 
नामधेयानां च विधेयार्थपरिच्छेदकतयार्थवत्त्वम् । तथा हि 'उद्भिदा यजेत पशुकामः' इत्यत्रोद्भिच्छब्दो यागनामधेयं, तेन च विधेयार्थपरिच्छेदः क्रियते । तथा हि । अनेन वाक्येनाप्राप्तत्वात् फलोद्देशेन यागो विधीयते । यागसामान्यस्याविधेयत्वाद् यागविशेष एव विधीयते । तत्र 'कोऽसौ
यागविशेषः' ? इत्यपेक्षायामद्भिच्छब्दादुद्भिद्रूपो याग इति ज्ञायते | 'उद्भिदा यागेन पशुं भावयेत्' - इत्यत्र सामानाधिकरण्येन नामधेयान्वयात् 

==नामधेयत्वे निमित्तचतुष्टयम्== 
नामधेयत्वं च निमित्तचतुष्टयात् - 1 मत्वर्थलक्षणाभयात्, 2 वाक्यभेदभयात्, 3 तत्प्रख्यशास्त्रात्, 4 तव्यपदेशात् - चेति।

(1) मत्वर्थलक्षणाभयात् नामधेयत्वं |
तत्र 'उद्भिदा यजेत पशुकामः' इत्यत्रोद्भिच्छब्दस्य यागनामधेयत्वं मत्वर्थलक्षणाभयात् । तथा हि - न तावदनेन वाक्येन फलं प्रति यागविधान, तं प्रति च गुणविधानं युज्यते, वाक्यभेदापत्तेः । उद्भिच्छब्दस्य गुणसमर्पकत्वे च यागस्याप्यप्राप्तत्वात् गुणविशिष्टकर्मविधानं वाच्यम् । 'उद्भिद्वता यागेन पशुं भावये दिति विशिष्टविधौ मत्वर्थलक्षणेत्युक्तमेव ।।

(2) वाक्यभेदभयात् नामधेयत्वं |
&quot;चित्रया यजेत पशुकामः' [ते. सं. २. ४. ६. १] इत्यत्र चित्राशब्दस्य कर्मनामधेयत्वं वाक्यभेढभयात् । तथा हि - न तावदत्र गुणविशिष्टयागविधानं संभवति । 'दधि मधु पयो घृतं धाना उदकं तण्डुलाः तत्संसृष्टं प्राजापत्यम', इत्यनेन गुणस्य विहितत्वात्तद्विशिष्टयागविध्यनुपपत्तेः । यागस्य फलसंबम्धे गुणसम्बन्धे च विधीयमाने वाक्यभेदः । तस्माच्चित्राशब्दः कर्मनामधेयम् । तथा च 'चित्रायागेन पशुं भावये दिति सामानाधिकरण्येनान्वयान्न वाक्यभेदः । प्रकृतेष्टेरनेकद्रव्यत्वेन चित्राशब्दवाच्यत्वोपपत्तिः ।

(3) तत्प्रख्यशास्त्रात् नामधेयत्वं |
'अग्निहोत्रं जुहोति' [मै. सं. १. ८. ६] इत्यत्राग्निहोत्रशब्दस्य कर्मनामधेयत्वं, तत्प्रख्यशाखात् । तस्य गुणस्य प्रख्यापकस्यप्रापकस्य शास्त्रस्य विद्यमानत्वात्, अग्निहोत्रशब्दः कर्मनामधेयमिति यावत् । नन्वयं गुणविधिरेव कुतो ने इति चेत् न। यदि 'अग्नौ होत्रमस्मिन्', इति सप्तमीसमासमाश्रित्य होमाधारत्वेनाग्निरूपो गुणो विधेयः, तदा 'यदाहवनीये जुहोती त्यनेनैवाग्नेः प्राप्तत्वात्तद्विधानानर्थक्यम् । 'अग्नये होत्रमिति चतुर्थीसमासमाश्रित्य अग्निदेवतारूपगुणोऽनेन विधीयत इति चेत् न । तद्देवतायाः शास्त्रान्तरेण प्राप्तत्वात्।
देवतारूपेणाग्निप्रापकशास्त्रप्रश्नः।
किं तच्छाखान्तरमि?ति चेत्, 'यदग्नये च प्रजापतये च सायं जुहोति' [मै. सं. १. ८.७] इति केचित् अपरे तु 'अग्नियॊतिर्योतिरनिस्स्वाहा' [मै. सं. १.६.१०] इति मन्त्रवर्ण एवाग्निरूपदेवताप्रापकः । नन्वनेर्मान्त्रवर्णिकत्वे प्रजापतिदेवताया बाधः स्यात् । मन्त्रवर्णस्य चतुर्थीतो दुर्बलत्वात् ।
यथाहुः

'तद्धितेन चतुर्थ्या च मन्त्रवणेर्न वा पुनः ।
देवताया विधिस्तत्र दुर्बलं तु परपरमिति ।। [तं. वा. २.२.२३]

इति चेत्, न। 'यदग्नये च प्रजापतये च सायं जुहोति' इत्यत्र न केवल प्रजापतिविधानम्. किंतु मन्त्रवर्णप्राप्तमग्निमनुद्य तत्समुच्चितप्रजापतेः । एवं च न बाधः, केवलप्रजापतिविधानाभावात् । न च अत्र समुच्चितोभयविधानमेव कथं न?- इति वाच्यम् । समुचितोभयविधानापेक्षयान्यतः प्राप्तमग्निमनूद्य तत्समुच्चितप्रजापतिमात्रविधाने लाघवात् ।
एवं च प्रयाजेषु समिदादिदेवतानां 'समिधः समिधो अग्न आज्यस्य व्यन्तु [ते. ब्रा. ३. ५. ५. १] इत्यादिमन्त्रवर्णेभ्यः प्राप्तत्वात । 'समिधो यजति [ते. सं. २. ६. १. १] इत्यादिषु समिदादिशब्दाः 'तत्प्रख्यशास्त्रात्' कर्मनामधेयाः ।।

(4) तद्व्यपदेशात् नामधेयत्वं ।
'श्येनेनाभिचरन् यजेत' [षडविंशब्रा. ३. ८. २; आ. श्री. सू. २२. ४. १३] इत्यत्र श्येनशब्दस्य कर्मनामधेयत्वं तद्यपदेशात्' (१.४.५)। तेन व्यपदेशात् = उपमानात्, तदन्यथानुपपत्तेरिति यावत् । तथा हि - यद्विधेयं तस्य स्तुतिर्भवति । यद्यत्र श्येनो विधेयः स्यात् तदार्थवादस्तस्यैव स्तुतिः कार्या । अत्र 'यथा वै श्येनो निपत्यादत्ते, एवमयं द्विषन्तं भ्रातृव्यं निपत्यादते [षड्विशब्रा. ३. ८. ३] इत्यनेनार्थवादेन श्येनः स्तोतुं न शक्यः, श्येनोपमानेनार्थान्तरस्तुतेः क्रियमाणत्वात् । न च श्येनोपमानत्वेन स एव स्तोतुं शक्यते, उपमानोपमेयभावस्य भिन्ननिष्ठत्वात् । यदा तु श्येनसंज्ञको यागो विधीयते, तदा अर्थवादेन श्येनोपमानेन तस्य स्तुतिः कर्तुं शक्यते - इति श्येनशब्दः कर्मनामधेयं तद्व्यपदेशात् इति।
उत्पत्तिशिष्टगुणबलीयस्त्वात् कर्मनामधेयत्वम्।
उत्पत्तिशिष्टगुणबलयिस्त्वमपि पञ्चमं नामधेयनिमित्तमिति कचित् । यथा 'वैश्वदेवेन यजेत' [ते. ब्रा. १.४.१०.१] इत्यादौ । अत्रोत्पत्तिशिष्टाग्न्याटीनां बलीयस्वाद्वैश्वदेवदेवताविधायकत्वं न संभवतीति कर्मनामधेयत्वम् । वस्तुतस्तु 'तत्प्रख्यशास्त्रात्' एवास्य कर्मनामधेयत्वं, प्रकृतयागे विश्वेदेवरूपगुपामर्पकशास्त्रस्यार्थवादरूपस्यैव सत्त्वात् । 'यद्विश्वेदेवाः समयजन्त तद्वैश्वदेवस्य वैश्वदेवत्वम् [ते. ब्रा. १.४.१०.५] इति॥

'''षष्ठो निषेधपरिच्छेदः'''

==निषेधमीमांसा==
पुरुषस्य निवर्तकं वाक्यं निषेधः, निषेधवाक्यानामनर्थहेतुक्रियानिवृत्तिजनकत्वेनैवार्थवत्त्वात् । तथा हि - यथा विधिः प्रवर्तनां प्रतिपादयन् स्वप्रवर्तकत्वनिर्वाहार्थं विधेयस्य यागादेरिष्टसाधनत्वमाक्षिपन् पुरुषं तत्र प्रवर्तयति, तथा 'न कलज भक्षयेत्' इत्यादिनिषेधोऽपि निवर्तनां प्रतिपादयन् स्वनिवर्तकत्वनिर्वाहार्थं निषेध्यस्य कलञ्जभक्षणस्य परानिष्टसाधनत्वमाक्षिपन् पुरुषं ततो निवर्तयति।

==लियशब्दभावनाया नगर्थेनान्वयः==
ननु निषेधवाक्यस्य कथं निवर्त्तनाप्रतिपादकत्वम् इति चेत् उच्यते । न तावदत्र धात्वर्थस्य नार्थेनान्वयः, अव्यवधानेऽपि तस्य प्रत्ययार्थभावनोपसर्जनत्वेनोपस्थितेः । न ह्यन्योपसर्जनत्वेनोपस्थितमन्यत्रान्वेति । अन्यथा 'राजपुरुषमानय इत्यादावपि राज्ञः क्रियान्वयापत्तेः । अतः प्रत्ययार्थस्यैव नर्थेनान्वयः । तत्रापि नाख्यातत्वांशवाच्यार्थभावनायाः, तस्या लिङ्त्वांशवाच्यप्रवर्तनोपसर्जनत्वेनोपस्थितेः, किंतु लिङ्त्वांशवाशब्दभावनायाः, तस्याः सर्वापेक्षया प्रधानत्वात्।

==नस्वभावकथनम्==
नत्रश्चैष स्वभावो यत्स्वममभिव्याहृतपदार्थविरोधिबोधकत्वम् । यथा 'घटो नास्ति' इत्यादौ 'अस्ति' इतिशब्दसमभिव्याहृतो 'नञ् घटसत्त्वविरोधि घटासत्त्वं गमयति, त(द)दिह लिङममभिव्याहृतो नञ् लिङर्थप्रवर्तनाविराधिनीं निवर्तनामेव बोधयति । विधिवाक्यश्रवाणेऽयं मां प्रवर्तयतीति प्रवर्तनाप्रतीतिवत् निषेधवाक्यश्रवणेऽयं मां निवर्तयतीति निवृत्त्यनुकूलव्यापाररूपनिवर्तनायाः प्रतीतेः। तस्मान्निषेधवाक्यस्थले निवर्तनैव वाक्यार्थः।

==प्रत्ययर्थास्य नवर्यान्वये द्विविधं बाधकम्==
यदा तु प्रत्ययार्थस्य तत्रान्वये बाधकं तदा धात्वर्थस्यैव तत्रान्वयः । तच्च बाधकं द्विविधम – 'तस्य व्रतम् ' इत्युपक्रमः, विकल्पप्रसक्तिश्च
1) तत्राद्यं 'नेक्षेतोद्यन्तमादित्यम्' [मनुस्मृ. ४. ३७] इत्यादौ, 'तस्य व्रतम्' इत्युपकम्यैतद्वाक्यपाठात् । तथा चात्र पर्युदासाश्रयणम् ।
तथाहि - व्रतशब्दस्य कर्तव्यार्थे रूढत्वात् 'तस्य व्रतम्' इत्यत्र स्नातकस्य व्रतानां कर्त्तव्यत्वेनोपक्रमात् । किं तत्कर्तव्यम् ?' इत्याकाङ्क्षायां 'नेक्षेतोद्यन्तम्' इत्यादिना कर्त्तव्यार्थ एव प्रतिपादनीयः ।
अन्यथा पर्वोत्तरवाक्ययोरेकवाक्यत्वं न स्यात । तथा च नर्थेन न प्रत्ययार्थान्वयः, कर्तव्यार्थानबबोधात्। विध्यर्थप्रवर्तनाविरोधिनिवर्तनाया एव तादृशनना बोधनात्, तस्याश्च कर्तव्यार्थत्वाभावात् । तस्मात् 'नेक्षेते' इत्यत्र नत्रा धात्वर्थविराध्यनीक्षणसंकल्प एव लक्षणया प्रतिपाद्यते, तस्य कर्त्तव्यत्वसंभवात् ।

==पर्युदासपक्षे 'नेक्षेत' इत्यस्य वाक्यार्थः== 
'आदित्यविषयकानीक्षणसंकल्पेन भावयेत्' इति वाक्यार्थः । तत्र भाव्याकाङ्क्षायां 'एतावता हैनमा वियुक्तो भवति इति वाक्यशेषावगतः पापक्षयो भाव्यतयान्वेति । एवं च पूर्वोतरयोरेकवाक्यत्वं निर्वहत्येव । न चात्र धात्वर्थबिरोधिन पटार्थान्तरस्यापि संभवात्कथमनीक्षणसंकल्पस्यैव भावनान्वय इति वाच्यम् । तस्य कर्त्तव्यताऽभावेन प्रकृते भावनान्वयायोग्यत्वात् ।

==विकल्पप्रसक्तौ पर्युदासाश्रयणम्==
2) द्वितीयं – 'यजतिषु येयजामहं करोति नानुयाजेषु' [आप. श्री. सू. २४. १३. ५] इत्यार्दी अत्र विकल्पप्रसक्तौ च पर्युदासाश्रयणात् ।
तथाहि - यद्यत्र वाक्ये नत्रर्थे प्रत्ययार्थान्वयः स्यात्तदा अनुयाजेषु 'ये यजामहे' इति मन्त्रस्य प्रतिषेधः स्यात् - अनुयाजेषु येयजामहं न कुर्यादिति । स च प्राप्तिपूर्वक एव, प्राप्तस्यैव प्रतिषेधात् । प्राप्तिश्च यजतिषु येयजामहं करोति' इति शास्त्रदेव वाच्या
शास्त्रप्राप्तस्य च प्रतिषेधे विकल्प एव, न तु बाधः । प्राप्तिमूलरागस्येव तन्मूलशास्रस्य शास्त्रान्तरेण बाधायोगात् । नच 'पदे जुहोति' [ते. सं. ६. १.८.१] इति विशेषशास्त्रेण 'आहवनीये जुहोति [ते. ब्रा. १. ६. ५. ४] इति शास्रस्येव 'नानुयाजेषु' इत्यनेन 'यजतिषु ये यजामहं करोति' इत्यस्य बाधः स्यादिति वाच्यम् । परस्परनिरपेक्षयोरेव शास्त्रयोर्बाध्यबाधकभावात् । पदशास्त्रस्य हि स्वार्थविधानार्थमाहवनीयशास्रानपेक्षणान्निरपेक्षत्वम् । प्रकृते तु निषेधशास्त्रस्य निषेध्यप्रमक्त्यर्थं 'यजतिषु ये यजामहम्' इत्यस्यापेक्षणात् निरपेक्षत्वम् ।

==बाधायोगोपसंहारः==
तस्माच्छास्रविहितस्य शाखान्तरेण प्रतिषेधे विकल्प एव । स च न युक्तः । विकल्पे शास्त्रस्य पाक्षिकाप्रामाण्यापातात् । नहि अनुयाजेषु 'ये यजामहम्' इत्यस्यानुष्ठाने 'नानुयाजेषु इत्यस्य प्रामाण्यं संभवति, व्रीहियागानुष्ठाने यवशास्रस्येव (१२. ३. १०-१५) | द्विरदृष्टकलपना च स्यात् । विधिप्रतिषेधयोरपि पुरुषार्थत्वात् । अतो नात्र प्रतिषेधस्याश्रयणं, किंतु नञोऽनुयाजसंबन्धमाश्रित्य पर्युदासस्यैव । इत्थं चानुयाजव्यतिरिक्तेषु 'यजतिषु ये यजामहे' इति मन्त्रं कुर्यादिति वाक्यार्थबोधः, नत्रोऽनुयाजव्यतिरिक्ते लाक्षणिकत्वात् । एवं च न विकल्पः। अत्र च वाक्ये 'ये यजामहे' इति न विधोयते, 'यजतिषु येयजामहम्' इत्यनेनैव च प्राप्तत्वात् । किं तु सामान्यशास्त्रप्राप्त - येयजामह इत्यनुवादेन तस्यानुयाजव्यतिरिक्तविषयत्वं विधीयते । यत् 'यजातेषु येयजामहं करोति' तदनुयाजव्यतिरिक्तेष्वेवति ।

==पर्युदासोपसंहारयोर्भेदवर्णनम्==
नन्वेवं सामान्यशास्त्रप्राप्तस्य विशेषे संकोचनरूपादुपसंहारात्पर्युदासस्य भेदो न स्यादिति चेत्, न | उपसंहारो हि तन्मात्रसंकोचार्थः । यथा 'पुरोडाशं चतुर्धाकरोति' [ते. ब्रा. ३. ३. ८. ६] इति समान्यप्राप्तं चतुर्धाकरणं आग्नेयं चतुर्धाकरोति' [आ. श्री. सू. ३. ३. २] इति विगेषादाग्नेयपुरोडाशमात्रे संकोच्यते । पर्युदासस्य तदन्यमात्रसंकोचार्थ इति ततो भेदात् ।

==विकल्पप्रसक्तावपि प्रतिषेधाश्रयणम्== 
कुत्रचिद्विकल्पप्रमक्तावप्यनन्यगत्या प्रतिषेधाश्रयणम् । यथा 'नातिराचे षोडशिनं गृह्णाति [तै. सं. ६. ६. ११. ४] इत्यादौ । अत्र हि अतिरात्रे षोडशिनं गृह्णाति' इति शास्रप्राप्तषोडशिग्रहणस्य निषेधाद्विकल्पप्रसक्तावपि न पर्युदासाश्रयणम्, असंभवात् । तथाहि - यद्यत्र षोडशिपदार्थेन नत्रर्थान्वयः, तदातिरात्रे षोडशिव्यतिरिक्तं गृह्णातीति वाक्यार्थबोधः स्यात्, स च न संभवति, 'अतिरात्रे षोडशिनं गृह्णाति' इति प्रत्यक्षविधिविरोधात् । यदि चातिरात्रेण पदार्थेनान्वयः, तदा 'अतिरात्रव्यतिरिक्ते षोडशिनं गृह्णाति' इति वाक्यार्थबोधः स्यात्सोऽपि न संभवति, तद्विधिविरोधात् । अतोऽत्रानन्यगत्या शास्त्रप्राप्तषोडशिग्रहणस्यैव निषेधः । न च विकल्पप्रसक्तिः, तस्याप्यपेक्षणीत्वात् ।

==विकल्पे प्रतिषिध्यमानस्यानर्थहेतुत्वाभाववर्णनम्== 
इयांस्तु विशेषः - यद्विकल्पापादकप्रतिषेधेऽपि प्रतिषिध्यमानस्य नानर्थहेनत्वम्, विधिनिषेधोभयस्यापि क्रत्वर्थत्वात् । यत्र तु न विकल्पः प्राप्तिश्च रागत एव, प्रतिषेधश्च पुरुषार्थः, तत्र प्रतिषिध्यमानस्यानर्थहेतुत्वम् । यथा - 'न कलङ्गं भक्षयेत् इत्यादौ कलञ्जभक्षणादेः । तत्र भक्षणनिषेधस्यैव पुरुषार्थत्वात् । न च 'दीक्षितो न ददाति, न जुद्दोति' [ते. सं. १. २. ३; मै. सं. ३. ६. ५] इत्यादौ शास्त्रप्राप्तदानहोमादीनां
निषेधाद्विकल्पापत्तिरिति वाच्यम् । स्वतः पुरुषार्थभूतदानहोमादीनां निषेधस्य पुरुषार्थत्वाभावेऽपि निषिध्यमानस्यानर्थहेतुत्वात्,यथा क्रतौ स्वस्रीगमनादेः । तन्निषेधस्य क्रत्वर्थत्वेन तस्य क्रतुवैगुण्यसंपादकत्वात् ।।

'''सप्तमोऽर्थवादपरिच्छेदः'''

==अर्थवादमीमांसा== 
प्राशस्त्यनिन्दान्यतरपरं वाक्यमर्थवादः । तस्य च लक्षणया प्रयोजनवदर्थपर्यवसानम् । तथा हि - अर्थवादवाक्यं हि स्वार्थप्रतिपादने प्रयोजनाभावाद्विधेयनिषेध्ययोः प्राशस्यनिन्दितत्वे लक्षणया प्रतिपादयति । स्वार्थमात्रपरत्वे आनर्थक्यप्रसङ्गात् । 'आम्नायस्य हि क्रियार्थत्वात् (1.2.1) | न चेष्टापत्तिः । 'स्वाध्यायोऽध्येतव्यः' इत्यध्ययनविधिना सकलवेदाध्ययनं कर्त्तव्यमिति बोधयता सर्ववेदस्य प्रयोजनवदर्थपर्यवसायित्वं सूचयतोपात्तत्वेनानर्थक्तनुपपत्तेः ।

==अर्थवादविभागः== 
स द्विविधः - विधिशेषः, निषेधशेषश्चेति । तत्र 'वायव्यं श्वेतमालभेत भूतिकामः' [ते. सं. २. १. १. १] इत्यादिविधिशेषस्य 'वायुर्वै क्षेपिष्ठा देवता' इत्यादेविधेयार्थप्राशस्त्यबोधकतयार्थवत्त्वम् । 'बर्हिषि रजतं न देयम् [ते. सं. १. ५. १. २] इत्यादिनिषेधशेषस्य, सोऽरोदीद्यदरोदीत्तिद्रुद्रस्य रुद्रत्वम् [तै. सं. १. ५. १. १] इत्यादेर्निषधस्य, निन्दितत्वबोधकतयार्थवत्त्वम् । न च प्राशस्यादिबोधस्य निष्प्रयोजनत्वेनस्यार्थवत्त्वमिति वाच्यम् । आलस्यादिवशादप्रवर्तमानस्य पुंसः प्रवृत्त्वादिजनकत्वेन तद्वोधस्योपयोगात्।

==अर्थवादस्य भेदत्रयम्== 
स पुनस्रधा - तदुक्तम्।
'विरोध गुणवादः स्यादनुवादोऽवधारिते।
भूतार्थवादस्तद्धानादर्थवादनिधा मतः' [बृ. उ. सं. वार्तिक. ५६७] इति । अस्यार्थः - प्रमाणान्तरविरोधे सत्यर्थवादः (1)गुणवादः, यथा 'आदित्यो यूपः' [ते. ब्रा. २. १.५.२] इत्यादि । यपे आदित्याभेदस्य प्रत्यक्षबाधितत्वादादित्यवदुज्जलत्वरूपगुणोऽनेन लक्षणया प्रतिपाद्यते। प्रमाणान्तरावगतार्थबोधकोऽनुवादः (2) अनुवादः, यथा - 'अग्निर्हिमस्य भेषजम्' [ते. सं. ७. ४. १८. २] इति | अत्र हिमविरोधित्वस्याग्नौ प्रत्यक्षावगतत्वात् । प्रमाणान्तरविरोधतत्प्राप्तिरहितार्थबोधकोऽर्थवादः । (3) भूतार्थवादः। यथा - 'इन्द्रो वृत्राय वज्रमुदयच्छत् [शतप. ब्रा. १. २. ३.३] इत्यादिः।

'''अष्टमो निगमनपरिच्छेदः'''

==ग्रंथोपसंहारः== 
एवं च यजेत स्वर्गकामः' इत्यादिनिखिलवेदस्य साक्षात्परंपरया वा यागादिधर्मप्रतिपादकत्वं सिद्धम् । सोऽयं धर्मो यदुद्दिश्य विहितः, तदुद्देशेन क्रियमाणस्तद्धेतुः । ईश्वरार्पणबुद्ध्या क्रियमाणस्तु निःश्रेयसहेतुः । न च तदर्पणबुद्ध्यानष्ठाने प्रमाणाभावः -
'यत्करोषि यदनासि यज्जुहोषि ददासि यत्।
यत्तपस्यसि कौन्तेय तत्कुरुष्व मदर्पणम् ॥ इति (९. २७) भगवद्गीतास्मृतेरेव प्रमाणत्वात् । स्मृतिचरणे [जै. सू. १. ३] तत्प्रामाण्यस्य श्रुतिमलकत्वेन व्यवस्थापनादिति शिवम् ।।

==अर्थसंग्रहप्रयोजनम्== 
बालानां सुखबोधाय भास्करेण सुमेधसा।
रचितोऽयं समासेन जैमिनीयार्थसंग्रहः ।।

इति धामहापाश्चागनोगाक्षिभास्करनिरचिनपूर्वमैमासार्थसंग्रहनामकं प्रकरणं समाप्तिमगात ।।


[[वर्गः:पूर्वमीमांसादर्शनम्]]</text>
      <sha1>22cmfnuy8zi2zza363p0pnb7nw956qv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/1</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27753</id>
    <revision>
      <id>340784</id>
      <parentid>338556</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:30:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="548" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;﻿{{gap}}Panjab University Indological Series- No. 3


{{center|&lt;big&gt;{{bold|SPHUTANIRNAYATANTRA}}&lt;/big&gt;}}
{{center|{{bold|OF ACYUTA}} ...}}

{{center|अच्युतकृतम्।}}

{{center|{{bold|&lt;big&gt;स्फुटनिर्णयतन्त्रम्&lt;/big&gt;}}}}

{{center|Critically edited with Introduction and Appendices}}
{{center|By}}
{{center|{{bold|K. V. SARMA}}}}


{{center|VISHVESHVARANAND VISHVA BANDHU INSTITUTE OF SANSKRIT AND INDOLOGICAL STUDIES}}
{{center|Panjab University}}
{{center|HOSHIARPUR}}
{{center|1974}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8vbnf7s98w0jd3zn6sqnz96hquvhxs2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/4</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27759</id>
    <revision>
      <id>340785</id>
      <parentid>338761</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:31:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1139" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{center|﻿पञ्जाबविश्वविद्यालयभारतीशोधग्रन्थमाला-३}}

{{center|﻿अच्युतकृतम }}
{{center|{{bold|﻿&lt;big&gt;स्फुटनिर्णयतन्त्रम्&lt;/big&gt;}}}}
{{center|﻿स्वोपज्ञया विवृत्याख्यया व्याख्यया समन्वितम}}

{{center|﻿पञ्जाबविश्वविद्यालयस्य विश्वेश्वरानन्द-विश्वबन्धु-संस्थाने संस्कृतस्य प्रवाचकेन}}

{{center|{{bold|﻿के० वी० शर्मणा}}}}
{{center|﻿संशोध्य संपादितम् }}
{{center|﻿भूमिका-परिशिष्टादिभिरलंकृतं च}}

{{center|﻿विश्वेश्वरानन्दविश्वबन्धुशोधसंस्थानम् पञ्जाबविश्वविद्यालयः }}
{{center|﻿होशिआरपुरम्}}
{{center|﻿१९७४}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>78qc8n1p2lro43orb6qjenh8netk5nj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/6</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27763</id>
    <revision>
      <id>340786</id>
      <parentid>338818</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2650" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{rh|left=|center={{bold|CONTENIS}}|right=}} 


{{rh|left=INTRODUCTION|center=|right=''Pages''}}

{{gap}}Introductory --Sphuțanirnaya ---Acyuta, the author-Acyuta's works-Acyuta's 
astronomical lineage--Acyuta's dateManuscripts material - Manuscripts of the 
SphutanirnayaManuscripts of the commentary - Relationship of the manuscripts ---Appendices I-X-Acknowledgements

{{rh|left=|center=|right=ix-XXV}}

{{rh|left=SPHUȚANIRŅAYA-TANTRA WITH COMMENTARY |center=|right=}} 

;प्रथमोडध्यायः-भगणादिसंख्याकथनम् (Astronomical constants)

{{rh|left={{gap}}मङ्गलाचरणम् (Invocation)|center=|right=1-2}}
{{rh|left={{gap}}ग्रहभगणा: (Revolutions of the planets)|center=|right= 3}}
{{rh|left={{gap}}मन्दोचभगणा: (Revolutions of the higher apses)|center=|right= 4}}
{{rh|left={{gap}}पातभगणाः भूदिनानि च (Rev. of the asc, nodes and Civil days)|center=|right=4}}
{{rh|left={{gap}}मन्वादिप्रमाणम् (Measure of the acons)|center=|right=5}}
{{rh|left={{gap}}कृतादियुगानि (Krta and other acons)|center=|right=6}}
{{rh|left={{gap}}मन्दपरिचय: (Epicycles of the equation of the apses)|center=|right=6}}
{{rh|left={{gap}}शीघ्रपरिचय: (Epicycles of the equation of conjunctions)|center=|right=6-7}}
{{rh|left={{gap}}परमक्षेपा: (Maximum latitudes of the planets)|center=|right=7}}
{{rh|left={{gap}}बिम्बयोजनानि (Diameters of the planetary orbs )|center=|right=7-8}}

;द्वितीयोडध्याय:-मध्यमानयनम् (Computation of the Mean Positions)
{{rh|left={{gap}}कल्पादिध्रुव: (Zero positions at 0 Kali)|center=|right=9}}
{{rh|left={{gap}}कल्पादिवार: (Weekday at 0 Kali)|center=|right=10}}
{{rh|left={{gap}}गतकल्यब्द: (Completed Kali years)|center=|right=10}}
{{rh|left={{gap}}अब्दादिध्रुव: (Zero positions at the beg. of the current year)|center=|right=11}}
{{rh|left={{gap}}अब्दादिवार: (weekday at the beg, of the current year)|center=|right=11}}
{{rh|left={{gap}}सावनदिनानि (Completed civil days)|center=|right=11-12}}
{{rh|left={{gap}}रविमध्यमम् (Mean Sun)
|center=|right=12}}
{{rh|left={{gap}}देशान्तरसंस्कार: (Correction for terrestrial longitude)|center=|right=13}}
{{rh|left={{gap}}चन्द्रादिमध्यमम् (Mean Moon etc.)|center=|right=13-14}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>damttb5vcc962x6evi8ogb5iyeig61s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340787</id>
      <parentid>340786</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:36:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2650" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{rh|left=|center={{bold|CONTENTS}}|right=}} 


{{rh|left=INTRODUCTION|center=|right=''Pages''}}

{{gap}}Introductory --Sphuțanirnaya ---Acyuta, the author-Acyuta's works-Acyuta's 
astronomical lineage--Acyuta's dateManuscripts material - Manuscripts of the 
SphutanirnayaManuscripts of the commentary - Relationship of the manuscripts ---Appendices I-X-Acknowledgements

{{rh|left=|center=|right=ix-XXV}}

{{rh|left=SPHUȚANIRŅAYA-TANTRA WITH COMMENTARY |center=|right=}} 

;प्रथमोडध्यायः-भगणादिसंख्याकथनम् (Astronomical constants)

{{rh|left={{gap}}मङ्गलाचरणम् (Invocation)|center=|right=1-2}}
{{rh|left={{gap}}ग्रहभगणा: (Revolutions of the planets)|center=|right= 3}}
{{rh|left={{gap}}मन्दोचभगणा: (Revolutions of the higher apses)|center=|right= 4}}
{{rh|left={{gap}}पातभगणाः भूदिनानि च (Rev. of the asc, nodes and Civil days)|center=|right=4}}
{{rh|left={{gap}}मन्वादिप्रमाणम् (Measure of the acons)|center=|right=5}}
{{rh|left={{gap}}कृतादियुगानि (Krta and other acons)|center=|right=6}}
{{rh|left={{gap}}मन्दपरिचय: (Epicycles of the equation of the apses)|center=|right=6}}
{{rh|left={{gap}}शीघ्रपरिचय: (Epicycles of the equation of conjunctions)|center=|right=6-7}}
{{rh|left={{gap}}परमक्षेपा: (Maximum latitudes of the planets)|center=|right=7}}
{{rh|left={{gap}}बिम्बयोजनानि (Diameters of the planetary orbs )|center=|right=7-8}}

;द्वितीयोडध्याय:-मध्यमानयनम् (Computation of the Mean Positions)
{{rh|left={{gap}}कल्पादिध्रुव: (Zero positions at 0 Kali)|center=|right=9}}
{{rh|left={{gap}}कल्पादिवार: (Weekday at 0 Kali)|center=|right=10}}
{{rh|left={{gap}}गतकल्यब्द: (Completed Kali years)|center=|right=10}}
{{rh|left={{gap}}अब्दादिध्रुव: (Zero positions at the beg. of the current year)|center=|right=11}}
{{rh|left={{gap}}अब्दादिवार: (weekday at the beg, of the current year)|center=|right=11}}
{{rh|left={{gap}}सावनदिनानि (Completed civil days)|center=|right=11-12}}
{{rh|left={{gap}}रविमध्यमम् (Mean Sun)
|center=|right=12}}
{{rh|left={{gap}}देशान्तरसंस्कार: (Correction for terrestrial longitude)|center=|right=13}}
{{rh|left={{gap}}चन्द्रादिमध्यमम् (Mean Moon etc.)|center=|right=13-14}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>670zsc7tijqtdvufvl2ynzukgu4ccxj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/7</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27765</id>
    <revision>
      <id>340788</id>
      <parentid>338822</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:41:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3313" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;{{rh|left=vi|center=SPHUTANIRŅAYA-TANTRA|right=}}&lt;/noinclude&gt;{{rh|left=|center=|right=''Pages''}}
{{rh|left={{bold|तृतीयोऽध्यायः-स्फुटानयनम् (Computation of True Positions)}}|center=|right=}}
{{rh|left={{gap}}जीवानयनादि (Computation of R sines etc.)|center=|right=15}}
{{rh|left={{gap}}केन्द्रादिसंज्ञाः (Definition of anomaly etc.)|center=|right=16}}
{{rh|left={{gap}}भुजाकोटिजीवानयनम् (Derivation of R sines and R cusines)|center=|right=16-17}}
{{rh|left={{gap}}जीवायाश्चापानयनं मन्दफलानयनं च (Derivation of the arc from
the R sine and Equation of the apses)|center=|right=17-18}}
{{rh|left={{gap}}मन्दस्फुटग्रह: (Eq. of the centre-corrected Mean planet)|center=|right=19}}
{{rh|left={{gap}}मन्दस्फुटगति: (Eq. of the centre-corrected daily motion)|center=|right=19}}
{{rh|left={{gap}}मन्दकर्ण: (Eg, of the centre-corrected hypotenuse)|center=|right=19}}
{{rh|left={{gap}}मन्दस्फुटे पक्षान्तरम् (Alt. view on Mandasphuta)|center=|right=20}}
{{rh|left={{gap}}पक्षान्तरे मन्दस्फुटगतिः (Alt view on Mandasphuta-gati)|center=|right=21}}
{{rh|left={{gap}}अयनांशाः (Precession of the equinoxes)|center=|right=21-22}}
{{rh|left={{gap}}रविक्रान्तिद्युज्ये (Sun's R sin declination and R of the diurnal
circle)|center=|right=22}}
{{rh|left={{gap}}प्राणकलान्तरम् (Right-ascensional difference)|center=|right=22}}
{{rh|left={{gap}}अक्षलम्बको (R sine and R cos terrestrial latitude)|center=|right=23}}
{{rh|left={{gap}}चर: (Declinational ascensional difference)|center=|right=24}}
{{rh|left={{gap}}भुजान्तरादिसंस्कारः (Reduction to true sunrise etc.)|center=|right=}}

{{rh|left={{bold|चतुर्थोऽध्यायः---भगोलस्फुटानयनम् (True Planet on the Celestial sphere)}}|center=|right=}}
{{rh|left={{gap}}मन्दस्फुटविक्षेप: (Eq. of the centre-corrected celestial latitude) |center=|right=25}}
{{rh|left={{gap}}चन्द्रस्फुटः (True Moon)|center=|right=25}}
{{rh|left={{gap}}कुजादिग्रहाणां स्फुटः (Irue Mars etc.)|center=|right=26}}
{{rh|left={{gap}}कुजादीनां शीघ्रगतिः (True daily motion of Mars etc.)|center=|right=27}}
{{rh|left={{gap}}बुधशुक्रयोः स्फुटः (True Mercury and Venus)|center=|right=27-28}}
{{rh|left={{gap}}बुधशुक्रयोर्गतिः (True motion of Mercury and Venus)|center=|right=28}}
{{rh|left={{gap}}बुधशुक्रयोः स्फुटविक्षेपः (True latitude of Mercury and Venus)
|center=|right=29}}
{{rh|left={{gap}}केन्द्र ग्रहान्तरम् (True distance of planet)|center=|right=29}}
{{rh|left={{gap}}शीघ्रस्फुटे मतान्तरम् (Alt.  view on application of Eq. of conjunction)|center=|right=30}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qbvd3rufi2sqwynxre4z79oaxydyg4r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/10</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27771</id>
    <revision>
      <id>340789</id>
      <parentid>338871</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:53:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2216" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{rh|left=|center={{bold|I N T R O D U C T O N}}|right=}}

{{bold|Introductory}}

{{gap}}The ''Sphutanirnaya-Tantra,'' critically edited here with auto-commentary, is a comprehensive work on an important aspect of Hindu astronomical computation, to wit, the accurate determination (nirnaya) of the True Positions (sphuta) of the planets. The author, Acyuta (A. D. 1550-1620) was an astute astronomer hailing from Kerala in South India. He was a versatile scholar and original thinker on astronomy who enunciated, for the first time in Indian astronomy, the correction called “Reduction to the ecliptic”, in the work edited here, composed before 1593, and later explained its rationale in another work ''Rasigolasphutaniti,'' composed specially for that purpose. The ''Sphutanirnaya'' belongs to that class of astronomical texts called Tantra, which are characterised by the enunciation of the planetary revolutions etc. in terms of the aeon (''yuga'') and the
commencement of the calculations from the beginning of the current ''Kali-yuga.''

{{bold|Sphuțanirnaya}}

{{gap}}This is a compact work in ninety verses, divided into five chapters devoted, respectively, to : (1) the enunciation of the astronomical constants as fixed by the author; (2) the computation of the Mean Positions of the planets in their respective orbital circles; (3) the reduction of the said Mean Positions to the Manda-epicycles; (4) the further reduction of the corrected Mean Positions to the celestial sphere (भगोल); (5) the reduction even of these to the centre of the earth (भूगोल); and (6) the still further reduction thereof to

{{gap}}I. It might be of interest to note here that this correction was first intro
duced in Western astronomy by the Danish astronomer Tycho Brahe (A.D. 1546-1601).

{{gap}}2. Of the other two types of astronomical texts, the Siddhanta-s commence their calculations from the beginning of the Kalpa (which is equal to a thousand catur-yuga-s), while the Karana texts take as starting point any convenient
current date, for which the True Positions of the planets have been accurately calculated for use as zero positions.

{{rh|left={{bold|Sphuța. 2}}|center={{bold|ix}}|right=}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>k52bc8bmxskdtns4vmbejv2988mgpek</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340790</id>
      <parentid>340789</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:55:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2270" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{rh|left=|center={{bold|I N T R O D U C T O N}}|right=}}

{{bold|Introductory}}

{{gap}}The ''Sphutanirnaya-Tantra,'' critically edited here with auto-commentary, is a comprehensive work on an important aspect of Hindu astronomical computation, to wit, the accurate determination (nirnaya) of the True Positions (sphuta) of the planets. The author, Acyuta (A. D. 1550-1620) was an astute astronomer hailing from Kerala in South India. He was a versatile scholar and original thinker on astronomy who enunciated, for the first time in Indian astronomy, the correction called “Reduction to the ecliptic”, in the work edited here, composed before 1593, and later explained its rationale in another work ''Rasigolasphutaniti (राशिगोलस्फुटानीति),'' composed specially for that purpose. The ''Sphutanirnaya'' belongs to that class of astronomical texts called Tantra, which are characterised by the enunciation of the planetary revolutions etc. in terms of the aeon (''yuga'') and the
commencement of the calculations from the beginning of the current ''Kali-yuga.''

{{bold|Sphuțanirnaya}}

{{gap}}This is a compact work in ninety verses, divided into five chapters devoted, respectively, to : (1) the enunciation of the astronomical constants as fixed by the author; (2) the computation of the Mean Positions of the planets in their respective orbital circles; (3) the reduction of the said Mean Positions to the Manda-epicycles; (4) the further reduction of the corrected Mean Positions to the celestial sphere (भगोल); (5) the reduction even of these to the centre of the earth (भूगोल); and (6) the still further reduction thereof to

{{gap}}1. It might be of interest to note here that this correction was first intro
duced in Western astronomy by the Danish astronomer Tycho Brahe (A.D. 1546-1601).

{{gap}}2. Of the other two types of astronomical texts, the Siddhanta-s commence their calculations from the beginning of the Kalpa (which is equal to a thousand catur-yuga-s), while the Karana texts take as starting point any convenient
current date, for which the True Positions of the planets have been accurately calculated for use as zero positions.

{{rh|left={{bold|Sphuța. 2}}|center={{bold|ix}}|right=}}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fi4szadhrx3vix8xr6q5dnc9b6powj8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/81</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27912</id>
    <revision>
      <id>340832</id>
      <parentid>335641</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:44:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Swaminathan sitapathi</username>
        <id>4227</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1678" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;{{rh|left=|center=﻿अनुबन्धः ३ |right=}}&lt;/noinclude&gt;
{{center|{{bold|तन्त्रसंग्रहपर्ययैः स्फुटनिर्णयोक्त-भगणानयनम्}}}}

{{Block center|&lt;poem&gt;तन्त्रसंग्रहसम्प्रोक्तकल्यादिध्रुवपर्ययैः । 
स्फुटनिर्णयसम्प्रोक्ता' भगणानीतिरुच्यते ॥ १ ॥

9{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}1O 
‘धेनु'ध्नाद् खेटभगणा'न्नाका'प्तं भगणादिकम् ।
{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}1891
कल्यादिध्रुवतस्त्यक्त्वा लिप्तीकृत्य ‘कळोदयैः? ॥ २ ॥

21,600{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}}{{gap}} 116 
हत्वा 'नूत्नातपत्रा'प्तं 'तटाकेन समाहतम्।
{{gap}}{{gap}}1891
हृत्वा ‘कळेोदयैः? शिष्टं शिष्टोनं हारमेव वा ॥ ३ ॥
{{gap}}{{gap}}{{gap}}1000 
कुर्याद् ‘अनुनया'भ्यस्ते भगणे स्वमृणं क्रमात् । 
तदा स्यात् कल्पभगणाः* स्फुटनिर्णयदर्शिताः ॥ ४ ॥&lt;/poem&gt;}}
{{rule|5em}}
{{rule}}
{{gap}}Mss. : A. Kor. Uni. 414-A (10) ; B. Ker. Uni. C. 809-C, fol.
C. Trip. Jy 628, uncatalougued fol. lla.

1. C. क्त for क्ता

2. B.C. ण

3. B. दशितम्&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>buxjtxs8sq2gtxgxmlu9cfx51su3rr1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:स्फुटनिर्णयतन्त्रम्.djvu/82</title>
    <ns>104</ns>
    <id>27914</id>
    <revision>
      <id>340837</id>
      <parentid>335642</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:52:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Swaminathan sitapathi</username>
        <id>4227</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2497" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;{{rh|left=|center=﻿अनुबन्धः ४|right=}}&lt;/noinclude&gt;
{{center|{{bold|परहितात् स्फुटनिर्णयतुल्य-मध्यमानयनाय गुणकारहारकाः}}}}

{{Block center|&lt;poem&gt;कलिवासरादभीष्टात् स्वसिद्धखण्डं विशोध्य तच्छिष्टात् ।
3,54,817{{gap}}{{gap}}{{gap}} 1OO{{gap}}{{gap}}{{gap}} Sun
'सेव्यो हि विमल' निघ्नात्'ज्ञानाढ्य'ह्रता विलिप्तिका भानोः ॥१॥

2,37, 17,43{{gap}}{{gap}}{{gap}} 50{{gap}}{{gap}}{{gap}} Moon 
'लघुसौख्यसागर'ध्नात् 'नाश'हताश्चन्द्रमध्यविकलाः स्यु ।
1,36,31{{gap}}{{gap}}{{gap}} 34{{gap}}{{gap}}{{gap}} Apsis 
धुगणात् ‘कुलतिलक'ध्नाद् ‘भग'भक्ताश्चन्द्रतुङ्गविकलाः स्युः ॥२॥
1069{{gap}}{{gap}}{{gap}} 34{{gap}}{{gap}}{{gap}} Mars 
'धूर्तनृप'घ्नाद् द्युगणाद् 'भोग'ह्रता भूमिपुत्रलिप्ताः स्युः ।
8594{{gap}}{{gap}}{{gap}} 35{{gap}}{{gap}}{{gap}} Mercury 
‘वृद्धमद'ध्नाद् द्युगणान्*मृग'भक्ताश्चन्द्रपुत्रलिप्ताः स्युः ॥ ३ ॥
339{{gap}}{{gap}}{{gap}} 68{{gap}}{{gap}}{{gap}} Jupiter 
‘धीबल'निघ्नाद् द्युगणाद् ‘दोष'हृताः स्युर्बृहस्पतेर्लिप्ताः ।
5287{{gap}}{{gap}}{{gap}} 55{{gap}}{{gap}}{{gap}} Venus 
घुगणात् 'सुदारुण'ध्नात् ‘मणि'भक्ता भार्गवस्य लिप्ताः स्युः ॥४॥
301{{gap}}{{gap}}{{gap}} 150{{gap}}{{gap}}{{gap}}
‘पीनाङ्ग'हताद् द्युगणात् ‘निर्णय'भक्ताः कलाः स्युरसितस्य ।
159{{gap}}{{gap}}{{gap}} 50{{gap}}{{gap}}{{gap}} Node
‘धार्मिक'निघ्नाद् द्युगणात् ‘नाश'हृता राहुमध्यलिप्ताः स्युः ॥५॥&lt;/poem&gt;}}
{{rule}}
{{gap}}Mis, Trip. Jy. 568 (Q), f. 33-34.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ev1xxaa9qdbul8pyl40fstpzah8v8ly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:सिद्धान्तकौमुदी (बालमनोरमा उत्तर-१).djvu/१९७</title>
    <ns>104</ns>
    <id>40953</id>
    <revision>
      <id>340791</id>
      <parentid>340717</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T04:01:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ranjanin</username>
        <id>6031</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7315" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Mohan Prabhu&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{RunningHeader|center='''सिध्दान्तकौमुदीसहिता'''|left='''१८६'''
|right='''[अदादि'''}}

'''वृद्धिः । प्रणिदेग्धि । लिह १०१६ आस्वादने । लेढि । लीढः । लिहन्ति । लेक्षि । लीढे । लिक्षे । लीढ्वे । लेढु । लीढाम् । लीढि । लेहानि । अलेट् । अलिक्षत् । अलिक्षत । अलिक्षताम् । अलीढ । अलिक्षावहि । अलिह्वहि । अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यत । चक्षिङ् १०१७ व्यक्तायां वाचि । अयं दर्शनेऽपि । इकारोऽनुदात्तो युजर्थः । 'विचक्षणः प्रथयन्' । नुम् तु न । 'अन्ते इदितः’  इति व्याख्यानात् । डकारस्तु ‘अनुदा-'''
{{rule|}}
दुहधातुवद्रूपाणि । '''लिह आस्वादने इति ॥''' अनिट् । '''लेढीति ॥''' शपो लुकि ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपाः । '''लेक्षीति ॥''' सिपि हस्य ढः ‘षढोः’ इति ढस्य कः इति भावः । लीढः । लीढ । लेह्मि । लिह्वः । लिह्मः । लटि तड्याह । '''लीढे इति ॥''' लिहाते । लिहते । '''लिक्षे इति ॥''' ढकषाः । लिहाथे इति सुगमम् । '''लीढ़े इति ॥''' ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लिहे । लिह्वहे । लिह्महे । लेढा । लेक्ष्यति । लेक्ष्यते । '''लेढ्विति ॥''' लीढात् । लीढाम् । लिहन्तु । '''लीढीति ॥''' हेर्धिः ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लीढात् । लीढम् । लीढ । '''लेहानीति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण इति भावः । लेहाव । लेहाम । लीढाम् । लिहाताम् । लिहताम् । लक्ष्व । लिहाथाम् । लढ्वम् । लेहै । लेहावहै । लेहामहै । '''अलेडिति ॥''' लडि तिपि शपो लुकि इकारलोपे हल्ड्यादिलोपे हस्य ढः चर्त्वविकल्प इति भावः । अलीढाम् । अलिहन् । अलेट् । अलीढम् । अलीढ । अलेहम् । अलिह्व । अलिह्म । अलीढ । अलिहाताम् । अलिहत । अलीढा । अलिहाथाम् । अलीढ्वम् । अलिहि । अलिह्वहि । अलिह्महि । '''अलिक्षदिति ॥''' लुडि क्सः । अलिक्षताम् । अलिक्षन् । अलिक्षः इत्यादि । तडि आह । '''अलिक्षतेति । अलीढेति ॥''' 'लुग्वा दुह' इति क्सलोपपक्षे रूपम् । अलिक्षाताम् । अलिक्षन्त । अलिक्षथा –अलीढाः । अलिक्षाथाम् । अलिक्षध्वम्-अलीढ्वम् । अलिक्षि । 'लुग्वा दुह' इति लुग्विकल्पम्मत्वा आह । '''अलिक्षावहि । अलिह्वहीति ॥ अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यतेति ॥''' द्विषादयश्चत्वारः स्वरितेतो गताः । '''चक्षिङ् व्यक्तायां वाचीति ॥''' गृढार्थस्य स्पष्टप्रतिपत्त्यर्थे विवरणे इत्यर्थः । '''अयं दर्शनेऽपीति ॥''' श्रुतौ “पूर्वापरञ्चरतो माययैतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्यन्यो भुवनाभिचक्षे । ॠतूनन्यो विदधज्जायते पुनः&quot; इत्यादौ तथा
दर्शनादिति भावः । ननु चक्षिडित्यत्र इकारोच्चारण व्यर्थं न च सुखोच्चारणन्तदिति वाच्यम् । अकारोच्चारणेनैव तत्सिद्धेः । नाप्यनुदात्तेत्त्वप्रयुक्तात्मनेपदार्थं तदिति शक्य वक्तुम् । डित्त्वादेव तत्सिद्धेरित्यत आह । '''इकारोऽनुदात्तो युजर्थः इति ॥''' ‘अनुदात्तेतश्च हलादेः' इति ल्युडपवादयुच्प्रत्ययार्थं इत्यर्थः । अकारमुल्लङ्घ्य इकारोच्चारणन्तु उच्चारणार्थत्वाभावप्रतिपत्त्यर्थमिति भावः । “विचक्षण प्रथयन्” इति मन्त्रः । अत्र लित्स्वरनिवृत्तये युच्प्रत्यय इति भावः । ननु युच्प्रत्ययार्थमिकारस्य इत्सज्ञावश्यकत्वे नुमागमः स्यादित्यत आह । '''नुम् तु नेति ॥''' कुत इत्यत आह । '''अन्ते इदितः इति ॥''' ‘इदितो नुम् धातोः' इत्यत्र 'गोः पदान्ते' इत्यस्मादन्ते इत्यनुवृत्तेरिति भावः । नन्विकारे युजर्थम् अनुदात्तत्वस्य इत्सज्ञकत्वस्य च आवश्यकत्वे तत एवात्मनेपदसम्भवात् डकारोच्चारण व्यर्थमित्याशङ्क्य आह । '''ङकारस्त्विति ॥'''&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2q7cckbb8gc16l3ngx8bdhiqylo4v0g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340794</id>
      <parentid>340791</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:18:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ranjanin</username>
        <id>6031</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7318" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Mohan Prabhu&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{RunningHeader|center='''सिध्दान्तकौमुदीसहिता'''|left='''१८६'''
|right='''[अदादि'''}}

'''वृद्धिः । प्रणिदेग्धि । लिह १०१६ आस्वादने । लेढि । लीढः । लिहन्ति । लेक्षि । लीढे । लिक्षे । लीढ्वे । लेढु । लीढाम् । लीढि । लेहानि । अलेट् । अलिक्षत् । अलिक्षत । अलिक्षताम् । अलीढ । अलिक्षावहि । अलिह्वहि । अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यत । चक्षिङ् १०१७ व्यक्तायां वाचि । अयं दर्शनेऽपि । इकारोऽनुदात्तो युजर्थः । 'विचक्षणः प्रथयन्' । नुम् तु न । 'अन्ते इदितः’  इति व्याख्यानात् । डकारस्तु ‘अनुदा-'''
{{rule|}}
दुहधातुवद्रूपाणि । '''लिह आस्वादने इति ॥''' अनिट् । '''लेढीति ॥''' शपो लुकि ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपाः । '''लेक्षीति ॥''' सिपि हस्य ढः ‘षढोः’ इति ढस्य कः इति भावः । लीढः । लीढ । लेह्मि । लिह्वः । लिह्मः । लटि तड्याह । '''लीढे इति ॥''' लिहाते । लिहते । '''लिक्षे इति ॥''' ढकषाः । लिहाथे इति सुगमम् । '''लीढ्वे इति ॥''' ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लिहे । लिह्वहे । लिह्महे । लेढा । लेक्ष्यति । लेक्ष्यते । '''लेढ्विति ॥''' लीढात् । लीढाम् । लिहन्तु । '''लीढीति ॥''' हेर्धिः ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लीढात् । लीढम् । लीढ । '''लेहानीति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण इति भावः । लेहाव । लेहाम । लीढाम् । लिहाताम् । लिहताम् । लक्ष्व । लिहाथाम् । लढ्वम् । लेहै । लेहावहै । लेहामहै । '''अलेडिति ॥''' लडि तिपि शपो लुकि इकारलोपे हल्ड्यादिलोपे हस्य ढः चर्त्वविकल्प इति भावः । अलीढाम् । अलिहन् । अलेट् । अलीढम् । अलीढ । अलेहम् । अलिह्व । अलिह्म । अलीढ । अलिहाताम् । अलिहत । अलीढा । अलिहाथाम् । अलीढ्वम् । अलिहि । अलिह्वहि । अलिह्महि । '''अलिक्षदिति ॥''' लुडि क्सः । अलिक्षताम् । अलिक्षन् । अलिक्षः इत्यादि । तडि आह । '''अलिक्षतेति । अलीढेति ॥''' 'लुग्वा दुह' इति क्सलोपपक्षे रूपम् । अलिक्षाताम् । अलिक्षन्त । अलिक्षथा –अलीढाः । अलिक्षाथाम् । अलिक्षध्वम्-अलीढ्वम् । अलिक्षि । 'लुग्वा दुह' इति लुग्विकल्पम्मत्वा आह । '''अलिक्षावहि । अलिह्वहीति ॥ अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यतेति ॥''' द्विषादयश्चत्वारः स्वरितेतो गताः । '''चक्षिङ् व्यक्तायां वाचीति ॥''' गृढार्थस्य स्पष्टप्रतिपत्त्यर्थे विवरणे इत्यर्थः । '''अयं दर्शनेऽपीति ॥''' श्रुतौ “पूर्वापरञ्चरतो माययैतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्यन्यो भुवनाभिचक्षे । ॠतूनन्यो विदधज्जायते पुनः&quot; इत्यादौ तथा
दर्शनादिति भावः । ननु चक्षिडित्यत्र इकारोच्चारण व्यर्थं न च सुखोच्चारणन्तदिति वाच्यम् । अकारोच्चारणेनैव तत्सिद्धेः । नाप्यनुदात्तेत्त्वप्रयुक्तात्मनेपदार्थं तदिति शक्य वक्तुम् । डित्त्वादेव तत्सिद्धेरित्यत आह । '''इकारोऽनुदात्तो युजर्थः इति ॥''' ‘अनुदात्तेतश्च हलादेः' इति ल्युडपवादयुच्प्रत्ययार्थं इत्यर्थः । अकारमुल्लङ्घ्य इकारोच्चारणन्तु उच्चारणार्थत्वाभावप्रतिपत्त्यर्थमिति भावः । “विचक्षण प्रथयन्” इति मन्त्रः । अत्र लित्स्वरनिवृत्तये युच्प्रत्यय इति भावः । ननु युच्प्रत्ययार्थमिकारस्य इत्सज्ञावश्यकत्वे नुमागमः स्यादित्यत आह । '''नुम् तु नेति ॥''' कुत इत्यत आह । '''अन्ते इदितः इति ॥''' ‘इदितो नुम् धातोः' इत्यत्र 'गोः पदान्ते' इत्यस्मादन्ते इत्यनुवृत्तेरिति भावः । नन्विकारे युजर्थम् अनुदात्तत्वस्य इत्सज्ञकत्वस्य च आवश्यकत्वे तत एवात्मनेपदसम्भवात् डकारोच्चारण व्यर्थमित्याशङ्क्य आह । '''ङकारस्त्विति ॥'''&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>juvaxv7eoujw3vt380f9i6uwtrw08hu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340796</id>
      <parentid>340794</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:20:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ranjanin</username>
        <id>6031</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7324" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Mohan Prabhu&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{RunningHeader|center='''सिध्दान्तकौमुदीसहिता'''|left='''१८६'''
|right='''[अदादि'''}}

'''वृद्धिः । प्रणिदेग्धि । लिह १०१६ आस्वादने । लेढि । लीढः । लिहन्ति । लेक्षि । लीढे । लिक्षे । लीढ्वे । लेढु । लीढाम् । लीढि । लेहानि । अलेट् । अलिक्षत् । अलिक्षत । अलिक्षताम् । अलीढ । अलिक्षावहि । अलिह्वहि । अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यत । चक्षिङ् १०१७ व्यक्तायां वाचि । अयं दर्शनेऽपि । इकारोऽनुदात्तो युजर्थः । 'विचक्षणः प्रथयन्' । नुम् तु न । 'अन्ते इदितः’  इति व्याख्यानात् । डकारस्तु ‘अनुदा-'''
{{rule|}}
दुहधातुवद्रूपाणि । '''लिह आस्वादने इति ॥''' अनिट् । '''लेढीति ॥''' शपो लुकि ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपाः । '''लेक्षीति ॥''' सिपि हस्य ढः ‘षढोः’ इति ढस्य कः इति भावः । लीढः । लीढ । लेह्मि । लिह्वः । लिह्मः । लटि तड्याह । '''लीढे इति ॥''' लिहाते । लिहते । '''लिक्षे इति ॥''' ढकषाः । लिहाथे इति सुगमम् । '''लीढ्वे इति ॥''' ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लिहे । लिह्वहे । लिह्महे । लेढा । लेक्ष्यति । लेक्ष्यते । '''लेढ्विति ॥''' लीढात् । लीढाम् । लिहन्तु । '''लीढीति ॥''' हेर्धिः ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लीढात् । लीढम् । लीढ । '''लेहानीति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण इति भावः । लेहाव । लेहाम । लीढाम् । लिहाताम् । लिहताम् । लिक्ष्व । लिहाथाम् । लीढ्वम् । लेहै । लेहावहै । लेहामहै । '''अलेडिति ॥''' लडि तिपि शपो लुकि इकारलोपे हल्ड्यादिलोपे हस्य ढः चर्त्वविकल्प इति भावः । अलीढाम् । अलिहन् । अलेट् । अलीढम् । अलीढ । अलेहम् । अलिह्व । अलिह्म । अलीढ । अलिहाताम् । अलिहत । अलीढा । अलिहाथाम् । अलीढ्वम् । अलिहि । अलिह्वहि । अलिह्महि । '''अलिक्षदिति ॥''' लुडि क्सः । अलिक्षताम् । अलिक्षन् । अलिक्षः इत्यादि । तडि आह । '''अलिक्षतेति । अलीढेति ॥''' 'लुग्वा दुह' इति क्सलोपपक्षे रूपम् । अलिक्षाताम् । अलिक्षन्त । अलिक्षथा –अलीढाः । अलिक्षाथाम् । अलिक्षध्वम्-अलीढ्वम् । अलिक्षि । 'लुग्वा दुह' इति लुग्विकल्पम्मत्वा आह । '''अलिक्षावहि । अलिह्वहीति ॥ अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यतेति ॥''' द्विषादयश्चत्वारः स्वरितेतो गताः । '''चक्षिङ् व्यक्तायां वाचीति ॥''' गृढार्थस्य स्पष्टप्रतिपत्त्यर्थे विवरणे इत्यर्थः । '''अयं दर्शनेऽपीति ॥''' श्रुतौ “पूर्वापरञ्चरतो माययैतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्यन्यो भुवनाभिचक्षे । ॠतूनन्यो विदधज्जायते पुनः&quot; इत्यादौ तथा
दर्शनादिति भावः । ननु चक्षिडित्यत्र इकारोच्चारण व्यर्थं न च सुखोच्चारणन्तदिति वाच्यम् । अकारोच्चारणेनैव तत्सिद्धेः । नाप्यनुदात्तेत्त्वप्रयुक्तात्मनेपदार्थं तदिति शक्य वक्तुम् । डित्त्वादेव तत्सिद्धेरित्यत आह । '''इकारोऽनुदात्तो युजर्थः इति ॥''' ‘अनुदात्तेतश्च हलादेः' इति ल्युडपवादयुच्प्रत्ययार्थं इत्यर्थः । अकारमुल्लङ्घ्य इकारोच्चारणन्तु उच्चारणार्थत्वाभावप्रतिपत्त्यर्थमिति भावः । “विचक्षण प्रथयन्” इति मन्त्रः । अत्र लित्स्वरनिवृत्तये युच्प्रत्यय इति भावः । ननु युच्प्रत्ययार्थमिकारस्य इत्सज्ञावश्यकत्वे नुमागमः स्यादित्यत आह । '''नुम् तु नेति ॥''' कुत इत्यत आह । '''अन्ते इदितः इति ॥''' ‘इदितो नुम् धातोः' इत्यत्र 'गोः पदान्ते' इत्यस्मादन्ते इत्यनुवृत्तेरिति भावः । नन्विकारे युजर्थम् अनुदात्तत्वस्य इत्सज्ञकत्वस्य च आवश्यकत्वे तत एवात्मनेपदसम्भवात् डकारोच्चारण व्यर्थमित्याशङ्क्य आह । '''ङकारस्त्विति ॥'''&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3zx307rtj3sf5hek2celwgo1ym5vypx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340797</id>
      <parentid>340796</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:23:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ranjanin</username>
        <id>6031</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7327" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Mohan Prabhu&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{RunningHeader|center='''सिध्दान्तकौमुदीसहिता'''|left='''१८६'''
|right='''[अदादि'''}}

'''वृद्धिः । प्रणिदेग्धि । लिह १०१६ आस्वादने । लेढि । लीढः । लिहन्ति । लेक्षि । लीढे । लिक्षे । लीढ्वे । लेढु । लीढाम् । लीढि । लेहानि । अलेट् । अलिक्षत् । अलिक्षत । अलिक्षताम् । अलीढ । अलिक्षावहि । अलिह्वहि । अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यत । चक्षिङ् १०१७ व्यक्तायां वाचि । अयं दर्शनेऽपि । इकारोऽनुदात्तो युजर्थः । 'विचक्षणः प्रथयन्' । नुम् तु न । 'अन्ते इदितः’  इति व्याख्यानात् । डकारस्तु ‘अनुदा-'''
{{rule|}}
दुहधातुवद्रूपाणि । '''लिह आस्वादने इति ॥''' अनिट् । '''लेढीति ॥''' शपो लुकि ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपाः । '''लेक्षीति ॥''' सिपि हस्य ढः ‘षढोः’ इति ढस्य कः इति भावः । लीढः । लीढ । लेह्मि । लिह्वः । लिह्मः । लटि तड्याह । '''लीढे इति ॥''' लिहाते । लिहते । '''लिक्षे इति ॥''' ढकषाः । लिहाथे इति सुगमम् । '''लीढ्वे इति ॥''' ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लिहे । लिह्वहे । लिह्महे । लेढा । लेक्ष्यति । लेक्ष्यते । '''लेढ्विति ॥''' लीढात् । लीढाम् । लिहन्तु । '''लीढीति ॥''' हेर्धिः ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लीढात् । लीढम् । लीढ । '''लेहानीति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण इति भावः । लेहाव । लेहाम । लीढाम् । लिहाताम् । लिहताम् । लिक्ष्व । लिहाथाम् । लीढ्वम् । लेहै । लेहावहै । लेहामहै । '''अलेडिति ॥''' लडि तिपि शपो लुकि इकारलोपे हल्ड्यादिलोपे हस्य ढः चर्त्वविकल्प इति भावः । अलीढाम् । अलिहन् । अलेट् । अलीढम् । अलीढ । अलेहम् । अलिह्व । अलिह्म । अलीढ । अलिहाताम् । अलिहत । अलीढा । अलिहाथाम् । अलीढ्वम् । अलिहि । अलिह्वहि । अलिह्महि । '''अलिक्षदिति ॥''' लुडि क्सः । अलिक्षताम् । अलिक्षन् । अलिक्षः इत्यादि । तडि आह । '''अलिक्षतेति । अलीढेति ॥''' 'लुग्वा दुह' इति क्सलोपपक्षे रूपम् । अलिक्षाताम् । अलिक्षन्त । अलिक्षथाः –अलीढाः । अलिक्षाथाम् । अलिक्षध्वम्-अलीढ्वम् । अलिक्षि । 'लुग्वा दुह' इति लुग्विकल्पम्मत्वा आह । '''अलिक्षावहि । अलिह्वहीति ॥ अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यतेति ॥''' द्विषादयश्चत्वारः स्वरितेतो गताः । '''चक्षिङ् व्यक्तायां वाचीति ॥''' गृढार्थस्य स्पष्टप्रतिपत्त्यर्थे विवरणे इत्यर्थः । '''अयं दर्शनेऽपीति ॥''' श्रुतौ “पूर्वापरञ्चरतो माययैतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्यन्यो भुवनाभिचक्षे । ॠतूनन्यो विदधज्जायते पुनः&quot; इत्यादौ तथा
दर्शनादिति भावः । ननु चक्षिडित्यत्र इकारोच्चारण व्यर्थं न च सुखोच्चारणन्तदिति वाच्यम् । अकारोच्चारणेनैव तत्सिद्धेः । नाप्यनुदात्तेत्त्वप्रयुक्तात्मनेपदार्थं तदिति शक्य वक्तुम् । डित्त्वादेव तत्सिद्धेरित्यत आह । '''इकारोऽनुदात्तो युजर्थः इति ॥''' ‘अनुदात्तेतश्च हलादेः' इति ल्युडपवादयुच्प्रत्ययार्थं इत्यर्थः । अकारमुल्लङ्घ्य इकारोच्चारणन्तु उच्चारणार्थत्वाभावप्रतिपत्त्यर्थमिति भावः । “विचक्षण प्रथयन्” इति मन्त्रः । अत्र लित्स्वरनिवृत्तये युच्प्रत्यय इति भावः । ननु युच्प्रत्ययार्थमिकारस्य इत्सज्ञावश्यकत्वे नुमागमः स्यादित्यत आह । '''नुम् तु नेति ॥''' कुत इत्यत आह । '''अन्ते इदितः इति ॥''' ‘इदितो नुम् धातोः' इत्यत्र 'गोः पदान्ते' इत्यस्मादन्ते इत्यनुवृत्तेरिति भावः । नन्विकारे युजर्थम् अनुदात्तत्वस्य इत्सज्ञकत्वस्य च आवश्यकत्वे तत एवात्मनेपदसम्भवात् डकारोच्चारण व्यर्थमित्याशङ्क्य आह । '''ङकारस्त्विति ॥'''&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3yulhuqr4krqxzm62m8m1fbuukq87ci</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340804</id>
      <parentid>340797</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:26:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ranjanin</username>
        <id>6031</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7327" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Ranjanin&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{RunningHeader|center='''सिध्दान्तकौमुदीसहिता'''|left='''१८६'''
|right='''[अदादि'''}}

'''वृद्धिः । प्रणिदेग्धि । लिह १०१६ आस्वादने । लेढि । लीढः । लिहन्ति । लेक्षि । लीढे । लिक्षे । लीढ्वे । लेढु । लीढाम् । लीढि । लेहानि । अलेट् । अलिक्षत् । अलिक्षत । अलिक्षताम् । अलीढ । अलिक्षावहि । अलिह्वहि । अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यत । चक्षिङ् १०१७ व्यक्तायां वाचि । अयं दर्शनेऽपि । इकारोऽनुदात्तो युजर्थः । 'विचक्षणः प्रथयन्' । नुम् तु न । 'अन्ते इदितः’  इति व्याख्यानात् । डकारस्तु ‘अनुदा-'''
{{rule|}}
दुहधातुवद्रूपाणि । '''लिह आस्वादने इति ॥''' अनिट् । '''लेढीति ॥''' शपो लुकि ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपाः । '''लेक्षीति ॥''' सिपि हस्य ढः ‘षढोः’ इति ढस्य कः इति भावः । लीढः । लीढ । लेह्मि । लिह्वः । लिह्मः । लटि तड्याह । '''लीढे इति ॥''' लिहाते । लिहते । '''लिक्षे इति ॥''' ढकषाः । लिहाथे इति सुगमम् । '''लीढ्वे इति ॥''' ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लिहे । लिह्वहे । लिह्महे । लेढा । लेक्ष्यति । लेक्ष्यते । '''लेढ्विति ॥''' लीढात् । लीढाम् । लिहन्तु । '''लीढीति ॥''' हेर्धिः ढत्वधत्वष्टुत्वढलोपदीर्घाः । लीढात् । लीढम् । लीढ । '''लेहानीति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण इति भावः । लेहाव । लेहाम । लीढाम् । लिहाताम् । लिहताम् । लिक्ष्व । लिहाथाम् । लीढ्वम् । लेहै । लेहावहै । लेहामहै । '''अलेडिति ॥''' लडि तिपि शपो लुकि इकारलोपे हल्ड्यादिलोपे हस्य ढः चर्त्वविकल्प इति भावः । अलीढाम् । अलिहन् । अलेट् । अलीढम् । अलीढ । अलेहम् । अलिह्व । अलिह्म । अलीढ । अलिहाताम् । अलिहत । अलीढा । अलिहाथाम् । अलीढ्वम् । अलिहि । अलिह्वहि । अलिह्महि । '''अलिक्षदिति ॥''' लुडि क्सः । अलिक्षताम् । अलिक्षन् । अलिक्षः इत्यादि । तडि आह । '''अलिक्षतेति । अलीढेति ॥''' 'लुग्वा दुह' इति क्सलोपपक्षे रूपम् । अलिक्षाताम् । अलिक्षन्त । अलिक्षथाः –अलीढाः । अलिक्षाथाम् । अलिक्षध्वम्-अलीढ्वम् । अलिक्षि । 'लुग्वा दुह' इति लुग्विकल्पम्मत्वा आह । '''अलिक्षावहि । अलिह्वहीति ॥ अलेक्ष्यत् । अलेक्ष्यतेति ॥''' द्विषादयश्चत्वारः स्वरितेतो गताः । '''चक्षिङ् व्यक्तायां वाचीति ॥''' गृढार्थस्य स्पष्टप्रतिपत्त्यर्थे विवरणे इत्यर्थः । '''अयं दर्शनेऽपीति ॥''' श्रुतौ “पूर्वापरञ्चरतो माययैतौ । शिशू क्रीडन्तौ परियातो अध्वरम् । विश्वान्यन्यो भुवनाभिचक्षे । ॠतूनन्यो विदधज्जायते पुनः&quot; इत्यादौ तथा
दर्शनादिति भावः । ननु चक्षिडित्यत्र इकारोच्चारण व्यर्थं न च सुखोच्चारणन्तदिति वाच्यम् । अकारोच्चारणेनैव तत्सिद्धेः । नाप्यनुदात्तेत्त्वप्रयुक्तात्मनेपदार्थं तदिति शक्य वक्तुम् । डित्त्वादेव तत्सिद्धेरित्यत आह । '''इकारोऽनुदात्तो युजर्थः इति ॥''' ‘अनुदात्तेतश्च हलादेः' इति ल्युडपवादयुच्प्रत्ययार्थं इत्यर्थः । अकारमुल्लङ्घ्य इकारोच्चारणन्तु उच्चारणार्थत्वाभावप्रतिपत्त्यर्थमिति भावः । “विचक्षण प्रथयन्” इति मन्त्रः । अत्र लित्स्वरनिवृत्तये युच्प्रत्यय इति भावः । ननु युच्प्रत्ययार्थमिकारस्य इत्सज्ञावश्यकत्वे नुमागमः स्यादित्यत आह । '''नुम् तु नेति ॥''' कुत इत्यत आह । '''अन्ते इदितः इति ॥''' ‘इदितो नुम् धातोः' इत्यत्र 'गोः पदान्ते' इत्यस्मादन्ते इत्यनुवृत्तेरिति भावः । नन्विकारे युजर्थम् अनुदात्तत्वस्य इत्सज्ञकत्वस्य च आवश्यकत्वे तत एवात्मनेपदसम्भवात् डकारोच्चारण व्यर्थमित्याशङ्क्य आह । '''ङकारस्त्विति ॥'''&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dfldhbuxolbn0ra31fj1m2nl6qoaykd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:सिद्धान्तकौमुदी (बालमनोरमा उत्तर-१).djvu/१९८</title>
    <ns>104</ns>
    <id>40954</id>
    <revision>
      <id>340819</id>
      <parentid>97677</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:16:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ranjanin</username>
        <id>6031</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6615" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Mohan Prabhu&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{RunningHeader|left='''प्रकरणम्]'''|center='''बालमनोरमा ।''' |right='''१८७'''}}

'''त्तेत्त्वप्रयुक्तमात्मनेपदमनित्यम्’ (प ९७) इति ज्ञापनार्थः । तेन 'स्फायन्निर्मोकसन्धि-' इत्यादि सिद्ध्यति । चष्टे । चक्षाते । 'आर्धधातुके' (सू २३७७) इत्यधिकृत्य ।''' 
{{c|'''२४३६ । चक्षिङः ख्याञ् । (२-४-५४)'''}}
{{c|'''२४३७ । वा लिटि । (२-४-५५)'''}}
'''अत्र भाष्ये ख्शादिरयमादेशः । असिद्धकाण्डे  'शस्य यो वा' (वा १५८६) इति स्थित्तम् । ञित्त्वात्पदद्वयम् । चख्यौ—चख्ये । चक्शौ– चक्शे । 'चयो द्वितीयाः –’ (वा ५०२३) इति तु न । चर्त्वस्यासिद्धत्वात् । चचक्षे । ख्याता-क्शाता । ख्यास्यति-ख्यास्यते । क्शास्यति-क्शास्यते । अचष्ट ।
{{rule|}}
डकारः नित्यात्मनेपदार्थ । अनुदात्तेत्त्वप्रयुक्त त्वात्मनेपदङ्कदाचिन्न स्यात् । अतो डकारोच्चारणम् । अत एव ‘अनुदात्तेत्त्वप्रयुक्तात्मनेपदमनित्यम्’ इति विज्ञायते इत्यर्थः । '''स्फायन्निति ॥''' स्फायी वृद्धावित्यनुदात्तेतोऽपि लट् शत्रादेशः । न त्वात्मनेपद शानजिति भावः । वस्तुतस्तु अन्त्येत्कत्वव्याघातेन चरितार्थत्वात् डकारोच्चारणमुक्तार्थे कथं ज्ञापकम्, भाष्ये तथा अनुक्तत्वाच्च । अतः पृषोदरादित्वकल्पनया स्फायन्निति कथञ्चित्साध्द्यमित्याहुः । '''चष्टे इति ॥''' 'स्कोः' इति कलोपः ष्टुत्वञ्चेति भावः । '''चक्षाते इति ॥''' चक्षते । थासः सेभावे 'स्कोः' इति कलोपे 'षढोः' इति षस्य कत्वे षत्वे च कृते चक्षे । चक्षाथे । ध्वामि 'स्कोः' इति कलोपे षस्य जश्त्वेन डकारे चड्ढ्वे । चक्षे । चक्ष्वहे । चक्ष्महे । आर्धधातुके इत्यनन्तरम् इत्यनुवर्तमाने इति शेषः । '''चक्षिङः ख्याञ् ॥''' चक्षिङः ख्याञ्' स्यादार्धधातुके परे इत्यर्थः । '''वा लिटि ॥''' 'चक्षिङ् ख्याञ्’ वा स्याल्लिटील्यर्थः । '''अत्रेति ॥''' ‘चक्षिङ् ख्याञ्’ इति सूत्रभाष्ये ख्शादिरयमादेश इति ‘पूर्वत्रासिद्धम्’ इत्यधिकारे ‘ख्शाञ् शस्य यो वा वक्तव्यः’ इति च स्थितमित्यर्थः । तेन पुङ्ख्यानमित्यत्र यत्वस्यासिद्धत्वात् ‘पुम खय्यम्परे’ इति रुत्वन्नेति हल्सन्धिानिरूपणे प्रपञ्चितम् । '''ञित्त्वात्पदद्वयमिति ॥''' परस्मैपदमात्मनेपदञ्चेत्यर्थः । '''चख्यौ इति ॥''' ख्शादेशस्य शस्य यत्वपक्षे 'आत औ णलः' इति भावः । चख्यतुः । चख्युः । भारद्वाजनियमात्थलिवेट् । चख्यिथ-चख्याथ । चख्यथुः । चख्य । चख्यौ । चख्यिव । चख्यिम । क्रादिनियमादिट् । लिटि तडि ख्याञादेशस्य शस्य यत्वपक्षे आह । '''चख्ये इति ॥''' चख्याते । चख्यिरे । चख्यिषे । चख्याथे । चख्यिध्वे । चख्ये । चख्यिवहे । चख्यिमहे । शस्य यत्वाभावपक्षे त्वाह । '''चक्शौ-चक्शे इति ॥''' खस्य चर्त्वेन कः इति भावः । कृते चर्त्वे तस्य 'चयो द्वितीयाः शरि' इति खकारमाशङ्क्य निराकरोति । '''चयः इति ॥''' अथ ख्याञादेशाभावपक्षे आह । '''चचक्षे इति ॥''' चचक्षिषे । चचक्षिध्वे । चचक्षिवहे । '''ख्यास्यते इति ॥''' चष्टाम् । चक्षाताम् । चक्षताम् । चक्ष्व । चक्षाथाम् । चड्ढ्वम् । चक्षै । चक्षावहै । चक्षामहै । लड्याह । '''अचष्टेति ॥''' अचक्षाताम् । अचक्षत । अचष्ठाः । अचक्षाथाम् । अचड्ढ्वम् । अचक्षि । अच-&lt;noinclude&gt;&lt;references/&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>3x9lbf5iru1hv24gg7qieyqqzjxb3vh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:प्रतिज्ञायौगन्धरायणम् (सव्याख्यम्).pdf/७०</title>
    <ns>104</ns>
    <id>82445</id>
    <revision>
      <id>340817</id>
      <parentid>196576</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T08:34:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Swaminathan sitapathi</username>
        <id>4227</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3687" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Swaminathan sitapathi&quot; /&gt;{{rh|center=प्रतिज्ञायौगन्धरायणे सव्याख्याने|left=५८}}&lt;/noinclude&gt;{{gap}}'''देवी'''–(क) किं अमञ्चेण आणीदो ।

{{gap}}'''राजा'''-अथाकिम् ।

{{gap}}'''देवी'''–(ख) एदण्णिमित्तं कस्स वि ण दिस्सामो वासवदत्तं ।

{{gap}}'''राजा'''–युद्धवजितशत्रुः खरवेष मम । बादरायण ! शालङ्कायनः क ।

{{gap}}'''काञ्चुकीयः'''-आहितो भद्रद्वारे ।

{{gap}}'''राजा'''-गच्छ । भरतरोहकं ब्रूहि-कुमारविधिविशिष्टेन सत्कारेण
वत्सराजमग्रतः कृत्वा प्रवेश्यताममात्य इति ।

'''काञ्चुकीयः''' - -यदाज्ञापयति महासेनः ।
{{rule}}

{{gap}}(क) किममात्येनानीतः ।

{{gap}}(ख) एतन्निमित्तं कस्मा अपि न दिवत्सामो वासवदत्ताम् ।
{{rule}}
नापरिमाणस्य वत्सराजग्रहणेन सफल्यादिति भावः । अद्य विमुक्तेत्यतः प्राग् ‘अद्य
मेऽप्रतिहतं शासनम्’ इति केचिद् अधिकः पाठः ॥

{{gap}}किभित्यादि। जगद्विख्यातगुणस्य वत्सराजस्य हस्तप्राप्तस्य वस्त्वामिच्छन्त्यस्तद्दिदृक्षया प्रश्नोऽयम् ॥

{{gap}}अथकिमिति ॥

{{gap}}एण्णिमित्तमित्यादि । एतन्निमित्तं वत्सराजेन निभित्तेनेत्यर्थः । कस्मा
अपि अन्यस्मै कस्मैचित् वराय। न दित्समः न दातुमिच्छामः । एतेन वत्ससराजाय वासवदत्तादानभिष्टमिति सूचितम् ॥

{{gap}}युद्धेति ।एषः मम युद्धावजितशत्रुः खलु, युद्धे विजित्यहीतः शत्रुः खलु।
अथाप्येतस्मै गुणसम्पदपेक्षया कन्या स्वयं प्रदेया वर्तते , किं कुर्म इत्याशयः ।
अथ स्वकन्यावरत्वेन सङ्कल्पितस्य तस्य ग्रहणनिभितव्यलीकपरिहारादिसदृशं प्रद्योतचेष्टितं बादरायणेत्यादिना प्रकाश्यते ॥

{{gap}}आहित' इति । भद्रद्वारे सर्वतोभद्राख्यत्य सौघस्य द्वारे । आहितः निवेशितः ॥

{{gap}}गच्छेत्यादि । कुमारविधिविशिष्टेन कुमारत्य युवराजत्य यो विधिः उपचारानुष्ठानं तधुक्त्तेन ॥

{{gap}}यदित्यादि ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>91ow49dt3dyqhco7dlhjsi4g9ebe9yt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:प्रतिज्ञायौगन्धरायणम् (सव्याख्यम्).pdf/७१</title>
    <ns>104</ns>
    <id>82446</id>
    <revision>
      <id>340818</id>
      <parentid>196579</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T08:55:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Swaminathan sitapathi</username>
        <id>4227</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3115" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Swaminathan sitapathi&quot; /&gt;{{rh|center= द्वितीयोऽङ्कः ।|right=५९}}&lt;/noinclude&gt;{{gap}}'''राजा'''– एहि तावत् ।

{{gap}}'''काञ्चुकीयः'''-अयमस्मि ।

{{gap}}'''राजा'''- वत्सराजदर्शने कश्चिन्नोत्सारयितव्यः ।
{{block center|&lt;poem&gt;शत्रुं पश्यन्तु मे पौराः श्रुतपूर्वं स्वकर्ममिः ।
सिंहमन्तर्गतामर्ष यज्ञार्थमिव संयतम् ॥ १० ॥&lt;/poem&gt;}} 

{{gap}}'''काञ्चुकीयः'''-यदाज्ञापयति महासेनः । (निष्क्रान्तः ।)

{{gap}}'''देवी'''–(क) बहूणि अम्भुदआणि इमरिंस राअडळे अणुभूदाणि ।
ण खु अहं इंदिसं पीदिजोग्गं महासेणस्स सुमरामि ।

{{gap}}'''राजा'''–अहमप्येतादृशं प्रीतिविशेषं न श्रुतपूर्वं स्मरामि , यथा गृहीतो वkसराज इति ।

{{gap}}'''देवी'''--(ख) वच्छराओ णं ।

{{gap}}'''राजा''' ---अथकिम् ।
{{rule}}
{{gap}}(क) बहवोऽभ्युदया अस्मिन् राजकुलेऽनुभूताः । न खल्वहमीदृशं प्रीतियोग्यं महासेनस्य स्मरामि ।

{{gap}}(ख) वत्सराजो ननु ।
{{rule}}
{{gap}}एहि तावदिति । पुनराह्वानमादेशशेषदानार्थम् ॥

{{gap}}अयामित्यादि ।

{{gap}}वत्सेत्यादि ।

{{gap}}शत्रुमित्यादि । स्वकर्मभिः निजापदानैः । यशयै देवतोपहाराय । संयतं ।
बद्ध्ं, सिंहमिव ॥ १० ॥

{{gap}}यदित्यादि ॥

{{gap}}बहूणीत्यादि । प्रीतियोग्यं सन्तोषस्थानम् ॥

{{gap}}अहमपीति । अहमपि, वत्सराजो गृहीत इति यथा, वत्सराजो गृहीत त्यतो यादृश: प्रीतिविशेष इत्यर्थः । एतादृशं प्रीतिविशेषे एवञ्जातीयं सन्तोषविशेषहेतुं । श्रुतपूर्वे न स्मरामि पूर्वश्रुतत्वेन नाभिजानामि । “ अहमीदृशं प्रियम्  ’
इति क्वचित् पाठः ॥

{{gap}}साकूतं पृच्छति-वच्छेत्यादि ॥

{{gap}}अथाकिमिति ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4fwon7r1y03a0l7fbjah7sbf3yze41f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:ध्वन्यालोकः - लोचनबालप्रियोपेतः.pdf/५०७</title>
    <ns>104</ns>
    <id>116850</id>
    <revision>
      <id>340772</id>
      <parentid>324107</parentid>
      <timestamp>2022-07-19T13:10:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Geeta g hegde</username>
        <id>6704</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5742" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;{{rh|left=४२८|center=सटीकलोचनोपेतध्वन्यालोके}}
{{rule}}&lt;/noinclude&gt;
करूपमेवान्यत्र वाचकत्वाश्रयेण व्यवस्थानात् । न चोभयधर्मत्वेनैव तदे.
कैकरूपं न भवति । याववाचकत्वलक्षणादिरूपरहितशब्दधर्मत्वेनापि ।
तथाहि गीतध्वनीनामपि व्यञ्जकत्वमस्ति रसादिविषयम् । न च तेषां
वाचकत्वं लक्षणा वा कथञ्चिल्लक्ष्यते । शब्दादन्यत्रापि विषये व्यञ्जक-
स्वस्य दर्शनाद्वाचकत्वादिशब्दधर्मप्रकारत्वमयुक्तं वक्तुम् । यदि च
वाचकत्वलक्षणादीनां शब्दप्रकाराणां प्रसिद्धप्रकारविलक्षणत्वेऽपि व्यञ्ज.
कत्वं प्रकारत्वेन परिकल्प्यते तच्छब्दस्यैव प्रकारत्वेन कस्मान्न परिक-
{{rule}}

{{center|{{bold|लोचनम्}}}}

वैलक्षण्यादिति सूचितो हेतुः । तमेव प्रकाशयति-तथाहीत्यादिना । तेषामिति ।
गीतादिशब्दानाम् । हेत्वन्तरमपि सूचयति-शब्दादन्यत्रेति । वाचकत्वगौणत्वा.
भ्यामन्यद्व्यञ्जकत्वं शब्दादन्यत्रापि वर्तमानत्वात्प्रमेयत्वादिवदिति हेतुः सूचितः ।
नन्वन्यत्रावाचके यद्व्यञ्जकत्वं तद्भवतु वाचकत्वादेर्विलक्षणम् , वाचके तु यद्व्यञ्जकत्वं
तदविलक्षणमेवास्त्वित्याशङ्कयाह-यदीति । आदिपदेन गौणं गृह्यते । शब्दस्यै-

{{center|{{bold|बालप्रिया}}}}

शेषः। तमेव हेतुं स्फुटयति-वाचकत्वेत्यादि । वाचकस्वगौणत्वोभयस्य यो वृत्तान्तः
तद्वैलक्षण्यात्तदुभयरहितवृत्तित्वादित्यर्थः । गौणत्वेति । लाक्षणिकत्वस्याप्युपलक्ष.
णम् । शब्दादित्यादिदर्शनादित्यन्तग्रन्थो न पूर्वान्वयी, किन्तु उत्तरान्वयीत्याशयेना.
वतारयति-हेत्वन्तरमिति । तमेव हेत्वन्तरमवयवान्तरेण सह दर्शयति-वाच.
कत्वेत्यादि । भिन्नमित्यन्तं वाचकत्वादिशब्दधर्मप्रकारत्वमशक्यं वक्तुमित्यस्य विव-
रणम् । नन्वित्यादि । अवाचक इति । गीतध्वन्यादावित्यर्थः । अविलक्षणमि-
ति । वाचकत्वादेरित्यनुषङ्गः। गौणमिति । गौणीवृत्तिरित्यर्थः । वृत्तौ 'शब्दप्रकारा.
णामिति निर्धारणे षष्टी, प्रकारत्वेनेत्यनेनास्य सम्बन्धः । शब्दप्रकाराणां मध्ये यः
प्रकारस्तत्वेनेत्यर्थः । 'प्रसिद्धप्रकारविलणत्वेऽपीति । व्यञ्जकत्वस्य प्रसिद्धप्रकारेभ्यो
वाचकत्वादिभ्यो वैलक्षण्य वस्तुतस्सत्यपीत्यर्थः । तदिति । तहत्यिर्थः । 'शब्दस्यैव
प्रकारत्वेनेति । शब्दावान्तरभेदत्वेनेत्यर्थः । 'कस्मान्न परिकल्प्यत' इति । परिकल्पनं
{{rule}}

{{gap}}१. वाचकत्वेति । अयम्भावः-व्यञ्जनम् अभिधालक्षणान्यतरवावच्छिन्नप्रतियोगि.
ताकभेदवत् शब्दवृत्तित्वे सति शब्देतरवृत्तित्वात् प्रमेयत्ववत् । गौण्याः पृथग्वृत्ति.
स्ववादिमीमांसकनये तु तदुभयगौण्यन्यतमत्वावच्छिन्नप्रतियोगिताकभेदवदिति साध्य-
रूपं वेद्यम् ।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7t1gxfnx0k71t1l4f3t6y1oqsd44v34</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:ध्वन्यालोकः - लोचनबालप्रियोपेतः.pdf/५०८</title>
    <ns>104</ns>
    <id>116851</id>
    <revision>
      <id>340844</id>
      <parentid>324108</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T11:46:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Geeta g hegde</username>
        <id>6704</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5874" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;{{rh|center=तृतीयोद्द्योतः|right=४२९}}
{{rule}}&lt;/noinclude&gt;
रुप्यते । तदेवं शाब्दे व्यवहारे त्रयः प्रकाराः-वाचकत्वं गुणवृत्तिर्व्यं-
ञ्जकत्वं च। तत्र व्यञ्जकत्वे यदा व्यङ्गयप्राधान्यं तदा ध्वनिः, तस्य चावि.
वक्षितवाच्यो विवक्षितान्यपरवाच्यश्चेति द्वौ प्रभेदावनुक्रान्तौ प्रथमतरं तौ
सविस्तरं निर्णीतौ ।

{{gap}}अन्यो श्रूयात्-ननु विवक्षितान्यपरवाच्ये ध्वनौ गुणवृत्तिता
{{rule}}

{{center|{{bold|लोचनम्}}}}

वेति । व्यञ्जकत्वं वाचकत्वमिति यदि पर्यायौ कल्प्येते तर्हि व्यञ्जकत्वं शब्द इत्यपि
पर्यायता कस्मान्न कल्प्यते, इच्छाया अव्याह्रतत्वात् । व्यञ्जकत्वस्य तु विविक्तं स्वरू.
पं दर्शितं तद्विषयान्तरे कथं विपर्यस्यताम् । एवं हि पर्वतगतो धूमोऽनग्निजोऽपि
स्यादिति भावः । अधुनोपपादितं विभागमुपसंहरति-तदेवमिति । व्यवहारग्रहणेन
समुद्रघोषादीन् व्युदस्यति ।

{{gap}}ननु वाचकत्वरूपोपजीवकत्वाद्गुणवृत्त्यनुजीवकत्वादिति च हेतुद्वयं यदुक्तं तदवि-
वक्षितवाच्यभागे सिद्ध न भवति तस्य लक्षणैकशरीरत्वादित्यभिप्रायेणोपक्रमते-अन्यो
ब्रूयादिति । यद्यपि च तस्य तदुभयाश्रयत्वेन व्यवस्थानादिति ब्रुवता निर्णीतचरमेवै.
तत् , तथापि गुणवृत्तेरविवक्षितवाच्यस्य च दुर्निरूपं वैलक्षण्यं यः पश्यति तं प्रत्याश-

{{center|{{bold|बालप्रिया}}}}

स्यादित्यर्थः । विवृणोति लोचने-व्यञ्जकत्वमित्यादि । इतीति । इतिशब्दावित्यर्थः ।
पर्यायौ एकार्थकौ । इत्यपीति । इत्यनयोरपीत्यर्थः । अस्तु पर्यायतेत्यत आह-
व्यञ्जकत्वस्येत्यादि । विविक्तं वाचकत्वादेर्विविक्तम् । दर्शितमिति । गीतध्वन्या-
दाविति भावः । अतश्च वाचकत्वादिरूपेण परिकल्पनमयुक्तमित्याह-तदित्यादि ।
तद्विषयान्तर इति । वाचकगतं व्यञ्जकत्वमित्यर्थः । कथं विपर्यस्यतामिति ।
वाचकत्वादिरूपेणेति शेषः । एवं हीत्यादि । वाचकाश्रयं व्यञ्जकत्वं वाचकत्वादि.
मूल न चेत्पर्वतगतो धूमोऽनग्निजश्च स्यादतो विपर्यासो न युक्त इति भावः ।
विभागमुपसंहरतीति । वाचकत्वगुणवृत्तिभ्यां विभक्ततया व्यञ्जकत्वस्य प्रतिपा.
दितत्वात्प्रकारत्रयमुपपादितमेवेति भावः । व्युदस्यतीति । समुद्रघोषादेरभिधायक.
त्वाभावादिति भावः।

{{gap}}तात्पर्यतोऽवतारयति-नन्वित्यादि । उपजीवत्यपेक्षत इत्युपजीवकमनुसन्निधौ
जीवतीत्यनुजीवकम् । वाचकत्वेत्यादि नावाचकत्वगुणवृत्युभयाश्रयत्वमेवांशे दूषणदा-
नायानूदितम् । यथोक्तार्थोभयाश्रयत्वहेतुनैवास्य चोद्यस्य परिहृतत्वात्पुनस्तदुद्भावन-
परिहारावनर्थकावित्याशङ्क्य परिहरति-यद्यपीत्यादि । अविवक्षितवाच्यस्येति ध्वने.
शेष रितिः । यो वैलक्षण्यं दुर्निरूपं पश्यति, तं प्रतीति सम्बन्धः । आशङ्केति । वैल.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>p7wkypy4kw9lcbc1k3ekbqh7hpotng1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अनुक्रमणिका:Manasollasa part 2.pdf</title>
    <ns>106</ns>
    <id>125111</id>
    <revision>
      <id>340774</id>
      <parentid>340231</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T01:28:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="207" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|Type=book
|Title=मानसोल्लासः
|Language=sa
|Volume=द्वितीयः
|Author=तृतीयः सोमेश्वरः
|Co-author1=
|Co-author2=
|Translator=
|Co-translator1=
|Co-translator2=
|Editor=बी भट्टाचार्य्यः एमए पीएचडी
|Co-editor1=
|Co-editor2=
|Illustrator=
|Publisher=
|Address=
|Year=1939
|Key=
|ISBN=
|DLI=
|IA=
|NLI=
|Source=pdf
|Image=1
|Progress=OCR
|Pages=&lt;pagelist /&gt;
|Volumes=
|Remarks=
|Notes=
|Width=
|Css=
|Header=
|Footer=
}}</text>
      <sha1>dk1cmaznjw7nxun527ltt524ccw3kjl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340775</id>
      <parentid>340774</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T01:33:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="320" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|Type=book
|Title=मानसोल्लासः
|Language=sa
|Volume=द्वितीयः
|Author=तृतीयः सोमेश्वरः
|Co-author1=
|Co-author2=
|Translator=
|Co-translator1=
|Co-translator2=
|Editor=बी भट्टाचार्य्यः एमए पीएचडी
|Co-editor1=
|Co-editor2=
|Illustrator=
|Publisher=वडोदरा पौर्वात्य संस्थानम्
|Address=वडोदरा (गुजरात)
|Year=1939
|Key=
|ISBN=
|DLI=
|IA=
|NLI=
|Source=pdf
|Image=1
|Progress=OCR
|Pages=&lt;pagelist /&gt;
|Volumes=
|Remarks=
|Notes=
|Width=
|Css=
|Header=
|Footer=
}}</text>
      <sha1>80dthh3rg94b2i4rvkyx422ap1gucdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अभिसमाचारिकधर्मः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125236</id>
    <revision>
      <id>340806</id>
      <parentid>340671</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:27:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="623175" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अभिसमाचारिकधर्मः
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;
(इ.प्.४३)
अभिसमाचारिकधर्मH

इ.१       म्स्.१ १       (ज्.१.१);       छ्.४९९ २२
* नमो बुद्धाय ॥ अभिसमाचारिकाणामादिः ।
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा संघस्य दानि पोषधो आयुष्मां नन्दनो
संघस्थविरो उपनन्दनो द्वितीयस्थविरो दायकदानपती पृच्छन्ति ।
आर्य किं समग्रो भिक्षुसंघो आहंसु नो दीर्घायु । को दानि
नागच्छति । भिक्षू आहंसु संघस्थविरो नागच्छति । ते दानि
ओज्झा(१ २)यन्ति । पश्यथ भणे वयन् ताव कर्म्मान्तान् च्छोरय
आगच्छाम । समग्रस्य संघस्य पादान वन्दिष्याम । देयधर्म्मञ्
च प्रतिष्ठापयिष्याम । संघस्थविरो नागच्छति । सो दानि पश्चाद्
आगत्वा संक्षिप्तेन चत्वारि पाराजिकान् धर्म्मानुद्देशियाण नो च
दक्षिणामादिशति । न परिकथां करोति । उत्थिय गतो । नवका भिक्षू
पृच्छन्ति । आयुष्मान्नागतो संघस्थविरो भिक्षू आहंसु । आगतो (१ ३) च
गतो च । ते पि नवका भिक्षू आहंसु । नैव संघस्थ(ज्.२)विरस्य आगतिः
प्रज्ञायते न गतिः । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । शब्दापयथ नन्दनं सो दानि शब्दापितो । भगवान्
आह । सत्यं नन्दन एवं नाम संघस्य पोषधो ति । तदेव सर्व्वं
भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति नवका भिक्षू ओज्झायन्ति । नैव
संघस्थविरस्या(१ ४)गतिर्न्न गतिः । प्रज्ञायते ति । आह । आम भगवन् ।
भगवानाह । तेन हि एवं संघस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् ।
किन् ति दानि संघस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् । यदहो संघस्य
पोषधो भवति । तदहो संघस्थविरेण जानितव्यम् । किमद्य संघस्य
पोषधो चातुर्द्दशिको पाञ्चदशिको सन्धिपोषधो भविष्यतीति किं
पूर्व्वं भक्तम् । किं पश्चा(१ ५)द्भक्तं, । केत्तिक पौरुषाहि च्छायाहि
कहिं भविष्यति । प्रहाणशालायां वा उपस्थानशालायां वा ।
अग्निशालायां वा । मण्डलमाडे वा । यस्मिन् प्रदेशे यं दिवसं
संघस्य पोषधो भवति । संघस्थविरेण पञ्चसूत्राणि विस्तरेण
स्वाध्यायितव्यानि । यावन्तमसतो (इ.प्.४४) चत्वारि पाराजिका गाथाश्च
सिष्टकमभीक्ष्णश्रुतिकाया यदि दानि न(ना)गतो सं(१ ६)घो भवति
संघस्थविरेण यहिं भविष्यति तहिमारोचयितव्यं, । आयुष्मनद्य
संघस्य पोषधो चातुर्द्दशिको वा पाञ्चदशिको वा सन्धिपोषधो वा ।
अमुकहिं भविष्यति । प्रहाणशालायां वा । उपस्थानशालायां वा ।
मण्डलमाडे वा पुरेभक्तं वा पश्चाद्भक्तं वा । अति(भि)क्रमन्तु
आयुष्मन्तो नापि दानि आरोचितं मया ति । यत्रोलग्गिकाय आसितव्यम् ।
(ज्.३) अथ खलु प्रति(१ ७)कृत्येव पोषधस्थानं गन्तव्यं सिञ्चापयितव्यो
सन्मार्जयितव्यो गोमयकार्षी दातव्या । आसनप्रज्ञप्ति कर्त्तव्या ।
विभवो भवति शलाका गन्धोदकेन धोवितव्यायो पुष्पेहि ओकिरितव्यायो
संघस्थविरेण जानितव्यं को शलाकां चारयिष्यति । को प्रतिच्छिष्यति । को
प्रातिमोक्षसूत्रमुद्दिशिष्यति । को दक्षिणामादिशिष्यति । को परिकथां
करिष्यति । यो प्रति(२ १)बलो भवति । सो अध्येषितव्यो अयं सानं शलाकां
चारेषि । त्वं शलाकां प्रतिच्छेसि । त्वं प्रातिमोक्षसूत्रमुद्दिशेषि त्वं
भाषेसि त्वं परिकथां करेसि । त्वं दक्षिणामादिशेसि । तेन
यथाध्येष्टेन शलाका चारयितव्या । द्वितीयेन प्रतीच्छितव्या । नापि
क्षमति शलाकां चारयन्तेन अनिर्म्मादिय हस्तां शलाकां चारयितुम् ।
नापि क्षमति । ओगुण्ठिकायकृतेन उपानहा(२ २)रूढेन वा शलाकां
चारयन्त(तु)म् । अथ खलु हस्तां निर्म्मादिय ओगुण्ठिकामपनिय
उपानहामोमुञ्चिय एकांसकृतेन शलाका चारयितव्या । शलाकां पि दानि
गृह्णन्तेन न चापि क्षमति । ओगुण्ठिकाकृतेन वा उपानहारूढेन वा
शलाकां गृह्णितुं, । अथ खलु एकांशकृतेन हस्तान्निर्म्मादिय
ओगुण्ठिकामपनिय उपानहामोमुञ्चिय शलाकां गृह्णितव्या । यं कालं
(२ ३) शलाका चारिता भवन्ति भिक्षू गणिता भवन्ति । सामग्री आरोचिता
भवति । दायकदानपति परिपृच्छितव्या । किं वसिष्यथ अथ
गमिष्यथ । (ज्.४) यदि तावाहंसु गच्छाम ततो देयधर्म्मं
प्रतिष्ठापयितव्यम् । देयधर्म्ममनुमोदापयितव्यम् । धार्म्म्या
कथया संदर्शयितव्याः । समादापयितव्याः । समुत्तेजयितव्याः ।
संप्रहर्षयितव्याः । (२ ४) उद्योजयितव्याः ॥ अथ दानि आहंसु वसिष्याम
न्ति(त्ति) वक्तव्यम् । गच्छथ ताव बाह्यतो आमुहूर्त्तं, आगमेथ
भिक्षुसंघो (इ.प्.४५) ताव पोषधं करिष्यति । यं कालं दायकदानपति
निर्द्धाविता भवन्ति । ततो सूत्रोद्देशकेन जानितव्यं, ।
यदि ताव नात्या(ति)शीतं भवति । नात्यात्युष्णं न दूरदूरे विहारका
भवन्ति भिक्षू वा न जरादुर्ब्बला न व्या(२ ५)धिदुर्ब्बला वा भवन्ति ।
न वा सिंहभयं वा व्याघ्रभयं वा चौरभयं वा भिक्षू वा
सुखोपविष्टा भवन्ति । यदि ताव विस्तरेण प्रातिमोक्षसूत्रं श्रोतुकामा
भवन्ति विस्तरेण प्रातिमोक्षसूत्रमुद्दिशितव्यम् । अथ दानि अतिसि(सी)तम्
वा (अति)उष्णं वा भवति । भिक्षू वा जरादुर्ब्बला वा व्याधिदुर्ब्बला वा
भवन्ति । सिंहभयं वा व्याघ्रभयं वा चौरभयं वा भिक्षू
(२ ६) च न विस्तरेण प्रातिमोक्षसूत्रं श्रोतुकामा भवन्ति । संक्षिप्तेन
चत्वारि पाराजिकां धर्म्मामुद्दिशियानं शिष्टकमभीक्ष्णश्रुतिकाये
गाथाये च ततो यथासुखं कर्त्तव्यम् ।
अथ दानि सर्व्वरात्रिका भवति । ततो अध्येषितव्यम् । त्वं भाषयेसीति ॥
यथाध्येष्टेहि भाषमाणं सर्व्वरात्रिं धर्म्मवृष्टिये
वीतिनामियानं दायकदानपति (ज्.५) धर्म्या कथया संदर्शयितव्या
समादा(२ ७)पयितव्या समुत्तेजयितव्या संप्रहर्षयितव्या उद्योजयितव्या
यथासुखं कर्त्तव्यम् । अभिप्रमोदन्तु आयुष्मन्तो । एवं
संघस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
अभिसमाचारिका(ं) धर्म्मामतिक्रमति ॥*॥
इ.२ म्स्.२ ७       (ज्. ५.५);       छ्.४९९ २
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शस्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा संघस्य दानि पोषधो आयुष्मां नन्दनो (२ १)
संघस्थविरो उपनन्दनो द्वितीयस्थविरो संघस्थविरो आगतो भिक्षु
आगता द्वितीयस्थविरो नागच्छति । दायकदानपति दानि देयधर्म्माणि
आदाय प्रतिपालेन्ति । समय(ग्र)ं च भिक्षुसंघं वन्दिष्यामः ।
देयधर्म्मञ्च प्रतिष्ठापयिष्यामो ति ॥ ते दानि पृच्छन्ति । आर्य
समग्रो भिक्षुसंघो अ(आ)हंसु नोहेतं दीर्घायु को खलु नागच्छति ।
आहंसु द्वितीयस्थविरो नाग-च्छ(२ २)ति । ते दानि ओज्झायन्ति वयं ये(व)
ताव कर्म्मान्ता च्छोरिय आगतागच्छाम समग्रस्य संघस्य पादां
वन्दिष्यामः । देयधर्म्मञ्(इ.प्.४६) च प्रतिष्ठापयिष्यामः ।
द्वितीयस्थविरो पि नागच्छति । ते दानि मुहू-र्त्तमात्रं प्रतिपालिय आसित्वा
देयधर्म्मं प्रतिष्ठापयित्वा गताः । सो दानि अतिविकाले आगतो
संघस्थविरो ओज्झायति । अस्माकं भगवान् दण्डकर्म्मन् ददाति
द्वितीयस्थविर(२ ३)स्य मोन्ति(त्ति)का । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो
आरोचयन्ति । भगवानाह ॥ शब्दापयथ उपनन्दनं सो दानि
शब्दापितो । भगवानाह ॥ सत्यमुपनन्दन (ज्.६) एवं दानि संघस्य
पोषधो ति । तदेव सर्व्वं भगवां विस्तरेण प्रत्यारोचयति । याव
संघस्थविरो पि ओज्झायति । अस्माकं भगवां दण्डकर्म्मन् देति ।
द्वितीयस्थविरस्य मोन्ति(त्ति)का (२ ४) आह । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं द्वितीयस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् ।
किन् ति दानि द्वितीयस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् । यदहो दानि
संघस्य पोषधो भवति । संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति ।
द्वितीयस्थविरेण जानितव्यम् । किमद्य संघस्य पोषधो चतुर्द्दशिको वा
पाञ्चदशिको वा सन्धिपोषधो वा किं रा(२ ५)त्रिपोषधो भविष्यति
दिवापोषधो पुरेभक्ति भविष्यति । पश्चाद्भक्तम् । कहिं भविष्यति ।
उपस्थानशालायां वा प्रहाणशालायां वा मण्डलमाडे वा ।
उच्छेदनके वा निषद्याय वा त्ति यहिं भवति । तहिमारोचयितव्यम् ।
आयुष्मनद्य संघस्य पोषधो चातुर्द्दशिको वा पाञ्चदशिको वा ।
अथ दानि संघस्थविरो न प्रतिबलो भव(२ ६)ति । द्वितीयस्थविरेण
प्रकृत्येव पोषधस्थानं सिञ्चापयितव्यम् । सन्मार्जयितव्यम् ।
गोमयकार्षी दातव्या आसनप्रज्ञप्तिः कर्त्तव्या विभवो भवति शलाका
गन्धोदकेन धोवयितव्या।यो पुष्पेहि ओकिरितव्यायो संघस्थविरो न
प्रतिबलो भवति । द्वितीयस्थविरेण जानितव्यं को शलाकां चारयिष्यति । को
शलाकां प्रतिच्छिष्यति । को प्रातिमोक्षसूत्रमुद्दिशिष्य(२ ७)ति । को
भाषिष्यति । को दक्षिणामादिशिष्यति । को परिकथां करिष्यति । यो प्रतिबलो
भविष्यति । सो अध्येषितव्यो । त्वं शलाकां चारयिष्यसि । त्वं प्रतिच्छेष्यसि
याव त्वं परिकथां कारयसीति । ततो शलाकां चारन्तेन न (ज्.७) क्षमति
ओगुण्ठिकाकृतेन वा उपानहारूढेन वा हस्तेहि वा अनिर्म्मादितेहि
शलाकां चारयितुम् । अथ खलु हस्तान्निर्म्मादियानमुपानहां
ओमुञ्चिय (३ १) एकांसकृतेन शलाका चारयितव्या शलाकां पि
प्रतिच्छन्तेन न क्षमति ओगुण्ठिकाकृतेन वा उपानहारूढेन वा
(इ.प्.४७) हस्तेहि वा अनिर्म्मादितेहि शलाकां प्रतिच्छितुम् । अथ खलु हस्तान्
निर्म्मादियाण उपानहामोमुञ्चियाण एकांसकृतेन शलाका
प्रतिच्छितव्या । यदा शलाका चारिता भवन्ति भिक्षू गणिता भवन्ति
सामग्री आरोचिता भवति । ततो दायकदानपती पृच्छि(३ २)तव्याः किम्
वसिष्यथ उत गमिष्यथ यदि ताव जल्पन्ति । गच्छाम ततो
देयधर्म्मं प्रतिष्ठापयितव्या देयधर्म्मो अनुमोदापयितव्यो
परिकथा कर्त्तव्या धार्म्या कथया संदर्शिय समादापिय समुत्तेजिय
सम्प्रहर्षयित्वा उद्योजयितव्या । अथ दानि जल्पन्ति वसिष्याम न्ति(त्ति)
वक्तव्यम् । मुहूर्त्तन् ताव बाह्यतो आगमेथ संघो ताव पोषधं
करिष्यति । यदा काले दायकदानपति (३ ३) निर्द्धाविता भवन्ति ततो
सूत्रोद्देशकेन जानितव्यम् ।
यदि ताव अतिसीतं वा अत्युष्णं वा भवति । भिक्षू वा जरादुर्ब्बला वा
व्याधिदुर्ब्बला वा भवन्ति दूरदूरे वा परिवेणा भवन्ति सिंहभयम्
वा व्याघ्रभयं वा चोरभयं वा भवति । भिक्षू वा न विस्तरेण
श्रोतुकामा भवन्ति । संक्षिप्तेन (ज्.८) चत्वारि पाराजिका उद्दिशितव्यम् ।
शिष्टकमभीक्ष्णश्रुतिकाये गा(३ ४)थायो च । ततो यथासुखं
कर्त्तव्यम् । अथ दानि नात्यातिशीतं न चात्यात्युष्णं न दूरदूरे
परिवेणा भवन्ति । भिक्षू च सुखोपविष्टा भवन्ति विस्तरेण श्रोतुकामा
ततो विस्तरेण प्रातिमोक्षसूत्रमुस्सारयितव्यम् । ततो यथासुखङ्
कर्त्तव्यम् ।
अथ दानि सर्व्वरात्रिका भवति । संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति
द्वितीयस्थविरेण अध्येषितव्यम् । त्व(३ ५)या भाषितव्यं त्वया भाषितव्यं
यथाध्येष्टेहि भाषणाय सर्व्वरात्रिं धर्म्मवृष्टिये वीतिनामिय ।
(या)न दायकदानपति धार्म्म्य(या) कथया सन्दर्शिय समादापिय
समुत्तेजिय संप्रहर्षयित्वा उद्योजयितव्या । ततो यथासुखं कर्त्तव्यम् ।
अभिप्रमोदयंतु आयुष्मन्तो अभिप्रमोदयंतु आयुष्मन्तो अप्रमादेन
संपादयितव्यम् । एवं द्वितीयस्थवि(३ ६)रेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्येति अभिसमाचारिकां धर्म्मानतिक्रमति ॥ *॥

(इ.प्.४८) इ.३       म्स्.३ ६       (ज्. ८.१४);      छ्.४९९ १४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा संघस्य दानि पोषधो आयुष्मान्नन्दनो
संघस्थविरो उपनन्दनो द्वितीयस्थविरो आगतो भिक्षू ओसरन्तिकाये न
आगच्छन्ति दायकदानपति पृच्छन्ति आर्य समग्रो भिक्षुसंघो भिक्षू
आहं,(३ ७)सु । नोहीदं दीर्घायु को खु नागच्छति । भिक्षू आहंसु ।
(ज्.९) एते हि भिक्षू ओसरन्तिकाये न आगच्छन्ति । ते दानि ओज्झायन्ति । वयं
येच(व) कर्म्मान्तां च्छोरिय च्छोरिय आगता आगच्छाम । समग्रस्य
पादां वन्दिष्याम । देयधर्म्मञ्च प्रतिष्ठापयिष्यामः । इमे पि
आर्यमिश्रा ओसरतिकाये नागच्छन्ति । संघस्थविरो च द्वितीयस्थविरो च
ओध्यायन्ति । अस्माकं भगवां दण्डकर्म्मन् देति । एषां, (३ १)
मोन्ति(त्ति)को भिक्षू एता(त)ं प्रकरणमारोचयन्ति भगवानाह ।
शब्दापयथ भिक्षून ते दानि शब्दापिताः । भगवानाह । सत्यं
भिक्षवो एवं दानि संघस्य पोषधो ति । तदेव सर्व्वं भगवान्
विस्तरेण प्रत्यारोचयति । याव संघस्थविरो च द्वितीयस्थविरो च
ओध्यायन्ति । अस्माकं भगवान् दण्डकर्म्मन् देति । इमेषां मोन्ति(त्ति)का
आहंसुः । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि सर्व्वेहि एवं (३ २) पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् । किन्
ति दानि । एवं सर्व्वेहि पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् । सर्व्वेहि जानितव्यम् । किं
खल्वद्य पक्षस्य प्रतिपदा द्वितीया यावत्पञ्चदशी यदि दानि कोचि
पृच्छति । भन्ते कतमाद्य न दानि वक्तव्यम् । कतमा पुन हि यो
भूषीति । अवश्यं वंसविदलिकाहि वा नलविदलिकाहि वा लिखित्वा सूत्रेण
आब्र(बु)णित्वा द्वारकोष्ठके वा प्रासादे वा कल्पियकुटिकायां वा
बन्धितव्यं (३ ३) कीलकानि खनेत्वा द्वारे (ज्.१०) स्था(त)व्यम् । यो दानि
भवति मासचारिको वा पक्षचारिको तेन एकमेकं संसारयितव्यं
देवसिकं यथाज्ञापेत कतिमाद्य सर्व्वेहि जानितव्यम् । एषो दानि
संघस्य पोषधो भवति । संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति ।
द्वितीयस्थविरो न प्रतिबलो भवति । यो तत्र प्रतिबलो भवति तेन
जानितव्यम् । किमद्य संघस्य (३ ४) पोषधो चातुर्द्दशिको वा
पाञ्चदशिको वा सन्धिपोषधो वा दिवारात्रौ वा (इ.प्.४९) पोषधे
पुरोभक्तं वा पश्चाद्भक्तं वा कति पौरुषाहि च्छायाहि कहिं
भविष्यति । प्रहाणशालायां वा उपस्थानशालायां वा मण्डलमाडे वा
ओच्छेदके चंक्रमे वा निषद्याय न्ति(त्ति) यहिं भवति तहिं
आरोचयितव्यम् । अभिक्रमन्तु आयुष्मन्तो ति नायं (क्षमति) आरोचितं
म(३ ५)या ति पा(य)त्रोल्लग्गिकाये आसितुम् ।
अथ खलु यदि ताव संघस्थविरो न प्रति(बलो) भवति । द्वितीयस्थविरो
न प्रतिबलो भवति । यो तत्र प्रतिबलो भवति । तेन प्रकृत्येव
पोषधस्थानं गन्तव्यं पोषधस्थानं सिञ्चितव्यम् । सन्मार्जितव्यम् ।
गोमयकार्षी दातव्या आसनप्रज्ञप्तिः कर्त्तव्या । विभवो भवति शलाका
गन्धोदकेन धोवितव्या । पुष्पे(३ ६)हि ओकिरितव्या । संघस्थविरो न
प्रतिबलो भवति । द्वितीयस्थविरो न प्रतिबलो भवति । यो तत्र प्रतिबलो
भवति । तेन जानितव्यम् । को शलाकां चारयिष्यति । को शलाकां
प्रतिच्छिष्यति । को प्रातिमोक्षसूत्रमुद्दिशिष्यति । को दक्षिणां
आदिशिष्यति । को परिकथां करिष्यति । यदि तावत्प्रतिबलो भवति आत्मना
सर्व्वं कर्त्तव्यम् । अथ दानि न प्रतिबलो भवति । यो तत्र प्रति(३ ७)बलो
भवति । सो अध्येषितव्यो त्वं शलाकां (ज्.११) चारयेसि त्वं शलाकां
प्रतिच्छेसि त्वं प्रातिमोक्षमुद्दिशेसि त्वं भाषेसि त्वं दक्षिणामादिशेषि
त्वं परिकथां कारयेसि । शलाकां पि च चारयन्तेन न क्षमति ।
अनिर्म्मादितकेहि हस्तेहि उपानहारूढेन ओगुण्ठि(काकृ)तेन वा शलाकां
चारयितुम् ।
अथ खलु हस्तां निर्म्मादिय उपानहामोमुञ्चिय एकांशकृतेन शलाका
चारयितव्या (४ १) शलाकां पि दानि प्रतिच्छन्तेन न क्षमति ।
अनिर्म्मादितकेहि हस्तेहि उपानहारूढेन वा ओगुण्ठिकाकृतेन वा
शलाकां प्रतिच्छितुम् ॥ अथ खलु हस्तां निर्म्मादियाण उपानहां
मुञ्चिय एकंशकृतेन शलाका प्रतिच्छितव्या । यं कालं शलाका चारिता
भवन्ति । भिक्षू गणिता भवन्ति । सामग्री आरोचिता भवति ।
दायकदानपति पृच्छितव्याः ः । किं वशिष्यथ अथ (४ २) गच्छथ । यदि
ताव जल्पन्ति । गच्छाम न्ति(त्ति) देयधर्म्म प्रतिष्ठापयितव्यो ।
देयधर्म्ममनुमोदापयितव्यो । धार्म्या कथया संदर्शिय
समादापिय समुत्तेजिय संप्रहर्षयित्वा उद्योजयितव्या ।
(इ.प्.५०) अथेदानिं जल्पन्ति वसिष्याम न्ति(त्ति) । वक्तव्यम् । बाह्यतो ताव
यूयं मुहूर्त्तमागमेथ संघो ताव पोषधं करिष्यति । यं कालं
दायकदानपति निर्द्धाविता भवन्ति । ततो सूत्रोद्देश(४ ३)केन
जानितव्यम् । यदि ताव नातिशीतं भवति नात्यूष्णं वा चोरभयं वा न
भवति सिंहभयं वा व्याघ्रभयं वा न (ज्.१२) भवति । न दूरदूरे
वा परिवेणा भवन्ति भिक्षू वा न जरादुर्ब्बला वा व्याधिदुर्ब्बला
भवन्ति । सुखोपविष्टा भवन्ति विस्तरेण श्रोतुकामा भवन्ति । ततो
विस्तरेण प्रातिमोक्षसूत्रमुद्दिशितव्यम् । अथ दानि सर्व्वरात्रिका भवति ।
भाषणका (४ ४) अध्येषितव्याः । त्वया भाषितव्यं त्वया भाषितव्यन् ति ॥
यथाध्येष्टेहि । भाषियाणं सर्व्वरात्रि धर्म्मवृष्टियेर्
व्वीतिनामियान दायकदानपति धर्म्या कथया संदर्शयितव्या याव
उद्योजयितव्या । ततो यथासुखं कर्त्तव्यम् । अभिप्रमोदतु आयुष्मन्तो
अप्रमादेन संपादयितव्यम् । एवं सर्व्वेहि पोषधे प्रतिपद्यितव्यं न
प्रतिपद्यन्ति विनयातिक्रममा(४ ५)सादयन्ति ॥*॥

इ.४       म्स्.४ ५       (ज्.१२.११);       छ्.४९९ २८
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा संघस्य दानि बाहिरकं भक्तमायुष्मान्
नन्दनो संघस्थविरो द्वितीयस्थविरो उपनन्दनो आगतो भिक्षू आगताः ।
संघस्थविरो नागच्छाति । ओदनो शीतलो भवति । सूपो शीतलो भवति ।
घृतं थीयति मांसं थीयति व्यञ्जनानि शीतली(४ ६)भवन्ति ।
दायकदानपति पृच्छन्ति । आर्य किं समग्रो भिक्षुसंघो आहंसु
नोहेदं दीर्घायु को खु नागच्छति । आहंसु संघस्थविरो नागच्छति ।
ते दानि ओज्झायन्ति । वयं येच(व) ताव कर्म्मान्तां च्छोरिय
आगतागच्छागच्छाम समग्रं भिक्षुसंघं परिविशिष्यामः ।
संघस्थविरो पि नागच्छति । (ज्.१३) सो दानि पश्चादागच्छियाण
भुंजियाण संक्षिप्तेन दक्षिणामादिशिय न परिकथां (४ ७) करोति ।
नापि दायकदानपतिं धर्म्या कथया (इ.प्.५१) संदर्शयति
समादापयति । समुत्तेजयति । संप्रहर्षयति । उत्थिहि(य) गतो नवका
भिक्षू पृच्छन्ति । आगतो संघस्थविरो आहंसु आगतो च गतो च ते दानि
ओध्यायति नैव संघस्थविरस्य आगतिर्(न) ग्गतिः प्रज्ञायति । एतं
प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानह । शब्दापयथ
नन्दनम् । सो (४ १) दानि शब्दावितो भगवानाह । सत्यं नन्दन एवन्
नाम संघस्य बाहिरकं भक्तं (नन्दनो) संघस्थविरो उपनन्दनो
द्वितीयस्थविरो ति तदेव सर्व्वं भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति । याव
नवका भिक्षू ओध्यायन्ति । याव संघस्थविरस्यागतिर्न्न गति
प्रज्ञायते । आह । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि संघस्थविरेण एवं भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
किन् ति दानि संघस्थविरे(४ २)ण एवं भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
संघस्थविरेण जानितव्यम् । कस्याद्य भक्तमुभयतो सांघिकं
सर्व्वं सांघिकं परिवेणिकम् । पाटियभक्तं ग्रामे विहारे एषो दानि
कोचि संघं भक्तेन शुवेतनाय निमन्त्रेति । न दानि संघस्थविरेण
गतागतस्य अधिवासयितव्यम् । अथ खलु संघस्थविरेण जानितव्यं को
यं निमन्त्रेति । आगन्तुको गमिको गृहस्थो प्रव्रजितो स्त्री पुरुषो
दा(४ ३)रको दारिका पृच्छितव्यम् । किन्नामको सि (ज्.१४) किङ्गोत्रको सि । किं
कर्म्मिका ते मातापितरौ कतमं देशं गृहं कतमायां रथ्यायां
कुतो मुखं गृहस्य वा साकारं सोद्देशं पृच्छियाणं ततो
धिवासयितव्यम् । नापि दानि अधिवासित(ं) मयेति । यत्रोल्लग्नाये आसितव्यम् ।

अथ खलु प्रकृत्येव मासचारिको पक्षचारिको वा प्रेषयितव्यो गच्छ
जाना(४ ४)हि किं सज्जियतीति । अनेकाय तहि जातकं भवेयं मृतकं वा
भवेय सन्धि वा च्छिन्नो अग्निदाहो वा राजकुलातो वा उपद्रवो ढोस्सा वा
विटा वा वातपुत्रो वा विहेठनाभिप्राया निमन्त्रयेंसु तेन गच्छिय
पृच्छितव्यम् । कोचि इमंहि इत्थन्नामो नाम उपासको यदि ताव आहंसु
नास्ति अस्माकं कोचि एवं नाम उपासको वक्तव्यं [भि]क्षु(४ ५)संघो तेन
निमन्त्रितो किं सिध्यति वा पच्यति वा । यदि ताव आहंसु कस्य भक्तं
कस्य सिध्यति कस्य पच्यतीति जानितव्यम् । विप्रलब्धो भिक्षुसंघो ति
(इ.प्.५२) आगच्छिय यदि ताव अनुग्रहो भवति अनुग्रहो साधयितव्यो ।
अनुग्रहो न भवति भक्तानि भवन्ति । भक्तानि उद्दिशितव्यानि । भक्तानि
न भवन्ति रणरणा(य) गण्डि आहणिय वक्तव्यम् । आयु(४ ६)ष्मन्
विप्रलब्धो भिक्षुसंघो स्वकस्वकां वृत्तिं पर्येषथ । सर्व्वेहि
पटिपाटिकाय पिण्डाय प्रविशितव्यम् । अथ दानि ते जल्पन्ति । भन्ते एतं
सिध्यति प्रविशति(तु) भिक्षुसंघो ति ततो रणरणाय गण्डी आहणिय यदि
ताव हेमन्तो भवति अनुकालं (ज्.१५) प्रविशितव्यम् । मा कालो
तिक्रयि(मि)ष्यतीति । अथ दानि ग्रीष्मो कालो भवति शीतलकसंगेन
अनुकाल्यं प्रविशितव्यम् ॥
अथ (४ ७) दानि वर्षारात्रो कालो भवति देवान्तरायेन अनुकाल्यं
प्रविशितव्यम् । मा कालो अतिक्रमिष्यतीति । यदि ताव (न) संज्ञ(ज्ज)म्
भवति । महन्तो च कालो भवति कहिञ्चि च गन्तुकामो भवति । कस्यचित
भिक्षुस्य जल्पितव्यम् । अमुकं कुलमुपसंक्रमिष्यथ यदा सज्जं
भवेय । ततो मा पटिसरेसि । न दानि तेन आमन्त्रितं मया ति
भद्रपालकृत्येहि हण्ठितव्यम् । अथ खलु प्रति(५ १)कृत्येव आगन्तव्यं
प्रविशतेहि जानितव्यम् । कथमासना प्रज्ञप्ताः । अतिदक्षिणमनुवामां
कदाचि मङ्गलकरणीये अतिदक्षिणं प्रज्ञप्तं भवति । तथा येव
उपवेष्टव्यम् । अथ दानि प्रेतकरणीये अनुवामं प्रज्ञप्तं भवति ।
तथा येव उपवेष्टव्यं नापि दानि क्षमति । प्रविशन्तेहि भण्डं
लंघंतेहि कांसभाजनं लंघंतेहि दारकदारिकां लंघंतेहि
गन्तुम् । अथ खलु भण्डं प(५ २)रिवर्जन्तेहि कांसभाजनं
परिवर्जन्तेहि दारकदारिकांस परिवर्जन्तेहि प्रविशितव्यम् । नापि दानि
क्षमति गतागतस्य उपविशन्त(तु)म् । अथ खलु हस्तेन आसनं
प्रत्यवेक्षितव्यम् । अनैकायो तत्र गर्भरूपाणि सोपायितकानि भवेंसुः ।
कांसभाजनानि वा थपितकानि भवेंसुः । अथ खलु हस्तेन
परांमृशियाण जानितव्यम् । ओहेष्य(य्य)कानां (ज्.१६) ग्लानकानां
प्रतिकृत्ये(५ ३)व दापितव्यम् । अथ दानि सो मनुष्यो अनाचीर्ण्णदानो वा
भवति । तित्तिनो वा भवति न दानि अध्युपेक्षितव्यम् । वक्तव्यं दीर्घायु
अवश्यन् तेषां दातव्यं पिण्डपातं (इ.प्.५३) । अथ दानि दायकदानपति
जल्पन्ति पटिपाटिकाय गृह्नथ न्ति(त्ति) हेमन्तो च कालो भवति वक्तव्यं
नहि न्ति(त्ति) । भगवता अनेकपर्यायेण ग्लानो परित्तो किं वा अम्भेहि
विहारशू(५ ४)न्यं शक्यं कर्त्तुं ति लघु कालो अतिक्रमति । देथ यूयन् ति
अथ दानि ग्रीष्मो वा वर्षा वा रात्रो वा कालो भवति चिरेहि कालो
अतिक्रमति । पटिपाटिकाय गृह्नितव्यम् । ततो संघस्थविरेण जानितव्यम् ।
किमारभ्य देति तथा येच(व) निमन्त्रणापेतव्यं भोजनं दीयति
महन्तो पिण्डो परिगृहीतो भवति । संघस्थविरेण वक्तव्यम् । सर्व्वेषां
एत्त(५ ५)कैत्तकं भविष्यति । आह । नहि आर्यस्य एतमेवं दीयति
वक्तव्यम् । तथा देहि । यथा सर्व्वेषां समं भवति । अथ दानाह
भविष्यतीति प्रतीच्छितव्यम् । अथ दानि सो थोकिना अर्थिको भवति
वक्तव्यं मम थोकं देहि हेष्ठा बहुमेवम् ॥ पे ॥ सूपस्य घृतस्य
मांसस्य ओलंकानां दधिस्य ततो नापि क्षमति संघस्थविरेण लब्धो
पिण्डो (५ ६) द्वारं पश्यिय लप्यल(प्)याये भुंजियाण उत्थिहिय गन्तुम् ।
अथ खलु ओदनसम्पत्तिर्व्वा आगमंतेन भुंजितव्यम् ।
व्यञ्जनसम्पत्तिर्व्वा आगमंतेन भुञ्जितव्यं न भुञ्जित्वा हस्तं
निक्षिपिय आसितव्यम् । मा हेव ओत्रपेंसु । अथ खलु अनुजानेतव्यम् । यदा
नवकाः सन्तर्पिता भवन्ति । उपग्रायन्ति पानीयं वा पिबन्ति । हस्तां वा
उक्कढ्ढिय आसन्ति । न दानि संघस्थविरेण भुञ्ज(५ ७)न्तकेनैव
उत्थाय आसनातो गन्तव्यम् । लब्धो पिण्डो द्वारं पश्यिय । अथ खलु
संघस्थविरेण आगमेतव्यम् । दीर्घोदकं दापेतव्यम् । परिकथा
कर्त्तव्या । दक्षिणा आदिसितव्या । जानितव्यम् । किमालम्बनं भक्तं
जातकं मृतकं वा चे(वे)वाहिकं वा गृहप्रवेशकं वा आगन्तुकस्य
गमिकस्य गृहस्थस्य प्रव्रजितस्येति ।
यदि ताव जान(त)कंभवति । नायं दक्षिणा आदि(शि)त(५ १)व्या ।
अयं कुमारो शिवपथिकाय च्छन्दितो
अङ्गुष्ठस्नेहेन यापये सप्तरात्रं
शुनखा शृगाला च नं लंघयन्तु ।
(इ.प्.५४)       काका च अक्षिमलं हरन्ता
(ज्.१८)       नायमेवं दक्षिणा आदिशितव्या ।

अथ खलु दक्षिणा आदिशितव्या ।
अयं कुमारो शरणमुपेतु
बुद्धं विपश्यिञ्च शिखि(ञ्) च विश्वभुं
क्रकुच्छन्द कोनाकमुनिञ्च काश्यपं
महायशं शाक्यमुनिञ्च गौतमम् ।
एतेहि बुद्धेहि महर्द्धिकेहि
(५ २)ये देवता सन्ति अभिप्रसन्ना
ता नं रक्षंतु ता च नं पालयन्तु
यथा नमिच्छति माता यथा नमिच्छति पिता
अतो श्रेयतरो भोतु कुमारो कुलवर्द्धनो ।
एवं दक्षिणा आदिशितव्या ।

अथ दानि मृतकं भवति । नायं क्षमति । एवं दक्षिणा आदिशितुं
अद्य ते सुदिवसं सुमहाबलं
भद्रकाक्षण मुहूर्त्तं प्रस्थिता
अद्य ते सुविहिते सुविहितेहि ।
दक्षिणा अग्रभाजनग(५ ३)गता विरोचति ।
(ज्.१९) नायमेवं दक्षिणा आदिशितव्या ।

अथ खलु दक्षिणा आदिशितव्या ।
सर्व्वसत्वा मरिष्यन्ति मरणान्तं हि जीवितम् ।
यथाकर्म्म गमिष्यन्ति पुण्यपापफलोपगाः ॥
निरयं पापकर्म्माणो कृतपुण्या च स्वर्ग्गतिम् ।
अपरे मार्ग्गं भावयित्वा परिनिर्व्वान्ति अनाश्रवा इति ॥

(इ.प्.५५) एवं दक्षिणा आदिशितव्या ॥

अथ दानि वेदा(वा)हिकं भवति । ना(५ ४)यं दक्षिणा आदिशितव्या ।
नग्ना नदी अनोदिका नग्नं राष्ट्रमराजकम् ।
इस्त्री पि विधवा नग्ना सचेस्या दश भ्रातरो
(ज्.२०) नायमेवं दक्षिणा आदिशितव्या ।

अथ खलु दक्षिणा आदिशितव्या ।
इस्त्रि पि पेशला भवतु श्राद्धा भवतु पतिव्रतानुगा
शीलवती यो(त्या)गसम्पन्ना सम्यग्दृष्टि च या इह ।
पुरुषो पि पेशला भवतु श्राद्धो भवतु व्रता(५ ५)नुगो ।
शीलवां त्यागसम्पन्नो सम्यग्दृष्टि च यो इह ॥
उभौ श्रद्धाय सम्पन्ना उभौ शीलो(ले)हि संवृता ।
उभौ पुण्यानि कृत्वान समशीलव्रता उभौ ॥
विधिना देवलोकस्तु मोदन्तु कामकामिनो ।
तामेव भार्यां चरेया यो अस्या सीलेहि संवृता ॥
असतिं परिवर्जेया मार्ग्गं प्रतिभयं यथा ।
एवं दक्षिणा आदिशितव्या ॥

अथ दा(५ ६)नि घरप्रवेशनिकं भवति । नायं दक्षिणा आदिशितव्या ।
(ज्.२१) आदीप्तस्मिमागरे यो निहरति भण्डकं तं
खु तस्य स्वकं भवति । न खलु यो तत्र दह्यति ।
एवमादीपिते लोके मृत्युना च जरया च
यो नीहरति । दानेन दिन्नं तमाहुति हुतम् ।
नायमेवं दक्षिणा आदिशितव्या ॥

अथ खलु दक्षिणा आदिशितव्या
विभक्तभागं रुचिरं मनोरमं
(इ.प्.५६)       प्रशस्तमार्ये[ह्]इ नवं निवे(५ ७)शनम् ।
प्रविश्य वृद्धिये वराये भूरीये
शिरीये लक्ष्मीपरिग्रहेण च ।
इमस्मि आगारे निवसन्तु देवताः ।
महाभिषङ्क न च अनुकम्पिका
यं विभवधनधान्येन सम्भवो
भूरिमे च सा यस्मिं प्रदेशे
मेधावी वा संकल्पेति पण्डितो
शीलवातन्त्र(न् तत्र) भोजेया संयतां ब्रह्मचारिणो ।
(ज्.२२) या तत्र देवता अस्या तासां दक्षिणामादिशेहि ।
ताये वस्तुमालानां चिररात्राय क(६ १)ल्पते ॥
भोजनावस्तुपाला सत्कृता प्रतिमानिता ।
ग्रामे वा यदि वारण्ये निम्ने वा यदि वा स्थले
दिवा वा यदि वा रात्रौ देवा रक्षन्तु दायकान् ॥
देवानुकम्पितो पोषो सदा भद्राणि पश्यति ॥
एवं दक्षिणा आदिशितव्या ।

अथ दानि गमिकं भक्तं भवति । नायं दक्षिना आदिशितव्या ।
सर्व्वा दिशासु भया समाकुला
सोत्तरा सपुरस्तिमा [दक्षि]णा पश्चिमा च
स(६ २)सर्व्वो च लोको संकुलजातो
मा प्रमज्जि जिनशासने ॥
नायमेवं दक्षिणा आदिशितव्या ॥

अथ खलु दिशा सौवस्तिका दक्षिणा विस्तरेण दक्षिणा आदिशितव्या ।
यथा पात्रप्रतिसंयुक्ते एवं दक्षिणा आदिशितव्या ।
अथ दानि प्रव्रजितस्य भवति । नायं दक्षिणा आदिशितव्या
(ज्.२३)पुत्रं वा पशुं वा आरभ्य धनधान्यप्रियाणि वा
(इ.प्.५७) देवभावं वा मनुष्यं वा पञ्चधो (६ ३) मनसि प्रीयन्ति ।
न एवं दक्षिणा आदिशितव्या ॥

अथ खलु दक्षिणा आदिशितव्या ।
सुदुष्करं प्रव्रजितस्य दानं पात्रेण भैक्षमभिसाहरित्वा ।
कुलात्कुलं चरिय पिण्डपातं क्रुद्धप्रसन्नानां मुखं
उदीक्षियम् ॥
सो यं श्रेष्ठायतने प्रतिष्ठितो पात्रसंहृतो लाभो प्रीतिं जनेहि
सुविहिता तथा हि दिन्नमिमं दानन् ति ।
एवं दक्षिणाम् । (६ ४) आदिशिय गन्तव्यम् ।
एवं संघस्थविरेण भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥
अभिसमाचारिकां धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इ.५       म्स्.६ ४       (ज्.२३.१२);       छ्.४९९ २८
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च ।
विस्तरेण निदानं कृत्वा संघस्य दानि बाहिरकं भक्तम् । आयुष्मान्
नन्दनो संघस्थविरो उपनन्दनो द्वितीयस्थविरो संघस्थविरो
आग(६ ५)तो द्वितीयस्थविरो नागच्छति । दायकदानपति पृच्छन्ति । आर्य किं
समग्रो भिक्षुसंघो भिक्षू आहंसु । नोहेति दीर्घायु को दानि
नागच्छति (ज्.२४) आहंसु द्वितीयस्थविरो नागच्छति । ते दानि ओध्यायन्ति ।
पश्यथ भणे वयं येव भा(ता)व कर्म्मान्तां च्छोरिय आगच्छाम
समग्रं भिक्षुसंघं परिविशिष्याम । आर्यमिश्राणाञ्च पादां
वन्दिष्यामः (६ ६) द्वितीयस्थविरो नागच्छति । संघस्थविरो पि
ओध्यायति । अस्माकं भगवां दण्डकर्म्मन् देति । द्वितीयस्थविरस्य
मुन्ति(त्ति)का ॥ एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवान्
आह । शब्दापयथ उपनन्दनं सो दानि शब्दापितो भगवानाह । सत्यं
उपनन्दन एवं नाम संघस्य बाहिरकं भक्तं नन्दनो
संघस्थविरो त्वं द्वितीयस्थविरो संघस्थविरो आगतो भि(६ ७)क्षू
आगताः । त्वं नागच्छसि । दायकदानपति पृच्छति । आर्य किं समग्रो
भिक्षुसंघो भिक्षू आहंसु । नहि को खलु नागच्छति द्वितीयस्थविरो
नागच्छति । ते दानि ओध्यायन्ति । वयं (इ.प्.५८) येव ताव कर्म्मान्तम् ।
च्छोरिय आगता गच्छामः । समग्रं भिक्षुसंघं परिविशिष्यामः ।
आर्यमिश्राणां च पादां वन्दिष्यामः । द्वितीयस्थविरो नागच्छति ।
संघस्थविरो पि ओध्यायति । अ(६ १)स्माकं भगवान् दण्डकर्म्म देति ।
द्वितीयस्थविरस्य मुत्तिका । आह । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं द्वितीयस्थविरेण भक्ताग्रे
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि द्वितीयस्थविरेण भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एषो दानि कोचि भिक्षुसंघं भक्तेन निमन्त्रयति । संघस्थविरो (ज्.२५)
न प्रतिबलो भवति । द्वितीयस्थविरेण जानितव्यम् । को निमन्त्रेति ।
भिक्षुभिक्षुनी उपासकोपासिका आग(६ २)न्तुको गमिको वाणिजको
सार्थवाहो किन्नामको किं जातिको किं कर्म्मिका से मातापितरौ
कतमस्मिन् देशे गृहं कतमायां रथ्यायां कुतो मुखं गृहस्य
द्वारम् । साकारं सोद्देशं पृच्छिय ततो धिवासयितव्यम् । नायं
अधिवासितं मयेति । यत्रोल्लग्नाये आसितव्यम् ।
यदि ताव संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति द्वितीयस्थविरेण
अपरेज्जुकाये च मासचा(६ ३)रिको वा पक्षचारिको । प्रेषयितव्यो वक्तव्यं
गच्छ जानाहि । असुके देशे असुकायां रथ्यायामित्थंनामो नाम
उपासको तेन भिक्षुसंघो निमन्त्रितो जानाहि किं सिध्यति किं पच्यति ।
तेन प्रविसियाणं तहिं पृच्छितव्यम् । आरोग्यं दीर्घायु कोचि इमंहि
इत्थंनामो नाम उपासको आह भन्ते किं करिष्यसि । वक्तव्यम् । तेन
भिक्षुसं,(६ ४)घो भक्तेन निमन्त्रितो किं सिध्यति वा किं पच्यति वा ति ।
यदि तावदाह । भन्ते किस्य उपासको कहिमुपासको ति नामास्माकं कोचि
उपासको न सिध्यति । न पच्यति त्ति जानितव्यं विप्रलब्धो भिक्षुसंघो ति ।
आगच्छियाणं यदि ताव अनुग्रहो भवति । अनुग्रहो साधितव्यो अनुग्रहो
न भवति । भक्तकानि भवन्ति । भक्तका उद्दिशितव्यानि । (६ ५) (ज्.२६)
भक्तकानि न भवन्ति । रणरणाय गण्डिमाहणियाणमारोचितव्यं
वक्तव्यम् । आयुष्म(न्)तो विप्रलब्धो भिक्षुसंघो स्वकस्वकां वृत्तिं
पर्येषथेति । सर्व्वेहि पटिपाटिकाय पिण्डाय चरितव्यम् । अथ दानि आह
भन्ते एतं सिध्यति एतं पच्यति । प्रविशन्तु आर्यमिश्राः रणरणाय
गण्डिमाहणियाणं प्रविशितव्यं, ।
(इ.प्.५९) यदि ताव हेमन्तकालो भव(६ ६)ति अनुकल्लतरकम्
प्रविशितव्यम् । ब(ल)हुं कालो अतिक्रमति । अथ दानि ग्रीष्मकालो भवति ।
उष्णसन्तापेन अनुकर्ण्ण(ल्ल)तरकं, प्रविशितव्यम् । अथ दानि
वर्षारात्रकालो भवति । देवान्तरेण प्रविशितव्यं, । ततो नापि क्षमति
भण्डं लंघंयन्तेहि प्रविशितुम् । अथ खलु भण्डं परिवर्जयन्तेहि ।
याव दारकदारिकां परिवर्जयन्तेहि । प्रविशितव्यं ततो न क्षमति ।
गतागतस्य (६ ७) उपविशितुं, । अनेकाये तहिमासनेहि दारकदारिका वा
सोवापिता भवेंसु । अथ खलु हस्तेहि प्रत्यवेक्षियाणमनन्तरिकाणां
आसनानि वर्जयन्तेहि ॥ उपविशितव्यम् । यदि ताव हेमन्तकालो भवति ।
लघु कालो अतिक्रमति । ओहेय्यग्लानकानां पिण्डपातो दापयितव्यो । अथ
दानि दायकदानपति जल्पन्ति । भन्ते पटिपाटिकाय गृह्नथ न्ति(त्ति) ।
वक्तव्यम् । नहि । भगव(७ १)तानेकपर्यायेण ग्लानो परीत्तो किम्
अस्माभिः विहारको शून्यको कर्त्तव्यो । लघु कालो ति(ज्.२७)क्रमति । देथ
यूयं ति अथ ग्रीष्मकालो वर्षारात्रो वा भवति । चिरेण कालो अतिक्रमति ।
ओहेय्यग्लानकानां पटिपाटिकाये पिण्डपातो गृह्नितव्यो । संघस्थविरो न
प्रतिबलो भवति । द्वितीयस्थविरो प्रतिबलो भवति न क्षमति ।
द्वितीयस्थविरेण हन्तहन्ताये भुञ्जियाणं लब्धो पि(७ २)ण्डो द्वारं
पश्यिय उत्थिय गन्तुम् ।
अथ दानि संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति द्वितीयस्थविरो प्रतिबलो
भवति । द्वितीयस्थविरेण ओदनसम्पत्ति आगमयन्तेन भुञ्जितव्यम् ।
व्यञ्जनसम्पत्तिं वा । आगमयन्तेन भुञ्जितव्यम् । यं कालं नवका
भिक्षू उ(प)ग्रायन्ति वा पानीयं वा पिबन्ति हस्तानि ओकढिय आसन्ति ततो
यदि ताव संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति । द्वितीयस्थविरेण
जानित(७ ३)व्यं किमारंबणम् । एव(त)ं भक्तं जातकं मृतकं
वेवाहिकं घरप्रवेशकमागन्तुकस्य गमिकस्य गृहस्थस्य
प्रव्रजितस्येति । यथा भवति । तथा दक्षिणा आदिशितव्या । यथा
प्रथमके शिक्षापदे एवं द्वितीयस्थविरेण भक्ताग्रे
प्रतिपदि(द्यि)तव्यम् । तथा येच(व) दक्षिणा आदिशितव्या । या(यो) ततो
आगन्तव्यम् । एवं द्विती-यस्थविरेण भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यं, । (७ ४) न
प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

