विकिस्रोतः sawikisource https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0%E0%A4%AE%E0%A5%8D MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter माध्यमम् विशेषः सम्भाषणम् सदस्यः सदस्यसम्भाषणम् विकिस्रोतः विकिस्रोतःसम्भाषणम् सञ्चिका सञ्चिकासम्भाषणम् मीडियाविकि मीडियाविकिसम्भाषणम् फलकम् फलकसम्भाषणम् साहाय्यम् साहाय्यसम्भाषणम् वर्गः वर्गसम्भाषणम् प्रवेशद्वारम् प्रवेशद्वारसम्भाषणम् लेखकः लेखकसम्भाषणम् पृष्ठम् पृष्ठसम्भाषणम् अनुक्रमणिका अनुक्रमणिकासम्भाषणम् श्रव्यम् श्रव्यसम्भाषणम् TimedText TimedText talk पटलम् पटलसम्भाषणम् गैजेट गैजेट वार्ता गैजेट परिभाषा गैजेट परिभाषा वार्ता 0 491 344521 304630 2022-08-19T01:05:16Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki {{header | title = [[ऋग्वेदः]] - [[ऋग्वेदः मण्डल ९|मण्डल ९]] | author = कश्यपोऽसितो देवलो वा। | translator = | section = सूक्तं ९.११ | previous = [[ऋग्वेद: सूक्तं ९.१०|सूक्तं ९.१०]] | next = [[ऋग्वेद: सूक्तं ९.१२|सूक्तं ९.१२]] | notes = दे. पवमानः सोमः। गायत्री। }} <poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%"> उपास्मै गायता नरः पवमानायेन्दवे । अभि देवाँ इयक्षते ॥१॥ अभि ते मधुना पयोऽथर्वाणो अशिश्रयुः । देवं देवाय देवयु ॥२॥ स नः पवस्व शं गवे शं जनाय शमर्वते । शं राजन्नोषधीभ्यः ॥३॥ बभ्रवे नु स्वतवसेऽरुणाय दिविस्पृशे । सोमाय गाथमर्चत ॥४॥ हस्तच्युतेभिरद्रिभिः सुतं सोमं पुनीतन । मधावा धावता मधु ॥५॥ नमसेदुप सीदत दध्नेदभि श्रीणीतन । इन्दुमिन्द्रे दधातन ॥६॥ अमित्रहा विचर्षणिः पवस्व सोम शं गवे । देवेभ्यो अनुकामकृत् ॥७॥ इन्द्राय सोम पातवे मदाय परि षिच्यसे । मनश्चिन्मनसस्पतिः ॥८॥ पवमान सुवीर्यं रयिं सोम रिरीहि नः । इन्दविन्द्रेण नो युजा ॥९॥ </span></poem> {{सायणभाष्यम्| ‘ उपास्मै ' इति नवर्चमेकादशं सूक्तम् । ऋष्याद्याः पूर्ववत् । उपास्मै इत्यनुक्रान्तम् । उक्तः सूक्तविनियोगः । अभिष्टवे घर्मदुघावत्सेऽपनीयमाने 'नमसेदुप' इत्येषा । सूत्रितं च-’ नमसेदुप सीदत संजानाना उप सीदन्नभिज्ञु' (आश्व. श्रौ. ४.७ ) इति ॥ उपा॑स्मै गायता नरः॒ पव॑माना॒येंद॑वे । अ॒भि दे॒वाँ इय॑क्षते ॥१ उप॑ । अ॒स्मै॒ । गा॒य॒त॒ । न॒रः॒ । पव॑मानाय । इन्द॑वे । अ॒भि । दे॒वान् । इय॑क्षते ॥१ उप । अस्मै । गायत । नरः । पवमानाय । इन्दवे । अभि । देवान् । इयक्षते ॥१ हे “नरः नेतार ऋत्विजः यज्ञस्य "देवान् इन्द्रादीन् “अभि “[http://puranastudy.byethost14.com/pur_index24/yaksha.htm इयक्षते] आभिमुख्येन यष्टुमिच्छते “पवमानाय क्षरते “अस्मै अभिषूयमाणाय “इन्दवे सोमाय “[https://sa.wikisource.org/s/h7g उप] “गायत उपगानं कुरुत ॥ अ॒भि ते॒ मधु॑ना॒ पयोऽथ॑र्वाणो अशिश्रयुः । दे॒वं दे॒वाय॑ देव॒यु ॥२ अ॒भि । ते॒ । मधु॑ना । पयः॑ । अथ॑र्वाणः । अ॒शि॒श्र॒युः॒ । दे॒वम् । दे॒वाय॑ । दे॒व॒ऽयु ॥२ अभि । ते । मधुना । पयः । अथर्वाणः । अशिश्रयुः । देवम् । देवाय । देवऽयु ॥२ हे सोम “ते तव “देवं देवनशीलं “देवयु देवयुं देवकामं रसं “देवाय देवनशीलायेन्द्राय “मधुना “पयः गव्येन पयसा “अथर्वाणः ऋषयः “अभि "अशिश्रयुः अभ्यश्रीणन् । समस्कुर्वन्नित्यर्थः ॥ स नः॑ पवस्व॒ शं गवे॒ शं जना॑य॒ शमर्व॑ते । शं रा॑ज॒न्नोष॑धीभ्यः ॥३ सः । नः॒ । प॒व॒स्व॒ । शम् । गवे॑ । शम् । जना॑य । शम् । अर्व॑ते । शम् । रा॒ज॒न् । ओष॑धीभ्यः ॥३ सः । नः । पवस्व । शम् । गवे । शम् । जनाय । शम् । अर्वते । शम् । राजन् । ओषधीभ्यः ॥३ हे “राजन् दीप्यमान सोम “सः प्रसिद्धस्त्वं “नः अस्माकं “गवे “शं सुखं “पवस्व क्षर । “जनाय पुत्रादये च “शं पवस्व । “अर्वते अश्वाय च “शं पवस्व । “ओषधीभ्यः च “शं पवस्व ॥ ब॒भ्रवे॒ नु स्वत॑वसेऽरु॒णाय॑ दिवि॒स्पृशे॑ । सोमा॑य गा॒थम॑र्चत ॥४ ब॒भ्रवे॑ । नु । स्वऽत॑वसे । अ॒रु॒णाय॑ । दि॒वि॒ऽस्पृशे॑ । सोमा॑य । गा॒थम् । अ॒र्च॒त॒ ॥४ बभ्रवे । नु । स्वऽतवसे । अरुणाय । दिविऽस्पृशे । सोमाय । गाथम् । अर्चत ॥४ हे स्तोतारः “[http://puranastudy.000space.com/pur_index20/babhru.htm बभ्रवे] बभ्रुवर्णाय “स्वतवसे स्वबलाय “अरुणाय कदाचिदरुणवर्णाय “दिविस्पृशे दिवं स्पृशते “सोमाय “नु क्षिप्रं “गाथं स्तुतिरूपां वाचम् “अर्चत । उच्चारयतेत्यर्थः ॥ हस्त॑च्युतेभि॒रद्रि॑भिः सु॒तं सोमं॑ पुनीतन । मधा॒वा धा॑वता॒ मधु॑ ॥५ हस्त॑ऽच्युतेभिः । अद्रि॑ऽभिः । सु॒तम् । सोम॑म् । पु॒नी॒त॒न॒ । मधौ॑ । आ । धा॒व॒त॒ । मधु॑ ॥५ हस्तऽच्युतेभिः । अद्रिऽभिः । सुतम् । सोमम् । पुनीतन । मधौ । आ । धावत । मधु ॥५ हे ऋत्विजः "हस्तच्युतेभिः हस्तप्रच्युतैः "अद्रिभिः अभिषवग्रावभिः ”सुतम् अभिषुतं “सोमं “पुनीतन पवित्रे पावयत । अपि च “मधौ मदकरे सोमे “मधु गव्यं पयः “आ “धावत प्रक्षिपत ॥ ॥३६॥ नम॒सेदुप॑ सीदत द॒ध्नेद॒भि श्री॑णीतन । इंदु॒मिंद्रे॑ दधातन ॥६ नम॑सा । इत् । उप॑ । सी॒द॒त॒ । द॒ध्ना । इत् । अ॒भि । श्री॒णी॒त॒न॒ । इन्दु॑म् । इन्द्रे॑ । द॒धा॒त॒न॒ ॥६ नमसा । इत् । उप । सीदत । दध्ना । इत् । अभि । श्रीणीतन । इन्दुम् । इन्द्रे । दधातन ॥६ हे ऋत्विजः “नमसेत् नमस्कारेणैव “उप “सीदत सोममुपगच्छत । “दध्नेत् दध्नैव “अभि “श्रीणीतन अभिश्रीणीत च । “इन्द्रे “इन्दुं सोमं “दधातन धत्त च । अ॒मि॒त्र॒हा विच॑र्षणिः॒ पव॑स्व सोम॒ शं गवे॑ । दे॒वेभ्यो॑ अनुकाम॒कृत् ॥७ अ॒मि॒त्र॒ऽहा । विऽच॑र्षणिः । पव॑स्व । सो॒म॒ । शम् । गवे॑ । दे॒वेभ्यः॑ । अ॒नु॒का॒म॒ऽकृत् ॥७ अमित्रऽहा । विऽचर्षणिः । पवस्व । सोम । शम् । गवे । देवेभ्यः । अनुकामऽकृत् ॥७ हे सोम “अमित्रहा अमित्राणां हन्ता “विचर्षणिः विद्रष्टा “देवेभ्यः “अनुकामकृत् अभीष्टस्य कर्ता त्वं “गवे अस्माकं गवे “शं सुखं “पवस्व क्षर ।। इंद्रा॑य सोम॒ पात॑वे॒ मदा॑य॒ परि॑ षिच्यसे । म॒न॒श्चिन्मन॑स॒स्पतिः॑ ॥८ इन्द्रा॑य । सो॒म॒ । पात॑वे । मदा॑य । परि॑ । सि॒च्य॒से॒ । म॒नः॒ऽचित् । मन॑सः । पतिः॑ ॥८ इन्द्राय । सोम । पातवे । मदाय । परि । सिच्यसे । मनःऽचित् । मनसः । पतिः ॥८ हे "सोम "मनश्चित् मनसो “ज्ञाता “मनसस्पतिः ईश्वरस्त्वम् “इन्द्राय इन्द्रस्य “पातवे पानाय “मदाय च “परि “षिच्यसे परितः पात्रेषु सिच्यसे ।। पव॑मान सु॒वीर्यं॑ र॒यिं सो॑म रिरीहि नः । इंद॒विंद्रे॑ण नो यु॒जा ॥९ पव॑मान । सु॒ऽवीर्य॑म् । र॒यिम् । सो॒म॒ । रि॒री॒हि॒ । नः॒ । इन्दो॒ इति॑ । इन्द्रे॑ण । नः॒ । यु॒जा ॥९ पवमान । सुऽवीर्यम् । रयिम् । सोम । रिरीहि । नः । इन्दो इति । इन्द्रेण । नः । युजा ॥९ हे “इन्दो क्लिद्यमान “पवमान “सोम त्वं “सुवीर्यं शोभनवीर्योपेतं “रयिं धनं “नः अस्माकं संबन्धिना “इन्द्रेण “युजा सहायेन “नः अस्मभ्यं “रिरीहि देहि ॥ ॥ ३७ ॥ }} {{ऋग्वेदः मण्डल ९}} e81u3v9fvg6upd0vq2lsot953937x8v 0 814 344522 226473 2022-08-19T01:08:16Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki {{header | title = [[ऋग्वेदः]] - [[ऋग्वेदः मण्डल २|मण्डल २]] | author = गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः | translator = | section = सूक्तं २.३३ | previous = [[ऋग्वेद: सूक्तं २.३२|सूक्तं २.३२]] | next = [[ऋग्वेद: सूक्तं २.३४|सूक्तं २.३४]] | notes = दे. रुद्रः। त्रिष्टुप् }} <poem><span style="font-size: 14pt; line-height: 200%"> आ ते पितर्मरुतां सुम्नमेतु मा नः सूर्यस्य संदृशो युयोथाः । अभि नो वीरो अर्वति क्षमेत प्र जायेमहि रुद्र प्रजाभिः ॥१॥ त्वादत्तेभी रुद्र शंतमेभिः शतं हिमा अशीय भेषजेभिः । व्यस्मद्द्वेषो वितरं व्यंहो व्यमीवाश्चातयस्वा विषूचीः ॥२॥ श्रेष्ठो जातस्य रुद्र श्रियासि तवस्तमस्तवसां वज्रबाहो । पर्षि णः पारमंहसः स्वस्ति विश्वा अभीती रपसो युयोधि ॥३॥ मा त्वा रुद्र चुक्रुधामा नमोभिर्मा दुष्टुती वृषभ मा सहूती । उन्नो वीराँ अर्पय भेषजेभिर्भिषक्तमं त्वा भिषजां शृणोमि ॥४॥ हवीमभिर्हवते यो हविर्भिरव स्तोमेभी रुद्रं दिषीय । ऋदूदरः सुहवो मा नो अस्यै बभ्रुः सुशिप्रो रीरधन्मनायै ॥५॥ उन्मा ममन्द वृषभो मरुत्वान्त्वक्षीयसा वयसा नाधमानम् । घृणीव च्छायामरपा अशीया विवासेयं रुद्रस्य सुम्नम् ॥६॥ क्व स्य ते रुद्र मृळयाकुर्हस्तो यो अस्ति भेषजो जलाषः । अपभर्ता रपसो दैव्यस्याभी नु मा वृषभ चक्षमीथाः ॥७॥ प्र बभ्रवे वृषभाय श्वितीचे महो महीं सुष्टुतिमीरयामि । नमस्या कल्मलीकिनं नमोभिर्गृणीमसि त्वेषं रुद्रस्य नाम ॥८॥ स्थिरेभिरङ्गैः पुरुरूप उग्रो बभ्रुः शुक्रेभिः पिपिशे हिरण्यैः । ईशानादस्य भुवनस्य भूरेर्न वा उ योषद्रुद्रादसुर्यम् ॥९॥ अर्हन्बिभर्षि सायकानि धन्वार्हन्निष्कं यजतं विश्वरूपम् । अर्हन्निदं दयसे विश्वमभ्वं न वा ओजीयो रुद्र त्वदस्ति ॥१०॥ स्तुहि श्रुतं गर्तसदं युवानं मृगं न भीममुपहत्नुमुग्रम् । मृळा जरित्रे रुद्र स्तवानोऽन्यं ते अस्मन्नि वपन्तु सेनाः ॥११॥ कुमारश्चित्पितरं वन्दमानं प्रति नानाम रुद्रोपयन्तम् । भूरेर्दातारं सत्पतिं गृणीषे स्तुतस्त्वं भेषजा रास्यस्मे ॥१२॥ या वो भेषजा मरुतः शुचीनि या शंतमा वृषणो या मयोभु । यानि मनुरवृणीता पिता नस्ता शं च योश्च रुद्रस्य वश्मि ॥१३॥ परि णो हेती रुद्रस्य वृज्याः परि त्वेषस्य दुर्मतिर्मही गात् । अव स्थिरा मघवद्भ्यस्तनुष्व मीढ्वस्तोकाय तनयाय मृळ ॥१४॥ एवा बभ्रो वृषभ चेकितान यथा देव न हृणीषे न हंसि । हवनश्रुन्नो रुद्रेह बोधि बृहद्वदेम विदथे सुवीराः ॥१५॥ </span></poem> {{सायणभाष्यम्| चतुर्थेऽनुवाके एकादश सूक्तानि । तत्र ' आ ते पितः ' इति पञ्चदशर्चं प्रथमं सूक्तं गृत्समदस्यार्षं त्रैष्टुभं रौद्रम् । अनुक्रान्तं च-' आ ते पञ्चोना रौद्रम् ' इति । शूलगवादिरुद्रयज्ञेषु अनेन सूक्तेन प्रतीचीं दिगुपस्थेया । सूत्रितं च-' कद्रुद्रायेमा रुद्राया ते पितरिमा रुद्राय स्थिरधन्वन इति सर्वरुद्र- यज्ञेषु दिशामुपस्थानम् ' ( आश्व. गृ, ४. ८.२३) इति । रुद्रदेवत्ये पशौ ' आ ते पितः ' इति हविषोऽनुवाक्या । सूत्रितं च-' आ ते पितर्मरुतां सुम्नमेतु प्र बभ्रवे वृषभाय श्वितीच इति तिस्रः ' ( आश्व. श्रौ. ३.८) इति । अत्र शौनकः-' चतुर्दशीमुपोष्यैकां कृष्णस्य जुहुयाश्चरुम् । आतेसूक्तेन रौद्रेण प्रत्यृचं वाग्यतः शुचिः ।। पूर्वमाज्याहुतीर्हुत्वाथोपस्थाय च शंकरम् । हविःशेषेण वर्तेत एकान्तरमतन्द्रितः । पूर्णमासे जयेन्मृत्युं रोगैश्च परिमुच्यते ' ( ऋग्वि. १. १६८-१७०) इति ।। आ ते॑ पितर्मरुतां सु॒म्नमे॑तु॒ मा न॒ः सूर्य॑स्य सं॒दृशो॑ युयोथाः । अ॒भि नो॑ वी॒रो अर्व॑ति क्षमेत॒ प्र जा॑येमहि रुद्र प्र॒जाभिः॑ ॥१ आ । ते॒ । पि॒तः॒ । म॒रु॒ता॒म् । सु॒म्नम् । ए॒तु॒ । मा । नः॒ । सूर्य॑स्य । स॒म्ऽदृशः॑ । यु॒यो॒थाः॒ । अ॒भि । नः॒ । वी॒रः । अर्व॑ति । क्ष॒मे॒त॒ । प्र । जा॒ये॒म॒हि॒ । रु॒द्र॒ । प्र॒ऽजाभिः॑ ॥१ आ। ते । पितः । मरुतां । सुम्नं । एतु । मा। नः । सूर्यस्य । संऽदृशः । युयोथाः । अभि । नः । वीरः। अर्वति । क्षमेत। प्र। जायेमहि । रुद्रः प्रऽजाभिः ॥ १॥ हे मरुतां पितः मरुत्संज्ञानां देवानामुत्पादक रुद्र ॥ परमपि छंदसीति षष्ट्यंतस्य पूर्वामंत्रितांगवद्भावात्सर्वानुदात्तत्वं ॥ ते त्वदीयमस्मभ्यं दातव्यं सुम्नं सुखमैतु । आगच्छतु । रुद्रस्य च मरुतां पितृत्वमिदं पित्रे मरुतामाख्यायिकामुखेनावादिष्म । ऋग्वे°१.११४.६.। तथा त्वं नोऽस्मान् सूर्यस्य संदृशः संदर्शनान्मा युयोथाः । मा पृथक्कार्षीः ॥ यु मिश्रणामिश्रणयोः । लङि छांदसः शपः श्लुः । छंदस्युभयथेत्यार्धधातुकत्वेन ङित्त्वाभावाद्गुणः ॥ अर्वति शत्रौ । भ्रातृव्यो वा अर्वेति श्रुतेः । नोऽस्माकं वीरो वीर्यवान् पुत्रादिरभिक्षमेत । अभिभवतु । यद्वा वीरस्त्वं नोऽस्मानभिक्षमेथाः । अस्मान् कृतापराधानभिक्षमस्व । हे रुद्र प्रजाभिः पुत्रपौत्रादिभिः प्रजायेमहि। प्रभूताः स्याम ॥ त्वाद॑त्तेभी रुद्र॒ शंत॑मेभिः श॒तं हिमा॑ अशीय भेष॒जेभिः॑ । व्य१॒॑स्मद्द्वेषो॑ वित॒रं व्यंहो॒ व्यमी॑वाश्चातयस्वा॒ विषू॑चीः ॥२ त्वाऽद॑त्तेभिः । रु॒द्र॒ । शम्ऽत॑मेभिः । श॒तम् । हिमाः॑ । अ॒शी॒य॒ । भे॒ष॒जेभिः॑ । वि । अ॒स्मत् । द्वेषः॑ । वि॒ऽत॒रम् । वि । अंहः॑ । वि । अमी॑वाः । चा॒त॒य॒स्व॒ । विषू॑चीः ॥२ त्वाऽदत्तेभिः । रुद्र। शंऽतमेभिः । शतं । हिमाः । अशीय। भेषजेभिः । वि। अस्मत् । द्वेषः। विऽतरं।वि। अंहः।वि। अमीवाः।चातयस्व। विषूचीः ॥२॥ हे रुद्र त्वादत्तेभिस्त्वया दत्तैः शंतमेभिरतिशयेन सुखकरैर्भेषजेभिभैषजैरौषधैः शतं हिमाः शतं हेमंतान् शतं संवत्सरानशीय । व्याप्नुयां ॥ अश्नोतेर्लिङि छांदसो विकरणस्य लुक् । अपि च अस्मदस्मत्तो द्वेषो द्वेष्टॄन् विचातयस्व । विनाशय । तथांहः पापं वितरमत्यंतं विचातयस्व । अमीवा रोगान्विषूचीर्विषु नानांचंतीः कृत्स्नशरीरव्यापकान् रोगान्विचातयस्व । अस्मत्तः पृथक्कृत्य विनाशय ॥ श्रेष्ठो॑ जा॒तस्य॑ रुद्र श्रि॒यासि॑ त॒वस्त॑मस्त॒वसां॑ वज्रबाहो । पर्षि॑ णः पा॒रमंह॑सः स्व॒स्ति विश्वा॑ अ॒भी॑ती॒ रप॑सो युयोधि ॥३ श्रेष्ठः॑ । जा॒तस्य॑ । रु॒द्र॒ । श्रि॒या । अ॒सि॒ । त॒वःऽत॑मः । त॒वसा॑म् । व॒ज्र॒बा॒हो॒ इति॑ वज्रऽबाहो । पर्षि॑ । नः॒ । पा॒रम् । अंह॑सः । स्व॒स्ति । विश्वाः॑ । अ॒भिऽइ॑तीः । रप॑सः । यु॒यो॒धि॒ ॥३ श्रेष्ठः। जातस्य। रुद्र। श्रिया।असि। तवःऽतमः। तवसो।वज्रबाहो इति वज्रऽबाहो। पर्षि। नः । पारं। अंहसः। स्वस्ति । विश्वाः । अभिऽइतीः । रपसः। युयोधि ॥३॥ हे रुद्र जातस्योत्पन्नस्य सर्वस्य जगतो मध्ये श्रियैश्वर्येण श्रेष्ठः प्रशस्यतमोऽसि । भवसि । तथा हे वज्रबाहो आयुधहस्त रुद्र तवसां प्रवृद्धानां मध्ये तवस्तमोऽतिशयेन प्रवृद्धोऽसि । स त्वं नोऽस्मानंहसः पापस्य पारं तीरं स्वस्ति क्षेमेण पर्षि । पारय। तथा रपसः पापस्य विश्वाः सर्वा अभीतीरभिगमनानि युयोधि । पृथक्कुरु ॥ यौतेश्छांदसः शपः श्लुः । वा छंदसीत्यपित्वस्य विकल्पनात् ङित्त्वाभावेऽङितश्चेति हेर्धिः ॥ मा त्वा॑ रुद्र चुक्रुधामा॒ नमो॑भि॒र्मा दुष्टु॑ती वृषभ॒ मा सहू॑ती । उन्नो॑ वी॒राँ अ॑र्पय भेष॒जेभि॑र्भि॒षक्त॑मं त्वा भि॒षजां॑ शृणोमि ॥४ मा । त्वा॒ । रु॒द्र॒ । चु॒क्रु॒धा॒म॒ । नमः॑ऽभिः । मा । दुःऽस्तु॑ती । वृ॒ष॒भ॒ । मा । सऽहू॑ती । उत् । नः॒ । वी॒रान् । अ॒र्प॒य॒ । भे॒ष॒जेभिः॑ । भि॒षक्ऽत॑मम् । त्वा॒ । भि॒षजा॑म् । शृ॒णो॒मि॒ ॥४ मा। त्वा । रुद्र। चुक्रुधाम। नमःऽभिः । मा। दुःऽस्तुती। वृषभ। मा। सऽहूती। उत्।नः। वीरान्। अर्पय। भेषजेभिः। भिषक्तमं। त्वा। भिषजां । शृणोमि ॥४॥ हे रुद्र त्वा त्वां नमोभिरयथाक्रियमाणैर्नमस्कारैर्हविर्भिवा मा चुक्रुधाम् । मा क्रोधयाम । क्रुद्धं मा कार्ष्म ॥ क्रुध कोपे । अस्माण्यंताल्लुङि चङि रूपं ॥ हे वृषभ कामानां वर्षितर्दुष्टुती दुःस्तुत्याशोभनया स्तुत्या मा चुक्रुधामेत्येव । तथा सहूती सहूत्या विसदृशैरन्यैर्देवैः सहाह्वानेन मा क्रोधयाम । श्रेष्ठो हि स्वस्मान्न्यूनेन सहाह्वाने क्रुद्धो भवति । स त्वं नोऽस्माकं वीरान् पुत्रान्भेषजेभिस्त्वदीयैर्भेषजैरौषधैरुदर्पय । उत्कृष्टं संयोजय । हे रुद्र त्वा त्वां भिषजां चिकित्साभिज्ञानां मध्ये भिषक्तममतिशयेन भैषज्यस्य कर्तारं शृणोमि । प्रथमो दैव्यो भिषक् । वा० सं० १६.५.। इति च मंत्रांतरेऽप्युक्तं । हवी॑मभि॒र्हव॑ते॒ यो ह॒विर्भि॒रव॒ स्तोमे॑भी रु॒द्रं दि॑षीय । ऋ॒दू॒दरः॑ सु॒हवो॒ मा नो॑ अ॒स्यै ब॒भ्रुः सु॒शिप्रो॑ रीरधन्म॒नायै॑ ॥५ हवी॑मऽभिः । हव॑ते । यः । ह॒विःऽभिः॑ । अव॑ । स्तोमे॑भिः । रु॒द्रम् । दि॒षी॒य॒ । ऋ॒दू॒दरः॑ । सु॒ऽहवः॑ । मा । नः॒ । अ॒स्यै । ब॒भ्रुः । सु॒ऽशिप्रः॑ । री॒र॒ध॒त् । म॒नायै॑ ॥५ हवीमऽभिः । हवते । यः । हविःऽर्भिः । अव। स्तोमेभिः । रुद्रं। दिषीय । ऋदूदरः। सुऽहवः । मा। नः । अस्यै। बभ्रुः। सुऽशिप्रः। रीरधत् । मनायै ॥५॥ यो रुद्रो हविर्भिश्चरुपुरोडाशादिभिः सहितैर्हवीमभिराह्वानैः स्तुतिलक्षणैर्हवते । आहूयते स्तूयते ॥ व्यत्ययेन कर्मणि कर्तप्रत्ययः । बहुलं छंदसीति हूयतेः संप्रसारणं ॥ तं रुद्रं स्तोमेभिः स्तोत्रैरवदिषीय । अवखंडयामि । पृथक्करोमि । अपगतक्रोधं करोमीति यावत् । दो अवखंडने । व्यत्ययेनात्मनेपदं । बहुलं छंदसीतीत्वं ॥ ऋदूदरः । ऋदूदरो मृदूदर इति यास्कः । नि°६.४.। सुहवः शोभनाह्वानो बभ्रुर्भर्ता सर्वस्य बभ्रुवर्णो वा । सुशिप्रः । शिप्रे हनू नासिके वा । शोभनशिप्रः । एवंगुणविशिष्टः स रुद्रोऽस्यै मनायै । हन्मीति मन्यमाना बुद्धिर्मना । तस्यै नोऽस्मान्मा रीरधत् । मा वशं नैषीत् । रध हिसासंराद्ध्योः । अस्माण्ण्यंतालुङि चङि रूपं । रध्यतिर्वशगमन इति यास्कः ॥ ॥१६॥ उन्मा॑ ममन्द वृष॒भो म॒रुत्वा॒न्त्वक्षी॑यसा॒ वय॑सा॒ नाध॑मानम् । घृणी॑व च्छा॒याम॑र॒पा अ॑शी॒या वि॑वासेयं रु॒द्रस्य॑ सु॒म्नम् ॥६ उत् । मा॒ । म॒म॒न्द॒ । वृ॒ष॒भः । म॒रुत्वा॑न् । त्वक्षी॑यसा । वय॑सा । नाध॑मानम् । घृणि॑ऽइव । छा॒याम् । अ॒र॒पाः । अ॒शी॒य॒ । आ । वि॒वा॒से॒य॒म् । रु॒द्रस्य॑ । सु॒म्नम् ॥६ उत्। मा। ममंद । वृषभः । मरुत्वान् । त्वक्षीयसा। वयसा। नाधमानं । घृणिऽइव । छायां । अरपाः । अशीय । आ। विवासेयं । रुद्रस्य । सुम्नं ॥६॥ वृषभः कामानां वर्षिता मरुत्वान् मरुद्भिः पुत्रैर्युक्तो रुद्रो नाधमानं याचमानं मा मां त्वक्षीयसा दीप्तेन वयसान्नेनोन्ममंद । उत्कर्षेण तर्पयतु । अपि चाहं घृणीव छायां यथा सूर्यकिरणसंतप्तश्छायां प्रविशति एवं रुद्रस्य सुम्नं सुखमरपा अपापः सन् अशीय । व्याप्नुयां । तदर्थं तं रुद्रमाविवासेयं । परिचरेयं । विवासतिः परिचरणकर्मा । क्व१॒॑ स्य ते॑ रुद्र मृळ॒याकु॒र्हस्तो॒ यो अस्ति॑ भेष॒जो जला॑षः । अ॒प॒भ॒र्ता रप॑सो॒ दैव्य॑स्या॒भी नु मा॑ वृषभ चक्षमीथाः ॥७ क्व॑ । स्यः । ते॒ । रु॒द्र॒ । मृ॒ळ॒याकुः॑ । हस्तः॑ । यः । अस्ति॑ । भे॒ष॒जः । जला॑षः । अ॒प॒ऽभ॒र्ता । रप॑सः । दैव्य॑स्य । अ॒भि । नु । मा॒ । वृ॒ष॒भ॒ । च॒क्ष॒मी॒थाः॒ ॥७ क्व। स्यः । ते । रुद्र । मृळयाकुः । हस्तः । यः । अस्ति । भेषजः। जलाषः । अपऽभर्ता । रपसः । दैव्यस्य । अभि । नु । मा । वृषभ । चक्षमीथाः ॥७॥ हे रुद्र ते तव मृळयाकुः सुखयिता स्यः स हस्तः क्व कुत्र वर्तते । यो हस्तो भेषजो भैषज्यकृत् जलाषः सर्वेषां सुखकरोऽस्ति । भवति । स हस्तो विद्यत एव । तेन हस्तेन मां रक्षेति भावः । अपि च हे वृषभ कामानां वर्षितः दैव्यस्य देवकृतस्य रपसः पापस्यापभर्तापहर्ता विनाशयिता भूत्वा कृतापराधं मां नु क्षिप्रमभिचक्षमीथाः । अभिक्षमस्व ॥ क्षमूष् सहने । लङि छांदसः शपः श्लुः । बहुलं छंदसीतीडागमः ॥ रुद्रदेवत्ये पशौ वपापुरोडाशहविषां क्रमेण प्र बभ्रव इत्याद्यास्तिस्रो याज्याः । प्र बभ्रवे वृषभाय श्वितीच इति तिस्र आ पश्चातान्नासत्या पुरस्तात् । आ° ३. ८.। इति ॥ प्र ब॒भ्रवे॑ वृष॒भाय॑ श्विती॒चे म॒हो म॒हीं सु॑ष्टु॒तिमी॑रयामि । न॒म॒स्या क॑ल्मली॒किनं॒ नमो॑भिर्गृणी॒मसि॑ त्वे॒षं रु॒द्रस्य॒ नाम॑ ॥८ प्र । ब॒भ्रवे॑ । वृ॒ष॒भाय॑ । श्वि॒ती॒चे । म॒हः । म॒हीम् । सु॒ऽस्तु॒तिम् । ई॒र॒या॒मि॒ । न॒म॒स्य । क॒ल्म॒ली॒किन॑म् । नमः॑ऽभिः । गृ॒णी॒मसि॑ । त्वे॒षम् । रु॒द्रस्य॑ । नाम॑ ॥८ प्र। बभ्रवे । वृषभाय । श्वितीचे । महः। महीं। सुऽस्तुतिं । ईरयामि । नमस्य। कल्मलीकिनं । नमःऽभिः। गृणीमसि । त्वेषं । रुद्रस्यं । नाम ॥ ८॥ [http://puranastudy.000space.com/pur_index20/babhru.htm बभ्रवे] विश्वस्य भर्त्रे बभुवर्णाय वा वृषभाय कामानां वर्षित्रे तद्वत्प्रसह्यकारिणे वा श्वितीचे श्वैत्यमंचते ॥ श्विता वर्णे । औणादिक इन्प्रत्ययः । श्वितिमंचतीत्यंचतेर्ऋत्विगित्यादिना क्विन् । चतुर्थ्येकवचनेऽच इत्यकारलोपे चाविति दीर्घत्वं । उदात्तनिवृत्तिस्वरेण विभक्तेरुदात्तत्वं ॥ एवंगुणविशिष्टाय रुद्राय महो महीं महतोऽपि महतीं सुष्टुतिं शोभनस्तुतिं प्रेरयामि । प्रकर्षेणोच्चारयामि । हे स्तोतः कल्मलीकिनं । ज्वलतो नामधेयमेतत् । नैघं० १.१७.। ज्वलंतं । कलयत्यपगमयति मलमिति कल्मलीकं तेजः । तद्वंतं रुद्रं नमोभिर्नमस्करैर्हविर्भिर्वा नमस्य । पूजय । वयं च रुद्रस्य महादेवस्य त्वेषं दीप्तं नाम गृणीमसि । गृणीमः संकीर्तयामः ॥ गॄ शब्दे । क्रैयादिकः । इदंतो मसिः । प्वादीनां ह्रस्वः ॥ स्थि॒रेभि॒रङ्गैः॑ पुरु॒रूप॑ उ॒ग्रो ब॒भ्रुः शु॒क्रेभिः॑ पिपिशे॒ हिर॑ण्यैः । ईशा॑नाद॒स्य भुव॑नस्य॒ भूरे॒र्न वा उ॑ योषद्रु॒द्राद॑सु॒र्य॑म् ॥९ स्थि॒रेभिः॑ । अङ्गैः॑ । पु॒रु॒ऽरूपः॑ । उ॒ग्रः । ब॒भ्रुः । शु॒क्रेभिः॑ । पि॒पि॒शे॒ । हिर॑ण्यैः । ईशा॑नात् । अ॒स्य । भुव॑नस्य । भूरेः॑ । न । वै । ऊं॒ इति॑ । यो॒ष॒त् । रु॒द्रात् । अ॒सु॒र्य॑म् ॥९ स्थिरेभिः। अंगैः । पुरुऽरूपः । उग्रः । बभ्रुः। शुक्रेभिः । पिपिशे । हिरण्यैः । ईशानात् । अस्य। भुवनस्य। भूरेः। न। वै । ऊं इति । योषत् । रुद्रात् । असुर्यं ॥९॥ स्थिरेभिः स्थिरैर्दृढैरंगैरवयवैर्युक्तः पुरुरूपोऽष्टमूर्त्यात्मकैर्बहुभी रूपैरुपेत उग्र उद्गूर्णस्तेजस्वी बभ्रुर्भर्ता बभ्रुवर्णो वा रुद्रः शुक्रेभिर्दीप्तैर्हिरण्यैर्हिरण्मयैर्हितरमणीयैर्वालंकारैः पिपिशे । दीप्यते ॥ पिश अवयवे । कर्मणि लिट् ॥ ईशानादीश्वरादस्य भुवनस्य भूतजातस्य भूरेर्भर्तुः रुद्रादसुर्यं ॥ असु क्षेपणे । असेरुरन् । असुरः क्षेप्ता । तत्र साधुः ॥ असुर्यं बलं न वा उ योषत् । नैव पृथग्भवति ॥ यौतेर्लेट्यडागमः । सिब्बहुलं लेटीति सिप् ॥ अर्ह॑न्बिभर्षि॒ साय॑कानि॒ धन्वार्ह॑न्नि॒ष्कं य॑ज॒तं वि॒श्वरू॑पम् । अर्ह॑न्नि॒दं द॑यसे॒ विश्व॒मभ्वं॒ न वा ओजी॑यो रुद्र॒ त्वद॑स्ति ॥१० अर्ह॑न् । बि॒भ॒र्षि॒ । साय॑कानि । धन्व॑ । अर्ह॑न् । नि॒ष्कम् । य॒ज॒तम् । वि॒श्वऽरू॑पम् । अर्ह॑न् । इ॒दम् । द॒य॒से॒ । विश्व॑म् । अभ्व॑म् । न । वै । ओजी॑यः । रु॒द्र॒ । त्वत् । अ॒स्ति॒ ॥१० अर्हन। बिभर्षि। सायकानि । धन्व । अर्हन् । निष्कं । यजतं । विश्वऽरूपं । अर्हन् । इदं । दयसे । विश्वं । अभ्यै । न। वै। ओजीयः। रुद्र। त्वत् । अस्ति ॥१०॥ हे रुद्र त्वमर्हन् अह योग्य एव सन् सायकानि शरान् धन्व धनुश्च बिभर्षि । धारयसि । तथार्हन्नेव यजत यजनीयं पूजनीयं विश्वरूपं बहुविधरूपयुक्तं निष्कं हारं बिभर्षि । तथार्हन्नेवेदं विश्वं सर्वमभ्वं । महन्नामैतत् । अतिविस्तृतं जगद्दयसे । रक्षसि । देङ रक्षणे । हे रुद्र त्वत् त्वत्तोऽन्यत् किंचिदोजीय ओजस्वितरं बलवत्तरं न वा अस्ति । न खलु विद्यते । अतस्त्वमेवोक्तव्यापारेषु योज्य इत्यर्थः । ओजःशब्दान्मत्वर्थीयो विनिः । तत आतिशायनिक इष्ठन् । विन्मतोर्लुक् । टेरिति टिलोपः ॥ ॥ १७ ॥ प्रयाणे मृगस्यामनोज्ञवचः श्रुत्वा स्तुहि श्रुतमित्येतां जपेत् । सूत्रितं च । स्तुहि श्रुतं गर्तसदं युवानमिति मृगस्य । आश्व गृ° ३. १०. १०.। इति ॥ स्तु॒हि श्रु॒तं ग॑र्त॒सदं॒ युवा॑नं मृ॒गं न भी॒ममु॑पह॒त्नुमु॒ग्रम् । मृ॒ळा ज॑रि॒त्रे रु॑द्र॒ स्तवा॑नो॒ऽन्यं ते॑ अ॒स्मन्नि व॑पन्तु॒ सेनाः॑ ॥११ स्तु॒हि । श्रु॒तम् । ग॒र्त॒ऽसद॑म् । युवा॑नम् । मृ॒गम् । न । भी॒मम् । उ॒प॒ऽह॒त्नुम् । उ॒ग्रम् । मृ॒ळ । ज॒रि॒त्रे । रु॒द्र॒ । स्तवा॑नः । अ॒न्यम् । ते॒ । अ॒स्मत् । नि । व॒प॒न्तु॒ । सेनाः॑ ॥११ स्तुहि। श्रुतं । गर्तऽसदं। युवानं । मृगं । न। भीमं । उपऽहत्नुं । उग्रं । मृळ। जरित्रे । रुद्र। स्तवानः । अन्यं । ते । अस्मत् । नि । वपंतु । सेनाः॥११॥ हे स्तोतः श्रुतं विश्रुतं प्रख्यातं रुद्रं स्तुहि । कीदृशं । गर्तसदं । गर्तो रथः । तत्र सीदंतं युवानं नित्यतरुणं मृगं न भीमं मृगं सिंहमिव भयंकरं । उपहत्नुमुपहंतारं शत्रूणामुग्रमुद्गूर्णं । हे रुद्र त्वं स्तवानोऽस्माभिः स्तूयमानः सन् जरित्रे स्तोत्रे मह्यं मृळ। सुखय । ते त्वदीयाः सेना अस्मदन्यमस्मद्व्यतिरिक्तं पुरुषं निवपंतु । निघ्नंतु ॥ कु॒मा॒रश्चि॑त्पि॒तरं॒ वन्द॑मानं॒ प्रति॑ नानाम रुद्रोप॒यन्त॑म् । भूरे॑र्दा॒तारं॒ सत्प॑तिं गृणीषे स्तु॒तस्त्वं भे॑ष॒जा रा॑स्य॒स्मे ॥१२ कु॒मा॒रः । चि॒त् । पि॒तर॑म् । वन्द॑मानम् । प्रति॑ । न॒ना॒म॒ । रु॒द्र॒ । उ॒प॒ऽयन्त॑म् । भूरेः॑ । दा॒तार॑म् । सत्ऽप॑तिम् । गृ॒णी॒षे॒ । स्तु॒तः । त्वम् । भे॒ष॒जा । रा॒सि॒ । अ॒स्मे इति॑ ॥१२ कुमारः । चित् । पितरं । वंदमानं । प्रति। ननाम । रुद्र । उपऽयंतं । भूरेः। दातारं। सत्ऽपतिं । गृणीषे। स्तुतः । त्वं। भेषजा। रासि । अस्मे इति ॥१२॥ वंदमानं आयुष्मान् भव सौम्येति स्तुवंतं पितरं कुमारश्चित् यथा कुमारः ॥ चिदित्येतदुपमार्थे ॥ हे रुद्र उपयंतमस्मत्समीपे गच्छंतं त्वां प्रतिननाम । प्रतिनतोऽस्मि । अपि च भूरेर्बहुनो धनस्य दातारं सत्पतिं सतां पालयितारं । पत्यावैश्वर्य इति पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वं ॥ हे रुद्र एवंभूतं त्वां गृणीषे । स्तौमि ॥ मिपस्तिङां तिङो भवंतीति से आदेशः ॥ स्तुतश्च त्वमस्मे अस्मभ्यं भेषजा भेषजानि रासि । देहि । । या वो॑ भेष॒जा म॑रुत॒ः शुची॑नि॒ या शंत॑मा वृषणो॒ या म॑यो॒भु । यानि॒ मनु॒रवृ॑णीता पि॒ता न॒स्ता शं च॒ योश्च॑ रु॒द्रस्य॑ वश्मि ॥१३ या । वः॒ । भे॒ष॒जा । म॒रु॒तः॒ । शुची॑नि । या । शम्ऽत॑मा । वृ॒ष॒णः॒ । या । म॒यः॒ऽभु । यानि॑ । मनुः॑ । अवृ॑णीत । पि॒ता । नः॒ । ता । शम् । च॒ । योः । च॒ । रु॒द्रस्य॑ । व॒श्मि॒ ॥१३ या। वः । भेषजा । मरुतः । शुचीनि । या। शंऽतमा। वृषणः । या । मयःऽभु। यानि । मनुः। अवृणीत। पिता। नः । ता। शं। च। योः। च। रुद्रस्य । वश्मि ॥१३॥ हे मरुतो रुद्रपुत्रा वो युष्माकं या यानि भेषजा भेषजान्यस्मदारोग्यहेतुभूतान्यौषधानि शुचीनि शुद्धानि निर्मलानि संति । हे वृषणः कामानां वर्षितारो मरुतो या यानि च युष्मदीयानि भेषजानि शंतमा अतिशयेन सुखकराणि । या यानि च भेषजानि मयोभु मयोभूनि मयसः सुखस्य भावयितॄणि नोऽस्मत्पिता मनुर्यानि भेषजानि युष्मदीयान्यवृणीत वृतवान् ता तानि भेषजानि रुद्रस्य महादेवस्य संबंधि शं च योश्च यच्छमनीयानां रोगाणामुपशमनं यावनीयानां भयानां यद्यावनमस्मत्तः पृथक्करणं तदुभयं च वश्मि । कामये ॥ वश कांतौ । आदादिकः ॥ परि॑ णो हे॒ती रु॒द्रस्य॑ वृज्या॒ः परि॑ त्वे॒षस्य॑ दुर्म॒तिर्म॒ही गा॑त् । अव॑ स्थि॒रा म॒घव॑द्भ्यस्तनुष्व॒ मीढ्व॑स्तो॒काय॒ तन॑याय मृळ ॥१४ परि॑ । नः॒ । हे॒तिः । रु॒द्रस्य॑ । वृ॒ज्याः॒ । परि॑ । त्वे॒षस्य॑ । दुः॒ऽम॒तिः । म॒ही । गा॒त् । अव॑ । स्थि॒रा । म॒घव॑त्ऽभ्यः । त॒नु॒ष्व॒ । मीढ्वः॑ । तो॒काय॑ । तन॑याय । मृ॒ळ॒ ॥१४ परि । नः । हेतिः । रुद्रस्य । वृज्याः । परि। त्वेषस्य । दुःऽमतिः । मही। गात्। अव । स्थिरा। मघवत्ऽभ्यः। तनुष्व। मीढ्वः । तोकाय । तनयाय । मृळ ॥१४॥ रुद्रस्य महादेवस्य हेतिरायुधं नोऽस्मान्परिवृज्याः । परिवर्जयतु । तथा त्वेषस्य दीप्तस्य रुद्रस्य मही महती दुर्मतिर्दुःखकारिणी बुद्धिश्च परिगात् । अस्मान्वर्जयित्वान्यत्र गच्छतु ॥ अपपरी वर्जने । पा° १. ४. ८८. ॥ हे मीढ्वः सेचनसमर्थ रुद्र स्थिरा स्थिराणि त्वदीयानि धनूंषि मघवद्भ्यो हविर्लक्षणधनयुक्तेभ्यो यजमानेभ्यो ऽवतनुष्व। अवततज्यानि कुरु । तथा तोकायास्मत्पुत्राय तनयाय तत्पुत्राय च मृळ । सुखं कुरु॥ ए॒वा ब॑भ्रो वृषभ चेकितान॒ यथा॑ देव॒ न हृ॑णी॒षे न हंसि॑ । ह॒व॒न॒श्रुन्नो॑ रुद्रे॒ह बो॑धि बृ॒हद्व॑देम वि॒दथे॑ सु॒वीराः॑ ॥१५ ए॒व । ब॒भ्रो॒ इति॑ । वृ॒ष॒भ॒ । चे॒कि॒ता॒न॒ । यथा॑ । दे॒व॒ । न । हृ॒णी॒षे । न । हंसि॑ । ह॒व॒न॒ऽश्रुत् । नः॒ । रु॒द्र॒ । इ॒ह । बो॒धि॒ । बृ॒हत् । व॒दे॒म॒ । वि॒दथे॑ । सु॒ऽवीराः॑ ॥१५ एव। बभ्रो इति । वृषभ। चेकितान। यथा । देव। न। हृणीषे । न। हंसि ।। हवनऽश्रुत्। नः। रुद्र। इह। बोधि। बृहत् । वदेम । विदथे । सुऽवीराः ॥१५॥ हे बभ्रो जगतो भर्तर्बभ्रुवर्ण वा वृषभ कामानां वर्षितः चेकितान सर्वं जानन् हे देव द्योतमान रुद्र यथा येन प्रकारेण न हृणीषि न क्रुध्यसि न च हंसि ॥ हृणीङ् लज्जायां अयं क्रुध्यतिकर्मा च ॥ एवं हवनश्रुत् अस्मदीयमाह्वानं शृण्वन् नोऽस्मान् हे रुद्र इहास्मिन्देशे बोधि। बुध्यस्व। विदथे यज्ञे गृहे वा सुवीराः शोभनपुत्राः संतो बृहत् प्रौढं त्वदीयं स्तोत्रं वदेम । उच्चारयाम ॥ ॥१८॥ }} == == रौद्रं मारुतं तु परम् आ ते धारावरा इति । वामतस्तु मृगं दृष्ट्वा बिभ्यदेत्य ऋषिः स्वयम् ।। ८९ ।। स्तुहि श्रुतमिति त्वस्यां तमेवास्तौत्प्रसादयन् । अपां नपादुपेत्यत्र स्तुतः सूक्ते ततः परे ।।बृहद्देवता [[बृहद्देवता/अध्यायः ४|४.९०]] ।। {{ऋग्वेदः मण्डल २}} 8hbzrv5w6wiqkgf5tm0vj5rrscca0wf 0 972 344520 343341 2022-08-19T01:03:38Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki {{header | title = [[ऋग्वेदः]] - [[ऋग्वेदः मण्डल ५|मण्डल ५]] | author = बभ्रुरात्रेयः | translator = | section = सूक्तं ५.३० | previous = [[ऋग्वेद: सूक्तं ५.२९|सूक्तं ५.२९]] | next = [[ऋग्वेद: सूक्तं ५.३१|सूक्तं ५.३१]] | notes = दे. इन्द्रः, १२-१५ ऋणंचयेन्द्रौ। त्रिष्टुप्। }} <poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%"> क्व स्य वीरः को अपश्यदिन्द्रं सुखरथमीयमानं हरिभ्याम् । यो राया वज्री सुतसोममिच्छन्तदोको गन्ता पुरुहूत ऊती ॥१॥ अवाचचक्षं पदमस्य सस्वरुग्रं निधातुरन्वायमिच्छन् । अपृच्छमन्याँ उत ते म आहुरिन्द्रं नरो बुबुधाना अशेम ॥२॥ प्र नु वयं सुते या ते कृतानीन्द्र ब्रवाम यानि नो जुजोषः । वेददविद्वाञ्छृणवच्च विद्वान्वहतेऽयं मघवा सर्वसेनः ॥३॥ स्थिरं मनश्चकृषे जात इन्द्र वेषीदेको युधये भूयसश्चित् । अश्मानं चिच्छवसा दिद्युतो वि विदो गवामूर्वमुस्रियाणाम् ॥४॥ परो यत्त्वं परम आजनिष्ठाः परावति श्रुत्यं नाम बिभ्रत् । अतश्चिदिन्द्रादभयन्त देवा विश्वा अपो अजयद्दासपत्नीः ॥५॥ तुभ्येदेते मरुतः सुशेवा अर्चन्त्यर्कं सुन्वन्त्यन्धः । अहिमोहानमप आशयानं प्र मायाभिर्मायिनं सक्षदिन्द्रः ॥६॥ वि षू मृधो जनुषा दानमिन्वन्नहन्गवा मघवन्संचकानः । अत्रा दासस्य नमुचेः शिरो यदवर्तयो मनवे गातुमिच्छन् ॥७॥ युजं हि मामकृथा आदिदिन्द्र शिरो दासस्य नमुचेर्मथायन् । अश्मानं चित्स्वर्यं वर्तमानं प्र चक्रियेव रोदसी मरुद्भ्यः ॥८॥ स्त्रियो हि दास आयुधानि चक्रे किं मा करन्नबला अस्य सेनाः । अन्तर्ह्यख्यदुभे अस्य धेने अथोप प्रैद्युधये दस्युमिन्द्रः ॥९॥ समत्र गावोऽभितोऽनवन्तेहेह वत्सैर्वियुता यदासन् । सं ता इन्द्रो असृजदस्य शाकैर्यदीं सोमासः सुषुता अमन्दन् ॥१०॥ यदीं सोमा बभ्रुधूता अमन्दन्नरोरवीद्वृषभः सादनेषु । पुरंदरः पपिवाँ इन्द्रो अस्य पुनर्गवामददादुस्रियाणाम् ॥११॥ भद्रमिदं रुशमा अग्ने अक्रन्गवां चत्वारि ददतः सहस्रा । ऋणंचयस्य प्रयता मघानि प्रत्यग्रभीष्म नृतमस्य नृणाम् ॥१२॥ सुपेशसं माव सृजन्त्यस्तं गवां सहस्रै रुशमासो अग्ने । तीव्रा इन्द्रमममन्दुः सुतासोऽक्तोर्व्युष्टौ परितक्म्यायाः ॥१३॥ औच्छत्सा रात्री परितक्म्या याँ ऋणंचये राजनि रुशमानाम् । अत्यो न वाजी रघुरज्यमानो बभ्रुश्चत्वार्यसनत्सहस्रा ॥१४॥ चतुःसहस्रं गव्यस्य पश्वः प्रत्यग्रभीष्म रुशमेष्वग्ने । घर्मश्चित्तप्तः प्रवृजे य आसीदयस्मयस्तम्वादाम विप्राः ॥१५॥ </span></poem> {{सायणभाष्यम्| ‘ क्व स्य वीरः' इति पञ्चदशर्चं षोडशं सूक्तम् । अत्रानुक्रमणिका–- क्व स्य बभ्रुर्ऋणंचयोऽप्यत्र राजा स्तुतः' इति । बभ्रुर्ऋषिः । अनुक्तत्वात् त्रिष्टुप् । इन्द्रो देवता । ऋणंचयनामा राजापि क्वचित् स्तूयते । अतः सोऽपि देवता । तीव्रसोमाख्ये एकाहे मरुत्वतीयशस्त्रे इदं सूक्तं निविद्धानम् । सूत्रित च- तीव्रसोमेनान्नाद्यकामः क्व स्य वीरः ' ( आश्व. श्रौ. ९. ७ ) इति ॥ क्व१॒॑ स्य वी॒रः को अ॑पश्य॒दिंद्रं॑ सु॒खर॑थ॒मीय॑मानं॒ हरि॑भ्यां । यो रा॒या व॒ज्री सु॒तसो॑ममि॒च्छंतदोको॒ गंता॑ पुरुहू॒त ऊ॒ती ॥१ क्व॑ । स्यः । वी॒रः । कः । अ॒प॒श्य॒त् । इन्द्र॑म् । सु॒खऽर॑थम् । ईय॑मानम् । हरि॑ऽभ्याम् । यः । रा॒या । व॒ज्री । सु॒तऽसो॑मम् । इ॒च्छन् । तत् । ओकः॑ । गन्ता॑ । पु॒रु॒ऽहू॒तः । ऊ॒ती ॥१ क्व । स्यः । वीरः । कः । अपश्यत् । इन्द्रम् । सुखऽरथम् । ईयमानम् । हरिऽभ्याम् । यः । राया । वज्री । सुतऽसोमम् । इच्छन् । तत् । ओकः । गन्ता । पुरुऽहूतः । ऊती ॥१ “वज्री वज्रवान् “पुरुहूतः बहुभिराहूतः “यः इन्द्रः "राया देयेन धनेन सह "सुतसोममिच्छन् अभिषुतसोमं यजमानमन्विच्छन् “ऊती ऊत्यै रक्षायै “तत् तस्य यजमानस्य “ओकः गृहं “गन्ता प्राप्तो भवति "वीरः विक्रान्तः “स्यः स इन्द्रः “क्व कुत्र विद्यते । “सुखरथं शोभनाक्षद्वारः रथो यस्य स सुखरथः । सुष्ठु खनति लिखति भूमिमिति वा सुखम् । तादृग्रथम् । ‘सुहितं खेभ्यः खं पुनः खनतेः ' ( निरु. ३. १३ ) इति यास्कः । "हरिभ्यां स्ववाहनाभ्याम् अश्वाभ्याम् “ईयमानं गच्छन्तम् "इन्द्रं कोऽपश्यत् कश्च ददृशे ॥ अवा॑चचक्षं प॒दम॑स्य स॒स्वरु॒ग्रं नि॑धा॒तुरन्वा॑यमि॒च्छन् । अपृ॑च्छम॒न्याँ उ॒त ते म॑ आहु॒रिंद्रं॒ नरो॑ बुबुधा॒ना अ॑शेम ॥२ अव॑ । अ॒च॒च॒क्ष॒म् । प॒दम् । अ॒स्य॒ । स॒स्वः । उ॒ग्रम् । नि॒ऽधा॒तुः । अनु॑ । आ॒य॒म् । इ॒च्छन् । अपृ॑च्छम् । अ॒न्यान् । उ॒त । ते । मे॒ । आ॒हुः॒ । इन्द्र॑म् । नरः॑ । बु॒बु॒धा॒नाः । अ॒शे॒म॒ ॥२ अव । अचचक्षम् । पदम् । अस्य । सस्वः । उग्रम् । निऽधातुः । अनु । आयम् । इच्छन् । अपृच्छम् । अन्यान् । उत । ते । मे । आहुः । इन्द्रम् । नरः । बुबुधानाः । अशेम ॥२ “अस्य इन्द्रस्य “पदं स्थानम् “अवाचचक्षम् अहमवाद्राक्षम् । कीदृशम् । “सस्वः अन्तर्हितम् । “उग्रम् उद्गूर्णम् । किंच “इच्छन् इन्द्रमन्विच्छन्नहं “निधातुः स्वं स्थापयितुः अस्य इन्द्रस्य पदम् “अन्वायम् अन्वगमम् । “अन्यान् "उत अन्यान् विदुषोऽपि मार्गे इन्द्रम् “अपृच्छं पृष्टवानस्मि । पृष्टाः “ते “मे मह्यम् “इन्द्रम् “आहुः । किमाहुरित्युच्यते । “नरः यज्ञानां नेतारः “बुबुधानाः बुभुत्समाना वयम् “अशेम इन्द्रं प्राप्तवन्तः स्मः । यद्यपीन्द्रो विद्यते तथापि दुर्लभश्चेदनुपगन्तव्यः इति बुभुत्समानः स्वभावमपृच्छत् पृष्टैश्च सुलभः इत्युक्त इन्द्रप्राप्त्यर्थं सूक्तशेषमपश्यदित्यर्थः ॥ प्र नु व॒यं सु॒ते या ते॑ कृ॒तानींद्र॒ ब्रवा॑म॒ यानि॑ नो॒ जुजो॑षः । वेद॒दवि॑द्वांछृ॒णव॑च्च वि॒द्वान्वह॑ते॒ऽयं म॒घवा॒ सर्व॑सेनः ॥३ प्र । नु । व॒यम् । सु॒ते । या । ते॒ । कृ॒तानि॑ । इन्द्र॑ । ब्रवा॑म । यानि॑ । नः॒ । जुजो॑षः । वेद॑त् । अवि॑द्वान् । शृ॒णव॑त् । च॒ । वि॒द्वान् । वह॑ते । अ॒यम् । म॒घऽवा॑ । सर्व॑ऽसेनः ॥३ प्र । नु । वयम् । सुते । या । ते । कृतानि । इन्द्र । ब्रवाम । यानि । नः । जुजोषः । वेदत् । अविद्वान् । शृणवत् । च । विद्वान् । वहते । अयम् । मघऽवा । सर्वऽसेनः ॥३ हे "इन्द्र “ते त्वदीयानि यानि “कृतानि कर्माणि सन्ति "नु अद्य “वयं स्तोतारः “सुते सोमेऽभिषुते सति तानि कर्माणि “प्र “ब्रवाम प्रकर्षेण वदाम । त्वमपि “नः अस्मदर्थं “यानि कर्माणि “जुजोषः असेवथाः तानि कर्माणि "अविद्वान् इतः पूर्वमजानन् जनः “वेदत् जानातु । “विद्वान् “शृणवच्च शृणुयाच्च । यद्वा विद्वान् जानन् पुरुषः शृणवच्च । अजानन्तमपि जनं श्रावयेच्च । “सर्वसेनः सर्वाभिः सेनाभिर्युक्तः “मघवा धनवान् विद्वान् जानन् “अयम् इन्द्रो जानतश्च शृण्वतश्च तान् जनान् प्रति "वहते अश्वैरुह्यते ॥ व्यत्ययेन कर्तृप्रत्ययः ॥ प्रापयति ॥ स्थि॒रं मन॑श्चकृषे जा॒त इं॑द्र॒ वेषीदेको॑ यु॒धये॒ भूय॑सश्चित् । अश्मा॑नं चि॒च्छव॑सा दिद्युतो॒ वि वि॒दो गवा॑मू॒र्वमु॒स्रिया॑णां ॥४ स्थि॒रम् । मनः॑ । च॒कृ॒षे॒ । जा॒तः । इ॒न्द्र॒ । वेषि॑ । इत् । एकः॑ । यु॒धये॑ । भूय॑सः । चि॒त् । अश्मा॑नम् । चि॒त् । शव॑सा । दि॒द्यु॒तः॒ । वि । वि॒दः । गवा॑म् । ऊ॒र्वम् । उ॒स्रिया॑णाम् ॥४ स्थिरम् । मनः । चकृषे । जातः । इन्द्र । वेषि । इत् । एकः । युधये । भूयसः । चित् । अश्मानम् । चित् । शवसा । दिद्युतः । वि । विदः । गवाम् । ऊर्वम् । उस्रियाणाम् ॥४ हे “इन्द्र “जातः उत्पन्नमात्र एव त्वं “स्थिरं चलनरहितं “मनः चित्तं "चकृषे चकर्थ । सर्वान् बलिष्ठान् जयेयमितीदृशम् । तथा हे इन्द्र “एकः “इत् असहाय एव त्वं “युधये युद्धाय “भूयसश्चित् बहुतरान् राक्षसादीनपि "वेषि अवेः अगमः। किंच “अश्मानं चित् गवामावरकं पर्वतमपि "शवसा बलेन “वि "दिद्युतः व्यभिनः । किंच "उस्रियाणां क्षीरमुत्सारयन्तीनां “गवां धेनूनाम् “ऊर्वं समूहं "विदः अवेदयः अलम्भयः ॥ प॒रो यत्त्वं प॑र॒म आ॒जनि॑ष्ठाः परा॒वति॒ श्रुत्यं॒ नाम॒ बिभ्र॑त् । अत॑श्चि॒दिंद्रा॑दभयंत दे॒वा विश्वा॑ अ॒पो अ॑जयद्दा॒सप॑त्नीः ॥५ प॒रः । यत् । त्वम् । प॒र॒मः । आ॒ऽजनि॑ष्ठाः । प॒रा॒ऽवति॑ । श्रुत्य॑म् । नाम॑ । बिभ्र॑त् । अतः॑ । चि॒त् । इन्द्रा॑त् । अ॒भ॒य॒न्त॒ । दे॒वाः । विश्वाः॑ । अ॒पः । अ॒ज॒य॒त् । दा॒सऽप॑त्नीः ॥५ परः । यत् । त्वम् । परमः । आऽजनिष्ठाः । पराऽवति । श्रुत्यम् । नाम । बिभ्रत् । अतः । चित् । इन्द्रात् । अभयन्त । देवाः । विश्वाः । अपः । अजयत् । दासऽपत्नीः ॥५ “यत् यदा हे इन्द्र “परः परस्तादुपरिष्टात् स्थितः “परमः उत्कृष्टतमः “त्वं “परावति दूरे "श्रुत्यं श्रवणीयं “नाम नामधेयं “बिभ्रत् धारयन् “आजनिष्ठाः आ समन्तादजायथाः । शेषः परोक्षकृतः । “अतश्चित् अत आरभ्यैव “देवाः द्योतमानाः अग्न्यादयः “इन्द्रात् "अभयन्त बिभ्युः । "विश्वा “अपः सर्वाण्युदकानि इन्द्रः “अजयत् वशीचक्रे । कीदृशीः । “दासपत्नीः । दासो वृत्रः पतिः पालयिता यासामपां ता इति ॥ ॥ २६ ॥ तुभ्येदे॒ते म॒रुतः॑ सु॒शेवा॒ अर्चं॑त्य॒र्कं सु॒न्वंत्यंधः॑ । अहि॑मोहा॒नम॒प आ॒शया॑नं॒ प्र मा॒याभि॑र्मा॒यिनं॑ सक्ष॒दिंद्रः॑ ॥६ तुभ्य॑ । इत् । ए॒ते । म॒रुतः॑ । सु॒ऽशेवाः॑ । अर्च॑न्ति । अ॒र्कम् । सु॒न्वन्ति॑ । अन्धः॑ । अहि॑म् । ओ॒हा॒नम् । अ॒पः । आ॒ऽशया॑नम् । प्र । मा॒याभिः॑ । मा॒यिन॑म् । स॒क्ष॒त् । इन्द्रः॑ ॥६ तुभ्य । इत् । एते । मरुतः । सुऽशेवाः । अर्चन्ति । अर्कम् । सुन्वन्ति । अन्धः । अहिम् । ओहानम् । अपः । आऽशयानम् । प्र । मायाभिः । मायिनम् । सक्षत् । इन्द्रः ॥६ “एते “मरुतः । महद्रवन्ति वदन्तीति' मरुतः स्तोतारः। "सुशेवाः । शेवमिति सुखनामैतत् । शोभनसुखाः सन्तः । स्तोत्रेण शोभनं सुखमुत्पादयन्त इत्यर्थः । हे इन्द्र “तुभ्येत् तुभ्यमेव “अर्कम् अर्चनीयं स्तोत्रम् "अर्चन्ति स्तुवन्ति कुर्वन्तीत्यर्थः । “अन्धः सोमलक्षणमन्नं 'सुन्वन्ति अभिषवं कुर्वन्ति । “इन्द्रः परमैश्वर्ययुक्तः 'मायाभिः स्वकीयाभिः शक्तिभिः "अहिं वृत्रं “प्र “सक्षत् अभ्यभवत् । कीदृशम् । “ओहानं देवान् बाधमानम् "अपः उदकानि “आशयानम् आवृत्य शयनं कुर्वन्तं “मायिनं कपटवन्तमिति ॥ वि षू मृधो॑ ज॒नुषा॒ दान॒मिन्व॒न्नह॒न्गवा॑ मघवन्त्संचका॒नः । अत्रा॑ दा॒सस्य॒ नमु॑चेः॒ शिरो॒ यदव॑र्तयो॒ मन॑वे गा॒तुमि॒च्छन् ॥७ वि । सु । मृधः॑ । ज॒नुषा॑ । दान॑म् । इन्व॑न् । अह॑न् । गवा॑ । म॒घ॒ऽव॒न् । स॒म्ऽच॒का॒नः । अत्र॑ । दा॒सस्य॑ । नमु॑चेः । शिरः॑ । यत् । अव॑र्तयः । मन॑वे । गा॒तुम् । इ॒च्छन् ॥७ वि । सु । मृधः । जनुषा । दानम् । इन्वन् । अहन् । गवा । मघऽवन् । सम्ऽचकानः । अत्र । दासस्य । नमुचेः । शिरः । यत् । अवर्तयः । मनवे । गातुम् । इच्छन् ॥७ हे "मघवन् धनवन्निन्द्र “संचकानः अस्माभिः स्तूयमानस्त्वम् ॥ संपूर्वः कायतिः शब्दकर्मा । तस्य लडर्थे लिटि रूपम् ॥ "दानं देवानां बाधकं वृत्रमसुरं “गवा वज्रेण “इन्वन् प्रेरयन् हिंसन् “जनुषा जन्मना “मृधः तदनुचरान् राक्षसादीन् शत्रून् “सु सुष्ठु “वि “अहन् विजघन्थ । इन्द्रस्यासुरा जन्मारभ्य शत्रव इत्यर्थः । हे इन्द्र त्वम् “अत्र अस्मिन् युद्धे “मनवे नमुचिनापहृतगोधनाय मह्यं “गातुं सुखम् “इच्छन् अभिलषन् “नमुचेः एतन्नामकस्य “दासस्य उपक्षपयितुरसुरस्य संबन्धि “शिरः शीर्षं “यत् यदा “अवर्तयः अचूर्णयः तदा शत्रून् विजघन्थेति पूर्वेण संबन्धः ॥ युजं॒ हि मामकृ॑था॒ आदिदिं॑द्र॒ शिरो॑ दा॒सस्य॒ नमु॑चेर्मथा॒यन् । अश्मा॑नं चित्स्व॒र्यं१॒॑ वर्त॑मानं॒ प्र च॒क्रिये॑व॒ रोद॑सी म॒रुद्भ्यः॑ ॥