विकिस्रोतः sawikisource https://sa.wikisource.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0%E0%A4%AE%E0%A5%8D MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter माध्यमम् विशेषः सम्भाषणम् सदस्यः सदस्यसम्भाषणम् विकिस्रोतः विकिस्रोतःसम्भाषणम् सञ्चिका सञ्चिकासम्भाषणम् मीडियाविकि मीडियाविकिसम्भाषणम् फलकम् फलकसम्भाषणम् साहाय्यम् साहाय्यसम्भाषणम् वर्गः वर्गसम्भाषणम् प्रवेशद्वारम् प्रवेशद्वारसम्भाषणम् लेखकः लेखकसम्भाषणम् पृष्ठम् पृष्ठसम्भाषणम् अनुक्रमणिका अनुक्रमणिकासम्भाषणम् श्रव्यम् श्रव्यसम्भाषणम् TimedText TimedText talk पटलम् पटलसम्भाषणम् गैजेट गैजेट वार्ता गैजेट परिभाषा गैजेट परिभाषा वार्ता 106 29748 346898 82200 2022-08-21T19:39:15Z Srkris 3283 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title= |Language=sa |Volume= |Author= |Co-author1= |Co-author2= |Translator= |Co-translator1= |Co-translator2= |Editor= |Co-editor1= |Co-editor2= |Illustrator= |Publisher= |Address= |Year= |Key= |ISBN= |DLI= |IA= |NLI= |Source=djvu |Image=3 |Progress=OCR |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Notes= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} eycr9qqup2kn3tr9wh9cg3uyzb7oa1g 106 29926 346932 82383 2022-08-21T20:38:39Z Srkris 3283 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=श्रीमन्महाराजसंस्कृतपाठशाला पत्रिका - सम्पुटम् १ सञ्चिका १ |Language=sa |Volume= |Author= |Co-author1= |Co-author2= |Translator= |Co-translator1= |Co-translator2= |Editor= |Co-editor1= |Co-editor2= |Illustrator= |Publisher= |Address= |Year=1925 |Key= |ISBN= |DLI= |IA=https://archive.org/details/MaharajaCollageSanskritJournalIssue1Volume1 |NLI= |Source=djvu |Image=1 |Progress=OCR |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Notes= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} [[वर्गः:Sanskrit Journal]] avnnsb1u3rzc8dgc3nsryeve36vdcek 104 40964 347108 344433 2022-08-22T04:25:18Z Ranjanin 6031 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Mohan Prabhu" /></noinclude>{{RunningHeader|left='''प्रकरणम्]'''|center='''बालमनोरमा ।''' |right='''१९७'''}} '''ब्रवीतु-ब्रूतात् । 'ङिच्च पिन्न' इत्यपित्त्वादीण्न । ब्रवाणि । ब्रवै । ब्रूयात् । उच्यात् । 'अस्यतिवक्ति-' (सू २४३८) इत्यङ् ।''' {{c|'''२४५४ । वच उम् । (७-४-२०)'''}} '''अङि परे । अवोचत् । अवोचत ।''' '''अथ शास्यन्ताः परस्मैपदिनः । इङ् त्वात्मनेपदी । इण् १०४५ गतौ । एति । इतः ।''' {{c|'''२४५५ । इणो यण् । (६-४-८१)'''}} '''अजादौ प्रत्यये परे । इयङोऽपवादः । यन्ति । इयाय ।''' {{c|'''२४५६ । दीर्घ इणः किति । (७-४-६९)'''}} {{rule|}} वक्ष्यते । '''ब्रवीतु-ब्रूतादिति ॥''' ननु तिबादेशस्य तातड पित्त्वात् ‘ब्रूव ईट्’ इति ईडागमः स्यादित्यत आह । '''ङिच्चेति ॥''' ब्रूताम् । ब्रुवन्तु । ब्रूहि । ब्रूतात् । ब्रूतम् । ब्रूत । '''ब्रवाणीति ॥''' आट पित्त्वेन डित्त्वाभावात् न गुणनिषेध इति भावः । ब्रवाव । ब्रवाम । ब्रूताम् । ब्रूष्व । ब्रुवाथाम्। ब्रूध्वमिति सिद्धवत्कृत्य आह । '''ब्रवै इति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण । ब्रवावहै । ब्रवामहै । लडि अब्रवीत् । अब्रूताम्। अब्रुवन् । अब्रवीः । अब्रूतम् । अब्रूत । अब्रवम् । अब्रूव । अब्रूम । विधिलिङ्याह । '''ब्रूयादिति ॥''' ब्रूयातामित्यादि । आशीर्लिङ्याह । '''उच्यादिति ॥''' वच्यादेशे 'वचिस्वपि' इति सम्प्रसारणमिति भावः । उच्यास्ताम् इत्यादि । आत्मनेपदे आशीर्लिङि वक्षीष्ट । वक्षीयास्ताम् इत्यादि । अकित्त्वान्न सम्प्रसारणम् । लुडि सिचि वच्यादेशे अवच् स् त् इति स्थिते आह । '''अस्यतीति ॥''' अवच् अ त् इति स्थिते । '''वच उम् ॥''' शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अङि परे इति ॥''' 