(इ.प्.६०)
इ.६       म्स्.७ ४            (ज्.२८.१);       छ्.५०१ ४
(ज्.२८) भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा संघस्य दानि बाहिरकं भक्तम् । आयुष्मन्
नन्दनो संघस्थविरो आयुष्मानुपनन्दनो द्वितीयस्थविरो
संघस्थविरो आगतो द्वितीयस्थविरो आगतो भिक्षू ओसरन्तिकाये
आगच्छन्ति । दायकदा(७ ५)नपति पृच्छन्ति । आर्य किं समग्रो
भिक्षुसंघो भिक्षु आहंसु । नोहेतं दीर्घायु को दानि नागच्छति
भिक्षू आहंसु । ओसरन्तिकाये आगच्छन्ति । ते दानि ओध्यायन्ति । वयमेव
ताव कर्म्मान्तां च्छोरय आगता गच्छामः समग्रं भिक्षुसंघं
परिविशिष्यामः । आर्यमिश्राणां च पादां वन्दिष्याम न्ति(त्ति) । इमे पि
आर्यमिश्रा ओसरन्तिकाये आगच्छन्ति । संघस्थ(७ ६)विरो च द्वितीयस्थविरो
च ओध्यायन्ति । अस्माकं भगवान् दण्डकर्म्मन् देति ॥ इमेषां
मुक्तिका । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह ॥
शब्दापयथ भिक्षून् । ते दानि शब्दापिताः । भगवानाह ॥ सत्यं
भिक्षवो एवं नाम संघस्थविरस्य बाहिरकं भक्तं नन्दनो
संघस्थविरो उपनन्दनो द्वितीयस्थविरो आगतो यूयमोसरन्तिकाये
आगच्छथ दायक(७ ७)दानपति पृच्छन्ति । आर्य किं समग्रो भिक्षुसंघो
न्ति(त्ति) । भिक्षू आहंसु नोहीदं दीर्घायु को दानि न(ना)गच्छति भिक्षू
ओसरन्तिकाये आगच्छन्ति । ते दानि ओध्यायन्ति वयमेव ताव कर्म्मान्ता
च्छोरिय आगता गच्छाम । समग्रं भिक्षुसंघं परिविशिष्याम न्ति(त्ति) ।
आर्यमिश्राणाञ्च पादं वन्दिष्याम न्ति(त्ति) । इमे पि आर्यमिश्रा (ज्.२९)
ओसरन्तिकाये आगच्छन्ति । संघस्थविरो च । द्वितीयस्थविरो च
ओध्या(७ १)यन्ति । अस्माकं भगवान् दण्डकर्म्मन् देति । इमेषां
मोत्तिका आहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि सर्व्वेहि एवं भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति
दानि एवं सर्व्वेहि भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् । एषो दानि कोचि संघं
भक्त(क्तेन) निमन्त्रेति । संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति
द्वितीयस्थविरो न प्रतिबलो भवति । यो तत्र प्रतिबलो भवति । तेन
जानितव्यम् । को यं नि(७ २)मन्त्रेति भिक्षुभिक्षुणी उपासकोपासिका
गृहस्थो प्रव्रजितो वाणिजको सार्थवाहो आगन्तुको गमिको नापि क्षमति ।
गतागतस्य अधिवासितुम् ॥ अथ खलु पृच्छितव्यम् । किन्नामको सि किं
गोत्रको सि किं कर्म्मिका ते (इ.प्.६१) मातापितरौ । कतमे देशे गृहं कुतो
मुखं कतमाये रथ्याये कुतो मुखं गृहस्य द्वरं साकारं
सोद्देशं पृच्छियाणम् । ततो धिवासयितव्यं नापि दा(७ ३)नि क्षमति ।
अधिवासितं मयेति । तत्रोल्लगिकाये आसितुम् ।
अथ खलु यदि ताव संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति । द्वितीयस्थविरो
न प्रतिबलो भवति यो प्रतिबलस्तेन प्रकृत्येव मासचारिको वा
पक्षचारिको वा प्रेषयितव्यो । अनेकाये तहिं जातकं मृतकं वा भवेय
राजभयं वा चोरभयं वा ढोस्सभयं वा वातपुत्रभयं वा
विहेठना(७ ४)भिप्राया निमन्त्रयेंसु ॥ तेन गच्छियाण तहिं गृहं
पृच्छितव्यम् । कोचि इम(ं)हि एवन्नामको उपासको दानपती वा वाणिजका
(ज्.३०) वा ति किं वा एतत्ति वक्तव्यं भिक्षुसंघो तेन भक्तेन निमन्त्रितो
यदि ताव आहंसु नास्ति कोचि इमंहि एवंनामको किःस उपासको । कस्य
भक्तं कथं भक्तं ति जानितव्यम् । विप्रलब्धो भिक्षुसंघो त्ति ततो
आगच्छिय यदि ताव (७ ५) अनुग्रहो भवति साधयितव्यो अनुग्रहो न
भवति । भक्तकानि भवन्ति भक्तकानि उद्दिशितव्यानि । अथ दानि
भक्तकानि न भवन्ति । रणरणाय गण्डिमाहणिय याव सर्व्वेहि
पटिपाटिकाये पात्राणि गृह्निय प्रविशितव्यं पिण्डपातम् । अथ दानि ते
जल्पन्ति भन्ते एव(त)ं सिध्यति । एतं पच्यति । यावत्पात्राणि गृह्निय
प्रविशितव्यम् । यदि ताव हेमन्तकालो भवति । अ(७ ६)नुकर्ण्ण(ल्ल)ं
प्रविशितव्यम् । लघुं कालो अतिक्रामति ॥
अथ दानि ग्रीष्मकालो भवति अनुकालमुष्णंशंकेन प्रविशितव्यम् ।
वर्षारात्रो भवति देवान्तरेण अनुकर्ण्ण(ल्ल)अं प्रविशितव्यम् । ततो न
क्षमति । भण्डं वा लंघयतेन प्रविशितुं भाजनं वा
लंघयन्तेहि । प्रविशितुं दारकदारिका लंघयन्तेहि प्रविशितुम् । अथ
खलु भण्डं परिहरन्तेहि दारकदारिकां परिहरन्तेहि प्रविशितव्यं
त(७ ७)तो नापि क्षमति । प्रविष्टेहि गतागतस्य उपविशितुम् । अनेकाये तहिं
आसनेहि गर्भरूपा सोवापितानि भवेंसु ॥ भाजनकानि वा थपितकानि
भवेंसुः । अथ खलु हस्तेन प्रत्यवेक्षियाण आनन्तरियाणामासनानि
वर्जयन्तेहि । यथावृद्धिकाये उपविशितव्यम् ।
ततो यदि ताव हेमन्तकालो भवति । (ज्.३१) लघु कालो अतिक्रमति । (इ.प्.६२)
ओहेय्यग्लानकानां पिण्डपा[तो] ++[प]यितव्यो । अ(८ १)थ दानि
दायकदानपति जल्पन्ति । भन्ते ओहेय्यग्लानकानां पटिपाटिकायो
पिण्डपातं गृह्नथेति वक्तव्यम् । नहीति । लघु कालो अतिक्रमति ।
भगवता च अनेकपर्यायेण ग्लाणो परिन्दितो किमम्भेहि शक्यम्
विहारको शून्यको कर्तुन् ति । अथ दानि ग्रीष्मो वा वर्षारात्रो वा कालो
भवति । न लहुं कालो अतिक्रमति । ओहेय्यग्लानकानां पटिपाटिकाये
पिण्डपातो [गृह्नितव्यो] न क्षमति ल(८ २)ब्धालब्धं हन्तहन्ताये
भुञ्जिय लब्धो पिण्डो द्वारं पश्यिय उत्थिय गन्तुम् । अथ खलु यदि ताव
संघस्थविरो न प्रतिबलो भवति द्वितीयस्थविरो न प्रतिबलो भवति । यो
तत्र प्रतिबलो भवति । तेन ओदनसंपत्ती वा आगमेतव्यं
व्यञ्जनसम्पत्ती वा आगमंतेन भुञ्जितव्यम् । तेन दक्षिणा आदिशितव्या ।
जानितव्यं किमालम्बनम् । एतं भक्तं जातकं मृतकं [वेवा]हिकं वा
घरप्र(८ ३)वेशिकं वा आगन्तुकस्य गमिकस्य गृहस्थस्य प्रव्रजितस्येति ।
ततो यदि ताव जातकं भवति नायं दक्षिणा आदिशितव्या ।
(ज्.३२) (अयं) कुमारो सि।वपसि(थि)का(य) च्छो(च्छ)(न्दि)तो
अङ्गुष्ठस्नेह(हे)न यापयति । सप्तरात्रं
शुनखा शृगा(ला) चे(च) नं लंघयन्तम् ।
काको च से अक्षिमलं हरन्तं ति
नायमेवं दक्षिणा आदिशितव्या ।

अथ खलु दक्षिणा आदिशितव्या ।
अयं कुमारो शरणमुपेतु (८ ४)
बुद्धं विपश्यिञ्च शिखिञ्च विश्वभुव ।
क्रकुच्छन्दो च कनकमुनिञ्च काश्यपं
महामुनिं शाक्यमुनिं च गोतमम् ॥
एतेहि बुद्धेहि महर्द्धिकेहि
ये देवता सन्ति अभिप्रसन्नाः ।
(इ.प्.६३)       ता नं रक्षन्तु (ता च नं पालयन्तु)
यथा इच्छति से माता । यथा इच्छति से मा(पि)ता
अतो श्रेयतरो भवंतु कुमारो कुलवर्द्धनो
(ज्.३३) एवं दक्षिणा आदिशितव्या ।
तथा येव दक्षिणायो विस्तरेण कर्त्तव्यायो यथा (८ ५) संघस्थविरस्य
भक्ताग्रे एवं सर्व्वेहि भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यंति ॥
असि(भिस)माचारिकां धर्म्मामतिक्रामति ॥ * ॥

इ.७       म्स्.८ ५       (ज्. ३३.५);       छ्.५०१ १४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा । ते दानि आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना
षड्वर्ग्गिकाश्च उपसंपादेन्ति । ते दानि उपसंपादिय न ओवदन्ति । न
अनुशासन्ति । ते दानि इन्द्र(८ ६)गवा विय वर्द्धयन्ति । शिवच्छगला
धिप(विय) वर्चति(द्धयन्ति) । अनाकल्पसम्पन्नाः ।
अनीर्यापथसम्पन्नाः । न जानन्ति । कथमुपाध्याये
प्रतिपद्यितव्यं, । कथमाचार्ये प्रतिपद्यितव्यम् । कथं वृद्धतरके
प्रतिपद्यितव्यम् । कथं संघमध्ये प्रतिपद्यितव्यम् । कथं ग्रामे
प्रतिपत्तव्यम् । कथमारण्ये प्रतिपत्तव्यम् । कथं निवासयितव्यम् ।
कथं प्रावरितव्यम् । कथं संघाटीपात्रचीवरधारणे
प्रतिपद्यितव्यम् ॥ (८ ७) एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु
भगवानाह । शब्दापयथ नन्दनोपनन्दनाम् । षड्वर्ग्गिकांश्च । ते
दानि शब्दापिता । भगवानाह ॥ एवं नाम यूयमुपसंपादेथ ।
उपसंपादिय न ओवदथ न अनुशासयथ न्ति(त्ति) । तदेवं सर्व्वं
भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति । याव (ज्.३४) कथं
संघाटीपात्रचीवरधारणे प्रतिपद्यितव्यम् । आहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । एवं (८ १) दाणि यूयमुपसंपादिय नैवोवदथ
नानुशासथ तेन हि एवमुपाध्यायेन श्रा(सार्)द्धविहारेस्मिं
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि उपाध्यायेन श्र(सार्)द्धेविहारेस्मिं
प्रतिपद्यितव्यम् । उपाध्यायेन ताव श्रा(सार्)द्धेविहारिं
उपसंपादेतुकेनैव उभयतो विनयो ग्राहयितव्यो उभयतो विनयं न
पारयति एकतो विनयो (इ.प्.६४) ग्राहयितव्यो । एकतो विनयं न पारयति ।
पञ्चसूत्राणि विस्त(८ २)रेण ग्राहयितव्यो पञ्चसूत्राणि न पारयति चत्वारि
धा(वा) त्रीणि दुवे एकं सूत्रं विस्तरेण ग्राहयितव्यो । एकं सूत्रं न
पारेति त्रिंशतो पि ग्राहयितव्यो । शिष्टकमभीक्ष्ण(श्रुति)कायो गाथायो च
त्रिंशतो पि न पारेति द्वे अनियतां ग्राहयितव्यो । शिष्टकं
अभीक्ष्णश्रुतिकायो गाथायो च द्वे अनियता न पारेन्ति । अन्तमसतो चत्वारि
पाराजिकां ग्राहयितव्यो शिष्टकमभीक्ष्णंश्रुतिकायो गा(८ ३)थायो च
शेखयितव्यो । अनुशासयितव्यो काल्यं मध्यन्तिकं सायं सायं
अभिधर्म्मेण वा अभिविनयेन वा अभिधर्म्मो नाम नवविधो
सूत्रान्तो सूत्रं गेयं व्याकरणं गाथा उदानमितिवृत्तकं जातकं
वैपुल्याद्भुताधर्म्मा । अभिविनयो नाम प्रातिमोक्षो
संक्षिप्तविस्तरप्रभेदेन । अथ दानि न प्रतिबलो भवति । उद्दिशितुं, ।
आपत्तिकौशल्यं शि(८ ४)क्षितव्यो । सूत्रकौशल्यं स्कन्धकौशल्यं
आयतन(ज्.३५)कौशल्यं प्रतीत्यसमुत्पादकौशल्यम् ।
स्थानास्थानकौशल्यमाचारं शेखयितव्यो । अनाचारतो चा(वा)रयितव्यो ।
अथ दानि ओवदति । सो एव तस्य ओवादो एवं स्वाध्यायति । अरण्ये वसति ।
प्रहाणे उपविशति । सो एवास्य ओवादो उपाध्यायो श्र(सार्)द्धेविहारि
उपसंपादिय न ओव(८ ५)दति । न अनुशासति । न उद्दिशति । न
स्वाध्यायति । न अरण्ये वसति । न प्रहाणे उपविशति । अन्तमसतो
वक्तव्यो । अप्रमादेन संपादेहीति । न ओवदति विनयाति(क्र)मं
आसादयति । एवमुपाध्यायेन श्र(सार्)द्धेविहारिस्मिं प्रतिपद्यितव्यम् ।
न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥
इ.८       म्स्.८ ५       (ज्.३५. ९);       छ्.५०२ २
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवा(८ ६)नाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि भिक्षू उपसंपादेन्ति । ते दानि
उपसंपादिताः । उपाध्यायस्य न अल्लिम्य(य्य)ंति । ते दानि भिक्षू
ओध्यायन्ति । अस्माकं भगवान् दण्डकर्म्मन् देति । इमेषां मुक्तिका ।
कथमम्भेहि ओववदितव्याः । अनुशासितव्याः । ये इमे अस्माकं न
अव(नैव अ)ल्लीयंति । न प्रत्यालीयंति । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो
आरोच[येंसु ।]
भगवानाह । ते(८ ७)न हि एवं सार्द्धेविहारिणा उपाध्याये
प्रतिपद्यितव्यम् ॥ किन् ति दानि एवं सार्द्धेविहारिणा उपाध्याये
प्रतिपद्यितव्यम् । सावे(र्द्धे)विहारिणा ना(ता)व कल्यत एव (ज्.३६)
उत्थंतेन उपाध्यायस्य (इ.प्.६५) विहारस्य द्वारमाकोटयितव्यं यं
कालमभ्यनुज्ञा दिन्ना भवति । ततो द्वारं सुखाकमपदुरियाण ततो
प्रथमं दक्षिणो पादो प्रवेशितव्यो पश्चा वामो प्रवेशय वन्दित्वा
सुखशयितम् । पृच्छितव्यो उ(९ १)द्दिशित्वा प्रतिपृच्छित्वा
खे(ट)कट(टा)हको निक्कालयितव्यो प्रस्रावकुम्भिका निक्कालयितव्या
पीठिका प्रज्ञपयितव्या । हेमन्तकालो भवति मन्दमुखि
प्रज्वालयितव्या । मुखोदकं दापयितव्यम् । दन्तकाष्ठं धोविय
उपनामयितव्यम् । सु(मु)खोदकमासिञ्चितव्यम् । हस्तां निर्म्मादिय
हस्तनिर्म्मादनं दातव्यम् । पेया उक्कढितव्या । पेया पेयिंता
पे(य)पात्रं शोधितव्यम् । शो[धित्वा] भ[क्तु]द्देशातो (९ २) भक्तकं
ग्रहेतव्यम् । भक्तविसर्ग्गो कर्त्तव्यो पात्रं निर्म्मापयितव्यम् । पात्रं
प्रतिशामयितव्यम् ।
गोचरं प्रविशन्तस्य ग्रामप्रवेशनिकानि चीवराणि उपनामयितव्यानि ।
विहारचरणकानि चीवराणि प्रतिशामयितव्यानि । आत्मनो चीवरकं
गृह्निय पृष्ठतो नुगन्तव्यम् । नापि दानि खुराखुरम् । अथ खलु
नात्यासन्ने (ज्.३७) नातिदूरे तेन दानि गोचरातो निर्ग्गतस्य उपाध्यायस्य
चीवराणि प्रस्फो(९ ३)टिय साहरिय प्रतिसामयितव्यानि । आत्मनो स्कन्धे
दपि(यि)य शीर्षमोनामिय पुरतो गन्तव्यम् । विहारमागच्छियाण
पीठिका प्रज्ञपयितव्या ग्रामप्रवेशनिकानि चीवराणि एकान्ते
स्थपेतव्यानि । विहारचरणकानि चीवराणि उपनामयितव्यानि । पादोदकं
उपनामयितव्यम् । पादतट्ठकमुपनामयितव्यम् । पादा
धोपयितव्या । उष्णं भवति स्नापेतव्यो (९ ४) शीतं भवति ।
मन्दमुखी प्रज्वालयितव्या ।
यदि पिण्डचारो अण्ठितो भवति । उपनामयितव्यो । नानानावर्ण्णितं
भवति पृच्छितव्यो सुविहित कुतो इदं लब्धमसुकातो वेशिककुलातो वडं
विधवाये स्थूलकुमारीये पण्डकस्य असुकाये भिक्षुणीये
उश्शकियपरिशङ्कियाणि कुलानि व्यपदिशति । वारेतव्यो वक्तव्यो मा तहिं
गच्छ । अथ दानाह । असु(९ ५)केस्मि कुले बुद्धवचनं जल्पितम् । ततो
लब्धम् । वक्तव्यं कारेहि धूमं मा च पुनो आमिषचक्षु देशेसि हस्तान्
निर्म्मादिय (इ.प्.६६) हस्तनिर्म्मादनं दातव्यम् । पिण्डपातो उक्कढितव्यो
पिण्डपात उपनामयितव्यो भुञ्जन्तस्य पानीयं चारितव्यम् । वीजनवातो
दातव्यो भक्तविसर्ग्गो व(क)र्त्तव्यो भुक्ताविश्य पात्रमपकर्षितव्यम् ।
अपक्का च भाजनं भक्तोपधानं श(९ ६)य्यासनं (ज्.३८)
प्रतिशामेतव्यम् । चीवराणि पात्रं शोधेतव्यम् । पात्रं प्रतिसामेतव्यम् ।
विहारको सिञ्चितव्यो सन्मार्जितव्यो कालेन कालं गोमयकार्षी दातव्या ।
शय्याशनं प्रस्फोटयितव्यम् । चीवराणि धोवेतव्यानि । सिञ्चितव्यानि ।
रंजितव्यानि पात्रं दहितव्यम् । रञ्जितव्यम् । दिवाविहारं गच्छन्तस्य
पीठिका नयितव्या निषीदनं नयितव्यम् । पुस्तको नयितव्यो कुण्डिका
नयितव्या । उद्दे(९ ७)शं गृह्निय एकमन्ते स्वाध्यायतेन आसितव्यम् । अथ
दानि दिवाविहारं गन्तुकामो भवति आपृच्छिआ(य) गन्तव्यम् । यदि दानि
तहिं केनचि सह स्वाध्यायतुकामो भवति । आपृच्छितव्यम् । वक्तव्यम् ।
करोमि अमुकेन सह स्वाध्यायन् ति । तेन दानि जानितव्यम् । यदि सो
भवति शैथलिको वा बाहुलिको वा । आवड्ढको वा असिक्षाकामो
वक्तव्यम् । माश्रयो उत्पद्येया । अथ दानि भद्रको भव(९ १)ति ।
गुणवां शिक्षाकामो वक्तव्यं  । करोहि दिवाविहारतो आगच्छन्तस्य
पीठिका आनयितव्या । निषीदनमानयितव्यम् । प्र(पु)स्तको आनयितव्यो ।
कुण्डिका आनयितव्या । आगतस्य समानस्य हस्तनिर्मादनं दातव्यं
पुष्पाणि दातव्यानि चेतिप(य)ं च(व)न्दन्तस्य पृष्ठतो नुगन्तव्यम् ।
पीठिका प्रज्ञपयितव्या । हेमन्तकालो भवति । मन्दमुखी
प्रज्वालयितव्या । पादा धोवयितव्या । पादा म्रक्षेतव्यो । शय्या
प्रज्ञापयित्(९ २)व्या । यदि महाजनिको भवति । अन्तमसतो हस्तेन
समवधानं धातव्यम् । दीपो प्रज्वालयितव्यो । खेटकटाहकं (ज्.३९)
उपनामयितव्यम् । प्रस्रावकुम्भमुपनामयितव्यम् । सुखं
प्रतिक्रमापयितव्यम् । उद्दिशित्वा वा परिपृच्छित्वा वा यदि विहारो
प्रापुणति । आपृच्छितव्यम् । अमुकं विहारं गृह्नामि । अथ दानि
द्वितीयेन सह प्रापुणति विहारमुपाध्यायेन जानितव्यम् । यदि सो भवति
शैथिलिको (९ ३) वा बाहुलिको वा अ(आ)वड्ढको वा (अ)शिक्षाकामो
वक्तव्यम् । मा गृह्न (इ.प्.६७) मा संसर्ग्गदोषो भविष्यतीति ।
अथ दानि भवति । भद्रको गुणवान् शिक्षाकामो वक्तव्यो गृह्न यावन्
न उत्थापीयति सा एव मे आपृच्छनिका अथ दानि उत्थापीयति प(य)त्तिकां
वारामापृच्छितव्यम् । यदि दानि तहिं केनचित्सह स्वाध्यायतुकामो
भवति । आपृच्छितव्यम् । करोमि अमुकेन सार्द्धं स्वाध्या(९ ४)यम् ।
उपाध्यायेन जानितव्यम् । एवं श्र(सार्)द्धेविहारिणा उपाध्याये
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यते(ति) । अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

इ.९       म्स्.९ ४       (ज्.३९.१३);       छ्.५०२ १३
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि आयुष्मन्तो नन्द्(अन्)ओपनन्दनो
षड्वर्ग्गिका च निश्रयं दपि(यि)य नैव अन्तेवासि ओवदन्ति । न
अनुशासन्ति । ते दानि इन्द्रगवा विय (९ ५) वर्द्धन्ति शिवच्छगला विय
वर्द्धन्ति । अनाकल्पसम्पन्नाः अनीर्यापथसंपन्नाः । न जानन्ति
कथमुपाध्याये प्रतिपद्यितव्यम् । कथमाचार्ये प्रतिपद्यितव्यम् ।
कथं वृद्धतरकेषु प्रतिपद्यितव्यम् । (ज्.४०) कथं संघमध्ये
प्रतिपद्यितव्यम् । कथं ग्रामे प्रतिपद्यितव्यं, । कथमरण्ये
प्रतिपद्यितव्यम् । कथं निवासयितव्यम् । कथं प्रावरितव्यम् । कथं
संघाटीपात्रचीवरधारणे प्रतिपद्यितव्यम् ॥ (९ ६) एतं प्रकरणं
भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह ॥ शब्दापयथ
नन्द्(अन्)ओपनन्दनां षड्वर्ग्गिकानां च ते दानि शब्दापिता ।
भगवानाह । सत्यं भिक्षवो नन्द्(अन्)ओपनन्दना षड्वर्ग्गिकाश्च
एवन्नाम यूयं निश्रयं देथ निश्रयं ददियाण अन्तेवासिकां न
ओवदथ नानुशासथ तदेव सर्व्वं भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति ।
याव कथं संघाटीपात्रचीवरधारणे प्रतिपद्यितव्यम् । आहं(९ ७)सु ।
आम भगवन् भगवानाह । एवं च यूयं निश्रयं ददियं
अन्तेवासिकां नैव ओवदथ नानुशासथ । तेन हि एवमाचार्येण
अन्तेवासिकस्मिं प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि आचार्येण अन्तेवासिकस्मिं
प्रतिपद्यितव्यम् । आचार्येण ताव निश्रयं देन्तेन अन्तेवासि उभयतो
विनयं ग्राहयितव्यो । उभयतो पि विनयं न पारेति । एकतो विनयतो
ग्राहयितव्यो । एकतो विनयं (इ.प्.६८) न पारे(१० १)ति पञ्चसूत्राणि विस्तरेण
ग्राहयितव्यो । पञ्चसूत्राणि न पारेति चत्वारि त्रीणि द्वे एकं सूत्रं
विस्तरेण ग्राहयितव्यो । एकं सूत्रं न पारेति । द्वानवतीतो ग्राहयितव्यो
द्वानवतीतो न शक्नोति त्रिंशतितो ग्राहयितव्यो शिष्टकं
अभीक्ष्णश्रुतिकायो गाथायो च त्रिंशतितो न पारेति द्वे अनियतां
ग्राहयितव्यो शिष्टकमभीक्ष्णश्रुतिकाये गाथायो च । द्वे अनियता न
पारेति । अन्त(१० २)मसतो चत्वारि पाराजिकां ग्राहयितव्यो शिष्टकं
अभीक्ष्णश्रुतिकाये गाथायो व(च) शेखयितव्यो । धातुकौशल्यं (ज्.४१)
स्कन्धकौशल्यमायतनकौशल्यं प्रतीत्यसमुत्पादकौशल्यमाचारं
शेखयितव्यो । अनाचारतो धा(वा)रयितव्यो । एषो आचार्यो निश्रयं ददिय
अन्तेवासि नैव ओवदति । नानुशासति । विनयातिक्रममासादयति । एवम्
आचार्येण अन्तेवासिस्मिं प्रतिप(१० ३)द्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
अभिसमाचारिकान् धर्म्मानातिक्रमति ॥ * ॥

इ.१० म्स्.१० ३       (ज्.४१:६);       छ्.५०२ १६
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि भिक्षू निश्रयन् देंति ते अन्तेवासिका
आचारिकस्य निश्रयं गृह्निय नैव अल्लीयन्ति । न प्रत्यल्लीयन्ति ते दानि
भिक्षू ओध्यायन्ति । अस्माकं भगवा(न्) दण्डकर्म्मन् देति । इमेषां
मुक्तिका या (१० ४) दानि अस्माकं (नैव) अल्लीयन्ति न प्रत्यलीयन्ति । कथं
इमे अम्भेहि ओवदितव्याः । अनुशासितव्याः । एतं प्रकरणं भिक्षू
भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ भिक्षून ते दानि
शब्दापिताः ।
भगवानाह । तेन हि एवमन्तेवासिना आचार्ये प्रतिपद्यितव्यम् ।
अन्तेवासिना ताव कल्प(य)तो येव उत्थत्त(न्त)केन एवमाचार्यस्य विहारस्य
द्वा(१० ५)रमाकोटयितव्यम् । यं कालमभ्यनुज्ञा दिन्ना भवति ।
द्वारं सुखाकमपदुरियाणं प्रथमं दक्षिणो पादो प्रवेशयितव्यो ।
पश्चाद्वामं पादं प्रवेशयाण आचार्यस्य सुखरात्रि

(इ.प्.६९) पृच्छितव्या । खेटकटाहं (ज्.४२) निष्काशयितव्यां(व्यम् । ) यावत्
पादोदकं दापयितव्यम् । पादोदकमुपनामयितव्यम् । पादतट्ठकं
उपनामयितव्यम् । पादा धोवयितव्या । पादा म्र(१० ६)क्षयितव्या ।
खेटकटाहकं प्रवेशयितव्यम् । प्रस्रावकुम्भिका प्रवेशयितव्या ।
दीपको प्रज्वालयितव्यो । शय्या प्रज्ञपयितव्या । एवमपरं दिवसं
प्रस्रावकुम्भिका निष्काशयितव्या । तदेव सर्व्वं नवकपरिचर्या
कर्त्तव्या । विस्तरेण यथा श्र(सार्)द्धेविहारिस्य याव दीपमादीपिय
शय्यां प्रज्ञपिय सुखं प्रतिक्रामयितव्यो । एवमन्तेवासिना आचार्ये
प्रतिपद्यित(१० ७)व्यम् । न प्रतिपद्यति अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रमति ॥ * ॥

उद्दानम् ॥
एवं संघस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यं, ।
एवं द्वितीयस्थविरेण पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं सर्व्वेहि पोषधे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं संघस्थविरेण भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं द्वितीयस्थविरेण भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं सर्व्वेहि भक्ताग्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवमुपाध्याये(१० १)न श्र(सार्)द्धेविहारिस्मिं प्रतिपद्यितव्यम् ।
(ज्.४३) एवं श्र(सार्)द्धेविहारिणा उपाध्याये प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवमाचार्येण अन्तेवासिस्मिं प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवमन्तेवासिना आचार्ये प्रतिपद्यितव्यम् ॥ * ॥

(इ.प्.७०) इइ.१      म्स्.१० १      (ज्. ४४.१);       छ्.५०२ २५
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा पञ्चार्थवशां संपश्यमानास्तथागता
अर्हन्तः सम्यक्सम्बुद्धाः । पञ्चाहिकां विहा(१० २)रचारिकाम्
अनुचंक्रमन्ति । अनुविचरन्ति । कतमां पञ्च कच्चिं मे श्रावकाः न
कर्म्मारामा न कर्म्मरताः । न कर्म्मारामतानुयोगमनुयुक्ता
विहरन्ति । न भाष्यारामाः न भाष्यरताः । न भाष्यारामतानुयोगम्
अनुयुक्ता विहरन्ति । न निद्रारामाः न निद्रारताः । न
निद्रारामतानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति । ग्लानकानाञ्च भिक्षूणां
अनुकम्पार्थं ये ते (१० ३) श्राद्धाः कुलपुत्राः (तथागतमेवोद्दिश्य)
श्रद्धयादागारादनगारिकां प्रव्रजिताः । ते च तथागतं दृष्ट्वा
अतीव उदाराणि प्रीतिप्रामोद्यानि प्रतिलभिष्यन्ति । इमा(ं प)ञ्चार्थवशान
संपश्यमानास्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धाः पंचाहिकां
विहारचारिकामनुचंक्रमन्ति । अनुविचरन्ति । अद्राक्षीद्भगवां
पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो अनुवि(१० ४)चरन्तो शय्यासनं
उज्झितप्रकीर्ण्णमुत्पादकं (ज्.४५) उ(दु)त्थितकं वातातपेन विनाशियन्तं
वर्षेण ओवर्षियन्तं प्राणकेहि खज्जन्तं पक्षिहि ओहयियन्तं
ओमयिलमयिलं पाटितविपाटितम् । आतपे दिन्नं भगवां जानन्तो य्येव
भिक्षूं पृच्छति कस्येमं भिक्षवो शय्यासनमुज्झितप्रकीर्ण्णं
पेयालम् ॥ याव ओमयिलमयिलं पाटितविपाटितम् । आतपे दिन्नमाहंसु ।
एतं (१० ५) भगवं सांघिकम् ।
भगवानाह । एवं च यूयमप्रत्यास्तरणका शय्यासनं
परिभुंजथ । तेन हि एवं शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि (एवं)
शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । न दानि क्षमति सांघिकं शय्यासनं
अध्युपेक्षितुम् । उत्पादकं वा उ(दु)त्थितकं वा प्राणकेहि वा खज्जन्तं
वर्षेण (वा) ओवर्षपर्यन्तं वातातपेन वा विनाशियन्तं पक्षीहि
था(वा) ओह्(अय्)इयन्तम् । अथ खलु यदि ता(१० ६)व उज्झितप्रकीर्ण्णं
भवति । साहरित्वा एकान्ते स्थापयितव्यम् । उत्पादकं भवति । सम्(अं
(इ.प्.७१) थ्)आपेतव्यम् । वर्षेण ओवर्षीयति वातातपेन चा(वा) विनाशीयति ।
च्छन्ने प्रविशयितव्यम् । प्राणकेहि खाद्यति । पक्षीहि ओहपि(यि)यन्ते
प्रस्फोटियान च्छन्ने प्रवेशयितव्यम् । न दानि विहारो अध्युपेक्षितव्यो ।
ओद्दिर्ण्णको प्रलुग्गको अचौक्षो वा अप्रतिसंस्कृतो वा ॥ अथ खलु यदि
ताव तृणच्छदनो भवति । तृ(१० ७)णपूलको दातव्यो । अपक्कच्छदनो
भवति । अपक्का दातव्या । (ज्.४६) कभल्लच्छदनो भवति कभल्लिका
दातव्या । सुधामृत्तिकाच्छदनो भवति मृत्पिण्डो दातव्यो । वर्षाय
ओवृष्टो भवति विख(चिक्ख)ल्लिका ओपूरे(त)व्या वंघोरिका दातव्या
गोमयशाटो दातव्यो न दानि क्षमति । सांघिकं शय्यासनमेवमेव
परिभुञ्जितं(तुं) । अप्रत्यास्तरणं वा तृणं वा तृणं वा अन्तराकृत्वा
लेङ्कटकं वा अथ खलु प्र(११ १)त्यास्तरणं कर्त्तव्यम् । नापि क्षमति
कल्पं कर्त्तुम् । पटिकां वा लोड्ढकं वा प्रत्यास्तरणं कर्त्तुम् । अथ
खलु द्विगुणिता नाम कर्त्तव्या विशिष्टा मञ्चातो वा यदि ताव
कम्बलस्य भवति । एकपुटं वा द्विपुटं वा कर्त्तव्यम् । अथ दानि
कर्पासस्य भवति द्विपुटा वा त्रिपुटा वा कर्त्तव्यो समन्तेन सूत्रेण
शिवियाणम् । ततो मध्येण दीर्घसूत्राणि दातव्यानि ततो न क्षमति ।
शय्यासनमोमयिलोमयिलं वा पाटितविपाटितं वा अध्यु(११ २)पेक्षितुम् ।
अथ खलु कालेन कालं बोधि(धोवि)तव्यम् । कालेन कालं शिंचितव्यम् ।
कालेन कालमातपे दातव्यम् । न क्षमति सांघिकेन शय्यासनेन
प्रावृतेन भक्ताग्रे वा तर्पणाग्रे वा सामायिकं वा उपविशितुम् । न
क्षमति शय्यासनं सांघिकं प्रावरियं दीर्घच(ं)क्रमं
चंक्रमितुम् ॥ अथ दानि भिक्षुः शिराविद्धको वा भवति विरेचनपीतको
वा ग्लानको वा भवति वस्त्रपुग्गलिकमन्तरीकरणं ददि(११ ३)य
चंक्रमति । अनापत्तिः । नापि क्षमति सांघिकं शय्यासनं
पौद्गलिकपरिभोगेन परिभुञ्जितुम् । अथ खलु सांघिकं शय्यासनं
प्रज्ञपयितव्यम् । (ज्.४७) प्रत्यास्तरणं ददिय ततो परिभुञ्जितव्यम् । अथ
दानि सांघिकं शयनासनं महन्तं भवति । उपरितो भुंजितव्यं
(इ.प्.७२) यथा नाशं न गच्छे । अथ दानि हेमन्तकालो भवति सांघिकं
शय्यासनं प्रावरिय शयति । (११ ४) अन्तरीकरण(ं) दातव्यम् । न देति
विनयातिक्रममासादयति । एवं शय्यासनं(ने) प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इइ.२       म्स्. ११ ४       (ज्.४७.६);       छ्.५०२ १३
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि भिक्षू उपगच्छनिका(यां) काले विहारन्
न प्रतिसंस्करेन्ति । पञ्चार्थवशां संपश्यमानांस्तथागता
अर्ह(११ ५)न्तः सम्यक्संबुद्धाः पञ्चाहिकां विहारचारिकाम्
अनुचंक्रमन्ति । अनुविचरन्ति । कतमां पञ्च । कच्चि मे श्रावकाः न
कर्म्मारामाः न कर्म्मरताः । न कर्म्मारामतानुत्या(यो)गम्
अनुयुक्ता विहरन्ति न भाष्यारामाः । न भाष्यरताः न
भाष्यारामतानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति । न निद्रारामाः न
निद्रारताः न निद्रारामतानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति ।
ग्लानका(११ ६)नाञ्च भिक्षूणामनुकम्पार्थं ये च ते श्राद्धाः
कुलपुत्राः तथागतमेवोद्दिश्य आगारादनगारिकां प्रव्रजिताः । ते च
तथागतं दृष्ट्वा अतिरि(ती)वोदाराणि प्रीतिप्रामोद्यानि प्रतिलभिष्यन्ति ।
इमां पञ्च अर्थवशां संपश्यमानास्तथागता अर्हन्तः
सम्यक्सम्बुद्धाः पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्ति ।
अनुविचरन्ति । (ज्.४८) अद्राक्षीद्भगवां पञ्चाहिकां विहारचारिकां
अनुचंक्रमन्तो अनुवि(११ ७)चरन्तो विहारकानोन्द्रि(द्द्रि)न्नकां
प्रलुग्गकामचोक्षामप्रतिसंस्कृतां शय्यासनमुज्झितप्रकीर्ण्णे(र्ण्णं)
ओमयिलेमयिलं पाटितविपाटितं मञ्चां पीठा(ं) ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णकां
पलुग्गकामुच्छि(दुत्थि)तकां वातातपेन ओपूरियंतां प्राणकेहि
खज्जन्तां वर्ये(षे)ण ओवर्यि(षि)यन्तां काकशकुन्तेहि ओहयियन्तां
भगवान् जानन्तो पृच्छति । कस्येमे भिक्षवो विहारका ओद्रिण्णका
पलुग्गका अचौक्षा अप्रतिसंस्कृता शय्यास(११ १)नमुज्झितप्रकीर्ण्णं
ओमयिलोमयिलं पाटितविपाटितं मञ्चा पीठा (इ.प्.७३) ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णका
पलुग्गकामु(दु)त्थितकां वातातपेन ओपूरियन्तां प्राणकेहि खज्जन्तां
वर्षेण ओवर्षियन्तां काकशकुन्तेहि ओहयियन्तां भिक्षू आहंसु ॥ इमं
भगवन् संघस्य ये धर्म्मा(वर्षा)मुपगच्छिष्यन्ति । ते
प्रतिसंस्करिष्यन्ति ।
भगवानाह । तेन हि एवं वर्षोपनायिके शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
किन् ति दानि एवं वर्षोपनामि(यि)के शय्यासने प्र(११ २)तिपद्यितव्यम् । एषा
दानि संघस्य वर्षोपनामि(यि)का भवति । प्रकृत्यैव ताव
दायकदानपति प्रतिसरितव्या । ततो विहारका प्रतिसंस्कर्त्तव्याः । ये
विहारका उद्दिण्णका पलुग्गका भवन्ति । अचोक्षा वा अप्रतिसंस्कृता वा
भवन्ति । (ज्.४९) यदि ताव सुधाच्छदनो भवति । सुधापिण्डो दातव्यो ।
इष्टकाच्छदनो भवति । इष्टका दातव्या । अपक्काच्छदनो भवति ।
अपक्का दातव्या । कभल्ल(११ ३)च्छदनो भवति । कभल्लिका दातव्या ।
तृणच्छदनो भवति । तृणपूलको दातव्या । मञ्चा वा पीठा वा
ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णका पलुग्गकां भवन्ति । मुंजा कर्त्तितव्या । बल्बजा
कर्त्तितव्या मञ्चा ध्र(बु)णितव्या उप्पादका भवन्ति सयेच्छ(मं
त्थ)पयितव्या । दुत्थपिता भवन्ति । सुत्थपिता कर्त्तव्या । वातातपेन
ओत(पू)रियन्ति । काकशकुन्तेहि वा ओहपि(यि)यन्ति । च्छन्ने स्थपितव्या ।
एवं शय्यासनं (११ ४) भवति । ओमयिलमयिलं पाटितविपाटितं धोविय
सीवितव्यम् । मृत्तिकापिण्डो दापयितव्यो । मूषिकोच्छि(क्कि)रा वा याच(व)
वंघोरिका पूरेतव्या । यं तहिं परिवेणे भवंति । भण्डं नियतकं
सर्व्वं समुदानितव्यम् ।
पञ्चेहि अङ्गेहि समन्वागतो भिक्षुः शय्यासनप्रज्ञापक संमुतीये
संमन्यितव्यो । कतमेहि पञ्चहि । यो न च्छन्दाये न दो(११ ५)षाये न
मोहाये न भयाये प्रज्ञप्तं च जानाति । इमेहि पञ्चहि । पेयालं, ॥
(ज्.५०) क(र्)म्मं कृत्वा याव ते दानि समन्तेन आषाढमासं शय्यासनं
ग्राहेतव्यम् । विहारा परिवेणा अग्निशाला भक्तशाला । उपस्थानशाला ।
द्वारकोष्ठको वर्च्चकुटी उदुपानो जन्ताको चंक्रमा वृक्षमूला
विहारका (इ.प्.७४) ग्राहयितव्या । असुके विहारे एत्तका मञ्च(११ ६)का
पीठका वा एत्तकमास्तरणमेत्तकं प्रावरणं ततो लिखितव्यम् ।
भुर्जके फलके वा पट्टिकायां वा । यदि ताव आरण्यकं शय्यासनं
भवति । दूरे दूरो(रे) परिवेणा भव(ं)ति । त्रयोदशीयं वा
चातुर्द्दशीयं वा तेन शय्यासनोद्देशो कर्त्तव्यो । अथ दानि ग्रामान्तिकं
शय्यासनं भवति । आसन्ने आसन्ने परिवेणा भवन्ति । चातुर्द्दशीयं वा
पाञ्चदशीयं वा शय्यासनो(११ ७)द्देशो कर्त्तव्यो । तं लिखितं
संघस्थविरस्य अल्लीपितव्यम् । वक्तव्यम् । आयुष्मनमुके विहारके
एत्तका मञ्चा एत्तका पीठाः । एत्तकमास्तरणमेत्तकं प्रावरणं
कतमो तव विहारको रुच्यति । यो संघस्थविरस्य विहारको रुच्यति सो
दातव्यो । अथ दानि संघस्थविरो जल्पति । विहारं यूयं (ज्.५१) उद्दिशथ
वर्षावासिकं समं करिष्याम न्ति(त्ति) । यं संघस्थविरो जल्पति । तथा
कर्त्तव्यं, । (१२ १) ततो विहारका उद्दिशितव्याः । वृद्धान्ततो प्रभृति
याव अवर्य(ष)कपर्यन्तं न क्षमति । श्रामणेराणां विहार(रा)
उद्दिशितुम् । अथ दानि तेषामुपाध्यायाचार्या जल्पन्ति । उद्दिशथ यूयं
एतेषां वयं प्रतिसंस्करिष्याम न्ति(त्ति) । ततो श्रामणेरकाणां पि
विहारका उद्दिशितव्या । अथ दानि बहुं भवति । ततो द्वितीयकालिका
उद्दिशितव्या । अथ दानि तहि(ं) कोचि भवति । आटक्करसिंहनादिको (१२ २)
पर्याप्तो ग्रीष्मे शय्यासनमुद्दिशितव्यम् । गुप्त्यर्थं परिभोगार्थं
उत्थिष्यमुत्थापयिष्यं को विहारको ति । वक्तव्यो न एषो भव किञ्चित
भोगार्थं वदिषन्ति म प्रतिसंस्कारणार्थमेषो चमुद्दिशीयति । अथ
दानि स्तोका विहारका भवन्ति । द्विण्णां त्रयाणां (वा) जनानामेको
विहारको उद्दिशितव्यो । अथ दानि एवं पि स्तोका भवन्ति । चतुर्ण्णां
पञ्चानां वा जनानामेको विहा(१२ ३)रको उद्दिशितव्यो । अथ दानि
एकवस्तुकं भवति । भिक्षू च बहु(हू) भवंति । वृद्धानाञ्च मञ्चा
प्रज्ञापयितव्याः । नवकानां पीठाः प्रज्ञापयितव्याः । अथ दानि एवं
पि स्तोकं भवति । वृद्धानां पीठाः प्रज्ञापयितव्याः । नवकानां
संस्तरणा (ज्.५२) (इ.प्.७५) प्रज्ञापयितव्याः । अथ दानि एवं पि स्तोकं
भवति । (अथ दानि) अल्पो(ल्पा)वकाशो भवति । वृद्धेहि संस्तरणे
प्रतिप(१२ ४)द्यितव्यम् । नवकेहि पर्यन(ङ्के) वीतिनामयितव्यम् । अथ
दानि एवं पि अल्पावकाशो भवति । वृद्धेहि च्छन्ने प्रविशितव्यम् ।
नवकेहि वृक्षमूलेहि चंक्रमेहि निषद्याहि अभ्यवकाशे
वीतिनामयितव्यम् । हेमन्ते शय्यासनमुद्दिशितव्यं, । गुप्त्यर्थं
परिभोगार्थमुत्थिष्यमुत्थापयिष्यं वर्षासु शय्यासनमुद्दिशितव्यम् ।
गुप्त्यर्थं परिभोगार्थमुत्था(१२ ५)स्यमुत्थापयितव्यम् । नापि क्षमति
शय्यासनमध्युपेक्षितुमोमयिलोमयिलं पाटितविपाटितं मञ्चा वा
पीठा वा ओद्द्रिण्णका वा पलुग्गका वा अध्युपेक्षितुम् । अथ खलु
कालेन कालं शय्यासनं सीवितव्यम् । बोधि(धोवि)तव्यम् । कालेन कालं
मुञ्जा कर्त्तितव्या । बल्बजा कर्त्तितव्या । ततो मञ्चा च पीठा च
ब्र(बु)णितव्या । एवं वर्षोपनामि(यि)के शय्यासने प्रतिप(१२ ६)द्यितव्यम् ।
न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इइ.३       म्स्.१२ ६       (ज्.५२.१५);       छ्.५०३ २४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा याव अद्राक्षीद्भगवां पञ्चाहिकां
विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो (ज्.५३) अनुविचरन्तो विहारकामोद्द्रिण्णकां
पलुग्गकामुल्लाय गृहीतकामचोक्षामप्रतिसंस्कृतामुदकस्य पूरां
उदकभ्रमामशोधि(त)कां द्वाराहि (१२ ७) द्वीपिकाहि खज्जन्तो मञ्चां
पीठामोन्द्रि(द्द्रि)ण्णकाणां पलुग्गकामु(दु)त्थितकां वर्षेण
(ओ)वर्षियन्तां प्राणकेहि खज्जन्तां भगवान जानन्तो पृच्छति । किं
इमं भिक्षवो विहारका उल्लग्गका ओल्लाये गृहीतकाः । अचौक्षा
अप्रतिसंस्कृता उदकस्य पूरामुदकभ्रमा अशोधितका द्वा(रे)
द्वीपिकाहि खज्जन्ता मञ्चा पीठा ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णकां पलुग्गकां
उत्पादकामु(दु)त्थितकां वर्षेण ओ(१२ १)वर्षियन्तां प्राणकेहि
खज्जन्ता(ं) भिक्षू आहंसुः । ये भगवान् (इ.प्.७६) अर्षां वसिष्यन्ति ते
प्रतिसंस्करिष्यन्ति ।
भगवानाह । तेन हि एवं वर्षोपगतेहि शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
किन् ति दानि एवं वर्षोपगतेहि शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । एते दानि
भिक्षवो वर्षोपगता भवन्ति । तेन हि विहारका प्रत्यवेक्षितव्या । यदि
ताव ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णका वा पलुग्गका वा भवन्ति । यावत्मूषिकोक्कारा वा
चिक्खल्लिका वा प्र(१२ २)तिसंस्कारयितव्या । यदि ताव विहारको
सुधाच्छदनो भवति (सुधापिण्डो दातव्यो) । इष्टकाच्छदनो भवति ।
इष्टका दातव्या । (ज्.५४) अपक्वच्छदनो भवति । अपक्वा दातव्या ।
कभल्लच्छदनो भवति (कभल्लिका दातव्या । तृणच्छदनो भवति) ।
तृणपूलको दातव्यो । उर्ण्णा(ल्ला)ये गृहीतको भवति । पिण्डं शाटिय
मृत्तिकाये लिम्पितव्यो । मूषोक्कारा विलिख्खि(चिक्खलि)का पूरेतव्या ।
यदि ताव उप्पेडनको विहारको भवति । शक्कारोटेन वा पूरेतव्या
उ(अ)प(१२ ३)क्वपांसुकेन वा । अथ दानि उप्पंसुलो भवति । गोमयकार्षी
दातव्या । उदकभ्रमा वा । प्रणालिभ्रमा वा परिपूरिता भवन्ति
शोधयितव्याः । मुण्डहर्म्मिया प्रतिसंस्कर्त्तव्या । शय्यासनं
ओमयिलोमयिलं भवति । पाटितविपाटितं धोवयितव्यम् । रञ्जेतव्यम् ।
मञ्चा वा पीठा वा भग्नका भवन्ति । छिन्नगण्ठिका कर्त्तव्या ।
ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णका वा पलुग्गका भवन्ति । मु(१२ ४)ञ्जा कर्त्तितव्या । मञ्चा
ब्र(बु)णितव्या । पीठिका ब्र(बु)णितव्या । उप्पादका भवन्ति समं
थापेयितव्या । उ(दु)त्थितका भवन्ति । सुत्थिता थपेतव्या । वातातपेन
ओपूरियन्ति । नैवाते थपितव्याः । वर्षेण ओवर्षियन्ति । च्छन्ने
थपितव्या । प्राणकेहि खज्जन्ति च्छन्दियाणं प्रतिपादिकेहि थपयितव्या ।
नापि क्षमति । शय्यासनमध्युपेक्षितुम् । ओमयिलोमयिलं वा
पाटितवि(१२ ५)पाटितं वा ॥ अथ खलु कालेन कालं धोवितव्यम् ।
सीवयितव्यम् । रञ्जिय(जयि)तव्यम् । मञ्चा वा पीठा वा उप्पादका
भवन्ति । समां थपितव्याः । दुत्थिता भवन्ति । सुस्थिता थपितव्याः ।
ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णका भवन्ति । पलुग्नका वा मुञ्जा कर्त्तितव्या । बल्बजा
कर्त्तितव्या । (ज्.५५) मञ्चा बुणितव्याः । (इ.प्.७७) पीठा बुणितव्याः ।
पादका उ(दु)त्थितका भवन्ति । सुथपिता कर्त्तव्याः । विहारका कालेन
(१२ ६) कालं सिञ्चितव्याः । संमार्जितव्याः । गोमयकार्षी दातव्याः ।
उदकभ्रमाः प्रनाडिकाभ्रमा वा कालेन कालं शोधितव्याः । पञ्चाहे
पञ्चाहे शय्यासनं प्रत्योतापेतव्यम् । मञ्चा वा पीठा वा अन्यायतः
कर्त्तव्यम् । विहारो ओमस्वेदिको भवति । मञ्चो भित्ति(तो) मोचेत्वा
प्रतिपादिका दातव्याः । यथा प्राणकेहि न खाद्येया सन्तानिका
शाटितव्यो । अन्वर्द्धमासं गोमयशा(१२ ७)टो दातव्यो । यदि ताव विहारो
ओश करोति ओदको दातव्यो । अथ दानि उस्वेदको भवति शुद्धेन गोमयेन
मर्द्दितव्यम् । विहारो उस्वेदको भवति । न दानि तहिं क्षमति ।
हस्तशौचं वा कर्त्तुं पादशौचं वा मुखं वा धोयि(वि)तुम् । पादम्
वा निर्म्मादयितुम् । नापि दानि क्षमति । विहारो पित्थित्वा स्थपितुम् । अथ
खलु कालेन कालमपावुरितव्यो यथा वातं लभेय्या (न) धूपेतव्यो
कु(१३ १)ष्ठेन भुर्जेन वा सक्तुहि वा एवं वर्षोपगतकेहि (ज्.५६)
शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ अभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इइ.४       म्स्.१३ १       (ज्. ५६.३);       छ्.५०३ १०
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा अपरं दानि आरण्यकं शय्यासनं हिमदोषेण
चित्तं न वसति । ते दानि आरण्यका विहारं बाहिरं घट्टियं कारियाण
ग्रामन्तिकं शय्यासनमोकस्ताः सो दानि वि(१३ २)हारको वनदवेन
आगच्छियाण दग्धो । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु
भगवानाह । तेन हि एवं वर्षवुस्तेहि शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । किन्
ति दानि एवं वर्षवुस्तेहि शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । एतं दानि आरण्यकं
शय्यासनं हिमदोषेण रि(चि)त्तं न वसति । न क्षमति । आरण्यकेहि
अशब्दकर्ण्णिकाये ग्रामान्तिकम् । शय्यासनमोक्कसितुम् । अथ खलु
उच्छा(१३ ३)हेतव्या । तहि(ं) एको वा द्वौ वा त्रयो वा यावतका (इ.प्.७८)
उच्छहन्ति । यो प्रतिबलो वस्तुं यदि उत्सहन्ति । तेषामाहारेण
उपस्तम्भं कर्त्तव्यम् । यथा न विहन्येंसु । अथ दानि उद्वहन्ति ।
आह । किं वयं परित्यक्ताः । किस्स (ज्.५७) वयं वसामः । यं तहिं
शय्यासनं भवति कोचवको वा उल्लीयो वा चतुरस्रका वा कुम्भीयो वा
कट(टा)हकानि वा सर्व्वं ग्रामान्तिकं, (१३ ४) शय्यासनमोतारेतव्यम् ।
मञ्चा पीठा उल्लपित्वा स्थापयितव्या । मञ्चा भित्तियो मोचेत्वा
प्रतिपादका दातव्या । यथा प्राणकेहि दीपिकाहि वा न खज्जेया । नापि
दानि क्षमति सो विहारो अध्युपेक्षितुम् । ओन्द्रि(द्द्रि)ण्णको वा पलुग्गको वा
अचौक्षो वा अप्रतिसंस्कृतो वा । अथ खलु यदि ताव तृणच्छदनो वा
भवति तृणपुलको दातव्यो । याव गो(१३ ५)मयशाटो दातव्यो ।
परिभाण्डं कर्त्तव्यम् । श्वेतवर्ण्णा दातव्यम् ॥ समन्तेन विहारस्य
ताव प्रतिकृत्येव अग्निहरणी कर्त्तव्या । भृतकेहि च कर्म्मकरेहि च
विहारस्य चतुःपार्श्वे कक्षं जातकं भवति सो लवापयितव्यो । यं कालं
शुष्कं भवति । निष्प्राणकं ततो ग्निना दहापयितव्यो विहारको
सिञ्चितव्यो । सम्मार्जितव्यो । गोमयकार्षी (१३ ६) दातव्या । यं सारासारं
शय्यासनममिला वा अस्तरणिकां वा कोचका वा मकुचका (वा)
गुडुगुडुका वा मकुचका वा ते ग्रामान्तिकं शय्यासनं नापयितव्याः ।
मञ्चाः प्रतिपादकेहि स्थापयितव्या भित्तितो यु(मु)क्ताः । मंचस्य उपरि
पीठा स्थापयितव्या । पीठस्य उपरि यं तत्र शय्यासनं
ओमयिलोमयिलं पाटित(ज्.५८)विपाटितं पीठस्य उपरि स्थापयितव्यं
चीवरवंशे स्थापयितव्यं, (१३ ७) भित्तितो मुक्तम् । यदि ताव विहारो
उप्पिडनको भवति । न क्षमति । लेनानि बन्धितुम् । अथ खलु मुक्तका
कर्त्तव्या । अथ दानि उप्पंसुलका विहारका बाहिरघट्टिमा कर्त्तव्याः ।
सर्व्वेहि नि(र्)धावितव्या एकेन अभ्यन्तरघट्टिमं विहारकां करिय
रेज्जूये वा कडेवरिका ।य(ये) वा ओतरितव्यम् । ओतरिय रज्जूये वा कडेवरिया
वा अभ्यन्तरे क्षिपितव्या । बाह्येन वा अच्छितव्या । ये (१३ १) तत्र भवन्ति
गोपालका वा पशुपालका वा तेषां सो विहारो अनुपरिन्दितव्यो ते
वक्तव्याः । दीर्घायु गच्छाम ताव यं ग्रामान्तिकं शेय्यासनमेषो
तुम्हाकं विहारको अनुपरिन्दितो भवतु । एवमनुपरिन्दियाण गन्तव्यं
(इ.प्.७९) । अथ दानि ग्रामान्तिकं शेय्यासनं भवति । एवं ह्येव सर्व्वं
प्रतिसंस्कारो कर्त्तव्याः । याव श्वेतवर्ण्णा दातव्या । एतानि महन्तानि
वस्तूनि भवन्ति । यथा (१३ २) अग्निशाला वा उपस्थानशाला वा यदि ताव
सस्वामिकं भवति । तेन प्रतिसंस्कारोये(पे)तव्या । उद्दिष्टको नाशो यो
स्य भवति । तेन प्रतिसंस्कर्त्तव्या । अथ दानि नैव सस्वामिको भवति ।
नापि उद्दिष्टको सर्व्वसंघेन प्रतिसंस्कर्त्तव्यो । सामग्रीये संविदित्वा
तहिमेकमेको (ज्.५९) वा शमो दातव्यो । द्वे वा द्वे वा त्रयो वा त्रयो वा
यथा सर्व्वप्रतिसंस्कारो गच्छे तथा (१३ ३) दातव्यम् । मञ्चा वा पीठा
वा उल्लग्गका भवन्ति । अयच्छितव्या । अयं च्छन्तियो कर्त्तव्याः । उन्नियो
वा बिशिओ वा चतुरस्रका वा ओमयिलोमयिला भवन्ति । पाटितविपाटिता
धोवित्व सिवितव्या । प्रत्यग्गलानि दातव्यानि । भण्डं नियतकं भवति ।
समुदानेतव्यम् । ग्रामान्तिकं शेय्यासनमुदकदोषेण रि(चि)त्तं न
संवसति न क्षमति तेहि अ(१३ ४)शब्दकर्ण्णिकाये आरण्यकं शेय्यासनं
गन्तुम् । अथ खलु प्रतिकृत्येव ताव यं तत्र सारासारं भाण्डम्
अस्तरणं वा प्रावरणं वा उपस्करो वा श्रद्धाप्रसन्नेहि उपासककुलेहि
स्थापयितव्यम् । विहारको संमार्जयितव्यो । गोमयकार्षी दातव्या ।
मंचा प्रतिपादकेहि स्थातव्या भित्तितो मुक्तम् । मञ्चस्य उपरि पीठं
स्थापयितव्यम् । पीठस्योपरि यं त(१३ ५)त्र जर्जर बिसि वा जर्जर
चतुरश्रको वा तं स्थापयितव्यम् । यदि ताव उप्पीडनको विहारो भवति ।
ततो लेनानि मुक्तानि स्थापेतव्यानि । अथ दानि उप्पत्सु(म्सु)लको विहा(रो)
भवति लेनानि बाहिरघट्टिमानि कर्त्तव्यानि सर्व्वे भिक्षूहि
नि(र्)धावन्तेहि । एकेन विहारको अत्य(भ्य)न्त(र)घट्टिमो कर्त्तव्यो ।
प्रतिवेशिकुलातो निश्रेणियाविय ततो ओ(१३ ६)तरितव्यो । (ज्.६०) ये तत्र
प्रतिवेशिका भवन्ति । तेषामनुपरिन्दितव्यम् । दीर्घायु एषो विहारको
तुम्हाणमनुपरिन्दितो भवतु । (इ.प्.८०) गच्छाम वयमरण्यकानि
शेय्यासनानि एवं परिन्दिय गन्तव्यम् । एवं वर्षवुस्तेहि शेय्यासने
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रमति ॥ * ॥

इइ.५      म्स्.१३ ६       (ज्. ६०.५);       छ्.५०३ १
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्त(१३ ७)रेण निदानं कृत्वा पञ्चार्थवशां विस्तरेण कृत्वा यावद्
अद्राक्षीद्भगवां पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो
अनुविचरन्तो विहारकामोद्द्(र्)इण्णकां प्रलुग्गकामचौक्षां
अप्रतिसंस्कृतां शेय्यासनमुज्झितप्रकीर्ण्णमोमयिलोमयिल(ं)
पाटितविपाटितं मञ्चा च पीठा च । उद्द्रिण्णका प्रलुग्गका उप्पादका
उ(दु)त्थितका वर्षेण ओवर्षियन्तां प्राणकेहि खज्जन्तां भगवान् (१४ १)
जानन्तो भिक्षूं पृच्छति । किमिदं भिक्षवो विहारका ओद्द्रिण्णका
पलुग्गका अचौक्षा अप्रतिसंस्कृताः शेय्यासनमुज्झितप्रकीर्ण्णं
ओमयिलोमयिलं पाटितविपाटितं मञ्चा च पीठा च ओद्द्रिण्णका
पलुग्गका उप्पादका उ(दु)त्थितका वर्षेण ओवर्षयन्ता प्राणकेहि
खाज्जन्ता ते दानि आहंसु वयं भगवनागन्तुका ये नेवासिका ते
संस्करिष्यन्ति ।
भगवानाह ॥ तेन हि एत(व)मागन्तुकेहि शे(१४ २; ज्.६१)य्यासने
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवमागन्तुकेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एता दानि भिक्षू आगन्तुका भवन्ति विहारको उद्दिष्टको भवति । मञ्चं
पीठं पि चतुरस्रकं कुर्च्चं बि(ं)बोहनमुद्दिष्टं भवति नापि
क्षमति । गतागतस्य विहारके भण्डं प्रवेशितुम् । अथ खलु यदि ताव
अन्धकारको विहारको भवति । प्रदीपो ज्वालयितव्यो तृणोल्का वा कण्डोल्का
वा प्र(१४ ३)ज्वालयितव्या । प्रविशिय चीवरंच(वं)शो ताच(व)
प्रत्यवेक्षितव्यो । अनेकाये प्राणकेहि खादितको भवति । यदि ताव
प्राणकेहि खायितको भवति भग्नका वा तमपनिय अन्यो कीलको
आकोटयितव्यो (इ.प्.८१) पात्रप्रवेशिका स्थापयितव्या । मञ्चकश्च
प्रत्यवेक्षितव्यः । यदि ताव विभग्नको वा च्छिन्नको वा भवति
च्छिन्नकण्ठि कर्त्तव्या । ओद्द्रिण्णको (१४ ४) वा पलुग्गको वा भवति
मुंजा कर्त्तितव्या बल्बजा कर्त्तितव्या । मञ्चा ब्र(बु)णितव्या पीठा
ब्र(बु)णितव्या । विहारको शोधयितव्यो । सम्मार्जयितव्यो । मूषोक्किरा
वा भवति आकोटयितव्या । गोमयकार्षी दातव्या । मञ्चको प्रतिपादके
स्थापयितव्यो आस्तरणं प्रज्ञपिय प्रतिक्रमितव्यम् । यदि सर्व्वरात्रो
गच्छति प्रतिसंस्कार(ज्.६२)यन्तस्य सर्व्वरात्री
प्रतिसंस्क(स्का)रयि(१४ ५)तव्यम् । एवमागन्तुकेहि शेय्यासने
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रमति ॥ * ॥

इइ.६       म्स्.१४ ५       (ज्.६२.४);       छ्.५०३ १६
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शस्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च विस्तरेण
निदानं कृत्वा पञ्चार्थवशां विस्तरेण कृत्वा यावदद्राक्षीद्भगवां
पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो अनुविरचन्तो विहारकां
ओद्द्रिण्णकां पलुग्गकाम(१४ ६)चौक्षामप्रतिसंस्कृतां शेय्यासनं
ओमयिलेमयिलं पाटितविपाटितम् । मञ्चा पीठा ओद्द्रिण्णकां
पलुग्गकाम् । उप्पादकामु(दु)त्थितकां वर्षेण ओवर्षियन्तां प्राणकेहि
खज्जन्तां भ(ग)वान् जानन्तो पृच्छति । किमिमे भिक्षवो विहारका
ओद्द्रिण्णका पलुग्गका अचौक्षा अप्रतिसंस्कृता शय्यासनमोमयिलेमयिलं
पाटितविपाटितं मञ्चा पीठा ओद्द्रिण्णका पलुग्गका उप्पादका
उ(दु)त्थि(१४ ७)तका वर्षेण ओवर्षयन्ता प्राणकेहि खज्जन्ता भिक्षू
आहंसु । वयं भगवन्नेवासिका ये आगन्तुका ते प्रतिसंस्करिष्यन्ति ।
भगवानाह । तेन हि एवं नेवासिकेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति
दानि एवं नेवासिकेहि शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । नायं ताव क्षमति ।
नैवासिकेहि ये विहारका ओद्द्रिण्णका पलुग्गका अचौक्षा अप्रतिसंस्कृता ते
आगन्तुकानां (१४ १) स्थापयितुम् । यदि आगन्तुकानां मातु अत्यायिकं
भविष्यन्ति । ततो नं प्रतिसंस्करिष्यन्तीति ॥ अथ खलु (ज्.६३) ये विहारका
नवका च सुप्रतिसंस्कृता च ते आगन्तुकानां स्थापयितव्या । नापि
क्षमति (इ.प्.८२) शेय्यासनमोमयिलोमयिलं पाटितविपाटितमागन्तुकानां
स्थापयितुम् । यदि आगन्तुकानां मातु अत्यायिकं भविष्यति ततो
धोविष्यन्ति । रञ्जिष्यन्ति । सीविष्यन्ति । अथ खलु यं (१४ २) शेय्यासनं
नवकं सुधोतं च सुरक्तं च तमागन्तुकानां स्थापयितव्यम् । नापि
क्षमति ये मञ्चा वा पीठा वा प्रल(लु)ग्गका वा ओद्द्रिण्णका वा ते
आगन्तुकानां स्थापयितुम् । यदि आगन्तुकानां मातु अत्याय(यि)कं
भविष्यति । ततो बुणिष्यन्ति । अथ खलु ये मञ्चा वा पीठा वा नवा च
सारा च स(सु)धोता च ते आगन्तुकानां स्थापयितव्या नापि क्षमति ।
अध्युपेक्षितुम् । अथ खलु वि(१४ ३)हारकाणां कालेन कालं
खण्डफुट्टं प्रतिसंस्कर्त्तव्यम् । शेय्यासनं धोवितव्यम् । सिवितव्यम् ।
रञ्जितव्यम् । मञ्चा वा पीठा वा भग्ना वा भवन्ति च्छिन्नगण्ठिका
कर्त्तव्या । ओद्द्रिण्णका वा पलुग्गका वा भवन्ति । मुञ्जा कर्त्तितव्या ।
बल्बजा कर्त्तितव्या मञ्चा ब्र(बु)णितव्या पीठा व्रणितव्या । मञ्चा वा
पीठा वा उप्पादका भवन्ति । समं स्थापयितव्या । उ(दु)त्थापितका
(१४ ४) भवन्ति । सुस्थिता कर्त्तव्या । (ज्.६४) वातातपेन ते(ओ)पूरियन्ति ।
निवाते स्थापयितव्या । काकशकुन्न(न्त)केहि ओहयियन्ति छन्ने
स्थापयितव्याः । वर्षेण ते(ओ)वर्षियन्ति निरोवर्षे स्थापयितव्या ।
प्राणकेहि खज्जन्ति च्छिन्नगण्डि(ण्ठि)यका करिय प्रतिपादकेहि
स्थापयितव्या । एवं नेवासिकेहि शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रम(१४ ५)ति ॥ * ॥

इइ.७       म्स्.१४ ५       (ज्. ६४.६);       छ्.५०३ २५
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा यावदद्राक्षीद्भगवान् पञ्चाहिकां
विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो अनुविचरन्तो विहारकामोद्द्रिण्णकां
पलुग्गकामनभि(प्रति)संस्कृतामुल्लापे(ये) गृहीतकां शेय्यासनं
ओमयिलमयिलं पाटितविपाटितं मञ्चा च पीठा च ओद्द्रिण्णकां
पलुग्गकामुप्पादकां (१४ ६) उ(दु)त्थितकां वातातपेन ओपूरियन्तां
काकशकुन्ने(न्ते)हि ओहर्षि(यि)यन्तां वर्षेण ओवर्षियन्तां प्राणकेहि
खज्जन्तां भगवान जानन्तो येच(व) भिक्षूं पृच्छति । किमेते भिक्षवो
विहारका ओद्द्रिण्णका पलुग्गका शेय्यासनं (इ.प्.८३) ओमयिलमयिलं
पाटितविपाटितं मञ्चा पीठा च ओद्द्रिण्णका पलुग्गका उप्पादका
उ(दु)त्थितका वातातपेन ओपूरियन्ता काकशकुन्ने(न्ते)हि ओहयियन्तां
वर्षेण (ओ)वर्षियंता प्रा(१४ ७)प्राण(ज्.६५)केहि खज्जन्ता । भिक्षू आहंसु ।
ये भगवमागन्तुका च नेवासिका च ते प्रतिसंस्करिष्यन्ति । वयं
इत्वारवासिनो
भगवानाह । तेन हि एवं सर्व्वेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति
दानि एवं हि सर्व्वेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । एते दानि विहारका
भवन्ति । ओद्द्रिण्णका पलुग्गका अचौक्षा अप्रतिसंस्कृतका ततो रणरणाये
गण्डिमाहणिय सर्व्वसंघेन सन्निपति(१५ १)तव्यम् । अथ दानि कश्चिद्
आह । अहन् धर्म्मकथिको अहं विनयधरो अहमारण्यको पिण्डचारिको
पांसुकुलिको य एतो(ते) द्रोणी श्रमणका ते प्रतिसंस्करिष्यन्तीति ॥ ते
विनायातिक्रममासादयन्ति ।
अथ खलु सर्व्वेहि सन्निपतितव्यम् । अन्येहि ताव मृत्तिका मर्द्दितव्या ।
अन्येहि खाणुका विशालिका वा पिण्डका वा परिपूरिय दातव्या । अन्येहि
परिहरितव्यम् । अन्येहि लिप्पितव्यम् । अ(१५ २)न्येहि मज्जितव्यम् । अन्येहि
उदकं परिहरितव्यम् । अथ दानि बहुं लिप्पितव्यं भवति । भिक्षू च
शाठ्येन करेन्ति । किं कर्त्तव्यं मितकं दातव्यम् । इमन् तव खण्डं
इमं तव खण्डन् ति । इमं त्वया प्रतिसंस्कारयितव्यम् । एते विहारका
उल्लापे(ये) गृहीतका भवन्ति अप्रतिसंस्कृता वा उप्पंसुला वा
सर्व्वसंघस्य गण्डिमाकोटयित्वा अन्येहि तावद्या भित्ति ओल्लाये
गृहीतकायो तायो शा(१५ ३)टयितव्यायो अन्येहि मृत्तिका मर्द्देतव्या ।
अन्येहि उदकः परिहरितव्यः । अन्ये(हि) मृत्तिका परिहर्त्तव्या । अन्यो लेपो
दातव्यः । (ज्.६६) अन्यैः स(ं)मार्जितव्यम् । विहारका उप्पेडनका भवन्ति ।
शर्कराटका वा आपकपांसुको वा परिहरितव्यो आकोटयितव्यो । अथ दानि
उपंसुलका विहारका भवन्ति । अन्यैर्ग्गोमय परिहर्त्तव्यः ।
अन्यै(१५ ४)रुदकं परिहर्त्तव्यः । अन्यै(ये)हि अध्वापयितव्यम् । अन्येहि
गोमयकार्षी दातव्या । नापि दानि (इ.प्.८४) अध्युपेक्षितव्यम् । शेय्यासनं
ओण्णियो वा कोचवको वा प्राका(वा)रा वा बिसियो वा चतुरस्रको वा
बिम्बोहनका वा चिलिमिलिका वा ओमयिलमयिला वा पाटितविपाटितविपाटिता
वा अचौक्षा वा अप्रतिसंस्कृता वा । अथ खलु कालेन कालम् । अ(१५ ५)न्येहि
ओषा गालयितव्यो । अन्येहि उदकं परिहर्त्तव्यम् । अन्येहि क्षारं
आनयितव्यम् । अन्येहि वोध(धोव)यितव्यं, । अन्येहि पीडितव्यम् । अन्येहि
विसयितव्यम् । अन्येहि परिहर्त्तव्यम् । मञ्चा वा पीठा वा ओड्डिण्णका वा
पलुग्गका वा पलुग्गका वा भवन्ति । सर्व्वेहि मुञ्जा वा बल्बजा वा
कर्त्तितव्या । मञ्चा वा वातव्या पीठा वातव्या बिसी सीवयितव्या ।
चतुरस्रा दाप(१५ ६)यितव्या ॥ नंगलानि उत्थापयितव्यानि । एते मञ्चा वा
पीठा वा भग्नका वा भवन्ति । यो यं पश्यति (ज्.६७) तेन य्येव गण्ठी
कर्त्तव्या । उपादका भवन्ति । यो ये(व) पश्यति तेन येव समं
स्थापयितव्यम् । दुत्थितका भवन्ति । सुस्थितका कर्त्तव्या । वातातपेन वा
ओपूरियन्ति । यो येव पश्यति तेन य्येव निवाते स्थापयितव्या ।
काकशकुन्तेहि वा ओहयियन्ति । यो य्येव पश्यति । तेन य्येव (१५ ७) छन्ने
स्थापयितव्या । वर्षेण ओवर्षयन्ति । यो येव पश्यति तेन य्येव निरोवर्षे
स्थापयितव्या । प्राणकेहि खज्ज(न्)ति । यो येव पश्यति । तेन य्येव
च्छिन्नगण्ठिका करियाण प्रतिपादकेहि स्थापयितव्या । एवं सर्व्वेहि
शय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रमति ॥ * ॥

इइ.८       म्स्.१५ ७       (ज्. ६७.९);       छ्.५०४ १४
भगवान् श्रावस्त्यां विरहति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्त(१५ १)रेण निदानं कृत्वा ते दानि भिक्षू प्रकीर्ण्णकस्य उच्छ्वासं
करोन्ति । जनो दानि ओध्यायति । पश्यथ भणे श्रमणका यथा उष्ट्रा
वा गोणा वा गर्द्दभा वा च्छगलका वा एवमिमे श्रमणा
प्रकीर्ण्णकस्य उश्वासं करेन्ति । नष्टं भ्रष्टं कुतो एषां
श्रामण्यम् । एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं भिक्षू भगवतो
आरोचयेंसु । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो जनो ओध्यायति आम
भगव(व)(१५ २)न्
(इ.प्.८५)       भगवानाह । तेन हि वर्च्चकुटी नाम कर्त्तव्या ।
वर्च्चकुटीं दानि भिक्षुणा कारापयमाणेन नापि क्षमति (ज्.६८)
विहारस्य पुरस्तिमेन वा उत्ता(त्त)रेण वा कारापयितुम् । अथ खलु
दक्षिणेन वा पश्चिमेन वा कारापयितव्या । वातपथं मुक्त्वा
मल्लकतला खडा खणितव्या । प्रपातनिश्रितं वा यदि वा खानिया
उदकान्तिका भवति । प्रथमं कल्पियकारेण ओह(१५ ३)यियापेतव्या । अथ
दानि प्रपातनिश्रिता वा उर्ण्णावच्चघरं वोवत्ति गच्छति । अन्तरा(ं)
काष्ठं दातव्यम् । यथा तहिं, । प्रथमं निय(प)तेय परिमलं वा
चतुरस्रं वा निवितव्या । इष्टकाहि वा उपलैर्व्वा च्छादयितव्या । यानि
साराणि च दृढानि च स्थूला(नि) च काष्ठानि तान्यधस्ता दातव्यानि ।
तत्र काष्ठेहि वा फलकेहि वा ओहाटयितव्या । उपरि इष्ट्(अक्)आहि मृत्तिकाय
(१५ ४) च्छादयितव्यानि । तच्च मुखानि कर्त्तव्यानि हस्तां वा आयामेन
निमुष्टकं वा हस्तं विस्तारेण तत्र कण्ठवारिणि कर्त्तव्या ।
कक्षमात्री वा गलमात्री वा वंशे(न) वा नलेन वा नंगलेहि वा
फलकैर्व्वा तथा कर्त्तव्या यथा उपविष्टा अन्योन्यं न पश्यन्ति ।
शीर्षी(षा)न् तत्रोपरि च्छादेतव्यं कुड्ड(ं) उत्थपियाणं वलभी
कारयितव्या । आकाशतलं वा लिंपितव्या मृत्ति(१५ ५)काय वा सुधाय वा
तृणच्छन्ना वा कर्त्तव्या । अपरस्मिन् पार्श्वे वर्च्चकुटीका कर्त्तव्या ।
तहिं स्थापेतव्या काष्ठकुण्डानि वा मृत्तिकाकुण्डानि वा उदक
पूरयितव्यानि । तहिं (ज्.६९) स्थापेतव्यं करीषो मृत्तिका वा ऊषो वा ततो
जानितव्यम् । यदि ताव सा खानि।मा वर्च्चकुटी भवति । ततो
वर्च्चकुम्भिका बाहिरोदिवा कर्त्तव्या । यथा तमुदकमन्ये न
गच्छति । अथ (१५ ६) दानि प्रपातनिस्रिता भवति । वर्चकुटी किञ्चापि
तहि(ं) य्येव उदकं पतति । अनापत्तिः । वर्च्चकुम्भिकाये पुरतो
कल्पियकरकि स्थापयितव्या उदकस्य पूर्ण्णतानि तानि कुण्डकानि वा
कटाहकानि वा नापि क्षमति । अध्युपेक्षितुम् । सप्राणकानि वा
अधोतकानि वा । अथ खलु उद्दिशितव्यम् । नवकान्ते वा पटिपाट्टिकाय
वा यस्य वा प्रापुणति । तेन तानि कुण्डनिकानि कालेन कालं, (१५ ७)
पूरयितव्यानि । कालेन कालं धोवयितव्या(नि) । कालेन कालमातपे
शोषयितव्यानि । अथ (इ.प्.८६) तानि काष्ठमयानि भवन्ति । न क्षमति ।
आतपे न शोषयितुं, । मा फुट्टिंसु त्ति । शोषयित्वा च्छाता(या)यां
स्थापयितव्यानि । यं कालं परिशुष्कानि भवन्ति । ततो पूरेतव्यानि ।
वर्च्चकुटीये पुरतो कुटी वा शाला वा कर्त्तव्या । तत्र चीवरवंशा वा
चीवरबिसि वा दीर्घ(ज्.७०)नागदन्त वा कर्त्तव्याः । य(१६ १)त्र भिक्षू
कल्पिकानि चीवरकाणि विनिक्षिपिय वर्च्चकुटी प्रविशन्ति नापि दानि
द्रविडेन विय प्रश्रावकरणं गृह्नित्वा वर्च्चकुम्भि(टि)का(ं)
गन्तव्यम् । अथ दानि वर्च्चकुम्भिकां सप्राणका भवति । न दानि
(क्षमति) वक्तुं, । आयुष्मन्तो सप्राणका वर्च्चकुटि(म्भि)का । अथ खलु
तृणं वा तूलिका वा उपरि स्थापेतव्या । यथाज्ञाये सप्राणकेत्य्
अभिज्ञानम् । उदककृत्यं करेन्तेन न दानि ज्झल्लज्झलेये उदकं
चेतव्यम् । अथ ख(१६ २)लु माता येव चेतव्यम् । रिक्तकां
वर्च्चकुम्भिकां पश्यति । न तदा अध्युपेक्षितव्यम् । यस्य ओहेय्यको
भवति । तस्य आवि(चि)क्षितव्यम् । स्वयं वा पूरयितव्यम् । अन्तमसतो
कुम्भिकायम् । एकस्य (यत्तकं) पर्यास्तं भवेया तत्तकं दातव्यम् ।
अथ दानि ग्लानो भवति । आर्षव्याधिकं वा प्रस्कन्दिकं वा
लेक्ष(ङ्क)टाखंडेहि वा भस्त्रायनंकेहि वा सुकुमारेहि दयितव्यं, ॥
* ॥ एषैवार्थोत्पत्तिः ।
भगवा(१६ ३)न् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा अपरेण दानि भिक्षुणा वंशशलाकाहि
व्रणमुखं पोत्थि(च्छि)तं तस्य दानि क्षतं सरुधिरं कृतम् । एतं
प्रकरणं (ज्.७१) भिक्षू भगवतः । आरोचयेंसुः । भगवानाह ।
शब्दावथ भिक्षुं सो दानि शब्दापितो । भगवानाह । एवं च त्वं
वंशशलाकाहि व्रणमुखं पे(पो)च्छेसि तेन हि न क्ष(१६ ४)मति
वंशशलाकाहि कण्डविदलिकै(के)न वा नलकाष्ठेन वा । कठल्लेन वा
अस्थिखण्डेन वा व्रणमुखं पोच्छितुं, । अथ खलु अवलेखनं नाम
कर्त्तव्यम् । ओलिका वा स्थापयितव्या । मृत्तिकामया वर्त्तिका कर्त्तव्या । या
खानिमा वर्च्चकुटी भवति । नापि क्षमति भिक्षुणा व्रणमुखं
पोच्छयता तायो वर्त्तिकायो वा कुलिकायो वा वर्च्चकुटीये प्रक्षिपितुं, ।
(१६ ५) अथ खलु एकमन्ते (इ.प्.८७) कूटकं कर्त्तव्यम् । तायो देवसिकं
च्छोरयितव्यायो वा दहिय भूयो वा दहिय भूयो वा थपयितव्यायो । अथ
दानि भिक्षु पश्यति । को इमायो दहिष्यतीति । त(ता)यो च्छोरिय अन्यायो
स्थापयितव्यायो । अथ दानि प्रपातनिश्रिता भवन्ति । किंचापि तहिं
अपलेखां वा प्रक्षिपति । संकरं वा अनापत्तिः । वर्च्च(ं) करंतेन
त(१६ ६)था कर्त्तव्यं, । यथा उच्चारप्रश्रावखेटसिंघाणकं सर्व्वं
तहिं निगच्छे । अथ दानि अन्यो चौक्षीकृतं भवति । ओहाणं वा । खेटं
वा । सिंहाणकं वा वर्च्चे वा तहि(ं) निक्षिप्तं भवति । उच्चिकाये तहिं
सर्व्वं प्रक्षिपितव्यम् । नापि दानि क्षमति । अकृत्वा उदककृत्यं
सांघिकं शेय्यासनं परिभुञ्जितुम् ॥ * ॥ एषा एवार्थोत्पत्तिः ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणां (१६ ७)
च । विस्तरेण निदानं कृत्वा अपरो दानि भिक्षुः । (ज्.७२) उश्वासेन उद्दीपितो
निवसनमोगुहिय वर्च्चकुटिं प्रविशति । तहिं च अपरो भिक्षुः
पूर्व्वप्रविष्टो सो दानाह । मा मे आयुष्ममोहयेसि । एतं प्रकरणं
भिक्षुः । भगवतो आरोचयेंसुः । भगवानाह । तेन हि एवं वर्च्चे
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं वर्च्चे प्रतिपद्यितव्यम् । नायं ताव
क्षमति । भिक्षुणा क्षमयितुं, (१६ १) याव उश्वासेन उत्पीडितो त्ति ॥ अथ
खलु समुदाचारमात्रकेणैव वर्च्चकुटिं गन्तव्या । अथ दानि
भिक्षुः । उश्वासेन सहसा उप्पडि(तो) भवति न क्षमति निवासनं
ओगुहिय अशब्दकर्ण्णिकाये वर्चकुटी प्रविशितुम् । अथ खलु अच्छटिकां
कर(न्)तेन प्रविशितव्यम् । यदि तातव(व त)हि(ं) कोचि पूर्व्वप्रविष्टो
भवति तेन प्रत्यच्छटिका कर्त्तव्या । इमिना आगमयितव्यम् । ताव याव
उत्थित इति । अथ दानि (१६ २) उप्पीडितो भवति । अच्छटिकां करन्तेन
अल्लीपितव्यम् । इमिना च पराङ्मुखेन भवितव्यम् । तस्य चावकाशो
दातव्यः । तेन च पराङ्मुखेन उ(प)विशितव्यम् । अन्तरं दातव्यः ।
नापि दानि दूरतो येच(व) निवास(न)मोगुहिय उपवेष्टव्यम् । (ज्.७३) अथ
खलु समनन्तरमुपविशितव्यं च निवसनं निगुहितव्यं च नापि दानि
क्षमति वर्चकुटीयमुपविष्टेन ध्यानान्तरगतेन वा
मिद्धान्तरगतेन वा उ(१६ ३)द्देशं वा (इ.प्.८८) स्वाध्यायं वा
मनसिकरेन्तेन आसितुम् । अथ खलु समुदाचारं करिय उत्थिय च्छत्ति
म(ग)न्तव्यम् । नापि क्षमति । सांघिकेन शेय्यासनेन प्रावृतेन
वर्च्चकुटी प्रविशितुम् । नापि क्षमति । कल्पिकेहि चीवरेहि प्रावृतेहि
वर्च्चकुटीं प्रविशितुम् । अथ खलु स्थापयित्वा प्रवेष्टव्यं नापि दानि
क्षमति । दन्तकाष्ठं खादन्तेन वर्च्चकुटीं प्र(१६ ४)वेष्टुम् ।
एकान्ते निक्षिपित्वा प्रवेष्टव्यम् । नापि क्षमति । ओगुण्ठितशीर्षेण वा
ओहयितहस्तेन न वा वर्च्चकुटीं प्रवेष्टुम् । अथ खलु एकांसीकृतेन
प्रवेष्टव्यम् । एषो भिक्षुः पुरिमे वा पश्चिमे वा प्रहाणी(णे) उपविष्टो
समुदाचारकृतो भवति । प्रहाणस्य आमन्त्रियाण च्छत्ति वर्च्चकुटीयं
गन्तव्यम् । अथ दानि भिक्षू उत्पीडितो भवति नापि क्षमति । (१६ ५) यथा
उष्ट्रेण वा गोणेन वा गर्द्दभेन वा ऊरूयो (ओ)हंय(यं)तेन गच्छितुं, ।
अथ खलु संघारामस्य एकहिमन्ते उपविशितव्यम् । अथ दानि भिक्षुणा
दृष्टो भवति । नापि क्षमति वक्तुं, । को वा एषो कथं वा एषो मा वेड्डो
भवेय त्ति । तेन उश्वासं करंतेन मल्लकेन वा कोडितेन वा
च्छोरयितव्यम् । च्छोरियाणं सो पृथिवीप्रदेशो गोमये(१६ ६)न
उद्वर्त्तितव्यम् । ततो यदि ताव विभवो भवति । तैलकार्षी वा (ज्.७४)
गन्धकार्षी वा दातव्यम् । अथ दानि विभवो न भवति । अन्तमसतो
गोमयकार्षी दातव्याः । एषो भिक्षुः । चेतियं वन्दितो उश्वासकृतो
भवति । समुदाचारमात्रकेनैव निर्द्धावितव्यम् । अथ दानि सहसा
उत्पीडितो भवति । तदा न क्षमति । उष्ट्रेण वा गोणेन वा ऊरूयो
ओहयन्तेन गन्तुं, । अथ (१६ ७) खलु एकमन्ते निवास(न)मो(गु)हिय
उपविशितव्यम् । अथ दानि भिक्षूहि दृष्टो भवति तदा न क्षमति वक्तुम् ।
को वा एषो कथं वा एषो मा चे(वे)ड्डो भवेय न्ति(त्ति) । तेनापि दानि
उश्वासं करिय मल्लकेन वा कोडिल्लेन वा कठल्लेन वा च्छोडियाण सो
पृथिवीप्रदेशो गोमयेन उद्वर्त्तयितव्यो । यदि ताव आहत्या पृथिवी
भवति । उत्तत्थपितव्या । कृतकर्म्मा पृथिवी भवति उदकेन
धोवित(१७ १)व्यम् । यदि ताव विभवो भवति चेतियघरे तैलकार्षी वा
दातव्या । अथ दानि न विभवो भवति । अन्तमसतो तंहि पृथिवीप्रदेशे
गन्धकार्षी वा दातव्या । अथ दानि आरण्यकं शेय्यासनं भवति ।
दुर्लभो गन्धो अन्तमसतो तैलकार्षी दातव्या । एते (इ.प्.८९) द्वे भिक्षू
वे(चे)तियं वन्दन्ति यं पश्यन्ति तत्र शुनखेन वा शृगालेन वा उश्वासं
कृतकं यो नवको भवति । ते(१७ २)न च्छोरितव्यम् । अथ दानि नवतरको
शैथिलिको बाहुलिको भवति । वृद्धतरेण च्छोरितव्यम् । (ज्.७५) एते द्वे
भिक्षू गोचरं प्रविशन्ति प्रकृत्येव ताव च्छड्डयितव्यं, । अथ दानि
भिक्षूः प्रविष्टो समानो समुदाचारं कृतो भवति । किं कर्त्तव्यं
ग्रामान्तिकं शेय्यासनं गन्तव्यम् । प्रतिक्रमणं वागन्तव्यम् । नापि
क्षमति । भिक्षुण्युपाश्रये गतागतस्य वर्च्चकुटिं प्रविशितुम् । अनेकाये
(१७ ३) भिक्षुणिका उपविष्टा भवेय । अथ खलु पृच्छितव्यम् । भगिनि किं
रिक्ता वा वर्च्चकुटी नेति नापि क्षमति । तरुणिका पृच्छितुम् । मा वेण्णा
भवेय न्ति(त्ति) । अथ खलु वृद्धा पृच्छितव्या । यदि तावदाह । आर्य
रिक्ता वर्च्चकुटीति । कनकेन वा दकानकेन वा उदकं गृह्णिय
प्रविशितव्यम् । उश्वासं करिय उदककृत्यं करिय गन्तव्यं, । अथ दानि
एवं पि न भवति नी(१७ ४)लमञ्चं गन्तव्यम् । नापि दानि क्षमति ।
स्त्रीणां निग(नील)मंच(ं) गन्तुम् । अथ खलु यो पुरुषाणां नीलमंचो
तहिं गन्तव्यं नीलमञ्चो न भवति । उत्सृष्टगृहं गन्तव्यम् ।
पृच्छितव्यं रिक्तो उक्खरो ति न दानि तरुणिका स्त्री पृच्छितव्या । मा
अऽप्रहासं देया महन्तिका पृच्छितव्या । यदि तावदाह । ऋक्तो
उदकदकानका आदाय प्रवेष्टव्यम् । एवं पि न भवति ।
शून्य(१७ ५)घरं वा जम्बालं वा भवति । तहिं गन्तव्यम् । न दानि
तहिं गन्तव्यम् । न दानि तहिमतिनि(ः)शब्दप्रवे(दे)शे उपवेष्टव्यम् ।
मा (ज्.७६) उग्गंकितो भवेयं छन्नप्रवे(दे)शे उपवेष्टव्यम् । अथ दानि
एवं पि न भवति । उत्क्षिप्तरथ्यायां कुड्यं पृष्ठतो कृत्वा उश्वासो
कर्त्तव्यो । यो सौ द्वितीयो सहायो भवति । तेन पुरतो पराङ्मुखेन
स्थातव्यम् । एते भिक्षु सार्थेन सा(१७ ६)र्द्धमध्वानं गच्छंति ।
भिक्षु उश्वासितो भवति नापि क्षमति । य(प)त्थेस्मिमुश्वासं कर्त्तुं, ।
मा (जनो) ओध्यायेंसु केनिमं (इ.प्.९०) य(प)त्थेस्मि(ं) अन्त्राणि
विकीर्ण्णानि । अथ खलु एकतमं ज्झटं वा वृक्षं वा पृष्ठतो
करियाण उपविशितव्यम् । नापि दानि अनुवातं कर्त्तव्यम् । मा
सर्व्वसार्थं गन्धेन व्यावहेय्या अपवातं कर्त्तव्यम् । सार्थे
निसृष्टस्मिं समुदाचारो भवति । एकान्ते उपविशिय कर्त्त(१७ ७)व्यम् । नापि
दानि अप्रतिसंविदितेन उथ(च्च)त्तितव्यं, । मा चोरो वा ओचोरको वा न्ति(त्ति)
हन्येया नापि दानि अनुवातं कर्त्तव्यम् । या(मा) सर्व्वसार्थो गन्धेन
वा(व्या)वहेया अपवातं कर्त्तव्यं, । नापि दानि क्षमति । प्रतिकृत्येव
निवासनं (ज्.७७) ओगुहिय गच्छितुं, । अथ खलु निवासनमोगुहितव्यं च
उपविशितव्यञ्च न क्षमति निवासनमोगुहिय वामेन हस्तेन अङ्गजातं
गृ(१७ १)ह्निय द्रविडेन यथा उदकसमीप(पे) गन्तुम् । अथ खलु
उत्थिहितव्यं च निवासनमोसरितव्यम् । नावाये गच्छन्तस्य समुदाचारो
भवति यदि वर्चकुटी भवति । तहि(ं) कर्त्तव्यं काष्ठकमन्तरा
कर्त्तव्या । यथा तहिं प्रथमं निपतेया एवं न भवति । अन्तमसतो
स्वका अङ्गुलि उपथपितव्या । वर्च्चकुटी न भवति । कटा(हे)न वा
मल्लिकेन वा उज्झितव्यं स्तूपाभिगृहे वा संघाभिगृहे वा प(१७ २)श्यति ।
उज्झितव्यम् । अथ दानि द्वे चंक्रमन्ते । वृद्धतरको नवतरको च
नवकेन उज्झितव्यम् । अथ दानि सो भवति शैथिलिको वा बाहुलिको वा
आवड्ढको वा अशिक्षाकामो (वा) तदा स्वयमुज्झितव्यम् । एषो हि भिक्षुः ।
दीर्घकेन खायितको भवति । वैद्यो जल्पति भत्ते(न्ते) महाविकटां
पायेथ न्ति(त्ति) किं कर्त्तव्यम् । यदि ताव आत्मनो उच्चारो भवति । सो एव
तस्य प्रतिग्रहो (ज्.७८) अथ (१७ ३) दानि परकेरको उच्चारो भवति ।
प्रतिग्रहापयितव्यो । उदकेन अच्चाविय घनेन नर्त्तकेन परिस्राविय तस्य
भिक्षुस्य सुमनाफुल्लानि न शक्ये ददियाणं वक्तव्यम् । आयुष्मन
इमस्य भैषज्यस्य गन्धो यादृशो उच्चारस्य मा खलु ते अमनाय(प)ं
भविष्यति पिबाहि यदि शे जीवितुकामो एवं सर्व्वेहि सर्व्वे(वर्च्चे)
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । अभि(१७ ४)समाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रमति ॥ * ॥

(इ.प्.९१)
इइ.९       म्स्. १७ ४       (ज्. ७८.७);       छ्.५०४ १८
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि भिक्षुः प्रकीर्ण्णकं प्रश्वासं करोन्ति
जनो दानि ओध्यायन्ति । पश्यथ भणे (इमे) श्रमणका । यथा उष्ट्रा वा
गोणा वा गर्दभा वा च्छगलका वा एव(मि)मे श्रमणका प्रकीर्ण्णकं
प्रश्वासं करोन्ति । नष्टं भ्रष्टं कु(१७ ५)तो वा । इमेषां श्रामण्यं
एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतम् । भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । सत्यं भिक्षवो जनो ओध्यायति । तेन हि प्रश्वासकुटी
नाम कर्त्तव्या । प्रश्वासकुटीपि(ये) दानि भिक्षुणा कार(प)यन्तेन न
क्षमति वी(वि)हारस्य उत्तरेण (वा) पूर्व्वेण (वा) कारापयितुम् । अथ
खलु दक्षिणेन वा पश्चिमेन वा कारापयितव्या वातपथ(ं) मुक्त्वा
(१७ ६) उदकभ्रमणस्य वा त(उ)परि कर्त्तव्या । उपलस्य वा इष्टकाय वा
उपरि मल्लतलका खन्नां खनितव्या । मध्ये च्छिद्रकं कर्त्तव्यम् ।
(ज्.७९) उदकभ्रमणस्य उपरि थपेतव्या सुवा(धा)य समंतेन
लिपितव्या । यदि समन्तेन सेतुः कर्त्तव्यो यथा पतको येव प्रश्वासको
बाह्येन निर्ग्गच्छति । धोविय तैलेन म्रक्षयितव्या । नवकान्तेन वा
उद्दिष्टकेन वा पटिपाटिकायेन वा यस्य (१७ ७) वा प्रापुणेति ॥ * ॥ एषा
एवार्थोत्पत्तिः ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा अपरो दानि भिक्षुः प्रहाणमुपविष्टको
प्राश्वासेन उष्पी(प्पी)डितो प्रश्वासकुटीं गच्छियाणं निवासनं
ओ(गु)हियाणं प्रश्वासं करिष्यन्ति । तहिं च भिक्षुः पूर्व्वप्रविष्टो
प्रश्वासं करोति । सो जल्पति । मा खलु मे आयुष्मनोमुत्रप(य)सि त्ति ।
एतं (१८ १) प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । तेन हि एवं प्रश्वासे प्रतिपद्यितव्यम् । एवं ताव न
क्षमति भिक्षुणा आगमयितुम् । याव प्रश्वासेन प्र(उ)पीडितो भवति ।
अथ खलु समुदाचारमात्रकेनैव प्रश्वासकुटीं गन्तव्यम् । नापि
दानि क्षमति अशब्दकर्ण्णिकाये प्रश्वासकुटीं प्रविशितुम् ॥ अथ खलु
अच्छटिकां करन्तेन प्रश्वासकुटिं प्रविशितव्यम् । य(१८ २)दि तहिं कोचि
पूर्व्वप्रविष्टो (इ.प्.९२) तेन प्रत्यच्छटिका कर्त्तव्या इमिना ताव
आगमयितव्यम् । याव प्रश्वासो कृतो अथ दानि सो भिक्षुः । उप्पीडियती
येव अच्छटिकां करन्तेन अल्लीपितव्यम् । (ज्.८०) इमिना अवकाशो दातव्यो ततो
उभयो(ये)हि प्रश्वासो कर्त्तव्यो । नापि दानि क्षमति । ओगुण्ठितशीर्षेण
वा ओहितहस्ते(न) वा दन्तकाष्ठं खादन्तेन (वा) उपवेष्ट(ष्टु)म् । अथ
खलु एकांसकृतेन एका(१८ ३)न्ते दन्तकाष्ठं स्थापयित्वा
उपवेष्टव्यम् । नापि दानि तहिं ध्यानान्तरेण वा स्वाध्यायं वा
करेन्तेन अशुभसमापत्तिं वा समापन्नेन आसितव्यम् । अथ खलु
प्रस्रावं कृत्वा च्छत्ति उत्थितव्यम् । एषो दानि भिक्षुः प्रहाण
उपविष्टको प्रश्वासकृतो भवति । उत्थियाणं प्रश्वासकुटीं गन्तव्या ।
अथ दानि प्रश्वासेन उप्पीडितो भवति । न क्षमति । यथा उष्ट्[रे]ण वा
(१८ ४) गोणेन वा गर्दभेन वा ऊरूयो ओमूत्रियन्तेन गन्तुं, । अथ खलु
एकतमंते उपविशिय प्रश्वासो कर्त्तव्यो । अथ दानि केनचि भिक्षुणा
दृष्टो नापि दानि क्षमति वक्तुम् । को वा एषो कथं वा एषो मा वेड्डे
भवेय न्ति(त्ति) । तेनापि दानि प्रश्वासं करियाण सो पृथिवीप्रदेशो यदि
तावदाहत्य ।(त्या) पृथिवी भवति । काष्ठेन वा कठल्लेन वा
उत्तत्थिया(१८ ५)णं च्छोरयितव्यो अथ दानि कृतंकर्म्मा पृथिवी भवति ।
धोवयितव्या । ततो तैलकार्षी वा गन्धकार्षी वा (ज्.८१) दातव्या । अथ
दानि नास्ति विभवो अन्तमसतो गोमयकार्षी दातव्या । अथ दानि
प्रश्वासकुटी न भवति । एकस्मि(ं) कोणे सर्व्वसंघस्य
प्रश्वासपटे(घटो) स्थापयितव्यो तस्योपरि च्छिद्रमल्लका दातव्यम् ॥
मा अप्रकृतिका घटस्य वा बाह्येन [प्र]श्वा(१८ ६)सं छोरेया ति । तत्र
तत्रं(कुन्त)को अलाबुओतुम्बको वा थपयितव्यो तहिं प्रश्वासं करियाण
घटके प्रक्षिपितव्यम् । न दानि तहि(ं) क्षमति । उच्चारो वा
खेटसिंघाणको वा प्रक्षिपितुम् । सो दानि उज्झितव्यो । नवकान्तेन
कायस्य वा ओहेय्यको भवति । नापि दानि क्षमति । अत्या(भ्या)गमे
प्रदेशे उज्झितुं सर्व्वसंघस्य मा गन्धेन व्यावहेय्या । अथ दानि
द्विभूमको भवति । द्वितीयायां (१८ ७) भूमियं तथा येव घटको
स्थापयितव्यो । तृभूमिको भवति । तृतीयायां भूमौ तथा य्येव
स्थापयितव्यम् । तहिं प्रश्वासं (इ.प्.९३) करितव्यम् । कर्ण्णिकं यं कालं
प्रहाणस्य यथासुखं कृतं भवति । तं कालं प्रश्वासघटिका
निक्काल(ज्.८२)यितव्या । केनायं निक्कालयितव्यो । नवकान्तेन वा
पटिपाटिपाटिकाय वा यस्य वा प्रापुणति । ततो पि न क्षमति । सो तहिं
च्छोरयितुम् । यहिं देवे व(१८ १)र्षिन्तस्य स्तूपविग्रहं वा संघविग्रहं
वा गच्छति । अथ खलु तहिं च्छोरयितव्यम् । यहिं देवे वर्षन्तेन अन्ये
न गच्छति नापि क्षमति । प्रश्वासघटमभिनिकुञ्जे प्रदेशे
स्थापयितुम् । मा अन्ये भिक्षू न पश्येंसु । नापि क्षमति । अतिप्राकटे
प्रदेशे स्थापयितुम् । मा नं ढोस्सा वा विडा वा वातपुत्रा वा
भुंजेंसु । अथ खलु प्रच्छन्नप्राकटे स्थापयितव्यम् । विकाले
प्रविशियाणं तहिं य्येव (१८ २) स्थाने स्थापयितव्यो । घटस्योपरि
च्छिद्रमल्लकं स्थापयितव्यम् । च्छिद्रमल्लकस्योपरि कुन्तको वा
अलाबुतुम्बुको वा थपयितव्यो । अथ दानि संघे प्रश्वासघटो न
भवति । पौद्गलिकपौद्गलिकानि प्रश्वासघटिकानि स्थापयितव्यानि ।
घटिका वा कारका वा अलाबुतुम्बुका वा कल्प(य)तो एव प्रश्वासं
एकमन्ते विसर्जिय प्रश्वासभण्डकम् । वोधि(धोवि)य प्रतिगुप्ते (१८ ३)
प्रदेशे आतपे स्थापयितव्यम् । ततो विकाले भूयो प्रवेशितव्यो । कुत(न्त)को
भवति । एवं य्येव कर्त्तव्यं तुच्छकं भवति कल्प(य)तो येच(व)
उज्झित्वा च्छन्ना(न्ने) स्थवितव्यम् । मा फुट्टेंसु शिक्तेन उच्चिनित्वा
स्थापयितव्यम् । मल्लकं भवति । एकान्ते उज्झित्वा धोवित्वा आतपे
स्थापयितव्यम् । सायं प्रवेशेन्तेन कुन्त वा तुम्बका वा शिक्षे(क्ते)(न)
(ज्.८३) उच्चिनित्वा मञ्चकस्थाने उल्लपितव्यम् । ओरु(१८ ४)हन्तेन मल्लकं
घटिका वा मञ्चकस्य च ओरुहन्तेन सुस्थपिता कर्त्तव्या भाजनं न
भवति । वर्षा उदकं च भवति । न दानि तथा प्रस्रावो व(क)र्त्तव्यो ।
यथा चेतियाभिगृहमुपरि घंश्वतो गच्छेया एकान्तके कर्त्तव्यम् ।
अग्निशालायां वा उपस्थानशालायां वा उपविष्टस्य समुदाचारो भवति ।
च्छत्ति निष्क्रमितव्यम् । अथ दानि उप्पिलितो भवति अकं,(१८ ५)थायेने विय
मूत्रेण सिञ्चन्तेन न गन्तव्यम् । अथ खलु एकान्तेन कृत्वा उज्झितव्यं
(इ.प्.९४) । तैलकार्षी दातव्या । अन्तमसतो गोमयकार्षी दातव्या । एषो
भिक्षु चेतियं वन्दन्तो प्रश्वासकृतो भवति । समु(दा)चारमात्रकेण
एव गन्तव्यम् । अथ दानि भिक्षु सुष्ठु उप्पीलितो भवति नापि क्षमति ।
यथा उष्ट्रेण वा गोणेन वा उरूयो ओमूत्रन्तेन गन्तुं, । अथ (१८ ६)
खलु एकमन्तेन प्रश्वासो कर्त्तव्यो । अथ दानि कोचि भिक्षु पश्यति ।
नायं वक्तव्यो को एषो किं वा कथं वा एतं ति मा वेड्डो भवेय
न्ति(त्ति) । तेनापि प्रश्वासं करियाण यदि ताव आहत्या पृथिवी भवति ।
काष्ठेन वा कठल्लेन वा उत्तच्छि(त्थि)य च्छोरयितव्यम् । (ज्.८४) अथ
दानि कृतकर्म्मा पृथिवी भवति धोवितव्या । सर्व्वत्र चेतियंगृहे
गन्धकार्षी वा तैलकार्षी वा दातव्या । अथ दानि विभवो न (१८ ७)
भवति । अन्तमसतो तहिं पृथिवीप्रदेशे तैलकार्षी वा गन्धकार्षी वा
दातव्या । अथ दानि आरण्यकं शेय्यासनं भवति दुर्ल्लभो गन्धो
अन्तमसतो तैलकार्षी दातव्या । एषो भिक्षुः गोचरं प्रविसति । प्रकृत्येव
ताव प्रश्वासं करिय प्रविशितव्यम् । अथ दानि भिक्षुः गोचरं प्रविष्टः
प्रश्वासकृतो भवति । नापि क्षमति । अभ्यागमे प्रदेशे प्रश्वासं
कर्त्तुं, । अथ ख(१९ १)लु या उ(त्)क्षिप्तरथ्या भवति तुण्डरथ्या तहिङ्
गन्तव्यम् । कुण्ड(ं) अग्रतो करियाण प्रश्वासो कर्त्तव्यो यो से द्वितीयो
सहायो भवति । तेन पृष्ठतो स्थातव्यम् । पराङ्मुखेन एषो भिक्षुः
सार्थेन समानमध्वानं गच्छति । प्रश्वासकृतो भवति । नापि
क्षमति । पन्थेस्मिं प्रश्वासं कर्त्तुम् । मा जनो ओध्याये केन इमे
पन्थे प्रश्वासो कृतो रुधिरं विय च्छन्दितुम् । अथ खलु एकान्ते
प्रश्वासो कर्त्तव्यो । (१९ २) पन्थातो उस्सरिय एकान्ते कर्त्तव्यम् । नापि दानि
क्षमति । अनुवातं कर्त्तुं, । मा सार्थो गन्धेन व्यावहेय्या । अपवातं
कर्त्तव्यम् । अथ दानि सार्थे सन्निविष्टे समुदा(चा)रो भवति । एकान्ते
उच्चत्तिय कर्त्तव्यम् । (ज्.८५) न दानि अप्रतिसंविदितेन उच्चत्तितव्यम् । मा
चोरो वा ओचोरको वेति हन्येया । अथ खलु संविदितेन उच्चत्तितव्यम् । नापि
दानि अनुवर्त्तित(वातं कर्त्त)व्यम् । अपवातं कर्त्तव्यम् । नावारे(ये) (१९ ३)
गच्छन्तस्य समुदा(चा)रो भवति । यदि वर्च्चकुटी भवति तहिं
कर्त्तव्यम् ॥ अथ दानि वर्च्चकुटी न भवति भाजने कृत्वा उज्झितव्यम् ॥
(इ.प्.९५) अथ दानि ग्लानो भवति भिक्षुः पाण्डुरोगेण वैद्यो जल्पति ।
भञ्जेन्तं प्रतिमूत्रं पिबनाय देथे त्ति किं कर्त्तव्यं यदि ताव
आत्मनको प्रश्वासो भवति । पुरिमपश्चिमकं च वर्जयित्वा मध्यमं
गृह्नितव्यो । एवं तस्य प्रतिग्रहः । (१९ ४) अथ दानि अन्यातकं भवति
पुरिमपश्चिमकञ्च वर्ज्यं कृत्वा गृह्नितव्यम् । ततः पश्चात्
प्रतिग्राहयितव्यम् । तस्य ग्लानस्य सुमनाफुल्लं न (श)क्के ददियाणं
वक्तव्यम् । इमं खलु बुद्धप्रज्ञप्तं भैषज्यं पिब यदि जीवितुकामो
सि । एवं प्रश्वासे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ अभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रमन्ति ॥ * ॥

इइ.१०       म्स्.१९ ४       (ज्.८५.१४);       छ्.५०५ २३
भगवान् श्रावस्त्यां विह(१९ ५)रति । शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण निदानं कृत्वा । अपरेण दानि भिक्षुणा सांघिकायं (ज्.८६)
भूमौ आम्रपोतको रोपितको सो दानि तमुन्नेति व(र्)द्धेति घटसिक्तको
एकपुत्रको विय अपरेण भिक्षुणा आगच्छिय उप्पाडिय दन्तकाष्टं
खायितं सो दानि तेन दृष्टो ॥ सो दानाह । आयुष्मनेवं च दानि त्वं
मम आ(१९ ६)म्रपोतको घटसिक्तको एकपुत्रकं विय संवर्द्धितव्यम् ।
उप्पाडिय दन्तकाष्ठं खादसि । एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं
भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ तं भिक्षुम् ।
सो दानि शब्दापितो भगवानाह । सत्यं भिक्षु एवं नाम अपरेण
भिक्षुणा सांघिकायां भूमौ आम्रपोतको रोपितो सो दानि तेन उन्नीतो
वर्द्धितो घटसिक्तको एकपुत्र(१९ ७)को विय त्वया सो अगे(आग)च्छिय
उप्पाडिय भंजिय दन्तकाष्ठं खादितम् । आह । आम भगवं
भगवानाह ॥ एवं नाम त्वं पुष्पोपगतं वृक्षमुप्पाडिय
दन्तकाष्ठं खादसि । तेन हि न क्षमति । दन्तकाष्ठम् ॥ * ॥ एषा
एवार्थोत्पत्तिः ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
विस्तरेण (इ.प्.९६) निदानं कृत्वा भगवान्महतीये बालाकिनीये
भिक्षुपर्या(षा)ये धर्म्मन् देशय(१९ १)ति । ते दानि भिक्षू
दन्तकाष्ठं न खादन्ता एकान्ते निषण्णा आसन्ति प्रवातगन्धिकेन
मुखेन पश्यन्ति । मा सब्रह्मचारिं गन्धेन (ज्.८७) व्यावहिष्यामः ।
भगवान् जानन्तो येव पृच्छति किमेते भिक्षवो भिक्षू एकान्ते आसन्ति ।
कलहितका विय मन्ये । भिक्षू आहंसु । भगवता दन्तकाष्ठं
प्रतिक्षिप्तम् । ततो एते भिक्षवो एकान्ते आसन्ति । प्रवातगन्धिकेन
मुखेन पश्यन्ति मा सब्रह्मचा(१९ २)री गन्धेन व्यावहिष्यामः ।
भगवानाह । तेन हि अनुजानामि दन्तकाष्ठं प्रामाणिकं महान्तं
षोडशाङ्गुलं, ॥ * ॥ एषैवार्थोत्पत्तिः ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना
सवल्लरिकानि दन्तकाष्ठानि खादन्ति जनो दानि ओध्यायन्ति पश्यथ
भणे श्रमणकाः । यथा कुमारका वा धर्म्मिष्ठा वा अक्षदर्शा वा
गण(का) वा महामत्रा वा । एवमिमे श्र(१९ ३)मणकाः सवल्लरिकानि
दन्तकाष्ठानि खादन्ति । नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां श्रामण्यमेतं
प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह शब्दापयथ
नन्दनोपनन्दनां ते दानि शब्दापिता । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो
नन्दनोपनन्दना एवं नाम यूयं सवल्लरिकानि दन्तकाष्ठानि
खादथ । जनो दानि ओध्यायति पश्यथ भणे श्रमणका यथा (१९ ४)
कुमारका वा धर्म्मिष्ठा वा गणका वा राजपुत्रा वा इमे
श्रमणकाः सवल्लरिकानि दन्तकाष्ठानि खादन्ति । नष्टं भ्रष्टं
कुतो इमेषां श्रामण्यमाहंसु । आम भगवन् भगवानाह । एवं च
दानि यूयमप्रमाणानि दन्तकाष्ठानि खादथ । तेन हि प्रमाणिकं
दन्तकाष्ठं खादयितव्यम् । दन्तकाष्ठानि नाम त्रिणि ज्येष्ठं
मध्यमं कनीयसम् । ज्येष्ठं (ज्.८८) नाम षोडशाङ्गु(१९ ५)लानि
मध्यमं द्वादशाङ्गुलानि कनीयसमष्टाङ्गुलानि ॥ * ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा अपरो दानि भिक्षु
दन्तकाष्ठं खादति । तेन दानि खादन्तेन दन्तकाष्ठं
थो(निर)वशेषं कृतम् । तेन दानि भगवान् दृष्टो भगवतो गौरवेण
सर्व्वमभ्यवहृतम् । तस्य दानि अफांसु । एतं प्रकरणं भिक्षू
भगवतो आरोचयें(१९ ६)सु । भगवानाह । एवं च यूयं सर्व्वं, (इ.प्.९७)
निरवशेषं दन्तकाष्ठं खादथ तेन हि शेषाश्चत्वारि अङ्गुलानि
दन्तकाष्ठस्य वर्ज्यं कर्त्तव्यम् । अथ दानि भिक्षू आरण्यके शेय्यासने
प्रतिवसन्ति । कल्पियकारो दुर्ल्लभो भवति किं कर्त्तव्यम् । ज्येष्ठकानि
दन्तकाष्ठानि कारापयितव्यानि । ततो भिक्षुणा दन्तकाष्टं खादिय
कु(र्)च्चकं शस्त्रकेन च्छिन्दितव्यम् । धोवियाणं थपयितव्यो । अपरं
(१९ ७) दिवसमेवमेव खादिय एवं ताव खादयितव्यं याव
दन्तकाष्ठस्य चत्वारि अङ्गुलानि अवशिष्टानि ततो च्छोरितव्यम् । सो एषो
भिक्षुः निरवशेषं दन्तकाष्ठं खादति विनयातिक्रम(ं) आसादयति ।
दन्तकाष्ठं पि नाम खादन्तेन न क्षमति । स्तूपविग्रहे वा
संघविग्रहे वा दन्तकाष्ठं खादिन्त(तु)म् । अथ दानि भिक्षुः ग्लानो
भवति शिराविद्धको वा विरेचनपीतको वा घृत(२० १)पीतको वा किञ्चापि
संघविग्रहे दन्तकाष्ठं खादति । अनापत्तिः । नापि दानि क्षमति ।
दन्तकाष्ठं (ज्.८९) खादन्तेन खेटं दिशोदिशं च्छोरयितुम् । कु(र्)च्चको
वा दिच्छद्दिय दिशोदिशं च्छोरयितुम् । अथ खलु कट(टा)हके वा
मल्लके वा कोटियां वा आविद्धपुटिकायां वा खेटं च्छोरयितव्यो
वामेन च हस्तेन कु(र्)च्चको गृह्णितव्यः । पश्चात एकमन्तेन
च्छोरयितव्यः । दन्तकाष्ठं पि दानि खादन्तेन नापि क्षमति ।
उपस्थानशा(२० २)लायां वा अग्निशालायां वा भक्तशालायां वा
कल्पियशालायां वा कल्पिककुटिकायां वा संघमध्ये (वा)
उपाध्यायाचार्याणां वा अग्रतो वृद्धतरकानां वा भिक्षूणामग्रतो
दन्तकाष्ठं खादितुम् । नापि क्षमति मातृग्रामस्य अग्रतो
दन्तकाष्ठं खादितुं, । नापि क्षमति । चेतियं वन्दन्तेन
ओगुण्ठितशीर्षेण वा ओहितहस्तेन वा थ(चे)तियाति(भि)गृहे वा प्रासादे वा
खा(२० ३)दितुम् । एकांशीकृतेन एकान्ते खादितव्यम् । नापि क्षमति ।
दन्तकाष्ठं खादिय मध्येन पाटियान जिह्वां निलेहितुं कामभोगिना
यथा । अथ दानि भिक्षु जिह्वां निलेहितुकामो भवति । कुर्च्चकेन
आमर्जयितव्या । नापि क्षमति विभूषणाभिप्रायेण दन्तकाष्ठं
खादितुम् ॥ अथ खलु दुर्ग्गन्धप्रहाणार्थं दन्तकाष्ठं
खादितव्यम् । अथ दा(२० ४)नि दन्तकाष्ठं न (इ.प्.६८) भवति । अङ्गारेण
वा । अपक्कलद्दुना वा दन्ता ओद्य(घ)(र्)सयितव्याः । (ज्.९०) अन्तमसतो
अंगुलि दन्तकाष्ठं खादितव्यम् । स एषो भिक्षुः सर्व्वेण सर्व्वं
दन्तकाष्ठं न खादति विनयातिक्रममासादयति । एषो भिक्षु
वे(चे)तियं वन्दति । पश्यति दन्तपोणं च्छोरयितव्यो । अथ दानि द्वे जना
भवन्ति । यो नवको भवति । तेन (२० ५) उद्धृतव्या । अथ दानि नवको
शैथिलिको बाहुलिको भवति वृद्धतरेण उद्धृतव्यो । एवं दन्तकाष्ठे
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रमति ॥ * ॥
उद्दानं
एवं शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं वर्षोपनायिको(के) शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं वर्षोपगतेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं (२० ६) वर्षवुस्तेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवमागन्तुकेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं नैवासिकेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं हि सर्व्वेहि शेय्यासने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं वर्चे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं प्रश्वासे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं दन्तकाष्ठे प्रतिपद्यितव्यन् ति॥ * ॥
॥ द्वितीयो वर्ग्गः ॥ * ॥


(इ.प्.९९) इइइ.१      म्स्.२० ६      (ज्.९१.१);      छ्.५०५ १
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । विस्तरेण निदानं कृत्वा
पञ्चा(२० ७)र्थवशान् सम्पश्यमानास्तथागता अर्हन्तः
सम्यक्सम्बुद्धा । पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्त्य्
अनुविचरन्ति । कतमां पञ्च । कच्चि मे श्रावकाः । न कर्म्मारामाः ।
न कर्म्मरताः । न कर्म्मारामतानुयोगमनुयुक्ता विहरन्ति
विस्तरेण यावदद्राक्षीद्भगवां पञ्चाहिकां विहारचारिकाम्
अनुचंक्रमन्तो अनुविचरन्तो अन्यतरं भिक्षु भूमौ अस्तरिय चीवरं
(२० १) सीवन्तं भगवां जानन्तो पृच्छन्ति किमिदं भिक्षुः । आह ।
भगवनिदं चीवरं सिवयामि ।
भगवानाह । एवन् तं त्वं भूमीय अस्तरीय चीवरं सिवयसि । तेन हि
कठिनं नाम कर्त्तव्यम् । कठिनं ताव भिक्षुणा कारापयमाणेन
द्वादशहस्तामायामतो कर्त्तव्यो । अष्टहस्तां विस्तारेण वंशानां वा
नलानां वा न(ं)गलानां वा काण्डानां वा चरुकानां वा रोहिषाणाम्
वा सूत्रिकाय वा रेज्जुकाय वा (२० २) घण बुणितव्यम् । यं कालं भिक्षुः
चीवरं सीवितुकामो भवति । उपस्थानशालायां वा अग्निशालायां वा
प्रासादे वा प्रहाणके कठिनं प्रज्ञापयित्वा चीवरं सीवितव्यम् ।
कठिनमस्तरियाणं पादां (ज्.९२) धोवियाणं कठिनस्मिं
पल्लंकेनोपविशियाणं तं चीवरं सीवितव्यम् । अथ दानि अपरो पि कोचि
सीवयि(तु)कामो भवति तेनापि पादां धोवयित्वा कठिनस्मिं
पल्लंकेनोपविशिय चीवरं, (२० ३) सीवयितव्यम् । अथ दानि निषण्णो
बाहिरकां पादां कृत्वा मू(सू)त्रं वलेन्तो आसति अनापत्तिः । अथ दानि
भिक्षुः पादानं(नि) धोवयितुकामो भवति । न क्षमति । अधोतकेहि
पादकेहि कठिनमोक्रमितुम् । अथ खलु बाह्येन कठिनस्मि पादानि
थपि।याणं चीवरं सीवयितव्यम् । यं कालं चीवरं सीवितं भवति ।
कठिनं सव्व(न्व)टियाणं भित्तीये द्वे कीलकानि खनिय रज्जुए (२० ४)
बन्धिय तहिमुक्कवयितव्यम् । यदि अपरो पि कोचि सीवयितुकामो भवति ।
तेनापि कठिनमस्तरीय चीवरकं येच(व) तथा सीवयितव्यम् । नापि
क्षमति कठिनस्य रङ्गे वा शोधयितुं गोमयं वा चीवरकानि वा
शोधयितुम् । अथ खलु चीवरकं सीवयितव्यम् । नापि क्षमति । कठिनं
अध्युपेक्षितुं (इ.प्.१००) । उल्लग्गकं वा पलुग्गकं वातातपेन
विनासियन्तं वर्षेण वा ओव(२० ५)र्षयन्तं पक्षीहि वा ओहयि(पि)यन्ताम् ।
(ज्.९३) अथ खलु कालेन कालं बन्धितव्यं कालेन कालं
प्रतिसंस्कर्त्तव्यो । अथ दानि कठिनं न भवति । मञ्चस्य वा उपरि
चीवरं पीठस्य वा उपरि चीवरकं करियाणं सीवितव्यम् । अथ दानि
एवं न भवति । प्रहाणशालायां वा । उपस्थानशालायां वा
मण्डलमाडे वा प्रदेशकं गोमयेन उपलिम्पिय चीवरकं सीवितव्यम् ।
अन्तमस(२० ६)तो जानुकानां पि उपरि चीवरकं थविय सीवयितव्यम् । एवं
कठिने प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

इइइ.२      म्स्.२० ६      (ज्.९३.८);       छ्.५०५ ११
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । अपरो दानि भिक्षुः प्रहाणकं
उपविष्टो । सो दानि यथासुखं कृते विहारकमपदुरिय प्रविशति
शीतलकं च तेन आक्रान्तं तस्य भवति दीर्घको मया आक्रान्तो तस्य
दानि तेन निवरे(र)णेन सर्व्व(२० ७)रात्रिं चित्तं न समाधानं गच्छति ।
एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ॥
भगवानाह । तेन हि चक्कली नाम कर्त्तव्या । चक्कली तावद्
भिक्षुणा कारापयमाणेन कारापयितव्या । वंशानां वा नडानां वा
नङ्गलानां वा कण्डानां वा रेज्जुकाये वा मू(सू)त्रकाये वा घणा
बुणितव्या तथा कर्त्तव्या । यथा दीर्घको न संसक्कति । विहारस्य
द्वारस्मिमुपरि त्रयो कीलकानि आटपितव्या (२१ १) तहिं चक्कली
बन्धितव्या । ओसारियाणं हेष्ठे द्वे कीलकानां पीडियाण तहिं (ज्.९४)
बन्धितव्यम् । यं कालं भिक्षुः प्रहाणमोतरन्ति ततो द्वारं
मुञ्चितव्यम् । निवापियाण चक्कली ओसारियाणं कीलकेहि बन्धियाण ततो
ओसारितव्यम् । यं कालं प्रहाणस्य यथासुखं कृतं भवति । ततो
विहारं गच्छियाणं चक्कली उत्क्षिपितव्या ॥ नापि दानि सहसा अनेकायो
मा तर्हि दीर्घको प्रविष्टो भवेप(२१ २)य न्ति(त्ति) । अथ खलु
खटखटापयितव्यो काष्ठेन वा कठल्लेन वा ततो पश्चाच्चक्कली
उत्क्षिपितव्या । प्रविशियाणं चक्कली ओसारयितव्या । द्वारं बन्धितव्यम् ।
ततो प्रतिक्रमितव्यं पश्चिमं प्रहाणमोतरितव्यम् । द्वारं (इ.प्.१०१)
अपदुच्चरितव्यं चक्कली उत्क्षिपियाणं द्वारं पिवि(धि)याणं चक्कली
ओसारियाणं प्रहाणमोतरितव्यम् । प्रहाणतो यं कालमुत्थितो भवति ।
विहारं गच्छियाणं यदि (२१ ३) (ता)व प्रभातं भवति । चक्कली
उत्क्षिपियाणमुपरि बन्धितव्या ॥ द्वारमपदुरिय ततो प्रविशितव्यम् ।
एवं देवसिकं न दानि क्षमति दिवसत ओसरयित्वा थपयितुम् । नापि
क्षमति सा चक्कली अध्युपेक्षितुम् । उल्लग्गिका वा पलुग्गिका वा ।
प्राणकेहि (ज्.९५) वा खज्जन्ति । अथ खलु कालेन कालं बन्धितव्या ।
कालेन कालं प्रतिसंस्कर्त्तव्या । एवं चक्क(२१ ४)लीये प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्येति ॥ अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इइइ.३      म्स्.२१ ४      (ज्.९५.४);      छ्.५०५ १७
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा पञ्चार्थवसां
संपश्यमाना याव विस्तरेण कृत्वा यावदद्राक्षीद्भगवान्
पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो विहारामोद्द्रिण्णकां
पल्लुग्गकामुल्लापे(ये) गृहीतकामचौक्षामप्रतिसंस्कृताम् ।
भ(२१ ५)गवान् जानन्तो येव पृच्छति । किं के(इ)मे भिक्षु विहारका
ओद्द्रिण्णका पलुग्गका ओल्लाये गृहीतका अचौक्षा अप्रतिसंस्कृता तेन हि
एवं विहारे प्रतिपद्यितव्यम् । विहारा नाम त्रीणि ज्येष्ठको मध्यमको
कनीयसको ज्येष्ठको नाम विहारको भूमि भवति ।
माषकान(ल)वल्ला(र्ण्णा) उल्लोको भवति । प्रपाण्डरा भित्ति भवति ।
कृतकर्म्मा एवं ज्ये(२१ ६)ष्ठको किन् ति मध्यमको किन् ति दानि
मध्यमको मध्यमको नाम विहारको भवति । माषकालवर्ण्णा
भित्ति भवति कृतकर्म्मा । न च भवति । उल्लापो प्रपाण्डरो एवं
मध्यमको । किन् ति दानि कनीयसको भूमि भवति । माषकालवर्ण्णा
नापि भवति । उल्लापो प्रपाण्डरो नाहैव भित्ति कृतपरिकर्म्मा एवं
कनीयसको । यो दानि ज्येष्ठको भवति विहारो नायं क्षमति । तहिं
मंचा (२१ ७) वा पीठा वा प्रविशितुम् । अथ (ज्.९६) खलु (इ.प्.१०२) चत्वारि
प्रतिपादका कर्त्तव्या । मा भूमी खनीयं ति प्रवेशियाणं ततो तहिं
प्रतिपादकानाम् । उपरि थपेतव्यो । अथ दानि प्रतिपादको न भवति ।
लेङ्कटकेहि पादा बन्धितव्या । पीठं प्रवेशेति । पीठस्यापि एवं
य्येव आसन्दकं तृपादकं वा प्रवेशेति । तस्यापि लेङ्कटकेहि पादका
बन्धितव्या । नापि तहिं क्षमति । मन्दमुखी प्रज्वा(२१ १)लयितुम् ।
दीपको वा प्रवेशयितुम् । अथ दानि भिक्षुः शेय्यां प्रज्ञपयितुकामो
भवति । किञ्चापि दीपकं प्रवेशेति । अनापत्तिः । शेय्यां
प्रज्ञपयन्तेनैव च्छि(च्छ)त्ति निक्कालयितव्या नापि क्षमति । तहिं पादां
धोवितुं हस्तां धोवितुं मुखं धोवितुं नापि क्षमति तहिं चंक्रम
चंक्रमितुम् ॥ पत्थोलिं धुनन्तेन । अथ दानि भिक्षु ग्लानो भवति किञ्
चापि षटपञ्च गतांगतां देति अनाप(२१ २)त्तिः । नापि दानि क्षमति ।
एकेनान्तेन । अथ खलु समन्तेन चंक्रमितव्यम् । न यं बोलि
ड(उ)द्वापयन्तेन । न क्षमति तहिं भक्तकृत्यं पुरे(ज्.९७)भक्तिकं वा
कर्त्तुं पात्रं वा निर्म्मादयितुम् । अथ दानि मध्य(म)को भवति ।
मध्यमके पि एषो एव पर्यायो अनन्यो अधिकृतो । अथ दानि कनीयसको
विहारको भवति । किञ्चापि भिक्षुः विना प्रतिपादकेहि मञ्चकं थपेति ।
अनापत्तिः । (२१ ३) पीठकं वा पीठिकां वा तृपादकं वा विना
प्रतिपादकेहि थपेत्ति अनापत्तिः । मन्दमुखीं वा प्रज्वालेति ।
अनापत्तिः । दीपं वा प्रवेशेति । अनापत्तिः । ग्लानो वा अग्लानो वा
अनापत्तिः । किं चापि चंक्रमति । अनापत्तिः । जानितव्यम् । यदि ताव
उपेडनको सो विहारको भवति । नापि तहिं क्षमति । पादां धोवितुं
हस्तां वा निर्म्मादयितुम् । (२१ ४) अथ दानि उपंसुलको भवति । किञ्चापि
भिक्षुः पादां वा धोवति मुखं वा धोवति । हस्तं वा
निर्म्मादयति । रजोनिग्रहं काहेति त्ति अनापत्तिः । भक्तकृत्यं वा
पुरोभक्तिकं वा करोति । पात्रं वा निर्म्मादयति । अनापत्तिः । नापि
क्षमति विहारको अध्युपेक्षितुम् । ओद्द्रिण्णको वा पलुग्गको वा ओल्लाये
गृहीतको वा अचोक्षो वा (२१ ५) अध्युपेक्षितुम् । अथ दानि ओद्द्रिण्णको
भवति । तृणच्छदनो भवति तृणपुलको दातव्यो (इ.प्.१०३)
मृत्तिकाच्छदनो भवति । मृत्तिकापिण्डो दातव्यो । इष्टकाच्छदनो
भवति । इष्टका दातव्या । अपक्कच्छदनो (ज्.९८) भवति । अपक्का
दातव्या । कभल्लकाच्छदनो भवति । कभल्लका दातव्या ।
फलकच्छदनो भवति । फलकं दातव्यम् । सुधा(२१ ६)च्छदनो
भवति । सुधापिण्डो दातव्यो । कालेन कालं शोधयितव्यो । संतानिका
सातयितव्या । मूषिकोक्किरो वा कोटयितव्यो । उकूलनिकूलो भवति । समो
कर्त्तव्यो । चिक्खलिका पूरेतव्या । वंघोरिका दातव्या । उल्लापे(ये)
गृहीतको भवति । शाटियाणं लिप्तोपलिप्तो घष्टमष्टो कर्त्तव्यो ।
उप्पेडनको भवति । पांसुकेन वा शर्करोटेन वा
प्र(२१ ७)त्यास्तरितव्यो । उपांसुलको विहारको भवति । कालेन कालं
सिञ्चितव्यो । संमार्जितव्यो । गोमयकार्षी दातव्या । श(ं)तानिका
शाटयितव्या । एवं विहारे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इइइ.४      म्स्.२१ ७      (ज्.९७.३);       छ्.५०५ २९
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । पञ्चार्थवंशा(शां) विस्तरेण कृत्वा
याव अद्राक्षीद्भगवान् पञ्चाहिकां विहारचारिकामनुचंक्रमन्तो
(२२ १) अनुविचरन्तो विहारका(ना)ं पक्क-खेटेन वा पक्क-सिंघाणकेन
भित्तीयो विनासितायो सिंघाणकवर्त्तीहि लम्बन्तेहि ।
भगवान जानन्तो येव पृच्छति । किमिमायो भिक्षवे विहारकानां
भित्तियो पक्क-खेटेन पक्कसिंघाणकेन वर्त्तीहि लम्ब(ज्.९९)न्तीहि । तेन
हि एवं खेटे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं खेटे प्रतिपद्यितव्यं
नायं क्षमति । भिक्षुणा कृतकर्म्मायां वा अकृ(२२ २)तकर्म्मायां वा
भित्तीयं खेटं वा सिंघाणकं वा च्छोरयितुम् ॥ अथ खलु
खेटकटाहं कर्त्तव्यम् । कपालं वा मल्लं वा कुण्डिकं वा
दकानकं वा लिप्तोपलिप्तं करिय वालिकाये वा पाषाणस्य वा
पत्थलिद्द्रकानां वा पूरयितव्यम् । ततो तहिं खेटे(टो) कर्त्तव्यो । नापि
क्षमति खेटकटाहकमध्युपेक्षितुम् । मा सप्रमाणको भवेय । अथ
खलु कालेन कालं च्छो(२२ ३)रिय अन्यस्य पूरयितव्यम् । आतपे वा दातव्यो
यो(सो) भूयो प्रवेशयितव्यो । अथ दानि (इ.प्.१०४) खेटकटाहकं भवति
मल्लकं वा कोटिकं वा आविद्धपुटिका वा थपेतव्या तहिं खेटो
कर्त्तव्यो । कालेन कालं विसर्जयितव्यो ॥ अथ दानि एवं पि न भवति ।
कृतकर्म्मा भूमि भवति न क्षमति । भूमीये च्छोरयितुम् । अथ खलु
एकस्य उपानहाये (२२ ४) तले च्छोरयितव्यं द्वितीयेन मर्द्दयितव्यम् ।
अथ दानि उप्पंसुलो विहारो भवति । भूमीये च्छोरिय पादेन
मर्द्दितव्यो । एषो भिक्षुः दिवाविहारंगतो चंक्रमति । श्लेष्मिको भिक्षु
भवति । इतो च च्छोरियन्तो चंक्रमति विनयातिक्रममासादयति । अथ
खलु च्छोरियाण पादेन मर्दितव्यम् । चंक्रमशीर्षे वा आविद्धपुटिका
वा (ज्.१००) वालिका(२२ ५)ये वा कूटिमल्लकं वा थपेतव्यं, । तहिं खेटो
च्छोरयितव्यो । यं कालं गच्छति । ततो एकतमंते च्छोरयितव्यो । प्रहाणे
आसन्तस्य खेट बाधति । ओपानहपुटे कृत्वा भूमिंये मर्दितव्यं, ॥
अथ दानि भूम्यस्तारो भवति भाजने कर्त्तव्यम् । कुन्तके वा अलाबुके
वा वंशत्थोलिकायां वा । अथ दानि उच्छदो भवति । खेटं वा
सिंघाणकं, (२२ ६) वा उत्थित्वा एकान्ते कृत्वा पुनः । उपवेष्टव्यम् ।
उपाध्यायाचार्याणां वा मूले खेटं व्यावहति । एकान्ते कर्त्तव्यम् । एषो
दानि भिक्षुस्य गोचरं प्रविशन्तस्य अथा(ध्वा)नमार्ग्गगतस्य वा
खेटे आगच्छति च्छोरिय पादेन मर्दितव्यो । अमर्दिय गच्छति
विनयातिक्रममासादयति । अथ दानि क्षुद्रो खेटे उपांसुलो च भूमी
भवति । च्छोरन्तको य्येव पर्या[दानं] गच्छ(२२ ७)ति । किं चापि न
मर्द्दति । अनापत्तिः । एषो भिक्षुः स्तूपं वन्दति स्तूपाभिगृहे वा खेटं
च्छोरितकं केन चि अप्रकृतिज्ञो न पादेन मर्दितव्यो । अथ दानि द्वे जना
भवंति । यो नवको भवति । तेन मर्द्दितव्यम् । अथ दानि नवकतरो
शैथिलिको बाहुलिको वा भवति । वृद्धतरकेन मर्दितव्यम् । एवं खेटे
प्रतिपद्यितव्यं, । न प्रतिपद्यति ॥ अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अति(२२ १)क्रमति ॥ * ॥

इइइ.५      म्स्.२२ १       (ज्.१०१.१);      छ्.५०६ १७
(ज्.१०१) भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा अपरेण
दानि भिक्षुणा मुण्डे वातपाणे पात्रं स्थवितं तन् दानि
वातमण्डलिकाये (इ.प्.१०५) आगच्छियाणं भूमीयं पातितो भिन्नो
कपालानां राशिं कृत्वा यवागूये गण्डी आकोटिता सो दानि हस्तां
निर्म्मादिय विहारकं प्रविष्टो पश्यति । कपालिकानां राशिमेतं
प्रकरणं यो(सो) भिक्षुः भगवतो आरोच(२२ २)ये ।
भगवानाह । एवं च त्वं मुण्डवातपाने पात्रं थपेसि तेन हि एवं
पात्रे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं पात्रे प्रतिपद्यितव्यम् । भिक्षुणा
ताव कल्यतो येच(व) निवासिय प्रावरिय पात्रचीवरमादाय गोचरं
प्रविशितव्यम् । गोचरातो निर्द्धाविय आहारं करीय पात्रं
निर्म्मादयितव्यम् । नापि क्षमति । कर्कशेन वा चूर्ण्णेन कर्कशेन वा
गोमयेन निर्म्मादयितुम् ॥ अथ (२२ ३) खलु मूलरसेन वा पत्ररसेन
वा पुष्परसेन वा निर्व्वालिकेन वा गोमयेन निर्म्मादयितव्यं नापि
क्षमति विल्वस्य वा पक्वस्य कपित्थस्य पक्वस्य नालिकेरस्य हेष्ठे
निर्म्मादयितुं, । मा पक्वेन वा विल्वेन पक्वेन वा कपित्थेन पक्वेन
वा नालिकेरेण भंजेय न्ति(त्ति) । नापि क्षमति दरिनिश्रितेन वा पात्रं
निर्म्मादयितुम् । मा पतितं भञ्जय न्ति(त्ति) (२२ ४) अथ खलु कर्षधाने
वा वालिकाधाने वा दूर्व्वासाद्वले वा निर्म्मादयितव्यम् । नापि क्षमति
स्थितकेन पात्रं निर्म्मादयितुम् ॥ नापि क्षमति (ज्.१०२) भूमीये
घसन्तेन ॥ अथ खलु उपविष्टे(ष्ट)केन निर्म्मादयितव्यम् ।
अध्वावयन्तेन नापि । क्षमति । स्थितकेन अध्वापयितुम् ॥ अथ खलु
उपविष्टेन अध्वापयितव्यम् । प्रतिसामयन्तेन नापि क्षमति ।
जंघा(२२ ५)पथे वा स्थापयितुम् । कपाटो(टे) वा मुण्डवातायने वा ।
अथ खलु पात्र प्रवेशिकायां प्रक्षिपिय स्थपेतव्यम् । नापि क्षमति
स्थितकेन प्रक्षिपितुम् ॥ अथ खलु उपविष्टकेन प्रक्षिपितव्यम् ।
पात्रप्रसेविकानागदन्तके वा कीलके वा उक्कचिय थपेतव्या । अथ दानि
उज्जुको कीलको भवति । दुवे त्रयो वा अवेढका दातव्याः । अथ दानि
नागदन्तको (२२ ६) भवति । किञ्चापि एवमेव थपेति । अनापत्तिः ॥
पात्रप्रसेविका न भवति पात्रपीठके थपेतव्यम् । अथ दानि
पात्रपीठकं न भवति । काष्ठं वा इष्टकं वा उपलं वा
निरामिषं निर्म्मादिय तस्य उपरि स्थपेतव्यम् । अथ दानि एवं पि न
भवति । अन्तमसतो पृथिवीप्रदेशं (इ.प्.१०६) पि गोमयेन उपलिम्पिय
थपेतव्यम् । गृह्नन्तेन नापि क्षमति । एकहस्तेन दुवे त्रयो वा पात्राणि
गृह्नितुं, । अ(२२ ७)थ खलु परमं त्रयो पात्राणि गृह्नितव्यानि ।
एकहस्तेन द्वे गृह्नितव्याः । अपरेण दानि एकम् । अथ दानि
प्रत्यन्धकारको विहारको भवति । न क्षमति । पात्रेण पात्रं
मार्ग्गितुम् ॥ अथ खलु हस्तेन मार्ग्गितव्यम् । अथ दानि भिक्षुः
उपाध्यायस्य चा(वा)चार्यस्य वा पात्रमल्लीपयति नापि क्षमति ।
उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा पात्रं वामेन (ज्.१०३) हस्तेन
अल्लीपयितुं, । अथ खलु (२३ १) उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा दक्षिणेन
हस्तेन पात्रमल्लीपयितव्यम् । नापि क्षमति । गृहीतं न गृहीत न्ति(त्ति) ।
ततो मुञ्चितव्यम् । ओकड्ढन्तेन सुगृहीतं कर्त्तव्यम् । निर्म्मादयन्तेन
प्रथममुपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा पात्रं निर्म्मादयितव्यम् ।
पश्चादात्मनो शोषयन्तेन प्रथममुपाध्यायस्य वा आचार्य्यस्य वा
शोषयितव्यम् । पश्चादात्मनो प्रतिसामयन्तेन प्रथमं
उपा(२३ २)पाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा प्रतिसामयितव्यम् । पश्चाद्
आत्मनो प्रवेसिका कर्त्तव्या । दुपुटा तृपुटा प्रसेविकायां
प्रक्षिपियन्तेन कलावीयं दाडीयम् । अंसिबद्धकं प्रक्षिपित्वा
समवस्थाय उपविष्टकेन उत्सङ्गस्य उपरि प्रक्षिपितव्यम् । मञ्चस्य वा
पीठस्य वा उपरि प्रक्षिपितव्यम् । उल्लयन्तेन कीर्ण्ण(ल)कं हस्तेन
प्रत्यवेक्षित्वा मञ्चस्य वा पीठस्य वा उपरि जालवाताय(२३ ३)ने वा
पात्रमेलके वा यथा न घट्टेंसु नापि क्षमति । पात्रमध्युपेक्षितुं
फलकेन वा खज्जन्तं खण्डं वा च्छिद्रं वा । अथ खलु कालेन
कालं दहितव्यम् । पचितव्यम् । रञ्जितव्यम् । न दानि क्षमति । पात्रेण
अप्रयतं गृह्नितुम् । उच्चारो वा प्रस्रावो वा खेटं वा सिंघाणकं वा
विघसो वा संकारो वा अन्यं वा अप्रयत्तं ग्रहेतुं, । नापि दानि
क्षमति । पात्रे(२३ ४)ण केषां (ज्.१०४) ओतारयितुं वा पादं वा मुखं वा
धोवितुम् । जेन्ताकं वा प्रवेशितुम् । उदककृत्यं वा कर्त्तुं, । यथा
अक्षिस्मिमेवं पात्रे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