८ युज॑म् । हि । माम् । अकृ॑थाः । आत् । इत् । इ॒न्द्र॒ । शिरः॑ । दा॒सस्य॑ । नमु॑चेः । म॒था॒यन् । अश्मा॑नम् । चि॒त् । स्व॒र्य॑म् । वर्त॑मानम् । प्र । च॒क्रिया॑ऽइव । रोद॑सी॒ इति॑ । म॒रुत्ऽभ्यः॑ ॥८ युजम् । हि । माम् । अकृथाः । आत् । इत् । इन्द्र । शिरः । दासस्य । नमुचेः । मथायन् । अश्मानम् । चित् । स्वर्यम् । वर्तमानम् । प्र । चक्रियाऽइव । रोदसी इति । मरुत्ऽभ्यः ॥८ हे “इन्द्र त्वं “स्वर्यं स्वरेण सहितं “वर्तमानं भ्रमन्तम् “अश्मानं “चित् मेघमिव स्थितं “दासस्य उपक्षपयितुः “नमुचेः असुरस्य “शिरः “मथायन् चूर्णयन् “आदित् अनन्तरमेव “मां "युजं सखायम् “अकृथाः “हि चकृषे खलु । तदानीं “मरुद्धयः त्वत्सहायेभ्यः “रोदसी द्यावापृथिव्यौ “चक्रियेव चक्रे इव “प्र आस्ताम् ॥ उपसर्गश्रुतेर्योग्यक्रियाध्याहारः ॥ स्त्रियो॒ हि दा॒स आयु॑धानि च॒क्रे किं मा॑ करन्नब॒ला अ॑स्य॒ सेनाः॑ । अं॒तर्ह्यख्य॑दु॒भे अ॑स्य॒ धेने॒ अथोप॒ प्रैद्यु॒धये॒ दस्यु॒मिंद्रः॑ ॥९ स्त्रियः॑ । हि । दा॒सः । आयु॑धानि । च॒क्रे । किम् । मा॒ । क॒र॒न् । अ॒ब॒लाः । अ॒स्य॒ । सेनाः॑ । अ॒न्तः । हि । अख्य॑त् । उ॒भे इति॑ । अ॒स्य॒ । धेने॒ इति॑ । अथ॑ । उप॑ । प्र । ऐ॒त् । यु॒धये॑ । दस्यु॑म् । इन्द्रः॑ ॥९ स्त्रियः । हि । दासः । आयुधानि । चक्रे । किम् । मा । करन् । अबलाः । अस्य । सेनाः । अन्तः । हि । अख्यत् । उभे इति । अस्य । धेने इति । अथ । उप । प्र । ऐत् । युधये । दस्युम् । इन्द्रः ॥९ "दासः उपक्षपयिता नमुचिरसुरः “स्त्रियः स्त्री: “आयुधानि युद्धसाधनानि “चक्रे “हि कृतवान् खलु । इन्द्रेण सह योद्धुं प्रहितवानित्यर्थः । “अस्य असुरस्य संबन्धिन्यः "अबलाः स्त्रीरूपाः “सेनाः “मा मां “किं “करन् । किं कुर्युरिति मन्यमान इन्द्रस्तासां मध्ये "अस्य असुरस्य “धेने प्रीणयित्र्यौ सुरूपे “उभे द्वे स्त्रियौ “अन्तः “अख्यत् “हि गृहमध्ये निदधे खलु । “अथ अनन्तरम् “इन्द्रः “दस्युं नमुचिं “युधये युद्धाय “उप “प्रैत् उपप्रागच्छत् ॥ समत्र॒ गावो॒ऽभितो॑ऽनवंते॒हेह॑ व॒त्सैर्वियु॑ता॒ यदास॑न् । सं ता इंद्रो॑ असृजदस्य शा॒कैर्यदीं॒ सोमा॑सः॒ सुषु॑ता॒ अमं॑दन् ॥१० सम् । अत्र॑ । गावः॑ । अ॒भितः॑ । अ॒न॒व॒न्त॒ । इ॒हऽइ॑ह । व॒त्सैः । विऽयु॑ताः । यत् । आस॑न् । सम् । ताः । इन्द्रः॑ । अ॒सृ॒ज॒त् । अ॒स्य॒ । शा॒कैः । यत् । ई॒म् । सोमा॑सः । सुऽसु॑ताः । अम॑न्दन् ॥१० सम् । अत्र । गावः । अभितः । अनवन्त । इहऽइह । वत्सैः । विऽयुताः । यत् । आसन् । सम् । ताः । इन्द्रः । असृजत् । अस्य । शाकैः । यत् । ईम् । सोमासः । सुऽसुताः । अमन्दन् ॥१० “यत् यदा “गावः “वत्सैर्वियुताः “आसन् वियुक्ता अभवन् “अत्र अस्मिन् काले “अभितः सर्वतो नमुचिनापहृता गावः “इहेह इह चेह च सर्वतः “सम् “अनवन्त अत्यन्तमगच्छन् । “यत् यदा "सुषुताः बभ्रुनाम्ना ऋषिणा सुष्ट्वभिषुताः “सोमासः सोमाः “ईम् एनमिन्द्रम् “अमन्दन् अमादयन् तदा “इन्द्रः “शाकैः शक्तैर्मरुद्भिः सह “अस्य बभ्रोः संबन्धिनीर्नमुचिनापहृताः “ताः गाः “सम् “असृजत् वत्सैः सह समयोजयत् ॥ ॥ २७ ॥ यदीं॒ सोमा॑ ब॒भ्रुधू॑ता॒ अमं॑द॒न्नरो॑रवीद्वृष॒भः साद॑नेषु । पु॒रं॒द॒रः प॑पि॒वाँ इंद्रो॑ अस्य॒ पुन॒र्गवा॑मददादु॒स्रिया॑णां ॥११ यत् । ई॒म् । सोमाः॑ । ब॒भ्रुऽधू॑ताः । अम॑न्दन् । अरो॑रवीत् । वृ॒ष॒भः । सद॑नेषु । पु॒र॒म्ऽद॒रः । प॒पि॒ऽवान् । इन्द्रः॑ । अ॒स्य॒ । पुनः॑ । गवा॑म् । अ॒द॒दा॒त् । उ॒स्रिया॑णाम् ॥११ यत् । ईम् । सोमाः । बभ्रुऽधूताः । अमन्दन् । अरोरवीत् । वृषभः । सदनेषु । पुरम्ऽदरः । पपिऽवान् । इन्द्रः । अस्य । पुनः । गवाम् । अददात् । उस्रियाणाम् ॥११ “यत् यदा “बभ्रुधूताः बभ्रुणाभिषुताः “सोमाः “ईम् एनमिन्द्रम् “अमन्दन् अमादयन् तदा “वृषभः कामानां वर्षिता इन्द्रः “सदनेषु युद्धेषु “अरोरवीत् अत्यर्थं शब्दमकरोत् । “पुरंदरः पुरां दारयिता “अस्य इमं सोमं “पपिवान् पीतवान् “इन्द्रः “पुनः “उस्रियाणां क्षीरमुत्स्राविणीः “गवां गाः “अददात् बभ्रवे ददौ ॥ भ॒द्रमि॒दं रु॒शमा॑ अग्ने अक्र॒न्गवां॑ च॒त्वारि॒ दद॑तः स॒हस्रा॑ । ऋ॒णं॒च॒यस्य॒ प्रय॑ता म॒घानि॒ प्रत्य॑ग्रभीष्म॒ नृत॑मस्य नृ॒णां ॥१२ भ॒द्रम् । इ॒दम् । रु॒शमाः॑ । अ॒ग्ने॒ । अ॒क्र॒न् । गवा॑म् । च॒त्वारि॑ । दद॑तः । स॒हस्रा॑ । ऋ॒ण॒म्ऽच॒यस्य॑ । प्रऽय॑ता । म॒घानि॑ । प्रति॑ । अ॒ग्र॒भी॒ष्म॒ । नृऽत॑मस्य । नृ॒णाम् ॥१२ भद्रम् । इदम् । रुशमाः । अग्ने । अक्रन् । गवाम् । चत्वारि । ददतः । सहस्रा । ऋणम्ऽचयस्य । प्रऽयता । मघानि । प्रति । अग्रभीष्म । नृऽतमस्य । नृणाम् ॥१२ रुशम इति कश्चिज्जनपदविशेषः । अत्र रुशमशब्देन तत्रत्या जना उच्यन्ते । “रुशमाः ऋणंचयनाम्नो राज्ञः किंकराः हे “अग्ने 'भद्रं कल्याणम् “इदं कर्म “अक्रन् अकुर्वन् । कीदृशाः । “गवां धेनूनां “चत्वारि चतुःसंख्यायुक्तानि "सहस्रा सहस्राणि “ददतः मह्यं प्रयच्छन्तः । राज्ञा हि दीयमानानि धनानि राजपुरुषा एव प्रयच्छन्तीत्यर्थः । “नृणां नेतॄणां मध्ये "नृतमस्य अतिशयेन नेतृतमस्य “ऋणंच यस्य एतन्नामकेन राज्ञा “प्रयता प्रयतानि दत्तानि “मघानि गोरूपाणि धनानि वयं “प्रत्यग्रभीष्म प्रतिगृहीतवन्तः स्मः । पूजार्थं बहुवचनम् ॥ सु॒पेश॑सं॒ माव॑ सृजं॒त्यस्तं॒ गवां॑ स॒हस्रै॑ रु॒शमा॑सो अग्ने । ती॒व्रा इंद्र॑मममंदुः सु॒तासो॒ऽक्तोर्व्यु॑ष्टौ॒ परि॑तक्म्यायाः ॥१३ सु॒ऽपेश॑सम् । मा॒ । अव॑ । सृ॒ज॒न्ति॒ । अस्त॑म् । गवा॑म् । स॒हस्रैः॑ । रु॒शमा॑सः । अ॒ग्ने॒ । ती॒व्राः । इन्द्र॑म् । अ॒म॒म॒न्दुः॒ । सु॒तासः॑ । अ॒क्तोः । विऽउ॑ष्टौ । परि॑ऽतक्म्यायाः ॥१३ सुऽपेशसम् । मा । अव । सृजन्ति । अस्तम् । गवाम् । सहस्रैः । रुशमासः । अग्ने । तीव्राः । इन्द्रम् । अममन्दुः । सुतासः । अक्तोः । विऽउष्टौ । परिऽतक्म्यायाः ॥१३ हे "अग्ने “रुशमासः रुशमा ऋणंचयस्य किंकराः “सुपेशसं सुरूपमलंकाराच्छादनादिभिः संस्कृतं “मा माम् “अस्तं गृहं “गवां धेनूनां “सहस्रैः सह "अव "सृजन्ति प्रापयन्ति स्म । तदनन्तरमेव “तीव्राः रसवन्तः “सुतासः लब्धबहुधनेन मयाभिषुताः सोमाः “परितक्म्यायाः । तमसा भूतानि परितस्तकति गच्छतीति परितक्म्या । तस्याः "अक्तोः रात्रेः “व्युष्टौ व्युच्छने सति । उषःकाले इत्यर्थः । “इन्द्रम् "अममन्दुः अमादयन् । बभ्रुः गवां प्राप्त्यनन्तरमविलम्बितमेव सोमेनेजे इत्यर्थः ॥ औच्छ॒त्सा रात्री॒ परि॑तक्म्या॒ याँ ऋ॑णंच॒ये राज॑नि रु॒शमा॑नां । अत्यो॒ न वा॒जी र॒घुर॒ज्यमा॑नो ब॒भ्रुश्च॒त्वार्य॑सनत्स॒हस्रा॑ ॥१४ औच्छ॑त् । सा । रात्री॑ । परि॑ऽतक्म्या । या । ऋ॒ण॒म्ऽच॒ये । राज॑नि । रु॒शमा॑नाम् । अत्यः॑ । न । वा॒जी । र॒घुः । अ॒ज्यमा॑नः । ब॒भ्रुः । च॒त्वारि॑ । अ॒स॒न॒त् । स॒हस्रा॑ ॥१४ औच्छत् । सा । रात्री । परिऽतक्म्या । या । ऋणम्ऽचये । राजनि । रुशमानाम् । अत्यः । न । वाजी । रघुः । अज्यमानः । बभ्रुः । चत्वारि । असनत् । सहस्रा ॥१४ “रुशमानं रुशमनाम्नां जनानां “राजनि प्रभौ “ऋणंचये एतत्संज्ञके तत्समीप एव “या रात्रिः “परितक्म्या परितो गन्त्री भवति “सा “रात्री “औच्छत् व्युष्टाभवत् । “अत्यः सततगामी “वाजी “न अश्व इव “रघुः शीघ्रगामी "अज्यमानः प्रेर्यमाणः “[http://puranastudy.000space.com/pur_index20/babhru.htm बभ्रुः] एतन्नामक ऋषिः “चत्वारि चतुःसंख्याकानि "सहस्रा सहस्राणि गोरूपाणि धनानि “असनत् अलभत ॥ चतुः॑सहस्रं॒ गव्य॑स्य प॒श्वः प्रत्य॑ग्रभीष्म रु॒शमे॑ष्वग्ने । घ॒र्मश्चि॑त्त॒प्तः प्र॒वृजे॒ य आसी॑दय॒स्मय॒स्तम्वादा॑म॒ विप्राः॑ ॥१५ चतुः॑ऽसहस्रम् । गव्य॑स्य । प॒श्वः । प्रति॑ । अ॒ग्र॒भी॒ष्म॒ । रु॒शमे॑षु । अ॒ग्ने॒ । घ॒र्मः । चि॒त् । त॒प्तः । प्र॒ऽवृजे॑ । यः । आसी॑त् । अ॒य॒स्मयः॑ । तम् । ऊं॒ इति॑ । आदा॑म । विप्राः॑ ॥१५ चतुःऽसहस्रम् । गव्यस्य । पश्वः । प्रति । अग्रभीष्म । रुशमेषु । अग्ने । घर्मः । चित् । तप्तः । प्रऽवृजे । यः । आसीत् । अयस्मयः । तम् । ऊं इति । आदाम । विप्राः ॥१५ हे अग्ने वयं “रुशमेषु एतत्संज्ञकेषु जनेषु “गव्यस्य गवात्मकस्य “पश्वः पशोः पशूनाम् । जातावेकवचनम् । “चतुःसहस्रं चत्वारि सहस्राणि प्रत्यग्रभीष्म प्रतिगृहीतवन्तः स्मः । “प्रवृजे प्रवृञ्जनार्थं “तप्तः संतप्तः शोभनवर्णः “घर्मश्चित् महावीर इव "अयस्मयः अयोमयो हिरण्मयः “यः कलशः “आसीत् अभवत् 'तमु दोहनार्थं कलशं च “विप्राः मेधाविनो वयं रुशमेषु “आदाम आदत्तवन्तः ॥ ॥ २८ ॥ }} {{ऋग्वेदः मण्डल ५}} 3cp2xqskyvoao5yrjyg9gp0zvbuo81g 0 1236 344519 343439 2022-08-19T00:58:23Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki {{header | title = [[ऋग्वेदः]] - [[ऋग्वेदः मण्डल ८|मण्डल ८]] | author = मनुर्वैवस्वतः, कश्यपो वा मारीचः। | translator = | section = सूक्तं ८.२९ | previous = [[ऋग्वेद: सूक्तं ८.२८|सूक्तं ८.२८]] | next = [[ऋग्वेद: सूक्तं ८.३०|सूक्तं ८.३०]] | notes = दे. विश्वे देवाः। द्विपदा विराट् }} <poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%"> बभ्रुरेको विषुणः सूनरो युवाञ्ज्यङ्क्ते हिरण्ययम् ॥१॥ योनिमेक आ ससाद द्योतनोऽन्तर्देवेषु मेधिरः ॥२॥ वाशीमेको बिभर्ति हस्त आयसीमन्तर्देवेषु निध्रुविः ॥३॥ वज्रमेको बिभर्ति हस्त आहितं तेन वृत्राणि जिघ्नते ॥४॥ तिग्ममेको बिभर्ति हस्त आयुधं शुचिरुग्रो जलाषभेषजः ॥५॥ पथ एकः पीपाय तस्करो यथाँ एष वेद निधीनाम् ॥६॥ त्रीण्येक उरुगायो वि चक्रमे यत्र देवासो मदन्ति ॥७॥ विभिर्द्वा चरत एकया सह प्र प्रवासेव वसतः ॥८॥ सदो द्वा चक्राते उपमा दिवि सम्राजा सर्पिरासुती ॥९॥ अर्चन्त एके महि साम मन्वत तेन सूर्यमरोचयन् ॥१०॥ </span></poem> {{सायणभाष्यम्| ‘बभ्रुरेकः' इति दशर्चं नवमं सूक्तम् । मरीचिपुत्रः कश्यपो वैवस्वतो मनुर्वा ऋषिः । तथा चानुक्रम्यते--- बभ्रुर्दश कश्यपो वा मारीचो द्वैपदम् ' इति । दशापि द्विपदा विंशत्यक्षरा विराजः । पूर्ववद्विश्वे देवा देवता । तृतीये छन्दोमे वैश्वदेवशस्त्रे वैश्वदेवसूक्तात् पूर्वमेव द्वैपदं सूक्तं शंसनीयम्। सूत्र्यते हि -- बभ्रुरेक इति द्विपदासूक्तानि पुरस्ताद्वैश्वदेवसूक्तानाम् ' (आश्व. श्रौ. ८. ७) इति ॥ ब॒भ्रुरेको॒ विषु॑णः सू॒नरो॒ युवा॒ञ्ज्य॑ङ्क्ते हिर॒ण्यय॑म् ॥१ ब॒भ्रुः । एकः॑ । विषु॑णः । सू॒नरः॑ । युवा॑ । अ॒ञ्जि । अ॒ङ्क्ते॒ । हि॒र॒ण्यय॑म् ॥१ बभ्रुः । एकः । विषुणः । सूनरः । युवा । अञ्जि । अङ्क्ते । हिरण्ययम् ॥१ अत्र दशानामृचां किंचित्पदलिङ्गात् पृथग्देवताः । अत्र प्रथमायां बभ्रुरित्यनेन सोमोऽभिधीयते। सौम्यं बभ्रुमा लभेत' (तै. सं. २. १. ३. ३) इत्यादिषु दृष्टत्वात् । "[http://puranastudy.000space.com/pur_index20/babhru.htm बभ्रुः] बभ्रुवर्णः शबलतादिषु परिपक्वः । यद्वा। ‘डुभृञ् धारणपोषणयोः'। ' कुर्भ्रश्च ' (उ. सू. १. २२) इति कुप्रत्ययः । सर्वस्य सुधामयैः किरणैस्तावदुद्गते चन्द्रमसि दुःखोपशमनानि पुष्टानि खलु । तादृशः “विषुणः विश्वगञ्चनः "सूनरः सुष्ठु रात्रीणां नेता । रात्रयश्चन्द्रनेतृकाः खलु । एतादृशः "युवा प्रतिदिवसमाविर्भूतत्वात्तरुणः "एकः देवः सोमः “हिरण्ययं हिरण्मयम् "अञ्जि । अभिव्यज्यते प्रकाश्यते अनेन इत्यञ्जि आभरणम् । अभिव्यक्तिसाधनं कुण्डलमुकुटमदिकं स्वशरीरम् "अङ्क्ते अभिव्यञ्जयति । योनि॒मेक॒ आ स॑साद॒ द्योत॑नो॒ऽन्तर्दे॒वेषु॒ मेधि॑रः ॥२ योनि॑म् । एकः॑ । आ । स॒सा॒द॒ । द्योत॑नः । अ॒न्तः । दे॒वेषु॑ । मेधि॑रः ॥२ योनिम् । एकः । आ । ससाद । द्योतनः । अन्तः । देवेषु । मेधिरः ॥२ अत्र योनिमिति लिङ्गादग्निरुच्यते । अग्नये गृहपतये ' इत्यादिषु दृष्टत्वात् । “देवेषु देवानाम् “अन्तः मध्ये "द्योतनः स्वतेजसा दीप्यमानः “मेधिरः मेधावी । अथवा मेधाकाङ्क्षिणां स्तोतॄणां मेधादातृत्वेन मेधायुक्तः । एवंविधः "एकः अग्निः "योनिं स्थानभूतमाहवनीयादिकम् "आ "ससाद हविःस्वीकारणार्थमासीदति ॥ वाशी॒मेको॑ बिभर्ति॒ हस्त॑ आय॒सीम॒न्तर्दे॒वेषु॒ निध्रु॑विः ॥३ वाशी॑म् । एकः॑ । बि॒भ॒र्ति॒ । हस्ते॑ । आ॒य॒सीम् । अ॒न्तः । दे॒वेषु॑ । निऽध्रु॑विः ॥३ वाशीम् । एकः । बिभर्ति । हस्ते । आयसीम् । अन्तः । देवेषु । निऽध्रुविः ॥३ “देवेषु "अन्तः देवानां मध्ये द्योतमानः “निध्रुविः निश्चले स्थाने वर्तमानः । यद्वा । नितरां गमनमस्यास्तीति निध्रुविः सर्वदा गच्छन् । अथवा संग्रामेषु शत्रूणां पुरतोऽतिशयेन स्थैर्यवान् । एतादृशः "एकः त्वष्टृनामको देवः "आयसीम् अयोमयधारां "वाशीम् । ‘ वाशृ शब्दे '। शब्दयत्याक्रन्दयति शत्रूननयेति वाशी तक्षणसाधनं कुठारः । तं स्वकीये “हस्ते बिभर्ति धारयति ॥ वज्र॒मेको॑ बिभर्ति॒ हस्त॒ आहि॑तं॒ तेन॑ वृ॒त्राणि॑ जिघ्नते ॥४ वज्र॑म् । एकः॑ । बि॒भ॒र्ति॒ । हस्ते॑ । आऽहि॑तम् । तेन॑ । वृ॒त्राणि॑ । जि॒घ्न॒ते॒ ॥४ वज्रम् । एकः । बिभर्ति । हस्ते । आऽहितम् । तेन । वृत्राणि । जिघ्नते ॥४ अत्र वज्रलिङ्गादिन्द्रो देवता । “एकः इन्द्रः "आहितं स्वकीयहस्ते निहितं "वज्रम् एतन्नामकमायुधं “बिभर्ति धत्ते । स एवेन्द्रः "तेन निहितेन वज्रेण "वृत्राणि आवरकाणि रक्षांसि पापानि वा "जिघ्नते भृशं हन्ति ॥ ति॒ग्ममेको॑ बिभर्ति॒ हस्त॒ आयु॑धं॒ शुचि॑रु॒ग्रो जला॑षभेषजः ॥५ ति॒ग्मम् । एकः॑ । बि॒भ॒र्ति॒ । हस्ते॑ । आयु॑धम् । शुचिः॑ । उ॒ग्रः । जला॑षऽभेषजः ॥५ तिग्मम् । एकः । बिभर्ति । हस्ते । आयुधम् । शुचिः । उग्रः । जलाषऽभेषजः ॥५ अत्र जलाषभेषज इत्यनेन रुद्रोऽभिधीयते । "शुचिः । ‘शुच दीप्तौ । सर्वतः स्वतेजसा दीप्यमानः । यद्वा ।' शुच शोके ' । शत्रूणां शोचयिता दुःखयिता । अत एव “उग्रः उद्गूर्णबलः “जलाषभेषजः रोगापनयनेन सुखकरभैषज्यवान् । यद्वा । स्तोतॄणां दुःखरूपसंसारोच्छेदेन सुखकारिभिषग्रूपः । ‘ प्रथमो दैव्यो भिषक् ' इत्यादिश्रुतिभिरस्य भिषक्त्वं श्रूयते । तादृशः "एकः रुद्रः “तिग्मं तीक्ष्णधारम् "आयुधम् । आयुध्यति संप्रहरति शत्रूननेनेत्यायुधं पिनाकः । तं स्वकीये "हस्ते "बिभर्ति ।। प॒थ एक॑ः पीपाय॒ तस्क॑रो यथाँ ए॒ष वे॑द निधी॒नाम् ॥६ प॒थः । एकः॑ । पी॒पा॒य॒ । तस्क॑रः । य॒था॒ । ए॒षः । वे॒द॒ । नि॒ऽधी॒नाम् ॥६ पथः । एकः । पीपाय । तस्करः । यथा । एषः । वेद । निऽधीनाम् ॥६ पथ इति लिङ्गेन पूषा निगद्यते । ‘सं पूषन्नध्वनस्तिर' (ऋ. सं. १. ४२. १) इत्यादिषु दृष्टत्वात् । "एकः पूषनामको देवः “पथः मार्गान् “पीपाय । प्यायतिर्वर्धनकर्माप्यत्र रक्षणार्थः । ये अग्निहोत्रादि कर्म कुर्वन्ति तेषां स्वर्गमार्गं ये दुष्कृतं कर्म कुर्वन्ति तेषां यातनामार्गं च रक्षति । उभयेषां मार्गविपर्ययो यथा न भवति तथा पालयतीत्यर्थः । "एषः सोऽयं पूषा “निधीनां पृथिव्यां निहितानि धनानि “वेद वेत्ति । ज्ञात्वा स्तोतॄणां तानि ददातीत्यर्थः। तत्र दृष्टान्तः । "तस्करो “यथा । यथा चोरः पथि गच्छतां पुरुषाणां धनहरणार्थंमार्गं रक्षति तथा च स चोरो गृहे निहितानि ज्ञात्वा तदाहृत्य स्वसहायेभ्यो यथा तानि ददाति तद्वत् ॥ त्रीण्येक॑ उरुगा॒यो वि च॑क्रमे॒ यत्र॑ दे॒वासो॒ मद॑न्ति ॥७ त्रीणि॑ । एकः॑ । उ॒रु॒ऽगा॒यः । वि । च॒क्र॒मे॒ । यत्र॑ । दे॒वासः॑ । मद॑न्ति ॥७ त्रीणि । एकः । उरुऽगायः । वि । चक्रमे । यत्र । देवासः । मदन्ति ॥७ उरुगायो वि चक्रमे इति पदलिङ्गाद्विष्णुरुच्यते । "उरुगायः उरुभिर्बहुभिर्गातव्यः । यद्वा । बहुषु देशेषु गन्ता बहुकीर्तिर्वा । सर्वान् शत्रून् स्वसामर्थ्येन शब्दयत्याक्रन्दयतीति वा उरुगायः । एतादृशः "एकः असहायो विष्णुः "त्रीणि पदानि भुवनानि “वि “चक्रमे साधु पादेन विक्रान्तवान् । ‘वेः पादविहरणे' (पा. सू. १. ३. ४१) इति क्रमतेरात्मनेपदम् । "यत्र येषु लोकेषु "देवासः इन्द्रादयो देवाः "मदन्ति यजमानदत्तैर्हविर्भिर्माद्यन्ति तानि वि चक्रम इत्यन्वयः ॥ विभि॒र्द्वा च॑रत॒ एक॑या स॒ह प्र प्र॑वा॒सेव॑ वसतः ॥८ विऽभिः॑ । द्वा । च॒र॒तः॒ । एक॑या । स॒ह । प्र । प्र॒वा॒साऽइ॑व । व॒स॒तः॒ ॥८ विऽभिः । द्वा । चरतः । एकया । सह । प्र । प्रवासाऽइव । वसतः ॥८ एकया सह इति लिङ्गादश्विनावभिधीयेते । "द्वा द्वौ द्वित्वसंख्योपेतावश्विनौ "विभिः । वी गत्यादिषु । क्विप् । छान्दसो ह्रस्वः । गमनसाधनैरश्वैः "चरतः संचरेते। किंच इमावश्विनौ “एकया सूर्याख्यया ताभ्यां स्वयंवृतया स्त्रिया “सह “प्र “वसतः प्रवासं सर्वत्र गमनं कुरुतः । प्रवासे दृष्टान्तः । "प्रवासेव । यथा प्रवासिनौ द्वौ पुरुषौ एकया स्त्रिया सह प्रवसतस्तद्वत् ॥ सदो॒ द्वा च॑क्राते उप॒मा दि॒वि स॒म्राजा॑ स॒र्पिरा॑सुती ॥९ सदः॑ । द्वा । च॒क्रा॒ते॒ इति॑ । उ॒प॒ऽमा । दि॒वि । स॒म्ऽराजा॑ । स॒र्पिरा॑सुती॒ इति॑ स॒र्पिःऽआ॑सुती ॥९ सदः । द्वा । चक्राते इति । उपऽमा । दिवि । सम्ऽराजा । सर्पिरासुती इति सर्पिःऽआसुती ॥९ सम्राजाविति लिङ्गेन मित्रावरुणावभिधीयेते । "उपमा उपमौ परस्परं स्वकान्त्योपमानभूतौ । यद्वा । उपमीयत आभ्यां सर्वमित्युपमौ सर्वस्य । एतावेव "सम्राजा सम्राजौ सम्यग्दीप्यमानौ "सर्पिरासुती । सर्पिर्घृतमाभ्यामासूयत इति सर्पिरासुती । घृतहविष्कौ "द्वा द्वौ मित्रावरुणौ "दिवि द्युलोके "सदः । सीदन्त्यत्रेति सदः स्थानम् । तत् "चक्राते अकार्ष्टाम् ॥ अर्च॑न्त॒ एके॒ महि॒ साम॑ मन्वत॒ तेन॒ सूर्य॑मरोचयन् ॥१० अर्च॑न्तः । एके॑ । महि॑ । साम॑ । म॒न्व॒त॒ । तेन॑ । सूर्य॑म् । अ॒रो॒च॒य॒न् ॥१० अर्चन्तः । एके । महि । साम । मन्वत । तेन । सूर्यम् । अरोचयन् ॥१० “एके अत्रयः “महि महत् "साम त्रिवृत्पञ्चदशादि "मन्वत अमन्वत । तदेव “अर्चन्तः पूजयन्त एतादृशा अत्रयः "तेन उक्तेन साम्ना "सूर्यमरोचयन् अदीपयन् । त एवात्र देवता ॥ ॥३६॥ }} == == {{टिप्पणी| दशरात्रे नवममहः - बभ्रुरेको विषुणः सूनरो युवेति द्विपदाः शंसति द्विपाद्वै पुरुषश्चतुष्पादाः पशवः पशवश्छन्दोमाह् पशूनामवरुद्ध्यै तद्यद्द्विपदाः शंसति यजमानमेव तद्द्विप्रतिष्ठं चतुष्पात्सु पशुषु प्रतिष्ठापयति - ऐब्रा [https://sa.wikisource.org/s/w1f ५.२१] }} {{ऋग्वेदः मण्डल ८}} q7kbupb0c9nskidilmph01e3r2r616y 0 13611 344525 230460 2022-08-19T03:00:13Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki आर्षेय कल्पः <inputbox> type=fulltext prefix=आर्षेयकल्पः break=no width=10 searchbuttonlabel=आर्षेयकल्पः शोधः </inputbox> [[/उपोद्घातः|उपोद्घातः]] (पृ.१-८७) [[/अध्यायः ०१|अध्यायः ०१]] (९१-११८) [[/अध्यायः ०२|अध्यायः ०२]] (११९- १५६) [[/अध्यायः ०३|अध्यायः ०३]] (१५७ - २०७) [[/अध्यायः ०४|अध्यायः ०४]] (२०८ - २४३) [[/अध्यायः ०५|अध्यायः ०५]] (२४४- २८७) [[/अध्यायः ०६|अध्यायः ०६]] (२८७-३३७) [[/अध्यायः ०७|अध्यायः ०७]] (३४० - ४०५) [[/अध्यायः ०८|अध्यायः ०८]] (४०६- ४५७) [[/अध्यायः ०९|अध्यायः ०९]] (४६० -५१५) [[/अध्यायः १०|अध्यायः १०]] (५१६- ५४५) [[/अध्यायः ११|अध्यायः ११]] (५४६ - ५८१) [[आर्षेयकल्पः/विषयानुक्रमणिका|विषयानुक्रमणिका]] [https://docs.google.com/document/d/0BxohHGWivCd7dE52OGxoVzR4cHM/edit?usp=sharing&ouid=113891246737041313967&resourcekey=0-W4K3MXdz82VpS264vuEnsg&rtpof=true&sd=true एकलसञ्चिका] (वर्ड फाइल) [[वर्गः:कल्पः]] n3c5c2u9emlvgtp63r24p4rr9qewgm8 0 17671 344518 343510 2022-08-19T00:55:39Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki {{header | title = शुक्लयजुर्वेदः | author = | translator = | section = अध्यायः १६ | previous = [[../अध्यायः १५|अध्यायः १५]] | next = [[../अध्यायः १७|अध्यायः १७]] | year = | notes = }} [https://www.youtube.com/watch?v=PTeUguFlybY श्रव्य सञ्चिका १] <poem><span style="font-size: 14pt; line-height: 200%"> अध्याय 16 रुद्र सूक्तम् अग्निचयने रुद्रः 16.1 नमस् ते रुद्र मन्यव ऽ उतो त ऽ इषवे नमः । बाहुभ्याम् उत ते नमः ॥ 16.2 या ते रुद्र शिवा तनूर् अघोरापापकाशिनी । तया नस् तन्वा शंतमया गिरिशन्ताभि चाकशीहि ॥ 16.3 याम् इषुं गिरिशन्त हस्ते बिभर्ष्य् अस्तवे । शिवां गिरित्र तां कुरु मा हिꣳसीः पुरुषं जगत् ॥ 16.4 शिवेन वचसा त्वा गिरिशाच्छा वदामसि । यथा नः सर्वम् इज् जगद् अयक्ष्मꣳ सुमना ऽ असत् ॥ 16.5 अध्य् अवोचद् अधिवक्ता प्रथमो दैव्यो भिषक् । अहीꣳश् च सर्वान् जम्भयन्त् सर्वाश् च यातुधान्यो ऽधराचीः परा सुव ॥ 16.6 असौ यस् ताम्रो ऽ अरुण ऽ उत बभ्रुः सुमङ्गलः । ये चैनꣳ रुद्रा ऽ अभितो दिक्षु श्रिताः सहस्रशो वैषाꣳ हेड ऽ ईमहे ॥ 16.7 असौ यो ऽवसर्पति नीलग्रीवो विलोहितः । उतैनं गोपा ऽ अदृश्रन्न् अदृश्रन्न् उदहार्यः स दृष्टो मृडयाति नः ॥ 16.8 नमो ऽस्तु नीलग्रीवाय सहस्राक्षाय मीढुषे । अथो ये ऽ अस्य सत्वानो ऽहं तेभ्यो ऽकरं नमः ॥ 16.9 प्र मुञ्च धन्वनस् त्वम् उभयोर् आर्त्न्योर् ज्याम् । याश् च ते हस्त ऽ इषवः ऽ परा ता भगवो वप ॥ 16.10 विज्यं धनुः कपर्दिनो विशल्यो वाणवाꣳ२ऽ उत । अनेशन्न् अस्य याऽइषव ऽआभुर् अस्य निषङ्गधिः ॥ 16.11 या ते हेतिर् मीढुष्टम हस्ते बभूव ते धनुः । तयास्मान् विश्वतस् त्वम् अयक्ष्मया परि भुज ॥ 16.12 परि ते धन्वनो हेतिर् अस्मान् वृणक्तु विश्वतः । अथो य ऽइषुधिस् तवारे ऽ अस्मन् नि धेहि तम् ॥ 16.13 अवतत्य धनुष् ट्वꣳ सहस्राक्ष शतेषुधे । निशीर्य शल्यानां मुखा शिवो नः सुमना भव ॥ 16.14 नमस् त ऽ आयुधायानातताय धृष्णवे । उभाभ्याम् उत ते नमो बाहुभ्यां तव धन्वने ॥ 16.15 मा नो महान्तम् उत मा नो ऽ अर्भकं मा न ऽ उक्षन्तम् उत मा न ऽ उक्षितम् । मा नो वधीः पितरं मोत मातरं मा नः प्रियास् तन्वो रुद्र रीरिषः ॥ 16.16 मा नस् तोके तनये मा न ऽ आयुषि मा नो गोषु मा नो ऽ अश्वेषु रीरिषः । मा नो वीरान् रुद्र भामिनो वधीर् हविष्मन्तः सदम् इत् त्वा हवामहे ॥ 16.17 नमो हिरण्यबाहवे सेनान्ये दिशां च पतये नमो नमो वृक्षेभ्यो हरिकेशेभ्यः पशूनां पतये नमो नमः शष्पिञ्जराय त्विषीमते पथीनां पतये नमो नमो हरिकेशायोपवीतिने पुष्टानां पतये नमः ॥ 16.18 नमो बभ्लुशाय व्याधिने ऽन्नानां पतये नमो नमो भवस्य हेत्यै जगतां पतये नमो नमो रुद्रायाततायिने क्षेत्राणां पतये नमो नमः सूतायाहन्त्यै वनानां पतये नमः ॥ 16.19 नमो रोहिताय स्थपतये वृक्षाणां पतये नमो नमो भुवन्तये वारिवस्कृतायौषधीनां पतये नमो नमो मन्त्रिणे वाणिजाय कक्षाणां पतये नमो नम ऽ उच्चैर्घोषायाक्रन्दयते पत्तीनां पतये नमः ॥ 16.20 नमः कृत्स्नायतया धावते सत्वनां पतये नमो नमः सहमानाय निव्याधिनऽ आव्याधिनीनां पतये नमो नमो निषङ्गिणे ककुभाय स्तेनानां पतये नमो नमो निचेरवे परिचरायारण्यानां पतये नमः ॥ 16.21 नमो वञ्चते परिवञ्चते स्तायूनां पतये नमो नमो निषङ्गिण ऽ इषुधिमते तस्कराणां पतये नमो नमः सृकायिभ्यो जिघाꣳसद्भ्यो मुष्णतां पतये नमो नमो ऽसिमद्भ्यो नक्तं चरद्भ्यो विकृन्तानां पतये नमः ॥ 16.22 नम ऽ उष्णीषिणे गिरिचराय कुलुञ्चानां पतये नमो नम ऽ इषुमद्भ्यो धन्वायिभ्यश् च वो नमो नम ऽ आतन्वानेभ्यः प्रतिदधानेभ्यश् च वो नमो नम ऽ आयच्छद्भ्यो स्यद्भ्यश् च वो नमः ॥ 16.23 नमो विसृजद्भ्यो विध्यद्भ्यश् च वो नमो नमः स्वपद्भ्यो जाग्रद्भ्यश् च वो नमो नमः शयानेभ्य ऽ आसीनेभ्यश् च वो नमो नमस् तिष्ठद्भ्यो धावद्भ्यश् च वो नमः ॥ 16.24 नमः सभाभ्यः सभापतिभ्यश् च वो नमो नमो ऽश्वेभ्यो ऽश्वपतिभ्यश् च वो नमो नम ऽ आव्याधिनीभ्यो विविध्यन्तीभ्यश् च वो नमो नम ऽ उगणाभ्यस् तृꣳहतीभ्यश् च वो नमः ॥ 16.25 नमो गणेभ्यो गणपतिभ्यश् च वो नमो नमो व्रातेभ्यो व्रातपतिभ्यश् च वो नमो नमो गृत्सेभ्यो गृत्सपतिभ्यश् च वो नमो नमो विरूपेभ्यो विश्वरूपेभ्यश् च वो नमः ॥ 16.26 नमः सेनाभ्यः सेनानिभ्यश् च वो नमो नमो रथिभ्यो ऽ अरथेभ्यश् च वो नमो नमः क्षत्तृभ्यः संग्रहीतृभ्यश् च वो नमो नमो महद्भ्यो ऽ अर्भकेभ्यश् च वो नमः ॥ 16.27 नमस् तक्षभ्यो रथकारेभ्यश् च वो नमो नमः कुलालेभ्यः कर्मारेभ्यश् च वो नमो नमो निषादेभ्यः पुञ्जिष्ठेभ्यश् च वो नमो नमः श्वनिभ्यो मृगयुभ्यश् च वो नमः ॥ 16.28 नमः श्वभ्यः श्वपतिभ्यश् च वो नमो नमो भवाय च रुद्राय च नमः शर्वाय च पशुपतये च नमो नीलग्रीवाय च शितिकण्ठाय च ॥ 16.29 नमः कपर्दिने च व्युप्तकेशाय च नमः सहस्राक्षाय च शतधन्वने च नमो गिरिशयाय च शिपिविष्टाय च नमो मीढुष्टमाय चेषुमते च ॥ 16.30 नमो ह्रस्वाय च वामनाय च नमो बृहते च वर्षीयसे च नमो वृद्धाय च सवृधे च नमो ऽग्र्याय च प्रथमाय च ॥ 16.31 नम ऽ आशवे चाजिराय च नमः शीघ्र्याय च शीभ्याय च नम ऽ ऊर्म्याय चावस्वन्याय च नमो नादेयाय च द्वीप्याय च ॥ 16.32 नमो ज्येष्ठाय च कनिष्ठाय च नमः पूर्वजाय चापरजाय च नमो मध्यमाय चापगल्भाय च नमो जघन्याय च बुध्न्याय च ॥ 16.33 नमः सोभ्याय च प्रतिसर्याय च नमो याम्याय च क्षेम्याय च नमः श्लोक्याय चावसान्याय च नम ऽ उर्वर्याय च खल्याय च ॥ 16.34 नमो वन्याय च कक्ष्याय च नमः श्रवाय च प्रतिश्रवाय च नम ऽ आशुषेणाय चाशुरथाय च नमः शूराय चावभेदिने च ॥ 16.35 नमो बिल्मिने च कवचिने च नमो वर्मिणे च वरूथिने च नमः श्रुताय च श्रुतसेनाय च नमो दुन्दुभ्याय चाहनन्याय च ॥ 16.36 नमो धृष्णवे च प्रमृशाय च नमो निषङ्गिणे चेषुधिमते च नमस् तीक्ष्णेषवे चायुधिने च नमः स्वायुधाय च सुधन्वने च ॥ 16.37 नमः स्रुत्याय च पथ्याय च नमः काट्याय च नीप्याय च नमः कुल्याय च सरस्याय च नमो नादेयाय च वैशन्ताय च ॥ 16.38 नमः कूप्याय चावट्याय च नमो वीध्र्याय चातप्याय च नमो मेध्याय च च विद्युत्याय नमो वर्ष्याय चावर्ष्याय च ॥ 16.39 नमो वात्याय च रेष्म्याय च नमो वास्तव्याय च वास्तुपाय च नमः सोमाय च रुद्राय च नमस् ताम्राय चारुणाय च ॥ 16.40 नमः शंगवे च पशुपतये च नम ऽ उग्राय च भीमाय च नमोऽग्रेवधाय च दूरेवधाय च नमो हन्त्रे च हनीयसे च नमो वृक्षेभ्यो हरिकेशेभ्यो नमस् ताराय ॥ 16.41 नमः शम्भवाय च मयोभवाय च नमः शंकराय च मयस्कराय च नमः शिवाय च शिवतराय च ॥ 16.42 नमः पार्याय चावार्याय च नमः प्रतरणाय चोत्तरणाय च नमस् तीर्थ्याय च कूल्याय च नमः शष्प्याय च फेन्याय च ॥ 16.43 नमः सिकत्याय च प्रवाह्याय च नमः किꣳशिलाय च क्षयणाय च नमः कपर्दिने च पुलस्तये च नम ऽ इरिण्याय च प्रपथ्याय च ॥ 16.44 नमो व्रज्याय च गोष्ठ्याय च नमस् तल्प्याय च गेह्याय च नमो हृदय्याय च निवेष्याय च नमः काट्याय च गह्वरेष्ठाय च ॥ 16.45 नमः शुष्क्याय च हरित्याय च नमः पाꣳसव्याय च रजस्याय च नमो लोप्याय चोलप्याय च नम ऽ ऊर्व्याय च सूर्व्याय च ॥ 16.46 नमः पर्णाय च पर्णशदाय च नम ऽ उद्गुरमाणाय चाभिघ्नते च नम ऽ आखिदते च प्रखिदते च नम ऽ इषुकृद्भ्यो धनुष्कृद्भ्यस् च वो नमो नमो वः किरिकेभ्यो देवानाꣳ हृदयेभ्यो नमो विचिन्वत्केभ्यो नमो विक्षिणत्केभ्यो नम ऽ आनिर्हतेभ्यः ॥ 16.47 द्रापे ऽ अन्धसस् पते दरिद्र नीललोहित । आसां प्रजानाम् एषां पशूनां मा भेर् मा रोङ् मो च नः किं चनाममत् ॥ 16.48 इमा रुद्राय तवसे कपर्दिने क्षयद्वीराय प्र भरामहे मतीः । यथा शम् असद् द्विपदे चतुष्पदे विश्वं पुष्टं ग्रामे ऽ अस्मिन्न् अनातुरम् ॥ 16.49 या ते रुद्र शिवा तनूः शिवा विश्वाहा भेषजी । शिवा रुतस्य भेषजी तया नो मृड जीवसे ॥ 16.50 परि नो रुद्रस्य हेतिर् वृणक्तु परि त्वेषस्य दुर्मतिर् अघायोः । अव स्थिरा मघवद्भ्यस् तनुष्व मीढ्वस् तोकाय तनयाय मृड ॥ 16.51 मीढुष्टम शिवतम शिवो नः सुमना भव । परमे वृक्ष ऽ आयुधं निधाय कृत्तिं वसान ऽ आ चर पिनाकं बिभ्रद् आ गहि ॥ 16.52 विकिरिद्र विलोहित नमस् ते ऽ अस्तु भगवः । यास् ते सहस्रꣳ हेतयो ऽन्यम् अस्मन् नि वपन्तु ताः ॥ 16.53 सहस्राणि सहस्रशो बाह्वोस् तव हेतयः । तासाम् ईशानो भगवः पराचीना मुखा कृधि ॥ 16.54 असंख्याता सहस्राणि ये रुद्रा ऽ अधि भूम्याम् । तेषाꣳ सहस्रयोजनेऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.55 अस्मिन् महत्य् अर्णवे ऽन्तरिक्षे भवा ऽ अधि । तेषाꣳ सहस्रयोजनेऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.56 नीलग्रीवाः शितिकण्ठा दिवꣳ रुद्रा ऽ उपश्रिताः । तेषाꣳ सहस्रयोजनेऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.57 नीलग्रीवाः शितिकण्ठाः शर्वा ऽ अधः क्षमाचराः । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.58 ये वृक्षेषु शष्पिञ्जरा नीलग्रीवा विलोहिताः । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.59 ये भूतानाम् अधिपतयो विशिखासः कपर्दिनः । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.60 ये पथां पथिरक्षस ऽ ऐलबृदा ऽ आयुर्युधः । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.61 ये तीर्थानि प्रचरन्ति सृकाहस्ता निषङ्गिणः । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.62 ये ऽन्नेषु विविध्यन्ति पात्रेषु पिबतो जनान् । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.63 ये एतावन्तश् च भूयाꣳसश् च दिशो रुद्रा वितस्थिरे । तेषाꣳ सहस्रयोजने ऽव धन्वानि तन्मसि ॥ 16.64 नमो ऽस्तु रुद्रेभ्यो ये दिवि येषां वर्षम् इषवः । तेभ्यो दश प्राचीर् दश दक्षिणा दश प्रतीचीर् दशोदीचीर् दशोर्ध्वाः । तेभ्यो नमो ऽ अस्तु ते नो ऽवन्तु ते नो मृडयन्तु ते यं द्विष्मो यश् च नो द्वेष्टि तम् एषां जम्भे दध्मः ॥ 16.65 नमो ऽस्तु रुद्रेभ्यो ये ऽन्तरिक्षे येषां वात ऽ इषवः । तेभ्यो दश प्राचीर् दश दक्षिणा दश प्रतीचीर् दशोदीचीर् दशोर्ध्वाः । तेभ्यो नमो ऽ अस्तु ते नो ऽवन्तु ते नो मृडयन्तु ते यं द्विष्मो यश् च नो द्वेष्टि तम् एषां जम्भे दध्मः ॥ 16.66 नमो ऽस्तु रुद्रेभ्यो ये पृथिव्यां येषाम् अन्नम् इषवः । तेभ्यो दश प्राचीर् दश दक्षिणा दश प्रतीचीर् दशोदीचीर् दशोर्ध्वाः । तेभ्यो नमो ऽ अस्तु ते नो ऽवन्तु ते नो मृडयन्तु ते यं द्विष्मो यश् च नो द्वेष्टि तम् एषां जम्भे दध्मः ॥ </span></poem> {{ भाष्यम्(उवट-महीधर)| <poem><span style="font-size: 14pt; line-height: 200%">षोडशोऽध्यायः। तत्र [https://sa.wikisource.org/s/ecw प्रथमा।] नम॑स्ते रुद्र म॒न्यव॑ उ॒तो त॒ इष॑वे॒ नम॑: । बा॒हुभ्या॑मु॒त ते॒ नम॑: ।। १ ।। उ० शतरुद्रियहोमः<ref>द्र.तै.सं. [https://sa.wikisource.org/s/1e29 ४.५.१]</ref> । 'अथातो यः शतरुद्रियं जुहोति' इत्युपक्रम्य ‘स एषोऽत्राग्निश्चितो बुभुक्षमाणो रुद्ररूपेणावतिष्ठते । तस्य तर्पणं देवैः कृतम् । द्वितीयं दर्शनम् । यद्वै शतरुद्रियं जुहोतीत्युपक्रम्य प्रजापतेर्विस्रस्तादित्यभिधाय मन्त्रार्थानुगुण्येन श्रुतिर्भवति । स एव शतशीर्षो रुद्रः समभवदिति । नमस्ते रुद्र मन्यवे रौद्रोऽध्यायः परमेष्ठिन आर्षं देवानां वा प्रजापतेर्वा आद्योऽनुवाकः षोडशभिर्ऋग्भिः । तत्र एको रुद्रो देवता एका गायत्री तिस्रोऽनुष्टुभस्तिस्रः पङ्क्तयः सप्तानुष्टुभौ द्वे जगत्यौ । नमोऽस्तु ते । हे रुद्र, ते तव संबन्धिने [https://puranastudy.wordpress.com/%e0%a4%ae%e0%a4%a8%e0%a5%8d%e0%a4%ae%e0%a4%a5-%e0%a4%ae%e0%a4%af/%e0%a4%ae%e0%a4%a8%e0%a5%8d%e0%a4%af%e0%a5%81/ मन्यवे] क्रोधाय । उत अपि च । ते तव संबन्धिने इषवे काण्डाय नमोऽस्तु । बाहुभ्याम् उत अपि ते तव संबन्धिभ्यां बाहुभ्यां नमोऽस्तु ॥ १ ॥ म० पञ्चदशे अध्याये चयनमन्त्रान् समाप्य षोडशे शतरुद्रियाख्यहोममन्त्रा उच्यन्ते । 'शतरुद्रियहोम उत्तरपक्षस्यापरस्याᳪं᳭ स्रक्त्यां परिश्रित्स्वर्कपर्णेनार्ककाष्ठेन शातयन्संततं जर्तिलमिश्रान् गवेधुकासक्तूनजाक्षीरमेके तिष्ठन्नुदङ्नमस्त इत्यध्यायेन त्र्यनुवाकान्ते स्वाहाकारो जानुमात्रे पञ्चान्ते च नाभिमात्रे प्राक् च प्रत्यवरोहेभ्यो मुखमात्रे प्रतिलोमं प्रत्यवरोहान् जुहोति प्रमाणेषु नमोऽस्त्विति प्रतिमन्त्रम्' ( का० १८ । १।१-५) । अस्यार्थः । हिरण्यशकलैरग्निप्रोक्षणानन्तरं शतरुद्रियसंज्ञो होमः तस्याहवनीये प्राप्तावपवादमाह । उत्तरपक्षपश्चिमकोणे याः परिश्रितो जङ्घामात्र्यादयः पूर्वं निखातास्तासु होमः । तत्र विधिः । जर्तिलैरारण्यतिलैर्मिश्रान् गवेधुकासक्तूनर्कपत्रेण जुहोति । किं कुर्वन् । अर्ककाष्ठेन संततं क्षारयन् परिश्रित्सु पातयन् अर्कपत्रं दक्षकरेणादायार्ककाष्ठं वामेनादाय तेन पातनीयम् । सक्तुस्थाने अजादुग्धमिति केचित् । उदङ्मुखो नमस्त इत्यध्यायेन । तत्रानुवाकत्रयान्ते 'अर्भकेभ्यश्च वो नमः' (क० २६ ) इत्यत्र जानुमात्रे परिश्रिति स्वाहाकारो विधेयः । पञ्चानुवाकान्ते 'सुधन्वने च' (क. ३६ ) इत्यत्र नाभिमात्रे परिश्रिति स्वाहाकारः । 'नमोऽस्तु रुद्रेभ्यः' (क० ६३) इति प्रत्यवरोहमन्त्राः तेभ्यः प्राक् मुखमात्रपरिश्रिति स्वाहाकारः । नमोऽस्त्विति कण्डिकात्रयेण प्रतिलोमं होमः। 'ये दिवि' (क० ६४ ) इति मुखमात्रे । 'येऽन्तरिक्षे (क० ६५ ) इति नाभिमात्रे । 'ये पृथिव्याम्' (क० ६६) इति जानुमात्रे । इति सूत्रार्थः । नमस्ते । षोडशर्चोऽनुवाकः एकरुद्रदेवत्यः आद्या गायत्री तिस्रोऽनुष्टुभः तिस्रः पङ्क्तयः सप्तानुष्टुभः द्वे जगत्यौ । अध्यायस्य परमेष्ठिदेवप्रजापतय ऋषयः । मा नः (क० १५-१६) इति द्वयोः कुत्सोऽपि ऋषिः । हे रुद्र, रुत् दुःखं द्रावयति रुद्रः । यद्वा 'रु गतौ' ये गत्यर्थास्ते ज्ञानार्थाः । रवणं रुत् ज्ञानं राति ददाति रुद्रः ज्ञानम् भावे क्विप् तुगागमः । रुत् ज्ञानप्रदः । यद्वा पापिनो नरान् दुःखभोगेन रोदयति रुद्रः । हे रुद्र, ते तव मन्यवे क्रोधाय नमः नमस्कारोऽस्तु । उतो अपिच ते तवेषवे वाणाय नमः । उतापि च ते तव बाहुभ्यां नमः । तव क्रोधबाणहस्ता अस्मदरिष्वेव प्रसरन्तु नास्मास्वित्यर्थः ॥ १॥ द्वितीया । या ते॑ रुद्र शि॒वा त॒नूरघो॒राऽपा॑पकाशिनी । तया॑ नस्त॒न्वा शन्त॑मया॒ गिरि॑शन्ता॒भिचा॑कशीहि ।। २ ।। उ०. या ते तव हे रुद्र, शिवा शान्ता तनूः शरीरम् । अघोरा अविषमा। अपापकाशिनी पापमसुखं या प्रकाशयति सा पापकाशिनी पापप्रकाशिनी । न पापकाशिनी अपापकाशिनी । तया नः अस्मान् तन्वा शन्तमया सुखतमया सुखयितृतमया अतिशयेन सुखयित्र्या । गिरिशन्त गिरौ पर्वते कैलासाख्ये अवस्थितः शं सुखं तनोतीति गिरिशन्तः । यद्वा गिरि वाच्यवस्थितः सुखं तनोतीति । यद्वा गिरौ मेघेऽवस्थितो वृष्टिद्वारेण सुखं तनोतीति । तस्य संबोधनं हे गिरिशन्त । अभिचाकशीहि अभिपश्य । सुखयितुमिति शेषः । चाकशीतिः पश्यतिकर्मा ॥ २ ॥ म०. हे रुद्र, या ते तवेदृशी तनूः शरीरं हे गिरिशन्त, तया तन्वा नोऽस्मानभिचाकशीहि अभिपश्य । चाकशीतिः पश्यतिकर्मा ( नि० ३ । ११ । ८) । कीदृशी तनूः । शिवा शान्ता मङ्गलरूपा । यतोऽघोरा अविषमा सौम्या अतएवाऽपापकाशिनी पापमसुखं काशयति प्रकाशयति पापकाशिनी न पापकाशिनी अपापकाशिनी । या पुण्यफलमेव ददाति न पापफलमित्यर्थः । गिरौ कैलासे स्थितः शं सुखं प्राणिनां तनोति विस्तारयतीति गिरिशन्तः, गिरि वाचि स्थितः शं तनोतीति वा, गिरौ मेघे स्थितो वृष्टिद्वारेण शं तनोतीति वा, गिरौ शेते गिरिशः । अमति गच्छति जानातीत्यन्तः सर्वज्ञः । 'अम गतौ भजने शब्दे' कर्तरि क्तः । गिरिशश्वासावन्तश्च गिरिशन्तस्तत्संबुद्धिः । शकन्ध्वादित्वात्पररूपम् (पा० ६ । १ । ९४ ) कीदृश्या तन्वा । शन्तमया सुखतमया ॥२॥ तृतीया। यामिषुं॑ गिरिशन्त॒ हस्ते॑ बि॒भर्ष्यस्त॑वे । शि॒वां गि॑रित्र॒ तां कु॑रु॒ मा हि॑ᳪं᳭सी॒: पुरु॑षं॒ जग॑त् ।। ३ ।। उ० यामिषुम् । याम् इषुं काण्डम् । हे गिरिशन्त गिरौ पर्वतेऽवस्थितः कैलासाख्ये सुखं तनोतीति गिरिशन्तः तस्य संबोधनं हे गिरिशन्त । हस्ते बिभर्षि धारयसि । अस्तवे असितुं क्षेप्तुमित्यर्थः । शिवां गिरित्र गिरौ कैलासेऽवस्थितः त्रायते भक्तानिति गिरित्रः तस्य संबोधनं हे गिरित्र । तां कुरु । किंच। माहिंसीः मावधीः पुरुषम् जगत् जङ्गमं च गवादि ॥ ३ ॥ म० हे गिरिशन्त, त्वं यामिषुं बाणं हस्ते बिभर्षि धारयसि । किं कर्तुम् । अस्तवे 'असु क्षेपणे' तुमर्थे तवेप्रत्ययः । असितुं शत्रून् क्षेप्तुमित्यर्थः । गिरित्र, गिरौ कैलासे स्थितो भूतानि त्रायत इति गिरित्रः तामिषुं शिवां कल्याणकारिणीं कुरु । किंच पुरुषं पुत्रपौत्रादिकं जगत् जङ्गममन्यदपि गवाश्वादिकं मा हिंसीः मा वधीः ॥ ३ ॥ चतुर्थी। शि॒वेन॒ वच॑सा त्वा गिरि॒शाच्छा॑ वदामसि । यथा॑ न॒: सर्व॒मिज्जग॑दय॒क्ष्मᳪं᳭ सु॒मना॒ अस॑त् ।। ४ ।। उ० शिवेन वचसा । शिवेन वचनेन त्वा त्वाम् । गिरिश गिरौ पर्वते कैलासाख्ये शेते इति गिरिशः तस्य संबोधनम् हे गिरिश । अच्छावदामसि । 'अच्छाभेराप्तुमिति शाकपूणिः' । 'इदन्तो मसि' । तथा अभिवदाम । यथा येन प्रकारेण नः अस्माकं सर्वम् इत् । इच्छब्द एवार्थे । सर्वमेव जगत् जङ्गमादि। अयक्ष्मम् । यक्ष्मा व्याधिः । व्याधिरहितम् सुमनाश्च शोभनमनस्कं च असत् भूयात् ॥ ४ ॥ म० गिरौ कैलासे शेते गिरिशः हे गिरिश, शिवेन वचसा मङ्गलेन स्तुतिरूपेण वचनेन त्वा अच्छ त्वां प्राप्तुं वयं वदामसि वदामः प्रार्थयामहे । 'अच्छाभेराप्तुमिति शाकपूणिः' (नि० ५। २८ ) संहितायां 'निपातस्य च' (पा० ६ । ३ । १३६ ) इति दीर्घः । 'इदन्तो मसि' (पा. ७ । १ । ४६ )। किं वदाम इत्यत आह । नोऽस्माकं सर्वमित् सर्वमेव जगत् जङ्गमं नराः पश्वादि यथा येन प्रकारेण अयक्ष्मं नीरोगं सुमनाः शोभनमनस्कं च असत् भवति यथा कुर्विति शेषः । सुमनःशब्दे पुंस्त्वमार्षं जगद्विशेषणत्वात् । असदित्यत्र 'लेटोऽडाटौ' । (पा० ३ । ४ । ९४ ) इत्यट् इलोपः ॥ ४ ॥ पञ्चमी। अध्य॑वोचदधिव॒क्ता प्र॑थ॒मो दैव्यो॑ भि॒षक् । अही॑ᳪं᳭श्च॒ सर्वा॑ञ्ज॒म्भय॒न्त्सर्वा॑श्च यातुधा॒न्यो॒ऽध॒राची॒: परा॑ सुव ।। ५ ।। उ० अध्यवोचत् । अधीत्युपरिभावमैश्वर्यं वा । अधिवदतु ब्रवीतु कंचित्स्वकीयं पुरुषम् भगवान् रुद्रः । अधिवक्ता ऐश्वर्येणैव यो वदितुं जानाति । प्रथमो दैव्यो भिषक् मुख्यो देवसंबन्धी भिषक् वैद्यः । किमधिवदत्वित्यत आह । अहींश्च सर्वान् जम्भयन् । 'जभिजृभी गात्रविनामे' । सर्वान् सर्वप्रकारान् नाशयन् । सर्वाश्च यातुधान्यः यातनाः दुःखं कष्टं तत्प्राणिषु धारयन्तीति यातुधान्यः राक्षसीः जम्भयन् । अधराचीः अधोञ्चनाः कृत्वा । परासुव पराक्षिप । यद्वा रुद्र एवोच्यते । अध्यवोचदधिवक्ता अधिवदतु ईश्वरो वक्ता । प्रथमो देवसंबन्धी भिषक् वैद्यः । अहींश्च सर्वान् । जम्भयन् सर्वाश्च यातुधान्यः अधराचीः कृत्वा परासुव क्षिप ॥ ५॥ म० रुद्रो मामध्यवोचत् अधिवक्तु मां सर्वाधिकं वदतु, तेनोक्ते मम सर्वाधिक्यं भवत्येवेत्यर्थः । कीदृशः । अधिवक्ता अधिकवदनशीलः । प्रथमः सर्वेषां मुख्यः पूज्यत्वात् । दैव्यः देवेभ्यो हितः । भिषक् रोगनाशकः स्मरणेनैव रोगनाशाद्भिषक्त्वम् । एवं परोक्षमुक्त्वा प्रत्यक्षमाह । हे रुद्र, सर्वा यातुधान्यः यातुधानीः राक्षसीः त्वं परासुव पराक्षिप अस्मभ्यो दूरीकुरु । किं कुर्वन् । सर्वानहीन् सर्पव्याघ्रादीन् जम्भयन् विनाशयन् । कीदृशीर्यातुधान्यः । अधराचीः अधरेऽधोदेशेऽञ्चन्ति ता अधराच्यः ताः अधोऽधोगमनशीलाः । चौ समुच्चये । सर्पनाशराक्षसीक्षेपौ सदैव कुर्वित्यर्थः ॥ ५॥ षष्ठी। असौ॒ यस्ता॒म्रो अ॑रु॒ण उ॒त ब॒भ्रुः सु॑म॒ङ्गल॑: । ये चै॑नᳪं᳭ रु॒द्रा अ॒भितो॑ दि॒क्षु श्रि॒ताः स॑हस्र॒शोऽवै॑षा॒ᳪं᳭ हेड॑ ईमहे ।। ६ ।। उ० असौ यः । आदित्यरूपेणात्र रुद्रः स्तूयते । अभिनयेन दर्शयन्नाह । असौ य[https://vedastudy.wixsite.com/puranastudy/about-4 स्ताम्रः] ताम्रवर्णः । उदयकाले अस्तमनकाले च । अरुणः अरुणवर्णः रक्तवर्णः । उत [http://puranastudy.000space.com/pur_index20/babhru.htm बभ्रः] अपिच बभ्रुवर्णः कपिलवर्णः । सुमङ्गलः शोभनानि मङ्गलान्यस्येति सुमङ्गलः । अवास्य हेड ईमह इत्यनुषङ्गः। । ये च एनं भगवन्तमादित्यं रुद्राः रश्मयः । अभितः इतश्चेतश्च । दिक्षु सर्वासु च । श्रिताः स्थिताः सहस्रशः असंख्याताः अग्र एषां हेड ईमहे । अव ईमहे अवनयामः । एषां संबन्धी हेडः क्रोधः । हेड इति क्रोधनामसु पठितम् । यद्वा रुद्र एवोच्यते । असौ यस्ताम्रवर्णः अरुणवर्णः अपिच बभ्रुवर्णः सुमङ्गलः । अनेकानि हि रूपाणि रुद्रः करोति कार्यवशात् । समञ्जसमन्यत् ॥ ६॥ म० आदित्यरूपेणात्र रुद्रः स्तूयते । योऽसौ प्रत्यक्षो रुद्रो रविरूपः । च पुनरर्थे । रुद्रा एनमभितोदिक्षु प्राच्यादिषु श्रिताः किरणरूपेण सहस्रशोऽसंख्याः एषां हेडः क्रोधमस्मदपराधजं वयमेव ईमहे निवारयामः भक्त्या निराकुर्मः । हेड इति क्रोधनाम । 'अभिसर्वतसोः' (पा० २।३। २) द्वितीया । कीदृशोऽसौ । ताम्रः उदयेऽत्यन्तं रक्तः। अरुणः रक्तोऽस्तकाले । उतापि च बभ्रुः पिङ्गलवर्णोऽन्यदा । सुमङ्गलः शोभनानि मङ्गलानि यस्य मङ्गलरूपः रव्युदये सर्वमङ्गलप्रवर्तनात् ॥ ६ ॥ सप्तमी। असौ॒ यो॑ऽव॒सर्प॑ति॒ नील॑ग्रीवो॒ विलो॑हितः । उ॒तैनं॑ गो॒पा अ॑दृश्र॒न्नदृ॑श्रन्नुदहा॒र्यः स दृ॒ष्टो मृ॑डयाति नः ।। ७ ।। उ० असौ यः आदित्यः अवसर्पति अवाचीनं सर्पति गच्छति अस्तमयकाले । नीलग्रीवः नीलग्रीव इवास्तं गच्छन् लक्ष्यते । विलोहितः धारणाधनु(?)मात्रेणाप्राप्तविलोहितमण्डलाभिप्रायम् । उतैनं गोपा अदृश्रन् अथैनं गोपालाः अभिपश्यन्ति गवां प्रवेशनकालं मन्यमानाः । अदृश्रन्नुदहार्यः। दृशेरुडागमश्छान्दसः । पश्यन्ति च उदकहार्यः कुम्भदास्यः। आगोपालाङ्गनादिप्रसिद्ध इत्यर्थः । स दृष्टो दृष्टमात्रो मृडयाति । 'मृड सुखने' सुखयति । नः अस्मान् । अत्यन्तं मृदुहृदयतम इत्यभिप्रायः । यद्वा रुद्र एवोच्यते । ऋषिराह । असौ यः अवाचीनं सर्पति अभिमुखं गच्छति । नीलग्रीवो नीलकण्ठः विलोहितः विगतकलुषभावः । उतैनं गोपा अदृश्रन्नुदहार्य इति गोपालाङ्गनादिप्रसिद्धिं दर्शयति । समञ्जसमन्यत् ॥ ७ ॥ म० योऽसावादित्यरूपोऽवसर्पति उदयास्तमयौ कुर्वन्निरन्तरं गच्छति । एनं गोपा उत गोपाला अपि वेदोक्तसंस्कारहीनाः अदृश्रन् पश्यन्ति । उदहार्यः उदकं हरन्ति ता उदहार्यः 'मन्थौदन-' (पा० ६ । ३ । ६०) इत्यादिना उदकस्योदादेशः। जलहारिण्यो योषितोऽप्येनमदृश्रन् पश्यन्ति । आगोपालाङ्गनादिप्रसिद्ध इत्यर्थः । दृशेर्लुङि 'इरितो वा' (पा. ३ । १।५७) इति च्लेरङ् रुगागमश्छान्दसः कीदृशः । नीलग्रीवः विषधारणेन नीला ग्रीवा कण्ठो यस्य अस्तमये नीलकण्ठ इव लक्ष्यः । विलोहितः विशेषेण रक्तः । स रुद्रो दृष्टः सन्नोऽस्मान्मृडयाति सुखयतु । असौ मण्डलवर्ती रुद्र एव तपतीति ज्ञातः सुखं करोत्वित्यर्थः ॥७॥ अष्टमी। नमो॑ऽस्तु॒ नील॑ग्रीवाय सहस्रा॒क्षाय॑ मी॒ढुषे॑ । अथो॒ ये अ॑स्य॒ सत्वा॑नो॒ऽहं तेभ्यो॑ऽकरं॒ नम॑: ।। ८ ।। उ० नमोऽस्तु नमस्कारोऽस्तु । नीलग्रीवाय नीलकण्ठाय सहस्राक्षाय बह्वक्षाय । मीढुषे 'मिह सेचने' । सेक्त्रे तरुणाय । अविपरिणामीति स्तूयते । अथो अपिच ये अस्य सत्वानः सत्वभूता रुद्राः अहं तेभ्यः अकरम् अकरवम् करोमि । नमस्कारम् ॥ ८॥ म० नीलग्रीवाय नीलकण्ठाय रुद्राय नमोऽस्तु नमस्कारो भवतु । कीदृशाय । सहस्राक्षाय सहस्रमक्षीणि यस्य इन्द्रस्वरूपिणे । मीढुषे मिमेहेति मीढ्वन् तस्मै ‘मिह सेचने' 'दाश्वान्साह्वान्मीढ्वांश्च' ( पा० ६ । १ । १२) इति क्वसन्तो निपातः । सेक्त्रे वृष्टिकर्त्रे पर्जन्यरूपायेत्यर्थः । तरुणाय वा । अथो अपिच अस्य रुद्रस्य ये सत्वानः प्राणिनो भृत्यास्तेभ्योऽहं नमो नमस्कारमकरं करोमि । 'कृञ् कृतौ' शप् लङि उत्तमैकवचनम् ॥ ८ ॥ नवमी। प्रमु॑ञ्च॒ धन्व॑न॒स्त्वमु॒भयो॒रार्त्न्यो॒र्ज्याम् । याश्च॑ ते॒ हस्त॒ इष॑व॒: परा॒ ता भ॑गवो वप ।। ९ ।। उ० प्रमुञ्च धन्वनः धनुषः त्वमुभयोः आर्त्न्योर्धनुरन्तयोः ज्यां गुणम् । याश्च ते तव हस्ते इषवः । परा ता भगवो वप परावप पराक्षिप ताः हे भगवन् महदैश्वर्ययुक्त ॥ ९॥ म० हे भगवः भगं षड्विधमैश्वर्यमस्यास्तीति भगवान् । 'मतुवसो रुः संबुद्धौ छन्दसि' (पा० ८।३।१) इति रुत्वम् । 'ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशसः श्रियः । ज्ञानवैराग्ययोश्चैव षण्णां भग इतीरणा' इत्युक्तेः । हे भगवन् धन्वनः धनुष उभयोरार्त्न्योः द्वयोः कोट्योः स्थितां ज्यां मौर्वीं त्वं प्रमुञ्च दूरीकुरु । याश्च ते तव हस्ते इषवः बाणाः ता इषूः परावप पराक्षिप ॥ ९ ॥ दशमी। विज्यं॒ धनु॑: कप॒र्दिनो॒ विश॑ल्यो॒ बाण॑वाँ२ उ॒त । अने॑शन्नस्य॒ या इष॑व आ॒भुर॑स्य निषङ्ग॒धिः ।। १०।। उ० विज्यं धनुः विगतगुणं धनुः । कपर्दोऽस्यास्तीति कपर्दी । कपर्दोऽस्य जटाबन्धः । विशल्यः शल्यरहितः । बाणवान् इषुधिः । उत अपिच । अनेशन् 'णश अदर्शने' । नष्टा । अस्य या इषवः आभुः रिक्तः अस्य निषङ्गधिः खड्गनिक्षेपः । निषज्यत इति निषङ्गः खड्ग उच्यते तद्यस्मिन्धीयते स निषङ्गधिः । न्यस्तसर्वशस्त्र इत्यभिप्रायः ॥१०॥ म० कपर्दो जटाजूटोऽस्यास्तीति कपर्दी रुद्रस्तस्य धनुः विज्यं मौवींरहितमस्तु । विगता ज्या यस्य तत् । उतापि बाणवान् बाणा अस्मिन् सन्तीति बाणवान् इषुधिः विशल्यो विफलोऽस्तु । बाणाग्रगतो लोहभागः शल्यम् इषुधिर्निरग्रबाणोऽस्तु । अस्य रुद्रस्य या इषवः ता अनेशन् नश्यन्तु 'णश अदर्शने' नशेरत एत्वम् अङि वेत्येत्वम् पुषादित्वात् च्लेरङ् । अस्य रुद्रस्य निषङ्गधिः निषज्यत इति निषङ्गः खड्गः स धीयतेऽस्मिन्निति निषड्गधिः कोशः स आभुः रिक्तः खड्गरहितोऽस्तु । रुद्र अस्मान् प्रति न्यस्तसर्वशस्त्रोऽस्त्वित्यर्थः ॥१०॥ एकादशी। या ते॑ हे॒तिर्मी॑ढुष्टम॒ हस्ते॑ ब॒भूव॑ ते॒ धनु॑: । तया॒ऽस्मान्वि॒श्वत॒स्त्वम॑य॒क्ष्मया॒ परि॑भुज ।। ११ ।। उ० या ते या ते तव हेतिरायुधम् हे मीढुष्टम 'मिह सेचने' । सेक्तृतम युवतम । परिणामनिषेधद्वारेण स्तुतिः । अस्मात्सर्वं भवति । हस्ते बभूव भूता । ते इति निरर्थकः । धनुरिति हेतिविशेषणम् । तया हेत्या अस्मान्विश्वतः सर्वतः त्वम् अयक्ष्मया । यक्ष्मा व्याधिः । व्याधिरहितया परिभुज परिपालय ॥ ११ ॥ म० अतिशयेन मीढ्वान्मीढुष्टमः 'तसौ मत्वर्थे' ( पा० १। ४ । १९) इति भसंज्ञायां 'वसोः संप्रसारणम्' (पा० ६ । ४। १३१ ) इति संप्रसारणम् । षत्वष्टुत्वे । हे मीढुष्टम सेक्तृतम वर्षुक, ते तव हस्ते या धनुः हेतिः धनूरूपमायुधं बभूव अस्ति । एकं तेपदं पादपूरणाय । तया धनूरूपया हेत्या विश्वतः सर्वतोऽस्मान् परिभुज परिपालय । भुजेर्विकरणव्यत्यये शप्रत्ययः । कीदृश्या तया । अयक्ष्मया नास्ति यक्ष्मा रोगो यस्यास्तया निरुपद्रवया दृढया अनुपद्रवकारिण्या वा ॥ ११॥ द्वादशी। परि॑ ते॒ धन्व॑नो हे॒तिर॒स्मान्वृ॑णक्तु वि॒श्वत॑: । अथो॒ य इ॑षु॒धिस्तवा॒रे अ॒स्मन्निधे॑हि॒ तम् ।। १२ ।। उ० परि ते । परिवृणक्तु परिवर्जयतु । ते तव धन्वनः धनुषः संबन्धिनी हेतिः आयुधं काण्डलक्षणम् अस्मान् विश्वतः सर्वतः । अथो अपिच । य इषुधिर्बाणवान् तव आरे दूरे अस्मत् अस्मत्तः निधेहि स्थापय तम् इषुधिम् ॥ १२ ॥ म०. हे रुद्र, ते तव धन्वनो हेतिः। धनुःसंबन्धि आयुधं विश्वतः सर्वतोऽस्मान् परिवृणक्तु त्यजतु । मा हन्त्वित्यर्थः । 'वृजी वर्जने' रुधादित्वात् श्नम् । अथो अपिच यस्तव इषुधिस्तमस्मत्सकाशात् आरे दूरे निधेहि अस्मत्तो दूरे स्थापय ॥१२॥ त्रयोदशी। अ॒व॒तत्य॒ धनु॒ष्ट्वᳪं᳭ सह॑स्राक्ष॒ शते॑षुधे । नि॒शीर्य॑ श॒ल्यानां॒ मुखा॑ शि॒वो न॑: सु॒मना॑ भव ।। १३ ।। उ० अवतत्य अवतार्य धनुः त्वम् हे सहस्राक्ष शतेषुधे शतशब्दो बहुपर्यायः । निशीर्य शल्यानां मुखा शातयित्वा फलानां मुखानि । शिवः शान्तः नः अस्माकं सुमनाः शोभनमनस्कश्च भव ॥ १३॥ म० सहस्रमक्षीणि यस्य शतमिषुधयो यस्य हे सहस्राक्ष, हे शतेषुधे, त्वं नोऽस्मान् प्रति शिवः शान्तः सुमनाः शोभनचित्तश्च भव । अनुगृहाणेत्यर्थः । किं कृत्वा । धनुरवतत्य अपज्याकं कृत्वा शल्यानां मुखा मुखानि बाणफलाग्राणि निशीर्य शीर्णानि कृत्वा 'शॄ हिंसायाम्' 'समासेऽनञ्पूर्वे क्त्वो ल्यप्' 'ऋत इद्धातोः' (पा० ७ । १।१००) इति ॥ १३ ॥ चतुर्दशी। नम॑स्त॒ आयु॑धा॒याना॑तताय धृ॒ष्णवे॑ । उ॒भाभ्या॑मु॒त ते॒ नमो॑ बा॒हुभ्यां॒ तव॒ धन्व॑ने ।। १४ ।। उ० नमस्ते नमोऽस्तु ते तव आयुधाय अनातताय अवतारिताय । धृष्णवे धर्षणशीलाय प्रगल्भाय । उभाभ्याम् - उत अपिच । ते तव नमोऽस्तु । बाहुभ्यां तव धन्वने । धनुषे नम इत्यनुवर्तते ॥ १४ ॥ | म० हे रुद्र, ते तवायुधाय नमोऽस्तु बाणाय नतिरस्तु । कीदृशाय । अनातताय धनुष्यनारोपिताय । धृष्णवे धर्षणशीलाय । धृषेः क्नुप्रत्ययः । रिपून् हन्तुं प्रगल्भाय । उतापि च ते तवोभाभ्यां बाहुभ्यां नमः तव धन्वने धनुषेऽपि नमोऽस्तु । तस्यापि विशेषणम् अनातताय अवतारितमौर्वीकाय ॥ १४ ॥ पञ्चदशी। मा नो॑ म॒हान्त॑मु॒त मा नो॑ अर्भ॒कं मा न॒ उक्ष॑न्तमु॒त मा न॑ उक्षि॒तम् । मा नो॑ वधीः पि॒तरं॒ मोत मा॒तरं॒ मा न॑: प्रि॒यास्त॒न्वो॒ रुद्र रीरिषः ।। १५ ।। उ० मा नः मावधीः नः अस्माकं महान्तं वृद्धं वयःप्रभृतिभिः । उत मा नो अर्भकम् अपि च मावधीः नः अस्माकमर्भकमल्पम् । मा न उक्षन्तम् मावधीः नः अस्माकमुक्षन्तम् । 'उक्ष सेचने' । सिञ्चन्तं तरुणमिति यावत् । उत मा न उक्षितम् । अपिच मावधीः नः अस्माकमुक्षितं सिक्तं गर्भस्थमित्यर्थः । मा नो वधीः पितरम् मावधीः नः अस्माकं पितरम् । आदरार्थं पुनर्वचनम् । महान्तमिति सिद्धत्वात् । मोत मातरम् मावधीः अपि च मातरम् । मा नः प्रियास्तन्वः रुद्र रीरिषः । रिषतिर्हिंसार्थः । मारीरिषः माहिंसीः। नः अस्माकं प्रियास्तन्वः प्रियाणि शरीराणि पुत्रपौत्रलक्षणानि । हे रुद्र ॥ १५ ॥ म० हे रुद्र, नोऽस्माकं महान्तं वृद्धं गुरुपितृव्यादिकं मा वधीः मा हिंसीः । उतापि नोऽस्माकमर्भकं बालं मा वधीः । नोऽस्माकमुक्षन्तं सिञ्चन्तं तरुणं मा वधीः । उतापि नोऽस्माकमुक्षितं सिक्तं गर्भस्थं च मा वधीः । नः पितरं जनकं मा वधीः । उतापि नो मातरं जननीं मा वधीः । महान्तमित्यनेन सिद्धयोर्मातापित्रोः पुनरादानमादरार्थम् । नोऽस्माकं प्रिया वल्लभाः तन्वः तनूः शरीराणि पुत्रपौत्ररूपाणि मा रीरिषः मा हिंसीः । रिषतिर्हिंसाकर्मा ॥ १५ ॥ षोडशी। मा न॑स्तो॒के तन॑ये॒ मा न॒ आयु॑षि॒ मा नो॒ गोषु॒ मा नो॒ अश्वे॑षु रीरिषः । मा नो॑ वी॒रान् रु॑द्र भा॒मिनो॑ वधीर्ह॒विष्म॑न्त॒: सद॒मित् त्वा॑ हवामहे ।। १६ ।। उ० मा नः । मा रीरिषः । रिषतिहिंसाकर्मा । मा हिंसीः नः अस्माकम् । तोके पुत्रविषये । मा हिंसीः तनये पौत्रविषये । मा हिंसीः नः अस्माकम् आयुषि विषयभूते । मा नो गोषु मा हिंसीः नः अस्माकं गोषु विषयभूतासु । मा नो अश्वेषु मा हिंसीः नः अस्माकमश्वेषु विषयभूतेषु । यद्वा विभक्तिव्यत्ययेन व्याख्यानम् । मारीरिषः अस्माकं तोकं तनयमायुर्गा अश्वानिति । मा नो वीरान रुद्रभामिनो वधीः मावधीः नः अस्माकं वीरान हे रुद्र, भामिनः । 'भाम क्रोधे' । क्रोधसंयुक्तान् । कः प्रत्युपकार इति चेत् । हविष्मन्तः हविषा संयुक्ताः सदं सदाकालम् । इच्छब्द एवार्थे । त्वामेवाह्वयामहे आह्वयामो यागार्थम् । अनन्यशरणा वयमित्यभिप्रायः ॥ १६ ॥ म० हे रुद्र, नोऽस्माकं तोके पुत्रे तनये पौत्रे मा रीरिषः मा हिंसीः । नः आयुषि जीवने मा हिंसीः । नो गोषु धेनुषु मा रीरिषः । नोऽश्वेषु तुरगेषु । मा रीरिषः । विभक्तिव्यत्ययो वा । तोकं तनयमायुर्गा अश्वान्मा हिंसीः । 'भाम क्रोधे । भामिनः क्रोधयुतानपि नोऽस्माकं वीरान् भृत्यान्मा वधीः । क उपकार इति चेत् । हविष्मन्तः हविर्युक्ताः सदमित् सदैव त्वां वयं हवामहे यागायाह्वयामः । त्वदेकशरणा वयमिति भावः ॥ १६ ॥ सप्तदशी। नमो॒ हिर॑ण्यबाहवे सेना॒न्ये॒ दि॒शां च॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ वृ॒क्षेभ्यो॒ हरि॑केशेभ्यः पशू॒नां पत॑ये॒ नमो॒ नम॑: श॒ष्पिञ्ज॑राय॒ त्विषी॑मते पथी॒नां पत॑ये॒ नमो॒ नमो॒ हरि॑केशायोपवी॒तिने॑ पु॒ष्टानां॒ पत॑ये॒ नम॑: ।। १७ ।। उ० नमो हिरण्यबाहवे । इतउत्तरं यजूंषि द्रापे अन्धसस्पते इति यावत् । द्वयोर्द्वयो रुद्रयोश्च स्तुतिः । तिस्रोशीतयो रुद्राणां कण्डिकायां कण्डिकायामष्टावष्टौ रुद्राः तेषां चोभयतोनमस्काराः अन्ये अन्यतरतोनमस्कारा अन्ये रुद्रास्ते घोरतरा अशान्ततराः यत उभयतोनमस्करा इति । नमोस्तु हिरण्यालंकारभूपितबाहवे । सेनान्ये च सेनां नयतीति सेनानीः । दिशां च पतये नमः । नमो वृक्षेभ्यो हरिकेशेभ्यः वृक्षरूपेभ्यो रुद्रेभ्यो नमस्कार इति । हरितानि पर्णानि केशा इव येषां लक्ष्यन्ते । पशूनां पतये नमः । नमः शष्पिञ्जराय नवप्ररूढानि तृणानि शष्पं तद्वर्णाय । त्विषीमते । त्विषिर्दीप्तिः । पथीनां पतये नमः । पथामिति प्राप्ते छान्दसम् । नमो हरिकेशाय लोहितकेशाय । उपवीतिने यज्ञोपवीतिने पुष्टानां समृद्धानां पतये नमः ॥ १७ ॥ म० 'नमो हिरण्यबाहव इत्युत्तरं द्रापे इति' (क० ४७) ऋक्पर्यन्तं सर्वाणि यजूंषि । तत्र नमो हिरण्यबाहव इत्यादीनां धनुष्कृद्भ्यश्च वो नम इत्यन्तानां (क० ४६ ) चत्वारिंशदधिकद्विशतसंख्याकानां यजुषां तावन्तो रुद्रा देवताः नमो वः किरिकेभ्य इत्यादिचतुर्णां (क० ४६) अग्निवायुसूर्या देवताः रुद्राणां प्रधानभूताः । छन्दांसि तु चतुरक्षरं दैवी बृहती पञ्चाक्षरं दैवी पङ्क्तिः षडक्षरं यजुर्गायत्री सप्ताक्षरं यजुरुष्णिक् अष्टाक्षरं यजुरनुष्टुप् नवाक्षरं यजुर्बृहती दशाक्षरं यजुःपङ्क्तिः एकादशाक्षरं यजुस्त्रिष्टुप् द्वादशाक्षरं यजुर्जगती चतुर्दशाक्षरं सामोष्णिगेकमेव किरिकेभ्य इति । एतान्येवात्र छन्दांसि । तद्रुद्रमध्ये केचनोभयतोनमस्काराः । पदद्वयात्पूर्वमेव पदोच्चारणात्पश्चाच्च नमःपदं येषां ते उभयतोनमस्काराः हिरण्यबाहवे इत्यादि श्वपतिभ्यश्च वो नम इत्यन्ताः । (क० २८) ततोऽन्यतरतोनमस्काराः अन्यतरत आदावेव यजुर्द्वयस्य नमस्कारो येषां ते नमो भवायेत्यादि (क. २८) प्रखिदते चेत्यन्ताः (क. ४६) । इषुमद्भ्य इत्यादि (क० २२) श्वपतिभ्यश्च इत्यन्ताः (क० २८) प्रत्यक्षाः व इति युष्मच्छब्दयोगात् । इषुकृद्भ्य इति । (क. ४६) उभयतोनमस्काराः सभाभ्य इति (क० २४ ) जातसंज्ञा रुद्राः । उभयतोनमस्काराः शान्ततमाः अन्यतरतोनमस्कारा घोरतराः । तेषां मन्त्राणामर्थ उच्यते । एकैकस्यां कण्डिकायामष्टावष्टौ रुद्राः । हिरण्यमाभरणरूपं बाह्वोर्यस्य स हिरण्यबाहुः । स च सेनां नयतीति सेनानीः तस्मै रुद्राय नमः । दिशां पतये पालकाय रुद्राय नमः । हरयो हरितवर्णाः केशाः पर्णरूपा येषां ते हरिकेशास्तेभ्यो वृक्षेभ्यो वृक्षरूपरुद्रेभ्यो नमः । पशूनां जीवानां पतये पालकाय रुद्राय नमः । शष्पिञ्जराय शष्पं बालतृणं तद्वत्पिञ्जराय पीतरक्तवर्णाय टिलोपश्छान्दसः। विषिर्दीप्तिरस्यास्तीति त्विषिमान् । संहितायां त्विषिशब्दस्य दीर्घः । ईदृशाय रुद्राय नमः । पथीनां मार्गाणां पालकाय नमः । पथिशब्दो मार्गवाची । उत्तरदक्षिणतृतीयामार्गाः श्रुतावुक्ताः । हरिकेशाय नीलवर्णकेशाय जरारहितायोपवीतिने मङ्गलार्थयज्ञोपवीतधारिणे रुद्राय नमः । पुष्टानां गुणपूर्णानां नराणां पतये स्वामिने नमः ॥ १७ ॥ अष्टादशी। नमो॑ बभ्लु॒शाय॑ व्या॒धिनेऽन्ना॑नां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ भ॒वस्य॑ हेत्यै॒ जग॑तां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ रु॒द्राया॑तता॒यिने॒ क्षेत्रा॑णां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नम॑: सू॒तायाह॑न्त्यै॒ वना॑नां॒ पत॑ये॒ नम॑: ।। १८ ।। उ० नमो बभ्लुशाय बभ्रुवर्णाय । बभ्रुः कपिलः। व्याधिने विध्यतीति व्याधी । अन्नानां पतये नमः । नमो भवस्य हेत्यै । भवः संसारः । हेतिरायुधम् । संसारस्य छेत्त्रे । जगतां पतये नमः जगतां जङ्गमानाम् । नमो रुद्राय आततायिने । आततेन धनुषा एतीत्याततायी उद्यतायुधाय। क्षेत्राणां पतये नमः । नमः सूताय सूतोऽश्वसारथिः । अहन्त्यै अहन्त्रे । नहि सूतः कंचिदपि हन्ति । वनानां पतये नमः ॥ १८ ॥ म० बभ्लुशः कपिलवर्णः । यद्वा बिभर्ति रुद्रमिति बभ्लुर्वृषभस्तस्मिन् शेते स बभ्लुशः । विध्यति शत्रूनिति व्याधी तस्मै रुद्राय नमः । अन्नानां पालकाय नमः । भवस्य संसारस्य हेत्यै आयुधाय संसारनिवर्तकाय रुद्राय नमः । जगतां पालकाय रुद्राय नमः । आततेन विस्तृतेन धनुषा सह एति गच्छतीति आततायी उद्यतायुधस्तस्मै रुद्राय नमः । क्षेत्राणां देहानां पालकाय नमः । न हन्तीत्यहन्तिस्तस्मै अहन्त्रे सूताय सारथये तद्रूपाय रुद्राय नमः । सारथिर्न हन्ति वनानां पालकाय नमः ॥ १८ ॥ एकोनविंशी। नमो॒ रोहि॑ताय स्थ॒पत॑ये वृ॒क्षाणां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ भुव॒न्तये॑ वारिवस्कृ॒तायौष॑धीनां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ म॒न्त्रिणे॑ वाणि॒जाय॒ कक्षा॑णां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नम॑ उ॒च्चैर्घो॑षायाक्र॒न्दय॑ते पत्ती॒नां पत॑ये॒ नम॑: ।। १९ ।। उ० नमो रोहिताय । वर्णतो निर्देशः । स्थपतये स्थपतिर्गृहादीनां चेता। चयनं करोति विश्वकर्मरूपेण । वृक्षाणां पतये नमः । नमो भुवन्तये भुवं पृथिवीं तनोति विस्तारयतीति भुवन्तिः । वारिवस्कृताय वरिवो धनम् तत्कृतं येन स वारिवस्कृतः । दीर्घत्वं छान्दसम् । ओषधीनां पतये नमः । नमो मन्त्रिणे । प्रसिद्ध एव मन्त्री । वाणिजः वणिगेव वाणिजः । कक्षाणां पतये नमः । नदीकक्षः पर्वतकक्षो वा । नम उच्चैर्घोषाय महाशब्दाय । आक्रन्दयते आक्रन्दः प्रसिद्धः । पत्तीनां पतये नमः । हस्त्यश्वरथपदातिसंख्या पत्तिः ॥ १९॥ म० रोहितो लोहितवर्णः स्थपतिर्गृहादिकर्ता विश्वकर्मरूपेण तस्मै नमः । वृक्षाणां पालकाय नमः । भुवं तनोतीति भुवन्तिर्भूमण्डलविस्तारकः । वरिवो धनं करोतीति वरिवस्कृत् स एव वारिवस्कृतः स्वार्थेऽण् । स्थानभोग्यकराय नमः । ओषधीनां ग्राम्यारण्यानां पालकाय नमः । आलोचनकुशलो मन्त्री । वणिगेव वाणिजः व्यापारकर्ता तद्रूपाय नमः । वनगता गुल्मवीरुधादयः कक्षास्तेषां पालकाय नमः । उच्चैर्घोषो ध्वनिर्यस्य स उच्चैर्घोषः । आक्रन्दयति रोदयतीत्याक्रन्दयन् युद्धे महाशब्दाय रिपुरोदकाय नमः । पत्तीनां सेनाविशेषाणां पदातीनां वा पालकाय नमः । ‘एको रथो गजश्चाश्वास्त्रयः पञ्च पदातयः । एष सेनाविशेषोऽयं पत्तिरित्यभिधीयते' इति व्यासोक्तेः (भार० १ । २८९) ॥ १९ ॥ विंशी। नम॑: कृत्स्नाय॒तया॒ धाव॑ते॒ सत्व॑नां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नम॒: सह॑मानाय निव्या॒धिन॑ आव्या॒धिनी॑नां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ निष॒ङ्गिणे॑ ककु॒भाय॑ स्ते॒नानां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ निचे॒रवे॑ परिच॒रायार॑ण्यानां॒ पत॑ये॒ नम॑: ।।२० ।। उ० नमः कृत्स्नायतया । कृत्स्नायततायेति प्राप्ते तकारलोपश्छान्दसः । कृत्स्नं चासावायतं च कृत्स्नायतः पूरितधनुः तस्य भावः कृत्स्नायतया तया हेतुभूतया धावते । आकर्णपूरितधनुषेत्यर्थः । सत्वनां सत्वानां पतये नमः । नमः सहमानाय अभिभवनशीलाय निव्याधिने नितरां विध्यतीति निव्याधी । आव्याधिनीनां पतये नमः आविध्यन्ति याः सेनास्ता आव्याधिन्यः । नमो निषङ्गिणे निषङ्गः | खड्गम् । ककुभाय ककुभ इति महन्नामसु पठितम् । | स्तेनानां पतये नमः स्तेनश्चौरः । नमो निचेरवे नितरां चेरतीति निचेरुः । परिचराय सर्वतोगन्रेआव । अरण्यानां पतये नमः ॥ २० ॥ म० कृत्स्नं समग्रमायतं विस्तृतम् अर्थाद्धनुः यस्य स कृत्स्नायतस्तस्य भावः कृत्स्नायतता तया आकर्णपूर्णधनुष्ट्वेन धावते युद्धे शीघ्रं गच्छते रुद्राय नमः । शीघ्रगतौ सरतेर्धावादेशः तलोपश्छान्दसः । यद्वा कृत्स्नः । सर्व आयो लाभो यस्य स कृत्स्नायस्तस्य भावः कृत्स्नायतता तया धावते सर्वलाभप्रापकत्वेन धावते । यत्र गच्छति तत्र सर्वेष्टं लाभं प्राप्नोतीत्यर्थः । सत्वन्शब्दः प्राणिवाची । सत्वानः सात्विकाः शरणागताः प्राणिनस्तेषां पालकाय नमः । सहतेऽरीनभिभवतीति सहमानः । नितरां विध्यति हन्ति शत्रूनिति निव्याधी तस्मै नमः । आ समन्ताद्विध्यन्तीत्याव्याधिन्यः शूरसेनास्तासां पालकाय नमः । निषङ्गः खड्गः सोऽस्यास्तीति निषङ्गी ककुभो महान् तस्मै रुद्राय नमः । ककुभ इति महन्नामसु पठितम् । स्तेना गुप्तचोरास्तेषां पालकाय नमः । अपहारबुद्ध्या निरन्तरं चरतीति निचेरुः । परित आपणवाटिकादौ हरणेच्छया चरतीति परिचरः तस्मै नमः । अरण्यानां वनानां पतये नमः । रुद्रो लीलया चोरादिरूपं धत्ते । यद्वा | रुद्रस्य जगदात्मकत्वाच्चोरादयो रुद्रा एव ध्येयाः । यद्वा स्तेनादिशरीरे जीवेश्वररूपेण रुद्रो द्विधा तिष्ठति तत्र जीवरूपं स्तेनादिशब्दवाच्यं तदीश्वररुद्ररूपं लक्षयति यथा शाखाग्रं चन्द्रस्य लक्षकम् । किं बहुना लक्ष्यार्थविवक्षया मन्त्रेषु लौकिकाः शब्दाः प्रयुक्ताः ॥ २० ॥ एकविंशी। नमो॒ वञ्च॑ते परि॒वञ्च॑ते स्तायू॒नां पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ निष॒ङ्गिण॑ इषुधि॒मते॒ तस्क॑राणां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नम॑: सृका॒यिभ्यो॒ जिघा॑ᳪं᳭सद्भ्यो मुष्ण॒तां पत॑ये॒ नमो॒ नमो॑ऽसि॒मद्भ्यो॒ नक्त॒ञ्चर॑द्भ्यो विकृ॒न्तानां॒ पत॑ये॒ नम॑: ।। २१ ।। उ० नमो वञ्चते । वञ्चतिर्गत्यर्थः गन्त्रे । परिवञ्चते सर्वतोगन्त्रे स्तायूनां पतये नमः । स्तायुश्चौर एव । नमो निषङ्गिणे खड्गिणे इषुधिमते इषुधिरस्यास्तीति इषुधिमान् । तस्कराणां पतये नमः । तस्करश्चौर एव । नमः सृकायिभ्यः। सृक इति वज्रनामसु पठितम् । सृकेण गृहीतेन एतुं शीलमेषामिति सृकायिणः । जिघांसद्यः हन्तुमिच्छद्भ्यः मुष्णतां पतये नमः । 'मुष स्तेये' नमोऽसिमद्भ्यः । असिः खड्गं तत्संयुक्तेभ्यः नक्तंचरद्भ्यः रात्रौ गच्छद्भ्यः विकृन्तानां पतये नमः । विकर्तनशीला विकृन्ताः ॥ २१ ॥ म० वञ्चति प्रतारयतीति वञ्चन् परि सर्वतो वञ्चति परिवञ्चन् तस्मै नमः । स्वामिन आप्तो भूत्वा व्यवहारे कुत्रचित्तदीयं धनमपह्नुते तद्वञ्चनम् सर्वव्यवहारे धनापह्नवः परिवञ्चनम् । गुप्तचोरा द्विविधाः । रात्रौ गृहे खातादिना द्रव्यहर्तारः स्वीया एवाहर्निशमज्ञाता हर्तारश्च । पूर्व स्तेनाः उत्तरे स्तायवः तेषां पतये नमः । निषङ्गः खड्गो बाणो वा सोऽस्यास्तीति इषुधिर्बाणाधारोस्यास्तीतीषुधिमान् तदुभयरूपाय नमः। तस्कराः प्रकटचोरास्तेषां पतये नमः । सृक इति वज्रनाम । सृकेन वज्रेण सह यन्ति गच्छन्तीत्येवंशीलाः सृकायिणः अतएव शत्रून् हन्तुमिच्छन्ति जिघांसन्तीति जिघांसन्तः । हन्तेः शत्रन्ताच्छतृप्रत्ययः तेभ्यो रुद्रेभ्यो नमः । क्षेत्रादिषु धान्यापहर्तारो मुष्णन्तस्तेषां पालकाय नमः । असयः खड्गाः सन्ति येषां तेऽसिमन्तः नक्तं रात्रौ चरन्ति ते नक्तंचरन्तः खड्गं धृत्वा रात्रौ वीथिनिर्गतप्राणिघातकास्तेभ्यो रुद्रेभ्यो नमः । विकृन्तन्ति छिन्दन्ति ते विकृन्ताः छित्त्वापहरन्तस्तेषां पतये नमः ॥ २१ ॥ द्वाविंशी। नम॑ उष्णी॒षिणे॑ गिरिच॒राय॑ कुलु॒ञ्चानां॒ पत॑ये॒ नमो॒ नम॑ इषु॒मद्भ्यो॑ धन्वा॒यिभ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नम॑ आतन्वा॒नेभ्य॑: प्रति॒दधा॑नेभ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॑ आ॒यच्छ॒द्भ्यो ऽस्य॑द्भ्यश्च वो॒ नम॑: ।। २२ ।। उ० नमः उष्णीषिणे उष्णीषोऽस्यास्तीत्युष्णीषी । उष्णीषः शिरोवेष्टनम् । गिरिचराय गिरौ पर्वते चरतीति गिरिचरः । कुलुञ्चानां पतये नमः । कुत्सितं लुञ्चति कुलानि वा लुञ्चतीति कुलुञ्चः । नम इषुमद्भ्यः धन्वायिभ्यश्च वो नमः । व्याख्यायां बहुवचनधर्मः प्रदृश्यते । नमोस्तु ये यूयमिषुमन्तस्तेभ्य इषुमद्भ्यः । धनुषा गृहीतेन एतुं शीलमेषामिति धन्वायिनः । 'वा संज्ञायाम्' इति धनुषो धन्वन् धन्वायिभ्यः । चकारः समुच्चयार्थीयः । वः युष्मभ्यं नमः । आतन्वानेभ्यः उत्क्षिप्तज्याकानि धनूंषि कुर्वाणेभ्यः । प्रतिदधानेभ्यश्च वो नमः । प्रतिदधानाः संधानं कुर्वाणाः । नम आयच्छन्भ्यः् आकर्षद्भ्यो धनूंषि । अस्यद्भ्यश्च वो नमः । 'असु क्षेपणे' काण्डानि क्षिपद्भ्यः ॥ २२ ॥ म० उष्णीषं शिरोवेष्टनमस्यास्तीत्युष्णीषी उष्णीषेण शिरःप्रावृत्य ग्रामेऽपहर्तुं प्रवृत्तः गिरौ चरति गिरिचरः अध्वन्यानां वस्त्राद्यपहर्तुं पर्वतादिविषमस्थानचारी तदुभयरूपाय रुद्राय नमः । कुं भूमिं क्षेत्रगृहादिरूपां लुञ्चन्ति हरन्ति कुलुञ्चाः कुत्सितं लुञ्चन्ति वा तेषां पालकाय नमः । इषवो विद्यन्ते येषां ते इषुमन्तः जनान्भीषयितुं बाणधारिणस्तेभ्यो नमः । धन्वना धनुषा सह यन्ति गच्छन्ति धन्वायिनः हे रुद्राः, धनुर्धारिभ्यो वो युष्मभ्यं नमः । चकारो मन्त्रभेदज्ञापनार्थः । एवमग्रेऽपि । आतन्वन्त्यारोपयन्ति ज्यां धनुषीत्वातन्वानास्तद्रूपेभ्यो नमः । प्रतिदधते संदधते बाणं धनुषीति संदधानास्तेभ्यो वो युष्मभ्यं नमः । आयच्छन्त्याकर्षन्ति धनूंषि ते आयच्छन्तः तेभ्यो नमः । अस्यन्ति क्षिपन्ति बाणानित्यस्यन्तस्तेभ्यो नमः । 'असु क्षेपणे' दिवादिः ॥ २२ ॥ त्रयोविंशी। नमो॑ विसृ॒जद्भ्यो॒ विध्य॑द्भ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॑: स्व॒पद्भ्यो॒ जाग्र॑द्भ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॒: शया॑नेभ्य॒ आसी॑नेभ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॒स्तिष्ठ॑द्भ्यो॒ धाव॑द्भ्यश्च वो॒ नम॑: ।। २३ ।। उ० नमो विसृजद्भ्यः काण्डानि क्षिपद्भ्यः योद्धारं प्रति । विध्यद्भ्यश्च वो नमः । विध्यन्ति ताडयन्ति ये शरैस्तेभ्यो विध्यद्भ्यः । नमः स्वपद्भ्यो जाग्रद्भ्यश्च वो नमः । नमः शयानेभ्य आसीनेभ्यश्च वो नमः । नमः तिष्ठद्भ्यो धावद्भ्यश्च वो नमो नमः । शतृशानजन्तान्येतानि पदानि ऋजून्येव ॥ २३ ॥ म० विसृजन्ति विमुञ्चन्ति बाणानरिष्विति विसृजन्तः तेभ्यो नमः । विध्यन्ति ताडयन्ति शत्रूनिति विध्यन्तस्तेभ्यो वो नमः । मुक्तस्य बाणस्य लक्ष्ये प्रवेशो वेधः । स्वपन्ति ते स्वपन्तः स्वप्नावस्थामनुभवन्तस्तेभ्यो नमः । जाग्रति ते जाग्रतः जाग्रदवस्थावन्तस्तेभ्यो वो नमः । शेरते ते शयानाः सुषुप्त्यवस्थावन्तस्तेभ्यो नमः । आसते आसीना उपविशन्तस्तेभ्यश्च वो नमः । तिष्ठन्ति ते तिष्ठन्तो गतिनिवृत्तास्तेभ्यो नमः । धावन्ति ते धावन्तो वेगवद्गतयस्तेभ्यो वो नमः ॥ २३ ॥ चतुर्विंशी। नम॑: स॒भाभ्य॑: स॒भाप॑तिभ्यश्च वो॒ नमो॒ नमोऽश्वे॒भ्योऽश्व॑पतिभ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॑ आव्या॒धिनी॑भ्यो वि॒विध्य॑न्तीभ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॒ उग॑णाभ्यस्तृᳪं᳭ह॒तीभ्य॑श्च वो॒ नम॑: ।। २४ ।। उ० इतउत्तरं जातेभ्यो जुहोति । जाता जातिविशेषाः त इहोच्यन्ते रुद्राद्वैतप्रतिपादनाय । रुद्रलोके किलेत्थंभूता रुद्राः सन्ति । तदुक्तम् । 'अथो एवᳪं᳭हैतानि रुद्राणां जातानि' इति । नमः सभाभ्यः । सभादिभ्यो रुद्रदृष्टिः कर्तव्येति तात्पर्यार्थः । सभापतिभ्यश्च वो नमः । नम अश्वेभ्यः अश्वपतिभ्यश्च वो नमः । नम आव्याधिनीभ्यः आविध्यन्तीत्याव्याधिन्यः सेनाः विविध्यन्तीभ्यश्च वो नमः । विविधं विध्यन्तीति विग्रहे सेना एवाभिधेया । नम उगणाभ्यः उदुपसर्गस्यान्त्यलोपः । उद्गूर्णगणाः समूहा यासु सेनासु ता एवमुच्यन्ते । तृᳪं᳭हतीभ्यश्च वो नमः । तृंहतिर्हिंसाकर्मा । हिंसन्तीभ्यः ॥ २४ ॥ म० अथ जातसंज्ञा रुद्रा रुद्रलोके सन्ति ते कथ्यन्ते रुद्राद्वैतप्रतिपादनाय । 'अथो एवᳪं᳭ हैतानि रुद्राणां जातानि' (९।१ । १९) इति श्रुतेः । सभारूपेभ्यो रुद्रेभ्यो नमः । सभादिषु रुद्रदृष्टिः कर्तव्येति तात्पर्यम् । सभायाः पतिभ्यो नमः । अश्वास्तुरगास्तेभ्यो वो नमः । अश्वानां पतिभ्यो वो नमः । आ समन्ताद्विध्यन्तीत्याव्याधिन्यो देव्यः सेना वा ताभ्यो नमः । विशेषेण विध्यन्ति विविध्यन्त्यस्ताभ्यो वो नमः । उत्कृष्टा गणा भृत्यसमूहा यासां ता उगणाः । उपसर्गान्त्यलोपः पृषोदरादित्वात् । ब्राह्या उद्या मातरस्ताभ्यो नमः । तृंहन्ति घ्नन्ति तृंहत्यः 'तृहि हिंसायां' हन्तुं समर्था दुर्गादयस्ताभ्यो वो नमः ॥ २४ ॥ पञ्चविंशी। नमो॑ ग॒णेभ्यो॑ ग॒णप॑तिभ्यश्च वो॒ नमो॒ नमो॒ व्राते॑भ्यो॒ व्रात॑पतिभ्यश्च वो॒ नमो॒ नमो॒ गृत्से॑भ्यो॒ गृत्स॑पतिभ्यश्च वो॒ नमो॒ नमो॒ विरू॑पेभ्यो वि॒श्वरू॑पेभ्यश्च वो॒ नम॑: ।। २५ ।। उ० नमो गणेभ्यः । गणः समूहः । गणपतिभ्यश्च वो नमः । नमो व्रातेभ्यः । व्रातमर्हन्ति ते व्राता गणविशेषाः । व्रातपतिभ्यश्च वो नमः । नमो गृत्सेभ्यः गृत्सो मेधावी । गृत्सपतिभ्यश्च वो नमः । नमो विरूपेभ्यः निकृष्टरूपेभ्यः नानारूपेभ्यो वा । विश्वरूपेभ्यश्च वो नमः । विश्वरूपाः सर्वरूपाः ॥ २५॥ म० देवानुचरा भूतविशेषा गणास्तेभ्यो नमः । गणानां पालका गणपतयस्तेभ्यो वो नमः । व्राता नानाजातीयानां सङ्घास्तेभ्यो नमः । व्रातपालका व्रातपतयस्तेभ्यो वो नमः । गृध्यन्ति वाञ्छन्ति गृत्सा विषयलम्पटाः गृत्सा मेधाविनो वा तेभ्यो नमः । गृत्सपतयस्तत्पालकास्तेभ्यो वो नमः । विकृतं रूपं येषां ते विरूपा नग्नमुण्डजटिलादयस्तेभ्यो वो नमः । | विश्वं सर्वं नानाविधं रूपं येषां ते विश्वरूपास्तुरङ्गवदनहयग्रीवादयस्तेभ्यो वो नमः ॥ २५ ॥ षड्विंशी। नम॒: सेना॑भ्यः सेना॒निभ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नमो॑ र॒थिभ्यो॑ अर॒थेभ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नम॑: क्ष॒त्तृभ्य॑: संग्रही॒तृभ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नमो॑ म॒हद्भ्यो॑ अर्भ॒केभ्य॑श्च वो॒ नम॑: ।। २६ ।। उ० नमः सेनाभ्यः । सेना चमूः । सेनानिभ्यश्च वो नमः । सेना नयतीति सेनानीः । नमो रथिभ्यः रथा येषां सन्ति ते रथिनः । अरथेभ्यश्च वो नमः । अरथा रथवर्जिता योद्धारः । नमः क्षत्तृभ्यः रथानामधिष्ठातारः क्षत्तारः संग्रहीतृभ्यश्च वो नमः । संग्रहीतारः सारथयः । नमो महद्भ्यः महान्तो जातिविद्यादिभिरुत्कृष्टाः । अर्भकेभ्यश्च वो नमः । अर्भका अल्पकाः प्रमाणादिभिः ॥ २६ ॥ म० सेनारूपेभ्यो नमः । सेनां नयन्ति ते सेनान्यः सेनापतयस्तद्रूपेभ्यो वो नमः । ह्रस्वश्छान्दसः । रथाः सन्ति येषां ते रथिनः तेभ्यो नमः । नास्ति रथो येषां ते अरथास्तेभ्यो वो नमः । 'क्षि निवासगत्योः' तुदादिः । क्षियन्ति निवसन्ति | रथेष्विति क्षत्तारः । यद्वा ‘क्षिप प्रेरणे' क्षिपन्ति प्रेरयन्ति सारथीनिति क्षत्तारः रथाधिष्ठातारः 'नप्तृनेष्टृत्वष्टृक्षत्तृहोतृपोतृमातृजामातृपितृदुहितृ' इत्यौणादिकसूत्रेण तृचप्रत्ययान्तो निपातः। तेभ्यो नमः । संगृह्णन्त्यश्वानिति संग्रहीतारः सारथयः ‘ण्वुल्। तृचौ' ( पा० ३ । १ । १३३) इति तृच् । तेभ्यो नमः । महान्तो जाति विद्यादिभिरुत्कृष्टान्तेभ्यो नमः । अर्भकाः प्रमाणादिभिरल्पाः तेभ्यो नमः ॥ २६ ॥ सप्तविंशी। नम॒स्तक्ष॑भ्यो रथका॒रेभ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नम॒: कुला॑लेभ्यः क॒र्मारे॑भ्यश्च वो॒ नमो॒ नमो॑ निषा॒देभ्य॑: पु॒ञ्जिष्टे॑भ्यश्च वो॒ नमो॒ नम॑: श्व॒निभ्यो॑ मृग॒युभ्य॑श्च वो॒ नम॑: ।। २७ ।। उ० नमः तक्षभ्यो रथकारेभ्यश्च वो नमः । रथकारो रथं करोतीति तक्ष्णो विशेषएव । नमः कुलालेभ्यः कर्मारेभ्यश्च वो नमः । कुलालाः कुम्भकाराः । कर्मारा लोहकाराः । नमो निषादेभ्यः पुञ्जिष्ठेभ्यश्च वो नमः । निषादा मात्सिकाः । पुञ्जिष्ठा जात्यन्तरसंबद्धाः पुल्कसादयः । नमः श्वनिभ्यः । शुनो नयन्तीति श्वन्यः तेभ्यः श्वनिभ्यः । नयतेर्ह्रस्वत्वं छन्दसम् । श्वगणिका उच्यन्ते । मृगयुभ्यश्च वो नमः । 'इदंयुरिदंकामयमानः' इति यास्कः । मृगान् कामयन्तीति मृगयवः पापर्द्धिकाः तेभ्यो मृगयुभ्यः ॥२७॥ म० तक्षाणः शिल्पजातयस्तेभ्यो नमः । रथं कुर्वन्तीति रथकाराः सूत्रधारविशेषास्तेभ्यो वो नमः । कुलालाः कुम्भकारास्तेभ्यो नमः । कर्मारा लोहकारास्तेभ्यो वो नमोऽस्तु । निषादा गिरिचरा मांसाशिनो भिल्लास्तेभ्यो नमः । पुञ्जिष्ठाः पक्षिपुञ्जघातकाः पुल्कसादयस्तेभ्यो वो नमः । शुनो नयन्ति ते श्वन्यः श्वकण्ठबद्धरज्जुधारकाः श्वगणिनः । नयतेर्ह्रस्व आर्षः तेभ्यो नमः । मृगान् कामयन्ते ते मृगयवः । 'इदंयुरिदंकामयमानः' (निरु० ६ । ३१) इति यास्कोक्तेः । 'सुप आत्मनः क्यच्' (पा० ३ । १ । ८) इति क्यच् 'क्यचि च' (पा. ७ । ४ । ३३ ) इति प्राप्तस्येत्वस्य 'न छन्दस्यपुत्रस्य' (पा. ७ । ४ । ३५) इति निषेधः। मृगयवो लुब्धकास्तेभ्यो वो नमः ॥ २७ ॥ अष्टाविंशी। नम॒: श्वभ्य॒: श्वप॑तिभ्यश्च वो॒ नमो॒ नमो॑ भ॒वाय॑ च रु॒द्राय॑ च॒ नम॑: श॒र्वाय॑ च पशु॒पत॑ये च॒ नमो॒ नील॑ग्रीवाय च शिति॒कण्ठा॑य च ।। २८ ।। उ० नमः श्वभ्यः श्वपतिभ्यश्च वो नमः इत्युभयतोनमस्काराः समाप्ताः । नम इषुमद्भ्यो धन्वायिभ्यश्च वो नम इत्यारभ्य ये वःशब्दा अतिक्रान्ताः ते पूजावचना वा न युष्मदादेशाः । इतउत्तरं रुद्रनामानि । नमो भवाय च रुद्राय च नमः शर्वाय च पशुपतये च । नमो नीलग्रीवाय च शितिकण्ठाय च । नीलग्रीवः कृष्णग्रीवः । शितिकण्ठः श्वेतकण्ठः ॥ २८ ॥ म० श्वानः कुक्कुरास्तद्रूपेभ्यो नमः । शुनां पतयः श्वपतयः श्वपालकास्तेभ्यो वो युप्मभ्यं नमः । श्वपतयः किरातवेषस्य रुद्रस्यानुचराः । नम इषुमद्भ्यो धन्वायिभ्य इत्यारभ्य ( क०. २२) ये वः शब्दास्ते पूजावाचका वा न युष्मदादेशाः । इत्युभयतोनमस्कारमन्त्राः समाप्ताः ॥ ॥ अथ नमस्कारोपक्रमानाम मन्त्रा उच्यन्ते । भवन्त्युत्पद्यन्ते जन्तवोऽस्मादिति भवस्तस्मै नमः । रुत् दुःखं द्रावयति नाशयति रुद्रस्तस्मै नमः । शृणाति हिनस्ति पापमिति शर्वस्तस्मै नमः । पशून् अज्ञान् पाति रक्षतीति पशुपतिस्तस्मै नमः । विषभक्षणेन नीला नीलवर्णा ग्रीवा कण्ठैकदेशो यस्य स नीलग्रीवस्तस्मै नमः । शितिः श्वेतः कण्ठो नीलातिरिक्तभागो यस्य शितिकण्ठस्तस्मै नमः । 'शिती धवलमेचकौ' ॥ २८ ॥ एकोनत्रिंशी। नम॑: कप॒र्दिने॑ च॒ व्यु॒प्तकेशाय च॒ नम॑: सहस्रा॒क्षाय॑ च श॒तध॑न्वने च॒ नमो॑ गिरिश॒याय॑ च शिपिवि॒ष्टाय॑ च॒ नमो॑ मी॒ढुष्ट॑माय॒ चेषु॑मते च ।। २९ ।। उ० नमः कपर्दिने च व्युप्तकेशाय च । [https://vedastudy.weebly.com/kapardi.html कपर्दी] जटामुकुटधारी । व्युप्ता मुण्डिताः केशा यस्य व्युप्तकेशः । नमः सहस्राक्षाय च शतधन्वने च बह्वक्षाय बहुधनुष्काय च । नमो गिरिशयाय च शिपिविष्टाय च गिरौ शेत इति गिरिशयः। शिपिविष्टः शिप इव निर्वेष्टितः खलतिरित्यभिधेयः प्रजननवत् वेष्टनरहितः । यद्वा उदितमात्र आदित्य उच्यते । शिपिशब्देन च बालरश्मय उच्यन्ते । नमो मीढुष्टमाय चेषुमते च । मीढुष्टमः सेक्तृतमः युवा परिणामरहित इत्यर्थः । इषुमान् इषुसंयुक्तः ॥ २९ ॥ म०. कपर्दो जटाजूटोऽस्यास्तीति कपर्दी तस्मै नमः । पाशुपतादिवेषेण । चकाराः सर्वे समुच्चयार्था ज्ञेयाः । व्युप्ता मुण्डिताः केशा यस्य स व्युप्तकेशस्तस्मै नमः । इत्यादिरूपेण मुण्डितत्वम् । सहस्रमक्षीणि यस्य सहस्राक्षस्तस्मै इन्द्ररूपाय । नमः । शतं धनूंषि यस्य शतधन्वा 'धनुषश्च' (पा० ५।४। | १३२ ) इत्यानङ् तस्मै बहुधनुर्धारिणे नमः । गिरौ कैलासे शेतेऽसौ गिरिशयस्तस्मै नमः । शिपिविष्टाय विष्णुरूपाय 'विष्णुः शिपिविष्टः' इति श्रुतेः । यद्वा शिपिषु पशुषु विष्टः प्रविष्टः 'पशवो वै शिपिः' इति श्रुतेः । सर्वप्राणिष्वन्तर्यामितया स्थित इत्यर्थः । यद्वा 'यज्ञो वै शिपिः' यज्ञेऽधिदेवतात्वेन प्रविष्टः शिपिरादित्यो वा मण्डलाधिष्ठातेत्यर्थः । तस्मै नमः । शिपयोऽत्र रश्मय उच्यन्ते तैराविष्टो भवतीति यास्कोक्तेः अतिशयेन मीढ़्वान् मेघरूपेण सेक्ता मीढुष्टमः तस्मै नमः । इषवो बाणाः सन्त्यस्येतीषुमान् तस्मै नमः ॥ २९ ॥ त्रिंशी। नमो॑ ह्र॒स्वाय॑ च वाम॒नाय॑ च॒ नमो॑ बृह॒ते च॒ वर्षी॑यसे च॒ नमो॑ वृ॒द्धाय॑ च स॒वृधे॑ च॒ नमोऽग्र्या॑य च प्रथ॒माय॑ च ।। ३० ।। उ० नमो ह्रस्वाय च वामनाय च । रूपतोनमस्काराः । । ह्रस्वो लघुप्रमाणः । वामनः संकुचितावयवः। नमो बृहते च वर्षीयसे च । बृहते महते वर्षीयसे वृद्धतराय च सवृधे च । वृद्धः प्रसिद्धः सवृधः तेन समानवयाः । नमो sग्र्याय च प्रथमाय च । अग्रेभवोऽग्र्यः प्रथमो मुख्यः ॥३०॥ म० रूपतो नमस्काराः । ह्रस्वोऽल्पशरीरस्तस्मै नमः । वामनः सङ्कुचितावयवस्तस्मै नमः । बृहन् प्रौढाङ्गस्तस्मै नमः । वर्षीयानतिशयेन वृद्धः 'प्रस्थस्फ-' (पा० ६ । ४ । १५७ ) इत्यादिना वर्षादेशः तस्मै नमः । वृद्धो वयसाधिकः तस्मै नमः । वर्धन्ते विद्याविनयादिगुणैस्ते वृद्धाः पण्डिताः क्विप तैः सह वर्तत इति सवृत् तस्मै नमः । जगतामग्रे भवोऽग्र्यस्तस्मै नमः । 'अग्राद्यत्' । सर्वत्र मुख्यः प्रथमस्तस्मै नमः ॥ ३० ॥ एकत्रिंशी। नम॑ आ॒शवे॑ चाजि॒राय॑ च॒ नम॒: शीघ्र्या॑य च॒ शीभ्या॑य च॒ नम॒ ऊर्म्या॑य चावस्व॒न्या॒य च॒ नमो॑ नादे॒याय॑ च॒ द्वीप्या॑य च ।। ३१ ।। उ० नम आशवे चाजिराय च शीघ्रनामनी । आशुरध्वनो व्यापारः । अजिरः 'अज गतिक्षेपणयोः' । अजतीत्यजिरः । नमः शीघ्र्याय च शीभ्याय च । शीघ्रशीभशब्दौ क्षिप्रनामनी । एवं तत्र भव इति छान्दसो यत्प्रत्ययः अधिष्ठातृदेवतावचनः । उपरितनेष्वेवमेव योज्यम् । नम ऊर्म्याय चावस्वन्याय च । ऊर्मिर्जलकल्लोलः । अवाचीनमुदकस्य गच्छतः स्वनो ध्वनिः अवस्वनः । नमो नादेयाय च द्वीप्याय च । नद्यां भवः द्वीपे भवः । द्वीपो नद्या मध्ये उदकरहितः प्रदेशः ॥ ३१ ॥ म० अश्नुते जगद्व्याप्नोतीत्याशुस्तस्मै नमः । अजति गच्छतीत्यजिरो गतिशीलस्तस्मै नमः । शीघे वेगवद्वस्तुनि भवः शीघ्र्यः । 'तत्र भवः' ( पा० ४ । ३ । ५३ ) इति यत्सर्वत्र । 'शीभृ कत्थने' शीभते कथ्यते इति शीभः आत्मश्लाघी पचाद्यच् तत्र भवः शीभ्यः । शीभो जलप्रवाहो वा शीभः क्षिप्रो वा तत्र भवाय नमः । ऊर्मिषु कल्लोलेषु भव ऊर्म्यः तस्मै नमः । अवगतः स्वनो यस्मात्तदवस्वनं स्थिरजलम् । यद्वा अव नीचैर्गर्तादौ स्वनोऽवस्वनस्तत्र भवाय । नद्यां भवो नादेयस्तस्मै नमः । 'स्त्रीभ्यो ढक्' (पा० ४ । १ । १२० ) । द्वीपे जलान्तर्वर्तिनिर्जलभूमौ भवो द्वीप्यस्तस्मै नमः ॥ ३१॥ द्वात्रिंशी। नमो॑ ज्ये॒ष्ठाय॑ च कनि॒ष्ठाय॑ च॒ नम॑: पूर्व॒जाय॑ चापर॒जाय॑ च॒ नमो॑ मध्य॒माय॑ चापग॒ल्भाय॑ च॒ नमो॑ जघ॒न्या॒य च बु॒ध्न्या॒य च ।। ३२ ।। उ० नमो ज्येष्ठाय च कनिष्ठाय च । वयोवस्थाभिप्रायाः षट्नमस्काराः । नमः पूर्वजाय चापरजाय च । पूर्वो जातः पूर्वजः अपरो जातः अपरजः । नमो मध्यमाय चापगल्भाय च। मध्ये भवो मध्यमः अपगतगर्भः अपगल्भः । एकगर्भान्तरितः । नमो जघन्याय च बुध्न्याय च । जघनः पश्चाद्भागः बुध्नमादिः तत्र भवः । इति द्वादश यत्प्रत्ययान्ता रुद्राः ॥ ३२ ॥ म० वयोवस्थाविशेषाभिधायकाः षट् नमस्काराः । अत्यन्तं प्रशस्यो ज्येष्ठस्तस्मै नमः । 'ज्य च' (पा० ५। ३।६१) इति प्रशस्यशब्दस्येष्ठनि ज्यादेशः । अत्यन्तं युवाल्पो वा कनिष्ठस्तस्मै नमः । 'युवाल्पयोः कनन्यतरस्याम्' ( पा० ५ । ३ । ६४ ) इति कनादेशः । पूर्व जगदादौ हिरण्यगर्भरूपेणोत्पन्नः पूर्वजस्तस्मै नमः । अपरस्मिन् काले प्रलये कालाग्निरूपेण जातोऽपरजस्तस्मै नमः । मध्ये सृष्टिसंहारान्तर्देवतिर्यगादिरूपेण भवो मध्यमस्तस्मै नमः 'मध्यान्मः' । 'गल्भ धार्ष्ट्ये' गल्भनं गल्भो धार्ष्ट्यम् । अपगतो गल्भो यस्मात्सोऽपगल्भोऽप्रगल्भोऽऽव्युत्पन्नेन्द्रियस्तद्रूपाय नमः । एकगर्भान्तरितोऽपगल्भो वा जघनं गवादीनां पश्चाद्भागस्तत्र भवो जघन्यस्तस्मै नमः । बुध्ने वृक्षादिमूले भवो बुध्न्यस्तस्मै नमः ॥ ३२ ॥ त्रयस्त्रिंशी। नम॒: सोभ्या॑य च प्रतिस॒र्या॒य च॒ नमो॒ याम्या॑य च॒ क्षेम्या॑य च॒ नम॒: श्लोक्या॑य चावसा॒न्या॒य च॒ नम॑ उर्व॒र्या॒य च॒ खल्या॑य च ।। ३३ ।। उ० नमः सोभ्याय च प्रतिसर्याय च । सोभ इति गन्धर्वनगरं सुभमिति वा । अभिचारकर्मसरः प्रतिसरः प्रत्यभिचारः । नमो याम्याय च क्षेम्याय च । नमः श्लोक्याय चावसान्याय च । श्लोकः शब्दः । अवसानं समाप्तिः । नम उर्वर्याय च खल्याय च । उर्वरः सीतयोः सर्वसस्याढ्ययोः सीतयोर्लाङ्गलमार्गद्वयोरन्तरम् । खलो धान्यखलः ॥ ३३ ॥ म० सोभं गन्धर्वनगरं तत्र भवः सोभ्यः । यद्वा उभाभ्यां पुण्यपापाभ्यां सहितः सोभो मनुष्यलोकः । 'पुण्येन पुण्यं लोकं नयति पापेन पापमुभाभ्यां मनुष्यलोकं' (प्रश्नो० १) इत्याथर्वणश्रुतेः । तत्र भवः सोभ्यस्तस्मै नमः । प्रतिसरो विवाहोचितं हस्तसूत्रमभिचारो वा तत्र भवः प्रतिसर्यः तस्मै नमः । 'आहुः प्रतिसरं हस्तसूत्रे माल्यस्य मण्डने । व्रणशुद्धौ चमूपृष्ठे नियोज्यारक्षके तथा । कर्णेथ मन्त्रभेदेऽपि' इति विश्वः । यमे भवो याम्यः पापिनां नरकार्तिदाता तस्मै नमः । क्षेमे कुशले भवः क्षेम्यस्तस्मै नमः । श्लोका वैदिकमन्त्रा यशो वा तत्र भवः श्लोक्यस्तस्मै नमः । अवसानं समाप्तिर्वेदान्तो वा तत्र भवोऽवसान्यस्तस्मै नमः । उर्वरा सर्वसस्याढ्या भूः तत्र धान्यरूपेण भव उर्वर्यस्तस्मै नमः । खलो धान्य विवेचनदेशः तत्र भवः खल्यस्तस्मै नमः । 'खलः कल्के भुवि धान्ये पूरे कर्णे जयेऽधमे' इत्युक्तेः ॥ ३३ ॥ चतुस्त्रिंशी। नमो॒ वन्या॑य च॒ कक्ष्या॑य च॒ नम॑: श्र॒वाय॑ च प्रतिश्र॒वाय॑ च॒ नम॑ आ॒शुषे॑णाय चा॒शुर॑थाय च॒ नम॒: शूरा॑य चावभे॒दिने॑ च ।। ३४ ।। उ० नमो वन्याय च कक्ष्याय च । वनं वृक्षसमूह उदकं वा । कक्षो नदीकक्षः पर्वतकक्षो वा । नमः श्रवाय च प्रतिश्रवाय च श्रवः शब्दः प्रतिश्रवः प्रतिशब्दः । नम आशुषेणाय चाशुरथाय च । आशुसेनः शीघ्रसेनः। आशुरथः शीघ्ररथः। नमः शूराय चावभेदिने च । शूरः शवतेः । अवाचीनं भेत्तुं शीलमस्येत्यवभेदी ॥ ३४ ॥ म० वने वृक्षादिरूपेण भवो वन्यस्तस्मै नमः । वनं वृक्षौघो जलं वा । 'वनं प्रस्रवणे गेहे प्रवासेऽम्भसि कानने' । कक्षं तृणं वल्ली वा तत्र भवः कश्यस्तस्मै नमः । 'कक्षो वीरुधि दोर्मूले कच्छे शुष्कवने तृणे' । श्रूयत इति श्रवः शब्दस्तद्रूपाय नमः । प्रतिश्रवः प्रतिशब्दस्तद्रूपाय नमः । आशुः शीघ्रा सेना यस्य स आशुषेणः तस्मै नमः । आशु शीघ्रो रथो यस्यासावाशुरथस्तस्मै नमः । शूराय युद्धधीराय नमः । अवभिनत्ति रिपून्नीचैर्विदारयतीत्यवभेदी तस्मै नमः ॥ ३४ ॥ पञ्चत्रिंशी। नमो॑ बि॒ल्मिने॑ च कव॒चिने॑ च॒ नमो॑ व॒र्मिणे॑ च वरू॒थिने॑ च॒ नम॑: श्रु॒ताय॑ च श्रुतसे॒नाय॑ च॒ नमो॑ दुन्दु॒भ्या॒य चाहन॒न्या॒य च ।। ३५ ।। उ० नमो बिल्मिने च कवचिने च । बिल्ममस्यास्तीति बिल्मी । बिल्मं भासनम् उत्तराङ्गमुच्यते । कवचं पट्टस्यूतं कर्पासगर्भम् । नमो वर्मिणे च वरूथिने च । वर्म लौहं वरूथं हस्तिन उपरि गृहाकारः कोष्टकः । नमः श्रुताय च श्रुतसेनाय च । श्रुताय सर्वलोकविदिताय । श्रुतसेना प्रसिद्धा च सूर्यस्य । नमो दुन्दुभ्याय च आहनन्याय च । दुन्दुभौ भवः । दुन्दुभ्यः आहनने भव आहनन्यः ॥ ३५॥ म० बिल्मं शिरस्त्राणमस्यास्तीति बिल्मी तस्मै नमः । पटस्यूतं कर्पासगर्भं देहरक्षकं कवचं तदस्यास्तीति कवची तस्मै नमः । लोहमयं शरीररक्षकं वर्म तदस्यास्तीति वर्मी तस्मै नमः । गजोपरिस्थो गजाकारः कोष्ठो वरूथः रथगुप्तिर्वा सोऽस्यास्ति वरूथी तस्मै नमः । 'वरूथं तु तनुत्राणे रथगोपनवेश्मनोः' । श्रुताय प्रसिद्धाय नमः । श्रुता प्रसिद्धा सेना यस्य स श्रुतसेनः तस्मै । दुन्दुभौ भेर्यां भवो दुन्दुभ्यः तस्मै । 'दुन्दुभिस्तु भेर्यां दितिसुते विषे' । आहन्यते ताड्यतेऽनेनेत्याहननं वाद्यसाधनं दण्डादि तत्र भव आहनन्यः तस्मै ॥ ३५॥ षट्त्रिंशी। नमो॑ धृ॒ष्णवे॑ च प्रमृ॒शाय॑ च॒ नमो॑ निष॒ङ्गिणे॑ चेषुधि॒मते॑ च॒ नम॑स्ती॒क्ष्णेष॑वे चायु॒धिने॑ च॒ नम॑: स्वायु॒धाय॑ च सु॒धन्व॑ने च ।। ३६ ।। उ० नमो धृष्णवे च प्रमृशाय च धृष्णुः प्रगल्भः। प्रमृशः सर्वं परिमृशति । पण्डित इत्यर्थः । नमो निषङ्गिणे चेषुधिमते च । निषङ्गं खड्गं तदस्यास्तीति निषङ्गी इषुधिमान् । इषवः धीयन्ते अस्मिन्निति इषुधिः । नमः तीक्ष्णेषवे चायुधिने च । तीक्ष्णा इषवोऽस्य विद्यन्त इति तीक्ष्णेषुः। आयुधमस्या-स्तीत्यायुधी । नमः स्वायुधाय च सुधन्वने च । शोभनायुधः स्वायुधः । शोभनधनुः सुधन्वा ॥ ३६ ॥ म० धृष्णोतीत्येवंशीलो धृष्णुः प्रगल्भः तस्मै । प्रमृशति विचारयति प्रमृशः पण्डितः तस्मै । 'इगुपध-' (पा० ३ । । १ । १३५) इति कः । निषङ्गिणे खड्गयुताय नमः । इषुधिमते तूणयुताय नमः । तीक्ष्णा असह्या इषवो बाणा यस्य । सः तीक्ष्णेषुः तस्मै । आयुधान्यन्यान्यपि सन्तीति आयुधी तस्मै । शोभनमायुधं त्रिशूलं यस्य स स्वायुध तस्मै । शोभनं धनुः पिनाकं यस्य स सुधन्वा तस्मै ॥ ३६ ॥ सप्तत्रिंशी। नम॒: स्रुत्या॑य च॒ पथ्या॑य च॒ नम॒: काट्या॑य च॒ नीप्या॑य च॒ नम॒: कुल्या॑य च सर॒स्या॒य च॒ नमो॑ नादे॒याय॑ च वैश॒न्ताय॑ च ।। ३७ ।। सप्तत्रिंशी। नमः स॒त्याय च पथ्याय च नमः काट्याय च नीप्याय च नमः कुल्याय च सरस्याय च नमो नादेयाय च वैशन्ताय च ।। ३७ ।। उ० नमः स्रुत्याय च पथ्याय च । नद्या एकदिशोदकवाहिनी स्रुतिस्तत्रभवः स्रुत्यः । पथि भवः पथ्यः । नमः काट्याय च नीप्याय च । काटे भवः काट्यः । काटः कूपः। नीचैर्यन्ति यत्रापः स नीपः तत्र भवो नीप्यः । नमः कुल्याय च सरस्याय च । कुल्यायां भवः कुल्यः । सरसि भवः सरस्यः। नमो नादेयाय च वैशन्ताय च । नद्यां भवो नादेयः। 'स्त्रीभ्यो ढक्' । वेशन्तः तडागः तत्र भवो वैशन्तः ॥ ३७ ॥ म० स्रुतिः क्षुद्रः क्षुद्रमार्गो वा तत्र भवः स्रुत्यः तस्मै । पन्था रथाश्वादियोग्यो मार्गस्तत्र भवः पथ्यः तस्मै । कुत्सितमटति जनो यत्रेति काटो विषममार्गः तत्र भवः काट्यः तस्मै । काटः कुल्याप्रदेशो वा । नीचैः पतन्त्यापो यत्रेति नीपो गिर्यधोभागः । 'ऋक्पूरब्धूःपथाम्-' (पा० ५। ४ । ७४) इत्यप्रत्ययः 'द्व्यन्तरुपसर्गेभ्योऽप ईत्' (पा० ६ । ३ । ९७) इत्यप्शब्दस्येकारः तत्र भवो नीप्यः तस्मै । कुल्या कृत्रिमा सरित्तत्र भवः कुल्यः, कुलेषु देहेषु वान्तर्यामिरूपेण भवः कुल्यः तस्मै । 'कुलं देहेऽन्वये गणे' । सरसि भवः सरस्यः तस्मै । नद्यां भवो नादेयः तस्मै नदीजलरूपाय नमः । वेशन्तोऽल्पसरः तत्र भवो वैशन्तः तस्मै ॥ ३७ ॥ अष्टत्रिंशी। नम॒: कूप्या॑य चाव॒ट्या॑य च॒ नमो॒ वीध्र्या॑य चात॒प्या॒य च॒ नमो॒ मेघ्या॑य च च विद्यु॒त्या॒य च॒ नमो॒ वर्ष्या॑य चाव॒र्ष्याय॑ च ।। ३८ ।। उ० नमः कूप्याय चावट्याय च । कूपे भवः कूप्यः । अवटे भवः अवट्यः । अवटो गर्तः । नमो वीध्र्याय चातप्याय च । 'इन्धी दीप्तौ' विगतदीप्तिर्वीध्रः घनागमः तत्र भवो वीध्र्यः । आतपे भव आतप्यः । नमो मेध्याय च विद्युत्याय च । निगदव्याख्यानम् । नमो वर्ष्याय चावर्ष्याय च । वर्षे भवः वर्ष्यः । अवर्षे भवः अवर्ष्यः ॥ ३८ ॥ म० कूपे भवः कूप्यः तस्मै । अवटो गर्तस्तत्र भवोऽवट्यः तस्मै । 'इन्धी दीप्तौ' विशेषेण इध्रं वीध्रं निर्मलं शरदभ्रं तत्र भवो वीध्र्यः । यद्वा विगत इध्रो दीप्तिर्यस्मात्स वीध्रो घनागमः तत्र भवाय नमः । आतपे भव आतप्यः तस्मै । मेघे भवो मेघ्यः तस्मै । विद्युति भवो विद्युत्यः तस्मै । वर्षे वृष्ट्यां भवो वर्ष्यः तस्मै । अवर्षे वृष्टिप्रतिबन्धे भवोऽवर्ष्यः तस्मै ॥ ३८ ॥ एकोनचत्वारिंशी। नमो॒ वात्या॑य च॒ रेष्म्या॑य च॒ नमो॑ वास्त॒व्या॒य च वास्तु॒पाय॑ च॒ नम॒: सोमा॑य च रु॒द्राय॑ च॒ नम॑स्ता॒म्राय॑ चारु॒णाय॑ च ।। ३९ ।। उ० नमो वात्याय च रेष्म्याय च । वाते भवो वात्यः । रिषतिर्हिंसार्थः । 'अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते' इति मनिन् । रेष्म। तत्र भवो रेष्म्यः । नमो वास्तव्याय च वास्तुपाय च वास्तु गृहं तत्र भवो वास्तव्यः वास्तुपतिर्वास्तुपः । नमः सोमाय च रुद्राय च नामतो नमस्काराः । नमस्ताम्राय च वर्णतो नमस्काराः ॥ ३९ ॥ म० वाते भवो वात्यः तस्मै । रिष्यन्ते नश्यन्ति भूतान्यत्रेति रेष्मा प्रलयकालः । 'अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते' (पा० ३। २ । ७५) इति मनिन् । तत्र भवो रेष्म्यः । प्रलयेऽपि विद्यमानायेत्यर्थः । वास्तुनि गृहभुवि भवो वास्तव्यः तस्मै । 'वेश्मभूर्वास्तुरस्त्रियाम्' । वास्तुं गृहभुवं पाति वास्तुपः तस्मै । उमया सहितः सोमः तस्मै । रुत् दुःखं द्रावयति रुद्रो दुःखनाशकः तस्मै । ताम्रो रक्तवर्णः उदयद्रविरूपेण तस्मै । अरुण ईषद्रक्त उदयोत्तरकालीनार्करूपेण ॥ ३९ ॥ चत्वारिंशी। नम॑: श॒ङ्गवे॑ च पशु॒पत॑ये च॒ नम॑ उ॒ग्राय॑ च भी॒माय॑ च॒ नमो॑ऽग्रेव॒धाय॑ च दूरेव॒धाय॑ च॒ नमो॑ ह॒न्त्रे च॒ हनी॑यसे च॒ नमो॑ वृ॒क्षेभ्यो॒ हरि॑केशेभ्यो॒ नम॑स्ता॒राय॑ ।। ४० ।। उ० नमः शंगवे च पशुपतये च । शं सुखं गवां करोतीति शंगुः । पशूनां पतिः । नम उग्राय च भीमाय च । उग्र उद्गूर्णः । भीमो भीषणः । नमोऽग्रेवधाय च दूरेवधाय च । अग्रेस्थितो हन्ति अग्रेवधः । दूरेस्थितो हन्ति दूरेवधः । नमो हन्त्रे च हनीयसे च । हन्तीति हन्ता हनीयान्हन्तृतमः । नमो वृक्षेभ्यो हरिकेशेभ्यः । हरितवर्णानि येषां वृक्षाणां पत्राणि त एवमुच्यन्ते । नमस्ताराय तारयति उत्तारयति संसारात् तारः ॥ ४० ॥ म० शं सुखं गमयति प्रापयति शङ्गुः, शं सुखरूपा गावो वाचो वेदरूपा यस्येति वा तस्मै । पशूनां प्राणिनां पतिः पालकः तस्मै । उग्र उद्गूर्णायुधः शत्रून् हन्तुं तस्मै । भीमः शत्रुभयोत्पादकः । अग्रे पुरो वर्तमानो हन्तीत्यग्रेवधः तस्मै । दूरे वर्तमानो हन्तीति दूरेवधः तस्मै । हन्तीति हन्ता तस्मै । लोके यो हन्ति तद्रूपेण रुद्र एव हन्तीत्यर्थः । अतिशयेन हन्ता हनीयान् तस्मै । 'तुरिष्ठेमेयःसु' (पा. ६।५। १५४) इति तृचो लोपः। प्रलये सर्वहन्तेत्यर्थः । हरयो हरिताः केशाः पत्ररूपा येषां तेभ्यो वृक्षेभ्यः कल्पतरुरूपेभ्यो नमः । तारयति संसारमिति तारः तस्मै ॥ ४० ॥ एकचत्वारिंशी। नम॑: शम्भ॒वाय॑ च मयोभ॒वाय॑ च॒ नम॑: शङ्क॒राय॑ च मयस्क॒राय॑ च॒ नम॑: शि॒वाय॑ च शि॒वत॑राय च ।। ४१ ।। उ० नमः शं भवाय च मयोभवाय च । 'शम उपशमे'। अस्य । शं सुखनाम । शंभावयतीति शंभवः । यद्वा । शमा सुखेन वा भावयतीति शंभवः । शं च आनन्दरूपश्च । कालदेशानवच्छिन्नं भवनं तच्छक्तिश्च । आनन्दविज्ञान इत्यर्थः । इयमेव व्याख्या मयोभुवशब्दस्य । नमः शंकराय च मयस्कराय च। शं करोतीति शंकरः । मयः करोतीति मयस्करः । नमःशिवाय च शिवतराय च शिवः शान्तो निर्विकारः । शिवतरस्ततोऽप्यधिको निरतिशयसर्वज्ञबीजः ॥ ११ ॥ म० शं सुखं भवत्यस्मादिति शंभवः । यद्वा शं सुखरूपश्चासौ भवः संसाररूपश्च मुक्तिरूपो भवरूपश्च तस्मै । । मयः सुखं भवत्यस्मान्मयोभवः संसारसुखप्रदः तस्मै । शं लौकिकसुखं करोति शंकरः तस्मै । मयो मोक्षसुखं करोति मयस्करः तस्मै । स्रक्चन्दनादिरूपेण लौकिकसुखकारित्वं शास्त्रादिरूपेण ज्ञानप्रदत्वान्मोक्षसुखकारित्वमित्यर्थः । एताभ्यां पदाभ्यां साक्षात्सुखकारित्वं पूर्वपदाभ्यां तद्द्वारा कारयितृत्वमिति विवेकः । शिवः कल्याणरूपो निष्पापः तस्मै । शिवतरोऽत्यन्तं शिवो भक्तानपि निप्पापान्करोति तस्मै । अस्यां कण्डिकायां षट् यजूंषि पूर्वस्यां दशोक्तेः ॥ ४१ ॥ द्विचत्वारिंशी। नम॒: पार्या॑य चावा॒र्या॒य च॒ नम॑: प्र॒तर॑णाय चो॒त्तर॑णाय च॒ नम॒स्तीर्थ्या॑य च॒ कूल्या॑य च॒ नम॒: शष्प्या॑य च॒ फेन्या॑य च ।। ४२ ।। उ० नमः पार्याय चावार्याय च । पारे भवः पार्यः । अवारे भवः अवार्यः । नमः प्रतरणाय चोत्तरणाय च । प्रतरन्ति येन तत्प्रतरणम् उदकमुच्यते । उत्तरन्ति येन तदुत्तरणम् नौरुच्यते । नमस्तीर्थ्याय च कूल्याय च । तीर्थे भवस्तीर्थ्यः । कूले भवः कूल्यः । नमः शष्प्याय च फेन्याय च । प्ररूढानि तृणानि शष्पमुच्यन्ते तत्र भवः शष्प्यः । फेने भवः फेन्यः ॥ ४२॥ म०. पारे संसाराब्धेः परतीरे जीवन्मुक्तरूपेण भवः पार्यः तस्मै । अवारे अर्वाक्तीरे संसारमध्ये संसारित्वेन भवोऽवार्यः तस्मै । 'पारावारे परार्वाची तीरे पात्रं यदन्तरम्' इति कोषः । प्रकर्षेण मन्त्रजपादिना पापतरणहेतुः प्रतरणः तस्मै । उत्कृष्टेन तत्त्वज्ञानेन संसारोत्तरणहेतुरुत्तरणः तस्मै । तीर्थे प्रयागादौ भवः तीर्थ्यः तस्मै । कूले तटे भवः कूल्यः तस्मै । शष्पं बालतृणं गङ्गातीरोत्पन्नं कुशाङ्कुरादि तत्र भवः शष्प्यः तस्मै । फेने डिण्डीरे भवः फेन्यः तस्मै ॥ ४२ ॥ त्रिचत्वारिंशी। नम॑: सिक॒त्या॒य च प्रवा॒ह्या॒य च॒ नम॑: किᳪं᳭शि॒लाय॑ च क्षय॒णाय॑ च॒ नम॑: कप॒र्दिने॑ च पुल॒स्तये॑ च॒ नम॑ इरि॒ण्या॒य च प्रप॒थ्या॒य च ।।४३।। उ० नमः सिकत्याय च प्रवाह्याय च । सिकतासु भवः सिकत्यः । प्रवाहे भवः प्रवाह्यः । किᳪं᳭शिलाय च क्षयणाय च किमेतदुदकं हिमीभूतमुत शिलेति यत्र वितर्कः स किंशिलः । यद्वा किंशिलो उत कर्करः । क्षयन्त्यस्मिन्नाप इति क्षयणः । नमः कपर्दिने च पुलस्तये च । कपर्दी जटामुकुटधारी । पुरस्तिष्ठतीति पुलस्तिः शुभाशुभदिदृक्षया । नम इरिण्याय च प्रपथ्याय । इरिणे भव इरिण्यः। निरुदकप्रदेश इरिणम् । प्रपथे भवः प्रपथ्यः ॥ ४३ ॥ म० सिकतासु भवः सिकत्यः तस्मै । प्रवाहे स्रोतसि भवः प्रवाह्यः तस्मै । कुत्सिताः क्षुद्राः शिलाः शर्करारूपाः पाषाणा यत्र प्रदेशे स किंशिलः तद्रूपाय नमः । क्षियन्ति निवसन्त्यापो यत्र स क्षयणः स्थिरजलप्रदेशः तस्मै । कपर्दो जटाजूटोऽस्यास्तीति कपर्दी तस्मै । पुरोऽग्रे तिष्ठति पुलस्तिः । थस्य तत्वं रस्य लत्वं च छान्दसम् । यद्वा पूर्षु शरीरेषु अस्तिः सत्ता यस्य स पुलस्तिः सर्वान्तर्यामी तस्मै । इरिणमूषरं वितृणदेशस्तत्र भव इरिण्यः तस्मै । प्रकृष्टः पन्थाः प्रपथो बहुसेवितो मार्गस्तत्र भवः प्रपथ्यः तस्मै ॥ ४३ ॥ चतुश्चत्वारिंशी। नमो॒ व्रज्या॑य च॒ गोष्ठ्या॑य च॒ नम॒स्तल्प्या॑य च॒ गेह्या॑य च॒ नमो॑ हृद॒य्या॒य च निवे॒ष्प्या॒य च॒ नम॒: काट्या॑य च गह्वरे॒ष्ठाय॑ च ।। ४४ ।। उ० नमो व्रज्याय च गोष्ठ्याय च व्रजे भवो व्रज्यः । गावस्तिष्ठन्त्यस्मिन्निति गोष्ठः तत्र भवो गोष्ठ्यः । नमस्तल्प्याय च गेह्याय च । तल्पः शयनम् । गेहं गर्भगृहम् 'तत्र भवः' इति तद्धितः । नमो हृदय्याय च निवेष्प्याय च । हृदये भवो हृदय्यः । निवेष्पे भवो निवेष्प्यः । निवेष्प आवर्तः। भ्रमः । नमः काट्याय च गह्वरेष्ठाय च । काटे भवः काट्यः काटः कूपः । गह्वरे तिष्ठति गह्वरेष्ठः । गह्वरं महदुदकम् ॥ ४४ ॥ म० व्रजे गोसमूहे भवो व्रज्यः तस्मै । ‘गोष्ठाध्वनिवहा व्रजाः' । गावस्तिष्ठन्ति यत्रेति तद्गोष्ठं तत्र भवो गोष्ठ्यस्तस्मै । तल्पं शय्या तत्र भवस्तल्प्यस्तस्मै । गेहे गृहे भवो गेह्यस्तस्मै । हृदये भवो हृदय्यो जीवस्तस्मै । निवेष्प आवर्तो नीहारजलं वा तत्र भवो निवेष्प्यः तस्मै । कुत्सितमटन्ति गच्छन्ति जना यत्र स काटो दुर्गारण्यदेशः काटः कूपो वा तत्र भवः काट्यः तस्मै । गह्वरे विषमे गिरिगुहादौ गम्भीरे जले वा तिष्ठति गह्वरेष्ठः तस्मै । 'गह्वरं बिलदम्भयोः ॥ ४४ ॥ पञ्चचत्वारिंशी। नम॒: शुष्क्या॑य च हरि॒त्या॒य च॒ नम॑: पाᳪं᳭स॒व्या॒य च रज॒स्या॒य च॒ नमो॒ लोप्या॑य चोल॒प्या॒य च॒ नम॒ ऊर्व्या॑य च॒ सूर्व्या॑य च ।। ४५ ।। उ०. नमः शुष्क्याय च हरित्याय च । शुष्के भवः शुष्क्यः। हरिते भवो हरित्यः हरितमार्द्रम् । नमः पाᳪं᳭सव्याय च रजस्याय च पांसुषु भवः पांसव्यः । रजसि भवो रजस्यः। नमो लोप्याय चोलप्याय च । लोपे भवो लोप्यः । लुप्यत इति लोपः । उलपे भव उलप्यः । ऊर्ध्वं लप्यते उच्चार्यते नतु लोप इवाश्रवणमुपैति उलप्यः । नम ऊर्व्याय च । ऊर्वे भव ऊर्व्यः । ऊर्वो वडवाग्निः । स एव शोभन: सूर्वः तत्र भवः सूर्व्यः ॥१५॥ म० शुष्के काष्ठादौ भवः शुष्क्यः तस्मै । हरिते आर्द्रे काष्ठादौ भवः हरित्यः तस्मै । पांसुषु धूलिषु भवः पांसव्यः तस्मै । ओर्गुणः । रजसि गुणे परागे वा भवो रजस्यः तस्मै । 'रजो रेणुपरागयोः । स्त्रीपुष्पे गुणभेदे च' । लुप्यते नश्यति गमनादि यत्रेति लोपोऽगम्यप्रदेशस्तत्र भवो लोप्यः तस्मै । लोपः संहारो वा । उलपा बल्वजादितृणविशेषास्तत्र भव उलप्यः तस्मै । 'उलपस्तु गुल्मिनीतृणभेदयोः' । उर्व्या भूमौ भव उर्व्यः तस्मै । दीर्घ आर्षः । ऊर्वो वडवानलो वा । शोभन ऊर्वः कल्पानलस्तत्र भवः सूर्व्यः तस्मै ॥ ४५ ॥ षट्चत्वारिंशी। नम॑: प॒र्णाय॑ च पर्णश॒दाय॑ च॒ नम॑ उद्गु॒रमा॑णाय चाभिघ्न॒ते च॒ नम॑ आखिद॒ते च॑ प्रखिद॒ते च॒ नम॑ इषु॒कृद्भ्यो॑ धनु॒ष्कृद्भ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नमो॑ वः किरि॒केभ्यो॑ दे॒वाना॒ᳪं᳭ हृद॑येभ्यो॒ नमो॑ विचिन्व॒त्केभ्यो॒ नमो॑ विक्षिण॒त्केभ्यो॒ नम॑ आनिर्ह॒तेभ्य॑: ।। ४६ ।। उ० नमः पर्णाय च पर्णशदाय च । पर्ण प्रसिद्धम् । पर्णशब्दः पतितपर्णावस्थानवान् । नम उद्गुरमाणाय चाभिनते च । उद्गुरमाण उद्यमनशीलः । अभिघ्नते अभिहननं कुर्वते । नम आखिदते च 'खिद दैन्ये' दैन्यभावं कुरुते । अभक्तानां प्रकर्षेण दैन्यभावं कुरुते निषिद्धसेविनाम् । नम इषुकृद्भ्यो धनुष्कृद्भ्यश्च वो नमः । इषून्ये कुर्वन्ति ते इषुकृतः तेभ्यो नमः । ये यूयं धनुष्कृतः तेभ्यो युष्मभ्यो नमः। युष्मदादेशयोगात्प्रत्यक्षा एते रुद्राः। समाप्तास्तिस्रोऽशीतयः । इदानीं रुद्राणां हृदयभूतानामग्निवायुसूर्याणां संबन्धीनि यजूंषि उच्यन्ते । नमो वः किरिकेभ्यः । नमो वः युग्मभ्यं ये यूयं किरिकाः कुर्वन्तीदं जगत् वृष्ट्याद्युपकारेण किरिकाः अग्निवायुसूर्याः देवानाᳪं᳭ हृदयेभ्यः रुद्राणां हृदयभूताः । नमो विचिन्वत्केभ्यः । विचिन्वन्ति पृथक्कुर्वन्ति धर्मकारिणं पापकारिणं च ते विचिन्वत्काः । नमो विक्षिणत्केभ्यः । विविधं क्षिण्वन्ति हिंसन्ति ये ते विक्षिणत्काः । नम आनिर्हतेभ्यः हन्तिर्गत्यर्थः । एते ह्यग्निवायुसूर्याः सर्गादावाभिमुख्येनैतेभ्यो लोकेभ्यो निर्गताः ॥ ४६॥ म० तरूणां पत्ररूपाय नमः । 'शद्लृ शातने' शदनं शदः शातनम् । यद्वा पर्णानि शीर्यन्ते शात्यन्ते पक्वानि पतन्ति यत्र स पर्णशदः पतितपर्णस्थितिदेशस्तद्रूपाय नमः । 'गुरी उद्यमे' 'तुदादिभ्यः शः' । उद्गुरते उद्यमं करोति उद्गुरमाण उद्यमी तम्मै । अभिहन्ति शत्रूनित्यभिग्नन् तस्मै । आ समन्तात् खिद्यते दैन्यं करोत्यभक्तानामित्याखिदन् तस्मै । प्रकर्षेण खेदयति पापिन इति प्रखिदन् तस्मै । इषून् बाणान् कुर्वन्ति ते इषुकृतस्तेभ्यो रुद्रेभ्यो नमः । धनूंषि चापानि कुर्वन्ति ते धनुष्कृतः तेभ्यो वो युष्मभ्यं नमः । युप्मदादेशयोगात्प्रत्यक्षा एते रुद्राः । तिस्रोऽशीतयो रुद्राणां समाप्ताः । एवं चत्वारिंशदधिकशतद्वयमन्त्रैः रुद्रस्य सर्वात्मलमुक्तम् । अथ रुद्रेषु प्रधानभूतानामग्निवायुसूर्याणां संबन्धीनि चत्वारि यजूंष्युच्यन्ते । चतुर्णामादौ नमःशब्दाच्चवार्यव यजूंपि आद्यं चतुर्दशाक्षरं त्रीणि सप्ताक्षराणि तानि व्याहृतिसंज्ञानि । नमो व इति । देवानां हृदयेभ्यो रुद्राणां हृदयवत्प्रधानभूतेभ्योऽग्निवायुसूर्यभ्यो वो युष्मभ्यं नमः । 'देवानां हृदयेभ्य इत्यनिर्वायुरादित्य एतानि ह तानि देवाना हृदयानि' ( ९ । १।१ । २३ ) इति श्रुतेः । हृदयानीव हृदयानि यथागानां हृदयं प्रधानमेवमेते रुद्राणां प्रधाना इत्यर्थः । कीदृशेभ्यस्तेभ्यः । किरिकेभ्यः । वृष्ट्यादिद्वारा जगत् कुर्वन्ति किरिकास्तेभ्यः । एते हीद, सर्वं कुर्वन्ति' ( ९ । १।१।२३) इति श्रुतेः । विचिन्वन्ति पृथक् कुर्वन्ति धर्मिष्ठं पापिष्ठं चेति विचिन्वत्कास्तेभ्योऽग्न्यादिभ्यो नमः । विविधं क्षिण्वन्ति हिंसन्ति पापमिति विक्षिणत्कास्तेभ्योऽझ्यादिभ्यो नमः । आ समन्तान्निर्हता निर्गताः सर्गादौ लोकेभ्य इत्यानिर्हतास्तेभ्यो रुद्रावतारेभ्योऽग्निवायुसूर्येभ्यो नमः । हन्तिर्गत्यर्थः । 'तेभ्यस्तप्तेभ्यस्त्रीणि ज्योतीᳪं᳭ष्यजायन्ताग्निर्योऽयं पवते सूर्यः' इति श्रुतेः॥४६॥ सप्तचत्वारिंशी द्रापे॒ अन्ध॑सस्पते॒ दरि॑द्र॒ नील॑लोहित । आ॒सां प्र॒जाना॑मे॒षां प॑शू॒नां मा भे॒र्मा रो॒ङ्मो च॑ न॒: किंच॒नाम॑मत् ।। ४७ ।। उ०. द्रापे अन्धसस्पते । सप्तकण्डिका एकरुद्रस्तुतिः । । उपरिष्टाद्बृहती । हे द्रापे । 'द्रा कुत्सायांगतौ' । द्रापयतीति द्रापिः । अयथोक्तकारिणं कुत्सितां गतिं नयति । हे अन्धसस्पते सोमस्य पते । हे दरिद्र हे निष्परिग्रह । हे नीललोहित । 'नीलानि चास्यैतानि रूपाणि च' इति श्रुतिः । । एवं संबोध्य रुद्रं अथेदानीमभयं याचते । आसां प्रजानाम् अस्मदीयानाम् एषां पशूनां मा त्वं भैषीः। मारोक् अबिभ्यश्च । मा त्वं रुजः मा भाङ्क्षीः । मो च नः किंचनाममत् । मा च नः अस्माकं किंचन अपत्यादिकम् । आममत् 'अम रोगे'। मा चास्माकमपत्यादिकं रोगसंयुक्तं कृथा इत्यर्थः ॥ ४७ ॥ म० सप्त ऋच एकरुद्रदेवत्याः आद्योपरिष्टाद्बृहती सप्ताष्टदशद्वादशार्णपादा । हे द्रापे, 'द्रा कुत्सायां गतौ' द्रापयति कुत्सितां गतिं पापिनः प्रापयतीति द्रापिः । हे अन्धसः सोमस्य पते पालक, 'अन्धसस्पत इति सोमस्य पत इत्येतत्' ( ९।१।१ । २४ ) इति श्रुतेः । हे दरिद्र निष्परिग्रह, -अद्वितीयत्वादिति भावः । हे नीललोहित, कण्ठे नीलोऽन्यत्र लोहितः हे शिव, नोऽस्माकमासां प्रजानां पुत्रादीनामेषां पशूनां गवादीनां त्वं मा भेः भयं मा कुरु । 'बहुलं छन्दसि'(पा० २ । ४ । ७३ ) इति शपो लुक् । मा रोक् 'रुजो भङ्गे' प्रजापशूनां भङ्गं मा कार्षीः । कर्मणि षष्ठ्यौ । च पुनर्नोऽस्माकं किंचन किमपि द्विपदचतुप्पदादिकं मो मा आममत् रुग्णं मा कार्षीत् । यद्वा रुग्णं मास्तु । 'अम् रोगे' लङि धातोरमागम आर्षः ॥ ४७ ॥ अष्टचत्वारिंशी । इ॒मा रु॒द्राय॑ त॒वसे॑ कप॒र्दिने॑ क्ष॒यद्वी॑राय॒ प्रभ॑रामहे म॒तीः । यथा॒ शमस॑द्द्वि॒पदे॒ चतु॑ष्पदे॒ विश्वं॑ पु॒ष्टं ग्रामे॑ अ॒स्मिन्न॑नातु॒रम् ।। ४८ ।। उ० इमा रुद्राय । जगती । इमाः मतीः याभिः स्तूयते ता रुद्राय । तवसे महसे बलवते वा । उभयत्र हि तवः शब्दः पठ्यते । कपर्दिने जटामुकुटधारिणे । क्षयद्वीराय क्षयन्ति वसन्त्यस्मिन्वीरा इति क्षयद्वीरस्तस्मै क्षयद्वीराय । प्रभरामहे प्रेरयामः । तथा वयं प्रेरयामः । यथा येन प्रकारेण । शमसत् द्विपदे चतुष्पदे । शं सुखम् असत् भवति द्विपदां चतुष्पदां । यथा विश्वं सर्वं पुष्टं समृद्धं ग्रामे अस्मिन् अनातुरम् आपद्रहितं स्वस्थं भवति ॥ ४८॥ म०. कुत्सदृष्टा जगती । वयमिमा अस्मदीया मतीः बुद्धीः रुद्राय शंकराय प्रभरामहे प्रहरामहे समर्पयामः । रुद्रं स्मराम इत्यर्थः । हृग्रहोर्भः । कीदृशाय । तवसे महते बलवते वा। उभयत्र तवःशब्दः पठितः । कपर्दिने जटिलाय । क्षयद्वीराय क्षयन्तो निवसन्तो वीराः शूराः यत्र स क्षयद्वीरः तस्मै । शूरायेत्यर्थः । क्षयन्तो नश्यन्तो वीरा रिपवो यस्मादिति वा। द्विपदे पुत्रादये चतुष्पदे गवादिपशवे । सप्तमी वा द्विपदचतुष्पदविषये। यथा येन प्रकारेण शं सुखमसत् भवति अस्मिन् ग्रामे अस्मिन् वासस्थाने विश्वं सर्वं प्राणिजातं पुष्टं समृद्धमनातुरं निरुपद्रवं स्वस्थं च यथा असत् तथा मतिं हरे समर्पयाम इत्यर्थः ॥४८॥ एकोनपञ्चाशी। या ते॑ रुद्र शि॒वा त॒नूः शि॒वा वि॒श्वाहा॑ भेष॒जी । शि॒वा रु॒तस्य॑ भेष॒जी तया॑ नो मृड जी॒वसे॑ ।। ४९ ।। उ० या ते रुद्र । अनुष्टुप् । हे रुद्र, या तव शिवा शान्ता तनूः शरीरम् । शिवा । अतिशयार्थं पुनर्वचनम् । विश्वाहा भेषजी सर्वदा भिषक्त्वेन वर्तते । शिवा रुतस्य व्याधेः भेषजी । रुतशब्दो व्याधिवचनः । यद्वा शिवारुतस्य शिवाफेत्कृतस्य शब्दस्य भेषजी। अपशकुनहन्त्रीत्यर्थः । तया तन्वा नः अस्मान् मृड सुखय । जीवसे जीवनाय ॥ ४९॥ म० अनुष्टुप् । हे रुद्र, या ते तव ईदृशी तनूः शरीरं तया तन्वा नोऽस्मान् जीवसे जीवितुं मृड सुखय । कीदृशी । शिवा शान्ता अघोरा । विश्वाहा विश्वानि च तान्यहानि च विश्वाहा 'कालाध्वनोरत्यन्तसंयोगे' (पा० २ । ३ । ५) इति द्वितीया । तस्या आकारः । सर्वेष्वहःसु सर्वदा शिवा कल्याणकारणी भेषजी औषधरूपा संसारव्याधिनिवर्तिका । रुतस्य शारीरव्याधेः शिवा समीचीना भेषजी निवर्तकौषधिः ॥ ४९ ॥ पञ्चाशी। परि॑ नो रु॒द्रस्य॑ हे॒तिर्वृ॑णक्तु॒ परि॑ त्वे॒षस्य॑ दुर्म॒तिर॑घा॒योः । अव॑ स्थि॒रा म॒घव॑द्भ्यस्तनुष्व॒ मीढ्व॑स्तो॒काय॒ तन॑याय मृड ।। ५०।। उ० परि नः अनुष्टुप् । परिवृणक्तु परिवर्जयतु नः अस्मान् रुद्रस्य हेतिः आयुधं परित्वेषस्य दुर्मतिरघायोः परिवृणक्तु त्वेषस्य क्रोधिनो ज्वलितस्य दुर्मतिः दुष्टा मतिः । अघायोः अघं पापं यः कामयते परस्मै कर्तुं स अघायुः तस्य अघायोः । उत्तरोऽर्धर्चः प्रत्यक्षकृतो द्वितीयं वाक्यम् । अवस्थिरा मघवद्भ्यस्तनुष्व अवतनुष्व अवतारय शिथिलीकुरु । स्थिरा स्थिराणि धनूंषि । केभ्योऽर्थाय अवतनुष्व । मघवद्भ्यः मघं धनं हविर्लक्षणं येषामस्ति ते मघवन्तः तेभ्यो मघवद्भ्यो यजमानेभ्योऽर्थाय । नतु अयागशीलेभ्यः प्रतिषिद्धसेविभ्यः। किंच । हे मीढ्वः 'मिह सेचने' सेक्तः । मध्यस्थानो वा वृष्टिकर्मणा स्तूयते । युवा वा कृत्वा अपरिणामित्वेन स्तूयते । तोकाय तनयाय मृड । तोकाय पुत्राय तनयाय पौत्राय । मृड सुखय ॥ ५० ॥ म० त्रिष्टुप् । रुद्रस्य शिवस्य हेतिरायुधं नोऽस्मान् परिवृणक्तु परितो वर्जयतु । अस्मान्मा हन्त्वित्यर्थः । त्वेषस्य क्रुद्धस्य अघायोः द्रोग्धुर्दुर्मतिर्दुष्टमतिर्द्रोहबुद्धिश्चास्मान्परिवृणक्तु । त्वेषति क्रोधेन ज्वलति त्वेषस्तस्य पचाद्यच् । अघं पापं परस्येच्छति अघायुः 'सुप आत्मनः क्यच्' (पा० ३ । १ । ८) इत्यत्र परेच्छायामपि वाच्यमिति क्यच् । 'क्यचि च' (पा० ७ । ४ । ३३) इतीत्वे प्राप्ते 'अश्वाघस्यात्' (पा० ७ । ४ । ३७) इत्याकारः 'क्याच्छन्दसि' (पा० ३ । २ । १७० ) इत्युप्रत्ययः । मेहति सिञ्चतीति मीढ्वान् हे मीढ्वः कामाभिवर्षुक, स्थिरा स्थिराणि दृढानि धनूंषि त्वमवतनुष्व अवतारय ज्यारहितानि कुरु । किमर्थं । मघवद्भ्यः । मघमिति धननाम । मघं हविर्लक्षणं धनं विद्यते येषां ते मघवन्तो यजमानास्तदर्थम् । यजमानानां भयनिवृत्तये इत्यर्थः । किंच तोकाय पुत्राय तनयाय पौत्राय च मृड पुत्रं पौत्रं च सुखय । कर्मणि चतुर्थ्यौ ॥ ५० ॥ एकपञ्चाशी। मीढु॑ष्टम॒ शिव॑तम शि॒वो न॑: सु॒मना॑ भव । प॒र॒मे वृ॒क्ष आयु॑धं नि॒धाय॒ कृत्तिं॒ वसा॑न॒ आ च॑र॒ पिना॑कं॒ बिभ्र॒दा ग॑हि ।। ५१ ।। उ० मीढुष्टम । यवमध्या त्रिष्टुप् । हे मीढुष्टम सेक्तृतम । हे शिवतम, शिवो नः अस्माकं सुमनाः शोभनमनस्कश्च भव । किंच । परमे वृक्षे दूरदेशावस्थायिनि आयुधं निधाय स्थापयित्वा । कृत्तिं चर्मं वसानः । आचर आचरणमनुष्ठानम् । पिनाकं बिभ्रत् पिनाकं कोदण्डः तं धारयन् आगहि आगच्छ ॥ ५१ ॥ म० इयमेकोना यवमध्या त्रिष्टुप् तृतीय एकादशार्णः चत्वारोऽन्येष्टार्णाः पञ्चपादा । अतिशयेन मीढ्वान् मीढुष्टमः । अत्यन्तं शिवः शिवतमः । हे मीढुष्टम अतिशयेन कामसेक्तः, हे शिवतम अत्यन्तं कल्याणकर्तः, नोऽस्मान् प्रति शिवः शान्तः सुमनाः हृष्टचित्तश्च भव । किंच परमे दूरस्थे उन्नते वा वृक्षे वटादौ आयुधं त्रिशूलादिकं निधाय संस्थाप्य कृत्तिं चर्म वसानः परिदधानः सन् आचर आगच्छ तपश्चरेति वा । आगच्छन्नपि पिनाकं धनुर्बिभ्रत् धारयन्सन् आगहि आगच्छ । ज्याशरहीनं धनुर्मात्रं शोधार्थं धारयन्नागच्छेत्यर्थः ॥ ५१ ॥ द्विपञ्चाशी। विकि॑रिद्र॒ विलो॑हित॒ नम॑स्ते अस्तु भगवः । यास्ते॑ स॒हस्र॑ᳪं᳭ हे॒तयो॒ऽन्यम॒स्मन्नि व॑पन्तु॒ ताः ।। ५२ ।। उ० विकिरिद्र । द्वे वनुष्टभौ। हे विकिरिद्र विकिरन्निषून्द्रावयतीति विकिरिद्रः विलोहित विगतकल्मषभाव । नमस्ते अस्तु हे भगवन् । एवमभिष्टुत्य अथ याचते । यास्तव सहस्रं हेतयः। हेतिरायुधम् । सहस्रशब्दोऽनन्तवचनः । अन्यस्मिनिवपन्तु ताः अस्मत्तोऽन्यं पुरुषं निवपन्तु ताः ॥ ५२ ॥ म० द्वे अनुष्टुभौ । विविधं किरिं घाताद्युपद्रवं द्रावयति नाशयति विकिरिद्रः हे विकिरिद्र, हे विलोहित, विगतं लोहितं कल्मषं यस्मात् स विलोहितः हे शुद्धस्वरूप, भगवः भगवन् , ते तुभ्यं नमोऽस्तु । हे रुद्र, ते तव याः सहस्रं हेतयोऽसंख्यान्यायुधानि ता हेतयोऽस्मदन्यमस्मद्व्यतिरिक्तं निवपन्तु घ्नन्तु ॥ ५२ ॥ त्रिपञ्चाशी। स॒हस्रा॑णि सहस्र॒शो बा॒ह्वोस्तव॑ हे॒तय॑: । तासा॒मीशा॑नो भगवः परा॒चीना॒ मुखा॑ कृधि ।। ५३ ।। उ० सहस्राणि बहूनि सहस्रशः । 'संख्यैकवचनाच्च वीप्सायाम्' इति शस् । असंख्यातानि सहस्राणि । अनन्तत्वप्रतिपादनार्थम् । बाह्वोस्तव हेतयः आयुधानि तासां हेतीनाम् ईशानः सन् हे भगवः, 'मतुवसोरुः संबुद्धौ छन्दसि' इति विसर्जनीयः । हे भगवन् । पराचीनानि पराञ्चितानि पराङ्मुखानि मुखा मुखानि कृधि कुरु ॥ ५३ ॥ म० हे भगवः भगवन् , षड्गुणैश्वर्यसंपन्न, तव बाह्वोर्हस्तयोः याः सहस्राणि सहस्रशः हेतयः सन्ति तासां हेतीनां मुखा मुखानि शल्यानि पराचीना अस्मत्तः पराङ्मुखानि त्वं कृधि कुरु । करोतेः शपि लुप्ते 'श्रुशृणुपॄकृवृभ्यश्छन्दसि' (पा० ६ । ४ । १०२) इति हेर्धिः । कीदृशस्त्वम् । ईशानः ईष्ट इतीशानः जगन्नाथः । सहस्राणि सहस्रसंख्यानि धनुः खड्गः शूलं वर्मेत्यादिभेदेन सहस्रसंख्यत्वम् । सहस्रं सहस्रमिति सहस्रशः 'संख्यैकवचनाच्च वीप्सायाम्' (पा० ५। ४ । ४३ ) इति शस्प्रत्ययः । धनुरादीनां प्रत्येकं सहस्रसंख्यत्वमित्यर्थः ॥ ५३॥ चतुःपञ्चाशी। असं॑ख्याता स॒हस्रा॑णि॒ ये रु॒द्रा अधि॒ भूम्या॑म् । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ५४ ।। उ० असंख्याता । बहुरुद्रदेवत्या दशानुष्टुभः । पृथिवीस्थानां नमस्कारः । असंख्यातानि सहस्राणि ये रुद्रा अधिभूम्याम् भूम्यामुपरि स्थिताः । तेषां सहस्रयोजनेऽध्वनि अवस्थितानामनेन हविषा अवधन्वानि तन्मसि अवतन्मसि अवतनुमः अवतारयामः । धन्वानि धनूंषि ॥ ५४ ॥ म०. बहुरुद्रदेवत्या दशानुष्टुभोऽवतानसंज्ञाः । भूमिस्था रुद्रा उच्यन्ते । असंख्याता असंख्यातानि सहस्राणि अमिता ये रुद्रा भूम्यामधि भूमेरुपरि स्थिताः । तेषां रुद्राणां धन्वानि धनूंषि सहस्रयोजने सहस्रं योजनानि यस्मिंस्तादृशे पथि सहस्रयोजनव्यवहिते मार्गे वयमवतन्मसि अवतन्मः अवतारयामः ।। अपज्यानि कृत्वास्मत्तो दूरं क्षिपाम इत्यर्थः ॥ ५४ ॥ पञ्चपञ्चाशी। अ॒स्मिन् म॑ह॒त्य॒र्ण॒वे ऽन्तरि॑क्षे भ॒वा अधि॑ । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ५५ ।। उ० अस्मिन्महति मध्यस्थानाः । अस्मिन्महति अर्णवे । अर्णः उदकनामसु पठितम् वो मत्वर्थीयः । अर्णवति अन्तरिक्षे भवा रुद्राः । अधि उपरि स्थिताः ये तेषामिति कृतव्याख्यानम् ॥ ५५॥ म० अन्तरिक्षस्था रुद्रा उच्यन्ते । अस्मिन्नन्तरिक्षे अधिश्रित्य ये भवा रुद्राः स्थिताः तेषां धन्वान्यवतन्मसीति पूर्ववत् । कीदृशेऽन्तरिक्षे । महति विशाले । अर्णवे अर्णांसि जलानि विद्यन्ते यत्र तदर्णवम् मेघाधारत्वात् । 'अर्णसो लोपश्च' (पा० ५। २ । १०९-२) इति वप्रत्ययोऽन्तलोपश्च ॥ ५५॥ षट्पञ्चाशी। नील॑ग्रीवाः शिति॒कण्ठा॒ दिव॑ᳪं᳭ रु॒द्रा उप॑श्रिताः । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ५६ ।। उ०. नीलग्रीवाः । द्युस्थाना उच्यन्ते । नीलग्रीवाः । कृष्णवचनो नीलशब्दः। शितिकण्ठाः शितिशब्दः श्वेतवचनः। दिवं द्युलोकं रुद्रा उपश्रिताः अधिष्ठिताः अध्याश्रिताः ये तेषामित्युक्तम् ॥ ५६ ॥ म० द्युस्था रुद्रा उच्यन्ते । ये रुद्रा दिवं द्युलोकमुपश्रिताः स्वर्गस्थास्तेषामिति पूर्ववत् । कीदृशाः । नीलग्रीवाः नीला श्यामा ग्रीवा येषां ते । शितिः श्वेतः कण्ठो येषां ते । विषग्रासात्कियान्कण्ठभागः कृष्णः कियान्श्वेत इत्यर्थः ॥ ५६ ॥ सप्तपञ्चाशी। नील॑ग्रीवाः शिति॒कण्ठा॑: श॒र्वा अ॒धः क्ष॑माच॒राः । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ५७ ।। उ० नीलग्रीवाः । पृथिव्या अधो ये रुद्रास्त उच्यन्ते । नीलग्रीवाः शितिकण्ठाः शर्वाः रुद्रा अधः क्षमाचराः अधः पृथिव्यां संचरन्ति ये तेषामिति कृतव्याख्यानम् ॥ ५७ ॥ म० पातालस्था रुद्रा उच्यन्ते । अधोभागे ये शर्वा रुद्राः क्षमाचराः क्षमाया भुवोऽधोभागे चरन्ति गच्छन्ति ते क्षमाचराः पाताले वर्तमानाः तेषामित्युक्तम् । नीलग्रीवाः शितिकण्ठा इति पूर्ववद्विशेषणे ॥ ५७ ॥ अष्टपञ्चाशी । ये वृ॒क्षेषु॑ श॒ष्पिञ्ज॑रा॒ नील॑ग्रीवा॒ विलो॑हिताः । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ५८ ।। उ०. ये वृक्षेषु आसते शष्पिञ्जराः शष्पिञ्जरवर्णाः । नवप्ररूढानि तृणानि शष्पशब्देनोच्यन्ते । नीलग्रीवाः विलोहिताः विगतकलुषभावाः । विविधं वा लोहिताः । लोहित शब्देन वा धातवो लक्ष्यन्ते । त्वग्लोहितमज्जादिविमुक्तेत्यर्थः। तेषामित्युक्तम् ॥ ५८ ॥ म० ये रुद्रा वृक्षेषु अश्वत्थादिषु स्थिताः । कीदृशाः । शष्पिञ्जराः शष्पं बालतृणं तद्वत्पिञ्जरा हरितवर्णाः । नीलग्रीवाः नीला ग्रीवा येषां ते कण्ठे नीलवर्णाः । तथा केचन विलोहिताः विशेषेण रक्तवर्णाः । यद्वा विगतं लोहितं रुधिरं येषां ते । लोहितपदं मांसादीनामुपलक्षणम् । विगतलोहितादिधातवस्तेजोमयशरीरा इत्यर्थः । तेषामित्याद्युक्तम् ॥ ५८ ॥ एकोनषष्टी। ये भू॒ताना॒मधि॑पतयो विशि॒खास॑: कप॒र्दिन॑: । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ५९ ।। उ० ये भूतानां प्राणिनामधिपतय ईश्वराः । विशिखासः विशिखा एव विशिखासः । सर्वमुण्डा इत्यर्थः । कपर्दिनः जटिलाः तेषामित्युक्तम् ॥ ५९॥ म०. ये ईदृशा रुद्रास्तेषां धन्वानीति पूर्ववत् । कीदृशाः । भूतानां देव विशेषाणामधिपतयः अन्तर्हितशरीराः सन्तो मनुष्योपद्रवकरा भूतास्तेषां पालकाः । तत्र केचिद्विशिखासः विगता शिखा येषां ते । शिखाशब्दः केशोपलक्षकः । मुण्डितमुण्डा इत्यर्थः । अन्ये कदर्पिनः जटाजूटयुताः ॥ ५९ ॥ षष्टी। ये प॒थां प॑थि॒रक्ष॑य ऐलबृ॒दा आ॑यु॒र्युध॑: । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ६० ।। उ० ये पथाम् ये रुद्राः पथां मार्गाणाम् अधिपतय इति शेषः । ये च पथिरक्षयः पन्थानं ये रक्षन्ति । ऐलबृदाः इलानामन्नानां समूह ऐलम् तत् ये बिभ्रति ते ऐलभृतः सन्तोपि परोक्षवृत्तिना शब्देन ऐलबृदा इत्युच्यन्ते । आयुर्युधः आयुर्जीवनं पणीकृत्य ये युध्यन्ति ते आयुर्युधः चौरादयो वा रुद्रा वा तेषामित्युक्तम् ॥ ६० ॥ म० ये चेदृशा रुद्रास्तेषामित्युक्तम् । कीदृशाः । पथां लौकिकवैदिकमार्गाणामधिपतय इति पूर्वर्चोनुषङ्गः । तथा पथिरक्षसः पथो मार्गास्तानेवान्यानपि रक्षन्ति पालयन्ति ते पथिरक्षसः । ऐलबृदाः इलानामन्नानां समूह ऐलमन्नसमूहः । यद्वा इला पृथ्वी तस्या इदमैलमन्नं तद्बिभ्रति ते ऐलभृतः त एव परोक्षवृत्त्या ऐलबृदा उच्यन्ते । अन्नैर्जन्तूनां पोषका इत्यर्थः । आयुयुधः आयुषा जीवनेन युध्यन्ते ते यावज्जीवयुद्धकराः । यद्वा आयुर्जीवनं पणीकृत्य युध्यन्ते ते आयुर्युधः ॥ ६०॥ एकषष्टी। ये ती॒र्थानि॑ प्र॒चर॑न्ति सृ॒काह॑स्ता निष॒ङ्गिण॑: । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ६१ ।। उ०. ये तीर्थानि । ये रुद्राः तीर्थानि प्रयागप्रभृतीनि । प्रचरन्ति सृकाहस्ताः सृका इत्यायुधनाम । आयुधहस्ता निषङ्गिणः खड्गिनः । तेषामित्युक्तम् ॥ ६१ ॥ म० ये रुद्रास्तीर्थानि प्रयागकाश्यादीनि प्रचरन्ति गच्छन्ति । कीदृशाः । सृकाहस्ताः सृकेत्यायुधनाम । सृका आयुधानि हस्ते येषां ते । निषङ्गिणः निषङ्गाः खड्गा विद्यन्ते येषां ते । सृकाहस्तत्वेऽपि निषङ्गित्वोक्तिः खड्गप्राधान्याय ॥ ६१ ॥ द्विषष्टी। येऽन्ने॑षु वि॒विध्य॑न्ति॒ पात्रे॑षु॒ पिब॑तो॒ जना॑न् । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ६२ ।। उ० येऽन्नेषु ये अन्नेषु अवस्थिताः विविध्यन्ति अतिशयेन विध्यन्ति ताडयन्ति । येषामयमधिकारः अन्नस्य भक्षयितारो व्याधिभिर्गृहीतव्या इति । पात्रेषु व्यवस्थिताः पिबतो जनान् ये विविध्यन्ति तेषामित्युक्तम् ॥ ६२ ॥ | म० ये रुद्रा अन्नेषु भुज्यमानेषु स्थिताः सन्तो जनान् विविध्यन्ति विशेषेण ताडयन्ति । धातुवैषम्यं कृत्वा रोगानुत्पादयन्तीत्यर्थः । तथा पात्रेषु पात्रस्थक्षीरोदकादिषु स्थिताः सन्तः पिबतः क्षीरादिपानं कुर्वतो जनान् विविध्यन्ति । अन्नोदकभोक्तरो व्याधिभिः पीडनीया इति तेषामधिकार इति भावः । तेषामिति पूर्ववत् ॥ ६२ ॥ त्रिषष्टी। य ए॒ताव॑न्तश्च॒ भूया॑ᳪं᳭सश्च॒ दिशो॑ रु॒द्रा वि॑तस्थि॒रे । तेषा॑ᳪं᳭ सहस्रयोज॒नेऽव॒ धन्वा॑नि तन्मसि ।। ६३ ।। उ० य एतावन्तश्च ये रुद्रा एतावन्तश्च भूयांसश्च बहुतराश्चोक्तेभ्यः । दिशः रुद्राः वितस्थिरे विष्टभ्य स्थिताः तेषामित्युक्तम् ॥ ६३॥ म० ये रुद्रा एतावन्तः एतत्प्रमाणं येषां ते अतिशयेन बहवो भूयांसः उक्तेभ्योऽतिबहवश्व ये रुद्राः दिशो दश वितस्थिरे आश्रिताः दश दिशो व्याप्य स्थिताः तेषां धनूंषि अवतन्मसीति पूर्ववत् ॥ ६३ ॥ चतुःषष्टी। नमो॑ऽस्तु रु॒द्रेभ्यो॒ ये दि॒वि येषां॑ व॒र्षमिष॑वः । तेभ्यो॒ दश॒ प्राची॒र्दश॑ दक्षि॒णा दश॑ प्र॒तीची॒र्दशोदी॑ची॒र्दशो॒र्ध्वाः । तेभ्यो॒ नमो॑ अस्तु॒ ते नो॑ऽवन्तु॒ ते नो॑ मृडयन्तु॒ ते यं द्वि॒ष्मो यश्च॑ नो॒ द्वेष्टि॒ तमे॑षां॒ जम्भे॑ दध्मः ।। ६४ ।। उ० इत उत्तरं त्रीणि यजूंषि त्रिस्थानाश्च रुद्राः स्तूयन्ते। नमोऽस्तु । नमः अस्तु रुद्रेभ्यः ये दिवि द्युलोके स्थिताः येषां रुद्राणां वर्षं वृष्टिः इषवः आयुधस्थानीयम् तेभ्यो रुद्रेभ्यः दश प्राचीः अङ्गुलीः करोमि नमस्कारार्थम् इति सर्वत्र संबध्यते । दश दक्षिणा दश प्रतीचीः दश उदीचीः दश ऊर्ध्वाः तेभ्यः नमः अस्तु ते नः अस्मान् अवन्तु रक्षन्तु ते नः अस्मान् मृडयन्तु सुखयन्तु । ते च संतर्पिताः सन्तः। यं पुरुषं द्विष्मः यश्च नः अस्मान् द्वेष्टि । तं तेषां रुद्राणां जम्भे मुखे दध्मः । यद्वा ते रुद्रा वयं च यं द्विष्मः यश्च नः द्वेष्टि । तमेषां रुद्राणां जम्भे दध्मः । समञ्जसमेव सर्वम् ॥ ६४ ॥ म० कण्डिकात्रयात्मिकानि त्रीणि यजूंषि प्रत्यवरोहसंज्ञानि धृतिच्छन्दस्कानि बहुरुद्रदेवत्यानि । त्रिलोकस्था रुद्रा उच्यन्ते । दिवि द्युलोके ये रुद्राः वर्तन्ते येषां च रुद्राणां वर्षं वृष्टिरेव इषवः बाणाः । आयुधस्थानीया वृष्टिः । अतिवृष्ट्यादीतिभिः प्राणिनो घ्नन्ति तेभ्यो रुद्रेभ्यो नमो नमस्कारोऽस्तु । तेभ्यो रुद्रेभ्यो दशसंख्याकाः प्राचीः प्रागभिमुखा अङ्गुलीः कुर्वे इति शेषः । प्राङ्मुखाञ्जलिकरणे प्राच्यो दशाङ्गुलयो भवन्ति । दक्षिणाः दक्षिणाभिमुखाः दशाङ्गुलीः कुर्वे । प्रतीचीः प्रत्यङ्मुखाः दशाङ्गुलीः कुर्वे । उदीचीरुदङ्मुखाः दशाङ्गुलीः कुर्वे । ऊर्ध्वाः उपरि दशाङ्गुलीः कुर्वे । अञ्जलिं बद्ध्वा सर्वदिक्षु नमस्करोमीत्यर्थः । तेभ्यो रुद्रेभ्यो नमोऽस्तु अञ्जलिपूर्वनतिरस्तु । 'दश वा अञ्जलेरङ्गुलयो दिशि दिश्येवैभ्य एतदञ्जलिं करोति' (९ । १ । १ । ३९ ) इति श्रुतेः । ते रुद्रा नोऽस्मानवन्तु रक्षन्तु । ते रुद्रा नोऽस्मान् मृडयन्तु सुखयन्तु । किंच ते रुद्रा यं पुरुषं द्विषन्तीति शेषः । वयं च यं द्विष्मो यस्य द्वेषं कुर्मः च । पुनर्यो नरो नोऽस्मान् द्वेष्टि तं पुरुषमेषां पूर्वोक्तानां रुद्राणां जम्भे दंष्ट्राकराले मुखे दध्मः स्थापयामः । अस्मद्विषमस्मद्द्वेष्यं च नरं रुद्राः पूर्वोक्ता भक्षयन्त्वित्यर्थः । अस्मांश्चावन्तु च ॥ ६४ ॥ पञ्चषष्टी । नमो॑ऽस्तु रु॒द्रेभ्यो॒ येऽन्तरि॑क्षे॒ येषां॒ वात॒ इष॑वः । तेभ्यो॒ दश॒ प्राची॒र्दश॑ दक्षि॒णा दश॑ प्र॒तीची॒र्दशोदी॑ची॒र्दशो॒र्ध्वाः । तेभ्यो॒ नमो॑ अस्तु॒ ते नो॑ऽवन्तु॒ ते नो॑ मृडयन्तु॒ ते यं द्वि॒ष्मो यश्च॑ नो॒ द्वेष्टि॒ तमे॑षां॒ जम्भे॑ दध्मः ।। ६५ ।। म० ये अन्तरिक्षे रुद्रा वर्तन्ते तेभ्यो रुद्रेभ्यो नमोऽस्तु । येषां रुद्राणां वात इषवः वायुरायुधस्थानीयः कुवातेनान्नं विनाश्य वातरोगं वोत्पाद्य जनान्घ्नन्ति । तेभ्योऽन्तरिक्षस्थेभ्यो वातेभ्यो रुद्रेभ्यो नमोऽस्तु । शिष्टं व्याख्यातम् ॥ ६५॥ षट्षष्टी। नमो॑ऽस्तु रु॒द्रेभ्यो॒ ये पृ॑थि॒व्यां येषा॒मन्न॒मिष॑वः । तेभ्यो॒ दश॒ प्राची॒र्दश॑ दक्षि॒णा दश॑ प्र॒तीची॒र्दशोदी॑ची॒र्दशो॒र्ध्वाः । तेभ्यो॒ नमो॑ अस्तु॒ ते नो॑ऽवन्तु॒ ते नो॑ मृडयन्तु॒ ते यं द्वि॒ष्मो यश्च॑ नो॒ द्वेष्टि॒ तमे॑षां॒ जम्भे॑ दध्मः ।। ६६ ।। इति माध्यन्दिनीयायां वाजसनेयसंहितायां षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥ उ० द्वे कण्डिके उक्तार्थे ॥ ६५ ॥ ६६ ॥ । इति उवटकृतौ मन्त्रभाष्ये षोडशोऽध्यायः ॥ १६ ॥ म० ये पृथिव्यां रुद्रा वर्तन्ते येषामन्नमिषवः । अन्नमदनीयं वस्तु आयुधम् अयथान्नभक्षणे कदन्नभक्षणे चौर्ये वा प्रवर्त्य रोगमुत्पाद्य जनान् घ्नन्ति तेभ्यः पृथिवीस्थेभ्योऽन्नायुधेभ्यो रुद्रेभ्यो नमोऽस्तु । तेऽस्मानवन्त्वित्यादि पूर्ववत् । एते प्रत्यवरोहमन्त्राः । 'अथ प्रत्यवरोहान् जुहोति' ( ९ । १। ३२ ) इति व्यवहाराय संज्ञाकरणम् ॥ ६६ ॥ श्रीमन्महीधरकृते वेददीपे मनोहरे । शतरुद्रियहोमोऽयं षोडशोऽध्याय ईरितः ॥ १६ ॥ </span></poem> }} 4i0dd783h9f0961hnnfbt0sdcusz28j 104 38988 344526 129026 2022-08-19T03:51:57Z Dixitsandeep 7819 टंकण त्रुटियाँ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Anasuya Ram" /></noinclude>{{RunningHeader|left= '''कला ८]''' |center= '''सौभाग्यभास्करव्याख्या । ''' |right= '''२१५'''}} <poem> {{block center|शुद्धात्मा शनरूपारमा महात्मा सप्तमः स्मृतः । अष्टमस्तेषु भूतारमेयध्यमानः प्रकीर्तिताः ।।}}इति । पञ्चमहाभूतानि सूर्याचन्द्रमसौ जीव नभस्वर्गदीक्षितानामन्यतम एक इस्पष्ट संख्या मूर्तयो यस्याः । 'भूतानि पुष्पवन्तो स्वरिति देवमष्टमूर्तय' इति शक . ह्स्यात् । विष्णुपुराणेऽपि प्रथमेंशे {{block center|सूर्यो जलं महो वह्निर्वायुराकाश एव च । दीक्षितो ब्राह्मणः सोम इत्यष्टौ मूर्तयो मता: । पल्यः सुवर्चला चोमा सुकेशी चापरा शिव । स्वाहादितिस्तथा। दक्ष होहिणी च यथाक्रमम् । शनैश्चरस्तथा शुको लोहिता।