'ॠदृशो डि’ इत्यतस्तदनुवृत्तेरिति भावः । मित्त्वादन्त्यादच परः । आद्गुणः । तदाह । '''अवोचदिति ॥''' अवक्ष्यत् । अवक्ष्यत । '''इङ्त्विति ॥''' ‘इड् अध्ययने' इति धातुस्तु डित्त्वादात्मनेपदीत्यर्थः । '''इण् गताविति ॥''' 'इणो यण्' इत्यादौ विशेषणार्थो णकारः । '''एतीति ॥''' ‘शपो लुकि तिपः पित्त्वेन ङित्त्वाभावाद्गुणः । '''इतः इति ॥''' अपित्त्वेन ङित्त्वान्न गुणः । इ अन्तीत्यत्र ङित्त्वाद्गुणाभावे इयडि प्राप्ते । '''इणो यण् ॥''' 'अचि श्नुधातुः' इत्यतः अचीत्यनुवृत्तस्य अङ्गाधिकारलब्धाङ्गाक्षिप्तप्रत्ययविशेषणत्वात्तदादिविधिरित्यभिप्रेत्य शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अजादौ प्रत्यये परे इति । इयङोऽपवादः इति ॥''' इयडि प्राप्ते एव तदारम्भादिति भावः। गुणवृद्धौ तु परत्वादस्य बाधकौ । यथा अयनम्, आयकः । '''यन्तीति ॥''' एषि । इथः । इथ । एमि । इवः । इमः । '''इयायेति ॥''' द्वित्वे सति उत्तरखण्डवृद्धौ आयादेशे 'अभ्यासस्यासवर्णे' इति इयड् । अतुसि तु द्वित्वे कित्त्वाद्गुणाभावे इ इ अतुस् इति स्थिते ‘इणो यण्’ इत्युत्तरखण्डस्य यणि इयतुरितिस्थिते । '''दीर्घ इणः ॥''' ‘अत्र लोपः’ इत्यतः अभ्यासस्येति ‘व्यथो लिटि’ इत्यतो लिटीति चानुवर्तते । तदाह ।<noinclude><references/></noinclude> 0ybu3a94wrbmstsyqbffirp4w7t8hux 347109 347108 2022-08-22T04:49:56Z Ranjanin 6031 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Mohan Prabhu" /></noinclude>{{RunningHeader|left='''प्रकरणम्]'''|center='''बालमनोरमा ।''' |right='''१९७'''}} '''ब्रवीतु-ब्रूतात् । 'ङिच्च पिन्न' इत्यपित्त्वादीण्न । ब्रवाणि । ब्रवै । ब्रूयात् । उच्यात् । 'अस्यतिवक्ति-' (सू २४३८) इत्यङ् ।''' {{c|'''२४५४ । वच उम् । (७-४-२०)'''}} '''अङि परे । अवोचत् । अवोचत ।''' '''अथ शास्यन्ताः परस्मैपदिनः । इङ् त्वात्मनेपदी । इण् १०४५ गतौ । एति । इतः ।''' {{c|'''२४५५ । इणो यण् । (६-४-८१)'''}} '''अजादौ प्रत्यये परे । इयङोऽपवादः । यन्ति । इयाय ।''' {{c|'''२४५६ । दीर्घ इणः किति । (७-४-६९)'''}} {{rule|}} वक्ष्यते । '''ब्रवीतु-ब्रूतादिति ॥''' ननु तिबादेशस्य तातड पित्त्वात् ‘ब्रूव ईट्’ इति ईडागमः स्यादित्यत आह । '''ङिच्चेति ॥''' ब्रूताम् । ब्रुवन्तु । ब्रूहि । ब्रूतात् । ब्रूतम् । ब्रूत । '''ब्रवाणीति ॥''' आट पित्त्वेन डित्त्वाभावात् न गुणनिषेध इति भावः । ब्रवाव । ब्रवाम । ब्रूताम् । ब्रूष्व । ब्रुवाथाम् । ब्रूध्वमिति सिद्धवत्कृत्य आह । '''ब्रवै इति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण । ब्रवावहै । ब्रवामहै । लडि अब्रवीत् । अब्रूताम् । अब्रुवन् । अब्रवीः । अब्रूतम् । अब्रूत । अब्रवम् । अब्रूव । अब्रूम । विधिलिङ्याह । '''ब्रूयादिति ॥''' ब्रूयातामित्यादि । आशीर्लिङ्याह । '''उच्यादिति ॥''' वच्यादेशे 'वचिस्वपि' इति सम्प्रसारणमिति भावः । उच्यास्ताम् इत्यादि । आत्मनेपदे आशीर्लिङि वक्षीष्ट । वक्षीयास्ताम् इत्यादि । अकित्त्वान्न सम्प्रसारणम् । लुडि सिचि वच्यादेशे अवच् स् त् इति स्थिते आह । '''अस्यतीति ॥''' अवच् अ त् इति स्थिते । '''वच उम् ॥''' शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अङि परे इति ॥''' 'ॠदृशो डि’ इत्यतस्तदनुवृत्तेरिति भावः । मित्त्वादन्त्यादच परः । आद्गुणः । तदाह । '''अवोचदिति ॥''' अवक्ष्यत् । अवक्ष्यत । '''इङ्त्विति ॥''' ‘इङ् अध्ययने' इति धातुस्तु डित्त्वादात्मनेपदीत्यर्थः । '''इण् गताविति ॥''' 'इणो यण्' इत्यादौ विशेषणार्थो णकारः । '''एतीति ॥''' ‘शपो लुकि तिपः पित्त्वेन ङित्त्वाभावाद्गुणः । '''इतः इति ॥''' अपित्त्वेन ङित्त्वान्न गुणः । इ अन्तीत्यत्र ङित्त्वाद्गुणाभावे इयडि प्राप्ते । '''इणो यण् ॥''' 