(इ.प्.१०७)
इइइ.६       म्स्.२३ ४       (ज्.१०४.४);       छ्.५०६ १३
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते न दानि आयुष्मतो षड्वर्ग्गिकाः ।
एकत्यं यवागूं निन्दन्ति । एकत्यं प्रसंसन्ति । यो ताव त्प(पे)लंवा
भवति । (२३ ५) जल्पन्ति । हे हे हे नायं किञ्च(चि)द्यागु गङ्गा अयं
सरयू अजिरवती मही महामही त्ति निचुडबुन्तिकाये इमंहि तण्डुला
मार्ग्गितव्या ॥ अथ दानि खक्खट भवति जल्पति । हे हे हे नायं किञ्चि
यवागू लेच्छमयं पेय्या अयं पेय्या अयं कट्टारिका च्छेज्जा अयं ते
दानि भिक्षू उत्क्षिप्ता भवन्ति । जिह्मा(ह्वा) वेड्ढा निष्प्रतिभानाः । एतं
प्रकरणं भि(२३ ६)क्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह ।
शब्दापयथ षड्वर्ग्गिकां ते दानि शब्दापिताः । एतदेव पृच्छियन्ति ।
आह । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं यवागूये प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं
यवागूये प्रतिपद्यितव्यम् । एषो दानि यवागूये समयो आरोचितो भवति ।
ततो जानितव्यम् । किमयं यवागू उभयतो सांघिकापर्या(षा)ये
परिवेणिका निमन्त्रितिका(२३ ७)याम् । यदि ताव उभयतो सांघिका भवति
सर्व्वेहि (ज्.१०५) गन्तव्यम् । पार्थिका भवति । ताये पर्या(षा)ये गन्तव्यं
परिवेणिका भवति । तेहि परिवेणिकेहि गन्तव्यं निमन्त्रितका वा भवन्ति ।
तेहि निमन्त्रितकेहि गन्तव्यम् । प्रतिकृत्येव ताव भिक्षुणा दन्तकाष्ठं
खादयितव्या(व्यम् ।) मुखं धोविय हस्तां निर्म्मादिय पात्रं गृह्निय
उपविशितव्यम् । नापि क्षमति यवागू उपानहारूढेन वा प्रतिच्छितुम् ।
(२३ १) ओगुण्ठिकाकृतेन वा समंतप्रावृतेन वा प्रतिच्छितुम् । अथ खलु
उपानहा निखोसिय एकांशकृतेन यवागू प्रतिच्छितव्या । अथ दानि
दण्डकर्म्म प्रतिदिन्नं भवति । पा(र्)ष्णिवब्रा(द्ध्रा) ओमुञ्चितव्या
द्वितीयकालिकस्य लाभग्राहमध्येषित्वा गन्तव्यम् । अथ दानि
उपविष्टकानां (पटि)पाटिकाये (इ.प्.१०८) दीयति । यथा वृद्धिकाये
गृह्नितव्यम् । यदि ताव तनुका भवति । न वक्तव्यम् । हे हे हे गङ्गा
आयं सर्व्वं या(२३ २)व मही चन्द्रभागा अयम् । अथ दानि अतिघना
भवति न वक्तव्यम् । नायं यवागू ओदनो अयं दण्डासनि भेज्जा अयम् ।
अथ खलु यादृशी दीयति तादृशी प्रतिच्छिता दायकवशो (ज्.१०६) न
प्रतिग्राहकवशो ॥ अथ दानि भिक्षुः । जरादुर्ब्बलो वा व्याधिदुर्ब्बलो
वा भवति । अतिशीतं वा अत्युष्णं वा भिक्षु नैव दन्तकाष्ठं
खादति । न मुखं धोवति । न हस्ता निर्म्मादयति । आनन्त(२३ ३)र्यस्य
या पात्रं दातव्यम् । वक्तव्यमायुष्मनिमं मम यवागूये
प्रत्यंशं गृह्न । यं कालं प्रतिच्छिता भवति । ततो परिभुञ्जितव्या । एते
विलम्बका यवागूः निन्दन्ति वा प्रसंसन्ति वा विनयातिक्रमं
आसादयन्ति । एवं यवागूये प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥
अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

इइइ.७       म्स्.२३ ३       (ज्.१०६.८);      छ्.५०६ २८
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदा(२३ ४)नं कृत्वा अपरो दानि
भिक्षुः योगाचारो वैदेहके पर्व्वते निषण्णो चित्तं समाधयिष्यामीति ।
अपरो दानि भिक्षुः । आगच्छिय तस्य पुरतो स्थितो तस्य दानि तेन
नीव(र)णेन चित्तं समाधानं न गच्छति एतं प्रकरणं सो
योगव(गाचा)रो भगवतो आरोचये भगवानाह । शब्दापयथ तं
भिक्षुं सो दानि शब्दापितो । भगवानाह । सत्यं भिक्षु (२३ ५) एवं
नाम अपरो योगाचारो वैदेहके पर्व्वते निषण्णो चित्तं समाधयिष्यन् ति ।
त्वं दानि तस्य पुरतो आगच्छिय स्थितो तस्य दानि तेन नीवरणेन चित्तं
समाधानं न गच्छति । आह । आम भगवन
भगवानाह । दुष्कृतं ते भिक्षु एव(ं) च त्वं योगाचारस्य भिक्षुस्य
पुरतो तिष्ठसि तेन हि एवं स्थातव्यम् । किन् ति दानि एवं स्थातव्यम् ।
नायं ताव क्षमति (ज्.१०७) भि(२३ ६)क्षुणा योगाचारस्य भिक्षुस्य पुरतो
तिष्ठितुं नापि क्षमति वेशिका समन्तकेन वा तिष्ठितुम् ।
वधबन्धनागारशालासामन्तेन वा तिष्ठितुम् । नायं क्षमति ।
अतिगुप्ते वा अतिप्राकटे वा प्रदेशे तिष्ठितुम् । अथ खलु च्छन्नप्राकटे
प्रदेशे स्थातव्यम् । न (इ.प्.१०९) क्षमति स्तूपं वा पृष्ठतो कृत्वा
तिष्ठितुं, । संघं वा उपाध्यायाचार्यं वा वृद्धतरकं वा पृष्ठतो
कृत्वा तिष्ठितुम् । उपानहारूढेन (२३ ७) वा तिष्ठन्तु खंभकृतेन वा
ओगुण्ठितशीर्षेण वा ओवाहितहस्तेन वा नापि क्षमति संघमध्ये मा
तिष्ठ ति उक्तो तिष्ठितुम् । उपाध्यायाचार्येहि वा उक्तेन समानेन मा
तिष्ठेति तिष्ठति विनयातिक्रममासादयति । अथ दानि ग्लानो भवति । किञ्
चापि ओपानहारुढो ओगुण्ठितशीर्षो वा ओहितहस्तो वा तिष्ठति । अनापत्तिः ।
एवं स्थातव्यं न तिष्ठति ॥ अभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रा(२४ १)मति ॥ * ॥

इइइ.८       म्स्.२४ १      (ज्.१०७.१३);       छ्.५०६ १६
भगवान् राजगृहे विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च विस्तरेण
निदानं कृत्वा अपरो दानि भिक्षुः । योगाचारो वैदेहके पर्व्वते निषण्णो
चित्तं समाधयिष्यामीति । अपरो दानि भिक्षुः । आगत्वा तस्य पुरतो
तालपादुकाहि आबद्धाहि दीर्घचंक्रमं चंक्रमति । टप्य टटप्य
टप्य टटप्य न्ति(त्ति) तस्य (ज्.१०८) दानि तेन शब्देन चित्तं न
समाधानं गच्छति । एतं प्रक(२४ २)रणं सो योगाचारो भगवतो
आरोचये । भगवानाह । सत्यं भिक्षु एवं नामा अपरो योगाचारो
वैदेहके पर्व्वते निषण्णो चित्तं समाधयिष्यामीति । तदेवं सर्व्वं
भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति । याव तस्य दानि तेन शब्देन चित्तं न
समव(मा)धानं गच्छति । आह । आम भगवन्
भगवानाह । दुष्कृतं ते भिक्षुः । एवं च त्वं योगाचारस्य
भिक्षुस्य पुरतो चंक्रमसि । तेन हि (२४ ३) एवं चंक्रमितव्यम् । किन् ति
दानि एवं च(ं)क्रमितव्यम् । नायन् ताव क्षमति भिक्षुणा योगाचारस्य
भिक्षुस्य पुरतो चंक्रमितुम् । नापि क्षमति स्तूपं वा पृष्ठतो कृत्वा
चंक्रमितुम् । संघं वा पृष्ठतो कृत्वा चंक्रमितुम् ।
उपाध्यायाचार्यं वा पृष्ठतो कृत्वा चंक्रमितुम् । एषो दानि भिक्षुः ।
उपाध्यायेन वा आचार्येण वा सार्द्धं चंक्रमति । उपाध्यायस्य वा
आचार्यस्य अति(२४ ४)रेकं चंक्रमितुं नापि क्षमति । समं
चंक्रमयितुम् । अथ खलु द्वे त्रयो वा पदा (इ.प्.११०) निहिनकेन
चंक्रमितव्यम् । संघमध्ये वा चंक्रमति । मा चंक्रमाहीति उक्तेन
न चंक्रमितव्यम् । अथ दानि ग्लानो घृतं वा पीतम् । विरेचनं वा पीतं
किञ्चापि चंक्रमति । तन्न क्षमति । पुरतो समं वा गन्तुमोहयित्वा
गन्तव्यम् । अनुवरिवर्त्तन्तेन तदा न क्षमति ।
उ(२४ ५)पाध्यायाचार्याणां वा पृष्ठतो कृत्वा परिवर्त्तित(तु)म् । अथ
खलु अभिदक्षिणमग्रतो करेन्तेन अनुपरिवर्त्तितव्यम् । नापि क्षमति
वेसिकासामन्तकेन चंक्रमितुम् । नापि क्षमति द्युतिकरशालासामन्तकेन
चंक्रमितुं, । वधबन्धनागारसामन्तेन चंक्रमितुम् । (ज्.१०९) नापि
क्षमति अतिप्राकटे वा प्रदेशे चंक्रमितुम् । अथ खलु च्छन्नप्राकटे
प्रदेशे (२४ ६) चंक्रमितव्यम् । एवं चंक्रमे प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥*॥

इइइ.९       म्स्.२४ ६       (ज्.१०९.४);      छ्.५०७ ४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः ।
उष्ट्(र्)अपर्यंकेन प्रहाणमुपविंश(शं)ति । अनन्तरिकानां जानुकेहि
व्यावहन्ति । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवान्
आह । शब्दापयथ षड्वर्ग्गिकान् ते दानि शब्दापिताः । भग(२४ ७)वान्
आह । सत्यं भिक्षवो षड्वर्ग्गिका एवं नाम यूयमुष्ट्रपर्यङ्केन
प्रहाणे निषीदथ । अनन्तरिकानां जात(नु)केहि व्यावहथ आहंसु । आम
भगवन भगवानाह । दुष्कृतं भिक्षवो षड्वर्ग्गिकाः । एवं च
यूयमुष्ट्रपर्यङ्केन प्रहाणे निषीदथ । तेन हि (न) क्षमति ।
उष्ट्रपर्यङ्केन प्रहाणे निषीदितुम् । भगवान् । तान् भिक्षून्
आमन्त्रयति । एवं भिक्षवो निषीदथ । यथा नाग(२४ १)हिमवताः । एकं
नागं द्वे नागा अनुपरिधा(वा)र्य निषीदन्ति । द्वे नागा चत्वारि नागा
अनुपरिवार्य निषीदन्ति चत्वारि अष्ट अष्ट षोडश षोडश (द्वात्रिंशद्)
द्वात्रिंशच्चतुषष्टि नागा अनुप(रि)वार्य निषीदन्ति । (ज्.११०) अथोत्तरेण
यथानुभावं न क्षमति । उष्ट्रपर्यङ्केन निषीदितुं, । भिक्षुणापि
ताव स्वस्ति(क)पर्यङ्केन प्रहाणे निषीदितव्यम् । अथ दानि (इ.प्.१११)
भिक्षु पर्यङ्केन निषण्णो भवति श्रान्तो भ(२४ २)वति । गर्भानि
आमिलायन्ति । नापि क्षमति । उभयानि सन्धी मटमटाये प्रसारितुम् ।
अथ खलु एको पादो सुखाकं प्रसारयितव्यो तममुहूर्त्ते विश्रामिय
सन्मिञ्जिय द्वितीयो पादो सुखाकं प्रसारयितव्यो । उत्थिपित्वा वा एकान्ते
चंक्रमितव्यम् । न क्षमति । ओगुण्ठितशीर्षेण प्रहाणे उपवेष्टुम् । अथ
दानि जरादुर्ब्बलो वा व्याधिदुर्ब्बलो वा भवति । शीर्षं वा (२४ ३)
दुःखति । अर्द्धशीर्षस्य पिथेतव्यम् । एको च कर्ण्णो । अथ दानि एकान्ते
भवति उच्छेदके वा वृक्षमूलके वा विहारे वा प्रतिसंलीनको किञ्चापि
ओगुण्ठितशीर्षो निषीदति । अनापत्तिः । अमूहूर्त्तकं विश्रमिय भूयो
स्वस्तिकपर्यङ्केन निषीदितव्यम् ॥ अथ दानि भिक्षु न पारेति ।
स्वस्तिकपर्यङ्केन निषीदितुम् । [अर्द्धपर्यङ्केन] (२४ ४) निषीदितव्यम् ।
अथ दानि अर्द्धपर्यङ्केनापि न पारेति निषीदितुं, । उभौ पादौ ओसारिय
सुसंवृतेन निषीदितव्यम् । तथा कर्त्तव्यम् । यथानन्तर्यं जानुकेहि न
व्यावहति । न क्षमति । स्तूपं पृष्ठतो करीय निषीदितुम् । संघं वा
पृष्ठतो करीय निषीदितुं, । उपाध्यायाचार्याणां वा पृष्ठतो करिय
निषीदितुम् । वृद्ध[तरकं वा पृ]ष्ट(ष्ठ)तो (२४ ५) करीय निषीदितुम् ।
नापि क्षमति संघमध्ये मा निषीद न्ति(त्ति) । उक्तेन समानेन (ज्.१११)
निषीदितुम् । नापि क्षमति । उपाध्यायाचार्येहि मा निषीद न्ति(त्ति) । उक्तेन
निषीदितुं नापि क्षमति वेसिकासामान्तेन द्युतिकरशालासामन्तकेन
निषीदितुम् । वधबन्धनागारशालासामन्तकेन निषीदितुं, । अतिभुंडे
वा प्रदेशे निषीदितुम् । अथ खलु च्छन्नप्रा(२४ ६)कटे प्रदेशे
निषीदितव्यं, । एवं निषद्ये प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

इइइ.१०       म्स्.२४ ६       (ज्.१११.७);       छ्.५०७ १५
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः ।
ओमुद्धकापि शेय्यां कल्पेन्ति । उत्तानकापि शेय्या कल्पेन्ति । वामेनापि
पार्श्वेन शेय्यां कल्पेन्ति । एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतम् । भिक्षू
भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । (२४ ७) शब्दापयथ
षड्वर्ग्गिकाम् । ते दानि शब्दापिता । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो
षड्वर्ग्गिकाः । एवं नाम यूयमोमुद्धकापि (इ.प्.११२) शेय्यां कल्पेथ ।
वामेनापि पार्श्वेन शय्यां कल्पेथ । आहंसु । आम । भगवं
भगवानाह । दुष्कृतं वो भिक्षवो षड्वर्ग्गिकाः । तेन हि न
क्षमति । उत्तानकेन शेय्यां कल्पितुम् । न क्षमति । ओमुद्धकेन शेय्यां
कल्पयितुम् । न क्षमति । वामे(२५ १)न वा पार्श्वेन शेय्यां कल्पयितुम् ।
भगवान् दानि भिक्षूनामन्त्रयति । (ज्.११२) ओमुद्धका भिक्षवो प्रेता
शेय्यां कल्पयन्ति । उत्तानका भिक्षवो आसुरा शेय्यां कल्पयन्ति । वामेन
पार्श्वेन कामोपभोगिनः । शेय्यां कल्पयति । एवं भिक्षवो शेय्यां
कल्पेथ । यथा सिंहो मृगराज सिंहो भिक्षवो मृगराजा दक्षिणेन
पार्श्वेन शेय्यां कल्पयति । पादेन पादमाधाय दन्तेन द(२५ २)न्तं
आधाय जिह्वाग्रं तालुकाग्रे प्रतिष्ठापयित्वा । अङ्गुलमनुकायं
आयच्छिहित्वा दक्षिणां बाहं शिरस्युपनिधाय वामं बाहामनुकायं
प्रसारयित्वा सो पि प्रतिबोधनां(नन्)।तेन पुरिमं कायमभ्युन्नामेति ।
पृष्ठिमं कायमभिविलोकयति । स चेत्पश्यति । गात्राणामन्यथात्वं
तेन भवति । अनात्तमनो च पश्यति । गात्राणामन्यथात्वं तेन भवति
चित्ते आ[त्तमनो] अ(२५ ३)भिरद्धो भिक्षुणापि ताव शेय्यां प्रज्ञपेंतेन
अभिदक्षिणां प्रज्ञपयितव्या । य(त)था कर्त्तव्या यथा संप(य)तको
येव दक्षिणेन पार्श्वेन शय्यां कल्पेति । न क्षमति । वामेन शय्यां
प्रज्ञपेतुम् । दक्षिणशय्या प्रज्ञपेतव्या । चीवरवंशस्य हेष्ठतो
रात्रीये पुरिमं याममुद्देशप्रयुक्तेन स्वाध्यायप्रयुक्तेन स्थानेन
(ज्.११३) चंक्रमेण वीतिनामयि(२५ ४)तव्या रात्रीये मध्यमे यामे
दक्षिणेन पार्श्वेन सिंहशेय्या कल्पयितव्या । पादेन पादमाधाय
जिह्वाग्रं तालुकाग्रे प्रतिष्ठापयित्वा दक्षिणां बाहां शिरस्युपनिधाय
वामां बाहामनुकायं प्रसारित्वा उत्थानसंज्ञी मनसिकाकारेन्तेन
नापि दानि परिवर्त्तकं यावत्सूर्योद्गमनात्ततो शयितव्यम् । रात्रीये
पश्चिमे यामे पर्यङ्केन वीति(२५ ५)नामयितव्यम् । उद्देशप्रयुक्तेन
स्थानचंक्रमानुयुक्तेन वा । अथ दानि भिक्षुः । दुःखशायी भवति
पारश्येन पारश्यं पल्लट्टन्तो (इ.प्.११३) शयिति अनापत्तिः । जरादुर्ब्बलो
वा व्याधिदुर्ब्बलो वा भवति । दक्षिणे पार्श्वे गण्डं वा पिटकं वा ।
भवति । किञ्चापि वामेन पार्श्वेन शयति अनापत्तिः । न क्षमति । स्तूपं
वा पादतो कृत्वा । शय्यां कल्पयितुम् । संघं, (२५ ६) वा पादतो कृत्वा
शेय्यां कल्पयितुम् । वृद्धतरकं वा पादतो कृत्वा उपाध्यायाचार्यं वा
पादतो कृत्वा शेय्यां कल्पयितुं, । एव(ं) शय्यां प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति । अभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥*॥
उदानं
एवं कठिने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं चक्कलीये प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं विहारे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं खेटे प्रतिपद्यितव्यम् ।
(ज्.११४) एवं पात्रे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं यवागूये (२५ ७) प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं स्थातव्यम् ।
एवं चंक्रमितव्यम् ।
एवं निषीदितव्यम् ।
एवं शेय्या कल्पयितव्यम् ॥ * ॥


(इ.प्.११४)
इव्.१-२      म्स्.२५ ७       (ज्.११५.१);       छ्.५०७ ४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि आयुष्मन्तो
षड्वर्ग्गिकाः । द्वारं बन्धियाणं विहारस्य पश्चा वस्तुके काकवाहं
भंजन्तम् । आसन्ति । आगन्तुकानां भिक्षूणां गणो आगतो द्वारं यावन्ति
न लभन्ति ते दानि ओक्खन्दियाणं प्रविष्टाः । तेहि दाणि (२५ १)
आयुष्मन्तेहि षड्वर्ग्गिकेहि आगन्तुका दृष्टाः पृच्छन्ति । आयुष्मं कुतो
वा प्रविष्टाः । आहंसुः । ओक्खन्दियाणं प्रविष्टाः । ते दानि आहंसु ।
आयुष्मनेवं च यूयमोक्खन्दियाणं विहारं प्रविशथ । ते पि दानि
आगन्तुका आहंसु । एवं च यूयं द्वारं बन्धियाणं विहारस्य पश्चाद्
वस्तुकस्य काकवाहं भञ्जन्ता आसथ ते दानि विवदिताः । भगवतो
मूलं गताः ।
भगवानाह । ना(२५ २)यं ताव क्षमति । ते(ने)वासिकेहि विहारस्य
द्वारं बन्धियाणं विहारस्य पश्चाद्वस्तुकस्य काकवाहं
भंजमानेहि आसितुम् । नापि क्षमति । आगन्तुकेहि विहारमोक्खन्दियाणं
प्रविशितुम् । तेन हि एवमागन्तुकेहि प्रतिपद्यितव्यम् । एवं नि(ने)वासिकेहि
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवमागन्तुकेहि प्रतिपद्यितव्यम् । एते दानि
भिक्षु आगन्तुका आगच्छन्ति । सर्व्वेहि पाडिप(य)क्कपाडियककानि
अ(२५ ३)पावुरणानि उपस्थापयितव्यानि । एकस्यापि अपावुरणि न भवति ।
सर्व्वे विनयातिक्रममासादयंति । एकस्यापि अपावुरणि भवति ।
सर्व्वेषामनापत्तिः ।
अथ दानि कोचि ग्लानो भवति । न दानि उज्झित्वा गन्तव्यम् । अथ खलु
अनुपालेतव्यो । पात्रचीवरमालम्बितव्यम् । नापि दानि पात्र(ज्.११६)चीवरं
गृह्नित्वा अदर्शनेन गन्तव्यम् । अथ खलु अ(२५ ४)विदूरेण गन्तव्यम् ।
मा दानि अदर्शनेन परिजाने हृतम् । हृतं मे पात्रचीवरमिति
गच्छन्तस्य कर्त्तव्यम् । यदि दानि ओश्या भवति तरुणभिक्षूहि अग्रतो
गन्तव्यम् । ओश्या प्रतिवाहन्तेहि । अथ दानि व्याडभयं वा चोरभयं
वा भवति । वृद्धं बालं मध्ये कृत्वा गन्तव्यम् । अथ दानि चोरा
सप्रसादा भवन्ति । वृद्धेहि (इ.प्.११५) अग्रतो गन्तव्यम् । यथा पश्यित्वा
प्रसा(२५ ५)देन अविवर्जिता गच्छेंसु । यदि दानि ग्रामस्य नगरस्य वा
मध्येन गन्तव्यम् । भवति । न दानि क्षमति नगरवे(चे)तियानि
अभिदक्षिणि करेन्ति(ते)हि वा गन्तुम् । अपवामिवा(का) करेन्तेहि वा अथ
खलु उज्ज(ज्जु)केन मा(र्)गकेन गन्तव्यम् । न्याये वासोपगता भवन्ति ।
तरुणा भिक्षु दुवे वा त्रयो वा प्रवेशयितव्या । अग्रतो गच्छथ
संघस्य फासुवि[हार]मुप(२५ ६)दहथ पादतैलेन गुडपानीयेन
प्रतिश्रयेण पुरेभक्तिकेन तेहि दानि प्रावरिय गण्ठिपासकमोबन्धिय
आमन्त्रिय प्रवेष्टव्यम् । प्रविसिय याचित्वा संघस्य
यथासुखपरिभोगं निःसारेपेतव्यम् । पादतैलं वेकालिकं
पुरेभक्तिकं भैक्षितव्यम् । आवि(चि)क्षितव्यं लब्धो प्रतिश्रयो तेहि दानि
यदि तहिमोघो वा (ज्.११७) भवति । नदी तडागं वा पुष्किरिणी वा
उदुपानो वा तहिं पादा(२५ ७)न् प्रक्षालेत्वा प्रावरेत्वा अन्योन्यं
आमन्ध(न्त्र)यित्वा प्रवेष्टव्यम् । अथ दानि गुडपानीयं भवति । तहिं
येव वेकालिकं करिय प्रवेष्टव्यम् । मा पश्येंसु समामपयि इमे
प्रव्रजिता करोन्ति । अथ दानि उभंडितो भवति संविभजित्वा
प्रवेष्टव्यम् । निसृष्टगृहं भवति अनामन्त्रिय प्रविशति अनापत्तिः । न
दानि लभ्या अन्येन गन्तुम् । रच्छाच्छिद्द्रका भवति । अनापत्तिः ।
ग्रामन्तिकं शेय्यासनं, (२६ १) भवति । तहिं गन्तव्यम् । अथ दानि
आरण्यकशेय्यासनं भवति । तहिङ्गन्तव्यम् । संघारामं प्रविशन्तेहि
पुष्किरिणीयं वा तडागे वा ओघे वा पादां धोवित्वा प्रवेष्टव्यम् । अथ
दानि उब्भंडितो संविभजित्वा प्रवेष्टव्यं चेतियाणं प्रदक्षिणी
करेन्तेहि उपानहा ओमुञ्चित्वा काष्ठकेन गृह्नित्वा प्रवेष्टव्यम् । नापि
दानि उच्चशब्दमहाशब्देहि प्रवेष्टव्यम् । नापि नेवासिकां
उल्लय(प)न्ते(२६ २)हि हू ह हे अद्यापि तं तदेवेत्थ वसथ घुण
विद्धातवे नन्द्(अन्)ओपनन्दना यूयं नागराजानो इहैव यूयं जाता
इहैव मरिष्यथ जाता ते शृगाला ये तुम्भाणं मांसानि खादिष्यन्ति ।
नापि दानि नेवासिकेन उल्लपितव्यम् । हू ह हे चण्डमुक्तं पञ्चवर्षिकं
प्रवृत्तं यथापाटितो नापि दानि वक्तव्यं को इत्थं कति वर्षो उत्थिह
नापि दानि (ज्.११८) वक्तव्यम् । को भक्तका नातिथिका कस्य शुवे
भक्तत(२६ ३)र्पणं पुरोभक्तिकं वा (इ.प्.११६) नापि दानि नेवासिकेहि
द्वारं बन्धित्वा काकवाहां भजन्तेहि आसितव्यम् ।
अथ दानि पश्चाद्वस्तुके मृत्तिकाकर्म्मं करोन्ति । ये तापे(ये)
आर्थापे(ये) भवन्ति । आरामिका श्रामणेरो वा यस्य ओहेय्यको सो वक्तव्यो
द्वारं रक्षन्तो आसा(स ।) अथ दानि अपदुरको विहारो भवति ।
प्रविशितव्यम् । अथ दानि घट्टितको भवति । अपावुर(२६ ४)णेन
अपदुरियाणं प्रविशितव्यम् । संघारामं प्रदक्षिणी करेन्तेहि
आगन्तव्यम् । यत्र भिक्षूणामासनप्रज्ञप्तिर्भवति । तहिं नवकं
तस्मिं चीवरबिसियन् थवियाणं कुण्डिकां वा उपानहौ वा थवियाण
नेवासिका पृच्छितव्याः । आयुष्मं पादधोवनिका कहिं कल्पियकरकी
कहिमकल्पि(य)करकी कहि(ं) यदि ताव आवि(चि)क्षन्ति पादधोवनिकायां
पादां (२६ ५) धोवियाणमकल्पियकरकीतो हस्ता निर्म्मादियाण
कल्पियकरकीतो प्रक्षालिय ततो चेतियं वन्दितव्यं चेतियं वन्दियाणं
यत्र नेवासिका भवन्ति तत्र गन्तव्यमल्लीयाणं नापि क्षमति । वक्तुं
वन्दामी त्ति । अथ खलु वक्तव्यम् । आयुष्मन् वन्दिष्यन् ति नेवासिकेहि
वर्षाग्रं पृच्छितव्यम् । कति वर्षो आयुष्मन यदि (ज्.११९) ताव आगन्तुको
वृद्धतरको भ(२६ ६)वति । नेवासिकेन उत्थिय पादा वन्दितव्या । आसनं
दातव्यम् । अथ दानि नेवासिको वृद्धतरको भवति । आरोग्यापिय एवं
करियाणमासनं दातव्यम् । यं कालं विश्रान्तो भवति पृच्छितव्यम् ।
आयुष्मनस्ति एतावति वर्षस्य विहारको प्रापुणति । यदि ताव जल्पति
प्रापुणति त्ति विहारको गृह्नितव्यो मञ्च पीठं बिसि चतुरस्रको कुच्चं
बि(ं)बोहनं गृह्नितव्यम् । नापि (२६ ७) दानि क्षमति । त्रि(ते)हि आगन्तुकेहि
नेवासिकां कुत्सिय हंभिय आयुष्मन्नद्यापि यूयमिह वसथ हे हे
शिष्टा वष्टा यूयं जानाते ये शृगाला ये युष्माकं मांसानि
खादिष्यन्ति । अथ खलु संप्रहर्षयितव्या वक्तव्या आयुष्मन् शोभनं
क्रियति संघारामो केलापीयति । धूमो क्रियति । कुलानि प्रशादीयन्ति ।
अविकालको पादां धोविय म्रक्षिय दीपमादीपि(२६ १)य शेय्यां
प्रज्ञपिय प्रतिक्रमितव्यं नापि दानि क्षमति । अपरेज्जुकातो कल्यतो
उत्थिहन्तकेनैव (इ.प्.११७) भक्तशालं प्रविशितुम् । आयुष्मन् किं सिध्यति
किं पच्यति किं भक्तकानां स्थितिका । अथ खलु कल्यतो येव उत्थिय
निवासिय प्रावरिय हस्तान्निर्म्मादिय पात्रं गृह्निय प्रविशितव्यम् । अथ
दानि तहिं विहारके अनुग्रहो भवति विहारकं वा भक्त भवति ।
नेवासिकेहि वक्तव्यम् । आ(२६ २)युष्मन मा पिण्डाय प्रविशथ । इह य्येव
भुंजिष्यथ । अथ (ज्.१२०) दानि भवति । आगन्तुकानां पिण्डकानां
पिण्डभक्तानि उद्दिशितव्यानि । अथ दानि भक्तकानि उद्दिशितव्यानि । अथ
दानि भक्तकानि न भवन्ति नेवासिकेहि वक्तव्यमायुष्ममागमेथ
सहितका पिण्डाये प्रविशिष्यामः । ततो सहितकेहि प्रविशितव्यम् । अथ दानि
आगन्तुका भिक्षू विहार आगता भवन्ति । नायं (२६ ३) क्षमति ।
नेवासिकेहि वक्तुमो ह हे नावा पञ्चवर्षिकडंयदुक्कं
श्रमणमाताप्रजाता त्ति । अथ खलु आगन्तुकानामेहि स्वागतं
कर्त्त(व्य)ं, । एतु आयुष्मन्तो स्वागतमायुष्मन्तो अनुरागतम्
आयुष्मन्तो मा श्रान्ता मा क्लान्ता पादां प्रक्का(क्षा)लेथ । हस्तां
निर्म्मादेथ पानीयं पिबथ विश्रमथ न्ति(त्ति) । यदि ताव पुरेभक्ते
आम(ग)ता भवन्ति पुरेभ(२६ ४)क्तिकेन च्छन्दयितव्याः । देशकाले
आगता भवन्ति । भक्तकृत्येन च्छ(न्द)षि(यि)तव्याः । विकाले आगता
भवन्ति विकालिकेन च्छन्दयितव्याः । विकारको उद्दिशितव्यो । मञ्च
पीठं बिसी चतु(र)श्रकं कुच्चकं बिम्बोहनं (ज्.१२१) उद्दिशितव्यम् ।
पादम्रक्षणेन च्छन्दयितव्या । अथ अपरेज्जुकातो यदि ताव बाहिरकं
भक्तं भवति । अनुग्रहो वा भवति (२६ ५) वक्तव्यम् । आयुष्मं मा
पिण्डाये प्रविशथ । इह य्येव भुंजिष्यथ । अथ दानि भक्तका न
भवन्ति । आगन्तुकां पिण्डभक्तकानि उद्दिशितव्यानि । अथ दानि
पिण्डचारिको भवति । यं कालम् । आगन्तुका पिण्डाथे(ये) व(च)रिय विहारं
आगता भवन्ति । ततो यदि नेवासिकानां व्यञ्जनानि भवन्ति । खज्जकानि
भवन्ति । ततो यदि स्नेहको वा (२६ ६) भवन्ति । तेहि आगन्तुकानां
सम्विभागो कर्त्तव्यो । अथ दानि एवं पि न भवति । अन्तमसतो यदि तहिं
किञ्चि पिण्डचारिकं प्रणीततरकं भवति । आगन्तुकानां सारणीयं
कर्त्तव्यम् । (इ.प्.११८) नेवासिकेहि सर्व्वमारोचयितव्यम् । वक्तव्यम् ।
आयुष्मन्तो अमुकं कुलं मा प्रविशथ । पात्रनिकुब्जनं समुतीकृतं,
अमुत्र शुनखा चण्डाः । अमुकम[श्रा]द्धकु(२६ ७)लं या क्रिया
आरोचयितव्या ।
अथ दानि । आरण्यकं शेय्यासनं भवति । न क्षमति । तेहि
नि(ने)वासिकाहि द्वारं च बन्ध(धि)य विहारस्य पश्चा वस्तुके
काकवाहां भञ्जन्तेहि आसितुम् । अथ दानि सिंहभयं वा भवंति
व्याघ्रभयं वा चोरभयं वा (ज्.१२२) भिक्षू च पलिगुद्धका भवन्ति ।
च्छायनिका वा लेपनिका वा करेन्ति किं वा(चा)पि द्वारं घटेन्ति
अनापत्तिः । सर्व्वे येव गोच(२७ १)रं प्रविशन्ति । किञ्चापि घट्टेन्ति
अनापत्तिः । एको वा रक्षपालो दातव्यो वक्तव्यम् । आयुष्म(ं) द्वारं
बन्धिय द्वारकोष्ठकस्य उपरि आसाहि यदि केचि आगन्तुका आगच्छेंसु ।
ततो द्वारं ददेसि । तेन उपरि द्वारकोष्ठस्य आसितव्यम् । यदि ताव केचि
आगन्तुका आगच्छेन्ति । तेषां द्वारं दातव्यम् । यं कालं ते नेवासिका
निद्धाविता भवन्ति नापि क्षा(क्ष)मति तेहि नेवासि(२७ २)केहि वक्तुम् ।
आयुष्ममेषा नावा मुच्यति एषो साध्वो(र्थो) प्रयातो गच्छन्तु
आयुष्मन्तो गतं मार्ग्गस्य श्रेयो । अथ खलु समाश्वासितव्यम् । वसन्तु
आयुष्मन्तो रमंतु आयुष्मन्तो यदि ताव स्तूपिकेन वा कार्येण आगता
भवन्ति । स्तूपिकं कार्ष(य)(ं) परिप्रापयितव्यम् । सांघिकेन कार्येण
आगता भवन्ति । सांघिकं कार्यं परिप्रापयितव्यम् । यं कालं
परिप्राप्तकार्यं भ(२७ ३)वति । यदि कोचि सार्था(र्थो) प्रयातो भवति ते
भिक्षु वाणिजकस्य सार्थवाहस्य परिन्दितव्या वक्तव्यम् । उपासक
दानपति इमे भिक्षवो त्वया सार्द्धं गमिष्यन्ति । इमे भिक्षु तव
परिनिन्दिता भवन्तु तेषां गच्छमनो(माना)नां पथ्यदनेन वैकल्यं
कर्त्तव्यम् । एवं हि (ज्.१२३) आगन्तुकेहि प्रतिपद्यितव्यं न प्रतिपद्यन्ति ।
आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामंति ॥ * ॥

(इ.प्.११९)
इव्.३-४       म्स्.२७ ३       (ज्.१२३.३);       छ्.५१० ३
भगवा(२७ ४)न् श्रावस्त्यां विहरति । अपरो दानि भिक्षुः । आगन्तुको
आगतो तस्य दानि अपरो भिक्षुः । वृद्धतरको परिज्ञातको भवति । सो च
अपरेण भिक्षुणा सार्द्धं वाचोवाचिकां करोति । सो दानि आगन्तुको
अल्लीयतस्य नेवासिकस्य पादां वन्दन्ति । सो दानि अन्य विज्ञान समंमी न
समन्वाहरति । न तं प्रतिसंमोदति सो दानि अप्रतिसंमोदिय ग(२७ ५)तो ते
दानि अपरकालेन उभये समागता सो दानि स्थविरो पृच्छति । आयुष्मं
केच्चिरो ति । आगतस्य आहारे चच्चिरो एवच्चिरो च सो आह आयुष्मनेवच्चिरो
तव आगतस्य न च मे पादवन्दको उपसंक्रमसि । सो दानाह । वन्दिता
मया तव पादा त्वं च मम न प्रतिसंमोदेसि । सो दानाह । कदा वा
किं वा । सो दानाह । अमुकं दिव(२७ ६)सं त्वममुकेन भिक्षुणा
सार्द्धं वाचं(चो)वाचिं करोषि । तदा तव मया पादा वन्दिता सो दानि
आह आयुष्मन् वाचोवाचिं करेन्तस्य पादां वन्दसि । सो दानि आह । एवं च
यं त्वं मम पादां वन्दिन्तस्य न प्रतिसंमोदेसि । ते दानि विवदिताः ।
भगवतो मूलं गताः ।
भगवानाह । नायं ताव क्षमति । आगन्तुकेन नेवासि(ज्.१२४)कस्य
वाचोवाचिं करेन्तस्य पादां वन्दितुम् । नापि क्षमति पादेहि
व(२७ ७)न्दियमाणेहि न प्रतिसंमोदितुम् । तेन हि एवं पादा वन्दितव्याः ।
एवं प्रतिसंमोदितव्यम् । किन् ति दानि एवं पादा वन्दितव्या । एवं
प्रतिसंमोदितव्यम् । एषो दानि भिक्षु आगन्तुको आगतो भवति । तस्य कोचि
भिक्षु परिज्ञातको भवति । सो च अपरेण भिक्षुणा सार्द्धं वाचोवाचिं
करोति । नापि क्षमति तस्य तं वेलं पादां वन्दितुमुश्वास(च्चार)ं वा
उपविष्टो भवति न क्षमति । तं वेलं पादां (२७ १) वन्दितुम् । एवं
प्रश्वास(स्राव)ं करेन्तस्य दन्तकाष्ठं खादन्तस्य स्नायति वा
एकनिवसनो वा भवति । भक्तकृत्यं करोति । पुरेभक्तिकं वा करोति ।
द्विभूमिकं वा उक्कस(म)ति त्वरितं वा अति(भि)क्रमति न क्षमति तं
वेलं तस्य पादां वन्दितुं, । न क्षमति मृत्तिकाकर्म्म करेन्तस्य ॥
पे ॥ पात्रपाकं ददन्तस्य चीवरं धोवन्तस्य रजनिका पठन्तस्य
चीवराणि सीवन्तस्य (इ.प्.१२०) रंजेन्त(२७ २)स्य च्च(चे)ल्लपरिकर्म्मं वा
करेन्तस्य पादां धोवन्तस्य हस्ता निर्म्मादन्तस्य चेतियं वन्दन्तस्य
पात्रं निर्म्मादेन्तस्य धूपं वा पिबन्तस्य अक्षिणि वा अञ्जन्तस्य
पुस्तकं वाचन्तस्य पुस्तकं लिखन्तस्य वर्च्चकुटीं गच्छन्तस्य
नग्नस्य वा (ज्.१२५) एकनिवसनकेन वा । अथ खलु यं कालं
समवस्थाये निषण्णो भवति तं वेलमलीयाणं शीर्षेण पादां
वन्दितव्या । कर्कटग्रा(२७ ३)हिकाये वन्दितव्या । अन्धकारे वा उद्देशं
देन्तस्य उद्दिशन्तस्य वा निवासन्तस्य वा चीवरं प्रावरन्तस्य त्वरितं
वा गच्छन्तस्य न क्षमति । ओगुण्ठितकायेन न क्षमति । ओहितहस्तेन
न क्षमति । उपानहारूढेन सामीचीकरेन्तेन न क्षमति । जानुकेन वा
जंघाहि वा वन्दितुम् । अथ खलु पादा वन्दितव्या । पादां
व(२७ ४)न्दन्तेन जानितव्यम् । यदि कस्यचि व्रणा भवति । गण्डो वा पिटको
वा न दानि सहसा उप्पीडितव्यम् । अथ खलु तथा वन्दितव्यम् । यथा न
दुःखापिये पादेहि वन्दयन्तेहि । न दानि मेण्ढेन विय आसितव्यं
पादेहि वन्दयंतेहि । अथ खलु प्रतिसंमोदयितव्यम् । स्वागतम्
आयुष्मन्तो अनुरागतमायुष्मन्तो मासि श्रान्तो मा(२७ ५)सि क्लान्तो पादां
प्रक्षालेहि हस्तां निर्म्मादेहि विश्रमाहि यदि ताव पुरेभक्ते आगतो
भवति । पुरोभक्तिकेन च्छन्दयितव्यो । देशकाले आगतो भवति ।
भक्तकृत्येन च्छ(न्द)यितव्यो विकाले आगतो भवति । वेकालिकेन
च्छन्दयितव्यो । यदि तावद्वस्तुकामो भवति । पात्रचीवरं
प्रतिसामयितव्यं विहारको उद्दिशितव्यो (२७ ६) अथ दानि गन्तुकामो
भवति । आह । अन्यत्र गमिष्यन् ति । वक्तव्यम् । गच्छाहि त्ति एवं पादा
वन्दितव्या । एवं प्रतिसंमोदितव्यं न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

इव्.५       म्स्.२७ ६       (ज्.१२६.१);       छ्.५१० २८
(ज्.१२६) भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि
आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः । गृह्यालापेन आलापेन्ति अम्बे अत्ते भाव भट्ट
तात हंघो हे हे हो (२७ ७) किं, भणसीति । एतं प्रकरणं भिक्षू
भगवतो (इ.प्.१२१) आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ
षड्वर्ग्गिकां ते दानि शब्दाविताः । भगवानाह । सत्यं भिक्षव
षड्वर्ग्गिकाः । एवं नाम यूयं गृह्यालो(ला)पेन आलापयथ ।
आम्ब(अम्बे) अत्ते भाव भट्ट तात अहंघो हे हे हो किं भणसि त्ति ।
आहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । एवं यूयं गृह्यालापेन आलपेथ । ते(२८ १)न हि न
क्षमति गृह्यालापेन आलपितुं तेन हि प्रतिसंमोदितव्यम् । आयुष्मान् दानि
उपाली कालज्ञो वेलज्ञो समयज्ञो भगवन्तमुपसंक्रमिय पृच्छति ।
कथं भगवं नवकेहि भिक्षूहि स्थविरा भिक्षू आलपितव्या । भगवान्
आह । आलपे(ये) ति वा भन्ते ति वा आयुष्मन्ते ति स्थविरो दानि भगवन्तं
पृच्छति कथं भगवां स्थविरेहि भिक्षूहि नवका भिक्षू (२८ २) (ज्.१२७)
आलपितव्या । भगवानाह । नामेन वा गोत्रेण वा । वर्षाग्रेण वा एषो
दानि भिक्षुस्य उपाध्यायो वा आचार्यो वा शब्दापयति । नायं क्षमति ।
गृह्यालपेन आलपितुम् । हंघो हे हे त्ति । अथ खलु नामेन वा गोत्रेण
वा शब्दापयितव्यो । तेनापि न क्षमति । गृह्यालपेन व्याहर्त्तुं, । हा किं
भणसीति । अथ खलु वक्तव्यं वन्दामि उपाध्यायं वा । (२८ ३)
आचार्यं वा किमाणपेहि त्ति । किं करेमि त्ति । वृद्धतरको शब्दापयति ।
नायं क्षमति हा न्ति(त्ति) प्रव्याहरितुम् । अथ खलु वक्तव्यम् । आर्ये वा
भन्ते वा आयुष्मन् ति वा किम(आ)णपेसी न्ति(त्ति) किं करेमि । एषो भिक्षु
मातरं पितरं वा भगिनीं वा शब्दापयितुकामो भवति नायं क्षमति
शब्दापयितुम् । अम्बे त्ति वा अत्ते ति वा भट्टे ति वा । अथ ख(२८ ४)लु
सालोहिते ति वा शब्दापयितव्याः । अथ दानि भिक्षुस्य पिता वा भगिनी वा
शब्दापयति । नायं क्षमति हा किं भणसि त्ति प्रव्याहर्त्तुम् । अथ खलु
वक्तव्यम् । सालोहिते किमाणपेसि किं करेमि । एषो भिक्षुः । उपासकां, वा
दानपतीना(नी)ं वा विहारस्वामिनीं वा शब्दापितुकामो भवति । नापि
क्षमति । अम्बे ति वा अत्ते ति वा भट्टे (२८ ५) ति वा । अथ खलु उपासके त्ति
वा दानपत्ति ति (ज्.१२८) वा विहारस्वामिनि ति वा शब्दापयितव्यम् । भिक्षू
वा उपासकं वा दानपतिं वा शब्दापयितुकामो (इ.प्.१२२) भवति । नापि
क्षमति भावे त्ति वा भट्टे ति वा । आयुष्मं त्ति वा । अथ खलु दानपत्ति
ति(ति त्ति) वा भिक्षू वा तेहि शब्दापयति । नायं क्षमति । हा किं भणसि ति
व्याहर्त्तुं, । अथ खलु वक्तव्यम् । सा(२८ ६)लोहित किमाणपेसि । किं करोमि
त्ति । ते एते(न) गृह्यालापेन आलपन्ति वा । प्रव्याहरन्ति वा ।
विनयातिक्रममासादयति । स्त्री वा पुरुषो वा महन्तो भवति । न दानि
मातापितृकंठेन आलपितव्या महल्लको महल्लकेति वा वक्तव्या । अथ
दानि कोचि पृच्छति । को ते उपाध्यायो को ते आचार्यो वा न दानि वक्तव्यम् ।
असुको आचार्यो असुको (२८ ७) उपाध्यायो । अथ खलु वक्तव्यम् । अर्थहेतोर्
न्नामं गृह्नामि । असुको मे उपाध्यायो असुको मे आचार्यो आलपितव्यं, ।
एवं प्रव्याहर्त्तव्या(व्यम् ।) न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

इव्.६       म्स्.२८ ७       (ज्.१२८.१४);      छ्.५१० १९
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । विस्तरेण निदानं कृत्वा क्षत्रियपर्षा
दानि सन्निपतिता कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) ते दानि आयुष्मन्तो
नन्दनोपनन्द(२८ १)ना आगच्छिय तेषां मध्ये निषण्णाः । ते दानि । तेहि
निषण्णेहि न पारेन्ति कार्याणि कर्त्तुमोध्यायन्ति । पश्यथ भणे वयं
येव सन्निपतिता कर्म्माणि करिष्याम न्ति(त्ति) । इमे पि श्रमणका
आगच्छिय मध्ये निषण्णाः । नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां श्रामण्यं
भिक्षूहि श्रुतम् । (ज्.१२९) भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह ।
शब्दापयथ नन्दनोपनन्दनां ते दानि शब्दापिता । भगवानाह ।
सत्यं भि(२८ २)क्षवो नन्दनोपनन्दना । एवन्नाम क्षत्रियपर्या(षा)ये
सन्निपतिता कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) । यूयं दानि गच्छिय । तेषां
मध्ये निषण्णा ते दानि तुम्भेहि निषण्णेहि न पारेन्ति कार्याणि कर्त्तुं, ।
ते दानि ओध्यायन्ति । पश्यथ भणे वयं येव ताव निषण्णा कार्याणि
कारय न्ति(त्ति) । इमे पि श्रमणका गच्छियाणं मध्ये निषण्णा नष्टं
भ्रष्टं कुतो इमेषां श्रामण्यमाहंसु । आम । (२८ ३) भगवन्
(इ.प्.१२३) भगवानाह । तेन हि एवं क्षत्रियपर्या(षा)ये किञ्चि कार्यं
भवति । न क्षमति गतागतस्य । उपसंक्रमितुम् । अथ खलु ये तहिं
वृद्धतरका क्षत्रिया भवन्ति । ते ताव अल्लिपितव्या वक्तव्यम् । दीर्घायु
क्षत्रियपर्या(षा)ये इमं च कार्यमल्लीयामि त्ति । यदि ताव ते जल्पन्ति
भन्ते मा अल्लीपथ न्ति(त्ति) न क्षमति अल्लीपितुं, । अथ (२८ ४) दानि
जल्पन्ति । अल्लीपथ न्ति(त्ति) । अल्लीपितव्यम् । नापि क्षमति । च्छत्रेण
धार्यन्ते उपानहांहि वा ओबद्धाहि क्षत्रियपर्या(षा)यम्
उपसंक्रमितुम् । अथ खलु एकान्ते च्छत्रं निक्षिपिय उपानहायो मुंचिय
(ज्.१३०) ततो अल्लीपितव्यम् । नापि दानि दर्शनोपचारे निक्षिपितव्यम् । अथ
खलु प्रतिकृत्येव निक्षिपितव्यम् । दर्शनपथे उपसंक्रमि(२८ ५)त्वा न
दानि वक्तव्यम् । सुखं भवन्तो सुखं मार्ष अथ खलु आरोग्यापिय
यादृशमासनं दीयति । तादृशे आसने उपविशितव्यं नापि क्षमति । आसने
क्षिपा(या)धर्म्ममापद्यितुम् । नापि क्षमति । ते निन्दितुम् । ये क्षत्रिया
कुशला भवन्ति प्रागेव ते नैरयिका भवन्तीति । अथ खलु वक्तव्यम् ।
क्षत्रिया नाम यूयमग्रो वर्ण्णो ज्येष्ठो वर्ण्णो (२८ ६) द्विहि कुलेहि
तथागता अर्हन्तः सम्यक्सम्बुद्धाः । उत्पद्यन्ति । क्षत्रियकुले वा
ब्राह्मणकुले वा । दुवे चक्राणि धर्म्मचक्रं बलचक्रं च । तवाहं
हितोपसंहारेण रक्षावरणगुप्तिये सुखं च पय(फा)सुखञ्च
विहरामि । कार्यङ्कृत्वा उत्थायासनातो गन्तव्यम् । एवं क्षत्रियपर्षा
उपसंक्रमितव्या न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

इव्.७       म्स्.२८ ७       (ज्.१३०.१३);      छ्.५११ ४
(२८ ७) भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा
ब्राह्मणपर्या(षा) दानि सन्निपतिता कार्याणि करिष्यामो ति । ते दानि
आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना आगच्छियाणं मध्ये निषण्णा ते दानि तेहि
निषण्णेहि न पारेन्ति । कार्याणि कर्त्तुं, । ते दानि ओध्यायन्ति । वयं
येच(व) ताव निषण्णा कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) । इमे पि श्रमणका
आगच्छियाणं मध्ये निष(२९ १)(ज्.१३१)ण्णा नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां
श्रामण्यम् । एतं (इ.प्.१२४) प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतम् । भिक्षू भगवतो
आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ नन्दनोपनन्दां ते दानि
शब्दापिता । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो नन्दनोपनन्दना । एवं
नाम ब्राह्मणपर्षा सन्निपतिता कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) । यूयं दानि
तेषां गच्छियाणं मध्ये निषण्णा ते दानि तुम्भेहि निषण्णेहि न
पारे(२९ २)न्ति कार्याणि कर्त्तुं, । ते दानि ओध्यायन्ति । पश्यथ भणे वयं
येव ताव निषण्णा कार्याणि करिष्यामो ति । इमे पि श्रमणका आगच्छियाण
मध्ये निषण्णका । नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां श्रामण्यम् । आहंसु ।
आम । भगवन
भगवानाह । सम्यग्भिक्षवो जनो ओध्यायन्ति तेन हि एवं
ब्राह्मणपर्षा उपसंक्रमितव्या । किन् ति दानि ब्राह्मणपर्षा
उपसंक्रमितव्या ॥ एतं दानि भिक्षुस्य किं(२९ ३)चि ब्राह्मणपर्षायां
कार्यं भवति । नायं क्षमति । गतागतस्य ब्राह्मणपर्षाम्
उपसंक्रमितुम् । अथ खलु ये तहिं ब्राह्मणमहत्तरका भवन्ति । ते
प्रतिकृत्येव उपसंक्रमितव्या । दीर्घायु अस्ति मे किञ्चिद्
ब्राह्मणपर्षायां कार्यमल्लीयाम न्ति(त्ति) । यदि ताव जल्पन्ति । भन्ते
मा अल्लीयथ न्ति(त्ति) । न क्षमति । अल्लीपितुम् । अथ दानि जल्पन्ति अल्लीपथ
न्ति(त्ति) ततो अल्लीपि(२९ ४)तव्यम् । नापि दानि क्षमति । च्छत्रेण वा
धार्यन्तेन उपानहाहि आबद्धाहि ब्राह्मणपर्षा आल्लीपितुम् । अथ
ख(लु) च्छत्रोपानहामेकमन्ते स्थपिय ब्राह्मणपर्षायाम्
उपसंक्रमितव्यम् । नापि दानि दर्शणोपचारे निक्षिपितव्यम् । अथ खलु
प्रतिकृत्येव (ज्.१३२) निक्षिपितव्यम् । दर्शनपथे उपसंक्रमित्वा न दानि
वक्तव्यम् । सुखं भवन्तो सुखं मा(२९ ५)र्ष अथ खलु
आरोग्यापयि(पिय) त्वा(या)दृशमासनं लभ्यति तादृशे आसने
उपविशितव्यम् । नायं क्षमति । आसने क्षीयाधर्म्ममापद्यितुम् । अथ
खलु ता(या)दृशमासनं दीयति । तादृशे उपविशितव्यम् । नापि क्षमति ते
निन्दितुम् । माणवकस्य मानहतस्य इहलोके भूतस्य कुक्कुटो शूकरो
श्वानो शृगालो पञ्चमो मूष(२९ ६)को निरयो षष्ठो न्ति(त्ति) । अथ खलु
वक्तव्यम् । ब्राह्मण नाम यूयमग्रो वर्ण्णो ज्येष्ठो वर्ण्णो श्रेष्ठो
वर्ण्णो द्विहि कुलेहि तथागता अर्हन्तः सम्यक्सम्बुद्धाः । लोके
उत्पद्यन्ति । क्षत्रियकुले वा ब्राह्मणकुले (इ.प्.१२५) वा एवं कार्यं करिय
गन्तव्यम् । एवं ब्राह्मणपर्षाये प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

इव्.८       म्स्.२९ ६       (ज्.१३२.१२);       छ्.५११ १६
भगवान् श्रावस्त्यां वि(२९ ७)हरति गृहपतिपर्षा दानि सन्निपतिता ।
कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) । आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना आगच्छिय
तेषां मध्ये निषण्णा । ते दानि तेहि निषण्णेहि न पारेन्ति कार्याणि
कर्त्तुम् । ते दानि ओध्यायन्ति । पस्यथ भणे वयं ये(व) ताव सन्निपतिता
कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) । इमे पि श्रमणका मध्ये आगच्छियाणं
निषण्णाः । नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां श्रामण्यम् । एतं (२९ १)
प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं भिकू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह ।
शब्दापयथ नन्दनोपनन्दा(द)नाम् । ते दानि शब्दापिताः । भगवान्
आह । सत्यं भिक्षवो नन्दनोपनन्दा(द)नाम् । एवं नाम गृहपतिपर्षा
सन्निपतिता कार्याणि करिष्या(ज्.१३३)म न्ति(त्ति) । एतदेव सर्व्वं भगवां
विस्तरेण प्रत्यारोचयति । यावत्पश्यथ भणे वयं येव ताव सन्निपतिता
कर्म्माणि कर(रि)ष्याम (२९ २) न्ति(त्ति) । इमे पि श्रमणका आगच्छिय
मध्ये निषण्णा नष्टं भ्रष्टम् । कुतो इमेषां श्रामण्यमाहंसु ।
आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं गृहपतिपर्षा उपसंक्रमितव्या । किन् ति
दानि गृहपतिपर्षा उपसंक्रमितव्या । एतं दानि भिक्षुस्य
गृहपतिपर्षायां किञ्चित्कार्यं भवति । न क्षमति । गतागतस्य
आल्लीपितुम् । अथ खलु ये तत्र गृहपतिमहत्तरकाः भवन्ति । (२९ ३) ते
प्रकृत्येव ते(ता)(व) प्रतिसरितव्या । वक्तव्यम् । दीर्घायु अस्ति किञ्चि
गृहपतिपर्षायां कार्यम् । अल्लीयाम मा आल्लीयामो न्ति(त्ति) । यदि ताव
जल्पन्ति । भन्ते मा आल्लीपथ न्ति(त्ति) । न क्षमति आल्लीपितुम् । अथ दानि
जल्पति । आल्लीपथ न्ति(त्ति) । अल्लीपितव्यम् । नापि क्षमति च्छत्रेण
धार्यन्तेन उपानहाहि आबद्धाहि गृहपतिपर्षा उपसंक्रमितुम् । अथ
खलु एकत(२९ ४)मन्ते च्छत्रोपानहां निक्षिपिय गृहपतिपर्षा
उपसंक्रमितव्या । नापि दर्शनोपचारे निक्षिपितव्यम् । अथ खलु
प्रकृत्येव निक्षिपितव्यम् । दर्शनपथे उपसंक्रमित्वा न (इ.प्.१२६) दानि
वक्तव्यम् । सुखं भवन्तो सुखं मार्ष । अथ खलु आरोग्यापिय
यादृशमासनं लभ्यते तादृशे आसने उपविशितव्यम् । (ज्.१३४) नापि दानि
क्षमति । कुत्सितुं वा पन्सितुं वा गृ(२९ ५)हपतिका नाम यूयं
तुलाकूटमानकूटेहि दिवसं लोकं मुषंता आसथ । अथ खलु
वक्तव्यं, ।
सागरा च अनगारा च उभे अन्योन्यनिश्रिता
आरागयन्ति । सद्धर्म्मं सम्यक्सम्बुद्धं देशितम् ॥
सागाराष्ट्रं नगाराणां संप्रयच्छन्ति दक्षिणाम् ।
अनागारा प्रगृह्नन्ति । प्रतिसंयम्य विनोदना ।
अमिषचक्रं निश्राय धर्म्मचक्रं प्रवर्त्ततीति ॥
उक्तं चेदं भग(व)ता (२९ ६) बहुकरा भिक्षवो ब्राह्मणगृहपतयो ।
यं वो प्रत्युपस्थिता ।
चीवरपिण्डपातशेय्यासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्कारेहि तेहि यूयं
निश्राय तथागते ब्रह्मचर्यं चरथा महतो ओघस्य निःसरणार्थं
सर्व्वे इति प्रवृत्तका कर्त्तव्या । एवं कार्यं करिय गन्तव्यम् । एवं
गृहपतियथा(पर्षा) उपसंक्रमितव्या न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

इव्.९       म्स्.२९ ६       (ज्.१३५.१);       छ्.५११ २५
(ज्.१३५) भगवान् श्रावस्त्यां वि(२९ ७)हरति तीर्थिकपर्या(षा) दानि
सन्निपतिता कार्याणि करिष्याम न्ति(त्ति) । ते दानि आयुष्मन्तो
नन्दनोपनन्दना तेषां गच्छियाणं मध्ये निषण्णाः । ते दानि तेहि
निषण्णेहि न पारेन्ति कार्याणि कर्त्तुं, । ते दानि ओध्यायन्ति । पश्यथ
भणे च(व)यं येवं ताव सन्निपतिता कार्याणि करिष्यामो ति । इमे पि
श्रमणका आगच्छिय मध्ये निषण्णा । नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां
श्रामण्यम् । (३० १) एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतम् । भिक्षू भगवतो
आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ नन्दनोपनन्दनाम् । ते दानि
शब्दापिता । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो नन्दनोपनदना एवं
नाम । तीर्थिकपर्षा सन्निपतिता (इ.प्.१२७) कार्याणि करिष्यामो न्ति(त्ति) ।
यूयं दाणि गच्छियाण तेषां मध्ये निषण्णा । तदेव सर्व्वं भगवां
विस्तरेण प्रत्यारोचयति । नष्टं भ्रष्टं कुतो इमेषां (३० २) श्रामण्यं
आहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं तीर्थिकपर्षा उपसंक्रमितव्या । एतं दानि
भिक्षुस्य किंचि तीर्थिकपर्षाये कार्यं भवति । नायं क्षमति ।
भिक्षुणा गतागातस्य तीर्थिकपर्षा उपसंक्रमितुम् । अथ खलु
प्रतिकृत्येव ताव वृद्धतरका प्रतिसरितव्या । वक्तव्यमायुष्ममस्ति मे
किञ्चि तीर्थिकपर्षाये कार्यमाल्लीपाम मा आल्ली[या]मोथ न्ति(त्ति) । यदि
(३० ३) ताव जल्पन्ति । मा आल्ली(ज्.१३६)पथ न्ति(त्ति) । न क्षमति अल्लीपितुम् ।
अथ दानि जल्पन्ति । अल्लीपथ न्ति(त्ति) । उपसंक्रमितव्यम् । याव न दानि
क्षमति । आसने क्षिपा(या)धर्म्ममापद्यितुं, । अथ खलु यादृशं
(आसनं) लभ्यते । तादृशो उपविशितव्यम् । नापि क्षमति । कुत्सितुं वा
पंसितुं वा अश्राद्धा तीर्थिकाः । अह्रीका तीर्थिकाः । अनोत्रापिनो
तीर्थिकाः । मिथ्यादृ(३० ४)ष्टिका तीर्थिकाः । कुसिदा हीनावीर्या
तीर्थिकाः । दुःप्रज्ञा तीर्थिकाः । अथ खलु एवं वक्तव्यम् ।
सर्व्वाश्रामिणानोपवादे कदाचि त्रैविद्यप्राप्ताः बहुश्रुता यस्य
प्रशंसा तमनुप्रशंशे तेषां गुणमेव वदेन दोषन्ति । वक्तव्यम् ।
दुष्करं गृहिलिङ्गापरित्यागो दुष्करं वस्तिसंयमो दुष्करमरण्यवासो
एवं कार्यं करिय गन्तव्यम् । एवं, (३० ५) तीर्थिकपर्षा
उपसंक्रमितव्या न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

इव्.१०       म्स्.३० ५       (ज्.१३६.१२);      छ्.५११ ३
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । एतं दानि भिक्षुस्य आर्यपर्या(षा)ये
कार्यं भवति । नायं क्षमति । गतागतस्य वृद्धान्तमुक्कसितुम् ।
अथ खलु प्रकृत्येव ताव उपाध्यायो वा आचार्यो वा आमन्त्रयितव्यो
वक्तव्यम् । उपाध्यायाचार्या संघस्य म(३० ६)ध्यं मे किञ्चित्कार्यं
(ज्.१३७) आल्लीयामि । मा अल्लीयामि त्ति । उपाध्यायेन वा आचार्येण वा
जानितव्यम् । यदि ताव सो भवति । उस्रेणको वा प्रवर्द्धको वा
अनर्थक(कु)शलो वा । (इ.प्.१२८) अभिनीहारकुशलो वा कलहकारको वा
भण्डनकारको वा भाष्यकारको वा । अधिकरणिको वा वक्तव्यम् । मा
अल्लीयाहि त्ति । अथ दानि सो भवति । भद्रको गुणवान् । अनुद्धतो
शिक्षा(३० ७)कामो अनुकूलो अनुन्नडो अचपलो पृच्छितव्यो किं कार्यं, ।
आह । असुकं वा असुकं वा तेन जानितव्यम् । यदि ताव तस्य दुग्रहो वा
वक्तव्यम् । मा अल्लीय अथ दानि तस्य संग्रहो भवति वक्तव्यम् । आल्लीय
न्ति(त्ति) । अल्लीपितव्यम् । अल्लीय वृद्धान्तातो प्रभृति सर्व्वेषां प्रणामो
कर्त्तव्या । या वृद्धतरका यावद्वृद्धान्तमुक्कसियाणं
संघस्थविरो पृच्छितव्यो । अ(३० १)सुकं मे कार्यं जल्पामि त्ति ।
संघस्थविरेण जानितव्यम् । यदि ताव तस्य दुग्रहो भवति । सो च भिक्षु
भवति । कलहकारको भण्डनकारको भाष्यकारो अधिकरणिको वा
वक्तव्यम् । मा जल्पाहि त्ति कस्य त्वं भिक्षूणां समग्राणां सहितानां
संमोदमानानामविवदमानानामेकोद्देशकानां क्षीरोदकीभूतानां
शास्तुः शासनं दीपयमानानां सुखञ्च फासु(३० २)ञ्च विहरन्तानां
कलहजातो भण्डनजातो विग्रहविवादापन्नो विहरन्तो संघे कर्कशानि
अधिकरणानि (ज्.१३८) उत्पादयसि मा जल्पाहि त्ति । अथ दानि तस्य सुग्रहो
भवति । सो च भिक्षु भवति । भद्रको गुणवान् शिक्षाकामो अनुद्धतो
अनुन्नडो अचपलो अमुखरो अप्रगल्भो अप्रकीर्ण्णवाचो संघस्थविरेण
वक्तव्यम् । आयुष्मन् जल्पथ यथाधर्म्मं, (३० ३) यथाविनयं
यथाशास्तुः । शासनं ति तेन कार्यं संघमध्ये आरोचयितव्यम् ।
संघेन तत्कार्यं धर्म्मेण विनयेन शास्तुः शासनेन
व्युपसमयितव्यम् । व्युपशान्तं करिय सो भिक्षु पृच्छितव्यो आयुष्मन्
किं व्युपशान्तमेतं कार्यं यदि ताव आह । व्युपशान्तं वक्तव्यम् ।
आयुष्मन् सर्व्वे त्वमेतं कार्यं समग्रेण संघेन संव्युपशान्तं
(३० ४) पुनः कर्म्माय उत्खोटयसि पुनो चास्मि पर्ष उपसंक्रमेसि ।
संघो ते उत्तरि उपपरीक्षिष्यतीति । यथासुखं करिय गन्तव्यमेवं
आर्यपर्षा उपसंक्रमितव्या न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

(इ.प्.१२९)      उद्दानम् ॥
एवमागन्तुकेहि प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं नेवासिकेहि प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं पादा वन्दितव्या ।
एवं (३० ५) सम्मोदितव्यम् ।
एवमालपितव्यम् ।
एवं प्रव्याहर्त्तव्यम् ।
(ज्.१३९) एवं क्षत्रियपर्षा उपसंक्रमितव्या ।
एवं ब्राह्मणपर्षा उपसंक्रमितव्या ।
एवं गृहपतिपर्षा उपसंक्रमितव्या ।
एवं तीर्थिकपर्षा उपसंक्रमितव्या ।
एवमार्यपर्षा उपसंक्रमितव्या ॥
चतुर्थो वर्ग्गः ॥


(इइ.प्.५)
व्.१-२      म्स्. ३० ५      (ज्.१४०.१);      छ्. ५०९ २६
भगवान् सम्यक्सम्बुद्धो यदर्थं समुदागतो तमर्थम्
अभिसम्भावयित्वा श्रावस्त्यां वि(३० ६)हरति विस्तरेण निदानं कृत्वा
याव आरण्यकं ताव शेय्यासनं ग्रामान्तिकञ्च एकभक्ततर्प्पणञ्च
ग्रामान्तिके शेय्यासने आरण्यकानाञ्च ग्रामान्तिकानाञ्च अनुग्रहो
साधीयति । तेहि दानि ग्रामान्तिकेहि प्रतिकृत्येव गण्डिमाहनियाणं
स्थिताः । ते दानि आरण्यका देशकाले ग्रामान्तिकं शेय्यासनमागता
आहंसु । आयुष्मं देशकालो आहनथ गण्डिं ते (३० ७) दानि ग्रामान्तिका
आहंसु । आहता-य्-इयं गण्डी भुक्त(ं) पि अम्हेहि ते दानि आहंसु ।
आयुष्मन् । एवं यूयमत्यनुकाल्ये गण्डीमाहनिय भुञ्जथ । ते दानि
ग्रामान्तिका आहंसु । एवं च यूयमत्युवह्ने आगच्छथ । ते दानि
आरण्यकेहि अपरेज्जुकातो कल्यतो येवा(व) उत्थिहिय भक्तकानि सर्व्वाणि
उ(त्)क्षिप्तानि । ते दानि ग्रामान्तिका देशकालस्मिन् । कुलानि
उपसंक्रम(३१ १)न्ति । आहंसु । उपासिके देथ । भक्तानि उक्कहितानि
भक्तानि केन आहंसु । आरण्यकेहि ते दानि तेषामारण्यकानामाहंसु ।
आयुष्मन् किन् दानि (ज्.१४१) युष्माभिः सर्व्वाणि भक्तकानि उत्क्षिप्तानि । ते
दानि आहंसुः । तथा तुम्हेहिं प्रतिकृत्येव गण्डि आहनियाणं भुञ्जथ ।
ते दानि विवदिताः । भगवतो मूलं गताः ।
भगवानाह । नायं ताव क्षमति प्रतिकृत्येव गण्डीमाहनियाणं
भुञ्जि(३१ २)तुम् । नापि क्षमति । अपरेहि कल्यतो येव सर्व्वाणि भक्तानि
उत्क्षिपितुं, । तेन हि । एवमारण्यके विहारे प्रतिपद्यितव्यम् । एवं
ग्रामान्तिके विहारे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवमारण्यके विहारे
(इइ.प्.६) प्रतिपद्यितव्यम् । एवं ग्राम(मा)(न्ति)के विहारे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एतं दानि ग्रामान्तिकं च शेय्यासनमारण्यकञ्च शेय्यासनं च
एकभक्ततर्प्पणं भवति । ततो यदि ताव ग्रामान्तिके शे(३१ ३)य्यासने
भक्तं पच्यति । न दानि क्षमति । ग्रामान्तिकेहि प्रतिकृत्येच(व) गण्डीं
आहनियाणं चेतियं वन्दियाणं भुञ्जितुम् । अथ खलु ग्रामान्तिकेहि दुवे
शा(था)लीयो आद्राहयितव्या । या एका ग्रामान्तिकानाम् । एका आरण्यकानां
ग्रामान्तिकानां थाली तहिम् । तण्डुला प्रक्षिपितव्याः । या आरण्यकानां
थाली यदि ताव आरण्यका आगता भवन्ति । तहिं, (३१ ४) तण्डुला
प्रक्षिपितव्याः । अथ दानि नागच्छन्ति । नापि क्षमति तहिं तण्डुलानि
प्रक्षिपितुम् । अथ खलु कढन्ती थपितव्या । एकेन भिक्षुणा विहारकं
उक्कसिय निध्यायि(पि)तव्यम् । यदि ताव (ज्.१४२) आरण्यका आगच्छन्ति ।
वक्तव्यम् । आयुष्मनेते आरण्यका आगच्छन्ति प्रक्षिपथ तण्डुलानि । अथ
दानि कालपर्यन्तं नागच्छन्ति ग्रामान्तिकेहि गण्डीमाहनि(३१ ५)याणं
भुञ्जितव्यम् । आरण्यकानां स्थाली ओतारियाणं वोधि(धोवि)याणं स्थाने
स्थंपयितव्या । अनेकाये आरण्यकानां चो(र)भयं वा भवेय
उदकभयं वा सिंहभयं वा । व्याघ्रभयं वा यथापि ते
नागच्छन्ति । यदि कोचि उपासको संघं भक्तेन निमन्त्रयति । आह ।
आर्यो (र्ये) आरण्यकानां पि आरोचेथ न्ति(त्ति) । तेहि दानि ग्रामान्तिकेहि
आरण्यकानाम् । (३१ ६) पि आरोचितव्यम् । आयुष्मं शुवे भक्तं वा
पुरेभक्तिकं वा यवागूपानं वा भविष्यति । मा पिण्डकेन
विहरिष्यथ । कर्ण्ण(ल्ल)तो य्येव आगच्छथ । तेहि पि दानि आरण्यकेहि न
विघ्नयितव्यम् । यदि अर्थिका भविष्यन्ति प्रतिपालयिष्यन्तीति । अथ खलु
कालेन कालं (इइ.प्.७) गन्तव्यम् । यदि न सज्जं भवति । न दानि
भक्ताग्रमवष्टभयितव्यो आसयितव्यम् । अथ खलु वे(चे)तियं वन्दित्वा
एकान्ते (३१ ७) स्वाध्यायो कर्त्तव्यो । धर्म्मं वा चिन्तयन्तेहि आसितव्यं
एषो दानि कोचि ग्रामान्तिकां भक्तेन निमन्त्रेति । वक्तव्यम् ।
आरण्यकानां पि निमन्त्रेहि न्ति(त्ति) । अथ दानि आह । नास्ति मम तहिं
श्रद्धा नापि प्रसादो त्ति वक्तव्यम् । वयं पि न प्रतिच्छामे (मो)
न्ति(त्ति) । अथ दानि आरण्यकानां पि निमन्त्रेति भक्तं सज्जयितव्यम् । (ज्.१४३)
पानीयं परिश्रावयितव्यम् । आसनप्रज्ञप्ति कर्त्तव्या । दानपति आगतो
भवति । (३१ १) आरण्यका च नागच्छन्ति । दानपती आह भन्ते आहनेथ
गण्डिं कालो पि ताव अद्यापि भवति वक्तव्यम् । प्रागो ताव अद्यापि
आरण्यका पि ताव नागच्छन्ति । अथ दानि दानपती आह भन्ते आहनेथ
तुम्हे अ(आ)रण्यका पि एष्यन्तीति किं कर्त्तव्यम् । गण्डी ताव विस्तरेण
आहनियाणं वे(चे)ति।यो विस्तरेण वन्दितव्यो । चेतियं विस्तरेण वन्दियाणं
यदि ताव आरण्यका आग(३१ २)ता भवन्ति । ततो भुंजितव्यम् । अथ दानि
आरण्यका नागता भवन्ति । अनन्तरिकानामासनानि वर्ज(य)न्तेहि
आसितव्यम् । परिवेशावकेन पृच्छितव्यम् । को आरण्यकानां लाभग्राहो
यदि तावज्जल्पन्ति । अहं पि अहं पि त्ति वक्तव्यम् । आरण्यकानां
पिण्डपातमुक्कड्ढथ तेहि आरण्यकानां पिण्डपातो उक्कड्ढयितव्यो ।
उक्कड्ढियाणां सांघिकं कल्पियकुटीयं स्थाप(३१ ३)यितव्यो । यदि तावत्
सकाले आगच्छन्ति । भुञ्जनाय दातव्यो । अथ दानि विकाले आगच्छन्ति । न
वागच्छन्ति । अपरेज्जुकातो श्रामणेराणां दातव्यम् । नापि दानि (इइ.प्.८)
क्षमति । आरण्यकेहि यत्र पु(उ)ल्लु(ल्ल)गिकाये आसितुम् । अथ खलु कालेन
कालं ग्रामान्तिकं शेय्यासनं गन्तव्यम् । आगच्छिय पादां धोविय
हस्तां निर्म्मादिय चेति।यो विस्तरे(३१ ४)ण वन्दितव्यो । यदि (ज्.१४४) ताव
अनुकल्यो अद्यापि ताव भवति । तत्रैव स्थानचंक्रमनिषद्यायोगम्
अनुयुक्तेन विहरितव्यम् । उद्देशप्रयुक्तेहि वा मनसिकारप्रयुक्तेहि वा ।
अथ दानि देशकालो भवति । संघारामं प्रविसियाणं ग्रामान्तिकं
भिक्षुं प्रतिसंमोदियाणं स्वकस्वकेहि आसनेहि उपविशितव्यम् । गण्डी
आहतायं वन्दि(३१ ५)य चेतियं नापि दानि आरण्यकेहि ग्रामान्तिका
कुत्सेतव्या बहुकृत्या बहुकरणीया जिह्वाग्रे यूयं रसाग्राणि पर्येषथ ।
अथ खलु संराधयितव्या । वक्तव्यमायुष्मन् सोभनं क्रियति
बहुकरा यूयं भारं वहथ । धर्म्मदेशनां करेथ । संघारामो
केलापीयति । धूमो क्रियति कुलानि प्रसादीयन्तीति । एवं
संराधयितव्याः । अथ (३१ ६) दानि आरण्यके शेय्यासने ग्रामान्तिकानां
च आरण्यकानाञ्च भक्तं सज्जीयति । नापि दानि क्षमति । आरण्यकेहि पि
प्रतिकृत्येव गण्डिमाहनियाणं चेतियं वन्दिय भुञ्जितुम् । अथ खलु
दुवे स्थालीयो अ(आ)द्राहयितव्यायो । एका आरण्यकानामेका
ग्रामान्तिकानां या आरण्यकानां स्थाली तहिं तण्डुला प्रक्षिपितव्याः ।
या ग्रामान्तिंकानां स्थाली यदि ताव ग्रामान्तिका (३१ ७) आगता भवन्ति ।
तहिं पि तण्डुला प्रक्षिपितव्याः । अथ दानि ग्रामान्तिका नागच्छन्ति । न
क्षमति तहिं तण्डुलां प्रक्षिपितुम् । जानितव्यम् । अनेकाये
ग्रामान्तिकानां ग्रामो परो वा भवे चोरा वा पतिता भवेंसुः । यथा
नागच्छन्तीति । (इइ.प्.९) एकेन भिक्षुणा विहारमुक्कसियाणं
निव्या(ध्या)(प)यन्तेन आसितव्यम् । किं ग्रामान्तिका (ज्.१४५) आगच्छन्ति । न
हि त्ति । यदि ताव आगच्छन्ति तेषां पि (३२ १) तण्डुला प्रक्षिपितव्या । अथ
दानि नागच्छन्ति । देशकाले गण्डिमाहनिय चेतियं वन्दिय भुञ्जितव्यं
ग्रामान्तिका(नां) थाली-य्-ओतारिय था(ली) तोयलिप्तां करिय थपितव्याः ।
एषो दानि कोचि आरण्यकानां भक्तेनोपनिमन्त्रयति वक्तव्यम् ।
ग्रामान्तिकानामपि निमन्त्रेहीति । अथ दानि आहंसुः । नास्ति मम
तंहिं श्रद्धा नास्ति प्रसादो वक्तव्यं वयं पि न प्रतिच्छामो न्ति(त्ति) ।
अथ दानि (३२ २) ग्रामान्तिकानामपि निमंत्रेति भक्तं सज्जयितव्यम् ।
आसनप्रज्ञप्तिः कर्त्तव्या । पानीयं परिश्रावयितव्यम् । पुष्पं
सज्जयितव्यम् । गन्धो सज्जयितव्यो । यदि ताव ग्रामान्तिका नागच्छन्ति ।
दानपतिरागतो भवति । आह । भन्ते । आहणथ गण्डिमनुकाल्यो व ताव
अद्यापि भवति । वक्तव्यम् । प्रागो ताव अद्यापि ग्रामान्तिका च भिक्षवो
नागच्छन्ति । अथ दानि आह । आहणथ (३२ ३) तुम्हे ग्रामान्तिका पि
एष्यन्तीति । किं कर्त्तव्यम् । गण्डी ताव विस्तरेण आह्नियाणं वे(चे)तियो
विस्तरेण वन्दितव्यो । वे(चे)ति(यं) विस्तरेण वन्दियाणं यदि ताव
ग्रामान्तिका आगता भवन्ति भुञ्जितव्यम् । अथ दानि ग्रामान्तिका
नागच्छन्ति । आसनानि (ज्.१४६) वंजाय(र्जयं)तेहि उपविशितव्यम् ।
परिथप(वेष)केन वक्तव्यम् । को ग्रामान्तिकानां भिक्षूणां
लाभग्राही यदि ताव आ(३२ ४)हंसु । अहं पि अहं पि त्ति वक्तव्यम् ।
ग्रामान्तिकानां भिक्षूणां पिण्डपातं परिगृह्नथ न्ति(त्ति) । अथ दानि
तेषां न कोचि लाभग्राहको भवति । परिवेषकेन सर्व्वेषामेकस्थाने
पिण्डपातमुक्कड्ढियाणां सांघिकायं कल्पियकुटीयं (इइ.प्.१०)
थपितव्यो । यदि ताव काले आगच्छन्ति भुञ्जनाये दातव्यम् । अथ दानि
विकाले आगता भवन्ति । न वा आगच्छन्ति । अपरेज्जु(३२ ५)कातो
श्रामणेराणां वा आरामिकानां वा दातव्यो नापि दानि क्षमति
ग्रामान्तिकेहि यत्रोल्लग्नाये आसितुं, ॥ अथ खलु कालेन कालमारण्यकं
शेय्यासनमुक्कसितव्यं पादां प्रक्षालिय हस्तां निर्म्मादिय स्तूपं
विस्तरेण वन्दितव्यम् । यदि ताव अनुकाल्यो भवति । आरामेहि वृक्षमूलेहि
चंक्रमेहि निषद्याहि स्थानचंक्रमनिषद्यानु(३२ ६)योगमनुयुक्तेहि
वीतिनामयितव्या । उद्देशप्रयुक्तेहि वा मनसिकारप्रयुक्तेहि वा अथ
दानि देशकालो भवति विहारं प्रविशियाणामारण्यकां भिक्षूं
प्रतिसंमोदियाणं स्वकस्वकेहि आसनेहि उपविशितव्यम् । गण्डीयं
आहतायं स्तूपं वन्दियाणं भुंजियाणं गन्तव्यम् । नापि दानि
ग्रामान्तिकेहि आरण्यका कुत्सेतव्या । पंसेतव्या । (ज्.१४७) शून्यागारमाता
यूयं प्रज्ञा(३२ ७)वैतक्षि(ंस्कि)या शृगाला पि आरण्ये वसन्ति दिवसं यूयं
वर्षाणि पिण्डेन्ता आसथ । अथ खलु वक्तव्या दुरावासकानि आरण्यकानि
शेय्यासनानि प्राप्तानि विविक्तानि विगतजनपदानि मनुष्यरहशय्यकानि
प्रतिसंलयनसारोप्यानि दुष्करं प्रति(वि)वेकेन दुरभिरममेकं परं
रात्रि विनयमानो मानसमाध्यात्मं वेति । आयुष्मन शोभनं क्रियति
आरण्यकं शेय्या(३२ १)सनं केलापीयति । उक्तं चेदं भगवता
यावकीयं च भिक्षवो आरण्यकानि शेय्यासनानि अध्यावसिष्यथ । ताव
वृद्धी येव प्रतिकांक्षितव्या । कुशलेहि धर्म्मेहि नो परिहाणि न च वो
मारः । पापीयामवतारमधिगमिष्यति । सद्धर्म्मस्य
अन्तर्द्धानाय स(ं)मोहाय न्ति(त्ति) । एवं संरावि(धि)य गन्तव्यम् । एवं
आरण्यकेहि प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति (इइ.प्.११) । आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रा(३२ २)मति ॥ * ॥

व्.३-४      म्स्. ३२ २      (ज्.१४७.१३);      छ्. ५०८ २२
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । तेन दानि कालेन तेन समयेन
आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना पानीयं प्रतिजागरन्ति । ते दानि भिक्षू
ततो य्येव मुखं ततो य्येव हस्तां निर्म्मादियन्ति । पात्रपरिश्रावणानि
धोवन्ति । ते दानि कल्यतो येव नन्दनोपनन्दना उत्थियाण हस्तां
निर्म्मादिय पानीयं परिश्राविय (ज्.१४८) पानीयमण्डपं परिघट्टिय
तायितमुद्रितं करिय गोचरं (३२ ३) प्रविष्टाः । आगन्तुका भिक्षू
आगताः । पानीयं मार्ग्गेन्ति । न लभन्ति । ते दानि ओध्यायन्ति किन् दानि
अयं पानीयमण्डपो तायितमुद्रितो थपितो एतं प्रकरणं भिक्षूहि
श्रुतम् । भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ
नन्दनोपनन्दनाम् । ते दानि शब्दापिताः । भगवानाह । सत्यं
भिक्षवो नन्द्(अन्)ओपनन्दना ॥ पे ॥ याव आगन्तुका(३२ ४)नां भिक्षूणां
गणो आगतो पानीयं मार्ग्गन्ति । न लभन्ति । ते दानि ओध्यायन्ति किन् दानि
अयं पानीयमण्डपो तायितमुद्रितो करिय थपितो आहंसुः । आम
भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं पानीये प्रतिपद्यितव्यम् । एवं
पादधोवनीये प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं पानीये
प्रतिपद्यितव्यम् । एवं पादधोवनीये प्रतिपद्यितव्यम् । नायं क्षमति
(३२ ५) पानीयं परिश्राविय पानीयमण्डपं घट्टिय तापि(यि)य मुद्रितं
करिय अन्येन गन्तुम् । अथ खलु पानीयवारिको ताव उद्दिशितव्यो ।
नवकान्ते पटिप(पा)टिकाय वा यस्य वा प्रापुणति । एको वा द्वयो वा
त्रयो वा यत्तका वा अभिसंभुणन्ति । तेहि कल्यत एव उत्थिय हस्तां
निर्म्मादिय (इइ.प्.१२) पानीयं परिश्राविय गोलका वा मणिका वा उष्ट्(र्)इका
(३२ ६) वा थगनका वा आरंजरा वा घट्टा वा करकीयो वा अप्पिहाणा
कर्त्तव्या । शील(शिला)मया वा मृत्तिकामया वा काष्ठमया वा अच्छेहि
वा चेलष(प)ट्टेहि वा बन्धितव्या । यो सुभाविता करिय थपेतव्या ।
यथा पानीयं चौक्षं भवेय । न दानि (ज्.१४९) कुक्कुटपाशकेन
बन्धित्वा स्थापेतव्यम् । तेहि भाजनेहि प्रक्षिपितव्या पाटलागुलिका वा
चम्पकगुलिका वा शर्करा वा सर्व्वङ्क(३२ ७)र्त्तव्यम् । यथा सुगन्धा
भवेंसु । ततो यदि ताव अन्यं पिबनाये पानीयं भवति । अन्यं
पादधोवनीयं परिश्रावितव्यम् । परिवोध(धोव)नीयेन पानीयेन
शिरिकुण्डिका पूरयितव्या । आकल्पियकर्क्करी पूरयितव्या । पादधोवनिका
पूरयितव्या । वर्च्चकुम्भिका पूरयितव्या । भिक्षूणां हस्तोदकस्य
पात्रोदकस्य पारिभोगिकस्य कुम्भिका च करका च पूरयितव्या ।
गो(३३ १)गोत्रस्थाप(स्थपा)नीयं भवति । यथा पाटलिपुत्रे शोणपानीयं
राजगृहे तयोत(पोद)ं वाराणस्यां बुद्धविचीर्ण्णा नाम पुष्किरिणी
चम्पायां गंगापानीय(ं) श्रावस्त्यां पे(पो)तलेयं शाकेते
धरपानीयम् । मथुरायां यमुना न क्षमति ततो पानीयातो
कल्पियकरकी वा अकल्पियकरकी वा वर्च्चकुम्भिका वा पूरयितुम् ।
हस्तोदकपादोदकं वा पानीयं दातुम् । अथ खलु ततो पिबनाये (३३ २)
दातव्यम् । अथ दानि श्राद्धो भिक्षुर्भवति । ततो एव श्रीकुण्डिकां
पूरेति अनापत्तिः । भिक्षुस्य चक्षु दुःखन्ति वैद्यो आह । भन्ते (इइ.प्.१३)
गोत्रस्थेन पानीयेन अक्षिणि धोवाहि त्ति लभ्या दानि पात्रपूरं वा एषो
दानि (ज्.१५०) धोवनिकां वा रजनिकां वा करेति । तस्य उदकेन कार्यम्
भवति । पानीयधा(वा)रिकां याचति इच्छामि पानीयं दीयमानन् ति न
क्षमति । गोत्रस्थमुदकं दातुम् । अथ (३३ ३) खलु पारिधोवनीयं
उदकं दातव्यम् । भक्ताग्रेण पानीयं वा(चा)रेन्तेन हस्तां
सुनिर्म्मादितां कृत्वा भाजनं सुनिर्म्मादितं कृत्वा चौक्षं पानीयं
वा(चा)रेतव्यम् । पानीयं गृह्नन्तेन घर्त्तितव्यम् । यथा एकहस्तो
निरामिषो भवति । अथ दानि सहसाकारेण सामिषीकृतो भवति ।
प्रक्षालयित्वा य(प)त्रशाखाय वा पात्रं वा ओट्ठाचि(३३ ४)क्कणं
भवति निर्म्मादयित्वा पातव्यम् । न दानि अतिबहु(ं) ओष्ठ
प्रक्षिपितव्या । केशा वा आलिहितुं वा निडालं वा । अथ खलु ओष्ठ
प्रमार्जित्वा अग्रोष्ठेहि या(पा)तव्यम् । ततो य्येव स्तोकं वर्जयितव्यम् ।
तेनैव अन्तेन प्रक्षालयन्तेन उज्झितव्यम् । पानीयं वा(चा)रेन्तेन
उपलक्षयितव्यम् । यदि कोचि अतिबहुमोष्ठं वा वोलयति केशा वा
आलयं(३३ ५)ति निलाटे वा अपनेतव्यं तं भाजनमेकान्ते स्थपित्वा तृणं
वा कुलिकं वा उपरि दातव्या । अभिज्ञानम् । यथाज्ञाये अकल्पियन् ति । पुनो
वा निर्म्मादयितव्यम् । पश्चाद्भक्तं पानीयं चारेन्तेन हस्तां
सुनिर्म्मादिता करिय ॥ पे ॥ याव एकिना हस्तेन पानीयं परिगृह्नितव्यम् ।
अपरेण पानीयघटिकां पटिच्छन्तेन चीवर(रा)ंतरिकाय वा
पात्रान्तरिकाये (३३ ६) वा गृह्नितव्यम् । याव तेनैव अन्तरकेन
उज्झितव्यम् । जेन्ताके चारेन्तेन ओष्ठा (इइ.प्.१४) पानीयचारिकाये पात्रं
बन्धितव्यम् । पिबन्तेन ओष्ठा पत्रशाखाये निर्म्मादयित्वा
अग्रोष्ठकेहि पातव्यम् ॥ पे ॥ तं य्येव (ज्.१५१) कर्त्तव्यं प्रहाणे
चारेन्तेन यदि भूम्यास्तरो भवति भाजनानि पत्रशाखाहि
स्थपितव्यानि । ओम्हाय वा वालिकाय वा भाजनेहि वा थपितव्यम् । यदि
अष्ट(३३ ७)भाग चतुर्भागं च निषण्णका भवन्ति । एकेन
मध्यमवा(चा)रके स्थितकेन वा(चा)रेतव्यम् । अपरेण प्रणेतव्यम् । अथ
दानि पटिपाटिकाये दूरे दूरं प्रहाणस्य उपविष्टा भवन्ति । एकेन
चारेतव्यम् ॥ पे ॥ लभ्या दानि पारिधोवनिकातो मुखं वा धोवितुम् ।
हस्तं वा निर्म्मादयितुं, । पात्रपरिश्रावणं वा धोवितुम् । न दानि
क्षमति । झल्लझल्लाये उज्झितुम् । मात्राये (३३ १) उपनामेतव्यम् । न दानि
क्षमति । पारिधोवनियातो स्नापि(यि)तुं वा चीवरं वा धोवितुम् । रञ्जनं
वा कढितुम् । अथ दानि भिक्षू चीवरकर्म्म करोंति । उदकञ्च आविलं
भवति । भाजनं च अतिरिक्तं ति ले(। ल)भ्या दानि पापिचकधर्म्मीय
याचितुम् । आह । आयुष्मन् देहि भूयो आनीय दास्यामि त्ति । किञ्चापि देति
अनापत्तिः । तं पि दानि । गृह्निय आनीय कालेन कालं दातव्यम् । अथ
दा(३३ २)नि आसंनोदको संघारामो भवति । किञ्चापि ततो येव पिबति ततो
येव पारिधोवनीयं करोति । ततो येव हस्तां धोवति रङ्गं वा करोति ।
(ज्.१५२) अनापत्तिः । एवं पानीये प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

व्. ५-६      म्स्. ३३ २      (ज्.१५२.३);      छ्. ५०७ २१
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो (इइ.प्.१५)
नन्दनोपनन्दना षड्वर्ग्गिका च पादधोंवनिकायां झ(३३ ३)ल्लझल्लां
पादां धोवियाणं सर्व्वमुदकं स्था(च्छो)रिय पादधोवनिकां
ओमुद्धिकां करिय आ(र्)द्रपादकमुपनाहाहि प्रक्षिपिय नैव
कर्द्दमं परिहरन्ति न पांसु कर्द्दमं मर्द्दन्ता पांसु मर्द्देन्ता
दीर्घचंक्रमं चंक्रमन्ति । भिक्षु आगच्छन्ति पादधोवनाय । ते
दानि आहंसुः । मात्राये यूयमायुष्मन्तो पादां धोवथ । उदके पि
खलु [मात्र्]आ (३३ ४) उक्ता भगवता तथैव सर्व्वेहि बाहिरकेहि
जीवितपरिष्कारेहि ते दानि भिक्षु पश्यन्ति । तां पादधोवनिकामृक्तां ते
दानि ओध्यायन्ति । किं दानि अयं पादधोवनिका ओमुद्धिकृता एतं
प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसुः । भगवानाह ।
शब्दापयथ । नन्दनोपनन्दनां षड्वर्ग्गिकां च । ते दानि शब्दापिता ।
भगवानाह । सत्यं भिक्ष(३३ ५)वो नन्दनोपनन्दना षड्वर्ग्गिका च
एवं नाम एवं नाम यूयं पादधोवनिकायां गच्छिय झल्लझल्लाये
पादां धोविय उदकं च्छोरिय पादधोवनिकामोमुद्धिकां करिय
आर्द्रपादामुपानहासु प्रक्षिपिय नैव पांसु परिहरथ न कर्द्दमं
कर्द्दमं मर्द्दन्ता पांसु मर्द्दन्ता दीर्घचंक्रमं चंक्रमथ
भिक्षू आगच्छन्ति । पादधोवनिकाये पादां धो (३३ ६)वनाये यूयं
जल्पथ मात्राये आयुष्मन्तो पादां धोवथ उदके पि खलु भगवता
(ज्.१५३) मात्रा उक्ता । तथैव सर्व्वेहि जीवितपरिष्कारेहि ते दानि भिक्षु
पश्यन्ति पादधोवनिकामोमुद्धिकां कृतामाहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । दुष्कृतं वो नन्दनो नन्दनोपनन्दना षड्वर्ग्गिका
च । तेन हि एवं पादा धोवितव्या । एवं (इइ.प्.१६) धोवितपादेहि
प्रतिपद्यितव्यं किन् ति (३३ ७) दानि । एवं पादा धोवितव्या । किन् ति दानि
धोवितपादेहि प्रतिपद्यितव्यम् । भगवान् दानि भिक्षूनामन्त्रयति ।
एवं भिक्षवो पादां धोवथ । यथा शारिपुत्रो स्थविरो
एकमिदं भिक्षवो समयं शारिपुत्रो स्थविरो वैशाल्यां विहरति ।
महावने कूटागारशालायां स्थविरो दानि कालस्यैव निवासयित्वा
पात्रचीवरमादाय वैशालीन्नगरीं पिण्डाय प्रविष्टो
प्रासा(३४ १)दिकेन अतिक्रान्तेन प्रतिक्रान्तेन आलोकितविलोकितेन
सन्मिञ्जितप्रसारितेन संघाटीपात्रचीवरधारणेन अन्तर्ग्गतेहि
इन्द्रियेहि अबहिर्ग्गतेन मनसेन स्थितेन धर्म्मतावस्थप्राप्तेन स्मृतो
संप्रजानो मार्गो विय कारितकारणो वेशालीं नगरीं पिण्डाय चरति ।
स्थविरो दानि अपरेण ब्राह्मणेन दृष्टो तस्य ब्राह्मणस्य भवति । इमे
इति (३४ २) कितिकाय पुत्राः । श्रमणकाः ग्रामान्ते इर्यापथं पठयन्ति
निर्द्धाविता च भवन्ति विकोपेन्ति । सो दानि प्रदुष्टचित्तो स्थविरस्य
पृष्ठिमेन पृष्ठिममनुबद्धो यत्र येव अयं श्रमणको ईर्यापथं
विकोपयिष्यति । तत्रैव शे (शीर्षे) खटकं दास्यामि । स्थविरो दानि
ग्रामारण्यसमेन (ज्.१५४) ईर्यापथेन समन्वागतो वैशालीं पिण्डाय
चरित्वा निर्द्धावितो विहारमागतो स्थवि(३४ ३)रो दानि विहारकेस्मिन् पात्रं
निक्षिपिय हस्तां प्रक्षालिय संघाटीं प्रस्फोटिय साहरिय अभ्यन्तरेण
द्विगुणिकां करिय चीवरवंशे स्थपयित्वा पानीयस्य दकानकं पूरीय
पीठका प्रज्ञापिय पादतद्ध(ट्ठ)कमुपनामयित्वा उपानहिकायो
उपनामिय (इइ.प्.१७) उपानहायो( पो)च्छन्नो उपनामिय पादां धोवति ।
स्थविरो दानि दक्षिणेन हस्तेन उदकमा(३४ ४)सिञ्चति । वामेन हस्तेन
पादां धोवति । स्थविरेण दानि वामा जंघा धोविता दक्षिणा जंघा
धोविता वामो पादो धोवितो दक्षिणो पादो धोवितो
उपानहायो(पो)च्छतु(न्न)कं गृह्निय उपानहा संपुटं करिय एकस्य
उपानहो(हा)वद्ध्रो यो(पो)च्छितो द्वितीयस्य उपानहावद्ध्रो पोच्छितो
एकस्य उपानहातलं यो(पो)च्छितं द्वितीयस्य उपानहा(३४ ५) तलं
पोच्छितम् । उपानहिकायो निक्षिपिय दकानकातो वामाये कलाचीये उदकं
आवर्जयित्वा दक्षिणेन हस्तेन उपानहायो(पो)च्छनकं धोविय
निष्पीडित्वा आतपे शोषयेतं कलाचीय उदकमावर्जिय हस्ता धोता हस्तां
(ज्.१५५) धोविय दकानकं धोविय पानीयावशेषं च्छोरिय आतपे शोषितं
सो दानि ब्राह्मणो [त]स्य (३४ ६) आचारगोचरं पश्यिय तुष्टो सो दानि
प्रसन्नचित्तो आह । यथापि इमं भवता शारिपुत्रेण दकानकम् ।
उपचीर्ण्णं यो पि सो ब्राह्मणानामुष्णोदककरको सो पि न एवं शुची
लभ्या खलु इतो पानीयं पातुम् । स्थविरेण दानि तस्य ब्राह्मणस्य
प्रसन्नचित्तस्य चत्वार्यार्यसत्यानि प्रदर्शितानि दुःखमार्यसत्यं
दुःखसमुदयमार्यसत्यं दुःखनि(३४ ७)रोधमार्यसत्यं
दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपदमार्यसत्यम् । तेन दानि ब्राह्मणेन
तत्रैव स्थाने स्थितेन श्रोतापत्तिफलं साक्षात्कृतं भिक्षू दानि
भगवन्तमाहंसु । यस्य भगवान् कथमयं ब्राह्मण
स्थविरस्याचारगोचरेण तुष्टो भगवानाह । न एतर्हि एवमन्यदापि
एषो एतस्य आचारगोचरेण तुष्टो न्यदापि भगवनन्यदापि (३४ १)
भिक्षवो भूतपूर्व्वं भिक्षवो अतीतमध्वानमेतहिं च नगरं
(इइ.प्.१८) वाराणसी काशिजनपदो । तत्र दानि अग्रकुलिको आढ्यो महाधनो
महाभोगो प्रभूतधनधान्यकोशकोष्ठागारो
प्रभूतजातरूपरजतवित्तोपकरणो प्रभूतहस्त्यश्वाजगवेडको
प्रभूतदासीदास(ज्.१५६)कर्म्मकरपौरुषेयो । तस्य दानि एको पुत्रो
अचिरजातो सो (३४ २) दानि मातापितृभिरुन्नीयति वर्द्धीयति । यं कालं
सप्तवर्षो ष्टवर्षो वा सो दानि मातापितॄणां पूर्व्वोत्थायी
पश्चान्निपाती प्रियवादी मनापवादी । किंकरपरिश्रावको तस्य दानि
श्रेष्ठिकस्य कुलपुत्रका गृहमोचरन्ति । तस्य गृह(ं) गुप्तञ्च
सुरक्षितञ्च न पारेन्ति ओतारं विन्दनाय । कदाचि दानि सो श्रेष्ठि
अपरेहिं ज्ञातिसाले निमन्त्रितको गतो व(३४ ३)र्षारात्रिकं तं दार(क)ं
रक्षपालं थपियाणं पुत्र द्वारं घट्टियाणं रक्षमाणो आसेसि । सो
दानि दारको श्रेष्ठिना सपरिवारेण गतेन गृहस्य द्वारं घट्टियाणं
रक्षमाणो आसति तेहि दानि कुलपुत्रकेहि ओतारो लब्धो । ते दानि तं गृहं
ओक्खन्दियाणं प्रविष्टा ते दानि उल्कायो च दीपिकायो च प्रज्वालियाणं
मार्ग्गन्ति । सो एको दा(३४ ४)रको दृष्टो ते दानि पृच्छन्ति । दारक कहिं
तुम्हाणं हिरण्यं वा सुवर्ण्णं वा । सो दानाह । अहं पि न जानामि ।
एतं गृहं शून्यकं मार्ग्गिय मार्ग्गिय यं लभथ तं गृह्नथ तेहि
दानि मार्ग्गिय मार्ग्गिय प्रभूतं हिरण्यसुवर्ण्णं गृहस्य
मध्यमागारे महान्तं कूटं कृतं यो तेषां चोरसेनापतिः । सो
गृहस्य (ज्.१५७) मध्यागारे उपविष्टः । सो दान(नि) चो(३४ ५)रसेनापतिः
पिपासितः । तस्य दारकस्याह । हंघो दारक पिपासितो स्मि । इच्छामि
पानीयं पातुं सो दानि दारको चौक्षसमुदाचारो भाजनं गृह्निय
परिमार्जिय हस्तां सुधा(धो)तां कृत्वा भाजनं सुधोतं कृत्वा
उदकस्य पूरिय (इइ.प्.१९) यत्र दीपा दीप्यन्ति तत्र अल्लीनो सो दानि
सुप्रत्यवेक्षितं करिय चोरसेनापतिस्य अल्लीनो सेना(३४ ६)पति पिबाहि त्ति
तेनापि दानि चोरसेनापतिना तस्य दारकस्य पानीयं देन्तस्य सर्व्वम्
उपलक्षितम् । सो दानि पृच्छति हंघो दारक कस्य कृतेन त्वमत्र
दीपमूलमल्लीनोसि सो दानि आह । सेनापति पानीयं प्रत्यवेक्षितुं, । मा
अत्र पानीयस्मिं तृणो वा भवे प्राणको वा तेन सेनापतिस्य अफासु
भवेय । सो दानि सेनापति तस्य आचारगोचरेण तुष्टो (३४ ७) तस्य भवति
सेनापतिस्य मा ताव मा ताव अस्माकं ताव एषो वधकानां
प्रत्यर्थिकानां प्रत्यमित्राणामर्थकामो हितकामो को पुनर्व्वादो यो
एतस्य मातापिता वा ज्ञातिका वा तेहि एषो कथममैत्रचित्तो भविष्यति यदि
वयमिमस्य दारकस्य एवं धर्म्मिष्ठस्य इमं हिरण्यसुवर्ण्णं
हराम प्रतिचोरेहि पि मुष्येम ग्रहणं पि गच्छेम । राजकुले पि
वध्येम । सो दानि (३५ १) चोरसेनापति पानीयं पिबिय तां सर्व्वां चोरां
शब्दापिय पृच्छति । को भणे को अहं युष्माकं ते दानि आहंसु ।
सेनापति आह । भवन्तो अहमिमस्य दारकस्य एवं च एवं च
आचारगोचरेण तुष्टो यदि वयमेतस्य धर्म्मिष्टस्य एतं हिरण्यं (ज्.१५८)
सुवर्ण्णं हरेम प्रतिचोरेहि वा वयं मुष्येम ग्रहणं पि गच्छेम ।
राजकुले पि वध्येम । यदि युष्माकमनुकूलं (३५ २) भवे मुञ्चेम
वयमेतमेतस्य हिरण्यसुवर्ण्णमन्यं वयं चोरयिष्यामः । ते दानि
आहंसुः । यथा सेनापतिकस्य रुच्यति । सो दानि दारकस्याह । हंघो
दारका इमं वयं तव सर्व्वं हिरण्यं सुवर्ण्णं देमि ते दानि चोरा
निर्द्धापिताः । तेन दारकेन द्वाराणि सर्व्वाणि घटितानि देवता गाथां
भाषते ।
(इइ.प्.२०) आचारगुणसम्पन्नाः । ये भवन्ति तु मानवाः ।
(३५ ३) लभन्ति विपुलामर्थां यथा पानीयदायकः ।
आचारं शिक्षितं श्रेयो अनाचारं न शिक्षितम् ।
चोरेहि गृहीतो संतो मुक्तो आचारकारणात् ॥
घात्या भवन्त्यघात्याचारं शिक्षियाणं विनयं च
स्थानेषु च ऐश्वर्यं लभन्ति आचारगुणयुक्ताः ॥
वध्या भवन्त्यवध्या आचारं शिक्षियाणं विनयं च ।
तस्मान्नरेण सततमाचारगुणेन भवि(३५ ४)तव्यम् ।
रौद्रा लोहितपाणी चौरा तुष्यन्ति ताडृशा सन्ता ।
आचारेण अनार्या आर्या जातावक्रान्ताः ॥
(ज्.१५९) भगवानेतस्मिन् वस्तुनि धर्म्मपदं भाषते ।
न ब्राह्मणस्य प्रहरेय नास्य मुंचेय ब्राह्मणो ।
धिग्ब्राह्मणस्य हन्तारं तं पि धिक्यो स्य मुंचति ॥
भगवानाह । स्याद्वो भिक्षवो एवमस्यादन्यो सौ तेन कालेन तेन
समयेन ++(३५ ५) भवति अग्रकुलिकस्य पुत्रो नैतदेवं द्रष्टव्यम् ।
एषो शारिपुत्रो स्थविरो अन्यो सो चोरसेनापति एषो ब्राह्मणो तदापि एतस्य
एषो आचारगोचरेण तुष्टो एतर्हि पि एषो स्थविरस्य आचारगोचरेण तुष्टो ।
एषो दानि भिक्षु यदा ग्रामातो निर्ग्गतो भवति । ततो ग्रामप्रवेशिकं
चीवरं प्रस्फोटित्वा अत्यन्तपरि(३५ ६)कर्म्मं साहरित्वा स्थपेतव्यम् ।
आरामचरणकं प्रावरित्वा आसनं प्रज्ञपेतव्यं पादोपवा(धा)नकं
उदकदानं पि च उष्ठपयित्वा चेलखण्डेन रजो प्रस्फोटितव्यो
दकानकं कलाचीयम(आ)वर्जेत्वा चोलकं धोवित्वा निष्पिडित्वा उपानहा
(इइ.प्.२१) निर्म्मादयितव्या ॥ पे ॥ याव चोलकं निष्पिडित्वा थपेतव्यो । मा
प्राणका जायेंसु (ज्.१६०) नीलिकाय वा भवेंसु । भिक्षुणापि ताव (३५ ७)
पादां धोवन्तेन दक्षिण(णेन) हस्तेन उदकमासिंचितव्यम् । वामेन
हस्तेन पादां धोवितव्या वामा ताव जंघा धोवितव्या दक्षिणा ताव
जंघा धोवितव्या । वामो पादो धोवयितव्यो दक्षिणो पादो धोवयितव्यो ।
उपानहायो प्रस्फोटित्वा संपुटीकृत्वा एकस्योपानहाये वद्ध्रो
पोच्छितव्यो अपरस्य वद्ध्रो पोच्छितव्यो । एकस्य उपानहाये तलं (३५ १)
पोच्छितव्यम् । द्वितीयस्य उपानहाये तलं पोच्छितव्यं कुण्डिकातो वा
करकतो वा कलाचीये उदकमावर्जिय उपानहापोच्छनकं धोवितव्यम् ।
पीडिय आतपे शोषयितव्यम् । कलाचीये उदकमावर्जिय हस्ता धोवितव्या न
क्षमति उपानहाहि आर्द्रपादेन प्रवेशयितुमथ खलु यं कालं
अध्वाता भवन्ति । ततो प्रवेशयितव्यो । अथ खलु दानि (३५ २)
सर्व्वसंघस्य पादधोवनिका भवति । न क्षमति भिक्षुणा
झल्लझल्लाये पादां धोवितुमुदकं च्छोरयि(रिय) ओमुद्धिकां
पादधोवनिकां कर्त्तुम् । अथ खलु अच्छटिकां करेन्तेन
पादधोवनिकायां प्रविशितव्यम् । यदि ताव कोचि भिक्षुः पूर्व्वप्रविष्टो
भवति । आगमितव्यम् । याव तेहि । धोविता पादा न्ति(त्ति) अथ दानि
खणुइ(खाणु)कापादधोवनिका भवति । त्रीणि वाचायो
जल्पयित(३५ ३)व्यो(व्या)।यो को वृद्धतरको वृद्धो(द्धे) न्ति(त्ति) । यदि ताव
कोचि वृद्धतरको भवति । अन्तरं दातव्यम् । यं कालं तेन पादा
धोविता भवति । उपविशितव्यम् । अथ दानि कोचि वृद्धतरको न भवति ।
एवं पि उपविशितव्यम् । ततो यदि ताव दक्षिणान्ते पादधोवनिका (ज्.१६१)
भवंति । दक्षिणेन (इइ.प्.२२) अन्ते(हस्ते)न उदकमासिञ्चितव्यम् । वामेन
हस्तेन पादा धोवितव्या । (३५ ४) वामा ताव जंघा धोवितव्या ।
दक्षिणेन(णा) जंघा धोवितव्या । वामो पादो धोवितव्यो । दक्षिणो पादो
धोवितव्यो । अथ दानि वामान्ते पादधोवनिका भवति । वामेन हस्तेन
उदकमासिञ्चितव्यम् । दक्षिणेन हस्तेन पादा धोवितव्या । नापि दानि
क्षमति तेनैव हस्तेन उदकमासिञ्चितुम् । अथ दानि द्वे जना भवन्ति ।
एकेन आ(३५ ५)सिञ्चितव्यम् । एकेन धोवितव्यम् । दक्षिणा ताव जंघा
धोवितव्या । वामा जंघा धोवितव्या । दक्षिणो पादो धोवितव्यो । वामो
पादो धोवितव्यो उपानहायो संघा(पु)टीकरिय एकस्य उपानहाये वध्रो
पोच्छितव्यो । द्वितीयस्य वध्रको पोच्छितव्यो । एकस्य उपानहाये तलं
पोच्छितव्यम् । द्वितीयस्य उपानहाये तलं पोच्छित(३५ ६)व्यम् । यदि तहिं
कोचि भिक्षु भवति नवतरको सो वक्तव्यो उदकमासिञ्चिहि न्ति(त्ति) ।
उपानहापोच्छन्नो धोविय पीडिय तत्रैव स्थपितव्यम् । हस्तान्
निर्म्मादियाणमथा(ध्वा)तायामुपानहायां प्रक्षिपितव्यम् । नापि
क्षमति । पादधोवनिकायामोगुण्ठितशीर्षेण ओहितहस्तेन वा ।
पादधोवनिकाया उपविशितुम् । अथ खलु एकांसी(ज्.१६२)कृतेन
उपविशितव्यम् । नापि दानि (३५ ७) क्षमति पादधोवनिकायां
उद्देशप्रयुक्तेन वा मनसिकारप्रयुक्तेन वा मिद्धान्तरगतेन वा
निरोधसमापत्तिं चिन्तन्तेन आसितुम् । अथ खलु पादेहि धोवितेहि उत्थिय
गन्तव्यम् । धूली परिवर्जन्तेन गन्तव्यम् । नापि दानि क्षमति पादेहि
धोवितेहि दीर्घचंक्रमं चंक्रमितुम् । अथ दानि भिक्षुः स्वाध्यायं
करोति । पादेहि धोवितेहि चंक्रमन्ति भूयो धो(३६ १)वितव्या । अथ दानि
हेमन्तकालो भवति भिक्षुः पश्यति को भूयो धोविष्यतीति । अन्तमसतो
लेङ्कटखण्डेन (इइ.प्.२३) वामहस्तेन वा आमर्जिय प्रविशितव्यम् । एवं
पादा धोवितव्या । एवं धोवितपादेहि प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ।
आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

व्. ७-८      म्स्. ३६ १      (ज्.१६२.११);      छ्. ५०८ २४
भगवान् राजगृहे विहरति । विस्तरेण निदानं कृत्वा जीवको
कौमारभृत्यो भ(३६ २)गवन्तं याचति । अनुजानातु भगवान्
श्रावकानां जेन्ताकं वातपित्तश्लेष्मकानां पय(फा)सु भविष्यति ।
भगवानाह । तेन हि अनुजानामि । एषा एवार्थोत्पत्तिः ॥ * ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । संघस्य दानि जेन्ताको ते दानि
आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः । प्रतिकृत्येव गच्छिय जेन्ताकं प्रज्वालीय
द्वारं घट्टिय स्वेदत्ता आसन्ति । आगता भिक्षू द्वारं याव(च)न्ति (३६ ३)
आयुष्मन्तो देथ द्वारम् । ते दानि आहंसु । आगमेतुं(ंतु) । आयुष्मन्तो न
ताव (ज्.१६३) जेन्ताको तत्तो भवति । यं कालं भिक्षु सन्निपतिताः । तं
कालं सर्व्वं तैलमुपयोजिय सर्व्वं चूर्ण्णमुपयोजिय सर्व्वमुदकं
च्छोरिय सर्व्वं, काष्ठमग्नौ प्रक्षिपिय जेन्ताकमपदुरिय
निर्द्धाविताः । आहंसुः । प्रविशन्तु आयष्मन्तो जेन्ताको तप्तो (३६ ४) ते
दानि भिक्षु शीतप्रष्टव्येन स्पृष्टाः । त्वरितत्वरितं प्रविष्टा ते दानि
यं कालं तेहि आयुष्मन्तेहि षड्वर्ग्गिकेहि द्वारमाघट्टिय
बाहिरवितण्डितं कृतम् । ते दानि तैलं मार्ग्गन्ति न लभन्ति चूर्ण्णं
मार्ग्गन्ति न लभन्ति । उष्णेन च धूमेन च संतापिताः । उदकं न
लभन्ति । ते दानि द्वारमागच्छन्ति । याव बाहिरवितण्डितं कृतम् । ते
दानि आहंसुः । (३६ ५) आयुष्मन् षड्वर्ग्गिकाः । ओसरथ द्वारं (इइ.प्.२४)
धूमेन च उष्णेन च मराम । ते दानि हसन्ति च विलेक्षन्ति च । ते दानि
आहंसुः । स्वेदन्तु आयुष्मन्तो उत्पातगण्डपिटकानां
वातपित्तश्लेष्मिकानां फासु भविष्यति । ते दानि यं कालं धूमेन च
उष्णेन च सुष्ठु संतापिताः । तं वेलं जेन्ताकस्य द्वारं मुक्तं ते
दानि उष्णेन च सन्तापिताः । बाह्यतो पि (३६ ६) उदकं मार्ग्गन्ति न
लभन्ति ते दानि आहंसु स्तोकस्तोकमायुष्मन मात्राये उपनेथ उदके पि
मात्रज्ञता उक्ता भगवता एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो
आरोचयेंसुः । भगवानाह । शब्दापयथ षड्वर्ग्गिकाम् । ते दानि
शब्दापिताः । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो षड्वर्ग्गिकाः । एवन्नाम
संघस्य जेन्ताको त्त(त्ति) । तदेव सर्व्वं भगवान् वि(ज्.१६४)स्तरेण
प्रत्यारो(३६ ७)चयति । याव एते दानि भिक्षू उष्णेन च धूमेन च
सन्तापिता निर्द्धाविता बाह्यतो पि उदकं मार्ग्गयन्ति । न लभन्ति ।
यूयं दानि आहंसु स्तोकंस्तोकमायुष्मन्मात्राये उपनेथ उदके पि
मात्रज्ञता उक्ता भगवता । आहंसु । आम भगवन् भगवानाह ।
दुष्कृतं वो भिक्षवो षड्वर्ग्गिकाः । ना(अ)हं भिक्षवो षड्वर्ग्गिकाः ।
अनेकपर्यायेण मेत्रं कायकर्म्म वदामि (३६ १) सब्रह्मचारिषु
ध्रुवं प्रत्युपस्थापयितव्यम् । आवि चैव रहो च मैत्रं वाचाकर्म्मं
मैत्रं मनोकर्म्मं सब्रह्मचारिषु ध्रुवं प्रत्युपस्थापयितव्यम् ।
आवि चैव रहो च तत्र नाम यूयमिदमेवंरूपं पापकर्म्मम्
अकुशलन् धर्म्ममध्याचरिष्यथ । तेन हि एवं स्नाने
प्रतिपद्यितव्यम् । एवं जेन्ताके प्रतिपद्यितव्यं किन् ति दानि एवं स्नाने
प्रतिपद्यितव्यम् । एवं (३६ २) जेन्ताके प्रतिपद्यितव्यम् । जेन्ताकं करेन्तेन
वट्टितो वा कर्त्तव्यो चतुरस्रो वा विदिशं द्वारं कर्त्तव्यम् ।
वातपानीयं वीथी कर्त्तव्या । अत्य(भ्य)न्तरे विशाला बाहिरतो (इइ.प्.२५)
संद्यि(क्षि)प्ता । एकाये वातधा(पा)नीये वीथीये द्वौविका भवति द्वितीया
कर्त्तव्या भूमि अस्तरितव्या उपलेहि वा पक्षिट्टिकाय वा
सुधामृत्तिकालेपो वा कर्त्तव्यो । उद्विद्धवीथी कर्त्तव्या । भ्(र्)अष्टिका
(३६ ३; ज्.१६५) कर्त्तव्या । येन द्वाराहेष्ठतो विशालाहि उपरि संक्षिप्ता
उद्वेधो निर्घु(मु)ष्टिका त्रयो हस्ता कर्त्तव्या विस्तारेण नि(र्)मुष्टिका वा
भूमितो अर्धहस्तोपस्थ(स्थू)लतरिका कर्त्तव्या । उल्कभ्रमो
कर्त्तव्यो । येन भ्रष्टिका समन्तेन कर्त्तव्यं कपाटं कर्त्तव्यम् । यदि
ताव भ्रष्टिका दक्षिणतो भवति । वामतो कपाटं कर्त्तव्यम् । अथ वा
न(वा)मतो भ्रष्टि(३६ ४)का भवति । दक्षिणतो कपाटं कर्त्तव्यम् । न
दानि क्षमति । सूचिकबन्धिमं कर्त्तुं, । घटिका बन्धिमं कर्त्तव्यम् ।
नापि दानि क्षमति तदा कर्त्तव्यम् । यथा सुखेन तप्यति । अथ खलु
तथा कर्त्तव्यम् । यथा य(ये)व फलमात्रेण लग्ग बाहिरतो चीवरकुटी
कर्त्तव्या । नागदन्तकवीथी कर्त्तव्या यतायेतार्थायैव भवति
जेन्ताकवारिका वा आरामिका वा (३६ ५) तेहि जेन्ताके सन्तानिका
शाटयितव्या । सिञ्चित्वा सम्मार्जयितव्यो । काष्ठं से(स)ज्जेतव्यम् । भण्डा
सज्जयितव्या । घटा वा सज्जेतव्या । कुण्डा जेन्ताके पीठिका वा शुक्तिकायो
वा धोवितव्या । काष्ठं भ्रष्टिकायामाजुहि(ज्.१६६)तव्यं गण्डी
आकोटेतव्या । अग्निर्दातव्यो उदकमाहर्त्तव्यम् । ते दानि अग्नि दत्वा
पश्चाद्गण्डी आकोटेतव्यो अग्निर्दातव्यो । (३६ ६) उदकमाहर्त्तव्यम् । न
दानि अग्निं दत्वा पश्चाद्गण्डी आकोटेतव्या । अथ खलु गण्डि आकोटेत्वा
अग्निर्दातव्यो । मा एवमेव काष्ठं दह्येय जेन्ताकस्य गण्डी (इइ.प्.२६)
आकोटिताजे जानितव्या । किमेषो जेन्ताको सर्व्वसांघिको पारिवेणिको
यथायो(पर्षाये ।) यदि ताव पर्या(र्षा)ये भवति । ये तहिं पर्या(र्षा)ये
तहिं गन्तव्यम् । अथ दानि परिवेणिको भवति । ये तस्मिं परिवेणिका संति
तेहि ग(३६ ७)न्तव्यम् । अथ दानि सर्व्वसांघिको भवति तथा एवं
स्नायन्तेन चीवरकं साहरित्वा एकस्थाने स्थवितव्यं लोढिकेन वा
पटिकाय वा चीवरंच(वं)शे वा थपेतव्यो जेन्ताकपीठे वा प्रविशतेन
न दानि क्षमति । [ब्]आहा भ्रामयन्तेन प्रविशितुम् । अथ खलु एकेन
हस्तेन अग्रतो प्रतिच्छादित्वा प्रवेष्टव्यम् । एको निष्क्रामति । एको
प्रविशति । यो प्रविशति । तेनान्तरं दात(३७ १)व्यम् । न दानि आस(ज्.१६७)नानि
वा भाजनानि वा वृद्धतरकं वा भिक्षुं लंघयन्तेन गन्तव्यम् ।
संप्रजाननेन गन्तव्यम् । यदि दानि उपाध्यायो वा आचार्यो वा
प्रविष्टको भवति । न दानि बाहिरतो विक्रोशितव्यम् । स्नायामि आचार्य
स्नायामि उपाध्याय न्ति(त्ति) अथ खलु चीवरकानि स्थापित्वा प्रविशित्वा
तस्य ताव परिकर्म्म कर्त्तव्यम् । अथ दानि अन्यस्यापि कर्त्तुकामो
भवति । आपृच्छित्वा कर्त्त(३७ २)व्यम् । अथ दानि सो प्रकृत्येव भणितो
भवति । असुकस्य वा असुकस्य वा परिकर्म्म कुर्येसि त्ति । किञ्चापि
अनापृच्छित्वा करेति । अनापत्तिः । यदि ताव अग्नि बहलको भवति । नवकेहि
अग्रतो स्थातव्यम् । अग्नि प्रतिवाहेन्तेहि । अथ दानि अग्निर्म्मन्दो भवति ।
वृद्धेहि अग्रतो स्थातव्यम् । परिकर्म्म करेन्तेहि न दानि स्वेदेन वा
मलेन वा उस्फोषेतव्यो । उषान्तके(३७ ३)न स्नानेन वा प्रतिपन्नेन वा
(इइ.प्.२७) परिकर्म्म कर्त्तव्यम् । अन्तेवासिकेहि वा सार्व्वे(र्द्धे)विहारिकेहि
वा परिकर्म्म करेन्तेन न दानि अपूर्व्वचरिममुभयबाहा
प्रसारेतव्या । अथ खलु हस्तेन अग्रतो प्रतिच्छादयितव्यम् । अपरेण
परिकर्म्म कारयितव्यम् । अथ दानि भिक्षुः प्रहाणिको भवति । न दानि
क्षमति । तेहि अग्नि(ं) प्रजुहित्वा उदकं प्रविशिषित्वा (३७ ४) उदकतमं
बन्धित्वा द्वारं पिहित्वा शालं बन्धित्वा प्रहाणमासितुं, ।
प्रस्वेदंतेहि न दानि क्षमति तैलेन शोषयितुम् । अथ खलु मिनीय
दातव्यम् । चषकेन वा करण्डिकाय वा हस्तसंज्ञाय वा भाजनकेन वा
(ज्.१६८) दातव्यम् । नापि दानि क्षमति । चूर्ण्णं राशीय उपनेतुम् । मिनीय
दातव्यम् । मानभण्डे वा भाजनेन वा हस्तसंज्ञाय वा पिण्डि(३७ ५)कम्
वा पट्टिय दातव्यम् । अथ दानि दानपति आहंसुः । यावदर्थं
भदन्ता उपनेतुं(ंतु) । एवं पि कृत्वा मात्राये । उपनेतव्यम् । जेन्ताकं
प्रविशन्तेन उदकस्य प्रत्ययो जानितव्यो । कथं दीयति । यदि ताव
मितकं दीयति । उष्णोदकं घटेन वा कुण्डेन वा तेन तथा येव
ग्रहेतव्यम् । अथ दानि प्रकृत्येव आहंसुः । या(यो) प्रतिबलो (३७ ६) भवति
उदकमुपस्थापेतुम् । सो प्रविशतु । यो प्रतिबलो भवति । उदकं
उपस्थापेतुं तेन प्रवेष्टव्यम् । अथ दानि अन्तेवासिको (वा)
सार्व्व(र्द्धे)विहारिको वा आहंसु । उपाध्यायाचार्या प्रविशथ वयम्
उदकमुपस्थापयिष्यामि त्ति ॥ प्रवेष्टव्यमेवं पि कृत्वा मात्राये
उपनेतव्यम् । उपासका वा कर्म्मकरा (वा) आरामिका वा आहंसु ।
प्रविशन्तु आर्यमि(३७ ७)श्राः वयमुदकं दास्यामः । प्रवेष्टव्यं
मात्राये उपनेतव्यम् । अथ दानि ओघो वा पुष्किरिणी वा तडागो वा भवति
किञ्चापि यावदर्थमुपनेन्ति । अनापत्तिः । न क्षमति । अभ्यवकाशे
नग्नस्य नग्नेन परिकर्म्म (इइ.प्.२८) कर्त्तुम् । अथ दानि उदकस्य
प्रतिच्छन्नं भवति नाभिमात्रं वा उदकमनापत्तिः । अथ दानि
जानुमात्रमुदकं भवति । उपविष्टेन (३७ १) कर्त्तव्यम् । यथा
नाभिप्रतिच्छन्ना भवेय न क्षमति आत्मनो (ज्.१६९) चीवराणि गृह्नित्वा
परस्य चीवरेहि समाकुलीकृत्वा स्थापेतुम् । अथ खलु यथास्थाने
स्थापयित्वा गन्तव्यम् । एतं दानि जेन्ताकस्य आरोचितं भवति । जानितव्यम् ।
किमयं जेन्ताको एकतो सांघिको पर्षायं परिवेणिको निमन्त्रितकानां ति
यथा भवति तथा गन्तव्यम् । यदि ताव एकतो सांघिको भवति । (३७ २)
सर्व्वंसंघेन गन्तव्यम् । अथ दानि पर्षाये भवति । तेहि गन्तव्यम् ।
परिवेणिको भवति । परिवेणिकेन गन्तव्यम् । निमन्त्रितकानां भवति ।
निमन्त्(र्)इतकेहि गन्तव्यम् । अथ दानि आरोचीयति । भन्ते यस्यास्ति तैलं च
चूर्ण्णं च ततो आगच्छन्तु न्ति(त्ति) । ततो यस्यास्ति तैलं च चूर्ण्णं च तेहि
गन्तव्यम् । अथ दानि भिक्षु जरादुर्ब्बला वा व्याधिदुर्ब्बला वा
भवन्ति । तस्य (३७ ३) सर्व्वे(सार्द्धे)विहारिका भवन्ति अन्तेवासिका वा तेहि
वक्तव्यम् । उपाध्यायाचार्या आगच्छाहि स्नाहि वयं तैलं वास्याम । यदि
स्नायितुकामो भवति गन्तव्यम् । अथ दानि न स्नायितुकामो भवति ।
वक्तव्यं सु(स)गोत्रीमाता गच्छथ यूयं नाहं स्नापयिष्यामि । अथ
दानि जेन्ताको सांघिको भवति दायकदानपती वा देन्ति गण्डी
आहनि(३७ ४)तव्या । आरोचयितव्यमायुष्मन् तैलं भविष्यति । चूर्ण्णं
भविष्यति । उदकं भविष्यति । (स्)नायंतु आयुष्मन्तो (ज्.१७०)
येन्ताकवारिका अध्येषितव्याः । तेहि जेन्ताको प्रज्वलितव्यो
जेन्ताकपीठकानि प्रवेशयितव्यानि । तैलं प्रवेशयितव्यम् । चूर्ण्णं
प्रवेशयितव्यं,। शुक्तियो प्रवेश(इइ.प्.२९)यितव्यो । उदकं तापयितव्यम् ।
यदि ताव अल्पं (३७ ५) तैलं चूर्ण्णं भवति । मितकं दातव्यम् । तैलं
म(स)ंचयितव्यम् । उदकं भावयितव्यम् । अथ दानि बहुं भवति ।
संघसंव्यवहारको वादा(ं) नयति वा जल्पति विस्वस्ता भदन्ता
स्नायन्तु न्ति(त्ति) । एवं पि करिय तैलमात्रा जानितव्या नवकेहि भिक्षूहि
स्थविराणां भिक्षूणां कायपरिचर्या कर्त्तव्या । नापि दानि क्षमति ।
नवकेहि भिक्षूहि उच्चहन्तेहि स्ना(३७ ६)यितुम् । अथ खलु अन्योन्यस्य
सगौरवेहि स्नायितव्यम् । सप्रतिशेहि स्नायितव्यम् । नापि क्षमति ।
उच्चशब्दमहाशब्देहि स्नायितुम् । अथ खलु अल्पशब्देहि अल्पनिर्घोषेहि
जेन्ताके स्नायितव्यम् । अथ दानि प्रश्नो स्थापीयति । किञ्चापि प्रघुष्टेन
स्वरेण प्रश्ना विसर्जेन्ति । अनापत्तिः । यं कालं भिक्षू स्नाता भवन्ति
जेन्ताकवारिकेन तैलं शेषं भवति । प्रवेशयित(३७ ७)व्यः । चूर्ण्णं
शेषं भवति प्रवेशयितव्यम् । जेन्ताकपीठिकानि धोविय
प्रवेशयितव्यानि । शुक्तियो धोविय प्रवेशयितव्यायो यं काष्ठं शेषं
भवति यथास्थाने स्थापेतव्यम् । अथ दानि कोचि पश्चात्प्रविशति ।
आगच्छन्तु आयुष्मन्तो वयमेतं प्रवेशयिश्याम न्ति(त्ति) । गन्तव्यं तेहि
प्रवेशयितव्यम् । मा आदीनवमुत्पादये जेन्ताकं सिञ्चिय सन्मार्जिय
ना(अ)ंगारा(३८ १)नि चापिय जेन्ताकं बाहिरघटितं करिय गन्तव्यम् । एवं
जेन्ताके प्रतिपद्यितव्यम् । एवं (ज्.१७१) स्नाने प्रतिपद्यितव्यं न
प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

व्. ९      म्स्. ३८ १      (ज्.१७१.३);      छ्. ५०९ १४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । पञ्चार्थवशां विस्तरेण निदानं कृत्वा
याव अद्राक्षीद्भगवां पञ्चाहिकां (इइ.प्.३०) विहारचारिकांम्
अनुचंक्रमन्तो अनुविचरन्तो विहारकेहि भण्डमुज्झितावकीर्ण्णे (३८ २)
तिष्ठति स्थालीयो पीठरिका अधोतका अनुपलिप्ता नकूलमूषिकेहि
आलुप्यमाना ओदनमानिकायो हस्ता काकशकुन्तेहि निक्खोडियन्ता द्रोणीयो
उद्वायो परियो भक्तपीठिका माणिकं चंगेरियो शुष्यायो पटलकाम् ।
भगवां जानन्तो येव पृच्छति । किमियं भिक्षवो भाण्डं
उज्झितप्रकीर्ण्णं तिष्ठति ।
तेन हि एवं भण्डे प्रतिपद्यितव्यम् । (३८ ३) किन् ति दानि एवं भण्डे
प्रतिपद्यितव्यम् । एतं दानि संघस्य अनुग्रहो भवति नित्यपवना वा
उद्दिशितव्या । मासवारिको वा दशाहवारिको वा तत्र उद्दिशितव्यो ।
पंचाहवारिको वा तेन संघस्य अनुग्रहो साधयितव्यो भिक्षुसंघो
परिवेशापयितव्यो । यं कालं भिक्षुसंघेन भुक्तं भवति यं तत्र
भण्डं भवति लो(३८ ४)हिका (ज्.१७२) वा कटाहका वा स्थाली वा पिठरिका
वा मासवारिकेहि वा पक्षवारिकेहि वा कल्पियकारं शब्दाविय
लिप्तोपलिप्तं करिय ओमुद्धिका स्थपितव्या । सूर्यादि(भि)मुखं यं
कालं शुष्का भवन्ति । कल्पियकुटिं प्रवेशिय स्थापयितव्यानि ।
यथास्थानं यं तत्र भवति । दुग्धघटा वा दधिघटा वा
व्यञ्जनगोलका वा ते सुधोतां (३८ ५) सुप्रक्षालितां कारापयिय आतपे
स्थापयितव्याः । यं कालं शुष्का भवति ततो कल्पियकुटिं प्रवेशिय
स्थापयितव्याः । यं तत्र भवति शतपोतनको वा ताम्रपात्रा वा
लोहपात्रा (इइ.प्.३१) वा कटच्छुका वा तद्दुका वा चषका वा पलीनका वा
पलीनका वा निर्म्मादिता कारापिय कल्पियकुटिं प्रवेशिय यथास्थाने
प्रवेशयितव्यानि । एता भवन्ति (३८ ६) माणिका वा खाणुका वा दुर्व्वा वा
कण्डहस्ता वा कर्क्कटका वा प्रस्फोटिय सुधोतां सुप्रक्षालितां करिय
आतपे शोषयितव्या । यं कालं शुष्का भवन्ति । ततो कीलकेहि ओल्लयित्वा
स्थपितव्या यथा न खज्जेय । उक्कसिय स्थपेतव्या एते खज्जकचंगेरीयो
वनफलचङ्गेरीयो हरीतकीचङ्गेरीयो वा प्रस्फोडिय सुप्रक्षालितां
करिय एकमन्ते स्थपेतव्याः । एते भवन्ति । (३८ ७) वस्त्राभरणका वा
परिश्रावणा वा चतुरस्रका वा साहरित्वा कीण(ल)केहि ओल्लयित्वा
स्थपयितव्या । यथा (ज्.१७३) न (ख)द्येंसु । एता भैषज्यपिषणिका शिला न
दानि कार्य(ं) कृत्वा यथा येव प्रतिलिप्तिका स्थपेतव्या । अथ खलु
सुधोवित्वा यथास्थाने स्थापयितव्या । नापि दानि कल्पिककुटी
अध्युपेक्षितव्या । ओद्द्रिण्णका वा प्रल(लु)ग्गिका वा अचौक्षा वा ।
अप्रतिसंस्कृता वा । अथ ख(३८ १)लु कालेन कालं यदि ताव तृणच्छन्ना
भवति तृणपुलको दातव्यो । गोमयकार्षी दातव्या । अभीक्ष्णं
सन्मार्जयितव्यम् । अथ दानि तृणप्रवेशिका भवन्ति । एकान्ते
स्थषे(पे)तव्यम् । एवं यत्किञ्चित्संघस्य भाण्डं यो यत्र अभियुक्तो
भवति । तेन तं प्रतिसामेतव्यम् । एते भवन्ति रङ्गगोलका वा
रङ्गघटका वा रङ्गकुण्डका वा रङ्गकट(टा)हका वा
माषवारिकस्य वा । (३८ २) पक्ष(वारिक)स्य वा आधीनं भवति । एषो
भिक्षु धोवनिका वा कर्त्तुकामो भवति । मासवारिको वा पक्षवारिको
वा याचितव्यो । अथ दानि द्वे जना (इइ.प्.३२) यांच(चं)रतीति तेन
वृद्धतरकस्य ज्ञातव्यमथ दानिं वृद्धतरकस्य चिरकालो भवति
नवतरकस्य इत्वरकालिकं भवति । नवतरकस्य दातव्यम् । अथ दानि
उभयेषामित्वरकालिकं वृद्धतरकस्य दातव्यमुभये(३८ ३)षां
चिरकालिकं भवति । वृद्ध(ज्.१७४)तरकस्य दातव्यम् । तेन धोवनिका वा
रजनिका वा करिय न क्षमति तथा य्येव उपमक्षितं वा रंगरक्षितं
वा अधोतकं वा अनुपलिप्तकं वा दयितुं न क्षमति । अथ खलु
सुधोतं सुप्रक्षालितं सुलिप्तं सुशुष्कं करियाणं चीवररजूं न दानि
चीवरं रंजेत्वा न तथा येव वितनिका उज्झित्वा गन्तव्यम् । अथ
ख(३८ ४)लु साहरित्वा यथास्थाने स्थापयितव्यम् । वड्ढकिभण्डं
भवति । नासिते वा दानि या वा विशालिका वा सूत्राथ ओलम्बिको धोवित्वा
एकान्ते स्थापेतव्या । तक्षाणं भाण्डं भवति । कुठारो वा वासीयो वा
विहरणको वा निखादनको वा अट्टिला वा एकान्ते स्थपेतव्या । एता
भवन्ति वासीयो वा कुद्दालका वा निश्रेणियो वा (३८ ५) न दानि तथा
येच(व) मृत्तिका प्रलिप्तिका स्थपेतव्या । अथ खलु बोधि(धोवि)सत्वा
यथास्थाने स्थापयितव्यो । तच्चेवं चातुर्द्दिशं सांघिकं
म(भा)ण्डकं रिक्त परिभोगं न दानि कार्यं कृत्वा विहारे गोपित्वा
स्थापेतव्यम् । पुरोकृत्यं सुखं भविष्यति । अथ खलु यस्यैवं (ज्.१७५)
कार्यं भवति । तस्यैवन् दातव्यम् । एवं भाण्डे प्रतिपद्यितव्यम् ।
(३८ ६) न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

व्.१०      म्स्. ३८ ६      (ज्.१७५.३);      छ्. ५०९ ९
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा (इइ.प्.३३) अपरेहिं
विहारके संबहुला भिक्षू प्रतिसंक्रमति । सो दानि विहारको उप्पेडनको
अपरो च भिक्षुः । विरात्रे उश्वास(च्चार)कारको वा प्रश्वास(स्राव)कारको
वा निर्द्धावितो भवति । स चीवरं चीवरंवंशातो हू(कू)षियाणं पतितो ।
ए(३८ ७)वं भूमीये पतितो तं दानि एकेन आक्रान्तं द्वितीयेन आक्रान्तं
तृतीयेनाक्रान्तं सर्व्वं कर्द्दमेहि अनुप्रविष्टं चीवरकोणको अवशिष्टो
सो दानि अपरेज्जुकातो कल्यत एव निवासिय प्रावरिय चीवरकं मार्ग्गति न
लभति । तेन दानि मार्ग्गन्तेन सो चीवरकोणको दृष्टो तं दानि तहिं
चीवरकर्ण्णके गृह्निय अच्छियं चटन्ति संच(र्व्वं) फाटितम् । ए(३९ १)तं
प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसुः । भगवानाह । शब्दापयथ
तं भिक्षुम् । सो दानि शब्दापितो । भगवानाह । एवं च त्वं भिक्षुः
चीवरकं चीवरकोणके गृह्निय अच्छोसि च चटन्ति सर्व्वं फाटितं तेन
हि एवं चीवरे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं चीवरे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एते दानि संबहुला संबहुला भिक्षूः । एकहि विहारके प्रतिक्रमन्ति ।
यदि । (३९ २) ताव सो उप्पेडनको विहारको (ज्.१७६) भवति । नापि क्षमति
भिक्षूहि मुक्तकं चीवरं स्थपयितुम् । अथ खलु चीवरकानि
ससाहरितानि कारिय अन्तरमुख दुगुणान्तरं करिय चीवरवंशे
स्थपेतव्यानि ततो पट्टिकाये वा लोढकेन वा रेज्जुकाये वा
बन्धितव्यानि । उपाध्यायस्य (वा) आचार्यस्य वा चीवरं साहरित्वा
अभ्यन्तर परिकर्म्म द्विगुणन्ते । (३९ ३) अग्रतो कर्त्तव्यो । अन्तरपीडितो
न दानि उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य (वा) चीवरेहि आत्मनो चीवरं (इइ.प्.३४)
वेढयितव्यम् । अथ खलु आत्मनो चीवरेहि उपाध्यायाचार्याणां चीवरा
वेढयितव्याः । एवं सर्व्वेहि बन्धिय थपेतव्यानि । अथ दानि भिक्षु
विरात्रकाले उश्वास(च्चार)कारो वा प्रश्वास(स्राव)कारो वा निर्द्धावति ।
चीवरवंशकातो । (३९ ४) चीवराणि मुंचिय एकं द्वितीयं वा तृतीयं वा
ल्क(कू)षियाणां भूमीयं पतितम् । एकेन (आ)क्रान्तं द्वितीयेन आक्रान्तं
तत्रैव सर्व्वं भूमीये अनुप्रविष्टो भवति । अपरेज्जुकातो भिक्षू
कल्यतो येव निवासिय प्रावरिय चीवरकाणि मार्ग्गति सो मार्ग्गन्तो न
पश्यति । तस्य चीवरकस्य कोणकं नापि क्षमति । तहिं
चीवरकोण(३९ ५)के गृह्निय द्रन्ति अच्छितुम् । मा चीवरकोणको भवतु ।
मा चीवरको ति । अथ खलु ततो कोणकातो प्रभृति सुखाकं
मोचयितव्यम् । चीवरकं धोविय विहारकोणको (थ)पयितव्यो तं
चीवरकं यं कालं शुष्कं भवति ततो परिभुञ्जयितव्यम् । अथ दानि
भिक्षुः । उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा चीवराणि उपरि स्थापयित(३९ ६;
ज्.१७७)व्यानि । अथ दानि सो उप्पंसुलको विहारको भवति । नापि क्षमति
उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा चीवरकानि उपरि स्थापयितुं, । आत्मनो
चीवरकानि हेष्ठे स्थपयितु(ं) । अथ खलु उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य
वा हेष्ठे स्थपयितव्यानि । आत्मनो चीवराणि उपरि स्थापयितव्यानि । नापि
क्षमति ग्रीष्मका भवति रजो वातरजो वा उक्कनि(३९ ७)का चीवरं
विनाशेति नेदानि उपाध्यायाचार्याणां चीवरकेहि आत्मनो चीवरा
वेढयितव्या । अथ खलु आत्मनो चीवरेहि उपाध्यायाचार्याणां चीवरा
वेढितव्या । न दानि क्षमति । विहारो अध्युपेक्षितुम् । (इइ.प्.३५) उप्पंसुलो
वा अचौक्षो वा । अथ खलु कालेन कालं सिञ्चित्वा सन्मार्जितव्यम् ।
गोमयकार्षी दातव्या । वंघोरिका दातव्या । न क्ष(३९ १)मति ।
चीवरेणाप्रसन्नं गृह्नितुम् । खेटकटाहं वा उच्चारकटाहकं वा
प्रस्रावकुम्भकं वा संकारं वा उज्झितुम् । उपानहा गृह्नितुम् ।
गोमयानि वा उच्चिनितुम् । न क्षमति । चीवरमध्युपेक्षितुम् । चिक्कनं वा
अप्रतिसंस्कृतं वा ओमयिलमयिलं वा पाटितविपाटितं वा । अथ खलु
कालेन कालं धोवितव्यम् । रंजितव्यम् । सीवितव्यम् । यथा च्छवि एवं
चीवरे प्रतिपद्यि(३९ २)तव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