ङ्गो मनोजवः । स्कन्दः स्वगथ संतान वृधस्वनुक्रमासुता ।।}}इति लंङ्ग दूषतम् - {{block center|अष्टौ प्रकृतयो देव्या मूर्तयः परिकीर्तिताः। तथा विकृतयतपा देहा बद्धविभूतयः ।}}इति । {{block center|भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बहिरेव च । अहंकार इतीव मे भिन्न प्रकृतिरष्टधा ।}}इति भगवता गता मूर्तयो यस्या इति व । कुलाष्टकस्वरूपेत्यर्थो व । तथै समयापारस्म हो {{block center|गणिका शोषिइकी वेब कैवर्ता रजको तथा । तत्रकारी जमंकारो मातङ्ग पुंश्चली तथा ।}}इति । अथवा स्वरुपाङ्गी दीर्घकेश या साजङ्गकुसुमा मते 'त्यादिन यमले अष्टानां लक्षणान्युक्तानि । लक्ष्याणि तु तृतीयावरणं प्रसिद्धानि तदष्टकरूपा । ब्रह्मादिवशिन्यादिस्वरुपेति वा । अजेति-अजामेकां लोहितशुक्लकृष्ण 'मित्यादिश्रुतिप्रसिद्धाया अवयरूपाया अज।ो। जेथी। नरूपधादज्ञाननाशिकेति यावत् ।। लोकेति - लोकानां चतुर्दशसंस्थानां यात्रां प्रलयं संरक्षणं च विधातुं शल मंस्याः । </poem><noinclude><references/></noinclude> a93wy73j5vxmfy9copor4e41n6xi35e 104 40145 344529 131186 2022-08-19T06:26:54Z Shubha 190 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shubha" />{{RunningHeader|left= |center= INTRODUCTION|right= xxiii}}</noinclude>the Advaita-siddhi and controverts in general, the dualistic, pluralistic and non-vedic doctrines opposed to Advaitism, while the latter is a brief manual of Advaita ending with a poetic description of the Advaitic heaven as equivalent to Brahman realization or Kaivalya. If the Brahma-siddhi may be said to advert in particular to the doctrine of Brahmadvaita or Sattadvaita —that Brahman, as absolute existence (Sat) is the only reality, the Naiskarmya-siddhi may be said to release knowledge from the thraldom of action and to establish, that Brahman, as absolute consciousness (Cit), is the only reality ; the Ista-siddhi may be said to bring into prominence the view that Brahman is identical with Atman as absolute bliss (Ananda) and to elucidate the nature of the obscurative and perversive veil of nescience (Avidya), which an Advaitin is particularly solicitous to establish, and which is his Ista in this sense: and the Advaita-siddhi may be said to exhibit the full glory of the Advaitic Absolute in the Saccidananda synthesis, through a masterly exposition, in a polemical style, of Brahman as the only trans-phenomenal reality. Viewed in correlation with the opening sutra of the Brahma-mimamsa, the Brahmasiddhi may be said to devote itself mainly to the definition (Laksana) and testimony (Pramana) of Brahman referred to in the expression Brahma-jijnasa-the what of the Brahma-jijnasa; the Naiskarmya-siddhi may be regarded as paying particular attention to the meaning of the words Atha and Atah as understood by sankara-the how of the Brahma-jijnasa; the Ista-siddhi may be made out as dealing chiefly with the nature and cause of erroneous super-imposition (Adhyasa), according to Sankara—the why of the Brahma-jijnasa - adhyasa being the basic topic on which the Brahma-jijnasa hinges ; and the Advaita-siddhi sums up all the ideas coming under Brahma-jijnasa. It may also be pointed out here, that, while the Brahma-siddhi concerns itself mainly with the Ontology of Advaita, the Naiskarmya-siddhi with its ethology, and the Ista-sidhi with its epistemology, the Advaita-siddhi comprises all the aspects of the Advaita metaphysics. The other works known to us in the Siddhi-literature are the Sphotasiddhis of Mandana and Bharatamisra, Ratnakirti's Apoha- siddhi and Ksanabhanga-siddhi, Udayana's Prabodhasiddhi, Sridhara’s Advayasiddli, Yamunacarya's Atmasiddhi, Isvarasiddhi and Samvit siddhi and Jnanottama's Jnanasiddhi. The two works bearing the name Sphotasiddhi, one by Mandana and the other by Bharatamisra, establish the Sphota doctrine of the absolute monism of {{Rule}}<noinclude><references/></noinclude> k53a5k2719wbjozyc1t3r8ddwy8ryl8 0 65565 344517 200991 2022-08-19T00:08:39Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki <poem><span style="font-size: 14pt; line-height: 200%">3.14.1 अनुवाकः1 वसन्ताय कपिञ्जलानालभते, ग्रीष्माय कलविङ्कान् , वर्षाभ्यस्तित्तिरान् , शरदे वर्तिका , हेमन्ताय ककरान् ॥ 3.14.2 अनुवाकः2 समुद्राय शिशुमारानालभते, पर्जन्याय मण्डूकान् , अद्भ्यो मत्स्यान् , मित्राय पुलीकयान् , वरुणाय नाक्रान् ॥ 3.14.3 अनुवाकः3 सोमाय हंसानालभते, वायवे बलाका , इन्द्राग्निभ्यां क्रुञ्चान् , मित्राय मद्गून् , वरुणाय चक्रवाकान् ॥ 3.14.4 अनुवाकः4 अग्नये कुटरूनालभते, वनस्पतया उलूकान् , अग्नीषोमाभ्यां चाषान् , अश्विभ्यां मयूरान् , मित्रावरुणाभ्यां कपोतान् ॥ 3.14.5 अनुवाकः5 सोमाय लबानालभते, त्वष्ट्रे कौलीकान् गोषादी , र्देवानां पत्नीभ्यः पुलीका , अग्नये गृहपतये पारुष्णान् ॥ 3.14.6 अनुवाकः6 अह्ने पारावतानालभते, रात्र्यै सीचापू , रह्नः संधिभ्यां जतूः, संवत्सराय महतः सुपर्णान् , मासेभ्यो दात्यौहान् ॥ 3.14.7 अनुवाकः7 भूम्या आखूनालभते , अन्तरिक्षाय पाङ्क्त्रान् , दिवे कशान् , दिग्भ्यो नकुलान् , बभ्रुकानवान्तरदिशाभ्यः<ref>सत्याषाढश्रौतसूत्र [https://sa.wikisource.org/s/2khq ७.१.], आपस्तम्ब श्रौतसूत्र [https://sa.wikisource.org/s/24qz १०.५] अनुसारेण - परिश्रयन्तः स्रक्तिष्वतीरोकान्कुर्वन्ति । अर्थात् यागशालायां दिक्षु द्वाराणि भवन्ति, अवान्तरदिक्षु गवाक्षाः। पुराणेषु अवान्तरदिक्षु किं कुर्वन्ति, अयं [https://vipin110012.tripod.com/pur_index28/srisuk01.htm श्रीसूक्तस्य] चतुर्दिक्षु - विदिक्षु न्यासे द्रष्टव्यः। अथवा [https://puranastudy.angelfire.com/pur_index2/ashta_sakhi1.htm अष्टसखीशब्दस्य विवेचने] द्रष्टव्यः। अथवा [https://sa.wikisource.org/s/1237 नवरात्रप्रदीपे] विदिक्षु शूल-परश्वादीनां अस्त्राणां न्यासे द्रष्टव्यः। </ref> ॥ 3.14.8 अनुवाकः8 प्रजापतये पुरुषान् हस्तिना आलभते, वाचे प्लुषीन् , चक्षुषे मशकान् , श्रोत्राय भृङ्गाः ॥ 3.14.9 अनुवाकः9 वसुभ्यो ऋष्यानालभते, रुद्रेभ्यो रुरून् , आदित्येभ्यो न्यङ्कून् , विश्वेभ्यो देवेभ्यः पृषतान् , साध्येभ्यः कुलङ्गान् ॥ 3.14.10 अनुवाकः10 ईशानाय परस्वता आलभते, मित्राय गौरान् , वरुणाय महिषान् , बृहस्पतये गवयान् , त्वष्ट्रा उष्ट्रान् ॥ 3.14.11 अनुवाकः11 प्रजापतये च वायवे च गोमृगो , वरुणायारण्यो मेषो, यमाय कृष्णो , मनुराजाय मर्कटः, शार्दूलाय रोहित् , वृषभाय गवयी, क्षिप्रश्येनाय वर्तिका, नीलङ्गवे कृमिः, समुद्राय शिशुमारो , हिमवते हस्ती ॥ 3.14.12 अनुवाकः12 मयुः प्राजापत्य , उलो हलिक्ष्णो वृषदंशस्ते धात्रे, दिशां कङ्को , धुङ्क्षाग्नेयी, कलविङ्कः पुष्करसादो लोहिताहिस्ते त्वाष्ट्रा , वाचे क्रौञ्चः ॥ 3.14.13 अनुवाकः13 सोमाय कुलङ्ग , आरण्योऽजो नकुलः शका ते पौष्णाः, क्रोष्टा मायो , रिन्द्रस्य गौरमृगः, पिद्वो न्यङ्कुः ककुटस्तेऽनुमत्यै, प्रतिश्रुत्कायै चक्रवाकः ॥ 3.14.14 अनुवाकः14 सौरी बलाका, शार्गः सृजयः शयाण्डकस्ते मैत्राः, श्वाविद् भौमी, सरस्वत्यै शारिः पुरुषवाक् , शार्दूलो वृकः पृदाकुस्ते मन्यवे, सरस्वते शुकः पुरुषवाक् ॥ 3.14.15 अनुवाकः15 सुपर्णः पार्जन्य , आतिर्वाहसो दर्विदा ते वायवे, कृकवाकुः सावित्रो , हंसो वातस्य, प्लवो मद्गुर्मत्स्यस्ते नदीपतये, द्यावापृथिवीयः कूर्मः ॥ 3.14.16 अनुवाकः16 पुरुषमृगश्चन्द्रमसो , गोधा कालका दार्वाघाटस्ते वनस्पतीनां , बृहस्पतये वाचस्पतये पैङ्गराजो , अलज आन्तरिक्षो , नाक्रो मकरः पुलीकयस्तेऽकूपारस्य, ह्रियै शल्यकः ॥ 3.14.17 अनुवाकः17 एण्यह्नो , मण्डूको मूषिका तित्तिरस्ते सर्पाणां , लोपाश आश्विनः, कृष्णो रात्र्या , ऋक्षो जतूः शुशुलूका त इतरजनानां , जहका वैष्णवी ॥ 3.14.18 अनुवाकः18 अन्यवापोऽर्धमासानां, ऋश्यो मयूरः सुपर्णस्ते गन्धर्वाणां, अपाम् उद्रः, कश्यपो मासां , रोहित् कुण्डृणाची गोलत्तिका ता अप्सरसां , मृत्यवेऽसितः ॥ 3.14.19 अनुवाकः19 वर्षाहूर् ऋतूनां, आखुः कशो मान्थालवस्ते पितॄणां , वसुभ्यः कपिञ्जलो , बलायाजगरः, कपोता उलूकः शशस्ते निर्ऋत्यै, रात्र्यै कृष्णः ॥ 3.14.20 अनुवाकः20 चित्र आदित्यानां, उष्ट्रो घृणावान् वार्ध्रानसस्ते मत्या , आरणाय सृमरो , रुरू रौद्रः, कुवयः कुटरुर् दात्यौहस्ते वाजिनां , कामाय पिकः ॥ 3.14.21 अनुवाकः21 खड्गो वैश्वदेव, स्तरक्षुः श्वा कृष्णः कर्णो गर्दभस्ते रक्षसां, इन्द्राय सूकरः, सिंहो मारुतः, कृकलासः पिप्पका शकुनिस्ते शरव्यायै, विश्वेभ्यो देवेभ्यः पृषतः ॥ इति तृतीयकाण्डे चतुर्दशः प्रपाठकः ॥ </span></poem> t391rmmjx6p6p0zvpdd1jbitmirqpk3 0 91126 344523 230841 2022-08-19T02:34:00Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki [[File:उद्वद्भार्गवम्(अचोदसोनो) Udvadbhargavam.ogg|thumb|उद्वद्भार्गवम्]] ५५५-१ [[File:उद्वद्भार्गवम्((अचोदसोनो) Udvadbhargavam.jpg|thumb|600px|उद्वद्भार्गवम्]] <poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%">अचोदसो नो धन्वन्त्विन्दवः प्र स्वानासो बृहद्देवेषु हरयः | वि चिदश्नाना इषयो अरातयोऽर्यो नः सन्तु सनिषन्तु नो धियः || [https://sa.wikisource.org/s/3fi ५५५] || सोमयागे उदयनीयेष्ट्यां औद्गात्रम्। उद्वद्भार्गवम् साकौसं [ [[सामवेदः/कौथुमीया/संहिता/पूर्वार्चिकः/छन्द आर्चिकः/1.1.6 षष्ठप्रपाठकः/1.1.6.7 सप्तमी दशतिः|१.६.२.२.२]]] -- अचोदसो नो धन्वन्त्विन्दवः प्र स्वानासो बृहद्देवेषु हरयः। वि चिदश्नाना इषयो अरातयोऽर्यो नः सन्तु सनिषन्तु नो धियः॥ (ऋग्वेदः [[ऋग्वेदः सूक्तं ९.७९|९.७९.१]]) अचोदासो२३ । नोधनूवा२३ । तूइन्दवाः । प्रस्वानासो२३ । बृहद्दाइवे२३ । षूहरयाः। विचिदाश्ना२३ । नाइषाया२३ः। आरातयाः। अर्योनाःसा२३ । तूसनाइषा२३ । तूनोधिया३१ उ । वा २३४५॥ ---[ ग्राम १६.२.७] सामराजं वा विशालं वा उद्वत् </span></poem> {{टिप्पणी| उदयनीयेष्ट्यौद्गात्रम्। प्रधानयागकाले प्रस्तोतृसाम। प्रायणीये [https://sa.wikisource.org/s/1z9z प्रवद्भार्गवं] उद्वतीषु स्रुवते , उद्वद्वा अनुष्टुभो रूपं, आनुष्टुभो राजन्य, स्तस्मादुद्वतीषु स्रुवते - मैसं [https://sa.wikisource.org/s/1dwa ४.४.१०] }} 94t61csu143izokvplroqc2lp4mlkgx 344524 344523 2022-08-19T02:42:24Z Puranastudy 1572 wikitext text/x-wiki [[File:उद्वद्भार्गवम्(अचोदसोनो) Udvadbhargavam.ogg|thumb|उद्वद्भार्गवम्]] ५५५-१ [[File:उद्वद्भार्गवम्((अचोदसोनो) Udvadbhargavam.jpg|thumb|600px|उद्वद्भार्गवम्]] <poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%">अचोदसो नो धन्वन्त्विन्दवः प्र स्वानासो बृहद्देवेषु हरयः । वि चिदश्नाना इषयो अरातयोऽर्यो नः सन्तु सनिषन्तु नो धियः ॥ [https://sa.wikisource.org/s/3fi ५५५] || ऋ. [[ऋग्वेदः सूक्तं ९.७९|९.७९.१]] सोमयागे उदयनीयेष्ट्यां औद्गात्रम्। उद्वद्भार्गवम् साकौसं [ [[सामवेदः/कौथुमीया/संहिता/पूर्वार्चिकः/छन्द आर्चिकः/1.1.6 षष्ठप्रपाठकः/1.1.6.7 सप्तमी दशतिः|१.६.२.२.२]]] -- अचोदसो नो धन्वन्त्विन्दवः प्र स्वानासो बृहद्देवेषु हरयः। वि चिदश्नाना इषयो अरातयोऽर्यो नः सन्तु सनिषन्तु नो धियः॥ (ऋग्वेदः [[ऋग्वेदः सूक्तं ९.७९|९.७९.१]]) अचोदासो२३ । नोधनूवा२३ । तूइन्दवाः । प्रस्वानासो२३ । बृहद्दाइवे२३ । षूहरयाः। विचिदाश्ना२३ । नाइषाया२३ः। आरातयाः। अर्योनाःसा२३ । तूसनाइषा२३ । तूनोधिया३१ उ । वा २३४५॥ ---[ ग्राम १६.२.७] सामराजं वा विशालं वा उद्वत् </span></poem> {{टिप्पणी| उदयनीयेष्ट्यौद्गात्रम्। प्रधानयागकाले प्रस्तोतृसाम। प्रायणीये [https://sa.wikisource.org/s/1z9z प्रवद्भार्गवं] उद्वतीषु स्रुवते , उद्वद्वा अनुष्टुभो रूपं, आनुष्टुभो राजन्य, स्तस्मादुद्वतीषु स्रुवते - मैसं [https://sa.wikisource.org/s/1dwa ४.४.१०] }} ef7rgz1njmn0jvzuiaozyuikcnpawmn 0 115898 344514 300228 2022-08-18T15:02:36Z सनातन दास 6558 wikitext text/x-wiki [तृतीयम्] आख्यातप्रकरणम् [१] प्रवर्त्तन्ते क्रियाः सर्व्वा यतोऽर्व्वाचीनवस्तुषु। हरेस्तस्यैव लीलास्ता निरूप्यन्ते यथामति।। अथ धातुजानि विष्णुपदानि १।भूसनन्ताद्या धातव:। भू सत्यायामित्यादय: सनादिप्रत्यान्ताश्च धातु संज्ञा: स्यु:।१।। 4hgdhpilpiaftvpom4qckwvlhu7t4wt 344515 344514 2022-08-18T15:06:05Z सनातन दास 6558 wikitext text/x-wiki [तृतीयम्] आख्यातप्रकरणम् [१] प्रवर्त्तन्ते क्रियाः सर्व्वा यतोऽर्व्वाचीनवस्तुषु। हरेस्तस्यैव लीलास्ता निरूप्यन्ते यथामति।। अथ धातुजानि विष्णुपदानि १।भूसनन्ताद्या धातव:। भू सत्यायामित्यादय: सनादिप्रत्यान्ताश्च धातु संज्ञा: स्यु:।१।। ttnonswzp5rx01vslfwxper6f85bo3b 104 120737 344516 323907 2022-08-18T23:32:04Z Puranastudy 1572 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Puranastudy" /></noinclude>- ५८२ सत्यापाढविरचितं श्रौतसूत्र- [७ सप्तमप्रने- शुल्बसूत्रे पदे युगेऽरत्नावियति शम्यायां च मानार्थेषु यायाकामी शब्दार्थस्य विशयित्वादिति । विशयित्वात्, अनेकविधवादित्यर्थः । पदं पञ्चदशाङ्गुलमिति बौधायना । दशाङ्गुलं क्षुद्रपदमित्यपि सः । दशाङ्गुलं पदमिति कात्यायनः । एतानि प्रमाणानि सार्वत्रिकाणि । प्राची सर्वत्र लोकत एव ग्राह्या । तत्र बौधायन:-कृत्तिकाः खल्विमां प्राची न जहन्ति(ति) तासां दर्शनेनानुमापयेदित्येकं, श्रोणादर्शनेनानुमापये- दित्येके, चित्रास्त्रात्योरन्तरालेनानुमापयेदित्यपरमिति । एतानि लक्षणानि देशविशेषेषु व्यवतिष्ठन्ते । सर्वदेशसाधारणं लक्षणं कात्यायन आह-समे शकुं निखाय शर्छ- संमितया रज्ज्वा मण्डलं परिलिख्य यत्र रेखयोः शवप्रच्छाया पतति सा प्राचीति । अग्रे स्रक्तिवतीरोककरणविधानाद्विमितस्य चतुरश्रता गम्यते । पिज्येष्टौ दिक्षु सक्तय इति विधानाइवे कर्मणि चतुरश्रेषु विदिक्षेव सक्तयः । आपस्तम्बः स्पष्टमेवामुमर्थमाह- अवान्तरदिक्षु सक्तय इति । '''परिश्रयन्तः स्रक्तिष्वतीरोकान्कुर्वन्ति ।''' प्राग्वंशं विमितमुपरिष्टादाच्छादितं परिश्रयन्तः परितः कटादिभिराच्छादयन्तः परिकर्मिणः स्रक्तिषु कोणेषु अतीरोकान्कुर्वन्ति । आरोकशब्दोऽन्तरालवाची गवाक्षाणीति यावत् । आरोकेष्वारण्यान्धारयन्तीत्यश्वमेधे श्रुतेः । दीर्घो लकारस्य रेफश्च च्छान्दसः । कोणेषु गवाक्षाणि कुर्वन्तीत्यर्थः । परिश्रयन्त इति शतृनिर्देशात्परिश्रयण- समकालमेवातीरोककरणम् । '''उत्तरपूर्वमवान्तरदेशं प्रति पञ्चमम् ।''' उत्तरपूर्वावान्तरप्रदेशाभिमुखं पञ्चममित्यर्थः । अयमर्थः प्रतिशब्दाल्लभ्यते । उत्तर- पूर्व प्रति पञ्चममित्येतावत्युच्यमान उत्तरपूर्वशब्देन गवाक्षस्यैव ग्रहणं स्यात् । तथा च तत्समीपेऽवान्तरदेश एवं पञ्चमं गवाक्षं स्यात्तन्मा भूत्किंत्ववान्तरदेशव्यतिरिक्तसमी- पवर्तिनि पूर्वभाग उत्तरभागे वा यथा स्यादित्येतदर्थमवान्तरदेशवचनम् । दिक्स्थाश्च- त्वारो भागा विदिक्स्थाश्चत्वारस्तत्र पूर्वभाग उत्तरभागे वा पञ्चमं गवाक्षमिति द्रष्टव्यम् । उत्तरपूर्वग्रहणमितरावान्तरदेशव्यावृत्त्यर्थम् । '''दिक्षु द्वाराणि ।''' कुर्वन्तीति शेषः । श्रुतौ दिक्ष्वतीकाशान्करोतीत्यतीकाशशब्दो द्वारवाच्येव । तानि अरत्निमात्राणि । पृष्ठ्यासूत्रपाश्चात्योदक्सूत्रसंपाताद्दक्षिणतः प्रादेशमिते देशे द्वारस्तम्भः । एवमुत्तरतो द्वारस्तम्भः । एवं प्रत्यग्द्वारं संपन्नं भवति । पृष्ठयासूत्रपौरस्त्योद- क्सूत्रसंपाताद्दक्षिणत उत्तरतश्च पूर्ववदेकैकं स्तम्भं दद्यात् । एवं प्राग्द्वारं संपन्नं भवति । उदक्सूत्रदक्षिणप्रान्तसूत्रसंपातात्प्राच्या प्रतीच्यां च पूर्ववदेकैकं स्तम्भं दद्यात् । एवं दक्षिणद्वारं संपन्नं भवति । उदक्सूत्रोत्तरप्रान्तसूत्रसंपातात्प्राच्यां प्रतीच्यां च पूर्ववद्द्वार- 1<noinclude></noinclude> rrgqiw6a4pzprt0gb5klwz17n5nsem2 104 122892 344538 331454 2022-08-19T07:16:10Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>१ अथ सप्तमः पटलः । श्रीभैरव उवाच । अथ वक्ष्ये महेशानि निग्रहोपायमुत्तमम् । अवश्यमेव कर्तव्यं प्रयोगसाधनं तथा ॥१॥ मङ्गले शनिवारे च श्मशानाङ्गारमानयेत् । कृष्णवस्त्रेण संवेष्ट्य बध्नीयाद्रक्ततन्तुना ।। २ ॥ शताभिमन्त्रितं कृत्वा निःक्षिपेद् वैरिवेश्मनि । सप्ताहाभ्यन्तरे तेषामुच्चाटनमिदं भवेत् ॥ ३ ॥ नरास्थ्रि विलिखेन्मन्त्रं क्षारयुक्तहरिद्रया । सहस्रं परिजप्याथ निशायां शनिवासरे ॥ ४ ॥ निक्षिप्यते यस्य गेहे तस्य मृत्युस्त्रिमासतः । क्षेत्रे तु शस्यहानिः स्याज्जवहानिस्तुरङ्गमे ॥ ५ ॥ धनहानिर्धनागारे ग्राममध्ये तु तत्क्षयम् । ( द्विद्वे)षे तु विलिखेद् मन्त्रं प्रेतकर्पटके सुधीः ॥ ६ ॥ द्वेष्यद्वेषकयोर्नाम्ना तस्य द्वेषो महान् भवेत् । मत्न्रं शृणु वरारोहे प्रयोगार्हो भवेद् यतः ॥ ७ ॥ अमुकं मारयेत्यादौ मारयेति पदं ततः । सहस्रं परिसंजप्य मन्त्रमेनं महेश्वरि ॥ ८ ॥ द्वेषमन्त्रविशेषं तु शृणु चैकमनाः प्रिये । अमुकामुकयोर्द्धेषं कुरु कुर्वित्यनन्तरम् ॥ ६ ॥ मन्त्रमुच्चार्य देवेशि जपेद् देवि सहस्रकम् । उच्चाटय-पदद्वन्द्वं पिङ्गाक्षि तदनन्तरम् ॥ १० ॥<noinclude></noinclude> 7aami3xwa1i4uk3evjp56iy0cyo6kyx 104 122893 344539 331455 2022-08-19T07:20:35Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>बृहन्नीलतन्त्रम् । फट्-मन्त्रं मन्त्रमुच्चार्य साध्यसंज्ञान्वितं पुनः । देशाद् देशान्तरं याति रिपुः काक इवापरः ॥ ११ ॥ वह्निपुटे रिपोर्मन्त्रं लिखित्वा पत्रकेण तु । श्मशाने मन्त्रमुच्चार्य पुटीकृत्य विदर्भ्य च ॥ १२ ॥ सहस्रजन्मभिर्जप्त्वा विद्या न हि फलप्रदा । सिद्धयश्च विनश्यन्ति देवानामपि दुर्लभाः ॥ १३ ॥ मातृचक्रेऽमृतं लेख्यं भिन्नाञ्जनपुटीकृतम् । जले निःक्षिप्य मत्न्रं तु पुनर्नव इतीरितः ॥ १४ ॥ जन्मलुप्तो मनुः स्निग्धो नवोदितशशी यथा । क्षणे क्षणेऽपि तेजस्वी रिपुदृष्टिगतोऽपि च ॥ १५ ॥ अथ वक्ष्ये मन्त्रमेकं धारयेत् सर्वदा प्रिये । योनियुग्मे लिखेन्मन्त्रं मूलं हेमशलाकया ॥ १६ ॥ क्लीबहीनान् दीर्घभिन्नान् 'षट्कोणे च लिखेत्ततः । अष्टपत्रेष्वष्टवर्णास्तद्भहिर्भूपुरद्वयम् ॥ १७ ॥ अष्टवज्र भूपुरे च विलिखेत् साधकोत्तमः । स्वर्णपत्रेऽथवा भूर्जे रौप्ये वाप्यथ सुव्रते ॥ १८ ॥ विलिखद् हेमलेखन्या गन्धाष्टकसमन्वितम् । दुर्वाकाण्डेन संलिख्य कुशमूलेन वा पुनः ॥ १६ ॥ वेष्टितं पीतवस्त्रेण यत्नेन परिवेष्टयेत् । बध्नीयात् पीतवस्त्रेण शिशूनां कएठभूषणम् ॥ २० ॥ स्त्रीणां वामभुजे चैत्रमन्येषां दक्षिणे भुजे । वन्ध्या तु लभते पुत्रं निर्धनो धनवान् भवेत् ॥ २१ ॥ इयं रक्षा पुरा बद्धा ज्ञानार्थं गौतमादिभिः । कीर्त्यर्थं पार्थिवैश्वान्यैः संग्रामे जयकाङ्क्षिभिः ॥ २२ ॥ १ 'घटकोणे' इति पाठान्तर ।<noinclude></noinclude> 6vbmmwdocpm3njdlnvkgc6gr1jigl6s 104 122894 344540 331456 2022-08-19T07:23:58Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । ६५ वाग्भवं कुलदेवी च तारकं वाग्भवं तथा । msin हल्लेखास्त्रमनुश्चैव वह्निजायावधिर्मनुः ॥ २३ ॥ अष्टाक्षरो मनुः प्रोक्तो मन्त्राणां सार ईरितः । कालिकामन्त्रतत्रोक्तान् प्रयोगानेव चाचरेत् ॥ २४ ॥ कालिकातन्त्रमन्त्रोक्तान् प्रयोगानिह चाचरेत् । यथा काली तथा नीला भेदो नास्ति महेश्वरि ॥ २५ ॥ अविशेषेण कर्तव्यं सत्यं च कथितं मया । अन्यच्छृणु वरारोहे वशीकरणमुत्तमम् ॥ २६ ॥ यत्कृते साधको वीरो धन्यो भवति निश्चितम् । पुष्यार्के च महादेवि वीरमूलं समानयेत् ॥ २७ ।। शोधितं पञ्चगव्येन शोषयेद् भास्करद्युतौ । चूर्णयेद् मेषशृङ्गेण समादाय च तं शिवे ॥ २८ ॥ यत्रं संलिख्य देवेशि मातृकाख्यं सुशोभनम् । मन्त्रं शृणु वरारोहे ध्यानात् सार्वज्यदायकम् ॥ २६ ॥ व्योमेन्दौरसनार्णकर्णिकमचां द्वन्द्वैः स्फुरत्केसरं वर्गोल्लासिवसुच्छदं वसुमतीगेहेन संवेष्टितम् । प्राशास्वस्रिषु लान्तटान्तसहितं क्षोणीपुरेणावृतं यन्त्रं नीलतनोः परं निगदितं सर्वार्थसिद्धिप्रदम् ।। ३० ।। तेन चूर्णेन देवेशि यत्रं संलिख्य यत्नतः । मृत्पात्रे च समालिख्य स्थापयेत् कुम्भकोपरि ॥ ३१ ॥ तिलपूर्ण घटं तेन स्थापयेत् सुरवन्दिते । पट्टवस्त्रेण चामुण्डां पूजयेच्छार्करोदकैः ॥ ३२ ॥ तन्मन्त्रं परमेशानि जप्त्वा वशयेज्जगत्त्रयम् । कपर्दिनं समुद्धृत्य कलहं तद्वितीयकम् ॥ ३३ ॥ २<noinclude></noinclude> 1vny8tpo5jhljya2qsnfpgts1a18a0t 104 122895 344541 331457 2022-08-19T07:26:59Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>बृहन्नीलतन्त्रम् । s खड्गेति परमेशानि चामुण्डे च ततः परम् । जयशब्दं समुच्चार्य वशमानय ठद्वयम् ॥ ३४ ॥ अनेन मन्त्रराजेन कुर्यात् पौष्टिकमुत्तमम् । भक्षं भोज्यं महादेव्यै दद्यात् सुरगणार्चिते ॥ ३५ ॥ रक्तासने चोपविश्य सहस्राष्टौ जपेन्मुदा । दशांशादिप्रमाणेन होमादींश्च समाचरेत् ।। ३६ ॥ जापे समाप्ते देवेशि दद्याद् रजतदक्षिणाम् । पलं वापि तदर्धं वा तदर्धं वापि शक्तितः ॥ ३७ ॥ प्रवालमालया देवि जपं कुर्याच्छुचिस्मिते । उष्णीषं लोहितं प्रोक्तमुत्तरीयं तथा प्रिये ॥ ३८ ॥ रक्तवस्त्रं परीधाय जपेत् तद्गतमानसः । कवित्वं जायते सुभ्रु ! मन्त्रस्यास्य प्रसादतः ।। ३६ ॥ कविता वशमायाति नात्र कार्या विचारणा । इदानीं शृणु चार्वङ्गि कविताकारकं परम् ॥ ४० ॥ प्रयोगं सर्वसंगोप्यं तव स्नेहात् प्रकाश्यते । नटी चण्डा(लीनं?लिनी)चैव योगिनं सर्वमोहनम् ॥ ४१ ॥ बीजत्रयं जपेद्रात्रौ मध्यरात्रौ रवेर्दिने । अष्टाधिकसहस्रेण प्रमाणेन जपं चरेत् ॥ ४२ ॥ शताभिमन्त्रितं कृत्वा पिबेच्च जलमुत्तमम् । सप्तदिनप्रयोगेण कविता चित्तमोदिनी ॥ ४३ ।। जायते नात्र सन्देहः सत्यं सुरगणार्चिते । पाणिना दक्षिणेनैव मधुलाजान् समानयेत् ।। ४४ ।। प्रागेव नाडीच्छेदाद् बालं संस्कुर्याच साधकः । कवित्वं जायते तेनाद्वितीयं सुरवन्दिते ॥ ४५ ॥<noinclude></noinclude> nb1q555o0uqjehezypebnrdlkdaladk 104 122896 344542 331458 2022-08-19T07:29:39Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । ६७ जिह्वां संमार्ज्य॑ देवेशि लिखेद् हेमशलाकया । दुर्वया वा महादेवि जिह्वोष्ठयोः समालिखेत् ॥ ४६ ॥ पक्तिद्वयेन संलिख्य कुर्याच्च बालसंस्क्रियाम् । एकादशाहे देवेशि द्वादशाहेऽथ वा पुनः ॥ ४७ ।। वर्णजात्यादिभेदेन मासान्तं संभविष्यति । यथाशक्त्युपचारेण देवतां पूजयेत् पुरः ॥ ४८ ॥ संपूज्य देवतां भक्त्या लिखेन्मन्त्रं महेश्वरि । यदा पिता न देशस्थः पितृव्यो मातुलोऽपि वा ॥ ४६ ।। लिखित्वा परमेशानि कुर्याच्च बालसंस्क्रियाम् । मूलमन्त्रं लिखेद् मन्त्री यस्योष्ठे श्वेतदूर्वया ॥ ५० ॥ वाक्योच्चाररतो बालो वाग्मी द्रुतकविर्भवेत् । जन्मसंस्कारकं नाम पुत्रे जाते प्रशस्यते ॥ ५१ ॥ जिह्वायां तु लिखेद् मन्त्रं यज्ञदारु-कुशेन वा । वारत्रयं सुसमार्ज्य॑ दक्षिणेनैव पाणिना ॥ ५२ ।। मन्त्रमुच्चार्य प्रत्येकं पक्तिं कुर्यात् सुशोभनाम् । आदौ संस्कारः कर्तव्यस्तदन्ते च लिखेन्मनुम् ॥ ५३ ।। गन्धचन्दनपुष्पैश्च पूजयेत् तारिणी शिवाम् । उत्तराभिमुखो भूत्वा स्थापयेत् पीठमुत्तमम् ॥ ५४ ॥ पूजयेत् तारिणीं देवीं नानाभक्ष्यैः सुशोभनैः । षोडशेरुपचारैश्च पूजयेद् भक्तिभावतः ॥ ५५ ।। धूपं दद्याद् गुग्गुलुना सर्वकर्मफलप्रदम् । नारिकेलं तथा रम्भां बदरं बकुलं तथा ॥ ५६ ॥ बीजपूरं कर्णिकारं शर्करां गन्धसंयुताम् । मधूदकं कलायं च सिद्धान्नं पायसप्लुतम् ॥ ५७ ॥<noinclude></noinclude> olyk9r54d62zb88i4zq2ueqgofwoxfn 104 122897 344543 331459 2022-08-19T07:31:44Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>९८ । बृहन्नीलतन्त्रम् । मांसं मत्स्यं पिष्टकं च दद्यादतिप्रियं महत् । कविर्वाग्मी भवेत् पुत्रः सर्वकर्मप्रकारकः ॥ ५८ ॥ जितेन्द्रियः सत्यवादी धार्मिको जायते महान् । पिता चैव पितुर्धाता मातुर्धाता पुनस्तथा ॥ ५६ ।। लिखेद् मत्रं महेशानि नान्यः सुरगणार्चिते । भ्राता वापि लिखेद् मन्त्रं सर्वकामफलप्रदम् ॥ ६० ।। मातुः क्रोडे समादाय वस्त्रेणास्तीर्य यन्ततः । शान्ति कुर्याद् बालकस्य ब्राह्मणैः सह संयुतः ॥ ६१ ॥ इमं पुत्रं कामयत कामजानामिहैव तु । देवेभ्यश्च महेशानि पुष्णाति पदमन्तरम् ॥ ६२ ॥ "शिवशान्तिस्तारायै केसरेभ्यस्तारायै शिवाय शिवयशसे" मन्त्रस्य लेखनान्ते तु शान्तिं कुर्याद् महेश्वरि । इत्येतद् मत्स्यसूक्ते च कथितं विस्तरेण तु ॥ ६३ ।। तन्मातुर्वामकर्णे तु शान्तिस्तोत्रं पठेन्मुदा । मातर्देवि नमस्तेऽस्तु ब्रह्मरूपधरेऽनघे ।। कृपया हर विघ्नं मे सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ६४ ।। माहेशि वरदे देवि परमानन्दरूपिणि । कृपया हर मे विघ्नं सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ६५ ॥ कौमारि सर्वविद्येशे कौमारक्रीडने परे । कृपया हर मे विघ्नं सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ६६ ॥ विष्णुरूपधरे देवि विनतासुतवाहिनि । कृपया हर विघ्नं मे मन्त्रसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ६७ ॥ वाराहि वरदे देवि दंष्ट्रोद्धृतवसुन्धरे । कृपया हर मे विघ्नं सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ६८ ॥ १ . साधकैः' ख. पाठः । २ मन्त्र' ख. पाठः।<noinclude></noinclude> 369imhi6lqu7h8vsx40qmufyuoc9f80 104 122898 344547 331460 2022-08-19T07:33:40Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । शक्ररूपधरे देवि शक्रादिसुरपूजिते । कृपया हर मे विघ्नं सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ६६ ॥ चामुण्डे मुण्डमालासृक्चर्चिते विघ्ननाशिनि । कृपया हर मे विघ्नं सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ७० ॥ महालक्ष्मि महोत्साहे शोकसंतापहारिणि । कृपया हर मे विघ्नं सर्वसिद्धिं प्रयच्छ मे ॥ ७१ ॥ मितिमातृमये देवि मितिमातृबहिष्कृते । एके बहुतरे' देवि विश्वरूपे नमोऽस्तु ते ॥ ७२ ॥ इदं स्तोत्रं पठेद् यस्तु कर्मारम्भे महेश्वरि । विदग्धां वा समालोक्य तस्य विघ्नो न जायते ॥ ७३ ॥ कुलीनस्य द्वारदेवाः कथितास्तव सुन्दरि । दीक्षाकाले नित्यपूजासमये नार्चयेद् यदि ॥ ७४ ॥ तस्य पूजाफलं देवि नीयते यक्षराक्षसैः । शतवर्षजपाद् देवि न सिद्धिर्जायते प्रिये ॥ ७५ ॥ महापदि समुत्पाते पठेत् स्तोत्रं गणेश्वरि । आपदश्च पलायन्ते संशयो नास्ति कश्चन ॥ ७६ ॥ विद्याकामेन देवेशि शतकृत्वः पठेत् स्तवम् । इति ते कथितं मातुः स्तोत्रं कण्ठविभूषणम् ॥ ७७ ॥ मद्भक्तेभ्यो महेशानि प्रकाशमुपपादय । अप्रकाश्यमिदं स्तोत्रं न देयं यस्य कस्यचित् ॥ ७८ ।। दातव्यं हि सदा तस्मै भक्तिश्रद्धान्वितोऽपि यः । सत्कुलीनाय शान्ताय ऋजवे दम्भवर्जिने ॥ ७६ ।। दद्यात् स्तोत्रं महेशानि नान्यथा फलभाग्भवेत् । अष्टादशपुराणेषु वेदव्यासेन कीर्तितम् ॥ ८० ।। १ 'विधे' ख. पाठः । R<noinclude></noinclude> ln51qmwrhu8gza01w9i0rkcb925uj0n 104 122899 344549 331461 2022-08-19T07:36:04Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>१०० बृहन्नीलतन्त्रम् । श्रीदेव्युवाच । देवदेव महादेव स्थितिसंहारकारक । प्रश्नमेकं करोम्यत्र सकाशात् तव सुव्रत ॥ ८१ ॥ कैतवं च परित्यज्य तत् कथ्यं भवनाशन । महाचीनक्रमं देव कथितं न प्रकाशितम् । कथयस्व तदिदानीं यदि स्नेहोस्ति मां प्रति ॥ ८२ ॥ श्रीभैरव उवाच । महाचीनक्रमं देवि सर्वतन्त्रेषु गोपितम् । यत् कृत्वा साधकाः सर्वे शिवत्वं यान्ति तत्क्षणात् ॥ ८३ ॥ न वक्तव्यं महेशानि भुवनत्रितये शिवे । शुद्धभावेन देवेशि वक्तव्यं तव गोचरे ॥ ८४ ॥ नान्योऽस्ति मे प्रियः कोऽपि त्वदन्यः सुरवन्दिते । इदानीं परमेशानि निधारय मनः शिवे ॥ ८५ ॥ महाचीनक्रमं देवि कथितव्यं वरानने । अहं देहो महेशानि देही त्वं सर्वरूपदृक् ॥ ८६ ॥ मीनो यथा महादेवि पयसि प्रहृतो यथा । सदात्मा वं महेशानि अकथ्यं नास्ति सुन्दरि ॥ ८७ ।। केचिद् देवा नरा केचिद् दानवा यक्षराक्षसाः । नागलोकाः किन्नराश्च गन्धर्वाप्सरसां गणाः ॥ ८८ ॥ ये वा पशुमृगाः पक्षा ये केचिज्जगतीगताः । एते जडतराः सर्वे परस्परखलात्मकाः ॥ ८६ ॥ कुकर्मनिरताः सर्वे कुमार्गदर्शनोत्सुकाः । एतेषां ब्रह्म विज्ञानमानन्दं ब्रह्म चित्सुखम् ।। ६० ।। न जानाति महेशानि तत् कथं कथयामि ते । नित्यमुक्तस्वभावोऽयं तदर्थमिदमीरितम् ॥ ११ ॥ १ 'कोऽपि' ख. पाठः ।<noinclude></noinclude> qnhn9bgbcz0yy8h62tlry8pxygilp2n 104 122900 344551 331462 2022-08-19T07:38:05Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । १०१ क्षमस्व यदि चाङ्गि न वक्तव्यं महेश्वरि । [श्रीदेव्युवाच ।] नमस्ते शिवरूपाय नमस्ते गुरुरूपिणे ॥ १२ ॥ नमस्ते वरद स्वामिन् करुणानिधये नमः । अन्यदेवरता ये च सर्वे त्वत्पदकारिणः ॥ १३ ॥ तेषामेवाधिकफलं मद्भक्तानां व्यवस्थितम् । सिंहव्याघ्रादयो ये च ये च विघ्नानुसारिणः ॥ ६४ ।। विकाराश्च तथा सर्पास्तथान्ये दुष्टजन्तवः । ते सर्वे विलयं यान्ति पतङ्गा इव पावके ।। ६५ ॥ देहं दीपशिखाकारं दृश्यते दुष्टजन्तुभिः । केवलं प्रेमभावेन त्वयैव विभुणा प्रभो ॥ ६६ ॥ किं वा शवमयो भूत्वा आसने पञ्चदेवताः । पृथिवी जलतां याति जलं तेजोमयं भवेत् ॥ ६७ ॥ तेजो वायुं तथा वायुराकाशं तत्प्रकाशकम् । दानवा राक्षसाः सर्वे ये चान्ये [ दानवा देवता)गणाः ॥१८॥ राजानश्च तथा चान्ये सर्वे त्वत्पादवर्तिनः । आज्ञां भजन्ति गन्धर्वाः किं पुनर्नरकीटकाः ॥ ६ ॥ यत्र यत्र भवेद् वाञ्छा तत्तत्सिद्धिः करे स्थिता । सदानुगामिनी वाणी भजते तं सुनिश्चितम् ॥ १०० ॥ द्विधाभावं परित्यज्य किमन्यद्बहुभाषितैः । मोक्षार्थी लभते मोक्षं धनार्थी धनमाप्नुयात् ॥ ११ ॥ अन्ते तु जायते गौरीलोके शिव इवापरः । सिद्धा भवन्ति यद्भक्ताः कथयस्व ममाग्रतः ॥ १०२ ॥ 'कारिणः' ख. पाठः । २'गेहे' ख. पाठः । ३ 'किन्नराः' ख. पाठः । 6<noinclude></noinclude> inv5sws763f7007clw6cru3dg98rq4t 104 122901 344552 331463 2022-08-19T07:41:25Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>१०२ बृहन्नीलतन्त्रम् । [श्रीभैरव उवाच ।] न वक्तव्यमभक्ताय परभक्ताय पापिने । महाचीनक्रमं देवि विविधं कथितं शिवे ॥ १०३ ॥ स्नानादि मानसं शौचं मानसः प्रवरो जपः । पूजनं मानसं दिव्यं मानसं कल्पनादिकम् ॥ १०४ ॥ सर्व एव शुभः कालो नाशुभो वर्तते क्वचित् । न विशेषो दिवा रात्रौ न सन्ध्यायां महानिशि ॥ १०५ ॥ वस्त्रासनस्थानगे[हे?ह ]देहस्पर्शादि वारिणः । शुद्धिं नचाचरेदत्र निर्विकल्पं मनश्चरेत् ॥ १०६ ॥ नात्र शुद्ध्याद्यपेक्षास्ति न चामेध्यादिदूषणम् । य एवं चिन्तयेद् मन्त्री सर्वकामफलप्रदम् ॥ १०७ ।। गद्यपद्यमयी वाणी सभायां तस्य जायते । तस्य दर्शनमात्रेण वादिनो निष्प्रभा मताः ॥ १०८ ॥ राजानोऽपि च दासत्वं भजन्ते किं परे जनाः । सर्वदा पूजयेद् देवीमस्नातः कृतभोजनः ॥ १०६ ।। महानिश्यशुचौ देशं बलिं मन्त्रेण दापयेत् । स्त्रीनिन्दां च न कुर्वीत तासां प्रेम विवर्द्धयेत् ॥ ११०॥ अत्युत्कटापराधेऽपि न तस्या द्वेषमाचरेत् । स्त्रीद्वेषो नैव कर्तव्यो विशेषात् पूजयेत् स्त्रियः ॥ १११ ॥ जपस्थाने महाशङ्खं निवेश्योर्ध्वं जपं चरेत । स्त्रियं गच्छन् स्पृशन् पश्यन् यत्र कुत्रापि देशिकः ॥११२ ।। भक्षस्ताम्बूलमन्यांश्च भ[क्ष क्ष्य) द्रव्यं यथारुचि । मांसमत्स्यदधिक्षौद्रभ[१?क्ष्य द्रव्यं यथारुचि ॥ ११३ ॥ भुक्तान्नशेषभ[क्षा क्ष्या ]णि भुक्ता सर्व जपं चरेत् । दिक्कालनियमो नास्ति स्थित्यादिनियमो न च ॥ ११४ ।।<noinclude></noinclude> c3vjfju6uroos0jro4jquv6zgdvxamp 104 122902 344553 331464 2022-08-19T07:43:40Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>व सप्तमः पटलः । १०३ न जपे कालनियमो नार्चादिषु बलिष्वपि । स्वेच्छानियम उक्तोत्र महामन्त्रस्य साधने ॥ ११५ ।। नाधर्मो विद्यते सुभ्रु किश्चिद् धर्मो महान् भवेत् । स्वेच्छाचारस्थितो देवि प्रचरेद् हृष्टमानसः ।। ११६ ॥ (कृतार्थ कार्तार्थ्य)मन्यमानस्तु संतुष्टो जितमानसः । जपं कृत्वा विशेषेण स्त्रिया च जपमाचरेत् ॥ ११७ ।। आसनं शृणु देवेशि प्राक् सिद्ध्येजपमुत्तमम् । पीठानामुत्तमं पीठं जपात् सार्वज्ञ्यदायकम् ॥ ११८ ॥ योनिपीठे निवेश्यैव श्रोण्यां कमललाचने । योन्यां संक्षिप्तलिङ्गस्तु जपेत् तद्तमानसः ॥ ११६ ।। सहस्रं प्रत्यहं जप्त्वा कन्दर्पसदृशः पुमान् । जायते नात्र संदेहः सत्यं सुरगणार्चिते ।। १२० ॥ चीनाचारविशेषं हि कथितं परमेश्वरि । ताराकल्पे महेशानि विस्तरेण प्रकाशितम् ॥ १२१ ।। अत्र चैव महेशानि विशेषः कथितो मया । योनिकुन्तलमादाय गृह्णीयादन्तरीयकम् ।। १२२ ॥ एवं वत्सरपर्यन्तं जपेत् तद्गतमानसः । नीलासरस्वती काली चान्नपूर्णा च भैरवी ॥ १२३ ।। साधकाय प्रहृष्टाय प्रसीदति न संशयः । साधकोऽपि महादेवि वत्सरात् तां प्रपश्यति ॥ १२४ ।। इह ते संशयो नास्ति सत्यं सत्यं महेश्वरि । अतिस्नेहात् सुरश्रेष्ठे प्रकाशितमिदं तव ।। १२५ ॥ रहस्यं शृणु चार्वङ्गि येन सिद्ध्यति सुन्दरि । रजस्वलां स्त्रियं वीक्ष्य सहस्रं प्रजपेद्यदि ॥ १२६ ।।<noinclude></noinclude> op2puwoa6r8udg9nue4153kqhx9btey 104 122903 344554 331465 2022-08-19T07:46:48Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>१०४ बृहन्नीलतन्त्रम् । तदैव मन्त्रसिद्धिः स्यान्नात्र कार्या विचारणा । दिनैः षोडशभिर्देवि सिद्धिमाप्नोति साधकः ॥ १२७ ॥ पर्वते हस्तमारोप्य निर्भयो यतमानसः । कवितां लभते सोऽपि अमृतत्वं च गच्छति ॥ १२८ ।। नीलपद्मं तथा बिम्बं खञ्जनं शिखरं तथा । चामरं रविबिम्बं च तिलपुष्पं सरोवरम् ॥ १२६ ।। त्रिसूत्रं वीक्ष्य जप्त्वा तु सततं शुद्धभावतः । सुखप्रसादं सुमुखं सुलोचनं सुहास्यदम् ॥ १३० ॥ सुकेशं सुगतिं कन्दं सुगन्धं सुखमेव च । लभते च यथासंख्यं शृणु पार्वति सादरम् ॥ १३१ ।। महाचीनद्रुमे देवीं ध्यात्वा तत्र प्रपूज्य च । तद्रुमोद्भवपुष्पेण पूजयेद् भक्तिभावतः ॥ १३२ ॥ स भवेत् कुलदेवश्च कुलक्रमगतः शुचिः । ब्रह्मतरोमहामूले देवीं ध्यात्वा यथाविधि ॥ १३३ ॥ तत्सुधासारसारण तर्पयेद् मातृकानने । स भवेत् साधकश्रेष्ठो मातॄणां च भवेत् प्रियः ॥ १३४ ।। महाचीनद्रुमलतावोष्टितः साधकोत्तमः । रात्रौ यदि जपेद् मन्त्रं सच कल्पद्रुमो भवेत् ॥ १३५ ।। तिथिक्रमेण देवेशि लतया वेष्टितो भवेत् । तदा मासेन सिद्धिः स्यात् सहस्रजपमानतः ॥ १३६ ॥ अष्टम्यां च चतुर्दश्यां द्विगुणं यदि जप्यते । तदैव महती सिद्धिर्देवानामपि दुर्लभा ॥ १३७ ॥ महाचीनद्रुमे बीजं लिखित्वा कुङ्कुमेन च । तत्पार्श्वे साध्यमालिख्य ताडयद् दृष्टिवृष्टिभिः ॥ १३८ ।। १ 'सरोरुहम्' ख. पाठः । २ 'त्रिशूलं' ख. पाठः । ३ 'लता' ख. पाठः ।<noinclude></noinclude> fqhx00fsahyq5z59jfydtunjumej53h 104 122904 344555 331466 2022-08-19T07:49:56Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । १०५ तत्र गच्छति कामार्ता यत्र यत्रोपलभ्यते । महाचीनद्रुमरसेनाक्तं पिण्डं विधाय च ।। १३६ ।। यन्नाम्ना दीयते देवि सोऽचिराद् मुक्निमाप्नुयात् । महाचीनद्रुममूल-मज्जाभिर्बिल्वपत्रकैः ॥ १४० ॥ सहस्रं देवीमभ्यर्च्य श्मशाने साधकोत्तमः । तदा राज्यमवाप्नोति यदि सा न पलायते ॥ १४१ ॥ तस्यापि षोडशांशेन कलां नार्हन्ति ते शवाः । शवासनाधिकफलं लतागेहप्रवेशनम् ।। १४२ ।। धनकामस्तु यो विद्वान् महदैश्वर्यकामुकः । बृहस्पतिसमो यस्तु भवितुं कामयेद् नरः ॥ १४३ ॥ अष्टोत्तरशतं जप्त्वा कुलमामन्त्र्य मन्त्रवित् । मैथुनं यः प्रयात्येवं स तु सर्वफलं लभेत् ॥ १४४ ॥ लतारतेषु जप्तव्यं महापातकमुक्तये । लता यदि न संसर्गे तदा रेतः प्रयत्नतः ॥ १४५ ॥ समुत्सार्य जपेद् मन्त्रं धर्मकामार्थसिद्धये । सुरतेषु प्रजप्तव्यं महापातकमुक्तये ॥ १४६ ॥ वरासनस्थां संवीक्ष्य तन्मूले स्वेष्टदेवताम् । पूजयिखा महारात्रौं त्रिदिनं पूजयेद् मनुम् ॥ १४७ ।। लक्षपीठफलं देवि लभते नात्र संशयः । वेतालपादुकासिद्धिः खड्गसिद्धिश्च जायते ।। १४८ ॥ अञ्जनं तिलकं गुप्तं प्रजप्य तु सहस्रकम् । स्वदेहरुधिराक्तैश्च बिल्वपत्रेः सहस्रकैः ॥ १४६ ।। श्मशानेऽभ्यर्च्य देवीं तु वागीशसमतां व्रजेत् । श्मशाने योषितं मन्त्री संपूज्य ऋतुगां शुभाम् ॥ १५० ।।<noinclude></noinclude> 3b5p1p8fvy8vkyjpoede1ai7n4ovoaa 104 122905 344556 331467 2022-08-19T07:52:47Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>१०६ बृहन्नीलतन्त्रम् । रक्तचन्दनदिग्धाङ्गीं रक्तवस्त्रैरलङ्कृताम् । चारुपुष्पैर्मनुं प्रोच्य ततो ध्यायेच्च सुन्दरीम् ॥ १५१ ।। रमित्रा तां लभेद्राज्यं यदि नात्र पलायते । मेषमाहिषरक्तेन वाग्मिलं तस्य जायते ॥ १५२ ।। धनिलं जायते तस्य सर्वसिद्धिः प्रजायते । वचसा च भवेज्जीवो धनेन च धनाधिपः ॥ १५३ ॥ आज्ञया देवराजोऽसौ रूपेणैव मनोभवः । वलेन पवनो ह्येष सर्वतत्वार्थसाधकः ॥ १५४ ॥ शोधितं साधितं दद्यात् सास्थि मांसं सदा बलिम् । सर्व सास्थि प्रदातव्यं तथा लोमसमन्वितम् ॥ १५५ ।। एवंभूतः सदा देवि साधको भुवि दुर्लभः । यया कयाचित् दृष्ट्या वा यज्जपो भुवि दृश्यते ॥ १५६ ॥ एतत्प्रकाशनात् देवि मृत्युर्भवति नान्यथा । एतत्साधकनिन्दां वा एतन्मन्त्रस्य वा पुनः ॥ १५७ ।। महाभृतगणैः सार्धं तस्य सर्व हराम्यहम् । योगिनीचक्रसहिता स्वयं तद्वधकारिणी ॥ १५८ ॥ रहस्यं शृणु देवेशि येन वाग्मी भवेत् सदा । यस्मात् परतरं नास्ति तत्रमध्ये सुरेश्वरि ॥ १५६ ॥ सारस्वतप्रयोगोऽयं कथितो विश्वमोहने । विशेषं कथयिष्यामि सावधानावधारय ।। १६० ।। वीरतचे कथितं ते येन सर्वमयो भवेत् । जिह्वायां भावयेद् यस्तु तारिणीं दीपरूपिणीम् ॥ १६१ ॥ मातृकासहितां विद्यां त्रिरावर्त्य जलं पिवेत् । जलपान विधानेन मूकोऽपि सुकविर्भवेत् ॥ १६२ ॥<noinclude></noinclude> 5b0rsog0iu8w4y1kuw6pszrfc2hx3qc 104 122906 344557 331468 2022-08-19T07:55:05Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । १०७ अजस्रभावनाभ्यासात् साधकः सुकृती सुधीः । कविर्वाग्मी महायोगी मुक्तिभागी भवेन्नरः ॥ १६३ ॥ का अब्दाच्चतुर्विधं तस्य पाण्डित्यमुपजायते । अथ वक्ष्ये महेशानि रहस्यं परमाद्भुतम् ॥ १६४ ॥ युवतीनां तु योनौ तु लिखेद् मन्त्रान् मनोरमान् । संजप्य च महामन्त्रं सर्वसारस्वतप्रदम् ॥ १६५ ।। सहस्रजपमानेन प्रयोगं च समाचरेत् । पश्चाद् भ्रमणयोगेन ताडयेद् योनिमण्डलम् ॥ १६६ ॥ सहस्रं च जपेत् तावद्यावद् रेतो न जायते । तेन तत्त्वेन देवेशि तर्पयेद् यतमानसः ॥ १६७ ॥ कवित्वं जायते सुभ्रु वाग्मित्वं च तथैव च । पण्डि(त)त्वं महत्त्वं च जायते नात्र संशयः ॥ १६८ ॥ रक्तपुष्पैर्महेशानि योनिपूजनमाचरेत् । युवतीरूपमास्थाय पूजयेद् बहुयत्नतः ॥ १६६ ॥ घृणां त्यक्ता महेशानि पूजयेद् योनिमण्डलम् । रहस्यं शृणु चार्वङ्गि येन सिद्धो भवेद् मनुः ॥ १७० ॥ (श्रीदेव्युवाच ।) भगवन् भूतभव्येश भूताधिप महाबल । प्रसीद देवदेवेश सर्वप्राणिहिते रत ॥ १७१ ।। येनावश्यं भवेत् सिद्धिस्तदुपायं वद प्रभो । श्रीभैरव उवाच । शृणु देवि परं ज्ञानं सर्वज्ञानोत्तमोत्तमम् । येन विज्ञानमात्रेण शीघ्रं विद्या प्रसीदति ॥ १७२ ।। मूलकन्दे च या शक्तिर्जगदाधाररूपिणी । तभ्रमावर्तवातो यः प्राण इत्युच्यते बुधैः ॥ १७३ ॥ MA<noinclude></noinclude> sfn8rzznl8dkso60sfu6v7m9r23yaiy 104 122907 344558 331469 2022-08-19T07:57:32Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>१०८ बृहन्नीलतन्त्रम् । झिल्लीशब्दा व्यक्ततरा कूजन्ती सततोत्थिता । गच्छन्ती ब्रह्मरन्ध्रेण प्रविशन्ती स्वकेतनम् ॥ १७४ ॥ यातायातक्रमेणैव तत्र कुर्यान्मनोलयम् । तेन मन्त्रे शिखा जाता सर्वमन्त्रप्रदीपिका ॥ १७५ ॥ तमःपूर्णे गृहे यद्वद् न किञ्चिदपि भासते । शिखाहीनास्तथा मन्त्रा न सिध्यन्ति कदाचन ॥ १७६ ॥ शिखोपदेशः सर्वत्र गोपितः परमेश्वरि । तेन विना न सिद्धिः स्याद् वर्षकोटिशतैरपि ॥ १७७ ॥ तस्मात् त्वायापि गिरिजे गोपनीयः प्रयत्नतः । सुप्ता निद्रायिता मत्ता विद्रावणरता परा ॥ १७८ ॥ समस्तदोषजालेन ग्रथिता' कुलसुन्दरि । +निशाचारं दिवाचारं सन्ध्याचारं च पल्लवम् ॥ १७६ ॥ दुर्लभं बीजसंयुक्तं भावसंयोगमेव च । ज्ञात्वा प्रबोधयेद्वीरो गुरुस्तत्रैव कारणम् ॥ १८० ॥ निशाचारे महशानि विशेष कथयामि ते । वामदक्षिणनासायामुदये देवि तत्त्वतः ॥ १८१ ।। स्वापकाले तु मन्त्राणां जपोऽनर्थफलप्रदः । स्वापकालो वामवाहो जागरो' दक्षिणावहः ॥ १८२ ॥ आग्नेयस्य मनोः सौम्यमन्त्रस्यैतद्विपर्ययः । प्रबोधकालं जानीयाद् मन्त्रयोरुभयोरपि ।। १८३ ।। कर्मणोर्वह्निताराद्याः वियत्प्रायाः समीरिताः । आग्नेय्योऽपि च सौम्याः स्युर्भूयिष्ठन्द्वमृताक्षराः ॥ १४ ॥ +स्वाप प्रहरे महानिशि चारो वामनाड्या वायोरुदयः। तथैव दक्षिण- नाड्या वायोरुदये दिवाचारः। संध्याचारस्तु उभयनाडीप्रवाहः । १ 'रहिता येन' ख. पाठः । २ 'संकेत भावसंकेतं' ख. पाठः । ३ 'प्रबोधो' ख. ४ 'उभयोर्मन्त्रयोरपि' ख. पाठः ।<noinclude></noinclude> c2orlu461ifudghowvxxbvx3nr8jj3g 104 122908 344559 331470 2022-08-19T08:00:38Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>२ सप्तमः पटलः । १०४ एवं पञ्चाशदाग्नेय्यो विद्याः सौम्याः प्रकीर्तिताः । वामवाहो यदा वायुर्दीर्घाणां योजनं तदा ॥ १८५ ॥ दक्षिणस्यां यदा वायुस्तदा ह्रस्वो नियोजितः उभयस्थो यदा वायुस्तदा स्युरुभयात्मिकाः ॥ १८६ ॥ " प्रणवं मातृकादेवी हल्लेखेत्यमृतत्रयम् । अमृतत्रयसंयोगाद् दुष्टमन्त्रोऽपि सिद्ध्यति ॥ १८७ ॥ एवं शृणु वरारोहे सर्वसारं मनूत्तमम् । नियमः पुरुषैर्ज्ञेयो न योषित्सु कदाचन ॥ १८८ ।। यद्वा तद्वा येन तेन सर्वतः सर्वतोऽपि च । योषितां ध्यानमात्रेण सिद्धयः स्युर्न संशयः ॥ १८६ ।। यथाऽयस्कान्तमात्रेण गूढविद्धशिलंत्वयः । स्वयमेव बहिर्याति यथा वा सौरतेजसा ॥ १० ॥ सूर्यकान्तः स्फुटं भाति यथा चन्द्रस्य रश्मिभिः । चन्द्रकान्तो द्रावयति यथा वर्षासु वारिदैः ।। १६१ ॥ जलसेकातितृप्ता भू रसपूर्णा प्रचक्षते । क्षुधार्तः क्षीरपानेन यथा तृप्तोऽभिजायते ॥ १६२ ।। पुष्पदर्शनमात्रेण गन्धर्वश्च सुखी भवेत् । कुलपुष्पप्रदानेन यथा शक्तिः प्रतुष्यति ॥ १६३ ।। गुरुसेवैकमात्रेण मन्त्रसिद्धिर्भवेद् यथा । महापद्मवनं ध्यात्वा यथा सिद्धीश्वरो भवेत् ॥ १६४ ॥ त्रिपुराध्यानमात्रेण भुक्तिर्मुक्तिर्यथा भवेत् । महादुर्गाप्रसादेन यथा सिद्धीश्वरो भवेत् ॥ १६५ ॥ युवतीध्यानमात्रेण यथा कुलपतिर्भवेत् । गङ्गास्मरणमात्रेण निष्पापो जायते यथा ॥ १६६ ॥<noinclude></noinclude> kmtrg7826qmjrn2y6aw2um3gypyxwyf 104 122909 344560 331471 2022-08-19T08:02:40Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>११० बृहन्नीलतन्त्रम् । तथाकर्षणमात्रेण शिव एव प्रजायते । कामाख्या योनिपूजायां यथा तुष्यति भैरवि ॥ १७ ॥ योषिच्चिन्तनमात्रेण तथैव वरदायिनी । तस्मात् सर्वप्रयत्नेन दीक्षयेद्(द्वि?नि)जकौलिकीम् ॥ १६८ ॥ अदीक्षितकुलासङ्गात् सिद्धिहानिः प्रजायते । अनेनैव क्रमेणैव यः करोति क्रियां शुभाम् ॥ १६६ ॥ तस्य वंशे महेशानि बृहस्पतिसमः पुमान् । जायते नात्र सन्देहः सत्यं सत्यं सुरार्चिते ॥ २०० ।। एकदा नारदं प्राप्य गौरी सर्वसुखान्विता । पप्रच्छ मधुरां भाषां शङ्करान्वेषणे रता ॥ २०१ ॥ देवर्षिरब्रवीद् वाक्यं शृणु हे नगनन्दिनि । ताराप्रयोगमेतं हि येन सिद्धिर्भविष्यति ॥ २०२ ।। नारद उवाच । एकदेन्द्रः श्रिया भ्रष्टो विहाय चामरावतीम् । हिरण्याक्षपुरेऽगच्छत् सहितो देवसैन्यकैः ॥ २०३ ।। देवारिभिः समं तत्र विरोधः सुमहानभूत् । पराजितो देवराजो बृहस्पतिपुरोधसः ॥ २०४ ॥ आश्रमे च पुनर्गत्वा विमृश्य विविधं शिवे । उवाच सादरं वाक्यं गुरुं प्राप्य जगद्गुरुम् ।। २०५ ॥ (इन्द्र उवाच ।) विश्वेषां पावनस्त्वं हि जगत्यस्मिंश्चराचरे । ब्रजामि शरणं देव रक्ष मां भगवन् यतः ॥ २०६ ।। उपायं ब्रूहि देवेश इन्द्रत्वं जायते यतः । केन रूपेण देवेश मम त्राणं भविष्यति ॥ २०७ ॥<noinclude></noinclude> s3iy5m0enhs85iy7awzo0l4hbkrtnjs 104 122910 344561 331472 2022-08-19T08:05:00Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । बृहस्पतिरुवाच । देवेन्द्र शृणु मद्वाक्यं येन त्राणं भविष्यति । हिरण्याक्षपुरे देव दैत्याः सर्वारिमर्दकाः ॥ २०८ ॥ तेषां पराभवं कर्तुं न क्षमो जगतीतले । कारणं शृणु देवेश येनैव शृणु मद्वचः ॥ २०६ ॥ पुरा त्रेतायुगे राजन्नकरोर्नीलसाधनम् । तेन पुण्यफलेनैव इन्द्रत्वं गतवान् प्रिय ॥ २१० ॥ कालीतारासाधनं च नानारूपेणविस्तरंस्तृतम्) । अकरोद् दैत्यपुत्रोऽसौ तस्मात् पुण्यफलादिदम् ॥ २११ ॥ येनोपायेन देवेश इन्द्रत्वं प्राप्स्यसि स्वयम् । तस्योपायं महाराज सावधानोऽवधारय ॥ २१२ ।। धर्मेण वर्धते नित्यमधर्मान्न विवर्धते । येन रूपेण देत्योऽसौ धर्म संत्यजति द्रुतम् ॥ २१३ ॥ तमुपायं जगद्वन्द्य(ब्रूहि शृणु)सत्यं वचो मम । वृद्धब्राह्मणरूपेण वञ्चयामि सुरेश्वर ॥ २१४ ॥ ततो विप्रो महान् भूत्वा वृद्धः पण्डितपावनः । सर्वशास्त्रार्थतत्त्वज्ञो हिरण्याक्षपुरं ययौ ॥ २१५ । शृणु वत्स महद्वाक्यं येन भद्रं भविष्यति । अहं तु सर्वशास्त्रज्ञो निर्धनत्वादिहागतः ॥ २१६ ।। वृत्तिं दत्त्वाध्यापकत्वमिति भिक्षा कृता मया । अध्यापकाय यो वृत्तिं दत्त्वाध्यापयति द्विजान् ॥ २१७ ।। किं न दत्तं भवेत्तेन धर्मकामार्थमिच्छता । पुण्यात् पुण्यतरं पुण्यं जानीहि सर्वसंमतम् ।। २१८ ॥ तथाऽस्त्विति वचः(श्रु? कृ)त्वा चाददद् वृत्तिमुत्तमाम् । अध्यापयामास द्विजान् दत्त्वा वृत्तिं मनोरमाम् ॥ २१६ ॥<noinclude></noinclude> 2nwut1okceclom5zgslx3bolqx3yh9r 104 122911 344562 331473 2022-08-19T08:07:41Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>११२ बृहन्नीलतन्त्रम् । : कुतर्कः शतशो देवि कृतस्तेन महीयसा । कुतर्केण महादेवि कुतर्कोऽयं महानपि ॥ २२० ॥ मोहितो दैत्यराजेन्द्रो येन दानवपुङ्गवः । कृत कर्मणि भूमिस्थैः स्वर्गे तृप्तिः कथं भवेत् ॥ २२१ ।। तारिणी च महाकाली भवानी च महेश्वरी । तासां पूजा वृथा देव किमर्थं क्रियतेऽशुभा ॥ २२२ ॥ एवं बहुविधेनैव कुतर्केण महानपि । मोहितो दैत्यराजोऽसौ धर्म त्यक्त्वा महेश्वरी?रि) ॥ २२३ ॥ अधर्मनिरताः सर्वे धर्म त्यक्त्वा महेश्वरि । कालक्रमेण तेषां तु आपदः परमाः शुभे ॥ २२४ ।। ततो बृहस्पतिर्देवो देवराजगृहं ययौ । इन्द्राय सर्वमाचख्यौ दैत्यानां कर्मबन्धनम् ॥ २२५ ॥ शृणु चैकाग्रमनसा येन ते कुशलं महत् । जायते नात्र संदेहो देवराज जगत्पते ॥ २२६ ॥ तारिणीं कालिकां चैवान्नपूर्णां भैरवीं पराम् । संपूज्य विधिवद्भक्त्या सर्वसिद्धिर्भविष्यति ॥ २२७ ॥ पूजाविधानं देवेश श्रोतुमर्हस्यसंशयम् । प्राङ्गने मध्यमे रात्रौ फाल्गुने मासि सुन्दर ।। २२८ ॥ चतुर्दिक्षु महेशान कदलीस्तम्भमुत्तमम् । आत्म(ने?नो)ऽग्रे च देवेश मण्डपं कारय प्रिय ॥ २२६ ॥ चूताश्वत्थवटैर्दे(वि व)च्छन्नं कुर्याच्च मण्डपम् । कुमारीवेष्टितं कुर्याद् मण्डपं सर्वमोहनम् ।। २३० ॥ तारामूर्तिं तथा कालीमूर्तिं वा देवराजक । सर्वकार्यप्रदां देव तां कुरुष्व महेश्वर ॥ २३१ ।।<noinclude></noinclude> 7v52zmb3m6okzt7vk8azr8gwu4hjqeb 104 122912 344563 331474 2022-08-19T08:10:16Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>2 सप्तमः पटलः । ११३ न च ॥ २३३ ॥ अन्नदामूर्तिमेतां हि कुरु वा सुरवन्दित । वटपत्रे महादेव्यै बलिं यत्नेन दापयेत् ॥ २३२ ॥ आसनं कम्बलं दद्यात् स्वागतं मधुनिर्मितम् । पाद्यं तु पयसा दद्यार्घ्यं दद्यात् कुशेनच मधुपर्क घृतेनैव जलेनाचमनीयकम् । तक्रेण स्नानमाचर्य वसनं लोहितं स्मृतम् ॥ २३४ ॥ रजताभरणं दद्यात् सर्वदेवमनोहरम् । तण्डुलेन विना देव्यै नैवेद्यं दापयेत् प्रिय ॥ २३५ ॥ चर्व्यं चोष्यं तथा लेह्यं पेयं दद्याद् मनोहरम् । रक्तचन्दनबीजैश्च जपेदष्टसहस्रकम् ॥ २३६ ॥ ॥ शुक्लप्रतिपदारभ्यमष्टम्यां च समापयेत् । बलिं दद्याद् महादेव्यै छागेन महिषेण वा ॥ २३७ ॥ अन्नं मत्स्यं तथा मांसं घृतं परमशोभनम् । पिष्टकं परमं द्रव्यं दद्याद् देव्यै मनोहरम् ॥ २३८ ॥ होमयेद् देवदेवेश यथाशक्ति विधानतः । श्रीभैरव उवाच । कुमारी पूजयेद् यत्नैर्द्रव्यैर्बहुविधैरपि ॥ २३६ ॥ होमादिकं तु सकलं कुमारीपूजनं विना । परिपूर्णफलं नैव सकलं पूजनं भवेत् ॥ २४० ॥ ततः सकलसिद्ध्यर्थ कुमारी तु प्रपूजयेत् । आनयेत् कन्यकां योग्यां कुमारीं तु सुवासिनीम् ॥ २४१ ॥ सुवासिनीं मदप्रौढां संशयं त्यज सुन्दरि । कथयामि न सन्देहः कुमारीपूजनं शुभम् ॥ २४२ ॥ यस्याः पूजनमात्रेण त्रैलोक्यपूजनं भवेत् । कुमारी च महेशानि त्रिधा मूर्तिर्व्यवस्थिता ॥ २४३ ॥<noinclude></noinclude> 3gyklvmeeqz9s2cp2yu0biba3rtspe8 104 122913 344564 331475 2022-08-19T08:12:52Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>बृहन्नीलतन्त्रम् । परापरात्मिका चैव तृतीया च परापरा । यत्र काले न किञ्चित् स्याद् देवासुरमहोरगाः ॥ २४४ ॥ त्रैलोक्यं न त्वमहं तदा जाता कुमारिका । आद्यसृष्टिकरी या तु प्रत्यक्षा साभवत् त्रिधा ॥ २४५ ॥ उमाकला तु सा जाता सृष्टिरूपा भवान्तरे । एकवर्षा भवेत् सन्ध्या द्विवर्षा च सरस्वती ॥ २४६ त्रिवर्षा च त्रिधा मूर्तिश्चतुर्वर्षा च कालिका । सुभगा पञ्चवर्षा च षवर्षा तु उमा भवेत् ॥ २४७ ॥ सप्तभिर्मालिनी चैव अष्टवर्षा च कुब्जिका | नवभिः कालसकर्षा दशभिश्चापराजिता ॥ २४८ ॥ एकादशे तु रुद्राणी द्वादशाब्दे तु भैरवी । त्रयोदशे महालक्ष्मीर्द्विसप्ता पीठनायिका ॥ २४६ ।। क्षेत्रज्ञा पञ्चदशभिः षोडशे चर्चिका मता । एवं क्रमेण संपूज्या यावत्पुष्पं न जायते ॥ २५० ॥ प्रतिपदादिपूर्णान्तं वृद्धिभेदेन पूजयेत् । महापर्वसु सर्वेषु विशेषाच्च पवित्रके ॥ २५१ ।। महानवम्यां देवेशि कुमारीं च प्रपूजयेत् । पिङ्गलां पूजयेद् यस्तु षोडशे चैकभक्तिमान् ॥ २५२ ।। भक्तितः पूजयित्वा तु सर्वसंपत्तिमान् भवेत् । पूजयेत् कुलविद्यानामेकैकां कुलभैरवीम् ॥ २५३ ॥ एवं प्रणवयोगेन चैतन्यं तत्वमर्चयेत् । प्रणवस्य विशेषं हि जानीहि नगनन्दिनि ॥ २५४ ।। यज्ज्ञानात् साधकाः सर्वे भवन्ति मुक्तिभागिनः । योनिर्बिन्दुमती चैव मायाबीजं ततः परम् ॥ २५५ ॥ १ 'देवी' ख. पाठः । २ 'मनु' ख. पाठः । .<noinclude></noinclude> at3jibzjbvob11w0hfategounpdj9u5 104 122914 344565 331476 2022-08-19T08:24:03Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । ततो लक्ष्मी समुच्चार्य कुर्याद् मायां महेश्वरि । + प्रणवाः पञ्च विख्याताः सर्वपापहराः शुभे ॥ २५६ ॥ भैरवीबीजमाख्यातं प्रेतबीजं मनोहरम् । एकं द्वाभ्यां त्रिभिश्चैव सप्तभिर्वाष्टभिः पुनः ॥ २५७ ॥ महाभयानि दुर्भिक्षाद्युत्पातानि कुलेश्वरि । दुःस्वपमपमृत्युश्च अन्ये ये ये समुद्भवाः ॥ २५८ ॥ कुमारीपूजनादेव न तस्य प्रभवन्ति हि । नित्यक्रमेण देवेशि पूजयद्विधिपूर्वकम् ॥ २५६ ।। घ्नन्ति विघ्नान् पूजितास्तास्तथा शत्रून् महोत्कटान् । व्याधयः सर्वरिष्टानि दुर्निमित्तान्यसंशयम् ॥ २६० ।। ग्रहा यक्षाः क्षयं यान्ति भूतवेतालपन्नगाः । असुरा गुह्यकाः प्रोक्ता योगिनी गुह्यडाकिनी ॥ २६१ ॥ अणिमादीनि वेतालभैरवादीनि चैव हि । तुष्यन्ति दिव्यवेतालो भवेत् कुमारिकार्चनात् ॥ २६२ ॥ ऐंकारेण जलं देयं ह्रींकारात् पादशोधनम् । श्रींकारेण महेशानि अर्घ्यं दद्याद् महेश्वरि ॥ २६३ ॥ कूर्चबीजेन देवेशि दद्याच्चन्दनमुत्तमम् । शक्तिबीजेन पुष्पाणि सर्वैः धूपांश्च दापयेत् ॥ २६४ ॥ वाग्भवं च ततो मायां सुन्दरीति ततः परम् । ङेऽन्तं पश्चिमवक्त्रं च हृदन्तेन न्यसेत् प्रि(य?ये) ॥ २६५ ॥ योनियुक्तः शान्तवर्णो बिन्दुयुक्तः सुराचिंते । कुमारिके पदं प्रोच्य शिरसे वह्निवल्लभा ॥ २६६ ॥ वेदादिं च ततो मायां स्वबीजं तदनन्तरम् । शिखायै वषडित्युक्तं भैरवप्राणवन्दिते ॥ २६७ ।। + ऐंडीश्रींहूंहीं एते पञ्च प्रणवाः ।<noinclude></noinclude> 4354727j7qc9kturm9r9crkzabw2ws3 104 122915 344566 331477 2022-08-19T08:26:31Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>- ११६ बृहन्नीलतन्त्रम् । प्रणवं काकिनी चैव बिन्दुयुक्तां सनातनीम् । वागीश्वरी-पदं चोक्त्वा कवचाय हुमीरितम् ॥ २६८ ॥ मायाबीजं समुच्चार्य अस्त्राय फडिति क्रमात् । वाग्भवं च सिद्धि-पदं जयाय तदनन्तरम् ॥ २६६ ॥ पूर्ववक्त्राय देवेशि हृदन्तेन प्रपूजयेत् । पुनर्वाग्भवबीजं युतमुत्तरवक्त्रकम् ॥ २७० ॥ नमोन्तेन महादेवि पूजयेत् सुरसुन्दरीम् । प्रणवं च महेशानि कालिके-पदमन्तरम् ॥ २७१ ॥ दक्षवक्त्राय तत्पश्चाद् नमोन्तं भैरवप्रिये । वाग्भवेन पुरक्षोभं मायाबीजे गुणाष्टकम् ॥ २७२ ॥ श्रीबीजेन श्रियो लाभो ह्रींबीजनारिसंक्षयः । भैरवेण तु बीजेन खड्गानामपराजितम् ॥ २७३ ॥ कुमारिकाष्टकं वाथ सदा त्वं च कुमारिका । अष्टोत्तरशतं वापि एकां कन्यां प्रपूजयेत् ।। २७४ ॥ पूजिताः पूजयन्त्येता निर्दहन्त्यवमानिताः । कुमारी योगिनी साक्षात् कुमारी सर्वदेवताः ॥ २७५ ॥ भूर्भुवमूर्तिका देवी कुमारी च प्रपूजिता । असुरा दुष्टनागाश्च ये ये दुष्टग्रहा अपि ॥ २७६ ॥ भूतवेतालगन्धर्व-डाकिनीयक्षराक्षसाः । हृदयं देवताः सर्वे भूर्भुवश्चैव भैरवि ॥ २७७ ॥ प्रथिव्यादीनि सर्वाणि ब्रह्माण्डं सचराचरम् । ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः ॥ २७८ ॥ ते तुष्टाः सर्वतुष्टाश्च कुमारीं यः प्रपूजयेत् । कालाग्निशिवपर्यन्तं तथा गौर्यादिसंस्थितिः ॥ २७६ ॥ १ 'चर्यादि' ख. पाठः।<noinclude></noinclude> 61rvpe9nqepyyd808wk1jxwoai8lbg9 104 122916 344567 331478 2022-08-19T08:29:11Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>सप्तमः पटलः । सप्तद्वीपाः समुद्राश्च भुवनानि चतुर्दश । विधिना वै कुमारी च भोजयेच्चैव भैरवीम् ॥ २८० ॥ पाद्यमर्घ्य तथा धूपं कुङ्कुमं चन्दनं तथा । भक्तिभावेन संपूज्य सर्वं त(स्य?स्या) निवेदयेत् ॥ २८१ ॥ प्रदक्षिणत्रयं कुर्याद् आदौ मध्ये तथान्ततः । पश्चाच्च दक्षिणा देया रजतस्वर्णमौक्तिकैः ॥ २८२ ॥ विवाहयेत् स्वयं कन्यां ब्रह्महत्या विनश्यति । गवां हत्या स्त्रिया हत्या सर्व पापं प्रणश्यति ॥ २८३ ॥ माता चैव पिता चैव भ्रातरश्च विशेषतः । ये च यत्र पुरैः सर्वे कन्यादानं प्रकल्पयेत् ॥ २८४ ॥ भुक्तिमुक्तिफलं तस्य सौभाग्यं सर्वसंपदः । रुद्रलोके वसेद् नित्यं त्रिनेत्रो' भगवान् हरः ।। २८५ ॥ षष्टिकोटिसहस्राणि अश्वमेधफलं लभेत् । एतत् फलं लभेद् मर्त्यः कन्यां यस्तु विवाहयेत् ॥ २८६ ॥ वालुकाः सागरे यावत् तावदब्दं महेश्वरि । एकै कुलमुद्धृत्य सत्यकल्पे गतोऽपि च ।। २८७ ॥ तावत् स भुइन्क्ते भोगांश्च यावद्भूमिदिवौकसः । कन्यादानं महादानं सर्वदानेषु चोत्तमम् ॥ २८८ ॥ दौर्भाग्यं नश्यति क्षिप्रं सौभाग्यं च प्रवर्धते । राजद्वारे लभेत् पूजां राजलक्ष्मीः स्थिरायते ॥ २८६ ॥ सर्वाः कुमारिकाश्चैव पूजयेद् भक्तिभावतः । महाभये समुत्पन्ने यस्तु कन्यां प्रपूजयेत् ॥ २६० ।। तत्क्षणाल्लभते मोक्षं सत्यं सत्यं न संशयः । इति ते कथितं देवि कुमारीपूजनक्रमम् ।। २६१ ॥ १ 'पुनः' ख. पाठः । २ 'नियतो' ख. पाठः ।<noinclude></noinclude> ho9trfodv50olopimtq04rjzrxr5pwg 104 122917 344568 331479 2022-08-19T08:32:40Z Shardashah 5308 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>बृहन्नीलतन्त्रम् । विशेषलक्षणं चैव कथयिष्यामि संशृणु । तस्मात् परतरं नास्ति(म त)त्रमध्ये महेश्वरि ॥ २६२ ॥ कुमारी पूजयित्वा च शिवत्वं गतवानहम् । कृष्णत्वं गतवान् कृष्णो ब्रह्मत्वं गतवान्(मुदा विधिः) ॥ २६३ ।। इति श्रीबृहन्नीलतन्त्रे भैरव भैरवीसंवादे (निग्रहादिप्रयोग-कु- मारीपूजाक्रमनिरूपणं) सप्तमः पटलः ॥ ७ ॥ अथ अष्टमः पटलः । श्रीभैरव उवाच । यत्रं शृणु वरारोहे येन सिद्ध्यति निश्चितम् । ततो लिखेद् यन्त्रराजं समस्तपुरुषार्थदम् ॥ १ ॥ यस्य विज्ञानमात्रेण सद्यः खेचरतां व्रजेत् । आदौ त्रिकोणं विन्यस्य त्रिकोणं तद्वहिर्न्यंसेत् ॥ २ ॥ बहिस्त्रिकोणमालिख्य षट्कोणं तद्वहिर्न्यसेत् । मध्ये तु बैन्दवं चक्रं मायाबीजविभूषितम् ॥ ३ ॥ षट्कोणं तद्वहिर्वृत्तं ततश्चाष्टदलं लिखेत् । बहिर्वृत्तेन संयुक्तं भूपुरेणैव संवृतम् ॥ ४ ॥<noinclude></noinclude> oxmbmmjxdo40hs9jtz7bz5fqbt3puct 3 125782 344513 344499 2022-08-18T14:39:04Z Shashank Atheya 7807 wikitext text/x-wiki {{header | title = [[मेदिनीकोषः]] | author = मेदिनिकर | translator = | section = | previous = | next = | notes = }} <poem> This page is under construction.<br> वृषाङ्काय नमस्तस्मै यस्य मौलिविलम्बिनी ।<br> जटावेष्टनजां शोभां विभावयति जाह्नवी ।। १ ॥<br> पातु वो मदकालिम्ना धवलिम्ना रदस्य च ।<br> गङ्गायमुनयोः सङ्गं वहन्निव गजाननः ॥ २ ॥<br> पूर्व्वाचार्य्यकृतीर्वीक्ष्य शब्दशास्त्रं निरूप्य च ।<br> नानार्थशब्दकोषोऽयं लिङ्गभेदेन कथ्यते ॥ ३ ॥<br> प्रायशो रूपभेदेन विशेषणवशात् क्वचित् ।<br> स्त्रीपुन्नपुंसकं ज्ञेयं विशेषोक्तेश्च कुत्रचित् ॥ ४ ॥<br> त्रिलिङ्ग्यां त्रिष्विति पदं मिथुने च द्वयोरिति ।<br> निषिद्धलिङ्गं शेषार्थं त्वन्ताथादि न पूर्व्वभाक् ॥ ५ ॥<br> रूपाद्व्यक्तं लिङ्गमुक्तं लिपिभ्रान्तिच्छिदे क्वचित् ।<br> विशेष्यनिघ्नेऽनुक्तेऽपि विज्ञेया वाच्यलिङ्गता ॥ ६ ॥<br> गुणे शुक्लादिकट्वाद्याः पुंसि स्युस्तद्वति त्रिषु ।<br> तीक्ष्णाद्याश्च गुणे क्लीबे गुणिलिङ्गास्तु तद्वति ॥ ७ ॥<br> क्लीबपुंसोरपि स्त्रीत्वं काप्यल्पत्वविवक्षया ।<br> जातिवाचकशब्दानामपि तत् स्त्रीविवक्षया ॥ ८ ॥<br> उद्भिदः प्रसवे क्लीबे हरीतक्यादयः स्त्रियाम् ।<br> पुष्पे जातीप्रभृतयः स्वलिङ्गा व्रीहयः फले ॥ ९ ॥<br> प्राङ्नानार्थोऽनु तल्लिङ्गं द्वयोर्द्वन्द्वे न चैकता ।<br> शब्दावृत्तिर्न लिङ्गैक्ये सप्तमी न विशेषणे ॥ १० ॥<br> क्लीबे नपुंसके पुंसि स्त्रियां योषिति च द्वयोः ।<br> त्रिषु चेत्यादि यद्रूपं तल्लिङ्गस्यैव वाचकम् ॥ ११ ॥<br> नानार्थः प्रथमान्तोऽत्र सर्व्वत्रादौ प्रदर्शितः ।<br> सप्तम्यन्तोऽभिधेयेषु वर्तमानो विनिश्चितः ॥ १२ ॥<br> एकद्वित्रिचतुष्पञ्चषड्वर्णानुक्रमात् कृतः ।<br> स्वरकाद्यादिकाद्यान्तवर्गैर्नानार्थसङ्ग्रहः ॥ १३ ॥<br> नानार्थकोशपुस्तकभारार्ज्जनदुःखहानये कृतिनः ।<br> मेदिनिकरकृतकोशो विशुद्धलिङ्गोऽभिलिख्यतामेकः ॥ १४ ॥<br> कैककम्<br> को ब्रह्मणि समीरात्मयमदक्षेषु भास्करे ।<br> कामग्रन्थौ चक्रिणि च पतत्रिणि च पार्थिवे ॥ १५ ॥<br> मयूरेऽग्नौ च पुंसि स्यात् सुखशीर्षजलेषु कम् ।<br> कद्विकम्<br> अर्क्कोऽर्क्कपर्णे स्फटिके रवौ ताम्रे दिवस्पतौ ॥ १६ ॥<br> अङ्को रूपकभेदागश्चिह्नरेखाजिभूषणे ।<br> रूपकां शान्तिकोत्सङ्गे स्थानेऽकं पापदुःखयोः ॥ १७ ॥<br> एकः सङ्ख्यान्तरे श्रेष्ठे केवलेतरयोस्त्रिषु ।<br> कर्कः कर्के तले वह्नौ शृक्लाश्वे दर्पणे घटे ॥ १८ ॥<br> कङ्कश्छद्मद्विजे ख्यातो लोहपृष्ठकृतान्तयोः ।<br> कल्कोऽस्त्री घृततैलादिशेषे दम्भे विभीतके ॥ १९ ॥<br> बिट्किट्टयोश्च पापे च त्रिषु पापाशये पुनः ।<br> काकः स्याद् वायसे वृक्षप्रभेदे पीठसर्पिणि ॥ २० ॥<br> शिरोऽवक्षालने मानप्रभेद-दीपभेदयोः ।<br> काकास्यात्काकनासायां काकोलीकाकजङ्घयोः ॥ २१ ॥<br> रक्तिकायां मलप्वाञ्च काकमच्याञ्च योषिति ।<br> काकं सुरतबन्धे स्यात् काकानामपि संहतौ ॥ २२ ॥<br> किष्कुर्द्वयोर्वितस्तौ च सप्रकोष्ठकरेऽपि च ।<br> कोकश्चक्र-वृक-ज्यैष्ठी-खर्ज्जूरीद्रुम-दुर्दुरे ॥ २३ ॥<br> छेको गृहाश्रित-मृगपाक्शिणोर्नागरे त्रिषु ।<br> टङ्को नोलकपिथे च खनित्रे टङ्कणेऽस्त्रियाम् ॥ २४ ॥<br> जङ्घायां स्त्री पुमान् कोषे कोपासि ग्रावदारणे ।<br> तर्कः कांक्षावितर्कोहहेतुशास्त्रेषु कथ्यते ॥ २५ ॥<br> त्रिका कूपस्य नेमौ स्यात् त्रिकं पृष्ठाधरे त्रये ।<br> तोकं पुत्रे सुतायाञ्च द्विकः स्यात् काककोकयोः ॥ २६ ॥<br> न्यङ्कुर्मुनौ मृगे पुंसि नाकस्तु त्रिदिवेऽम्बरे ।<br> नाकुर्मन्यन्तरे पृथ्वीधरवल्मीकयोः पुमान् ॥ २७ ॥<br> निष्कमस्त्री साष्टहेमशते दीनारकर्षयोः ।<br> वक्षोऽलङ्करणे हेममात्रे हेमपलेऽपि च ॥ २८ ॥<br> पङ्कोऽस्त्री कर्द्दमे पापे पाकः परिणतौ शिशौ ।<br> केशस्य जरसाशौक्ल्ये स्थाल्यादौ पचनेऽपि च ॥ २९ ॥<br> वकस्तु वकपुष्पे स्यात् कह्वे श्रीदे च रक्षसि ।<br> भूकं‍ छिद्रे च काले च भेको मण्डूकमेघयोः ॥ ३० ॥<br> मुष्को मोक्षकवृक्षे स्यात् सङ्घाते वृषणेऽपि च ।<br> मूकस्त्ववाचिना दैत्ये रङ्कः कृपणमन्दयोः ॥ ३१ ॥<br> राका नद्यन्तरे कच्छां नवजातरजःस्त्रियाम् ।<br> सम्पूर्णेन्दुतिथौ रेकः शङ्कानीचविरेचने ॥ ३२ ॥<br> रोकस्तु क्रयभिद्दीप्त्योः रोकं नावि चले विले ।<br> लङ्का रक्षःपुरीशाखाशाकिनीकुलटासु च ॥ ३३ ॥<br> लोको जनेऽपि भुवने वल्कं वल्कलशल्कयोः ।<br> वङ्कः पर्य्यायभागे ना नदीपात्रे च भङ्गुरे ॥ ३४ ॥<br> शल्कन्तु शकले वल्के शको जात्यन्तरे नृपे ।<br> शङ्कुः सङ्ख्यास्त्रयादोभित्कोलोशकलषेषु ना ॥ ३५ ॥<br> शङ्का त्रासे वितर्के च शाकोद्दीपान्तरेऽपि च ।<br> शक्तौ द्रुमविशेषे च पुमान् हरितकेऽस्त्रियाम् ॥ ३६ ॥<br> शुको व्याससुते कीरे रावणस्य च मन्त्रिणि ।<br> शिरीषपादपे पुंसि ग्रन्थिपर्णे नपुंसकम् ॥ ३७ ॥<br> शुक्लं घट्टादिदेये स्याद् वरादर्थग्रहेऽस्त्रियाम् ।<br> शूकोऽस्त्री शुङ्गदययोः श्लोकः पद्ये यशस्यपि ॥ ३८ ॥<br> कत्रिकम्<br> शौकंशुकगणे स्त्रीणां करणे सूक इत्ययम् ।<br> वाणवातोत्पले स्तोकं त्रिष्वल्पे चातके पुमान् ॥ ३९ ॥<br> अशोक स्त्रिषु निःशोके पुंसिकङ्कोल्लिपादपे ।<br> स्त्रियान्तु कटुरोहिण्यां पारदे स्यान्नपुंसकम् ॥ ४० ॥<br> अलका कुवेरपुर्य्यामस्त्रियां चूर्णकुन्तले ।<br> अभीकः कामुकेक्रूरे निर्भये त्रिषु ना कवौ ॥ ४१ ॥<br> अनीकोस्त्री रणे सैन्येऽप्यणुको निषुणाल्पयोः ।<br> अलीकमप्रियेऽपि स्याद् दिव्यसत्ये नपुंसकम् ॥ ४२ ॥<br> अनूकन्तु कुले शीले पुंसि स्याद् गतजन्मनि ।<br> अंशुकं श्लक्ष्णवस्त्रे स्याद् वस्त्रमात्रोत्तरीययोः ॥ ४३ ॥<br> अन्तिकं निकटे वाच्यलिङ्गण् स्त्री शातलौषधौ ।<br> चुल्ल्यां ज्येष्ठभगिन्याञ्च नाट्योक्त्याकथ्यतेऽन्तिका ॥ ४४ ॥<br> अलर्को धवलार्के स्याद् योगोन्मादितकुक्कुरे ।<br> अम्बिका पार्वतीमात्रो धृतराष्ट्रस्य मातरि ॥ ४५ ॥<br> अन्धिका द्यूतभेदे च रजन्यामपि योषिति ।<br> अम्लिका तिन्तिङ्काऽम्लोद्गारचाङ्गेरिकासु च ॥ ४६ ॥<br> अर्भकः कथितो बाले मूर्खेऽपि च कृशेऽपि च ।<br> आनकः पटहे भेर्य्यां मृदङ्गे ध्वनदम्बुदे ॥ ४७ ॥<br> आढकी तु तुवर्य्यां स्त्री परिमाणान्तरे त्रिषु ।<br> आलोकस्तु पुमान् द्योते दर्शने वन्दिभाषणे ॥ ४८ ॥<br> आह्निकं दिननिर्वर्त्त्ये त्रिलिङ्गमथ न द्वयोः ।<br> नित्यक्रियाभोजनयोर्वृन्दे प्रकरणस्य च ॥ ४९ ॥<br> आतङ्को रोगसन्तापशङ्कासु मुरजध्वनौ ।<br> इक्ष्वाकुः कटुतुम्बवां स्त्री सूर्य्यवंश्यनृपे पुमान् ॥ ५० ॥<br> उलूकः पुंसि काकाराविन्द्रे भारतयोधिनि ।<br> उर्दक एष्यत्काले तत्फले मदनकण्टके ॥ ५१ ॥<br> उष्णकस्तु निदाघे स्यादातुरे क्षिप्रकारिणि ।<br> उष्ट्रिका मृत्तिकाभाण्डभेदेऽपि करभे स्त्रियाम् ॥ ५२ ॥<br> ऊर्म्मिका चाङ्गुलेये स्याद् वस्त्रभङ्गतरङ्गयोः ।<br> कनकं हेम्नि पुंसि स्यात् किंशुके नागकेशरे ॥ ५३ ॥<br> धुस्तूरे काञ्चनाले च कालीये चम्पकेऽपि च ।<br> करकस्तु पुमान् पक्षिविशेषे दाडिमेऽपि च ॥ ५४ ॥<br> द्वयोर्वर्षोपले न स्त्री करङ्के च कमण्डलौ ।<br> क्रमकस्तु पुमान् भद्रमुस्तके ब्रह्मदारुणि ॥ ५५ ॥<br> दासेरकस्तु करभे दासीपुत्रे च धीवरे ।<br> नियामकः कर्णधारे पोतवाहे नियन्तरि ॥ १९४ ॥<br> निश्चारकः पुरीषस्य क्षये स्वैरे समीरणे ।<br> निर्ग्रन्थकः स्यात् क्षपणे निष्फलेऽप्यपरिच्छदे ॥ १९५ ॥<br> प्रचलाकः शराघाते शिखण्डे च भुजङ्गमे ।<br> प्रकीर्णकं‍ चामरे स्याद् विस्तारे ना तुरङ्गमे ॥ १९६ ॥<br> पञ्चालिका स्त्रियां वस्त्रपुत्रिकागीतिभेदयोः ।<br> भवेत् पुमान् प्रापणिको गन्धविक्रयिणि द्विजे ॥ १९७ ॥<br> स्यात् पिप्पलकं वक्षोजवृन्ते सीवनसूचके ।<br> पिण्डीतकः स्यात् तगरे मदनाख्यमहीरुहे ॥ १९८ ॥<br> अथ पुष्यलको गन्धमृगे क्षपणकीलयोः ।<br> पुण्डरीकं सीताम्भोजे सितच्छत्रे च भेषजे ॥ ११९ ॥<br> पुंसि व्याघ्रेऽग्निदिङ्नागे कोषकारान्तरेऽपि च ।<br> भवेत् पूर्णानकं वर्द्धापने च पटहेऽपि च ॥ २०० ॥<br> फर्फरीकश्चपेटे स्यात् फर्फरीकन्तु मार्द्दवे ।<br> वलाहको गिरौ मेघे दैत्यनागविशेषयोः ॥ २०१ ॥<br> वराटकः पद्मवीजकोषे रज्जौ कपर्द्दके ।<br> चकेरुका बलाकाभिद्वातवेल्लितशाखयोः ॥ २०२ ॥<br> वरण्डकस्तु मातङ्गवेद्यां यौवनकण्टके ।<br> वर्त्तुलेऽथ वाणिजिको बाडवाग्नौ वणिज्यपि ॥ २०३ ॥<br> वृन्दारकः सुरे पुंसि मनोज्ञश्रेष्ठयोस्त्रिषु ।<br> अथ भ्रमरको भृङ्गे गौरिके चाऽलकान्तरे ॥ २०४ ॥<br> भट्टारको नृपे नाट्यवाचा देवे तपोधने ।<br> भयानकः स्मृतो व्याघ्रे रसे राहौ भयङ्करे ॥ २०५ ॥<br> भार्य्याटिकः पुमान् भार्य्यानिर्ज्जिते हरिणान्तरे ।<br> भवेन्मरूवकः पुष्पभिच्छल्यद्रुफणिज्झके ॥ २०६ ॥<br> मण्डोदकं चित्ररागे क्लीवमातपेणेऽपि च ।<br> भवेन्मण्डलकं विम्बे कुष्ठहेदे च दर्पणे ॥ २०७ ॥<br> अथ मर्कटकः शस्यभेदे वानरलूतयोः ।<br> मयूरकोऽप्यपामार्गे क्लीवं तुत्थाञ्जने पुनः ॥ २०८ ॥<br> माणवको हारभेदे बाले कुपुरुषे वटौ ।<br> मृष्टेरुको वदान्येऽपि मिष्ताशिन्यतिथिद्विषि ॥ २०९ ॥<br> रतर्द्धिकं स्यात् दिवसे सुखस्नानेऽष्टमङ्गले ।<br> राधरङ्कः पुमान् सीरे शीकरे च घनोपले ॥ २१० ॥<br> लालाटिकः प्रभोर्भावदर्शिन्याश्लोषणान्तरे ।<br> कार्य्याक्षमे लेखनिकः कथितो लेखहारके ॥ २११ ॥<br> लेखेषु परहस्तेन स्वहस्तेन च लेखके ।<br> वार्त्तरूको नदीभेदे काकनीडे जलावटे ॥ २१२ ॥<br> विनायकस्तु हेरम्बे तार्क्ष्ये विघ्ने जिने गुरौ ।<br> वितुन्नकस्तु धन्याके झाटामलमयूरके ॥ २१३ ॥<br> विशेषकोऽस्त्री तिलके विशेषयितरि त्रिषु ।<br> विदूषकश्चाटुवटौ परनिन्दाकरेऽपि च ॥ २१४ ॥<br> वैनाशिकः स्यात् क्षणिके परतन्त्रोर्णनाभयोः ।<br> वैदेहको वाणिजके शुद्राद् वैश्यासुतेऽपि च ॥ २१५ ॥<br> वैतालिकः पुमान् खेटिताले बोधकरे त्रिषु ।<br> शतानीकस्तु वृद्धे स्यान्मुनिराजप्रभेदयोः ॥ २१६ ॥<br> शालावृकः शृगाले स्यात् सारमेये बलीमुखे ।<br> शिलाटकः पुमानट्टे विलेऽपि परिकीर्त्तितः ॥ २१७ ॥<br> शृगालिका शिवायां स्यात् त्रासादपि पलायने ।<br> शृङ्गाटकं भवेद् वारिकण्टके च चतुष्पथे ॥ २१८ ॥<br> सन्तानिकाऽपि क्षीरादिसारे मर्कटजालके ।<br> सन्दंशिका तु सुचुटीलौहयन्त्रविशेषयोः ॥ २१९ ॥<br> सञ्चारिका तु युगले कुदृनीघ्राणयोरपि ।<br> सङ्घाटिका स्त्रियां युग्मे कुट्टन्यां जलकण्टके ॥ २२० ॥<br> सुप्रतीकः शोभनाङ्गे भवेदीशानदिग्गजे ।<br> अथ सैकतिकं यातुर्यात्रामङ्गलसूत्रके ॥ २२१ ॥<br> नासन्न्यस्ते क्शपणके त्रिषु सन्देहजीविनि ।<br> सोमवल्कस्तु धवलखदिर कट्फलेऽपि च ॥ २२२ ॥<br> सौगन्धिकन्तु कह्लारे पद्मरागेऽपि कत्तृणे ।<br> पुंलिङ्गोगन्धपाषाणे सुगन्धिव्यवहारिणि ॥ २२३ ॥<br> कपञ्चकम्<br> अनेडमूक उद्दिष्टः शठे वाक्श्रुतिवर्ज्जिते ।<br> स्यादाच्छुरितकं हासनखराघातभेदयोः ॥ २२४ ॥<br> उपकारिकोपकार्त्यां पिष्टभेदे नृपालये ।<br> कक्षावेक्षक इत्येष शुद्धान्तोद्यानपालयोः ॥ २२५ ॥<br> रङ्गाजीवे कवौ षिङ्गे द्वाःस्थेऽथ कटखादकः ।<br> खादके काचकलसे बलिपुष्टे च जम्बुके ॥ २२६ ॥<br> कृमिकण्टकन्तु चित्राङ्गविडङ्गोडुम्बरेषु च ।<br> गोजागरिकं मङ्गले पुंसि स्यात् कण्टकारके ॥ २२७ ॥<br> चिलमीलिका तु कण्ठीभेदे खद्योतविद्युतोः ।<br> अथो जलकरङ्कः स्यान् नारिकेलफलेऽम्बुजे ॥ २२८ ॥<br> शङ्खे जललतायाञ्च वारिवाहे च कीर्त्तितः ।<br> जलतापिक इलीशकाकोचिमत्स्योः पुमान् ॥ २२९ ॥<br> नवफलिका स्त्रीनव्ये (नव) जातरजोऽङ्गनायाञ्च ।<br> नागवारिक उद्दिष्टो राजकुञ्जर हस्तिपे ॥ २३० ॥<br> गणस्थराजे गरुडे चित्रमेखलकेऽपि च ।<br> स्याद् व्रीहिराजिकः कङ्गुधान्यचीनकधान्ययोः ॥ २३१ ॥<br> व्यवहारिका स्याल्लोकयात्रासम्मार्ज्जनीङ्गुदे ।<br> शतपर्व्विका दूर्व्वायां वचायामपि योषिति ॥ २३२ ॥<br> शीतचम्पक इत्येष स्यादातर्पणदीपयोः ।<br> सुवसन्तक आख्यातो चासन्त्यां मदनोत्सवे ॥ २३३ ॥<br> स्याद् हेमपुष्पिका यूथ्यां चम्पके हेमपुष्पकः ।<br> कषट्कम् ।<br> ग्राममद्गुरिका ग्रामयुद्धे शृङ्गीझषे स्त्रियाम् ॥ २३४ ॥<br> मातुल-पुत्रक इत्यपि मातुल-तनये च फले धूर्त्तस्य ।<br> मदनशलाका कामोद्दीपणभैषज्यशारिकयोः ॥ २३५ ॥<br> वर्णविलोडक एष श्लोकस्तेनेच सन्धिचौरे च ।<br> सिन्दूरतिलक उक्तो मतङ्गजे स्त्रीतुकामिन्याम् ॥ २३६ ॥<br> इति कान्तवर्गः समाप्तः ।<br> Reference: https://archive.org/details/medinikosha_202003/mode/2up 17:12, 16/08/2022 gl84vfwzqkmta9x3gigq5d5dcbf9h8j 104 125883 344583 344420 2022-08-19T10:57:30Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१६|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}नेष्टाः क्षतजमाञ्जिष्ठबन्धुयावकवर्णकाः । {{gap}}सुपीतिपरुषश्याममेघवारणसन्निभाः ॥ {{gap}}सर्वा एव क्षुधारोगमृत्युशस्त्राग्निकोपनाः । {{gap}}ऋतौ त वर्षं तीव्रं स्यात् सैन्यविद्रव एव वा ॥</poem>}} <small>अथ छायाव्यञ्जकदिग्दाहफलं वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}याऽतीव दीप्त्या कुरुते प्रकाशं छायामपि व्यञ्जयतेऽर्कवद्यः । {{gap}}राज्ञो महद्वेदयते भयं स शस्त्रप्रकोपं क्षतजानुरूपः ॥</poem>}} <small>विष्णुधर्मोत्तरे ।</small> {{bold|{{gap}}अतिदीप्तच्छायाव्यञ्जके राजमरणं विन्द्यात् ।}} <small>अथ दिवफलं वार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}दिक्षु चौरैः <ref>त्वासु इति क. ।</ref> प्रपीडयन्ते यथा दिग्देशभक्तयः । {{gap}}शकुनज्ञाननिर्दिष्टा ये च तत्राधिकारिणः ॥</poem>}} <small>दिगधिकारिकान् सर्वान् शाकुनाद्भुतावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>प्राक् क्षत्रियाणां सनेश्वराणां प्राक्दक्षिणे शिल्पिकमारपीडा । याम्ये सहोग्रैः पुरुषैश्च वैश्या दूताः पुनर्भूप्रमदाश्च कोणे ॥ पश्चात् तु शूद्राः कृषिजीविनश्च चौरास्तुरङ्गैः सह वायुदिक्स्थे । पीडां व्रजन्त्युत्तरतश्च विप्राः पाखण्डिनः स्युर्वणिजश्च शार्व्याम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|{{gap}}अथ दिग्दाहेषु प्राच्यादिष्वष्टासु दिक्षु दह्यमानासु विद्यात् तत्रैव देशे। अष्टमासान्तरादनावृष्टिभयं त्रिमासाद्रोगं महोत्पातं च भवमासादग्निप्रकोपं दशमासाद्वलक्षयं मासाद्राक्षः शस्त्रेण भयम् । अष्टाभ्यः सर्वतो भयं सप्तभ्यो युवराजभयं षड्भ्यः कन्यानां भयम् । सप्ताहात् सर्वासु चावर्षम् ।}}{{bold|}} {{rule}}<noinclude></noinclude> jwgxpzef5fi5ji2bzyk6voraj3cpkgr 344584 344583 2022-08-19T10:57:57Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१६|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}नेष्टाः क्षतजमाञ्जिष्ठबन्धुयावकवर्णकाः । {{gap}}सुपीतिपरुषश्याममेघवारणसन्निभाः ॥ {{gap}}सर्वा एव क्षुधारोगमृत्युशस्त्राग्निकोपनाः । {{gap}}ऋतौ त वर्षं तीव्रं स्यात् सैन्यविद्रव एव वा ॥</poem>}} <small>अथ छायाव्यञ्जकदिग्दाहफलं वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}याऽतीव दीप्त्या कुरुते प्रकाशं छायामपि व्यञ्जयतेऽर्कवद्यः । {{gap}}राज्ञो महद्वेदयते भयं स शस्त्रप्रकोपं क्षतजानुरूपः ॥</poem>}} <small>विष्णुधर्मोत्तरे ।</small> {{bold|{{gap}}अतिदीप्तच्छायाव्यञ्जके राजमरणं विन्द्यात् ।}} <small>अथ दिवफलं वार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}दिक्षु चौरैः <ref>त्वासु इति क. ।</ref> प्रपीडयन्ते यथा दिग्देशभक्तयः । {{gap}}शकुनज्ञाननिर्दिष्टा ये च तत्राधिकारिणः ॥</poem>}} <small>दिगधिकारिकान् सर्वान् शाकुनाद्भुतावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>प्राक् क्षत्रियाणां सनेश्वराणां प्राक्दक्षिणे शिल्पिकमारपीडा । याम्ये सहोग्रैः पुरुषैश्च वैश्या दूताः पुनर्भूप्रमदाश्च कोणे ॥ पश्चात् तु शूद्राः कृषिजीविनश्च चौरास्तुरङ्गैः सह वायुदिक्स्थे । पीडां व्रजन्त्युत्तरतश्च विप्राः पाखण्डिनः स्युर्वणिजश्च शार्व्याम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|{{gap}}अथ दिग्दाहेषु प्राच्यादिष्वष्टासु दिक्षु दह्यमानासु विद्यात् तत्रैव देशे। अष्टमासान्तरादनावृष्टिभयं त्रिमासाद्रोगं महोत्पातं च भवमासादग्निप्रकोपं दशमासाद्वलक्षयं मासाद्राक्षः शस्त्रेण भयम् । अष्टाभ्यः सर्वतो भयं सप्तभ्यो युवराजभयं षड्भ्यः कन्यानां भयम् । सप्ताहात् सर्वासु चावर्षम् ।}}{{bold|}} {{rule}}<noinclude></noinclude> t4blk9clpkj7y5veszi8e3j2tae4cc2 344585 344584 2022-08-19T10:58:14Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१६|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}नेष्टाः क्षतजमाञ्जिष्ठबन्धुयावकवर्णकाः । {{gap}}सुपीतिपरुषश्याममेघवारणसन्निभाः ॥ {{gap}}सर्वा एव क्षुधारोगमृत्युशस्त्राग्निकोपनाः । {{gap}}ऋतौ त वर्षं तीव्रं स्यात् सैन्यविद्रव एव वा ॥</poem>}} <small>अथ छायाव्यञ्जकदिग्दाहफलं वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}याऽतीव दीप्त्या कुरुते प्रकाशं छायामपि व्यञ्जयतेऽर्कवद्यः । {{gap}}राज्ञो महद्वेदयते भयं स शस्त्रप्रकोपं क्षतजानुरूपः ॥</poem>}} <small>विष्णुधर्मोत्तरे ।</small> {{bold|{{gap}}अतिदीप्तच्छायाव्यञ्जके राजमरणं विन्द्यात् ।}} <small>अथ दिवफलं वार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}दिक्षु चौरैः <ref>त्वासु इति क. ।</ref> प्रपीडयन्ते यथा दिग्देशभक्तयः । {{gap}}शकुनज्ञाननिर्दिष्टा ये च तत्राधिकारिणः ॥</poem>}} <small>दिगधिकारिकान् सर्वान् शाकुनाद्भुतावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>प्राक् क्षत्रियाणां सनेश्वराणां प्राक्दक्षिणे शिल्पिकमारपीडा । याम्ये सहोग्रैः पुरुषैश्च वैश्या दूताः पुनर्भूप्रमदाश्च कोणे ॥ पश्चात् तु शूद्राः कृषिजीविनश्च चौरास्तुरङ्गैः सह वायुदिक्स्थे । पीडां व्रजन्त्युत्तरतश्च विप्राः पाखण्डिनः स्युर्वणिजश्च शार्व्याम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|{{gap}}अथ दिग्दाहेषु प्राच्यादिष्वष्टासु दिक्षु दह्यमानासु विद्यात् तत्रैव देशे। अष्टमासान्तरादनावृष्टिभयं त्रिमासाद्रोगं महोत्पातं च भवमासादग्निप्रकोपं दशमासाद्वलक्षयं मासाद्राक्षः शस्त्रेण भयम् । अष्टाभ्यः सर्वतो भयं सप्तभ्यो युवराजभयं षड्भ्यः कन्यानां भयम् । सप्ताहात् सर्वासु चावर्षम् ।}}{{bold|}} {{rule}}<noinclude></noinclude> qt2o392yjsvwjcw4qm4xkntpit64003 104 125884 344578 344440 2022-08-19T10:37:30Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=दिग्दाहाद्बुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude><small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|{{gap}}दिशः सर्वाः प्रदद्यन्ते अक्षेमाय भयाय च ।}} <small>हिरण्यकशिपोर्वधाय सकलाकाशव्यापी दिग्दाहोऽभूत् ।</small> <small>तथा च हरिवंशे ।</small> {{bold|{{gap}}"सग्रहं सहनक्षत्रं प्रजज्वाल नभो निशि”<ref>भविष्यपर्वणि ४६ अ. ८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विदिक्षु च दिशां दाहस्त्रिरात्रं यदि दृश्यते । {{gap}}शस्त्रसंपातमाचष्टे दुर्भिक्षमरकं तथा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यथोक्तं तु महाशान्तिर्यथोक्तविधिना कृता । {{gap}}सर्वं दिग्दाहजं घोरं शमयेत् सा सदक्षिणा ॥</poem>}} <small>यत्रोकेति । अन्तरिक्षोत्पातविहिताऽभवाख्या वा महः शान्तिरित्यर्थः ।</small> <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}गगने मेघसंछन्ने दिग्दाहश्चेन्महोदयः । {{gap}}दिवा वा यदि वा रात्रौ जायते नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}द्वितीया शान्तिरुक्ता या सा च दिव्यप्रचोदिता। {{gap}}वर्षारात्रौ च दिग्दाहे दुर्दिने नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}वर्षारात्रेषु निर्ह्लादे दिशां दाहो महान् भवेत् । {{gap}}क्षिप्रं च भयमाख्याति देशस्य च नृपस्य च ॥ {{gap}}अत्र साधारणी शान्तिः कर्त्तव्या गर्गभाषिता ।</poem>}} {{bold|'षण्मासा दिग्दाहफलम्’}} <small>-इति पाकावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>इति महाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुसागरे दिग्दाहाद्भुतःवर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> 5rsgchjws5uzcamifadbsytj7zth71i 344580 344578 2022-08-19T10:38:23Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=दिग्दाहाद्बुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude><small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|{{gap}}दिशः सर्वाः प्रदद्यन्ते अक्षेमाय भयाय च ।}} <small>हिरण्यकशिपोर्वधाय सकलाकाशव्यापी दिग्दाहोऽभूत् ।</small> <small>तथा च हरिवंशे ।</small> {{bold|{{gap}}"सग्रहं सहनक्षत्रं प्रजज्वाल नभो निशि”<ref>भविष्यपर्वणि ४६ अ. ८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विदिक्षु च दिशां दाहस्त्रिरात्रं यदि दृश्यते । {{gap}}शस्त्रसंपातमाचष्टे दुर्भिक्षमरकं तथा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यथोक्तं तु महाशान्तिर्यथोक्तविधिना कृता । {{gap}}सर्वं दिग्दाहजं घोरं शमयेत् सा सदक्षिणा ॥</poem>}} <small>यत्रोकेति । अन्तरिक्षोत्पातविहिताऽभवाख्या वा महः शान्तिरित्यर्थः ।</small> <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}गगने मेघसंछन्ने दिग्दाहश्चेन्महोदयः । {{gap}}दिवा वा यदि वा रात्रौ जायते नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}द्वितीया शान्तिरुक्ता या सा च दिव्यप्रचोदिता। {{gap}}वर्षारात्रौ च दिग्दाहे दुर्दिने नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}वर्षारात्रेषु निर्ह्लादे दिशां दाहो महान् भवेत् । {{gap}}क्षिप्रं च भयमाख्याति देशस्य च नृपस्य च ॥ {{gap}}अत्र साधारणी शान्तिः कर्त्तव्या गर्गभाषिता ।