'अचि श्नुधातुः' इत्यतः अचीत्यनुवृत्तस्य अङ्गाधिकारलब्धाङ्गाक्षिप्तप्रत्ययविशेषणत्वात्तदादिविधिरित्यभिप्रेत्य शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अजादौ प्रत्यये परे इति । इयङोऽपवादः इति ॥''' इयडि प्राप्ते एव तदारम्भादिति भावः। गुणवृद्धौ तु परत्वादस्य बाधकौ । यथा अयनम्, आयकः । '''यन्तीति ॥''' एषि । इथः । इथ । एमि । इवः । इमः । '''इयायेति ॥''' द्वित्वे सति उत्तरखण्डवृद्धौ आयादेशे 'अभ्यासस्यासवर्णे' इति इयड् । अतुसि तु द्वित्वे कित्त्वाद्गुणाभावे इ इ अतुस् इति स्थिते ‘इणो यण्’ इत्युत्तरखण्डस्य यणि इयतुरितिस्थिते । '''दीर्घ इणः ॥''' ‘अत्र लोपः’ इत्यतः अभ्यासस्येति ‘व्यथो लिटि’ इत्यतो लिटीति चानुवर्तते । तदाह ।<noinclude><references/></noinclude> pgw0y8w5pwm6ui3yshy5l32v1ge5faq 347110 347109 2022-08-22T04:52:05Z Ranjanin 6031 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Mohan Prabhu" /></noinclude>{{RunningHeader|left='''प्रकरणम्]'''|center='''बालमनोरमा ।''' |right='''१९७'''}} '''ब्रवीतु-ब्रूतात् । 'ङिच्च पिन्न' इत्यपित्त्वादीण्न । ब्रवाणि । ब्रवै । ब्रूयात् । उच्यात् । 'अस्यतिवक्ति-' (सू २४३८) इत्यङ् ।''' {{c|'''२४५४ । वच उम् । (७-४-२०)'''}} '''अङि परे । अवोचत् । अवोचत ।''' '''अथ शास्यन्ताः परस्मैपदिनः । इङ् त्वात्मनेपदी । इण् १०४५ गतौ । एति । इतः ।''' {{c|'''२४५५ । इणो यण् । (६-४-८१)'''}} '''अजादौ प्रत्यये परे । इयङोऽपवादः । यन्ति । इयाय ।''' {{c|'''२४५६ । दीर्घ इणः किति । (७-४-६९)'''}} {{rule|}} वक्ष्यते । '''ब्रवीतु-ब्रूतादिति ॥''' ननु तिबादेशस्य तातड पित्त्वात् ‘ब्रूव ईट्’ इति ईडागमः स्यादित्यत आह । '''ङिच्चेति ॥''' ब्रूताम् । ब्रुवन्तु । ब्रूहि । ब्रूतात् । ब्रूतम् । ब्रूत । '''ब्रवाणीति ॥''' आट पित्त्वेन डित्त्वाभावात् न गुणनिषेध इति भावः । ब्रवाव । ब्रवाम । ब्रूताम् । ब्रूष्व । ब्रुवाथाम् । ब्रूध्वमिति सिद्धवत्कृत्य आह । '''ब्रवै इति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण । ब्रवावहै । ब्रवामहै । लडि अब्रवीत् । अब्रूताम् । अब्रुवन् । अब्रवीः । अब्रूतम् । अब्रूत । अब्रवम् । अब्रूव । अब्रूम । विधिलिङ्याह । '''ब्रूयादिति ॥''' ब्रूयातामित्यादि । आशीर्लिङ्याह । '''उच्यादिति ॥''' वच्यादेशे 'वचिस्वपि' इति सम्प्रसारणमिति भावः । उच्यास्ताम् इत्यादि । आत्मनेपदे आशीर्लिङि वक्षीष्ट । वक्षीयास्ताम् इत्यादि । अकित्त्वान्न सम्प्रसारणम् । लुडि सिचि वच्यादेशे अवच् स् त् इति स्थिते आह । '''अस्यतीति ॥''' अवच् अ त् इति स्थिते । '''वच उम् ॥''' शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अङि परे इति ॥''' 'ॠदृशो डि’ इत्यतस्तदनुवृत्तेरिति भावः । मित्त्वादन्त्यादच परः । आद्गुणः । तदाह । '''अवोचदिति ॥''' अवक्ष्यत् । अवक्ष्यत । '''इङ्त्विति ॥''' ‘इङ् अध्ययने' इति धातुस्तु ङित्त्वादात्मनेपदीत्यर्थः । '''इण् गताविति ॥''' 'इणो यण्' इत्यादौ विशेषणार्थो णकारः । '''एतीति ॥''' ‘शपो लुकि तिपः पित्त्वेन ङित्त्वाभावाद्गुणः । '''इतः इति ॥''' अपित्त्वेन ङित्त्वान्न गुणः । इ अन्तीत्यत्र ङित्त्वाद्गुणाभावे इयडि प्राप्ते । '''इणो यण् ॥''' 'अचि श्नुधातुः' इत्यतः अचीत्यनुवृत्तस्य अङ्गाधिकारलब्धाङ्गाक्षिप्तप्रत्ययविशेषणत्वात्तदादिविधिरित्यभिप्रेत्य शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अजादौ प्रत्यये परे इति । इयङोऽपवादः इति ॥''' इयडि प्राप्ते एव तदारम्भादिति भावः। गुणवृद्धौ तु परत्वादस्य बाधकौ । यथा अयनम्, आयकः । '''यन्तीति ॥''' एषि । इथः । इथ । एमि । इवः । इमः । '''इयायेति ॥''' द्वित्वे सति उत्तरखण्डवृद्धौ आयादेशे 'अभ्यासस्यासवर्णे' इति इयड् । अतुसि तु द्वित्वे कित्त्वाद्गुणाभावे इ इ अतुस् इति स्थिते ‘इणो यण्’ इत्युत्तरखण्डस्य यणि इयतुरितिस्थिते । '''दीर्घ इणः ॥''' ‘अत्र लोपः’ इत्यतः अभ्यासस्येति ‘व्यथो लिटि’ इत्यतो लिटीति चानुवर्तते । तदाह ।<noinclude><references/></noinclude> mu1x5udnrflb6rk56ixzta1ivuc2hqi 347111 347110 2022-08-22T04:53:56Z Ranjanin 6031 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Mohan Prabhu" /></noinclude>{{RunningHeader|left='''प्रकरणम्]'''|center='''बालमनोरमा ।''' |right='''१९७'''}} '''ब्रवीतु-ब्रूतात् । 