(ज्.१७८) उद्दानम् ॥
एवमरण्ये प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं ग्रामान्तिके प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं जा(पा)नीये प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं परिधोवनिये प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं पादा धोवितव्या ।
एवं पादधोवनिके प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं स्नाने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं जेन्ताके प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं भण्डे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं चीव(३९ ३)रे प्रतिपद्यितव्यम् ॥ * ॥
॥ पञ्चमो वर्ग्गः ॥ * ॥

(योस्हियसु योणेशाwआ । ःिदेतोस्हि योश्ःीशाwआ)


(इइ.प्.३६)
वि. १       म्स्.३९ ३       (ज्.१७९.१);       छ्.५११ १६
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिका कल्यत
एव विहारचरणकानि निवासनानि निक्षिपियाणं नग्नप्रावृता
ग्रामप्रवेशनिकानि निवसनानि मार्ग्गन्ति । गोचरातो निर्द्धाविता
ग्रामप्रवेशनिकानि निवासनानि निक्षिपियाणं नग्नप्रावृता
विहारचरणकानि निवास(३९ ४)का(ना)नि मार्ग्गन्ति । एते(तं) प्रकरणं
भिक्षूहि श्रुतं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह ।
शब्दापयथ षड्वर्ग्गिकां ते दानि शब्दापिताः । भगवानाह । सत्यं
भिक्षवो षड्वर्ग्गिकाः । एवं नाम यूयं कल्यत एव उत्थिय
विहारचरणकानि चीवरकानि निक्षिपित्वा नग्नप्रावृताः ।
ग्रामप्रवेशनिका(नि) निवसनानि मार्ग्गथ गोचरातो (३९ ५)
निर्द्धाविताः । ग्रामप्रवेशनिकानि निवासनानि निक्षिपित्वा
नग्नप्रावृताः । विहारचर(ण)कानि निर्वासनानि मार्ग्गथ । आहंसु
आम । भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं निवासितव्यम् । किन् ति दानि एवं
निवासयितव्यम् । भिक्षुणा ताव कल्यत एवोत्थित्वा गोचरं (ज्.१८०)
प्रविशंतेन न क्षमति । ग्रामप्रवेशनिकं निवासनमनुपहस्तं
कृ(३९ ६)त्वा विहारचरणकं निवसनं निक्षिपितुम् । अथ खलु प्रकृत्येव
ताव ग्रामप्रवेशनकमुपहस्तं कर्त्तव्यम् । ततो ग्रामप्रवेशनं च
निवासनमावेल्लयितव्यं विहारचरणकं निवासनमुच्चेतलयितव्यम् ।
कायबन्धनं बन्धयित्वा चीवरवाणि प्रवारित्वा गोचरं प्रविशितव्यम् ।
गोचरातो निर्द्धावितेन नापि क्षमति (इइ.प्.३७) विहारचरणं निवासनम् ।
अनुपह(३९ ७)स्तं करियाणं ग्रामप्रवेशनकं निवासनं निक्षिपितुम् ।
अथ खलु प्रकृत्येव ताव विहारचरणकं निवसनमुपहस्तं
कर्त्तव्यम् । ततो विहारचरणकं निवासनमावेल्लयितव्यम् ।
ग्रामप्रवेशनकं च निवासनमुच्चेलयितव्यम् । ते भिक्षू उद्धारकं
कर्त्तुकामा भवन्ति । उपलेपनं वा संमार्जनं वा भवति ।
स्नानशाटकं वा लेङ्कटखण्डकं वा निवासि(४० १)य स्नातुकामो
भवति । नापि क्षमति निवासनं निक्षिपित्वा स्नानशाटकं वा
लेङ्कटखण्डकं निवासयितुम् । अथ खलु निवासनमुच्चेल्लयितु(तव्य)म् ।
स्नानशाटिका वा लेङ्कटखण्डकमावेढयितव्यं निवासनं
उच्चेल्लयितव्यं नापि क्षमति स्नानेन समानेन निवासनं निवासयित्वा
कामभोगिना यथा उपरिमेण निवासनस्य स्नानशाटिकामुत्क्षिपितुं
नापि क्षमति । हे(४० २)ष्ठेन स्नानशाटिकां वा लेङ्कटखण्डकं वा
ओसारयितुम् । चलनकं यथा । अथ खलु निवासनं (ज्.१८१) ओच्चेल्लयितव्यम् ।
स्नानशाटकं वा लेङ्कटखण्डकं वा उच्चेल्लयितव्यम् । एषो भिक्षु
विकाले प्रतिक्रमति । नापि क्षमति निवासनं निक्षिपित्वा नग्नप्रावृतेन
रात्रीप्रावरण निवासिनं मार्ग्गितुम् । अथ खलु प्रतिकृत्येव ताव
रात्रीप्रावरणकं निवासनमुप(४० ३)हस्तीकर्त्तव्यम् । ततो निवासनं
उच्चेल्लयितव्यम् । रात्रिप्रावरणं निवासनं च आवेल्लयितव्यम् । एवं
निवासने प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

वि. २       म्स्.४० ३       (ज्.१८१.७);       छ्. ५११ २७
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिका गोचराये
प्रस्थिता विहारचरणकानि चीवरका(नि) (इइ.प्.३८) निक्षिपिय
एक(४० ४)निवसना ग्रामप्रवेशनिकानि चीवरकानि मार्ग्गन्ति । गोचरातो
निर्द्धाविता ग्रामप्रवेशनकानि चीवराणि निक्षिपित्वा एकनिवासनका
विहारचरणकानि चीवरकानि मार्ग्गन्ति । एतं प्रकरणं भिक्षूहि
श्रुतम् । भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ
षड्वर्ग्गिकान् । ते दानि शब्दापिताः (४० ५) भगवानाह । सत्यं भिक्षवो
षड्वर्ग्गिकाः । एवन्नाम यूयं कल्यतो येव गोचराय प्रस्थिता ।
विहारचरणकानि चीवराणि निक्षिपिय एकनिवसना ग्रामप्रवेशनकानि
चीवराणि मार्ग्गथ । गोचरातो निर्द्धाविता । ग्रामप्रवेशनिकानि
चीवराणि निक्षिपित्वा एकनिवसनका विहारचीवरकानि मार्ग्गथ । आहंसु
आ(४० ६)म भगवन्
(ज्.१८२) भगवानाह । तेन हि एवं प्रावरितव्यम् । किन् ति दानि एवं
प्रावरितव्यम् । एषो दानि भिक्षुः । कल्यतो येव गोचराये प्रस्थितो भवति ।
नापि क्षमति विहारचरणकानि चीवरकाणि निक्षिपिय एकनिवसनकेन
ग्रामप्रवेशनिकानि चीवराणि मार्ग्गितुम् । अथ खलु प्रतिकृत्येव ताव
ग्रामप्रवेशनकं चीवरमुपहस्तं कर्त्तव्यं प्रावरन्तेन
ग्रामं(४० ७)प्रवेशनकं चीवरमाच्चेल्लयितव्यं विहारचरणकं
चीवरमुच्चेल्लयितव्यम् । गोचरातो निर्ग्गतेन नापि क्षमति ।
ग्रामप्रवेशनकं चीवरं निक्षिपित्वा एकनिवसनकेन विहारचरणकं
चीवरं मार्ग्गित(तु)म् । अथ खलु प्रकृते(त्ये)व ताव विहारचरणकं
चीवरमुपहस्तीकर्त्तव्यम् । प्रावरमाणेन विहारचरणकं चीवरकं
आच्चेल्लयितव्यम् । ग्रामप्रवे(४० १)शनकं चीवरमुच्चेल्लयितव्यम् । एवं
आरामचरणकं वा आच्चेल्लयितव्यम् । विहारचरणकं वा (इइ.प्.३९)
उच्चेल्लयितव्यम् । प्रस्फोटयित्वा साहरित्वा एकान्ते स्थपयितव्यम् । एतन्
दानि संघस्य उट्ठानकानि भवन्ति । च्छादनिका वा लेपनिका वा
सम्मार्जनको वा भिक्षु चीवरकाणां दयार्थम् । अन्यं
लेङ्कटखण्डं प्रावरितुकामो भवति नापि क्षमति । चीवरकं
निक्षिपियाणमेकनिवसन(४० २)केन लेङ्कटखण्डं मार्ग्गितुम् । अथ
खलु प्रकृत्येव ताव उपहस्तीकर्त्तव्यमेकं च आवेल्लयितव्यं द्वितीयं
उच्चेल्लयितव्यम् । एवं प्रावरितव्यम् । न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान्
धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

वि. ३       म्स्.४० २       (ज्.१८३.१);       छ्. ५११ ७
(ज्.१८३) भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो
नन्दनोपनन्दना गोचरं प्रविशन्ता चीवरं कंढंता प्रविशन्ति ।
कण्टकशाखाहि लग्नं भवति । द्रन्ति अच्छन्ति । झाडे वा
वृ(४० ३)क्षशाखायां वा लग्नं द्रन्ति कढन्ति । नैव धूलिं
परिहरन्ति । न कर्दमं परिहरन्ति । संबाधरथ्याहि
सुधापाण्डुलेपना भिन्ति(त्ति)यो घसन्ता गच्छन्ति तानपि दानि
चीवरकानि । ओमलमलाणि पाटितविपाटितानि क्रियन्ति तेषान् दानि
सार्द्धेविहारिका च अन्तेवासिका च ओध्यायन्ति । वयं येच(व) ताव
चीवरकानि धोवेन्ता सिवेन्ता रंजेन्ता तलविलयं गच्छामः (४० ४) इमे पि
न जानन्ति । कथमन्तरघरे प्रविशन्तेहि चीवरेहि प्रतिपद्यितव्यम् ।
एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं, । भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । शब्दापयथ नन्दनोपनन्दनाः(ं,) । ते दानि
शब्दापिताः । भगवानाह । सत्यं भिक्षवो नन्दनोपनन्दना (इइ.प्.४०)
एवं नाम यूयमन्तरं घरं प्रविशन्ता चीवरकानि कड्ढन्ता ।
गच्छथ त(४० ५)देव सर्व्वं भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति ।
युष्माकं सर्व्वे(सार्द्धे)विहारिका अन्तेवासिका ओध्यायन्ति ॥ वयं येव
ताव चीवरकानि धोवंता सीवन्ता रञ्जेन्ता तलविलयं (ज्.१८४) गच्छामः ।
इमे पि न जानन्ति । कथमन्तरघरं प्रविशन्तेहि चीवरके
प्रतिपद्यितव्यम् । आहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवमन्तरघरं प्रविश(४० ६)न्तेन चीवरे
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवमन्तरघरं प्रविशन्तेन चीवरे
प्रतिपद्यितव्यम् । नायं ताव क्षमति भिक्षुणा अन्तरघरं प्रविशन्तेन
चीवरं कड्ढन्तेन प्रविशितुं यहिं लग्नं तहि लग्नं यहिं पाटितं
तहिं पाटितम् । अथ खलु यदि ताव ग्रीष्मकालो भवति । दूरे च ग्रामो
भवति । सीर्षे वा स्कन्धे वा चीवरं कृत्वा गन्तव्यम् । यदा
ग्राममूलग(४० ७)तो भवति । यदि तहिमोघो वा तडागं वा भवति
पुष्किरिणी वा तहिं पादां प्रक्षालित्वा चीवरं प्रावरित्वा गण्ठिपार्श्वं
आबन्धित्वा प्रविशितव्यम् । अथ दानि उदकं न भवति । पत्रशाखाय वा
तृणकेहि वा पादा जंघा प्रस्फोटित्वा प्रावरित्वा प्रवेष्टव्यम् । अथ
दानि हेमन्तो भवति । प्रावरित्वा गन्तव्यम् । परिमण्डलं चीवरं
प्रावरित्वा अन्तरघरं प्रविशित(४१ १)व्यम् । परिवर्जित्वा । भ्रान्तो वा
अश्वो भ्रान्तो वा हस्ति भ्रान्तो वा रथो-अश्व वटवा चा(वा) ओहर
पार(परा)युक्तं कण्टकशाखा परिवर्जन्तेन सुधापाण्डुल(ले)पनायो
परिवर्जन्तेन प्रविशितव्यम् । अथ दानि भिक्षुस्य (इइ.प्.४१) यत्नं
करेन्तस्य चीवरं धूलीये पूरितं भवति । प्रस्फोटयितव्यम् ।
कर्द्दमेन वा विनाशितव्यं भवति । धोवितव्यम् । कण्टकशाखायां वा
लग्नं भवति । (ज्.१८५) न दानि मा चीव(४१ २)रं मा कण्टकशाखा
न्ति(त्ति) । उद्रन्ति अच्छितव्यम् । अथ खलु स्तोकस्तोकं मोचयितव्यम् ।
सुवा(धा)पाण्डुलेपना भित्ती भवति वर्जयितव्या । अथ दानि
शम्बाव(ध)रथ्या भवति । सुसंवृतेन पश्यिल्लकेन अतिक्रामितव्यम् ।
एवमन्तरघरं प्रविशन्तेन चीवरे प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥
आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥* ॥
वि. ४       म्स्.४१ २       (ज्.१८५.६);       छ्. ५१२ १
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण नि(४१ ३)दानं कृत्वा ते दानि
आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना अन्तरघरं प्रविष्टा समाना मञ्चा
चर्याणं च मा(सा)पाश्रया च दारकदारिकेहि पादेहि
मर्द्दितपरिमर्द्दिता । धूलीय कर्द्दमेन मक्षितपरिमक्षिता तेहि
प्रज्ञप्तेहि उपविंश(शं)ति । चीवराणि विनाशयन्ति । सुधापाण्डुलेपनायो
भित्तीयो घसंता उपविंश(शं)ति तेषां सर्व्वे(सार्द्धे)विहारि(४१ ४)का
अन्तेवासिका ओध्यायन्ति । (ज्.१८६) वयं येव ताव चीवराणि धोवेन्ता सीवेन्ता
रञ्जेन्ता तलविलयं गच्छामः । इमे पि न जानन्ति कथमन्तरघरं
प्रविष्टेहि चीवरेहि प्रतिपद्यितव्यम् । एव(त)ं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं
भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ
नन्दनोपनन्दनाम् । ते दानि शब्दापिता । भगवानाह । स(४१ ५)त्यं
भिक्षवो नन्दनोपनन्दना एवं नाम यूयमन्तरघरं प्रविष्टा
समाना दारकदारिकाहि मञ्चञ्च । पीठञ्च त्रेपश्यका च पादेहि
मर्दितविमर्दिता । धूलीये कर्दमेहि विनाशितकेहि प्रज्ञप्तेहि (इइ.प्.४२)
निषीदथ सुधापाण्डुलेपनाहि भित्तीहि घसंता प्रविशथ चीवराणि
विनाशयन्ति युष्माकं सार्द्धेविहारिका अन्तेवासिका ओध्याय(४१ ६)न्ति ।
पश्यथ भणे वयं येव चीवरकानि धोवन्ता सीवन्ता रञ्जेन्ता
तलविलयं गच्छामः । इमे न जानन्ति । कथमन्तरघरं प्रविष्टेहि
चीवरेहि प्रतिपद्यितव्यम् । आहंसु । आम भगवन्
भगवानाह । तेन हि-य्-एवमन्तरघरं प्रविष्टेहि चीवरे
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवमन्तरघरं प्रविष्टेहि चीवरे
प्रतिपद्यितव्यम् । एषो दानि भिक्षुः । अन्तरघ(४१ ७)रं प्रविष्टो आसनेन
निमन्त्रीयति । आसनं जानितव्यम् । यदि ताव आसनं भवति धूलीये वा
म्रक्षितं कर्द्दमेन वा विनासितकम् । ओमलमलं वा प्रज्ञप्तकं
भवति । न क्षमति तहिमुपविशितुम् । यदि ताव भिक्षुस्य
विस्रम्भ(ज्.१८७)कुलं भवति । वक्तव्यम् । भगिनीयो आसनं प्रज्ञपेथ
मा चीवरकानि विनशिष्यन् ति । यं कालं तहिं प्रज्ञप्तं भवति । आमिला
वा अस्तरि(४१ १)का वा कोचको वा कलन्तरको पट वा ततो निषीदितव्या ।
अथ दानि अश्राद्धकुलं भवति । भिक्षुस्य वा अविस्रम्भकुलं भवति
ततो च स्तूपिकं वा सांघिकं वा कार्यमधीनं भवति । नापि क्षमति ।
तथा येव निषीदितुम् । अथ खलु लेङ्कटखण्डेन रजोहरणकेन वा ।
प्रस्फोटिय कसं(ंस)कलिकां प्रज्ञपिय उपविशितव्यम् । अथ दानि एवं पि
न भवति । अन्त(४१ २)मसतो हस्तेनापि प्रस्फोटिय आमर्जिय
उपविशितव्यम् । नापि क्षमति । अन्तरघरे प्रविष्टेन सुधापाण्डुंलेपना
भित्तीय (घ)स(ं)तेन अतिक्रमितुम् । न क्षमति । सापाश्रयं वा
ओपाश्रयं वा ओमयिलोमयिलं वा (इइ.प्.४३) पण्डरं विपाण्डरं
अपाश्रयितुम् । अथ दानि भिक्षुः । जरादुर्ब्बलो वा व्याधिदुर्ब्बलो वा
भवति । वक्तव्यं भगिनी प्रज्ञपेहि कुड्डस्मिं यहिं
अपाश्र(४१ ३)यितव्यम् । यं कालं तहिं बिंबोहनं वा अमिला वा अस्तरिका
वा कोचको वा शाटको वा प्रज्ञप्तो भवति । ततो अपाश्रयितव्यम् । अथ
दानि अश्राद्धकुलं भवति । न वा भिक्षुस्य विश्रम्भकुलं भवति ।
अन्तमसतो संकच्छिका पि स्कन्धे दत्वा अपाश्रयितव्यम् । न क्षमति ।
(ज्.१८८) अन्तरघरं प्रविष्टेन चीवरकेन प्रतीच्छितुम् । सर्प्पिखज्जकं
(४१ ४) वा तैलखज्जकं वा उक्खिनका वा तण्डुला प्रतिच्छितुम् ।
क्लिन्नकानि वा पुष्पाणि प्रतिच्छितुम् । क्षुद्रपाकानि वा फलानि
प्रतिच्छितुम् । विक्षुण्णं वा पात्रं गृह्नितुम् । चिक्कन्ना वा हस्तान्
निर्मादितुम् । माल्यं वा क्लिन्नकं चिक्कना वा ओष्ठानि निर्मादयितुम् ।
लभ्या दानि चीवरान्तरिकाय खक्खटानि फलानि गृह्नितुम् । बदराणि वा
कोलकानि वा आमलका(४१ ५)नि वा हारीतकी वा तण्डुलानि वा अनोक्षीणका
वा माल्यं वा आक्लिन्नकं शिम्बटीयो वा अथ दानि भिक्षुस्य यत्नं
करेन्तस्य चीवरक कर्द्दमेन वा नासितं भवति धोवितव्यम् । धूलीये
वा ओतरितं भवति । प्रस्फोटयितव्यम् । पाटितं वा विपाटितं भवति
सीवितव्यम् । एवमन्तरघरे प्रविष्टेन चीवरे प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति ॥ आभि(४१ ६)समाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥*॥

वि. ५-६       म्स्.४१ ६       (ज्.१८८.१३);       छ्. ५१२ २
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । आयुष्मतो नन्दनस्य उपनन्दनो नाम
भ्राता सो दानि तस्य सार्व्वे(र्द्धे)विहारिकस्याह (इइ.प्.४४) । एहि आयुष्मं
ग्रामं प्रविश्यामः । अहं च तत्र किञ्चिदेव अकल्पीयं
अध्याचरिष्यामि । (ज्.१८९) मा कस्यचि आचिक्षेसि । अहं खलु ते पितॄयको
भवामि । सो दानि आह । पि(तॄ)यको भवाहि । मातुलको भवाहि । (४१ ७)
यदि त्वं तत्र किंचि अकल्पियम् । अध्याचरिष्यसि । आचक्षिष्यामि । अहं सो
दानाह । आचिक्षिष्यसि आह । आचिक्षिष्यम् । सो दानि आह । आगच्छाहं तव
शेषयिष्यम् । ते दानि महान्तानि कुलान्युपसंक्रमन्ति निमन्त्रीयन्ति ।
आर्य भक्तकृत्यं करेथ पुरेभक्तिकं करेथ खज्जकं खादथ
वनफलं भक्षथ । यथा प्रतिभानकं करेथ सो दानि न कहिंचि
अधिवासयति । (४२ १) पश्यति मा इमस्य दातव्यं भविष्यतीति यं कालं
पश्यति नैव एषो प्रतिबलो पिण्डाय अण्ठितुम् । न च प्रतिबलो जेतवनं
संभावयितुं ति । ततो आह । आयुष्मन गच्छ त्वं न मे त्वया
सार्व्व(र्द्ध)ं फासु भवति कथाय वा निषद्याय वा एकस्यैव मम
फासु भवति । सो दानि शुष्केन मुखेन (ज्.१९०) पाण्डरेहि ओष्ठेहि
त्वरितत्वरितं निर्द्धावति । कालं निध्यायमानो सो (४२ २) दानि ततो येव
अनुपरिवर्त्तिय महात्मेहि कुलेहि इप्सितान्नाति(नि) भुक्ता तस्यैव अनुपदम्
एव निर्द्धावितो ये दानि भिक्षू जेतवनस्यारामद्वारकोष्ठकसमीपे
स्थान चंक्रमस्थाननिषद्यायोगमनुयुक्ता विहरन्ति । ते दानि तं
पश्यन्ति । उपशुष्केन मुखेन पाण्डरेहि ओष्ठेहि त्वरितत्वरितं
निर्द्धावितं कालं निध्यायन्तं तेषां भवति । यथा अयम् ।
उ(४२ ३)पशुष्केन मुखेन पाण्डरेहि ओष्ठेहि त्वरितत्वरितं निर्द्धावति ।
कालं निध्यायमानो भवितव्यमयं विप्रलब्धो । ते दानि तं
उच्चग्घन्ति आयुष्मन् स्निग्धो खलु ते सु(मु)खवर्ण्णो पिलिपिलायन्ति ।
ओष्ठा सुष्ठु खलु (इइ.प्.४५) निर्द्धापीयति । यथापि दानि
नगरकुलोपकेन पितॄयकेन सार्द्धं प्रविष्टस्य इप्सितान्नानि भोजनानि
भु(४२ ४)क्ताविस्या सो दानि आह । आयुष्मन् कुतो मे इप्सितान्नानि भोजनानि
भुक्तानि एवं च एवं चास्मि विप्रलब्धो एतं प्रकरणं भिक्षू
भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । शब्दापयथ उपनन्दनं सो दानि
शब्दापितो भगवानाह । सत्यमुपनन्दन एवं नाम त्वं नन्दनस्य
सार्व्वे(र्द्धे)विहारिं जल्पसि । एहि आयुष्मन् (४२ ५) ग्रामं प्रविशिष्यामः ।
अहं च तत्र किञ्चि अकल्पियमध्याचरिष्यामि ॥ मा खलु कस्यचि
अ(आ)चिक्षिष्यसि । अहं खलु ते पितृयको भवामि । तदेव (ज्.१९१) सर्व्वं
भगवान् विस्तरेण प्रत्यारोचयति । याव सो दानि आह । आयुष्मन् कुतो मे
इप्सितान्नानि भोजनानि भुक्तानि एवं च एवं चास्मि विप्रलब्धो आह । आम
भगवन् ।
भग(४२ ६)वानाह । दुष्कृतं ते उपनन्दन तेन हि एवं पुरेश्रमणेन
प्रतिपद्यितव्यम् । एवं पश्चाच्छ्रमणेन प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि
एवं पुरेश्रमणेन प्रतिपद्यितव्यम् । एवं पश्चाच्छ्रमणेन
प्रतिपद्यितव्यम् । नायं ताव क्षमति । भिक्षुणा पश्चाच्छ्रमणो
प्रवेशितुं यो न प्रतिबलो तस्य च आत्मनो च वृत्तिं संविभजितुम् । अथ
खलु यो प्रतिबलो तस्य च (४२ ७) आत्मनो च वृत्तिं संविभजितुम् । तेन
पश्चाच्छ्रमणो प्रवेशयितव्यो । एषो दानि भिक्षु उपाध्यायस्य वा
आचार्यस्य वा पश्चाच्छ्रमणो गच्छति । नापि क्षमति तेन दूरं
पृष्ठतो गन्तुम् । नापि क्षमति । खुरेण खुरं हनन्तेन । अथ खलु
नात्यातिदूरं नात्यासन्नं गन्तव्यम् । तेनापि दानि पुरेश्रमणेन नापि
क्षमति । घाडेन यथा ओड्डिताये ग्री(४२ १)वाये गन्तुम् । अथ खलु
युगमात्रं निध्यायन्तेन गन्तव्यम् । अनेकाये भ्रान्तो वा हस्ति
आगच्छेय भ्रान्तो वा अश्वो भ्रान्तो वा रथो चण्डो वा श्वानो चण्डो वा
गोणो (इइ.प्.४६) आगच्छेय न्ति(त्ति) । यदि ताव दक्षिणेनान्तेनागच्छति ।
वामेनान्तेन उच्चन्ति(त्ति)तव्यम् । वामेनान्तेनागच्छति । दक्षिणेनान्तेन
उच्चत्तितव्यम् । अथ दानि दुश्चक्षुको भवति । जरादुर्ब्बलो वा
व्याधिदुर्ब्बलो वा । (४२ २) पश्चाच्छ्रमणेन वक्तव्यम् । उपाध्यायो वा
आचार्यो वा वामहस्तिकं वा दक्षिणहस्तिकं वा उच्चत्त न्ति(त्ति) । अथ दानि
न पश्यति हस्तेन गृह्नियाणमेकतो वा एकतो वा उच्चत्तयितव्यो । एषो च
दानि भिक्षुस्य सार्द्धेविहारी वा अन्ते(ज्.१९२)वासी वा पश्चाच्छ्रव(म)णं
प्रवेशेन्ति । यदि ताव प्रतिबलो भवति तस्य आत्मनो च वृत्तिं
संविभजयितुम् । प्रवेशयितव्यो । अथ दा(४२ ३)नि न प्रतिबलो भवति ।
प्रवेशितो च तेन भवति । पश्चाच्छ्रमणो कालेन कालं विसर्जयितव्यो ।
तथा कर्त्तव्यं यथा प्रतिबलो भवति पिण्डपातं वा अण्ठितुम् ।
विहारकं वा गन्तुम् ।
अथ दानि भिक्षुः शिरां विन्दा(द्धा)पयितुकामो भवति । बाहुशिरां
वाङ्गुल्यशिरां वा निलाटिं वा यदि ताव प्रतिबलो भवति ।
पश्चाच्छ्रमणस्य (४२ ४) आत्मनो चि(वि)त्तं संविभजितु(ं) वक्तव्यम् । आस
त्वं सहितकां भुंजिय निर्द्धाविष्यामः । यं कालं शिराविद्धा
भवति । उभयेहि भुञ्जिय निर्द्धावितव्यम् । अथ दानि न प्रतिबलो
भवति । कालेन कालं विसर्जयितव्यो । वक्तव्यं सुविहित गन्तव्यम् ।
आगमिष्यमहं, । येन वा तेन सार्द्धं तेनापि दानि पिण्डचारिकं वा
अण्ठियाण विहारं (४२ ५) वा गच्छिय आहारं कृत्वा । नापि दानि क्षमति ।
दिन्ना मम आनन्तिका ति । अदर्शनेन प्रियं कर्त्तुं, । अथ खलु भुक्तं
न भुक्तन् ति । अन्यस्य हस्ते पात्रं दत्वा तहिं गन्तव्यम् । यदि ताव न
विद्धा शिरा (इइ.प्.४७) भवति ग्लानस्य अनु(ज्.१९३)काल्यमाहारं दत्वा
सहितकेहि निर्द्धावितव्या । अथ दानि दूरगोचरो संघारामो भवति
भिक्षुस्य आत्मनो (४२ ६) आहारपर्येष्टिं पर्येथ(ष)माणस्य विकालो
भवति । एवं पि करिय गन्तव्यम् । यदि ताव सो शिराविद्धो एव
निर्द्धावति । अयं प्रविष्टो भवति । रथ्यान्तरं वा पश्यति । ततो य्येव
निवर्त्तयितव्यम् । नगरद्वारे पश्यति नगरद्वारतो निवर्त्तितव्यम् । पन्थे
पश्यति । पन्थातो निवर्त्तितव्यम् । यतो एव पश्यति । ततो एव निवर्त्तितव्यम् ।
अथ दानि कोचि वन्दति वक्तव्यम् । (४२ ७) अमुको वन्दति । अथ दानि
निमन्त्रेति उपलक्षितव्यम् । पश्चाच्छ्रमणेन यतो निर्ग्गतो भवति । ततो
आरोचयितव्यम् । अमुकेन उपाध्यायो निमन्त्रितो अमुकेन वा अन्तरघरे
भुंजति । पुरेश्रमणो न प्रतिबलो भवति दक्षिणामादिशितुं, । आहंसु ।
आदिश दक्षिणां न दानि पश्चाच्छ्रमणेन वक्तव्यम् । यथा येव
अग्रासनमग्रोदकमग्रपिण्ड(४३ १)पातं परिभुञ्जसि तथा येव
दक्षिणामादिशाहि । अथ खलु आदिशितव्यं पश्चाच्छ्रमणेन । एवं
पुरेश्रमणेन प्रतिपद्यितव्यम् । एवं पश्चाच्छ्रमणेन
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

वि. ७-८       म्स्.४३ १       (ज्.१९३.१६);       छ्. ५१२ १९
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । अपरेण दानि भिक्षुणा भिक्षु अध्येष्टा
आयुष्मनिच्छामि पिण्डपातं निक्कालियमा(४३ २)नं सो दानि आह । आनेहि
पात्रं सो दानि भिक्षु पिण्डपातस्य कृतेन प्रविष्टो अयं पि देशकालं
दन्तकाष्ठं गृहीत्वा आरामचारिकां चंचूर्यति । (ज्.१९४) सो दानि भिक्षु
पिण्डपातं गृह्निथ । आगतो । याव पश्यति सो विहारकं घट्टितकं, सो
दानि मुहूर्त्तकमागमियाणं यदा नागच्छति (इइ.प्.४८) विहारकस्य
द्वारमूले पिण्डपातकं थपिय गतो तं दानि आ(४३ ३)ह अपरेण
आगच्छियाणमुत्क्षिप्तं सो दानि भिक्षुः । विहारमागत्वा आगमेति ।
इदानीं पि एष्यति मुहूर्त्तं पि एष्यति याव अकालीभूतं ते दानि
क(ग)त्याह(य)ं कालस्य उभये समागता सो दानि तस्य जल्पति ।
अ(आ)युष्मन् साधु तं पात्रकं पि लभेम । सो दानि आह । आयुष्मन् कस्य
पात्रं कुतो पात्रं सो दानि आ(४३ ४)ह । आयुष्मन्न त्वं माया अध्येष्टो
इच्छामि पिण्डपातं निक्कालियमानम् । सो दानि आह । आयुष्मन् यदा सो
मया पिण्डपातको विहारस्य पुरतो निक्षिप्तो । सो दानि आह । आयुष्मन्
एवं च त्वं शून्यके विहारके पात्रं निक्षिपिय गच्छसि । सो दानि आह ।
आयुष्मनेतं च त्वं मम पिण्डपातनीहार(४३ ५)कमध्येषित्वा
अदर्शनेन प्रियं करेसि । ते दानि विवदिता । भगवतो मूलं गताः ।
भगवानाह । नायं ताव क्षमति नीहारिकपिण्डपातेन
पिण्डपातनीहारकमध्येषित्वा अदर्शनेन प्रियं कर्त्तुं, । नापि
क्षमति । पिण्डपातनीहारकेन पिण्डपातमानयित्वा शून्यके विहारके
ओसरिय गन्तुम् । तेन हि एवं (४३ ६) पिण्डपाते(त)नीहारकेन
प्रतिपद्यितव्यम् । एवं नीहारपिण्डपातकेन प्रतिपद्यितव्यम् । (ज्.१९५) एतं
दानि सर्व्वसंघस्य अन्तरघरे निमन्त्रणं भवति । भिक्षु
जरादुर्ब्बलो वा व्याधिदुर्ब्बलो वा भवति । न प्रतिबलो गन्तुम् ।
पिण्डपातनीहारको अध्येषितव्यो । वक्तव्यमायुष्मनिच्छामि
पिण्डपातं निक्कालियन्तं ति वक्तव्यम् । आयुष्मन्मा ख(४३ ७)लु
अदर्शनं गमिष्यसि । तेन अध्येष्टेन समानेन दुवे पात्राण्यादाय
प्रविशितव्यम् । यदि ताव हेमन्तकालो भवति । लघुकालो अतिक्रमति ।
दायकदानपती वक्तव्याः । देथ ग्लानस्य पिण्डपातम् । यदि ताव
दायकदानपति जल्पन्ति । भन्ते पटिपाटिकाय गृह्नथ वक्तव्यम् ।
दीर्घायु भगवता । (इइ.प्.४९) अनेकपर्यायेण ग्लानो परि(४३ १)दि(न्दि)तो
लहुं च कालो अतिक्रामति । यदि ताव देन्ति द्वे पिण्डपातका गृह्नितव्या
आत्मनो च तस्य च शिक्तड्डितकं कृत्वा विहारकमागन्तव्यम् ॥ अथ दानि
ग्रीष्मो वा वर्षारात्रो वा कालो भवति चिरेण कालो अतिक्रमति ।
पटिपाटिकाय गृह्नितव्यम् । शिक्तड्डितकं कृत्वा विहारकं गन्तव्यम् ।
यदि तावद्यावदर्थं भक्तं दीयति । प्रकृत्येव आत्मनो भक्ततो तस्य
पात्रं पूरेतव्यम् । (४३ २) अनुभागो आत्मनो गृह्नितव्यो । अथ दानि सो
दानि पतितित्तिणो भवति । यत्तकं दीयति तत्तकं गृह्नितव्यम् । न दानि
अप्रत्यग्रं गृह्नितव्यम् । एकान्ते यूय(ष)ं साकव्यञ्जनं वा गृह्नितव्यम् ।
नापि दानि अधोतकेहि हस्तेहि अप्रयतेहि गृह्नितव्यम् । अथ खलु (ज्.१९६)
प्रक्षालित्वा निर्म्मादयित्वा गृह्नितव्यम् । अथ खलु प्रक्षालित्वा
निर्म्मादयित्वा गृह्नितव्यम् ।  यदि उप्पक्कटो कालो भव(४३ ३)ति । न दानि
तेन भुञ्जन्तेन आसितव्यम् । अथ खलु उभये पिण्डपाता निहर्त्तव्या ।
तेन गच्छन्तेन कालो निध्यापयितव्यो यदि जानन्ति । शक्यं सकालेन
संभावयितुम् । गन्तव्यं गच्छित्वा तस्य उपनामेतव्यम् । अथ पश्यति
उपक्खटो कालो अन्तान्तिको न शक्यं सकाले संभावयितुम् । मा दानि
उभये च्छिन्नभक्ता भविष्याम तेन (४३ ४) परिभुञ्जितव्यम् । नापि
क्षमति नीहारपिण्डपातेनापि अध्येष्टो मया पिण्डपातनीहारको ति
अदर्शनेन प्रियं, कर्त्तुम् । अथ खलु प्रकृत्येव ताव दन्तकाष्ठं
खादयितव्यम् । हस्ता निर्म्मादयितव्या । पानीयं परिस्रावयितव्यम् ।
कुण्डिकां परिपूरियाणं विहारस्य प्रहाणके द्वे आसनानि प्रज्ञपिय
(इइ.प्.५०) अधिष्ठानां प्रतिग्राहापिय आसितव्यम् । यं कालं (४३ ५) आगतो
भवति उपविशियाणं सहितकेहि भुंजितव्यम् । अथ दानि सो जल्पति ।
आयुष्मन् भुंज त्वं भुक्तं मयेति च्छन्दयितव्यो वक्तव्यो ऊनकं
पूरेहि यं ते रुच्यति तं खादेहि यदि ताव आकांक्षति । उपविशियाणं यं
रुच्यति तं खादितव्यम् । अथ दानि न कांक्षितव्यम् । आयुष्मन् भुंज
त्वं नाहं भुंजिष्यम् ।
अथ दानि दूरगोचरो संघारामो (४३ ६) भवति । पिण्डपातनीहारको च
चिरेण आगच्छति कालो च स्तोकावशेषो भवति (ज्.१९७) नीहारकपिण्डपातेन
हस्ता निर्म्मादियाणं पानीयस्य कुण्डिकां पूरियाणं पन्थे
प्रत्युद्गच्छितव्यम् । यत्र येव तं पश्यति । तत्र येव पन्थातो
उच्चत्तियाणं सहितकेहि भुञ्जितव्यम् । अथ दानि नीहारकपिण्डपातो न
प्रत्युद्गच्छति कालो च अतिक्रमति पिण्डपातनीहारकेन
त्वरितत्वरित(४३ ७)मागन्तव्यम् । अथ दानि दूरे संघारामो भवति
पिण्डपातनीहारकेन यत्रैव पानीयं पश्यति । तत्रैव भुंजितव्यम् ।
मा दानि वयमुभयेव भक्तच्छेदं करिष्याम एवं
पिण्डपातहारकेन प्रतिपद्यितव्यम् । एवं नीहारपिण्डपातेन
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

वि.९       म्स्.४३ ७       (ज्.१९७.९);       छ्. ५१२ १
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि भिक्षू पिण्डाय च(४४ १)रमाणो
अन्तरघरे याव उट्ठाणातो निर्घोटेन्ति । जनो दानि ओध्यायन्ति ।
पश्यथ भणे श्रमणकाः । याव उट्ठाणातो निर्घोटेन्ति । नष्टं
भ्रष्टं कुतो इमेषां श्रामण्यमेतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो
आरोचयेंसु ।
(इइ.प्.५१) भगवानाह । सम्यग्भिक्षवो जनो ओध्यायति । तेन हि एवं
पिण्डाये चरितव्यम् । किन् ति दानि एवं पिण्डाये चरितव्यम् । नायं ताव
क्षमति पिण्डचारिकेन या(४४ २)व उट्ठानातो निर्घोटयितुम् । नापि
अदर्शनपथे स्थातुं, । अथ खलु उदेशे स्थातव्यम् ।
दर्शनश्रवणपथे नेदानि वक्तव्यम् । पिण्डपातं महापुण्ये देहि ।
अथ खलु तूष्णीकेन उद्देशे स्थातव्यम् । न दानि इतो वा इतो वा
निध्यायन्तेन आसितव्यम् । मा पश्येंसु । चोरा वा ओचोरका (ज्.१९८)
भवन्ति । अथ खलु षडायतनं मनसिकरेन्तेन स्थात(४४ ३)व्यम् ।
चक्षुरनित्या याव मनो अनित्यन् ति स्थातव्यम् । एष स्त्री धान्यमोहनन्ति
यदि ताव कण्डिकापूरकमुक्कड्ढिय ओच्चरकं प्रविशति जानितव्यम् ।
दास्यति एषा ति । अथ दानि परिवर्त्तियाणं भूयो निध्यायति जानितव्यम् । न
एषा दास्यति गन्तव्यम् । एषा स्त्री धारां वा पीषयति । तिलं वा । मुद्गम्
वा कलायां वा दलेन्ति यदि (४४ ४) ताव शिलापूरकां पिषियाणमोच्चरकं
प्रविशति जानितव्यम् । एषा दास्यति । अथ दानि परिवर्त्तिय निध्यायति ।
जानितव्यम् । एषा न दास्यतीति । एषा स्त्री कर्पासं कर्त्तेति यदि तावन्तुक
निक्षिपियाणमुत्थेति । जानितव्यम् । दाहिति एषा न्ति(त्ति) । अथ दानि भूयो
प्रसारयति जानितव्यम् । न दाहिति एषा न्ति(त्ति) । एषा स्त्री उपविष्टिका
आ(४४ ५)सति । भिक्षून पश्यियाणमुत्थेति जानितव्यम् । दास्यति एषा न्ति(त्ति) ।
अथ दानि उत्थियाणं भूयो उपविशति जानितव्यम् । न एषा दास्यति । एषा
स्त्री भिक्षुं पश्यियाणमोच्चरकं प्रविशति जानितव्यम् । दास्यति एषा
न्ति(त्ति) । अथ दानि रिक्ता निर्द्धावति । जानितव्यम् । एषा न दास्यति
गन्तव्यम् । एषा स्त्री कांसभाजनं मार्जति भिक्षु पश्यि(४४ ६)याणं
(इइ.प्.५२) हस्तां धोवति । जानितव्यं दास्यति एषा त्ति । अथ दानि आभरणानि
वा उच्छारेति जानितव्यम् । न एषा दास्यतीति । महात्मनां मनुष्याणां
गृहा भवन्ति । तहिं कुण्डा उज्झितप्रकीर्ण्णा भवन्ति । शाटका वा
पटका वा हारा वा अर्द्धहारा वा हिरण्यं वा सुवर्ण्णं वा न दानि
तहिमशब्दकर्ण्णिकाये निर्ग्गन्तव्यम् । अथ खलु प्रति(ज्.१९९)संविदितेन
निर्ग्गन्तव्यम् । (४४ ७) एवं यं यं कार्म्मं च्छिन्दियाणमोच्चरकं
प्रविशति दातुकामा भवति । न तेन गन्तव्यम् । एवं पिण्डाय चरितव्यम् ।
न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

वि.१०       म्स्.४४ ७      (ज्.१९९.४);       छ्. ५१२ २६
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि
निश्रयकरणीया पिण्डाय चरन्ति । तेषामुपाध्यायाचार्या स्नेहं
स्थपेन्ति । खज्जखण्डकानि थपेन्ति । पश्यन्ति यं कालमा(४४ १)गता
भवन्ति । ततो तेषां संविभजिष्यामः । ते पि दानि बाह्येन बाह्यं
प्रतिक्रमन्ति । ते दानि तेषामुपाध्यायाचार्या ओध्यायन्ति वयं य्येव
ताव इमेषां कृतेन स्नेहं थपेमः । खज्जकखण्डकानि स्थपेमः ।
जानाम वयं यं कालमागता भविष्यन्ति । ततो संविभजिष्यामः । इमे
पि बाह्येन बाह्यं प्रतिक्रमन्ति । एतं प्रकरणं भिक्षूहि श्रुतं
भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भग(४४ २)वानाह । तेन हि एवं पिण्डचारिकेन प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति
दानि एवं पिण्डचारिकेन प्रतिपद्यितव्यम् । एषो दानि भिक्षु
निश्रयकरणीयो भवति । नापि दानि क्षमति पिण्डाय चरियाणं बाह्येन
बाह्यं प्रतिक्रमितुं, । नापि उपाध्यायाचार्याणां वा भुंजन्तानां
नेदानि उष्ठिहित्वा आसितव्यम् । इमेहि शक्नोम । पिण्डचारिकेहि मुखे
कवलं प्रक्षिपितुम् । अथ खलु दर्श(४४ ३)नोपविचारे आसितव्यम् । अथ
(इइ.प्.५३) खलु पिण्डचारमण्ठियाणमुपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा
अल्लीपयि(ज्.२००)तव्यम् । यदि ताव लब्धं भवति उपाध्यायेन वा आचार्येण
वा संग्रहो कर्त्तव्यो । शक्तुका स्तोका भवन्ति । शक्तुका दातव्या । स्नेहो
दातव्यो । खज्जखण्डकानि संविभागो कर्त्तव्यो । अथ दानि
उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा पि(४४ ४)ण्डपातको भवति । अयं च
पिण्डाय चरित्वा आगतो भवति । सहितकेहि परिभुञ्जितव्यम् । लूहं च
प्रणीतं च एकञ्च अपरं च । अथ दानि सो प्रणीतभोजनस्य महार्हस्य
पूरं पात्रं गृह्नियाणमागच्छति । आह । उपाध्यायाचार्य परिभुंजाहि
न्ति(त्ति) । सुविहित कुतो इमं ति पृच्छितव्यो । यदि ताव आह ।
उपाध्यायाचार्य असुका(४४ ५)ये चेटिकाये दिन्नम् । असुकाये चण्डविधवाये
दिन्नम् । असुकेन पण्डकेन दिन्नं, । असुकाये स्थूलकुमारीये दिन्नम् ।
असुकाये पापभिक्षुणीये दिन्नम् । असुकायो पापश्रामणेरीये दिन्नम् ।
वक्तव्यं सुविहित अप्रतिग्राह्यो एषो जनो मा भूयो एतेषां तेन
प्रतिगृह्नीहसि । अथ दानि आह । उपाध्यायाचार्य । असु(४४ ६)कस्य(काये)
मे वाणिजस्य सार्थवाहस्य परिकथा कृता । बुद्धवचनं जल्पितम् । तेन
मे एषो प्रसन्नेन आहारको दिन्नो वक्तव्यं सुविहित करोहि धूमं मा
च पुनः । आमिषचक्षुः । अथ दानि आह । (ज्.२०१) उपाध्यायाचार्य
भुञ्जाहि । यदि ताव परिभुञ्जितव्यम् । अथ दानि न कांक्षति वक्तव्यं
सुविहित परिभु(ं)जाहि त्वं नाहं परिभुञ्जिष्यन् ति । यं कालं
उपाध्यायेन वा आ(४४ ७)चार्येण वा अनुज्ञा दिन्ना भवति । ततो
परिभुञ्जितव्यम् । यदि कोचि निमन्त्रेति । यदि अर्थिको भवति
प्रतिच्छितव्यम् । अथ दानि पिण्डचारमण्ठित्वा ततो एव नदीकुले वा
उदुपानकुले वा पुष्किरिणीकुले वा आहारं कृत्वा पात्रं निर्म्मादयित्वा
आगच्छति । अनापत्तिः । एवं पिण्डचारिकेन प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति (इइ.प्.५४) । आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्राम(४५ १)ति ॥ * ॥

उद्दानं
एवं निवासितव्यम् ।
एवं प्रावरितव्यम् ।
(एवमन्तरगरं प्रविशन्तेन चीवरे प्रतिपद्यितव्यं)
एवमन्तरघरे प्रविष्टेन चीवरे प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं पुरेश्रमणेन प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं पश्चाच्छ्रमणेन प्रतिपद्यितव्यम् ।(ज्.२०२)
एवं पिण्डपातहारकेन प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं नीहारपिण्डपातेन प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं पिण्डाय चरितव्यम् ।
एवं पिण्डचारिकेन प्रतिपद्यितव्यम् ॥

षष्ठो वर्ग्गः ॥ * ॥

(यसुओ ंाट्शूणांी)


विइ. १       म्स्.४५ १       (ज्.२०३.१);       छ्.५१२ ११
(इइ.प्.५५) भगवान् श्रावत्यां वि(४५ २)हरति विस्तरेन निदानं कृत्वा ते
दानि भिक्षू अन्धकारे प्रहाणे उपविंश(शं)ति । उक्खलन्ता
प्रक्खलन्ता एतं प्रकरणम् । याव भगवानाह । तेन हि दीपो नाम
कर्त्तव्यो । आयुष्मन्तो नन्दनोपनन्दना दीपवारिका ते दानि प्रहाणातो
उत्थिता चपेटिकाये दीपं निर्व्वापेन्ति । चीवरकोणेनापि निर्व्वापेन्ति ।
योगाचारा भिक्षू गन्धेन व्यावहन्ति । एव(त)ंप्रकरणं भिक्षू
भगवतो (४५ ३) आरोचयेंषु ।
भगवानाह । तेन हि एवं दीपे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं
प्रदीपे प्रतिपद्यितव्यम् । एषो दानि संघारामो पुरिमं पश्चिमं
प्रहाणं प्रतिजाग्रीयति । दीपचा(वा)रिका उद्दिशितव्या । एको वा द्वयो वा
यत्तकावा अभिसंभुणन्ति नवकान्तेन वा पटिपाटिकाये वा यस्य वा
प्रापुणति । तेहि प्रकृत्येव ताव दीप(४५ ४)वर्त्तिकायो वर्त्तितव्यायो
दीपकोटिकानि सज्जयितव्यानि तैलं सज्जयितव्यम् । अग्नि प्रतिजागृतव्यो ।
तुषेण वा कर्षेण वा गोमयपिण्डिका वा पटिपटिकाये स्थपेतव्या ।
यथानुपूर्व्वेण गच्छेय भक्तशालायां वा पटिपाटिकाये स्थपेतव्या
(ज्.२०४) दीपवारिकेन दीपमादीपेन्तेन प्रथमानमेव भगवतो
शरीरकु(४५ ५)टिकायां दीपो आदीपितव्यो यदा चेतियं वन्दितं भवति ।
ततो निष्कासिय स्थपेतव्यो मा आदीनवमुत्पादयेष्या यं कालं
प्रहाणस्य जर्जरो आहतो भवति । यदि ताव सो द्विभूमिका संघारामो
भवति । प्रथमं ताव सोपानमग्गुलीयेदीपको जालयितव्यो । चतुहि
प्रासादस्य कोणे कोणे दीपको प्र(४५ ६)ज्वालयितव्यः । वर्च्चकुटीयं
दीपको प्रज्वालयितव्यो । पश्चात्प्रहाणशालायां (इइ.प्.५६) दीपको
प्रज्वालयितव्यो । यं कालं भिक्षुसंघो प्रहाणे उपविष्टो भवति । ततो
दीपवारिकेन दीपको वारयितव्यो । मा तर्हि कोचि प्रचलायतीति । यदि ताव
कोचि प्रचलायति अच्छटिकं करिय उत्थापयितव्यो वक्तव्यमायुष्मन तव
दीपो प्रापुणतीति । तेन (४५ ७)स चारयितव्योइमिना उपविशितव्यम् । अथ
दानि भिक्षुस्य उपाध्यायो वा आचार्यो प्रचलायति । न क्षमति । सो
ऽध्युपेक्षितुम् । अथ खलु सो पि अच्छटिकाये उपस्थपेतव्यो वक्तव्यम् ।
उपाध्यायाचार्य तत्र दीपो प्रापुणतीति । आस त्वमा(अ)हं चारयिष्यन् ति ।
तेन चारयितव्यो । (ज्.२०५) अथ दानि भिक्षु श्राद्धको भवति । आह ।
सुविदितआस त्वम् । अहं,(४५ १) चारयिष्यन् ति । दातव्यो । नापि क्षमति । तेन
उपारम्भणाभिप्रायेण दीपो चारयितुम् । तेहिदीपचा(वा)रिको(के)हिन
क्षमति । अघातो वा प्रवेदयितुम् । अथ खलु चित्तमुत्पादयितव्यं
विनीवरणं नौ करेन्ति त्ति यं कालं प्रहाणस्य यथासुखं कृतं
भवति । ततो प्रहाणशालातो दीपको उक्कढितव्यो । नापि क्षमति ।
चपेटिकाथ(ये) वा मुखवातेन वा चीवरको(४५ २)णेन वा दीपं
निर्व्वापयन्त(तु)म् । अथ खलु तुलिकाये निस्नेहिय दीपवर्त्ति ओकड्ढिय
कुलिकातैले निर्व्वापयितव्यम् । अथ दानि नवका भिक्षू प्रहाणशालायां
प्रतिक्रमन्ति । न क्षमति प्रहाणशालायां दीपं निर्व्वापयितव्यम् । अथ
खलु बहि प्रासादकोणेहि दीपका निर्व्वापयितव्या । सोपानमग्गुलीयं
प्रासादकुटीयं दीपको निर्व्वापयितव्यो विभवो (४५ ३) भवति । (इइ.प्.५७)
सर्व्वरात्रिं वर्च्चकुटीयञ्च प्रस्रावकुटीयं दीपको प्रज्वालयितव्यो ।
अथ दानि विभवो न भवति । यदा भिक्षू प्रतिक्रान्ता भवंति । ततो
वर्च्चकुटीयं दीपो निर्व्वापयितव्यो । वर्च्चकुटीयं निर्व्वापयित्वा
रच्छादीपो (ज्.२०६) निर्व्वापयितव्यो रच्छायां निर्व्वापयित्वा सोपानशीर्षे
निर्व्वापयितव्याः । सोपानशीर्षे निर्व्वा(४५ ४)पयित्वा प्रहाणरो(शा)लायां
दीपो निर्व्वापयितव्यो । न दानि सहसाकारस्य अप्रतिसंविदित्वा
निर्व्वापेतव्या । अथ खलु आयुष्मन्तो प्रज्ञपेथ शय्यायो दीपं
गोपयिष्यन् ति । ततो हस्तेन ताव ओवारयितव्यो । ततो वक्तव्यम् । मा
आयुष्मनेषो निर्व्वापयिष्य ति । न दानि क्षमति । मुखवातेन वा
चीवरकोणेन वा चपेटि(४५ ५)काय वा निर्व्वापयितुम् । यदि दीपवर्त्ति ।
दग्धिका भवति । पलिखाटिर्व्वा ओकड्ढितव्यो निर्व्वापितो भवति । अग्नि
गोपयितव्यो । तुषेहि वा कर्षेहि वा बुषेन वा बुषिकायवा । यं कालं
पश्चिमे यामे प्रहाणस्य झर्ज्झरो आहतो भवति । ततो दीपवारिकेहि
सोपानमग्गुलीयं ताव दीपो प्रज्वालयितव्यो । नापि क्षमति
प्रहा(४५ ६)णशालायां सहसा दीपकं प्रवेशयितुम् । मा नवका भिक्षु
सहसा विप्रकट(म्) उत्थिहंस्न(सु) न्ति(त्ति) । अथ खलु वक्तव्यम् ।
आयुष्मन्तं दीपो प्रवेशीयतीति । दीपो प्रवेशयति न्ति(त्ति) । यं कालं
प्रहाणस्य यथासुखं कृतं भवति । प्रहाणशालायान् ताव प्रथमं
दीपको निर्व्वापयितव्यो । अथ दानि नताव निर्भाति न क्षमति
निर्व्वापयितुम् । यं कालं विभातं भवति (ज्.२०७) । आका(४५ ७)शं कृतं
भवति । ततो वर्च्चकुटीये प्रस्रावकुटीये च दीपको (इइ.प्.५८)
निर्व्वापयितव्यो । तैलं शेषं भवति । साहरियाणं घटिकायां ना(वा)
भाजने वा स्थापयितव्यम् । दीपकोटिकायो एकस्थाने स्थापयितव्या ।
दीपवर्त्तीयो निष्पेडियाणमेकं हि कोणके स्थापेतव्या । यो एवं
देवशिकं दीपो ज्वालयितव्यो । एवं दीपे प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति ॥ (४६ १) आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

विइ.२       म्स्.४६ १       (ज्.२०७.७);       छ्.५१३ ५
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि भिक्षुः प्रहाणे प्रचलायंति ।
एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । भगवानाह । तेन हि
यष्टी नाम चारयितव्या । यष्टीयं ताव भिक्षुणा कारापयमाणेन
अष्टहस्तायामेन कर्त्तव्या । मुष्टिमात्री स्थूलत्वेन उभयेहिमन्तेहि
लोहकेन बन्धितव्या । नवकान्तेन वा पटिपाटिका(४६ २)य वा यस्य वा
पुनः प्रापुणति एषा एवार्थोत्पत्तिः ॥ * ॥
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः । यष्टी
चारेन्तायो येच(व) भिक्षु प्रचलायति । तं येव क्षिप्राये यष्टीये उरे वा
आहनति पादे वा अ(आ)हनति ते दानि भिक्षु विहठियन्ता आरावं मुञ्चति।
आयुष्मं हतो स्मि हतो स्मीति । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो
आरोचयेंसु । (ज्.२०८) भगवानाह (४६ ३) तेन हि एवं यष्टीये
प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं यष्टीये प्रतिपद्यितव्यम् । यष्टी
कारयन्तेन कर्त्तव्यम् । वंशस्य वा नलस्य वा नंग्लस्य वा रोहिषस्य वा
दशाष्टहस्तां दीर्घत्वेन उभयतो अग्रे योत्तखण्डेहि वेढयितव्या ।
नवकान्ततो चारेतव्या यष्टि दानि चारेन्तेन न दानि ओगुण्ठितशीर्षेण वा
चारेतव्या (इइ.प्.५९) ओहित(४६ ४)हस्तेन वा उपानहारूढेन वा यष्टि
चारेतव्या । अथ खलु एकांसीकृतेन चारयितव्या नायं ताव क्षमति
भिक्षुणा यष्टिं चारेन्तेन क्षिप्राये यष्टीये आहनितुम् । नापि क्षमति
विहेठनाभिप्रायेण यष्टी चारयितुम् । अथ खलु मैत्रचित्तेन
यष्टा(ष्टी) चारयितव्या । वृद्धान्ततो नवकान्तम् । एते दानि भिक्षुः
प्रचलायन्ति नापि क्षमति अ(४६ ५)ध्युपेक्षितुं, । नापि क्षमति क्षिप्राये
यष्टीये आहनितुम् । रजग्[व्]अस्म विय । अथ खलु पार्श्वे स्थित्वा त्रिक्खत्तो
पुरतो यष्टि कारयितव्या । यदि न बुध्यति । अच्छटिका कर्त्तव्या । यदि
वामेन स्थितको भवति । दक्षिणेन जानुकेहि संघट्टेतव्यो । यदि
दक्षिणतो स्थितो भवति । वामजानुकेन तेन च्छन्ति(त्ति) ।
प्रत्युपस्थितव्यम् । घटि(४६ ६)तव्या उत्थापियाणं वक्तव्यमायुष्मन्
तव यष्टि प्रापुणति । चारेहि तेन चारेतव्यम् । इमिना उपविशितव्यम् । न
दानि क्शमति । ओगुण्ठितशीर्षेण वा ॥ पे ॥ याव अथ खलु (ज्.२०९)
एकांसीकृतेन चीवरं कृत्वा गृह्नितव्यम् । तेन चारेतव्यम् । अथ दानि बहु
प्रचालयन्ति । न दानि ते सर्व्वे वलीवन्दा विय उत्थपेतव्या । यो तत्र
नवकतरो भवति । तस्य यष्टी दातव्या । (४६ ७) अथ दानि भिक्षु
उपाध्यायाचार्या प्रचलायन्ति न क्षमति अध्युपेक्षितुं, । अथ खलु
अच्छटिकाये उत्थापियाणं वक्तव्यमुपाध्यायाचार्य तव यष्टी
प्रापुणति तेन धर्म्मगौरवेण प्रत्युत्थाय गृहीतव्यं न क्षमति
यष्टी तस्य दातुम् । अथ खलु वक्तव्यम् । आस त्वम् । अहं चारयिष्य
ते(ति) । न येव यष्टी चारेतव्यम् । न दानि तेन ओतारप्रेक्षिणा चारेतव्या ।
अथ ख(४६ १)लु षडाय(त)न मनसिकरेन्तेन (इइ.प्.६०) चारेतव्या यदि कोचि
प्रचालयति तस्य दातव्या । ते पि दानि तहिं न आघातो बन्धितव्यो । अथ
खलु चिन्तेतव्यम् । बहुकरो एषो अस्माकं चि(वि)नीवरणं करोति । तेन
ताव चारेतव्या । अथ दानि श्रद्धको भिक्षुर्भवति । आह । सगोत्रीमाता
आस त्वम् । अहं चारयिष्यामि । दातव्या एवं ताव चारेतव्यम् । याव
प्रहाणस्य यथासुखं कृ(४६ २)तं भवति नापि क्षमति तेहि भिक्षूहि
यष्टी चारे(ज्.२१०)न्तेहि चित्तं प्रदूषित(तु)म् । अथ खलु चित्तम्
उत्पादयितव्यम् । विनिवरणं मे करेन्तीति । एवं यष्टीयं
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

विइ.३       म्स्.४६ २.       (ज्.२१०.४);       छ्.५१३ २४
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि
भिक्षुं(क्षू)प्रहाणस्मिं यष्टिं चारयन्ताशीतेन किलम्मति । एतं
प्रकरणं भिक्षू भगव(४६ ३)तो आरोचयेंसु । भगवानाह । तेन हि
गेण्डुकं नाम कर्त्तव्यो । गेण्डुकं दानि भिक्षुणा कारापयमाणेन
कारापयितव्यो । तृणानां वा पलालानां वा लेङ्क(ट)कखण्डकानां वा
सूत्रस्य वा उलाय वा बाह्येनपणेन नत्तकेन वेष्टयित्वा सूत्रकेन
वेष्टयितव्यो । नापि क्षमति । खक्खटं कर्त्तुं नापि क्षमति ।
अति[शिथिलम् ।] अथ खलु (४६ ४) तादृशो कर्त्तव्यो । यो भूमीयमापिटितो
युगमात्रमुप्पटतिसो चारयितव्यो । नवकान्तेन वा पटिपाटिकाय वा
यस्य वा पुन प्रापुणति । एषा एवार्थोत्पत्तिः ॥ * ॥
(ज्.२११) भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः ।
गेण्डुकं चारयंता इष्टखण्डं लेङ्क(इइ.प्.६१)टकखण्डेन वेष्टयित्वा
चारेन्ति । यो येव प्रचालयति । तं, (४६ ५) येवक्षिप्रेण गेण्डुकेन उरसि वा
ताण्डेति । पार्श्वस्मि वा आहनन्ति । ते दानि भिक्षू विहेठयमाना आरावं
मुञ्चन्ति । आयुष्मन हतो स्मि हतो स्मि । एतं प्रकरणं भिक्षू
भगवतो आरोचयेंसु । नापि क्षमति । आघातचित्तेन वा दुष्टचित्तेन वा
गेण्डुकां चारयितुं, । अथ खलु मैत्रचित्तेन हितचित्तेन गेण्डुको
चरितव्यो । नापि (४६ ६) क्षमति । गेण्डुकं चारयन्तस्य चित्तं
प्रदूषयितुम् । अथ खलु चित्तं प्रगोपयितव्यम् । विनीवरणं सो करेन्ति
त्ति । एषो दानि भिक्षुः प्रचालयति । न क्षमति क्षिप्रेण गेण्डुकेन
आहनितुम् । अथ खलु भूयो गेण्डुकमास्थपयित्वा अच्छटिकाये
उत्थापयितव्यो । वक्तव्यमायुष्मान् तव गेण्डुकोप्रापुणति । उत्थेहि
चारेहि न्ति(त्ति) । इमेन चारयितव्यो इमेन (ज्.२१२) उप(४६ ७)विशितव्यम् । अथ
दानि भिक्षुस्य । उपाध्यायो वा आचार्यो वा प्रचालयति । न क्षमति । सो पि
अध्युपेक्षितुम् । अथ खलु त्रयो वा वारा गेण्डुकां पुरतो
अभामयित्वाच्छटिकाये उत्थापयितव्यो । वक्तव्यमुपाध्यायाचार्य तव
गेण्डुको प्रापुणति । तेनापि दानि धर्म्मगौरवेण प्रत्युत्थाय पुणोति ।
निषीदितव्यम् । न दानि तेन ओतारप्रेक्षिणा आसितव्यम् । अथ ख(४७ १)लु
षडायतनं मनसिकरेन्तेन आसितव्यम् । अथ दानि आह । आश तुममहं
चारयिष्यन् ति । तेन येच(व) चारयितव्यो । अथ दानि श्राद्धको भिक्षुर्
भवति । आह सगोत्रीमाता आस त्वमहं चारयिष्यन् ति । दातव्यम् । एवं
ताव चारयितव्यो । याव (इइ.प्.६२) प्रहाणस्य यथासुखं कृतं भवति । न
क्षमति सो गेण्डुको अध्युपेक्षितुम् । पाटितविपाटिता । अथ खलु कालेन
कालं सिञ्चयितव्यो । का(४७ २)लेन [कालं प्रक्षालितव्यो । एवं गेण्डुके]
[प्रतिप]द्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति । आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्राम्ति ॥ * ॥

विइ.४       म्स्.४७ २       (ज्.२१२.१४);       छ्. ५१३ १७
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति विस्तरेण निदानं कृत्वा ते दानि
आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः प्रहाण आगता समाना स्कन्धातो निषीदनम् ।
(ज्.२१३) ओतारियाणं कोणे कोणे गृहीत्वा वट-वट न्ति(त्ति) । प्रस्फोटयित्वा
प्रज्ञपयित्वा निषदन्ति । य(ं) कालं प्रहाणस्य यथा(४७ ३)सुखं कृतं
[भवति] । ततो निषीदनं कोणे कोणे गृहीत्वा वड-वडा न्ति(त्ति) प्रस्फोटिय
साहरित्वा स्कन्धे कृत्वा गच्छन्ति । योगाचारां भिक्षुं शब्देन
व्याहर(वह)न्ति । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । तेन हि एवं निषीदने प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि एवं
निषीदने प्रतिपद्यितव्यम् । नायं ताव क्षमति । भिक्षुणा प्रहाणं
(४७ ४) ओकस्तेन निषीदनं [कोणे कोणे] गृहीत्वा वड-वडा न्ति(त्ति) ।
प्रस्फोटयितुम् । अथ खलु विहारके वा बाह्यतो वा निषीदन
प्रस्फोटयाणं द्विगुणं कृत्वा प्रहाणमोकसितव्यम् । आत्मनो
प्रतिसन्धिस्मि सुखाकं निषीदनकं पीठके प्रज्ञपयितव्यम् । तथा
कर्त्तव्यं यथा आनन्तरिकं न व्यावहति । नापि क्षमति यथासुखे कृते
उत्थिय निषीदनं (४७ ५) कोणे कोणे गृहीत्वा चट-चट न्ति(त्ति)
प्रफोटयितुम् । अथ खलु सुखाकमुत्थित्वा द्विगुणीकृत्वा (इइ.प्.६३)
स्कन्धे कृत्वा च गन्तव्यम् । अथ दानि भिक्षुः पश्यति द्वितीये प्रहाणे ।
अवीतकं भविष्यतीति । रात्रिञ्च शय्यासनं (ज्.२१४) यथाप्रज्ञप्तकं
आसति नापि क्षमति निषीदनं यथाप्रज्ञप्तकं कृत्वा गन्तुम् । अथ खलु
यथाखलु प्रज्ञप्तकं द्विगुणीकृत्वा ततो गन्तव्यं (४७ ६) द्वितीयस्य
प्रहाणस्य जर्जरे आगते ओतरितव्यम् । नापि क्षमति प्रहाणमोकस्तेन
निषीदनं कोणे कोणे गृहीत्वा वड-वडा न्ति(त्ति) । प्रस्फोटयितुम् । अथ
खलु यथा साहटस्य निषीदनस्य द्वितीयो अन्तो उद्वेलिय प्रज्ञपयितव्यो ।
ततो निषीदितव्यम् । नापि क्षमति । प्रहाणस्य यथासुखे कृते
निषीदनकं कोणे कोणे गृहीत्वा वड-वडा न्ति(त्ति) । प्रस्फोटयितुं, । अथ
(४७ ७) खलु संप्रजानं साहरित्वा स्कन्धं कृत्वा गन्तव्यम् । नापि
क्षमति । निषीदनमध्युपेक्षितुम् । ओमयिलोमयिलं पाटितविपाटितम् ।
अथ खलु कालेन कालं धोवितव्यम् । कालेन कालं सिंचितव्यम् । एवं
निषीदने प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

विइ.५       म्स्.४७ ७       (ज्.२१४.१२);       छ्. ५१३ ८
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः ।
प्रहाण ओ(क)स्त(४७ १)काः । समाना आसनेहि उपविशियाणमुपानहा
निक्खासिय एक पि एकेन हस्तेन पार्ष्णिकावद्ध्रकस्मि गृहीत्वा द्वितीयं
(ज्.२१५) द्वितीयेन हस्तेन पार्ष्णिकावद्ध्रकं गृहीत्वा चट-चट न्ति(त्ति)
प्रस्फोटन्ति योगाचारां भिक्षूं शब्देन व्यावहन्ति । एतं प्रकरणं
भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । तेन हि एवमुपानहाये प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि
एवमुपानहाये प्र(४७ २)तिपद्यितव्यम् । नायं (इइ.प्.६४) ताव क्षमति
भिक्षुणा प्रहाण उपविष्टेन उपानहा निक्खोसियएकं पि एकेन हस्तेन
पार्ष्णिवद्ध्रके गृह्निय द्वितीयं द्वितीयेन हस्तेन पार्ष्णिवद्ध्रके
गृह्निय चट-चट न्ति(त्ति) प्रस्फोटयितुम् । अथ खलु भिक्षुणा
प्रतिकृत्येव ताव पादधोवनिकाये उपानहायो पोच्छिय प्रहाणस्य जर्जरे
ओतरितव्यम् । यदि ताव प्रहाणशालायां भूम्यस्तारो कृतको भवति ।
(४७ ३) न क्षमति सोपानहेन पादेन प्रहाणमुपविशितुम् । अथ खलु
उपानहिकायो द्वारमूले निक्खासिय प्रविशित्वा वृद्धान्ते अञ्जलिं कृत्वा
यथावृद्धिकाये उपविशितव्यम् । अथ दानि भिक्षु पश्यति । अनेकायो
उपानहिकायो मूषिकेन वा खज्जेंसु । भिक्षू वा जानन्तो वा अजानन्तो वा
गृहीत्वा गच्छेयन्ति किं कर्त्तव्यं संपुटिकरियाणं वामकेन
ह(४७ ४)स्तेन गृह्निय निकुटितकेन ओसारयित्वा संप्रजानं गृह्नियाणं
गन्तव्यम् । प्रतिसन्धिस्मि तथा येव संपुटिकृतिकायो आसनस्य हेष्ठे
स्थपितव्यायो स्थपित्वा प्रहाणमुपविशितव्यम् । यं कालं प्रहाणस्य
यथासुखं कृ(तं) भवति । भिक्षुणा उपस्थपित्वा उपानहायो तथा
येव संपुटीकृतिकायो (ज्.२१६) गृहीत्वा निकुटितकेन वामाबाहामोसारिय
संप्रजानं निर्द्धा(४७ ५)वितव्यम् । अथ दानि अकृतो भूम्यस्तारो भवति
सोपानहेन प्रहाणशालां प्रविशितव्यम् । वृद्धान्ते उपानहायो
पार्ष्णिवद्ध्(र्)अके ओसारिय प्रणामं कर्त्तव्यम् । अभिनिकुटितकेन
प्राञ्जलीकृतेन गन्तव्यम् । यावत्प्रतिसन्धिनिषीदनं प्रज्ञपयित्वा
उपानहायो निक्खासित्वा पर्यंकेन निषीदितव्यम् । प्रहाणस्य यथासुखे
कृते आगमयितव्यम् । भिक्षुणा (४७ ६) याव वृद्धतरका निर्द्धाविता
पश्चादुत्थयित्वा उपानहायो आबन्धिय गन्तव्यम् । अथ दानि (इइ.प्.६५)
वृद्धतरका आसन्ति । भिक्षू च आगन्तुकामो भवति । उपानहायो
आबन्धिय नवकान्ते संप्रजानं गन्तव्यं, । नापि क्षमति संघमध्ये
भक्ताग्रे तपर्पणाग्रे वा समीचीयं वा सोपानहेन निषीदितुम् । नापि
क्षमति । उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा अग्रतो सोपानहेन निषीदितुम् ।
अथ ख(४७ ७)लु उपानहिकायो निक्खासियाणं प्रणामं कृत्वा
उपविशितव्यम् । अथ दानि भिक्षु ग्लानो भवति किञ्चापि सोपानहो
उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा मूले उपविशति । अनापत्तिः । नापि क्षमति
भिक्षुणा पादां धोवन्तेन उपानहायो वड-वड न्ति(त्ति) प्रस्फोटयितुम् ।
अथ दानि भिक्षुः । अध्वानमागतो भवति । उपानहायो च पांसुना
ओपूरिता भवन्ति । नदीकूले वा पुष्किरिणीकूले वा (४८ १; ज्.२१७) पादं
धोविय प्रस्फोटेति । अनापत्तिः । त पि दानि न क्षमति । वृद्धतरकस्य
वा अनुवातं प्रस्फोटयितव्यम् । नापि क्षमति उपनहा अध्युपेक्षितुम् ।
ओद्रिण्णका वा पलुग्गका वा । अथ खलु कालेन कालं घटयितव्यम् ।
कालेन कालं प्रत्यग्रलका दातव्याः । एवमुपानहाये प्रतिपद्यितव्यम् ।
न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

विइ.६      म्स्.४८ १      (ज्. २१७.६);       छ्. ५१३ २५
भगवान् श्रावस्त्यां विह(४८ २)रति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः
प्रहाणमुपविष्टाः । औद्धत्याभिप्राया मुक्तेहि पार्श्वेहि । खल-खल
न्ति(त्ति) कासन्ति । योगाचारां भिक्षुं शब्देन व्यावहन्ति । एतं प्रकरणं
भिक्षू भगवतो आरोचयेंसुः ।
(इइ.प्.६६) भगवानाह । तेन हि एवं कासितव्यम् । किन् ति दानि एवं
कासितव्यम् । नायं क्षमति भिक्षुणा प्रहाणमुपविष्टेन
औद्धत्याभिप्रायेण मुक्तेहि पार्श्वेहि खुलु-खुलु न्ति(त्ति) कासितुं, । अथ
(४८ ३) दानि भिक्षुस्य कासो आगच्छति । हस्तेन ग्रीवा परिमर्दितव्या । अथ
दानि न पारेति विनोदयितुं संप्रजानकं कासयितव्यम् । अथ दानि भूयो
भूयो काशो (ज्.२१८) आगच्छति । बाहिरतो निर्द्धापिय कासितव्यम् ।
प्रहाणस्य वा आमन्त्रिय गन्तव्यम् । नापि क्षमति भक्ताग्रे वा
तर्पणाग्रे वा सामायिकाये वा औद्धत्याभिप्रायेण मुक्तेहि पार्श्वेहि ।
ख-ख-ख (४८ ४) न्ति(त्ति) कासितुम् । अथ दानि भिक्षुस्य कासिका आगच्छति ।
संप्रजानं कासितव्यम् । अथ दानि भूयो भूयो उक्कासिका आगच्छति ।
अन्तरिको वक्तव्यो । आयुष्मन्मम ताव पिण्डपातमुक्कड्ढेति(सि) ।
तथा(तो) गन्तव्यम् । नापि क्षमति धर्म्मश्रवणिकेन उपविष्टे
औद्धत्याभिप्रायेण मुक्तेहि पार्श्वेहि ख न्ति(त्ति) काशितुम् । अथ दानि
भिक्षुस्य कासो आगतो भवति । (४८ ५) ग्रीवा मर्दितव्या । अथ दानि न
पारेति विनोदयितुं, । संप्रजानं कासितव्यम् । अथ दानि पुनो पुनो
कासावीयति । धर्म्मश्रवणस्य आमन्त्रिय गन्तव्यम् । नापि क्षमति ।
उपाध्यायस्य वा आचार्यस्य वा अग्रतो वृद्धतरकानां वा
औद्धत्याभिप्रायेण मुक्तेहि पार्श्वेहि ख-ख-ख न्ति(त्ति) कासितुम् । अथ
दानि भिक्षुस्य उक्कासिका आगच्छति । संप्रजानं कासितव्यं (४८ ६)
एकतमंते आगच्छिय कासितव्यम् । एवं कासे प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

विइ.७      म्स्.४८ ६      (ज्. २१८.१६);       छ्. ५१३ ३
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो (इइ.प्.६७) षड्वर्ग्गिकाः
प्रहाणमुपविष्टाः । औद्धत्याभिप्रायाः कुलिकाये नक्कं विज्झन्ति ।
सूत्रकं पि वट्टियाणं नक्के प्रक्षिपन्ति । ते दानि सर्व्वेण कण्ठेन
हच्छीयन्ति । ते (ज्.२१९) दानि योगाचारां भिक्षूं शब्देन व्यावहन्ति । एतं
प्रक(४८ ७)रणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु ।
भगवानाह । तेन हि एवं क्षिपितव्यम् । किन् ति दानि एवं
क्ष(क्षि)पितव्यम् । नायं ताव क्षमति । भिक्षुणा प्रहाणमुपविष्टेन
औद्धत्याभिप्रायेण तुलिकाय वा नक्कं विज्झितुम् । सूत्रं वट्टिय
नक्कस्मिन् प्रक्षिपितुं, । नापि क्षमति । सर्व्वेण कण्ठेन हा न्ति(त्ति)
क्षिपितुम् ॥ अथ दानि भिक्षुस्य अनाभोगेन क्षीविका आगच्छति
विनोदयितव्यम् । निरालं परिमर्दितव्यम् । नक्का वा (४८ १)
परिमर्दितव्या । अथ दानि न पारेति विनोदयितुम् । संप्रजानं
क्षीवयितव्यम् । यथा अनन्तरिकस्य न व्यावहेय्या । खेटेन वा
सिंघाणकेन वा । अथ दानि पुनो पुनो क्षीविका आगच्छति प्रहाणस्य
आमन्त्रिय गन्तव्यम् । नायं ताव क्षमति भिक्षुणा भक्ताग्रे वा
तर्पणाग्रे वा उपविष्टेन औद्धत्या(भि)प्रायेण सर्व्वेण कण्ठे(न)
क्षीवितुम् । अथ दानि भिक्षुस्य क्षीविका आगच्छति । विनोदयितव्या ।
अ(४८ २)थ दानि न पारेति विनोदयितुम् । संप्रजानं क्षीवितव्यम् । यथा
आनन्तरिकस्य न व्यावहेय्या । खेटेना(न वा) सिंहाणकेन वा । अथ
दानि भिक्षुस्य पुनो (ज्.२२०) पुनो क्षीविका आगच्छति । आनन्तरिकस्य
वक्तव्यम् । आयुष्मं मम पिण्डपातमुक्कड्ढेसि ततो गन्तव्यम् । नापि
क्षमति । धर्म्मश्रवणे (इइ.प्.६८) सर्व्वेण कण्ठेन क्षीवितुं, । अथ
दानि भिक्षुस्य क्षीविका आगच्छति विनोदयितव्यम् । अथ दानि (४८ ३) न
पारेति विनोदयितुम् । संप्रजानं क्षीवितव्यम् । अथ दानि भिक्षुस्य पुनो
पुनो क्षिविका आगच्छति । धर्म्मश्रवणस्य आमन्त्रिय गन्तव्यं, । नापि
क्षमति सामायिकायां वा । उपाध्यायाचार्याणां वृद्धतरकानां वा
अग्रतो औद्धत्याभिप्रायेण सर्व्वेण कण्ठेन क्षीवितुम् । अथ दानि
भिक्षुस्य क्षीविका आगच्छति विनोदयितव्यम् । अथ दानि न पारेति
वि(४८ ४)नोदयितुम् । एकमते गच्छिय क्षीवितव्यम् । यदि ताव कोचि क्षीवति ।
न दानि वक्तव्यम् । जीव ति । अथ खलु यदि वृद्धतरको भवति ।
वक्तव्यम् । वन्दामि त्ति । अथ दानि नवको क्षीवति । आरोचेति वक्तव्यम् ।
एवं क्षिवितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

विइ.८      म्स्.४८ ४      (ज्. २२०.१३);       छ्. ५१३ २०
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः
प्रहाणमु(४८ ५)पविष्टाः समाना शर्करायं पि श(क)लिकायं पि अङ्गं
खरकच-खरकच ंति(त्ति) क[ण्डू]यन्ति । योगाचा(रा)न् भिक्षून् शब्देन
व्यावहन्ति । एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । (ज्. २२१)
भगवानाह । तेन हि एवं स(क)ंदूषितव्यम् । किन् ति दानि एवं
(कं)दूषितव्यम् । न क्षमति भिक्षुणा प्रहाण उपविष्टेन
औद्धत्याभिप्रायेण शर्कराये वा अङ्गं खरकच-(इइ.प्.६९) खरकच
न्ति(त्ति) कण्डूयितुम् । अ(४८ ६)थ च दानि भिक्षु प्रहाणमुपविष्टको
खज्जति । अङ्गुष्ठोदरेण वा हस्ततलेन वा सुखाकम् । उच्चट्टयितव्यम् ।
अथ दानि भूयो भूयो खज्जति खज्जनको भवति प्रहाणस्यामन्त्रिय
गन्तव्यम् । नापि क्षमति । भिक्षुणा भक्ताग्रे वा । तर्पणाग्रे वा
समावापि(यि)कानां वा औद्धत्याभिप्रायेण संकलिकाय वा शर्क्करकाय
वा खरकच-खरकच न्ति(त्ति) कण्डूयितुम् । अथ दानि भिक्षु भक्ताग्रे
वा तर्प(४८ ७)णाग्रे वा उपविष्टको भवति । कोचि [षो] प्रदेशो खज्जति ।
हस्तावसे कल्पिया भवन्ति । किञ्चापि भिक्षुः कुलिकाय वा काष्ठग[ते]न
वा सकलिकाय वा कण्डूयति । अनापत्तिः । तं पि तथा दानि कण्डूयितव्यम् ।
यथा आनन्तर्यकं शब्देन (न) व्यावहति । अथ दानि भिक्षुः
स(ख)ज्जनको भवति । पुनो पुनो कण्डूयति । आनन्तरिकस्य पात्रं
दातव्यम् । आयुष्मन्मम पिण्डपातमुक्कढेसि । त(४९ १)तो गन्तव्यम् ।
न क्षमति । उपाध्यायाचार्याणां वृद्धतरकाणां वा अग्रतो
औद्धत्याभिप्रायेण अङ्गं खरकच-खरकच न्ति(त्ति) (ज्.२२२)
कण्डूयितुम् । नापि क्षमति ओसरिय इन्द्रियाणि वुक्तन्ति कण्डूयितुम् । अथ
दानि भिक्षुस्य कोचि प्रदेशो खज्जति । अङ्गुष्ठोदा(द)रेण वा हस्ततलेन
वा परिमर्द्दितव्यम् । अथ दानि (न) पारेति विनोदयितुम् । पुनः पुनः
खनति । एकतमंते गच्छिय कण्डूयितव्यम् । एवं कण्डूये (४९ २)
प्रतिपद्यितव्यम् । न प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मान्
अतिक्रामति ॥ * ॥

(इइ.प्.७०) विइ.९      म्स्.४९ २      (ज्. २२२.६);       छ्. ५१३ ११
भगवान् श्रावस्त्यां विहरति । ते दानि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः
प्रहाणमुपविष्टाः । औद्धत्याभिप्राया जंभयन्ति । अङ्गानि
भञ्जयन्ति । पट-पटाव फोडेन्ति । अमडं मडमडं यथा सीहा वा
व्याघ्रा वा । एवं जंभयन्ति । योगाचारां भिक्षून् शब्देन व्यावहन्ति ।
एतं प्रकरणं भिक्षू भगवतो आ(४९ ३)रोचयेंसु ।
भगवानाह । तेन हि एवं जम्भयितव्यम् । किन् ति दानि एवं
जम्भयितव्यम् । नायं ताव क्षमति भिक्षुणा प्रहाणमुपविष्टेन
औद्धत्याभिप्रायेण ओसरित्वा इन्द्रियाणि मटमट अङ्गा(नि) भञ्जन्तेन
यथा सीहेन वा व्याघ्रेण वा उन्नदन्तेन एवं भञ्जयितव्यम् । अथ
दानि भिक्षुस्य प्रहाणमुपविष्टस्य विजृम्भिका आगच्छति । न दानि
अंगानि टट्ट-टट्ट न्ति(त्ति) (४९ ४) फोटन्तेन (ज्.२२३) मुखं विवरित्वा
जम्भयितव्यम् । विनोदेतव्या निललाटं वा परिमर्दितव्यम् । नासा वा
परिमर्दितव्या अथ दानि न पारेति विनोदयितुम् । संप्रजानं मुखं
पिथित्वा जम्भयितव्यम् । तथा कर्त्तव्यं यथानन्तरिकं शब्देन न
व्यावहति । अथ दानि भिक्षुस्य विजृम्भिका पुनो पुनो आगच्छति
निर्द्धाविय विजृम्भितव्यम् । प्रहाणस्य वा आमन्त्रिय गन्तव्यं, । (४९ ५)
नापि क्षमति प्रहाणमुपविष्टकेन मट-मटाय अङ्गानि भञ्जितुं, ।
अथ दानि भिक्षुस्य अङ्गानि दुःखायन्ति । एका ताव बाहा सुखाकं
प्रसारयितव्या यं कालं विश्रान्तो भवति । (इइ.प्.७१) तां सन्मिञ्जिय
द्वितीया सुखाकं प्रसारयितव्या । एको पादो सुखाकं प्रसारयितव्यो ।
तं सन्मिञ्जिय द्वितीयो सुखाकं प्रसारयितव्यो । न क्षमति भिक्षुणा
भक्ताग्रे वा त(४९ ६)र्पणाग्रे वा सामायिकं वा धर्म्मश्रवणे वा
अङ्गानि भ(ं)जन्तेन विजृम्भयितुम् । अथ दानि भिक्षुस्य विजृम्भिका
आगच्छति । यदि चीवरचीर्ण्ण(कोण)केन मुखं पिधिय सुखाकं
विजृम्भितव्यम् । अथ दानि भिक्षुस्य विजृम्भिका पुनो पुनो आगच्छति ।
यदि ताव भक्ताग्रे वा उपविष्टको भवति । अनन्तरिकस्य पात्रं दत्वा
गन्तव्यम् । धर्म्मश्रवणेन वा उपविष्टको भवति ।
धर्म्मश्रवणस्य आमन्त्रि(४९ ७)य गन्तव्यम् । नापि क्षमति भिक्षुणा
गोचरं वा प्रविशन्तेन अन्तरघरं (ज्.२२४) (वा) प्रविष्टेन
मट-मटाये अङ्गानि भ(ं)जन्तेन विजृम्भितुम् । अथ दानि भिक्षुस्य
भूयो भूयो विजृम्भिका आगच्छति चीवरकोणेन मुखं पिधिय
संप्रजानेन विजृम्[भायि]तव्यम् । अथ दानि भिक्षुस्य अन्तरघरे वा
उपविष्टस्य पुनो पुनो विजृम्भिका आगच्छति । उत्थिय गन्तव्यम् । न
क्षमति । उपाध्यायाचार्याणां वृद्धतरकानां, (४९ १) वा अग्रतो
मट-मटाये अंगानि भंजन्तेन विजृम्भितुम् । अथ दानि भिक्षुस्य
विजृम्भिका आगच्छति । एकमतं गत्वा एवं विजृम्भितव्यम् । न
प्रतिपद्यति ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रामति ॥ * ॥

विइ.१०      म्स्.४९ १      (ज्. २२४.९);       छ्. ५१३ २६
भगवान् सम्यक्सम्बुद्धो यदर्थं समुदागतो तदर्थम्
अभिसम्भावयित्वा श्रावस्त्यां विहरति शास्ता देवानाञ्च मनुष्याणाञ्च
सत्कृतो गुरुकृतो मानितः पू(४९ २)जितः । (इइ.प्.७२) अपचायितो
लाभाग्रयशोग्रप्राप्तो लाभी
चीवरपिण्डपातशय्यासनग्लानप्रत्ययभैषज्यपरिष्काराणां तत्[र] च
अनुपलिप्तः पद्ममिव जलेन पुण्यभागियां सत्वां पुण्येहि
निवेशयमानो फलभागियान् सत्वां फलेहि प्रतिष्ठापयमानो
वासनाभागीयान् सत्वान वासनायामवस्थापयमाणो अमृतम्
अनल्पकेन देवमनुष्यां संविभजन्तो प्राणिकोटी (ज्.२२५)
नि(४९ ३)युतशतसहस्राणि अमृतमनुप्रापयन्तो
अनवराग्रजातिजरामरणसंसारकान्तारनरकविदुर्ग्गान्महाप्रपाततो
अभ्युद्धरित्वा क्षेमे समे शिवे स्थले अभये निर्व्वाणे
प्रतिष्ठापयमानो आवर्जयित्वा
अङ्ग-मगध-मल्ली-वर्जि-कासि-कोशल-कुरु-पञ्चल-चेति-वत्स-मत्स-शूरसे
न-शिवि-दशार्ण्णाश्वक्यवन्ति ज्ञाने दृष्टपराक्र(४९ ४)मो स्वयंभू
दिव्येहि विहारेहि ब्राह्मेहि विहारेहि आर्येहि विहारेहि आनिंज्येहि विहारेहि
सातत्येहि विहारेहि बुद्धो बुद्धविहारेहि जिनो जिनविहारेहि । जानको
जानकविहारेहि सर्व्वज्ञो सर्व्वज्ञविहारेहि चेतोवशिपरमपारमिप्राप्ता
पुनर्ब्बुद्धा भगवन्तो येहि येहि विहारेहि आकांक्षन्ति तेहि तेहि
विहारेहि विहरन्ति ।
ते दा(४९ ५)नि आयुष्मन्तो षड्वर्ग्गिकाः । औद्धत्याभिप्रायेण
श्वेतमयेन सक्तुकां कुल्मासां च मर्दियाणमातपे शोषयन्ति । यं
कालं शुष्का भवन्ति । ततो श्वेतमयेन येव खादन्ति । बिल्वानि
खादन्ति । स्वातकोपनतानि फलानि खादन्ति । कलापा(यं वा)
सतिलपल्लवं खादन्ति । यं कालं प्रहाणस्य जर्जरो आहतो भवति । ततो
प्रहाणशालां गच्छिय चतुर्द्दिशं (४९ ६) निषीदन्ति । यं कालं
भिक्षुसंघो उपविष्टो भवति । एको ताव पूतिवातकर्म्मं करोति अपरो
गच्छन्ति । अपरो ढर- (इइ.प्.७३)ढ(र) न्ति(त्ति) । (ज्.२२६) अपरो आह । साध्व्
आयुष्मं किमेतं सम्वत्सरिकं प्रतिकर्म्ममष्टशतेनापि खो वातं न
इच्छेय्या अहो मनोज्ञो शब्दो अनुकूलं करोति । आनन्तरिकानां
पद्दमुष्टिकां जिघ्रापेन्ति । आह । जिघ्रायुष्मनहो मृष्टो गन्धो अहो
सोभनो ग(४९ ७)न्धो योगाचारान् भिक्षून् शब्देन व्यावहन्ति । एतं
प्रकरणं भिक्षू भगवतो आरोचयेंसु । (ज्.२२६.१९) भगवानाह ।
शब्दापयथ षड्वर्ग्गिकान् ॥ * ॥ यावदाम भगवन्
भगवानाह । तेन हि एवं वातकर्म्मे प्रतिपद्यितव्यम् । किन् ति दानि
एवं वातकर्म्मे प्रतिपद्यित(व्य)म् । नायं क्षमति । (ज्.२२६.१९) भिक्षुणा
औद्धत्याभि(ज्.२२७)प्रायेण श्वेतमयेन कुल्माषान् वा शक्तुकान् वा
मर्दियाणमातपे शोषयित्वा श्वेत(५० १)मयेन येव खादितुम् । नापि
क्षमति । बिल्वानि वा मदनफलानि वा तत्कालकानि फलानि खादितुम् ।
कलायं वा सतिलपल्लवं वा ॥ अथ दानि भिक्षु पिण्डचारम्
अण्ठन्तोपरप्रतिबद्धाये जीविकाये श्वेतमयेन कुल्माषान् वा
शक्तुमर्द्दितकान् लभति । वातकोपकानि वा फलानि । किञ्चापि खादेति ।
अनापत्तिः । न क्षमति प्रहाणमुपविष्टेन औद्धत्याभिप्रायेण वा
ढर-ढ(५० २)राये वान(त)कर्म्म कर्त्तुः(ं,) । अथ दानि भिक्षुस्य
प्रहाणशालायामुपविष्टस्य वातकर्म्म आगच्चति । न दानि ओसरित्वा
इन्द्रियानि कर्त्तव्यम् । अथ दानि आर्शव्याधिको भवति । संप्रजान एकं
फिच्चकमुत्क्षिपियाणं हस्तेन विवरित्वा वातकर्म्म (इइ.प्.७४) कर्त्तव्यम् ।
तथा कर्त्तव्यं यथा अनन्त(रि)कं शब्देन न व्यावहति । तं पि दानि न
क्षमति । येन वृद्धतरको तेन पिच्चकमु(५० ३)त्क्षिपितुम् । अथ खलु
येन नवकतरको तेन फिच्चकमुत्क्षिपितव्यम् । अथ दानि वृद्धतरको
च नवकतरको च एकस्थाने ढुक्ककं भवति । नायं क्षमति
संघनवकेन येन संघस्थविरो तेन फिच्चकमुत्क्षिपितुं, । किञ्चापि
येन वृद्धतरको तेन फिच्चकमुत्क्षिपति । अनापत्तिः । (ज्.२२७.१६) अथ
दानि भिक्षु न पारेति संप्रजान वातकर्म्म (५० ४) कर्त्तुं, ।
निर्द्धावियाणं वातकर्म्म कर्त्तव्यम् । अथ दानि भिक्षुस्य पुनो पुनो
वातकर्म्म आगच्छति । प्रहाणस्य आमन्त्(र्)इय गन्तव्यम् । नापि क्षमति
भक्ताग्रे (ज्.२२८) वा तर्पणाग्रे वा औद्धत्याभिप्रायेण वातकर्म्म
कर्त्तुं, । अथ खलु एक पि(फि)च्चकमुत्क्षिपिय वातकर्म्म कर्त्तव्यम् ।
अथ दानि भिक्षुस्य वातकर्म्म पुनो आगच्छति अनन्तरिकस्य पात्रं
(५० ५) दत्वा गन्तव्यम् । नापि क्षमति । धर्म्मश्रवणे वा
सामायिकायां वा औद्धत्याभिप्रायेण वा फर-फरस्य(राय)
वातकर्म्म कर्त्तुं, । अथ खलु एकं फिच्चकमुत्क्षिपित्वा वातकर्म्म
कर्त्तव्यः(ं) । अथ दानि भिक्षुस्य (ज्.२२६.८) पुनो पुनो वातकर्म्म
आगच्छति । (इइ.प्.७५) धर्म्मश्रवणस्य आमन्त्रिय गन्तव्यम् । नापि
क्षमति । उपाध्यायं वा आचार्यं वा आमन्त्रयित्वा गन्तुम् । नापि (५० ६)
क्षमति अन्तरघरं निषण्णेन औद्धत्याभिप्रायेण फर-फराय
वातकर्म्म कर्त्तुं, । अथ खलु एकं फिच्चकमु(त्)क्षिपित्वा संप्रजानन्
वातकर्म्म कर्त्तव्यम् । अथ दानि भिक्षुस्य पुनो पुनो वातकर्म्म
आगच्छति । एकमन्तमागच्छिय कर्त्तव्यम् । नापि क्षमति । उपाध्यायस्य
वा आचार्यस्य वा वृद्धतरकस्य वा अग्रतो औद्धत्याभिप्रायेण
फरफराय वातकर्म्म कर्त्तुं, । अथ (५० ७) दानि भिक्षुस्य
वातकर्म्म आगच्छति । एकमन्तं गच्छिय कर्त्तव्यम् । नापि दानि
क्षमति । अनुवातं कर्त्तुं, । मा गन्धेन व्यावहेय्या । अपवातं
कर्त्तव्यम् । वातपथं मुञ्चित्वा । (ज्.२२६.१८) अथ दानि भिक्षुस्य
सार्द्धे(र्थे)न सार्द्धं गच्छन्तस्य समुदाचारो भवति । न दानि
सार्थेन अग्रतो स्थित्वा वातकर्म्म कर्त्तव्यम् । (ज्.२२८.६) अथ दानि
आर्शव्याधिको भवति । हस्तेन विवरित्वा मार्ग्गतो उद्वर्त्तित्वा संप्रजानं
क(५० १)र्त्तव्यम् । यथा सार्थं गन्धेन न व्यावहेय्या । वातपथं
मोचयित्वा कर्त्तव्यम् । एवं वातकर्म्मे प्रतिपद्यितव्यम् । न
प्रतिपद्यति ॥ * ॥ आभिसमाचारिकान् धर्म्मानतिक्रमति ॥ * ॥

उद्दानं
(एवं) प्रदीपे प्रतिपद्यितव्यम् ।
(एवं यष्टीयं प्रातिपद्यितव्यम् ।)

(इइ.प्.७६) एवं गेण्डुके प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं निषीदने प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवमुपाध्या(नहा)ये प्रतिपद्यितव्यम् ।
एवं कासितव्यम् ।
एवं क्षीवितव्यम् । (ज्.२२९)
एवं कण्डूयितव्यम् ।
एवं जंभावयितव्यम् । (५० २)
एवं वातकर्म्म प्रतिपद्यितव्यम् ।

(ज्.२३०) अन्तरोद्दानं
संघस्थविरो च शय्यासन कठिन आगन्तुका च आरण्यका नेवासिका च
प्रदीपो च सप्तवर्ग्गाः प्रकाशिताः ॥ * ॥

आभिसमाचारिकाः समाप्ताः ॥ * ॥

आर्यमहासांघिकानां लोकोत्तरवादिनां मध्युद्देश-पाठकानां
पाठेनेति ॥ * ॥

ये धर्म्मा हेतुप्रभवा
हेतुन् तेषान् तथागतो ह्यवदत् ।
तेषाञ्च (५० ३) यो निरोध
एवम्वादी महाश्रमणः
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>io1gq8eybi9hiag58ybdl0fs9xryeta</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अचिन्त्यस्तवः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125238</id>
    <revision>
      <id>340805</id>
      <parentid>340673</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:27:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14808" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अचिन्त्यस्तवः
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अचिन्त्यस्तवः

प्रतीत्यजानां भावानां नैःस्वाभाव्यं जगाद यः ।
तं नमाम्यसमज्ञानमचिन्त्यमनिदर्शनम् ॥ ०१

यथा त्वया महायाने धर्मनैरात्म्यमात्मना ।
विदितं देशितं तद्वद्धीमद्भ्यः करुणावशात् ॥ ०२

प्रत्ययेभ्यः समुत्पन्नमनुत्पन्नं त्वयोदितम् ।
स्वभावेन न तज्जातमिति शून्यं प्रकाशितम् ॥ ०३

यद्वच्छब्दं प्रतीत्येह प्रतिशब्दसमुद्भवः ।
मायामरीचिवच्चापि तथा भवसमुद्भवः ॥ ०४

मायामरीचिगन्धर्वनगरप्रतिबिम्बकाः ।
यद्यजाताः सह स्वप्नैर्न स्यात्तद्दर्शनादिकम् ॥ ०५

हेतुप्रत्ययसंभूता यथैते कृतकाः स्मृताः ।
तद्वत्प्रत्ययजं विश्वं त्वयोक्तं नाथ सांवृतम् ॥ ०६

अस्त्येतत्कृतकं सर्वं यत्किंचिद्बाललापनम् ।
रिक्तमुष्टिप्रतीकाशमयथार्थप्रकाशितम् ॥ ०७

कृतकं वस्तु नो जातं तदा किं वार्तमानिकम् ।
कस्य नाशादतीतं स्यादुत्पित्सुः किमपेक्षते ॥ ०८

स्वस्मान्न जायते भावः परस्मान्नोभयादपि ।
न सन्नासन्न सदसन् कुतः कस्योदयस्तदा ॥ ०९

अजाते न स्वभावोऽस्ति कुतः स्वस्मात्समुद्भवः ।
स्वभावाभावसिद्ध्यैव परस्मादप्यसंभवह् ॥ १०

स्वत्वे सति परत्वं स्यात्परत्वे स्वत्वमिष्यते ।
आपेक्षिकी तयोः सिद्धिः पारावारमिवोदिता ॥ ११

यदा नापेक्षते किं चित्कुतः किं चित्तदा भवेत् ।
यदा नापेक्षते दीर्घं कुतो ह्रस्वादिकं तदा ॥ १२

अस्तित्वे सति नास्तित्वं दीर्घे ह्रस्वं तथा सति ।
नास्तित्वे सति चास्तित्वं यत्तस्मादुभयं न सत् ॥ १३

एकत्वं च तथानेकमतीतानागतादि च ।
संक्लेशो व्यवदानं च सम्यङ्मिथ्या स्वतः कुतः ॥ १४

स्वत एव हि यो नास्ति भावः सर्वोऽस्ति कस्तदा ।
पर इत्युच्यते योऽयं न विना स्वस्वभावतः ॥ १५

न स्वभावोऽस्ति भावानां परभावोऽस्ति नो यदा ।
भावग्रहग्रहावेशः परतन्त्रोऽस्ति कस्तदा ॥ १६

आदावेव समं जाताः स्वभावेन च निर्वृताः ।
अनुत्पन्नाश्च तत्त्वेन तस्माद्धर्मास्त्वयोदिताः ॥ १७

निःस्वभावास्त्वया धीमन् रूपाद्याः संप्रकाशिताः ।
फेनबुद्बुदमायाभ्रमरीचिकदलीसमाः ॥ १८

इन्द्रियैरुपलब्धं यत्तत्तत्त्वेन भवेद्यदि ।
जातास्तत्त्वविदो बालास्तत्त्वज्ञानेन किं तदा ॥ १९

जडत्वमप्रमाणत्वमथाव्याकृततामपि ।
विपरीतपरिज्ञानमिन्द्रियानां त्वमूचिवान् ॥ २०

अज्ञानेनावृतो येन यथावन्न प्रपद्यते ।
लोकस्तेन यथाभूतमिति मत्वा त्वयोदितम् ॥ २१

अस्तीति शाश्वती दृष्तिर्नास्तीत्युच्छेददर्शनम् ।
तेनान्तद्वयनिर्मुक्तो धर्मोऽयं देशितस्त्वया ॥ २२

चतुष्कोटिविनिर्मुक्तास्तेन धर्मास्त्वयोदिताः ।
विज्ञानस्याप्यविज्ञेया वाचां किमुत गोचराः ॥ २३

स्वप्नेन्द्रजालिकोद्भूतं द्विचन्द्रोद्वीक्षणं यथा ।
भूतं तद्वस्तु नो भूतं तथा दृष्टं जगत्त्वया ॥ २४

उत्पन्नश्च स्थितो नष्टः स्वप्ने यद्वत्सुतस्तथा ।
न चोत्पन्नः स्थितो नष्ट उक्तो लोकोऽर्थतस्त्वया ॥ २५

कारणात्संभवो दृष्टो यथा स्वप्ने तथेतरः ।
संभवः सर्वभावानां विभवोऽपि मतस्तथा ॥ २६

रागादिजं यथा दुःखं संक्लेशसंसृती तथा ।
संभारपूरणान्मुक्तिः स्वप्नवद्भाषिता त्वया ॥ २७

जातं तथैव नो जातमागतं गतमित्यपि ।
बद्धो मुक्तस्तथा ज्ञानी द्वयमिच्छेन्न तत्त्ववित् ॥ २८

उत्पत्तिर्यस्य नैवास्ति तस्य का निर्वृतिर्भवेत् ।
मायागजप्रकाशत्वादादिशान्तत्वमर्थतः ॥ २९

उत्पन्नोऽपि न चोत्पन्नो यद्वन्मायागजो मतः ।
उत्पन्नं च तथा विश्वमनुत्पन्नं च तत्त्वतः ॥ ३०

अमेयैरप्रमेयानां प्रत्येकं निर्वृतिः कृता ।
लोकनाथैर्हि सत्त्वानां न कश्चिन्मोचितश्च तैः ॥ ३१

ते च सत्त्वाश्च नो जाता ये निर्वान्ति न ते स्फुटम् ।
न कश्चिन्मोचितः कैश्चिदिति प्रोक्तं महामुने ॥ ३२

मायाकारकृतं यद्वद्वस्तुशून्यं तथेतरत् ।
वस्तुशून्यं जगत्सर्वं त्वयोक्तं कारकस्तथा ॥ ३३

कारकोऽपि कृतोऽन्येन कृतत्वं नातिवर्तते ।
अथ वा तत्क्रियाकर्तृ कारकस्य प्रसज्यते ॥ ३४

नाममात्रं जगत्सर्वमित्युच्चैर्भाषितं त्वया ।
अभिधानात्पृथग्भूतमभिधेयं न विद्यते ॥ ३५

कल्पनामात्रमित्यस्मात्सर्वधर्माः प्रकाशिताः ।
कल्पनाप्यसती प्रोक्ता यया शून्यं विकल्प्यते ॥ ३६

भावाभावद्वयातीतमनतीतं च कुत्र चित् ।
न च ज्ञानं न च ज्ञेयं न चास्ति न च नास्ति यत् ॥ ३७

यन्न चैकं न चानेकं नोभयं न च नोभयम् ।
अनालयमथाव्यक्तमचिन्त्यमनिदर्शनम् ॥ ३८

यन्नोदेति न च व्येति नोच्छेदि न च शाश्वतम् ।
तदाकाशप्रतीकाशं नाक्षरज्ञानगोचरम् ॥ ३९

यः प्रतीत्यसमुत्पादः शून्यता सैव ते मता ।
तथाविधश्च सद्धर्मस्तत्समश्च तथागतः ॥ ४०

तत्तत्त्वं परमार्थोऽपि तथता द्रव्यमिष्यते ।
भूतं तदविसंवादि तद्बोधाद्बुद्ध उच्यते ॥ ४१

बुद्धानां सत्त्वधातोश्च तेनाभिन्नत्वमर्थतः ।
आत्मनश्च परेषां च समता तेन ते मता ॥ ४२

भावेभ्यः शून्यता नान्या न च भावोऽस्ति तां विना ।
तस्मात्प्रतीत्यजा भावास्त्वया शून्याः प्रकाशिताः ॥ ४३

हेतुप्रत्ययसंभूता परतन्त्रा च संवृतिः ।
परतन्त्र इति प्रोक्तः परमार्थस्त्वकृत्रिमः ॥ ४४

स्वभावः प्रकृतिस्तत्त्वं द्रव्यं वस्तु सदित्यपि ।
नास्ति वै कपितो भावो परतन्त्रस्तु विद्यते ॥ ४५

अस्तीति कल्पिते भावे समारोपस्त्वयोदितः ।
नास्तीति कृतकोच्छेदादुच्छेदश्च प्रकाशितः ॥ ४६

तत्त्वज्ञानेन नोच्छेदो न च शाश्वतता मता ।
वस्तुशून्यं जगत्सर्वं मरीचिप्रतिमं मतम् ॥ ४७

मृगतृष्णाजलं यद्वन्नोच्छेदि न च शाश्वतम् ।
तद्वत्सर्वं जगत्प्रोक्तं नोच्छेदि न च शाश्वतम् ॥ ४८

द्रव्यमुत्पद्यते यस्य तस्योच्छेदादिकं भवेत् ।
अन्तवान्नान्तवांश्चापि लोकस्तस्य प्रसज्यते ॥ ४९

ज्ञाने सति यथा ज्ञेयं ज्ञेये ज्ञानं तथा सति ।
यत्रोभयमनुत्पन्नमिति बुद्धं तदास्ति किम् ॥ ५०

इति मायादिदृष्तान्तैः स्फुटमुक्त्वा भिषग्वरः ।
देशयामास सद्धर्मं सर्वदृष्टिचिकित्सकम् ॥ ५१

एतत्तत्परमं तत्त्वं निःस्वभावार्थदेशना ।
भावग्रहगृहीतानां चिकित्सेयमनुत्तरा ॥ ५२

धर्मयाज्ञिक तेनैव धर्मयज्ञो निरुत्तरः ।
अभीक्ष्णमिष्टस्त्रैलोक्ये निष्कपाटो निरर्गलः ॥ ५३

वस्तुग्राहभयोच्छेदी कुतीर्थ्यमृगभीकरः ।
नैरात्म्यसिंहनादोऽयमद्भुतो नदितस्त्वया ॥ ५४

शून्यताधर्मगम्भीरा धर्मभेरी पराहता ।
नैःस्वाभाव्यमहानादो धर्मशङ्खः प्रपूरितः ॥ ५५

धर्मयौतुकमाख्यातं बुद्धानां शासनामृतम् ।
नीतार्थमिति निर्दिष्टं धर्माणां शून्यतैव हि ॥ ५६

या तूत्पादनिरोधादिसत्त्वजीवादिदेशना ।
नेयार्था च त्वया नाथ भाषिता संवृतिश्च सा ॥ ५७

प्रज्ञापारमिताम्भोधेर्योऽत्यन्तं पारमागतः ।
स पुण्यगुणरत्नाढ्यस्त्वद्गुणार्णवपारगः ॥ ५८

इति स्तुत्वा जगन्नाथमचिन्त्यमनिदर्शनम् ।
यदवाप्तं मया पुण्यं तेनास्तु त्वत्समं जगत् ॥ ५९

॥ इत्यचिन्त्यस्तवः समाप्तः ॥
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>iuakn5l0h2zkkzs7tadd4qo3itvkcwy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अद्भुतधर्मपर्यायः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125239</id>
    <revision>
      <id>340803</id>
      <parentid>340674</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:26:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16836" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अद्भुतधर्मपर्यायः
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;
अद्भुतधर्मपर्यायः


[०] एवं मया श्रुतमेकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म वेणुवने कलन्दकनिवासे ।

[१] अथायुष्मानानन्दः पूर्वाह्णे निवास्य पात्रचीवरमादाय राजगृहं पिण्डाय प्राविक्षत् । अद्राक्षीदायुष्मानानन्दो राजगृहे नगरे सावदानं पिण्डाय चरमाणोऽन्यतमस्मिन् प्रदेशे कूटागारमशीतिद्वारमुल्लिप्तावलिप्तमुच्छृतध्वजपताकमामुक्तपट्टदामकलापम् । दृष्ट्वा च पुनस्तस्यैतदभवत् । यः कश्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा ईदृशं कूटागारं कारयित्वा चतुर्दिशे भिक्षुसंघे निर्यातयेद्यो वा तथागतस्यार्हत्ः सम्यक्संबुद्धस्यामलकप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्रं यवफलप्रमाणां प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेत्तत्कतमं ततः प्रभूततरं पुण्यं स्यात्? अथायुष्मत आनन्दस्यैतदभवत् । शास्ता मे संमुखीभूतः सुगतो मे संमुखीभूतः । यण्वहमेतमेवार्थं भगवत आरोचयेयं यथा मे स भगवां व्याकरिष्यति तथाहं धारयिष्यामीत्य् ।

[२] अथायुष्मानानन्दो राजगृहे नगरे सावदानं पिण्डाय चरित्वा कृतभक्तकृत्य पश्चाद्भक्तपिण्डपातप्रतिक्रान्तः पात्रचीवरं प्रतिशमय्य पादौ प्रक्षाल्य येन भगवांस्तेनोपसंक्रान्त उपसंक्रम्य भगवतः पादौ शिरसा वन्दित्वैकान्तेऽस्थात् । एकान्तस्थित आयुष्मानानन्दो भगवन्तमिदमवोचत् । इहाहं भदन्त पूर्वाह्णे निवास्य पात्रचीवरमादाय राजगृहं पिण्डाय प्राविक्षं । सोऽहमद्राक्षं राजगृहे नगरे सावदानं पिण्डाय चरमाणोऽन्यतमस्मिन् प्रदेशे कूटागारमशीतिद्वारमुल्लिप्तावलिप्तमुच्छृतध्वजपताकमामुक्तपट्टदामकलापं च दृष्ट्वा च पुनर्मे एतदभवत् । यः कश्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा ईदृशं कूटागारं चतुर्दिशे भिक्षुसंघे निर्यातयेद्यो वा तथागतस्यार्हत्ः सम्यक्संबुद्धस्य परिनिर्वृतस्य मृत्तिकापिण्डादामलकप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्रं यवफलप्रमाणां प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेत्तत्कतमं ततः प्रभूततरं पुण्यं स्यात्? तस्य ममैतदभवत् । शास्ता मे संमुखीभूतः सुगतो मे संमुखीभूतः । यन्वहमेतमेवार्थं भगवत आरोचयेयं यथा भगवां व्याकरिष्यति तथाहं धारयिष्यामीत्य् ।

[३] एवमुक्ते भगवानायुष्मन्तमानन्द, इदमवोचत् । साधु साध्वानन्द बहुजनहिताय त्वमानन्द प्रतिपन्नो च बहुजनसुखाय लोकानुकम्पायै अर्थाय हिताय सुखाय देवमनुष्याणां यस्त्वं तथागतमेतमेवार्थं परिप्रष्टव्यं मन्यसे । तेन ह्यानन्द शृणु साधु च सुष्ठु च मनसिकुरु, भाषिष्ये । जम्बूद्वीपो ह्यानन्द द्वीपः सप्तयोजनसहस्राण्यायामविस्तारेण उत्तरविशालो दक्षिणेन शकटामुखः तमेनं कास्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा सप्तरत्नमयं कृत्वा स्रोतापन्नेभ्यः सकृदागामिभ्योऽनागामिभ्योऽर्हद्भ्यः प्रत्येकबुद्धेभ्यश्चातुर्दिशे वा भ्किषुसंघे निर्यातयेत् । यो वा तथागतस्यार्हतः सम्यकसंबुद्धस्य परिनिर्वृतस्य मृत्तिकापिण्डादामलकफलप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां वा यष्टिमारोपयेत्बदरीपत्रमात्रच्छत्त्रं यवफलप्रमाणं प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेत्, इदमेवानन्द ततः प्रभूततरं पुण्यं वदामि ।

[४] तिष्ठत्वानन्द जम्बूद्वीपो द्वीपः । अस्त्यानन्द पूर्वविदेहो नाम द्वीपोऽष्टौयोजनसहस्राण्यायामविस्तारेण समन्तादर्धचन्द्राकारपरिणामितः । तमेनं कश्चित्श्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा सप्तरत्नमयं कृत्वा चातुर्दिशे भ्किषुसंघे निर्यातयेत्यो वा तथागतस्यार्हतः सम्यकसंबुद्धस्य परिनिर्वृत्तस्य मृत्पिण्डादामलकफलप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्त्रं यवफलप्रमाणं प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेतिदमेवानन्द ततः बहुतरं पुण्यं वदामि ।

[५] तिष्ठत्वानन्द जम्बूद्वीपो द्वीपः । अस्त्यानन्दावरगोदानीयो नाम द्वीपो नवयोजनसहस्राण्यायामविस्तारेण समन्तात्पूर्णचन्द्राकारपरिणामितः । तमेनं कश्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा सप्तरत्नमयं कृत्वा यावच्चातुर्दिशे भ्किषुसंघे निर्यातयेद्यो वा तथागतस्यार्हतः सम्यकसंबुद्धस्य परिनिर्वृत्तस्य मृत्पिण्डादामलकफलप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्त्रं यवफलप्रमाणं प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेतिदमेवानन्द ततः प्रभूततरं पुण्यं वदामि ।

[६] तिष्ठत्वानन्द जम्बूद्वीपो द्वीपः । तिष्ठतु पूर्वविदेहो द्वीपः । तिष्ठत्ववरगोदानीयो द्वीपः । अस्त्यानन्द उत्तरकुरुर्नाम द्वीपः दशयोजनसहस्राण्यायामविस्तारेण समन्तात्समन्तचतुरस्रः । तमेनं कश्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा सप्तरत्नमयं कृत्वा यावच्चातुर्दिशे भ्किषुसंघे निर्यातयेद्यो वा तथागतस्यार्हतः सम्यकसंबुद्धस्य परिनिर्वृत्तस्य मृत्पिण्डादामलकफलप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्त्रं यवफलप्रमाणं प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेत्ततः प्रभूततरं पुण्यं वदामि ।

[७] तिष्ठत्वानन्द जम्बूद्वीपो द्वीपस् । तिष्ठतु पूर्वविदेहो द्वीपः । तिष्ठत्ववरगोदानीयो द्वीपः । तिष्ठतूत्तरकुरु द्वीपः । अस्त्यानन्द शक्रस्य देवानामिन्द्रस्य वैजयन्तो नाम प्रासादः । तमेनं कश्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा सप्तरत्नमयं कृत्वा यावच्चातुर्दिशे भ्किषुसंघे निर्यातयेद्यो वा तथागतस्यार्हतः सम्यकसंबुद्धस्य परिनिर्वृत्तस्य मृत्पिण्डादामलकफलप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्त्रं यवफलप्रमाणं प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेतिदमेवानन्द ततः प्रभूततरं पुण्यं वदामि ।

[८] तिष्ठत्वानन्द जम्बूद्वीपो द्वीपः । तिष्ठतु पूर्वविदेहो द्वीपः । तिष्ठत्ववरगोदानीयो द्वीपः । तिष्ठतूत्तरकुरु द्वीपः । तिष्ठतु शक्रस्य देवानामिन्द्रस्य वैजयन्तः प्रासादः । अस्त्यानन्द त्रिसाहर्समहासाहस्रो लोकधातुः । तमेनं कश्चिच्छ्राद्धः कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा सप्तरत्नमयं कृत्वा स्रोतापन्नेभ्यः सकृदागामिभ्योऽनागामिभ्योऽर्हद्भ्यः प्रत्येकबुद्धेभ्यश् यावच्चातुर्दिशे वा भ्किषुसंघे निर्यातयेद्यो वा तथागतस्यार्हतः सम्यकसंबुद्धस्य परिनिर्वृत्तस्य मृत्पिण्डादामलकफलप्रमाणं स्तूपं प्रतिष्ठापयेत्सूचीमात्रां यष्टिमारोपयेद्बदरीपत्रमात्रं च्छत्त्रं यवफलप्रमाणं प्रतिमां कारयेत्सर्षफलप्रमाणं धातुं प्रतिष्ठापयेतिदमेवानन्द ततः प्रभूततरं पुण्यं वदामि ।

[९] तत्कस्य हेतोः । अप्रमेयो ह्यानन्द तथागतो दानेनाप्रमेयः शीलेनाप्रमेयः क्षान्त्याप्रमेयो वीर्येणाप्रमेयो त्यागेनाप्रमेयो मैत्र्याप्रमेयः करुणयाप्रमेयो मुदितयाप्रमेय उपेक्षया चतुर्भिर्वैशारद्यैस्दशभिस्तथागतबलैशष्टादशभिरावेणिकैर्बुद्धधर्मैरप्रमेयाप्रमेयगुणसमन्वागतो ह्यानन्द तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धः ।

[१०] एवमुक्तो आयुष्मानानन्दो भगवन्तमिदमवोचत्: आश्चर्यं भगवन्नाश्चर्यं सुगत यावदयं धर्मपर्यायः । को नामायं धर्मपर्यायः । कथं चैनं धारयामि । तस्मात्तर्हि त्वमानन्द इमं धर्मपर्यायमद्भुतमद्भुतधर्मपर्यायमिति धारय । इदमवोचद्भगवानात्तमनास्ते भिक्षव आयुष्मांश्चानन्दो भगवतो भाषितमभ्यनन्दन् ।
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>hm1y8mdsun4svo4hiomys4hh3cvpmwo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अद्वयपरमार्थनामसंगीतिः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125242</id>
    <revision>
      <id>340802</id>
      <parentid>340677</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:26:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44341" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अद्वयपरमार्थनामसंगीतिः
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अद्वयपरमार्था नामसंगीतिः

ओं नमः श्रीमहामञ्जुनाथाय
अथ वज्रधरः श्रीमान् दुर्दान्तदमकः परः  ।
त्रिलोकविजयी वीरो गुह्यराट्कुलिशेश्वरः  ॥ १ ॥
विबुद्धपुण्डरीकाक्षः प्रोत्फुल्लकमलाननः  ।
प्रोल्लालयन् वज्रवरं स्वकरेण मुहुर्मुहुः  ॥ २ ॥
भृकुटीतरङ्गप्रमुखैरनन्तैर्वज्रपाणिभिः  ।
दुर्दान्तदमकैर्वीरैर्वीरबीभत्सरूपिभिः  ॥ ३ ॥
उल्लालयद्भिः स्वकरैः प्रस्फुरद्वज्रकोटिभिः  ।
प्रज्ञोपायमहाकरुणा- जगदर्थकरैः परः  ॥ ४ ॥
हृष्टतुष्टाशयैर्मुदितैः क्रोधविग्रहरूपिभिः  ।
बुद्धकृत्यकरैर्नाथैः सार्द्धं प्रणतविग्रहैः  ॥ ५ ॥
प्रणम्य नाथं संबुद्धं भगवन्तं तथागतम्  ।
कृताञ्जलिपुटो भूत्वा इदमाह स्थितोऽग्रतः  ॥ ६ ॥
मद्धिताय ममार्थाय अनुकम्पाय मे विभो  ।
मायाजालाभिसंबोधिं यथा लाभी भवाम्यहम्  ॥ ७ ॥
अज्ञानपङ्कमग्नानां क्लेशव्याकुलचेतसाम्  ।
हिताय सर्वसत्त्वानामनुत्तरफलाप्तये  ॥ ८ ॥
प्रकाशयतु संबुद्धो भगवाञ्शास्ता जगद्गुरुः  ।
महासमयतत्त्वज्ञ इन्द्रयाशयवित्परः  ॥ ९ ॥
भगवज्ज्ञानकायस्य महोष्णीषस्य गीष्पतेह् ।
मञ्जुश्रीज्ञानसत्त्वस्य ज्ञानमूर्तेः स्वयम्भुवः  ॥ १० ॥
गम्भीरार्थामुदारार्थं महार्थामसमां शिवाम्  ।
आदिमध्यान्तकल्याणीं नामसंगीतिमुत्तमाम्  ॥ ११ ॥
यातीतैर्भाषिता बुद्धैर्भाषिष्यन्ते ह्यनागताः  ।
प्रत्युत्पन्नाश्च संबुद्धा यां भाषन्ते पुनः पुनः  ॥ १२ ॥
मायाजाले महातन्त्रे या चास्मिन् संप्रगीयते  ।
महावज्रधरैर्हृष्टैरमेयैर्मन्त्रधारिभिः  ॥ १३ ॥
अहं चैनां धारयिष्याम्या निर्याणां दृढाशयः  ।
यथा भवाम्यहं नाथ सर्वसंबुद्धगुह्यधृक् ॥ १४ ॥
प्रकाशयिष्ये सत्त्वानां यथाशयविशेषतः  ।
अशेषक्लेशनाशाय अशेषाज्ञानहानये  ॥ १५ ॥
एवमध्येष्य गुह्येन्द्रो वज्रपाणिस्तथागतम्  ।
कृताञ्जलिपुटो भूत्वा प्रह्वकायः स्थितोऽग्रतः  ॥ १६ ॥
इति अध्येषणज्ञानगाथाः षोडश ।

अथ शाक्यमुनिर्भगवान् संबुद्धो द्विपदोत्तमः  ।
निर्णमय्यायतां स्फीतं स्वजिह्वां स्वमुखाच्छुभाम्  ॥ १७ ॥
स्मितं संदर्श्य लोकानामपायत्रयशोधनम्  ।
त्रिलोकाभासकरणं चतुर्मारारिशासनम्  ॥ १८ ॥
त्रिलोकमापूरयन्त्या ब्राह्म्या मधुरया गिरा  ।
प्रत्यभाषत गुह्येन्द्रं वज्रपाणिं महाबलम्  ॥ १९ ॥
साधु वज्रधर श्रीमन् साधु ते वज्रपाणये  ।
यस्तं जगद्धितार्थाय महाकरुणयान्वितः  ॥ २० ॥
महार्थां नामसंगीतिं पवित्रामघनाशिनीम्  ।
मञ्जुश्रीज्ञानकायस्य मत्तः श्रोतुं समुद्यतः  ॥ २१ ॥
तत्साधु देशयाम्येषः अहं ते गुह्यकाधिप  ।
शृणु त्वमेकाग्रमनास्तत्साधु भगवन्निति  ॥ २२ ॥
इति प्रतिवचनज्ञानगाथाः षट् ।

अथ शाक्यमुनिर्भगवान् सकलं मन्त्रकुलं महत् ।
मन्त्रविद्याधरकुलं व्यवलोक्य कुलत्रयम्  ॥ २३ ॥
लोकलोकोत्तरकुलं लोकालोककुलं महत् ।
महामुद्राकुलं चाग्र्यं महोष्णीषकुलं महत् ॥ २४ ॥
इति षट्कुलावलोकनज्ञानगाथे द्वे ।

इमां षण्मन्त्रराजानां संयुक्तामद्वयोदयाम्  ।
अनुत्पादधर्मिणीं गाथां भाषते स्म गिरां पतेः  ॥ २५ ॥
अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ अमः स्थितो हृदि  ।
ज्ञानमूर्तिरहं बुद्धो बुद्धानां त्र्यध्ववर्तिनाम्  ॥ २६ ॥
ओं वज्रतीक्ष्णदुःखच्छेदप्रज्ञाज्ञानमूर्तये  ।*
ज्ञानकायवागिश्वरारापचनाय ते नमः  ॥ २७ ॥*
इति मायाजालाभिसंबोधिक्रमगाथास्तिस्रः ।

तद्यथा भगवान् बुद्धः संबुद्धोऽकारसम्भवः  ।
अकारः सर्ववर्णाग्र्यो महार्थः परमाक्षरः  ॥ २८ ॥
महाप्राणो ह्यनुत्पादो वागुदाहारवर्जितः  ।
सर्वाभिलापहेत्वग्र्यः सर्ववाक्सुप्रभास्वरः  ॥ २९ ॥
महामहमहारागः सर्वसत्त्वरतिंकरः  ।
महामहमहाद्वेषः सर्वक्लेशमहारिपुः  ॥ ३० ॥
महामहमहामोहो मूढधीमोहसूदनः  ।
महामहमहाक्रोधो महाक्रोधरिपुर्महान्  ॥ ३१ ॥
महामहमहालोभः सर्वलोभनिषूदनः  ।
महाकामो महासौख्यो महामोदो महारतिः  ॥ ३२ ॥
महारूपो महाकायो महावर्णो महावपुः  ।
महानामा महोदारो महाविपुलमण्डलः  ॥ ३३ ॥
महाप्रज्ञायुधधरो महाक्लेशाङ्कुशोऽग्रणीः  ।
महायशा महाकीर्तिर्महाज्योतिर्महाद्युतिः  ॥ ३४ ॥
महामायाधरो विद्वान्महामायार्थसाधकः  ।
महामायारतिरतो महामायेन्द्रजालिकः  ॥ ३५ ॥
महादानपतिः श्रेष्ठो महाशीलधरोऽग्रणीः  ।
महाक्षान्तिधरो धीरो महावीर्यपराक्रमः  ॥ ३६ ॥
महाध्यानसमाधिस्थो महाप्रज्ञाशरीरद्ःृक् ।
महाबलो महोपायः प्रणिधिर्ज्ञनसागरः  ॥ ३७ ॥
महामैत्रीमयोऽमेयो महाकारुणिकोऽग्रधीः  ।
महाप्रज्ञो महाधीमान्महोपायो महाकृतिः  ॥ ३८ ॥
महाऋद्धिबलोपेतो महावेगो महाजवः  ।
महर्द्धिको महेशाख्यो महाबलपराक्रमः  ॥ ३९ ॥
महाभवाद्रीसंभेत्ता महावज्रधरो घनः  ।
महाक्रूरो महारौद्रो महाभयभयंकरः  ॥ ४० ॥
महाविद्योत्तमो नाथो महामन्त्रोत्तमो गुरुः  ।
महायाननयारूढो महायाननयोत्तमः  ॥ ४१ ॥
इति वज्रधातुमण्डलज्ञानगाथाश्चतुर्दश ।

महावैरोचनो बुद्धो महामौनी महामुनिः  ।
महामन्त्रनयोद्भूतो महामन्त्रनयात्मकः  ॥ ४२ ॥
दशपारमिताप्रप्तो दशपारमिताश्रयः  ।
दशपारमिताशुद्धिर्दशपारमितानयः  ॥ ४३ ॥
दशभूमीश्वरो नाथो दशभूमिप्रतिष्ठितः  ।
दशज्ञानविशुद्धात्मा दशज्ञानविशुद्धधृक् ॥ ४४ ॥
दशाकारो दशार्थार्थो मुनीन्द्रो दशबलो विभुः  ।
अशेषविश्वार्थकरो दशाकारवशी महान्  ॥ ४५ ॥
अनादिर्निष्प्रपञ्चात्मा शुद्धात्मा तथतात्मकः  ।
भूतवादी यथावादी तथाकारी अनन्यवाक् ॥ ४६ ॥
अद्वयोऽद्वयवादी च भूतकोटिव्यवस्थितः  ।
नैरात्म्यसिंहनिर्णादी कुतीर्थ्यमृगभीकरः  ॥ ४७ ॥
सर्वत्रगोऽमोघगतिस्तथागतमनोजवः  ।
जिनो जितारिर्विजयो चक्रवर्ती महाबलः  ॥ ४८ ॥
गणमुख्यो गणाचार्यो गणेशो गणपतिर्वशी  ।
महानुभावो धौरेयोऽनन्यनेयो महानयः  ॥ ४९ ॥
वागीशो वाक्पतिर्वाग्मी वाचस्पतिरनन्तगीः  ।
सत्यवाक्सत्यवादी च चतुःसत्योपदेशकः  ॥ ५० ॥
अवैवर्तिको ह्यनागामी खड्गः प्रत्येकनायकः  ।
नानानिर्याणनिर्यातो महाभूतैककारणः  ॥ ५१ ॥
अर्हन् क्षीणास्रवो भिक्षुर्वीतरागो जितेन्द्रियः  ।
क्षेमप्राप्तोऽभयप्राप्तः शीतीभूतो ह्यनाविलः  ॥ ५२ ॥
विद्याचरणसंपन्नः सुगतो लोकवित्परः  ।
निर्ममो निरहंकारः सत्यद्वयनयस्थितः  ॥ ५३ ॥
संसारपारकोटिस्थः कृतकृत्यः स्थलस्थितः  ।
कैवल्यज्ञाननिष्ठ्यूतः प्रज्ञाशस्त्रो विदारणः  ॥ ५४ ॥
सद्धर्मो धर्मराड्भास्वांल्लोकालोककरः परः  ।
धर्मेश्वरो धर्मराजः श्रेयोमार्गोपदेशकः  ॥ ५५ ॥
सिद्धार्थः सिद्धसंकल्पः सर्वसंकल्पवर्जितह् ।
निर्विकल्पोऽक्षयो धातुर्धर्मधातुः परोऽव्ययः  ॥ ५६ ॥
पुण्यवान् पुण्यसंभारो ज्ञानं ज्ञानाकरं महत् ।
ज्ञानवान् सदसज्ज्ञानी संभारद्वयसंभृतः  ॥ ५७ ॥
शाश्वतो विश्वराड्योगी ध्यानं ध्येयो धियां पतिः  ।
प्रत्यात्मवेद्यो ह्यचलः परमाद्यस्त्रिकायधृक् ॥ ५८ ॥
पञ्चकायात्मको बुद्धः पञ्चज्ञानात्मको विभुः  ।
पञ्चबुद्धात्ममुकुटः पञ्चचक्षुरसङ्गधृक् ॥ ५९ ॥
जनकः सर्वबुद्धानां बुद्धपुत्रः परो वरः  ।
प्रज्ञाभवोद्भवो योनिर्धर्मयोनिर्भवान्तकृत् ॥ ६० ॥
घनैकसारो वज्रात्मा सद्योजातो जगत्पतिः  ।
गगनोद्भवः स्वयम्भूः प्रज्ञाज्ञानानलो महान्  ॥ ६१ ॥
वैरोचनो महादीप्तिर्ज्ञानज्योतिर्विरोचनः  ।
जगत्प्रदीपो ज्ञानोल्को महातेजाः प्रभास्वरः  ॥ ६२ ॥
विद्याराजोऽग्रमन्त्रेशो मन्त्रराजो महार्थकृत् ।
महोष्णीषोऽद्भूतोष्णीषो विश्वदर्शी वियत्पतिः  ॥ ६३ ॥
सर्वबुद्धात्मभावाग्र्यो जगदानन्दलोचनः  ।
विश्वरूपी विधाता च पूज्यो मान्यो महाऋषिः  ॥ ६४ ॥
कुलत्रयधरो मन्त्री महासमयमन्त्रधृक् ।
रत्नत्रयधरः श्रेष्ठस्त्रियानोत्तमदेशकः  ॥ ६५ ॥
अमोघपाशो विजयी वज्रपाशो महाग्रहः  ।
वज्राङ्कुशो महापाशः वज्रभैरवभीकरः  ॥ ६६ ॥
इति सुचिशुद्धधर्मधातुज्ञानगाथाः पादोनपञ्चविंशतिः ।

क्रोधराट्षण्मुखो भीमः षण्नेत्रः षड्भूजो बली  ।
दंष्ट्रकरालः कङ्कालो हलाहलः शताननः  ॥ ६७ ॥
यमान्तको विघ्नराजो वज्रवेगो भयंकरः  ।
विघुष्टवज्रो हृद्वज्रो मायावाज्रो महोदरः  ॥ ६८ ॥
कुलिशेशो वज्रयोनिर्वज्रमण्डो नभोपमः  ।
अचलैकजटाटोपो गजचर्मपटार्द्रधृक् ॥ ६९ ॥
हाहाकारो महाघोरो हीहीकारो भयानकः  ।
अट्टहासो महाहासो वज्रहासो महारवः  ॥ ७० ॥
वज्रसत्त्वो महासत्त्वो वज्रराजो महासुखः  ।
वज्रचण्डो महामोदो वज्रहूंकारहूंकृतिः  ॥ ७१ ॥
वज्रबाणायुधधरो वज्रखड्गो निकृन्तनः  ।
विश्ववज्रधरो वज्री एकवज्री रणञ्जहः  ॥ ७२ ॥
वज्रज्वालाकरालाक्षो वज्रज्वालाशिरोरुहः  ।
वज्रावेशो महावेशः शताक्षो वज्रलोचनः  ॥ ७३ ॥
वज्ररोमाङ्कुरतनुर्वज्ररोमैकविग्रहः  ।
वज्रकोटिनखारम्भो वज्रसारघनच्छविः  ॥ ७४ ॥
वज्रमालाधरः श्रीमान् वज्राभरणभूषितः  ।
हाहाट्टहासो निर्घोषो वज्रघोषः षडक्षरः  ॥ ७५ ॥
मञ्जुघोषो महानादस्त्रैलोक्यैकरवो महान्  ।
आकाशधातुपर्यन्त- घोषो घोषवतां वरः  ॥ ७६ ॥
इत्यादर्शज्ञानगाथाः पादेन सार्धं दश ।

तथताभूतनैरात्म्य- भूतकोटिरनक्षरः  ।
शून्यतावादिवृषभो गम्भीरोदारगर्जनः  ॥ ७७ ॥
धर्मशङ्ख्यो महाशब्दो धर्मगण्डी महारणः  ।
अप्रतिष्ठतनिर्वाणो दशदिग्धर्मदुन्दुभिः  ॥ ७८ ॥
अरूपो रूपवानग्र्यो नानरूपो मनोमयः  ।
सर्वरूपावभासश्रीरशेषप्रतिबिम्बधृक् ॥ ७९ ॥
अप्रधृष्यो महेशाख्यस्त्रैधातुकमहेश्वरः  ।
समुच्छ्रितार्यमार्गस्थो धर्मकेतुर्महोदयः  ॥ ८० ॥
त्रैलोक्यैककुमाराङ्गः स्थविरो वृद्धः प्रजापतिः  ।
द्वात्रिंशल्लक्षणधरः कान्तस्त्रैलोक्यसुन्दरः  ॥ ८१ ॥
लोकज्ञानगुणाचार्यो लोकाचार्यो विशारदः  ।
नाथस्त्राता त्रिलोकाप्तः शरणं ताय्यनुत्तरः  ॥ ८२ ॥
गगनाभोगसंभोगः सर्वज्ञज्ञानसागरः  ।
अविद्याण्डकोशसंभेत्ता भवपञ्जरदारणः  ॥ ८३ ॥
शमिताशेषसंक्लेशः संसारार्णवपारगः  ।
ज्ञानाभिषेकमुकुटः सम्यक्संबुद्धभूषणः  ॥ ८४ ॥
त्रिदुःखदुःखशमनस्त्र्यन्तोऽनन्तस्त्रिमुक्तिगः  ।
सर्वावरणनिर्मुक्त आकाशसमतां गतः  ॥ ८५ ॥
सर्वक्लेशमलातितस्त्र्यध्वानध्वगतिं गतः  ।
सर्वसत्त्वमहानागो गुणशेखरशेखरः  ॥ ८६ ॥
सर्वोपाधिविनिर्मुक्तो व्योमवर्त्मनि सुस्थितः  ।
महाचिन्तामणिधरः सर्वरत्नोत्तमो विभुः  ॥ ८७ ॥
महाकल्पतरुः स्फीतो महाभद्रघटोत्तमः  ।
सर्वसत्त्वार्थकृत्कर्ता हितैषी सत्त्ववत्सलः  ॥ ८८ ॥
शुभाशुभज्ञः कालज्ञः समयज्ञः समयी विभुः  ।
सत्त्वेन्द्रियज्ञो वेलज्ञो विमुक्तित्रयकोविदः  ॥ ८९ ॥
गुणी गुणज्ञो धर्मज्ञः प्रशस्तो मङ्गलोदयः  ।
सर्वमङ्गलमाङ्गल्यः कीर्तिर्लक्ष्मीर्यशः शुभः  ॥ ९० ॥
महोत्सवो महाश्वासो महानन्दो महारतिः  ।
सत्कारः सत्कृतिर्भूतिः प्रमोदः श्रीर्यशस्पतिः  ॥ ९१ ॥
वरेण्यो वरदः श्रेष्ठः शरण्यः शरणोत्तमः  ।
महाभयारिः प्रवरो निःशेषभयनाशनः  ॥ ९२ ॥
शिखी शिखण्डी जटिलो जटी मौण्डी किरीटिमान्  ।
पञ्चाननः पञ्चशिखः पञ्चचीरकशेखरः  ॥ ९३ ॥
महाव्रतधरो मौञ्जी ब्रह्मचारी व्रतोत्तमः  ।
महातपास्तपोनिष्ठः स्नातको गौतमोऽग्रणीः  ॥ ९४ ॥
ब्रह्मविद्ब्राह्मणो ब्रह्मा ब्रह्मनिर्वाणमाप्तवान्  ।
मुक्तिर्मोक्षो विमोक्षाङ्गो विमुक्तिः शान्तता शिवः  ॥ ९५ ॥
निर्वाणं निर्वृतिः शान्तिः श्रेयो निर्याणमन्तगः  ।
सुखदुःखान्तकृन्निष्ठा वैराग्यमुपाधिक्षयः  ॥ ९६ ॥
अजयोऽनुपमोऽव्यक्तो निराभासो निरञ्जनः  ।
निष्कलः सर्वगो व्यापी सूक्ष्मो बीजमनाश्रवः  ॥ ९७ ॥
अरजो विरजो विमलो वान्तदोषो निरामयः  ।
सुप्रबुद्धो विबुद्धात्मा सर्वज्ञाः सर्ववित्परः  ॥ ९८ ॥
विज्ञानधर्मतातीतो ज्ञानमद्वयरूपधृक् ।
निर्विकल्पो निराभोगस्त्र्यध्वसंबुद्धकार्यकृत् ॥ ९९ ॥
अनादिनिधनो बुद्ध आदिबुद्धो निरन्वयः  ।
ज्ञानैकचक्षुरमलो ज्ञानमूर्तिस्तथागतः  ॥ १०० ॥
वागीश्वरो महावादी वादिराड्वादिपुङ्गवः  ।
वदतां वरो वरिष्ठो वादिसिंहोऽपराजितः  ॥ १०१ ॥
समन्तदर्शी प्रमोद्यस्तेजोमाली सुदर्शनः  ।
श्रीवत्सः सुप्रभो दीप्तिर्भा भासुरकरद्युतिः  ॥ १०२ ॥
महाभिषग्वरः श्रेष्थः शल्यहर्ता निरुत्तरः  ।
अशेषभैषज्यतरुः क्लेशव्याधिर्महारिपुः  ॥ १०३ ॥
त्रैलोक्यतिलकः कान्तः श्रीमान्नक्षत्रमण्डलः  ।
दशदिग्व्योमपर्य्यन्तो धर्मध्वजमहोच्छ्रयः  ॥ १०४ ॥
जगच्छत्रैकविपुलो मैत्रीकरुणमण्डलः  ।
पद्मनृत्येश्वरः श्रीमान् रत्नच्छत्रो महाविभुः  ॥ १०५ ॥
सर्वबुद्धमहाराजः सर्वबुद्धात्मभावधृक् ।
सर्वबुद्धमहायोगः सर्वबुद्धैकशासनः  ॥ १०६ ॥
वज्ररत्नाभिषेकश्रीः सर्वरत्नाधिपेश्वरः  ।
सर्वलोकेश्वरपतिः सर्ववज्रधराधिपः  ॥ १०७ ॥
सर्वबुद्धमहाचित्तः सर्वबुद्धमनोगतिः  ।
सर्वबुद्धमहाकायः सर्वबुद्धसरस्वती  ॥ १०८ ॥
वज्रसूर्यो महालोको वज्रेन्दुविमलप्रभः  ।
विरागादिमहारागो विश्ववर्णोज्ज्वलप्रभः  ॥ १०९ ॥
संबुद्धवज्रपर्यङ्को बुद्धसंगीतिधर्मधृक् ।
बुद्धपद्मोद्भवः श्रीमान् सर्वज्ञज्ञानकोषधृक् ॥ ११० ॥
विश्वमायाधरो राजा बुद्धविद्याधरो महान्  ।
वज्रतीक्ष्नो महाखड्गो विशुद्धः परमाक्षरः  ॥ १११ ॥
दुःखच्छेदमहायान- वज्रधर्ममहायुधः  ।
जिनजिग्वज्रगाम्भीर्यो वज्रबुद्धिर्यथार्थवित् ॥ ११२ ॥
सर्वपारमितापूरी सर्वभूमिविभूषणः  ।
विशुद्धधर्मनैरात्म्यः सम्यग्ज्ञानेन्दुहृत्प्रभः  ॥ ११३ ॥
मायाजालमहोद्योगः सर्वतन्त्राधिपः परः  ।
अशेषवज्रपर्यङ्को निःशेषज्ञानकायधृक् ॥ ११४ ॥
समन्तभद्रः सुमतिः क्षितिगर्भो जगद्धृतिः  ।
सर्वबुद्धमहागर्भो विश्वनिर्माणचक्रधृक् ॥ ११५ ॥
सर्वभावस्वभावाग्र्यः सर्वभावस्वभाववद्ःर्क् ।
अनुत्पादधर्मा विश्वार्थः सर्वधर्मस्वभावद्ःर्क् ॥ ११६ ॥
एकक्षणमहाप्रज्ञः सर्वधर्मावबोधधृक् ।
सर्वधर्माभिसमयो भूतान्तमुनिरग्रधीः  ॥ ११७ ॥
स्तिमितः सुप्रसन्नात्मा सम्यक्संबुद्धबोधिधृक् ।
प्रत्यक्षः सर्वबुद्धानां ज्ञानार्चिः सुप्रभास्वरः  ॥ ११८ ॥
इति प्रत्यवेक्षणज्ञानगाथाः द्वाचत्वारिंशत् ।