</poem>}} {{bold|'षण्मासा दिग्दाहफलम्’}} <small>-इति पाकावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>इति महाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुसागरे दिग्दाहाद्भुतःवर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> jbr47akavlfeigk7w2tb3eg48iraimv 344581 344580 2022-08-19T10:38:58Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=दिग्दाहाद्बुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude><small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|{{gap}}दिशः सर्वाः प्रदद्यन्ते अक्षेमाय भयाय च ।}} <small>हिरण्यकशिपोर्वधाय सकलाकाशव्यापी दिग्दाहोऽभूत् ।</small> <small>तथा च हरिवंशे ।</small> {{bold|{{gap}}"सग्रहं सहनक्षत्रं प्रजज्वाल नभो निशि”<ref>भविष्यपर्वणि ४६ अ. ८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विदिक्षु च दिशां दाहस्त्रिरात्रं यदि दृश्यते । {{gap}}शस्त्रसंपातमाचष्टे दुर्भिक्षमरकं तथा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यथोक्तं तु महाशान्तिर्यथोक्तविधिना कृता । {{gap}}सर्वं दिग्दाहजं घोरं शमयेत् सा सदक्षिणा ॥</poem>}} <small>यत्रोकेति । अन्तरिक्षोत्पातविहिताऽभवाख्या वा महः शान्तिरित्यर्थः ।</small> <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}गगने मेघसंछन्ने दिग्दाहश्चेन्महोदयः । {{gap}}दिवा वा यदि वा रात्रौ जायते नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}द्वितीया शान्तिरुक्ता या सा च दिव्यप्रचोदिता। {{gap}}वर्षारात्रौ च दिग्दाहे दुर्दिने नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}वर्षारात्रेषु निर्ह्लादे दिशां दाहो महान् भवेत् । {{gap}}क्षिप्रं च भयमाख्याति देशस्य च नृपस्य च ॥ {{gap}}अत्र साधारणी शान्तिः कर्त्तव्या गर्गभाषिता ।</poem>}} {{bold|'षण्मासा दिग्दाहफलम्’}} <small>-इति पाकावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>इति महाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुसागरे दिग्दाहाद्भुतःवर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> r6fyiz87dsep9s1ll62wpuy3zwts8dh 344582 344581 2022-08-19T10:39:21Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=दिग्दाहाद्बुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude><small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|{{gap}}दिशः सर्वाः प्रदद्यन्ते अक्षेमाय भयाय च ।}} <small>हिरण्यकशिपोर्वधाय सकलाकाशव्यापी दिग्दाहोऽभूत् ।</small> <small>तथा च हरिवंशे ।</small> {{bold|{{gap}}"सग्रहं सहनक्षत्रं प्रजज्वाल नभो निशि”<ref>भविष्यपर्वणि ४६ अ. ८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विदिक्षु च दिशां दाहस्त्रिरात्रं यदि दृश्यते । {{gap}}शस्त्रसंपातमाचष्टे दुर्भिक्षमरकं तथा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यथोक्तं तु महाशान्तिर्यथोक्तविधिना कृता । {{gap}}सर्वं दिग्दाहजं घोरं शमयेत् सा सदक्षिणा ॥</poem>}} <small>यत्रोकेति । अन्तरिक्षोत्पातविहिताऽभवाख्या वा महः शान्तिरित्यर्थः ।</small> <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}गगने मेघसंछन्ने दिग्दाहश्चेन्महोदयः । {{gap}}दिवा वा यदि वा रात्रौ जायते नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}द्वितीया शान्तिरुक्ता या सा च दिव्यप्रचोदिता। {{gap}}वर्षारात्रौ च दिग्दाहे दुर्दिने नृपतेर्वधः ॥ {{gap}}वर्षारात्रेषु निर्ह्लादे दिशां दाहो महान् भवेत् । {{gap}}क्षिप्रं च भयमाख्याति देशस्य च नृपस्य च ॥ {{gap}}अत्र साधारणी शान्तिः कर्त्तव्या गर्गभाषिता ।</poem>}} {{bold|'षण्मासा दिग्दाहफलम्’}} <small>-इति पाकावर्त्ते वक्ष्यामः ।</small> <small>इति महाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुसागरे दिग्दाहाद्भुतःवर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> astj7b5b1f3ye6ye0f02v1ta6gc2n44 104 125885 344574 344446 2022-08-19T10:19:29Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१८|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|{{center|अथ छायाद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>विरजस्के रवौ व्यभ्रे यदा छाया न दृश्यते । दृश्यते तु प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>अथर्वणाद्भुते च ।</small> {{bold|<poem>यदा वाऽनभ्रविमले सूर्ये छाया न दृश्यते । दृश्यते सा प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>यद्यमलेऽर्कच्छाया न दृश्यते वा प्रतीपा वा । देशस्य तस्य सुमहद्भयमायातं विनिर्देश्यम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|दिवा व्यभ्रे विरजसि वा रवौ छायादर्शनं तत्प्रातिलोम्यदर्शनं वा जनमारभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे हिरण्यकशिपुवर्धनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"यदा च सर्वभूतानां छाया न परिवर्त्तते । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये लोकानां युगसंक्षये”<ref>१६३ अ. ५० श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>{{gap}}मत्स्यपुराणाद्युक्ता सूर्येन्दुपर्यन्यसमीरणयोगात्मिका वृष्ट्यद्भुतावर्त्ते लिखिता शान्तिरत्र कर्त्तव्या ।</small> <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}छाया वै यत्र भूतानां परिवृत्तिं न गच्छति । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये न च छायाऽवलम्बते ॥ {{gap}}अमात्यसार्थवाहानां श्रेष्ठानां च वदेद्वधम् । {{gap}}प्राजापत्या ततः शान्तिरभीक्ष्णकलहोदिता ॥</poem>}} <small>छायाद्भुतानामनुक्तफलपाकसमयविशेषत्वात् षाण्मासिकः फलपाको बोद्धव्यः ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेन देवविरचितेऽद्भुतसागरे छायाद्भुतावर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> dvwtum8lb1d4lsdog0j9mu7wo5023jk 344575 344574 2022-08-19T10:20:50Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१८|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|{{center|अथ छायाद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>विरजस्के रवौ व्यभ्रे यदा छाया न दृश्यते । दृश्यते तु प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>अथर्वणाद्भुते च ।</small> {{bold|<poem>यदा वाऽनभ्रविमले सूर्ये छाया न दृश्यते । दृश्यते सा प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>यद्यमलेऽर्कच्छाया न दृश्यते वा प्रतीपा वा । देशस्य तस्य सुमहद्भयमायातं विनिर्देश्यम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|दिवा व्यभ्रे विरजसि वा रवौ छायादर्शनं तत्प्रातिलोम्यदर्शनं वा जनमारभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे हिरण्यकशिपुवर्धनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"यदा च सर्वभूतानां छाया न परिवर्त्तते । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये लोकानां युगसंक्षये”<ref>१६३ अ. ५० श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>{{gap}}मत्स्यपुराणाद्युक्ता सूर्येन्दुपर्यन्यसमीरणयोगात्मिका वृष्ट्यद्भुतावर्त्ते लिखिता शान्तिरत्र कर्त्तव्या ।</small> <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}छाया वै यत्र भूतानां परिवृत्तिं न गच्छति । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये न च छायाऽवलम्बते ॥ {{gap}}अमात्यसार्थवाहानां श्रेष्ठानां च वदेद्वधम् । {{gap}}प्राजापत्या ततः शान्तिरभीक्ष्णकलहोदिता ॥</poem>}} <small>छायाद्भुतानामनुक्तफलपाकसमयविशेषत्वात् षाण्मासिकः फलपाको बोद्धव्यः ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेन देवविरचितेऽद्भुतसागरे छायाद्भुतावर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> ss9zr5sy03pqmr5zzvfkv9i62jojjle 344576 344575 2022-08-19T10:21:48Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१८|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|{{center|अथ छायाद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>विरजस्के रवौ व्यभ्रे यदा छाया न दृश्यते । दृश्यते तु प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>अथर्वणाद्भुते च ।</small> {{bold|<poem>यदा वाऽनभ्रविमले सूर्ये छाया न दृश्यते । दृश्यते सा प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>यद्यमलेऽर्कच्छाया न दृश्यते वा प्रतीपा वा । देशस्य तस्य सुमहद्भयमायातं विनिर्देश्यम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|दिवा व्यभ्रे विरजसि वा रवौ छायादर्शनं तत्प्रातिलोम्यदर्शनं वा जनमारभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे हिरण्यकशिपुवर्धनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"यदा च सर्वभूतानां छाया न परिवर्त्तते । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये लोकानां युगसंक्षये”<ref>१६३ अ. ५० श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>{{gap}}मत्स्यपुराणाद्युक्ता सूर्येन्दुपर्यन्यसमीरणयोगात्मिका वृष्ट्यद्भुतावर्त्ते लिखिता शान्तिरत्र कर्त्तव्या ।</small> <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}छाया वै यत्र भूतानां परिवृत्तिं न गच्छति । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये न च छायाऽवलम्बते ॥ {{gap}}अमात्यसार्थवाहानां श्रेष्ठानां च वदेद्वधम् । {{gap}}प्राजापत्या ततः शान्तिरभीक्ष्णकलहोदिता ॥</poem>}} <small>छायाद्भुतानामनुक्तफलपाकसमयविशेषत्वात् षाण्मासिकः फलपाको बोद्धव्यः ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेन देवविरचितेऽद्भुतसागरे छायाद्भुतावर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> cxzk6qkznjaxssvgh0i3v2mhsppoecv 344577 344576 2022-08-19T10:23:53Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३१८|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|{{center|अथ छायाद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विरजस्के रवौ व्यभ्रे यदा छाया न दृश्यते । {{gap}}दृश्यते तु प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>अथर्वणाद्भुते च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा वाऽनभ्रविमले सूर्ये छाया न दृश्यते । {{gap}}दृश्यते सा प्रतीपा वा तदा देशभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यद्यमलेऽर्कच्छाया न दृश्यते वा प्रतीपा वा । {{gap}}देशस्य तस्य सुमहद्भयमायातं विनिर्देश्यम् ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|दिवा व्यभ्रे विरजसि वा रवौ छायादर्शनं तत्प्रातिलोम्यदर्शनं वा जनमारभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे हिरण्यकशिपुवर्धनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"यदा च सर्वभूतानां छाया न परिवर्त्तते । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये लोकानां युगसंक्षये”<ref>१६३ अ. ५० श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>{{gap}}मत्स्यपुराणाद्युक्ता सूर्येन्दुपर्यन्यसमीरणयोगात्मिका वृष्ट्यद्भुतावर्त्ते लिखिता शान्तिरत्र कर्त्तव्या ।</small> <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}छाया वै यत्र भूतानां परिवृत्तिं न गच्छति । {{gap}}अपराह्णगते सूर्ये न च छायाऽवलम्बते ॥ {{gap}}अमात्यसार्थवाहानां श्रेष्ठानां च वदेद्वधम् । {{gap}}प्राजापत्या ततः शान्तिरभीक्ष्णकलहोदिता ॥</poem>}} <small>छायाद्भुतानामनुक्तफलपाकसमयविशेषत्वात् षाण्मासिकः फलपाको बोद्धव्यः ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेन देवविरचितेऽद्भुतसागरे छायाद्भुतावर्त्तः ।</small> {{rule}}<noinclude></noinclude> oj5ta4g9ofyjqxie0affakts41520a7 104 125886 344569 344453 2022-08-19T09:58:18Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude>{{bold|अथ तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।}} <small>तत्र पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}अथ तमांसि स्थानदिग्वर्णविशेषैः शुभाशुभं दर्शयति प्रजानाम् । स्थानफलमाह भूम्याश्रिते तमसि वर्षं विन्द्यात् । नभसि महावर्षम् ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"विवेश रूपिणी काली कालमेवावगुण्ठिता। {{gap}}द्यौर्न भात्यभिभूतार्का घोरेण तमसाऽऽवृता" <ref>मत्स्यपुराणे १७२ अ. १९ श्लो. </ref> ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold{{gap}}|शरदन्नप्राचुर्यमुदक्चराणां च प्राणिनामुपद्रवम् । पर्वतौषधीनामभावं ग्रामनगरजनपदपीडाम् ।}} <small>आरण्यककाण्डे जनस्थाननिवासिनां वधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"तमसा चैव घोरण समुद्भुतेन सर्वतः । {{gap}}प्रच्छादितं जनस्थानं नीचाकाशे समन्ततः”<ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये यथेाक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref> ॥</poem>}} <small>मत्स्यपुराणे च ।</small> {{bold|{{gap}}अनैशानि तमांसि स्युर्यत्र तच्चाशु नश्यति ।}} <small>अथ दिक्फलं पराशरः ।</small> {{bold|दिक्षु जनपदपीडनम् ।}} <small>आदिकाण्डेषु परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"दिशः सतिमिराश्चासन् न तताप दिवाकरः” <ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये उने उपलभ्यते ।</ref> ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"तिमिरौघपरिक्षिप्ता न राजन्ते दिशो दश"<ref>मत्स्यपुराणे १७२ म. १८ श्लो. ।</ref> ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> jhhjurawkq0w0let053l86i0g5g9sic 344570 344569 2022-08-19T10:00:19Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude>{{bold|अथ तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।}} <small>तत्र पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}अथ तमांसि स्थानदिग्वर्णविशेषैः शुभाशुभं दर्शयति प्रजानाम् । स्थानफलमाह भूम्याश्रिते तमसि वर्षं विन्द्यात् । नभसि महावर्षम् ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"विवेश रूपिणी काली कालमेवावगुण्ठिता। {{gap}}द्यौर्न भात्यभिभूतार्का घोरेण तमसाऽऽवृता" <ref>मत्स्यपुराणे १७२ अ. १९ श्लो. </ref> ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}शरदन्नप्राचुर्यमुदक्चराणां च प्राणिनामुपद्रवम् । पर्वतौषधीनामभावं ग्रामनगरजनपदपीडाम् ।}} <small>आरण्यककाण्डे जनस्थाननिवासिनां वधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"तमसा चैव घोरण समुद्भुतेन सर्वतः {{gap}}प्रच्छादितं जनस्थानं नीचाकाशे समन्ततः”<ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये यथेाक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref> ॥</poem>}} <small>मत्स्यपुराणे च ।</small> {{bold|{{gap}}अनैशानि तमांसि स्युर्यत्र तच्चाशु नश्यति ।}} <small>अथ दिक्फलं पराशरः ।</small> {{bold|दिक्षु जनपदपीडनम् ।}} <small>आदिकाण्डेषु परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"दिशः सतिमिराश्चासन् न तताप दिवाकरः” <ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये उने उपलभ्यते ।</ref> ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"तिमिरौघपरिक्षिप्ता न राजन्ते दिशो दश"<ref>मत्स्यपुराणे १७२ म. १८ श्लो. ।</ref> ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> cz6a5tb3zmz696w0690i80v8djn04wk 344571 344570 2022-08-19T10:01:26Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude>{{bold|अथ तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।}} <small>तत्र पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}अथ तमांसि स्थानदिग्वर्णविशेषैः शुभाशुभं दर्शयति प्रजानाम् । स्थानफलमाह भूम्याश्रिते तमसि वर्षं विन्द्यात् । नभसि महावर्षम् ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"विवेश रूपिणी काली कालमेवावगुण्ठिता। {{gap}}द्यौर्न भात्यभिभूतार्का घोरेण तमसाऽऽवृता" <ref>मत्स्यपुराणे १७२ अ. १९ श्लो. </ref> ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}शरदन्नप्राचुर्यमुदक्चराणां च प्राणिनामुपद्रवम् । पर्वतौषधीनामभावं ग्रामनगरजनपदपीडाम् ।}} <small>आरण्यककाण्डे जनस्थाननिवासिनां वधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"तमसा चैव घोरण समुद्भुतेन सर्वतः {{gap}}प्रच्छादितं जनस्थानं नीचाकाशे समन्ततः”<ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये यथेाक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref> ॥</poem>}} <small>मत्स्यपुराणे च ।</small> {{bold|{{gap}}अनैशानि तमांसि स्युर्यत्र तच्चाशु नश्यति ।}} <small>अथ दिक्फलं पराशरः ।</small> {{bold|दिक्षु जनपदपीडनम् ।}} <small>आदिकाण्डेषु परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"दिशः सतिमिराश्चासन् न तताप दिवाकरः” <ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये उने उपलभ्यते ।</ref> ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"तिमिरौघपरिक्षिप्ता न राजन्ते दिशो दश"<ref>मत्स्यपुराणे १७२ म. १८ श्लो. ।</ref> ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> fdkqx090kfwq60grjbjlm0f2ysogrki 344572 344571 2022-08-19T10:02:25Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude>{{bold|अथ तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।}} <small>तत्र पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}अथ तमांसि स्थानदिग्वर्णविशेषैः शुभाशुभं दर्शयति प्रजानाम् । स्थानफलमाह भूम्याश्रिते तमसि वर्षं विन्द्यात् । नभसि महावर्षम् ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"विवेश रूपिणी काली कालमेवावगुण्ठिता। {{gap}}द्यौर्न भात्यभिभूतार्का घोरेण तमसाऽऽवृता" <ref>मत्स्यपुराणे १७२ अ. १९ श्लो. </ref> ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}शरदन्नप्राचुर्यमुदक्चराणां च प्राणिनामुपद्रवम् । पर्वतौषधीनामभावं ग्रामनगरजनपदपीडाम् ।}} <small>आरण्यककाण्डे जनस्थाननिवासिनां वधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"तमसा चैव घोरण समुद्भुतेन सर्वतः {{gap}}प्रच्छादितं जनस्थानं नीचाकाशे समन्ततः”<ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये यथेाक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref> ॥</poem>}} <small>मत्स्यपुराणे च ।</small> {{bold|{{gap}}अनैशानि तमांसि स्युर्यत्र तच्चाशु नश्यति ।}} <small>अथ दिक्फलं पराशरः ।</small> {{bold|दिक्षु जनपदपीडनम् ।}} <small>आदिकाण्डेषु परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"दिशः सतिमिराश्चासन् न तताप दिवाकरः” <ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये उने उपलभ्यते ।</ref> ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"तिमिरौघपरिक्षिप्ता न राजन्ते दिशो दश"<ref>मत्स्यपुराणे १७२ म. १८ श्लो. ।</ref> ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> nbikpqy01ab5h5ftr49oq07r9kj0tzo 344573 344572 2022-08-19T10:04:34Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।|right=३१९}}}}</noinclude>{{bold|अथ तमोधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।}} <small>तत्र पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}अथ तमांसि स्थानदिग्वर्णविशेषैः शुभाशुभं दर्शयति प्रजानाम् । स्थानफलमाह भूम्याश्रिते तमसि वर्षं विन्द्यात् । नभसि महावर्षम् ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"विवेश रूपिणी काली कालमेवावगुण्ठिता। {{gap}}द्यौर्न भात्यभिभूतार्का घोरेण तमसाऽऽवृता" <ref>मत्स्यपुराणे १७२ अ. १९ श्लो. </ref> ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}शरदन्नप्राचुर्यमुदक्चराणां च प्राणिनामुपद्रवम् । पर्वतौषधीनामभावं ग्रामनगरजनपदपीडाम् ।}} <small>आरण्यककाण्डे जनस्थाननिवासिनां वधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"तमसा चैव घोरण समुद्भुतेन सर्वतः {{gap}}प्रच्छादितं जनस्थानं नीचाकाशे समन्ततः”<ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये यथेाक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref> ॥</poem>}} <small>मत्स्यपुराणे च ।</small> {{bold|{{gap}}अनैशानि तमांसि स्युर्यत्र तच्चाशु नश्यति ।}} <small>अथ दिक्फलं पराशरः ।</small> {{bold|दिक्षु जनपदपीडनम् ।}} <small>आदिकाण्डेषु परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"दिशः सतिमिराश्चासन् न तताप दिवाकरः” <ref>नेदं पद्यं वाल्मीकीये उने उपलभ्यते ।</ref> ।}} <small>मत्स्यपुराणपद्मपुराणहरिवंशेषु तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"तिमिरौघपरिक्षिप्ता न राजन्ते दिशो दश"<ref>मत्स्यपुराणे १७२ म. १८ श्लो. ।</ref> ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> pluwx0e11i68hu837c78zyawx1uk75g 104 125887 344544 344458 2022-08-19T07:32:07Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२०|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>गदापर्वणि दुर्योधनबधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"वभूवुश्च दिशः सर्वास्तिमिरेण समावृताः"<ref>५६अ, ८ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं पराशरः ।</small> {{bold|पांशुरजोऽरुणप्रभेषु वृष्टिं श्वेते ब्राह्मणपीडामितरवर्णवृद्धिं लोहिते शस्त्रकोपं नीले शस्त्रक्षयं वर्षणं च प्रदोषे महाभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>रजसा वाऽपि धूमैर्वा दिशो यत्र समाकुलाः । आदित्यचन्द्रताराश्च विवर्णा भयवृद्धये ॥</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“ततस्तुमुलमाकाशमावृणोत् सदिवाकरम् । वातोद्धतं रजस्तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्”<ref>नेदं पद्यमुक्तस्थले उपलभ्यते।</ref> ॥</poem>}} <small>मध्यपुराणपुरणयों हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|“न प्रकाशन्ति दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः"<ref>मत्स्यपुराणे १६३ अ, ४८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>आग्नेयपुराणेऽप्येवम् ।</small> <small>हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“अपराह्नगते सूर्ये लोकानां क्षयकारिणि । न प्रकाशन्ते च दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः” <ref>भविष्यपर्वणि हिरण्यकशिपुबधनिमित्तम् ४६ अ. २६ श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>आदिकाण्डे परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"रजसा च जगत् कृष्णं भस्मनैवावकीर्यते”<ref>नेदं पद्यार्थ वाल्मीकीये यथोक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref>।}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"विष्वग्वाताश्च वान्त्युग्रा रजो नाप्युपशाम्यति<ref>३ अ. ११ श्लो. ।</ref><ref></ref>" - इति}} {{bold|{{gap}}अत्र तमोधूमायुत्पातेषु सावित्रीमत्रदशकलक्षहोमादिका शान्तिरभयाख्या वा महाशान्तिरौत्पातिकफलगुरुलाघवमव-गम्य कर्त्तव्या ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> nff4ftkmyxlybxzl0lfbdb2z8ols15l 344545 344544 2022-08-19T07:32:51Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२०|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>गदापर्वणि दुर्योधनबधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"वभूवुश्च दिशः सर्वास्तिमिरेण समावृताः"<ref>५६अ, ८ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं पराशरः ।</small> {{bold|पांशुरजोऽरुणप्रभेषु वृष्टिं श्वेते ब्राह्मणपीडामितरवर्णवृद्धिं लोहिते शस्त्रकोपं नीले शस्त्रक्षयं वर्षणं च प्रदोषे महाभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>रजसा वाऽपि धूमैर्वा दिशो यत्र समाकुलाः । आदित्यचन्द्रताराश्च विवर्णा भयवृद्धये ॥</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“ततस्तुमुलमाकाशमावृणोत् सदिवाकरम् । वातोद्धतं रजस्तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्”<ref>नेदं पद्यमुक्तस्थले उपलभ्यते।</ref> ॥</poem>}} <small>मध्यपुराणपुरणयों हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|“न प्रकाशन्ति दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः"<ref>मत्स्यपुराणे १६३ अ, ४८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>आग्नेयपुराणेऽप्येवम् ।</small> <small>हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“अपराह्नगते सूर्ये लोकानां क्षयकारिणि । न प्रकाशन्ते च दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः” <ref>भविष्यपर्वणि हिरण्यकशिपुबधनिमित्तम् ४६ अ. २६ श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>आदिकाण्डे परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"रजसा च जगत् कृष्णं भस्मनैवावकीर्यते”<ref>नेदं पद्यार्थ वाल्मीकीये यथोक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref>।}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"विष्वग्वाताश्च वान्त्युग्रा रजो नाप्युपशाम्यति<ref>३ अ. ११ श्लो. ।</ref>" - इति}} {{bold|{{gap}}अत्र तमोधूमायुत्पातेषु सावित्रीमत्रदशकलक्षहोमादिका शान्तिरभयाख्या वा महाशान्तिरौत्पातिकफलगुरुलाघवमव-गम्य कर्त्तव्या ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 2savliug232uisgtwps2t5at77k09t0 344546 344545 2022-08-19T07:33:30Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२०|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>गदापर्वणि दुर्योधनबधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"वभूवुश्च दिशः सर्वास्तिमिरेण समावृताः"<ref>५६अ, ८ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं पराशरः ।</small> {{bold|पांशुरजोऽरुणप्रभेषु वृष्टिं श्वेते ब्राह्मणपीडामितरवर्णवृद्धिं लोहिते शस्त्रकोपं नीले शस्त्रक्षयं वर्षणं च प्रदोषे महाभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>रजसा वाऽपि धूमैर्वा दिशो यत्र समाकुलाः । आदित्यचन्द्रताराश्च विवर्णा भयवृद्धये ॥</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“ततस्तुमुलमाकाशमावृणोत् सदिवाकरम् । वातोद्धतं रजस्तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्”<ref>नेदं पद्यमुक्तस्थले उपलभ्यते।</ref> ॥</poem>}} <small>मध्यपुराणपुरणयों हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|“न प्रकाशन्ति दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः"<ref>मत्स्यपुराणे १६३ अ, ४८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>आग्नेयपुराणेऽप्येवम् ।</small> <small>हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“अपराह्नगते सूर्ये लोकानां क्षयकारिणि । न प्रकाशन्ते च दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः” <ref>भविष्यपर्वणि हिरण्यकशिपुबधनिमित्तम् ४६ अ. २६ श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>आदिकाण्डे परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"रजसा च जगत् कृष्णं भस्मनैवावकीर्यते”<ref>नेदं पद्यार्थ वाल्मीकीये यथोक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref>।}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"विष्वग्वाताश्च वान्त्युग्रा रजो नाप्युपशाम्यति<ref>३ अ. ११ श्लो. ।</ref>" - इति}} {{bold|{{gap}}अत्र तमोधूमायुत्पातेषु सावित्रीमत्रदशकलक्षहोमादिका शान्तिरभयाख्या वा महाशान्तिरौत्पातिकफलगुरुलाघवमव-गम्य कर्त्तव्या ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> nrtjza3jo0ipypjs4a0mc4q4to98f60 344548 344546 2022-08-19T07:34:03Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२०|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>गदापर्वणि दुर्योधनबधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"वभूवुश्च दिशः सर्वास्तिमिरेण समावृताः"<ref>५६अ, ८ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं पराशरः ।</small> {{bold|पांशुरजोऽरुणप्रभेषु वृष्टिं श्वेते ब्राह्मणपीडामितरवर्णवृद्धिं लोहिते शस्त्रकोपं नीले शस्त्रक्षयं वर्षणं च प्रदोषे महाभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>रजसा वाऽपि धूमैर्वा दिशो यत्र समाकुलाः । आदित्यचन्द्रताराश्च विवर्णा भयवृद्धये ॥</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“ततस्तुमुलमाकाशमावृणोत् सदिवाकरम् । वातोद्धतं रजस्तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्”<ref>नेदं पद्यमुक्तस्थले उपलभ्यते।</ref> ॥</poem>}} <small>मध्यपुराणपुरणयों हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|“न प्रकाशन्ति दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः"<ref>मत्स्यपुराणे १६३ अ, ४८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>आग्नेयपुराणेऽप्येवम् ।</small> <small>हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“अपराह्नगते सूर्ये लोकानां क्षयकारिणि । न प्रकाशन्ते च दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः” <ref>भविष्यपर्वणि हिरण्यकशिपुबधनिमित्तम् ४६ अ. २६ श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>आदिकाण्डे परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"रजसा च जगत् कृष्णं भस्मनैवावकीर्यते”<ref>नेदं पद्यार्थ वाल्मीकीये यथोक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref>।}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|"विष्वग्वाताश्च वान्त्युग्रा रजो नाप्युपशाम्यति<ref>३ अ. ११ श्लो. ।</ref>" - इति}} {{bold|{{gap}}अत्र तमोधूमायुत्पातेषु सावित्रीमत्रदशकलक्षहोमादिका शान्तिरभयाख्या वा महाशान्तिरौत्पातिकफलगुरुलाघवमव-गम्य कर्त्तव्या ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> ov4jy1ytwhuksv13pj5ox8mwkicqter 344550 344548 2022-08-19T07:36:36Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२०|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>गदापर्वणि दुर्योधनबधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"वभूवुश्च दिशः सर्वास्तिमिरेण समावृताः"<ref>५६अ, ८ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}पांशुरजोऽरुणप्रभेषु वृष्टिं श्वेते ब्राह्मणपीडामितरवर्णवृद्धिं लोहिते शस्त्रकोपं नीले शस्त्रक्षयं वर्षणं च प्रदोषे महाभयम् ।}} <small>मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रजसा वाऽपि धूमैर्वा दिशो यत्र समाकुलाः । {{gap}}आदित्यचन्द्रताराश्च विवर्णा भयवृद्धये ॥</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“ततस्तुमुलमाकाशमावृणोत् सदिवाकरम् । {{gap}}वातोद्धतं रजस्तीव्रं कौशेयनिकरोपमम्”<ref>नेदं पद्यमुक्तस्थले उपलभ्यते।</ref> ॥</poem>}} <small>मध्यपुराणपुरणयों हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“न प्रकाशन्ति दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः"<ref>मत्स्यपुराणे १६३ अ, ४८ श्लो. ।</ref> ।}} <small>आग्नेयपुराणेऽप्येवम् ।</small> <small>हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“अपराह्नगते सूर्ये लोकानां क्षयकारिणि । {{gap}}न प्रकाशन्ते च दिशो रक्तरेणुसमाकुलाः” <ref>भविष्यपर्वणि हिरण्यकशिपुबधनिमित्तम् ४६ अ. २६ श्लो. ।</ref>॥</poem>}} <small>आदिकाण्डे परशुरामपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"रजसा च जगत् कृष्णं भस्मनैवावकीर्यते”<ref>नेदं पद्यार्थ वाल्मीकीये यथोक्तस्थाने उपलभ्यते ।</ref>।}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"विष्वग्वाताश्च वान्त्युग्रा रजो नाप्युपशाम्यति<ref>३ अ. ११ श्लो. ।</ref>" - इति}} {{bold|{{gap}}अत्र तमोधूमायुत्पातेषु सावित्रीमत्रदशकलक्षहोमादिका शान्तिरभयाख्या वा महाशान्तिरौत्पातिकफलगुरुलाघवमव-गम्य कर्त्तव्या ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 3kqpbumj93ny8r64enay46fqcz7io3v 104 125888 344535 344474 2022-08-19T06:59:48Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२१}}}}</noinclude><small>वराहेण त्वग्निविकृतप्रकरणमध्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}धूमोऽग्निसमुत्थो रजस्तमश्चाग्निजं महाभयदम् ।</poem>}} <small>इति वाक्यं लिखित्वा 'मन्त्रैराग्नेयाद्यैः' इत्यादिभिराग्नेयी शान्तिर्विहिता। तां चाम्यद्भुतावर्त्ते लिखिष्यामः- इति ।</small> <small>अत्रानुक्तफलपाकसमयविशेषयोस्तमोनीहारयोरान्तरिक्षत्वात् षाण्मासिकः फलपाकः ।</small> <small>{{gap}}धूमरजसोस्तु फलपाकसमयो गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>धूमिकापांशुवर्षेषु फलं मासाद्विपच्यते ।</poem>}} <small>वराहसंहितायामध्येवम् ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेअद्भुनसागरे तमधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।</small> {{center|{{bold|अथोल्काद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>तत्रोल्कास्वरूपमाह गर्गः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अस्त्राणि विसृजन्त्येते शुभाशुभनिवेदकाः । {{gap}}लोकपाला महात्मानो लोकानां ज्वलितानि तु ॥</poem>}} <small>वटकणिकायां तु वराहः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अस्त्राणि लोकपाला लोकाभावाय यानि विसृजन्ति । {{gap}}तान्युल्काः केषां चित् पुण्यकृतस्ते च्युताः स्वर्गात् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>दिवि भुक्तशुभफलानां पततां रूपाणि यानि तान्युल्काः ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अप्रधृष्याणि यानि स्यू शरोराणीन्द्रियैर्दृढैः । {{gap}}क्षमावन्ति विशुद्धानि सत्यव्रतरतानि च ॥ {{gap}}तान्येतानि प्रकाशन्ते भाभिर्वितिमिरं नमः । {{gap}}समन्ताद्वलयन्तीह यस्मादंशुकरं तपः ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> sjw8jt0l4px7pd13td63f5df8o4bp4z 344536 344535 2022-08-19T07:04:41Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२१}}}}</noinclude><small>वराहेण त्वग्निविकृतप्रकरणमध्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}धूमोऽग्निसमुत्थो रजस्तमश्चाग्निजं महाभयदम् ।</poem>}} <small>इति वाक्यं लिखित्वा 'मन्त्रैराग्नेयाद्यैः' इत्यादिभिराग्नेयी शान्तिर्विहिता। तां चाम्यद्भुतावर्त्ते लिखिष्यामः- इति ।</small> <small>अत्रानुक्तफलपाकसमयविशेषयोस्तमोनीहारयोरान्तरिक्षत्वात् षाण्मासिकः फलपाकः ।</small> <small>{{gap}}धूमरजसोस्तु फलपाकसमयो गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>धूमिकापांशुवर्षेषु फलं मासाद्विपच्यते ।</poem>}} <small>वराहसंहितायामध्येवम् ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेअद्भुनसागरे तमधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।</small> {{center|{{bold|अथोल्काद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>तत्रोल्कास्वरूपमाह गर्गः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अस्त्राणि विसृजन्त्येते शुभाशुभनिवेदकाः । {{gap}}लोकपाला महात्मानो लोकानां ज्वलितानि तु ॥</poem>}} <small>वटकणिकायां तु वराहः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अस्त्राणि लोकपाला लोकाभावाय यानि विसृजन्ति । {{gap}}तान्युल्काः केषां चित् पुण्यकृतस्ते च्युताः स्वर्गात् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>दिवि भुक्तशुभफलानां पततां रूपाणि यानि तान्युल्काः ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अप्रधृष्याणि यानि स्यू शरोराणीन्द्रियैर्दृढैः । {{gap}}क्षमावन्ति विशुद्धानि सत्यव्रतरतानि च ॥ {{gap}}तान्येतानि प्रकाशन्ते भाभिर्वितिमिरं नमः । {{gap}}समन्ताद्वलयन्तीह यस्मादंशुकरं तपः ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> r1jeemuyssu4vjl5eatzegi0gap1538 344537 344536 2022-08-19T07:05:15Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२१}}}}</noinclude><small>वराहेण त्वग्निविकृतप्रकरणमध्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}धूमोऽग्निसमुत्थो रजस्तमश्चाग्निजं महाभयदम् ।</poem>}} <small>इति वाक्यं लिखित्वा 'मन्त्रैराग्नेयाद्यैः' इत्यादिभिराग्नेयी शान्तिर्विहिता। तां चाम्यद्भुतावर्त्ते लिखिष्यामः- इति ।</small> <small>अत्रानुक्तफलपाकसमयविशेषयोस्तमोनीहारयोरान्तरिक्षत्वात् षाण्मासिकः फलपाकः ।</small> <small>{{gap}}धूमरजसोस्तु फलपाकसमयो गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>धूमिकापांशुवर्षेषु फलं मासाद्विपच्यते ।</poem>}} <small>वराहसंहितायामध्येवम् ।</small> <small>इति श्रीमहाराजाधिराजनिश्शङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेअद्भुनसागरे तमधूमरजोनिहाराद्भुतावर्त्तः ।</small> {{center|{{bold|अथोल्काद्भुतावर्त्तः ।}}}} <small>तत्रोल्कास्वरूपमाह गर्गः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अस्त्राणि विसृजन्त्येते शुभाशुभनिवेदकाः । {{gap}}लोकपाला महात्मानो लोकानां ज्वलितानि तु ॥</poem>}} <small>वटकणिकायां तु वराहः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अस्त्राणि लोकपाला लोकाभावाय यानि विसृजन्ति । {{gap}}तान्युल्काः केषां चित् पुण्यकृतस्ते च्युताः स्वर्गात् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>दिवि भुक्तशुभफलानां पततां रूपाणि यानि तान्युल्काः ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अप्रधृष्याणि यानि स्यू शरोराणीन्द्रियैर्दृढैः । {{gap}}क्षमावन्ति विशुद्धानि सत्यव्रतरतानि च ॥ {{gap}}तान्येतानि प्रकाशन्ते भाभिर्वितिमिरं नमः । {{gap}}समन्ताद्वलयन्तीह यस्मादंशुकरं तपः ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> jitnz1z8s0iv8mnmoat440n8fnc2ajb 104 126622 344530 344490 2022-08-19T06:30:51Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२२|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude>{{bold|<poem>तानि भाग्यक्षयाद्भूयः प्रच्युतानि नभस्तलात् । क्षितौ सलक्षणान्येव निपतन्तीह भार्गव ॥ तेषां निपतनं विप्र यत्र यत्रेह जायते । तत्र तत्रैव विविधं प्रजानां जायते भयम् ॥</poem>}} {{bold|तत्र सामान्येन पतता ज्योतिर्विशेषेणैवोल्केति संज्ञा प्रतिपादिता । पञ्चविधा चोल्का भवति ।