'ङिच्च पिन्न' इत्यपित्त्वादीण्न । ब्रवाणि । ब्रवै । ब्रूयात् । उच्यात् । 'अस्यतिवक्ति-' (सू २४३८) इत्यङ् ।''' {{c|'''२४५४ । वच उम् । (७-४-२०)'''}} '''अङि परे । अवोचत् । अवोचत ।''' '''अथ शास्यन्ताः परस्मैपदिनः । इङ् त्वात्मनेपदी । इण् १०४५ गतौ । एति । इतः ।''' {{c|'''२४५५ । इणो यण् । (६-४-८१)'''}} '''अजादौ प्रत्यये परे । इयङोऽपवादः । यन्ति । इयाय ।''' {{c|'''२४५६ । दीर्घ इणः किति । (७-४-६९)'''}} {{rule|}} वक्ष्यते । '''ब्रवीतु-ब्रूतादिति ॥''' ननु तिबादेशस्य तातड पित्त्वात् ‘ब्रूव ईट्’ इति ईडागमः स्यादित्यत आह । '''ङिच्चेति ॥''' ब्रूताम् । ब्रुवन्तु । ब्रूहि । ब्रूतात् । ब्रूतम् । ब्रूत । '''ब्रवाणीति ॥''' आट पित्त्वेन डित्त्वाभावात् न गुणनिषेध इति भावः । ब्रवाव । ब्रवाम । ब्रूताम् । ब्रूष्व । ब्रुवाथाम् । ब्रूध्वमिति सिद्धवत्कृत्य आह । '''ब्रवै इति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण । ब्रवावहै । ब्रवामहै । लडि अब्रवीत् । अब्रूताम् । अब्रुवन् । अब्रवीः । अब्रूतम् । अब्रूत । अब्रवम् । अब्रूव । अब्रूम । विधिलिङ्याह । '''ब्रूयादिति ॥''' ब्रूयातामित्यादि । आशीर्लिङ्याह । '''उच्यादिति ॥''' वच्यादेशे 'वचिस्वपि' इति सम्प्रसारणमिति भावः । उच्यास्ताम् इत्यादि । आत्मनेपदे आशीर्लिङि वक्षीष्ट । वक्षीयास्ताम् इत्यादि । अकित्त्वान्न सम्प्रसारणम् । लुडि सिचि वच्यादेशे अवच् स् त् इति स्थिते आह । '''अस्यतीति ॥''' अवच् अ त् इति स्थिते । '''वच उम् ॥''' शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अङि परे इति ॥''' 'ॠदृशो डि’ इत्यतस्तदनुवृत्तेरिति भावः । मित्त्वादन्त्यादच परः । आद्गुणः । तदाह । '''अवोचदिति ॥''' अवक्ष्यत् । अवक्ष्यत । '''इङ्त्विति ॥''' ‘इङ् अध्ययने' इति धातुस्तु ङित्त्वादात्मनेपदीत्यर्थः । '''इण् गताविति ॥''' 'इणो यण्' इत्यादौ विशेषणार्थो णकारः । '''एतीति ॥''' ‘शपो लुकि तिपः पित्त्वेन ङित्त्वाभावाद्गुणः । '''इतः इति ॥''' अपित्त्वेन ङित्त्वान्न गुणः । इ अन्तीत्यत्र ङित्त्वाद्गुणाभावे इयडि प्राप्ते । '''इणो यण् ॥''' 'अचि श्नुधातुः' इत्यतः अचीत्यनुवृत्तस्य अङ्गाधिकारलब्धाङ्गाक्षिप्तप्रत्ययविशेषणत्वात्तदादिविधिरित्यभिप्रेत्य शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अजादौ प्रत्यये परे इति । इयङोऽपवादः इति ॥''' इयडि प्राप्ते एव तदारम्भादिति भावः। गुणवृद्धौ तु परत्वादस्य बाधकौ । यथा अयनम्, आयकः । '''यन्तीति ॥''' एषि । इथः । इथ । एमि । इवः । इमः । '''इयायेति ॥''' द्वित्वे सति उत्तरखण्डवृद्धौ आयादेशे 'अभ्यासस्यासवर्णे' इति इयङ् । अतुसि तु द्वित्वे कित्त्वाद्गुणाभावे इ इ अतुस् इति स्थिते ‘इणो यण्’ इत्युत्तरखण्डस्य यणि इयतुरितिस्थिते । '''दीर्घ इणः ॥''' ‘अत्र लोपः’ इत्यतः अभ्यासस्येति ‘व्यथो लिटि’ इत्यतो लिटीति चानुवर्तते । तदाह ।<noinclude><references/></noinclude> ifnruir10dqbc16pu7d6os8b5qf0wjr 347112 347111 2022-08-22T04:54:14Z Ranjanin 6031 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Ranjanin" /></noinclude>{{RunningHeader|left='''प्रकरणम्]'''|center='''बालमनोरमा ।''' |right='''१९७'''}} '''ब्रवीतु-ब्रूतात् । 'ङिच्च पिन्न' इत्यपित्त्वादीण्न । ब्रवाणि । ब्रवै । ब्रूयात् । उच्यात् । 'अस्यतिवक्ति-' (सू २४३८) इत्यङ् ।''' {{c|'''२४५४ । वच उम् । (७-४-२०)'''}} '''अङि परे । अवोचत् । अवोचत ।''' '''अथ शास्यन्ताः परस्मैपदिनः । इङ् त्वात्मनेपदी । इण् १०४५ गतौ । एति । इतः ।''' {{c|'''२४५५ । इणो यण् । (६-४-८१)'''}} '''अजादौ प्रत्यये परे । इयङोऽपवादः । यन्ति । इयाय ।''' {{c|'''२४५६ । दीर्घ इणः किति । (७-४-६९)'''}} {{rule|}} वक्ष्यते । '''ब्रवीतु-ब्रूतादिति ॥''' ननु तिबादेशस्य तातड पित्त्वात् ‘ब्रूव ईट्’ इति ईडागमः स्यादित्यत आह । '''ङिच्चेति ॥''' ब्रूताम् । ब्रुवन्तु । ब्रूहि । ब्रूतात् । ब्रूतम् । ब्रूत । '''ब्रवाणीति ॥''' आट पित्त्वेन डित्त्वाभावात् न गुणनिषेध इति भावः । ब्रवाव । ब्रवाम । ब्रूताम् । ब्रूष्व । ब्रुवाथाम् । ब्रूध्वमिति सिद्धवत्कृत्य आह । '''ब्रवै इति ॥''' आटः पित्त्वेन डित्त्वाभावाद्गुण । ब्रवावहै । ब्रवामहै । लडि अब्रवीत् । अब्रूताम् । अब्रुवन् । अब्रवीः । अब्रूतम् । अब्रूत । अब्रवम् । अब्रूव । अब्रूम । विधिलिङ्याह । '''ब्रूयादिति ॥''' ब्रूयातामित्यादि । आशीर्लिङ्याह । '''उच्यादिति ॥''' वच्यादेशे 'वचिस्वपि' इति सम्प्रसारणमिति भावः । उच्यास्ताम् इत्यादि । आत्मनेपदे आशीर्लिङि वक्षीष्ट । वक्षीयास्ताम् इत्यादि । अकित्त्वान्न सम्प्रसारणम् । लुडि सिचि वच्यादेशे अवच् स् त् इति स्थिते आह । '''अस्यतीति ॥''' अवच् अ त् इति स्थिते । '''वच उम् ॥''' शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अङि परे इति ॥''' 'ॠदृशो डि’ इत्यतस्तदनुवृत्तेरिति भावः । मित्त्वादन्त्यादच परः । आद्गुणः । तदाह । '''अवोचदिति ॥''' अवक्ष्यत् । अवक्ष्यत । '''इङ्त्विति ॥''' ‘इङ् अध्ययने' इति धातुस्तु ङित्त्वादात्मनेपदीत्यर्थः । '''इण् गताविति ॥''' 'इणो यण्' इत्यादौ विशेषणार्थो णकारः । '''एतीति ॥''' ‘शपो लुकि तिपः पित्त्वेन ङित्त्वाभावाद्गुणः । '''इतः इति ॥''' अपित्त्वेन ङित्त्वान्न गुणः । इ अन्तीत्यत्र ङित्त्वाद्गुणाभावे इयडि प्राप्ते । '''इणो यण् ॥''' 'अचि श्नुधातुः' इत्यतः अचीत्यनुवृत्तस्य अङ्गाधिकारलब्धाङ्गाक्षिप्तप्रत्ययविशेषणत्वात्तदादिविधिरित्यभिप्रेत्य शेषपूरणेन सूत्र व्याचष्टे । '''अजादौ प्रत्यये परे इति । इयङोऽपवादः इति ॥''' इयडि प्राप्ते एव तदारम्भादिति भावः। गुणवृद्धौ तु परत्वादस्य बाधकौ । यथा अयनम्, आयकः । '''यन्तीति ॥''' एषि । इथः । इथ । एमि । इवः । इमः । '''इयायेति ॥''' द्वित्वे सति उत्तरखण्डवृद्धौ आयादेशे 'अभ्यासस्यासवर्णे' इति इयङ् । अतुसि तु द्वित्वे कित्त्वाद्गुणाभावे इ इ अतुस् इति स्थिते ‘इणो यण्’ इत्युत्तरखण्डस्य यणि इयतुरितिस्थिते । '''दीर्घ इणः ॥''' ‘अत्र लोपः’ इत्यतः अभ्यासस्येति ‘व्यथो लिटि’ इत्यतो लिटीति चानुवर्तते । तदाह ।<noinclude><references/></noinclude> ddn7n2wzgsivcpk1vqbmunr0ldy97a3 104 40965 347118 97691 2022-08-22T05:35:47Z Ranjanin 6031 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Mohan Prabhu" /></noinclude>{{RunningHeader|center='''सिध्दान्तकौमुदीसहिता'''|left='''१९८''' |right='''[अदादि'''}} '''इणोऽभ्यासस्य दीर्घः स्यात्किति लिटि । ईयतुः । ईयुः । इययिथ-इयेथ । ऐत् । ऐताम् । आयन् । इयात् । ईयात् ।''' {{c|'''२४५७ । एतेर्लिङि । (७-४-२४)'''}} '''उपसर्गात्परस्य इणोऽणो ह्रस्वः स्यादार्धधातुके किति लिङि । निरियात् । 'उभयत आश्रये नान्तादिवत् –' । अभीयात् । ‘अणः किम्' । समेयात् । 'समीयात्' इति प्रयोगस्तु भौवादिकस्य ।''' {{c|'''२४५८ । इणो गा लुङि । (२-४-४५)'''}} {{rule|}} '''इणोऽभ्यासस्य दीर्घस्यात् किति लिटि । ईयतुरिति ॥''' भारद्वाजनियमात्थलि वेडिति मत्वा आह । '''इययिथ-इयेथेति ॥''' ईयथुः । ईय । इयाय-इयय । ईयिव । ईयिम । एता । एष्यति । एतु—इतात् । इताम् । यन्तु । इहि-इतात् । इतम् । इत । अयानि । अयाव । अयाम । '''ऐदिति ॥''' लडि तिप इकारलोपे इकारस्य गुणे आटो वृद्धिः । '''आयन्निति ॥''' झेरन्तादेशे इकारलोपे आ इ अन् इति स्थिते ‘इणो यण्’ इति यणि कृते तस्याभीयत्वेनासिद्धत्वादाडिति भावः । ऐः । ऐतम् । एत । आयम् । ऐव । ऐम । विधिलिङ्याह । '''इयादिति ॥''' इयाताम् । इयुरित्यादि । आशीर्लिङ्याह । '''ईयादिति ॥''' 'अकृत्सार्वधातुकयोः' इति दीर्घ इति भावः । ईयास्तामित्यादि । '''एतेर्लिङि ॥''' 