इष्टार्थसाधकः परः सर्वापायविशोधकः  ।
सर्वसत्त्वोत्तमो नाथः सर्वसत्त्वप्रमोचकः  ॥ ११९ ॥
क्लेशसंग्रामशूरैकः अज्ञानरिपुदर्पहा  ।
धीः शृङ्गारधरः श्रीमान् वीरबीभत्सरूपधृक् ॥ १२० ॥
बाहुदुण्डशताक्षेपः पदनिक्षेपनर्त्तनः  ।
श्रीमच्छतभुजाभोग- गगनाभोगनर्त्तनः  ॥ १२१ ॥
एकपादतलाक्रान्त- महीमण्डतले स्थितः  ।
ब्रह्माण्डशिखराक्रान्त- पादाङ्गुष्ठनखे स्थितः  ॥ १२२ ॥
एकार्थोऽद्वयधर्मार्थः परमार्थोऽविनश्वरः  ।
नानाविज्ञप्तिरूपार्थश्चित्तविज्ञानसंततिः  ॥ १२३ ॥
अशेषभावार्थरतिः शून्यतारतिरग्रधीः  ।
भवरागाद्यतीतश्च भवत्रयमहारतिः  ॥ १२४ ॥
शुद्धः शुभ्राभ्रधवलः शरच्चन्द्रांशुसुप्रभः  ।
बालार्कमण्डलच्छायो महारागनखप्रभः  ॥ १२५ ॥
इन्द्रनीलाग्रसच्चीरो महानीलकचाग्रधृक् ।
महामणिमयूखश्रीर्बुद्धनिर्वाणभूषणः  ॥ १२६ ॥
लोकधातुशताकम्पी ऋद्धिपादमहाक्रमः  ।
महास्मृतिधरस्तत्त्वश्चतुःस्मृतिसमाधिराट् ॥ १२७ ॥
बोध्यङ्गकुसुमामोदस्तथागतगुणोदधिः  ।
अष्टाङ्गमार्गनयवित्सम्यक्संबुद्धमार्गवित् ॥ १२८ ॥
सर्वसत्त्वमहासङ्गो निःसङ्गो गगनोपमः  ।
सर्वसत्त्वमनोजातः सर्वसत्त्वमनोजवः  ॥ १२९ ॥
सर्वसत्त्वेन्द्रियार्थज्ञः सर्वसत्त्वमनोहरः  ।
पञ्चस्कन्धार्थतत्त्वज्ञः पञ्चस्कन्धविशुद्धधृक् ॥ १३० ॥
सर्वनिर्याणकोटिस्थः सर्वनिर्याणकोविदः  ।
सर्वनिर्याणमार्गस्थः सर्वनिर्याणदेशकः  ॥ १३१ ॥
द्वादशाङ्गभवोत्खातो द्वादशाकारशुद्धधृक् ।
चतुःसत्यनयाकारो अष्टज्ञानावबोधधृक् ॥ १३२ ॥
द्वादशाकारसत्यार्थः षोडशाकारतत्त्ववित् ।
विंशत्याकारसंबोधिर्विबुद्धः सर्ववित्परः  ॥ १३३ ॥
अमेयबुद्धनिर्माण- कायकोटिविभावकः  ।
सर्वक्षणाभिसमयः सर्वचित्तक्षणार्थवित् ॥ १३४ ॥
नानायाननयोपाय- जगदर्थविभावकः  ।
यानत्रितयनिर्यात एकयानफले स्थिथः  ॥ १३५ ॥
क्लेशधातुविशुद्धात्मा कर्मधातुक्षयंकरः  ।
ओघोदधिसमुत्तीर्णो योगकान्तारनिःसृतः  ॥ १३६ ॥
क्लेशोपक्लेशसंक्लेश- सुप्रहीणसवासनः  ।
प्रज्ञोपायमहाकरुणा अमोघजगदर्थकृत् ॥ १३७ ॥
सर्वसंज्ञाप्रहीणार्थो विज्ञानार्थो निरोधकृत् ।
सर्वसत्त्वमनोविषयः सर्वसत्त्वमनोगतिः  ॥ १३८ ॥
सर्वसत्त्वमनोऽन्तस्थस्तच्चित्तसमतां गतः  ।
सर्वसत्त्वमनोह्लादी सर्वसत्त्वमनोरतिः  ॥ १३९ ॥
सिद्धान्तो विभ्रमापेतः सर्वभ्रान्तिविवर्जितः  ।
निःसंदिग्धमतिस्त्र्यर्थः सर्वार्थस्त्रिगुणात्मकः  ॥ १४० ॥
पञ्चस्कन्धार्थस्त्रिकालः सर्वक्षणविभावकः  ।
एकक्षणाभिसंबुद्धः सर्वबुद्धस्वभावधृक् ॥ १४१ ॥
अनङ्गकायः कायाग्र्यः कायकोटिविभावकः  ।
अशेषरूपसन्दर्शी रत्नकेतुर्महामणिः  ॥ १४२ ॥
इति समताज्ञानतथाश्चतुर्विंशतिः ।

सर्वसंबुद्धबोद्धव्यो बुद्धबोधिरनुत्तरः  ।
अनक्षरो मन्त्रयोनिर्महामन्त्रकुलत्रयः  ॥ १४३ ॥
सर्वमन्त्रार्थजनको महाबिन्दुरनक्षरः  ।
पञ्चाक्षरो महाशून्यो बिन्दुशून्यः षडक्षरः  ॥ १४४ ॥
सर्वाकारो निराकारः षोडशार्धार्धबिन्दुधृक् ।
अकलः कलनातीतश्चतुर्थध्यानकोटिधृक् ॥ १४५ ॥
सर्वध्यानकलाभिज्ञाः समाधिकुलगोत्रवित् ।
समाधिकायः कायाग्र्यः सर्वसंभोगकायराट् ॥ १४६ ॥
निर्माणकायः कायान्ग्र्यो बुद्धनिर्माणवंशधृक् ।
दशदिग्विश्वनिर्माणो यथावज्जगदर्थकृत् ॥ १४७ ॥
देवातिदेवो देवेन्द्रः सुरेन्द्रो दानवाधिपः  ।
अमरेन्द्रः सुरगुरुः प्रमथः प्रमथेश्वरः  ॥ १४८ ॥
उत्तीर्णभवकान्तार एकः शास्ता जगद्गुरुः  ।
प्रख्यातदशदिग्लोको धर्मदानपतिर्महान्  ॥ १४९ ॥
मैत्रीसन्नहसन्नद्धः करुणावर्मवर्मितः  ।
प्रज्ञाखड्गधनुर्बाणः क्लेशाज्ञानरणंजहः  ॥ १५० ॥
मारारिर्मारजिद्वीरश्चतुर्मारभयान्तकृत् ।
सर्वमारचमूजेता संबुद्धो लोकनायकः  ॥ १५१ ॥
वन्द्यः पूज्योऽभिवाद्यश्च माननीयश्च नित्यशः  ।
अर्चनीयतमो मान्यो नमस्यः परमो गुरुः  ॥ १५२ ॥
त्रैलोक्यैकक्रमगतिर्व्योमपर्य्यन्तविक्रमः  ।
त्रैविद्यः श्रोत्रियः पूतः षडभिज्ञः षडनुस्मृतिः  ॥ १५३ ॥
बोधिसत्त्वो महासत्त्वो लोकातीतो महर्द्धिकः  ।
प्रज्ञापारमितानिष्ठः प्रज्ञातत्त्वत्वमागतः  ॥ १५४ ॥
आत्मवित्परवित्सर्वः सवीर्यो ह्यग्रपुद्गलः  ।
सर्वोपमामतिक्रान्तो ज्ञेयो ज्ञानाधिपः परः  ॥ १५५ ॥
धर्मदानपतिः श्रेष्ठश्चतुर्मुद्रार्थदेशकः  ।
पर्युपास्यतमो जगतां निर्याणत्रययायिनाम्  ॥ १५६ ॥
परमार्थविशुद्धश्रीस्त्रैलोक्यसुभगो महान्  ।
सर्वसम्पत्करः श्रीमान्मञ्जुश्रीः श्रीमतां वरः  ॥ १५७ ॥
इति कृत्यानुष्ठानज्ञानगाथाः पञ्चदशः ।

नमस्ते वरदवज्राग्र्य भूतकोटे नमोऽस्तु ते  ।
नमस्ते शून्यतागर्भ बुद्धबोधे नमोस्तु ते  ॥ १५८ ॥
बुद्धराग नमस्तेऽस्तु बुद्धकाम नमो नमः  ।
बुद्धप्रीते नमस्तुभ्यं बुद्धमोद नमो नमः  ॥ १५९ ॥
बुद्धस्मित नमस्तुभ्यं बुद्धहास नमो नमः  ।
बुद्धवाच नमस्तुभ्यं बुद्धभाव नमो नमः  ॥ १६० ॥
अभवोद्भव नमस्तुभ्यं नमस्ते बुद्धसंभव  ।
गगनोद्भव नमस्तुभ्यं नमस्ते ज्ञानसंभव  ॥ १६१ ॥
मायाजाल नमस्तुभ्यं नमस्ते बुद्धनाटक  ।
नमस्ते सर्वसर्वेभ्यो ज्ञानकाय नमोऽस्तु ते  ॥ १६२ ॥

[...]
इयमसौ वज्रपाणेः वज्रधरभगवतो ज्ञानमूर्तेः सर्वतथागतज्ञानकायस्य मञ्जुश्रीज्ञानसत्त्वस्यावेणिकपरिशुद्धा नामसंगितिस्तवानुत्तरप्रीतिप्रासादमहोद्विल्य सङ्जननार्थह्ं, कायवाङ्मनोगुह्यपरिशुद्ध्यै, अपरिपूर्णपरिशुद्धभूमिपरिमितापुण्यज्ञानसंभारपरिपूरिपरिशुद्ध्यै, अनधिगतानुत्तरार्थस्याधिगमाय, अप्राप्तस्य प्राप्त्यै, यावत्सर्वतथागतसर्वधर्मनेत्रीसंधारणार्थं च मया देशिता, संप्रकाशिता, विवृता, विभजितोत्तानिकृता, अधिष्ठता चयं मया वज्रपाणे वज्रधर तव सन्ताने चित्ते सर्वमन्त्रधर्मताधिष्ठानेनेति  ॥ १६३ ॥
इति प्रथमचक्रस्येयमनुशंसा एकादश पदानि

[...]
अथ वज्रधरः श्रीमान् हृष्टतुष्टः कृताञ्जलिः  ।
प्रणम्य नाथं संबुद्धं भगवन्तं तथागतं  ॥ *१ ॥
अन्यैश्च बहुभिर्नाथैर्गुह्येन्द्रैर्वज्रपाणिभिः  ।
स सार्द्धं क्रोधराजानैः प्रोवाचोच्चैरिदं वचः  ॥ *२ ॥
अनुमोदामहे नाथ साधु साधु सुभाषितम्  ।
कृतोऽस्माकं महानर्थः सम्यक्संबोधिप्रापकः  ॥ *३ ॥
जगतश्चाप्यानाथस्य विमुक्तिफलकाङ्क्षिणः  ।
श्रेयो मार्गो विशुद्धोऽयं मायाजालनयोदितः  ॥ *४ ॥
गम्भीरोदारवैपुल्यो महार्थो जगदर्थकृत् ।
बुद्धानां विषयो ह्येष सम्यक्संबुद्धभाषितः  ॥ *५ ॥
इत्युपसंहारगाथाः पञ्च  ।

आर्थमायाजालषोडशसाहास्रिकान्महायोगतन्त्रान्तः पातिसमाधिजालपटलाद्भगवता श्रीशाक्यमुनिना भाषिता भगवतो मञ्जुश्रीज्ञानसत्त्वस्याद्वयपरमार्थ नामसंगीतिः परिसमाप्ता  ।


॰ पण्डित रत्नकाजि वज्राचार्यस्य बौद्धस्तोत्रसंग्रहोद्धृत
॰ संग्रहकर्ता सम्पादकश्च जनार्दनशास्त्री पाण्डेयः
॰ ई. सिङ्. लिख्यत, जयकर्त, यवद्वीप, सं. १४२३

&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>a43cnsqd6r6qrb0030yj3dpz8d9nhbb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अहोरात्रव्रतचैत्यसेवानुशंसावदानम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125256</id>
    <revision>
      <id>340801</id>
      <parentid>340704</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:26:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102569" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अहोरात्रव्रतचैत्यसेवानुशंसावदानम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;

अहोरात्रव्रतचैत्यसेवानुशंसावदानम्

ओं नमो रत्नत्रयाय ।

श्रीमद्रत्नत्रयं नत्वा त्रिधातुभुवनाधिपम् ।
अहोरात्रव्रतकथां वक्ष्ये गुरूपदेशतः ॥ १ ॥
कुक्कुटाराममासीनमुपगुप्तं यतीश्वरम् ।
कृताञ्जलिपुटोऽशोकः प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २ ॥
____________________

{अ दिffएरेन्त्वेर्से इन् ब्च्दे अस्fओल्लोwस्:
अथाशोको महीपाल उपगुप्तं यतिं च तम् ।
कृताञ्जलिपुटो नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २* ॥}
____________________

भदन्त श्रोतुमिच्छामि चैत्यव्रतविधिं पुनः ।
अहोरात्रव्रतस्यापि विधिं पुण्यानि सद्गुरो ॥ ३ ॥
तद्भवान् सद्गुरुः शास्ता लोकपुण्यप्रवृद्धये ।
अहोरात्रव्रतस्यात्र विधिमादेष्टुमर्हति ॥ ४ ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रार्थितं स सुधीर्यतिः ।
श्रुत्वा तं नृपमालोक्य पुनरेवमुपादिशत् ॥ ५ ॥
शृणु साधु महाराज यथा मे गुरुणोदितम् ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वा चैवं समाचर ॥ ६ ॥
पुरा स भगवाञ्छास्ता शाक्यसिंहो जगद्गुरुः ।
श्रावकैर्भिक्षुभिः सार्धं चैलकैश्चाप्युपासकैः ॥ ७ ॥
भिक्षुणीभिः सुशीलाभिर्बोधिसत्त्वगणैरपि ।
विहारे जेतकारण्ये व्यहरत्सौगताश्रमे ॥ ८ ॥
तदा स भगवान् बुद्धो लोकानां पुण्यवृद्धये ।
सभामध्ये समासीनो धर्ममादेष्टुमारभत् ॥ ९ ॥
तदा सर्वेऽमरेन्द्रादिलोकपाला महर्द्धिकाः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुं श्रद्धया समुपागताः ॥ १० ॥
ब्रह्मादिब्राह्मणाश्चापि महर्षयस्तपस्विनः ।
चत्वारश्च महाराजाः ससैन्यपरिचारकाः ॥ ११ ॥
दैत्येन्द्रा नागराजाश्च यक्षगन्धर्वकिन्नराः ।
सिद्धा विद्याधराः साध्या ग्रहाश्च वसवस्तथा ॥ १२ ॥
राक्षसाश्च महाविरा गरुडाश्च महोरगाः ।
योगिनो यतयश्चापि राजानः क्षात्रिया अपि ॥ १३ ॥
अमात्या मन्त्रिणश्चापि वैश्या राजकुमारकाः ।
श्रेष्ठिनो धनिनः शूद्राः सार्थवाहा माहाजनाः ॥ १४ ॥
वणिजः शिल्पिनश्चापि पौरा जनपदास्तथा ।
ग्राम्याः कार्वटिकाश्चापि तथान्यदेशवासिनः ॥ १५ ॥
सर्वे ते समुपागत्य बुद्धं तं शृईघनं मुदा ।
सत्कृत्य श्रद्धयाभ्यर्च्य कृत्वा प्रदक्षिणान्यपि ॥ १६ ॥
कृताञ्जलिपुटा नत्वा निऋईक्ष्य संप्रमोदिताः ।
तत्सद्धर्मामृतं पातुमुपतस्थुः समाहिताः ॥ १७ ॥
तदासनात्समुत्थाय सुभूतिः स्थविरो यतिः ।
उद्वहन्नुत्तरासङ्गं जानुभ्यां भुवि संस्थितः ॥ १८ ॥
कृताञ्जलिपुटो नत्वा भगवन्तं जगद्गुरुम् ।
श्रीघनं तं समालोक्य प्रार्थयदेवमादरात् ॥ १९ ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ विजानीयाद्भवान् गुरुः ।
सर्वलोका इमे शास्तुर्धर्मं श्रोतुं समास्थिताः ॥ २० ॥
तदत्र भुवने ख्यातमहोरात्रव्रतं कदा ।
प्रवर्तते तदाख्याहि तद्विधिं च कथं प्रभो ॥ २१ ॥
इति तेनार्हता पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
तां सभां तं सुभूतिं च समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २२ ॥
साधु शृणु सुभूते त्वं सर्वसत्त्वहितार्थभृत् ।
अहोरात्रव्रतं पुण्यं विधिं च कथ्यते मया ॥ २३ ॥
पुरा पूर्वविदेहेऽभूत्ख्याता गन्धवती पुरी ।
तस्यां राजा महाविज्ञ इन्द्रप्ष्टाभिधः प्रभुः ॥ २४ ॥
सोऽन्तःपुरे समानीय वसुबन्धुं जिनात्मजम् ।
सभायां स्वासने स्थाप्य सत्कृत्य श्रद्धयार्चयत् ॥ २५ ॥
ततः स भूपती राजा उत्थाय समुपाश्रितः ।
कृताञ्जलिः प्रणत्वैनं प्रार्थयदेवमादरात् ॥ २६ ॥
भदन्त यदिमे लोका असद्धर्माभिमानिनः ।
तदेषां मानघाताय सद्धर्मं समुपादिश ॥ २७ ॥
यच्छ्रुत्वैव त्विमे सर्वे सद्धर्मप्रतिबोधिताः ।
सर्वपापविनिर्मुक्ता भवेयुर्बोधिलाभिनः ॥ २८ ॥
इति राज्ञार्थितं श्रुत्वा वसुबन्धुः स आत्मवित् ।
इन्द्रपृष्टं महीन्द्रं तं समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ २९ ॥
शृणु साधु महाराजा तव पुण्यप्रवृद्धये ।
सर्वसत्त्वहितार्थं तदहोरात्रमहाव्रतम् ॥ ३० ॥
यथा मया श्रुतं पूर्वं विपश्यिना प्रभाषितम् ।
महत्पुण्यानुशंसा च तद्विधिश्च प्रचक्ष्यते ॥ ३१ ॥
संसारेऽत्र महत्पुण्यं प्राप्तुमिच्छन्ति ये नराः ।
चरितव्यमहोरात्रव्रतं तैः श्रद्धया मुदा ॥ ३२ ॥
भक्त्या चरन्ति ये मर्त्या अहोरात्रव्रतं मुदा ।
ते सर्वे विमलात्मानः परिशुद्धत्रिमण्डलाः ॥ ३३ ॥
बोधिचित्तं समासाद्य चरित्वा बोधिचारिकाम् ।
सर्वसत्त्वहितं कृत्वा पूर्य पारमिताः क्रमात् ॥ ३४ ॥
सर्वक्लेशगणाञ्जित्वा सर्वमारगणानपि ।
सम्यग्बोधिं समासाद्य भवेयुः सुगता ध्रुवम् ॥ ३५ ॥
अतीतैश्च जिनैः सर्वैः कृत्वैतद्व्रतमुत्तमम् ।
सर्वमारगणाञ्जित्वा संबोधिः साधिता खलु ॥ ३६ ॥
वर्तमानैश्च संबुद्धैः सर्वैरेतद्व्रतं कृतम् ।
एतत्पुण्यानुभावैर्हि संबोधिः साधिता द्रुतम् ॥ ३७ ॥
तथा चानागतैः सर्वैः कृत्वा चैतद्व्रतं वरम् ।
एतत्पुण्यविपाकैस्तु प्राप्स्यते बोधिरुत्तमा ॥ ३८ ॥
तथान्ये बोधिसत्त्वाश्च संबोधिव्रतचारकाः ।
एतद्व्रतवरं धृत्वा चरन्ति बोधिसंवरम् ॥ ३९ ॥
तथा सर्वेऽमरेन्द्राश्च कृत्वा चैतद्व्रतं मुदा ।
देवलोकाधिनाथास्ते भवन्ति बोधिभागिनः ॥ ४० ॥
एवं सर्वे महासत्त्वा ऋषयो मुनयोऽपि च ।
एतद्व्रतवरं कृत्वा भवन्ति ब्रह्मचारिणः ॥ ४१ ॥
एवं ये ये नराश्चापि चरन्त्येतद्व्रतं मुदा ।
ते ते सर्वेऽपि तत्पुण्यैर्भवन्ति बोधिभागिनः ॥ ४२ ॥
ये चाप्येतद्व्रतं दृष्ट्वा श्रुत्वापि चानुमोदिताः ।
प्रसीदन्ति तथा तेऽपि तत्पुण्यं प्राप्नुवन्ति हि ॥ ४३ ॥
एतत्पुण्यानुभावेन नैव गच्छन्ति दुर्गतिम् ।
सर्वदा सशुभं सौख्यं भुक्त्वा यान्ति जिनालयम् ॥ ४४ ॥
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन सद्धर्मसुखवाञ्छिभिः ।
अहोरात्रव्रतं भक्त्या चरितव्यं नरैः सदा ॥ ४५ ।
अहोरात्रव्रतोत्पन्नपुण्यसंख्या न विद्यते ।
अप्रमेयमसंख्येयमिति बुद्धैः प्रकथ्यते ॥ ४६ ॥
सर्वैरपि मुनीन्द्रैस्तत्संख्यां कर्तुं न शक्यते ।
मयात्र शक्यमेकेन तत्पुण्यं गणितुं कथम् ॥ ४७ ॥
यस्य पुण्यानुभावेन महान्ति पातकान्यपि ।
निर्दह्य परिशुद्धात्मा तत्क्षणाद्याति सद्गतिम् ॥ ४८ ॥
यथाभिलषितं कार्यं साधयित्वा ह्यविघ्नतः ।
सर्वदा सत्सुखं भुक्त्वा संयान्त्यन्ते जिनालयम् ॥ ४९ ॥
इति मत्वा महत्पुण्यमहोरात्रव्रतं वरम् ।
धर्मार्थकाममोक्षाप्त्यै चरितव्यं सदा नरैः ॥ ५० ॥
तथा चेत्ते महत्पुण्यमिहामुत्र शुभं सदा ।
क्रमाद्बोधिव्रतं प्राप्य बोधिसत्त्वो भवेद्ध्रुवम् ॥ ५१ ॥
क्रमात्क्लेशान् विनिर्जित्य संसारसुखनन्दिनः ।
जित्वा मारगणान् सर्वान् संबुद्धपदमाप्नुयाः ॥ ५२ ॥
इति तेन समाख्यातं धीमता वसुबन्धुना ।
श्रुत्वैवं सुमहत्पुण्यमिन्द्रपृष्टो मुमोद सः ॥ ५३ ॥
ततः स इन्द्रपृष्टाख्यो महाराजोऽनुमोदितः ।
अहोरात्रव्रतं कर्तुं चारयितुं समैच्छत ॥ ५४ ॥
ततः स नृप उत्थाय साञ्जलिः समुपाचरन् ।
वसुबन्धुं तमानत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ५५ ॥
भदन्त भवतादिष्टमहोरात्रव्रतोद्भवम् ।
महत्पुण्यं निशम्याहं कर्तुमिच्छामि सांप्रतम् ॥ ५६ ॥
तस्मात्तद्विधिमादेष्टुमर्हसि मे जगद्धिते ।
सर्वथाहं चरिष्यामि चरिष्यन्ति प्रजा अपि ॥ ५७ ॥
तदत्र सर्वसत्त्वानां हिताय पुण्यसिद्धये ।
अहोरात्रव्रतस्यैवं विधिमादेष्टुमर्हसि ॥ ५८ ॥
इति तेन नरेन्द्रेण प्रार्थितं स महामतिः ।
वसुबन्धुर्निशम्यैवमिन्द्रपृष्टं तमब्रवीत् ॥ ५९ ॥
शृणु राजन् यथाख्यातं मुनीन्द्रेण विपश्यिना ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि व्रतराजविधिं क्रमात् ॥ ६० ॥
स्वयंभूचैत्यभूक्षेत्रे विहारे सुगताश्रमे ।
पुण्यक्षेत्रे नदीतीरे संगमे सरितां तथा ॥ ६१ ॥
तीर्थे समुद्रतीरे च ह्रदतीरे सरस्तटे ।
उद्याने पर्वतेऽरण्ये विविक्ते वनाश्रमे ॥ ६२ ॥
चैत्यालये शुभे स्थाने प्रासादे मन्दिरे गृहे ।
एवमन्यत्र भूदेशे शुद्धस्थाने मनोरमे ॥ ६३ ॥
एतेषु परिशुद्धेषु यत्रेप्सिते विशोधिते ।
धर्मशालां विधायादौ मृद्गोमयैर्विलेपयेत् ॥ ६४ ॥
चतुर्ध्वजान् प्रतिष्ठाप्य वितनुयाद्वितानकम् ।
पुष्पमालादिभिश्चित्रैर्दुष्यैः पट्टैश्च मण्डयेत् ॥ ६५ ॥
____________________

{ए अद्द्स वेर्से इन् थे मर्गिनस्fओल्लोwस्:
गोक्शीरैः पंचरत्नैश्च शिलाचूर्णैर्विलेपयेत् ।
दिग्माला दिग्प्रतापैश्(सिच्) च लम्बयेच्च जिनालयम् ॥ ६५* ॥}
____________________

तत्र वज्री शुभाचारः परिशुद्धत्रिमण्डलः ।
मण्डलं वर्तयेद्रम्यं धर्मधातोर्यथाविधि ॥ ६६ ॥
ततस्तन्मण्डलं वज्री प्रतिष्ठाप्य यथाविधि ।
व्रतिनां संग्रहं कृत्वा व्रतारम्भं प्रकारयेत् ॥ ६७ ॥
शुक्लपक्षे त्रयोदश्यां भोजनान्ते दिनात्यये ।
दन्तादिधावनं कृत्वा मुखादिं परिशोधयेत् ॥ ६८ ॥
चतुर्दश्यां प्रभाते च तीर्थे स्नात्वा व्रती सुधीः ।
शुचिवस्त्रावृतो भद्रशीलः श्रद्धासमन्वितः ॥ ६९ ॥
मध्याह्ने मण्डलं चैत्यं पञ्चभिरुपहारकैः ।
यथाविधि समभ्यर्च्य प्रणामं संप्रकारयेत् ॥ ७० ॥
ततो यामे तृईयेऽह्नः कारयेद्व्रतपालणम् ।
निरामिषैर्विशुद्धान्नैः स्नानं च कारयेत्ततः ॥ ७१ ॥।
ततो रात्रिमुखे चैत्यं मण्डलं च समर्चयेत् ।
दीपमालाः समुज्ज्वाल्य धर्मं च श्रावयेद्व्रतीन् ॥ ७२ ॥
पूर्णमास्यां प्रभाते तु स्नात्वा शुद्धाम्बरावृताः ।
शोधितपञ्चगव्येन कुर्युश्चाङ्गविशोधनम् ॥ ७३ ॥
ततो दत्त्वार्घमादौ ते सूर्याय व्रतिनस्तथा ।
गुरवे च प्रदायार्घं स्थित्वा स्वस्वासने क्रमात् ॥ ७४ ॥
पूजाङ्गानि च सर्वाणि शोधयेयुर्यथाविधि ।
तत्रादौ व्रतिसंघः स वज्रसत्त्वं समर्चयेत् ॥ ७५ ॥
ततो रत्नत्रयं चैव संपूजयेद्यथाविधि ।
तेषां च शरणं गत्वा प्रणमेद्रचिताञ्जलिः ॥ ७६ ॥
त्रिसमाधिं ततः कृत्वा ध्यात्वात्मनि जिनेश्वरम् ।
आवाहयेत्पुरः श्रीमद्धर्मधातुं महेश्वरम् ॥ ७७ ॥
तत्पादार्घं ततो दद्यात्ततश्चाचमनार्घकम् ।
प्रोक्षणार्घं ततो दत्त्वा मण्डले संनिवेशयेत् ॥ ७८ ॥
ततः पूजोपहारैस्तं मण्डलं सगणं मुदा ।
यथाविधि समभ्यर्च्य तद्धृन्मन्त्रं सुधीर्जपेत् ॥ ७९ ॥
____________________

{ए अद्द्स्हेरे:
ततः स्तोत्रं पठेत् ।
धर्मधातुमयं चैत्यं सर्वाकारस्वरूपिणम् ।
आलयं सर्वबुद्धानां वागीश्वरं नमाम्यहम् ॥
जिनजसकलधातुं पुण्यक्षेत्रे कृतार्थम् ।
प्रविणजनसुखार्थं सेवितार्थं प्रदत्तम् ॥
प्रणमतं मुनिराजमंजलिष्ठं प्रधानम् ।
जितसकलभयार्थं लोकनाथं महेशम् ॥}
____________________

ततः स्तोत्रं पठित्वा तु तोषयेद्रचिताञ्जलिः ।
पापानां देशनां कुर्यात्थता पुण्यानुमोदनाम् ॥ ८० ॥
प्रदक्षिणान्यतः कुर्यात्संगीतैश्च महोत्सवम् ।
अष्टाङ्गप्रणतिं कृत्वा प्रार्थयेद्बोधिसंवरम् ।
ततः क्षमार्थनां कृत्वा तन्मण्डलं विसर्जयेत् ॥ ८१ ॥
यथा पूजा कृता तत्र मण्डले विधिवत्तथा ।
चैत्यबिम्बं समभ्यर्च्य प्रार्थयेदेवमादरात् ॥ ८२ ॥
तथा सर्वत्र चैत्येषु कुर्यात्पूजादिकं मुदा ।
संगीतिसहितैः स्तोत्रैः कुर्यादेवं महोत्सवम् ॥ ८३ ॥
कृत्वा प्रदक्षिणान्येव निद्रालास्यं विहाय च ।
मुदा जागरणं कुर्वन्नहोरात्रं व्रतं चरेत् ॥ ८४ ॥
चतुःसंध्यं तथा स्नात्वा चैत्यसेवां समाचरेत् ।
दुष्टजातिर्न च स्पृश्या स्पर्शिते स्नानमाचरेत् ॥ ८५ ॥
विश्रामं नैव कुर्याच्च खेदं चित्तेन वा व्रती ।
चैत्यध्यानसमाधानो जपन् स्तोत्रं पठंश्चरेत् ॥ ८६ ॥
नृत्यगीतमहोत्साहैर्नानावाद्यैः सनृत्यकैः ।
हाहाकारैः समुल्लासैः प्रचारयेन्महोत्सवम् ॥ ८७ ॥
एवं पूर्णमहोरात्रमविश्रान्तं व्रतं चरेत् ।
ततः प्रातस्तथा स्नात्वा मण्डलं चैत्यमर्चयेत् ॥ ८८ ॥
ततश्छत्रं पताकाश्च सिन्दूरपात्रया सह ।
सलाजाक्षतपुष्पांश्च प्रारोहयेत्महोत्सवैः ॥ ८९ ॥
यज्ञं कुर्यात्तथा वज्री बलिं दद्याद्यथाविधि ।
अभिषेकं ततो दत्त्वा पञ्चसूत्रघटं क्रमात् ॥ ९० ॥
साशीर्वादं व्रतिभ्योऽपि दद्याद्वज्री समाहितः ।
ततः क्षमार्थनां कृत्वा मण्डलं तद्विसर्जयेत् ॥ ९१ ॥
ततस्ते व्रतिनः सर्वे वज्राचार्यं गुरुं यतीन् ।
अभ्यर्च्य दक्षिणां दत्त्वा तोषयेयुः प्रणम्य च ॥ ९२ ॥
ततस्तद्रज आदाय तीर्थे नागान् समर्च्य च ।
प्रवाहयेत्ततो गेहं प्रायायान्मङ्गलोत्सवैः ॥ ९३ ॥
तत्र तन्मण्डलस्थानं तीर्थाम्बुनाभिषिञ्चयेत् ।
ततस्ते व्रतिनः सर्वे कुर्युस्तद्व्रतपालणम् ॥ ९४ ॥
ततस्तन्मण्डलस्थाने वज्राचार्यो यथाविधि ।
कुमारीं पूजयित्वा तां देवीं भोज्यैः प्रतोषयेत् ॥ ९५ ॥
गणचक्रं ततोऽभ्यर्च्य भोजनैः संप्रतोषयेत् ।
व्रतिनः साधकांश्चापि जनान् सर्वांश्च तोषयेत् ॥ ९६ ॥
एवं चरन्ति ये मर्त्या अहोरात्रव्रतं मुदा ।
ते भवन्ति महासत्त्वा बोधिसत्त्वाः शुभाशयाः ॥ ९७ ॥
दुर्गतिं ते न गच्छन्ति सदा गच्छन्ति सद्गतिम् ।
भुक्त्वा धर्मसुखोत्साहं संप्रयान्ति जिनालयम् ॥ ९८ ॥
एवं विपश्यिना शास्त्रा समाख्यातं श्रुतं मया ।
भूयः शृणु महाराज तत्फलानि विशेषतः ॥ ९९ ॥
पञ्चामृतैः पञ्चसुगन्धितोयैर्ये स्नापयन्तीह जिनेन्द्रचैत्यम् ।
मन्दाकिनीदिव्यसुगन्धितोये स्नात्वामरैस्ते सततं रमन्ते ॥ १०० ॥
____________________

{भस्थे fओल्लोwइन्गद्दितिओनल्वेर्से हेरे,
पञ्चामृतैः पञ्चसुगन्धिरत्नैर्दुर्वाक्षतैः कूसुमलाजतोयैः ।
ये चार्घदानं वितरन्ति चैत्ये ते प्राप्नुवन्तीह महानिधानम् ॥ १००* ॥}
____________________

कुर्वन्ति चैत्ये जलमण्डलं ये सुपिष्टवासेन तथा मनुष्याः ।
ते हेमवर्णा नृपवंशजाताः समृद्धिमन्तः सुभगा भवन्ति ॥ १०१ ॥
सुगन्धधूपं जिनचैत्यबिम्बे ये धूपयन्ति प्रतिमोदयन्तः ।
सुगन्धदेहाः सुरसंघवन्द्यास्ते शुद्धचित्ता मनुजा भवन्ति ॥ १०२ ॥
ये पञ्चगन्धैरनुलेपयन्ति संबुद्धचैत्यं मनुजाः प्रसन्नाः ।
सौगन्धिताङ्गा बलदीप्तिमन्तस्ते संभवन्ते परमार्थलोकाः ॥ १०३ ॥
यज्ञोपवीतं वररङ्गितं च सुचीवराणि प्रददन्ति चैत्ये ।
ते दिव्यवस्त्रावृतसौम्यदेहाः सर्वार्थसंपद्भरिता भवन्ति ॥ १०४ ॥
ये सर्वपुष्पैर्वरगन्धवद्भिरभ्यर्चयन्ति प्रतिनम्य चैत्यम् ।
नैरोगिणस्ते सुचिरायुषः स्युः सौभाग्यवन्तः सुविशालवंशाः ॥ १०५ ॥
ये चापि चैत्यं परिमण्डयन्ति स्रग्भिः सुपुष्पै रचिताभिरेवम् ।
ते भाग्यवन्तः परिभूषिताङ्गा देवा भवन्ति प्रथिता नृपाश्च ॥ १०६ ॥
ये दीपमाला रचयन्ति चैत्ये ते रत्नसंपत्परिपूर्णकोषाः ।
नेत्राभिरामाः सुदृशो भवन्ति ते ज्ञानदीपाहतमोहजालाः ॥ १०७ ॥
____________________
{अ हस्त्wओ अद्दितिओनल्वेर्सेस्हेरे
मैत्र्या यः सह किंकरैः स्मररिपुं निर्जित्य वज्रासने
क्लेशारीनपि यो दुरन्तविषयानन्तश्चरान् दुर्जनान् ।
स्कन्धारातिमपि प्रसह्य सुगतो मृत्युं च निःस्वोऽवशः
प्राप्तः सर्वरसाग्रभोगवशितां क्षीरोदनाढौकनात् ॥ १०७* ॥
सौवर्णरौप्यविधधातुजमृन्मयं वा
शाल्योदनैः सुपरिपूर्णसुपिण्डपात्रम् ।
भक्त्या ददाति सुगतालयचैत्यबिम्बे
स्यात्तस्य पुण्यमसमं फलमप्रमेयम् ॥ १०७** ॥}
____________________

ये चैत्यबिम्बे सुरसं प्रणीतं नैवेद्यमग्रं प्रददन्ति भोग्यम् ।
ते लोकश्रेष्ठा बलकीर्तियुक्ता नृपा भवन्ति प्रथितानुभावाः ॥ १०८ ॥
ये चापि चैत्ये फलपत्त्रमूलस्कन्धादिकं वा प्रददन्ति भक्त्या ।
नीरोगिणस्ते सुसमृद्धिमन्तो यथेष्टभोग्याः सुखिनो भवन्ति ॥ १०९ ॥
भैषज्यमेवं प्रददन्ति ये च संबुद्धचैत्ये मनुजाः प्रसन्नाः ।
स्निग्धाननास्ते नृपतीश्वराश्च सौवंवर्णा निरुजो भवन्ति ॥ ११० ॥
____________________

{ब्, wहिछ्हद्व्स्. इइ नोतेदबोवे हेरे, अद्द्सनोथेर्वेर्से,
माहिष्यगोरसवरं घृतया समेतम्
....................................................... ये ।
तस्मै ददन्ति सततं जिनपुंगवाय
ते प्राप्नुवन्त्य्............. सराजलक्ष्मीम् ॥ ११०* ॥}
____________________

ताम्बूलपूगादिरसायनानि ये चैत्यबिम्बे परिढौकयन्ति ।
ते भूमिपालाः सुभगा भवन्ति दिव्याङ्गनानेत्रमनोहरास्याः ॥ १११ ॥
____________________

{अ अन्द्भवे थे fओल्लोwइन्गद्दितिओनल्वेर्से हेरे.
कान्तापाणिसरोजपत्त्रविधृतां सद्वर्णगन्धोज्ज्वलां
स्वादुस्पर्शसुखां सुरासुरपुरे यद्देववृन्दारकैः ।
भास्वत्काञ्चनभाजनेषु निहितामश्नन्ति दिव्यां सुधां
तद्बुद्धप्रमुखार्यसंघविषये न्यस्तान्नदानात्फलम् ॥ १११* ॥}
____________________

ये चैत्यबिम्बे परिशुद्धरङ्गान् ध्वजान् विचित्रानधिरोपयन्ति ।
महीश्वरास्ते जितदुष्टसंघा धन्या भवन्ति प्रथितप्रतापाः ॥ ११२ ॥
उच्चैर्वितन्वन्ति वितानमाराद्ये चैत्यबिम्बे मनुजाः प्रसन्नाः ।
देवाधिपास्ते मनुजाधिपाश्च धन्या भवन्ति प्रथितर्द्धिमन्तः ॥ ११३ ॥
ये चापि चैत्ये मनुजा विचित्राः शुद्धाः पताका अवलम्बयन्ति ।
ते श्रीसमेता दिवि भूतले च नाथा भवन्ति त्रिदशाभिमान्याः ॥ ११४ ॥
छत्त्रं सुवर्णं मणिभिर्विचित्रं पट्टैश्च सिक्तैः कुसुमैः कृतं च ।
ये चैत्यबिम्बे मनुजाः प्रसन्ना माङ्गल्यवाद्यैरधिरोहयन्ति ॥ ११५ ॥
ते धर्मपालाः शुभकीर्तियुक्ता लक्ष्म्यालयाः श्रीगुणसौख्यवन्तः ।
देवाधिराजा मनुजाधिपाश्च संबोधिचर्याभिरता भवन्ति ॥ ११६ ॥
संगीतवाद्यैः सुमनोज्ञशब्दैः शङ्खादिमाङ्गल्यमहानुरावैः ।
वीणादिभिर्वंशमनोज्ञघोषैर्महोत्सवं ये वितरन्ति चैत्ये ॥ ११७ ॥
ते दिव्यकर्णाः सुमनोज्ञवाक्याः सौन्दर्यरूपाः परिशुद्धचित्ताः ।
महर्द्धिमन्तः सुगताभिभक्ता मर्त्यामरेन्द्राः सततं भवन्ति ॥ ११८ ॥
नृत्यैः सुलास्यैः सुमनोज्ञभावैर्ये चैत्यबिम्बं सरसा भजन्ति ।
ते पापदुष्टग्रहरोगमुक्ताः पुण्या गुणार्थानुगता भवन्ति ॥ ११९ ॥
ये चापि दुष्टानभिखेटयन्तो रक्षन्ति चैत्यं सततं मनुष्याः ।
ते भाग्यवन्तो निरुजाः सुवंशाः सौख्यं प्रभुक्त्वा प्रसरन्ति स्वर्गम् ॥ १२० ॥
सदूर्वकुन्दाक्षतलाजकादि प्राक्षिप्य चैत्यं प्रणमन्ति ये च ।
विद्याधिपास्ते सुसमृद्धिमन्तो गच्छन्ति चान्ते सुगतालयेऽपि ॥ १२१ ॥
ये वज्रमुक्तादिविशुद्धरत्नं हेमादिसद्द्रव्यवराष्टधातून् ।
ये चैत्यबिम्बे सरसा मनुष्याः श्रद्धानुरक्ता उपढौकयन्ति ॥ १२२ ॥
पूर्णेन्द्रियाः पूर्णमनोरथास्ते निर्नष्टशोकाः सुभगाः सुवंशः ।
धर्मार्थकामाः सुगुणाभिरामाः संबुद्धमार्गाभिगता भवन्ति ॥ १२३ ॥
ये शुद्धचित्ताः स्तुतिभिः सुगीतैर्भजन्ति चैत्यं मनुजाः प्रसन्नाः ।
धर्मार्थकामाभिमतर्द्धिमन्तो भवन्ति नाथा दिवि भूतले ते ॥ १२४ ॥
येऽष्टाभिरङ्गैः प्रणमन्ति चैत्यं श्रद्धाप्रसन्नाः शरणं प्रयाताः ।
भूपाधिपास्ते वरसप्तरत्नैर्युक्ताः सुधीराः कृतिनो भवन्ति ॥ १२५ ॥
प्रदक्षिणीकृत्य मुदा प्रसन्ना ये चैत्यबिम्बं प्रणता भ्रमन्ति ।
सुवर्णवर्णाः सुविशालवंशाः पूज्या नृपाणामपि ते भवन्ति ॥ १२६ ॥
शुद्धाश्मसंक्षारसुगन्धितोयैश्चैत्यं मुदा येऽभ्यनुलेपयन्ति ।
नीरोगशोकाः सुसमृद्धिमन्तो दीर्घायुषस्ते सुभगा भवन्ति ॥ १२७ ॥
चैत्याङ्गनं ये परिशोधयन्ति निर्माल्यमुद्धृत्य च मार्जयन्ति ।
ते हेमवर्णाः परिशुद्धचित्ता धर्माभिरक्ताः सुदृशो भवन्ति ॥ १२८ ॥
आलस्येनापि च स्तूपे करोति यः प्रदक्षिणाम् ।
पदे पदे सुवर्णैककर्षदानफलं लभेत् ॥ १२९ ॥
गन्धपुष्पादिभिर्विप्रैरर्चनीयं जिनालयम् ।
छत्त्रावरोहणं चैत्ये कर्तव्यं क्षत्रियैरपि ॥ १३० ॥
ध्वजावरोपणं वैश्यैः कृत्यं पताकया सह ।
नैवेद्यमेव शूद्रैस्तु दातव्यं चैत्यपुंगवे ॥ १३१ ॥
अन्यैर्विहीनजातीभिर्नार्चनीयो जिनालयः ।
धूपदीपादिभिर्नैव पूजनीयो न चान्यथा ॥ १३२ ॥
मूलस्कन्धपत्त्रफलस्तम्बशस्यादिभिस्तथा ।
धान्यादिव्रीहिभिश्चैवमौषधीभी रसायनैः ॥ १३३ ॥
तथा वाद्यैः सुगीतैश्च नृत्यैश्चापि महोत्सवैः ।
हाहाकारैः समुल्लासैरर्चनीयो जिनालयः ॥ १३४ ॥
चर्मकारप्लवम्लेच्छनियोगिलुब्धकादिभिः ।
दूरात्प्रदक्षिणीकृत्य वन्द्य एव जिनालयः ॥ १३५ ॥
एवं सर्वैस्तथा लोकैर्द्विजादिसर्वजातिभिः ।
स्वस्वजात्यर्हपूजाभिः पूजनीयो जिनालयः ॥ १३६ ॥
एवं चरन्ति ये लोका अहोरात्रव्रतं मुदा ।
ते सर्वपापनिर्मुक्ताः संप्रयायुर्जिनालयम् ॥ १३७ ॥
एवं मत्वा महाराज मासे मासे सदापि च ।
पूर्णमास्यामहोरात्रव्रतं चरितुमर्हसि ॥ १३८ ॥
विशेषादश्विनीमासे संपूर्णे चन्द्रमण्डले ।
अश्विनीभे तथा पुष्ययोगयुक्ते रवेर्दिने ॥ १३९ ॥
एतद्योगसमायुक्ते महापर्वदिने शुभे ।
अहोरात्रव्रतं कुर्याद्यथाविधि समाहितः ॥ १४० ॥
यः करोति दिने तस्मिन्नहोरात्रव्रतं तथा ।
तत्सहस्रगुणं पुण्यमाप्नुयात्स पुमान् ध्रुवम् ॥ १४१ ॥
एवं राजन्नहोरात्रव्रतपुण्यं महत्तरम् ।
अप्रमेयमसंख्येयमिति बुद्धैर्निगद्यते ॥ १४२ ॥
न हि स विद्यते राजन् सर्वत्र भुवनेष्वपि ।
अहोरात्रव्रतोत्पन्नं पुण्यं यः कुरुतेऽन्यथा ॥ १४३ ॥
यस्य श्रवणमात्रेण विमुक्तः सर्वपातकात् ।
दर्शनात्पुण्यमाप्नोति तथानुमोदनादपि ॥ १४४ ॥
ये चरन्ति महाराज व्रतराजमिदं तथा ।
तेषां पुण्यप्रमाणानि संख्यातुं को हि शक्नुयात् ॥ १४५ ॥
तत्पुण्यसप्तभागैकं भागं राजा समाप्नुयात् ।
तथैकं सर्वसत्त्वाश्च तथैकं साधका जनाः ॥ १४६ ॥
व्रतिनस्तच्चतुर्भागान् सर्वान् ते प्राप्नुवन्ति हि ।
एतत्पुण्यानुभावैस्तु सर्वत्र मङ्गलं सदा ॥ १४७ ॥
सर्वे सत्त्वाः सुखाढ्याश्च भवन्ति बोधिचारिणः ।
एवं विज्ञाय राजेन्द्र लोकानां हितसाधनम् ।
अहोरात्रव्रतं यूयं कर्तुमर्हथ सर्वथा ॥ १४८ ॥
इति तेन समाख्यातं धीमता वसुबन्धुना ।
श्रुत्वा स इन्द्रपृष्टस्तद्व्रतं कर्तुं समैच्छत ॥ १४९ ॥
अथ स भूपतिः श्रीमानिन्द्रपृष्टो नराधिपः ।
साञ्जलिस्तं पुनर्नत्वा वसुबन्धुं तथार्थयत् ॥ १५० ॥
भदन्त सर्वविच्छास्तर्भवदाज्ञां शिरोवहन् ।
अहोरात्रव्रतं कर्तुमिच्छामि सांप्रतं खलु ॥ १५१ ॥
भवाञ्छास्ता महाविज्ञः सर्वसत्त्वहिताशयः ।
सर्वहितार्थसिद्ध्यै तदनुज्ञां प्रददातु मे ॥ १५२ ॥
इति तेन नृपेन्द्रेण प्रार्थितं स महामतिः ।
वसुबन्धुः समाकर्ण्य तं भूपमेवमब्रवीत् ॥ १५३ ॥
साधु साधु महाराज यद्येवं त्वं समिच्छसि ।
तत्कुरुष्व महत्पुण्यमहोरात्रव्रतं मुदा ॥ १५४ ॥
तत्कृते ते महत्पुण्यं सर्वत्रापि भवेच्छुभम् ।
एतत्पुण्यविपाकेन संबोधिं प्राप्नुया अपि ॥ १५५ ॥
इति शास्त्रा समादिष्टमिन्द्रपृष्टः स भूपतिः ।
श्रुत्वा तं साञ्जलिर्नत्वा पुनरेवं समब्रवीत् ॥ १५६ ॥
भदन्त कर्तुमिच्छामि पुण्यक्षेत्रे जिनालयम् ।
कुत्र पुण्यतमं क्षेत्रं तत्समादेष्टुमर्हति ।११५१ ॥
इति तेन नरेन्द्रेण पृष्टे स सर्ववित्सुधीः ।
वसुबन्धुर्नरेन्द्रं तं पुनरेवमुपादिशत् ॥ १५८ ॥
शृणु साधो महाराज यथा ख्यातं मुनीश्वरैः ।
तथाहं ते प्रवक्ष्यामि श्रुत्वैवं कर्तुमर्हसि ॥ १५९ ॥
वाराणसीति विख्याता सर्वभूमी महत्तरी ।
पुण्यक्षेत्रं महापीठं सर्वबुद्धैः प्रशंसितम् ॥ १६० ॥
तत्र यत्प्रणिधानेन प्रकृतं कर्म कारितम् ।
तत्तथेह परत्रापि सिध्यते नान्यथा खलु ॥ १६१ ॥
इति विज्ञाय राजेन्द्र तत्र गत्वा यथाविधि ।
प्रतिष्ठाप्य तथा चैत्यमहोरात्रव्रतं चरेः ॥ १६२ ॥
तथा चेत्ते सदा भद्रमिहामुत्र भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिचरीः पूर्य संबुद्धपदमाप्स्यसि ॥ १६३ ॥
इति तेन समादिष्टं गुरुणा वसुबन्धुना ।
श्रुत्वा स भूपतिः श्रीमांस्तथेति चान्वमोदत ॥ १६४ ॥
ततः स इन्द्रपृष्टस्तं वसुबन्धुं गुरुं पुरः ।
कृत्वा ततः समागत्य वाराणसीमुपाचरत् ॥ १६५ ॥
तत्र प्राप्य स भूमीन्द्रो निरीक्ष्य शुभभूतले ।
आदौ भूशोधनं कृत्वा वास्तुनागं परीक्ष्य च ॥ १६६ ॥
विहारं विधिवत्कृत्वा तथा चैत्यं जिनालयम् ।
त्रिरत्नं च प्रतिष्ठाप्य यथाविधि सदाभजत् ॥ १६७ ॥
तत्र तेन यथादिष्टं गुरुणा वसुबन्धुना ।
तथा स नरराजेन्द्रस्तद्व्रतं कर्तुमारभत् ॥ १६८ ॥
ततश्च विधिवद्धृत्वा सभार्यः स नृपाधिपः ।
अहोरात्रव्रतं कृत्वा तच्चैत्यं विधिनार्चयत् ॥ १६९ ॥
तत्समाप्य पुनस्तत्र दीपंकरं ससांघिकम् ।
संनिमन्त्र्य यथार्हेन भोजनेन समार्चयत् ॥ १७० ॥
ततः स पृथिवीपालश्चिरं तच्चैत्यमादरात् ।
सेवित्वा सत्सुखं भुक्त्वा ययौ चान्ते जिनालयम् ॥ १७१ ॥
इत्येवं तन्महत्पुण्यमहोरात्रव्रतोद्भवम् ।
अप्रमेयमसंख्येयं सर्वबुद्धैः प्रचक्ष्यते ॥ १७२ ॥
तथा युष्माभिरप्यत्र तदहोरात्रसंवरम् ।
धृत्वा चैत्यं समभ्यर्च्य सेवितव्यं सदादरात् ॥ १७३ ॥
तथा वो मङ्गलं नित्यमिहामुत्र भवेद्ध्रुवम् ।
क्रमाद्बोधिं समासाद्य निर्वृतीपदमाप्स्यथ ॥ १७४ ॥
इत्यादिष्टं मुनीन्द्रेण श्रुत्वा ते भिक्षवो मुदा ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तद्व्रतं कर्तुमीषिरे ॥ १७५ ॥
ततस्ते भिक्षवो भूयः शास्तारं तं मुनीश्वरम् ।
कृताञ्जलिपुटा नत्वा पप्रच्छुरेवमादरात् ॥ १७६ ॥
भगवन् भवतादिष्टमिन्द्रपृष्टेन यत्कृतम् ।
तत्सर्वं श्रुतमस्माभिः पुनः श्रोतुं समिष्यते ॥ १७७ ॥
केन केन तथा पूर्वं कृतमेतद्व्रतोत्तमम् ।
अहोरात्रं महत्पुण्यं तत्समादेष्टुमर्हति ॥ १७८ ॥
इति तैर्भिक्षुभिः पृष्टे भगवान् स मुनीश्वरः ।
तान् भिक्षून् सांघिकान् सर्वान् समालोक्यैवमब्रवीत् ॥ १७९ ॥
शृणुध्वं भिक्षवः सर्वे तथान्यैश्च कृतं पुरा ।
तत्सर्वं कथयिष्यामि युष्माकं परिबोधने ॥ १८० ॥
पुरा स्वर्गे तथेन्द्रेण प्रतिष्ठाप्य जिनालयम् ।
अहोरात्रव्रतं कृत्वा विधिवच्चैत्यमार्चयत् ॥ १८१ ॥
एतत्पुण्यानुभावैः स सर्वपारमिताः क्रमात् ।
पूरयित्वा महासत्त्वो बोधिसत्त्वोऽभवत्सुधीः ॥ १८२ ॥
____________________

{ए अद्द्स्:
ततोऽन्यः देवराजोऽभुत्कालेन समयेन स ।
देवराजसुखं भुक्त्वा चरत्यस्मिन् यथेच्छया ॥ १८२* ॥}
____________________

पाताले च महावीरो दैत्येन्द्रोऽभून्महर्द्धिमान् ।
निर्घोषदमनो नाम देवलोकभयंकरः ॥ १८३ ॥
तेन जित्वा बलेनापि त्रैलोक्यं स्ववशीकृतम् ।
सर्वेऽपि लोकपालाश्च पराजित्य वशीकृताः ॥ १८४ ॥
तदा स पृथिवीं गत्वा वाराणसीमुपाचरत् ।
इन्द्रपृष्टविहारस्थं चैत्यं दृष्ट्वान्वमोदत ॥ १८५ ॥
ततः प्रदक्षिणीकृत्य तं चैत्यं विधिनार्चयत् ।
कृताञ्जलिपुटो भुत्वा प्रार्थयदेवमानतः ॥ १८६ ॥
यावज्जीवं सुखं भुक्त्वा संस्थाप्य स्ववशे जगत् ।
संबुद्धशरणं गत्वा प्रान्ते यायां जिनालयम् ॥ १८७ ॥
इत्येवं प्रणिधिं धृत्वा नत्वा तं च जिनालयम् ।
तत एव ययौ स्वर्गं दैत्येन्द्रः स महर्द्धिकः ॥ १८८ ॥
तत्रापि चैत्यमालोक्य शक्रेण स्थापितं पुरा ।
नत्वा प्रदक्षिणीकृत्य विधिना च समार्चयत् ॥ १८९ ॥
तथैव प्रणिधिं कृत्वा नत्वा च साञ्जलिर्मुदा ।
ततश्च स समागत्य पाताले स्वं गृहं ययौ ॥ १९० ॥
____________________

{ए हस्थे fओल्लोwइन्गद्दितिओनfतेर्१९० बोन् fओलिओ १३.
एतत्पुण्यानुभावेन दैत्येन्द्रोऽसौ महर्द्धिकः ।
शक्रासनं तदा तत्र लब्धवान् विग्रहैर्बलैः ॥ १९०* ॥
तदास देवराजेन्द्रः संज्ञात्वाहो तमागतम् ।
इदानीं किंप्रकारेण विजयिष्यामि दानवम् ।
ममाश्रमेषु निर्घोषदमनो नामासौ स्थितः ॥ १९०** ॥
इति ध्यात्वा स शक्रः भुवने त्रायस्त्रिंशके ।
प्राक्तनैर्देवराजेन्द्रैः पूजार्थं चैत्यं स्थापितः ॥ १९०*** ॥
तस्मिन् चैत्ये अहोरात्रव्रतं कुर्यां यथाविधिः ।
तदुपायेन धर्मेण विजयिष्ये सुरद्विषम् ॥ १९०**** ॥
श्रुतं मयास्ति सद्धर्मं तदेषोऽपि च तद्व्रतैः ।
स्वर्गे सुरसहायेन गतोऽसौ मघवंुइईम् ॥ १९०***** ॥
तदनन्तरे च देवेन्द्रः महार्हेण व्रतार्चनम् ।
अतीव सुसमुदायेन कृतवाञ्च जिनालये ॥ १९०****** ॥
तदनन्तरेऽपि निर्घोषदमनोऽसुरनिर्जितः ।
विना युद्धेन निर्जित्यासुरं भूम्यवतारितः ॥ १९०******* ॥}
____________________

तत्र स दैत्यराजेन्द्रो यथाविधि जिनालयम् ।
महच्चैत्यं प्रतिष्ठाप्य सत्कृत्य विधिनार्चयत् ॥ १९१ ॥
ततश्चापि स दैत्येन्द्रो यथाविधि समारभन् ।
अहोरात्रव्रतं धृत्वा तच्चैत्यं समपूजयत् ॥ १९२ ॥
तत्रैवं प्रणिधिं कृत्वा सोऽसुरेन्द्रो महामतिः ।
सर्वदा विधिनाभ्यर्च्य भेजे नित्यं महोत्सवैः ॥ १९३ ॥
तथा स सुचिरं भुक्त्वा यावज्जीवं महासुखम् ।
तच्चैत्यं शरणं कृत्वा ययौ तथा जिनालयम् ॥ १९४ ॥
तथान्ये नागराजाश्च तच्चैत्यं समुपाश्रिताः ।
अहोरात्रव्रतं धृत्वा सत्कृत्य विधिनार्चयन् ॥ १९५ ॥
तथा सर्वेऽपि ते नागा यावज्जीवं महत्सुखम् ।
भुक्त्वा पुण्यानुभावैश्च प्रान्ते ययुर्जिनालयम् ॥ १९६ ॥
तथाभून्मगधे देशे चैत्यगर्भं महत्सरः ।
शुद्धाम्बुपूरितं पद्मकुमुदादिप्रशोभितम् ॥ १९७ ॥
तत्रर्षयः सरोमध्ये प्रतिष्ठिते जिनालये ।
अहोरात्रव्रतं धृत्वा सत्कृत्य विधिनार्चयन् ॥ १९८ ।
तथा तैरृषिभिश्चैत्यं पूजितं तत्सरःस्थिताः ।
नागकन्याः समीक्ष्याष्टौ तदन्तिकमुपाश्रयन् ॥ १९९ ॥
तत्र त ऋसयस्तासां सविषश्वासवायुभिः ।
प्रहता विषसंदिग्धाः क्षणमात्रं मुमूर्छिरे ॥ २०० ॥
ततस्त ऋषयः सर्वे क्षणात्प्राप्तसुचेतनाः ।
दृष्ट्वा ताः समुपासीना नागकन्या रुषाशपन् ॥ २०१ ॥
अरे दुष्टाः सुपापिन्यो यद्युष्माकं विषानलैः ।
तापिताः स्मस्तदपुण्यैर्यूयं भवत शम्बुकाः ॥ २०२ ॥
इति तैरृषिभिः सर्वैः शापितास्त भयान्विताः ।
सर्वानृषिवरान्नत्वा प्रार्थयन्नेवमादरात् ॥ २०३ ॥
नमो वोऽस्तु महाविज्ञाः क्षमध्वं नोऽपराधताम् ।
तच्छापमोचनोपायं समुपदेष्टुमर्हथ ॥ २०४ ॥
इति संप्रार्थितं ताभिर्निशम्य ते महर्षयः ।
करुणाक्रान्तचित्तास्ताः समालोक्यैवमब्रुवन् ॥ २०५ ॥
शृणुध्वं शम्बुका यूयमुपायं शापमुक्तये ।
अस्माभिर्देशितं श्रुत्वा तथा चरत सादरम् ॥ २०६ ॥
चैत्यबिम्बं समालम्ब्य तदनुस्मृत्य चेतसा ।
सदा प्रदक्षिणां कृत्वा भ्रमित्वा भजतादृताः ॥ २०७ ॥
तदा तत्पुण्यभावेन सर्वपापविमोचिताः ।
परिशुद्धाशया भद्रा भविष्यथ नृपात्मजाः ॥ २०८ ॥
तदापि हि तथा यूयं चैत्यसेवासमाहिताः ।
सद्धर्मसाधनं कृत्वा प्रयास्यथ जिनालयम् ॥ २०९ ॥
इति तैरृषिभिः सत्यं समादिष्टं निशम्य ताः ।
शम्बुकास्तानृषीन्नत्वा ततोऽगच्छन्निजालयम् ॥ २१० ॥
ततस्ताः शम्बुकाः सर्वाः शालिक्षेत्रमुपासृताः ।
चैत्यबिम्बमनुस्मृत्य प्रविचेरुः समन्ततः ॥ २११ ॥
तत्र विच्छिन्नशेषांशं शालिस्तम्बं विलोक्य ताः ।
चैत्याकारं समालम्ब्य संस्मृत्वा सुगतालयम् ॥ २१२ ॥
सदा प्रदक्षिणीकृत्य प्रणत्वा च मुहुर्मुहुः ।
चैत्यानुस्मृतिमाधाय भ्रमित्वा संप्रभेजिरे ॥ २१३ ॥
तत्र ताः शम्बुकाः सर्वास्तत्पुण्यपरिशोधिताः ।
तच्छापपरिमुक्त्यर्थं चैत्यं स्मृत्वा प्रचेरिरे ॥ २१४ ॥
कदा चित्तत्र मत्स्यार्थी धीवरः क्रूरमानसः ।
तत्सरसि स्थितान्मीनान् समाहर्तुमुपाचरत् ॥ २१५ ॥
तत्र स धीवरो दृष्ट्वा मीनाहरणलालसः ।
तीरस्थो जालमुत्क्षिप्य मीनानाहर्तुमुद्ययौ ॥ २१६ ॥
तत्र जाले प्रतिक्षिप्ते शम्बुका दैवयोगतः ।
सर्वा अपि प्रविष्टास्ता न तु मत्स्यो हि कश्चन ॥ २१७ ॥
ततः स जालमाकृष्य प्रविसार्य विलोकयन् ।
ददर्श शम्बुका एव तत्र मत्स्यं न कं चन ॥ २१८ ॥
अथ सोऽप्राप्तमत्स्यस्ताः शम्बुका एव लुब्धकः ।
आदाय परिखिन्नात्मा स्वगृहं शनकैर्ययौ ॥ २१९ ॥
तत्र स स्वगृहप्राप्तो विषन्नास्यो निराशितः ।
पत्न्याः सुन्दरिकायास्ताः शम्बुकाः पुरतोऽर्पयत् ॥ २२० ॥
ततः स धीवरोऽन्यत्र मीनानाहर्तुमुद्यतः ।
भुक्त्वाहारं यथाप्राप्तं जालमादाय निर्ययौ ॥ २२१ ॥
ततः सा धीवरी दृष्ट्वा शम्बुकास्ताः पुरोऽर्पिताः ।
बुभुक्षितानुपश्यन्ती निःश्वसन्त्येवमालपत् ॥ २२२ ॥
हा कष्टं किं करोम्यद्य भोज्यं किं चिन्न मे गृहे ।
कः क्रीणीयादिमाः शुक्तीर्जीवेयं कथमत्र हि ॥ २२३ ॥
तदिमाः शम्बुकाः सर्वाः पक्त्वा भुञ्ज्यामिहाधुना ।
एतदाहारमात्रेण यापयेयं न चान्यथा ॥ २२४ ॥
इति निश्चित्य सा नारी सर्वास्ताः शम्बुका अपि ।
रसैर्युताः स्वयं पक्त्वा बुभुजे जीवितार्थिनी ॥ २२५ ॥
ततस्ताः शम्बुकाः सर्वा दैवयोगानुचारिणः ।
तस्या एवोदरे याता बभूवुरेकपिण्डिताः ॥ २२६ ॥
ततः सापन्नसत्त्वाभूत्प्रवृद्धगर्भभारिणी ।
दिने दिनेऽभिरुष्टाङ्गी स्वल्पाहाररता कृशा ॥ २२७ ॥
ततः सा समयेऽसूत कन्यका ह्यष्ट सुन्दरीः ।
एकनाडीसमुद्भूताः समाकाराः शुभांशिकाः ॥ २२८ ॥
तत्र सा जननी दृष्ट्वा ह्यष्ट ताः सुन्दरीः शिशूः ।
समाकाराः सुभद्राङ्गीः पश्यन्ती विस्मयं ययौ ॥ २२९ ॥
ततः स जनकः श्रुत्वा जाता ह्यष्ट सुता इति ।
विस्मितः सहसोपेत्य पश्यंस्तस्थौ सुनिश्चलः ॥ २३० ॥
ततस्ता दारिकाः सर्वास्तया मात्राभिपालिताः ।
प्रवर्धिताः प्रपुष्टाङ्गा रुरुचुः पङ्कजा इव ॥ २३१ ॥
ततस्ताः कन्यकाः सर्वाः पूर्वपुण्यानुभाविकाः ।
प्रीतिविश्रम्भसंबुद्धा धर्मार्थाभिरताशयाः ॥ २३२ ॥
स्वकुलवृत्तिसंत्रस्ता दयार्द्राः करुणान्विताः ।
त्रिरत्नदर्शनोत्साहसमन्विताः प्रचेरिरे ॥ २३३ ॥
अथ माता समाहूय ताः सर्वाः कन्यका अपि ।
मत्स्यानां विक्रयार्थेन प्रैरयत्पण्यवीथिकाम् ॥ २३४ ॥
ततस्ताः कन्यकाः सर्वा आदाय मत्स्यभाजनम् ।
विक्रेतुं संचरन्त्यस्तत्पुरमार्गमुपाचरन् ॥ २३५ ॥
तत्र ताः क्रमतो गत्वा मार्गादूरसरित्तटे ।
क्षणं विश्रम्य सर्वास्तदालोक्यैव समाश्रयन् ॥ २३६ ॥
तत्र तासां प्रधान या ज्येष्ठा सा भगिनी सुधीः ।
ताः सर्वा भगिनीर्दृष्ट्वा समामन्त्र्यैतदब्रवीत् ॥ २३७ ॥
भगिन्यो यत्पुरास्माभिः पातकं दारुणं कृतम् ।
तेनात्र साम्प्रतं जाताश्चण्डालस्य कुले वयम् ॥ २३८ ॥
इति सत्यं परिज्ञाय विरम्य पापकर्मतः ।
धर्मार्थसाधने रन्तुमर्हामहे वयं सदा ॥ २३९ ॥
इहापि चेत्तथास्माभिः क्रियते पापसाधनम् ।
भूयोऽपि नरके लग्ना दुःखं भुक्त्वा चरेमहि ॥ २४० ॥
कदा वयं ततो मुक्ताः सुखं लप्स्यामहे कथम् ।
सदैवं दुर्गतौ जाताः पापेष्वेव चरेमहि ॥ २४१ ॥
पुण्यैर्विना न मानुष्ये जन्म संप्रप्स्यते क्व चित् ।
मानुष्येऽलभ्यमाने तु कुत्र धर्मे मतिश्चरेत् ॥ २४२ ॥
विना धर्ममतिं भद्रे चरितुमुत्सहेत्कथम् ।
विना भद्रचरिं लोके सद्गतिं कथमाप्नुयात् ॥ २४३ ॥
सुगतौ च सदा सौख्यं विना धर्मैर्न लप्स्यते ।
तस्माद्धर्मे मतिं धृत्वा चरितव्यं शुभे सदा ॥ २४४ ॥
शुभेन सद्गतिं याताः पापेन दुर्गतिं गताः ।
सुखदुःखानि संभुक्त्व भ्रमन्ति जन्तवो भवे ।
तदितः सद्गतिं प्राप्तुं चरेमहि शुभे सदा ॥ २४५ ॥
किं चाप्येता वयं सर्वाश्चण्डालकुलसंभवाः ।
तत्कथं कुलवृत्तिं नु त्यक्त्वा चरेमहि शुभे ॥ २४६ ॥
यद्वयं प्रेरिता मात्रा मत्स्यान् विक्रयितुं खलु ।
तस्मान्मातुर्वचोऽश्रुत्वा चरेमह्यन्यथा कथम् ॥ २४७ ॥
यद्यत्रैतानविक्रीय प्रक्षिप्त्वा च जलाशये ।
रिक्तहस्ताः कथं गेहे मातुः पुरो व्रजेमहि ॥ २४८ ॥
यद्भोग्यं नो गृहे नास्त्येतदेव हि जीवनम् ।
तत्किं सा जननी भुञ्ज्याद्विनाहारं न जीवति ॥ २४९ ॥
तदत्र किं करिष्यामो धिग्जन्म मानुषेऽपि नः ।
वरं प्राणपरित्यागं न तु पापार्थसाधनम् ॥ २५० ॥
सर्वेषामपि जन्तूनामवश्यं मरणं भवे ।
इति मत्वात्र सम्सारे वर्तयेम शुभे सदा ॥ २५१ ॥
तदत्र जीविनो मत्स्यान् प्रक्षिप्यैताञ्जलाश्रये ।
निर्जीवानेव विक्रीय मूल्यं मातुर्ददीमहि ॥ २५२ ॥
यद्येवं क्रियतेऽस्माभिः पपं नो विद्यते न हि ।
किं चित्पुण्यं तु विद्येत तस्मात्कुर्यामहे तथा ॥ २५३ ॥
इत्यत्र मे वचः श्रुत्वा तत्कर्तुमनुमोदत ।
मात्र शरिकाविषादत्वं कर्तुमर्हामहे खलु ॥ २५४ ॥
एतत्तया समाख्यातं श्रुत्वा ताः परिबोधिताः ।
तथेत्यभ्यनुमोदित्वा तदनुकर्तुमीषिरे ॥ २५५ ॥
ततस्ताः कन्यकः सर्वास्तेषां ये जीविनो झषाः ।
तान् सर्वान् सहसादाय प्राक्षिपंस्तत्सरिज्जले ॥ २५६ ॥
यावन्तो निर्गतप्राणास्तानेव सकलानपि ।
आदाय ताः पुरे गत्वा व्यक्रीणन्त यथोचितम् ॥ २५७ ॥
ततस्तत्पणमादाय सर्वास्ताः कन्यका मुदा ।
गृहमागत्य तन्मूल्यं सर्वं मातुः समर्पयन् ॥ २५८ ॥
एवं तया जनन्या ताः कन्यकाः प्रेरितास्तथा ।
सजीवांस्ताञ्जले क्षिप्त्वा निर्जीवैः पणमाददुः ॥ २५९ ॥
एवं ताः सर्वदा नित्यं कृत्वा भुक्त्वा विनोदिताः ।
तद्वृत्तिसंपरित्रस्ताः पापशङ्का विषेदिरे ॥ २६० ॥
कस्मिंश्चिद्दिवसे सर्वा मात्रा ताः प्रेरितास्तथा ।
मीनान् विक्रेतुमादाय निगमे समुपाचरन् ॥ २६१ ॥
तत्रासन् दैवयोगात्ते मीनाः सर्वे सजीविताः ।
तान् सर्वाञ्जीवितान् दृष्ट्वा सर्वास्ता विस्मयं ययुः ॥ २६२ ॥
तत्र ताः कन्यकाः सर्वाः समालोक्य परस्परम् ।
कथमद्यात्र कुर्याम इत्युक्त्वैवावतस्थिरे ॥ २६३ ॥
तत्र तासां प्रधाना सा कन्या शुद्धाशया सुधीः ।
ताः सर्वा भगिनीर्दृष्ट्वा समाश्वास्यैवमब्रवीत् ॥ २६४ ॥
भगिन्यो यदिमे मीनाः सर्वेऽपि जीविनः खलु ।
तत्कथं जीविनोऽप्यत्र विक्रीणीमहि सांप्रतम् ॥ २६५ ॥
तस्मात्सर्वानिमान्मत्स्यान् प्रक्षिप्त्वात्र सरिज्जले ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा तिष्ठेमात्रैकवासरम् ॥ २६६ ॥
यदि गृहे गमिष्यामो रिक्तहस्ता विना पणम् ।
माता रुष्टा परिक्रुश्य सर्वा नस्ताडयेत्खलु ॥ २६७ ॥
यच्चाप्यद्य गृहे किं चिद्भोज्यं न विद्यते क्व चित् ।
तत्किं मातान्नमश्नीयाद्बुभुक्षिता चरेत्क्रुधा ॥ २६८ ॥
अस्मभ्यं चापि किं दद्यादन्नं पानं च कोपिता ।
परिभाष्य मुहुर्बाला अपि निष्कासयेद्गृहात् ॥ २६९ ॥
तदद्य किं गृहे गत्वा सर्वा अपीह संगताः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्व तिष्ठेमहि दिनान्ततः ॥ २७० ॥
एतत्तयोदितं श्रुत्वा सर्वास्ता दारिका अपि ।
तथेति संमतं कृत्वा सर्वान्मीनाञ्जलेऽक्षिपन् ॥ २७१ ॥
तत्र ताः कन्यकाः सर्वः सरित्तटसमाश्रिताः ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा ध्यात्वा तस्थुः समाहिताः ॥ २७२ ॥
केन चित्कथितं तासामेतद्वृत्तिं निशम्य सा ।
माता क्रोधाग्निसंतप्ता वेगात्तत्र रुषाचरत् ॥ २७३ ॥
तत्र ता दारिकाः सर्वास्तथा स्थिता निरीक्ष्य सा ।
जननी सहसोपेत्य परिभाष्यैवमब्रवीत् ॥ २७४ ॥
अरे रे दुर्भगा बालाः किमेवमिह संस्थिताः ।
प्रदोषेऽपि गृहे केन हेतुना न समागताः ॥ २७५ ॥
किमेतान् सकलान्मीनानविक्रीय विमुञ्चथ ।
किं चिदन्नं गृहे नास्ति तत्किं भोक्ष्यामहेऽधुना ॥ २७६ ॥
कस्योपदेशमाकर्ण्य कुलधर्मनिरादराः ।
पित्रोरपि वचोऽश्रुत्वा क्रीडथैवं तदुच्यताम् ॥ २७७ ॥
एवमुक्ते तया मात्रा सर्वास्ताः कन्यका अपि ।
अधोमुखस्थिताः किं चिदपि नोचुर्विषादिताः ॥ २७८ ॥
तथा स्थिताः स्वपुत्रीस्ता दृष्ट्वा सा जननी रुषा ।
सहसा समुपाक्रम्य लगुडेनाभ्यताडयत् ॥ २७९ ॥
ततः सा जननी दृष्ट्वा सर्वास्तास्त्रसिताननाः ।
बोधयित्वा प्रयत्नेन निनाय स्वगृहे निशि ॥ २८० ॥
तत्र ताः कन्यकाः सर्वाः स्वगृहे संस्थिताः निशि ।
अभुक्त्वैकान्तमाश्रित्य तस्थुः स्मृत्वा मुनीश्वरम् ॥ २८१ ॥
तत्परेद्युश्च सा माता हत्वापि जीविनो झषान् ।
दत्त्वा तान् दारिकास्ताश्च विक्रयायैरयत्पुरे ॥ २८२ ॥
मात्रा तथा कृतं मत्वा सर्वास्ताः कन्यका अपि ।
तत्कुकर्म इति ध्यात्वा तस्थुः पापविषादिताः ॥ २८३ ॥
तथा स्थिताश्च ताः सर्वा दृष्ट्वा सा जननी रुषा ।
बहुशः परिभाषित्वा प्रताड्य प्रैरयत्पुरे ॥ २८४ ॥
ततस्ता दारिकाः सर्वास्तत्ताडनरुजान्विताः ।
विषण्णास्ताञ्झषान् धृत्वा विक्रेतुं निर्ययुः शनैः ॥ २८५ ॥
ततस्ता निर्गताः सर्वास्तन्मार्गसरसीतटे ।
मातृताडनदुःखार्ता विश्रम्य क्षणमाश्रयन् ॥ २८६ ॥
तत्र ताः कन्यकाः सर्वास्तत्पापपरिशोधने ।
त्रिरत्नस्मरणं कृत्वा तस्थुर्ध्यानसमाहिताः ॥ २८७ ॥
तत्पुण्यपरिशुद्धास्ता वालुकाभिः पृथक्पृथक् ।
चैत्यं निर्माय सत्कृत्य प्रतिष्ठाप्य प्रमोदिताः ॥ २८८ ॥
तत्रोत्पन्नानि पुष्पाणि फलानि च समन्ततः ।
आदाय तैः फलैः पुष्पैः स्वस्वचैत्यं समर्चयन् ॥ २८९ ॥
ततस्ताः प्राञ्जलिं धृत्वा कृत्वा प्रदक्षिणानि च ।
अष्टाङ्गप्रणतिं कृत्वा तस्थुर्ध्यानसमाहिताः ॥ २९० ॥
तद्दिनान्तेऽपि ताः सर्वा गृहे नैवागता इति ।
माता विचिन्त्य भर्तारं सहसा चैवमब्रवीत् ॥ २९१ ॥
स्वामिंस्ता दारिकाः सर्वा अद्यापि नागता गृहे ।
कुत्र गता इति द्रष्टुं गच्छ त्वं सहसानय ॥ २९२ ॥
एतत्पत्न्योदितं श्रुत्वा स चण्डालः प्रकोपितः ।
सहसा तत्सरस्तीरे गच्छन् सर्वा ददर्श ताः ॥ २९३ ॥
तत्र ताश्चैत्यमभ्यर्च्य स्थिताः सर्वा विलोक्य सः ।
पितातिकोपसंतप्तः सहसा संमुखोऽचरत् ॥ २९४ ॥
तत्र ताः कन्यकाः सर्वा दृष्ट्वा तं संमुखागतम् ।
क्रोधसंतप्तरक्ताक्षं तस्थुर्ध्यानसमाहिताः ॥ २९५ ॥
तथा स्थिताः स आलोक्य सर्वास्ताः स्वात्मजा अपि ।
निर्दयो बहुधा भर्त्स्य लगुडेनाप्यताडयत् ॥ २९६ ॥
तथातिताडिताः सर्वा अपि ता न विचेरिरे ।
तत्पापत्रसिता एव तस्थुर्ध्यानसमाहिताः ॥ २९७ ॥
ततः स जनकः क्रूरः संताड्य परिभाष्य च ।
सर्वा आदाय तान्मीनान् सहसा तत्पुरेऽचरत् ॥ २९८ ॥
तत्र विक्रीय तान्मीनानन्नमादाय सत्वरः ।
गृहे पत्न्याः पुरो गत्वा तच्चरित्रं न्यवेदयत् ॥ २९९ ॥
तत्र तत्ताडनोद्भूतदुःसहवेदनातुराः ।
भुव्यावर्त्य रुदन्त्यस्ताः सर्वास्तस्थुर्विमूर्छिताः ॥ ३०० ॥
तदन्तिकगिरेः सानौ निषण्णः करुणानिधिः ।
प्रत्येकबुद्ध आत्मज्ञः शुश्राव तद्विलापितम् ॥ ३०१ ॥
तत्र स कृपया दृष्ट्या विलोकयन् समन्ततः ।
ताः सर्वा वेदनाक्रान्ताः समैक्षत विमूर्छिताः ॥ ३०२ ॥
ततः प्रत्येकबुद्धः स कारुण्यचोदितः कृती ।
तद्देशं सहसोपेत्य तस्थौ सुधाकरोत्सृजन् ॥ ३०३ ॥
सर्वास्तास्तत्सुधारश्मिपरिस्पृष्टाः सुखान्विताः ।
संप्राप्तचेतनाः सर्वाः प्राद्राक्षुस्तं यतीश्वरम् ॥ ३०४ ॥
ततस्तास्तं मुनिं दृष्ट्वा विस्मयाक्रान्तमानसाः ।
कोऽयं मुनिरिति ध्यात्वा सर्वास्तस्थुः प्रमोदिताः ॥ ३०५ ॥
ततस्तासां प्रधाना या भगिनी सा विचक्षणा ।
ताः सर्वा भगिनीर्दृष्ट्वा समामन्त्र्यैवमब्रवीत् ॥ ३०६ ॥
धन्या वयं तदद्य स्मो यदयं सौगतो मुनिः ।
कृपयास्मान् समुद्धर्तुं स्वयमेव समागतः ॥ ३०७ ॥
यद्ययं नागतो बुद्धः सुधारश्मिर्दयानिधिः ।
निस्त्राणा वयमत्रैव सर्वा मृत्युं व्रजेमहि ॥ ३०८ ॥
धन्योऽयं सुगतो नाथः सर्वसत्त्वानुकम्पकः ।
को ह्यस्ति त्रिजगल्लोके बुद्धादन्यो हितंकरः ॥ ३०९ ॥
बुद्ध एव जगच्छास्ता सर्वभद्रार्थसाधकः ।
दुर्गतित्रायको नाथः सद्गतेर्मार्गदर्शकः ॥ ३१० ॥
तदेतस्य वयं सर्वाः सर्वदा शरणं गताः ।
सत्कृत्य श्रद्धया भक्त्य यथाशक्ति भजेमहि ॥ ३११ ॥
ततो नूनं वयं सर्वाः सर्वपापविमोचिताः ।
परिशुद्धत्रिकाया हि सद्गतिं च व्रजेमहि ॥ ३१२ ॥
एतत्तया समाख्यातं श्रुत्वा ताः परिबोधिताः ।
सर्वा अपि मुनेस्तस्य तथा भक्तुं समीषिरे ॥ ३१३ ॥
ततस्ताः कन्यकाः सर्वाः श्रद्धाभक्तिसमन्विताः ।
यथाशक्ति मुनेस्तस्य सत्कारैः प्राभजन्मुदा ॥ ३१४ ॥
ततस्ताः शरणं गत्वा कृताञ्जलिपुटा मुदा ।
त्रिधा प्रदक्षिणीकृत्य नत्वैवं प्रार्थयंस्तथा ॥ ३१५ ॥
भगवन्नाथ सर्वज्ञ भवतां सर्वदा वयम् ।
शरणस्था यथादेशमिच्छामश्चरितुं तथा ॥ ३१६ ॥
तद्भवान् कृपया दृष्ट्या पश्यन्नस्मान् सुदुःखिताः ।
सर्वदापि तथा सर्वाः परित्रातुं समर्हति ॥ ३१७ ॥
नान्यो नो विद्यते त्राता नाथो मित्रं सुहृद्गुरुः ।
भवानेव गुरुः शास्ता सद्धर्मदेशकः प्रभुः ॥ ३१८ ॥
तदस्मान् दुःखिनीः सर्वाः संपश्यन् करुणादृशा ।
बोधिमार्गे प्रतिष्ठाप्य सदैवं त्रातुमर्हति ॥ ३१९ ॥
एतत्संप्रार्थितं ताभिः श्रुत्वा सोऽर्हन्महामतिः ।
प्रत्येकसुगतो ज्ञात्वा तासां कर्मविपाकताम् ॥ ३२० ॥
तत आकाश उत्प्लुत्य स्थित्वा वह्निरिवोज्ज्वलन् ।
तच्चित्तसंविनोदार्थं प्रातिहार्यमदर्शयत् ॥ ३२१ ॥
तस्यैतत्प्रातिहार्यं ताः सर्वा दृष्ट्वा सविस्मयाः ।
सुप्रसन्नमुखाम्भोजाः सुलब्धबोधिमानसाः ॥ ३२२ ॥
तत्र प्रदक्षिणीकृत्य कृताञ्जलिपुटा मुदा ।
अष्टाङ्गप्रणतिं कृत्वा बोधिप्रणिधिमादधुः ॥ ३२३ ॥
यदस्माभिर्मुनेरस्य सत्कृतिः प्रकृता मुदा ।
एतत्पुण्यविपाकेन लब्ध्वा च जन्म सद्गतौ ॥ ३२४ ॥
स्वपरात्महितं कृत्वा सर्वत्रापि शुभानि च ।
ईदृक्प्रत्येकसंबोधिं लब्ध्वा व्रजेम निर्वृतिम् ॥ ३२५ ॥
एवं ताः कन्यकाः सर्वाः प्रणिधाय प्रसादिताः ।
तमेव सुगतं नत्वा तस्थुर्ध्यानसमाहिताः ॥ ३२६ ॥
एवं हृद्भावितं तासां मत्वा स सुगतस्ततः ।
आकाशात्सहसोपेत्य ता एवं समुपादिशत् ॥ ३२७ ॥
भगिन्यः संप्रसीदध्वं यदितः सप्तमेऽहनि ।
सर्वा यूयं सुभाविन्यः समं कालं गमिष्यथ ॥ ३२८ ॥
ततो राजकुले जन्म वाराणस्यां शुभांशिकाः ।
लब्ध्वा यूयं समाचाराः सर्वाः शुभे चरिष्यथ ॥ ३२९ ॥
तत्र यूयं समालोक्य संसारं क्लेशसंकुलम् ।
सर्वान् परिग्रहांस्त्यक्त्वा तपोवने रमिष्यथ ॥ ३३० ॥
तत्रापि च त्रिरत्नानि स्मृत्वा सदा समाहिताः ।
प्रत्येकां बोधिमासाद्य निर्वृतिपदमाप्स्यथ ॥ ३३१ ॥
एतन्मत्वा भगिन्योऽत्र सर्वा यूयं समाहिताः ।
त्रिरत्नभजनं कृत्वा चरत सर्वदा शुभे ॥ ३३२ ॥
एतदेवमुपादिश्य स प्रत्येकजिनस्ततः ।
भासयन् खं समुत्प्लुत्य स्वाश्रमं सहसा ययौ ॥ ३३३ ॥
तमाकाशगतं दृष्ट्वा सर्वास्ताः कन्यका मुदा ।
प्रणत्वा सुप्रसादिन्यश्चिरेण स्वालयेऽचरन् ॥ ३३४ ॥
तत्र ताश्चैत्यमभ्यर्च्य स्थिताः सप्तदिने मृताः ।
वाराणस्यां कृके रज्ञः सुता आसन् समानिकाः ॥ ३३५ ॥
तासं या भगिनी ज्येष्ठा व्रतीति प्रतिश्रुता ।
द्वितीया धर्मवती ख्याता तृतीया शुभमञ्जरी ॥ ३३६ ॥
चतुर्थी धीमती नाम्ना पञ्चमी नेत्रमञ्जरी ।
षष्ठी च श्रिमती ख्याता सप्तमी च मदंजहा ॥ ३३७ ॥
अष्टमी रत्नमालाख्या इत्येता अष्टकन्यकाः ।
सुजाता नृपतेः पुत्र्यः समाचाराः समाशयाः ॥ ३३८ ॥
____________________

{ए अद्द्स्थे fओल्लोwइन्गfतेर्व्स्. ३३८ अन्द्चोन्तिनुएस्fरोम् ३३९
तत्र ताः धर्मवत्यादि सप्तकन्या शुभेचराः ।
क्लेशव्याकुलसंसारमित्यालोक्य परिग्रहान् ।
स्वान् स्वान् सर्वान् परित्यक्त्वा सर्वाः तपोवनं ययुः ॥ ३३८* ॥
तत्रापि च त्रिरत्नानि सदा स्मृत्वा समाहिताः ।
प्रत्येकां बोधिमासाद्य निर्वृतिं ताः समाययुः ॥ ३३८** ॥
तासं ज्येष्ठा स्वसा या तत्व्रतं प्रतिजन्म प्रचारिका ।
एतत्पुण्यानुभावेन सा कन्या रतिसंनिभा ॥ ३३८*** ॥
धर्मशीला व्रती नाम्नी धर्मपत्तने पुरे वरे ।}
____________________
तासां ज्येष्ठा प्रधाना या सा कन्या रतिसंनिभा ।
धर्मदक्षस्य भूपस्य भार्याभूद्धर्मचारिणी ॥ ३३९ ॥
तदापि सा व्रती कन्या चैत्यसेवानुरागिणी ।
संबोधिचरणारागा संबुद्धगुणभाविनी ॥ ३४० ॥
तत्र सा कन्यका साध्वी कर्तुं चैत्यार्चनं मुदा ।
धर्मदक्षं पतिं नत्वा प्रार्थयदेवमादरात् ॥ ३४१ ॥
स्वामिन्निच्छाम्यहं कर्तुं चैत्यबिम्बार्चनं सदा ।
अहोरात्रव्रतं चापि तदनुज्ञां प्रदेहि मे ॥ ३४२ ॥
इति तया सुभाविन्या भार्यया प्रार्थितं मुदा ।
श्रुत्वा स नृपतिर्दृष्ट्वा तां भार्यामेवमब्रवीत् ॥ ३४३ ॥
भद्रे साधुः समिच्छा ते यत्त्वयाहं प्रबोधितः ।
अहं चापि चरिष्यामि तथाहोरात्रसद्व्रतम् ॥ ३४४ ॥
इत्युक्त्वा स महीपालो धर्मदक्षः प्रमोदितः ।
भार्यया सहसैच्छत्तदहोरात्रव्रतं वरम् ॥ ३४५ ॥
ततः स नृपतिश्चैत्यं प्रतिष्ठाप्य यथाविधि ।
अहोरात्रव्रतं कृत्वा सभार्यस्तं समार्चयत् ॥ ३४६ ॥
एवं तया सुभाविन्या भार्यया सह सर्वदा ।
धर्मदक्षो नरेन्द्रोऽसौ चैत्यसेवारतोऽभवत् ॥ ३४७ ॥
ततस्तौ दम्पती चापि यावज्जीवं जिनार्चनम् ।
कृत्वा सौख्यं प्रभुक्त्वान्ते संजग्माते जिनालयम् ॥ ३४८ ॥
एवं मत्वात्र यूयं च श्रद्धया सद्व्रतं मुदा ।
अहोरात्रव्रतं धृत्वा भजत चैत्यमादरात् ॥ ३४९ ॥
एवं कृते हि वो भद्रमिहामुत्र सदा भवेत् ।
क्रमाद्बोधिपदं प्राप्य गमिष्यथ जिनालयम् ॥ ३५० ॥
इति शास्त्रा मुनीन्द्रेण समादिष्टं निशम्य ते ।
भिक्षवोऽपि तथा चैत्यं व्रतं धृत्वा प्रभेजिरे ॥ ३५१ ॥
एवं मे गुरुणाख्यातं श्रुतं मया नराधिप ।
सर्वलोकहितार्थाय तवापि च प्रचक्ष्यते ॥ ३५२ ॥
तथा त्वं च महाराज संबोधिपदलब्धये ।
अहोरात्रव्रतं धृत्वा चैत्यसेवारतो भव ॥ ३५३ ॥
एतत्पुण्यानुभावैस्ते सर्वत्र मन्गलं भवेत् ।
सर्वदा सत्सुखं भुक्त्वा यायाश्चान्ते जिनालयम् ॥ ३५४ ॥
____________________

{ए अद्द्स्थे fओल्लोwइन्ग्बेत्wएएन् व्स्स्. ३५४ अन्द्३५५.
पुनस्च महरज
धर्मं विना न मोक्षं च दानं विना न भुक्तवान् ।
श्रोतुं विना न सत्ज्ञानं तस्माद्धर्मादिकं चर ॥
सप्तजन्मकृतं पापं तेनैव नश्यते खलु ।
कुक्षेत्रे च कुगोत्रे च जननं न भविष्यति ॥ ३५४* ॥}
____________________

इति तेनोपगुप्तेन शास्त्राख्यातं निशम्य सः ।
अशोकः सप्रजालोकस्तथेति प्राभ्यनन्दत ॥ ३५५ ॥
ये चेदं शुद्धचित्ता जिनवरकथितं चैत्यसेवानुभावम् ।
शृण्वन्ति श्रावयन्ति प्रमुदितहृदयाः श्रद्धयाभिप्रसन्नाः ।
ते सर्वक्लेशमुक्ता जिनगुणनिरताः प्राप्तसंबोधिचित्ताः ।
शुद्धात्मानः सुधीराः सकलशुभकरा बुद्धलोके प्रयान्ति ॥ ३५६ ॥

इत्यहोरात्रव्रतचैत्यसेवानुशंसावदानम् ॥

____________________

{श्वदानमशोकपृच्छितं समाप्तं. शुभनस्तु जगतां.
संवत्३२ आश्विने मासे ?कृष्णपक्षे लिख एतत्पम्. मुदा ए}
____________________
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>i24odi7063buagdhpjij7hrbqn4vvvy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अजितसेनव्याकरणम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125257</id>
    <revision>
      <id>340800</id>
      <parentid>340705</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:25:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81510" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अजितसेनव्याकरणम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अजितसेनव्याकरणम्

॥ ओं नमः सर्वज्ञाय ॥

एवं मया श्रुतमेकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवने अनाथपिण्डदस्यारामे महाता भिक्षुसङ्घेन सार्धमर्धत्रयोदशभिर्भिक्षुसहस्रैः । तद्यथा आयुष्मता चाज्ञातकौण्डिन्येन आयुष्मता च महानाम्ना आयुष्मता च रेवतेन आयुष्मता च वक्कुलेन आयुष्मता च शारिपुत्रेण आयुष्मता च पूर्णेन मैत्रायणीपुत्रेण च श्रावकनियुतैः । ते सर्वे येन भगवान् येन च जेतवनं विहारं तेनोपसङ्क्रान्ता भगवतः पादौ शिरसाभिवन्द्य भगवतः पुरतस्तस्थुर्द्वात्रिंशता बोधिसत्त्वसहस्रैः । तद्यथा सहचित्तोत्पादधर्मचक्रप्रवर्तनेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन अनिक्षिप्तधुरेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन मैत्रेयेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन अवलोकितेश्वरेण च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन महास्थामप्राप्तेन च बोधिसत्त्वेन महासत्त्वेन । एवम्प्रमुखैर्दात्रिंशता बोधिसत्त्वसहस्रैः । ते सर्वे येन भगवान् येन च जेतवनं विहारं तेनोपसङ्क्रान्ता भगवतः पादौ शिरसाभिवन्द्य भगवतः पुरतस्तस्थुः । अथ खलु भगवान् पूर्वाह्णकालसमये निवास्य पात्रचीवरमात्रः श्रावस्तीं महानगरीं पिण्डाय प्राविशत् । अथ भगवानायुष्मन्तमानन्दमामन्त्रयते (१०४) स्म । गच्छानन्द पात्रं चक्रिकं शिक्यमानय । अथायुष्मानानन्दो भगवतः श्रुतमात्रेण पात्रं चक्रिकं शिक्यं भगवते उपनामयामास । अथायुष्मानानन्दो भगवतः कृताञ्जलिपुटो भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।

यदा त्वं प्रविशसि पिण्डपातिक विमोचये त्वं बहवं हि प्राणिनाम् ।
उत्तारये त्वं बहवं हि सत्त्वा नरकभयाज्जातिजरामहाभया ॥
संसारदुःखकलिला महाभयाद्विमोचये त्वं नर लोकनायक ।
महानुभावो वरदक्षिणीयो विमोचयित्वा पुनरं हि आगमी ॥

अथायुष्मानानन्दो भगवत इमा गाथा भाषित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ भगवान् श्रावस्त्यां महानगर्यां नातिदूरे स्थितोऽभूत् । अथ ते सर्वे गवाक्षतोरणनिर्यूहका हिरण्यमयाः स्फटिकमया रूप्यमयाः प्रादुरभूवन् । तथा श्रावस्त्यां महानगर्यां महान्तं जनकायं संस्थितोऽभूवन् । अथ स जनकायः संशयजातो बभूव को हेतुः कः प्रत्ययः नगरस्य शुभनिमित्तं प्रादुरभूत् । मा चेदं नगरं भस्मप्रलयं स्यात् । अथ तत्र जनकाये अनेकवर्षशतसहस्रकोटीको (१०५) वृद्धमहल्लकः पुरुषः संस्थितोऽभूत् । अथ स पुरुषस्तं जनकायं समाश्वासयन्नेवमाह । मा भैषुर्भोः कुलपुत्राः । अस्मिन्नेव पृथिवीप्रदेशे जेतवनं नाम विहारः । तत्र शाक्यमुनिर्नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धो विद्याचरणसम्पन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवानां च मनुष्याणां च बुद्धो भगवान् । सोऽयं श्रावस्तीं महानगरीं पिण्डाय प्राविशत् । तस्यागमनकालसमये इदं शुभनिमित्तमभूत् । अथ स जनकायस्तं जीर्णकं पुरुषं कृताञ्जलिरेवमाह । यत्तस्य भगवतस्तथागतस्यार्हतः सम्यक्सम्बुद्धस्य गुणवर्णसमुदीरणसमये इदं शुभनिमित्तमभूत् । दृष्टमात्रस्य तस्य तथागतस्यार्हतः सम्यक्सम्बुद्धस्य कीदृशः पुण्याभिसंस्कारो भविष्यति । अथ स जीर्णकपुरुषस्तं जनकायं भगवतो गुणवर्णसमुदीरणतया गाथाभिरध्यभाषत ।

यो लोकनाथस्य हि नामु यः श्रुणे संसारदुःखा विनिमुक्तु सो नरो ।
आपायगामी न कदाचि भेष्यते स्वर्गं च सो यास्यति शीघ्रमेवम् ॥
यो लोकनाथस्य हि नामु यः श्रुणे दृढप्रतिज्ञो बहुकल्पकोटिभिः ।
महानुभावो सुगतो महात्मनः कल्पानकोटीनयुतानचिन्तियान् ॥ (१०६)
सो बोधिसत्त्वो स्थित गङ्गवालुकान् कदाचि सो गच्छति दुर्गती भयम् ।
यो लोकनाथस्य हि नामु यः श्रुणे आपायगामी न कदाचि भेष्यते ॥
कल्पानकोटीनयुतानचिन्तिया राजा स भोती सद चक्रवर्ती ।
यो लोकनाथस्य हि नामु धारयेत् ॥
यत्किञ्चि पूर्वं सद पापु यत्कृतं सर्वं क्षयं यास्यति शीघ्रमेतत् ।
शक्रोपि देवेन्द्रमहानुभावो कल्पानकोटीनयुतानचिन्तिया ॥
सुखावतीं गच्छति बुद्धक्षेत्रं पर्यङ्कबद्धो स च बोधिसत्त्वो ।
ब्रह्मस्वरो सुस्वरु मञ्जुघोष भवन्ति वर्षानसहस्रकोटिभिः ॥
अपायगामी न कदाचि भेष्यते यो लोकनाथस्य हि नामु धारयेत् ।

अथ स जीर्णकः पुरूषो जनकायं भगवतो गुणवर्णमुदीरयित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ भगवान् पूर्वेण नगरद्वारेण श्रावस्तीं महानगरीं प्रविष्टोऽभुत् । तत्र च नगरद्वारे द्वादशकोट्यः पद्मानां प्रादुरभूवन् । तेषु च पद्मेषु द्वादशकोट्यो बोधिसत्त्वानां पर्यङ्कनिषण्णाः (१०७) प्रादुरभूवन् प्राञ्जलयः । अथ भगवतः प्रविष्टमात्रेण श्रावस्त्यां महानगर्यां नवनवतिकोटीनियुतशतसहस्राणि सत्त्वानां सुखावत्यां लोकधातौ प्रतिष्ठापितानि चतुरशीतिसत्त्वकोटीनियुतशतसहस्राण्याभिरत्या लोकधातोरक्षोभ्यतथागतस्य बुद्धक्षेत्रे प्रतिष्ठापितानि ।

अथ भगवानानन्देन सह नगरवलम्बिकाया दारिकाय गृहे समागतोऽभूत । अथ भगवान्नगरवलम्बिकाया दारिकाया गृहे चक्रिकं कटकटापयामास । अथ सा दारिका तं चक्रीशब्दं श्रुत्वा संशयजाताभूत् । को हेतुः कः प्रत्ययः । मम गृहे न कदाचित्पिण्डपातिक आगतोऽभूत् । अथ स नगरवलम्बिका दारिका शून्याकारगृहे निषण्णा अश्रुकण्ठी रुदन्ती परिदेवन्ती स्थिताभूत्तीक्ष्णधारमसिं गवेषन्ती परिदेवन्ती रुदन्ती स्थिताभूत् । अथ सा दारिका शून्याकारगृहे निषण्णा परिदेवन्ती अश्रुकण्ठी रुदन्ती गाथाभिरध्यभाषत ।

अहो बत दुःखु दरिद्रके गृहे वरं मम मरणु न चापि जीवितम् ।
किं चापि मे कार्युषु जीवितेन यद्यैवाहं दुःखु शरीर पीडितम् ॥
कन.......................ह्यत्राणं भवते परायणम् ।
अनाथभूता अहमद्यमेव यद्यैवाहं जात दरिद्रके गृहे ॥ (१०८)

अथ स नगरवलम्बिका दारिका शून्याकारगृहे निषण्णा इमा गाथा भाषित्वा तूष्णीं स्थिताभूत् ।

अथ शुद्धवासकायिको देवपुत्रोऽन्तरीक्षगतः स्थितश्चिन्तयति स्म । पश्येच्चेदिमां भगवान् । अनेकदुष्करकोटिनियुतशतसहस्रचीर्णचरितः स शाक्यमुनिस्तथागतो नगरवलम्बिकाया दारिकाया गृहे स्थितोऽभूत् । अथ शुद्धवासकायिको देवपुत्रः शतसहस्रमूल्यं मुक्ताहारं गृहीत्वा शतरसभोजनपिटकं गृहीत्वा काशिकानि वस्त्राणि गृहीत्वा येन नगरवलम्बिकाया दारिकाया गृहं तेनोपसङ्क्रान्तोऽभूत् । अथ शुद्धवासकायिको देवपुत्रो नगरवलम्बिकां दारिकामेवमाह । प्रावर दारिके इमानि काशिकानि वस्त्राणि इमान्यनेकशतसहस्रमूल्यान्याभरणानि । प्रावृत्य चेदं शतसहस्रमूल्यं मुक्ताहारं गृहीत्वा इमं शतरसभोजनपिटकं गृहीत्वा भगवन्तमुपनामय । अथ सा दारिका तानि काशिकानि वस्त्राणि प्रावृत्य शतसहस्रमूल्यं मुक्ताहारं गृहीत्वा तं शतरसभोजनपिटकं गृहीत्वा येन भगवांस्तेनोपसङ्क्रान्ता । उपसङ्क्रम्य भगवन्तमुपनामयति स्म । अथ भगवान् तां नगरवलम्बिकामेवमाह । परिणामय त्वं दारिके यथा परिणामितं विपश्यिशिखिविश्वभूक्ककुतसुन्दकनकमुनिकाश्यपप्रभृतिभिः सद्भिस्तथागतैरर्हद्भिः सम्यक्सम्बुद्धैः । अन्तो भविष्यति स्त्रीभावादन्तो भविष्यति दरिद्रगृहात् । अथ सा दारिका तं पिण्डपातं परिणामयित्वा (१०९) भगवन्तमुपनामयामास । अनेन पिण्डपातकुशलमूलेन मा कश्मिंश्चिद्दरिद्रगृहे उपपद्येय ।

अथ सा नगरवलम्बिका दारिका तं पिण्डपातं परिणामयित्वा भगवते दत्त्वा स्वगृहगमनमारब्धा । अथ भगवान् तां नगरवलम्बिकां दारिकामेवमाह । प्रतिनिवर्तस्व दारिके । पूर्वेजातिनिदानं समनुस्मरामि । तदहं परिकीर्तयिष्यामि । अथ सा दारिका प्रतिनिवृत्य सर्वाङ्गप्रणिपातेन भगवन्तं प्रपतिता । अथ सा नगरवलम्बिका दारिका भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।

अवश्यं मे पूर्वकृतेन कर्मणा येनाहं जात दरिद्रके गृहे ।
करोहि कारुण्य ममं हि दुःखित विनिवर्तयस्व नरका हि पालान् ॥
करोहि कारुण्य मम दुःखिताया इस्त्रिभावा उपपन्नु नायक ।
त्वं लोकनाथ जरव्याधिशोक विमोचये मं मम दुःखितायाः ॥
त्राणं भवाही शरणं परायणं विमोचयाही मम दुःखितायाः ।
कृतं हि नाथ प्रणिधिं त्वया हि ये केचि सत्त्वा इह जम्बुद्वीपे ॥ (११०)
तिष्ठन्ति ये वै दशसु दिशासु सत्त्वा हि सर्वे सुखिता करिष्ये ।
सर्वे च हं मोचयि दुःखसागरात्त्राणं भवाही शरणं परायणम् ॥
त्वयं हि नाथ मयि मोचयी जगतवश्यं मे पूर्वकृतेन कर्मणा ।
येनाहं जातु दरिद्रके गृहे त्राणं भवाही मम दुःखितायाः ॥
भवं तु नाथ जरव्याधिमोचकं त्राणं भवाही गुण सञ्चिताग्र ।
न चा करिष्ये पुनरेव पापं यद्वेदयामी इमि वेदनानि ॥
कृपं जनि...............मग्र सत्त्वा त्राणं भवाही शरणं परायणम् ।
ये केचि सत्त्वा इह जम्बुद्वीपे नामं च वै धारय पश्च काले ॥
परिनिर्वृतस्य तत पश्चकाले भविष्यति शासनविप्रलोपम् ।
यतकिञ्चि पापं तदपूर्व यत्कृतं सर्वं क्षयं यास्यति शीघ्रमेतत् ॥

अथ सा नगरवलम्बिका दारिका भगवन्तं गाथा भाषित्वा पुनरपि गृहगमनमारब्धा । अथ भगवान् तां नगरवलम्बिकां (१११) दारिकां कलविङ्करुतस्वरनिर्घोषेणैवमाह । प्रतिनिवर्तस्व दारिके पूर्वजातिनिदानं समनुस्मरामि तदहं परिकीर्तयिष्यामि । अथ सा दारिका प्रतिनिवृत्यैवमाह ।

परिकीर्तय लोकविनायकाद्य यद्यत्कृतं पाप सदा सुदारुणम् ।
अवश्य मे पापु कृतं सुदारुणं येनाहं जातु दरिद्रके गृहे ॥
त्वं सार्थवाहु इह सर्वलोके विमोचये ममिह इस्त्रिभावा ।
त्राणं भवाही शरणं परायणं कृतज्ञहं नित्य भवामि नायके ॥
संश्रावये ममिमु धर्मनेत्री नासौ कदाचित्तजते अपायम् ।
संशोधयी कर्म यथाकृतं मया त्राणं भवाही शरणं परायणम् ॥
असङ्गज्ञानी वरलोकनायक वन्दामि नाथ शरणं कृताञ्जली ॥

अथ भगवान् तां दारिकामेवमाह । भूतपूर्वो दारिके अतीतेऽध्वनि असङ्ख्येयैः कल्पै रत्नशिखी नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धो विद्याचरणसम्पन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवानां च मनुष्याणां च बुद्धो भगवान् । तेन (११२) खलु पुनः समयेन पद्मावती नाम राजधान्यभूत् । तेन खलु पुनः समयेन पद्मावत्यां राजधान्यां पद्मप्रभो नाम गृहपतिरभूत् । तस्य पद्मप्रभस्य गृहपतेस्त्वं दुहिताऽभूः । तेन खलु पुनः समयेन ग्रामनगरनिगमजनपदेषु पिण्डपातिको भिक्षुः पिण्डपातायावतरति । यदा त्वद्गृहमागतोऽभूत तदा त्वं दारिके पिण्डपातं गृहीत्वा गृहान्निष्क्रान्ता पुनरेव प्रविष्टाऽभूः । न चाहं मुण्डितशिरसोऽधन्यस्य पिण्डपातं दास्यामि । तेन कर्मोपचयेन त्वया दारिके द्वादशकल्पसहस्राणि पुनः पुनर्दरिद्रगृहे दुःखान्यनुभूतानि । एकेन त्वया दारिके कुशलमूलेन बोधिव्याकरणं प्रतिलप्स्यसे । यत्त्वया तस्य भिक्षो रूपलिङ्गसंस्था न दृष्टा भविष्यसि त्वं दारिके अनागतेऽध्वनि अचिन्त्यैरपरिमाणैः कल्पैर्नगरध्वजो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धो विद्याचरणसम्पन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवानां च मनुष्याणां च बुद्धो भगवान् लोके । अथ सा दारिका भगवन्तं त्रिः प्रदक्षिणं कृत्वैवमाह । कीदृशं भगवन्मम बुद्धक्षेत्रं भविष्यति यत्रैवाहं बुद्धो भविष्यामि । भगवानाह । अपरिमितगुणसञ्चया नाम सा बुद्धक्षेत्रं भविष्यति । यादृअशी च सा सुखावती लोकधातुः तादृशं तद्बुद्धक्षेत्रं भविष्यति । पर्यङ्कनिषण्णा आर्योपपादुका बोधिसत्त्वा भविष्यन्ति
। ईदृशं तद्बुद्धक्षेत्रम् । (११३)

अथ च सा दारिका तुष्टा उदग्रा आत्तमनाः प्रमुदिता प्रीतिसौमनस्यजाता स्वगृहगमनमारब्धा । अथ भगवांस्तां दारिकामेवमाह । त्वं दारिके सप्तमे दिवसे कालं करिष्यसि । कालं कृत्वा । पूर्वस्यान्दिशि मगधविषये राजा अजितसेनो नाम । तस्य राज्ञोऽजितसेनस्य अन्तःपुरसहस्रमस्ति । तस्य खलु पुना राज्ञोऽजितसेनस्य पुत्रो जनिष्यसे । एष एव तव पश्चिमो गर्भवासो भविष्यति ।

अथ भगवान् पश्चिमकेन नगरद्वारेण श्रावस्त्या महानगर्या निष्क्रान्तो येन जेतवनं विहारस्तेनोपसङ्क्रान्तः । अथायुष्मानानन्दो भगवन्तं दूरत एवागच्छन्तं दृष्ट्वा पादौ शिरसाभिवन्द्य त्रिः प्रदक्षिणीकृत्य भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।

सुवर्णवर्णं वरलक्षणार्चितं द्वाविंशतिलक्षणरूपधारिणम् ।
यदा त्वया आगतु पिण्डपातिका विमोचयित्वा इह सर्वसत्त्वा ॥
सुखेन संस्थापयि सर्वसत्त्वा मैत्रीबलं सर्वजगत्त्वया कृतम् ।
स पिण्डपातं वरमाण्डनायक विमोचितस्ते जगती भया च ॥
ये बोधिसत्त्वा इह जम्बुद्वीपे सर्वे च मार्गं तव दर्शयन्ति । (११४) परिनिर्वृतस्य सद पश्चकाले धारेतु सूत्रमिमु बुद्धवर्णितम् ॥
परिनिर्वृतस्य तव पश्चकाले भविष्यति शासनविप्रलोपम् ।
इमं नयं धारयि सूत्ररत्नम् ॥

अथायुष्मानानन्द इमा गाथा भाषित्वा भगवन्तं त्रिः प्रदक्षिणीकृत्य भगवतः पुरतस्तस्थौ । अथ भगवानायुष्मन्तमानन्दमामन्त्रयते स्म । गच्छानन्द गण्डीमाकोटय । ते श्रावकाः परिभोक्ष्यन्ति पिण्डपातम् । अथायुष्मानानन्दो भगवन्तमामन्त्रयते स्म । कीदृशं भगवन् गण्डीशब्दस्य कुशलमूलं भविष्यति । भगवानाह । शृणु आनन्द गण्डीशब्दस्य कुशलमूलं परिकीर्तयामि । ये केचिदानन्द गण्डीशब्दं श्रोष्यन्ति तेषां पञ्चानन्तर्याणि कृत्यानि परिक्षयं यास्यन्ति । अवैवर्तिकास्ते भविष्यन्ति क्षिप्रं चानुत्तरां सम्यक्सम्बोधिमभिसम्भोत्स्यन्ते । आनन्द आह । कीदृशं भगवंस्तैः सत्त्वैः कुशलमूलमवरोपिम् । भगवानाह । शृणु आनन्द ये सत्त्वाः पश्चिमे काले पश्चिमे समये मम परिनिर्वृतस्य सद्धर्मविप्रलोपे वर्तमाने सद्धर्मस्यान्तर्धानकालसमये ग्रामनगरनिगमजनपदराष्ट्रराजधानीषु ये सत्त्वा वा अरण्यायतने गण्डयाकोटनशब्दं श्रोष्यन्ति नमो बुद्धायेति करिष्यन्ति तेषां पञ्चानन्तर्याणि कर्माणि परिक्षयं (११५) यास्यन्ति । ईदृशान्यानन्द गण्डीशब्दस्य कुशलमूलानि । अथायुष्मानानन्दः शान्तप्रशान्तेन गण्डीमाकोटयते स्म । अथ तेन गण्डीशब्देन सर्वे ते महाश्रावकाः सन्निपतिता अभूवन् । यथा यथा आसने निषण्णाः पिण्डपातं परिभुञ्जन्ते स्म । अथ तत्रैव श्रावकमध्ये नन्दिमित्रो नाम महाश्रावकः सन्निपतितोऽभूत्सन्निषण्णः । अथ भगवानायुष्मन्तं नन्दिमित्रं महाश्रावकमामन्त्रयते स्म । गच्छ त्वं नन्दिमित्र महाश्रावक पूर्वस्यान्दिशि मगधविषये राज्ञोऽजितसेनस्य कल्याणमित्रपरिचर्यां कुरु । अथ नन्दिमित्रो महाश्रावको भगवन्तमेवमाह । न भगवन् शक्ष्यामस्तं पृथिवीप्रदेशं गन्तुम् । दुरासदास्ते
सत्त्वाः । ते मां जीविताद्व्यवरोपयिष्यन्ति । अथ भगवानायुष्मन्तं तं नन्दिमित्रं महाश्रावकमेवमाह । न ते सत्त्वास्ते शक्ष्यन्ते बालाग्रमपि कम्पयितुं प्रागेव जीविताद्व्यवरोपयितुम् । अथ नन्दिमित्रो महाश्रावकः प्रत्यूषकालसमये सुवर्णवर्णं वस्त्रं प्रावृत्य येन पूर्वस्यान्दिशि मगधविषये राज्ञोऽजितसेनस्य राजधानी तेनानुक्रान्तोऽभुत् । अथ राजा अजितसेनस्तं नन्दिमित्रं महाश्रावकं दृष्ट्वा तुष्ट उदग्र आत्तमनाः प्रमुदितः प्रीतिसौमनस्यजातोऽभूत् । अथ राज्ञाजितसेनेन अमात्यः प्रेषितोऽभूत् । गच्छैनं भिक्षुमानय । तदा सोऽमात्यो येन नन्दिमित्रो महाश्रावकस्तेनोपसङ्क्रान्तः (११६) । अथ सोऽमात्यो नन्दिमित्रं महाश्रावकमेवमाह । आगच्छ महाश्रावक भिक्षो राजा ते आज्ञापयति । अथ नन्दिमित्रो महाश्रावकोऽमात्यमेवमाह । मम राज्ञा किं कार्यं मम राजा किं करिष्यति । अथामात्यो येन राजाजितसेनस्तेनोपसङ्क्रान्तः । तं राजानमजितसेनमेवमाह । न च स भिक्षुस्तव पार्श्वे आगच्छति । अथ राज्ञाजितसेनेन पञ्चामात्यशतानि प्रेषितानि । न च स भिक्षूराज्ञोऽजितसेनस्य पार्श्वमागच्छति । अथ स राजा स्वकेनैवात्मभावेन येन स नन्दिमित्रमहाश्रावकस्तेनोपसङ्क्रान्तः । उपसङ्क्रम्य कृताञ्जलिरेवमाह । आगच्छ भो भिक्षो मम राजधानीं प्रविश । अथ राजा अजितसेनो दक्षिणहस्ते तं भिक्षुं गृहीत्वा स्वकां राजधानीं प्रविष्टोऽभूत् । अथ राज्ञाजितसेनेन नन्दिमित्रस्य भिक्षोः सिंहासनं दत्तमभुत् । अथ राजाजितसेनो भद्रपीठके निषद्य तं नन्दिमित्रं महाश्रावकमेवमाह । कुत्र त्वं भिक्षो गच्छसि । को हेतुः कः प्रत्ययः । अथ नन्दिमित्रो महाश्रावको राजानमजितसेनमेवमाह । ये केचिद्भिक्षुप्रव्रजितास्ते
सर्वे भिक्षाहाराः पिण्डपातमवचरन्तः परिभुञ्जन्ति । अथ राजा अजितसेनस्तं नन्दिमित्रं महाश्रावकमेवमाह । परिभुङ्क्ष्व मम गृहे पिण्डपातम् । यावज्जीवं पिण्डपातं प्रदास्यामि । यदि ते भिक्षो मम स्वमांसेन कार्यं स्वमांसं दास्यामि । अथ नन्दिमित्रो महाश्रावको राजानमजितसेनं गाथाभिरध्यभाषत । (११७)

भुञ्जामि तद्भोजनु यद्ददाहि मृष्टान्नपानं रसपानमुक्तमम् ।
क्लेशा हि निर्मुक्त त्वया भविष्यसि सुदुर्लभं लब्ध मनुष्यलाभम् ॥
सुदुर्लभं शासनु नायकस्य श्रद्धाप्रसादं परमं सुदुर्लभम् ।
ये शासने प्रव्रजिता च भिक्षवा सुदुर्लभं शासनु नायकानाम् ॥
सुदुर्लभं सुगतवरस्य दर्शनं नमोऽस्तु ते बुद्ध महानुभावो ।
नमोऽस्तु ते धर्ममयं महामुने नमोऽस्तु ते क्लेशविचक्षणार्यम् ॥
नमोऽस्तु ते सर्वजरप्रमोक्षणात्नमोऽस्तु ते मार्गनिदर्शनार्यम् ।
नमोऽस्तु ते मार्गपथस्य दर्शकं नमोऽस्तु ते बोधिपथस्य दर्शकम् ॥

अथ नन्दिमित्रो महाश्रावको राजानमजितसेनं भगवतो गुणवर्णमुदीरयित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ राजानमजितसेनं तं नन्दिमित्रो महाश्रावको गाथाभिरध्यभाषत ।

सुदुर्लभं भिक्षु तथैव दर्शनं सुदुर्लभं तस्य भवेय दर्शनम् । (११८)
ये भिक्षुसङ्घस्य ददेय दानं न तस्य यक्षा न च राक्षसाश्च ॥
न प्रेतकुष्माण्डमहोरगाश्च विघ्नं न कुर्वन्ति कदाचि तेषाम् ।
ये भिक्षुसङ्घाय ददन्ति दानं सुदुर्लभं तस्य मनुष्यलाभम् ॥
यो दुर्लभं दर्शनु भिक्षुभावं सुदुर्लभं कल्पशतैरचिन्तियैः ।
यो लोकनाथस्य हि नामु धारये कल्पान कोटीनयुतानचिन्तिया ॥
न जातु गच्छे विनिपातदुर्गतिं यो ईदृशं पश्यति भिक्षुराजम् ।
न तस्य भोती विनिपातदुर्गतिं यो ईदृशं पश्यति भिक्षुराजम् ॥
कल्याणमित्रं मम मार्गदर्शको (यं) स आगताये मम पिण्डपातिका ।
यो दास्यते अस्य हि पिण्डपातं मुक्ता न भेष्यन्ति जरार्तव्याधया ॥
क्लेशा विनिर्मुक्त सदा तु भेष्यति ये तस्य दास्यन्तिह पिण्डपातम् ॥

अथ स राजा अजितसेनो नन्दिमित्रं महाश्रावकं गुणवर्णमुदीरयित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ नन्दिमित्रो महाश्रावको (११९) राजानमजितसेनमेवमाह । एवमस्तु महाराज भुञ्जे पिण्डपात तव गृहे । अथ राजा अजितसेनः खादनीयेन भोजनीयेन तं नन्दिमित्रमहाश्रावकं सन्तर्पयति स्म ।

अथ नन्दिमित्रमहाश्रावको राजानमजितसेनमेवमाह । किं तव महाराज अस्मिन् पृथिवीप्रदेशे उद्यानभूमिरस्ति । राजा आह । अस्ति महाश्रावक उद्यानभूमिर्मम रमणीया सुशोभना । नन्दिमित्र आह । गच्छाम्यहं महाराज । तामुद्यानभूमिं प्रेक्षे । राजा आह । गच्छ नन्दिमित्र । उद्यानभूमिं प्रेक्षस्व । अथ नन्दिमित्रमहाश्रावको येन राज्ञोऽजितसेनस्योद्यानभूमिस्तेनोपसङ्क्रान्तः । अथ तत्रोद्यानभूमौ ये उद्यानगुणास्ते सर्वे सन्तीति । या ग्रैष्मिक्यः पुष्करिण्यस्ताः शीतलजलपरिपूर्णा या वार्षिक्यस्ता नात्युष्णा नातिशीतलजलपरिपूर्णाः । ताश्च पुष्करिण्यः सुवर्णसोपानसञ्च्छन्ना दिव्या रमणीयाः । ये च जाम्बूपकपरिभोगगुणास्ते सर्वे सन्तीति । अधिमुक्तकचम्पकाशोकमुचिलिन्दपाटलसुमनासौगन्धिकपुष्पाणि सन्तीति । (१२०) ये तिर्यग्योनिगताः पक्षिणः शुकशारिकाचक्रवाकमयूरकोकिलादयस्ते नानारुतानि कुर्वन्ति स्म । अथ तत्रैव उद्यानभूमौ सुवर्णवर्णाः सुवर्णतुण्डाः सुवर्णपक्षाः सुवर्णपादाः पक्षिणः प्रादुर्भूताः । ते सर्वे बुद्धशब्दं निश्चारयन्ति । अथ नन्दिमित्रमहाश्रावको येन राज्ञोऽजितसेनस्य राजधानी तेनोपसङ्क्रान्तः । अथ राजा अजितसेनस्तं नन्दिमित्रं महाश्रावकमेवमाह । आगतस्त्वं महाश्रावक । दृष्टोद्यानभूमिः । नन्दिमित्र आह । दृष्टा मयोद्यानभूमी रमणीया सुशोभना । अथ नन्दिमित्रं महाश्रावकं राजा अजितसेनो गाथाभिरध्यभाषत ।

ये जम्बुद्वीपे परिभोगमासी अधिमुक्तकचम्पकधानुष्कारिका ।
अशोकमुचिलिन्द तथैव पाटला सौगन्धिकाश्च सुमना च वार्षिका ॥
तदा पारियात्रा नदीतीरनिर्मिता सुवर्णवर्णा सद पक्षिणा अभूत् ।
मार्गं च ते दर्शयि अग्रबोधये
दिव्या मनोज्ञा मधुरस्वरांश्च
संश्रावयिष्यन्ति च नित्यकालम् ॥

अथ नन्दिमित्रमहाश्रावको राज्ञोऽजितसेनस्य गाथा भाषित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ राजा अजितसेनो भेरीं पराहन्ते स्म । (१२१) अथ तेन भेरीशब्देन समेत्यामात्यगणस्तं राजानमजितसेनमेवमाह । कस्यार्थे महाराज भेरी पराहता । अथ स राजा आह । हस्तिरथं च अश्वरथं च सज्जं कृतं स्यात् । अहमुद्यानभूमिं गमिष्यामि क्रीडनार्थाय । अथ ता अमात्यकोट्यो वचनं श्रुत्वा शीघ्रमेव तधस्तिरथमश्वरथं सज्जं कृतवत्यः । अथ तेन क्षणलवमुहूर्तमात्रेण राजाजितसेनो येन सोद्यानभूमिस्तेनोपसङ्क्रान्तः । स च नन्दिमित्रमहाश्रावकस्तेनैवोपसङ्क्रान्तो राजानमजितसेनमेवमाह । अस्मिन् पृथिवीप्रदेशे महाराज मम कुटिकं कारयितव्यं यत्राहं सन्निषण्णस्तव गृहे पिण्डपातं परिभोक्ष्यामि । अथ राजा अजितसेनो नन्दिमित्रमहाश्रावकमेवमाह । कीदृशं तव कुटिकं कारयितव्यम् । नन्दिमित्र आह । यादृशास्तव महाराज महाचित्तोत्पादश्रद्धाप्रसादास्तादृशं कुटिकं कारय । अथ राजा अजितसेनो ज्येष्ठामात्यमेवमाह । अस्मिन्नेव पृथिवीप्रदेशे कुटिकं कारय । अथ ज्येष्ठामात्यो राजानमेवमाह । कीदृशं महाराज कुटिकं कारयामि । राजा अजितसेन एवमाह । त्रिंशद्योजनानि दीर्घेण षड्योजनान्यूर्ध्वायां सप्तरत्नमयं मणिमुक्तिसञ्च्छादितं कुटिकं कारय । अथ सोऽमात्यः कुटिकं कारयति । सप्तरत्नमयं (१२२) मणिमुक्तिसञ्च्छादितं कारयित्वा येन राजा अजितसेनस्तेनोपसङ्क्रान्तो राजानमजितसेनमेवमाह । कृतं महाराज मया कुटिकं यादृशमाज्ञप्तम् । राजा आह । तत्रैव पृथिवीप्रदेशे चङ्क्रमः कारयितव्यश्चतुर्योजनानि दीर्घेण द्वे योजने विस्तारेण । अथ सोऽमात्यस्तं चङ्क्रमं कारयित्वा येन राजा अजितसेनस्तेनोपसङ्क्रान्तो राजानं गाथाभिरध्यभाषत ।

कृतं मया चङ्क्रमु सुष्ठु शोभनमाज्ञा त्वया यत्कृतपूर्वमेव च ।
सत्त्वान मोचेति प्रकृतिं शुभाशुभं विमोचये प्राणिन सर्वमेतत् ॥
अहो सुलब्धा प्रणिधीकृतं त्वया विमोचयी सर्वजगत्सदेवकम् ।
प्रणिधिं कृतं यत्त्वयमीदृशं भवे धर्मं प्रकाशेति मे धर्मभाणको ॥
निषण्ण स्थित्वा कुटिका च चङ्क्रमे आज्ञा कृतं यत्त्वय यादृशी कृता ।
स चङ्क्रमं चैव कृतं सुशोभनं मणिरत्नसञ्च्छादित तं च भूमिम् ॥

अथ राजा अजितसेनो येन स्वका राजधानी तेनोपसङ्क्रान्तः । अथ नन्दिमित्रमहाश्रावकः प्रतिनिवृत्य तत्रैव (१२३) कुटिके निषण्णो विकिरणं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापन्नोऽभूत् । अन्येन केशानन्येन नयानान्यन्येन दन्तानन्येन ग्रीवा अन्येन बाहू अन्येन हृदयमन्येनोदरमन्येनोरू अन्येन जङ्घे अन्येन पादौ समापन्नोऽभूत् ।
अथ स राजा अजितसेनः सप्ताहस्यात्ययेन तं भिक्षुं न पश्यति ।

अथ राजा ज्येष्ठकुमारमेवमाह । आगच्छ कुलपुत्र गमिष्यामि तां कुटिकाम् । येन स भिक्षुस्तेनोपसङ्क्रमिष्यामि । अथ स राजा सपुत्रो येन सा कुटिका तेनोपसङ्क्रान्तोऽभूत् । अथ स राजा अजितसेनस्तं भिक्षुमात्मभावं खण्डं खण्डं कृतं दृष्ट्वा संशयजातोऽभूत् । सन्त्रस्तरोमकूपजातो वस्त्राणि पाट्यन् परिदेवन् रुदनश्रुकण्ठः पुत्रमेवमाह । आनय पुत्र तीक्ष्णधारमसिम् । आत्मानं जीविताद्व्यवरोपयिष्यामि । अथ स राजकुमारः प्राञ्जलिं कृत्वा राजानं गाथाभिरध्यभाषत ।

मा शोकचित्तस्य भवे नृपेन्द्र मा वेदयी वेदनमीदृशानि ।
आत्मघातं करित्वा तु निरये त्वं गमिष्यसि ।
रौरवं नरकं चापि गमिष्यसि सुदारुणम् ॥
दक्षिणीयो अयं लोके जरव्याधिप्रमोचकः । (१२४)
न चायं घातितो यक्षैर्न भूतैर्न च राक्षसैः ।
बोधिसत्त्वोऽप्ययं लोके जरव्याधिप्रमोचकः ॥
दक्षिणीयो अयं लोके जरव्याधिप्रमोचकः ।
दुर्लभो दर्शनमस्य बोधिमार्गस्य दर्शकः ॥
कल्याणमित्रमयमासी तव कारणमागतम् ।
दक्षिणीयो अयं लोके सर्वसत्त्वसुखावहम् ॥
सर्वज्ञं पारमिप्राप्तं लोकनाथेन प्रेषितम् ।
दृढवीर्यं दृढस्थामं लोकनाथं महर्षिणम् ॥
यो नाम तस्य धारेति नासौ गच्छति दुर्गतिम् ।
अपायं न गमिष्यन्ति स्वर्गलोकोपपत्तये ॥

अथ स राजकुमारस्तं पितरं गाथा भाषित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ राजा अजितसेनः स्वकं पुत्रमेवमाह । कथं त्वं कुमार जानीषे यदयं भिक्षुः समाधिं समापन्नोऽभूत् । अथ स राजकुमार एवमाह । पश्य महाराज अयं भिक्षुर्बोधिसत्त्वसमाधिं समापन्नः सर्वक्लेशविनिर्मुक्तो भवसागरपारङ्गतः सर्वसत्त्वहितार्थं च मार्गं दर्शयते शुभम् । अथ स राजकुमारो राजानमेवमाह । आगच्छ तात चङ्क्रमं गमिष्यामः । अथ स राजा स च राजकुमारो बहुभिर्दारकशतैः सार्धं येन स चङ्क्रमस्तेनोपसङ्क्रान्तौ । अथ स भिक्षुस्ततः समाधेर्व्युत्थितो राजानमजितसेनमेवमाह । आगच्छ महाराज किं करोष्यस्मिन् स्थाने । (१२५)

अथ राजा तं भिक्षू दृष्ट्वा मौलिपट्टं राजकुमारस्य ददाति । तव राज्यं भवतु । धर्मेण पालये नाधर्मेण । राजकुमार आह । बहून्यसङ्ख्येयानि राजकार्याणि मया कृतानि । न च कदाचित्तृप्तिरासीत् । तव तात राज्यं भवतु । न मम राज्येन कार्यं न भोगेन नैश्वर्याधिपत्येन कार्यम् । तव राज्यं भवतु तात । धर्मेण पालये नाधर्मेणेति ।

अथ राजा येन स भिक्षुस्तेनोपसङ्क्रान्तः प्राञ्जलिरेवमाह ।

सुदुर्लभं दर्शनतुभ्यमार्षाः कृताञ्जलिः समभिमुखी नायकानाम् ।
मोक्षागमं दर्शनु तुभ्यमार्षाः सुदुर्लभं कर्मशतैरचिन्तियैः ॥
ये दर्शनं दास्यति तुभ्यमार्षा मुक्ता च सो भेष्यति कल्पकोटिभिः ।
न जातु गच्छे विनिपातदुर्गतिं यो नामधेयं शृणुते मुहूर्तम् ॥

राजा आह ।

निषद्य युग्ये रतनामये शुभे व्रजाम्यहं येन स राजधानीम् ।
ददाम्यहं भोजनु सुप्रभूतं ददाम्यहं काशिकवस्त्रमेतत् । (१२६)
सूक्ष्माणि जालानि च संहितानि यां चीवरां तुभ्य ददामि अद्य ॥

अथ स भिक्षू रत्नमये युग्ये गृहीत्वा येन राजधानी तेनोपसङ्क्रान्तः ।
सन्तर्पितो भोजनेन । अथ नन्दिमित्रमहाश्रावको राजानमजितसेनं गाथाभिरध्यभाषत ।

सन्तर्पितो भोजन सुप्रभूतं मृष्टान्नपानरसमुत्तमं शुभम् ।
ये भिक्षुसङ्घाय ददन्ति दानं ते बोधिमण्डेन चिरेण गच्छत ॥
सुदुर्लभं दर्शन नायकस्य न चिरेण सो गच्छति बुद्धक्षेत्रम् ।
अमितायुषस्य वरबुद्धक्षेत्रे सुखावतीं गच्छति शीघ्रमेतत् ॥

अथ नन्दिमित्रमहाश्रावकः अजितसेनस्य राज्ञो गाथा भाषित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ राजा अजितसेनो भेरीं पराहन्ति स्म । अथ तेन भेरीशब्देन सर्वास्ता अमात्यकोट्यो राजानमेवमाहुः । कस्यार्थे महाराज भेरी पराहता । राजा आह । सप्तमे दिवसे हस्तिरथमश्वरथं सज्जं कृतं स्यात् । अहं सप्तमे दिवसे जेतवनं नाम विहारं गमिष्यामि शाक्यमुनेस्तथागतस्यार्हतः सम्यक्सम्बुद्धस्य दर्शनाय वन्दनाय पर्युपासनाय धर्मश्रवणाय (१२७) । अथामात्यकोट्यस्तं राजानमजितसेनमेवमाहुः । कृतमस्माभिः महाराज हस्तिरथमश्वरथं सज्जम् । अथ राजा अजितसेनो हस्तिरथे अवरुह्य तं च नन्दिमित्रमहाश्रावकं रत्नमये रथे अवरोह्य येन जेतवनं विहारस्तेनोपसङ्क्रान्तः । अथ भगवान् राजानमजितसेनं दूरत एवागच्छन्तं दृष्ट्वा तान् सर्वश्रावकानामन्त्रयत । सर्वैर्नानाऋद्धिविकुर्वितं दर्शयितव्यम् । अथ ते सर्वे महाश्रावका ज्वालामालं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापन्ना अभूवन् । अथ राजा दूरतस्तं ज्वालामालं दृष्ट्वा नन्दिमित्रमहाश्रावकमेवमाह । कस्यार्थे इमं पर्वतं ज्वालामालीभूतं पश्यामि । नन्दिमित्र आह । अत्र शाक्यमुनिस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धः स्थितिं ध्रियते यापयति धर्मं च देशयति । ते च बोधिसत्त्वा ज्वालामालं नाम बोधिसत्त्वसमाधिं समापन्नाः । अथ राजा अजितसेनो हस्तिरथादवतीर्य पादाभ्यां पुत्रसहस्रेण सार्धं येन भगवांस्तेनोपसङ्क्रान्तः । अथ भगवान् सुवर्णवर्णेन कायेन व्यामप्रभया चङ्क्रमते स्म । अथ राजा अजितसेनो भगवतो रूपवर्णलिङ्गसंस्थानं दृष्ट्वा मूर्च्छित्वा धरणितले निपतितः । अथ भगवान् सुवर्णवर्णं बाहुं प्रसार्य तं राजानमुत्थापयति स्म । उत्तिष्ठ महाराज कस्यार्थे प्रपतितः । राजा आह । (१२८)

बहूनि कल्पानि अचिन्तियानि जातीशताकोटि अचिन्तियानि ।
न मे कदाचिदिह दृष्टरूपं त्वं लोकनाथो वरदक्षिणीयो ॥
त्वं सार्थवाह जरव्याधिमोचकं सुवर्णवर्णं वरलक्षणाङ्गम् ।
द्वातृंशता लक्षणधारिणं मुने नासौ कदाचिद्व्रजते अपायभूमिम् ।
यो लोकनाथस्य हि रूपु पश्ये त्वं लोकनाथा शिरसा नमस्यामी ॥

अथ राजा अजितसेनः कृताञ्जलिः भगवन्तमेवमाह । अहं भगवन् तव शासने प्रव्रजिष्यामि । अथ भगवान् तुष्ट उदग्र आत्तमनाः प्रमुदितः प्रीतिसौमनस्यजातः । अलब्धलाभा ये तत्र मम शासनं वैस्तारिकं भवति । तं राजानमजितसेनमेवमाह । गच्छ त्वं महाराज स्वगृहे सप्तमे दिवसे आगमिष्यामि ।

अथ राजा अजितसेनस्तुष्ट उदग्र आत्तमनाः प्रमुदितः प्रीतिसौमनस्यजातस्तं कल्याणमित्रं भिक्षुं पुरतःस्थाप्य स्वगृहं गत्वा सर्वानमात्यानामन्त्रयते स्म । सर्वैर्ग्रामनगरनिगमजनपदैः पथं शोधयितव्यं गृहे गृहे ध्वजान्युच्छ्रापितव्यानि गृहे गृहे रत्नमयानि (१२९) कुम्भानि परिपूरयितव्यानि । तदा तैः सर्वैरमात्यैराज्ञातम् । सर्वग्रामनगरनिगमजनपदैः पथं शोधितं ध्वजान्युच्छ्रापितानि रत्नमयानि कुम्भानि परिपूरितानि । यत्र राजा अजितसेनः प्रतिवसति तत्र द्वादशकोट्यो ध्वजानामुच्छ्रापिता द्वादशकोट्यो रत्नमयानां कुम्भानां परिपूरिताः । यावत्सप्तमे दिवसे तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धः शारिपुत्रमौद्गल्यायनानन्दपूर्णमैत्रायणीपुत्रप्रमुखैर्महाश्रावकसङ्घैः परिवृतः पुरस्कृतः अजितसेनस्य राज्ञो राजधानीमनुप्राप्तः । अथ राजा अजितसेनः पुष्पपिटकं गृहीत्वा कल्याणमित्रं पुरतःस्थाप्य भगवन्तं पुष्पैरवकिरन् भगवन्तमेवमाह । अनेन कुशलमूलेन सर्वसत्त्वा अनुत्तरां सम्यक्सम्बोधिमभिसम्पद्यन्ते । अथ राज्ञा अजितसेनेन आसनानि प्रज्ञप्तानि । तस्य भगवतः सिंहासनं प्रदत्तम् । अथ भगवान् सिंहासने निषण्णो राज्ञोऽजितसेनस्य धर्मान् देशितवान् । अथ राज्ञा अजितसेनेन प्रभूतेनाहारेण खादनीयेन भोजनीयेन सन्तर्पितः । अथ राजा अजितसेनो ज्येष्ठकं राजकुमारं ददाति । इमं राजकुमारं प्रव्राजय । तदहं पश्चात्प्रव्रजिष्यामि । अथ भगवानायुष्मन्तमानन्दमामन्त्रयते स्म । गच्छानन्द इमं राजकुमारं प्रव्राजय । (१३०) अथायुष्मतानन्देन स राजकुमारः प्रव्राजितः । सह प्रव्रजितमात्रेण अर्हत्फलं प्राप्तमभूत् । सर्वबुद्धक्षेत्राणि पश्यति स्म । अथ स राजकुमारोऽन्तरीक्षगतस्तं
पितरं गाथाभिरध्यभाषत ।

मा विलम्ब कुरुते तात मा खेदं किञ्चि यास्यसि ।
अहो सुलब्धं सुगतान दर्शनमहो सुलब्धं सुगतान लाभम् ॥
अहो सुलब्धं परमं हि लाभं प्रव्रज्यलाभं सुगतेन वर्णितम् ।
संसारमोक्षो सुगतेन वर्णितं प्रव्रज्य शीघ्रं म विलम्ब तात ॥
मा खेदयी लोकविनायकेन्द्रं
सुदुर्लभं लब्ध मनुष्यलाभं सुदुर्लभं दर्शनु नायकानाम् ।
शीघं च प्रव्रज्य मया हि लब्धं प्राप्तं मया उत्तममग्रबोधिम् ।
श्रुत्वा न राजा तद पुत्रवाक्यं स प्रव्रजी शासनि नायकस्य ॥

अथ राजकुमारोऽन्तरीक्षगतो गाथां भाषित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ राजा अजितसेनः पुत्रस्य वाक्यं श्रुत्वा तुष्ट उदग्र (१३१) आत्तमनाः प्रमुदितः प्रीतिसौमनस्यजातो भगवन्तमुद्दिश्य विहारं कारयति स्म । तूर्यकोट्योऽनुप्रदत्ताः । अन्तःपुरसहस्रमस्यास्त्रीन्द्रियमन्तर्हितपुरुषेन्द्रियं प्रादुरभूत् । अथ राजा अजितसेनो भगवतः शासने प्रव्रजितोऽभूत् । ताश्चामात्यकोट्यो भगवतः शासने प्रव्रजिता अभूवन् । तच्चान्तःपुरपुरुषसहस्रं प्रव्रजितमभूत् । भगवान् राजानमजितसेनं प्रव्राज्य येन जेतवनं विहारस्तेन गमनमारब्धवान् ।