}} <small>तथा च वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|धिष्ण्योल्काशनिविद्युत्तारा इति पञ्चधा भिन्नाः ।}} <small>वटकणिकायां च ।</small> <small>उल्काऽथ पञ्चरूपा धिष्ण्योल्काविद्युतोऽशनिस्तारा ।</small> <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>तारा धिष्ण्यास्तथोल्काश्च विद्युतोऽशनयस्तथा । विकल्पाः पञ्चधा चैषां परस्परवलोत्तराः ॥</poem>}} <small>तारालक्षणमाह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>पद्मताम्राकृतिस्तारा हस्तमात्रायता मता ।</poem>}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>तारा तु हस्तमात्रा यात्यूर्ध्वमधश्च श्वंतताम्राः ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>तारा तु हस्तदीर्घा शुक्ला ताम्राब्जतन्तुरूपा च । तिर्यगधश्चोर्ध्व वा याति वियत्युह्यमाने च ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>यस्तु शुक्लेन वर्णेन वपुषा पेशलेन च । पद्मतन्तुनिकाशेन धूमराजीनिभेन वा ॥ उल्काविकारः सोऽप्युक्तस्तारका नाम नामतः ।</poem>}} <small>अथ धिष्ण्यालक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|धनूंषि दश दृश्येत धिष्ण्या सक्ष्मा च विच्यता ।}}<noinclude></noinclude> 9788isq68b985fp9wy05x2q3lltuv8h 344531 344530 2022-08-19T06:35:54Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२२|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude>{{bold|<poem>|{{gap}}तानि भाग्यक्षयाद्भूयः प्रच्युतानि नभस्तलात् । |{{gap}}क्षितौ सलक्षणान्येव निपतन्तीह भार्गव ॥ |{{gap}}तेषां निपतनं विप्र यत्र यत्रेह जायते । |{{gap}}तत्र तत्रैव विविधं प्रजानां जायते भयम् ॥</poem>}} {{bold|तत्र सामान्येन पतता ज्योतिर्विशेषेणैवोल्केति संज्ञा प्रतिपादिता । पञ्चविधा चोल्का भवति ।}} <small>तथा च वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold||{{gap}}धिष्ण्योल्काशनिविद्युत्तारा इति पञ्चधा भिन्नाः ।}} <small>वटकणिकायां च ।</small> {{bold||{{gap}}उल्काऽथ पञ्चरूपा धिष्ण्योल्काविद्युतोऽशनिस्तारा ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>|{{gap}}तारा धिष्ण्यास्तथोल्काश्च विद्युतोऽशनयस्तथा । |{{gap}}विकल्पाः पञ्चधा चैषां परस्परवलोत्तराः ॥</poem>}} <small>तारालक्षणमाह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>|{{gap}}पद्मताम्राकृतिस्तारा हस्तमात्रायता मता ।</poem>}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>तारा तु हस्तमात्रा यात्यूर्ध्वमधश्च श्वंतताम्राः ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>|{{gap}}तारा तु हस्तदीर्घा शुक्ला ताम्राब्जतन्तुरूपा च । |{{gap}}तिर्यगधश्चोर्ध्व वा याति वियत्युह्यमाने च ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>|{{gap}}यस्तु शुक्लेन वर्णेन वपुषा पेशलेन च । |{{gap}}पद्मतन्तुनिकाशेन धूमराजीनिभेन वा ॥ |{{gap}}उल्काविकारः सोऽप्युक्तस्तारका नाम नामतः ।</poem>}} <small>अथ धिष्ण्यालक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|{{gap}}धनूंषि दश दृश्येत धिष्ण्या सक्ष्मा च विच्यता ।}}<noinclude></noinclude> gstna4m9h707vx8gyvd1kxwtjzabfxc 344533 344531 2022-08-19T06:37:28Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२२|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}तानि भाग्यक्षयाद्भूयः प्रच्युतानि नभस्तलात् । {{gap}}क्षितौ सलक्षणान्येव निपतन्तीह भार्गव ॥ {{gap}}तेषां निपतनं विप्र यत्र यत्रेह जायते । {{gap}}तत्र तत्रैव विविधं प्रजानां जायते भयम् ॥</poem>}} {{bold|तत्र सामान्येन पतता ज्योतिर्विशेषेणैवोल्केति संज्ञा प्रतिपादिता । पञ्चविधा चोल्का भवति ।}} <small>तथा च वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}धिष्ण्योल्काशनिविद्युत्तारा इति पञ्चधा भिन्नाः ।}} <small>वटकणिकायां च ।</small> {{bold|{{gap}}उल्काऽथ पञ्चरूपा धिष्ण्योल्काविद्युतोऽशनिस्तारा ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तारा धिष्ण्यास्तथोल्काश्च विद्युतोऽशनयस्तथा । {{gap}}विकल्पाः पञ्चधा चैषां परस्परवलोत्तराः ॥</poem>}} <small>तारालक्षणमाह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पद्मताम्राकृतिस्तारा हस्तमात्रायता मता ।</poem>}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>तारा तु हस्तमात्रा यात्यूर्ध्वमधश्च श्वंतताम्राः ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तारा तु हस्तदीर्घा शुक्ला ताम्राब्जतन्तुरूपा च । {{gap}}तिर्यगधश्चोर्ध्व वा याति वियत्युह्यमाने च ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यस्तु शुक्लेन वर्णेन वपुषा पेशलेन च । {{gap}}पद्मतन्तुनिकाशेन धूमराजीनिभेन वा ॥ {{gap}}उल्काविकारः सोऽप्युक्तस्तारका नाम नामतः ।</poem>}} <small>अथ धिष्ण्यालक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold{{gap}}धनूंषि दश दृश्येत धिष्ण्या सक्ष्मा च विच्यता ।}}<noinclude></noinclude> ldwjfzlpq2sae6e21zzz9r2uc3hz1m6 344534 344533 2022-08-19T06:38:12Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२२|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}तानि भाग्यक्षयाद्भूयः प्रच्युतानि नभस्तलात् । {{gap}}क्षितौ सलक्षणान्येव निपतन्तीह भार्गव ॥ {{gap}}तेषां निपतनं विप्र यत्र यत्रेह जायते । {{gap}}तत्र तत्रैव विविधं प्रजानां जायते भयम् ॥</poem>}} {{bold|तत्र सामान्येन पतता ज्योतिर्विशेषेणैवोल्केति संज्ञा प्रतिपादिता । पञ्चविधा चोल्का भवति ।}} <small>तथा च वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}धिष्ण्योल्काशनिविद्युत्तारा इति पञ्चधा भिन्नाः ।}} <small>वटकणिकायां च ।</small> {{bold|{{gap}}उल्काऽथ पञ्चरूपा धिष्ण्योल्काविद्युतोऽशनिस्तारा ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तारा धिष्ण्यास्तथोल्काश्च विद्युतोऽशनयस्तथा । {{gap}}विकल्पाः पञ्चधा चैषां परस्परवलोत्तराः ॥</poem>}} <small>तारालक्षणमाह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पद्मताम्राकृतिस्तारा हस्तमात्रायता मता ।</poem>}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>तारा तु हस्तमात्रा यात्यूर्ध्वमधश्च श्वंतताम्राः ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तारा तु हस्तदीर्घा शुक्ला ताम्राब्जतन्तुरूपा च । {{gap}}तिर्यगधश्चोर्ध्व वा याति वियत्युह्यमाने च ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यस्तु शुक्लेन वर्णेन वपुषा पेशलेन च । {{gap}}पद्मतन्तुनिकाशेन धूमराजीनिभेन वा ॥ {{gap}}उल्काविकारः सोऽप्युक्तस्तारका नाम नामतः ।</poem>}} <small>अथ धिष्ण्यालक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|{{gap}}धनूंषि दश दृश्येत धिष्ण्या सक्ष्मा च विच्यता ।}}<noinclude></noinclude> 2qcyih3nyfo90q0emeho9hgg3wl9ec9 104 126623 344509 344491 2022-08-18T13:18:11Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२३}}}}</noinclude>{{bold|{{gap}}ज्वलिताङ्गारवर्णाभावौ ह द्स्तौ दृश्यते नभे नभसि <ref>-इह नभे इत्यार्थः ।</ref> ॥}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}धिष्ण्या सिता द्विहस्ता धनूंषि दश याति कृतदेहा ।}} <small>बृहत्संहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>धिष्ण्या कृशाऽल्पपुच्छा दश धनुषो दृश्यतेऽन्तराभ्यधिका । ज्वलिताङ्गारनिकाशा द्वौ हस्तौ सा प्रमाणेन ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ज्वलिताङ्गारसंकाशा जिाह्मगा त्वथ शीघ्रगा। {{gap}}विना पुच्छावकाशेन द्विहस्ताऽतिकृशेन वा ॥ {{gap}}दशान्तराणि धनुषः पञ्च वाऽपि प्रदृश्यते । {{gap}}उल्काविकारो बोद्धव्यो धिष्ण्या इत्यभिधीयते ॥</poem>}} <small>अथ विद्युलक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् त्रासकरी भीमा शब्दायन्ती चटाचटा ।}} <small>वटकणिकायां वराहः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् तटतटाशब्दा ज्वालामालाकुला पतति ।}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विद्युत् सत्त्वत्रासं जनयन्ती तटतटस्वना सहसा । {{gap}}कुटिलविशाला निपतति जीवन्धनराशिषु ज्वलिता ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तत्र शब्देत न महता भृशं तटतटायिना । {{gap}}सत्ववित्रासनात्यर्थं शब्देनोद्देशकारिणा ॥ {{gap}}ज्वालामालाविसर्पिण्यः प्रकृत्याऽत्युग्रदर्शनाः । {{gap}}विद्युतो निपतन्त्याशु जीवत्सु वनराजिषु ॥</poem>}} <small>अथाशनिलक्षणं वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}अशनिः प्राणिषु निपतति दारयति धरातलं बृहच्छब्दा ।}}<noinclude></noinclude> bhtlv5fmda7q9x48366hcsv4tl117pr 344510 344509 2022-08-18T13:18:44Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२३}}}}</noinclude>{{bold|{{gap}}ज्वलिताङ्गारवर्णाभावौ ह द्स्तौ दृश्यते नभे नभसि <ref>-इह नभे इत्यार्थः ।</ref> ॥}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}धिष्ण्या सिता द्विहस्ता धनूंषि दश याति कृतदेहा ।}} <small>बृहत्संहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>धिष्ण्या कृशाऽल्पपुच्छा दश धनुषो दृश्यतेऽन्तराभ्यधिका । ज्वलिताङ्गारनिकाशा द्वौ हस्तौ सा प्रमाणेन ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ज्वलिताङ्गारसंकाशा जिाह्मगा त्वथ शीघ्रगा। {{gap}}विना पुच्छावकाशेन द्विहस्ताऽतिकृशेन वा ॥ {{gap}}दशान्तराणि धनुषः पञ्च वाऽपि प्रदृश्यते । {{gap}}उल्काविकारो बोद्धव्यो धिष्ण्या इत्यभिधीयते ॥</poem>}} <small>अथ विद्युलक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् त्रासकरी भीमा शब्दायन्ती चटाचटा ।}} <small>वटकणिकायां वराहः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् तटतटाशब्दा ज्वालामालाकुला पतति ।}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विद्युत् सत्त्वत्रासं जनयन्ती तटतटस्वना सहसा । {{gap}}कुटिलविशाला निपतति जीवन्धनराशिषु ज्वलिता ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तत्र शब्देत न महता भृशं तटतटायिना । {{gap}}सत्ववित्रासनात्यर्थं शब्देनोद्देशकारिणा ॥ {{gap}}ज्वालामालाविसर्पिण्यः प्रकृत्याऽत्युग्रदर्शनाः । {{gap}}विद्युतो निपतन्त्याशु जीवत्सु वनराजिषु ॥</poem>}} <small>अथाशनिलक्षणं वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}अशनिः प्राणिषु निपतति दारयति धरातलं बृहच्छब्दा ।}}<noinclude></noinclude> ot30u9hmowqda0endszxscbpl2x3iut 344511 344510 2022-08-18T13:19:58Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२३}}}}</noinclude>{{bold|{{gap}}ज्वलिताङ्गारवर्णाभावौ ह द्स्तौ दृश्यते नभे नभसि <ref>-इह नभे इत्यार्थः ।</ref> ॥}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}धिष्ण्या सिता द्विहस्ता धनूंषि दश याति कृतदेहा ।}} <small>बृहत्संहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>धिष्ण्या कृशाऽल्पपुच्छा दश धनुषो दृश्यतेऽन्तराभ्यधिका । ज्वलिताङ्गारनिकाशा द्वौ हस्तौ सा प्रमाणेन ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ज्वलिताङ्गारसंकाशा जिाह्मगा त्वथ शीघ्रगा। {{gap}}विना पुच्छावकाशेन द्विहस्ताऽतिकृशेन वा ॥ {{gap}}दशान्तराणि धनुषः पञ्च वाऽपि प्रदृश्यते । {{gap}}उल्काविकारो बोद्धव्यो धिष्ण्या इत्यभिधीयते ॥</poem>}} <small>अथ विद्युलक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् त्रासकरी भीमा शब्दायन्ती चटाचटा ।}} <small>वटकणिकायां वराहः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् तटतटाशब्दा ज्वालामालाकुला पतति ।}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विद्युत् सत्त्वत्रासं जनयन्ती तटतटस्वना सहसा । {{gap}}कुटिलविशाला निपतति जीवन्धनराशिषु ज्वलिता ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तत्र शब्देत न महता भृशं तटतटायिना । {{gap}}सत्ववित्रासनात्यर्थं शब्देनोद्देशकारिणा ॥ {{gap}}ज्वालामालाविसर्पिण्यः प्रकृत्याऽत्युग्रदर्शनाः । {{gap}}विद्युतो निपतन्त्याशु जीवत्सु वनराजिषु ॥</poem>}} <small>अथाशनिलक्षणं वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}अशनिः प्राणिषु निपतति दारयति धरातलं बृहच्छब्दा ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> tcr0lh7bns3vprkah9rkj1jw4fa0rbc 344512 344511 2022-08-18T13:20:37Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२३}}}}</noinclude>{{bold|{{gap}}ज्वलिताङ्गारवर्णाभावौ ह द्स्तौ दृश्यते नभे नभसि <ref>-इह नभे इत्यार्थः ।</ref> ॥}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}धिष्ण्या सिता द्विहस्ता धनूंषि दश याति कृतदेहा ।}} <small>बृहत्संहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>धिष्ण्या कृशाऽल्पपुच्छा दश धनुषो दृश्यतेऽन्तराभ्यधिका । ज्वलिताङ्गारनिकाशा द्वौ हस्तौ सा प्रमाणेन ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ज्वलिताङ्गारसंकाशा जिाह्मगा त्वथ शीघ्रगा। {{gap}}विना पुच्छावकाशेन द्विहस्ताऽतिकृशेन वा ॥ {{gap}}दशान्तराणि धनुषः पञ्च वाऽपि प्रदृश्यते । {{gap}}उल्काविकारो बोद्धव्यो धिष्ण्या इत्यभिधीयते ॥</poem>}} <small>अथ विद्युलक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् त्रासकरी भीमा शब्दायन्ती चटाचटा ।}} <small>वटकणिकायां वराहः ।</small> {{bold|{{gap}}विद्युत् तटतटाशब्दा ज्वालामालाकुला पतति ।}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विद्युत् सत्त्वत्रासं जनयन्ती तटतटस्वना सहसा । {{gap}}कुटिलविशाला निपतति जीवन्धनराशिषु ज्वलिता ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तत्र शब्देत न महता भृशं तटतटायिना । {{gap}}सत्ववित्रासनात्यर्थं शब्देनोद्देशकारिणा ॥ {{gap}}ज्वालामालाविसर्पिण्यः प्रकृत्याऽत्युग्रदर्शनाः । {{gap}}विद्युतो निपतन्त्याशु जीवत्सु वनराजिषु ॥</poem>}} <small>अथाशनिलक्षणं वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}अशनिः प्राणिषु निपतति दारयति धरातलं बृहच्छब्दा ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> b2n15ig3z9w58cb0bo42xvwnryixc0a 104 126624 344508 344493 2022-08-18T13:08:44Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२४|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>बृहत्संहितायां च ।</small> {{bold|<poem>अशनिः स्वनेन महता नृगजाश्वमृगाश्मवेश्मतरुपशुषु । निपतति विदारयन्ती धरातलं चक्रसंस्थाना ॥</poem>}} <small>काश्यपस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}नरेभतुरगाश्वाश्मवृक्षेषु पतते सदा । {{gap}}ज्वलन्ती चक्रवत् पश्येदशनीमभ्रसंस्थिताम् ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तत्र शब्देन महता विवरेण विकर्षिणा । {{gap}}महाचक्रमिवागच्छेदायताङ्गा नभस्तलात् ॥ {{gap}}मनुष्यमृगहस्त्यश्ववृक्षाश्मपथि वेश्मसु । {{gap}}पतन्त्यशनयो दीप्ताः स्फोटयन्त्यो धरातलम् ॥</poem>}} <small>अथोल्कालक्षणम् । तत्र काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}बृहच्छिरास्तु सूक्ष्माङ्गा नतमानशिखोज्ज्वला । {{gap}}पौरुषी तु प्रमाणेन उल्का नानाविधा भवेत् ॥</poem>}} <small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्काग्रतो विशाला बहुप्रकारा पुरुषमात्रा ।</poem>}} <small>बृहत्संहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्का शिरसि विशाला निपतन्ती वर्धते प्रतनुपुच्छा। {{gap}}दोर्घा च भवति पुरुषं भेदा बहवो भवन्त्यस्याः ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}सूक्ष्माऽमूला विशालाग्रा पतन्ती वाऽपि वर्धते । {{gap}}कृशा नारीव दीप्तास्या सविषाङ्गारवर्षिणी ॥ {{gap}}उद्योतयन्ती गगनं काञ्चनेनैव कर्मणा {{gap}}पीतेन चापि वर्णेन धूमधूम्राऽरुणेन वा ॥ {{gap}}नरप्रमाणा विज्ञेया उल्का बहुविधा तु सा ।</poem>}}<noinclude></noinclude> sxkhahfhh9nj4ql3d75aukk6tcp8xm1 104 126625 344507 344496 2022-08-18T12:46:44Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२५}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}एवं पञ्चविधा ह्येताः शौनकेन प्रकीर्त्तिताः ॥ {{gap}}स्वर्गच्युतानां पततां लक्षणं पुण्यकर्मणाम् । {{gap}}प्रकृत्या पौरुषी योल्का तस्या भेदान् निबोधत ॥ {{gap}}पद्मशङ्खादिसंस्थानाः काश्चिदुल्का भवन्ति हि । {{gap}}वंशगुल्मनिभाः काश्चित् काश्चिदिन्द्रध्वजोपमाः ॥ {{gap}}काश्चिदन्द्रायुधप्रख्याः काश्चिन्मण्डलसन्निभाः । {{gap}}छत्रवच्चापि दृश्यन्ते चक्रवन्निपतन्ति च ॥ {{gap}}दण्डवच्चापि तिष्ठन्ति प्रभावन्ति च सर्पवत् । {{gap}}प्रकीर्णेन कलापेन खे गच्छेन्तीव वर्हिणः ॥ {{gap}}खण्डखण्डं गताः काश्चिदम्बरे स्तम्भिता यदा । {{gap}}काश्चित् प्रतीपगा वायोः काश्चिदम्बरमागताः ॥ {{gap}}तन्तुनैव हि सम्बद्धा धूयमानेन वायुना । {{gap}}पतन्ती दृश्यते का चित् का चिद्भमति चाम्बरे ॥ {{gap}}उल्कासङ्घै परिवृता पतेत् का चिन्नभस्तलात् । {{gap}}तेजांसि विकिरन्त्यन्याः प्रधावन्ति च गोलवत् ॥ {{gap}}प्रनृत्यत्प्रेतमार्जारवराहानुगतास्तथा । {{gap}}सस्वना विस्वनाश्चापि तथा चायुधसन्निभाः ॥ {{gap}}एताश्चान्याश्च विविधाः पतन्ति च नभस्तलात् । {{gap}}एतासां फलमुक्तानां प्रवक्ष्यामि पृथक् पृथक् ॥ {{gap}}पद्मशङ्खेन्दुवज्राहिमत्स्यध्वजनिभाः शुभाः । {{gap}}श्रीवृक्षस्वस्तिकावर्त्तहंसद्विरदवत् तथा ॥ <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{gap}}ध्वजझषगिरिकरिकमलेन्दुतुरगसन्तप्तरजतहंसाभाः । </poem>}}<noinclude></noinclude> 5mc7vh9d4u6i6z6ktij7csg3c5pyp7e 104 126626 344505 344500 2022-08-18T12:40:48Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२३|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|{{gap}}श्रीवृक्षवज्रशङ्खस्वस्तिकरूपाः शिवसुभिक्षाः ॥}} <small>एता एव या भ्रमन्तः पतन्ति तदा दोषावहा भवन्ति ।</small> <small>यदुक्तं गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}छत्रध्वजझषाकारा भ्रमन्ती निपतेद्यदि । {{gap}}महोल्का सप्तरात्रेण सा निहन्यान्नृपोत्तमम् ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}इन्द्रध्वजरथाकारा भ्रमन्ती निपतेद्यदि । {{gap}}महोल्का सप्तरात्रेण सामात्यं हन्ति पार्थिवम् ॥ {{gap}}नागाश्वरथरूपाश्च ससैन्यं घ्नन्ति पार्थिवम् । {{gap}}महीधर निभास्तास्तु नन्ति देशं सराजकम् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|सुरपतिचापप्रतिमा राष्ट्रं नभसि विलीना जलदान् हन्ति । पवनविलोमा कुटिलं याता न भवति शस्ता विनिवृत्ता वा ॥}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}राष्ट्रमिन्द्रायुधप्रख्या मत्रिणं चक्रसन्निभा । {{gap}}विलीयमाना नभसि हिनस्त्युल्का पयोधरान् ॥ {{gap}}प्रजावैकल्यकारिण्यो वायोश्च प्रतिलोमगाः । {{gap}}नभोमध्यं च या यान्ति याश्च कुर्युर्गतागतम् ॥ </poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वर्हिपुच्छरूपिणी लोकसंक्षयावहा । {{gap}}सर्पवत् प्रसर्पिणी योषितामनिष्टदा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}मयूरपिच्छानुगता कुर्यादुल्का जनक्षयम् । {{gap}}स्त्रीणामनिष्टदा ज्ञेया या च सर्पति सर्पवत् ॥ {{gap}}उल्कासङ्घैः परिवृता याः पतन्ति नभस्तलात् । {{gap}}अनुसारिण्य उल्कास्ता राजराष्ट्रभयावहाः ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> q2bsa5t5kg8pzuwuovliwszfk5nn90q 344506 344505 2022-08-18T12:41:47Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३२३|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude>{{bold|{{gap}}श्रीवृक्षवज्रशङ्खस्वस्तिकरूपाः शिवसुभिक्षाः ॥}} <small>एता एव या भ्रमन्तः पतन्ति तदा दोषावहा भवन्ति ।</small> <small>यदुक्तं गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}छत्रध्वजझषाकारा भ्रमन्ती निपतेद्यदि । {{gap}}महोल्का सप्तरात्रेण सा निहन्यान्नृपोत्तमम् ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}इन्द्रध्वजरथाकारा भ्रमन्ती निपतेद्यदि । {{gap}}महोल्का सप्तरात्रेण सामात्यं हन्ति पार्थिवम् ॥ {{gap}}नागाश्वरथरूपाश्च ससैन्यं घ्नन्ति पार्थिवम् । {{gap}}महीधर निभास्तास्तु नन्ति देशं सराजकम् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> <poem>{{bold|सुरपतिचापप्रतिमा राष्ट्रं नभसि विलीना जलदान् हन्ति । पवनविलोमा कुटिलं याता न भवति शस्ता विनिवृत्ता वा ॥}}</poem> <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}राष्ट्रमिन्द्रायुधप्रख्या मत्रिणं चक्रसन्निभा । {{gap}}विलीयमाना नभसि हिनस्त्युल्का पयोधरान् ॥ {{gap}}प्रजावैकल्यकारिण्यो वायोश्च प्रतिलोमगाः । {{gap}}नभोमध्यं च या यान्ति याश्च कुर्युर्गतागतम् ॥ </poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वर्हिपुच्छरूपिणी लोकसंक्षयावहा । {{gap}}सर्पवत् प्रसर्पिणी योषितामनिष्टदा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}मयूरपिच्छानुगता कुर्यादुल्का जनक्षयम् । {{gap}}स्त्रीणामनिष्टदा ज्ञेया या च सर्पति सर्पवत् ॥ {{gap}}उल्कासङ्घैः परिवृता याः पतन्ति नभस्तलात् । {{gap}}अनुसारिण्य उल्कास्ता राजराष्ट्रभयावहाः ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> 54v6rvq4jv2fvws8ido5vuuv0i9yu60 104 126627 344501 344359 2022-08-18T12:18:15Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" /></noinclude>मभस्तलादाकाशमध्यात् । वराहसंहितायाम् । अम्बरमध्यात् पूर्वाह्णे निपतन्त्यो राजराष्ट्रनाशाय । आकाशमध्यादन्यत्र राजभयमात्रम् । यथाऽऽह पराशरः । उल्काद्भुतावर्त्तः । वराहसंहितायाम् । युगपदर्चिस्तनयित्नुमत्यो निपतेयुः पार्थिवाभावाय । बम्भ्रमती गगनोपरि संभ्रममाख्याति लोकस्य । बार्हस्पत्ये च । लोकविभ्रममत्यर्थं भ्रमन्ती गगनोपरि । करोतीति सम्बन्धः । वराहसंहितायाम् । यस्याश्चिरं तिष्ठति स्वेऽनुषङ्गो दण्डाकृतिः स्यान्नृपतेर्भयाय । या वीक्ष्यते तन्तुवृतेव स्वस्था या वा महेन्द्रध्वजतुल्यरूपा ॥ बार्हस्पत्ये च । या चाकाशे चिरं तिष्ठेद्दण्डवद्भूपभीतिदा । तथा तन्तुवृता हन्ति नृपमिन्द्रध्वजोपमा । वराहसंहितायाम् । हन्ति मण्डला पुरं छत्रवत् पुरोहितम् । वंशगुल्मसंस्थिता राष्ट्रदोषकारिणी ॥ बार्हस्पत्ये । पुरं मण्डलसंस्थाना छत्राकारा पुरोधसम् । वंशगुल्मनिभा राष्ट्रं हन्यादुल्का नभःस्थिता ॥ गोलवद्याः प्रधावन्ति तासु राष्ट्रभयं वदेत् । मयूरचित्रे । रथकूवरसंस्थाना हन्यान्नृपतिवाहनम् । असिपट्टिशसंस्थाना हन्याद्राष्ट्ं सराजकम् ॥<noinclude></noinclude> bq2d89eiqc64f4nqyk6khfdxfr82yhv 344503 344501 2022-08-18T12:32:21Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२७}}}}</noinclude><small>मभस्तलादाकाशमध्यात् ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}अम्बरमध्यात् पूर्वाह्णे निपतन्त्यो राजराष्ट्रनाशाय ।}} <small>आकाशमध्यादन्यत्र राजभयमात्रम् ।</small> <small>यथाऽऽह पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}युगपदर्चिस्तनयित्नुमत्यो निपतेयुः पार्थिवाभावाय ।}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}बम्भ्रमती गगनोपरि संभ्रममाख्याति लोकस्य ।}} <small>बार्हस्पत्ये च ।</small> {{bold|{{gap}}लोकविभ्रममत्यर्थं भ्रमन्ती गगनोपरि ।}} <small>करोतीति सम्बन्धः ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>यस्याश्चिरं तिष्ठति स्वेऽनुषङ्गो दण्डाकृतिः स्यान्नृपतेर्भयाय । या वीक्ष्यते तन्तुवृतेव स्वस्था या वा महेन्द्रध्वजतुल्यरूपा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}या चाकाशे चिरं तिष्ठेद्दण्डवद्भूपभीतिदा । {{gap}}तथा तन्तुवृता हन्ति नृपमिन्द्रध्वजोपमा ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हन्ति मण्डला पुरं छत्रवत् पुरोहितम् । {{gap}}वंशगुल्मसंस्थिता राष्ट्रदोषकारिणी ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पुरं मण्डलसंस्थाना छत्राकारा पुरोधसम् । {{gap}}वंशगुल्मनिभा राष्ट्रं हन्यादुल्का नभःस्थिता ॥ {{gap}}गोलवद्याः प्रधावन्ति तासु राष्ट्रभयं वदेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रथकूवरसंस्थाना हन्यान्नृपतिवाहनम् । {{gap}}असिपट्टिशसंस्थाना हन्याद्राष्ट्ं सराजकम् ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> 87yc4l28bx4s3cf2te83k69tytm99y9 344504 344503 2022-08-18T12:33:14Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२७}}}}</noinclude><small>मभस्तलादाकाशमध्यात् ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}अम्बरमध्यात् पूर्वाह्णे निपतन्त्यो राजराष्ट्रनाशाय ।}} <small>आकाशमध्यादन्यत्र राजभयमात्रम् ।</small> <small>यथाऽऽह पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}युगपदर्चिस्तनयित्नुमत्यो निपतेयुः पार्थिवाभावाय ।}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|{{gap}}बम्भ्रमती गगनोपरि संभ्रममाख्याति लोकस्य ।}} <small>बार्हस्पत्ये च ।</small> {{bold|{{gap}}लोकविभ्रममत्यर्थं भ्रमन्ती गगनोपरि ।}} <small>करोतीति सम्बन्धः ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>यस्याश्चिरं तिष्ठति स्वेऽनुषङ्गो दण्डाकृतिः स्यान्नृपतेर्भयाय । या वीक्ष्यते तन्तुवृतेव स्वस्था या वा महेन्द्रध्वजतुल्यरूपा ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}या चाकाशे चिरं तिष्ठेद्दण्डवद्भूपभीतिदा । {{gap}}तथा तन्तुवृता हन्ति नृपमिन्द्रध्वजोपमा ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हन्ति मण्डला पुरं छत्रवत् पुरोहितम् । {{gap}}वंशगुल्मसंस्थिता राष्ट्रदोषकारिणी ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पुरं मण्डलसंस्थाना छत्राकारा पुरोधसम् । {{gap}}वंशगुल्मनिभा राष्ट्रं हन्यादुल्का नभःस्थिता ॥ {{gap}}गोलवद्याः प्रधावन्ति तासु राष्ट्रभयं वदेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रथकूवरसंस्थाना हन्यान्नृपतिवाहनम् । {{gap}}असिपट्टिशसंस्थाना हन्याद्राष्ट्ं सराजकम् ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> honrymh5w5ew2zbd5inxrxov6g7r5fv 104 126676 344502 344487 2022-08-18T12:26:07Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{rh|left=४३८|center=अद्भुतसागरे }}</noinclude>{{bold|<poem>चतुष्पाद्भीतये तत्र राज्ञां पापकरं ध्रुवम् ॥</poem>}} <small>पापं मरणम्। आथर्वणाद्भुते तु।</small> {{bold|<poem>शिरोभङ्गे तु राजानं मध्यभङ्गे तु मन्त्रिणः । अणिभङ्गे जनपदान् मूलभङ्गे तु नागरान् ॥</poem>}} <small>हन्तीति सम्बन्धः।</small> इन्द्रारको यदा भिद्येद्राजकोशो विनश्यति । रज्जुच्छेदे परीपाते नृपतिस्तु विनश्यति ॥ <small>वराहसंहितायां तु ।</small> राज्ञो विनाशं पतिता पताका करोत्यवृष्टिं पिटकस्य पातः । मध्याग्रमूलेषु च केतुभङ्गो निहन्ति मव्रिक्षितिपालपौरान् ॥ नश्यन्त्यदक्प्रभृति च क्रमशो द्विजाद्या भङ्गे तु बन्धकिवधः कथितः कुमार्याः । आथर्वणाद्भुते शक्रध्वजपतने दिक्फलम् । यदि प्राच्यामग्निभयम् । यदि दक्षिणस्यां यमभयम् । यदि प्रतीच्यां वरुणभयम्। याद्युदीच्यां क्षुद्भयम् । यद्यन्तर्देशेषूभयतो भयं विन्द्यात्। <small>वराहसंहितायाम् ।</small> इन्द्रभङ्गपतने नृपमृत्युः। <small>तथा।</small> रज्वा भङ्गे छेदने बालपीडा राज्ञो मातुः पोडनं मातृकाया। यद्यत् कुर्युर्बालकाश्चारणा वा तत् तत् तादृम्भावि पापं शुभं वा॥ <small>गर्गस्तु।</small> प्रहृष्टमनसः सर्वे क्रीडेयुर्मुदिता यदि। तदा जलेन गन्धैश्च विन्द्यात् सौभिक्षलक्षणम् ॥ अमध्ये रक्तकै केशैर्भस्मना कर्दमेन तत् ।<noinclude></noinclude> 22rjepew6g5m284pq28pcsnosfsgvev 344527 344502 2022-08-19T05:44:51Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|left=४३८|center=अद्भुतसागरे }}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}चतुष्पाद्भीतये तत्र राज्ञां पापकरं ध्रुवम् ॥</poem>}} <small>पापं मरणम् ।</br> आथर्वणाद्भुते तु।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शिरोभङ्गे तु राजानं मध्यभङ्गे तु मन्त्रिणः । {{gap}}अणिभङ्गे जनपदान् मूलभङ्गे तु नागरान् ॥</poem>}} <small>हन्तीति सम्बन्धः।</small> {{bold|<poem>{{gap}}इन्द्रारको यदा भिद्येद्राजकोशो विनश्यति । {{gap}}रज्जुच्छेदे परीपाते नृपतिस्तु विनश्यति ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां तु ।</small> {{bold|<poem>राज्ञो विनाशं पतिता पताका करोत्यवृष्टिं पिटकस्य पातः । मध्याग्रमूलेषु च केतुभङ्गो निहन्ति मव्रिक्षितिपालपौरान् ॥ {{gap}}नश्यन्त्यदक्प्रभृति च क्रमशो द्विजाद्या {{gap}}भङ्गे तु बन्धकिवधः कथितः कुमार्याः ।</poem>}} <small>आथर्वणाद्भुते शक्रध्वजपतने दिक्फलम् ।</br> </small> यदि प्राच्यामग्निभयम् । यदि दक्षिणस्यां यमभयम् । यदि प्रतीच्यां वरुणभयम्। याद्युदीच्यां क्षुद्भयम् । यद्यन्तर्देशेषूभयतो भयं विन्द्यात्।</br> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}इन्द्रभङ्गपतने नृपमृत्युः।</poem>}} <small>तथा।</small> {{bold|<poem>रज्ज्वा भङ्गे छेदने बालपीडा राज्ञो मातुः पीडनं मातृकायाः । यद्यत् कुर्युर्बालकाश्चारणा वा तत् तत् तादृग्भावि पापं शुभं वा॥</poem>}} <small>गर्गस्तु।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रहृष्टमनसः सर्वे क्रीडेयुर्मुदिता यदि। {{gap}}तदा जलेन गन्धैश्च विन्द्यात् सौभिक्षलक्षणम् ॥ {{gap}}अमेध्यै रक्तकैः केशैर्भस्मना कर्दमेन तत् ।</poem>}}<noinclude></noinclude> 9e2grpr4jxsjwrd2ehfh34d537w1pcv 104 126677 344528 2022-08-19T06:08:01Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=शक्रध्वजाद्भुतावर्त्तः ।|right=४३९}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}दुर्भिक्षं क्रीडने विन्द्याच्छस्त्रैश्चापि भयं भवेत् ॥ {{gap}}निर्वातोल्कामहीकम्पा दीप्ताश्च मृगपक्षिणः । {{gap}}उच्छ्रीयमाणाः शीघ्राश्च वायवश्च तदा भयम् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हन्ति चाऽप्यथ पुरोहितमुल्कापार्थिवस्य महिषीमशनिश्च । </poem>}} <small>तथा ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}धूमावृते शिखिभयं तमसा न मोहो {{gap}}व्यालैश्च भग्नपतितैर्न भवन्त्यमात्याः ॥</poem>}} <small>आथर्वणाद्भुते ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}गृध्रश्चेत् तु तस्मिन् निपतति मृत्योर्भयं भवति ।</poem>}} <small>मृत्योरिति । नृपमृत्योर्देशमृत्योर्वा ।</br> तथा च विष्णुधर्मोत्तरे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}निलीयते चेत् क्रव्यादः शक्रयष्टौ तथा द्विज । {{gap}}राजा वा म्रियते तत्र स वा देशो विनश्यन्ति ॥</poem>}} <small>देशशब्दोऽयं पुर इति मयूरचित्रवचनादवगम्यते तद्वचनमत्रैव शेषे लिखिष्यामः </br> वराहसंहितायां तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्रव्यादकौशिककपोतककाककङ्कैः {{gap}}{{gap}}केतुस्थिते महदुशन्ति भयं नृपस्य । {{gap}}चाषेण चापि यवराजभयं वदन्ति {{gap}}{{gap}}श्येनो विलोचनभयं निपतन् करोति ॥</poem>}} <small>तथा ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तस्करान् मधु करोति निलीनम् ।</poem>}} <small>विष्णुधर्मोत्तरे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}दिव्यान्तरिक्षभौमाः स्युरुत्पातास्तत्र वै यदा । {{gap}}तेषां तीव्रफलं ज्ञेयं फलमत्यन्तदारुणम् ॥ {{gap}}इन्द्रध्वजनिपाते तु प्रायश्चित्तमिदं स्मृतम् ।</poem>}}<noinclude></noinclude> 861v54r76xyb8nkd9gfvpv1gvt3wzmx 104 126678 344532 2022-08-19T06:36:42Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|left=४४०|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}इन्द्रयागं पुनः कुर्यात् सौवर्णेनेन्द्रकेतुना ॥ {{gap}}राष्ट्रं दत्वा तु गुरवे बन्धनानि प्रमोचयेत् । {{gap}}सप्ताहं पूजयित्वा तु ध्वजं दद्याद्द्विजातिषु ॥ {{gap}}शान्तिरैन्द्री भवेत् कार्या यष्टव्यश्च पुरन्दरः । {{gap}}महाभोज्यानि कार्याणि ब्राह्मणेभ्यो दिन दिने ।</poem>}} {{bold|<poem>गावश्च देया द्विजपुङ्गवेभ्यो हिरण्यवासो रजतैः समेताः । एवं कृते शान्तिमुपैति पापं वृद्धिस्तथा स्यान्मनुजाधिपस्य ॥</poem>}} <small>वैजवायस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उच्छ्रितस्य तु शक्रस्य ध्वजप्रपतने सति । {{gap}}कारयेद्वैष्णवीं शान्तिं नृपतिर्भूरिदक्षिणाम् ॥</poem>}} <small>नारदस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}इन्द्रे तूत्कम्पमाने तु यदा यष्टिर्विभिद्यते । {{gap}}राजविभ्रमदुर्भिक्षं ग्रामोत्सादश्च जायते ॥ {{gap}}सप्ताश्वान् रथसंयुक्तान् हेमरत्नविभूषितान् । {{gap}}विप्राय दक्षिणां दद्यात् ततः संपद्यते शुभम् ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शक्रस्योत्थानवेलायां यष्टिभङ्गे च मध्यतः । {{gap}}म्रियते नृपतिस्तत्र नगरोत्सादनं भवेत् ॥ {{gap}}उपोष्य जुहुयात् तत्र दूर्वाणामयुतं शुचिः । {{gap}}दधिमधुघृताक्तानां समिधां ब्राह्मणाय च ॥ {{gap}}रथं सप्ताश्वसंयुक्तं दद्याच्छत्रं सकाञ्चनम् । {{gap}}धेनूनां विंशतिः शान्तिर्दशमी दिव्यजाऽथ वा ॥</poem>}} <small>तत्रैव ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शक्रध्वजे तु गृध्रस्य पतने पुरसंक्षयः ।</poem>}}<noinclude></noinclude> g00lux5gxp82f0k8d93zkt87hnve6sk 104 126679 344579 2022-08-19T10:37:41Z Priyanka hegde 7796 /* अपरिष्कृतम् */ विद्रवं नृपतेर्विद्याच्छान्तिः कार्या तु षोडशी ॥ संवत्सरेणास्य फलपाक इति वराहसंहितायामुक्तम् । इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=४४१}}</noinclude>विद्रवं नृपतेर्विद्याच्छान्तिः कार्या तु षोडशी ॥ संवत्सरेणास्य फलपाक इति वराहसंहितायामुक्तम् । इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरे शक्रध्वजाद्भुतावर्त्तः । अथ वृक्षलताफलंपुष्पशस्यान्नव्यञ्जनाद्यद्भुतावर्त्तः । <small>तत्र सुन्दरकाण्डे रामजयनिमित्तम् ।</small> “प्रवान्त्यभ्यधिकं गन्धा नितान्तं पुष्पिता द्रुमाः"* । <small>वराहसंहितायाम् ।</small> शाखाभङ्गेऽकस्माद्वृक्षाणां निर्दिशेद्रणोद्योगम् । हसने राष्ट्रभ्रंशं रुदिते च व्याधिबाहुल्यम् ॥ <small>पराशरश्च ।</small> वृक्षाणां रोदनं व्याधिर्हसने देशविद्रवम् । शाखाप्रपतनेऽकस्मात् संग्रामे योधघातनम् ॥ स्थानात् स्थानान्तरगमे दंशभङ्गभयं भवत् । बृद्धगर्गसंहितामत्स्यपुराणत्रिष्णुधर्मोत्तरेषु । रोदने व्याधिमाख्याति हसने देशविभ्रमम् । शाखाप्रपतनं कुर्यात् संग्रामे योधघातनम् ॥ जल्पत्स्वपि च वृक्षेषु रोदत्सु न धनक्षयम् । यदेदिति सम्बन्धः । जनक्षयमिति क्वचित् पाठः । <small>वराहसंहितायाम् ।</small> सर्पत्सु तरुषु जल्पत्सु चाऽपि जनसंक्षयो विनिर्दिष्टः । । <small>बार्हस्पत्ये तु</small> नर्दने देशनाशः स्याद्योधा नश्यन्त्यशाखया । * उक्तस्थले नोपलभ्यते । ५६<noinclude></noinclude> ga5v7lpecf9y0z8wydwt3jcdcbjx830 344586 344579 2022-08-19T11:16:40Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=४४१}}</noinclude>विद्रवं नृपतेर्विद्याच्छान्तिः कार्या तु षोडशी ॥ संवत्सरेणास्य फलपाक इति वराहसंहितायामुक्तम् । {{center|<poem>{{bold|<poem>इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरे शक्रध्वजाद्भुतावर्त्तः । अथ वृक्षलताफलपुष्पशस्यान्नव्यञ्जनाद्यद्भुतावर्त्तः ।</poem>}}}}</poem>}} <small>तत्र सुन्दरकाण्डे रामजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“प्रवान्त्यभ्यधिकं गन्धा नितान्तं पुष्पिता द्रुमाः"* ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>शाखाभङ्गेऽकस्माद्वृक्षाणां निर्दिशेद्रणोद्योगम् । हसने राष्ट्रभ्रंशं रुदिते च व्याधिबाहुल्यम् ॥</poem>}} <small>पराशरश्च ।</small> वृक्षाणां रोदनं व्याधिर्हसने देशविद्रवम् । शाखाप्रपतनेऽकस्मात् संग्रामे योधघातनम् ॥ स्थानात् स्थानान्तरगमे दंशभङ्गभयं भवत् । <small>वृद्धगर्गसंहितामत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>रोदने व्याधिमाख्याति हसने देशविभ्रमम् । शाखाप्रपतने कुर्यात् संग्रामे योधघातनम् ॥ जल्पत्स्वपि च वृक्षेषु रोदत्सु च धनक्षयम् ।</poem>}} <small>वदेदिति सम्बन्धः । जनक्षयमिति क्वचित् पाठः । वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>सर्पत्सु तरुषु जल्पत्सु चाऽपि जनसंक्षयो विनिर्दिष्टः । </poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु</small> {{bold|<poem>नर्दने देशनाशः स्याद्योधा नश्यन्त्यशाखया ।</poem>}} * उक्तस्थले नोपलभ्यते । ५६<noinclude></noinclude> fzukls8jz7d42lxfke2yu8fc2je07u0 344587 344586 2022-08-19T11:18:10Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=४४१}}</noinclude>विद्रवं नृपतेर्विद्याच्छान्तिः कार्या तु षोडशी ॥ संवत्सरेणास्य फलपाक इति वराहसंहितायामुक्तम् । {{center|<poem>इति {{bold|श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरे शक्रध्वजाद्भुतावर्त्तः । अथ वृक्षलताफलपुष्पशस्यान्नव्यञ्जनाद्यद्भुतावर्त्तः ।}}</poem>}} <small>तत्र सुन्दरकाण्डे रामजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“प्रवान्त्यभ्यधिकं गन्धा नितान्तं पुष्पिता द्रुमाः"* ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>शाखाभङ्गेऽकस्माद्वृक्षाणां निर्दिशेद्रणोद्योगम् । हसने राष्ट्रभ्रंशं रुदिते च व्याधिबाहुल्यम् ॥</poem>}} <small>पराशरश्च ।</small> वृक्षाणां रोदनं व्याधिर्हसने देशविद्रवम् । शाखाप्रपतनेऽकस्मात् संग्रामे योधघातनम् ॥ स्थानात् स्थानान्तरगमे दंशभङ्गभयं भवत् । <small>वृद्धगर्गसंहितामत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>रोदने व्याधिमाख्याति हसने देशविभ्रमम् । शाखाप्रपतने कुर्यात् संग्रामे योधघातनम् ॥ जल्पत्स्वपि च वृक्षेषु रोदत्सु च धनक्षयम् ।</poem>}} <small>वदेदिति सम्बन्धः । जनक्षयमिति क्वचित् पाठः । वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>सर्पत्सु तरुषु जल्पत्सु चाऽपि जनसंक्षयो विनिर्दिष्टः । </poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु</small> {{bold|<poem>नर्दने देशनाशः स्याद्योधा नश्यन्त्यशाखया ।</poem>}} * उक्तस्थले नोपलभ्यते । ५६<noinclude></noinclude> eez0uyh83wivb3vdnpj2neivqfvmy0x