'उपसर्गाध्द्रस्व ऊहते' इत्यतः उपसर्गाध्द्रस्व इति ‘केऽणः’ इत्यतः अण इति 'अयङ् यिक्डिति' इत्यतः कितीति चानुवर्तते । तदाह । '''उपसर्गात्परस्येत्यादि ॥''' इह आर्धधातुके इति प्रामादिकम् । पूर्वसूत्रेषु तदभावादनुवृत्तेरसम्भवात्, किति लिडीत्येव सिद्धेश्च । ङितीति तु नानुवर्तते । इण आर्धधातुकलिडो ङित्त्वाभावात् । नन्वभीयादित्यत्रापि ह्रस्वः स्यादित्यत आह । '''उभयतः इति ॥''' अत्र एकादेशस्य ईकारस्य पूर्वान्तत्वे उपसर्गानुप्रवेशादिण्धातुत्वन्न सम्भवति । परादित्वेन इण्धातुत्वाश्रयणे तु नोपसर्गात्परत्वम् । उपसर्गैकदेशस्य ईकारस्य ईकारात्मना सत्त्वेन अभ् इत्यस्य उपसर्गत्वाभावात् । एकादेशस्य आदिवत्त्वमाश्रित्य इण्धातुत्वम्, अन्तवत्त्वमाश्रित्य तस्य उपसर्गानुप्रवेशश्चेत्यपि न सम्भवति । पूर्वपरशब्दाभ्यां अन्तादि शब्दाभ्याञ्च विरोधस्य पुरस्फूर्तिकतया विरुद्धातिदेशद्वयस्य युगपदसम्भवादित्यर्थ. । इदश्च अन्तादिवत्सूत्रे भाष्ये स्पष्टम् । न च अभुम् इति भान्तस्य एकदेशविकृतन्यायेन उपसर्गत्वात् ईकारस्य परादिवत्वे हूस्वो दुर्वार इति वाच्यम् । लक्ष्यानुसारेण कवित् एकदेशविकृतन्या यानाश्रयणादिति शब्देन्दुशेखरे विस्तर । समेयादिति ॥ आ इयात् एयात् । समेया दिल्यत्र एकारस्य अनणुत्वान्न हूस्व . । ग्रहणकसूत्रादन्यत्र पूर्वेणैव णकारेण प्रत्याहाराश्रयणा दिति भावः । तर्हि कचित् समीयादिति प्रयोग. कथमित्याशङ्कयाह । समीयादिति प्रयोगस्तु भौवादिकस्येति ॥ ‘इट किटकटी गते’ इति प्राश्लिष्टस्य इधाताराशीलिंडि ‘अकृ त्सार्वधातुकयेोदीर्घ.' इति दीर्घ बोद्य इति भावः । लुडि विशेषमाह । इणो गा लुङि ॥<noinclude><references/></noinclude> 378q0ncvoajm2urb59rq05ezbltjtpu 0 64095 346625 139268 2022-08-21T13:29:26Z 2401:4900:B0A:ECB7:0:50:7FA7:DB01 wikitext text/x-wiki {{header | title = [[../../]] | author = वेदव्यासः | translator = | section = अध्यायः ००३ | previous = [[../अध्यायः ००२|अध्यायः ००२]] | next = [[../अध्यायः ००४|अध्यायः ००४]] | notes = व्यासेन कलियुगस्य स्थित्याः वर्णनम् }} तृतीयोऽध्यायः <poem><span style="font-size: 14pt; line-height:200%">जनमेजय उवाच आसन्नं विप्रकृष्टं वा यदि कालं न विद्महे । तस्माद् द्वापरसंविद्धं युगान्तं स्पृहयाम्यहम् ।। १ ।। प्राप्ता वयं तु तत् कालमनया धर्मतृष्णया । आदद्यात् परमं धर्मं सुखमल्पेन कर्मणा ।। २ ।। शौनक उवाच प्रजासमुद्वेगकरं युगान्तं समुपस्थितम् । प्रणष्टधर्मं धर्मज्ञ निमित्तैर्वक्तुमर्हसि ।। ३ ।। सौतिरुवाच पृष्ट एवं भविष्यस्य गतिं तत्त्वेन चिन्तयन् । युगान्ते सर्वभूतानां भगवानब्रवीत् तदा ।। ४ ।। व्यास उवाच अरक्षितारो हर्तारो बलिभागस्य पार्थिवाः । युगान्ते प्रभविष्यन्ति स्वरक्षणपरायणाः ।। ५ ।। अक्षत्रियाश्च राजानो विप्राः शूद्रोपजीविनः । शूद्राश्च ब्राह्मणाचारा भविष्यन्ति युगक्षये ।। ६ ।। काण्डे स्पृष्टाः श्रोत्रियाश्च निष्क्रियाणि हवींष्यथ । एकपङ्क्त्यामशिष्यन्ति युगान्ते जनमेजय ।। ७ ।। शिल्पवन्तोऽनृतपरा नरा मद्यामिषप्रियाः । मित्रभार्या भविष्यन्ति युगान्ते जनमेजय ।। ८ ।। राजवृत्तिस्थिताश्चौरा राजानश्चौरशीलिनः । भृत्याश्चानिर्दिष्टभुजो भविष्यन्ति युगक्षये ।। ९ ।। धनानि श्लाघनीयानि सतां वृत्तमपूजितम्। अकुत्सना च पतिते भविष्यन्ति युगक्षये ।। 3.3.१० ।। प्रणष्टचेतना मर्त्या मुक्तकेशा विचूलिनः । ऊनषोडशवर्षाश्च प्रजास्यन्ति नराः सदा ।। ११ ।। अट्टशूला जनपदाः शिवशूलाश्चतुष्पथाः । प्रमदाः केशशूलाश्च भविष्यन्ति युगक्षये ।। १२।। सर्वे ब्रह्म वदिष्यन्ति सर्वे वाजसनेयिनः । शूद्रा भोवादिनश्चैव भविष्यन्ति युगक्षये ।। १३ । तपोयज्ञफलानां च विक्रेतारो द्विजातयः । ऋतवश्च भविष्यन्ति विपरीता युगक्षये ।। १४ ।। शुक्लदन्ताऽञ्जिताक्षाश्च मुण्डाः काषायवाससः। शूद्रा धर्मं चरिष्यन्ति शाक्यबुद्धोपजीविनः ।। १५ ।।जो प्राचीन काल में बौद्ध थे, वहीं संस्कृत साहित्य में शूद्र शूद्रों का वास्तविक नाम - ठिकाना बौद्ध तथा धम्म ही है और बौद्ध काल में ये सर्वोपरि थे.... श्वापदप्रचुरत्वं च गवां चैव परिक्षयः । स्वादूनां विनिवृत्तिश्च विद्यादन्तगते युगे ।। १६ ।। अन्त्या मध्ये निवत्स्यन्ति मध्याश्चान्तनिवासिनः। तथा निम्नं प्रजाः सर्वा गमिष्यन्ति युगक्षये ।। १७ ।। तथा द्विहायना दम्यास्तथा पल्वलकर्षकाः । चित्रवर्षी च पर्जन्यो युगे क्षीणे भविष्यति ।। १८ ।। सर्वे चौरकुले जाताश्चोरयानाः परस्परम् । स्वल्पेनाख्या भविष्यन्ति यत्किंचित्प्राप्य दुर्गताः ।। न ते धर्मं करिष्यन्ति मानवा निर्गते युगे । ऊषार्कबहुला भूमिः पन्थानस्तस्करावृताः ।। 