अथायुष्मानानन्दो भगवन्तमेवमाह । अयं राजा अजितसेनो राज्यं परित्यज्य विहारं कारयित्वा भगवतः शासने प्रव्रजितोऽभूत् । अस्य कीदृशं कुशलमूलं भविष्यति । भगवानाह । साधु साधु आनन्द यत्त्वया परिकीर्तितम् । अयं राजा अजितसेनो मम शासने प्रव्रजितो भविष्यति । अनागतेऽध्वन्यपरिमितैः कल्पैरचिन्त्यैरपरिमाणैरजितप्रभो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धो लोके भविष्यति विद्याचरणसम्पन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवानां च मनुष्याणां च बुद्धो भगवान् । आनन्द आह । अयं नन्दिमित्रमहाश्रावको राज्ञः कल्याण मित्रमभूत् ।
किदृशं वास्य कुशलमूलं भविष्यति । भगवानाह । (१३२) अयमानन्द नन्दिमित्रमहाश्रावकस्तत्रैव कालसमये नन्दिप्रभो नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्धो लोके भविष्यति । आनन्द आह । कीदृशं भगवन् तेषां तथागतानां बुद्धक्षेत्रं भविष्यति । भगवानाह । अपरिमितगुणसञ्चया नाम सा बुद्धक्षेत्रं भविष्यति यत्रेमे तथागता भविष्यन्ति । आनन्द आह । य इमं धर्मपर्यायं सकलं समाप्तं पश्चिमे काले पश्चिमे समये सम्प्रकाशयिष्यति तस्य कीदृशः पुण्यस्कन्धो भविष्यति । भगवानाह । यदा मयानन्द दुष्करकोटिनियुतशतसहस्राणि चरित्वा बोधिरभिसम्बुद्धा तदा ते सत्त्वा बोधिमभिसम्भोत्स्यन्ते । य एतद्धर्मपर्यायात्चतुष्पदिकामपि गाथां श्रोष्यन्ति अवैवर्तिकाश्च ते सत्त्वा भविष्यन्त्यनुत्तरायां सम्यक्सम्बोधौ । आनन्द आह । य इमं धर्मपर्यायं धर्मभाणकाः सम्प्रकाशयिष्यन्ति तेषां कीदृशं कुशलमूलं भविष्यति । भगवानाह । शृणु आनन्द राजा भविष्यति चक्रवर्ती चतुर्द्वीपेश्वरः । य इमं धमपर्यायं सकलं समाप्तं सम्प्रकाशयिष्यन्ति मुक्ताश्च भविष्यन्ति जातिजराव्याधिपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासेभ्यः परिमुक्ता भविष्यन्ति । आनन्द आह । ये पश्चिमे काले पश्चिमे समये सत्त्वा इमं धर्मपर्यायं प्रतिक्षेप्स्यन्ति न पत्तीयिष्यन्ति तेषां का गतिर्भविष्यति कः परायणम् । (१३३) भगवानाह । अलमलमानन्द । मा मे पापकं कर्मस्कन्धं परिपृच्छ । न मया शक्यं परिकीर्तयितुम् । अन्यत्र बुद्धकोटिभिर्नशक्यं परिकीर्तयितुम् । आनन्द आह । परिकीर्तय भगवन् परिकीर्तय । सुगतो भगवानाह । श्रुणु आनन्द सद्धर्मप्रतिक्षेपकस्य गतिं
परिकीर्तयिष्यामि । रौरवे महानरके हाहहे महानरके अवीचौ महानरके तिर्यग्योनौ यमलोके च प्रेतविषये बहूनि कल्पसहस्राणि दुःखमनुभवितव्यम् । यदि कदाचिन्मनुष्यलोके उपपत्स्यते दीर्घशुष्कतालुकण्ठो भविष्यति । द्वादशयोजनानि तस्य जिह्वा भविष्यति । द्वादशहल्यानि प्रवहिष्यन्ति ये एवं वागभाषिष्यन्ते । मा भोः कुलपुत्रा भोः क्वचित्सद्धर्मं प्रतिक्षेपष्यथ । सद्धर्मप्रतिक्षेपकस्य एवं गतिर्भवति । आनन्द आह । केन हेतुना भगवन् सद्धर्मः प्रतिक्षिप्तो भवति । भगवानाह । ये सत्त्वाः पश्चिमे काले पश्चिमे समये एतेषां सूत्रानुधारकाणां धर्मभाणकानामाक्रोशिष्यन्ति परिभाषिष्यन्ते कुत्सयिष्यन्ति पंसयिष्यन्ति तस्य धर्मभाणकस्य दुष्टचित्तमुत्पादयिष्यन्ति तेभ्यः सद्धर्मः प्रतिक्षिप्तो भविष्यति । यः सत्त्वः (१३४) त्रिसाहस्रमहासाहस्र्यां लोकधातौ सत्त्वानामक्षीण्युत्पाटयेतयं ततो बहुतरमपुण्यस्कन्धो भवेत् । एवमेव य एतेषां सूत्रधारकाणां धर्मभाणकाणां दुष्टचित्तप्रेक्षिता अयं ततो बहुतरमपुण्यस्कन्धं प्रसविष्यते ।

अथ आनन्दो भगवतो गाथाः प्रत्यभाषत ।

बहुसूत्रसहस्राणि श्रुतं मे शास्तुसम्मुखात् ।
न चमे ईदृशं सूत्रं श्रुतपूर्वं कदाचन ॥
परिनिर्वृतस्य शास्तुस्य पश्चात्काले सुभैरवे ।
इदं सूत्रं प्रकाशिष्ये धारयिष्ये इमं नयम् ॥
यत्र सूत्ररत्ने अस्मिं पश्चात्काले भविष्यति ।
रक्षां करिष्यामि तेषां पश्चात्काले सुभैरवे ॥
प्रतिक्षिपिष्यामि नेदं गम्भीरं बुद्धभाषितम् ॥

अथायुष्मानानन्दो भगवतो गाथा भाषित्वा तूष्णीं स्थितोऽभूत् । अथ काश्यपो महाश्रावको भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।

सुवर्णवर्णं वरलक्षणाङ्गं द्वात्रिंशता लक्षणधारिणं जिनम् ।
सुभाषितं सूत्र महानुभावगं गम्भीरधर्मं निपुणं सुदुर्दृशम् ॥ (१३५)
प्रकाशितं सूत्रमिदं निरुत्तरं मा पश्चकाले परिनिर्वृते जिते ।

धारिष्ये मं सूत्रनयं निरुत्तरम् ।
अथायुष्मान् शारद्वतीपुत्रो भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।
नमोऽस्तु ते बुद्ध महानुभाव प्रकाशितं सुत्रमिदं निरुत्तरम् ।
परिनिर्वृतस्य तव लोकनायका लिखिष्यति सूत्रमेतं निरुत्तरम् ॥
न चापि सो गच्छति दुर्गतीभयं स्वर्गं च सो गच्छति क्षिप्रमेतत् ॥

अथायुष्मान् पूर्णो मैत्रायणीपुत्रो भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।

कृतज्ञो बहुसत्त्वानां मोचको दुर्गतीभयात् ।
प्रकाशितं त्वया सूत्रं गम्भीरं बुद्धदक्षिणम् ॥
अहं हि पश्चिमे काले निर्वृते त्वयि नायके ।
इदं सूत्रं प्रकाशिष्ये हिताय सर्वप्राणिनाम् ॥
इति ।

अथ ब्रह्मा सहाम्पतिर्भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषत ।

नमोऽस्तु ते बुद्ध महानुभावा प्रकाशितं सूत्रमिदं त्वया शुभम् । (१३६)
परिनिर्वृतस्य तव लोकनायक रक्षां करिष्यामि ह सूत्ररत्ने ॥

अथ चत्वारो महाराजा भगवन्तं गाथाभिरध्यभाषन्त ।

अहो सुरम्यं वरसूत्ररत्नं प्रकाशितमीदृश पश्चकाले ।
..................सूत्ररत्नं प्रकाशितं पश्यति पश्चकाले ॥
सुगतान वै लोकविनायकानामहं हि धारिष्यं सूत्ररत्नम् ।
रक्षां करिष्याम्यह सूत्ररत्नमिमवोचद्भगवानात्तमना ॥
सा च सर्वावती पर्षद्भगवतो भाषितमभ्यनन्दत् ।

अजितसेनव्यकरणनिर्देशो नाम महायानसूत्रं समाप्तम् ॥

देयधर्मोयं बालोसिंहेन सार्ध भार्याजाजतित्रन सार्धं मातापित्रोः परमदुष्कर्त्रोः सार्धं क्षीणीएन अखिलोटिएन दिशोटजाज मङ्गलि.......
उत्रयन्नगर्विदोटिएन वट्ररि-खुशोटि-खूशोगोटिएन सार्धं सर्वसत्त्वैः सर्व...... भिर्यत्र पुण्य तद्भ......
सर्वसत्त्वानामनुत्तरः...... सार्धं परमकल्याणमित्रस्थिरबन्धुएन । लिस्वितमिदं पुस्तकं धर्मभाणकनरेन्द्रदत्तेन । �
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>smve1wxv97ea5pos80uw51cptdxxkvk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अमोघपाशहृदयसूत्रम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125258</id>
    <revision>
      <id>340799</id>
      <parentid>340706</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:25:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="34942" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अमोघपाशहृदयसूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;
॥ आर्य अमोघपाशहृदय नाम महायानसूत्रम् ॥

॥ ओं नमो भगवते आर्य अमोघपाशहृदय ॥

एवं मया श्रुतम् - एकस्मिन् समये भगवान् पोतलके पर्वते विहरति स्म । आर्यावलोकितेश्वरस्य भवने अनेकशालतमालचम्पकाशोकातिमुक्तक नानावृक्षसमलङ्कृते । महताभिक्षुसंघेन सार्द्धमष्टादशभिर्भिक्षुसहस्रैः । नवनवतिभिश्च बोधिसत्त्वकोटिनियुतशतसहस्रैः । अनेकैश्च शुद्धावासिकैर्देवपुत्र कोटिनियुतशतसहस्रैः परिवृतः पुरस्कृत ईश्वरमहेश्वरब्रह्मकायिकान् देवपुत्रानधिकृत्य धर्म देशयति स्म ।

अथ खलु आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्व उत्थायासनादेकां समुत्तरासंगं कृत्वा दक्षिणं जानुमण्डलं पृथिव्यां प्रतिष्ठाप्य येन भगवान् तेनाञ्जलिं कृत्वा प्रणम्य प्रहसितवदनो भूत्वा भगवन्तमेतदवोचत् ।

अस्ति मम भगवनमोघपाशराजन्नाम हृदयं यन्मया पूर्व्वमेकनवतिमे कल्पे विलोकितायां लोकधातौ लोकेन्द्रराजो नाम तथागतस्य सकाशादुद्गृहीतम् । येन भगवन्नीश्वर देवमहेश्वर देवपुत्रप्रमुखानि वहूनि शुद्धावासिकायिक देवपुत्रप्रमुखान्यनेकदेवपुत्रशतसहस्राणि समादापितान्यनुत्तरायां सम्यक्सम्बोधौ असंमोहज्ञानव्यूहप्रमुखानि च मया दशसमाधिशतसहस्राणि प्रतिलब्धानि । यस्मिंश्च पुन र्भगवन् पृथिवी प्रदेशे इदममोघपाशहृदयं प्रचरेत् । वेदितव्यं भगवन् स्तस्मिन् पृथिवीप्रदेशे ईश्वरमहेश्वरब्रह्मकायिकप्रमुखानि द्वादशदेवपुत्रशतसहस्राणि रक्षावरणगुप्तये स्थास्यन्ति । चैत्यसम्मतो भगवन् पृथिवीप्रदेशो भविष्यति । यत्रेदममोघपाशहृदयं प्रचरिष्यति । अनेक बुद्धकोटि नियुतशतसहस्रावरोपितकुशलमूलास्ते भगवन् सत्त्वा भविष्यन्ति । य इदंमदीयममोघपाशहृदयं श्रोष्यन्ति । यः कश्चिदभगवन् किल्विषकारी स्यात् । सर्व्वपापास्पदः पापधर्म्मसमाचारः आर्यापवादकः सधर्मप्रतिक्षेपकः । अवीचिपरायणः सर्वबुद्धबोधिसत्त्व आर्य श्रावकप्रत्येक बुद्ध प्रतिक्षेपकः । स चेद्विप्रसारं गच्छेत् । आपभ्यां सम्वरमापद्यते ।

यस्यैव तावद्भगवनेकोपवाहो जापेन इहैव जन्मनि तत्कर्म विशुध्यति । परिक्षयं गच्छति वान्तिभवति । एकाहिकेन ज्वरेण द्वाहिकेन त्राहिकेन वा चातुर्थिकेन वा एवं सप्ताहि केन वा ज्वरेण । अक्षिशूलेन वा कर्ण शूलेन वा नासाशूलेन वा । दंतोष्ठशूलेन वा जिव्हाशूलेन वा । तालुशूलेन व हृदयशूलेन व उदरशूलेन वा पार्श्वशूलेन वा कटिशूलेन वा अङ्गप्रत्यङ्गशूलेन वा अर्शग्रहणीशूलेन वा अतिसारेण वा हस्तपादवेद नया वा शिरोरुजा व वलाहकश्चित्र कुष्ठश्रियर्च्चिका किरीमलोहलिङ्गलग्रहभगण्डलविस्फोटक अपस्मार काखोर्द्दख्यै र्वाकृतापकृत्यैवा वंन्धनं वन्धनताडन तर्ज्जना भूताख्यनैर्वा । संक्षेपतो भगवन् कायपीडयावा चित्तपीडया वा दुस्वप्नदर्शनं वा तत्कर्मपरिक्षयं गच्छति । पर्यवदानं गच्छति । प्रागेव शुद्धसत्त्वानां श्रद्धाधिमुक्तिकानां यदि भगवन् चतस्रः परिषदश्चत्वारो वर्णा यामा या साथेनापिय इदमदियम अमोघपाशहृदयं श्रोष्यन्ति । उद्ग्रहीष्यन्ति धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति लिखिष्यन्ति लिखापयिष्यन्ति पर्यवाप्स्यन्ति अन्येषां सत्त्वानां श्रावयिष्यन्ति अन्तस्तिर्यग्योनिगतानां वा सत्त्वानां कर्णापूटस्थित्वा कर्णजापं दाष्यन्ति । इमानिच मन्त्रपदानि चिन्तयिष्यन्ति । अप्रतिक्षेपतः असंप्रभवतः । अविरंगमतः अकरणतः निःक्लेशतः समचिन्ताक्षेपकः विरहितपंचस्कन्धस्वभावेन । अनेन योगेन बुद्धानुस्मृतिः कर्त्तव्या । तेषां दशभ्यो दिग्भ्यो बुद्धसहस्रं संमुखं दर्शनं करिष्यन्ति । अत्ययदेशनां च करिष्यन्ति । पेयालम् । यावत्पुस्तकलिखितं वा कृत्वा गृहे स्थापयिष्यन्ति । किं बहुना भगवन्नन्योन्यश्रद्धया वा श्रोष्यन्ति । स्वामिभयेन वा
परानुत्तरा वा । उच्चग्धनहेतुना वा श्रोष्यन्ति । ज्ञातव्यमिति भगवन् पण्डिते नार्यावलोकितेश्वरस्यानुभावेन तेषां कर्णपुटे शब्दो निश्चरति ।

तद्यथापि नाम भगवन् कश्चिदेवपुरूषश्चन्दनं वा कपूरं वा कस्तुरिकं वा आकृष्य परिभाष्य शिलायां वा पिष्ट्वा आत्मानं लेपयेत् । न तस्य चन्दनस्य कपुरकस्य कस्तुरिकाया वा । एवं भवत्यनामाकृष्टः परिभाषितो वा गन्धेनाति क्रमिष्यामिति । अपि च गन्ध एव स एव मेव भगवनिदं मदोयममोघपाशन्नाम हृदयं यः कश्चिदुद्ग्रास्द्य उल्लाप्य । पेयालम् । यावत्मायाशब्देनापाथेये नापि पूजयेत । तेषां भगवन खकानां सत्त्वानां स एव कुशलमूल हेतुर्भविष्यति । यत्र यत्रोपपत्स्यन्ते तत्र तत्र विरहिताश्च भविष्यन्ति । शीलसमाधिप्रज्ञापुण्यसम्भारगन्धेन शीलसौगन्धिकमेव करोति । यः कश्चित्भगवन् कुलपुत्रो वा कुलदुहिता वा भिक्षुर्वा भिक्षुणी वा उपाशको वा उपाशिका वा । तदन्यो वा कश्चिदमोघपाशहृदयमुद्दिस्यशुक्लाष्टम्यामुपवासं कुर्यात् । सप्तवारानमोघपाशहृदयमनालपतः आवर्त्तयेत् । तस्य भगवन् दृष्ट एव धर्म्म विशतिरनुशंसः प्रतिकांक्षितव्याः । कतमे विंशतिः? यदुत रोगाश्चास्य कायेनोपपत्स्यन्ते । उत्पनाश्चास्य रोगाः कर्म्मवशेन शीघ्रं प्रसमं यास्यन्ति । स्निग्धमनोज्ञसाश्लक्ष्लगात्र श्च भविष्यति । वहुजनप्रियश्च भविष्यति । गुप्तेन्द्रिर्याऽर्थ प्रतिलम्भश्च भविष्यति । उत्पन्नांश्चऽर्थेम्यो प्रतिलप्स्यते ।

अग्निना दह्यन्ते नोदकेन ह्रीयन्ते । राजा न शक्नोति मनसा पापहर्तुम् । कर्मान्तश्चास्य स्फीता भवन्ति । नाशनिनोदकभयं भविष्यति । न वातवृष्टिभयं भविष्यति । सप्तवारान अमोघपाशहृदयेन भस्मोदकं वा परिजप्य दिगविदिगूर्द्धं च क्षेत्रस्य वन्धो दातव्य । सर्वोपद्रवा उपशमिस्यति । न ओजोहारा ओजोपहरन्तुं शक्नुवन्ति । सर्वसत्त्वानां प्रियो भविष्यति । मन आपश्च भविष्यति । शत्रु भयं चास्य न भविष्यति । उत्पन्नचास्य शत्रु भयं शीघ्रं प्रशमं यास्यति । न चास्य मनुष्यभयं भविष्यति । न काखोर्द्धभयं न चास्य डाकिनीभयं न चास्य तीव्राः क्लेशोपक्लेशा भविष्यन्ति । नाग्निना न शस्त्रेणविषेणं कालं करिष्यन्ति । देवताचास्य सतत समितं रक्षावरणगुप्तये स्थास्यन्ति । यत्र यत्रोपपत्स्यन्ते तत्र तत्राविरहितश्च भविष्यति मैत्रीकरूणामुदितोपेक्षायाः । इमे विशतिरनुशंसाः प्रतिकांक्षितव्यः ।

अपरानष्टौ धर्मान् प्रतिलप्स्यन्ते । कतमानष्टौ? मरणकालसमये आर्यावलोकितेश्वरो भिक्षुरूपेण सम्मुखदर्शनं दास्यन्ति ॥ १ ॥ ससुखेनकालं करिष्यति ॥ २ ॥ न भ्रान्तदृष्टिर्भविष्यति ॥ ३ ॥ न हस्तविक्षेपं करिष्यति ॥ ४ ॥ न पादविक्षेपं करिष्यति ॥ ५ ॥ नोच्चारणन्नप्रस्रावं न चारूढ कालं करिष्यति ॥ ६ ॥ सुखप्रतिष्ठित स्मृतिर्भविष्यति ॥ ७ ॥ नाधोमुखकालं करिष्यति ॥ ८ ॥ मरणकाले अक्षयप्रतिभानं चास्य भविष्यति । यत्र चास्य बुद्धक्षेत्रे प्रणिधिस्तत्रोपपत्तिर्भविष्यति । अविरहितश्च कल्यानमित्रा भविष्यन्ति । दिने दिने त्रिष्कालं त्रिणि वारान् परिआवर्त्तयितव्यम् ।

मद्यमांसपालाण्डुगुं कृतोच्छिष्ठं विषयर्धिनाज्यते वर्ज्जयितव्यम् । अयं चामोघपाशहृदयो नाम धर्मपर्यायः सर्वसत्वानां च वलावलं ज्ञात्वा श्रावयितव्यम् । आचार्यमुष्टिर्न कर्त्तव्याः । यस्माद्विगतो मलमात्सर्योब्यापगतो बोधिसत्त्वा भवन्ति । सत्वानामार्थकरणेन बुद्धबोधिः प्राप्यते बोधिरित्युच्यते प्रज्ञासत्त्व इत्युपायः ॥ एतौ द्वौधर्म्मी सत्त्वार्थे नैव प्राप्यते । सचेत्मे भगवननुजानी यात् । इदं हृदयं तथागतस्य पुरतः कीर्त्त येयं चतसृणां पर्षदामर्थायबोधिसत्त्वं महासत्त्वमेतदवोचत । भाषत्वं शुद्धसत्त्वाय यस्येदानिं काल मन्यसे ।

अनुमोदितं तथागतेन पश्चिमे काले पश्चिमे समये बोधिसत्त्वयानिकानां पितृकार्यकरिष्यन्ति । अथ खलु आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्वोऽनिभिषनयनो भूत्वा भगवन्त मेतदबोचत । शृणु मे भगवन् सर्वबोधिसत्त्व नमस्कृतमिदं विमोक्षमुखमण्डलं बहुजनहिताय बहुजनसुखाय लोकानुकम्पायै महतो जनकायस्यार्थाय हिताय सुखाय ॥ नामस्त्र्यध्वानुगतप्रतिष्ठितेभ्य सर्वबुद्धबोधिसत्त्वेभ्यो नमः प्रत्येकबुद्धार्यश्रावक संघेभ्योऽतीतानागतप्रत्युत्पन्नेभ्यो नमः सम्यग्गतानाम् । नमः सम्यकप्रतिपन्नाना । नमः शारद्वतीपुत्राय महादानपतये । नमः आर्यामैत्रेयप्रमुखेभ्यो महाबोधिसत्त्वसंघेभ्यः नमोऽतीतानागतप्रत्युत्पन्नेभ्यस्तथागतेभ्योऽर्हत्संम्यकसम्बुद्धेभ्यो । नमः सुवर्णवर्णप्रभाय तथाअगताय । नमः सिंहविक्रीडीतराजाय तथागताय । नमो विपश्विने तथागताय । नमः शिखिने तथागताय अर्हते सम्यक्सम्बुद्धाय । नमो विश्वभुवे तथागताय । नमः क्रकुच्छन्दाय तथागताय । नमः कनकमुनये तथगताय । नमः काश्यपाय तथागताया । नमः शाक्यमुनये तथगतार्यार्हते सम्यक्सम्बुद्धाय ॥ तद्यथा ॥

ओं मुने मुने महामुनये स्वाहा । ओं समे समे महासमे रक्ष रक्ष मां सर्वसत्त्वानांच सर्वपापप्रसमने स्वाहा ॥ ॥ ॥ नमः सुपरिकीर्त्तित नाम धेयाय तथागताया । नमः समन्तावभासविजितसंग्रामश्रिये तथागताय । नमः इन्द्रकेतुध्वजश्रिये तथागताय अर्हते सम्यक्सम्बुद्धाय । नमो विक्रान्तगामिने तथागतायार्हते सम्यक्सम्बुद्धाय । नमो बुद्धाय नमो धर्माय नमः संघाय । नमो अतीतानागत प्रत्युत्पन्नेभ्यो बुद्धेभ्यो भगवद्भ्यः ॥ तद्यथा ॥

स्मृतिवर्द्धनि गतिवर्द्धनि धृतिवर्द्धनि प्रज्ञावर्द्धनि प्रतिभानवर्द्धनि ध्यानवर्द्धनि समर्यवर्द्धनि सर्वबोधिपक्षधर्म्मवर्द्धनि सकलबुर्द्धधर्मपरिपूणीये स्वाहा ॥ ॥ नमो रत्नत्रयाय नमो आर्यावलोकितेश्वराय बोधिसत्त्वाय महासत्त्वाय महाकारूणिकाय । एभ्यो नमस्कृत्वा इदमार्यावलोकितेश्वरमुखोङ्गीर्णममोघपाशराजन्नाम हृदयं तथागत संमुखभाषितं महता पर्षत मध्ये अहमिदानिंमावर्त्तयिष्ये सिध्यन्तु मे मन्त्रपदा सर्व्वकार्याणि ।
सर्वभयेभ्यो मम सर्वसत्त्वानांच रक्षा भवतु ॥ तद्यथा ॥

ओं चर २ चिरि २ चुरू २ मर २ मिरि २ मुरू २ महाकारूणिक । सर २ सिरि २ सुरू २ चुरू २ चिरि २ विरि २ पिरि २ मिरि २ महापदाहस्त । कल २ किलि २ कुलु २ महाशुद्धसत्वा । बुद्धय २ बोध २ बोधि २ बोधय २ कण २ किणि २ कुणु २ परमशुद्धसत्त्व । कर २ किरि २ कुरू २ महास्थामप्राप्त ॥ चल २ संचल २ विचल २ एटट २ भर २ भिरि २ भुरू २ तर २
तिरि २ तुरू २ एहि महाकारूणिक । महापशुपतिवेशधर । धर २ धिरि २ धरू २ तर २ सर २ चर २ पर २ वर २ मर २ लर २ हर २ हाहा हीही हूहू ॥

ओं कार ब्रह्मेश धर । धर २ धिरि २ धुरू २ तर २ सर २ चर २ पर २ वर २ हर हरा रस्मिसहस्रप्रतिमण्डिशरीरा । ज्वेल २ तप २ भास २ भ्रम २ भगवन सोमादित्य यमवरूणकुवेरब्रह्मेन्द्रवायुअग्निधनद ऋषि देवगणेभ्यर्चितचरण । सुरू २ चुरू २ मुरू २ धुरू २ सनत्कुमाररुद्रवासवविष्णुधनदवायुअग्नि ऋषि नायकविनायक । बहुविविधवेशधर । धर २ धिरि २ धुरू २ तर २ थर २ धर २ पर २ लर २ हर २ यर २ सर २ वर २ वरदायक समन्तावलोकित लोकेश्वर त्रिभुवनेश्वरसर्व्वगुण समलङ्कृत अवलोकितेश्वर । मुहु २ मुरू २ मुय २ मुंच २ रक्ष २ मां सर्वसत्वानांच सर्वभयैभ्यः सर्वोपद्रवेभ्यः सर्वोपसगेभ्यः सर्वग्रहेभ्यः सर्वव्याधिभ्य । सर्वविषेभ्यः सर्वज्वरेभ्यः ।

एवं वन्ध वन्धन ताडन तर्ज्जन राज तस्कराग्न्यूदक विषशस्त्रपरिमोचक ॥ कण २
किणि २ कुणु २ चर २ चिरि २ चुरू २ इन्द्रियबलबोध्यङ्गचतुरार्यसंप्रकाशक ॥ तम २ दम २ सम २ मस २ धम २ महकारूणिक महातमोन्धकारविधमन षड्पारमिता परिपूरक ॥ मल २ मिलि २ मुलु २ । ट ट ट ट । ठ ठ ठ ठ । डि डि डि डि । टु टु टु टु । ठि ठि ठि ठि । धु धु धु धु । एनेय चर्मकृतपरिकर । एहे हि महाकारूणिक । ईश्वर महेश्वर महाभूत गणसंभंजक । कर २ किरि २ कुरू २ पर २ हर २ हिरि २ वर २ सर २ कर २ कट २ किटि २ कुटु २ मट २ । महाशुद्धसत्त्व विषयनिवासिन महाकारूणिक श्वेतयज्ञोपवितरत्न मकुट मालाधर । सर्वज्ञशिरसि कृत जटामकुट महाद्भुत कमलालङ्कृत करतलध्यानसमाधिविमोक्षमप्रकम्प्य बहुसत्त्व सन्ततिपरिवारक । महाकारूणिक्सर्वकर्माबरणविशोधक । सर्वज्ञज्ञानपरिपूरक । सर्वव्याधिपरिमोचक । सर्वसत्त्वान् परिपूरक । सर्वसत्त्वसमा स्वासनकराय नमो स्तुते स्वाहा ॥ अमोघाय स्वाहा । अमोघपाशाय स्वाहा । अजिताय स्वाहा । अपराजिताय स्वाहा । अमिताभाय स्वाहा । अमिताभसुताय स्वाहा । मारसैन्यप्रमर्द्दनाय स्वाहा । अभयप्रदाय स्वाहा । यमाय स्वाहा । विजयाय स्वाहा । जय विजयाय स्वाहा । इदंचमेकर्म कर नमो स्तुते स्वाहा । ओं रण रण ओं फट्स्वाहा । ओं जय हुं फट्स्वाह । ओं जुपि स्वाहा । ओं जय स्वाहा । ओं ह्रीः त्रैलोक्यविजयामोघपाशप्रतिहत ह्रीं हः हूं फट्स्वाहा । ओं वसुमति स्वाहा । ओमारोलीक स्वाहा । ओं बहुले बहुले स्वाहा । ओमारोलिक ह्रीं ह्रीं हूं फट्स्वाहा ॥ ॥

सर्षपरवदिरकीलकाद्यैः सर्वज्वरेषु सूत्रकं वन्धयितव्यं सर्वव्याधिषु घृततैलमुदकं वा परिजप्य दातव्यम् । काखोर्दच्छेदनं रक्षा सूत्रेण शस्त्रेण उदरशूलेन लवणोदकं विष नाशनं मृत्तिकया उदकेन वा चक्षुरोगेन श्वेतसूत्रकं कर्णे वन्धयितव्यम् । दन्त शूले करवीरदन्तकाष्ठम् । सीमावन्धे पंचरङिगकसूत्रकमेकविंशतिवारान् परिजप्य चतुःषु खदिरकीलेषु वद्ध्वा चतुर्द्दिशं निखातव्यं सिमा वन्धो भवति । सर्वरक्षा सूत्रकेन उदकेन भस्मकेन वा सर्वग्रहेषु । पंचरङिगक सूत्रकं सर्वज्वरेषु श्वेतसूत्रकं सर्प्पकीठलूतलोहलिङ्गल ग्रहेषु । मधुपिप्पलीयुतं चक्षुरोगे । गन्धोदकं पलाशोदकं मधूयष्ट्युदक वा सर्वकलिकलह विवादेभ्यः आख्यानेषु उदकं परिजप्य मुखप्रक्षालयितव्यम् । परविषयराज्यराष्ट्रकेषु पूर्णकलशं स्थापयित्वा शूचिनासूचिवस्त्रप्रावृतेन महती पूजां कृत्वा बाचयितव्यम् । महाशान्ति भवति । तेन चोदकेन सेक्तव्यं सर्वसत्त्वानां रक्षा कृता भवति ।

सर्वेत्युपद्रवोपसर्गाः प्रशाम्यन्ति । मुद्रिताया चन्दनतिलकं हृदये एकविंशतिवारान् परिजप्य कर्तव्यं सर्वानन्तर्याणि क्षयं यान्ति । सततं जापेन गृहरक्षा । पद्म होमेन सर्वसत्त्वरक्षा । चन्दनहोमेन सर्वभूतग्रहरक्षा जय विजया । अपराजितानाकुली । गन्धनाकूली धारणी अभयपाणि । इन्द्रियपाणि । गन्धः प्रियंगु तगरचक्रा महाचक्राविष्णुक्रान्ता सोमराजी सूनन्दा चेति । एषं यथा संभवतः । अष्टोत्तरशतवारान् परिजप्य मणिं कृत्वा शिरसि बाहौ वा धारयितव्यम् । बालानां गलेनारीणां विलग्ने स्वयं परं सौभाग्यकरम् । मणे लक्ष्मीप्रसमनां पुत्रदं च । एतेन मणिवद्धेन सर्वरक्षा कृता भवति । विषाग्निनं क्रमति ।

विषकृतत्पद्यते । उत्पन्ना अपि न पीडां जनयिष्यन्ति । शीघ्रं प्रसमयिष्यन्ति । वातमेधाशनिस्तंभनं वारिणा करविरलतया सर्वकर्मकरम् ॥ आर्यावल्लोकितेश्वरहृदयं परमसिद्धमससाधित मेते तानि कर्म्माणि कुरुते । अथ साधयितुमिच्छन् द्विधिः । पटेऽश्लेषं कैर्वर्णकैर्बुद्धप्रतिमामालिख्य आर्य्यावलोकिश्वरो जटामकुतधारी एणेय चर्मकृतपरिकरः पशुपतिवेशधर सर्वालङ्कारविभूषितं कृत्वा पोषधिकेन चित्रकरेण चित्रापयितव्यः । ततःसाधकेन तस्याग्रतः गोमयेन मण्डलं कृत्वा श्वेतपुष्पावकीर्ण अष्टाउ गन्धोदकपूर्णकुम्भाः स्थापयितव्याः । अष्टावुपहाराअश्चतुः षष्ठिरूपकरणानि । वलि मान्सं च रूधिरबर्ज्जितमगरूधूपं दहता विद्याअष्टमसहस्रं जापयितव्या । अहोरात्रोषितेन रात्रोषितेन वा । त्रिशूक्लभोजिन त्रिष्कालस्नापयिता शूचिवस्त्रप्रावृत्तो भूत्वा जपा दातव्यम् । अतः प्रतिमायाऽर्पतः आत्मानं च लिखितं पश्यति । तद्दष्ट्वा च प्रहृष्यति यावत्स्वप्नने वा आर्यावलोकितेश्वरो आगच्छति । सर्वेसा परिपूरयति । मनः शिलां रजतं वा परिजप्य क्षीणांजयित्वा ततोअन्तर्हितो भवति । आकाशे क्रामति । असंमोहव्यूह नाम समाधिं प्रति लभते । यदिच्छति तत्करोति एव साधक इति ॥ ॥

इदमवोचत्भगवानात्तमना आर्यावलोकितेश्वरो बोधिसत्त्वो महासत्त्व रूतेच भिक्षवरूते च बोधिसत्वास्ते शुद्धावासकायिकाश्च देवपुत्राः सदेवमानुषासुर गन्धर्वश्चलोको भगवतो भाषितमभ्यनन्दन्निति ॥ ॥

॥ आर्यामोघपाशहृदयं नाम महायान सूत्रं समाप्तस्॥

ये धर्म्मा हेतुप्रभवा हेतुस्तेषां तथागतः ।
ह्यवदत्तेषांच यो निरोध एवं वादी महाश्रमणः ॥ 
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>6yztf77zp19eb45mupnomdimb1xdqdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:अद्भुतसागरः.djvu/१९३</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125271</id>
    <revision>
      <id>340792</id>
      <parentid>340748</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T05:34:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2762" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;केत्वद्भुतावर्त्तः ।&lt;/noinclude&gt;प्रजासु सृजते घोरं फलं मासे त्रयोदशे ॥
त्रिभागं नभसो गत्वा ततो गच्छत्यदर्शनम् ।
यावतो दिवसाँस्तिष्ठेत् तावद्वर्षाणि तद्भयम् ॥
शस्त्राग्निभयरौगेश्च दुर्भिक्षमरकेर्हताः ।
शीर्यमाणाः प्रजास्तत्र विद्रवन्ति दिशो दश ॥
कलिकेतुर्यदा चैष पूर्वेणोदयते शिखी ।
कृत्तिकास्वपि चाग्नेयः पश्चिमेन प्रदृश्यते ॥
तावुभौ दर्शयित्वा तु कर्म कृत्वा सुदारुणम् ।
प्रजाक्षयकरैर्घोरे गच्छतोऽस्तमनं सह ॥
शरद्धान्याढके चार्धं कृत्वाऽष्टौ स महाकृतिः ।
क्षपयित्वा जगत् कृत्स्नं विनिवृत्तौ ततस्तु तौ
तयोरन्तर्हिता ये च केतवो नभसि स्थिताः ।
यद्यद्घ्नन्ति विशेषेण तत्तच्छृणुत शास्त्रतः  ॥
अजातमेत्र कार्पासमजातमतसो शणम् ।
हन्यात् पशूनथ च्छागान् नागान् केरिणस्तथा ॥
एतानव विधायचैव तोऽन्तर्हिता दिवि ।
नन्ति रौद्रास्तथाऽऽग्नेया रौद्रसत्त्वाश्रितान् जनान् ॥
॥
अथातः परममृतजस्य शङ्गकेतोयमाह वृद्धगर्गः ।
तयोस्तु द्दादशे पक्षे वर्षे चाष्टादशे गते ।
शिखया स्निग्धया स्निग्धः प्रदक्षिणनताप्रया ॥
मुक्ताहाराभया श्रीमानालोकं परतो व्रजेत् ।
नंव मासान् स सौभिक्षं दृश्यमानं करोति वै ॥
आरोग्यं जनवृद्धिश्च दर्शनादस्य वर्धते ।
२३
१७७&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jvsw8k7k332bq3k8hd2g5q3ba9xlg1b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340793</id>
      <parentid>340792</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T05:59:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2767" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;केत्वद्भुतावर्त्तः ।&lt;/noinclude&gt;प्रजासु सृजते घोरं फलं मासे त्रयोदशे ॥
त्रिभागं नभसो गत्वा ततो गच्छत्यदर्शनम् ।
यावतो दिवसाँस्तिष्ठेत् तावद्वर्षाणि तद्भयम् ॥
शस्त्राग्निभयरौगेश्च दुर्भिक्षमरकेर्हताः ।
शीर्यमाणाः प्रजास्तत्र विद्रवन्ति दिशो दश ॥
कलिकेतुर्यदा चैष पूर्वेणोदयते शिखी ।
कृत्तिकास्वपि चाग्नेयः पश्चिमेन प्रदृश्यते ॥
तावुभौ दर्शयित्वा तु कर्म कृत्वा सुदारुणम् ।
प्रजाक्षयकरैर्घोरे गच्छतोऽस्तमनं सह ॥
शरद्धान्याढके चार्धं कृत्वाऽष्टौ स महाकृतिः ।
क्षपयित्वा जगत् कृत्स्नं विनिवृत्तौ ततस्तु तौ
तयोरन्तर्हिता ये च केतवो नभसि स्थिताः ।
यद्यद्घ्नन्ति विशेषेण तत्तच्छृणुत शास्त्रतः  ॥
अजातमेव कार्पासमजातमतसी शणम् ।
हन्यात् पशूनथ च्छागान् नागान् केरिणस्तथा ॥
एतानेवंविधाँश्चैव केतोऽवन्तर्हिता दिवि ।
घ्नन्ति रौद्रास्तथाऽऽग्नेया रौद्रसत्त्वाश्रितान् जनान् ॥
अथातः परममृतजस्य शङ्खकेतोरुदयमाह वृद्धगर्गः ।
तयोस्तु द्वादशे पक्षे वर्षे चाष्टादशे गते ।
शिखया स्निग्धया स्निग्धः प्रदक्षिणनताग्रया ॥
मुक्ताहाराभया श्रीमानालोकं परतो व्रजेत् ।
नव मासान् स सौभिक्षं दृश्यमानं करोति वै ॥
आरोग्यं जनवृद्धिश्च दर्शनादस्य वर्धते ।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>20ik9fgwb3k5hkzwibpoeoaawhh8niv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:अद्भुतसागरः.djvu/१९४</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125272</id>
    <revision>
      <id>340811</id>
      <parentid>340749</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:44:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2884" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;अद्भुतसागरे&lt;/noinclude&gt;यज्ञोत्सवसमृद्धा च तदा भवति मेदिनी ॥
एतैर्निमित्तैर्विज्ञेयः प्रजानां भावनः शुभः |
लोकोद्योतकरः श्रीमान् शङ्खकेतुरिहोदितः ॥
पराशरेण शङ्खङ्केतु: पृथङ्नोक्त: । ऊर्म्यादिष्वेवास्यान्तर्भावः कृत इति ।
अथातः परं चलकेतोरुदयः । तस्योदपूर्वनिमित्तान्याह वृद्धगर्गः ।
पैतामहानां सप्तानां चलकेतुः प्रदृश्यते ।
प्रपातैः पञ्चदशभिः शतैः संवत्सरैर्दिवि ॥
उत्थाने चास्य लिङ्गानि यथावदुपधारयेत् ।
अनिष्टमशुभं तुच्छं नदन्ति मृगपक्षिणः ॥
अन्योन्यमभिसंरब्धाः पुरुषाः पुरुषैः सहः ।
विग्रहं दारुणं यान्ति राजानश्च परस्परम् ॥
उभे सन्ध्ये च विकृते रूक्षवर्णे सुलोहिते ।
न भ्राजति तदा व्योम पांशुध्वस्तं तमोवृतम् ॥
अथ चलकेतुलक्षणं वराहसंहितायाम् ।
अपरस्यां चलकेतुः शिखया याम्याग्रयाऽङ्गुलोच्छ्रितया ।
गच्छेद्यथायथोदक् तथातथा दैर्घ्यमायति ॥
सप्त मुनीन् संस्पृश्य ध्रुवमभिजितमेव च प्रतिनिवृत्तः ।
नभसोऽर्धमात्रमित्वा याम्येनास्तं समुपयाति ॥
हन्यात् प्रयागकूलाद्यावदवन्तीं त्रिपुष्करारण्यम्* ।
उदगपि च देविकामिति भूयिष्ठं मध्यदेशाख्यम् ॥
अन्यानपि च स देशान् क्वचित् क्वचिद्धन्ति रोगदुर्भिक्षैः ।
दश मासान् फलपाकः कैश्चिदिहाष्टादश प्रोक्तः ॥
* च पुष्करारण्यम् इति अ.।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>q7xy3u2271ayoffgo6av13gqpbu1gs2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:अद्भुतसागरः.djvu/१९५</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125273</id>
    <revision>
      <id>340816</id>
      <parentid>340750</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T07:42:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3001" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;केत्वद्भुतावर्त्तः ।&lt;/noinclude&gt;पराशरस्तु
अथ पैतामहश्चलकेतुः । पञ्चदशवर्षशतं प्रोष्योदितः पश्चिमेनाङ्गुलिपर्वमात्रां शिखां दक्षिणाभिनतां कृत्वा कलिकेतोश्चारान्ते नभस्त्रिभागमनुचरन् यथायथा चोत्तरेण व्रजति तथातथा शूलाग्राकारां शिखां दर्शयन् ब्राह्मनक्षत्रमुपसृज्यात्मना* ध्रुवं ब्रह्मराशिं सप्तर्षींन् स्पृशन् नभसोऽर्धमात्रं दक्षिणमनुक्रम्यास्तं व्रजति । यः
स्वर्गे दारुणकर्मा स्ववर्गप्राप्तत्वादेवं कृत्स्नमभिहिनस्ति । लोकम-
पि वा भूमिं कम्पथित्वा दशमासान् मध्यदेशे भूयिष्ठं जनपदमव-
शेषं कुरुते । अन्येष्वपि च क्वचिच्छत्रु
दुर्भिक्षव्याधिमरकमयैः क्लि
इनात्यष्टादशमासान् इति ।
वृद्धगर्गः ।
*
पश्चिमेनाङ्गुलीमात्रां शिखां परमदारुणाम् ।
दक्षिणाभिनतां कृत्वा चलकेतुः प्रदृश्यते ॥
यथायथा दर्शयति त्रिभागं नंभसश्चरन् ।
तथातथा शिखा चास्य सुदीर्घाऽत्युपजायते ॥
सुदीर्घा शूलसदृशीं शिखां कृत्वा सुदारुणाम् ।
धूपयेदथ नक्षत्रं ब्राह्मं पैतामहं शिखी ||
धूपयेदथ नक्षत्रमेकं हे त्रीणि वा पुनः ।
सब्रह्महृदयं स्पृष्ट ध्रुवं सप्तर्षिभिः सहः ॥
दिशं वैश्रवणांकान्तामेवं विपरिवर्त्तते ।
स चार्धमेव नभशः परिक्रम्य प्रदक्षिणम् ||
सप्तर्षिभिः प्रतिहतस्ततोऽस्तमुपगच्छति ।
स्ववर्गे दारुणं कर्म कुरुते स महाग्रहः ॥
मनाक् इति अ ।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8d6v4j5clkwapw7vhi81lbwhorxug0w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340825</id>
      <parentid>340816</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:31:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3021" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;केत्वद्भुतावर्त्तः ।&lt;/noinclude&gt;पराशरस्तु
अथ पैतामहश्चलकेतुः । पञ्चदशवर्षशतं प्रोष्योदितः पश्चिमेनाङ्गुलिपर्वमात्रां शिखां दक्षिणाभिनतां कृत्वा कलिकेतोश्चारान्ते नभस्त्रिभागमनुचरन् यथायथा चोत्तरेण व्रजति तथातथा शूलाग्राकारां शिखां दर्शयन् ब्राह्मनक्षत्रमुपसृज्यात्मना* ध्रुवं ब्रह्मराशिं सप्तर्षींन् स्पृशन् नभसोऽर्धमात्रं दक्षिणमनुक्रम्यास्तं व्रजति । यः
स्ववर्गे दारुणकर्मा स्ववर्गप्राप्तत्वादेवं कृत्स्नमभिहिनस्ति । लोकमपि वा भूमिं कम्पयित्वा दशमासान् मध्यदेशे भूयिष्ठं जनपदमवशेषं कुरुते । अन्येष्वपि च क्वचिच्छत्रुदुर्भिक्षव्याधिमरकभयैः क्लिश्नात्यष्टादशमासान् इति ।
वृद्धगर्गः ।
पश्चिमेनाङ्गुलीमात्रां शिखां परमदारुणाम् ।
दक्षिणाभिनतां कृत्वा चलकेतुः प्रदृश्यते ॥
यथायथा दर्शयति त्रिभागं नभसश्चरन् ।
तथातथा शिखा चास्य सुदीर्घाऽत्युपजायते ॥
सुदीर्घां शूलसदृशीं शिखां कृत्वा सुदारुणाम् ।
धूपयेदथ नक्षत्रं ब्राह्मं पैतामहं शिखी ॥
धूपयेदथ नक्षत्रमेकं द्वे त्रीणि वा पुनः ।
सब्रह्महृदयं स्पृष्ट्वा ध्रुवं सप्तर्षिभिः सहः ॥
दिशं वैश्रवणाक्रान्तामेवं विपरिवर्त्तते ।
स चार्धमेव नभशः परिक्रम्य प्रदक्षिणम् ॥
सप्तर्षिभिः प्रतिहतस्ततोऽस्तमुपगच्छति ।
स्ववर्गे दारुणं कर्म कुरुते स महाग्रहः ॥
*मनाक् इति अ. ।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>a1ql3nwrj152zq2w2zjg87l55d7f2zo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:अद्भुतसागरः.djvu/१९६</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125274</id>
    <revision>
      <id>340829</id>
      <parentid>340751</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:40:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2901" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;अद्भुतसागरे&lt;/noinclude&gt;गङ्गायाः पश्चिमात् कूलाद्यावदावन्तिकान् जनान् ।
पश्चिमान् पुष्करारण्यमुत्तरेण च वैदिकम् ॥
अत्रैव दारुणं कर्म कुर्वन् हि परिवाधते ।
शस्त्रदुर्भिक्षमरकैः क्वचिदन्यैरुपद्रवैः ॥
स तथा दारुणं कर्म कृत्वा वै सुमहायुतिः ।
लोकं चैवाखिलं सोऽथ संपीड्य स निवर्त्तते ॥
आढका आढकाः प्रस्थं धृत्वाऽर्धं सुमहत् तदा ।
कम्पयित्वा महीं कृत्स्नां चलकेतुर्निवर्त्तते ॥
अतः परममृतजस्य जलकेतोरुदयः । यथाऽऽह वृद्धगर्गः ।
चलकेतोरतीते तु यथावत् फलदर्शने ।
अमृतेयोऽपरः श्रीमान् जलकेतुः प्रदृश्यते ॥
उत्थानसमये चास्य निमित्तान्युपधारयेत् ।
स्निग्धगम्भीरमधुरा वाचः शृण्वन्ति सर्वतः ॥
मृगाणां पक्षिणां चैव वन्यानां सन्ध्ययोर्द्वयोः ।
एतैर्निमित्तैर्विज्ञेयः प्रजानां भावनः शुभः ॥
जलकेतोरिह श्रीमानुदयः शास्त्रकोविदः ।
जलकेतुलक्षणं वराहसंहितायाम् ।
जलकेतुरपि च पश्चात् स्निग्धः शिखयाऽपरेण चोन्नतया ।
नव मासान् स सुभिक्षं करोति शान्ति च लोकस्य ॥
पराशरस्तु ।
अथ जलकेतुः पैजामहस्य चलकेतोर्नवमासावशिष्टे कर्मणि
कृतं प्रवर्त्तयति । पश्चिमेनोदितः स्निग्धः सुजाततारः पश्चिमाभिनतशिखः स नवमासाभ्यन्तरे क्षेमसुभिक्षारोग्याणि प्रजाभ्यो धत्ते। अन्यग्रहकृतानां चाशुभानां व्याघाताय - इति ।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fwvk2l0cqd4sm2hmtvcujjk057zlnzl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:अद्भुतसागरः.djvu/१९७</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125275</id>
    <revision>
      <id>340838</id>
      <parentid>340752</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Sumanta Pramanik1</username>
        <id>7729</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2930" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Sumanta Pramanik1&quot; /&gt;केत्वद्भुतावर्त्तः ।&lt;/noinclude&gt;वृद्धगर्गस्तु ।
स्निग्धः पश्चाच्छिखः श्रीमान् दृश्यते दिशि पश्चिमे ।
अन्यकेतुभिरातप्तं जगत् प्रह्लादयन्निव ॥
प्राप्तिः कृतयुगस्येव जलकेतौ नभोगते ।
चतुर्मासोदितश्चैव ततः फलति कर्मभिः ॥
कर्म चास्य शुभं शस्यमारोग्यं क्षेम एव च ।
राहुणा केतुना वाऽपि बुधेनान्यग्रहेण वा ॥
यदि पापं कृतं कर्म दर्शनादस्य नश्यति ।
जलकेतुः प्रभुः प्रोक्तः शेषाः सौम्यास्त्रयोदश ॥
शुभास्तमनुगच्छन्ति केतुमन्ये च केतवः ।
सूक्ष्मरूपप्रभाश्चैव तथैवाकरदर्शनाः ॥
तारारूपास्तथा सर्वे विचरन्त्यस्य पार्श्वतः ।
केतुज्ञास्ताँस्तु पश्यन्ति ये चान्ये निपुणा जनाः ॥
चतुर्दशानामेतेषां शेषा रौद्राः प्रकीर्त्तिताः ।
ऊर्यादयोऽवशिष्टा अमृतजा जलकेतूदयानन्तरमुद्यन्ते इति ।
पराशरो यथाऽऽह ।
अथ जलकेतोश्चारसमाप्तावूर्म्यादयः शीतान्ता अन्ये प्रादुर्भवन्ति । ते त्रयोदशचतुर्दशाष्टादशवर्षान्तरिता दृश्यन्ते । स्निग्धाः सुभिक्षक्षेमाय विपर्ययाय विपरीताः । क्षुद्रजन्तूनां वधाय च इति ।
बृद्धगर्गस्तु ऊर्म्यादीनामुदये विशेषमाह ।
ऊर्मिकेतुः प्रदृश्येत मध्ये चन्द्रमसोऽसितः ।
राहोदर्शनमास्थाय लोकं समोहयन्निव ॥
शोभनं तस्य नक्षत्रे दर्शनं पौर्णमासिके ।
बालेन्दुसदृशीं सौम्यां शिखां दर्शयते शुभाम् ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>d2cv5fldn6f9wz7aqrpegxbddqk5tvd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/७७</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125284</id>
    <revision>
      <id>340820</id>
      <parentid>340769</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:23:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4033" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;377 as
दशमः सर्गः ।
पश्य देवि ! पदमेतदामरं पाल्यते स्म मलयध्वजेन यत् ।
अभ्युपेत्य शतशः सहायतामाहवेषु दनुजान् निगृह्णता ॥ २६ ॥
स्वर्गवीयमयमप्सरोगणः पञ्च देवि! मुरपादपा इमे ।
एष सागरभवो मणिर्महानेप यूथपतिरेष सैन्धवः ॥ २७ ॥
त्वं गृहाण वितरानुयायितां मां नियोजय यथापुरं तु वा ।
त्वं प्रमाणममरश्रिया समं द्यौरियं तव पदे निवेदिता ॥ २८ ॥
आगतां नरचमूमतर्कितां तावकीति कथमप्यजानता ।
प्रत्यवस्थितमिव क्षण हि यत् तत् क्षमस्व शरणागते मयि ॥ २९ ॥
इत्थमुक्तवति पाकशासने सा जगाढ़ शरणागतप्रिया ।
क्षान्तमेव निखिलं मयाधुना शान्तचेतसि पुरन्दर ! त्वयि ॥ ३० ॥
स्वीकृत तदखिल त्वयार्पितं स्वीकृतं पुनरिदं मया तव ।
एक एव गतशङ्कमिन्द्रतां वर्त्तय त्वमिह वासरे विधेः ॥ ३१ ॥
सुन्दरेशमभिषेक्तुमर्चितुं न्वर्गवी सुरतरूंश्च केवलम् |
मामनु प्रहिणु वासवेति सा तं विसृज्य चलिता ततः पुर. ॥ ३२ ॥
आनकध्वनिभिरश्चद्वेषितैः क्ष्वेलितैद्विरेदबृंहितैरपि ।
प्रज्वलन्नपि शशाम पावकः पाण्ड्यराजदुहितुर्विनिर्गमे ॥ ३३ ॥
मा विधेहि सुमतेऽभिषेणनं रुन्धि रुन्धि चलितां पताकिनीम् ।
मामको हि जनको हुताश इत्यादिदेश मलयध्वजात्मजा ॥ ३४ ॥
यावदित्थमनुशास्ति सा चमूं तावदेव तनयादिदृक्षया ।
मङ्गलान्युपहरन्नुपायनान्याजगाम धुरि हव्यवाहनः ॥ ३५ ॥
सावरुह्य सहसा शताङ्गतः सम्प्रणम्य मुदिता हुताशनम् ।
प्रार्त्थिता मुहुरनेन तानि च प्राभृतानि विविधान्युपाददे ।। ३६ ॥
जम्बुसिन्धुतटसम्भवा निशा नीलशैलशिरगहृता गया ।
अम्बराणि मणयश्च भास्वराः स्वाहया पृथगथोपजहिरे ॥ २७ ॥
१. इदं मत्स्वीकृत पुन: प्राग्वत् मया तव स्वीकृतम् अस्व स्व सम्पद्यमानं कृतम् इति पा-
दार्थः । त्वदर्पितं सर्व स्वीकृत्य मया तुभ्य प्रत्यर्पितमिति अधीभिप्रायः २. निशा हरिद्रा.
+ 'पुरीम्' इति खपुस्तके पाठः&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>r4y4j3l23jmaioinf8ruva7ay8a9ayr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/११</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125285</id>
    <revision>
      <id>340776</id>
      <timestamp>2022-07-20T01:52:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2673" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;:: 8
the eyebrow, the tip of the nose, chin, chest and navel to the middle of
the two feet. This line, therefore, marks the centre of the body from
head to foot.

The two Pakṣasutras are usually six angulas away from the Brahma-
sutra on either side. They start from the Karnanta (the top of the ear)
and pass through the chin, the middle part of the knees, the outside skin
and the second finger near the toe to the ground.

::::::: '''THE FIVE ATTITUDES.
With the variation of the distance between the central and side
lines five different positions of the subject are obtained, in the same manner
as the front, profile and three quarter positions are obtained in Western Art,
The five positions are named in the Mānasollāsa as- Rju, Ardharju, Sāci,
Ardhākṣi and Bhittika. Rjusthāna is the front position in which the distance
between the central plumb line (Brahmasutra) and the two Pakṣasūtras i. e.
side lines is six angulas on both the sides. Ardharjukasthāna is that in
which the distance from the Brahmasutra to one Paksasūtra is eight angulas
on one side and four angulas on the other. The Sãcisthana is that in
which the distance from the Brahmasūtra to one Paksasūtra is ten angulas
on one side and two angulas on the other. The Ardbākṣikasthāna is that in
which the distance from the Brabmasútra to one Pakṣasutra is eleven
angulas on one side and one angula on the other. Bhittikasthāna is that in
which only the Pakşasutras are seen while the Brahmasutra disappears.

:Later the table for measuring lengths is given :-
:8 परमाणुःs = 1 त्रसरेणु
:8 त्रसरेणुs = 1 बालाग्र
:8 बालाग्रs = 1 लिक्षा
:8 लिक्षाs = 1 यूका
:8 यूकाs = 1 यव
:8 यवःs = 1 अड्थल or मात्रा
:2 मात्राs = 1 गोलक or कला
:3 मात्राs = 1 अध्यर्द्धकला
:4 मात्राs = 1 भाग
:3 भागs = 1 वितस्ति or ताल.

The whole body from head to foot is nine Tālas in height. The face from केशन्त to हनु = 1 ताल.
:ग्रीवा = 4 अङ्गुल
:हृदय to नाभि = 1 ताल
:ऊरु = 2 तालs
:जन = 2 तालs
:ग्रीवा to हृदय = 1 ताल
:नाभि to मेढ्र = 1 ताल
:जानु = 4 अङ्गुलs
:चरण = 2 अङ्गुलs

Thus according to Brahmasutra the height of the body is 9 Talas, the Mauli (crown of the head) is 4 angulas from the Keśānta; thus the real height is 9 Talas and 4 angulas i.e. 9 and 1/3 Talas.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>mvkujni5gcpb6ne3jitt1jcbwx0kdo3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१२</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125286</id>
    <revision>
      <id>340777</id>
      <timestamp>2022-07-20T02:00:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1754" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;:9
Next come the details of vertical measurements:-
:1. First is the Mastaka-sutra i. e. the line of the crown.
:2. Four angulas below is the Kesänta (cnd of the front hair) sutra. This goes round the head three angulas above the कर्णाग्र .
:3. Two angulas below is the Tapanoddeśa-sutra. This goes through the Sankhamadhya, one angula above the Karnagra and one angula above the occiput.
:4. One angula below is the Kacotsanga-sutra which goes from near the eyebrows, the upper end of the ear to the Sirsakurma (occiput).
:5. One angula below is the Kanīnikā-sūtra which goes by the Apanga, the upper end of the Pippali and above the pit of the back of the head.
:6. Two angulas below is the Nãsamadhya-sutra. It goes through the high portion of the cheeks to the middle of the ear.
:7. Two angulas below is the Näsagrasutra. It goes through the cheeks, the root of the ear, the Keśotpatti-pradeśa and the back.
:8. Half an angula below is the Vaktramadhya-sūtra. It goes by the Sprkkā or Krkātikā.
:9. Half an angula below is the Adharostha-sútra. It goes by the joint of the chin to the back of the neck.
:10. Two angulas below is the Hanvagra-sutra. It goes by the neck to the joint of the shoulder.
:11. Four angulas below is the Hikka-sutra. It goes from below the shoulders and the tops of the hands.
;12. Seven angulas below is the Vaksaḥsthala-sutra. It goes by the red part of the nipples and the arm-pit joints to the back-bone.
:13. Five angulas below is the Vibhramasanga-sutra. It goes below the nipples, the part between the breast and the backbone, the upper part of the elbow joint to the middle of the back.
:14, Six angulas below is the Jatharamadhya-sutra. It goes by the end of the biceps to the back.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>0rgw4geqwis5rfkzzj8s194is2t6fmw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340778</id>
      <parentid>340777</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T02:01:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1754" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;:9
Next come the details of vertical measurements:-
:1. First is the Mastaka-sutra i. e. the line of the crown.
:2. Four angulas below is the Kesänta (cnd of the front hair) sutra. This goes round the head three angulas above the कर्णाग्र .
:3. Two angulas below is the Tapanoddeśa-sutra. This goes through the Sankhamadhya, one angula above the Karnagra and one angula above the occiput.
:4. One angula below is the Kacotsanga-sutra which goes from near the eyebrows, the upper end of the ear to the Sirsakurma (occiput).
:5. One angula below is the Kanīnikā-sūtra which goes by the Apanga, the upper end of the Pippali and above the pit of the back of the head.
:6. Two angulas below is the Nãsamadhya-sutra. It goes through the high portion of the cheeks to the middle of the ear.
:7. Two angulas below is the Näsagrasutra. It goes through the cheeks, the root of the ear, the Keśotpatti-pradeśa and the back.
:8. Half an angula below is the Vaktramadhya-sūtra. It goes by the Sprkkā or Krkātikā.
:9. Half an angula below is the Adharostha-sútra. It goes by the joint of the chin to the back of the neck.
:10. Two angulas below is the Hanvagra-sutra. It goes by the neck to the joint of the shoulder.
:11. Four angulas below is the Hikka-sutra. It goes from below the shoulders and the tops of the hands.
:12. Seven angulas below is the Vaksaḥsthala-sutra. It goes by the red part of the nipples and the arm-pit joints to the back-bone.
:13. Five angulas below is the Vibhramasanga-sutra. It goes below the nipples, the part between the breast and the backbone, the upper part of the elbow joint to the middle of the back.
:14, Six angulas below is the Jatharamadhya-sutra. It goes by the end of the biceps to the back.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>38dcbl09vr07ioeg12jfwkzjfigv4zb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१३</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125287</id>
    <revision>
      <id>340779</id>
      <timestamp>2022-07-20T02:05:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1982" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;::10

:15. Six angulas below is the Nabhi-sutra. It goes by the loins to the top of the Kakundaras (buttocks).
:16. Four angulas below is the Pakvāśayasutra. It goes by the middle of the Nitamba (hips) above the Sphiks i. e. fleshy part of the buttocks.
:17. Four angulas below is the Käñicipada-sutra. It goes by the middle of the buttocks.
:18. Four angulas below is the Lingaśirah-sutra. It runs by the root of the thighs to the expanse or curving of the buttocks.
:19. Five angulas below is the Lingagra-sutra. It goes from below the buttocks and enters the fold of the buttocks.
:20. Eight angulas below is the Uru-sütra.
:21. Four angulas below is the Manasūtra i. e. Ürumadhya-sūtra.
:22. Four angulas below is the Janumūrdha-sútra. These three sūtras should go round both the thighs.
:23. Four angulas below is the Jänvadhaḥ-sutra. This also should go round the knee.
:24. Twelve angulas (one Tala) below is the Sakrabasti-sutra.
:25. Ten angulas below is the Nalakantaga-sutra. It runs from the top of the ankle to the top of the heel.
:26. Two angulas below is the Gulphanta-sutra.
:27. Four angulas below is the Bhūmi-sutra.

The total length of the Brahma-sútra amounts thus to 108 angulas. The author next gives elaborate iconometrical details of the different parts of the body for all the five (rju etc.) attitudes of images.

While dealing with the measurement of the palm of the hand on page 32 he gives the names of different lines on hands. The first of these lines is called Ayurlekha (the heart-line), the second of these is the Saktirekhā (head-line) and the third is the Purrekhã (the life-line). This is joined to Saktirekha. The terms Śaktirekha and Pumrekhã are not usually met with in works on Palmistry.

Further he gives in detail the rules for painting on the walls in the first four. Sthanas or attitudes, omitting naturally the last or the Bhittikasthana as no part of the face is visible there on the Bhitti (wall). He, however,&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>2ookijkfsvk8k7hxlxhj5bf9e34lew4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१४</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125288</id>
    <revision>
      <id>340780</id>
      <timestamp>2022-07-20T02:08:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3034" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;::11
does not recognise any other Sthana besides the five already mentioned
even though the position happens to be intermediate between any two
acknowledged attitudes.

::::;THE DEITIES.

Then he gives the Dhyanas of the twenty-four forms of Jagannatha
or Visņu beginning with Keśava. All the twenty-four forms of Visņu are
endowed with four hands, carrying the well-known symbols of Visnu,
namely, the Sankha (conch), Cakra (discus), Gadā (mace) and Padma
(lotus) in different orders.

For the four symbols of Visņu the author here has used abbreviations:
thus Sa for Sankha, Ca for Cakra, Ga for Gadā and Pa for Padma. Three
abbreviations of symbols usually occur in each set of four letters where the
fourth denotes the abbreviated name of the deity. The first letter shows
the symbol in the right lower hand, the second in the right upper, the
third in the left upper, while the fourth which is not mentioned denotes the
left lower hand holding the remaining symbol. Thus the abbreviation
means that the form bears clockwise Padma in the right lower hand,
Sankha in the right upper, Cakra in the left upper and Gada in the left
lower (though not mentioned). The last letter ke indicates that the name
of the form is Kesava.

Then he gives the iconography of the eight-armed images of Hari,
Trivikrama, Nrsimha, Rama and Nrvaräha and declares that these should be
ten Talas in height while Vamana should be of seven Tâlas.

The two works Silparatna and Manasollasa agree so closely that one is
tempted to believe that out of the two one must have borrowed from the other.
The Silaparatna of Srikumāra being probably a work of the 16th century it is
likely that it must have borrowed from the Manasollasa. It is, however, also
probable that both of them might have borrowed from some earlier work
which formed a common source.

In the first chapter the author deals with architecture, iconography,
drawing, painting and cognate subjects. The Mürtis treated of in this work
are : Kesava etc. twenty-four forms of विष्णु, हरि, त्रिविक्रम, वामन, राम, नृवराह,
नरसिंह, मत्स्य and कूर्म; ब्रह्मदेव, महादेव in human form as in गजासुरवध, 88 in त्रिपुरदाह
29 स्वच्छन्दभैरव, 28 अर्धनारीश्वर, 28 उमामहेश्वर and as हरिहर, कार्तिकस्वामी, गणेश, काली,
महिषासुरमर्दिनी with eight hands, इन्द्र, अग्नि, यम, राक्षसेन्द्र, वरुण, वायु, कुबेर, ईशान,
मातुका, श्री, नाग, दैत्य, दानव, पिशाच, बेताल, क्षेत्रपाल, कामदेव, सूर्य, चन्द्र, भौम, बुध, गुरु, शुक्र,
शनि, राहु and केतु.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o1qvoadymkeng9z1zjg4vcesmh9cvss</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१५</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125289</id>
    <revision>
      <id>340781</id>
      <timestamp>2022-07-20T02:13:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2963" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;::12

At the end of this chapter he gives a full description of two animals,
namely, the horse and the elephant but does not mention the bull which
is found in the Silparatna of Srikumära. The deities already mentioned
seem to be the favourite gods of the time. Their forms without exception
are pleasant; loathsome or dreadfull pictures which are likely to cause
depression of spirits are not allowed to be drawn in palaces, as everything
pleasant and attractive must be before the eye of a king to keep him
cheerful. In this connection it may be remembered that the
Uttararamacarita of Bhavabhūti clearly shows the tragic effect the
unpleasant pictures produced on the minds of Rama and Sitã. On this
point further information may also be obtained from the Yogagṛhacitra as
cited in the Hathayogapradipika. The sight of Śmaśana and Naraka,
for instance, makes a man think of the transitoriness of the world. He is
likely to develop a strong sense of Vairagya or non-attachment which is
dangerous for a person who has to guide the destinies of a kingdom. In
short, the pictures must be fitting to the gay atmosphere of the palace.
It, therefore, stands to reason that everything in the palace must be such
as will keep the king always cheerful. There is a passage, in the
Mänasolläsa to show that the main purpose of the pictures should be to
remove the anguish from the heart.

:::::;VARIETIES OF PICTURES.
The author then proceeds to classify the different kinds of pictures
and explain the various technical terms. The exact copy of an object as
we find in a reflection is named by him as Viddha while mere resemblance
is called Aviddha. The picture that expresses the Rasas like Śrngära is
called a Bhavacitra while the one with bright colours is named as
Dbülicitra. It is worthy of note that here King Someśvara proudly
describes himself as चित्रविद्याविरचिन् (विं. ३-९०५) -- the creator or master of
the art of drawing and painting.

----

1. It is noteworthy that the Silparatna part 2 in the Trivandrum Series gives the bull, horse and elephant for examples but one of them i. e, the ball is omitted in the Manasolläsa.

:2. मध्ये योगगृहस्पाथ लिखेत्संसारमण्डलम् |
::उमशानं च लिखेड्घोरं नरकांश्य लिखेत्कचित् ॥
::तान्दष्ट्रा भीषणाकारान् संसारे सारवजिते ।
::अनवसादो भवति योगी सिध्यभिलाबुकः ॥
::पश्यंश्व व्याधितान जन्तून्नतान्मत्तांव्वलद्रणात् ॥
::::(Hathayogapradipikā. 1-18. comm.)
3. निर्मितं चित्ररत्नेदं चित्ततोदनहारकम् । विं. ३-९०५.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ioi321ktu49z7ndpghzrmm5y51v2q1h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:ब्राह्मस्फुटसिद्धान्त भाग १.pdf/२२</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125290</id>
    <revision>
      <id>340782</id>
      <timestamp>2022-07-20T02:22:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4808" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;पृथिव्याश्चलत्वं भगणानां स्थिरत्वं स्वीकृत्य - अहोरात्रासुभि: स्वाक्षो-
परि पृथिव्या भ्रमणं मन्यते श्रार्यभटेनेति-आवर्त्तनमुव्यश्चेिदित्यायुक्तिः | अन्यत्रा-
नेका अत्युक्तयो दुराग्रहवशात् कुत्रचिद्वाग्बलेन कथिता ब्रह्मगुप्तेन यथा-

:स्वयमेव नाम यत्कृतमार्यभटेन स्फुटं स्वगणितस्य ।
:सिद्धं तदस्फुटत्वं ग्रहणादीनां विसंवादात् ॥
:जानात्येकमपि यतो नार्यभटो गरिणतकालगोलानाम् ।
:न मया प्रोक्तानि ततः पृथक् पृथक् दूषणान्येषाम् ॥
:आर्यभटदूषणानां संख्या वक्तु न शक्यते यस्मात् ।
:तस्मादयमुद्देशो बुद्धिमताऽन्यानि योज्यानि ॥

स्वयं ग्रहग्रहणादिवेधकर्ता ब्रह्मगुप्तः प्राचीनाचार्येभ्योज्नेकान् विशिष्टान्
ग्रहादिसाधनविधीन् गरिणतसत्यासत्यपरीक्षार्थं वेधविधींश्च स्वग्रन्थे प्रौढोक्त्या
प्रतिपादयति -

:ज्ञातं कृत्वा मध्यं भूयोऽन्यदिने तदन्तरं भुक्तिः ।
:राशिकेन भुक्त्या कल्पग्रहमण्डला नयनम् ॥
:यदि भिन्नाः सिद्धान्ता भास्करसंक्रान्तयोऽपि भेदसमाः ।
:स स्पष्ट: पूर्वस्यां विषुवत्यकोंदयो यस्य ॥

इत्यादिना वास्तवविचारासक्तः सर्वप्रथमं सर्वतो विशिष्टं विवेचनाबहुलं
सिद्धान्तग्रन्थं ब्रह्मगुप्त एवं रचितवानित्युपलब्धज्यौतिष सिद्धान्तग्रन्थेभ्यो ज्ञायते ।
'कृती जयति जिष्णुजो गरगकचक्रचूडामणि' रितिस्वसिद्धान्तशिरोमणेगणिता-
ध्यायारम्भे भास्कराचार्येण ब्रह्मगुप्तमभिवन्द्य तत्परमपि बहुत्रस्थले ब्रह्मगुप्त-
मतोल्लेखं कुर्वताऽपि 'यथाऽत्रग्रन्ये ब्रह्मगुप्तस्वीकृतागमोऽकृत इत्युक्त्या
तद्ग्रन्थानुसारी ग्रन्थो रचित इति प्रतीयते । ब्रह्मगुप्तेनायनचलनं नोपलब्ध मिति
ब्रह्मस्फुटसिद्धान्ततो ज्ञायते । अयनचलनोपलब्धि: प्रत्युत खण्डितेति दृश्यते
यथा--

:परमल्पामिथुनान्ते धुरात्रिनाड्योऽकंगतिवशाहृतवः |
:नायनयुगमयनवशात् स्थिरमयनद्वितयमपि तस्मात् ॥

वराहमिहिरोऽयनचलनसम्बन्धे सन्दिहान प्रासीदिति 'तून कदाचिदास-
द्येनोक्त पूर्वशास्त्रेषु' इति तत्कथनेन ज्ञायते । तत्समयेऽश्विन्दी क्रान्तिपात
आसीदित्यश्वित्यादि नक्षत्रगरगना प्रवृत्ता सैव ब्रह्मगुप्तात्परमयावधि प्रचलति ।&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kg78km8qlemfpe39qn910l8rofbjx5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:ब्राह्मस्फुटसिद्धान्त भाग १.pdf/२३</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125291</id>
    <revision>
      <id>340783</id>
      <timestamp>2022-07-20T02:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>अनुनाद सिंह</username>
        <id>1115</id>
      </contributor>
      <comment>/* समस्याकारक */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5980" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;2&quot; user=&quot;अनुनाद सिंह&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;:::: (४)

पञ्चषष्टया वर्षेः क्रान्तिपातः प्राय एकमशं पश्चिम दिश्यपसरति तज्ज्ञानं स्वल्पकालेनासम्भव इवेति वेधविजेनापि ब्रह्मगुप्तेनायनचलने नोपलब्धमिति । आर्यभटविरोधी भूत्वापि ब्रह्मगुप्तो ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तरचनानन्तरं सप्तत्रिंशत्तमे वर्षे खण्डखाद्यकं नामकरण ग्रन्थं रचितवान् यथा तत्प्रारम्भे--
:प्रणिपत्य महादेवं जगदुत्पत्तिस्थितिप्रलयहेतुम् । 
:वक्ष्यामि खण्डखाद्य कमाचार्यभटतुल्यफलम् ॥ 
:प्रायेणार्यभटेन व्यवहारः प्रतिदिनं यतोऽशक्यः ।
:उद्वाहजातकादिषु तत्समफललघुतरोक्तिरतः ॥

इति तदुक्तग्रन्थपर्यालोचनया ज्ञायते यत्सर्वत्र व्यवहारकृतां मानवानां मध्ये प्रचरितार्यभटमत निराकरणमतीव कठिनमासीदिति–'आर्यभटमतानुमानिव्यवहरतां तात्कालिकजनानामुपकारायैव व्यावहारिकः करणग्रन्थः खण्डखाद्यकानामको रचितो ब्रह्मगुप्तेन । यथोपलब्धेषु प्राचीनज्यौतिषसिद्धान्तग्रन्थेषु नाहास्फुटसिद्धान्त आदर्शरूपो ग्रन्थस्तथैव सर्वेषां करणग्नन्थानामादर्शरूपमादिम या इतस्त्रयोदशशतवः प्राचीनं खण्डखाद्यकं करणम् । अथ' 'ब्रह्माह्वयश्रीधरपद्मनाभबीजानि यस्मादति विस्तानि' इति बीजगणिते भास्करोक्त्या ज्ञायते यद्ब्रह्मगुप्तस्य विपुलो बीजगणित ग्रन्थ मासीत्परमयं ग्रन्थः कुत्रापि नोपलभ्यते न वा श्रूयते । ब्रह्मगुप्त एव सर्वापक्षया श्रीपतेरादर्श भूतः । ब्राह्मस्फुटसिद्धान्तसिद्धान्तशेखरयोः पर्यालोचनया ज्ञायते यद् ब्रह्मगुप्तोत्ता: संक्षिप्ता बहुलार्थयुक्ता आर्या एव बृहदाकारैश्छन्दोभिरनूदिताः श्रीपतिना। वस्तुतो ब्रह्मगुप्तोक्त ग्रहगणितं सूक्ष्मं ज्ञात्वा सत्यमित्र तदेव स्वीकुर्वन् श्रीपतिस्तदुक्तिवैषम्यं स्वसुन्दररचनाभिरपहरन् सुगमतरं ग्रन्थांतरं (सिद्धान्त शेखरं) चकार, नात्र केयामपि विप्रतिपत्तिः । ग्रन्थरचनासम्बन्धे श्रीपतेविशेषतो लल्लाचार्य एवादर्शः । ये केचन विषया ब्रह्मगुप्तेन न कथिता अथ लल्लेन कथितास्तान् सर्वानेव नियतमेव श्रीपतिः श्लोकान्तरेण तथैव कथितवान् । वस्तुतो द्वयोर्ग्रन्थयोः (ब्राह्मस्फुट सिद्धान्तशिष्यधीवृद्धिदयोः) परिशीलनं कृत्वा श्रीपतिना सिद्धान्तशेखरो रचितः । ब्राह्मस्फुट सिद्धान्ते येषामाचार्याणां नामानि समागतानि सन्ति तेषां सम्बन्धे किञ्चिद्विविच्यते । सर्वेषां सिद्धान्तानामादिमः सर्वेभ्यः प्राचीनो वा ब्रह्मसिद्धान्त एव, स एव कश्चित् पितामहसिद्धान्तनाम्नाप्युच्यते । पञ्चसिद्धान्तिकायां वराहमिहिरेण द्वादशोऽध्याय प्रापिञ्चात्मक: पैतामहसिद्धान्तः कथितो यथा-

:रविशशिनोः अञ्चयुगं वर्षाणि पितामहोपदिष्टानि । 
:अधिमासस्त्रिशभिर्मासैरवमस्तिषष्ट्याऽह्नाम् ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ppw9q350zw8ychb1x7mojqqy21m46my</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>आर्यानित्यतासूत्रम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125292</id>
    <revision>
      <id>340795</id>
      <timestamp>2022-07-20T06:20:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <comment>{{header  | title      = आर्यानित्यतासूत्रम्  | author     =   | translator =   | section    =   | previous   =   | next       =   | year       =   | notes      =  }}  &lt;poem&gt;  आर्यानित्यता सूत्रम्  ओं नमः सर्वज्ञाय  एवं मया श्रुतमेकस्मिन् समये भगवान् श्र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9023" xml:space="preserve">{{header
 | title      = आर्यानित्यतासूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;

आर्यानित्यता सूत्रम्

ओं नमः सर्वज्ञाय

एवं मया श्रुतमेकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे महता भिक्षुसंघेन सार्द्धं त्रयोदशभिर्भिक्षुशतैः । तत्र खलु भगवान् भिक्षूनामन्त्रयते स्म -

अनित्या भिक्षवः सर्वसंस्कारा अध्रुवा अनास्वासिका विपरिणामधर्माणः । यद्यावत्भिक्षवः सर्वेभ्यः संस्कारेभ्योऽलं निर्वर्तितुमलं विरक्तमलं विमोक्तुम् । सर्वेषां सत्त्वानां सर्वेषां भूतानां सर्वेषां प्राणिनामामरणान्त हि जीवित मरण पर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवो गृहपतयो महाशालकुला ब्राह्मण महाशालकुलाक्षत्रिय महाशालकुला आशां महाधनो महाभोगाः प्रभूतमणिमाणिक्यमुक्तावैदुर्यशंखशिलाप्रवालजातरूपरजतविकरणाः प्रभूतधनधान्यकोषकोष्ठागारसन्निचयाः प्रभूतदासीदासकर्मकर पौरूषेयो प्रभूतमित्रामात्यज्ञातिसालोहितास्तेषामपि मरणान्तं जीवितमरणंपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः राजानः क्षत्रियाश्च मुर्द्धाभिषिक्ता जानपदै श्वर्यस्थामवीर्यमनुप्राप्ता महान्तं पृथ्वीमण्डलमभिनिर्जित्या वसन्ति । तेषामपि मरणान्तं हि जीवितं मरणपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः ऋषयो वानप्रस्थाः प्रमुक्त फलाहाराः प्रभूक्तफल भोजिनः प्रमुक्त फलेन यापन्ति तेषामपि मरणान्तं हि जीवित मरणपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः कामावचारदेवाश्चातुर्महाराजिकादेवास्त्रयास्त्रिशांदेवानामास्तुषितादेवानिर्माणरतयोदेवाः परनिर्मितवशवर्तिनोदेवास्तेषामपि मरणान्तं हि जीवितं मरण पर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवो रूपिणो देवाः प्रथमध्यानलाभिनो ब्रह्मकायिका ब्रह्मपुरोहिता महाब्रह्माणः द्वितीय ध्यानलाभिन परीताभा अप्रमाणाभा आभाश्वरा स्तृतीयध्यान लाभिनःपरीतशुभा अप्रमाणशुभा शुभकृत्स्ना चतुर्थध्यान लाभिनोनभ्रका पुण्यप्रसवा बृहत्फला अवृहा अतपा सुदृशाः सुदर्शना अकनिष्ठाश्चदेवास्तेषामपि मरणान्तं हि जीवितं मरणं पर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः आरूपिणोदेवा आकाशानन्तआयतनोपगा विज्ञानन्त्यायतनोपगा आकिंचन्यायतनोपगा नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगाश्च देवास्तेषामपि मरणान्तहि जीवित मरणं पर्यवसान नास्ति जातस्यामरण । त्रैधातुकमिदम् ।

येपि ते भिक्षवोऽर्हन्तः क्षीणास्रवा कृतकृत्याः कृतकरणीया अपहृतभारा अनुप्राप्तत्वाकाथा परिक्षीणभवसंयोजनः सम्यगाज्ञासुविमुक्तचित्ताः सर्वचेतोवशिपरमपारमिताप्राप्तास्तेषामपि कायनिक्षेपणधर्माः ।

येपि ते भिक्षवः प्रत्येकबुद्धा खड्ग विषाणकल्पा एकमात्मान दमयन्ति एकमात्मान शमयति एकमात्मात्मानंपरिनिर्वायन्ति तेषामपिऽयंकायोनिक्षेपणधर्मः ।

येपि ते भिक्षवस्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धादशवलवलिनःुदारार्षमाःसम्यक्सिंहनादनादिनेश्चतुर्वैशारद्यधर्मारोहण वैशारद्यम् । सर्वधर्मदेशनावैशारद्यं निर्वाणमार्गवतारणवैशारद्यमाश्रवज्ञान प्रहाणावैशारद्यम् । विशदादृढनारायणसंहतकायास्तेषामप्ययंकायोनिक्षेपण धर्मः । तद्यथापि नाम भिक्षवः कुम्भकारकृतानि भाण्डानिश्रामानिवापक्वानि व भेदनपर्यन्तानि भेदन पर्यवसानान्येवमेव भिक्षवः सर्वेषां सत्त्वानां सर्वेषां भूतानां प्राणिनामामरणान्तं हि जीवित मरणपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् । ईदमवोचद्भगवान्निदमुक्तो सुगतो ह्यथा परोवाच शास्ता ।

अनित्यावत संस्कारा उत्पाद व्ययधार्मिणः ।
उत्पाद्यहिनिरूध्यन्ते तेषांव्यपशमःसुखम् ॥
यथा हि कुम्भकारेण मुत्तिकाभाजनं कृतम् ।
सर्व भेदन पर्यन्तं सत्त्वानांजीवितंतथा ॥
यथाफलानां पक्वानांशश्वत्पतनतोभयम् ।
तथा संस्कारजाः सत्वा नित्यं मरणतो भयम् ॥
सर्वेक्षयान्ता निचयाः पतनान्ताः समुच्छ्रयाः ।
संयोगाश्च वियोगान्ता मरणान्तहि जीवितम् ॥

इदमवोचद्भगवानात्तमनास्ते च भिक्षवः सा च पर्षदोभगवतो भाषितमभ्यनन्दन् ।

इत्यार्यानित्यता सूत्रंसमाप्तम् ॥�
&lt;/poem&gt;</text>
      <sha1>daac7tipmm0hbl5tpc5a49ahfhornro</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340798</id>
      <parentid>340795</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:24:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9081" xml:space="preserve">{{header
 | title      = आर्यानित्यतासूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;

आर्यानित्यता सूत्रम्

ओं नमः सर्वज्ञाय

एवं मया श्रुतमेकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरति स्म जेतवनेऽनाथपिण्डदस्यारामे महता भिक्षुसंघेन सार्द्धं त्रयोदशभिर्भिक्षुशतैः । तत्र खलु भगवान् भिक्षूनामन्त्रयते स्म -

अनित्या भिक्षवः सर्वसंस्कारा अध्रुवा अनास्वासिका विपरिणामधर्माणः । यद्यावत्भिक्षवः सर्वेभ्यः संस्कारेभ्योऽलं निर्वर्तितुमलं विरक्तमलं विमोक्तुम् । सर्वेषां सत्त्वानां सर्वेषां भूतानां सर्वेषां प्राणिनामामरणान्त हि जीवित मरण पर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवो गृहपतयो महाशालकुला ब्राह्मण महाशालकुलाक्षत्रिय महाशालकुला आशां महाधनो महाभोगाः प्रभूतमणिमाणिक्यमुक्तावैदुर्यशंखशिलाप्रवालजातरूपरजतविकरणाः प्रभूतधनधान्यकोषकोष्ठागारसन्निचयाः प्रभूतदासीदासकर्मकर पौरूषेयो प्रभूतमित्रामात्यज्ञातिसालोहितास्तेषामपि मरणान्तं जीवितमरणंपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः राजानः क्षत्रियाश्च मुर्द्धाभिषिक्ता जानपदै श्वर्यस्थामवीर्यमनुप्राप्ता महान्तं पृथ्वीमण्डलमभिनिर्जित्या वसन्ति । तेषामपि मरणान्तं हि जीवितं मरणपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः ऋषयो वानप्रस्थाः प्रमुक्त फलाहाराः प्रभूक्तफल भोजिनः प्रमुक्त फलेन यापन्ति तेषामपि मरणान्तं हि जीवित मरणपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः कामावचारदेवाश्चातुर्महाराजिकादेवास्त्रयास्त्रिशांदेवानामास्तुषितादेवानिर्माणरतयोदेवाः परनिर्मितवशवर्तिनोदेवास्तेषामपि मरणान्तं हि जीवितं मरण पर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवो रूपिणो देवाः प्रथमध्यानलाभिनो ब्रह्मकायिका ब्रह्मपुरोहिता महाब्रह्माणः द्वितीय ध्यानलाभिन परीताभा अप्रमाणाभा आभाश्वरा स्तृतीयध्यान लाभिनःपरीतशुभा अप्रमाणशुभा शुभकृत्स्ना चतुर्थध्यान लाभिनोनभ्रका पुण्यप्रसवा बृहत्फला अवृहा अतपा सुदृशाः सुदर्शना अकनिष्ठाश्चदेवास्तेषामपि मरणान्तं हि जीवितं मरणं पर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् ।

येपि ते भिक्षवः आरूपिणोदेवा आकाशानन्तआयतनोपगा विज्ञानन्त्यायतनोपगा आकिंचन्यायतनोपगा नैवसंज्ञानासंज्ञायतनोपगाश्च देवास्तेषामपि मरणान्तहि जीवित मरणं पर्यवसान नास्ति जातस्यामरण । त्रैधातुकमिदम् ।

येपि ते भिक्षवोऽर्हन्तः क्षीणास्रवा कृतकृत्याः कृतकरणीया अपहृतभारा अनुप्राप्तत्वाकाथा परिक्षीणभवसंयोजनः सम्यगाज्ञासुविमुक्तचित्ताः सर्वचेतोवशिपरमपारमिताप्राप्तास्तेषामपि कायनिक्षेपणधर्माः ।

येपि ते भिक्षवः प्रत्येकबुद्धा खड्ग विषाणकल्पा एकमात्मान दमयन्ति एकमात्मान शमयति एकमात्मात्मानंपरिनिर्वायन्ति तेषामपिऽयंकायोनिक्षेपणधर्मः ।

येपि ते भिक्षवस्तथागता अर्हन्तः सम्यक्संबुद्धादशवलवलिनःुदारार्षमाःसम्यक्सिंहनादनादिनेश्चतुर्वैशारद्यधर्मारोहण वैशारद्यम् । सर्वधर्मदेशनावैशारद्यं निर्वाणमार्गवतारणवैशारद्यमाश्रवज्ञान प्रहाणावैशारद्यम् । विशदादृढनारायणसंहतकायास्तेषामप्ययंकायोनिक्षेपण धर्मः । तद्यथापि नाम भिक्षवः कुम्भकारकृतानि भाण्डानिश्रामानिवापक्वानि व भेदनपर्यन्तानि भेदन पर्यवसानान्येवमेव भिक्षवः सर्वेषां सत्त्वानां सर्वेषां भूतानां प्राणिनामामरणान्तं हि जीवित मरणपर्यवसानं नास्ति जातस्यामरणम् । ईदमवोचद्भगवान्निदमुक्तो सुगतो ह्यथा परोवाच शास्ता ।

अनित्यावत संस्कारा उत्पाद व्ययधार्मिणः ।
उत्पाद्यहिनिरूध्यन्ते तेषांव्यपशमःसुखम् ॥
यथा हि कुम्भकारेण मुत्तिकाभाजनं कृतम् ।
सर्व भेदन पर्यन्तं सत्त्वानांजीवितंतथा ॥
यथाफलानां पक्वानांशश्वत्पतनतोभयम् ।
तथा संस्कारजाः सत्वा नित्यं मरणतो भयम् ॥
सर्वेक्षयान्ता निचयाः पतनान्ताः समुच्छ्रयाः ।
संयोगाश्च वियोगान्ता मरणान्तहि जीवितम् ॥

इदमवोचद्भगवानात्तमनास्ते च भिक्षवः सा च पर्षदोभगवतो भाषितमभ्यनन्दन् ।

इत्यार्यानित्यता सूत्रंसमाप्तम् ॥�
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>kv5of5rrwc3rltzcmig6nkuuezplfv7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125293</id>
    <revision>
      <id>340807</id>
      <timestamp>2022-07-20T06:37:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <comment>{{header  | title      = अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम्  | author     =   | translator =   | section    =   | previous   =   | next       =   | year       =   | notes      =  }} &lt;poem&gt;  अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम् ।  ओं नमो बुद्धाय ।  इह सत्त्वमर्थक्रियाकारित्वं तद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32620" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम् ।

ओं नमो बुद्धाय ।

इह सत्त्वमर्थक्रियाकारित्वं तदितरसत्त्वलक्षणायोगात् । तच्च क्रमयौगपद्याभ्यां व्याप्तं परस्परव्यवच्छेदलक्षणत्वादनयोः । प्रकारान्तरेण करणासम्भवात् । क्रमयौगपद्ये चाक्षणिकत्वे न स्तः । पूर्व्वापरकालयोअरविचलितैकस्वभावस्य कर्त्तृत्वाकर्त्तृत्वे विरुद्वधर्म्मद्वयायोगात् ।

तत्र न तावत्क्रमः क्रमाणामेकैकं प्रति पूर्वापरकालयोः कर्त्तृत्वाकर्त्तृत्वापत्तेः । एवं सर्व्वक्रमाभावात्केवलं सकलकार्य्ययौगपद्यमवशिष्यते । तत्र च स्फुट तरः पूर्व्वापरकालयोः कर्त्तृत्वाकर्तृत्वप्रसङ्गः । विरुद्वे च कर्त्तृत्वाकर्त्तृत्वे एकधर्म्मिणि न सम्भवतः । एकस्वभावश्च तावत्कालमक्षणिक इति सिद्व एतस्मिन् क्रमयौगपद्ययोरयोगः । तदेवमक्षणिके व्यापकानुपलब्ध्या निषिद्वं सत्त्वं क्षणिक एवा[व] तिष्ठते इति क्षणिकत्वेन व्याप्तम् । तत्तेन व्याप्तं यत्यत्र धर्म्मिणि सिध्यति तत्र क्षणिकत्वं प्रसाधयति । इदमेवेदानीं विचार्य्यते । केयं (क्वेयं) व्याप्तिग्रहीतव्या दृष्टान्तधर्म्मिणि साध्यधर्म्मिणि वा । केचिदाहुः । दृष्टान्तधर्म्मिण्येव धूमवत् । अन्यथा साधनवैफल्यं स्यात् । उभयधर्म्मसिद्वि(द्वे)रनान्तरीयकत्वात्व्याप्तिसिद्वेः । नहि महानससिद्वायामग्निधूमयोर्व्याप्तौ पुनरग्निसिद्वये धूमलिङ्गमन्विष्यत इति । तथाहि ।

दृष्टान्ते गृह्यते व्याप्तिर्धर्म्मयोस्तत्र दृष्टयोः ।
हेतुमात्रस्य दृष्टस्य व्याप्तिः पक्षे तु गम्यते ॥
सा च सर्व्वोपसंहारात्सामान्यमवलम्बते ।
तस्य धर्म्मिणि वृत्तिस्तु प्रतीयेतानुमानतः ॥

प्रत्यक्षदृष्टयोर्वन्हिधूमयोः कार्य्यकारणभावसिद्वौ तयोर्व्याप्तिसिद्विरिति प्रत्यक्षसिद्वे वन्हौ युक्तमनुमानवैफल्यम् । नैवं व्याप्तिसिद्वेः प्राक्प्रमाणान्तरसिद्वं धर्म्मिणि क्षणिकत्वम् । साधनधर्म्ममेव तु केवलमनुपश्यन्तो विपर्य्यये बाधकप्रमाणवलात्तस्य क्षणिकत्वेन व्याप्तिं प्रतीमः । तत्ततः साधनवैफल्यम् । वैफल्यमेव, क्षणिकत्वव्याप्तस्य सत्त्वस्य तथात्वेन धर्म्मिणि प्रतीतौ क्षणिकत्वस्यापि प्रतीतेरिति चेत् । न । सर्व्वोपसंहारवती हि व्याप्तिः साध्यसिद्वेरङ्गम् । तदियमनपेक्षितधर्म्मिविशेषं साधनधर्म्ममात्रमवलम्बते । तद्यथा । यत्र धूमस्तत्राग्निरिति । न पुनर्यत्र महानसे धूमस्तत्राग्निरिति । एवमिहापि यत्सत्तत्क्षणिकमिति व्याप्तिप्रतीतौ साधनधर्म्मस्यापि धर्म्मिणि सत्त्वं नान्तर्भवति । किं पुनः साध्यधर्म्मस्य । तस्मात्सत्त्वसामान्यस्य साधनधर्म्मस्य पक्षधर्म्मत्वं व्याप्तिश्चैकशः प्रतिपाद्य तदुभयसामर्थ्यात्साध्यधर्म्मस्य धर्म्मिणि वृत्तिः प्रतीयत इति कुतोऽनुमानवैफल्यम् । यद्येवं व्याप्तिप्रतीतावसति धर्म्मिणि परामर्शे साध्यधर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणमिति । कुतः । तत्र दृष्टस्य सत्त्वस्य व्याप्तिप्रतीतेः । यथा महानसदृष्टाग्निधूमयोर्व्याप्तिग्रहे दृष्टान्तधर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणमुच्यते । न हि व्याप्तिग्रहणे महानसपरामर्शोऽस्तीत्युक्तम् । ननु व्याप्तिपक्षधर्म्मत्वयोरेकशः प्रतीतावपि यस्यैव पक्षधर्म्मत्वमवगतन्तस्यैव साध्येन व्याप्तिरवसितेति सामर्थ्यात्साध्यसत्ताकथनमवैयर्थ्यं साधनस्य ।

ननु न पक्षधर्म्मत्वगतिः साध्यगतिः साध्यधर्म्मसंस्पर्शात् । नापि व्याप्तिप्रतीतिरेव साध्यसिद्विः । सामान्यालम्बनतया धर्म्मिविशेषेण धर्म्मयोरनवच्छेदात् । अन्यथा विशेषयोर्व्याप्तिप्रसङ्गात्तदयं व्यस्तविषयः सामर्थ्यादिति हेतुनिर्द्देशः । अथ हेतोस्त्रैरूप्यपरिच्छेदसामर्थ्यात्साध्यप्रतीतिरुत्पद्यत इत्युच्यते । न तर्हीदानीं व्यर्थोहेतुः । स्वरूपनिश्चयेन साध्यनिश्चयोपजननात् । न हि क्वचिदियत्ताधिकं लिङ्गस्य कर्त्तव्यमस्तीति ।

अपि च गृहीते पक्षधर्म्मत्वे सम्बन्धे च स्मृते अनुमानं भवद्भिरिष्यते । तद्वदन्तर्व्याप्तावपीष्यताम् । न हि बहिर्व्याप्तिवादिनामपि विस्मृतायां व्याप्तौ अनुमानप्रवृत्तिरस्ति । तत्र यस्यैव पक्षधर्म्मत्वमवगतं तस्यैव साध्यधर्म्मेण व्याप्तिस्मृतेः किन्न सर्व्वानुमानवैयर्थ्यम् । साध्यधर्म्मिणोऽपरामर्शेण व्याप्तेः स्मरणादिति चेत् । साध्यधर्म्मिणि दृष्टस्यैव व्याप्तिस्मरणे कथं साध्यधर्म्मिणोऽपरामर्शः । सामान्यालम्बनत्वाद्व्याप्तेः । साध्यधर्म्मिनोऽनवच्छेदादिति चेत् । ननु तत्र दृष्टस्य कथं तेनानवच्छेदः । तेनावच्छिन्नस्य वा असाधारणत्वात्कथं व्याप्तिः । अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणान्नासाधारणतेति चेत्तथापि किन्न साध्यधर्म्मी परामृश्यते । यत्र यत्र पर्व्वते धूमस्तत्र तत्राग्निर्यथा महानस इति सामान्यालम्बनायां व्याप्तौ धर्म्मिविशेषपरामर्शस्यानङ्गत्वादिति चेत्युक्तमेतत्साध्यधर्म्मिणा ह्ययोगव्यवच्छेदः साधनधर्म्मस्य रूपान्तरमेव पक्षधम्मत्वाख्यम् । न त्वयं व्याप्तेरङ्गम् । तमन्तरेणापि व्याप्तेः सामान्यालम्बनायाः परिच्छेदपरिसमाप्तेः कथमन्यथा दृष्टान्तधर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणवार्त्तापि तदेदानीं पक्षधर्म्मत्वायोगात्पक्षधर्म्मत्वाग्रहणात्; पक्षधर्म्मत्वग्रहणे वा तदैव साध्यमपि सामर्थ्यादसिद्वं सिद्वमिति सर्व्वानुमानवैयर्थ्यप्रसङ्गः । पश्चात्कालभाविलिङ्गज्ञानमपि च स्मृतिरेव स्यात्न प्रमाणम् । तस्मात्व्याप्तेरनङ्गत्वात्पक्षधर्म्मत्वं व्याप्तिग्रहणे सदपि नान्तर्भवतीति पृथग्गृहीतस्मृतयोः पक्षधर्म्मत्वव्याप्त्योः सामर्थ्यादनुमेयगतिरुत्पद्यते इति । एवमवैयर्थ्यं साधनानामेषितव्यमिति मानफलत्वात् । तद्वत्पृथग्मूतयोः पक्षधर्म्मत्वव्याप्त्योः सामर्थ्यादनुमानोत्पत्तिरन्तर्व्याप्तावपि किन्नेष्यते । तदिष्टौ वा कथं
साधनवैयर्थ्यम् । त्रैरूप्यगतिसामर्थ्यादनुमेयगतिरिति हि तदुपादानशक्तिरेव सामर्थ्यमुच्यते, न तु त्रैरुप्यप्रतीतेरन्तर्भाव इति सर्व्वं समानम् । न सर्व्वं समानम् । अन्तर्व्याप्तौ हि व्याप्तिं प्रति गत्यैव पक्षधर्म्मत्वमवगतमनवगते पक्षधर्म्मत्वे व्याप्तेरप्यनवगतेः । ततो व्याप्तिपूर्व्वके साधनवाह्ये पक्षधर्म्मवचनमनर्थकमनन्तव्याप्तौ । नैवं बहिर्व्याप्तौ बहिरेव व्याप्तिग्रहणात् । अत्राह,-

&quot;येन तेन क्रमेणात्र प्रयुक्ते साधने सति ।
अवेत्यं पक्षधर्म्मत्वं पश्चाद्व्याप्तिः प्रतीयते ॥
प्रत्यक्ष इव दृष्टान्ते तत्र सेत्यन्यथा कथम् ।
द्वौ दृष्ट्वा विद्म इति चेद्व्याप्तेः प्राक्द्वयदृक्कथम् ॥&quot;

व्याप्तिपक्षधर्म्मत्वे हि स्ववाक्याभ्यां येन तेन प्रयुक्ताभ्यां सूच्येते न तु साक्षात्प्रतीयेते । वाचः स्वयमप्रमाणत्वात् । यदाह,-

शक्तस्य सूचकं हेतुर्वचोऽशक्तमपि स्वयमिति । सूचितयोऽस्तु तयोः सत्त्वे हेतौ प्रथमतरपक्षधर्म्मत्वविषयमेव प्रमाणमभिमुखीभवतु । तेन प्रमाणेन धर्म्मिणि सिद्वस्य सत्त्वस्य पश्चाद्व्याप्तिः प्रमाणान्तरेण गृह्यत इति कस्य वैयर्थ्यमिति । प्रत्यक्षेऽपि दृष्टान्तधर्म्मिणि प्रथमं हेतुर्गृह्यते पश्चाद्व्याप्तिरित्येष एव क्रमः अन्यथा दृष्टान्तधर्म्मिणि व्याप्तिर्गृहीतेत्येतदेव न स्यात् । दृष्टान्तधर्म्मिण्यदृष्टस्यैव हेतोर्व्याप्तिग्रहणात् । यद्येवं साध्यधर्म्मोऽपि व्याप्तिग्रहणाधिकरणे धर्म्मिणि ग्रहीतब्य एव यथा वन्हिधूमयोरिति चेत् । न । तत्र दृष्टस्य हेतोर्विपक्षे बाधकवृत्तिमात्रादेव व्याप्तिसिद्वेः । ज्ञातश्चैवं न खलु व्याप्तिग्रहणात्प्राक्क्षणिकस्य क्वचिदपि सिद्विरस्ति तस्यानुमेयत्वात् । असिद्वायाञ्च व्याप्तावनुमानाप्रवृत्तेः । साधनान्तरस्य च तदर्थमननुसरणात् । अनुसरणेऽप्यनवस्था स्यात् । अवस्थाने तावत्प्रयासस्य वैयर्थ्यात् । विअपर्य्यये व्याप्तिबलादेव व्याप्तिसिद्वेरविघातात् । वन्हिधूमयोस्तु नादृष्टयोः कार्य्यकारणभावसिद्वेः । तत्सिद्वौ न विपक्षे बाधकवृत्तिरिति द्वयदर्शनव्यपेक्षा? वन्हिधूमयोर्व्याप्तिसिद्विः सत्त्वक्षणिकत्वयोस्तु नैवम् । यथोक्तन्यायेन व्याप्तिसिद्वेः । तस्मात्सत्त्वमात्रस्य तत्र धर्म्मिणि सिद्वस्य बाधकवशाद्व्याप्तिः सेत्स्यतीत्येषितव्यम् । तद्वदन्तर्व्याप्तावपि । ते इमे व्याप्तिपक्षधर्म्मत्वे स्वस्वप्रमाणव्यवच्छेद्यसाधनवाक्ये न तु केवलं सूचयितव्ये । न चान्यतरवाक्येन शक्यमुभयं सूचयितुमिति कुतोऽन्यतरवाक्यवैयर्थ्यम् ॥

एकस्यैव हि धर्म्मस्य क्रमात्रैरूप्यनिश्चयः ।
विस्मृतावनुमाभावात्तत्किं व्यर्थानुमाखिलेति ॥

अपि च संग्रहश्लोकः,-

बाधकात्साध्यसिद्विश्चेद्व्यर्थो हेत्वन्तरग्रहः ।
बाधकात्तदसिद्विश्चेद्व्यर्थो धर्म्म्यन्तरग्रहः ॥

यदि हि धर्म्मिणि व्याप्तिः सिध्यन्त्येव साध्यसिद्विमन्तर्भावयति । ननु लाभ एवैषः । ब्याप्तिप्रसाधकादेव प्रमाणात्साध्यसिद्वेः सत्त्वहेत्वपाश्रयणप्रयासस्य निरसनात् । न हि व्यसनमेवैतल्लिङ्गान्तरानुसरणं नाम । अथ न व्याप्तिसाधकात्साध्यसिद्विः । न तर्ह्यन्तर्व्याप्तौ हेतुवैयर्थ्यमिति किमकाण्डकातरतया बहु तरमायासमाविशसि । द्वयं हि भवतः साध्यं दृष्टान्तधर्म्मिणि वृत्तिः साध्यधर्म्मिणि च । यथाक्रमं ब्याप्तिपक्षधर्म्मत्वयोः सिद्व्यर्थम् । ननु यदा प्रतिनियते धर्म्मिणि विवादः, तद्वहिर्भूते च धर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणं तदानीं भवेद्वैयर्थ्यम् । यदा तु वस्तुमात्रे विवादः तदा सर्व्ववस्तुषु हेतोर्वृत्तिस्त्वयापि साध्या मयापि चेति कतमस्मिन् धर्म्मिणि हेतोर्वृत्तिसाधनं मम व्यर्थं भविष्यति । कथमिदानीं बहिर्व्याप्तिर्विवादाधिकरणं भूत एवान्यतमस्मिन् व्याप्तिसाधनात् । तावन्मात्रलक्षणत्वाच्च साध्यधर्म्मिणः । बाधकं प्रमाणं प्रवर्त्तमानमन्तर्गतमपि धर्म्मिणं बहिष्करोतीति चेतेतदेव कथं भवतु बाधकेन प्रवर्त्तमानेनैव तस्मिन् साध्यसाधनात् । साध्यसंशयोपगमे साध्यधर्म्मिणि लक्षणोपगमादिति चेतयुक्तमेतत् । बाधकमात्रात्न साध्यसिद्विरित्यस्मिन्पक्षे धर्म्म्यन्तरपरिग्रहवैयर्थ्याभिधानात् । बाधकात्साध्यसिद्विरित्यस्मिंस्तु पक्षे साधनवैयर्थ्यमापादितम् । तस्माद्वाधकमात्रेण साध्यासिद्वौ न क्वचित्सन्देहनिवृत्तिः । सन्देहानिवृत्तौ न वहिष्करणमवहिष्कृतश्च साध्यधर्म्म्येवेति तत्र व्याप्तिरन्तर्व्याप्तिरेव नेदानीं बहिर्व्याप्तेर्वार्त्तापि । तदियंबहिर्व्याप्तिरमुस्मिन् पक्षे कथं भवति यदि प्रतिनियते धर्म्मिणि विवादः । तद्वहिर्भूते च धर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणम्भवति । तत्र च दुरुद्वरः धर्म्म्यन्तरपरिग्रहवैयर्थ्यदोषः । बाधकमात्रेण तु साध्यसिद्वौ हेत्यन्तरमेव
व्यर्थम् । अपि च सत्वहेतोर्विशेषेण न वहिर्व्याप्तिसम्भवः ।

असिद्वे धर्म्मिणः सत्त्वे विवादानवतारतः ।
तत्रासिद्वस्य च व्याप्तिग्रहणे साध्यधर्म्मिणि ॥
व्याप्तिग्रहः कथं नस्याद्दृष्टान्तेऽपि न वा भवेत् ॥

यत्र हि धर्म्मिणि दृष्टस्य हेतोर्व्याप्तिः प्रतीयते तत्र तस्य व्याप्तिग्रहणमाख्यायते । दृष्टञ्च साध्यधर्म्मिणि सत्त्वमन्यथा विमत्ययोगादिति कथं नान्तर्व्याप्तिः ।

तथापि साधनवैयर्थ्यनिषेधाय बहिरेव गृह्णीम इति चेत्तत्किमिदानीं त्वदिच्छानुरोधात्धर्म्मिणि हेतोर्द्दर्शनमदर्शनमस्तु । दर्शनविशेषे वा बहिरेव व्याप्तिग्रहणव्यवस्थास्तु । उभयत्र दृष्टस्य व्याप्तिग्रहणेऽप्यस्ति बहिर्व्याप्तिभाग इति चेत् । ननु किमर्थमियान् भागो यत्नेन संरक्ष्यते ।

माभूथेतुवैयर्थ्यमिति चेत् । ननु यदि बाधकवृत्तिमात्रेण व्याप्तिग्रहणाधिकरणे धर्म्मिणि साध्यसिद्वेः साधनवैयर्थ्यमन्तर्व्याप्तौ तदेतद्वहिर्व्याप्तावपि तुल्यम् । तस्माद्व्यसनमात्रं बहिर्व्याप्तिग्रहणे विशेषेण सत्त्वे हेतौ केवलं जडधियामेव नियमेन दृष्टान्तसापेक्षः साधनप्रयोगः परितोषाय जायते । तेषामेवानुग्रहार्थमाचार्य्यो दृष्टान्तमुपादत्ते ।

यत्सत्तत्क्षणिकं यथा घट इति ।
पटुमतयस्तु नैवं दृष्टान्तमपेक्षन्ते ।

&quot;तस्माद्दृष्टान्तरोक्तेभ्यो घटं दृष्टान्तमब्रवीत् ।
तथा मानेष्ववैयर्थ्यादन्तर्व्याप्तावपीष्यताम् ॥

इत्यन्तरश्लोकः ॥

कथमिदानीमनुमेये सत्त्वमेव सत्त्वमेव सपक्ष एव सत्त्वमसपक्षे वासत्त्वमेव निश्चितमिति हेतोस्त्रैरुप्यमवगन्तव्यम् ।

&quot;मतौ सपक्षासपक्षौ साध्यधर्म्मयुतायुतौ ।
सत्त्वासत्त्वे तत्र हेतोस्ते ग्राह्ये यत्र तत्र वा ॥&quot;

साध्यधर्म्मयुक्तः सर्व्वः सामान्येन सपक्षः, अतद्युक्तश्चासपक्ष इति । तस्मिन् सपक्ष एव सत्त्वमसपक्षे चासत्त्वमेव यथाक्रममन्वयव्यतिरेकौ तौ पुनर्यत्र तत्र वा धर्म्मिणि ग्रहीतव्यौ यत्र शक्यौ ग्रहीतुम् ।

तदिह सत्त्वस्य सर्व्वतोऽक्षणिकाद्व्यावृत्तौ बाधकबलात्सिद्वायां यत्सत्तत्क्षणिकमेवेति अन्वयः साध्यधर्म्मिण्यवगृह्यते । तत्र दृष्टस्य हेतोर्व्याप्तिग्रहणात्धर्म्म्यन्तरासम्भवात् । सम्भवेऽपि तदनुसरणवैयर्थ्यात् । यद्येवमसाधारणो नाम कथमनैकान्तिक उक्तः ॥

असाधारणतां हेतुदोषम्मूढव्यपेक्षया ।
अब्रवीदग्रहाद्व्याप्ति(प्ते)र्नैवं सर्व्वोपसंहृतौ ॥

उक्तमेतज्जडधियो धर्म्म्यन्तर एव व्याप्तिग्रहणं प्रतिपन्नाः । तदभिमानापेक्षयासाधारणमनैकान्तिकमाह श्रावणत्वं दृष्टान्ताभावात् । साध्यधर्म्मिणि च व्याप्तिरनिष्टेरगृहीतायां व्याप्तौ सन्दिग्धोभयतयानिश्चयकरत्वात् । अथवा असाधारणतैव श्रावणत्वस्य मूढाभिमानोपकल्पिता । दृष्टैव हि शब्दव्यक्तिधर्म्मिणी विवादाधिकरणात् । अन्यथा धर्म्म्यसिद्विप्रसङ्गाच्च । दृष्टादृष्टशब्दव्यक्तिसाधारणञ्च श्रावणत्वं हेतुः । धूमसामान्यवत् । ततः सर्व्वोपसंहारवत्याः व्याप्तेः सम्भवात्सत्त्वादिवददृष्टमेव साधनं श्रावणत्वाख्यम् । क्रमयौगपद्यानुपलम्भ एव चात्र बाधकं प्रमाणम् । श्रोत्रज्ञानजन कत्वमेव हि श्रावणत्वम् । तस्मान्मूढव्यपेक्शयासाधारणत्वात् । असाधारणस्य सर्व्वोपसंहारायोगात् । साध्य धर्म्मिणि व्याप्तिप्रतीतावेव साध्यप्रतीतेः साधनवैफल्यं स्यादेव । तन्माभूव्वैफल्यमिति नैव व्याप्तिर्ग्रहीतव्या । तस्यामगृहीतायां सन्दिग्धोभयतया स्यादनैकान्तिकत्वम् । सर्व्वोपसंहारेण तु व्याप्तिग्रहणे यथोक्तन्यायेन साधनवैफल्याभावात् । अदुष्टं सत्त्वादि साधनमेवेति वेदितव्यम् । तदेवमुभयथा मूढजनापेक्षयासाधारणमनैकान्तिकमुक्तम् ।

समानञ्चैतद्वहिर्व्याप्तिवादिनामपि यदि हि मूढमतापेक्षा न स्यात्स्यादेव श्रावणत्वमदुष्टो हेतुः । सत्वादिवन्नियतशब्देषु हि विवादे शब्दान्तरं स्यात् ।

दृष्टान्तः सर्व्वशब्देषु विगतौ बाधकं प्रमाणं प्रवर्त्तम्मनमदृष्टान्तमपि तत्रैकं दृष्टान्तयतीति कथम साधारणमनैकान्तिकं वेति । ० ।

अन्तर्व्याप्तिसमर्थनं समाप्तमिति ॥ ० ॥
कृतिरियं रत्नाकरशान्तिपादानामिति ॥ ० ॥ �
&lt;/poem&gt;</text>
      <sha1>buef4ilotmrjwtsjjm2kea5wkg5lx8s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340808</id>
      <parentid>340807</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:38:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32678" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अन्तर्व्याप्तिसमर्थनम् ।

ओं नमो बुद्धाय ।

इह सत्त्वमर्थक्रियाकारित्वं तदितरसत्त्वलक्षणायोगात् । तच्च क्रमयौगपद्याभ्यां व्याप्तं परस्परव्यवच्छेदलक्षणत्वादनयोः । प्रकारान्तरेण करणासम्भवात् । क्रमयौगपद्ये चाक्षणिकत्वे न स्तः । पूर्व्वापरकालयोअरविचलितैकस्वभावस्य कर्त्तृत्वाकर्त्तृत्वे विरुद्वधर्म्मद्वयायोगात् ।

तत्र न तावत्क्रमः क्रमाणामेकैकं प्रति पूर्वापरकालयोः कर्त्तृत्वाकर्त्तृत्वापत्तेः । एवं सर्व्वक्रमाभावात्केवलं सकलकार्य्ययौगपद्यमवशिष्यते । तत्र च स्फुट तरः पूर्व्वापरकालयोः कर्त्तृत्वाकर्तृत्वप्रसङ्गः । विरुद्वे च कर्त्तृत्वाकर्त्तृत्वे एकधर्म्मिणि न सम्भवतः । एकस्वभावश्च तावत्कालमक्षणिक इति सिद्व एतस्मिन् क्रमयौगपद्ययोरयोगः । तदेवमक्षणिके व्यापकानुपलब्ध्या निषिद्वं सत्त्वं क्षणिक एवा[व] तिष्ठते इति क्षणिकत्वेन व्याप्तम् । तत्तेन व्याप्तं यत्यत्र धर्म्मिणि सिध्यति तत्र क्षणिकत्वं प्रसाधयति । इदमेवेदानीं विचार्य्यते । केयं (क्वेयं) व्याप्तिग्रहीतव्या दृष्टान्तधर्म्मिणि साध्यधर्म्मिणि वा । केचिदाहुः । दृष्टान्तधर्म्मिण्येव धूमवत् । अन्यथा साधनवैफल्यं स्यात् । उभयधर्म्मसिद्वि(द्वे)रनान्तरीयकत्वात्व्याप्तिसिद्वेः । नहि महानससिद्वायामग्निधूमयोर्व्याप्तौ पुनरग्निसिद्वये धूमलिङ्गमन्विष्यत इति । तथाहि ।

दृष्टान्ते गृह्यते व्याप्तिर्धर्म्मयोस्तत्र दृष्टयोः ।
हेतुमात्रस्य दृष्टस्य व्याप्तिः पक्षे तु गम्यते ॥
सा च सर्व्वोपसंहारात्सामान्यमवलम्बते ।
तस्य धर्म्मिणि वृत्तिस्तु प्रतीयेतानुमानतः ॥

प्रत्यक्षदृष्टयोर्वन्हिधूमयोः कार्य्यकारणभावसिद्वौ तयोर्व्याप्तिसिद्विरिति प्रत्यक्षसिद्वे वन्हौ युक्तमनुमानवैफल्यम् । नैवं व्याप्तिसिद्वेः प्राक्प्रमाणान्तरसिद्वं धर्म्मिणि क्षणिकत्वम् । साधनधर्म्ममेव तु केवलमनुपश्यन्तो विपर्य्यये बाधकप्रमाणवलात्तस्य क्षणिकत्वेन व्याप्तिं प्रतीमः । तत्ततः साधनवैफल्यम् । वैफल्यमेव, क्षणिकत्वव्याप्तस्य सत्त्वस्य तथात्वेन धर्म्मिणि प्रतीतौ क्षणिकत्वस्यापि प्रतीतेरिति चेत् । न । सर्व्वोपसंहारवती हि व्याप्तिः साध्यसिद्वेरङ्गम् । तदियमनपेक्षितधर्म्मिविशेषं साधनधर्म्ममात्रमवलम्बते । तद्यथा । यत्र धूमस्तत्राग्निरिति । न पुनर्यत्र महानसे धूमस्तत्राग्निरिति । एवमिहापि यत्सत्तत्क्षणिकमिति व्याप्तिप्रतीतौ साधनधर्म्मस्यापि धर्म्मिणि सत्त्वं नान्तर्भवति । किं पुनः साध्यधर्म्मस्य । तस्मात्सत्त्वसामान्यस्य साधनधर्म्मस्य पक्षधर्म्मत्वं व्याप्तिश्चैकशः प्रतिपाद्य तदुभयसामर्थ्यात्साध्यधर्म्मस्य धर्म्मिणि वृत्तिः प्रतीयत इति कुतोऽनुमानवैफल्यम् । यद्येवं व्याप्तिप्रतीतावसति धर्म्मिणि परामर्शे साध्यधर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणमिति । कुतः । तत्र दृष्टस्य सत्त्वस्य व्याप्तिप्रतीतेः । यथा महानसदृष्टाग्निधूमयोर्व्याप्तिग्रहे दृष्टान्तधर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणमुच्यते । न हि व्याप्तिग्रहणे महानसपरामर्शोऽस्तीत्युक्तम् । ननु व्याप्तिपक्षधर्म्मत्वयोरेकशः प्रतीतावपि यस्यैव पक्षधर्म्मत्वमवगतन्तस्यैव साध्येन व्याप्तिरवसितेति सामर्थ्यात्साध्यसत्ताकथनमवैयर्थ्यं साधनस्य ।

ननु न पक्षधर्म्मत्वगतिः साध्यगतिः साध्यधर्म्मसंस्पर्शात् । नापि व्याप्तिप्रतीतिरेव साध्यसिद्विः । सामान्यालम्बनतया धर्म्मिविशेषेण धर्म्मयोरनवच्छेदात् । अन्यथा विशेषयोर्व्याप्तिप्रसङ्गात्तदयं व्यस्तविषयः सामर्थ्यादिति हेतुनिर्द्देशः । अथ हेतोस्त्रैरूप्यपरिच्छेदसामर्थ्यात्साध्यप्रतीतिरुत्पद्यत इत्युच्यते । न तर्हीदानीं व्यर्थोहेतुः । स्वरूपनिश्चयेन साध्यनिश्चयोपजननात् । न हि क्वचिदियत्ताधिकं लिङ्गस्य कर्त्तव्यमस्तीति ।

अपि च गृहीते पक्षधर्म्मत्वे सम्बन्धे च स्मृते अनुमानं भवद्भिरिष्यते । तद्वदन्तर्व्याप्तावपीष्यताम् । न हि बहिर्व्याप्तिवादिनामपि विस्मृतायां व्याप्तौ अनुमानप्रवृत्तिरस्ति । तत्र यस्यैव पक्षधर्म्मत्वमवगतं तस्यैव साध्यधर्म्मेण व्याप्तिस्मृतेः किन्न सर्व्वानुमानवैयर्थ्यम् । साध्यधर्म्मिणोऽपरामर्शेण व्याप्तेः स्मरणादिति चेत् । साध्यधर्म्मिणि दृष्टस्यैव व्याप्तिस्मरणे कथं साध्यधर्म्मिणोऽपरामर्शः । सामान्यालम्बनत्वाद्व्याप्तेः । साध्यधर्म्मिनोऽनवच्छेदादिति चेत् । ननु तत्र दृष्टस्य कथं तेनानवच्छेदः । तेनावच्छिन्नस्य वा असाधारणत्वात्कथं व्याप्तिः । अयोगव्यवच्छेदेन विशेषणान्नासाधारणतेति चेत्तथापि किन्न साध्यधर्म्मी परामृश्यते । यत्र यत्र पर्व्वते धूमस्तत्र तत्राग्निर्यथा महानस इति सामान्यालम्बनायां व्याप्तौ धर्म्मिविशेषपरामर्शस्यानङ्गत्वादिति चेत्युक्तमेतत्साध्यधर्म्मिणा ह्ययोगव्यवच्छेदः साधनधर्म्मस्य रूपान्तरमेव पक्षधम्मत्वाख्यम् । न त्वयं व्याप्तेरङ्गम् । तमन्तरेणापि व्याप्तेः सामान्यालम्बनायाः परिच्छेदपरिसमाप्तेः कथमन्यथा दृष्टान्तधर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणवार्त्तापि तदेदानीं पक्षधर्म्मत्वायोगात्पक्षधर्म्मत्वाग्रहणात्; पक्षधर्म्मत्वग्रहणे वा तदैव साध्यमपि सामर्थ्यादसिद्वं सिद्वमिति सर्व्वानुमानवैयर्थ्यप्रसङ्गः । पश्चात्कालभाविलिङ्गज्ञानमपि च स्मृतिरेव स्यात्न प्रमाणम् । तस्मात्व्याप्तेरनङ्गत्वात्पक्षधर्म्मत्वं व्याप्तिग्रहणे सदपि नान्तर्भवतीति पृथग्गृहीतस्मृतयोः पक्षधर्म्मत्वव्याप्त्योः सामर्थ्यादनुमेयगतिरुत्पद्यते इति । एवमवैयर्थ्यं साधनानामेषितव्यमिति मानफलत्वात् । तद्वत्पृथग्मूतयोः पक्षधर्म्मत्वव्याप्त्योः सामर्थ्यादनुमानोत्पत्तिरन्तर्व्याप्तावपि किन्नेष्यते । तदिष्टौ वा कथं
साधनवैयर्थ्यम् । त्रैरूप्यगतिसामर्थ्यादनुमेयगतिरिति हि तदुपादानशक्तिरेव सामर्थ्यमुच्यते, न तु त्रैरुप्यप्रतीतेरन्तर्भाव इति सर्व्वं समानम् । न सर्व्वं समानम् । अन्तर्व्याप्तौ हि व्याप्तिं प्रति गत्यैव पक्षधर्म्मत्वमवगतमनवगते पक्षधर्म्मत्वे व्याप्तेरप्यनवगतेः । ततो व्याप्तिपूर्व्वके साधनवाह्ये पक्षधर्म्मवचनमनर्थकमनन्तव्याप्तौ । नैवं बहिर्व्याप्तौ बहिरेव व्याप्तिग्रहणात् । अत्राह,-

&quot;येन तेन क्रमेणात्र प्रयुक्ते साधने सति ।
अवेत्यं पक्षधर्म्मत्वं पश्चाद्व्याप्तिः प्रतीयते ॥
प्रत्यक्ष इव दृष्टान्ते तत्र सेत्यन्यथा कथम् ।
द्वौ दृष्ट्वा विद्म इति चेद्व्याप्तेः प्राक्द्वयदृक्कथम् ॥&quot;

व्याप्तिपक्षधर्म्मत्वे हि स्ववाक्याभ्यां येन तेन प्रयुक्ताभ्यां सूच्येते न तु साक्षात्प्रतीयेते । वाचः स्वयमप्रमाणत्वात् । यदाह,-

शक्तस्य सूचकं हेतुर्वचोऽशक्तमपि स्वयमिति । सूचितयोऽस्तु तयोः सत्त्वे हेतौ प्रथमतरपक्षधर्म्मत्वविषयमेव प्रमाणमभिमुखीभवतु । तेन प्रमाणेन धर्म्मिणि सिद्वस्य सत्त्वस्य पश्चाद्व्याप्तिः प्रमाणान्तरेण गृह्यत इति कस्य वैयर्थ्यमिति । प्रत्यक्षेऽपि दृष्टान्तधर्म्मिणि प्रथमं हेतुर्गृह्यते पश्चाद्व्याप्तिरित्येष एव क्रमः अन्यथा दृष्टान्तधर्म्मिणि व्याप्तिर्गृहीतेत्येतदेव न स्यात् । दृष्टान्तधर्म्मिण्यदृष्टस्यैव हेतोर्व्याप्तिग्रहणात् । यद्येवं साध्यधर्म्मोऽपि व्याप्तिग्रहणाधिकरणे धर्म्मिणि ग्रहीतब्य एव यथा वन्हिधूमयोरिति चेत् । न । तत्र दृष्टस्य हेतोर्विपक्षे बाधकवृत्तिमात्रादेव व्याप्तिसिद्वेः । ज्ञातश्चैवं न खलु व्याप्तिग्रहणात्प्राक्क्षणिकस्य क्वचिदपि सिद्विरस्ति तस्यानुमेयत्वात् । असिद्वायाञ्च व्याप्तावनुमानाप्रवृत्तेः । साधनान्तरस्य च तदर्थमननुसरणात् । अनुसरणेऽप्यनवस्था स्यात् । अवस्थाने तावत्प्रयासस्य वैयर्थ्यात् । विअपर्य्यये व्याप्तिबलादेव व्याप्तिसिद्वेरविघातात् । वन्हिधूमयोस्तु नादृष्टयोः कार्य्यकारणभावसिद्वेः । तत्सिद्वौ न विपक्षे बाधकवृत्तिरिति द्वयदर्शनव्यपेक्षा? वन्हिधूमयोर्व्याप्तिसिद्विः सत्त्वक्षणिकत्वयोस्तु नैवम् । यथोक्तन्यायेन व्याप्तिसिद्वेः । तस्मात्सत्त्वमात्रस्य तत्र धर्म्मिणि सिद्वस्य बाधकवशाद्व्याप्तिः सेत्स्यतीत्येषितव्यम् । तद्वदन्तर्व्याप्तावपि । ते इमे व्याप्तिपक्षधर्म्मत्वे स्वस्वप्रमाणव्यवच्छेद्यसाधनवाक्ये न तु केवलं सूचयितव्ये । न चान्यतरवाक्येन शक्यमुभयं सूचयितुमिति कुतोऽन्यतरवाक्यवैयर्थ्यम् ॥

एकस्यैव हि धर्म्मस्य क्रमात्रैरूप्यनिश्चयः ।
विस्मृतावनुमाभावात्तत्किं व्यर्थानुमाखिलेति ॥

अपि च संग्रहश्लोकः,-

बाधकात्साध्यसिद्विश्चेद्व्यर्थो हेत्वन्तरग्रहः ।
बाधकात्तदसिद्विश्चेद्व्यर्थो धर्म्म्यन्तरग्रहः ॥

यदि हि धर्म्मिणि व्याप्तिः सिध्यन्त्येव साध्यसिद्विमन्तर्भावयति । ननु लाभ एवैषः । ब्याप्तिप्रसाधकादेव प्रमाणात्साध्यसिद्वेः सत्त्वहेत्वपाश्रयणप्रयासस्य निरसनात् । न हि व्यसनमेवैतल्लिङ्गान्तरानुसरणं नाम । अथ न व्याप्तिसाधकात्साध्यसिद्विः । न तर्ह्यन्तर्व्याप्तौ हेतुवैयर्थ्यमिति किमकाण्डकातरतया बहु तरमायासमाविशसि । द्वयं हि भवतः साध्यं दृष्टान्तधर्म्मिणि वृत्तिः साध्यधर्म्मिणि च । यथाक्रमं ब्याप्तिपक्षधर्म्मत्वयोः सिद्व्यर्थम् । ननु यदा प्रतिनियते धर्म्मिणि विवादः, तद्वहिर्भूते च धर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणं तदानीं भवेद्वैयर्थ्यम् । यदा तु वस्तुमात्रे विवादः तदा सर्व्ववस्तुषु हेतोर्वृत्तिस्त्वयापि साध्या मयापि चेति कतमस्मिन् धर्म्मिणि हेतोर्वृत्तिसाधनं मम व्यर्थं भविष्यति । कथमिदानीं बहिर्व्याप्तिर्विवादाधिकरणं भूत एवान्यतमस्मिन् व्याप्तिसाधनात् । तावन्मात्रलक्षणत्वाच्च साध्यधर्म्मिणः । बाधकं प्रमाणं प्रवर्त्तमानमन्तर्गतमपि धर्म्मिणं बहिष्करोतीति चेतेतदेव कथं भवतु बाधकेन प्रवर्त्तमानेनैव तस्मिन् साध्यसाधनात् । साध्यसंशयोपगमे साध्यधर्म्मिणि लक्षणोपगमादिति चेतयुक्तमेतत् । बाधकमात्रात्न साध्यसिद्विरित्यस्मिन्पक्षे धर्म्म्यन्तरपरिग्रहवैयर्थ्याभिधानात् । बाधकात्साध्यसिद्विरित्यस्मिंस्तु पक्षे साधनवैयर्थ्यमापादितम् । तस्माद्वाधकमात्रेण साध्यासिद्वौ न क्वचित्सन्देहनिवृत्तिः । सन्देहानिवृत्तौ न वहिष्करणमवहिष्कृतश्च साध्यधर्म्म्येवेति तत्र व्याप्तिरन्तर्व्याप्तिरेव नेदानीं बहिर्व्याप्तेर्वार्त्तापि । तदियंबहिर्व्याप्तिरमुस्मिन् पक्षे कथं भवति यदि प्रतिनियते धर्म्मिणि विवादः । तद्वहिर्भूते च धर्म्मिणि व्याप्तिग्रहणम्भवति । तत्र च दुरुद्वरः धर्म्म्यन्तरपरिग्रहवैयर्थ्यदोषः । बाधकमात्रेण तु साध्यसिद्वौ हेत्यन्तरमेव
व्यर्थम् । अपि च सत्वहेतोर्विशेषेण न वहिर्व्याप्तिसम्भवः ।

असिद्वे धर्म्मिणः सत्त्वे विवादानवतारतः ।
तत्रासिद्वस्य च व्याप्तिग्रहणे साध्यधर्म्मिणि ॥
व्याप्तिग्रहः कथं नस्याद्दृष्टान्तेऽपि न वा भवेत् ॥

यत्र हि धर्म्मिणि दृष्टस्य हेतोर्व्याप्तिः प्रतीयते तत्र तस्य व्याप्तिग्रहणमाख्यायते । दृष्टञ्च साध्यधर्म्मिणि सत्त्वमन्यथा विमत्ययोगादिति कथं नान्तर्व्याप्तिः ।

तथापि साधनवैयर्थ्यनिषेधाय बहिरेव गृह्णीम इति चेत्तत्किमिदानीं त्वदिच्छानुरोधात्धर्म्मिणि हेतोर्द्दर्शनमदर्शनमस्तु । दर्शनविशेषे वा बहिरेव व्याप्तिग्रहणव्यवस्थास्तु । उभयत्र दृष्टस्य व्याप्तिग्रहणेऽप्यस्ति बहिर्व्याप्तिभाग इति चेत् । ननु किमर्थमियान् भागो यत्नेन संरक्ष्यते ।

माभूथेतुवैयर्थ्यमिति चेत् । ननु यदि बाधकवृत्तिमात्रेण व्याप्तिग्रहणाधिकरणे धर्म्मिणि साध्यसिद्वेः साधनवैयर्थ्यमन्तर्व्याप्तौ तदेतद्वहिर्व्याप्तावपि तुल्यम् । तस्माद्व्यसनमात्रं बहिर्व्याप्तिग्रहणे विशेषेण सत्त्वे हेतौ केवलं जडधियामेव नियमेन दृष्टान्तसापेक्षः साधनप्रयोगः परितोषाय जायते । तेषामेवानुग्रहार्थमाचार्य्यो दृष्टान्तमुपादत्ते ।

यत्सत्तत्क्षणिकं यथा घट इति ।
पटुमतयस्तु नैवं दृष्टान्तमपेक्षन्ते ।

&quot;तस्माद्दृष्टान्तरोक्तेभ्यो घटं दृष्टान्तमब्रवीत् ।
तथा मानेष्ववैयर्थ्यादन्तर्व्याप्तावपीष्यताम् ॥

इत्यन्तरश्लोकः ॥

कथमिदानीमनुमेये सत्त्वमेव सत्त्वमेव सपक्ष एव सत्त्वमसपक्षे वासत्त्वमेव निश्चितमिति हेतोस्त्रैरुप्यमवगन्तव्यम् ।

&quot;मतौ सपक्षासपक्षौ साध्यधर्म्मयुतायुतौ ।
सत्त्वासत्त्वे तत्र हेतोस्ते ग्राह्ये यत्र तत्र वा ॥&quot;

साध्यधर्म्मयुक्तः सर्व्वः सामान्येन सपक्षः, अतद्युक्तश्चासपक्ष इति । तस्मिन् सपक्ष एव सत्त्वमसपक्षे चासत्त्वमेव यथाक्रममन्वयव्यतिरेकौ तौ पुनर्यत्र तत्र वा धर्म्मिणि ग्रहीतव्यौ यत्र शक्यौ ग्रहीतुम् ।

तदिह सत्त्वस्य सर्व्वतोऽक्षणिकाद्व्यावृत्तौ बाधकबलात्सिद्वायां यत्सत्तत्क्षणिकमेवेति अन्वयः साध्यधर्म्मिण्यवगृह्यते । तत्र दृष्टस्य हेतोर्व्याप्तिग्रहणात्धर्म्म्यन्तरासम्भवात् । सम्भवेऽपि तदनुसरणवैयर्थ्यात् । यद्येवमसाधारणो नाम कथमनैकान्तिक उक्तः ॥

असाधारणतां हेतुदोषम्मूढव्यपेक्षया ।
अब्रवीदग्रहाद्व्याप्ति(प्ते)र्नैवं सर्व्वोपसंहृतौ ॥

उक्तमेतज्जडधियो धर्म्म्यन्तर एव व्याप्तिग्रहणं प्रतिपन्नाः । तदभिमानापेक्षयासाधारणमनैकान्तिकमाह श्रावणत्वं दृष्टान्ताभावात् । साध्यधर्म्मिणि च व्याप्तिरनिष्टेरगृहीतायां व्याप्तौ सन्दिग्धोभयतयानिश्चयकरत्वात् । अथवा असाधारणतैव श्रावणत्वस्य मूढाभिमानोपकल्पिता । दृष्टैव हि शब्दव्यक्तिधर्म्मिणी विवादाधिकरणात् । अन्यथा धर्म्म्यसिद्विप्रसङ्गाच्च । दृष्टादृष्टशब्दव्यक्तिसाधारणञ्च श्रावणत्वं हेतुः । धूमसामान्यवत् । ततः सर्व्वोपसंहारवत्याः व्याप्तेः सम्भवात्सत्त्वादिवददृष्टमेव साधनं श्रावणत्वाख्यम् । क्रमयौगपद्यानुपलम्भ एव चात्र बाधकं प्रमाणम् । श्रोत्रज्ञानजन कत्वमेव हि श्रावणत्वम् । तस्मान्मूढव्यपेक्शयासाधारणत्वात् । असाधारणस्य सर्व्वोपसंहारायोगात् । साध्य धर्म्मिणि व्याप्तिप्रतीतावेव साध्यप्रतीतेः साधनवैफल्यं स्यादेव । तन्माभूव्वैफल्यमिति नैव व्याप्तिर्ग्रहीतव्या । तस्यामगृहीतायां सन्दिग्धोभयतया स्यादनैकान्तिकत्वम् । सर्व्वोपसंहारेण तु व्याप्तिग्रहणे यथोक्तन्यायेन साधनवैफल्याभावात् । अदुष्टं सत्त्वादि साधनमेवेति वेदितव्यम् । तदेवमुभयथा मूढजनापेक्षयासाधारणमनैकान्तिकमुक्तम् ।

समानञ्चैतद्वहिर्व्याप्तिवादिनामपि यदि हि मूढमतापेक्षा न स्यात्स्यादेव श्रावणत्वमदुष्टो हेतुः । सत्वादिवन्नियतशब्देषु हि विवादे शब्दान्तरं स्यात् ।

दृष्टान्तः सर्व्वशब्देषु विगतौ बाधकं प्रमाणं प्रवर्त्तम्मनमदृष्टान्तमपि तत्रैकं दृष्टान्तयतीति कथम साधारणमनैकान्तिकं वेति । ० ।

अन्तर्व्याप्तिसमर्थनं समाप्तमिति ॥ ० ॥
कृतिरियं रत्नाकरशान्तिपादानामिति ॥ ० ॥ �
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>bkxy4aki6ljk76vbzgm5jb22bj3xpfc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अपरिमितायुसूत्रम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125294</id>
    <revision>
      <id>340809</id>
      <timestamp>2022-07-20T06:41:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <comment>{{header  | title      = अपरिमितायुसूत्रम्  | author     =   | translator =   | section    =   | previous   =   | next       =   | year       =   | notes      =  }} &lt;poem&gt;  अपरिमितायुसूत्रम्  एवं मया श्रुतम् । एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरतिस्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17632" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अपरिमितायुसूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अपरिमितायुसूत्रम्

एवं मया श्रुतम् । एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरतिस्म जेतवने अनाथपिण्डदस्यारामे महता भिक्षुसङ्घेन सार्धमर्धत्रयोदशर्भिभिक्षुशतैः सम्बहुलैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः ॥ १ ॥

तत्र खलु भगवान्मञ्जुश्रीयां कुमारभूतामामन्त्रयते स्म । अस्ति मञ्जुश्रीरूपरिष्टायामपरिमितागुणसञ्चयो नाम लोकधातुस्तत्रापरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चिततेजोराज नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्ध एव हि तिष्ठति ध्रियते यापयति सत्त्वानां च धर्मं देशयति ॥ २ ॥

शृणु मञ्जुश्रीः कुमारभूता, इमे जम्बुद्विपका मनुष्या अल्पायुष्का वर्षशतायुषस्, तेषां बहुन्याकालमरनानि निर्दिष्टानि । ये खलु मञ्जुश्रीः सत्त्वस्तस्यापरिमितायुषः तथागतस्य गुणवर्णपरिकीर्तन नाम धर्मपर्यायं लिखिष्यन्ति लिखापयिष्यन्ति नामधेयमात्रमपि श्रोष्यन्ति यावत्पुस्तकगतामपि कृत्वा गृहे धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति पुष्पधूपगन्धमाल्यविलेपनचूर्णचीवरछत्रध्वजघण्टापताकाभिश्च समन्तात्पूजाभिः पूजायिष्यन्ति ते परिक्षिणायुषः पुनरैव वर्षशतायुषो भविष्यन्ति । ये खलु पुनर्मञ्जुश्रीः सत्त्वस्तस्यापरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चित तेजोराजस्य तथागतस्य नामोष्टोत्तरशतं श्रोष्यन्ति धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति, तेषामायुर्वधयिष्यन्ति, ये परिक्षिणायुषः सत्त्वा नामधेयं श्रोष्यन्ति धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति तेषामप्यायुर्विवर्धयिष्यति ॥ ३ ॥

तस्मात्तर्हि मञ्जुश्रीदिर्घायुष्कत्वं प्रार्थयितुकामः कुलपुत्रा वा कुलदुहितरो वा तस्यापरिमितायुषस्तथागतस्य नामाष्टोत्तरशतं श्रोष्यन्ति लिखिष्यन्ति तेषामिमे गुणानुसंसा भविष्यन्ति ॥ ४ ॥

ओं नमो भगवते अपरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चिततेजोराजाय तथागतायार्हते सम्यक्सम्बुद्धाय, तद्यथा, ओं पुण्यमहापुण्य अपरिमितापुण्य अपरिमितायुपुण्य ज्ञानसम्भारोपचिते, ओं सर्वसंस्कार परिशुद्धधर्मते गगणसमुद्गते स्वभावपरिशुद्धे महानयापरिवारे स्वाहा ॥ ५ ॥

इमां मञ्जुश्रीस्तथागतस्य नामोष्टोत्तरशतं ये केचिल्लिखिष्यन्ति लिखापयिष्यन्ति पुस्तकगतामपि कृत्वा गृहे धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति, ते परिक्षीणायुषः पुनरैव वर्षशतायुषो भविष्यन्ति, इतश्चुत्वा अपरिमितायुषस्तथागतस्य बुद्धक्षेत्रे उपपद्यन्ते, अपरिमितायुषश्च भविष्यन्ति अपरिमितागुणसञ्चये लोकधातौ ॥ ६ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन नवनवतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ७ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन चतुरशीतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ८ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन सप्तसप्ततीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ९ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चषष्टीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १० ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चपञ्चशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ११ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चचत्वारिशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १२ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन षट्त्रिंशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १३ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चविंशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १४ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन गङ्गानदीवालुकोपमानां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १५ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति स न कदाचिन्नरकेषूपपद्यते न तीर्यग्योनौ न यमलोके न अक्षणेषु च कदाचिदपि उपपस्यते । यत्र यत्र जन्मन्युपपद्यते, तत्र तत्र सर्वत्र जातौ जातौ जातिस्मरो भविष्यन्ति ॥ १७ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तेन चतुरशीतिधर्मस्कन्धसहस्राणि लिखापितानि भविष्यन्ति ॥ १८ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तेन चतुरशीतिधर्मराजिकासहस्राणि कारापितानि प्रतिष्ठापितानि भविष्यन्ति ॥ १९ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तस्य पञ्चानन्तर्याणि कर्मावरणानि परिक्षयं गच्छन्ति ॥ २० ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, तस्य न मारो न मारकायिका न यक्ष न राक्षसा नाकालमृत्युरेवतारं लप्स्यन्ते ॥ २२ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, तस्य मरणकालसमये नवनवतयो बुद्धकोट्यः सम्मुखं दर्शनं दास्यन्ति, बुद्धसहस्रं हस्तेन हस्तं तस्योपनामयन्ति, बुद्धक्षेत्राद्बुद्धक्षेत्रं सङ्क्रामति, नात्र काङ्क्षा न विचिकित्सा न विमातिरुत्पादयितव्या ॥ २३ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, तस्य चत्वारो महाराजानः पृष्ठतः पृष्ठतः समनुबद्ध रक्षावरणगुप्तिं करिष्यन्ति ॥ २४ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति स सुखावत्यां लोकधातौ अमिताभस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रे उपपद्यते ॥ २५ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, स पृथिवीप्रदेशः चैत्यभूतो वन्दनीयश्च भविष्यति । येषां तिर्यग्योनिगतानां मृगपक्षीनां कर्णपुटे निपतिष्यति ते सर्वे अनुत्तरायां सम्यक्सम्बोधौ अभिसम्बोधिमभिसम्भोत्स्यन्ते ॥ २६ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तस्य स्त्रीभावो न कदाचिदपि भविष्यति ॥ २७ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं धर्मपर्यायमुद्दिश्य एकमपि कार्षापणं दानं दास्यति, तेन त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातुं सप्तरत्नपरिपूर्णं कृत्वा दानं दत्तं भवति ॥ २८ ॥

ओं नमो भगवते । य इदं धर्मभाणकं पूजयिष्यति, तेन सकलसमाप्तः सद्धर्मः पूजितो भवति ॥ २९ ॥

ओं नमो भगवते । यथा विपश्विशिखिविश्वभुक्रकुच्छन्दकनकमुनिकाश्यपशाक्यमुनिप्रभृतीनां तथागतानां सप्तरत्नमयः पूजाः कृत्वा तस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुं, न त्वापरिमितायुः सूत्रस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुम् ॥ ३० ॥

ओं नमो भगवते । यथा सुमेरोः पर्वतराजस्य समानां रत्नराशिं कृत्वा दानं दद्यात्, तस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुं, न त्वापरिमितायुः सूत्रस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुम् ॥ ३१ ॥

ओं नमो भगवते । यथा चत्वारो महासमुद्रा उदकपरिपूण्णा भवेयुः, तत्र एकैकविन्दुं शक्यं गणयितुं, न त्वापरिमितायुः सूत्रस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुम् ॥ ३२ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति संस्कृत्य पूजयिष्यति तेन दशसु दिक्षु सर्वबुद्धक्षेत्रेषु सर्वतथागता वन्दिताः पूजिताश्च भविष्यन्ति ॥ ३३ ॥

ओं नमो भगवते ।
दानबलेन समुद्गत बुद्धो दानबलाधिगता नरसिंहः ।
दानबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३४ ॥

शीलबलेन समुद्गत बुद्धो शीलबलाधिगता नरसिंहः ।
शीलबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३५ ॥

क्षान्तिबलेन समुद्गत बुद्धो क्षान्तिबलाधिगता नरसिंहः ।
क्षान्तिबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३६ ॥

वीर्यबलेन समुद्गत बुद्धो वीर्याबलाधिगता नरसिंहः ।
वीर्यबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३७ ॥

ध्यानबलेन समुद्गत बुद्धो ध्यानबलाधिगता नरसिंहः ।
ध्यानबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३८ ॥

प्रज्ञाबलेन समुद्गत बुद्धो प्रज्ञाबलाधिगता नरसिंहः ।
प्रज्ञाबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३९ ॥

ओं नमो भगवते । इदं वोचद्भगवानात्तमनस्ते च भिक्षवस्ते च बोधिसत्त्व महासत्त्वः सा च सर्वावती पर्षत्सदेवमानुषासुरगन्धर्वश्च लोको भगवतो भाषितमभ्यनन्दनमिति ॥ ४० ॥ �
&lt;/poem&gt;</text>
      <sha1>ppbt1ve0y21u1aijsvkbbmt8dq0gxeg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340810</id>
      <parentid>340809</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:43:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17690" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अपरिमितायुसूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अपरिमितायुसूत्रम्

एवं मया श्रुतम् । एकस्मिन् समये भगवान् श्रावस्त्यां विहरतिस्म जेतवने अनाथपिण्डदस्यारामे महता भिक्षुसङ्घेन सार्धमर्धत्रयोदशर्भिभिक्षुशतैः सम्बहुलैश्च बोधिसत्त्वैर्महासत्त्वैः ॥ १ ॥

तत्र खलु भगवान्मञ्जुश्रीयां कुमारभूतामामन्त्रयते स्म । अस्ति मञ्जुश्रीरूपरिष्टायामपरिमितागुणसञ्चयो नाम लोकधातुस्तत्रापरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चिततेजोराज नाम तथागतोऽर्हन् सम्यक्सम्बुद्ध एव हि तिष्ठति ध्रियते यापयति सत्त्वानां च धर्मं देशयति ॥ २ ॥

शृणु मञ्जुश्रीः कुमारभूता, इमे जम्बुद्विपका मनुष्या अल्पायुष्का वर्षशतायुषस्, तेषां बहुन्याकालमरनानि निर्दिष्टानि । ये खलु मञ्जुश्रीः सत्त्वस्तस्यापरिमितायुषः तथागतस्य गुणवर्णपरिकीर्तन नाम धर्मपर्यायं लिखिष्यन्ति लिखापयिष्यन्ति नामधेयमात्रमपि श्रोष्यन्ति यावत्पुस्तकगतामपि कृत्वा गृहे धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति पुष्पधूपगन्धमाल्यविलेपनचूर्णचीवरछत्रध्वजघण्टापताकाभिश्च समन्तात्पूजाभिः पूजायिष्यन्ति ते परिक्षिणायुषः पुनरैव वर्षशतायुषो भविष्यन्ति । ये खलु पुनर्मञ्जुश्रीः सत्त्वस्तस्यापरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चित तेजोराजस्य तथागतस्य नामोष्टोत्तरशतं श्रोष्यन्ति धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति, तेषामायुर्वधयिष्यन्ति, ये परिक्षिणायुषः सत्त्वा नामधेयं श्रोष्यन्ति धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति तेषामप्यायुर्विवर्धयिष्यति ॥ ३ ॥

तस्मात्तर्हि मञ्जुश्रीदिर्घायुष्कत्वं प्रार्थयितुकामः कुलपुत्रा वा कुलदुहितरो वा तस्यापरिमितायुषस्तथागतस्य नामाष्टोत्तरशतं श्रोष्यन्ति लिखिष्यन्ति तेषामिमे गुणानुसंसा भविष्यन्ति ॥ ४ ॥

ओं नमो भगवते अपरिमितायुर्ज्ञानसुविनिश्चिततेजोराजाय तथागतायार्हते सम्यक्सम्बुद्धाय, तद्यथा, ओं पुण्यमहापुण्य अपरिमितापुण्य अपरिमितायुपुण्य ज्ञानसम्भारोपचिते, ओं सर्वसंस्कार परिशुद्धधर्मते गगणसमुद्गते स्वभावपरिशुद्धे महानयापरिवारे स्वाहा ॥ ५ ॥

इमां मञ्जुश्रीस्तथागतस्य नामोष्टोत्तरशतं ये केचिल्लिखिष्यन्ति लिखापयिष्यन्ति पुस्तकगतामपि कृत्वा गृहे धारयिष्यन्ति वाचयिष्यन्ति, ते परिक्षीणायुषः पुनरैव वर्षशतायुषो भविष्यन्ति, इतश्चुत्वा अपरिमितायुषस्तथागतस्य बुद्धक्षेत्रे उपपद्यन्ते, अपरिमितायुषश्च भविष्यन्ति अपरिमितागुणसञ्चये लोकधातौ ॥ ६ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन नवनवतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ७ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन चतुरशीतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ८ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन सप्तसप्ततीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ९ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चषष्टीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १० ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चपञ्चशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ ११ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चचत्वारिशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १२ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन षट्त्रिंशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १३ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन पञ्चविंशतीनां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १४ ॥

ओं नमो भगवते । तेन खलु पुनः समयेन गङ्गानदीवालुकोपमानां बुद्धकोटीनामेकमतेनैकस्वरेण इदमपरिमितायुः सूत्रं भाषितम् ॥ १५ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति स न कदाचिन्नरकेषूपपद्यते न तीर्यग्योनौ न यमलोके न अक्षणेषु च कदाचिदपि उपपस्यते । यत्र यत्र जन्मन्युपपद्यते, तत्र तत्र सर्वत्र जातौ जातौ जातिस्मरो भविष्यन्ति ॥ १७ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तेन चतुरशीतिधर्मस्कन्धसहस्राणि लिखापितानि भविष्यन्ति ॥ १८ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तेन चतुरशीतिधर्मराजिकासहस्राणि कारापितानि प्रतिष्ठापितानि भविष्यन्ति ॥ १९ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तस्य पञ्चानन्तर्याणि कर्मावरणानि परिक्षयं गच्छन्ति ॥ २० ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, तस्य न मारो न मारकायिका न यक्ष न राक्षसा नाकालमृत्युरेवतारं लप्स्यन्ते ॥ २२ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, तस्य मरणकालसमये नवनवतयो बुद्धकोट्यः सम्मुखं दर्शनं दास्यन्ति, बुद्धसहस्रं हस्तेन हस्तं तस्योपनामयन्ति, बुद्धक्षेत्राद्बुद्धक्षेत्रं सङ्क्रामति, नात्र काङ्क्षा न विचिकित्सा न विमातिरुत्पादयितव्या ॥ २३ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, तस्य चत्वारो महाराजानः पृष्ठतः पृष्ठतः समनुबद्ध रक्षावरणगुप्तिं करिष्यन्ति ॥ २४ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति स सुखावत्यां लोकधातौ अमिताभस्य तथागतस्य बुद्धक्षेत्रे उपपद्यते ॥ २५ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति, स पृथिवीप्रदेशः चैत्यभूतो वन्दनीयश्च भविष्यति । येषां तिर्यग्योनिगतानां मृगपक्षीनां कर्णपुटे निपतिष्यति ते सर्वे अनुत्तरायां सम्यक्सम्बोधौ अभिसम्बोधिमभिसम्भोत्स्यन्ते ॥ २६ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति तस्य स्त्रीभावो न कदाचिदपि भविष्यति ॥ २७ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं धर्मपर्यायमुद्दिश्य एकमपि कार्षापणं दानं दास्यति, तेन त्रिसाहस्रमहासाहस्रलोकधातुं सप्तरत्नपरिपूर्णं कृत्वा दानं दत्तं भवति ॥ २८ ॥

ओं नमो भगवते । य इदं धर्मभाणकं पूजयिष्यति, तेन सकलसमाप्तः सद्धर्मः पूजितो भवति ॥ २९ ॥

ओं नमो भगवते । यथा विपश्विशिखिविश्वभुक्रकुच्छन्दकनकमुनिकाश्यपशाक्यमुनिप्रभृतीनां तथागतानां सप्तरत्नमयः पूजाः कृत्वा तस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुं, न त्वापरिमितायुः सूत्रस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुम् ॥ ३० ॥

ओं नमो भगवते । यथा सुमेरोः पर्वतराजस्य समानां रत्नराशिं कृत्वा दानं दद्यात्, तस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुं, न त्वापरिमितायुः सूत्रस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुम् ॥ ३१ ॥

ओं नमो भगवते । यथा चत्वारो महासमुद्रा उदकपरिपूण्णा भवेयुः, तत्र एकैकविन्दुं शक्यं गणयितुं, न त्वापरिमितायुः सूत्रस्य पुण्यस्कन्धस्य प्रमाणं शक्यं गणयितुम् ॥ ३२ ॥

ओं नमो भगवते । य इदमपरिमितायुः सूत्रं लिखिष्यति लिखापयिष्यति संस्कृत्य पूजयिष्यति तेन दशसु दिक्षु सर्वबुद्धक्षेत्रेषु सर्वतथागता वन्दिताः पूजिताश्च भविष्यन्ति ॥ ३३ ॥

ओं नमो भगवते ।
दानबलेन समुद्गत बुद्धो दानबलाधिगता नरसिंहः ।
दानबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३४ ॥

शीलबलेन समुद्गत बुद्धो शीलबलाधिगता नरसिंहः ।
शीलबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३५ ॥

क्षान्तिबलेन समुद्गत बुद्धो क्षान्तिबलाधिगता नरसिंहः ।
क्षान्तिबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३६ ॥

वीर्यबलेन समुद्गत बुद्धो वीर्याबलाधिगता नरसिंहः ।
वीर्यबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३७ ॥

ध्यानबलेन समुद्गत बुद्धो ध्यानबलाधिगता नरसिंहः ।
ध्यानबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३८ ॥

प्रज्ञाबलेन समुद्गत बुद्धो प्रज्ञाबलाधिगता नरसिंहः ।
प्रज्ञाबलस्य च श्रूयति शब्द कारुणिकस्य पुरे प्रविशन्तम् ॥ ३९ ॥

ओं नमो भगवते । इदं वोचद्भगवानात्तमनस्ते च भिक्षवस्ते च बोधिसत्त्व महासत्त्वः सा च सर्वावती पर्षत्सदेवमानुषासुरगन्धर्वश्च लोको भगवतो भाषितमभ्यनन्दनमिति ॥ ४० ॥ �
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>gqk370mfsyrp2nt48zn3xajv58v7tqx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अपोहसिद्धिः</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125295</id>
    <revision>
      <id>340812</id>
      <timestamp>2022-07-20T06:47:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <comment>{{header  | title      = अपोहसिद्धिः  | author     =   | translator =   | section    =   | previous   =   | next       =   | year       =   | notes      =  }} &lt;poem&gt;  अपोहसिद्धिः ।  नमः श्रीलोकनाथाय ॥  अपोहः शब्दार्थो निरुच्यते ।  ननु कोऽयमपोहो नाम? किमिदम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46037" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अपोहसिद्धिः
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अपोहसिद्धिः ।

नमः श्रीलोकनाथाय ॥

अपोहः शब्दार्थो निरुच्यते ।

ननु कोऽयमपोहो नाम? किमिदमन्यस्मादपोह्यते; अस्माद्वा अन्यदपोह्यते; अस्मिन् वान्यदपोह्यत इति व्युत्पत्त्या विजातिव्यावृत्तं वाह्य मेव विवक्षितं; बुद्ध्याकारो वा; यदि वा अपोहनमपोह इत्यन्य व्यावृत्तिमात्रमिति त्रयः पक्षाः । न तावदादिमौ पक्षौ, अपोहनाम्ना विधेरेव विवक्षितत्वात्; अन्तिमोऽप्यसङ्गतः प्रति तिवाधितत्वात्; तथाहि पर्व्वतोद्देशे वन्हिरस्तीति शाब्दौ प्रतीतिर्व्विधिरूपमेवोल्लिखन्ती लक्ष्यते; नानग्निर्नभवतीति निवृत्तिमात्रमामुखयन्ती । यच्च प्रत्यक्षवाधितं न तत्र साधनान्तरावकाश इत्यतिप्रसिद्धम् ।

अथ यद्यपि निवृत्तिमहं प्रत्येमीति न विकल्पः । तथापि निवृत्तपदार्थोल्लेख एव निवृत्त्युल्लेखः । न ह्यनन्तर्भावितविशेषणप्रतीति व्विशिष्टप्रतीतिः । ततो यथा सामान्यमहं प्रत्येमीति विकल्पाभावेऽपि साधारणाकारपरिस्फुरणात्विकल्पबुद्धिः सामान्यबुद्धिः परेषाम्; तथा निवृत्तप्रत्यया क्षिप्ता निवृत्तिबुद्धिरपोहप्रतीतिव्यवहारमातनोतीति चेत्? ननु साधारणाकारपरिस्फुरणे विधिरूपतया यदि सामान्यबोधव्यवस्था; तत्किमायातमस्फु रदभावाकारे चेतसि निवृत्तिप्रतीतिव्यवस्थायाः । ततो निवृत्तिमहं प्रत्येमीत्येवमाकाराभावेऽपि निवृत्त्याकारस्फुरणं यदि स्यात्, को नाम निवृत्तिप्रतीतिस्थितिमपलपेत् । अन्यथासति प्रतिभासे तत्प्रतीतिव्यवहृतिरिति गवाकारेपि चेतसि तुरगबोध इत्यस्तु ।

अथ विशेषणतया अन्तर्भूता निवृत्तिप्रतीतिरित्युक्तं, तथापि यद्यगवापोढ इतीदृशा कारोविकल्पस्तदा विशेषणतया तदनुप्रवेशो भवतु, किन्तु गौरिति प्रतीतिः । तदा च सतोपि निवृत्तिलक्षणस्य विशेषणस्य तत्रानुत्कलनात्; कथं तत्प्रतीतिव्यवस्था । अथैवं मतिः । यद्विधिरूपं स्फुरितं तस्य परापोहोऽप्यस्तीति तत्प्रतीतिरुच्यते । तथापि सम्बन्धमात्रमपोहस्य विधिरेव साक्षान्निर्भासी । अपि चैवमध्यक्षस्या प्यपोहविषयत्वमनिवार्यम् । विशेषतो विकल्पादेकव्यावृत्तोल्लेखिनोऽखिलान्यव्यावृत्तमीक्षमाणस्य । तस्माद्विध्याकारावग्रहादध्यक्षवद्विकल्पस्यापि विधिविषयत्वमेव नान्यापोहविषयत्वमिति कथमपोहः शब्दार्थो घुष्यते ॥ अत्राभिधीयते ॥

नास्माभिरपोहशब्देन विधिरेव केवलोऽभिप्रेतः । नाप्यन्यव्यावृत्तिमात्रं, किन्त्वन्यापोहविशिष्टो विधिः शब्दानामर्थः । ततश्च न प्रत्येकपक्षोपनिपातिदोषावकाशः । यत्तु गोः प्रतीतौ न तदात्मापरात्मेति सामर्थ्यादपोहः पश्चान्निश्चीयत इति विधिवादिनां मतम्; अन्यापोहप्रतीतौ वा सामर्थ्यातन्यापोढोवधार्य्यते इति प्रतिषेधवादिनां मतम् । तदसुन्दरम् । प्राथमिकस्यापि प्रतिपत्तिक्रमादर्शनात् । न हि विधिं प्रतीपद्य कश्चिदर्थापत्तितः पश्चादपोहमवगच्छति; अपोहं वा प्रतिपद्यान्यापोदम्; तस्माद्गोः प्रतिपत्तिरिति अन्यापोढप्रतिपत्तिरुच्यते । यद्यपि चान्यापोढशब्दानुल्लेख उक्तः । तथापि नाप्रतिपत्तिरेव, विशेषणभूतस्यान्यापोहस्य अगवापोढ एव गोशब्दस्य निवेशितत्वात् । यथा नीलोत्पले निवेशितादिन्दीवरशब्दान्नीलोत्पल प्रतीतौ तत्काल एव नीलिमस्फुरणमनिवार्य्यम्; तथा गोशब्दादप्यगवापोढे निवेशितात्गोप्रतीतौ तुल्यकालमेव विशेषणत्वातगो[ऽ]पोहस्फुरणमनिवार्य्यम् । यथा प्रत्यक्षस्य प्रसह्य रूपाभावग्रहणमभावविकल्पोत्पादन शक्तिरेव । तथा विधिविकल्पानामपि तदनुरूपानुष्ठानदानशक्तिरेवाभावग्रहणमभिधीयते । पर्य्युदासरूपाभावग्रहणन्तु नियत स्वरूपसम्बेदनमुभयोरविशिष्टं; अन्यथा यदि शब्दादर्थप्रतिपत्तिकाले कलितो न परापोहः; कथमन्यपरिहारेण प्रवृत्तिः । ततो गां वधानेति चोदितोऽश्वादीनपि वध्नीयात् ।

यदप्यवोचद्वाचस्पतिः; जातिमत्यो व्यक्तव्यः; विकल्पानां शब्दानाञ्च गोचरः; तासाञ्च तद्वतीनां रूपमतज्जातीयपरावृत्तमित्यर्थतस्तदवगतेर्न गाम्बधानेति चो दितोऽश्वादीन् बध्नाति । तदप्यनेनैव निरस्तं यतो जातेरधिकायाः प्रक्षेपेऽपि व्यक्तीनां रूपमतज्जातीयव्यावृत्तमेव चेत्, तदा तेनैव रूपेण शब्दविकल्पयोर्विषयीभवन्तीनां कथमतद्यावृत्तिपरिहारः?

अथ न विजातीयव्यावृत्तं व्यक्तिरूपं, तथाप्रतीतं, वा तदा जातिप्रसाद एष इति कथमर्थतोपि तदवगतिरित्युक्तप्रायम् ।

अथ जातिवलादेवान्यतो व्यावृत्तम् । भवतु जातिवलात्स्वहेतुपरम्परावलाद्वान्यव्यावृत्तम् । उभयथापि व्यावृत्तप्रतिपत्तौ व्यावृत्तिप्रतिपत्तिरस्त्येव । नचागो[ऽ]पोढे गोशब्दसङ्केतविधावन्योन्याश्रयदोषः । सामान्ये तद्वति वा सङ्केतेऽपि तद्दोषावकाशात् । न हि सामान्यं नाम सामान्यमात्रमभिप्रेतं तुरगेपि गोशब्दसङ्केतप्रसङ्गात् । किन्तु गोत्वम् । तावता च स एव दोषः । गवापरिज्ञाने गोत्वसामान्यापरिज्ञानात् । गोत्वसामान्यापरिज्ञने गोशब्दवाच्यापरिज्ञानात् । तस्मातेकपिण्डदर्शनपूर्व्वको यः सर्व्वव्यक्तिसाधारण इव बहिरध्य स्तो विकल्पबुध्याकारः, तत्रायं गौरिति सङ्केतकरणे नेतरेतराश्रयदोषः । अभिमते च गोशब्दप्रवृत्तावगोशब्देन शेषस्याप्यभिधान मुचितम् । न चान्यापोढा न्यापोहयोर्व्विरोधोविशेष्यविशेषणक्षतिर्व्वा; परस्परव्यवच्छेदाभावात्, सामानाधिकरण्यसद्भावात्, भूतलघटाभाववत् । स्वाभावेन हि विरोधो न पराभावेनेत्याबालप्रसिद्धम् । एष पन्थाः श्रुघ्नमुपतिष्ठत इत्यत्राप्यपोहो गम्यत एव; अप्रकृत पथान्तरापेक्षया एष एव । श्रुघ्नप्रत्यनीकानिष्टस्थानापेक्षया श्रुघ्नमेव । अरण्यमार्गवद्विच्छेदाभावादुपतिष्ठत एव । सार्थदूतादिव्यवच्छेदेन पन्थाएवेति प्रतिपदं व्यवच्छेदस्य सुलभत्वात्तस्मादपोहधर्म्मणो विधिरूपस्य शब्दादवगतिः; पुण्डरीकशब्दादिव श्वेतिमविशिष्टस्य पद्मस्य । यद्येवं विधिरेव शब्दार्थोवक्तुमुचितः । कथमपोहो गीयत इति चेत्? उक्तमत्रापोहशब्देनान्यापोहविशिष्टो विधिरुच्यते; तत्र विधौ प्रतीयमाने विशेषणतया तुल्यकालमन्यापोहप्रतीतिरिति । न चैवं प्रत्यक्षस्याप्यपोहविषयत्वव्यवस्था कर्त्तुमुचिता; तस्य शाब्दप्रत्ययस्येव वस्तुविषयत्वे विवादाभावात् । विधिशब्देन च यथाध्यवसायमतद्रूप परावृत्तो बाह्योर्थोभिमतः । यथाप्रतिभासं बुड्ध्याकारश्च; तत्र वाह्योर्थोध्यवसायादेव शब्दवाच्यो व्यवस्थाप्यते । न स्वलक्षणपरिस्फूर्त्त्या प्रत्यक्षवद्देशकालावस्थानियतप्रव्यक्त स्वलक्षणास्फुरणात् । यच्छास्त्रं
॥

शब्देनाव्यापृताख्यस्य बुद्ध्वावप्रतिभासनात् ।

अर्थस्य दृष्टाविवेति, इन्द्रियशब्दस्वभावोपायभेदातेकस्यैव प्रतिभास भेद इति चेत्? अत्राप्युक्तम् ।

जातो नामाश्रयोन्यान्यः चेतसान्तस्य वस्तुनः ।
एकस्यैव कुतो रूपं भिन्नाकारावभासि तत् ॥

न हि स्पष्टास्पष्टे द्वे रूपे परस्परविरुड्धे एकस्य वस्तुनः स्तः; यत एकेनेन्द्रियबुड्धौ प्रतिभासेतान्येन विकल्पे, तथा सति वस्तुन एव भेदप्राप्तेः; न हि स्वरूपभेदादपरो वस्तुभेदः । न च प्रतिभासभेदादपर स्वरूपभेदः; अन्यथा त्रैलोक्यमेकमेव वस्तु स्यात् । दूरासन्नदेशवर्त्तिनोः पुरुषयोः एकत्र शाखिनि स्पष्टास्पष्टप्रतिभासभेदेपि न शाखिभेद इति चेत्? न ब्रूमः प्रतिभासभेदोभिन्नवस्तु नियतः । किन्तु , एकविषयत्वाभावनियत इति । ततो यत्रार्थक्रियाभेदादिसचिवः प्रतिभासभेदः तत्र वस्तुभेदः, घटवत् । अन्यत्र पुनर्न्नियमे नैकविषयतां परिहरतीत्येकप्रतिभासो भ्रान्तः ।

एतेन यदाह वाचस्पतिः; न च शब्दप्रत्यक्षयोव्वस्तुगोचरत्वे प्रत्ययाभेदः कारणभेदेन पारोक्ष्यापारोक्ष्यभेदोपपत्तेरिति । तन्नोपयोगि । परोक्षप्रत्ययस्य वस्तुगोचरत्वासमर्थनात् । परोक्षताश्रयस्तु कारणभेद इन्द्रियगोचरग्रहणविरहेणैव कृतार्थः । तन्न शाब्दे प्रत्यये स्वलक्षणं परिस्फुरति किञ्च स्वलक्षणात्मनि वस्तुनि वाच्ये सर्व्वात्मना प्रतिपत्तेः, विधिनिषेधयोरयोगः । तस्य हि सद्भावेस्तीति व्यर्थ, नास्तीत्यसमर्थम्; असद्भावे नास्तीति व्यर्थमस्ती त्यसमर्थम् । अस्ति चास्त्यादिपदप्रयोगः । तस्मात्शब्दप्रतिभासस्य वाह्यार्थभावाभावसाधारण्यं न तद्विषयतां क्षमते ।

यच्च वाचस्पतिना जातिमब्द्यक्तिवाच्यतां स्ववाचैव प्रस्तु त्याननन्तरमेव न च शब्दार्थस्य जातेर्भावाभावसाधारण्यं नोपपद्यते; सा हि स्वरूपतो नित्यापि देशकालविप्रकीर्णानेकव्यक्त्याश्रयतया भावाभावसाधारणीभवन्नस्तिना स्तिसम्बन्धयोग्या; वर्त्तमानव्यक्तिसम्बन्धिता हि जातेरस्तिता; अतीतानागतव्यक्तिसम्बन्धिता च नास्तितेति सन्दिग्धव्यतिरेकित्वादनैकान्तिकम्भावाभावसाधारण्यमन्यथासिड्वं वेति विलपितम् । तावन्न प्रकृतक्षतिः । जातौ भरं न्यस्यता स्वलक्षणावाच्यत्वस्य स्वयं स्वीकारात् । किञ्च सर्व्वत्र पदार्थस्य स्वलक्षणस्वरूपेणैवास्तित्वादिकं चिन्त्यते । जातेस्तु वर्त्तमानादिव्यक्तिसम्बन्धो स्तित्वादिकमिति तु बालप्रतारणम् । एवं जातिमव्ध्यक्तिवचनेऽपि दोषः; व्यक्तेश्चेत्प्रतीतिसिद्धिः, जातिरधिका प्रतीयताम्, मा वा, न तु व्यक्तिप्रतीतिदोषन्मुक्तिः । एते न यदुच्यते कौमारिलैः । सभागत्वादेव वस्तुनो न साधारण्यदोषः । वृक्षत्वं ह्यनिर्द्वारितभावाभावं शब्दादवगम्यते । तयोरन्यतरेण शब्दान्तरावगतेन सम्बध्यत इति । तदप्यसङ्गतम्; सामान्यस्य नित्यस्य प्रतिपत्तावनिर्द्वारितभावाभावत्वायोगात् । यच्चेढं न च प्रत्यक्षस्येव शब्दानामर्थप्रत्यायनप्रकारो येन तद्दृष्ट इवास्त्यादिशब्दापेक्षा न स्यात्; विचित्रशक्तित्वात्प्रमाणानामिति तदप्यैन्द्रियकशाब्दप्रतिभासयोरेकस्वरूपग्राहित्वे भिन्नावभासदूषणेन दूषितं विचित्रशक्तित्वञ्च प्रमाणानां साक्षात्काराध्यवसायाभ्यामपि चरितार्थम् ।

ततो यदि प्रत्यक्षार्थप्रतिपादनं शाब्देन तद्वदेवावभासः स्यात्; अभवंश्च न तद्विषयख्यापनं क्षमते । ननु वृक्षशब्देन वृक्षत्वांशे चोदिते सत्त्वाद्यंशनिश्चयनार्थमस्त्यादिपदप्रयोग इति चेत्? निरंशत्वेन प्रत्यक्षसमधिगतस्य स्वलक्षणस्य कोऽवकाशः पदान्तरेण; धर्म्मान्तरविधिनिषेधयोः प्रमाणान्तरेण वा । प्रत्यक्षेऽपि प्रमाणान्तरापेक्षा दृष्टे ति चेत्? भवतु तस्यानिश्चयात्मत्वातनभ्यस्तस्वरूपविषये; विकल्पस्तु स्वयन्निश्चयात्मको यत्र ग्राही तत्र किमपरेण? अस्ति च शब्दलिङ्गान्तरापेक्षा ततो न वस्तु स्वरूपग्रहः । ननु भिन्ना जात्यादयो धर्म्माः परस्परं धर्म्मिणश्चेति जातिलक्षणैकधर्म्मद्वारेण प्रतीतेपि शाखिनि धर्म्मान्तरवत्तया न प्रतीतिरिति किन्न भिन्ना भिधानाधी नो धर्मान्तरस्य नीलचलोच्चैस्तरत्वादेरववोधः । तदेतदसङ्गतम्; अखण्डात्मनः स्वलक्षणस्य प्रत्यक्षे प्रतिभासात् । दृश्यस्य धर्म्मधर्म्मिभेदस्य प्रत्यक्षप्रतिक्षिप्तत्वा दन्यथा सर्व्वं सर्व्वत्र स्यादित्यतिप्रसङ्गः । काल्पनिकभेदाश्रयस्तु धर्म्मधर्म्मिव्यवहार इति प्रसाधितं शास्त्रे; भवतु वा परमार्थिको धर्म्मधर्म्मिभेदः । तथाप्यनयोः समवायादे र्दूषितत्वादुपकारलक्षणैव प्रत्यासत्तिरेषितव्या । एवञ्च यथेन्द्रियप्रत्यासत्त्या प्रत्यक्षेण धर्म्मिप्रतिपत्तौ सकलतद्द्वर्म्मप्रतिपत्तिः । तथा शब्दलिङ्गाभ्यामपि वाच्यवाचकादि सम्बन्धप्रतिबद्धाभ्यां धर्म्मिप्रतिपत्तौ निरवशेषतड्वर्म्मप्रतिपत्ति र्भवेत्; प्रत्यासत्तिमात्रस्याविशेषात् ।

यच्च वाचस्पतिः; नचैकोपाधिना सत्त्वे विशिष्टे तस्मिन् गृहीते; उपाध्यन्त रविशिष्टतब्ग्द्रहः । स्वभावों हि द्रव्यस्य उपाधिभिर्व्विशिष्यते । नतूपाधयो वा विशेष्यत्वं वा तस्य स्वभाव इति । तदपि प्लवत एव । नह्यभेदादुपाध्यन्तरग्रहणञ्चमासञ्जि तम् । भेदं पुरस्कृत्यैवोपकारकग्रहणे उपकार्य्यग्रहणप्रसञ्जनात् । न चाग्निधूमयोः कार्य्यकारणभाव इव स्वभावत एव धर्म्मधर्म्मिणोः प्रतिनियमकल्पनमुचितम् । तयोरपि प्रमाणासिद्ध त्वात् । प्रमाणसिद्धे च स्वभावोपवर्णनमिति न्यायः ॥

यच्चात्र न्यायभूषणेन सूर्य्यादिग्रहणे तदुपकार्य्याशेष वस्तुराशिग्रहणप्रसञ्जनमुक्तम्; तदभिप्रायानवगाहन फलं तथा हि त्वन्मते धर्म्मधर्म्मिणोर्भेदः उपकारलक्षणैव च प्रत्यासत्तिः । तदोपकारकग्रहणे समानदेशस्यैव धर्म्मरूपस्यैव चोपकार्य्यस्य ग्रहणमासञ्जितम् । तत्कथं सूर्य्यो पकार्य्यस्य भिन्नदेशस्य द्रव्यान्तरस्य वा दृष्टव्यभिचारस्य ग्रहणप्रसङ्गः सङ्गतः । तस्मातेकधर्म्मद्वारेणापि वस्तुस्वरूपप्रतिपत्तौ सर्व्वात्मप्रतीतेः; क्व शब्दान्तरेण विधिनिषेधावकाशः । अस्ति च, तस्मान्न स्वलक्षणस्य शब्दविकल्पलिङ्गप्रतिभासित्वमिति स्थितम् ॥

नापि सामान्यं शाब्दप्रत्ययप्रतिभासि । सरितः पारे गावश्चरन्तीति गवादिशब्दात्सास्राशृङ्गलाङ्गूलादयोऽक्षराकारपरिकरिताः सजातीयभेदापरामर्शनात्सम्पिण्डितप्रायाः प्रतिभासन्ते । न च तदेव सामान्यम् ।

वर्णाकृत्यक्षराकारश्रून्यङ्गोत्वं हि कथ्यते ।

तदेव च सास्राशृङ्गादिमात्रमखिलव्यक्तावत्यन्तविलक्षणमपि स्वलक्षणेनैकीक्रियमाणं सामान्यमित्युच्यते । तादृशस्य वाह्यस्याप्राप्ते र्भ्रान्तिरेवासौ केशप्रतिभासवत् । तस्माद्वासनावशाद्दुड्वेरेव तदात्मना विवर्त्तोयमस्तु, असदेव वा तद्रूपं ख्यातु; व्यक्तय एव वा सजातीयभेदतिरस्कारेणान्यथा भासन्ता मनुभवव्यवधानात्; स्मृतिप्रमोषो वभिधीयताम्; सर्व्वथा निर्व्विषयः खल्वयं सामान्यप्रत्ययः; क्व सामान्यवार्त्ता? यत्पुनः सामान्याभावे सामान्यप्रत्ययस्याकस्मिकत्वमुक्तं तदयुक्तम् । यतः पूर्व्वपिण्डदण्डदर्शनस्मरणसहकारिणातिरिच्यमानाविशेषप्रत्ययजनिका सामग्री निर्व्विषयं सामान्यविकल्पमुत्पादयति । तदेवन्न शाब्दप्रत्यये जातिः प्रतिभाति; नापि प्रत्यक्षे न चानुमानतोऽपि सिद्धिः; अदृश्यत्वे प्रतिबद्धलिङ्गादर्शनात् । नापीन्द्रियवदस्याः सिद्धिः । ज्ञानकार्य्यतः कादाचित्कस्यैव निमित्तान्तरस्य सिद्धेः । यदापि पिण्डान्तरे अन्तराले वा गोबुद्धेरभावं दर्शयेत्; तदा शावलेयादिसकलगोपिण्डानामेवाभावादभावो गो बुद्धेरूपपद्यमानः कथमर्थान्तरमाक्षिपेत्? गोत्वादेव गोपिण्डः, अन्यथा तुरगोपि गोपिण्डः स्यात् । यद्येवं गोपिण्डादेव गोत्वमन्यथा तुरगत्वमपि गोत्वं स्यात् । तस्मात्कारणपरम्परात एव गोपिण्डो गोत्वं तु भवतु मा वा । ननु सामान्यप्रत्ययजननसामर्थ्यं यद्येकस्मात्पिण्डादभिन्नम्; तदा विजातीयव्यावृत्तं पिण्डान्तरमसमर्थम् । अथ भिन्नं तदा तदेव सामान्यं नाम्नि परं विवाद इति चेत्? अभिन्नैव सा शक्तिः प्रति वस्तु; यथात्वेकः शक्तस्वभावो भावः तथ अन्योपि भवन् कीदृशन्दोषमावहति? यथा भवतां जातिरेकापि समानध्वनिप्रसवहेतुरन्यापि स्वरूपेणैव जात्यन्तरनिरपेक्षा । तथास्माकं व्यक्तिरपि जातिनिरपेक्षा स्वरूपेणैव भिन्ना हेतुः ।

यत्तु त्रिलोचनः । अश्वत्वगोत्वा दीनां सामान्य विशेषाणां स्वाश्रये समवायः सामान्यम्; सामान्य मित्यभिधानप्रत्यययोर्निमित्तमिति । यद्येवं व्यक्तिष्वप्ययमेव तथाभिधानप्रत्ययहेतुरस्तु । किं सामान्यस्वीकार प्रमादेन ।

न च समवायः सम्भवी ॥

इहेति बुद्धेः समवायसिद्धिरिहेति धीश्च द्वयदर्शने स्यात् ।
न च क्वचित्तद्विषये त्वपेक्षा स्वकल्पनामात्रमतोभ्युपायः ॥

एतेन येयं प्रत्ययानुवृत्तिरनुवृत्तवस्त्वनुयायिनी कथमत्यन्तभेदिनीसु व्यक्तिषु व्यावृत्तविषयप्रत्ययभावानुपातिनीषु भवितुमर्हतीत्युहाप्रवर्त्तनमस्य प्रत्याख्यातम् । जाटिष्वेव परस्परव्यावृत्ततया व्यक्तीयमानास्वनुवृत्तप्रत्ययेन व्यभिचारात् । यत्पुनरनेन विपर्य्यये वाधकमुक्तम्, अभिधानप्रत्ययानुवृत्तिः कुतश्चिन्निवृत्त्य क्वचिदेव भवन्ती निमित्तवती । न चान्यन्निमित्तमित्यादि ॥ तन्न सम्यक् । अनुवृत्तमन्तरेणापि अभिधानप्रत्ययानुवृत्तेरतद्रूपपरावृत्तस्वरूपविशेषातवश्यं स्वीकारस्य साधितत्वात् । तस्मात्, तुल्य भेदे यया जा तिः प्रत्यासत्त्या प्रसर्पति । क्वचिन्नान्यत्र सैवास्तु शब्दज्ञाननिबन्धनम् ।

यत्पुनरत्र न्यायभूषणेनोक्तं नह्येवं भवति । यया प्रत्यासत्त्या दण्डसूत्रादिकं प्रसर्पति क्वचिन्नान्यत्र सैव प्रत्यासत्तिः पुरुषस्फटिकादिषु दण्डिसूत्रित्वादिव्यवहारनिबन्धनमस्तु किं दण्डसूत्रादिनेति । तदसङ्गतम् । दण्डसूत्रयोहि पुरुषस्फटिकप्रत्यासन्नयोः दृष्टयोः दण्डिसूत्रिप्रत्ययहेतुत्वं नापलप्यते । सामान्यन्तु स्वप्नेऽपि न दृष्टम् । तद्यदीदं परिकल्पनीयं तदा वरं प्रत्यासत्तिरेव सामान्यप्रत्ययहेतुः परिकल्प्यताम्, किं गुर्व्यापरिकल्पनयेत्यभिप्राया परिज्ञानात् ।

अथेदं जातिप्रसाधकमनुमानमभिधीयते ।

यद्विशिष्टज्ञानं तद्विशेषणग्रहणनान्तरीयकम् । यथा दण्डिज्ञानम् । विशिष्टज्ञानञ्चेदं गौरयमित्यर्थतः कार्य्यहेतुः । विशेषणानुभवकार्य्यं हि दृष्टान्ते विशिष्टबुद्धिः सिड्वेति । अत्रानुयोगः, विशिष्टबुद्धेर्भिन्नविशेषणग्रहणनान्तरीयकत्वं वा साध्यम्; विशेषण मात्रानुभवनान्तरीयकत्वं वा । प्रथमपक्षे पक्षस्य प्रत्यक्षवाधासाधनावधानमनवकाशयति । वस्तुग्राहिणः प्रत्यक्षस्यो भयप्रतिभासाभावात् । विशिष्टबुद्धित्वञ्च सामान्यम् । हेतुर नैकान्तिकः । भिन्नविशेषणग्रहणमन्तरेणापि दर्शनात् । यथा स्वरूपवान् घटः । गोत्वं सामान्यमिति वा । द्वितीयपक्षे तु सिद्धसाधनम् । स्वरूपवान् घट इत्यादिवत्गोत्वजातिमा न् पिण्ड इति परिकल्पितं भेदमुपादाय विशेषणविशेष्यभावस्येष्टत्वाद्गोव्यावृत्तानुभवभावित्वाद्गौरयमिति व्यवहारस्य । तदेव न सामान्यबुद्धिः । वाधकं च सामान्यगुणकर्म्माद्युपा धिचक्रस्य, केवलव्यक्तिग्राहकं पटुप्रत्यक्षम् । दृश्यानुपलम्भो वा प्रसिद्धः ।

तदेवं विधिरेव शब्दार्थः । स च वाह्योर्थो बुध्याकारश्च विवक्षितः, तत्र न बुध्याकारस्य तत्त्वतः सम्बृत्त्या वा विधिनिषेधौ । स्वसम्बेदनप्रत्यक्षगम्यत्वात् । अनध्यवसायाच्च । नापि तत्त्वतो वाह्यस्यापि विधिनिषेधौ तस्य शाब्दे प्रत्ययेऽप्रतिभासनात् । अतएव सर्व्वधर्म्माणान्तत्त्वतोऽनभिलाप्यत्वं प्रतिभासाध्यवसायाभावात्तस्मात्वाह्यस्यैव साम्बृतौ विधिनिषेधौ । अन्यथा सम्व्यवहारहानिप्रसङ्गात् । तदेवम् ।

नाकारस्य न वाह्यस्य तत्त्वतोविधिसाधनम् ।
वहिरेव हि संवृत्त्या संवृत्यापि तु नाकृतेः ॥

एतेन यड्वर्म्मोत्तरः ॥ आरोपितस्य वाह्यत्वस्य विधिनिषेधावित्यलौकिकमनागममतार्किकीयं कथयति । तदपहस्तितम् ।

नन्वध्यवसाये यद्यध्यवसेयं वस्तु न स्फुरति तदा तदध्यवसितमिति कोऽर्थः? अप्रतिभासेऽपि प्रवृत्तिविषयीकृतमिति योऽर्थः । अप्रतिभासाविशेषे विषयान्तरपरिहारेण कथन्नियतविषया प्रवृत्तिरिति चेत्? उच्यते; यद्यपि विश्वमगृहीतं तथापि विकल्पस्य नियतसामग्रीप्रसूतत्वेन नियताकारतया नियतशक्तित्वात्नियता एव जलादौ प्रवृत्तिः । धूमस्य परोक्षाग्निज्ञानजननवत् ।

नियतविषया हिभावाः प्रमाणपरिनिष्ठितस्वभावा न शक्तिसाङ्कर्य्यपर्य्यनुयोगभाजः । तस्मात्तदध्यवसायित्वमाकारविशेषयोगात्तत्प्रवृत्तिजनकत्वम् । न च सादृश्यादारोपेण प्रवृत्तिं ब्रूमः । येनाकारे वाह्यस्य वाह्ये वा आकारस्यारोपद्वारेण दूषणावकाशः । किन्तर्हि स्ववासनाविपाकवशादुपजायमानैव बुड्विरपश्यन्त्यपि वाह्यं वाह्ये वृत्तिमातनो तीति विप्लुतैव । तदेवमन्याभावविशिष्टो विजातिव्यावृत्तोर्थो विधिः । स एव चापोहशब्दवाच्यः शब्दानामर्थः प्रवृत्तिनिवृत्तिविषयश्चेति स्थितम् ॥

अत्र प्रयोगः । यद्वाचकं तत्सर्व्वमध्यवसितातद्रूपपरावृत्तवस्तुमात्रगोचरम् । यथेह कूपे जलमिति वचनम् । वाचकञ्चेदं गवादिशब्दरूपमिति स्वभावहेतुः । नायमसिड्वः, पूर्वोक्तेन न्यायेन पारमार्थिकवाच्यवाचकभावस्याभावेऽपि; अध्यवसायकृतस्य सर्व्वव्यवहारिभिरवश्यस्वीकर्त्तव्यत्वात् । अन्यथा सर्व्वव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गात् । नापि विरुद्धः सपक्षे भावात् । न चानैकान्तिकः; तथाहि शब्दानामध्यवसितविजातिव्यावृत्तव स्तुमात्रविषयत्वमनिच्छद्भिः परैः परमार्थतो

वाच्यं स्वलक्षणमुपाधिरुपाधियोगः

सोपाधिरस्तु यदि वा कृतिरस्तु बुद्धेः, गत्यन्तराभावात् । अविषयत्वे च वाचकत्वायोगात् । तत्र ।

आद्यन्तयोर्न्न समयः फलशक्तिहानेर्मध्येप्युपाधिविरहात्तितयेन युक्तः ॥

तदेवं वाच्यान्तरस्याभावात् । विषयवत्त्वलक्षणस्य व्यापकस्य निवृत्तौ विपक्षतो निवर्त्तमानं वाचकत्वमध्यवसितवाह्यविषयत्वेन व्याप्यत इति व्याप्तिसिद्धिः ।

शब्दैस्तावन्मुख्यमाख्यायतेऽर्थ स्तत्रापोहस्तद्गुणत्वेन गम्यः ।
अर्थश्चैकोऽध्यासतो भासतोऽन्यः स्थाप्यो वाच्यस्तत्त्वतो नैव कश्चित् ॥

अपोहसिद्धिः समाप्ता ॥

कृतिरियम्महापण्डितरत्नकीर्त्तिपादानाम् ॥

भवत्वपोहे कृतिनाम्प्रपञ्चो [व]स्तुस्वरूपास्फुरणन्तु मर्म्म ।
तत्रादृढे सर्व्वमयत्नशीर्णं दृढे तु सौस्थ्यन्ननु तावतैव ॥
सम्पूर्णरात्रिप्रहरद्वयेन कीर्त्तेरपोहो लिखितः सुखेन ।
त्रैलोक्यदत्तेन परात्महेतोः [य]त्नादतोऽयं परिरक्षणीयः ॥
&lt;/poem&gt;</text>
      <sha1>747rmm03u28tkmuolmy1pyfr83b9xb5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340813</id>
      <parentid>340812</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T06:47:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46095" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अपोहसिद्धिः
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}
&lt;poem&gt;

अपोहसिद्धिः ।

नमः श्रीलोकनाथाय ॥

अपोहः शब्दार्थो निरुच्यते ।

ननु कोऽयमपोहो नाम? किमिदमन्यस्मादपोह्यते; अस्माद्वा अन्यदपोह्यते; अस्मिन् वान्यदपोह्यत इति व्युत्पत्त्या विजातिव्यावृत्तं वाह्य मेव विवक्षितं; बुद्ध्याकारो वा; यदि वा अपोहनमपोह इत्यन्य व्यावृत्तिमात्रमिति त्रयः पक्षाः । न तावदादिमौ पक्षौ, अपोहनाम्ना विधेरेव विवक्षितत्वात्; अन्तिमोऽप्यसङ्गतः प्रति तिवाधितत्वात्; तथाहि पर्व्वतोद्देशे वन्हिरस्तीति शाब्दौ प्रतीतिर्व्विधिरूपमेवोल्लिखन्ती लक्ष्यते; नानग्निर्नभवतीति निवृत्तिमात्रमामुखयन्ती । यच्च प्रत्यक्षवाधितं न तत्र साधनान्तरावकाश इत्यतिप्रसिद्धम् ।

अथ यद्यपि निवृत्तिमहं प्रत्येमीति न विकल्पः । तथापि निवृत्तपदार्थोल्लेख एव निवृत्त्युल्लेखः । न ह्यनन्तर्भावितविशेषणप्रतीति व्विशिष्टप्रतीतिः । ततो यथा सामान्यमहं प्रत्येमीति विकल्पाभावेऽपि साधारणाकारपरिस्फुरणात्विकल्पबुद्धिः सामान्यबुद्धिः परेषाम्; तथा निवृत्तप्रत्यया क्षिप्ता निवृत्तिबुद्धिरपोहप्रतीतिव्यवहारमातनोतीति चेत्? ननु साधारणाकारपरिस्फुरणे विधिरूपतया यदि सामान्यबोधव्यवस्था; तत्किमायातमस्फु रदभावाकारे चेतसि निवृत्तिप्रतीतिव्यवस्थायाः । ततो निवृत्तिमहं प्रत्येमीत्येवमाकाराभावेऽपि निवृत्त्याकारस्फुरणं यदि स्यात्, को नाम निवृत्तिप्रतीतिस्थितिमपलपेत् । अन्यथासति प्रतिभासे तत्प्रतीतिव्यवहृतिरिति गवाकारेपि चेतसि तुरगबोध इत्यस्तु ।

अथ विशेषणतया अन्तर्भूता निवृत्तिप्रतीतिरित्युक्तं, तथापि यद्यगवापोढ इतीदृशा कारोविकल्पस्तदा विशेषणतया तदनुप्रवेशो भवतु, किन्तु गौरिति प्रतीतिः । तदा च सतोपि निवृत्तिलक्षणस्य विशेषणस्य तत्रानुत्कलनात्; कथं तत्प्रतीतिव्यवस्था । अथैवं मतिः । यद्विधिरूपं स्फुरितं तस्य परापोहोऽप्यस्तीति तत्प्रतीतिरुच्यते । तथापि सम्बन्धमात्रमपोहस्य विधिरेव साक्षान्निर्भासी । अपि चैवमध्यक्षस्या प्यपोहविषयत्वमनिवार्यम् । विशेषतो विकल्पादेकव्यावृत्तोल्लेखिनोऽखिलान्यव्यावृत्तमीक्षमाणस्य । तस्माद्विध्याकारावग्रहादध्यक्षवद्विकल्पस्यापि विधिविषयत्वमेव नान्यापोहविषयत्वमिति कथमपोहः शब्दार्थो घुष्यते ॥ अत्राभिधीयते ॥

नास्माभिरपोहशब्देन विधिरेव केवलोऽभिप्रेतः । नाप्यन्यव्यावृत्तिमात्रं, किन्त्वन्यापोहविशिष्टो विधिः शब्दानामर्थः । ततश्च न प्रत्येकपक्षोपनिपातिदोषावकाशः । यत्तु गोः प्रतीतौ न तदात्मापरात्मेति सामर्थ्यादपोहः पश्चान्निश्चीयत इति विधिवादिनां मतम्; अन्यापोहप्रतीतौ वा सामर्थ्यातन्यापोढोवधार्य्यते इति प्रतिषेधवादिनां मतम् । तदसुन्दरम् । प्राथमिकस्यापि प्रतिपत्तिक्रमादर्शनात् । न हि विधिं प्रतीपद्य कश्चिदर्थापत्तितः पश्चादपोहमवगच्छति; अपोहं वा प्रतिपद्यान्यापोदम्; तस्माद्गोः प्रतिपत्तिरिति अन्यापोढप्रतिपत्तिरुच्यते । यद्यपि चान्यापोढशब्दानुल्लेख उक्तः । तथापि नाप्रतिपत्तिरेव, विशेषणभूतस्यान्यापोहस्य अगवापोढ एव गोशब्दस्य निवेशितत्वात् । यथा नीलोत्पले निवेशितादिन्दीवरशब्दान्नीलोत्पल प्रतीतौ तत्काल एव नीलिमस्फुरणमनिवार्य्यम्; तथा गोशब्दादप्यगवापोढे निवेशितात्गोप्रतीतौ तुल्यकालमेव विशेषणत्वातगो[ऽ]पोहस्फुरणमनिवार्य्यम् । यथा प्रत्यक्षस्य प्रसह्य रूपाभावग्रहणमभावविकल्पोत्पादन शक्तिरेव । तथा विधिविकल्पानामपि तदनुरूपानुष्ठानदानशक्तिरेवाभावग्रहणमभिधीयते । पर्य्युदासरूपाभावग्रहणन्तु नियत स्वरूपसम्बेदनमुभयोरविशिष्टं; अन्यथा यदि शब्दादर्थप्रतिपत्तिकाले कलितो न परापोहः; कथमन्यपरिहारेण प्रवृत्तिः । ततो गां वधानेति चोदितोऽश्वादीनपि वध्नीयात् ।

यदप्यवोचद्वाचस्पतिः; जातिमत्यो व्यक्तव्यः; विकल्पानां शब्दानाञ्च गोचरः; तासाञ्च तद्वतीनां रूपमतज्जातीयपरावृत्तमित्यर्थतस्तदवगतेर्न गाम्बधानेति चो दितोऽश्वादीन् बध्नाति । तदप्यनेनैव निरस्तं यतो जातेरधिकायाः प्रक्षेपेऽपि व्यक्तीनां रूपमतज्जातीयव्यावृत्तमेव चेत्, तदा तेनैव रूपेण शब्दविकल्पयोर्विषयीभवन्तीनां कथमतद्यावृत्तिपरिहारः?

अथ न विजातीयव्यावृत्तं व्यक्तिरूपं, तथाप्रतीतं, वा तदा जातिप्रसाद एष इति कथमर्थतोपि तदवगतिरित्युक्तप्रायम् ।

अथ जातिवलादेवान्यतो व्यावृत्तम् । भवतु जातिवलात्स्वहेतुपरम्परावलाद्वान्यव्यावृत्तम् । उभयथापि व्यावृत्तप्रतिपत्तौ व्यावृत्तिप्रतिपत्तिरस्त्येव । नचागो[ऽ]पोढे गोशब्दसङ्केतविधावन्योन्याश्रयदोषः । सामान्ये तद्वति वा सङ्केतेऽपि तद्दोषावकाशात् । न हि सामान्यं नाम सामान्यमात्रमभिप्रेतं तुरगेपि गोशब्दसङ्केतप्रसङ्गात् । किन्तु गोत्वम् । तावता च स एव दोषः । गवापरिज्ञाने गोत्वसामान्यापरिज्ञानात् । गोत्वसामान्यापरिज्ञने गोशब्दवाच्यापरिज्ञानात् । तस्मातेकपिण्डदर्शनपूर्व्वको यः सर्व्वव्यक्तिसाधारण इव बहिरध्य स्तो विकल्पबुध्याकारः, तत्रायं गौरिति सङ्केतकरणे नेतरेतराश्रयदोषः । अभिमते च गोशब्दप्रवृत्तावगोशब्देन शेषस्याप्यभिधान मुचितम् । न चान्यापोढा न्यापोहयोर्व्विरोधोविशेष्यविशेषणक्षतिर्व्वा; परस्परव्यवच्छेदाभावात्, सामानाधिकरण्यसद्भावात्, भूतलघटाभाववत् । स्वाभावेन हि विरोधो न पराभावेनेत्याबालप्रसिद्धम् । एष पन्थाः श्रुघ्नमुपतिष्ठत इत्यत्राप्यपोहो गम्यत एव; अप्रकृत पथान्तरापेक्षया एष एव । श्रुघ्नप्रत्यनीकानिष्टस्थानापेक्षया श्रुघ्नमेव । अरण्यमार्गवद्विच्छेदाभावादुपतिष्ठत एव । सार्थदूतादिव्यवच्छेदेन पन्थाएवेति प्रतिपदं व्यवच्छेदस्य सुलभत्वात्तस्मादपोहधर्म्मणो विधिरूपस्य शब्दादवगतिः; पुण्डरीकशब्दादिव श्वेतिमविशिष्टस्य पद्मस्य । यद्येवं विधिरेव शब्दार्थोवक्तुमुचितः । कथमपोहो गीयत इति चेत्? उक्तमत्रापोहशब्देनान्यापोहविशिष्टो विधिरुच्यते; तत्र विधौ प्रतीयमाने विशेषणतया तुल्यकालमन्यापोहप्रतीतिरिति । न चैवं प्रत्यक्षस्याप्यपोहविषयत्वव्यवस्था कर्त्तुमुचिता; तस्य शाब्दप्रत्ययस्येव वस्तुविषयत्वे विवादाभावात् । विधिशब्देन च यथाध्यवसायमतद्रूप परावृत्तो बाह्योर्थोभिमतः । यथाप्रतिभासं बुड्ध्याकारश्च; तत्र वाह्योर्थोध्यवसायादेव शब्दवाच्यो व्यवस्थाप्यते । न स्वलक्षणपरिस्फूर्त्त्या प्रत्यक्षवद्देशकालावस्थानियतप्रव्यक्त स्वलक्षणास्फुरणात् । यच्छास्त्रं
॥

शब्देनाव्यापृताख्यस्य बुद्ध्वावप्रतिभासनात् ।

अर्थस्य दृष्टाविवेति, इन्द्रियशब्दस्वभावोपायभेदातेकस्यैव प्रतिभास भेद इति चेत्? अत्राप्युक्तम् ।

जातो नामाश्रयोन्यान्यः चेतसान्तस्य वस्तुनः ।
एकस्यैव कुतो रूपं भिन्नाकारावभासि तत् ॥

न हि स्पष्टास्पष्टे द्वे रूपे परस्परविरुड्धे एकस्य वस्तुनः स्तः; यत एकेनेन्द्रियबुड्धौ प्रतिभासेतान्येन विकल्पे, तथा सति वस्तुन एव भेदप्राप्तेः; न हि स्वरूपभेदादपरो वस्तुभेदः । न च प्रतिभासभेदादपर स्वरूपभेदः; अन्यथा त्रैलोक्यमेकमेव वस्तु स्यात् । दूरासन्नदेशवर्त्तिनोः पुरुषयोः एकत्र शाखिनि स्पष्टास्पष्टप्रतिभासभेदेपि न शाखिभेद इति चेत्? न ब्रूमः प्रतिभासभेदोभिन्नवस्तु नियतः । किन्तु , एकविषयत्वाभावनियत इति । ततो यत्रार्थक्रियाभेदादिसचिवः प्रतिभासभेदः तत्र वस्तुभेदः, घटवत् । अन्यत्र पुनर्न्नियमे नैकविषयतां परिहरतीत्येकप्रतिभासो भ्रान्तः ।

एतेन यदाह वाचस्पतिः; न च शब्दप्रत्यक्षयोव्वस्तुगोचरत्वे प्रत्ययाभेदः कारणभेदेन पारोक्ष्यापारोक्ष्यभेदोपपत्तेरिति । तन्नोपयोगि । परोक्षप्रत्ययस्य वस्तुगोचरत्वासमर्थनात् । परोक्षताश्रयस्तु कारणभेद इन्द्रियगोचरग्रहणविरहेणैव कृतार्थः । तन्न शाब्दे प्रत्यये स्वलक्षणं परिस्फुरति किञ्च स्वलक्षणात्मनि वस्तुनि वाच्ये सर्व्वात्मना प्रतिपत्तेः, विधिनिषेधयोरयोगः । तस्य हि सद्भावेस्तीति व्यर्थ, नास्तीत्यसमर्थम्; असद्भावे नास्तीति व्यर्थमस्ती त्यसमर्थम् । अस्ति चास्त्यादिपदप्रयोगः । तस्मात्शब्दप्रतिभासस्य वाह्यार्थभावाभावसाधारण्यं न तद्विषयतां क्षमते ।

यच्च वाचस्पतिना जातिमब्द्यक्तिवाच्यतां स्ववाचैव प्रस्तु त्याननन्तरमेव न च शब्दार्थस्य जातेर्भावाभावसाधारण्यं नोपपद्यते; सा हि स्वरूपतो नित्यापि देशकालविप्रकीर्णानेकव्यक्त्याश्रयतया भावाभावसाधारणीभवन्नस्तिना स्तिसम्बन्धयोग्या; वर्त्तमानव्यक्तिसम्बन्धिता हि जातेरस्तिता; अतीतानागतव्यक्तिसम्बन्धिता च नास्तितेति सन्दिग्धव्यतिरेकित्वादनैकान्तिकम्भावाभावसाधारण्यमन्यथासिड्वं वेति विलपितम् । तावन्न प्रकृतक्षतिः । जातौ भरं न्यस्यता स्वलक्षणावाच्यत्वस्य स्वयं स्वीकारात् । किञ्च सर्व्वत्र पदार्थस्य स्वलक्षणस्वरूपेणैवास्तित्वादिकं चिन्त्यते । जातेस्तु वर्त्तमानादिव्यक्तिसम्बन्धो स्तित्वादिकमिति तु बालप्रतारणम् । एवं जातिमव्ध्यक्तिवचनेऽपि दोषः; व्यक्तेश्चेत्प्रतीतिसिद्धिः, जातिरधिका प्रतीयताम्, मा वा, न तु व्यक्तिप्रतीतिदोषन्मुक्तिः । एते न यदुच्यते कौमारिलैः । सभागत्वादेव वस्तुनो न साधारण्यदोषः । वृक्षत्वं ह्यनिर्द्वारितभावाभावं शब्दादवगम्यते । तयोरन्यतरेण शब्दान्तरावगतेन सम्बध्यत इति । तदप्यसङ्गतम्; सामान्यस्य नित्यस्य प्रतिपत्तावनिर्द्वारितभावाभावत्वायोगात् । यच्चेढं न च प्रत्यक्षस्येव शब्दानामर्थप्रत्यायनप्रकारो येन तद्दृष्ट इवास्त्यादिशब्दापेक्षा न स्यात्; विचित्रशक्तित्वात्प्रमाणानामिति तदप्यैन्द्रियकशाब्दप्रतिभासयोरेकस्वरूपग्राहित्वे भिन्नावभासदूषणेन दूषितं विचित्रशक्तित्वञ्च प्रमाणानां साक्षात्काराध्यवसायाभ्यामपि चरितार्थम् ।

ततो यदि प्रत्यक्षार्थप्रतिपादनं शाब्देन तद्वदेवावभासः स्यात्; अभवंश्च न तद्विषयख्यापनं क्षमते । ननु वृक्षशब्देन वृक्षत्वांशे चोदिते सत्त्वाद्यंशनिश्चयनार्थमस्त्यादिपदप्रयोग इति चेत्? निरंशत्वेन प्रत्यक्षसमधिगतस्य स्वलक्षणस्य कोऽवकाशः पदान्तरेण; धर्म्मान्तरविधिनिषेधयोः प्रमाणान्तरेण वा । प्रत्यक्षेऽपि प्रमाणान्तरापेक्षा दृष्टे ति चेत्? भवतु तस्यानिश्चयात्मत्वातनभ्यस्तस्वरूपविषये; विकल्पस्तु स्वयन्निश्चयात्मको यत्र ग्राही तत्र किमपरेण? अस्ति च शब्दलिङ्गान्तरापेक्षा ततो न वस्तु स्वरूपग्रहः । ननु भिन्ना जात्यादयो धर्म्माः परस्परं धर्म्मिणश्चेति जातिलक्षणैकधर्म्मद्वारेण प्रतीतेपि शाखिनि धर्म्मान्तरवत्तया न प्रतीतिरिति किन्न भिन्ना भिधानाधी नो धर्मान्तरस्य नीलचलोच्चैस्तरत्वादेरववोधः । तदेतदसङ्गतम्; अखण्डात्मनः स्वलक्षणस्य प्रत्यक्षे प्रतिभासात् । दृश्यस्य धर्म्मधर्म्मिभेदस्य प्रत्यक्षप्रतिक्षिप्तत्वा दन्यथा सर्व्वं सर्व्वत्र स्यादित्यतिप्रसङ्गः । काल्पनिकभेदाश्रयस्तु धर्म्मधर्म्मिव्यवहार इति प्रसाधितं शास्त्रे; भवतु वा परमार्थिको धर्म्मधर्म्मिभेदः । तथाप्यनयोः समवायादे र्दूषितत्वादुपकारलक्षणैव प्रत्यासत्तिरेषितव्या । एवञ्च यथेन्द्रियप्रत्यासत्त्या प्रत्यक्षेण धर्म्मिप्रतिपत्तौ सकलतद्द्वर्म्मप्रतिपत्तिः । तथा शब्दलिङ्गाभ्यामपि वाच्यवाचकादि सम्बन्धप्रतिबद्धाभ्यां धर्म्मिप्रतिपत्तौ निरवशेषतड्वर्म्मप्रतिपत्ति र्भवेत्; प्रत्यासत्तिमात्रस्याविशेषात् ।

यच्च वाचस्पतिः; नचैकोपाधिना सत्त्वे विशिष्टे तस्मिन् गृहीते; उपाध्यन्त रविशिष्टतब्ग्द्रहः । स्वभावों हि द्रव्यस्य उपाधिभिर्व्विशिष्यते । नतूपाधयो वा विशेष्यत्वं वा तस्य स्वभाव इति । तदपि प्लवत एव । नह्यभेदादुपाध्यन्तरग्रहणञ्चमासञ्जि तम् । भेदं पुरस्कृत्यैवोपकारकग्रहणे उपकार्य्यग्रहणप्रसञ्जनात् । न चाग्निधूमयोः कार्य्यकारणभाव इव स्वभावत एव धर्म्मधर्म्मिणोः प्रतिनियमकल्पनमुचितम् । तयोरपि प्रमाणासिद्ध त्वात् । प्रमाणसिद्धे च स्वभावोपवर्णनमिति न्यायः ॥

यच्चात्र न्यायभूषणेन सूर्य्यादिग्रहणे तदुपकार्य्याशेष वस्तुराशिग्रहणप्रसञ्जनमुक्तम्; तदभिप्रायानवगाहन फलं तथा हि त्वन्मते धर्म्मधर्म्मिणोर्भेदः उपकारलक्षणैव च प्रत्यासत्तिः । तदोपकारकग्रहणे समानदेशस्यैव धर्म्मरूपस्यैव चोपकार्य्यस्य ग्रहणमासञ्जितम् । तत्कथं सूर्य्यो पकार्य्यस्य भिन्नदेशस्य द्रव्यान्तरस्य वा दृष्टव्यभिचारस्य ग्रहणप्रसङ्गः सङ्गतः । तस्मातेकधर्म्मद्वारेणापि वस्तुस्वरूपप्रतिपत्तौ सर्व्वात्मप्रतीतेः; क्व शब्दान्तरेण विधिनिषेधावकाशः । अस्ति च, तस्मान्न स्वलक्षणस्य शब्दविकल्पलिङ्गप्रतिभासित्वमिति स्थितम् ॥

नापि सामान्यं शाब्दप्रत्ययप्रतिभासि । सरितः पारे गावश्चरन्तीति गवादिशब्दात्सास्राशृङ्गलाङ्गूलादयोऽक्षराकारपरिकरिताः सजातीयभेदापरामर्शनात्सम्पिण्डितप्रायाः प्रतिभासन्ते । न च तदेव सामान्यम् ।

वर्णाकृत्यक्षराकारश्रून्यङ्गोत्वं हि कथ्यते ।

तदेव च सास्राशृङ्गादिमात्रमखिलव्यक्तावत्यन्तविलक्षणमपि स्वलक्षणेनैकीक्रियमाणं सामान्यमित्युच्यते । तादृशस्य वाह्यस्याप्राप्ते र्भ्रान्तिरेवासौ केशप्रतिभासवत् । तस्माद्वासनावशाद्दुड्वेरेव तदात्मना विवर्त्तोयमस्तु, असदेव वा तद्रूपं ख्यातु; व्यक्तय एव वा सजातीयभेदतिरस्कारेणान्यथा भासन्ता मनुभवव्यवधानात्; स्मृतिप्रमोषो वभिधीयताम्; सर्व्वथा निर्व्विषयः खल्वयं सामान्यप्रत्ययः; क्व सामान्यवार्त्ता? यत्पुनः सामान्याभावे सामान्यप्रत्ययस्याकस्मिकत्वमुक्तं तदयुक्तम् । यतः पूर्व्वपिण्डदण्डदर्शनस्मरणसहकारिणातिरिच्यमानाविशेषप्रत्ययजनिका सामग्री निर्व्विषयं सामान्यविकल्पमुत्पादयति । तदेवन्न शाब्दप्रत्यये जातिः प्रतिभाति; नापि प्रत्यक्षे न चानुमानतोऽपि सिद्धिः; अदृश्यत्वे प्रतिबद्धलिङ्गादर्शनात् । नापीन्द्रियवदस्याः सिद्धिः । ज्ञानकार्य्यतः कादाचित्कस्यैव निमित्तान्तरस्य सिद्धेः । यदापि पिण्डान्तरे अन्तराले वा गोबुद्धेरभावं दर्शयेत्; तदा शावलेयादिसकलगोपिण्डानामेवाभावादभावो गो बुद्धेरूपपद्यमानः कथमर्थान्तरमाक्षिपेत्? गोत्वादेव गोपिण्डः, अन्यथा तुरगोपि गोपिण्डः स्यात् । यद्येवं गोपिण्डादेव गोत्वमन्यथा तुरगत्वमपि गोत्वं स्यात् । तस्मात्कारणपरम्परात एव गोपिण्डो गोत्वं तु भवतु मा वा । ननु सामान्यप्रत्ययजननसामर्थ्यं यद्येकस्मात्पिण्डादभिन्नम्; तदा विजातीयव्यावृत्तं पिण्डान्तरमसमर्थम् । अथ भिन्नं तदा तदेव सामान्यं नाम्नि परं विवाद इति चेत्? अभिन्नैव सा शक्तिः प्रति वस्तु; यथात्वेकः शक्तस्वभावो भावः तथ अन्योपि भवन् कीदृशन्दोषमावहति? यथा भवतां जातिरेकापि समानध्वनिप्रसवहेतुरन्यापि स्वरूपेणैव जात्यन्तरनिरपेक्षा । तथास्माकं व्यक्तिरपि जातिनिरपेक्षा स्वरूपेणैव भिन्ना हेतुः ।

यत्तु त्रिलोचनः । अश्वत्वगोत्वा दीनां सामान्य विशेषाणां स्वाश्रये समवायः सामान्यम्; सामान्य मित्यभिधानप्रत्यययोर्निमित्तमिति । यद्येवं व्यक्तिष्वप्ययमेव तथाभिधानप्रत्ययहेतुरस्तु । किं सामान्यस्वीकार प्रमादेन ।

न च समवायः सम्भवी ॥

इहेति बुद्धेः समवायसिद्धिरिहेति धीश्च द्वयदर्शने स्यात् ।
न च क्वचित्तद्विषये त्वपेक्षा स्वकल्पनामात्रमतोभ्युपायः ॥

एतेन येयं प्रत्ययानुवृत्तिरनुवृत्तवस्त्वनुयायिनी कथमत्यन्तभेदिनीसु व्यक्तिषु व्यावृत्तविषयप्रत्ययभावानुपातिनीषु भवितुमर्हतीत्युहाप्रवर्त्तनमस्य प्रत्याख्यातम् । जाटिष्वेव परस्परव्यावृत्ततया व्यक्तीयमानास्वनुवृत्तप्रत्ययेन व्यभिचारात् । यत्पुनरनेन विपर्य्यये वाधकमुक्तम्, अभिधानप्रत्ययानुवृत्तिः कुतश्चिन्निवृत्त्य क्वचिदेव भवन्ती निमित्तवती । न चान्यन्निमित्तमित्यादि ॥ तन्न सम्यक् । अनुवृत्तमन्तरेणापि अभिधानप्रत्ययानुवृत्तेरतद्रूपपरावृत्तस्वरूपविशेषातवश्यं स्वीकारस्य साधितत्वात् । तस्मात्, तुल्य भेदे यया जा तिः प्रत्यासत्त्या प्रसर्पति । क्वचिन्नान्यत्र सैवास्तु शब्दज्ञाननिबन्धनम् ।

यत्पुनरत्र न्यायभूषणेनोक्तं नह्येवं भवति । यया प्रत्यासत्त्या दण्डसूत्रादिकं प्रसर्पति क्वचिन्नान्यत्र सैव प्रत्यासत्तिः पुरुषस्फटिकादिषु दण्डिसूत्रित्वादिव्यवहारनिबन्धनमस्तु किं दण्डसूत्रादिनेति । तदसङ्गतम् । दण्डसूत्रयोहि पुरुषस्फटिकप्रत्यासन्नयोः दृष्टयोः दण्डिसूत्रिप्रत्ययहेतुत्वं नापलप्यते । सामान्यन्तु स्वप्नेऽपि न दृष्टम् । तद्यदीदं परिकल्पनीयं तदा वरं प्रत्यासत्तिरेव सामान्यप्रत्ययहेतुः परिकल्प्यताम्, किं गुर्व्यापरिकल्पनयेत्यभिप्राया परिज्ञानात् ।

अथेदं जातिप्रसाधकमनुमानमभिधीयते ।

यद्विशिष्टज्ञानं तद्विशेषणग्रहणनान्तरीयकम् । यथा दण्डिज्ञानम् । विशिष्टज्ञानञ्चेदं गौरयमित्यर्थतः कार्य्यहेतुः । विशेषणानुभवकार्य्यं हि दृष्टान्ते विशिष्टबुद्धिः सिड्वेति । अत्रानुयोगः, विशिष्टबुद्धेर्भिन्नविशेषणग्रहणनान्तरीयकत्वं वा साध्यम्; विशेषण मात्रानुभवनान्तरीयकत्वं वा । प्रथमपक्षे पक्षस्य प्रत्यक्षवाधासाधनावधानमनवकाशयति । वस्तुग्राहिणः प्रत्यक्षस्यो भयप्रतिभासाभावात् । विशिष्टबुद्धित्वञ्च सामान्यम् । हेतुर नैकान्तिकः । भिन्नविशेषणग्रहणमन्तरेणापि दर्शनात् । यथा स्वरूपवान् घटः । गोत्वं सामान्यमिति वा । द्वितीयपक्षे तु सिद्धसाधनम् । स्वरूपवान् घट इत्यादिवत्गोत्वजातिमा न् पिण्ड इति परिकल्पितं भेदमुपादाय विशेषणविशेष्यभावस्येष्टत्वाद्गोव्यावृत्तानुभवभावित्वाद्गौरयमिति व्यवहारस्य । तदेव न सामान्यबुद्धिः । वाधकं च सामान्यगुणकर्म्माद्युपा धिचक्रस्य, केवलव्यक्तिग्राहकं पटुप्रत्यक्षम् । दृश्यानुपलम्भो वा प्रसिद्धः ।

तदेवं विधिरेव शब्दार्थः । स च वाह्योर्थो बुध्याकारश्च विवक्षितः, तत्र न बुध्याकारस्य तत्त्वतः सम्बृत्त्या वा विधिनिषेधौ । स्वसम्बेदनप्रत्यक्षगम्यत्वात् । अनध्यवसायाच्च । नापि तत्त्वतो वाह्यस्यापि विधिनिषेधौ तस्य शाब्दे प्रत्ययेऽप्रतिभासनात् । अतएव सर्व्वधर्म्माणान्तत्त्वतोऽनभिलाप्यत्वं प्रतिभासाध्यवसायाभावात्तस्मात्वाह्यस्यैव साम्बृतौ विधिनिषेधौ । अन्यथा सम्व्यवहारहानिप्रसङ्गात् । तदेवम् ।

नाकारस्य न वाह्यस्य तत्त्वतोविधिसाधनम् ।
वहिरेव हि संवृत्त्या संवृत्यापि तु नाकृतेः ॥

एतेन यड्वर्म्मोत्तरः ॥ आरोपितस्य वाह्यत्वस्य विधिनिषेधावित्यलौकिकमनागममतार्किकीयं कथयति । तदपहस्तितम् ।

नन्वध्यवसाये यद्यध्यवसेयं वस्तु न स्फुरति तदा तदध्यवसितमिति कोऽर्थः? अप्रतिभासेऽपि प्रवृत्तिविषयीकृतमिति योऽर्थः । अप्रतिभासाविशेषे विषयान्तरपरिहारेण कथन्नियतविषया प्रवृत्तिरिति चेत्? उच्यते; यद्यपि विश्वमगृहीतं तथापि विकल्पस्य नियतसामग्रीप्रसूतत्वेन नियताकारतया नियतशक्तित्वात्नियता एव जलादौ प्रवृत्तिः । धूमस्य परोक्षाग्निज्ञानजननवत् ।

नियतविषया हिभावाः प्रमाणपरिनिष्ठितस्वभावा न शक्तिसाङ्कर्य्यपर्य्यनुयोगभाजः । तस्मात्तदध्यवसायित्वमाकारविशेषयोगात्तत्प्रवृत्तिजनकत्वम् । न च सादृश्यादारोपेण प्रवृत्तिं ब्रूमः । येनाकारे वाह्यस्य वाह्ये वा आकारस्यारोपद्वारेण दूषणावकाशः । किन्तर्हि स्ववासनाविपाकवशादुपजायमानैव बुड्विरपश्यन्त्यपि वाह्यं वाह्ये वृत्तिमातनो तीति विप्लुतैव । तदेवमन्याभावविशिष्टो विजातिव्यावृत्तोर्थो विधिः । स एव चापोहशब्दवाच्यः शब्दानामर्थः प्रवृत्तिनिवृत्तिविषयश्चेति स्थितम् ॥

अत्र प्रयोगः । यद्वाचकं तत्सर्व्वमध्यवसितातद्रूपपरावृत्तवस्तुमात्रगोचरम् । यथेह कूपे जलमिति वचनम् । वाचकञ्चेदं गवादिशब्दरूपमिति स्वभावहेतुः । नायमसिड्वः, पूर्वोक्तेन न्यायेन पारमार्थिकवाच्यवाचकभावस्याभावेऽपि; अध्यवसायकृतस्य सर्व्वव्यवहारिभिरवश्यस्वीकर्त्तव्यत्वात् । अन्यथा सर्व्वव्यवहारोच्छेदप्रसङ्गात् । नापि विरुद्धः सपक्षे भावात् । न चानैकान्तिकः; तथाहि शब्दानामध्यवसितविजातिव्यावृत्तव स्तुमात्रविषयत्वमनिच्छद्भिः परैः परमार्थतो

वाच्यं स्वलक्षणमुपाधिरुपाधियोगः

सोपाधिरस्तु यदि वा कृतिरस्तु बुद्धेः, गत्यन्तराभावात् । अविषयत्वे च वाचकत्वायोगात् । तत्र ।

आद्यन्तयोर्न्न समयः फलशक्तिहानेर्मध्येप्युपाधिविरहात्तितयेन युक्तः ॥

तदेवं वाच्यान्तरस्याभावात् । विषयवत्त्वलक्षणस्य व्यापकस्य निवृत्तौ विपक्षतो निवर्त्तमानं वाचकत्वमध्यवसितवाह्यविषयत्वेन व्याप्यत इति व्याप्तिसिद्धिः ।

शब्दैस्तावन्मुख्यमाख्यायतेऽर्थ स्तत्रापोहस्तद्गुणत्वेन गम्यः ।
अर्थश्चैकोऽध्यासतो भासतोऽन्यः स्थाप्यो वाच्यस्तत्त्वतो नैव कश्चित् ॥

अपोहसिद्धिः समाप्ता ॥

कृतिरियम्महापण्डितरत्नकीर्त्तिपादानाम् ॥

भवत्वपोहे कृतिनाम्प्रपञ्चो [व]स्तुस्वरूपास्फुरणन्तु मर्म्म ।
तत्रादृढे सर्व्वमयत्नशीर्णं दृढे तु सौस्थ्यन्ननु तावतैव ॥
सम्पूर्णरात्रिप्रहरद्वयेन कीर्त्तेरपोहो लिखितः सुखेन ।
त्रैलोक्यदत्तेन परात्महेतोः [य]त्नादतोऽयं परिरक्षणीयः ॥
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>3skwjqlzse563qb9jhe0d46u1zmche5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>अर्थविनिश्चयसूत्रम्</title>
    <ns>0</ns>
    <id>125296</id>
    <revision>
      <id>340814</id>
      <timestamp>2022-07-20T07:14:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <comment>{{header  | title      = अर्थविनिश्चयसूत्रम्  | author     =   | translator =   | section    =   | previous   =   | next       =   | year       =   | notes      =  }}  &lt;poem&gt;  (वैद्य ३११) अर्थविनिश्चयसूत्रम् ।  श्रीमञ्जुगुरवे(श्रिये) नमः ।  भगवानाह - कश्चास... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121213" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अर्थविनिश्चयसूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;

(वैद्य ३११)
अर्थविनिश्चयसूत्रम् ।

श्रीमञ्जुगुरवे(श्रिये) नमः ।

भगवानाह - कश्चासौ भिक्षवोऽर्थविनिश्चयो नाम धर्मपर्यायः? यदुक्तम् - पञ्च स्कन्धाः । पञ्चोपादानस्कन्धाः । अष्टादश धातवः । द्वादशायतनानि । द्वादशाङ्गः प्रतीत्यसमुत्पादः । चत्वारि आर्यसत्यानि । द्वाविंशति इन्द्रियाणि । चत्वारि ध्यानानि । [चतस्र आरूप्यसमापत्तयः] । चत्वारो ब्रह्मविहाराः । चतस्रः प्रतिसंविदः । चतस्रः समाधिभावनाः । चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि । चत्वारि सम्यक्प्रहाणानि । चत्वार ऋद्धिपादाः । पञ्चेन्द्रियाणि । पञ्च बलानि । सप्त बोध्यङ्गानि । आर्याष्टाङ्गमार्गः । षोडशाकारा आनापानानुस्मृतिः । चत्वारि स्रोतापत्त्यङ्गानि । दश तथागतबलानि चत्वारि वैशारद्यानि । चतस्रः प्रतिसंविदः । अष्टादश आवेणिकबुद्धधर्माः । द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि । अशीत्यनुव्यञ्जनानि । अयं भिक्षवो
ऽर्थविनिश्चयस्य धर्मपर्यायस्योद्देशः ॥

(१) तत्र भिक्षवः कतमे पञ्च स्कन्धाः? तद्यथा - रूपस्कन्धः । वेदनास्कन्धः । संज्ञास्कन्धः । संस्कारस्कन्धः । विज्ञानस्कन्धः । इमे भिक्षवः पञ्च स्कन्धाः ॥

(२) तत्र भिक्षवः कतमे पञ्चोपादानस्कन्धाः? तद्यथा - रूपोपादानस्कन्धः । वेदनोपादानस्कन्धः । संज्ञोपादानस्कन्धः । संस्कारोपादानस्कन्धः । विज्ञानोपादानस्कन्धः । इमे भिक्षवः पञ्चोपादानस्कन्धाः ॥

(३) तत्र भिक्षवं कतमेऽष्टदश धातवः? तद्यथा - चक्षुधातुः । रूपधातुः । चक्षुर्विज्ञानधातुः । श्रोतधातुः । शब्दधातुः । श्रोत्रविज्ञानधातुः । घ्राणधातुः । गन्धधातुः । घ्राणविज्ञानधातुः । जिह्वाधातुः । रसधातुः । जिह्वाविज्ञानधातुः । कायधातुः । स्पर्शधातुः । कायविज्ञानधातुः । मनोधातुः । धर्मधातुः । मनोविज्ञानधातुः । इमे भिक्षव उच्यन्तेऽष्टादश धातवः ॥

(४) तत्र भिक्षवः कतमानि द्वादशायतनानि? यदुत चक्षुरध्यात्मिकमायतनम् । रूपमध्यात्मिकमायतनम् । श्रोत्रमध्यात्मिकमायतनम् । शब्दो बाह्यमायतनम् । घ्राणमध्यात्मिकमायतनम् । गन्धो बाह्यमायतनम् । जिह्वा अध्यात्मिकमायतनम् । रसो बाह्यमायतनम् । कायोऽध्यात्मिकमायतनम् । स्पर्शो बाह्यमायतनम् । मन अध्यात्मिकमायतनम् । धर्मो बाह्यमायतनम् । इमानि भिक्षव उच्यन्ते द्वादशायतनानि ॥

(५) तत्र भिक्षवः कतमो द्वादशाङ्गः प्रतीत्यसमुत्पादः? अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः । संस्कारप्रत्ययं विज्ञानम् । विज्ञानप्रत्ययं नामरूपम् । नामरूपप्रत्ययं षडायतनम् । षडायतनप्रत्ययः स्पर्शः । स्पर्शप्रत्यया वेदना । वेदनाप्रत्यया तृष्णा । तृष्णाप्रत्ययादुपादानम् । उपादानप्रत्ययाद्भवः । भवप्रत्ययाज्जातिः । जातिप्रत्यया जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासाः (अव्सू, वैद्य ३१२) संभवन्ति । एवमस्य केवलस्य महतो दुःखस्कन्धस्य समुदयो भवति ॥ अविद्यानिरोधात्संस्कारनिरोधः । संस्कारनिरोधाद्विज्ञानानिरोधः । विज्ञाननिरोधान्नामरूपनिरोधः । नामरूपनिरोधात्षडायतननिरोधः । षडायतननिरोधात्स्पर्शनिरोधः । स्पर्शनिरोधाद्वेदनानिरोधः
। वेदनानिरोधात्तृष्णानिरोधः । तृष्णानिरोधादुपादाननिरोधः । उपादाननिरोधाद्भवनिरोधः । भवनिरोधाज्जातिनिरोधः । जातिनिरोधाज्जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासा निरुध्यन्ते । एवमस्य केवलस्य महतो दुःखस्कन्धस्य निरोधो भवति ॥

(अ) तत्र कतमा अविद्या? यत्तत्पूर्वान्तेऽज्ञानम् । अपरान्तेऽज्ञानम् । पूर्वा(न्ता) परान्तेऽज्ञानम् । अध्यात्म अज्ञानम् । बहिर्धा अज्ञानम् । अध्यात्मबहिर्धा अज्ञानम् । कर्मण्यज्ञानम् । विपाकेऽज्ञानम् । कर्मविपाकेऽज्ञानम् । सुकृतेऽज्ञानम् । दुष्कृतेऽज्ञानम् । सुकृतदुष्कृतेषु धर्मेष्वज्ञानम् । हेतावज्ञानम् । फलेऽज्ञानम् । हेतुफलेऽज्ञानम् । हेतुसमुत्पन्नेषु धर्मेष्वज्ञानम् । प्रतीत्यसमुत्पादेऽज्ञानम् । प्रतीत्यसमुत्पन्नेषु धर्मेष्वज्ञानम् । बुद्धेऽज्ञानम् । धर्मेऽज्ञानम् । संघेऽज्ञानम् । दुःखेऽज्ञानम् । समुदयेऽज्ञानम् । निरोधेऽज्ञानम् । मार्गेऽज्ञानम् । कुशलेऽज्ञानम् । अकुशलेऽज्ञानम् । कुशलाकुशलेषु धर्मेष्वज्ञानम् । सावद्येऽज्ञानम् । अनवद्येऽज्ञानम् । सावद्यानवद्येषु धर्मेष्वज्ञानम् । सेवितव्येऽज्ञानम् । असेवितव्येऽज्ञानम् । सेवितव्यासेवितव्येषु धर्मेष्वज्ञानम् । सास्रवेऽज्ञानम् । अनास्रवेऽज्ञानम् । सास्रवानास्रवेषु धर्मेष्वज्ञानम् । संस्कृते
ऽज्ञानम् । असंस्कृतेऽज्ञानम् । संस्कृतासंस्कृतेषु धर्मेष्वज्ञानम् । अतीतेऽज्ञानम् । अनागतेऽज्ञानम् । प्रत्युत्पन्नेऽज्ञानम् । अतीतानागतप्रत्युत्पन्नेषु धर्मेष्वज्ञानम् । षट्सु वा स्पर्शायतनेषु यथाभूतमज्ञानमदर्शनमनभिसमयस्तमः संमोहोऽविद्यान्धकारम् । इयमुच्यतेऽविद्येति ॥

(आ) अविद्याप्रत्ययाः संस्कारा इति । संस्काराः कतमे? त्रयः संस्काराः - कायसंस्कारः वाक्संस्कारः मनःसंस्कारश्च । तत्र कायसंस्कारः कतमः? आश्वासः प्रश्वासः । कायिको ह्येष धर्मः, कायनिश्रितः कायप्रतिबद्धः । कायं निश्रित्य वर्तते । तस्मादाश्वासप्रश्वासाः कायसंस्कार इत्युच्यते ॥ वाक्संस्कारः कतमः? वितर्कयित्वा विचारयित्वा वाचं भाषते, नावितर्कयित्वा, नाविचार्य । तस्माद्वितर्कविचारो वाक्संस्कार इत्युच्यते ॥ मनःसंस्कारः कतमः? रक्तस्य या चेतना, चित्तस्य च, तेनास्य या चेतना । चैतसिको ह्येष धर्मः । चित्तनिश्रितः चित्तप्रतिबद्धः । चित्तं निश्रित्य प्रवर्तते । तस्माच्चेतना मनःसंस्कार
इत्युच्यते ॥

(इ) संस्कारप्रत्ययं विज्ञानमिति । विज्ञानं कतमत्? षड्विज्ञानकायाः । कतमे षट्? तद्यथा - चक्षुर्विज्ञानम् । श्रोत्रविज्ञानम् । घ्राणविज्ञानम् । जिह्वाविज्ञानम् । कायविज्ञानम् । मनोविज्ञानम् । इमे षड्विज्ञानकायाः ॥

(ई) विज्ञानप्रत्ययं नामरूपमिति । तत्र नामरूपम् - नाम चत्वारोऽरूपिणः स्कन्धाः । कतमे चत्वारः? वेदनास्कन्धः । संज्ञास्कन्धः । संस्कारस्कन्धः । विज्ञानस्कन्धः । इदं (अव्सू, वैद्य ३१३) नाम । रूपं कतमत्? यत्किंचिद्रूपम्, तच्चत्वारि महाभूतानि । चत्वारि च महाभूतान्युपादाय । तद्यथा - पृथिवीधातुः । अब्धातुः । तेजोधातुः । वायुधातुः ॥ पृथिवीधातुः कतमः? यद्गुरुत्वं च कर्कशत्वं च । अब्धातुः कतमः? यद्द्रवत्वमभिष्यन्दनत्वं च । तेजोधातुः कतमः? यदुष्णत्वं परिपाचनत्वं च । वायुधातुः कतमः? यदाकुञ्चनः प्रसारणः लघुसमुदीरणत्वं च । यदिदं रूपं पूर्वकं
(च) नाम, तदुभयमेकत्राभिसंक्षिप्य नामरूपमित्युच्यते ॥

(उ) नामरूपप्रत्ययं षडायतनमिति । षडायतनं कतमत्? चक्षुरायतनम् । श्रोत्रायतनम् । घ्राणायतनम् । जिह्वायतनम् । कायायतनम् । मनआयतनम् । इदमुच्यते षडायतनम् ॥

(ऊ) षडायतनप्रत्ययः स्पर्श इति । स्पर्शः कतमः? षट्स्पर्शकायाः - चक्षुसंस्पर्शः । श्रोत्रसंस्पर्शः । घ्राणसंस्पर्शः । जिह्वासंस्पर्शः । कायसंस्पर्शः । मनःसंस्पर्शः ।(अयमुच्यते स्पर्शः) ॥

(ए) स्पर्शप्रत्यया वेदना । वेदना कतमा? षड्वेदनाः । कतमे(माः?)षट्? चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । श्रोत्रसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । घ्राणसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । जिह्वासंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । कायसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । मनःसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । इयमुच्यते वेदना ॥

(ओ) वेदनाप्रत्यया तृष्णा । कतमा तृष्णा? षट्तृष्णाकायाः । कतमे षट्? रूपतृष्णा । शब्दतृष्णा । गन्धतृष्णा । रसतृष्णा । स्पर्शतृष्णा । धर्मतृष्णा ।(इयमुच्यते तृष्णा) ॥

(क) तृष्णाप्रत्ययमुपादानम् । उपादानं कतमत्? चत्वारि उपादानानि । कतमानि चत्वारि? तृष्णोपादानम् । शीलव्रतोपादानम् । आत्मवेदनोपादानम् । (इदमुच्यते उपादानम्) ॥

(ख) उपादानप्रत्ययो भव इति । भवः कतमः? त्रयो भवाः । कतमे त्रयः? कामभवः । रूपभवः । आरूप्यभवश्च । तत्र कामभवः कतमः? तद्यथा - नरकाः । तिर्यञ्चप्रेताः । असुराः । षट्कामावचरा देवाः ॥ तद्यथा - अष्टौ महानरकाः । कतमेऽष्टौः? तद्यथा - उष्णा महानरकाः । संजीवः । कालसूत्रः । संघातः । द्वौ च रौरवौ । तपनः । प्रतापनः । अवीचिश्च । इति ॥ महानरकाः ॥ तद्यथा - अर्बुदः । निरर्बुदः । अटटः । हहवः । हुहुवः । उत्पलः । पद्मः । महापद्मः ॥ कतमे षट्देवाः? चातुर्महाराजिका देवाः । त्रायस्त्रिंशाः । यामाः । तुषिताः
। निर्माणरतयः । परनिर्मितवशवर्तिनो देवाः ॥ तत्र रूपभवः कतमः? तद्यथा - ब्रम्हकायिकाः । ब्रह्मपुरोहिताः । महाब्रह्माणः । परीत्ताभाः । अप्रमाणाभाः । आभास्वराः । परीत्तशुभाः । अप्रमाणशुभाः । शुभकृत्स्नाः । अनभ्रकाः । पुण्यप्रसवाः । अबृहाः । अतपाः । अबृहाः । सुदर्शनाः । अकनिष्ठाश्चेति ॥ आरूप्यधातवः कतमाः? तद्यथा - (अव्सू, वैद्य ३१४) आकाशानन्त्यायतनम् । विज्ञानानन्त्यायतनम् । आकिंचन्यायतनम् । नैवसंज्ञानासंज्ञायतनम् ॥ आरूपिणां देवानां चित्तमात्रमध्यायिनां चातुर्विधा उपपत्तिः । अयमुच्यते उपादानप्रत्ययो भवः ॥

(ग) भवप्रत्यया जातिरिति । जातिः कतमाः? या तेषां तेषां सत्त्वानां तस्मिंस्तस्मिन् सत्त्वनिकाये जातिः, संजातिः, अवक्रान्तिः, अभिनिर्वृत्तिः, स्कन्धानां प्रादुर्भावः, आयतनानां प्रतिलम्भः, जीवितेन्द्रियस्योद्भवः ।(इयमुच्यते जातिः ।) ॥

(घ) (जातिप्रत्ययं जरामरणम् । जरा कतमा?) निकायसभागतायास्तस्या यत्खालित्यं पालित्यं वलीप्रचुरता जीर्णता भुग्नता कुब्जगोपानसीवक्रता खुरुखुरुश्वासप्रश्वासश्च तिलकालकोपहतगात्रता पुरतः प्राग्भारकायता दण्डावष्टम्भता इन्द्रियाणां परिपाकः परिभेदः संभाराणां पुराणीभावो जर्जरीभावः धन्धत्वं मन्दत्वं हानिः परिहाणिः । इयमुच्यते जरा ॥ तत्र मरणं कतमत्? यत्तेषां सत्त्वानां तस्माच्छविकायाच्च्युतिः च्यवनता भेदोऽन्तर्धानं मरणं कालक्रिया आयुषो हानिः उष्मणो हानिः जीवितेन्द्रियस्य निरोधः स्कन्धानां निक्षेपः । इदमुच्यते मरणम् ॥ यदेतन्मरणं पूर्विका च जरा, तदुभयमेकत्राभिसंक्षिप्य जरामरणमित्युच्यते ॥ अयं
भिक्षवो द्वादशाङ्गप्रतीत्यसमुत्पादस्यायं विभङ्ग इति ॥

(६) तत्र कतमानि चत्वार्यार्यसत्यानि? तद्यथा - दुःखमार्यसत्यम् । दुःखसमुदयमार्यसत्यम् । दुःखनिरोधमार्यसत्यम् । दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपदा आर्यसत्यम् ॥ तत्र दुःखमार्यसत्यं कतमत्? तद्यथा - जातिर्दुःखम् । जरा दुःखम् । व्याधिर्दुःखम् । मरणं दुःखम् । प्रियविप्रयोगो दुःखम् । अप्रियसंयोगो दुःखम् । रूपं दुःखम् । वेदना दुःखम् । संज्ञा दुःखम् । संस्कारा दुःखम् । विज्ञानं दुःखम् । यदपीत्थं पर्येष्यमाणं न लभ्यते तदपि दुःखम् । संक्षेपेण पञ्चोपादानस्कन्धा दुःखम् । इदमुच्यते दुःखमार्यसत्यम् ॥ तत्र दुःखसमुदयमार्यसत्यं कतमत्? तद्यथा - येयं तृष्णा पौनर्भविकी नन्दीरागसहगता तत्रतत्राभिनन्दिनी,
इदमुच्यते दुःखसमुदयमार्यसत्यम् ॥ तत्र कतमद्दुःखनिरोधमार्यसत्यम्? यदस्या एव तृष्णायाः पौनर्भविक्या नन्दीरागसहगतायास्तत्रतत्राभिनन्दिन्या अशेषतः प्रहाणं प्रतिनिःसर्गो व्ययीभावः क्षयो विरागो निरोधो व्युपशमोऽस्तंगमः, इदमुच्यते दुःखनिरोधमार्यसत्यम् ॥ तत्र दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपदा आर्यसत्यं कतमत्? यदुत सम्यग्दृश्या(ष्ट्यादि?)भिरार्याष्टाङ्गमार्गः । तद्यथा - कश्चित्पुरुषो ज्वराभिभूतः कुशलसंपद्दृष्टकर्माणं श्रुतशास्त्रं वैद्यमुपसंक्रम्य कथयेदेवम् - ज्वरेऽशान्तिभूतोऽस्मि । अस्योपशमायौषधमुपदिश्यमानमिच्छामीति । स तस्य भिषक्प्राङ्निदानं पृच्छेत्- किं त्वया भुक्तं पीतं चेति । आतुरस्तस्य कथयेत्- मया हि दधि त्रपुषं
भक्षितम्, अन्नपानं तक्रं पीतमिति । स तस्य भिषग्विशेषणमुपदिश्य औषधमुपदिशेत् । एवमेव जात्यादिमहाज्वरसंतापिताः साधवो महाचित्तभिषजं महाकारुणिकं नाथं तथागतमुपसंक्रम्य दुःखज्वरापहं धर्मं पृच्छेयुः । तेभ्यो भगवान्निदानं समुदयाख्यामाख्याय आर्याष्टाङ्गो मार्गो महौषधं शान्तिकरं निर्वाणमुपदिशेत् । (अव्सू, वैद्य ३१५) क्लेशातुरोऽप्येनं मार्गं भावयन्नचिरात्सर्वदुःखक्षयमवाप्य निर्वाणपुरं गत्वा परिशान्तिमवाप्नोतीति ॥ एतानि खलु भिक्षवश्चत्वार्यार्यसत्यानि ॥

(७) तत्र भिक्षवः कतम आर्याष्टाङ्गमार्गः? तद्यथा - सम्यग्दृष्टिः । सम्यक्संकल्पः । सम्यग्वाक् । सम्यक्कर्मान्तः । सम्यगाजीवः । सम्यग्व्यायामः । सम्यक्स्मृतिः । सम्यक्समाधिरिति ॥ तत्र भिक्षवः कतमा सम्यग्दृष्टिः? अस्त्ययं लोकः, अस्ति परलोकः, अस्ति पिता, अस्ति दत्तम्, अस्ति हुतम्, अस्ति इष्टानिष्टसुकृतदुष्कृतानां कर्मणां फलविपाकः, सन्ति लोके सम्यग्गताः सम्यक्प्रतिपन्ना इति । इयं भिक्षवः सम्यग्दृष्टिः । सम्यक्संकल्पः कतमः? बुद्धत्वादिपरिणामितं दानम्, शीलं च चक्रवर्त्यादिपरिणामितम् । अयं भिक्षवः सम्यक्संकल्पः ॥ सम्यग्वाक्कतमा? इह भिक्षवः
पारुष्यानृतपैशुन्यसंभिन्नप्रलापवर्जिता अनमृतवाक् । इयमुच्यते सम्यग्वाक् ॥ सम्यक्कर्मान्तः कतमः? कायवाङ्मनसां दशकुशलेषु कर्मपथेषु व्यापारः । तत्र कायिकं त्रिविधम् - प्राणातिपाताददत्तादानात्काममिथ्याचाराद्विरतिः । वाचिकं चतुर्विधम् - अनृतपारुष्यपैशुन्यसंभिन्नप्रलापाद्विरतिः । मानसिकं त्रिविधम् - अभिध्याव्यापादमिथ्यादृष्ट्या विरतिः ॥ तत्र प्राणातिपातः कतमः? प्राणी च भवति, प्राणिसंज्ञी च भवति, वधकचित्तं चोत्पादयति, जीविताद्व्यपरोपयति । अयमुच्यते भिक्षवः प्राणातिपातः । अन्यत्र प्रमादाददृष्टाद्वा अप्राणिवधः ॥ तत्र अदत्तादानं कतमत्? स्तेयचित्तस्य परद्रव्यस्वीकरणमदत्तादानम्, अन्यत्र मातापितृभ्रातृस्वजनमित्रद्रव्यस्य स्वल्पस्यानुपरोधिनो ग्रहणमदत्तादानम् ॥ तत्र काममिथ्याचारः कतमः?
परस्त्री(णा) मुपभोगो भर्तृराजामातापितृरक्षितानाम् । अथवा अस्थानगम्यादेशकालेषु विप्रतिपत्तिः कायिक(की) । एवं त्रिविधः ॥ अनृतं कतमत्? साक्षिप्रश्नेऽयथाभूतान् वितथवचनमनहिता वा अर्हन्नस्मीति परिहास्यवस्तु, इदमुच्यते अनृतम् ॥ पैशुन्यं कतमत्? अभूतेन सत्येन वा भेदकरणवचनं पैशुन्यम् ॥ पारूष्यं कतमत्? परदुःखचिकीर्षोर्यदनिष्टवचनश्रावणदुःखमस्य भवतु, इत्यनया बुद्ध्या यद्निष्ठूरवचनश्रावणं क्रियते, तत्पारुष्यम् ॥ संभिन्नप्रलापः कतमः? राजकथा चौरकथा द्यूतकथा मद्यकथा स्त्रीकथा आख्यायिकाकथा । अयमुच्यते संभिन्नप्रलापः । वाचिकमेव चतुर्विधम् ॥ अभिध्या कतमा? परद्रव्यस्वीकरणेच्छया अन्यस्य द्रव्याणि तानिः मम स्युरितीयमुच्यते अभिध्या ॥ व्यापादः कतमः? परस्य जीवितव्यपरोपणमवच्छेदनपीडनादिचिन्तनम्
। अयमुच्यते व्यापादः ॥ मिथ्यादृष्टिः कतमा? नास्त्ययं लोकः, नास्ति परलोकः इत्यादि पूर्ववत् । एतन्मानसं त्रिविधम् । इयमुच्यते मिथ्यादृष्टिः ॥ अथ सम्यगाजीवः कतमः? भिक्षोस्तावत्कुहना लपना नैमित्तिकत्वं नैष्पेषिकत्वं लाभेन लाभप्रतिकाङ्क्षा सम्यगाजीवः । कुहनालपनादयः । तत्र कुहना कतमा? भिक्षुर्दानपतिं दृष्ट्वा पर्यङ्कं बद्ध्वा पथि शून्यागारे निषीदति ध्यायी - भिक्षुरर्हन्निति लाभसत्कारो मे भविष्यति, एवमादिका कुहनेत्युच्यते ॥ तत्र लपना कतमा? इह भिक्षुर्लाभसत्कारनिमित्तमेव त्वं मे माता, त्वं मे दुहितेति, एवमन्यान्यपि प्रियवचनानि (अव्सू, वैद्य ३१६) ब्रवीति । एवमादिका लपनेत्युच्यते ॥ तत्र नैमित्तिकत्वं कतमत्? भिक्षुस्तावत्पिण्डपात्रं परिभुक्त्वा
सकृदसकृद्यद्ब्रूते - यादृशोऽयं पिण्डपातः, तादृशोऽन्येषु उपासकगृहेषु न लभ्यते । अलाभसत्कारचित्तस्य तु वदतो नैव दोषः । इदमुच्यते नैमित्तिकत्वम् ॥ तत्र नैष्पेषिकत्वं कतमत्? भिक्षुस्तावद्यत्र गृहे पिण्डपात्रं न लभते, दापयितुकामश्च भवति, तत्र ब्रूते - अदानपतयो निरयं गच्छन्ति । यूयमपि अदानपतयः व्यक्तं निरयगामिनः, इति नरकभयभीतेभ्यः पिण्डपात्रमनु प्रयच्छति, तं च लब्ध्वा परिभुङ्क्ते । इदमुच्यते नैष्पषिकत्वम् ॥ तत्र लाभेन लाभप्रतिकाङ्क्षा कतमा? भिक्षुस्तावदात्मीयेन धनेन शोभनानिचीवराणि चोपक्रीय उपासकेभ्यो दर्शयति - ईदृशानि वयं वस्त्राणि दानपतिभ्यो लभामहे इति । तेनाञ्जितानि वस्त्राणि प्रयच्छन्ति । तानि परिभुङ्क्ते । इयमुच्यते भिक्षोर्लाभेन लाभप्रतिकाङ्क्षा । अयं भिक्षवो मिथ्याजीवः, तस्माद्विरतिः
सम्यगाजीवः ॥ इह खलु भिक्षवः उपासकस्य मिथ्याजीवः कतमः? विषविक्रयः । शस्त्रविक्रयः । सत्त्वविक्रयः । मद्यविक्रयः । मांसविक्रयः । अप्रवेक्षिततिलसर्षपपीडनम् । अयमुपासकस्य मिथ्याजीवः । अस्माद्विरतिः । अयमुच्यते भिक्षवः सम्यगाजीवः ॥ सम्यग्व्यायामः कतमः? अभिवादनबहुलप्रत्युपस्थानाञ्जलिः सामीचीकर्मकरणम् । अयमुच्यते भिक्षवः सम्यग्व्यायामः ॥ सम्यक्स्मृतिः कतमाः? इह खलु भिक्षवो भिक्षुः स्त्रियं दृष्ट्वा उत्पन्ने रागे बाह्यात्मिकयोः शरीरयोरशुभाकारेण यथाभूतदर्शी भवति - सन्त्यस्मिन् काये केशा रोमाणि नखा दन्ता रजोमलत्वङ्मांसम्, अस्थिस्नायुसिरा वृक्का हृदयम्(आ) मक आमाशयः पक्काशयः
अन्त्राणि अन्त्रगुणा ओदरीयकं यकृत्परीषमश्रु स्वेदः खेलकः सिंघाणको वसा लसीका मज्जा मेदः पित्तं श्लेष्मा पूयं शोणितं मस्तकलुङ्गमुच्चारप्रस्रवैः पूर्णं नानाप्रकारकमशुचिरिति । इयमुच्यते भिक्षवः सम्यक्स्मृतिः ॥ सम्यक्समाधिः कतमः? चत्वारि ध्यानानि । इह भिक्षवो भिक्षुः विविक्तं कामैः विविक्तं पापकैरकुशलैर्धर्मैः सवितर्कं सविचारं विवेकजं प्रीतिसुखं प्रथमध्यानमुपसंपद्य विहरति । स वितर्कविचारव्युपशमादध्यात्मसंप्रसादाच्चेतस एकोतिभावादवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयध्यानमुपसंपद्यं विहरति । स प्रीतेर्विरागादुपेक्षको विहरति स्मृतः संप्रजानन्,
सुखं च कायेन प्रतिसंवेदयते - यत्तदार्या आचक्षते उपेक्षकः स्मृतिमान् सुखविहारी - तृतीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स सुखस्य च प्रहाणाद्दुःखस्य च प्रहाणात्पूर्वमेव च सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाददुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं चतुर्थध्यानमुपसंपद्य विहरति । इमानि खलु भिक्षवश्चत्वारि ध्यानानि । अयमुच्यते सम्यक्समाधिः ॥ अयमुच्यते भिक्षवः आर्याष्टाङ्गो मार्गः ॥

(८) द्वाविंशतीन्द्रियाणि कतमानि? यदुत चक्षुरिन्द्रियं श्रोत्रेन्द्रियं घ्राणेन्द्रियं जिह्वेन्द्रियं कायेन्द्रियं मनेन्द्रियं पुरुषेन्द्रियं स्त्रीन्द्रियं दुःखेन्द्रियं सुखेन्द्रियं सौमनस्येन्द्रियं दौर्मनस्येन्द्रियमुपेक्षेन्द्रियं श्रद्धेन्द्रियं वीर्येन्द्रियं समाधीन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं ज्ञानेन्द्रियं जीवितेन्द्रियम्, अनाज्ञातमाज्ञास्यामीन्द्रियम्, आज्ञेन्द्रियम्, आज्ञातावीन्द्रियम् । इमानि भिक्षव द्वाविंशतीन्द्रियाणि ॥

(अव्सू, वैद्य ३१७) (९) तत्र भिक्षवश्चात्वारि ध्यानानि कतमानि? इह भिक्षवो भिक्षुर्विविक्तं कामैः विविक्तं पापकैरकुशलैर्धर्मैः सवितर्कं सविचारं विवेकजं प्रीतिसुखं प्रथमं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स वितर्कविचाराणां व्युपशमादध्यात्मसंप्रसादाच्चेतस एकोतिभावादवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स प्रीतेर्विरागादुपेक्षको विहरति, स्मृतः संप्रजन्यं च(संप्रजानन्) सुखं कायेन प्रतिसंवेदयते - यत्तदार्या आचक्षते उपेक्षकः स्मृतिमान् सुखविहारी - तृतीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स सुखस्य च प्रहाणाद्दुःखस्य च प्रहाणात्पूर्वमेव सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाद
दुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं चतुर्थं ध्यानमुपसंपद्य विहरति ॥ इमानि भिक्षवश्चत्वारि ध्यानानि ॥

(१०) तत्र कतमे चत्वारो ब्रह्मविहाराः? इह भिक्षवो भिक्षुर्मैत्रीसहगतेन चित्तेन अवैरेण असंपन्नेन अव्याबाधेन विपुलेन महद्गतेन अप्रमाणेन सुभावितेन एकाद्रिसमं विमुच्य स्फुरित्वा उपसंपद्य विहरति, तथा द्वितीयम्, तथा तृतीयम्, तथा चतुर्थम्, इति ऊर्ध्वमधस्तिर्यक्सर्वशः सर्वावन्तमिमं लोकं मैत्रीसहगतेन चित्तेन अवैरेण असंपन्नेन अव्याबाधेन विपुलेन महद्गतेन अद्वयेन अप्रमाणेन सुभावितेन एकां दिशमधिमुच्य स्फुरित्वा उपसंपद्य विहरति । एवं करुणासहगतेन, मुदितासहगतेन, उपेक्षासहगतेन चित्तेन अवैरेण असंपन्नेन अव्याबाधेन विपुलेन महद्गतेन अद्वयेन अप्रमाणेन सुभावितेन एकां दिशमधिमुच्य स्फुरित्वा उपसंपद्य विहरति । इमे चत्वारो ब्रह्मविहाराः ॥

(११) तत्र कतमाश्चतस्रः प्रतिसंविदः? अस्ति दुःखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा । अस्ति दुःखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा । अस्ति सुखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा । अस्ति सुखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा । तत्र कतमा सा दुःखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैव तीव्ररागो भवति, तीव्रद्वेषो भवति, तीव्रमोहो भवति । सोऽभीक्ष्णं तीव्ररागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । सोऽभीक्षणं तीव्रद्वेषतया द्वेषजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । सोऽभीक्षणं तीव्रमोहतया मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । तस्येमानि पञ्च लोकोत्तराणि इन्द्रियाणि धन्धानि भवन्ति मृदूनि सशीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्धेन्द्रियं वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं
प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानां लोकोत्तराणमिन्द्रियाणां मृदुत्वादशीघ्रवाहित्वाच्च धन्धमेवानन्तर्यसमाधिं स्पृशति यदुत आस्रवाणां क्षयाय । इयं दुःखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा । तत्र कतमा दुःखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैव तीव्ररागो भवति, तीव्रद्वेषो भवति, तीव्रमोहो भवति । सोऽभीक्ष्णं तीव्ररागतया रागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अभीक्ष्णं तीव्रद्वेषतया द्वेषजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अभीक्ष्णं (अव्सू, वैद्य ३१८) तीव्रमोहतया मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । तस्येमानि पञ्च लोकोत्तराणि इन्द्रियाणि अधिमात्राणि भवन्ति तीक्ष्णानि शीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्धेन्द्रियं
वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानां लोकोत्तराणामिन्द्रियाणामधिमात्रत्वाच्छीघ्रवाहित्वाच्च क्षिप्रमेवानन्तर्यं समाधिं स्पृशति यदुत आस्रवाणां क्षयाय । इयं दुःखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा ॥ तत्र कतमा सुखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैव अल्परागो भवति, अल्पद्वेषो भवति । सोऽ(ल्प)रागतया नाभीक्ष्णं रागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पद्वेषतया नाभीक्ष्णं द्वेषजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पमोहतया नाभीक्ष्णं मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । तस्येमानि पञ्च लोकोत्तराणीन्द्रियाणि धन्धानि भवन्ति मृदूनि न तीक्ष्णानि न
शीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्धेन्द्रियं वीर्यन्द्रियं स्म्ःतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानामिन्द्रियाणां धन्धात्वान्म्ःदुत्वादशीघ्रवाहित्वाच्च धन्धमेवानन्तर्यं समाधिं स्प्ःशति यदुतास्रवाणां क्षयाय । इयं सुखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा ॥ तत्र कतमा सुखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैवाल्परागो भवति, अल्पद्वेषोऽल्पमोहः । सोऽल्परागतया नाभीक्ष्णं रागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पद्वेषतया नाभीक्ष्णं द्वेषजः दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पमोहतया नाभीक्ष्णं मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिवेदयति । तस्येमानि
पञ्च लोकोत्तराणीन्द्रियाण्यधिमात्राणि तीक्ष्णानि शीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्देन्द्रियं वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानामिन्द्रियाणामधिमात्रत्वात्तीक्ष्णत्वाच्छीघ्रवाहित्वाच्च क्षिप्रमेवानन्तर्यं समाधिं स्पृशति यदुत आस्रवाणां क्षयाय । इयमुच्यते सुखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा । इमा भिक्षवः चतस्रः प्रतिसंविदः ॥

[१२] तत्र कतमाश्चतस्त्रः समाधिभावनाः? ...........अस्ति भिक्षवः समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता ज्ञानदर्शनप्रतिलाभाय संवर्तते । अस्ति समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता प्रज्ञाप्रतिलम्भाय संवर्तते । तत्र कतमा समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता कामरागप्रहाणाय संवर्तते? इह भिक्षवो भिक्षु रिममेव कायमूर्ध्वं पादतलादधः केशमस्तकादिपर्यन्तं यथास्थितं तथाप्रणिहितं पूर्णं नानाप्रकारस्याशुचेर्यथाभूतं सम्यक्प्रज्ञया प्रत्यवेक्षते - यदुत अयं कायः अनुपूर्वेण समुदागतोऽपूर्वविनाशी परमाणुसंचयः सुषिर उन्नामोन्नामनान्मानवव्रणसुमुखरोमकूपस्रावी वल्मीकवदाशीविषनिवासः । आशीविषतत्कृतजः । अज्ञानशत्रुमकृतविन्मित्रद्रोही(?) । कुमित्रवद्विसंवादकः । फेनपिण्डवत्प्रकृतिदुर्बलः
। उदकबुद्बुदवदुत्पन्नभग्नविलीनः । मरीचिवद्विप्रलम्भकः । कदलीवद्विनिभूज्यमानासारकः । मायेव वञ्चनात्मकः । राजवदाज्ञावङ्गलः(?) । शत्रुवदवतारप्रेक्षी । चौरवदविश्वसनीयः । अमित्रवदहितैषी । वधकवत्प्रज्ञाजीवितान्तरायकृत् । शून्यग्रामवन्मारविरहितः? । कुलालभाण्डवदनपर्यन्तः । नानाशुचिपरिपूर्णः । मेदस्थालीवदशुचिस्रावी । (अव्सू, वैद्य ३१९) अहिवन्निष्पन्दक्रूरः । कुणपबत्तीक्ष्णगन्धी । वर्चःकुटीवदमेध्याकरः । व्रवत्यदुनासहिष्णुः(?) । शल्यवत्तुदनार्थः । दुष्टस्वामिवद्दुरुपचारः । जीर्णगृहवत्प्रतिसंस्कारधार्यः । जीर्णयानपात्रवत्प्रतिसंस्कारमलवाह्यः । आमकुम्भवदम्ब्वनुपाल्यः । दुष्टमित्रवन्नित्यान्वरक्षः । नदीतटवृक्षवच्चलाचलः ।
महानदीस्रोतवन्मरणसमुद्रपर्यवसानः । आगन्तुकासारवत्सर्वदुःखनिकेतः । अनाथशालावदपरिगृहीतः । चोरकपाटवदुत्कोटिसाध्यः । प्रत्यन्तनगरवन्नित्योपसृष्टः । वालुकानगरवत्सीदनात्मकः । अग्निवदतृप्तः । समुद्रवद्दुष्पूरः । सर्वकरण्डवत्पत्रपरिहार्यः । बालदारक[व]त्सततपरिपाल्यः । भिन्नभाजनमिव सततपरिहार्यः । कुदेववन्नित्योपसृष्टः । सविषभाजनमिव परिवर्जनीयः । याचितकभाण्डमिव क्षणप्रयोजनार्थः । शकटमिव भारोद्वहतीर्थः । केवलं धर्मबुद्धिना बोद्ध(वोढ?)व्यम् ॥ पुनरपरं भिक्षवो भिक्षुणा इदं शरीरमाद्युत्तरकारणतः परीक्षितव्यम् । मातापितृशुक्ररुधिरसमुत्थानमिह शरीरस्य आ[द्य]कारणम् । उत्तरमाहारपरिमाणादिकम् । कवलिकाहारो ग्रस्तमात्रः श्लेष्माशयं
गच्छति । श्लेष्माशयं प्राप्य श्लेष्मणा द्रवीकृतोऽत्यन्ताशुचिर्भवति । श्लेष्मतः पित्ताशयं गच्छति । पित्ताशयं प्राप्य पच्यमान उष्णीभूत्वा वाय्वाशयं गच्छति । पक्त्वा वाय्वाशयं प्राप्तो वायुना विभज्यते पृथक्मलः, [पृ]थक्सारः । खलान्मूत्रपुरीषादयो मलाः । साराच्छोणितं परि[ण]मति, शोणितान्मांसम्, मांसान्मेदः, मेदसोऽस्थीनि, अस्थिभ्यो मज्जा, मज्जातः शुक्रम् । तदेवमाद्युत्तरकारणादशुचि शरीरमिति पश्यता भिक्षुणा इदं शरीरं नवभिरस्थिशतैः सषष्ठैः समुच्छ्रितं कुदारुगृहवत्त्रिभिः शत्विस(?)शतैः संघातितम्, चतुर्भिः शिराजालशतैः संनतम्, पञ्चभिर्मांसपेशीशतैः प्रलिप्तम्, (यंक्तिः शिराशतैः
संघातम्?), सप्तभिः शिराशतैर्विनतम्, नवभिः स्नायुशतैर्निबद्धम्, धमन्या गवाक्षीकृतम्, सप्तोत्तरेण मर्मशतेन भिन्नभाजनमिव जर्जरेण कोटीशतसहस्रैरशीतिभिश्च तृणवच्छन्नम्, पञ्चेन्द्रियच्छिद्रम्, सप्तज्ञय(सप्ताशय?)मशुचिपूर्णम् । मस्तिष्कस्याञ्जलिना, मेदसोऽञ्जलिना, त्रिभिर्वसाञ्जलिभिः, षड्भिरञ्जलिभिः श्लेष्मणः, षड्भिरञ्जलिभिः पित्तस्य, वायुना कृत्स्नमेवापकर्षितम् । शोणितस्याढकेन, पुरीषप्रस्थैः षड्भिः वावयरेवदेभिः(?) समैः पृथक्पृथक्पूर्णम् । सप्तभिस्त्वग्भिः परिवृतम्, रसैः षड्भिः । पित्तस्य वायुना कायाग्निनाविष्टाग्निहोत्रजङ्गयादजस्रं (?) कुदान्तम्, शरीरावयवैः सर्वैरेव दुर्दर्शनम्, दुर्गन्धि प्रतिस्वभावम् । कोऽत्राभिमानो बहुमानभावः? केवलं याचितकभाण्डमिव क्षणप्रयोजनार्थं
शकटमिव भारोद्वहनाय धर्मबुद्धिना बोद्ध(वोढ)व्यम् ॥

एवंविधकायमवेक्ष्य राशिमशुचेः, रूपाभिमानी वसत्यत्तेयः(?) ।
प्रज्ञायमानं स हि बालबुद्धि विष्टपठं(?) याति वहं न चेता ॥

प्रियप्रकारं वहतेनायत्द्रक्षन्विवक्तुं वहते सदा च ।
कायः सुचोक्षः कृमिवच्च जन्तोः कुतोऽत्र रागो बहुमानता वा ॥ (अव्सू, वैद्य ३२०)

इत्येवमादि प्रत्यवेक्षन्निति । तद्यथा भिक्षव उभयतो द्वारविनिर्मुक्तः कोष्ठागारः पूर्णो नानाप्रकारजातस्य धान्यतिलसर्षपमुद्गयवमाषाणाम् । तच्चक्षुष्मान् पुरुषो व्यवलोकयन् जानीयात्- इमानि शूकधान्यानि, इमानि फलधान्यानि । एवमेव भिक्षवो भिक्षुरिममेव कायं यथास्थितं यथाप्रणिहितं यावत्प्रत्यवेक्षते । इयं समाधिभावना आसेविता बहुलीकृता कामरागप्रहाणाय संवर्तते । तत्र भिक्षवः कतमा समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते? इह भिक्षवो भिक्षुररण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा इममेव कायमध्यात्मं प्रत्यात्मं विवेकात्न प्रीतिसुखेनाभिष्यन्दयति, परिपूरयति, परिप्रीणयति, परिस्फुटयति, तस्य नास्ति सर्वतः कायादस्फुटं भवत्यस्फरणीयं
यदुत अध्यात्मजं विवेकजेन प्रीतिसुखेन । तद्यथापि नाम भिक्षवः उत्पलानि वा पद्मानि वा कुमुदानि वा पुण्डरीकानि वा उदके जातानि उदके मग्नानि, सर्वाणि तानि शीतलेन वारिणाभिष्यन्दितानि परिष्यन्दितानि परिपूरितानि परिप्रीणितानि परिस्फुरितानि । एवमेव भिक्षुररण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा इममेव कायमध्यात्मं प्रत्यात्मं विवेकजेन प्रीतिसुखेनाभिष्यन्दयति परिष्यन्दयति परिपूरयति परिस्फुरयति परिप्रीणयति, तस्य नास्ति सर्वतः कायमस्फुटं भवत्यस्फरणीयं यदुत अध्यात्मकं विवेकजेन प्रीतिसुखेन । इयं समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्म(सुख)विहाराय संवर्तते ॥ तत्र भिक्षवः कतमा समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता ज्ञानदर्शनेन प्रतिलाभाय संवर्तते? इह भिक्षवो भिक्षुणा आलोकसंज्ञा साधु च सुष्ठु च परिगृहीता
भवति सुमनसि कृता सुदृष्टा सुप्रतिबद्धा च दिवससंज्ञाधिष्ठितं समप्रभासं चित्तं भावयति यथा दिवा तथा रात्रौ, यथा रात्रौ तथा दिवा, यथा पूर्वं तथा पश्चात्, यथा पश्चात्तथा पुरा, यथैवाधस्तथैवोर्ध्वम्, यथैवोर्ध्व तथा अधः - इति विवृतेन चेतसा पर्य(व)नद्धेन दिवससंज्ञाधिष्ठितं समप्रभासं चित्तं भावयति । तद्यथापि नाम भिक्षवो ग्रीष्माणां पश्चिमे मासे व्यभ्रे दिने विगतबलाहके नभसि मध्याह्नकालसमये आलोकपरिशुद्धो भवति पर्यवदातप्रभास्वरः, न तस्मा(?)न्धकारसमये तद्भवति । एवमेव भिक्षवो भिक्षुणा आलोकसंज्ञा साधु च सुष्ठु च सुगृहीतो भवति अशृंष्टा सुप्रतिबन्धोनवमसंज्ञा - वेस्थिता(?) समप्रभासं चित्तं भावयति यथा दिवा तथा रात्रौ यथा रात्रौ तथा दिवा, यथा पूर्वं तथा पश्चात्,
यथा पश्चात्तथा पुरा, यथैवोर्ध्वं तथैवाधो यथैवाधस्तथैवोर्ध्वमिति विवृतेन चेतसा अपर्यवनद्धेन दिवससंज्ञाधिष्ठितेन समप्रभासं चित्तं भावयति । इयं समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता ज्ञानदर्शनप्रतिभानलाभाय संवर्तते ॥ तत्र कतमा(समा)धिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता प्रज्ञाप्रतिलम्भाय संवर्तते? इह भिक्षुररण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा सुखस्य (दुःखस्य) च प्रहाणात्पूर्वमेव सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाददुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं (अव्सू, वैद्य ३२१) चतुर्थं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । इयं समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता प्रज्ञाप्रतिलम्भाय संवर्तते ॥ इमाश्चतस्रः समाधिभावनाः ॥

[१३] तत्र कतमानि भिक्षवश्चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि? इह भिक्षवो भिक्षुरध्यात्मं काये कायानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । बहिर्धा काये कायानुदर्शी विहरति, अध्यात्मबहिर्धा काये कायानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानननुस्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । अध्यात्मवदेनासु बहिर्धावेदनासु अध्यात्मबहिर्धा वेदनासु वेदनानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । अध्यात्मचित्ते बहिर्धाचित्ते अध्यात्मबहिर्धा चित्तानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । अध्यात्मधर्मेषु बहिर्धाधर्मेषु अध्यात्मबहिर्धाधर्मेषु धर्मानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । इतीमानि चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि ॥

[१४] तत्र कतमानि भिक्षवश्चत्वारि सम्यक्प्रहाणानि? इह भिक्षवो भिक्षुरनुत्पन्नानां पापकानामकुशलानां धर्माणामनुत्पादाय छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं संप्रतिगृह्णाति, सम्यक्प्रणिदधाति । उत्पन्नानामकुशलानां धर्माणां प्रहाणाय छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं प्रगृह्णाति, संप्रणिदधाति । अनुत्पन्नानां कुशलानां धर्माणामुत्पादाय छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं प्रगृह्णाति, सम्यक्प्रणिदधाति । उत्पन्नानां कुशलानां धर्माणां स्थितये भावनायै असंमोषाय अपरिहाणाय भूयोभावाय वृद्धिविपुलतायै पारिपूर्यै छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं प्रतिगृह्णाति सम्यक्प्रणिदधाति । इमानि चत्वारि सम्यक्प्रहाणानि ॥

[१५] तत्र कतमे चत्वार ऋद्धिपादाः? इह भिक्षवो भिक्षुः छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतमृद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् । एषा............वीर्यमभिलीनं भविष्यति नाभिगृहीतम् ॥२ ॥ चित्तसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतमृद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतं मा मे चित्तमतिलीनं भविष्यति नाभिगृहीतम् ॥३ ॥ मीमांसासमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतमृद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतं मा मे मीमांसा नातिलीना भविष्यति नाभिगृहीतम् ॥४ ॥ इमे भिक्षवश्चत्वार ऋद्धिपादाः ॥

[१६] तत्र भिक्षवः कतमानि पञ्चेन्द्रियाणि? यदुत श्रद्धेन्द्रियं वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । तत्र कतमच्छ्रद्धेन्द्रियम्? यया श्रद्धया चतुरो धर्मान् श्रद्दधाति । कतमांश्चतुरः? संसारावचरालौकिकीं सम्यग्दृष्टिं दधाति । स कर्मविपाकप्रतिशरणो भवति । यद्यदेव कर्म करिष्यामि कल्याणं वा पापकं वा, तस्य कर्मणो विपाकं प्रतिसंवेदयामि । स जीवितहेतोरपि पापकं कर्म नाभिसंस्करोति । इदमुच्यते श्रद्धेन्द्रियम् ॥ तत्र कतमद्वीर्येन्द्रियम्? यान् धर्मान् श्रेद्धेन्द्रियेण श्रद्दधाति, तान् धर्मान् (अव्सू, वैद्य ३२२) वीर्येन्द्रियेण समुदानयति । इदमुच्यते वीर्येन्द्रियम् ॥ तत्र कतमत्स्मृतीन्द्रियम्? यान् धर्मान् वीर्येन्द्रियेण समुदानयति, तान् धर्मान् स्मृतीन्द्रियेण........... ॥.........विप्रणाशयति । इदमुच्यते समाधीन्द्रियम् ॥ तत्र कतमत्प्रज्ञेन्द्रियम्? यान् धर्मान् समाधीन्द्रियेण एकाग्रीकरोति, तान् धर्मान् प्रज्ञेन्द्रियेण
प्रतिविध्यति । स तेषु धर्मेषु प्रत्यवेक्षणजातीयो भवति । इदमुच्यते प्रज्ञेन्द्रियम् ॥ इमानि भिक्षवः पञ्चेन्द्रियाणि ॥

[१७] तत्र भिक्षवः कतमानि पञ्च बलानि? यदुत श्रद्धाबलं वीर्यबलं स्मृतिबलं समाधिबलं प्रज्ञाबलम् । इमे च भृत्यार्थे क्लेशैरनवमृद्यत्वात्(?) । इमानि भिक्षवः पञ्च बलानि ॥

[१८] तत्र भिक्षवः कतमानि सप्त बोध्यङ्गानि? यदुत स्मृति(सं)बोध्यङ्गं धर्मप्रविचयसंबोध्यङ्गं गाम्भीर्यसंबोध्यङ्गं प्रीतिसंबोध्यङ्गं प्रस्रब्धिसंबोध्यङ्गं समाधिसंबोध्यङ्गमुपेक्षासंबोध्यङ्गम् ॥ इह भिक्षवो भिक्षुः स्मृतिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ एवं धर्मप्रविचयसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ वीर्यसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ प्रीतिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं
निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् । प्रस्रब्धिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रित निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ समाधिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ उपेक्षासंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ इमानि भिक्षवः सप्त संबोध्यङ्गानि ॥

[१९] तत्र भिक्षवः कतम आर्याष्टाङ्ग(मार्गः)? तद्यथा - सम्यग्दृष्टिः सम्यक्संकल्पः सम्यग्वाक्सम्यक्कर्मान्तः सम्यगाजीवः सम्यग्व्यायामः सम्यक्स्मृतिः सम्यक्समाधिः । अयमुच्यते भिक्षव आर्याष्टाङ्गमार्गः ॥ तत्र कतमा सम्यग्दृष्टिः? या लोकोत्तरा नात्मदृष्टिसमुत्थिता न स.........नजीवन् सोषणपुरुषनपुद्गलनमनुजनमानवदृष्टिसमुत्थिता नोच्छेदशाश्वतदृष्टिसमुत्थिता न भवविभवदृष्टिसमुत्थिता न कुशलाव्याकृतदृष्टिसमुत्थिता, या च न संसारनिर्वाणदृष्टिसमुत्थिता । इयमुच्यते सम्यग्दृष्टिः ॥ तत्र कतमः सम्यक्संकल्यः? यैः संकल्पै रागद्वेष मोहक्लेशाः समुत्तिष्ठन्ति, तान् संकल्पान्
न संकल्पयति । यैः(सं)कल्पैः शीलसमाधिप्रज्ञा विमुक्तिदर्शनस्कन्धाः समुत्तिष्ठन्ति, तान् संकल्पान् संकल्पयति । अयमुच्यते सम्यक्संकल्पः ॥

तत्र कतमा सम्यग्वाक्? यया रागे नात्मानं न परांश्च तापयति, नात्मानं न परांश्च क्लेशयति, नात्मानं परान्नानुपहन्ति, तया समाहितयुक्तया वाचा समन्वागतो भवति, यया सम्यग्वा समववदति, इयमुच्यते सम्यग्वाक् ॥ तत्र कतमः सम्यक्कर्मान्तः? यत्कर्म कृष्णं कृष्णविपाकम्, तत्कर्मणा नाभिसंस्करोति, यत्कर्म कृष्णशुक्लं कृष्णशुक्लविपाकम्, (अव्सू, वैद्य ३२३) तत्कर्म नाभिसंस्करोति, यत्कर्म कृष्णशुक्लविपाकं कृष्ण(कृत्स्न?) (कर्म) क्षयाय संवर्तते, तत्कर्माभिसंस्करोति । सत्कर्माभिसंस्करोति, सत्कर्मप्रतिशरणकर्मान्तः, अयमुच्यते सम्यक्कर्मान्तः ॥ तत्र कतमः सम्यगाजीवः? यदार्थवशेन गुणसंलेखादुत्सर्जनता न कुहनता न लपनता न नैष्पेषिकता सृवतारवाचाशीलता(?) परलोकेषूशकुता(?)
आत्मलोकसंतुष्टिः अनवयता आर्यान्तज्ञाताजीविता, अयमुच्यते सम्यगाजीवः ॥ तत्र कतमः सम्यग्व्यायामः? यो व्यायामो मिथ्या, यो अज्ञानरागद्वेषमोहक्लेशानुशायितः, तं व्यायामं नेच्छति । यो व्यायामः सम्यगार्यमार्गसत्यावतारो निर्वाणगामी प्रतिपदर्पयति, तं व्यायामं समनुगच्छति । अयमुच्यते सम्यग्व्यायाम ॥ तत्र कतमा सम्यक्स्मृतिः? या सूपस्थिता अप्रकम्प्या ऋजुका अकुटिला संसारद्वेषादीनवदर्शिका निर्वाणपथप्रणेत्री स्मृतिः स्फरणमार्यमार्गासंमोषः । इयमुच्यते सम्यक्स्मृतिः ॥ तत्र कतमः सम्यक्समाधिः? यः सम्यक्त्वेन समाधिः । यस्मिन् समाधौ स्थितः सर्वसत्त्वप्रमोक्षाय सम्यक्स्थितत्वं नियाममवक्रामति, अयमुच्यते सम्यक्समाधिः । अयमुच्यते आर्याष्टाङ्गो मार्गः
॥

[२०] तत्र कतमा भिक्षवः षोडशाकारा आनापानस्मृतिः? ह्रस्वं वा आश्वसन् दीर्घं वा, आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । दीर्घं वा प्रश्वसन् दीर्घं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । ह्रस्वमाश्वसन् ह्रस्वमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । ह्रस्वं वा प्रश्वसन् ह्रस्वं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् कायप्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायसंस्कारप्रतिसंवेदी वा प्रश्वसन् यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायप्रतिसंवेदी आश्वसन् सर्वकायप्रतिसंवेदी
आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायसंस्काराप्रतिसंवेदी वा प्रश्वसन् यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायप्रतिसंवेदी आश्वसन् सर्वकायप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् सर्वकायप्रतिसंवेदी वा प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायसंस्काराप्रतिसंवेदी आश्वसन् सर्वकायसंस्कारप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् सर्वकाय(संस्कार)प्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्कारा आश्वसन् प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्कारा आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्काराः प्रश्वसन् प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्काराः प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रीतिप्रतिसंवेदी आश्वसन् प्रीतिप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं
प्रजानाति । प्रीतिप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् प्रीतिप्रतिसंवेदी (प्रश्वसामीति) यथाभूतं प्रजानाति । सुखप्रतिसंवेदी आश्वसन् सुखप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं जानाति । सुखप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् सुखप्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । चित्तप्रतिसंवेदी आश्वसन् चित्तप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । चित्तप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् चित्तप्रतिसंवेदी (प्रश्वसामीति) यथाभूतं प्रजानाति । चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं (अव्सू, वैद्य ३२४) प्रजानाति । चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे चित्तसंस्काराः (आश्वसन्) आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे चित्तसंस्काराः प्रश्वसन्
प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । अभिमोदति मे चित्तमाश्वसनभिमोदति मे चित्तमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । अभिमोदति मे चित्तं प्रश्वसनभिमोदति मे चित्तं प्रश्वसामीति यथा(भूतं प्रजानाति) । विमुच्यति मे चित्तमाश्वसन् विमुच्यति मे चित्तमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । विमुच्यति मे चित्तं प्रश्व(सन् विमु)च्यति मे चित्तं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । समाहितं मे चित्तमाश्वसन् समाहितं मे चित्तमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । समाहितं मे चित्तं प्रश्वसन् समाहितं मे चित्तं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । एवमनित्यानुदर्शी विरागानुदर्शी निरोधानुदर्शी प्रतिनिःसर्गानुदर्शी आश्वसन् प्रतिनिःसर्गानुदर्शी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । .........प्रतिनिःसर्गानुदर्शी वा प्रश्वसन् प्रतिनिःसर्गानुदर्शी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । इयं भिक्षवः
षोडशाकारा आनापानस्मृतिः ॥

[२१] तत्र कतमानि चत्वारि स्रोतआपत्त्यङ्गानि? इह भिक्षवः श्रावकोऽवेत्य बुद्धे प्रसादेन समन्वागतो भवति - इत्यपि स भगवांस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो विद्याचरणसंपन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवमनुष्याणां बुद्धो भगवानिति । धर्मेऽवेत्य प्रसादेन समन्वागतो भवति - स्वाख्यातो भगवता धर्मः सांदृष्टिको निर्ज्वरः आकालिक औपनायिकः इहपश्यकः प्रत्यात्मवेदनीयो विज्ञैर्यदुत नदनिमदनपधेयासां(?) प्रतिविनय आलयसमुद्धातो धर्मोपच्छेदः शून्यतानुपलम्भः तृष्णाक्षयो निरोधो निर्वाणम् । संघेऽवेत्य प्रसादेन समन्वागतो भवति - सुप्रतिपन्नो भगवतः आर्यश्रावकसंघो न्यायप्रतिपन्नः सप्रतिपन्नः सामीचिप्रतिपन्नो धर्मानुधर्मप्रतिपन्नोऽनुधर्मचारी । सन्ति संघे स्रोतापत्तिफलसाक्षात्क्रियायै
प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे स्रोतापन्नः । सन्ति संघे सकृदागामिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे सकृदागामिनः । सन्ति संघे अनागामिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे अनागामिनः । सन्ति संघे अर्हत्त्वफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे अर्हन्तः । यदुत चत्त्वारि पुरुषयुगानि, अष्टौ पुरुषपुद्गलाः । एष भगवतः श्रावकसंघः श्रद्धासंपन्नः श्रुतसंपन्नः समाधिसंपन्नः प्रज्ञासंपन्नः विमुक्तिसंपन्नः विमुक्तिज्ञानदर्शनसंपन्नः आहवनीयः प्राहवनीयः अञ्जलीकरणीयः सामीचिकरणीयः अनुत्तरं
पुण्यक्षेत्रं दर्शनीयो लोकस्य यदुत आर्यकान्तैः शीलैः समन्वागतो यानि शीलानि अखण्डानि अच्छिद्राणि अधृतीनि अशबलानि अकल्मषाणि भुजिष्याणि अपरामृष्टानि सुसमस्तानि विज्ञप्रशस्तानि जयसंपन्नानि अगर्हितानि विज्ञैरिति । इमानि चत्वारि स्रोतआपत्त्यङ्गानि ॥

[२२] कतमानि भिक्षवो दश तथागतबलानि? तथागतः स्थानं च स्थानतो यथाभूतं प्रजानाति, अस्थानं चास्थानतो यथाभूतं प्रजानाति । इदं प्रथमं तथागतस्य (अव्सू, वैद्य ३२५) तथागतबलम् । अतीतानागतप्रत्युत्पन्नानां कर्मधर्मसमादानानां विपाकं यथाभूतं प्रजानाति । परसत्त्वानां परपुद्गलानामनेकाधिमुक्तिकानां विपाकं यथाभूतं प्रजानाति । अनेकलोकधातुकलोकानां नानाधातुकलोकमिति यथाभूतं प्रजानाति । परसत्त्वानामिन्द्रियाणां परापरज्ञतां यथाभूतं प्रजानाति । सर्वत्रगामिनीं प्रतिपदं तत्रतत्रगामिनीं यथाभूतं प्रजानाति । परसत्त्वानामिन्द्रियबलबोध्यङ्गध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तीनां संक्लेशव्यवदानानि यथाभूतं प्रजानाति । साकारं साङ्गं.............
शंसनिमित्तमनेकविधं पूर्वनिवासमनुस्मरति । एकामपि जातिमनुस्मरति, द्वे तिस्रश्चतस्रो यावदनेकान्यपि जातिकोटीनियुतशतसहस्राण्यनुस्मरतीति विस्तरः । स दिव्येन चक्षुषा अतिक्रान्तमानुष्यकेण सत्त्वान् पश्यति च्यवमानानुपपद्यमानानपि । कायवाङ्मनसां सुचरितदुश्चरितैः सुगतिदुर्गतिषूपपद्यमानानीति विस्तरः । आस्रवक्षयादनास्रवां चेतोविमुक्तिं प्रज्ञया यथाभूतं प्रजानाति । इमानि भिक्षवो दश तथागतबलानि ॥

[२३] कतमानि भिक्षवस्तथागतस्य चत्वारि वैशारद्यानि? इह भगवान् सम्यक्संबुद्ध इत्यात्मानं प्रजानीते । इमे त्वया धर्मा नाभिसंबुद्धा इत्यत्र कश्चिद्वादं समारोपयेत्सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सश्रमणब्राह्मणिकायां प्रजायां सदेवमानुषायाम् । निमित्तमेतदनुसमनुपश्यति । निमित्तं समनुपश्यंस्तथागतो भगवान् क्षेमप्राप्तो अभयप्राप्त आर्षभं स्थानं प्रजानाति । सम्यक्पर्षद्गतः सिंहनादं नदति । ब्राह्मं चक्रं प्रवर्तयति अप्रवर्तितं श्रमणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेण वा केनचिद्वा पुनर्लोके सहधर्मेणेति । ये पुनस्तथागतैर्नान्तरायिका धर्मा आख्याताः तानप्रतिसेवमानस्य नानमन्तरायेत्(?)यत्कश्चिद्वादमारोपयेतिति विस्तरः । या वा अनेन प्रतिपदाख्याता आर्या नैर्याणिका हीनां प्रतिरषावमाणो(?) न निर्यायात्दकेतरः(?)
सम्यग्दुःखनाशाय इत्यत्र.....कश्चित्पूर्ववत् । क्षीणास्रवस्य सतमात्मानं प्रतिजानतः इमे आस्रवा अपरिक्षीणा इत्यत्र कश्चिद्वादमारोपयेत्सदेवलोके समारके सश्रमणब्राह्मणिकायां प्रजायां सदेवमानुषायां निमित्तमेवं न समनुपश्यति । निमित्त(म)समनुपश्यन् तथागतः स्थामप्राप्तो विहरति अभयप्राप्त आह(र्ष?)भं स्थानं प्रजानाति । सम्यक्पर्षद्गतः सिंहनादं नदति, ब्राह्मं चक्रं प्रवर्तयति अप्रवर्तितं श्रमणेन वा ब्राह्मणेन वा केनचिद्वा पुनर्लोके सहधर्मेणेति । इमानि भिक्षवो भगवतस्तथागतस्य चत्वारि वैशारद्यानि ॥

[२४] कतमास्तथागतस्य चतस्रः प्रतिसंविदः? यदुत अर्थप्रतिसंवित्धर्मप्रतिसंवित्निरुक्तिप्रतिसंवित्प्रतिभानप्रतिसंवित् । इमा भिक्षवश्चतस्रः प्रतिसंविदः ॥

[२५] कतमे भिक्षवोऽष्टादशावेणिका बुद्धधर्माः? नास्ति तथागतस्य स्खलितम्, नास्ति रवितम्, नास्ति मुषितस्मृतिता, नास्ति (अ?)समाहितं चित्तम्, नास्ति नानात्वसंज्ञा, नास्त्यप्रतिसंख्यायोपेक्षा, नास्ति छन्दस्य हानिः, नास्ति वीर्यस्य हानिः, नास्ति स्मृतेर्हानिः, नास्ति प्रज्ञाहानिः, नास्ति विमुक्तेर्हानिः, त्रिविमुक्तिज्ञानदर्शनानि, अतीतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं (अव्सू, वैद्य ३२६) ज्ञानदर्शनम्, अनागतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनम्, प्रत्युत्पन्नेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनम्, सर्वकायकर्मज्ञानपूर्वकं संज्ञापरिवर्तः, सर्ववाक्कर्मज्ञापूर्वंगमं ज्ञानानुपरिवर्तः, सर्वमनःकर्मज्ञानपूर्वंगमं ज्ञानानुपरिवर्तः । इमे भिक्षवस्तथागतस्य अष्टादशावेणिका धर्माः ॥

[२६] तत्र कतमानि तथागतस्य द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि? सुप्रतिष्ठितपादता तथागतस्येदं महापुरुषलक्षणम् । अधस्तात्पादतलयोश्चक्राङ्कितपादतलता । आयतपार्ष्णिसंगतपादता । दीर्घाङ्गुलिता । जालहस्तपादता । मृदुतरुणहस्तपादता । सप्तोत्सदशरीरता । ऐणेयजङ्घता । कोशगतबस्तिगुह्यता । सिंहपूर्वार्धकायता । चितान्तरांसता । सुसंवृतस्कन्धता । अनुन्नामता । प्रलम्बबाहुता । विशुद्धनेत्रता । कम्बुग्रीवता । सिंहहनुता । समचत्वारिंशद्दन्तता । समाविरलदन्तता । सुशुक्लदन्तता । प्रभूततनुजिह्वता । रसरसाग्रता । ब्रह्मस्वरकलविङ्करुतस्वरता । अभिनीलनेत्रता । गोपक्ष्मनेत्रता । सूक्ष्मच्छविता । सुवर्णवर्णच्छविता । एकैकरोमकूपता । उत्तुङ्गप्रदक्षिणावर्तरोमता । इन्द्रनीलकेशता । सुशुक्लभ्रमुखान्तरोर्णललाटता । उष्णीषशिरस्कता । न्यग्रोधपरिमण्डलसमन्तप्रासादिकता । महानारायणबलसमन्तप्रासादिकता । तथागतस्येदं महापुरुषस्य
महापुरुषलक्षणम् । इमानि भिक्षवस्तथागतस्य महापुरुषलक्षणानि ॥ सुप्रतिष्ठितौ पादौतथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वं दृढसमादानतया निर्वृत्तम् । अधस्तात्पादतलयोश्चक्राङ्कितपा दतलता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे परसत्त्वाजिह्मकरणतया निर्वृत्तम् । आयतपादपार्ष्णिसंगतपादता - तथागतस्येदं महापुरुषलक्षणं पूर्वे मातापितरौ सत्कृत्य चरणे शुश्रूषतयाभिनिर्वृत्तम् । दीर्घाङ्गुलिकता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे धर्मारक्षावरणगुप्तिकरणया निर्वृत्तम् । जालहस्तपादता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे परिवाराभेदनतया
निर्वृत्तम् । मृदुतरुणहस्तपादतातथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे विविधप्रावरणान्नप्रदानतया निर्वृत्तम् । सप्तोत्सदशरीरता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं परकिंकरणीयसौमुख्यकरणतया निर्वृत्तम् ।........विशुद्धनेत्रता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे दशकुशलकर्मपथातप्तसमादानतया निर्वृत्तम् । कम्बुग्रीवता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे ग्लानेषु विविधभैषज्यान्नप्रदानतया निर्वृत्तम् । सिंहहनुता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे कुशलमूलप्रयोगतया निर्वृत्तम् । समचत्वारिंशद्दन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं
पूर्वे सत्त्वसमाश्वासनप्रयोगतया निर्वृत्तम् । अविरलदन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे भिन्नसत्त्वसंघानतया निर्वृत्तम् । समदन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे मनापमणिप्रदानतया निर्वृत्तम् । सुशुक्लदन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे स्वारक्षितकायवाङ्मनस्कर्मतया निर्वृत्तम् । प्रभूत(तनु)जिह्वता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वं सत्यभाषणतया निर्वृत्तम् । रसरसाग्रता - तथागतस्य (महा)पुरुषस्य महापुरुषलक्षणं (अव्सू, वैद्य ३२७)  पूर्वेष्वप्रमाणपुण्यस्कन्ध.....त्वात्मनतापरमाभिप्रपच्छन्नतया निर्वृत्तम् । ब्रह्मकलविङ्करुतस्वरता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य
महापुरुषलक्षणं पूर्वे स्निग्धवचनसत्त्वानांवनता(?) आनन्दवचनश्रवणतया निर्वृत्तम् । अभिनीलनेत्रता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे मैत्रवत्सत्त्वसंरक्षणतया निर्वृत्तम् । गोपक्ष्मनेत्रता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे अ(प्र?)कृतिमातया निर्वृत्तम् । सूक्ष्मच्छविता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे धर्मसंगीतिचित्तसंरक्षणकर्मण्यतया निर्वृत्तम् । सुवर्णवर्णच्छविता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे शय्यासनास्तरणमनापवचनप्रदानतया निर्वृत्तम् । एकैकरोमकूपता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं
पूर्वे संगणिकापरिवर्जनतया निर्वृत्तम् । प्रदक्षिणावर्तरोमता - तथागतस्येदं महापुरुषष्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे आचार्योपाध्यायकल्याणमित्रानुशासनिप्रदक्षिणग्राहितया निर्वृत्तम् । इन्द्रनीलकेशता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे सर्वप्राणानुकम्पनतया निहतलोष्टदण्डशस्त्रतया निर्वृत्तम् । सुशुक्लभ्रमुखान्तरोर्णललाटता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे वर्णार्हानां वर्णभाषणतया निर्वृत्तम् । उष्णीषशिरस्कता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे गुरुगौरवप्रणामतया निर्वृत्तम् । न्यग्रोधपरिमण्डलसमन्तप्रासादिकता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं
पूर्वे आत्मनः परसत्त्वानां च समाधौ नियोजनतया निर्वृत्तम् । शरीरसमन्तप्रासादिकता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे तथागतबिम्बकरणतया भिन्नस्तूपप्रतिसंस्कारतया परेषां च भीतानामाश्वासनसंघानतया च निर्वृत्तम् । अप्रमाणैः कुशलमूलैश्च तेषु धर्मेषु वशवर्तित्वात्तथागतस्य द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि काये निर्वृत्तानि ॥