3.3.२० ।। सर्वे वाणिज्यकाश्चैव भविष्यन्ति कलौ युगे । पितृदत्तानि देयानि विभजन्ते सुतास्तदा । हरणाय प्रपत्स्यन्ते लोभानृतविरोधिताः ।। २१ ।। सौकुमार्ये तथा रूपे रत्ने चोपक्षयं गते । भविष्यन्ति युगान्ते च नार्यः केशैरलंकृताः ।। २२ ।। निर्विहारस्य भूतस्य गृहस्थस्य भविष्यति । युगान्ते समनुप्राप्ते नान्या भार्या समा गतिः ।।२३ ।। कुशीलानार्यभूयिष्ठं वृथारूपसमन्वितम् । पुरुषाल्पं बहुस्त्रीकं तद् युगान्तस्य लक्षणम् ।। २४ ।। बहुयाचनको लोको न दास्यति परस्परम् । अविचार्य ग्रहीष्यन्ति दानं वर्णान्तरात् तथा ।। २५ ।। राजचौराग्निदण्डार्तो जनः क्षयमुपैष्यति । सस्यनिष्पत्तिरफला तरुणा वृद्धशीलिनः । ईहयासुखिनो लोका भविष्यन्ति युगक्षये ।। २६ ।। वर्षासु वाताः परुषा नीचाः शर्करवर्षिणः । संदिग्धः परलोकश्च भविष्यति युगक्षये ।। २७ ।। आत्मनश्च दुराचारा ब्रह्मदूषणतत्पराः । आत्मानं बहु मन्यन्ते मन्युरेवाभ्ययाद्द्विजान्।। २८ ।। वैश्याचाराश्च राजन्या धनधान्योपजीविनः । युगापक्रमणे सर्वे भविष्यन्ति द्विजातयः ।। २९ ।। अप्रवृत्ताः प्रपत्स्यन्ते समयाः शपथास्तथा । ऋणं सविनयभ्रंशं युगे क्षीणे भविष्यति ।। 3.3.३० ।। भविष्यत्यफलो हर्षः क्रोधश्च सफलो नृणाम् । अजाश्चैवोपरोत्स्यन्ते पयसोऽर्थे युगक्षये ।। ३१ ।। अशास्त्रविदुषां पुंसामेवमेव स्वभावतः । अप्रमाणं वदिष्यन्ति नीतिं पण्डितमानिनः ।। ३२ ।। शास्त्रोक्तस्याप्रवक्तारो भविष्यन्ति युगक्षये । सर्वे सर्वं हि जानन्ति वृद्धाननुपसेव्य वै ।। ३३ ।। न कश्चिदकविर्नाम युगान्ते समुपस्थिते । न क्षत्राणि नियोक्ष्यन्ति विकर्मस्था द्विजातयः । चौरप्रायाश्च राजानो युगान्ते पर्युपस्थिते ।। ३४ ।। कुण्डावृषा नैकृतिकाः सुरापा ब्रह्मवादिनः । अश्वमेधेन यक्ष्यन्ति युगान्ते जनमेजय ।। ३५ ।। अयाज्यान् याजयिष्यन्ति तथाभक्ष्यस्य भक्षिणः । ब्राह्मणा धनतृष्णार्ता युगान्ते समुपस्थिते ।। ३६ ।। भोशब्दमभिधास्यन्ति न च कश्चित्पठिष्यति । एकशङ्खास्तदा नार्यो गवेधुकपिनद्धकाः ।। ३७ ।। नक्षत्राणि वियोगीनि विपरीता दिशस्तथा । संध्यारागोऽथ दिग्दाहो भविष्यत्यवरे युगे ।। ३८ ।। पितॄन्पुत्रा नियोक्ष्यन्ति वध्वः श्वश्रूश्च कर्मसु । वियोनिषु चरिष्यन्ति प्रमदासु नरास्तथा ।। ३९ ।। वाक्छरैस्तर्जयिष्यन्ति गुरूञ्छिष्यास्तथैव च । मुखेषु च प्रयोक्ष्यन्ति प्रमत्ताश्च नरास्तदा ।। 3.3.४० । अकृताग्राणि भोक्ष्यन्ति नराश्चैवाग्निहोत्रिणः । भिक्षां बलिमदत्त्वा च भोक्ष्यन्ति पुरुषाः स्वयम्।। ४१ ।। पतीन्सुप्तान् वञ्चयित्वा गमिष्यन्ति स्त्रियोऽन्यतः । पुरुषाश्च प्रसुप्तासु भार्यासु च परस्त्रियम् ।। ४२ ।। नाव्याधितो नाप्यरुजो जनः सर्वोऽभ्यसूयकः । न कृतिप्रतिकर्ता च युगे क्षीणे भविष्यति ।। ४३ ।। इति श्रीमहाभारते खिलभागे हरिवंशे भविष्यपर्वणि कलियुगवर्णने तृतीयोऽध्यायः ।। ३ ।। </span></poem> cmm7nwr1j16i7u8hvjvvr0f4y5ot4c0 104 82487 347132 197150 2022-08-22T07:37:39Z Swaminathan sitapathi 4227 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Swaminathan sitapathi" />{{rh|center=प्रतिज्ञायौगन्धरायणे सव्याख्याने|left=१००}}</noinclude>{{gap}}'''उन्मत्तकः'''-ही ही चन्द्रं गिळदि ळाहू । मुञ्च मुञ्च चन्दं । यदि ण मुञ्चेशि, मुहं दे पाडिअ मुञ्चावइस्सं । एशे एशे दुट्ठअश्शे परिब्मट्टे आअच्छदि । एशे एशे चउप्पहवीहिआअं। जाव णं आकुहिअ बळिं भक्खिस्सं । एशे एशे दाळअभट्टा । मं ताळेह । माखु माखु मं ताळेह । किं भणाशि-अह्मणं किं पि णच्चेहि त्ति । दक्खह दक्खह दाळअभट्टा ! एशे दाळअभट्ट। पुणो वि मे ताळेह इट्ठिआहि। माखु माख ताळेह । तेण हि अहं पि तुह्ने ताळेमि । {{center|(निष्क्रान्तः )}} {{center|तृतीयोऽङ्कः।