[२७] कतमानि अशीत्यनुव्यञ्जनानि? ताम्रनखाश्च बुद्धा भगवन्तः, स्निग्धनखाश्च उत्तुङ्गनखाश्च वृत्ताङ्गुलिनखाश्च चित्ताङ्गुलयश्च अनुपूर्वाङ्गुलयश्च गूढशिराश्च निर्ग्रन्थिशिराश्च गूढगुल्फाश्च सिंहविक्रान्तगामिनश्च नागविक्रान्तगामिनश्च हंसविक्रान्तगामिनश्च वृषभविक्रान्तगामिनश्च प्रदक्ःिणगामिनश्च चारुगामिनश्च अवक्रगात्राश्च वृत्तगात्राश्च अनुपूर्वगात्राश्च पृथुगुरुमण्डलाश्च परिपूर्णव्यञ्जनाश्च समक्रमाश्च शुचिगात्राश्च मृदुगात्राश्च विशुद्धगात्राश्च उत्सदगात्राश्च सुसंहतगात्राश्च सुविभक्तप्रत्यङ्गाश्च वितिमिरशुद्धलोचनाश्च वृत्तकुक्षयश्च मृष्टकुक्षयश्च अभग्नकुक्षयश्च क्षामोदराश्च गम्भीरनाभयश्च आवर्तनाभयश्च समन्तप्रासादिकाश्च शुचिसमाचाराश्च व्यपगततिलकगात्राश्च तूलसदृशसुकुमारपाणयश्च स्निग्धपाणिरेखाश्च गम्भीरपाणिरेखाश्च.....निरेखाश्च अल्पायतवदनाश्च बिम्बप्रतिबिम्बअप्रतिबिम्बदशनवदनाश्च मृदुजिह्वाश्च ताम्रजिह्वाश्च गजगर्जितजीमूतघोषाश्च मधुरगुरुमञ्जुस्वराश्च वृत्तदंष्ट्राश्च
तीक्ष्णसमदंष्ट्राश्च अनुपूर्वदंष्ट्राश्च तुङ्गनासाश्च शुचिनासाश्च विशालनयनाश्च आयतलेखनाश्च वि(कसि)तपद्मनयनाश्च नीलोत्पलदलनयनाश्च व्यायतपीनचक्षुषश्च आयतभ्रुवश्च समरोमभ्रुवश्च स्निग्धभ्रुवश्च पीनायतकर्णाश्च समकर्णाश्च अनुपहतकर्णाश्च (अव्सू, वैद्य ३२८) सुपरिणतललाटाश्च सुपरिपूर्णाश्च भ्रमरसदृशकेशाश्च वृत्तकेशाश्च शुक्लकेशाश्च असंसुढितकेशाश्च अपरुषकेशाश्च सुपरिकेशाश्च श्रीवत्सस्वस्तिकनन्द्यावर्तचक्रवज्रपद्ममत्स्यादिलाञ्छनपादतलाश्च बुद्धा भगवन्तो भवन्ति । इमानि भिक्षवस्तथागतस्य अशीत्यनुव्यञ्जनानि काये निर्वृतानि ॥

यदुक्तं भगवता - धर्मं वो भिक्षवो देशयिष्यामि आदौ कल्याणं मध्ये कल्याणं पर्यवसाने कल्याणं स्वर्थं सव्यञ्जनम्, केवलं परिपूर्णं परिशुद्धं पर्यवदातं ब्रह्मचर्यं प्रकाशयामि - यदुत अर्थविनिश्चयं नाम धर्मपर्यायमिति यतो यदुक्तमिदं तत्प्रत्युक्तम् । भिक्षवोऽरण्यायतनानि शून्यागाराणि पर्वतकन्दरगिरिगुहापलालव्रजानि अभ्रावकाशश्मशानवनप्रस्थानि.........भिक्षवो मा प्रमाद्यध्वम् । मा पश्चाद्विप्रतिसारिणो भविष्यथ । इदमस्माकमनुशासनम् ॥

अस्मिन् खलु धर्मपर्याये भाष्यमाणे पञ्चानां भिक्षुशतानामास्रवेभ्यश्चितानि विमुक्तानि ॥

इदमवोचद्भगवान् । आत्तमनसस्ते च भिक्षवः सा च सर्वावती पर्षत्सदेवमानुषासुरगन्धर्वश्च लोको भगवतो भाषितमभ्यनन्दन्निति ॥

आर्य - अर्थविनिश्चयो नाम धर्मपर्यायः समाप्तः ॥
&lt;/poem&gt;</text>
      <sha1>m1htwwibmnmvixlbl9vthwarmxka74q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340815</id>
      <parentid>340814</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T07:14:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shubha</username>
        <id>190</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>added [[Category:बौद्धदर्शनम्]] using [[Help:Gadget-HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="121271" xml:space="preserve">{{header
 | title      = अर्थविनिश्चयसूत्रम्
 | author     = 
 | translator = 
 | section    = 
 | previous   = 
 | next       = 
 | year       = 
 | notes      = 
}}

&lt;poem&gt;

(वैद्य ३११)
अर्थविनिश्चयसूत्रम् ।

श्रीमञ्जुगुरवे(श्रिये) नमः ।

भगवानाह - कश्चासौ भिक्षवोऽर्थविनिश्चयो नाम धर्मपर्यायः? यदुक्तम् - पञ्च स्कन्धाः । पञ्चोपादानस्कन्धाः । अष्टादश धातवः । द्वादशायतनानि । द्वादशाङ्गः प्रतीत्यसमुत्पादः । चत्वारि आर्यसत्यानि । द्वाविंशति इन्द्रियाणि । चत्वारि ध्यानानि । [चतस्र आरूप्यसमापत्तयः] । चत्वारो ब्रह्मविहाराः । चतस्रः प्रतिसंविदः । चतस्रः समाधिभावनाः । चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि । चत्वारि सम्यक्प्रहाणानि । चत्वार ऋद्धिपादाः । पञ्चेन्द्रियाणि । पञ्च बलानि । सप्त बोध्यङ्गानि । आर्याष्टाङ्गमार्गः । षोडशाकारा आनापानानुस्मृतिः । चत्वारि स्रोतापत्त्यङ्गानि । दश तथागतबलानि चत्वारि वैशारद्यानि । चतस्रः प्रतिसंविदः । अष्टादश आवेणिकबुद्धधर्माः । द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि । अशीत्यनुव्यञ्जनानि । अयं भिक्षवो
ऽर्थविनिश्चयस्य धर्मपर्यायस्योद्देशः ॥

(१) तत्र भिक्षवः कतमे पञ्च स्कन्धाः? तद्यथा - रूपस्कन्धः । वेदनास्कन्धः । संज्ञास्कन्धः । संस्कारस्कन्धः । विज्ञानस्कन्धः । इमे भिक्षवः पञ्च स्कन्धाः ॥

(२) तत्र भिक्षवः कतमे पञ्चोपादानस्कन्धाः? तद्यथा - रूपोपादानस्कन्धः । वेदनोपादानस्कन्धः । संज्ञोपादानस्कन्धः । संस्कारोपादानस्कन्धः । विज्ञानोपादानस्कन्धः । इमे भिक्षवः पञ्चोपादानस्कन्धाः ॥

(३) तत्र भिक्षवं कतमेऽष्टदश धातवः? तद्यथा - चक्षुधातुः । रूपधातुः । चक्षुर्विज्ञानधातुः । श्रोतधातुः । शब्दधातुः । श्रोत्रविज्ञानधातुः । घ्राणधातुः । गन्धधातुः । घ्राणविज्ञानधातुः । जिह्वाधातुः । रसधातुः । जिह्वाविज्ञानधातुः । कायधातुः । स्पर्शधातुः । कायविज्ञानधातुः । मनोधातुः । धर्मधातुः । मनोविज्ञानधातुः । इमे भिक्षव उच्यन्तेऽष्टादश धातवः ॥

(४) तत्र भिक्षवः कतमानि द्वादशायतनानि? यदुत चक्षुरध्यात्मिकमायतनम् । रूपमध्यात्मिकमायतनम् । श्रोत्रमध्यात्मिकमायतनम् । शब्दो बाह्यमायतनम् । घ्राणमध्यात्मिकमायतनम् । गन्धो बाह्यमायतनम् । जिह्वा अध्यात्मिकमायतनम् । रसो बाह्यमायतनम् । कायोऽध्यात्मिकमायतनम् । स्पर्शो बाह्यमायतनम् । मन अध्यात्मिकमायतनम् । धर्मो बाह्यमायतनम् । इमानि भिक्षव उच्यन्ते द्वादशायतनानि ॥

(५) तत्र भिक्षवः कतमो द्वादशाङ्गः प्रतीत्यसमुत्पादः? अविद्याप्रत्ययाः संस्काराः । संस्कारप्रत्ययं विज्ञानम् । विज्ञानप्रत्ययं नामरूपम् । नामरूपप्रत्ययं षडायतनम् । षडायतनप्रत्ययः स्पर्शः । स्पर्शप्रत्यया वेदना । वेदनाप्रत्यया तृष्णा । तृष्णाप्रत्ययादुपादानम् । उपादानप्रत्ययाद्भवः । भवप्रत्ययाज्जातिः । जातिप्रत्यया जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासाः (अव्सू, वैद्य ३१२) संभवन्ति । एवमस्य केवलस्य महतो दुःखस्कन्धस्य समुदयो भवति ॥ अविद्यानिरोधात्संस्कारनिरोधः । संस्कारनिरोधाद्विज्ञानानिरोधः । विज्ञाननिरोधान्नामरूपनिरोधः । नामरूपनिरोधात्षडायतननिरोधः । षडायतननिरोधात्स्पर्शनिरोधः । स्पर्शनिरोधाद्वेदनानिरोधः
। वेदनानिरोधात्तृष्णानिरोधः । तृष्णानिरोधादुपादाननिरोधः । उपादाननिरोधाद्भवनिरोधः । भवनिरोधाज्जातिनिरोधः । जातिनिरोधाज्जरामरणशोकपरिदेवदुःखदौर्मनस्योपायासा निरुध्यन्ते । एवमस्य केवलस्य महतो दुःखस्कन्धस्य निरोधो भवति ॥

(अ) तत्र कतमा अविद्या? यत्तत्पूर्वान्तेऽज्ञानम् । अपरान्तेऽज्ञानम् । पूर्वा(न्ता) परान्तेऽज्ञानम् । अध्यात्म अज्ञानम् । बहिर्धा अज्ञानम् । अध्यात्मबहिर्धा अज्ञानम् । कर्मण्यज्ञानम् । विपाकेऽज्ञानम् । कर्मविपाकेऽज्ञानम् । सुकृतेऽज्ञानम् । दुष्कृतेऽज्ञानम् । सुकृतदुष्कृतेषु धर्मेष्वज्ञानम् । हेतावज्ञानम् । फलेऽज्ञानम् । हेतुफलेऽज्ञानम् । हेतुसमुत्पन्नेषु धर्मेष्वज्ञानम् । प्रतीत्यसमुत्पादेऽज्ञानम् । प्रतीत्यसमुत्पन्नेषु धर्मेष्वज्ञानम् । बुद्धेऽज्ञानम् । धर्मेऽज्ञानम् । संघेऽज्ञानम् । दुःखेऽज्ञानम् । समुदयेऽज्ञानम् । निरोधेऽज्ञानम् । मार्गेऽज्ञानम् । कुशलेऽज्ञानम् । अकुशलेऽज्ञानम् । कुशलाकुशलेषु धर्मेष्वज्ञानम् । सावद्येऽज्ञानम् । अनवद्येऽज्ञानम् । सावद्यानवद्येषु धर्मेष्वज्ञानम् । सेवितव्येऽज्ञानम् । असेवितव्येऽज्ञानम् । सेवितव्यासेवितव्येषु धर्मेष्वज्ञानम् । सास्रवेऽज्ञानम् । अनास्रवेऽज्ञानम् । सास्रवानास्रवेषु धर्मेष्वज्ञानम् । संस्कृते
ऽज्ञानम् । असंस्कृतेऽज्ञानम् । संस्कृतासंस्कृतेषु धर्मेष्वज्ञानम् । अतीतेऽज्ञानम् । अनागतेऽज्ञानम् । प्रत्युत्पन्नेऽज्ञानम् । अतीतानागतप्रत्युत्पन्नेषु धर्मेष्वज्ञानम् । षट्सु वा स्पर्शायतनेषु यथाभूतमज्ञानमदर्शनमनभिसमयस्तमः संमोहोऽविद्यान्धकारम् । इयमुच्यतेऽविद्येति ॥

(आ) अविद्याप्रत्ययाः संस्कारा इति । संस्काराः कतमे? त्रयः संस्काराः - कायसंस्कारः वाक्संस्कारः मनःसंस्कारश्च । तत्र कायसंस्कारः कतमः? आश्वासः प्रश्वासः । कायिको ह्येष धर्मः, कायनिश्रितः कायप्रतिबद्धः । कायं निश्रित्य वर्तते । तस्मादाश्वासप्रश्वासाः कायसंस्कार इत्युच्यते ॥ वाक्संस्कारः कतमः? वितर्कयित्वा विचारयित्वा वाचं भाषते, नावितर्कयित्वा, नाविचार्य । तस्माद्वितर्कविचारो वाक्संस्कार इत्युच्यते ॥ मनःसंस्कारः कतमः? रक्तस्य या चेतना, चित्तस्य च, तेनास्य या चेतना । चैतसिको ह्येष धर्मः । चित्तनिश्रितः चित्तप्रतिबद्धः । चित्तं निश्रित्य प्रवर्तते । तस्माच्चेतना मनःसंस्कार
इत्युच्यते ॥

(इ) संस्कारप्रत्ययं विज्ञानमिति । विज्ञानं कतमत्? षड्विज्ञानकायाः । कतमे षट्? तद्यथा - चक्षुर्विज्ञानम् । श्रोत्रविज्ञानम् । घ्राणविज्ञानम् । जिह्वाविज्ञानम् । कायविज्ञानम् । मनोविज्ञानम् । इमे षड्विज्ञानकायाः ॥

(ई) विज्ञानप्रत्ययं नामरूपमिति । तत्र नामरूपम् - नाम चत्वारोऽरूपिणः स्कन्धाः । कतमे चत्वारः? वेदनास्कन्धः । संज्ञास्कन्धः । संस्कारस्कन्धः । विज्ञानस्कन्धः । इदं (अव्सू, वैद्य ३१३) नाम । रूपं कतमत्? यत्किंचिद्रूपम्, तच्चत्वारि महाभूतानि । चत्वारि च महाभूतान्युपादाय । तद्यथा - पृथिवीधातुः । अब्धातुः । तेजोधातुः । वायुधातुः ॥ पृथिवीधातुः कतमः? यद्गुरुत्वं च कर्कशत्वं च । अब्धातुः कतमः? यद्द्रवत्वमभिष्यन्दनत्वं च । तेजोधातुः कतमः? यदुष्णत्वं परिपाचनत्वं च । वायुधातुः कतमः? यदाकुञ्चनः प्रसारणः लघुसमुदीरणत्वं च । यदिदं रूपं पूर्वकं
(च) नाम, तदुभयमेकत्राभिसंक्षिप्य नामरूपमित्युच्यते ॥

(उ) नामरूपप्रत्ययं षडायतनमिति । षडायतनं कतमत्? चक्षुरायतनम् । श्रोत्रायतनम् । घ्राणायतनम् । जिह्वायतनम् । कायायतनम् । मनआयतनम् । इदमुच्यते षडायतनम् ॥

(ऊ) षडायतनप्रत्ययः स्पर्श इति । स्पर्शः कतमः? षट्स्पर्शकायाः - चक्षुसंस्पर्शः । श्रोत्रसंस्पर्शः । घ्राणसंस्पर्शः । जिह्वासंस्पर्शः । कायसंस्पर्शः । मनःसंस्पर्शः ।(अयमुच्यते स्पर्शः) ॥

(ए) स्पर्शप्रत्यया वेदना । वेदना कतमा? षड्वेदनाः । कतमे(माः?)षट्? चक्षुःसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । श्रोत्रसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । घ्राणसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । जिह्वासंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । कायसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । मनःसंस्पर्शजा वेदना सुखा दुःखा अदुःखासुखा च । इयमुच्यते वेदना ॥

(ओ) वेदनाप्रत्यया तृष्णा । कतमा तृष्णा? षट्तृष्णाकायाः । कतमे षट्? रूपतृष्णा । शब्दतृष्णा । गन्धतृष्णा । रसतृष्णा । स्पर्शतृष्णा । धर्मतृष्णा ।(इयमुच्यते तृष्णा) ॥

(क) तृष्णाप्रत्ययमुपादानम् । उपादानं कतमत्? चत्वारि उपादानानि । कतमानि चत्वारि? तृष्णोपादानम् । शीलव्रतोपादानम् । आत्मवेदनोपादानम् । (इदमुच्यते उपादानम्) ॥

(ख) उपादानप्रत्ययो भव इति । भवः कतमः? त्रयो भवाः । कतमे त्रयः? कामभवः । रूपभवः । आरूप्यभवश्च । तत्र कामभवः कतमः? तद्यथा - नरकाः । तिर्यञ्चप्रेताः । असुराः । षट्कामावचरा देवाः ॥ तद्यथा - अष्टौ महानरकाः । कतमेऽष्टौः? तद्यथा - उष्णा महानरकाः । संजीवः । कालसूत्रः । संघातः । द्वौ च रौरवौ । तपनः । प्रतापनः । अवीचिश्च । इति ॥ महानरकाः ॥ तद्यथा - अर्बुदः । निरर्बुदः । अटटः । हहवः । हुहुवः । उत्पलः । पद्मः । महापद्मः ॥ कतमे षट्देवाः? चातुर्महाराजिका देवाः । त्रायस्त्रिंशाः । यामाः । तुषिताः
। निर्माणरतयः । परनिर्मितवशवर्तिनो देवाः ॥ तत्र रूपभवः कतमः? तद्यथा - ब्रम्हकायिकाः । ब्रह्मपुरोहिताः । महाब्रह्माणः । परीत्ताभाः । अप्रमाणाभाः । आभास्वराः । परीत्तशुभाः । अप्रमाणशुभाः । शुभकृत्स्नाः । अनभ्रकाः । पुण्यप्रसवाः । अबृहाः । अतपाः । अबृहाः । सुदर्शनाः । अकनिष्ठाश्चेति ॥ आरूप्यधातवः कतमाः? तद्यथा - (अव्सू, वैद्य ३१४) आकाशानन्त्यायतनम् । विज्ञानानन्त्यायतनम् । आकिंचन्यायतनम् । नैवसंज्ञानासंज्ञायतनम् ॥ आरूपिणां देवानां चित्तमात्रमध्यायिनां चातुर्विधा उपपत्तिः । अयमुच्यते उपादानप्रत्ययो भवः ॥

(ग) भवप्रत्यया जातिरिति । जातिः कतमाः? या तेषां तेषां सत्त्वानां तस्मिंस्तस्मिन् सत्त्वनिकाये जातिः, संजातिः, अवक्रान्तिः, अभिनिर्वृत्तिः, स्कन्धानां प्रादुर्भावः, आयतनानां प्रतिलम्भः, जीवितेन्द्रियस्योद्भवः ।(इयमुच्यते जातिः ।) ॥

(घ) (जातिप्रत्ययं जरामरणम् । जरा कतमा?) निकायसभागतायास्तस्या यत्खालित्यं पालित्यं वलीप्रचुरता जीर्णता भुग्नता कुब्जगोपानसीवक्रता खुरुखुरुश्वासप्रश्वासश्च तिलकालकोपहतगात्रता पुरतः प्राग्भारकायता दण्डावष्टम्भता इन्द्रियाणां परिपाकः परिभेदः संभाराणां पुराणीभावो जर्जरीभावः धन्धत्वं मन्दत्वं हानिः परिहाणिः । इयमुच्यते जरा ॥ तत्र मरणं कतमत्? यत्तेषां सत्त्वानां तस्माच्छविकायाच्च्युतिः च्यवनता भेदोऽन्तर्धानं मरणं कालक्रिया आयुषो हानिः उष्मणो हानिः जीवितेन्द्रियस्य निरोधः स्कन्धानां निक्षेपः । इदमुच्यते मरणम् ॥ यदेतन्मरणं पूर्विका च जरा, तदुभयमेकत्राभिसंक्षिप्य जरामरणमित्युच्यते ॥ अयं
भिक्षवो द्वादशाङ्गप्रतीत्यसमुत्पादस्यायं विभङ्ग इति ॥

(६) तत्र कतमानि चत्वार्यार्यसत्यानि? तद्यथा - दुःखमार्यसत्यम् । दुःखसमुदयमार्यसत्यम् । दुःखनिरोधमार्यसत्यम् । दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपदा आर्यसत्यम् ॥ तत्र दुःखमार्यसत्यं कतमत्? तद्यथा - जातिर्दुःखम् । जरा दुःखम् । व्याधिर्दुःखम् । मरणं दुःखम् । प्रियविप्रयोगो दुःखम् । अप्रियसंयोगो दुःखम् । रूपं दुःखम् । वेदना दुःखम् । संज्ञा दुःखम् । संस्कारा दुःखम् । विज्ञानं दुःखम् । यदपीत्थं पर्येष्यमाणं न लभ्यते तदपि दुःखम् । संक्षेपेण पञ्चोपादानस्कन्धा दुःखम् । इदमुच्यते दुःखमार्यसत्यम् ॥ तत्र दुःखसमुदयमार्यसत्यं कतमत्? तद्यथा - येयं तृष्णा पौनर्भविकी नन्दीरागसहगता तत्रतत्राभिनन्दिनी,
इदमुच्यते दुःखसमुदयमार्यसत्यम् ॥ तत्र कतमद्दुःखनिरोधमार्यसत्यम्? यदस्या एव तृष्णायाः पौनर्भविक्या नन्दीरागसहगतायास्तत्रतत्राभिनन्दिन्या अशेषतः प्रहाणं प्रतिनिःसर्गो व्ययीभावः क्षयो विरागो निरोधो व्युपशमोऽस्तंगमः, इदमुच्यते दुःखनिरोधमार्यसत्यम् ॥ तत्र दुःखनिरोधगामिनी प्रतिपदा आर्यसत्यं कतमत्? यदुत सम्यग्दृश्या(ष्ट्यादि?)भिरार्याष्टाङ्गमार्गः । तद्यथा - कश्चित्पुरुषो ज्वराभिभूतः कुशलसंपद्दृष्टकर्माणं श्रुतशास्त्रं वैद्यमुपसंक्रम्य कथयेदेवम् - ज्वरेऽशान्तिभूतोऽस्मि । अस्योपशमायौषधमुपदिश्यमानमिच्छामीति । स तस्य भिषक्प्राङ्निदानं पृच्छेत्- किं त्वया भुक्तं पीतं चेति । आतुरस्तस्य कथयेत्- मया हि दधि त्रपुषं
भक्षितम्, अन्नपानं तक्रं पीतमिति । स तस्य भिषग्विशेषणमुपदिश्य औषधमुपदिशेत् । एवमेव जात्यादिमहाज्वरसंतापिताः साधवो महाचित्तभिषजं महाकारुणिकं नाथं तथागतमुपसंक्रम्य दुःखज्वरापहं धर्मं पृच्छेयुः । तेभ्यो भगवान्निदानं समुदयाख्यामाख्याय आर्याष्टाङ्गो मार्गो महौषधं शान्तिकरं निर्वाणमुपदिशेत् । (अव्सू, वैद्य ३१५) क्लेशातुरोऽप्येनं मार्गं भावयन्नचिरात्सर्वदुःखक्षयमवाप्य निर्वाणपुरं गत्वा परिशान्तिमवाप्नोतीति ॥ एतानि खलु भिक्षवश्चत्वार्यार्यसत्यानि ॥

(७) तत्र भिक्षवः कतम आर्याष्टाङ्गमार्गः? तद्यथा - सम्यग्दृष्टिः । सम्यक्संकल्पः । सम्यग्वाक् । सम्यक्कर्मान्तः । सम्यगाजीवः । सम्यग्व्यायामः । सम्यक्स्मृतिः । सम्यक्समाधिरिति ॥ तत्र भिक्षवः कतमा सम्यग्दृष्टिः? अस्त्ययं लोकः, अस्ति परलोकः, अस्ति पिता, अस्ति दत्तम्, अस्ति हुतम्, अस्ति इष्टानिष्टसुकृतदुष्कृतानां कर्मणां फलविपाकः, सन्ति लोके सम्यग्गताः सम्यक्प्रतिपन्ना इति । इयं भिक्षवः सम्यग्दृष्टिः । सम्यक्संकल्पः कतमः? बुद्धत्वादिपरिणामितं दानम्, शीलं च चक्रवर्त्यादिपरिणामितम् । अयं भिक्षवः सम्यक्संकल्पः ॥ सम्यग्वाक्कतमा? इह भिक्षवः
पारुष्यानृतपैशुन्यसंभिन्नप्रलापवर्जिता अनमृतवाक् । इयमुच्यते सम्यग्वाक् ॥ सम्यक्कर्मान्तः कतमः? कायवाङ्मनसां दशकुशलेषु कर्मपथेषु व्यापारः । तत्र कायिकं त्रिविधम् - प्राणातिपाताददत्तादानात्काममिथ्याचाराद्विरतिः । वाचिकं चतुर्विधम् - अनृतपारुष्यपैशुन्यसंभिन्नप्रलापाद्विरतिः । मानसिकं त्रिविधम् - अभिध्याव्यापादमिथ्यादृष्ट्या विरतिः ॥ तत्र प्राणातिपातः कतमः? प्राणी च भवति, प्राणिसंज्ञी च भवति, वधकचित्तं चोत्पादयति, जीविताद्व्यपरोपयति । अयमुच्यते भिक्षवः प्राणातिपातः । अन्यत्र प्रमादाददृष्टाद्वा अप्राणिवधः ॥ तत्र अदत्तादानं कतमत्? स्तेयचित्तस्य परद्रव्यस्वीकरणमदत्तादानम्, अन्यत्र मातापितृभ्रातृस्वजनमित्रद्रव्यस्य स्वल्पस्यानुपरोधिनो ग्रहणमदत्तादानम् ॥ तत्र काममिथ्याचारः कतमः?
परस्त्री(णा) मुपभोगो भर्तृराजामातापितृरक्षितानाम् । अथवा अस्थानगम्यादेशकालेषु विप्रतिपत्तिः कायिक(की) । एवं त्रिविधः ॥ अनृतं कतमत्? साक्षिप्रश्नेऽयथाभूतान् वितथवचनमनहिता वा अर्हन्नस्मीति परिहास्यवस्तु, इदमुच्यते अनृतम् ॥ पैशुन्यं कतमत्? अभूतेन सत्येन वा भेदकरणवचनं पैशुन्यम् ॥ पारूष्यं कतमत्? परदुःखचिकीर्षोर्यदनिष्टवचनश्रावणदुःखमस्य भवतु, इत्यनया बुद्ध्या यद्निष्ठूरवचनश्रावणं क्रियते, तत्पारुष्यम् ॥ संभिन्नप्रलापः कतमः? राजकथा चौरकथा द्यूतकथा मद्यकथा स्त्रीकथा आख्यायिकाकथा । अयमुच्यते संभिन्नप्रलापः । वाचिकमेव चतुर्विधम् ॥ अभिध्या कतमा? परद्रव्यस्वीकरणेच्छया अन्यस्य द्रव्याणि तानिः मम स्युरितीयमुच्यते अभिध्या ॥ व्यापादः कतमः? परस्य जीवितव्यपरोपणमवच्छेदनपीडनादिचिन्तनम्
। अयमुच्यते व्यापादः ॥ मिथ्यादृष्टिः कतमा? नास्त्ययं लोकः, नास्ति परलोकः इत्यादि पूर्ववत् । एतन्मानसं त्रिविधम् । इयमुच्यते मिथ्यादृष्टिः ॥ अथ सम्यगाजीवः कतमः? भिक्षोस्तावत्कुहना लपना नैमित्तिकत्वं नैष्पेषिकत्वं लाभेन लाभप्रतिकाङ्क्षा सम्यगाजीवः । कुहनालपनादयः । तत्र कुहना कतमा? भिक्षुर्दानपतिं दृष्ट्वा पर्यङ्कं बद्ध्वा पथि शून्यागारे निषीदति ध्यायी - भिक्षुरर्हन्निति लाभसत्कारो मे भविष्यति, एवमादिका कुहनेत्युच्यते ॥ तत्र लपना कतमा? इह भिक्षुर्लाभसत्कारनिमित्तमेव त्वं मे माता, त्वं मे दुहितेति, एवमन्यान्यपि प्रियवचनानि (अव्सू, वैद्य ३१६) ब्रवीति । एवमादिका लपनेत्युच्यते ॥ तत्र नैमित्तिकत्वं कतमत्? भिक्षुस्तावत्पिण्डपात्रं परिभुक्त्वा
सकृदसकृद्यद्ब्रूते - यादृशोऽयं पिण्डपातः, तादृशोऽन्येषु उपासकगृहेषु न लभ्यते । अलाभसत्कारचित्तस्य तु वदतो नैव दोषः । इदमुच्यते नैमित्तिकत्वम् ॥ तत्र नैष्पेषिकत्वं कतमत्? भिक्षुस्तावद्यत्र गृहे पिण्डपात्रं न लभते, दापयितुकामश्च भवति, तत्र ब्रूते - अदानपतयो निरयं गच्छन्ति । यूयमपि अदानपतयः व्यक्तं निरयगामिनः, इति नरकभयभीतेभ्यः पिण्डपात्रमनु प्रयच्छति, तं च लब्ध्वा परिभुङ्क्ते । इदमुच्यते नैष्पषिकत्वम् ॥ तत्र लाभेन लाभप्रतिकाङ्क्षा कतमा? भिक्षुस्तावदात्मीयेन धनेन शोभनानिचीवराणि चोपक्रीय उपासकेभ्यो दर्शयति - ईदृशानि वयं वस्त्राणि दानपतिभ्यो लभामहे इति । तेनाञ्जितानि वस्त्राणि प्रयच्छन्ति । तानि परिभुङ्क्ते । इयमुच्यते भिक्षोर्लाभेन लाभप्रतिकाङ्क्षा । अयं भिक्षवो मिथ्याजीवः, तस्माद्विरतिः
सम्यगाजीवः ॥ इह खलु भिक्षवः उपासकस्य मिथ्याजीवः कतमः? विषविक्रयः । शस्त्रविक्रयः । सत्त्वविक्रयः । मद्यविक्रयः । मांसविक्रयः । अप्रवेक्षिततिलसर्षपपीडनम् । अयमुपासकस्य मिथ्याजीवः । अस्माद्विरतिः । अयमुच्यते भिक्षवः सम्यगाजीवः ॥ सम्यग्व्यायामः कतमः? अभिवादनबहुलप्रत्युपस्थानाञ्जलिः सामीचीकर्मकरणम् । अयमुच्यते भिक्षवः सम्यग्व्यायामः ॥ सम्यक्स्मृतिः कतमाः? इह खलु भिक्षवो भिक्षुः स्त्रियं दृष्ट्वा उत्पन्ने रागे बाह्यात्मिकयोः शरीरयोरशुभाकारेण यथाभूतदर्शी भवति - सन्त्यस्मिन् काये केशा रोमाणि नखा दन्ता रजोमलत्वङ्मांसम्, अस्थिस्नायुसिरा वृक्का हृदयम्(आ) मक आमाशयः पक्काशयः
अन्त्राणि अन्त्रगुणा ओदरीयकं यकृत्परीषमश्रु स्वेदः खेलकः सिंघाणको वसा लसीका मज्जा मेदः पित्तं श्लेष्मा पूयं शोणितं मस्तकलुङ्गमुच्चारप्रस्रवैः पूर्णं नानाप्रकारकमशुचिरिति । इयमुच्यते भिक्षवः सम्यक्स्मृतिः ॥ सम्यक्समाधिः कतमः? चत्वारि ध्यानानि । इह भिक्षवो भिक्षुः विविक्तं कामैः विविक्तं पापकैरकुशलैर्धर्मैः सवितर्कं सविचारं विवेकजं प्रीतिसुखं प्रथमध्यानमुपसंपद्य विहरति । स वितर्कविचारव्युपशमादध्यात्मसंप्रसादाच्चेतस एकोतिभावादवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयध्यानमुपसंपद्यं विहरति । स प्रीतेर्विरागादुपेक्षको विहरति स्मृतः संप्रजानन्,
सुखं च कायेन प्रतिसंवेदयते - यत्तदार्या आचक्षते उपेक्षकः स्मृतिमान् सुखविहारी - तृतीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स सुखस्य च प्रहाणाद्दुःखस्य च प्रहाणात्पूर्वमेव च सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाददुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं चतुर्थध्यानमुपसंपद्य विहरति । इमानि खलु भिक्षवश्चत्वारि ध्यानानि । अयमुच्यते सम्यक्समाधिः ॥ अयमुच्यते भिक्षवः आर्याष्टाङ्गो मार्गः ॥

(८) द्वाविंशतीन्द्रियाणि कतमानि? यदुत चक्षुरिन्द्रियं श्रोत्रेन्द्रियं घ्राणेन्द्रियं जिह्वेन्द्रियं कायेन्द्रियं मनेन्द्रियं पुरुषेन्द्रियं स्त्रीन्द्रियं दुःखेन्द्रियं सुखेन्द्रियं सौमनस्येन्द्रियं दौर्मनस्येन्द्रियमुपेक्षेन्द्रियं श्रद्धेन्द्रियं वीर्येन्द्रियं समाधीन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं ज्ञानेन्द्रियं जीवितेन्द्रियम्, अनाज्ञातमाज्ञास्यामीन्द्रियम्, आज्ञेन्द्रियम्, आज्ञातावीन्द्रियम् । इमानि भिक्षव द्वाविंशतीन्द्रियाणि ॥

(अव्सू, वैद्य ३१७) (९) तत्र भिक्षवश्चात्वारि ध्यानानि कतमानि? इह भिक्षवो भिक्षुर्विविक्तं कामैः विविक्तं पापकैरकुशलैर्धर्मैः सवितर्कं सविचारं विवेकजं प्रीतिसुखं प्रथमं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स वितर्कविचाराणां व्युपशमादध्यात्मसंप्रसादाच्चेतस एकोतिभावादवितर्कमविचारं समाधिजं प्रीतिसुखं द्वितीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स प्रीतेर्विरागादुपेक्षको विहरति, स्मृतः संप्रजन्यं च(संप्रजानन्) सुखं कायेन प्रतिसंवेदयते - यत्तदार्या आचक्षते उपेक्षकः स्मृतिमान् सुखविहारी - तृतीयं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । स सुखस्य च प्रहाणाद्दुःखस्य च प्रहाणात्पूर्वमेव सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाद
दुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं चतुर्थं ध्यानमुपसंपद्य विहरति ॥ इमानि भिक्षवश्चत्वारि ध्यानानि ॥

(१०) तत्र कतमे चत्वारो ब्रह्मविहाराः? इह भिक्षवो भिक्षुर्मैत्रीसहगतेन चित्तेन अवैरेण असंपन्नेन अव्याबाधेन विपुलेन महद्गतेन अप्रमाणेन सुभावितेन एकाद्रिसमं विमुच्य स्फुरित्वा उपसंपद्य विहरति, तथा द्वितीयम्, तथा तृतीयम्, तथा चतुर्थम्, इति ऊर्ध्वमधस्तिर्यक्सर्वशः सर्वावन्तमिमं लोकं मैत्रीसहगतेन चित्तेन अवैरेण असंपन्नेन अव्याबाधेन विपुलेन महद्गतेन अद्वयेन अप्रमाणेन सुभावितेन एकां दिशमधिमुच्य स्फुरित्वा उपसंपद्य विहरति । एवं करुणासहगतेन, मुदितासहगतेन, उपेक्षासहगतेन चित्तेन अवैरेण असंपन्नेन अव्याबाधेन विपुलेन महद्गतेन अद्वयेन अप्रमाणेन सुभावितेन एकां दिशमधिमुच्य स्फुरित्वा उपसंपद्य विहरति । इमे चत्वारो ब्रह्मविहाराः ॥

(११) तत्र कतमाश्चतस्रः प्रतिसंविदः? अस्ति दुःखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा । अस्ति दुःखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा । अस्ति सुखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा । अस्ति सुखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा । तत्र कतमा सा दुःखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैव तीव्ररागो भवति, तीव्रद्वेषो भवति, तीव्रमोहो भवति । सोऽभीक्ष्णं तीव्ररागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । सोऽभीक्षणं तीव्रद्वेषतया द्वेषजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । सोऽभीक्षणं तीव्रमोहतया मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । तस्येमानि पञ्च लोकोत्तराणि इन्द्रियाणि धन्धानि भवन्ति मृदूनि सशीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्धेन्द्रियं वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं
प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानां लोकोत्तराणमिन्द्रियाणां मृदुत्वादशीघ्रवाहित्वाच्च धन्धमेवानन्तर्यसमाधिं स्पृशति यदुत आस्रवाणां क्षयाय । इयं दुःखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा । तत्र कतमा दुःखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैव तीव्ररागो भवति, तीव्रद्वेषो भवति, तीव्रमोहो भवति । सोऽभीक्ष्णं तीव्ररागतया रागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अभीक्ष्णं तीव्रद्वेषतया द्वेषजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अभीक्ष्णं (अव्सू, वैद्य ३१८) तीव्रमोहतया मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । तस्येमानि पञ्च लोकोत्तराणि इन्द्रियाणि अधिमात्राणि भवन्ति तीक्ष्णानि शीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्धेन्द्रियं
वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानां लोकोत्तराणामिन्द्रियाणामधिमात्रत्वाच्छीघ्रवाहित्वाच्च क्षिप्रमेवानन्तर्यं समाधिं स्पृशति यदुत आस्रवाणां क्षयाय । इयं दुःखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा ॥ तत्र कतमा सुखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैव अल्परागो भवति, अल्पद्वेषो भवति । सोऽ(ल्प)रागतया नाभीक्ष्णं रागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पद्वेषतया नाभीक्ष्णं द्वेषजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पमोहतया नाभीक्ष्णं मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । तस्येमानि पञ्च लोकोत्तराणीन्द्रियाणि धन्धानि भवन्ति मृदूनि न तीक्ष्णानि न
शीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्धेन्द्रियं वीर्यन्द्रियं स्म्ःतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानामिन्द्रियाणां धन्धात्वान्म्ःदुत्वादशीघ्रवाहित्वाच्च धन्धमेवानन्तर्यं समाधिं स्प्ःशति यदुतास्रवाणां क्षयाय । इयं सुखा प्रतिपद्धन्धाभिज्ञा ॥ तत्र कतमा सुखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा? इहैकत्यः प्रकृत्यैवाल्परागो भवति, अल्पद्वेषोऽल्पमोहः । सोऽल्परागतया नाभीक्ष्णं रागजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पद्वेषतया नाभीक्ष्णं द्वेषजः दुःखदौर्मनस्यं प्रतिसंवेदयति । अल्पमोहतया नाभीक्ष्णं मोहजं दुःखदौर्मनस्यं प्रतिवेदयति । तस्येमानि
पञ्च लोकोत्तराणीन्द्रियाण्यधिमात्राणि तीक्ष्णानि शीघ्रवाहीनि । कतमानि पञ्च? यदुत श्रद्देन्द्रियं वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । स एषां पञ्चानामिन्द्रियाणामधिमात्रत्वात्तीक्ष्णत्वाच्छीघ्रवाहित्वाच्च क्षिप्रमेवानन्तर्यं समाधिं स्पृशति यदुत आस्रवाणां क्षयाय । इयमुच्यते सुखा प्रतिपत्क्षिप्राभिज्ञा । इमा भिक्षवः चतस्रः प्रतिसंविदः ॥

[१२] तत्र कतमाश्चतस्त्रः समाधिभावनाः? ...........अस्ति भिक्षवः समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता ज्ञानदर्शनप्रतिलाभाय संवर्तते । अस्ति समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता प्रज्ञाप्रतिलम्भाय संवर्तते । तत्र कतमा समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता कामरागप्रहाणाय संवर्तते? इह भिक्षवो भिक्षु रिममेव कायमूर्ध्वं पादतलादधः केशमस्तकादिपर्यन्तं यथास्थितं तथाप्रणिहितं पूर्णं नानाप्रकारस्याशुचेर्यथाभूतं सम्यक्प्रज्ञया प्रत्यवेक्षते - यदुत अयं कायः अनुपूर्वेण समुदागतोऽपूर्वविनाशी परमाणुसंचयः सुषिर उन्नामोन्नामनान्मानवव्रणसुमुखरोमकूपस्रावी वल्मीकवदाशीविषनिवासः । आशीविषतत्कृतजः । अज्ञानशत्रुमकृतविन्मित्रद्रोही(?) । कुमित्रवद्विसंवादकः । फेनपिण्डवत्प्रकृतिदुर्बलः
। उदकबुद्बुदवदुत्पन्नभग्नविलीनः । मरीचिवद्विप्रलम्भकः । कदलीवद्विनिभूज्यमानासारकः । मायेव वञ्चनात्मकः । राजवदाज्ञावङ्गलः(?) । शत्रुवदवतारप्रेक्षी । चौरवदविश्वसनीयः । अमित्रवदहितैषी । वधकवत्प्रज्ञाजीवितान्तरायकृत् । शून्यग्रामवन्मारविरहितः? । कुलालभाण्डवदनपर्यन्तः । नानाशुचिपरिपूर्णः । मेदस्थालीवदशुचिस्रावी । (अव्सू, वैद्य ३१९) अहिवन्निष्पन्दक्रूरः । कुणपबत्तीक्ष्णगन्धी । वर्चःकुटीवदमेध्याकरः । व्रवत्यदुनासहिष्णुः(?) । शल्यवत्तुदनार्थः । दुष्टस्वामिवद्दुरुपचारः । जीर्णगृहवत्प्रतिसंस्कारधार्यः । जीर्णयानपात्रवत्प्रतिसंस्कारमलवाह्यः । आमकुम्भवदम्ब्वनुपाल्यः । दुष्टमित्रवन्नित्यान्वरक्षः । नदीतटवृक्षवच्चलाचलः ।
महानदीस्रोतवन्मरणसमुद्रपर्यवसानः । आगन्तुकासारवत्सर्वदुःखनिकेतः । अनाथशालावदपरिगृहीतः । चोरकपाटवदुत्कोटिसाध्यः । प्रत्यन्तनगरवन्नित्योपसृष्टः । वालुकानगरवत्सीदनात्मकः । अग्निवदतृप्तः । समुद्रवद्दुष्पूरः । सर्वकरण्डवत्पत्रपरिहार्यः । बालदारक[व]त्सततपरिपाल्यः । भिन्नभाजनमिव सततपरिहार्यः । कुदेववन्नित्योपसृष्टः । सविषभाजनमिव परिवर्जनीयः । याचितकभाण्डमिव क्षणप्रयोजनार्थः । शकटमिव भारोद्वहतीर्थः । केवलं धर्मबुद्धिना बोद्ध(वोढ?)व्यम् ॥ पुनरपरं भिक्षवो भिक्षुणा इदं शरीरमाद्युत्तरकारणतः परीक्षितव्यम् । मातापितृशुक्ररुधिरसमुत्थानमिह शरीरस्य आ[द्य]कारणम् । उत्तरमाहारपरिमाणादिकम् । कवलिकाहारो ग्रस्तमात्रः श्लेष्माशयं
गच्छति । श्लेष्माशयं प्राप्य श्लेष्मणा द्रवीकृतोऽत्यन्ताशुचिर्भवति । श्लेष्मतः पित्ताशयं गच्छति । पित्ताशयं प्राप्य पच्यमान उष्णीभूत्वा वाय्वाशयं गच्छति । पक्त्वा वाय्वाशयं प्राप्तो वायुना विभज्यते पृथक्मलः, [पृ]थक्सारः । खलान्मूत्रपुरीषादयो मलाः । साराच्छोणितं परि[ण]मति, शोणितान्मांसम्, मांसान्मेदः, मेदसोऽस्थीनि, अस्थिभ्यो मज्जा, मज्जातः शुक्रम् । तदेवमाद्युत्तरकारणादशुचि शरीरमिति पश्यता भिक्षुणा इदं शरीरं नवभिरस्थिशतैः सषष्ठैः समुच्छ्रितं कुदारुगृहवत्त्रिभिः शत्विस(?)शतैः संघातितम्, चतुर्भिः शिराजालशतैः संनतम्, पञ्चभिर्मांसपेशीशतैः प्रलिप्तम्, (यंक्तिः शिराशतैः
संघातम्?), सप्तभिः शिराशतैर्विनतम्, नवभिः स्नायुशतैर्निबद्धम्, धमन्या गवाक्षीकृतम्, सप्तोत्तरेण मर्मशतेन भिन्नभाजनमिव जर्जरेण कोटीशतसहस्रैरशीतिभिश्च तृणवच्छन्नम्, पञ्चेन्द्रियच्छिद्रम्, सप्तज्ञय(सप्ताशय?)मशुचिपूर्णम् । मस्तिष्कस्याञ्जलिना, मेदसोऽञ्जलिना, त्रिभिर्वसाञ्जलिभिः, षड्भिरञ्जलिभिः श्लेष्मणः, षड्भिरञ्जलिभिः पित्तस्य, वायुना कृत्स्नमेवापकर्षितम् । शोणितस्याढकेन, पुरीषप्रस्थैः षड्भिः वावयरेवदेभिः(?) समैः पृथक्पृथक्पूर्णम् । सप्तभिस्त्वग्भिः परिवृतम्, रसैः षड्भिः । पित्तस्य वायुना कायाग्निनाविष्टाग्निहोत्रजङ्गयादजस्रं (?) कुदान्तम्, शरीरावयवैः सर्वैरेव दुर्दर्शनम्, दुर्गन्धि प्रतिस्वभावम् । कोऽत्राभिमानो बहुमानभावः? केवलं याचितकभाण्डमिव क्षणप्रयोजनार्थं
शकटमिव भारोद्वहनाय धर्मबुद्धिना बोद्ध(वोढ)व्यम् ॥

एवंविधकायमवेक्ष्य राशिमशुचेः, रूपाभिमानी वसत्यत्तेयः(?) ।
प्रज्ञायमानं स हि बालबुद्धि विष्टपठं(?) याति वहं न चेता ॥

प्रियप्रकारं वहतेनायत्द्रक्षन्विवक्तुं वहते सदा च ।
कायः सुचोक्षः कृमिवच्च जन्तोः कुतोऽत्र रागो बहुमानता वा ॥ (अव्सू, वैद्य ३२०)

इत्येवमादि प्रत्यवेक्षन्निति । तद्यथा भिक्षव उभयतो द्वारविनिर्मुक्तः कोष्ठागारः पूर्णो नानाप्रकारजातस्य धान्यतिलसर्षपमुद्गयवमाषाणाम् । तच्चक्षुष्मान् पुरुषो व्यवलोकयन् जानीयात्- इमानि शूकधान्यानि, इमानि फलधान्यानि । एवमेव भिक्षवो भिक्षुरिममेव कायं यथास्थितं यथाप्रणिहितं यावत्प्रत्यवेक्षते । इयं समाधिभावना आसेविता बहुलीकृता कामरागप्रहाणाय संवर्तते । तत्र भिक्षवः कतमा समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्मसुखविहाराय संवर्तते? इह भिक्षवो भिक्षुररण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा इममेव कायमध्यात्मं प्रत्यात्मं विवेकात्न प्रीतिसुखेनाभिष्यन्दयति, परिपूरयति, परिप्रीणयति, परिस्फुटयति, तस्य नास्ति सर्वतः कायादस्फुटं भवत्यस्फरणीयं
यदुत अध्यात्मजं विवेकजेन प्रीतिसुखेन । तद्यथापि नाम भिक्षवः उत्पलानि वा पद्मानि वा कुमुदानि वा पुण्डरीकानि वा उदके जातानि उदके मग्नानि, सर्वाणि तानि शीतलेन वारिणाभिष्यन्दितानि परिष्यन्दितानि परिपूरितानि परिप्रीणितानि परिस्फुरितानि । एवमेव भिक्षुररण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा इममेव कायमध्यात्मं प्रत्यात्मं विवेकजेन प्रीतिसुखेनाभिष्यन्दयति परिष्यन्दयति परिपूरयति परिस्फुरयति परिप्रीणयति, तस्य नास्ति सर्वतः कायमस्फुटं भवत्यस्फरणीयं यदुत अध्यात्मकं विवेकजेन प्रीतिसुखेन । इयं समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता दृष्टधर्म(सुख)विहाराय संवर्तते ॥ तत्र भिक्षवः कतमा समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता ज्ञानदर्शनेन प्रतिलाभाय संवर्तते? इह भिक्षवो भिक्षुणा आलोकसंज्ञा साधु च सुष्ठु च परिगृहीता
भवति सुमनसि कृता सुदृष्टा सुप्रतिबद्धा च दिवससंज्ञाधिष्ठितं समप्रभासं चित्तं भावयति यथा दिवा तथा रात्रौ, यथा रात्रौ तथा दिवा, यथा पूर्वं तथा पश्चात्, यथा पश्चात्तथा पुरा, यथैवाधस्तथैवोर्ध्वम्, यथैवोर्ध्व तथा अधः - इति विवृतेन चेतसा पर्य(व)नद्धेन दिवससंज्ञाधिष्ठितं समप्रभासं चित्तं भावयति । तद्यथापि नाम भिक्षवो ग्रीष्माणां पश्चिमे मासे व्यभ्रे दिने विगतबलाहके नभसि मध्याह्नकालसमये आलोकपरिशुद्धो भवति पर्यवदातप्रभास्वरः, न तस्मा(?)न्धकारसमये तद्भवति । एवमेव भिक्षवो भिक्षुणा आलोकसंज्ञा साधु च सुष्ठु च सुगृहीतो भवति अशृंष्टा सुप्रतिबन्धोनवमसंज्ञा - वेस्थिता(?) समप्रभासं चित्तं भावयति यथा दिवा तथा रात्रौ यथा रात्रौ तथा दिवा, यथा पूर्वं तथा पश्चात्,
यथा पश्चात्तथा पुरा, यथैवोर्ध्वं तथैवाधो यथैवाधस्तथैवोर्ध्वमिति विवृतेन चेतसा अपर्यवनद्धेन दिवससंज्ञाधिष्ठितेन समप्रभासं चित्तं भावयति । इयं समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता ज्ञानदर्शनप्रतिभानलाभाय संवर्तते ॥ तत्र कतमा(समा)धिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता प्रज्ञाप्रतिलम्भाय संवर्तते? इह भिक्षुररण्यगतो वा वृक्षमूलगतो वा शून्यागारगतो वा सुखस्य (दुःखस्य) च प्रहाणात्पूर्वमेव सौमनस्यदौर्मनस्ययोरस्तंगमाददुःखासुखमुपेक्षास्मृतिपरिशुद्धं (अव्सू, वैद्य ३२१) चतुर्थं ध्यानमुपसंपद्य विहरति । इयं समाधिभावना आसेविता भाविता बहुलीकृता प्रज्ञाप्रतिलम्भाय संवर्तते ॥ इमाश्चतस्रः समाधिभावनाः ॥

[१३] तत्र कतमानि भिक्षवश्चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि? इह भिक्षवो भिक्षुरध्यात्मं काये कायानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । बहिर्धा काये कायानुदर्शी विहरति, अध्यात्मबहिर्धा काये कायानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानननुस्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । अध्यात्मवदेनासु बहिर्धावेदनासु अध्यात्मबहिर्धा वेदनासु वेदनानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । अध्यात्मचित्ते बहिर्धाचित्ते अध्यात्मबहिर्धा चित्तानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । अध्यात्मधर्मेषु बहिर्धाधर्मेषु अध्यात्मबहिर्धाधर्मेषु धर्मानुदर्शी विहरति आतापी संप्रजानन् स्मृतिमान् विनीय लोके अभिध्यादौर्मनस्ये । इतीमानि चत्वारि स्मृत्युपस्थानानि ॥

[१४] तत्र कतमानि भिक्षवश्चत्वारि सम्यक्प्रहाणानि? इह भिक्षवो भिक्षुरनुत्पन्नानां पापकानामकुशलानां धर्माणामनुत्पादाय छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं संप्रतिगृह्णाति, सम्यक्प्रणिदधाति । उत्पन्नानामकुशलानां धर्माणां प्रहाणाय छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं प्रगृह्णाति, संप्रणिदधाति । अनुत्पन्नानां कुशलानां धर्माणामुत्पादाय छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं प्रगृह्णाति, सम्यक्प्रणिदधाति । उत्पन्नानां कुशलानां धर्माणां स्थितये भावनायै असंमोषाय अपरिहाणाय भूयोभावाय वृद्धिविपुलतायै पारिपूर्यै छन्दं जनयति, व्यायच्छति, वीर्यमारभते, चित्तं प्रतिगृह्णाति सम्यक्प्रणिदधाति । इमानि चत्वारि सम्यक्प्रहाणानि ॥

[१५] तत्र कतमे चत्वार ऋद्धिपादाः? इह भिक्षवो भिक्षुः छन्दसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतमृद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् । एषा............वीर्यमभिलीनं भविष्यति नाभिगृहीतम् ॥२ ॥ चित्तसमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतमृद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतं मा मे चित्तमतिलीनं भविष्यति नाभिगृहीतम् ॥३ ॥ मीमांसासमाधिप्रहाणसंस्कारसमन्वागतमृद्धिपादं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतं मा मे मीमांसा नातिलीना भविष्यति नाभिगृहीतम् ॥४ ॥ इमे भिक्षवश्चत्वार ऋद्धिपादाः ॥

[१६] तत्र भिक्षवः कतमानि पञ्चेन्द्रियाणि? यदुत श्रद्धेन्द्रियं वीर्येन्द्रियं स्मृतीन्द्रियं समाधीन्द्रियं प्रज्ञेन्द्रियम् । तत्र कतमच्छ्रद्धेन्द्रियम्? यया श्रद्धया चतुरो धर्मान् श्रद्दधाति । कतमांश्चतुरः? संसारावचरालौकिकीं सम्यग्दृष्टिं दधाति । स कर्मविपाकप्रतिशरणो भवति । यद्यदेव कर्म करिष्यामि कल्याणं वा पापकं वा, तस्य कर्मणो विपाकं प्रतिसंवेदयामि । स जीवितहेतोरपि पापकं कर्म नाभिसंस्करोति । इदमुच्यते श्रद्धेन्द्रियम् ॥ तत्र कतमद्वीर्येन्द्रियम्? यान् धर्मान् श्रेद्धेन्द्रियेण श्रद्दधाति, तान् धर्मान् (अव्सू, वैद्य ३२२) वीर्येन्द्रियेण समुदानयति । इदमुच्यते वीर्येन्द्रियम् ॥ तत्र कतमत्स्मृतीन्द्रियम्? यान् धर्मान् वीर्येन्द्रियेण समुदानयति, तान् धर्मान् स्मृतीन्द्रियेण........... ॥.........विप्रणाशयति । इदमुच्यते समाधीन्द्रियम् ॥ तत्र कतमत्प्रज्ञेन्द्रियम्? यान् धर्मान् समाधीन्द्रियेण एकाग्रीकरोति, तान् धर्मान् प्रज्ञेन्द्रियेण
प्रतिविध्यति । स तेषु धर्मेषु प्रत्यवेक्षणजातीयो भवति । इदमुच्यते प्रज्ञेन्द्रियम् ॥ इमानि भिक्षवः पञ्चेन्द्रियाणि ॥

[१७] तत्र भिक्षवः कतमानि पञ्च बलानि? यदुत श्रद्धाबलं वीर्यबलं स्मृतिबलं समाधिबलं प्रज्ञाबलम् । इमे च भृत्यार्थे क्लेशैरनवमृद्यत्वात्(?) । इमानि भिक्षवः पञ्च बलानि ॥

[१८] तत्र भिक्षवः कतमानि सप्त बोध्यङ्गानि? यदुत स्मृति(सं)बोध्यङ्गं धर्मप्रविचयसंबोध्यङ्गं गाम्भीर्यसंबोध्यङ्गं प्रीतिसंबोध्यङ्गं प्रस्रब्धिसंबोध्यङ्गं समाधिसंबोध्यङ्गमुपेक्षासंबोध्यङ्गम् ॥ इह भिक्षवो भिक्षुः स्मृतिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ एवं धर्मप्रविचयसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ वीर्यसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ प्रीतिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं
निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् । प्रस्रब्धिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रित निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ समाधिसंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ उपेक्षासंबोध्यङ्गं भावयति विवेकनिश्रितं विरागनिश्रितं निरोधनिश्रितं व्यवसर्गपरिणतम् ॥ इमानि भिक्षवः सप्त संबोध्यङ्गानि ॥

[१९] तत्र भिक्षवः कतम आर्याष्टाङ्ग(मार्गः)? तद्यथा - सम्यग्दृष्टिः सम्यक्संकल्पः सम्यग्वाक्सम्यक्कर्मान्तः सम्यगाजीवः सम्यग्व्यायामः सम्यक्स्मृतिः सम्यक्समाधिः । अयमुच्यते भिक्षव आर्याष्टाङ्गमार्गः ॥ तत्र कतमा सम्यग्दृष्टिः? या लोकोत्तरा नात्मदृष्टिसमुत्थिता न स.........नजीवन् सोषणपुरुषनपुद्गलनमनुजनमानवदृष्टिसमुत्थिता नोच्छेदशाश्वतदृष्टिसमुत्थिता न भवविभवदृष्टिसमुत्थिता न कुशलाव्याकृतदृष्टिसमुत्थिता, या च न संसारनिर्वाणदृष्टिसमुत्थिता । इयमुच्यते सम्यग्दृष्टिः ॥ तत्र कतमः सम्यक्संकल्यः? यैः संकल्पै रागद्वेष मोहक्लेशाः समुत्तिष्ठन्ति, तान् संकल्पान्
न संकल्पयति । यैः(सं)कल्पैः शीलसमाधिप्रज्ञा विमुक्तिदर्शनस्कन्धाः समुत्तिष्ठन्ति, तान् संकल्पान् संकल्पयति । अयमुच्यते सम्यक्संकल्पः ॥

तत्र कतमा सम्यग्वाक्? यया रागे नात्मानं न परांश्च तापयति, नात्मानं न परांश्च क्लेशयति, नात्मानं परान्नानुपहन्ति, तया समाहितयुक्तया वाचा समन्वागतो भवति, यया सम्यग्वा समववदति, इयमुच्यते सम्यग्वाक् ॥ तत्र कतमः सम्यक्कर्मान्तः? यत्कर्म कृष्णं कृष्णविपाकम्, तत्कर्मणा नाभिसंस्करोति, यत्कर्म कृष्णशुक्लं कृष्णशुक्लविपाकम्, (अव्सू, वैद्य ३२३) तत्कर्म नाभिसंस्करोति, यत्कर्म कृष्णशुक्लविपाकं कृष्ण(कृत्स्न?) (कर्म) क्षयाय संवर्तते, तत्कर्माभिसंस्करोति । सत्कर्माभिसंस्करोति, सत्कर्मप्रतिशरणकर्मान्तः, अयमुच्यते सम्यक्कर्मान्तः ॥ तत्र कतमः सम्यगाजीवः? यदार्थवशेन गुणसंलेखादुत्सर्जनता न कुहनता न लपनता न नैष्पेषिकता सृवतारवाचाशीलता(?) परलोकेषूशकुता(?)
आत्मलोकसंतुष्टिः अनवयता आर्यान्तज्ञाताजीविता, अयमुच्यते सम्यगाजीवः ॥ तत्र कतमः सम्यग्व्यायामः? यो व्यायामो मिथ्या, यो अज्ञानरागद्वेषमोहक्लेशानुशायितः, तं व्यायामं नेच्छति । यो व्यायामः सम्यगार्यमार्गसत्यावतारो निर्वाणगामी प्रतिपदर्पयति, तं व्यायामं समनुगच्छति । अयमुच्यते सम्यग्व्यायाम ॥ तत्र कतमा सम्यक्स्मृतिः? या सूपस्थिता अप्रकम्प्या ऋजुका अकुटिला संसारद्वेषादीनवदर्शिका निर्वाणपथप्रणेत्री स्मृतिः स्फरणमार्यमार्गासंमोषः । इयमुच्यते सम्यक्स्मृतिः ॥ तत्र कतमः सम्यक्समाधिः? यः सम्यक्त्वेन समाधिः । यस्मिन् समाधौ स्थितः सर्वसत्त्वप्रमोक्षाय सम्यक्स्थितत्वं नियाममवक्रामति, अयमुच्यते सम्यक्समाधिः । अयमुच्यते आर्याष्टाङ्गो मार्गः
॥

[२०] तत्र कतमा भिक्षवः षोडशाकारा आनापानस्मृतिः? ह्रस्वं वा आश्वसन् दीर्घं वा, आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । दीर्घं वा प्रश्वसन् दीर्घं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । ह्रस्वमाश्वसन् ह्रस्वमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । ह्रस्वं वा प्रश्वसन् ह्रस्वं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् कायप्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायसंस्कारप्रतिसंवेदी वा प्रश्वसन् यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायप्रतिसंवेदी आश्वसन् सर्वकायप्रतिसंवेदी
आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । कायसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् कायसंस्काराप्रतिसंवेदी वा प्रश्वसन् यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायप्रतिसंवेदी आश्वसन् सर्वकायप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् सर्वकायप्रतिसंवेदी वा प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । सर्वकायसंस्काराप्रतिसंवेदी आश्वसन् सर्वकायसंस्कारप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् सर्वकाय(संस्कार)प्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्कारा आश्वसन् प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्कारा आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्काराः प्रश्वसन् प्रस्रभ्यन्ति मे कायसंस्काराः प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रीतिप्रतिसंवेदी आश्वसन् प्रीतिप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं
प्रजानाति । प्रीतिप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् प्रीतिप्रतिसंवेदी (प्रश्वसामीति) यथाभूतं प्रजानाति । सुखप्रतिसंवेदी आश्वसन् सुखप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं जानाति । सुखप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् सुखप्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । चित्तप्रतिसंवेदी आश्वसन् चित्तप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । चित्तप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् चित्तप्रतिसंवेदी (प्रश्वसामीति) यथाभूतं प्रजानाति । चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसन् चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी आश्वसामीति यथाभूतं (अव्सू, वैद्य ३२४) प्रजानाति । चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी प्रश्वसन् चित्तसंस्कारप्रतिसंवेदी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे चित्तसंस्काराः (आश्वसन्) आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । प्रस्रभ्यन्ति मे चित्तसंस्काराः प्रश्वसन्
प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । अभिमोदति मे चित्तमाश्वसनभिमोदति मे चित्तमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । अभिमोदति मे चित्तं प्रश्वसनभिमोदति मे चित्तं प्रश्वसामीति यथा(भूतं प्रजानाति) । विमुच्यति मे चित्तमाश्वसन् विमुच्यति मे चित्तमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । विमुच्यति मे चित्तं प्रश्व(सन् विमु)च्यति मे चित्तं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । समाहितं मे चित्तमाश्वसन् समाहितं मे चित्तमाश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । समाहितं मे चित्तं प्रश्वसन् समाहितं मे चित्तं प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । एवमनित्यानुदर्शी विरागानुदर्शी निरोधानुदर्शी प्रतिनिःसर्गानुदर्शी आश्वसन् प्रतिनिःसर्गानुदर्शी आश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । .........प्रतिनिःसर्गानुदर्शी वा प्रश्वसन् प्रतिनिःसर्गानुदर्शी प्रश्वसामीति यथाभूतं प्रजानाति । इयं भिक्षवः
षोडशाकारा आनापानस्मृतिः ॥

[२१] तत्र कतमानि चत्वारि स्रोतआपत्त्यङ्गानि? इह भिक्षवः श्रावकोऽवेत्य बुद्धे प्रसादेन समन्वागतो भवति - इत्यपि स भगवांस्तथागतोऽर्हन् सम्यक्संबुद्धो विद्याचरणसंपन्नः सुगतो लोकविदनुत्तरः पुरुषदम्यसारथिः शास्ता देवमनुष्याणां बुद्धो भगवानिति । धर्मेऽवेत्य प्रसादेन समन्वागतो भवति - स्वाख्यातो भगवता धर्मः सांदृष्टिको निर्ज्वरः आकालिक औपनायिकः इहपश्यकः प्रत्यात्मवेदनीयो विज्ञैर्यदुत नदनिमदनपधेयासां(?) प्रतिविनय आलयसमुद्धातो धर्मोपच्छेदः शून्यतानुपलम्भः तृष्णाक्षयो निरोधो निर्वाणम् । संघेऽवेत्य प्रसादेन समन्वागतो भवति - सुप्रतिपन्नो भगवतः आर्यश्रावकसंघो न्यायप्रतिपन्नः सप्रतिपन्नः सामीचिप्रतिपन्नो धर्मानुधर्मप्रतिपन्नोऽनुधर्मचारी । सन्ति संघे स्रोतापत्तिफलसाक्षात्क्रियायै
प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे स्रोतापन्नः । सन्ति संघे सकृदागामिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे सकृदागामिनः । सन्ति संघे अनागामिफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे अनागामिनः । सन्ति संघे अर्हत्त्वफलसाक्षात्क्रियायै प्रतिपन्नकाः । सन्ति संघे अर्हन्तः । यदुत चत्त्वारि पुरुषयुगानि, अष्टौ पुरुषपुद्गलाः । एष भगवतः श्रावकसंघः श्रद्धासंपन्नः श्रुतसंपन्नः समाधिसंपन्नः प्रज्ञासंपन्नः विमुक्तिसंपन्नः विमुक्तिज्ञानदर्शनसंपन्नः आहवनीयः प्राहवनीयः अञ्जलीकरणीयः सामीचिकरणीयः अनुत्तरं
पुण्यक्षेत्रं दर्शनीयो लोकस्य यदुत आर्यकान्तैः शीलैः समन्वागतो यानि शीलानि अखण्डानि अच्छिद्राणि अधृतीनि अशबलानि अकल्मषाणि भुजिष्याणि अपरामृष्टानि सुसमस्तानि विज्ञप्रशस्तानि जयसंपन्नानि अगर्हितानि विज्ञैरिति । इमानि चत्वारि स्रोतआपत्त्यङ्गानि ॥

[२२] कतमानि भिक्षवो दश तथागतबलानि? तथागतः स्थानं च स्थानतो यथाभूतं प्रजानाति, अस्थानं चास्थानतो यथाभूतं प्रजानाति । इदं प्रथमं तथागतस्य (अव्सू, वैद्य ३२५) तथागतबलम् । अतीतानागतप्रत्युत्पन्नानां कर्मधर्मसमादानानां विपाकं यथाभूतं प्रजानाति । परसत्त्वानां परपुद्गलानामनेकाधिमुक्तिकानां विपाकं यथाभूतं प्रजानाति । अनेकलोकधातुकलोकानां नानाधातुकलोकमिति यथाभूतं प्रजानाति । परसत्त्वानामिन्द्रियाणां परापरज्ञतां यथाभूतं प्रजानाति । सर्वत्रगामिनीं प्रतिपदं तत्रतत्रगामिनीं यथाभूतं प्रजानाति । परसत्त्वानामिन्द्रियबलबोध्यङ्गध्यानविमोक्षसमाधिसमापत्तीनां संक्लेशव्यवदानानि यथाभूतं प्रजानाति । साकारं साङ्गं.............
शंसनिमित्तमनेकविधं पूर्वनिवासमनुस्मरति । एकामपि जातिमनुस्मरति, द्वे तिस्रश्चतस्रो यावदनेकान्यपि जातिकोटीनियुतशतसहस्राण्यनुस्मरतीति विस्तरः । स दिव्येन चक्षुषा अतिक्रान्तमानुष्यकेण सत्त्वान् पश्यति च्यवमानानुपपद्यमानानपि । कायवाङ्मनसां सुचरितदुश्चरितैः सुगतिदुर्गतिषूपपद्यमानानीति विस्तरः । आस्रवक्षयादनास्रवां चेतोविमुक्तिं प्रज्ञया यथाभूतं प्रजानाति । इमानि भिक्षवो दश तथागतबलानि ॥

[२३] कतमानि भिक्षवस्तथागतस्य चत्वारि वैशारद्यानि? इह भगवान् सम्यक्संबुद्ध इत्यात्मानं प्रजानीते । इमे त्वया धर्मा नाभिसंबुद्धा इत्यत्र कश्चिद्वादं समारोपयेत्सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सश्रमणब्राह्मणिकायां प्रजायां सदेवमानुषायाम् । निमित्तमेतदनुसमनुपश्यति । निमित्तं समनुपश्यंस्तथागतो भगवान् क्षेमप्राप्तो अभयप्राप्त आर्षभं स्थानं प्रजानाति । सम्यक्पर्षद्गतः सिंहनादं नदति । ब्राह्मं चक्रं प्रवर्तयति अप्रवर्तितं श्रमणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेण वा केनचिद्वा पुनर्लोके सहधर्मेणेति । ये पुनस्तथागतैर्नान्तरायिका धर्मा आख्याताः तानप्रतिसेवमानस्य नानमन्तरायेत्(?)यत्कश्चिद्वादमारोपयेतिति विस्तरः । या वा अनेन प्रतिपदाख्याता आर्या नैर्याणिका हीनां प्रतिरषावमाणो(?) न निर्यायात्दकेतरः(?)
सम्यग्दुःखनाशाय इत्यत्र.....कश्चित्पूर्ववत् । क्षीणास्रवस्य सतमात्मानं प्रतिजानतः इमे आस्रवा अपरिक्षीणा इत्यत्र कश्चिद्वादमारोपयेत्सदेवलोके समारके सश्रमणब्राह्मणिकायां प्रजायां सदेवमानुषायां निमित्तमेवं न समनुपश्यति । निमित्त(म)समनुपश्यन् तथागतः स्थामप्राप्तो विहरति अभयप्राप्त आह(र्ष?)भं स्थानं प्रजानाति । सम्यक्पर्षद्गतः सिंहनादं नदति, ब्राह्मं चक्रं प्रवर्तयति अप्रवर्तितं श्रमणेन वा ब्राह्मणेन वा केनचिद्वा पुनर्लोके सहधर्मेणेति । इमानि भिक्षवो भगवतस्तथागतस्य चत्वारि वैशारद्यानि ॥

[२४] कतमास्तथागतस्य चतस्रः प्रतिसंविदः? यदुत अर्थप्रतिसंवित्धर्मप्रतिसंवित्निरुक्तिप्रतिसंवित्प्रतिभानप्रतिसंवित् । इमा भिक्षवश्चतस्रः प्रतिसंविदः ॥

[२५] कतमे भिक्षवोऽष्टादशावेणिका बुद्धधर्माः? नास्ति तथागतस्य स्खलितम्, नास्ति रवितम्, नास्ति मुषितस्मृतिता, नास्ति (अ?)समाहितं चित्तम्, नास्ति नानात्वसंज्ञा, नास्त्यप्रतिसंख्यायोपेक्षा, नास्ति छन्दस्य हानिः, नास्ति वीर्यस्य हानिः, नास्ति स्मृतेर्हानिः, नास्ति प्रज्ञाहानिः, नास्ति विमुक्तेर्हानिः, त्रिविमुक्तिज्ञानदर्शनानि, अतीतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं (अव्सू, वैद्य ३२६) ज्ञानदर्शनम्, अनागतेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनम्, प्रत्युत्पन्नेऽध्वन्यसङ्गमप्रतिहतं ज्ञानदर्शनम्, सर्वकायकर्मज्ञानपूर्वकं संज्ञापरिवर्तः, सर्ववाक्कर्मज्ञापूर्वंगमं ज्ञानानुपरिवर्तः, सर्वमनःकर्मज्ञानपूर्वंगमं ज्ञानानुपरिवर्तः । इमे भिक्षवस्तथागतस्य अष्टादशावेणिका धर्माः ॥

[२६] तत्र कतमानि तथागतस्य द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि? सुप्रतिष्ठितपादता तथागतस्येदं महापुरुषलक्षणम् । अधस्तात्पादतलयोश्चक्राङ्कितपादतलता । आयतपार्ष्णिसंगतपादता । दीर्घाङ्गुलिता । जालहस्तपादता । मृदुतरुणहस्तपादता । सप्तोत्सदशरीरता । ऐणेयजङ्घता । कोशगतबस्तिगुह्यता । सिंहपूर्वार्धकायता । चितान्तरांसता । सुसंवृतस्कन्धता । अनुन्नामता । प्रलम्बबाहुता । विशुद्धनेत्रता । कम्बुग्रीवता । सिंहहनुता । समचत्वारिंशद्दन्तता । समाविरलदन्तता । सुशुक्लदन्तता । प्रभूततनुजिह्वता । रसरसाग्रता । ब्रह्मस्वरकलविङ्करुतस्वरता । अभिनीलनेत्रता । गोपक्ष्मनेत्रता । सूक्ष्मच्छविता । सुवर्णवर्णच्छविता । एकैकरोमकूपता । उत्तुङ्गप्रदक्षिणावर्तरोमता । इन्द्रनीलकेशता । सुशुक्लभ्रमुखान्तरोर्णललाटता । उष्णीषशिरस्कता । न्यग्रोधपरिमण्डलसमन्तप्रासादिकता । महानारायणबलसमन्तप्रासादिकता । तथागतस्येदं महापुरुषस्य
महापुरुषलक्षणम् । इमानि भिक्षवस्तथागतस्य महापुरुषलक्षणानि ॥ सुप्रतिष्ठितौ पादौतथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वं दृढसमादानतया निर्वृत्तम् । अधस्तात्पादतलयोश्चक्राङ्कितपा दतलता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे परसत्त्वाजिह्मकरणतया निर्वृत्तम् । आयतपादपार्ष्णिसंगतपादता - तथागतस्येदं महापुरुषलक्षणं पूर्वे मातापितरौ सत्कृत्य चरणे शुश्रूषतयाभिनिर्वृत्तम् । दीर्घाङ्गुलिकता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे धर्मारक्षावरणगुप्तिकरणया निर्वृत्तम् । जालहस्तपादता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे परिवाराभेदनतया
निर्वृत्तम् । मृदुतरुणहस्तपादतातथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे विविधप्रावरणान्नप्रदानतया निर्वृत्तम् । सप्तोत्सदशरीरता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं परकिंकरणीयसौमुख्यकरणतया निर्वृत्तम् ।........विशुद्धनेत्रता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे दशकुशलकर्मपथातप्तसमादानतया निर्वृत्तम् । कम्बुग्रीवता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे ग्लानेषु विविधभैषज्यान्नप्रदानतया निर्वृत्तम् । सिंहहनुता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे कुशलमूलप्रयोगतया निर्वृत्तम् । समचत्वारिंशद्दन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं
पूर्वे सत्त्वसमाश्वासनप्रयोगतया निर्वृत्तम् । अविरलदन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे भिन्नसत्त्वसंघानतया निर्वृत्तम् । समदन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे मनापमणिप्रदानतया निर्वृत्तम् । सुशुक्लदन्तता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे स्वारक्षितकायवाङ्मनस्कर्मतया निर्वृत्तम् । प्रभूत(तनु)जिह्वता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वं सत्यभाषणतया निर्वृत्तम् । रसरसाग्रता - तथागतस्य (महा)पुरुषस्य महापुरुषलक्षणं (अव्सू, वैद्य ३२७)  पूर्वेष्वप्रमाणपुण्यस्कन्ध.....त्वात्मनतापरमाभिप्रपच्छन्नतया निर्वृत्तम् । ब्रह्मकलविङ्करुतस्वरता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य
महापुरुषलक्षणं पूर्वे स्निग्धवचनसत्त्वानांवनता(?) आनन्दवचनश्रवणतया निर्वृत्तम् । अभिनीलनेत्रता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे मैत्रवत्सत्त्वसंरक्षणतया निर्वृत्तम् । गोपक्ष्मनेत्रता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे अ(प्र?)कृतिमातया निर्वृत्तम् । सूक्ष्मच्छविता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे धर्मसंगीतिचित्तसंरक्षणकर्मण्यतया निर्वृत्तम् । सुवर्णवर्णच्छविता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे शय्यासनास्तरणमनापवचनप्रदानतया निर्वृत्तम् । एकैकरोमकूपता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं
पूर्वे संगणिकापरिवर्जनतया निर्वृत्तम् । प्रदक्षिणावर्तरोमता - तथागतस्येदं महापुरुषष्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे आचार्योपाध्यायकल्याणमित्रानुशासनिप्रदक्षिणग्राहितया निर्वृत्तम् । इन्द्रनीलकेशता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे सर्वप्राणानुकम्पनतया निहतलोष्टदण्डशस्त्रतया निर्वृत्तम् । सुशुक्लभ्रमुखान्तरोर्णललाटता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे वर्णार्हानां वर्णभाषणतया निर्वृत्तम् । उष्णीषशिरस्कता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे गुरुगौरवप्रणामतया निर्वृत्तम् । न्यग्रोधपरिमण्डलसमन्तप्रासादिकता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं
पूर्वे आत्मनः परसत्त्वानां च समाधौ नियोजनतया निर्वृत्तम् । शरीरसमन्तप्रासादिकता - तथागतस्येदं महापुरुषस्य महापुरुषलक्षणं पूर्वे तथागतबिम्बकरणतया भिन्नस्तूपप्रतिसंस्कारतया परेषां च भीतानामाश्वासनसंघानतया च निर्वृत्तम् । अप्रमाणैः कुशलमूलैश्च तेषु धर्मेषु वशवर्तित्वात्तथागतस्य द्वात्रिंशन्महापुरुषलक्षणानि काये निर्वृत्तानि ॥

[२७] कतमानि अशीत्यनुव्यञ्जनानि? ताम्रनखाश्च बुद्धा भगवन्तः, स्निग्धनखाश्च उत्तुङ्गनखाश्च वृत्ताङ्गुलिनखाश्च चित्ताङ्गुलयश्च अनुपूर्वाङ्गुलयश्च गूढशिराश्च निर्ग्रन्थिशिराश्च गूढगुल्फाश्च सिंहविक्रान्तगामिनश्च नागविक्रान्तगामिनश्च हंसविक्रान्तगामिनश्च वृषभविक्रान्तगामिनश्च प्रदक्ःिणगामिनश्च चारुगामिनश्च अवक्रगात्राश्च वृत्तगात्राश्च अनुपूर्वगात्राश्च पृथुगुरुमण्डलाश्च परिपूर्णव्यञ्जनाश्च समक्रमाश्च शुचिगात्राश्च मृदुगात्राश्च विशुद्धगात्राश्च उत्सदगात्राश्च सुसंहतगात्राश्च सुविभक्तप्रत्यङ्गाश्च वितिमिरशुद्धलोचनाश्च वृत्तकुक्षयश्च मृष्टकुक्षयश्च अभग्नकुक्षयश्च क्षामोदराश्च गम्भीरनाभयश्च आवर्तनाभयश्च समन्तप्रासादिकाश्च शुचिसमाचाराश्च व्यपगततिलकगात्राश्च तूलसदृशसुकुमारपाणयश्च स्निग्धपाणिरेखाश्च गम्भीरपाणिरेखाश्च.....निरेखाश्च अल्पायतवदनाश्च बिम्बप्रतिबिम्बअप्रतिबिम्बदशनवदनाश्च मृदुजिह्वाश्च ताम्रजिह्वाश्च गजगर्जितजीमूतघोषाश्च मधुरगुरुमञ्जुस्वराश्च वृत्तदंष्ट्राश्च
तीक्ष्णसमदंष्ट्राश्च अनुपूर्वदंष्ट्राश्च तुङ्गनासाश्च शुचिनासाश्च विशालनयनाश्च आयतलेखनाश्च वि(कसि)तपद्मनयनाश्च नीलोत्पलदलनयनाश्च व्यायतपीनचक्षुषश्च आयतभ्रुवश्च समरोमभ्रुवश्च स्निग्धभ्रुवश्च पीनायतकर्णाश्च समकर्णाश्च अनुपहतकर्णाश्च (अव्सू, वैद्य ३२८) सुपरिणतललाटाश्च सुपरिपूर्णाश्च भ्रमरसदृशकेशाश्च वृत्तकेशाश्च शुक्लकेशाश्च असंसुढितकेशाश्च अपरुषकेशाश्च सुपरिकेशाश्च श्रीवत्सस्वस्तिकनन्द्यावर्तचक्रवज्रपद्ममत्स्यादिलाञ्छनपादतलाश्च बुद्धा भगवन्तो भवन्ति । इमानि भिक्षवस्तथागतस्य अशीत्यनुव्यञ्जनानि काये निर्वृतानि ॥

यदुक्तं भगवता - धर्मं वो भिक्षवो देशयिष्यामि आदौ कल्याणं मध्ये कल्याणं पर्यवसाने कल्याणं स्वर्थं सव्यञ्जनम्, केवलं परिपूर्णं परिशुद्धं पर्यवदातं ब्रह्मचर्यं प्रकाशयामि - यदुत अर्थविनिश्चयं नाम धर्मपर्यायमिति यतो यदुक्तमिदं तत्प्रत्युक्तम् । भिक्षवोऽरण्यायतनानि शून्यागाराणि पर्वतकन्दरगिरिगुहापलालव्रजानि अभ्रावकाशश्मशानवनप्रस्थानि.........भिक्षवो मा प्रमाद्यध्वम् । मा पश्चाद्विप्रतिसारिणो भविष्यथ । इदमस्माकमनुशासनम् ॥

अस्मिन् खलु धर्मपर्याये भाष्यमाणे पञ्चानां भिक्षुशतानामास्रवेभ्यश्चितानि विमुक्तानि ॥

इदमवोचद्भगवान् । आत्तमनसस्ते च भिक्षवः सा च सर्वावती पर्षत्सदेवमानुषासुरगन्धर्वश्च लोको भगवतो भाषितमभ्यनन्दन्निति ॥

आर्य - अर्थविनिश्चयो नाम धर्मपर्यायः समाप्तः ॥
&lt;/poem&gt;

[[वर्गः:बौद्धदर्शनम्]]</text>
      <sha1>1hz6xhaoz8on7188evyzbgq6w44rd4h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/७८</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125297</id>
    <revision>
      <id>340821</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:23:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3895" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;७०
शिवलीलार्णवे
पाणिपीडनमहोत्सवे तव प्रार्थये सपदि साक्षितामिति ।
ईरिते हुतवहेन सस्मिता तं विसृज्य चलति स्म सा पुरः ॥ ३८ ॥
मा कदापि मधुरापुरीजुषां दृक्पथेषु पततेति बोधिताः ।
नित्यमेव समवर्त्तिना भटास्तां निरक्ष्यि पृतनां प्रदुद्रुवुः ॥ ३९ ॥
तारिताः सुमतिनाग्रगामिना तत्रतत्र निरयस्थिता जनाः ।
मातुरेष महिमा यदीदृशी भक्तदृष्टिपथपातिनां गतिः ॥ ४० ॥
संवृतं मुसलपाशपाणिभिः सर्वतो भटगणैगदैरपि ।
पश्यति स्म पथि दूरतः स्थितं प्राञ्जलिं रविसुतं तटातका ॥ ४१ ॥
सोऽभिगम्य सुमतेरनुज्ञया तां प्रणम्य पदयोः समुत्थितः ।
स्वां गदामुपहरन्नविप्लुतां प्रश्रितो वचनमेतदाददे ॥ ४२ ॥
भारत क्षितितले भवद्वशे सन्ति दुष्कृतकृतो न जन्तवः ।
प्राक्स्थिताश्च नरकेषु तारिताः प्राप्त एवमिह विश्रमो मया ॥ ४३ ॥
निष्क्रियोऽस्मि किमिह स्थितेन मे सञ्चरामि सबलश्चमूमुखे ।
ये भवन्ति परिपन्थिनोऽत्र ते तेषु देवि विनियुङ्क्ष्व मामिति ॥ ४४ ।
संयुगेष्वभिमुखा न सन्ति नः सन्ति चेदतिथयो दिवस्तु ते ।
सर्वथैव तव विश्रमोऽर्ह इत्याह तं सुमतिराहितम्मितः ॥ ४५ ॥
सा निवर्त्य समवर्तिनं ततः सञ्चचाल पुरतः शनैः शनैः ।
आययौ निर्ऋतिराहृतोपदस्तावदेव सबलः सबान्धवः ॥ ४६ ॥
अद्य पुण्यजनता ममागतेत्यालपन्तमिममानतं पदे ।
सा विसृज्य सलिलाधिपोन्मुखी सञ्चचाल मलयध्वजात्मजा ॥ ४७ ॥
उल्ललत्तिमितिमिझिलोद्भटं ग्राहकच्छपकुलीरसङ्गुलम् ।
वाहिनी वरुणसैन्यमग्रतः पश्यति स्म सुमतेः पुरस्सरी ॥ ४८ ॥
शस्त्रजालमपविध्य सर्वतो वागुराश्च बडिशानि च स्वयम् ।
सम्प्रगृह्य मृगयाकुतूहलात् सन्ननाह पृतना चिराय सा ॥ ४९ ॥
शङ्खविद्रुमसरोज मौक्तिकप्रायमाप्यमुपहारमण्डलम् ।
आहरन् पुनरपां पतिः क्षणादाजगाम शरणं तटातकाम् ॥ ५० ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ifgvrear2p5fva7g6obs1b3sbgyuh4a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340822</id>
      <parentid>340821</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:27:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3907" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;७०
शिवलीलार्णवे
पाणिपीडनमहोत्सवे तव प्रार्थये सपदि साक्षितामिति ।
ईरिते हुतवहेन सस्मिता तं विसृज्य चलति स्म सा पुरः ॥ ३८ ॥
मा कदापि मधुरापुरीजुषां दृक्पथेषु पततेति बोधिताः ।
नित्यमेव समवर्त्तिना भटास्तां निरक्ष्यि पृतनां प्रदुद्रुवुः ॥ ३९ ॥
तारिताः सुमतिनाग्रगामिना तत्रतत्र निरयस्थिता जनाः ।
मातुरेष महिमा यदीदृशी भक्तदृष्टिपथपातिनां गतिः ॥ ४० ॥
संवृतं मुसलपाशपाणिभिः सर्वतो भटगणैर्गदैरपि ।
पश्यति स्म पथि दूरतः स्थितं प्राञ्जलिं रविसुतं तटातका ॥ ४१ ॥
सोऽभिगम्य सुमतेरनुज्ञया तां प्रणम्य पदयोः समुत्थितः ।
स्वां गदामुपहरन्नविप्लुतां प्रश्रितो वचनमेतदाददे ॥ ४२ ॥
भारत क्षितितले भवद्वशे सन्ति दुष्कृतकृतो न जन्तवः ।
प्राक्स्थिताश्च नरकेषु तारिताः प्राप्त एवमिह विश्रमो मया ॥ ४३ ॥
निष्क्रियोऽस्मि किमिह स्थितेन मे सञ्चरामि सबलश्चमूमुखे ।
ये भवन्ति परिपन्थिनोऽत्र ते तेषु देवि विनियुङ्क्ष्व मामिति ॥ ४४ ।
संयुगेष्वभिमुखा न सन्ति नः सन्ति चेदतिथयो दिवस्तु ते ।
सर्वथैव तव विश्रमोऽर्ह इत्याह तं सुमतिराहितम्मितः ॥ ४५ ॥
सा निवर्त्य समवर्तिनं ततः सञ्चचाल पुरतः शनैः शनैः ।
आययौ निर्ऋतिराहृतोपदस्तावदेव सबलः सबान्धवः ॥ ४६ ॥
अद्य पुण्यजनता ममागतेत्यालपन्तमिममानतं पदे ।
सा विसृज्य सलिलाधिपोन्मुखी सञ्चचाल मलयध्वजात्मजा ॥ ४७ ॥
उल्ललत्तिमितिमिङ्गिलोद्भटं ग्राहकच्छपकुलीरसङ्कुलम् ।
वाहिनी वरुणसैन्यमग्रतः पश्यति स्म सुमतेः पुरस्सरी ॥ ४८ ॥
शस्त्रजालमपविध्य सर्वतो वागुराश्च बडिशानि च स्वयम् ।
सम्प्रगृह्य मृगयाकुतूहलात् सन्ननाह पृतना चिराय सा ॥ ४९ ॥
शङ्खविद्रुमसरोज मौक्तिकप्रायमाप्यमुपहारमण्डलम् ।
आहरन् पुनरपां पतिः क्षणादाजगाम शरणं तटातकाम् ॥ ५० ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ju5lbyhmedt0u3akuda4brqpzoic2m2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/७९</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125298</id>
    <revision>
      <id>340823</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:27:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4108" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;दशमः सर्गः ।
वारुणीं पलितरोगहारिणीमद्भुतामगुडपिष्टशीथुजाम् ।
वाजिनश्च हरितानपां पतिः सन्निधाप्य निपपात पादयोः ॥५१ ॥
प्राभृतं तदखिलं प्रचेतसः सा निरीक्ष्य सदयेन चेतसा ।
तं विसृज्य विनतं तटातका गन्धवाहनगरोन्मुखी ययौ ॥ ५२ ॥
मारुतैर्मलयजेन्दुगन्धिभिर्मन्दमन्दमुपदर्शितात्मभिः ।
स्वर्धुनीसलिलपातशीतलैः सेव्यते म्न चतुरं वरूथिनी || ५३ ॥
दाक्षिणात्यमनिलं पुरस्सरं ते विधाय मरुतोऽपरे पुनः ।
पारिजातकुसुमोपहारिणस्तां सुमत्यनुमताः सिषेविरे ॥ ५४ ॥
तान् प्रदर्श्य पवनान् पृथक् पृथग् व्याजहार सचिवो नृपात्मजाम् ।
एष जानपद एव देवि नो मारुतो मलयशैलमाश्रितः ॥ ५५ ॥
पश्य चक्रपवनानिमान् पुरः सन्ततोर्ध्वगतिवाददेशिकान् ।
आरसातलममीभिरुद्रमत्यर्णवस्तिमितिमिङ्गिलाकुलः ॥ ५६ ॥
आहरन्ति तरुवन्महागिरीनर्णवान् पृषतवत् किरन्ति च ।
आविरिञ्चिभवनादनर्गलान् पश्य तान् प्रलयमारुतानितः ॥ १७ ॥
पश्चिमान् द्रुमलताप्रभञ्जनानात्तरान् घनतुपारवर्षिणः ।
प्राग्भवान् प्रियकचातकप्रियान् यानवैषि त इमे समीरणाः ॥ १८ ॥
भूतले कैबलयन्ति पन्नगा व्योम्न भारवहने नियुञ्जते ।
तावके तु विषये तटातके ! सञ्चरन्ति मुखिनः समीरणाः ॥ ५९ ॥
दर्शिताः सुमतिनेत्थमादृताः प्रेषिताश्च सदयं तयानिलाः ।
स्वस्वचेष्टितकृतः कुतूहलात् स्वां पुरीं प्रति ययुस्तदग्रतः ॥ ६० ॥
प्रस्थिता धनपतेजिंगीषया पाण्ड्यराजतनया ततः शनैः ।
प्राक् ततोऽपि स पथि व्यवस्थितः प्राभृतैः कनकरत्नराशिभिः ॥ ६१॥
तं निपत्य पदयोः समुत्थितं यक्षकिम्पुरुक्षसेश्वरम् ।
अन्वकम्पत दृशा दयार्द्रया प्रश्रयेण कथयन्तमन्तिके ॥ ६२ ॥
अम्ब कश्चिदलमेव मे जये नैगमेषु मधुरानिवासिषु |
भक्त इत्युपनतं प्रतीच्छ मां पश्य किञ्चिदिदमाहृतं पुरः ॥ ६३ ॥
१. कबलयन्तीति । अर्थात् समीरणान् । एव नियुजत इत्यत्रापि २. नैगमेषु वणिक्षु.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dtsy8xhy1bvncdw1ulaqgc0g777y317</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340824</id>
      <parentid>340823</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:31:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4117" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;दशमः सर्गः ।
वारुणीं पलितरोगहारिणीमद्भुतामगुडपिष्टशीथुजाम् ।
वाजिनश्च हरितानपां पतिः सन्निधाप्य निपपात पादयोः ॥५१ ॥
प्राभृतं तदखिलं प्रचेतसः सा निरीक्ष्य सदयेन चेतसा ।
तं विसृज्य विनतं तटातका गन्धवाहनगरोन्मुखी ययौ ॥ ५२ ॥
मारुतैर्मलयजेन्दुगन्धिभिर्मन्दमन्दमुपदर्शितात्मभिः ।
स्वर्धुनीसलिलपातशीतलैः सेव्यते स्म चतुरं वरूथिनी || ५३ ॥
दाक्षिणात्यमनिलं पुरस्सरं ते विधाय मरुतोऽपरे पुनः ।
पारिजातकुसुमोपहारिणस्तां सुमत्यनुमताः सिषेविरे ॥ ५४ ॥
तान् प्रदर्श्य पवनान् पृथक् पृथग् व्याजहार सचिवो नृपात्मजाम् ।
एष जानपद एव देवि नो मारुतो मलयशैलमाश्रितः ॥ ५५ ॥
पश्य चक्रपवनानिमान् पुरः सन्ततोर्ध्वगतिवाददेशिकान् ।
आरसातलममीभिरुद्रमत्यर्णवस्तिमितिमिङ्गिलाकुलः ॥ ५६ ॥
आहरन्ति तरुवन्महागिरीनर्णवान् पृषतवत् किरन्ति च ।
आविरिञ्चिभवनादनर्गलान् पश्य तान् प्रलयमारुतानितः ॥ १७ ॥
पश्चिमान् द्रुमलताप्रभञ्जनानौत्तरान् घनतुपारवर्षिणः ।
प्राग्भवान् प्रियकचातकप्रियान् यानवैषि त इमे समीरणाः ॥ १८ ॥
भूतले कैबलयन्ति पन्नगा व्योम्न भारवहने नियुञ्जते ।
तावके तु विषये तटातके ! सञ्चरन्ति मुखिनः समीरणाः ॥ ५९ ॥
दर्शिताः सुमतिनेत्थमादृताः प्रेषिताश्च सदयं तयानिलाः ।
स्वस्वचेष्टितकृतः कुतूहलात् स्वां पुरीं प्रति ययुस्तदग्रतः ॥ ६० ॥
प्रस्थिता धनपतेजिंगीषया पाण्ड्यराजतनया ततः शनैः ।
प्राक् ततोऽपि स पथि व्यवस्थितः प्राभृतैः कनकरत्नराशिभिः ॥ ६१॥
तं निपत्य पदयोः समुत्थितं यक्षकिम्पुरुषराक्षसेश्वरम् ।
अन्वकम्पत दृशा दयार्द्रया प्रश्रयेण कथयन्तमन्तिके ॥ ६२ ॥
अम्ब कश्चिदलमेव मे जये नैगमेषु मधुरानिवासिषु |
भक्त इत्युपनतं प्रतीच्छ मां पश्य किञ्चिदिदमाहृतं पुरः ॥ ६३ ॥
१. कबलयन्तीति । अर्थात् समीरणान् । एव नियुजत इत्यत्रापि २. नैगमेषु वणिक्षु.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>1s9iajdfif4rbyeli86qe3v84rpeliw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८०</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125299</id>
    <revision>
      <id>340826</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:31:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3773" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;७२
1819
शिवलीलार्णवे
शङ्खपद्ममकरादयस्त्वमी मातरष्ट नियों मयाहृताः ।
उत्तमस्तु स वरस्त्वयाग्रतो लभ्यते चल पदानि कानिचित् ॥ ६४.।
इत्युदीरितागिरं विसृज्य तं प्रस्थिता प्रमथनाथसन्निधिम् ।
तावतीमविगणय्य वाहिनीं सन्ननाह समराय सा स्वयम् ॥ ६५ ॥
चन्द्रशेखरपुरीसमीपतः सा निविश्य सकला पताकिनी ।
सिंहनादमतनिष्ट बृंहितं बृंहितानकनिनादहेषितैः ॥ ६६ ॥
í
नादमेनमवकर्ण्य चुक्रुघे नन्दिना पुरभिदा तु प्रिप्रिये ।
नापरोऽस्ति चतुरो महेश्वरान्नादतत्त्वमवबुध्य नन्दितुम् ॥ ६७ ।।
संवृतः प्रमथसेनया स्वया सन्निकर्षमुपसृत्य शूलिनः ।
व्याहरन्नरचमूसमागमात् प्रज्वलन्निव शिलाइनन्दनः ॥ ६८ ॥
गर्भदासकुलदासतां गता ये हि पाण्ड्यविषये नृपास्त्वयेि ।
तेषु वेत्सि कुलशेखरं नृपं तत्मुत च मलयध्वजं ततः ॥ ६९ ॥
तम्य नाम दुहिता तटातका किञ्चिदुच्चलितशैशवा सती ।
सन्निपात्य तृणपूलवच्चमूं मानुपीमित इतोऽभिवर्तते ॥ ७० ॥
सा मनुष्यवशगेषु केषुचित् तादृशेषु विवुधाधमेष्वपि ।
सम्प्रदर्शितपराक्रमा सती मन्यते न हि महेश ! मामपि ॥ ७१ ॥
तां प्रधाव्य धरणीतलं ततस्तत्पदानुपदिकान् सुराधमान् ।
तापसांश्च कतिचित् तदाश्रयान् दण्डयेयमिति दण्डवन्नतः
तं जगाद गिरिशः कृतम्मितः सा पुनः श्रुतिपथं गंतव नः ।
अप्रमत्तमभिषेणयन्निमां स्वम्तिमान् पुनरुपेहि मामिति ॥ ७३ ॥
७२ ॥
तां गिरं तमपि च स्मिताकुर सोऽविचिन्त्य किमपि स्मरद्विषः ।
निर्जगाम समराग्रही बहिः सप्तभिर्गणचमूपकोटिभिः ॥ ७४ ॥
तत्र सप्तन्यनास्त्रिनासिकाः षण्मुग्वा द्विजठरा दशाङ्घ्रयः ।
षष्टिसप्ततभुजा ज्वलत्कचा मुण्डिता धृतशिखाः कपर्दिनः ॥ ७५ ॥
१. तत्पदस्यानुपदं गच्छतः.
* ‘स्वयम्' इति खपुस्तके पाठः.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>4ks4erb5rplgk89789k44yoybbs4su0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340827</id>
      <parentid>340826</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:37:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3782" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;७२
1819
शिवलीलार्णवे
शङ्खपद्ममकरादयस्त्वमी मातरष्ट निर्धयों मयाहृताः ।
उत्तमस्तु स वरस्त्वयाग्रतो लभ्यते चल पदानि कानिचित् ॥ ६४.।
इत्युदीरितागिरं विसृज्य तं प्रस्थिता प्रमथनाथसन्निधिम् ।
तावतीमविगणय्य वाहिनीं सन्ननाह समराय सा स्वयम् ॥ ६५ ॥
चन्द्रशेखरपुरीसमीपतः सा निविश्य सकला पताकिनी ।
सिंहनादमतनिष्ट बृंहितं बृंहितानकनिनादहेषितैः ॥ ६६ ॥
í
नादमेनमवकर्ण्य चुक्रुघे नन्दिना पुरभिदा तु प्रिप्रिये ।
नापरोऽस्ति चतुरो महेश्वरान्नादतत्त्वमवबुध्य नन्दितुम् ॥ ६७ ।।
संवृतः प्रमथसेनया स्वया सन्निकर्षमुपसृत्य शूलिनः ।
व्याहरन्नरचमूसमागमात् प्रज्वलन्निव शिलादनन्दनः ॥ ६८ ॥
गर्भदासकुलदासतां गता ये हि पाण्ड्यविषये नृपास्त्वयेि ।
तेषु वेत्सि कुलशेखरं नृपं तत्मुत च मलयध्वजं ततः ॥ ६९ ॥
तस्य नाम दुहिता तटातका किञ्चिदुच्चलितशैशवा सती ।
सन्निपात्य तृणपूलवच्चमूं मानुपीमित इतोऽभिवर्तते ॥ ७० ॥
सा मनुष्यवशगेषु केषुचित् तादृशेषु विवुधाधमेष्वपि ।
सम्प्रदर्शितपराक्रमा सती मन्यते न हि महेश ! मामपि ॥ ७१ ॥
तां प्रधाव्य धरणीतलं ततस्तत्पदानुपदिकान् सुराधमान् ।
तापसांश्च कतिचित् तदाश्रयान् दण्डयेयमिति दण्डवन्नतः
तं जगाद गिरिशः कृतस्मितः सा पुनः श्रुतिपथं गतैव नः ।
अप्रमत्तमभिषेणयन्निमां स्वस्तिमान् पुनरुपेहि मामिति ॥ ७३ ॥
७२ ॥
तां गिरं तमपि च स्मिताकुर सोऽविचिन्त्य किमपि स्मरद्विषः ।
निर्जगाम समराग्रही बहिः सप्तभिर्गणचमूषकोटिभिः ॥ ७४ ॥
तत्र सप्तन्यनास्त्रिनासिकाः षण्मुग्वा द्विजठरा दशाङ्घ्रयः ।
षष्टिसप्ततभुजा ज्वलत्कचा मुण्डिता धृतशिखाः कपर्दिनः ॥ ७५ ॥
१. तत्पदस्यानुपदं गच्छतः.
* ‘स्वयम्' इति खपुस्तके पाठः.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>gurtue05okimtmzwd7ovjkvzci0f3a6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८१</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125300</id>
    <revision>
      <id>340828</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:37:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3925" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;दशमः सर्गः
वीतबाहुचरणा विमस्तकाः कुक्षिलग्नवदना शिरोङ्घ्रयः ।
विष्फुलिङ्गनयना विषोद्गिरा लम्बमानरसनोष्ठनासिकाः ॥ ७६ ॥
श्वेतपीतहरितासितारुणाः शृङ्गिणः सगरुतः सचञ्चवः ।
व्याघ्रदन्तिहयवायसाङ्घ्रयः पादपाचलशिलानखायुधाः ॥ ७७ ॥
ऋक्षवानरतरक्षुपन्नगद्वीपिसिंहशरभद्विपाननाः ।
निर्ययुर्युगपदट्टहासिनः सङ्घशो युधि गणा मदोल्बणाः ॥ ७८ ॥
(चकलकम् )
धावदश्वमवघूर्णितद्विपं नष्टयोधमवसन्नसैनिकम् ।
सम्प्रमुग्धसचिवं क्षणादभूत् तादृशं तदपि मानवं बलम् ॥ ७९ ॥
ते पदातिकुलमूरुवेगतः फूत्कृतेन गजवाजिमण्डलम् |
स्यन्दनांश्च करतालमारुतैर्व्यक्षिपन् रणमुखाद्विदूरतः ॥ ८० ॥
क्षुद्रदीपमिव चण्डमारुतः शुष्कगुल्ममिव दावपावकः ।
ध्वान्तबृन्दमिव भास्करोदयस्तद्वलं नरबलं व्यनीनशत् ॥ ८१ ॥
युद्धदर्शनकुतूहलागताः सिद्धचारणसुपर्वपन्नगाः ।
अप्सरश्चरम्भागवर्त्मना दुद्रुवुः प्रमथयूथहक्पथात् ॥ ८२ ॥
तां प्रधाव्य पृतनां गणैः समं सम्प्रसर्पति शिलादनन्दने ।
अग्रतो व्यचलदात्तकार्मुकः सम्प्रहृष्टवदनः सखीजनः ॥ ८३ ॥
बद्धकक्ष्यमपिनद्धकञ्चुक कुञ्चितञ्जुकुटि कोमलाननम् ।
मुग्धभीषणमलक्षि तद्वलं मूर्तमादिमरसद्वयं यथा ॥ ८४ ॥
स्वोचितप्रतिबलानवेक्षणस्रस्तयुद्धकुतुका शनैरिव ।
आददे धनुरधिज्यमम्बिका सा निरीक्षितसखीजनोद्यमा ।। ८५ ।।
तत्र शक्तिपृतनाधनुश्च्युताः सायकाः कनकपुङ्खशोभिनः ।
सर्वतः प्रमथमण्डलेऽपतञ्छार्वरे दिनमणेरिवांशवः ॥ ८६ ॥
तां पुरैव विकृतां वरूथिनीं स्वाशुगैर्विकृतिमपिता परम् ।
वीक्ष्य वीक्ष्य समरे विजहिरे ता निरीक्षितपरस्पराननाः ॥ ८७ ॥
खस्तशूलमपविद्धतोमरं ध्वस्तमुद्गरमपास्तकार्मुकम् ।
नन्दिनं शरणमयुराहवे ताडिता गणवरास्तदाशुगैः ॥ ८८ ॥
१. शार्वरे तमसि.
७३&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ofv1d59xqoko2lfyr54ajwsv06lyryo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340830</id>
      <parentid>340828</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:41:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3934" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;दशमः सर्गः
वीतबाहुचरणा विमस्तकाः कुक्षिलग्नवदना शिरोङ्घ्रयः ।
विष्फुलिङ्गनयना विषोद्गिरा लम्बमानरसनोष्ठनासिकाः ॥ ७६ ॥
श्वेतपीतहरितासितारुणाः शृङ्गिणः सगरुतः सचञ्चवः ।
व्याघ्रदन्तिहयवायसाङ्घ्रयः पादपाचलशिलानखायुधाः ॥ ७७ ॥
ऋक्षवानरतरक्षुपन्नगद्वीपिसिंहशरभद्विपाननाः ।
निर्ययुर्युगपदट्टहासिनः सङ्घशो युधि गणा मदोल्बणाः ॥ ७८ ॥
(चकलकम् )
धावदश्वमवघूर्णितद्विपं नष्टयोधमवसन्नसैनिकम् ।
सम्प्रमुग्धसचिवं क्षणादभूत् तादृशं तदपि मानवं बलम् ॥ ७९ ॥
ते पदातिकुलमूरुवेगतः फूत्कृतेन गजवाजिमण्डलम् |
स्यन्दनांश्च करतालमारुतैर्व्यक्षिपन् रणमुखाद्विदूरतः ॥ ८० ॥
क्षुद्रदीपमिव चण्डमारुतः शुष्कगुल्ममिव दावपावकः ।
ध्वान्तबृन्दमिव भास्करोदयस्तद्वलं नरबलं व्यनीनशत् ॥ ८१ ॥
युद्धदर्शनकुतूहलागताः सिद्धचारणसुपर्वपन्नगाः ।
अप्सरश्चरम्भागवर्त्मना दुद्रुवुः प्रमथयूथदृक्पथात् ॥ ८२ ॥
तां प्रधाव्य पृतनां गणैः समं सम्प्रसर्पति शिलादनन्दने ।
अग्रतो व्यचलदात्तकार्मुकः सम्प्रहृष्टवदनः सखीजनः ॥ ८३ ॥
बद्धकक्ष्यमपिनद्धकञ्चुक कुञ्चितभ्रूकुटि कोमलाननम् ।
मुग्धभीषणमलक्षि तद्वलं मूर्तमादिमरसद्वयं यथा ॥ ८४ ॥
स्वोचितप्रतिबलानवेक्षणस्रस्तयुद्धकुतुका शनैरिव ।
आददे धनुरधिज्यमम्बिका सा निरीक्षितसखीजनोद्यमा ।। ८५ ।।
तत्र शक्तिपृतनाधनुश्च्युताः सायकाः कनकपुङ्खशोभिनः ।
सर्वतः प्रमथमण्डलेऽपतञ्छार्वरे दिनमणेरिवांशवः ॥ ८६ ॥
तां पुरैव विकृतां वरूथिनीं स्वाशुगैर्विकृतिमपिता परम् ।
वीक्ष्य वीक्ष्य समरे विजहिरे ता निरीक्षितपरस्पराननाः ॥ ८७ ॥
स्रस्तशूलमपविद्धतोमरं ध्वस्तमुद्गरमपास्तकार्मुकम् ।
नन्दिनं शरणमयुराहवे ताडिता गणवरास्तदाशुगैः ॥ ८८ ॥
१. शार्वरे तमसि.
७३&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kh9qzliku104jhseyqks6stn3s2mxli</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८२</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125301</id>
    <revision>
      <id>340831</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:42:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3952" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;शिवलीलार्णवे
धावतो गणवरान्निवारयंस्तर्जयन्युधि च तत्सखीजनान् ।
सन्ददर्श धुरि तां रथे स्थितां स द्वितीय इव शङ्करो गणः ॥ ८९ ॥
निर्दयं प्रविविधुः सखीजना मन्दमन्दमिषुभिस्तमम्बिका ।
मातृहस्तगलिता हि मार्गणाः कस्य मर्मणि निवेष्टुमीशते ॥ ९० ॥ |
स्वामिनीति जननीति चावशान्निस्सरत्सु वचनेषु चासकृत् ।
पाणिना स युयुधे क्षणं बलादञ्जलिं प्रतिमुहुश्चिकीर्षता ॥ ९१ ॥
पाण्ड्यराजदुहितुः करच्युता नाशुगास्तमसुभिर्व्ययोजयन् ।
तत्त्वतो हि कुसुमानि सायकानैक्षवं च धनुराहुरागमाः ॥ ९२ ॥
सर्ववित् स हि शिलादनन्दनः सन्निवृत्य झटिति स्वयं रणात् ।
स्वामिने तदखिलं व्यजिज्ञपत् पादयोः प्रणिपतन् मुहुर्मुहुः ॥ ९३ ॥
सन्धिरेव भवतस्तयोचितः सङ्गरो न तु महेश ! जात्वपि ।
एहि याम इतिवादिनं तु तं सोऽवलम्ब्य निरगात् कृतस्मितः ॥ ९४ ।
पाण्ड्यराजदुहितुर्हि दक्षिण: प्रास्फुरत् समरकर्मणे भुजः ।
वीक्षिते तु वृषभध्वजे विभोरस्फुरत् स्वयमदक्षिणो भुजः ॥ ९५ ॥
आदिमं रसमिवात्तविग्रहं त्यक्तरौक्ष्यमिव तेजसां निधिम् ।
सा ददर्श शरदिन्दुसुन्दरं पुङ्गवे पुरहरं सनन्दिनम् ॥ ९६ ॥
स्रंसते स्म सशरं धनुः करात् तत्वरे तमुपगूहितुं मनः ।
उन्ममज्ज पुलकोऽभितस्तदा निर्ममज्ज हृदयेऽधिकः कुचः ॥ ९७ ॥
यं प्रहर्तुमवलम्बितं धनुस्तं निरीक्ष्य समरे तदुज्झितम् ।
तत्कटाक्षशरणः समाददे साभिमान इव मीनकेतनः ॥ ९८॥
तद्विलोकविवशीकृते हरे बाणपातचकिते च नन्दिनि ।
रन्ध्रमेतदुपलभ्य दर्पकः स्वां रुषं सफलयाम्बभूव सः ॥ ९९ ॥
युध्यते कथमियं कुमारिका युध्यते कथमसौ हरस्त्विति ।
द्रष्टुमिच्छति जगत्रये स्मरस्तावुभौ शरगणैरिबाकिरत् ॥ १०० ॥
यां विदन्ननपराध्यमाशुगं प्रागजीयत कृतश्रमः स्मरः ।
अद्य लब्धमनया महद्यशः काल एव विजयस्य कारणम् ॥ १०१ ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dtac6u9o5ikb03tz38g5shrui6eh3fu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340833</id>
      <parentid>340831</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:45:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3952" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;शिवलीलार्णवे
धावतो गणवरान्निवारयंस्तर्जयन्युधि च तत्सखीजनान् ।
सन्ददर्श धुरि तां रथे स्थितां स द्वितीय इव शङ्करो गणः ॥ ८९ ॥
निर्दयं प्रविविधुः सखीजना मन्दमन्दमिषुभिस्तमम्बिका ।
मातृहस्तगलिता हि मार्गणाः कस्य मर्मणि निवेष्टुमीशते ॥ ९० ॥ |
स्वामिनीति जननीति चावशान्निस्सरत्सु वचनेषु चासकृत् ।
पाणिना स युयुधे क्षणं बलादञ्जलिं प्रतिमुहुश्चिकीर्षता ॥ ९१ ॥
पाण्ड्यराजदुहितुः करच्युता नाशुगास्तमसुभिर्व्ययोजयन् ।
तत्त्वतो हि कुसुमानि सायकानैक्षवं च धनुराहुरागमाः ॥ ९२ ॥
सर्ववित् स हि शिलादनन्दनः सन्निवृत्य झटिति स्वयं रणात् ।
स्वामिने तदखिलं व्यजिज्ञपत् पादयोः प्रणिपतन् मुहुर्मुहुः ॥ ९३ ॥
सन्धिरेव भवतस्तयोचितः सङ्गरो न तु महेश ! जात्वपि ।
एहि याम इतिवादिनं तु तं सोऽवलम्ब्य निरगात् कृतस्मितः ॥ ९४ ।
पाण्ड्यराजदुहितुर्हि दक्षिण: प्रास्फुरत् समरकर्मणे भुजः ।
वीक्षिते तु वृषभध्वजे विभोरस्फुरत् स्वयमदक्षिणो भुजः ॥ ९५ ॥
आदिमं रसमिवात्तविग्रहं त्यक्तरौक्ष्यमिव तेजसां निधिम् ।
सा ददर्श शरदिन्दुसुन्दरं पुङ्गवे पुरहरं सनन्दिनम् ॥ ९६ ॥
स्रंसते स्म सशरं धनुः करात् तत्वरे तमुपगूहितुं मनः ।
उन्ममज्ज पुलकोऽभितस्तदा निर्ममज्ज हृदयेऽधिकः कुचः ॥ ९७ ॥
यं प्रहर्तुमवलम्बितं धनुस्तं निरीक्ष्य समरे तदुज्झितम् ।
तत्कटाक्षशरणः समाददे साभिमान इव मीनकेतनः ॥ ९८॥
तद्विलोकविवशीकृते हरे बाणपातचकिते च नन्दिनि ।
रन्ध्रमेतदुपलभ्य दर्पकः स्वां रुषं सफलयाम्बभूव सः ॥ ९९ ॥
युध्यते कथमियं कुमारिका युध्यते कथमसौ हरस्त्विति ।
द्रष्टुमिच्छति जगत्रये स्मरस्तावुभौ शरगणैरिबाकिरत् ॥ १०० ॥
यां विदन्ननपराध्यमाशुगं प्रागजीयत कृतश्रमः स्मरः ।
अद्य लब्धमनया महद्यशः काल एव विजयस्य कारणम् ॥ १०१ ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>l2xbjzrxx9elawi1s76bzkorsyyl9fl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८३</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125302</id>
    <revision>
      <id>340834</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:45:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3166" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;दशमः सर्गः ।
तस्तम्भिरे च मुमुहुश्च चकम्पिरे च
यत् त्रासिता युधि तया प्रमथाः समस्ताः ।
सद्यो दशा परिणता ननु सैवें तम्यां
कस्यापि जीर्यति न शैवजनापचारः ॥ १०२ ॥
मारस्य चार इव वीक्ष्य हरं पुरस्ता-
दन्तर्यदा प्रविशति स्म कुचस्तृतीयः ।
सम्बोधितः सुमतिना सविधं तदैव
तस्या जगाम तरुणस्तरुणेन्दुमौलिः ॥ १०३ ॥
ददृशे किल पुष्पवर्षमेकं प्रकटं मूर्ध्नि तयोस्तदा प्रवृत्तम् ।
हृदयस्थपरस्परा *धिगम्यं ववृते चान्तरमाङ्गजं तदन्यत् ॥ १०४ ॥
उन्नमय्य मुखमानतमस्याः पाणिनेदमवदत् प्रमथेशः ।
पश्य देवि! किमपत्रपसे त्वं यत् त्वया युधि वयं विजिताः स्मः ॥ १०५ ।।
घटितमखिलं ज्ञातो भावो न किञ्चन शेषितं
तदपि भवतीं वाचा याचामि काञ्चनमालिकाम् ।
इति निगदति स्मेरे शम्भौ रसोत्तरमुत्तरं
चतुरमवदत् सद्यो बाला तथा क्रियतामिति ॥ १०६ ॥
चातुर्य तदवेत्य वाक्यसरणौ चन्द्रार्धचूडामणि-
बोले ! तत् क्रियते तथैव भवती सद्यः परावर्त्तताम् ।
आसन्ने विधुवार एव मधुरामेतास्मि सज्जीभवे-
त्याभाष्य स्मितमन्थरं स्वयमसावन्तर्दधे तामपि ॥ १०७॥
७५
सद्यः करग्रहफला तव जैत्रयात्रेत्युक्तं न विस्मर वचः कलशीभुवेति ।
सा बोधिता सुमतिना सविलज्जमन्तः स्मित्वा तदैव मधुराभिमुखी प्रतस्थे |
इति महाकविश्रीनीलकण्ठीक्षित
शिवलीलार्णवे दशमः सर्ग |
१. अन्तर्दधे तिरोहितः अन्तर्हृदये धृतवांश्च.
* 'भिगम्यम्' इति खपुस्तके पाठः
*.जित्रासिवा इति पाठावरम&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>rt9ebubm3mjtqhfbkowg0wvqs5snwud</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340835</id>
      <parentid>340834</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T10:48:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3196" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;दशमः सर्गः ।
तस्तम्भिरे च मुमुहुश्च चकम्पिरे च
यत् त्रासिता युधि तया प्रमथाः समस्ताः ।
सद्यो दशा परिणता ननु सैवें तस्यां
कस्यापि जीर्यति न शैवजनापचारः ॥ १०२ ॥
मारस्य चार इव वीक्ष्य हरं पुरस्ता-
दन्तर्यदा प्रविशति स्म कुचस्तृतीयः ।
सम्बोधितः सुमतिना सविधं तदैव
तस्या जगाम तरुणस्तरुणेन्दुमौलिः ॥ १०३ ॥
ददृशे किल पुष्पवर्षमेकं प्रकटं मूर्ध्नि तयोस्तदा प्रवृत्तम् ।
हृदयस्थपरस्परा *धिगम्यं ववृते चान्तरमाङ्गजं तदन्यत् ॥ १०४ ॥
उन्नमय्य मुखमानतमस्याः पाणिनेदमवदत् प्रमथेशः ।
पश्य देवि! किमपत्रपसे त्वं यत् त्वया युधि वयं विजिताः स्मः ॥ १०५ ।।
घटितमखिलं ज्ञातो भावो न किञ्चन शेषितं
तदपि भवतीं वाचा याचामि काञ्चनमालिकाम् ।
इति निगदति स्मेरे शम्भौ रसोत्तरमुत्तरं
चतुरमवदत् सद्यो बाला तथा क्रियतामिति ॥ १०६ ॥
चातुर्य तदवेत्य वाक्यसरणौ चन्द्रार्धचूडामणि-
र्बाले ! तत् क्रियते तथैव भवती सद्यः परावर्त्तताम् ।
आसन्ने विधुवार एव मधुरामेतास्मि सज्जीभवे-
त्याभाष्य स्मितमन्थरं स्वयमसावन्तर्दधे तामपि ॥ १०७॥
७५
सद्यः करग्रहफला तव जैत्रयात्रेत्युक्तं न विस्मर वचः कलशीभुवेति ।
सा बोधिता सुमतिना सविलज्जमन्तः स्मित्वा तदैव मधुराभिमुखी प्रतस्थे |
इति महाकविश्रीनीलकण्ठदीक्षितप्रणीतं
शिवलीलार्णवे दशमः सर्ग |
१. अन्तर्दधे तिरोहितः अन्तर्हृदये धृतवांश्च.
* 'भिगम्यम्' इति खपुस्तके पाठः
*.जित्रासिवा इति पाठावरम&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>kmrgii21ona09m2h0t94l6iufn8e5kb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८४</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125303</id>
    <revision>
      <id>340836</id>
      <timestamp>2022-07-20T10:52:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4125" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;७३
महेद्रवमयुरा प्रवेश
अथैकादशः सर्गः ।
अथोत्थितां तामनुगृह्णती चमूं सुखप्रसुप्तप्रतिबोधितामिव ।
विहाय सा भूमिपथं सखीवृता विहायसा प्रास्थित पुष्पकाश्रिता ॥ १ ॥
ददर्श वल्मीकवदुन्नतान् गिरीन् महान्त्यरण्यान्यपि शाङ्खलानिव ।
सुरापगाद्याः सरितोऽपि तन्तुबद् विदूरभावादवनौ नृपात्मजा ॥ २ ॥
पुरोपशल्योपवनेऽवतीर्य सा शुभे मुहूर्ते सुमतिप्रवेदिते ।
विवेश राज्ञो भवनं परिष्कृतं गजेन दुग्धार्णवजन्मना शनैः ॥ ३ ॥
प्रविश्य गेहं सदसि क्षणं स्थिता विसृज्य पौराननुयायिनोऽपि च ।
सखीसमेता सुमतौ पुरस्सरे जगाम मातुः सदनं तटातका ॥ ४ ॥
अभिद्रवन्तीं द्रुतमासनान्निजात् प्रमोदबाष्पस्थगितेक्षणामियम् ।
ननाम नाम स्वमुदीर्य पादयोर्विकीर्णपुष्पा विनयेन मातरम् ॥ ५ ॥
सुतां विनम्रां परिरभ्य निर्भरं शिरस्युपाघ्राय चुचुम्ब चानने ।
पुनश्च माता परिषस्वजे चिरं पुनश्च जघ्रौ सुचिरं शिरस्पदे ॥ ६ ॥
नियन्त्रितानन्दतरङ्गसम्प्लवां निरुद्धहर्षाश्रुलवां कथञ्चन ।
समेत्य सख्यः सुमतिश्च पादयोर्मुहुः प्रणेमुर्महिषीं महीपतेः ॥ ७॥
इयं नदीभर्त्तुरियं सुधान्धसामियं नृपाणामुपदेति मन्त्रिणा ।
निवेद्यमानेऽपि सुतामुखार्पितां न दृष्टिमावर्त्तयितुं शशाक सा ॥ ८ ॥
इयान् जयस्ते सुमतेः प्रभावतः सखीभिराभिः सुखमस्मि पोषिता ।
इमान् समालोकय देवि ! तावदित्यबोधयन्मातरमम्बिका स्वयम् ॥ ९ ॥
तथेति सा मन्त्रिनिवेदितां पृथग् ददर्श दिव्यामुपदां च पार्थिवीम् ।
सुरद्रुमान् स्वर्गगवीं च पूजितान् प्रणम्य जग्राह नृपालभामिनी ॥ १० ॥
वरः सुराणां जगतां च यो वरो वरः स एव स्वयमम्बयार्जितः ।
किमेभिरद्येत्यवदन्महत्प्रियं समेत्य सख्यः सुमतिश्च तां प्रति ॥ ११ ॥
किमेतदित्यप्रतिपत्तिमन्थरां विशिष्य देवीं सुमतिर्विबोधयन् ।
स संविधित्सुः सकलं तदाज्ञया बहिः प्रतस्थे बहुधा तयादृतः ॥ १२ ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jq7uvjvhuzhfhiotag8wwmy9jdm1nf9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८५</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125304</id>
    <revision>
      <id>340839</id>
      <timestamp>2022-07-20T11:23:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4415" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;एकादशः सर्गः ।
327
उपस्थितेशानविवाहमङ्गलामुदीक्ष्य पुत्रीं मुमुदे न सा तथा ।
य्रथा व्यषीदत् तनयोत्सवप्रियं पतिं स्मरन्ती मलयध्वजं नृपम् ॥ १३ ॥
परीत्य हेमाम्बररत्नभूषणैः प्रवर्त्तितारात्रिकमङ्गला स्वयम् ।
चकार रक्षां जननी तनूभुवः सितेन फाले भसितेन शूलिनः ॥ १४ ॥
अथोपकार्या विविधाः सुधान्धसां धराभुजां तत्र तपस्विनामपि ।
समस्तवस्तूपचिताः समन्ततश्चकार सज्जाः सुमतिः क्षणादिव ॥ १५ ॥
सुगन्धिगन्धद्रवलिप्तभित्तिकं सुवर्णरम्भाघटितं गृहे गृहे ।
नियन्त्रितच्छत्रमुदञ्चितध्वजं पुरं स्वतः पौरजनैरलंकृतम् ॥ १६ ॥
विनिर्गतः सुन्दरनाथलिङ्गतो महेश्वरो मानुषमास्थितो वपुः ।
पुरोपशल्येऽवततार संवृतो गणैः सुरैर्मातृगणैश्च सर्वतः ॥ १७ ॥
स पाण्ड्यदेवीप्रहितेन मन्त्रिणा निवेदितासन्नमुहूर्त्तमङ्गलः ।
प्रभुर्विवाहोचितवेषसुन्दरः प्रवेष्टुकामो मधुरां विनिर्ययौ ॥ १८ ॥
किरीटकोटीघटितोऽस्य पाटलो मणिर्बभौ वासुकिनोपदीकृतः ।
निकृत्य बालं विधुमुच्चकैस्ततः परिस्फुरन् बाल इव त्विषां पतिः ॥ १९ ॥
विजित्य मारं जगदेकधन्विनं यदाप कीर्ति महतीं महेशितुः ।
तदक्षि तस्मिन्नधुना विजृम्भिते ममज्ज मन्दाक्षवशादिव स्वयम् ॥ २० ॥
प्रसक्तमङ्कं विमले कथञ्चन प्रमार्ष्टमीष्टे न शिवोऽपि सर्वथा ।
मृगेण हीनोऽप्यलिकेऽस्य यत् क्वचित् बभौ मुखेन्दुर्मृगनाभिलाञ्छितः ॥२१॥
कपोलसौन्दर्यममुष्य पश्यतः कटाक्षरेखाः पतिता जनस्य याः ।
नवोद्गतश्मश्रुनिभादिहैव ता निषेदुरत्यादरकीलिता इव ॥ २२ ॥
विशुद्धमुक्ताफलकुण्डलाङ्कितं विकीर्णमन्दस्मितसुन्दराधरम् ।
विशालनेत्रं वदनं निरीक्षितुं तदस्य सैवार्हति मीनले
विशुद्धहेमत्विषि विश्वमङ्गले वपुष्यमुष्याद्भुतकुङ्कुमाकिते ।
अलक्षि सूक्ष्मो विशदश्च कञ्चुकोऽवतंसितेन्दोरिव चन्द्रिकाङ्कुरः ॥ २४ ॥
मुहूर्त्तपर्यन्तबिलम्बनाक्षमाविजृम्भमाणस्मरसज्वरार्जितः ।
विनीलिमेव व्यरुचद् भुजान्तरे तनुस्तदीये मृगनाभिचर्चिका ॥ २५ ॥
॥ २३ ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ap1t7d67hqczktzypu9y3mll3gu1xi0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340840</id>
      <parentid>340839</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T11:26:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4415" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;एकादशः सर्गः ।
327
उपस्थितेशानविवाहमङ्गलामुदीक्ष्य पुत्रीं मुमुदे न सा तथा ।
यथा व्यषीदत् तनयोत्सवप्रियं पतिं स्मरन्ती मलयध्वजं नृपम् ॥ १३ ॥
परीत्य हेमाम्बररत्नभूषणैः प्रवर्त्तितारात्रिकमङ्गला स्वयम् ।
चकार रक्षां जननी तनूभुवः सितेन फाले भसितेन शूलिनः ॥ १४ ॥
अथोपकार्या विविधाः सुधान्धसां धराभुजां तत्र तपस्विनामपि ।
समस्तवस्तूपचिताः समन्ततश्चकार सज्जाः सुमतिः क्षणादिव ॥ १५ ॥
सुगन्धिगन्धद्रवलिप्तभित्तिकं सुवर्णरम्भाघटितं गृहे गृहे ।
नियन्त्रितच्छत्रमुदञ्चितध्वजं पुरं स्वतः पौरजनैरलंकृतम् ॥ १६ ॥
विनिर्गतः सुन्दरनाथलिङ्गतो महेश्वरो मानुषमास्थितो वपुः ।
पुरोपशल्येऽवततार संवृतो गणैः सुरैर्मातृगणैश्च सर्वतः ॥ १७ ॥
स पाण्ड्यदेवीप्रहितेन मन्त्रिणा निवेदितासन्नमुहूर्त्तमङ्गलः ।
प्रभुर्विवाहोचितवेषसुन्दरः प्रवेष्टुकामो मधुरां विनिर्ययौ ॥ १८ ॥
किरीटकोटीघटितोऽस्य पाटलो मणिर्बभौ वासुकिनोपदीकृतः ।
निकृत्य बालं विधुमुच्चकैस्ततः परिस्फुरन् बाल इव त्विषां पतिः ॥ १९ ॥
विजित्य मारं जगदेकधन्विनं यदाप कीर्ति महतीं महेशितुः ।
तदक्षि तस्मिन्नधुना विजृम्भिते ममज्ज मन्दाक्षवशादिव स्वयम् ॥ २० ॥
प्रसक्तमङ्कं विमले कथञ्चन प्रमार्ष्टमीष्टे न शिवोऽपि सर्वथा ।
मृगेण हीनोऽप्यलिकेऽस्य यत् क्वचित् बभौ मुखेन्दुर्मृगनाभिलाञ्छितः ॥२१॥
कपोलसौन्दर्यममुष्य पश्यतः कटाक्षरेखाः पतिता जनस्य याः ।
नवोद्गतश्मश्रुनिभादिहैव ता निषेदुरत्यादरकीलिता इव ॥ २२ ॥
विशुद्धमुक्ताफलकुण्डलाङ्कितं विकीर्णमन्दस्मितसुन्दराधरम् ।
विशालनेत्रं वदनं निरीक्षितुं तदस्य सैवार्हति मीनले
विशुद्धहेमत्विषि विश्वमङ्गले वपुष्यमुष्याद्भुतकुङ्कुमाङ्किते ।
अलक्षि सूक्ष्मो विशदश्च कञ्चुकोऽवतंसितेन्दोरिव चन्द्रिकाङ्कुरः ॥ २४ ॥
मुहूर्त्तपर्यन्तबिलम्बनाक्षमाविजृम्भमाणस्मरसज्वरार्जितः ।
विनीलिमेव व्यरुचद् भुजान्तरे तनुस्तदीये मृगनाभिचर्चिका ॥ २५ ॥
॥ २३ ॥&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fgr5cpvlbq4smpyxqkdbbiq6x1j8z5x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८६</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125305</id>
    <revision>
      <id>340841</id>
      <timestamp>2022-07-20T11:27:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4448" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;शिवलीलार्णवे
पृथग्विधाभिर्मणिहारयष्टिभिः परिष्कृतं तद्वपुरैन्दुशेखरम् ।
अलक्ष्यताखण्डलचापमण्डितः
पयोधरः सान्ध्यरुचेव पाटलः ॥ २६ ॥ .
न मेने मृदुलोऽपि तद्भुजः ।
मणीमयैरङ्गदकङ्कणादिभिर्भरं
महीधराणां मह्तां फणाभृतां विरोपणासादितलाघवोत्सवः ॥ २७ ॥
दिगम्बरः काञ्चनमम्बरं हरः कथं बभारेति न विस्मयाय नः ।
तनुत्विषा तस्य दिशो दशापि यत् प्रतप्तकार्त्तस्वरभास्वरीकृताः ॥ २८ ॥
किमस्य मञ्जीरपदे कृतालयाः परीत्य मुक्ताश्चरणं सिषेविरे ।
महोत्सवं द्रष्टुमिमं महेश ! नः सकृत् पुनः संसरणं भवत्विति ॥ २९ ॥
वपुश्चिदानन्दमयं यदद्भुतं तदावृतं तावदविद्ययाद्यया ।
इदं ततस्सुन्दरमित्थमावृतं मणित्विषेति व्यषदन्महर्षयः ॥ ३० ॥
विभूषितस्यास्य पुरः पुरन्दरो विशालमेकं मुकुरं समाददे ।
नै तत्समश्चेति गिरं पुरातनीमपाकरिष्यन्निव बिम्बलम्भनात् ॥ ३१ ॥
स नन्दिना सङ्घटितं पदाब्जयोः पुनन् पुरारिर्मणिपादुकायुगम् ।
करौ कृतार्थौ कमलाक्षवेधसोः सलीलमालम्ब्य शनैर्बहिर्ययौ ॥ ३२ ॥
मदालसाभिक्रमणाक्षिमीलनैः करार्पणाकुञ्चितकर्णचापलैः ।
गजाननात् तत्क्षणशिक्षितैर्दृढं स पुङ्गवः कुञ्जरपुङ्गवोऽभवत् ॥ ३३ ॥
उदञ्चिताकुञ्चिततत्पुरः पदक्षणार्पिताङ्घ्रिः श्रवणावलम्बनः ।
सलीलमुन्नम्य स पूर्वपर्वतं पतिस्त्विषां बाल इवारुरोह तम् ॥ ३४ ॥
निगृह्यमाणौ करिणौ मुहुर्मुहुः पुनर्नयन्तौ सममाज्ञया विभोः ।
कृतानुलापौ विधिकेशवौ तदा प्रचेलतुस्तस्य तु पार्श्वयोर्द्वयोः ॥ ३५ ॥
क्वचिन्महाकालमुखान् गणेश्वरान् क्वचिच्च देवासुरसिद्धचारणान् ।
नियन्त्रयन् दूरत एव पार्श्वयोश्चचाल नन्दी पुरतः सवासवः ॥ ३६॥
स्मृतीतिहासैर्निगमास्तमेकतः शिवागमास्तन्त्रगणैस्ततोऽन्यतः ।
ववन्दिरे वन्दिदशामुपाश्रिता विमिश्रिता योगिभिरात्मदर्शिभिः ॥ ३७॥
पुरः पुरः पाण्ड्यनृपालवाहिनी ततोऽनु देवाः प्रमथास्ततोऽनु च ।
ततोऽनु भेरीजयकाहलादयस्ततोऽनु चेलुर्विविधा जयध्वजाः ॥ ३८ ॥
१. 'न तत्समश्चाभ्यधिकश्च लोके' इति.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>soq21fkb5m7ymyx9v88hpnzeu93ptoq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>340842</id>
      <parentid>340841</parentid>
      <timestamp>2022-07-20T11:30:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* शोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4445" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;शिवलीलार्णवे
पृथग्विधाभिर्मणिहारयष्टिभिः परिष्कृतं तद्वपुरैन्दुशेखरम् ।
अलक्ष्यताखण्डलचापमण्डितः
पयोधरः सान्ध्यरुचेव पाटलः ॥ २६ ॥ .
न मेने मृदुलोऽपि तद्भुजः ।
मणीमयैरङ्गदकङ्कणादिभिर्भरं
महीधराणां मह्तां फणाभृतां विरोपणासादितलाघवोत्सवः ॥ २७ ॥
दिगम्बरः काञ्चनमम्बरं हरः कथं बभारेति न विस्मयाय नः ।
तनुत्विषा तस्य दिशो दशापि यत् प्रतप्तकार्त्तस्वरभास्वरीकृताः ॥ २८ ॥
किमस्य मञ्जीरपदे कृतालयाः परीत्य मुक्ताश्चरणं सिषेविरे ।
महोत्सवं द्रष्टुमिमं महेश ! नः सकृत् पुनः संसरणं भवत्विति ॥ २९ ॥
वपुश्चिदानन्दमयं यदद्भुतं तदावृतं तावदविद्ययाद्यया ।
इदं ततस्सुन्दरमित्थमावृतं मणित्विषेति व्यषदन्महर्षयः ॥ ३० ॥
विभूषितस्यास्य पुरः पुरन्दरो विशालमेकं मुकुरं समाददे ।
न तत्समश्चेति गिरं पुरातनीमपाकरिष्यन्निव बिम्बलम्भनात् ॥ ३१ ॥
स नन्दिना सङ्घटितं पदाब्जयोः पुनन् पुरारिर्मणिपादुकायुगम् ।
करौ कृतार्थौ कमलाक्षवेधसोः सलीलमालम्ब्य शनैर्बहिर्ययौ ॥ ३२ ॥
मदालसाभिक्रमणाक्षिमीलनैः करार्पणाकुञ्चितकर्णचापलैः ।
गजाननात् तत्क्षणशिक्षितैर्दृढं स पुङ्गवः कुञ्जरपुङ्गवोऽभवत् ॥ ३३ ॥
उदञ्चिताकुञ्चिततत्पुरः पदक्षणार्पिताङ्घ्रिः श्रवणावलम्बनः ।
सलीलमुन्नम्य स पूर्वपर्वतं पतिस्त्विषां बाल इवारुरोह तम् ॥ ३४ ॥
निगृह्यमाणौ करिणौ मुहुर्मुहुः पुनर्नयन्तौ सममाज्ञया विभोः ।
कृतानुलापौ विधिकेशवौ तदा प्रचेलतुस्तस्य तु पार्श्वयोर्द्वयोः ॥ ३५ ॥
क्वचिन्महाकालमुखान् गणेश्वरान् क्वचिच्च देवासुरसिद्धचारणान् ।
नियन्त्रयन् दूरत एव पार्श्वयोश्चचाल नन्दी पुरतः सवासवः ॥ ३६॥
स्मृतीतिहासैर्निगमास्तमेकतः शिवागमास्तन्त्रगणैस्ततोऽन्यतः ।
ववन्दिरे वन्दिदशामुपाश्रिता विमिश्रिता योगिभिरात्मदर्शिभिः ॥ ३७॥
पुरः पुरः पाण्ड्यनृपालवाहिनी ततोऽनु देवाः प्रमथास्ततोऽनु च ।
ततोऽनु भेरीजयकाहलादयस्ततोऽनु चेलुर्विविधा जयध्वजाः ॥ ३८ ॥
१. 'न तत्समश्चाभ्यधिकश्च लोके' इति.&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>aae66m6azdxnstryfvpg3nk7cvmwrnx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>पृष्ठम्:शिवलीलार्णवः.djvu/८७</title>
    <ns>104</ns>
    <id>125306</id>
    <revision>
      <id>340843</id>
      <timestamp>2022-07-20T11:30:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Shardashah</username>
        <id>5308</id>
      </contributor>
      <comment>/* अशोधितम् */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4397" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;Shardashah&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;एकादशः सर्गः ।
शचीमुखैर्निर्जरकामिनीजनैः समावृते मातृगणैश्च सर्वतः ।
महार्हकर्णीरथमध्यगे रमावचोऽघिदेव्यौ तमनु प्रचेलतुः ॥ ३९ ॥
श्रियं नृपाणामवरोधसुभ्रुवो द्विजातिपत्न्यो दयितां हविर्भुजः ।
गिरं गृहिण्यो विदुषां च सादरं विशिष्य भक्त्यावनता ववन्दिरे ॥ ४० ॥
समुद्घृतं मूर्धनि तस्य पाण्डरं प्रकाशते स्मातपवारणं महत् ।
शिरस्स्थितं स्वं शिशुमस्य वीक्षितुं समागतः पूर्ण इव क्षपाकरः ॥ ४१ ॥
सितातपत्रान्तरसम्मितं विभोः शिरस्पदं वीक्षितुमुन्मना मनाक् ।
विधातृहंसः परितः पतन्निव व्यलोकि धूतं दिवि चामरद्वयम् ॥ ४२ ॥
अयं स राज्ञीपतिरेति पश्यतेत्यनुद्रवज्जानपदोक्तिभङ्गिभिः ।
कृताभ्यसूयेषु गणेषु सस्मितौ हरिर्विरिञ्चश्च तमन्वपश्यताम् ॥ ४३ ॥
पराक्रमं स्वं प्रकटीचिकीर्षता समादृतं शम्बरवैौरणा शिवे ।
बलं निजं मौलमिवाङ्गनाजनस्तमीक्षितुं सन्निपपात सर्वतः ॥ ४४ ॥
तमेकवक्रं द्विभुजं द्विनेत्रमप्यमानुषं भावमिवास्थितं त्विषा ।
निरीक्षमाणा निभृतैर्विलोचनैः परस्परामित्थमवादिषुः स्त्रियः ।। ४५ ।।
अहो मुखाम्भोजमहो युगं दृशोरहो भुजद्वन्द्वमहो भुजान्तरम् ।
अहो महत्कौशलमस्य वीक्षितेष्वहो विचित्रा मदवारणे स्थितिः ।। ४६ ॥
जिता त्वया यत् पृथिवी न तज्जितं जिताश्च यद्देवि ! सुरा न तज्जितम् ।
अनेन यूना यदनन्यनिर्जितं जितं वधूजन्म तदूर्जितं जितम् ॥ ४७ ॥
अमुं समालोक्य युगेन सा दृशोरमुं समाश्लिष्य भुजद्वयेन वा ।
कथं पुनर्निर्वृणुयात् तटातकाप्यपूर्णकामाः सकला वयं ततः ।। ४८ ।।
हृतं मनोऽनेन हृते विलोचने सहैव नीताः साख ! पञ्च नासवः ।
इदं वपुर्नः परमत्र पातितं गतत्रपो विध्यति नच्च मन्मथः ॥ ४९ ॥
त्वदीक्षणायोपगतास्त्वदाश्रिता हिनस्ति नस्त्वयपि पश्यति स्मरः ।
इतीरयामो वयमस्य सन्निधौ प्रभुः किलायं नगरस्य चास्य नः ॥ ५० ॥
मयाम्बुजाक्षः सविशेषमीक्षितो मयाद्य दृष्टः सविधे चतुर्मुखः ।
अमुं युवानं प्रथमं विलोकयन्त्यहं तु मुग्धा न कमप्यवोदषम् ॥ ५१ ॥
७९&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qegfzh92p8qbmc9w4ucfxwe9pzdczh9</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>