}} {{rule|5em}} {{rule}} {{gap}}ही ही चन्द्रं गिरति राहुः । मुञ्च मुञ्च चन्द्रम् । यदि न मुञ्चसि, मुखं ते पाटयित्वा मोचयिष्यामि। एष एष दुष्टाश्वः परिभ्रष्ट आगच्छति । एष एष चतुष्पथवीथिकायाम्। यावदेनमारुह्य बालिं भक्षयिष्यामि । एते एते दारकभर्तारः! मां ताडयथ । माखलु माखलु मां ताडयत । किं भणथ-अस्म।कं किमपि नृस्येति । पश्यत पश्यत दारकभर्तारः!। एते दारकभर्तारः ! पुनरपि मां ताडयथ यष्टिभिः। माखलु माखलु ताडयत । तेनं ह्यहमपि युष्मान् ताडयामि । {{rule}} {{gap}}सहाययोर्निष्कान्तयोः स्ववेषसदृशं प्राग्वद् व्यवहरति--हीहीति । मुञ्चवइस्सभिस्यन्तस्य बाह्योऽर्थः स्पष्टः । राहुः । प्रद्योतः चन्द्रं वत्सरजं गिरति परिभवति । हे प्रद्योत! वत्सराजं मुञ्च मुञ्च । तं न मुञ्चसि चेत्, त्वां हत्वा तं मोचयिष्यामीत्याभ्यन्तरः । {{gap}}एो इति । एष एष दुष्टाश्चः, परिभ्रष्टः बन्धनप्रच्युतः, आगच्छति । एष एषः चतुष्पथवीथिकायां, सन्निहित इति शेषः । एनं सन्निहितं दुष्टाश्वमेव , आरुह्य, बलिं भिक्षां । भक्षयिष्यामि । इति बाह्योऽर्थः । एष दुष्टः प्रद्योतः छलप्रयोक्क्तृत्वात् सन्मार्गभ्रष्टो मामुद्दिश्य प्रत्यवतिष्ठते । एषोऽहं, चतुष्पथवीथिकायां चतुष्पथवीथिकावत् कञ्चिदपि प्रति स्त्रत्वमपरिणीतवादप्राप्तायाम् अर्थात् तत्कन्यायां वासवदत्तायां विषये । एनं प्रद्योतम् । आरुह्य न्यक्कृत्य वासवदत्ताहरणेन परि-<noinclude></noinclude> bk5eb6i0hvaet9l57pzhtnfiqc8vx4k 104 82488 347133 197151 2022-08-22T08:08:04Z Swaminathan sitapathi 4227 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Swaminathan sitapathi" />{{runningHeader|center=तृतीयोऽङ्कः।|right=१०१}}</noinclude>भूय । बळिम् उपहारवत् प्रियं स्वाभिकौशाम्बीप्रयाणं । भक्षयिष्यामि साधयिष्यामि । इत्याभ्यन्तरः । {{gap}}अथ वीथिचरैर्बाळकैरारब्धमात्मखलीकारचापलमसहमानस्योक्तिः---एशे एशे दाळअभट्टा इत्यादि । दारकभर्तारः बालाः स्वामिनः । अस्माकं, किमपि नृत्येति किं भणथ, किञ्चिन्नर्तनं नः प्रदर्शयेति र्कि ब्रृथ । पश्यत पश्यत, अर्थाद् युष्मत्परितोषाय मया करिष्यमाणं नर्तनम् ॥ {{gap}}निष्त्र्कान्त इति तृतीयाङ्कपरिखमाप्तिः । {{center|तृतीयोऽङ्कः ।}}<noinclude></noinclude> dxmfpfktnf0vwrg3o764boc634hwber 347134 347133 2022-08-22T08:08:30Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Swaminathan sitapathi" />{{runningHeader|center=तृतीयोऽङ्कः।|right=१०१}}</noinclude>भूय । बळिम् उपहारवत् प्रियं स्वाभिकौशाम्बीप्रयाणं । भक्षयिष्यामि साधयिष्यामि । इत्याभ्यन्तरः । {{gap}}अथ वीथिचरैर्बाळकैरारब्धमात्मखलीकारचापलमसहमानस्योक्तिः---एशे एशे दाळअभट्टा इत्यादि । दारकभर्तारः बालाः स्वामिनः । अस्माकं, किमपि नृत्येति किं भणथ, किञ्चिन्नर्तनं नः प्रदर्शयेति र्कि ब्रृथ । पश्यत पश्यत, अर्थाद् युष्मत्परितोषाय मया करिष्यमाणं नर्तनम् ॥ {{gap}}निष्त्र्कान्त इति तृतीयाङ्कपरिखमाप्तिः । {{center|तृतीयोऽङ्कः ।}} {{rule|5em}}<noinclude></noinclude> 4ltbjfxv4pos2draypp5hedpd44h568 104 82489 347144 197153 2022-08-22T10:20:34Z Swaminathan sitapathi 4227 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Swaminathan sitapathi" /></noinclude>{{center|{{larger|'''अथ चतुथोऽङ्क ।'''}}}} {{center|(ततः प्रविशति भटः ।)}} {{gap}}'''भटः'''- को काळो अहं भट्टिदारिआए वासवदत्ताए उदए कीळिदुकामाए भद्दवदीपरिचारअं गत्तभेवअं ण पेक्खामि । भाव पुप्फदन्तअ ! {{rule}} {{gap}}कः कालोऽहं भर्तृदारिकाया वासवदत्ताया उदके क्रीडितुकामाया भद्रवतीपरिचारकं गात्रसेवकं न प्रेक्षे । भाव पुष्पदन्तक ! गात्रसेवकं न प्रे- {{rule}} {{center|अथ चतुर्थोऽङ्कः ।}} {{gap}}अथ यथोक्तमन्त्रनिश्चयानुरोधेन वत्सराजस्य वासवदत्तया सह भद्रवतीमधिरुह्य कौशाम्बीप्रयाणं, प्रस्थितवत्सराजानुधावनोद्यतानां प्रद्योत सैन्यानां यौगन्धरायणेन यथासङ्केतनिर्धावितोपमुतानिजगूढभटशतसहायेन समारब्धयुद्धेन प्रतिरोधनं, यौगन्धरायणस्यायुधविपस्या शत्रुग्रहणप्राप्तिः, स्वमनोरथसिद्धिसन्तुष्टस्य न्याय्यधीरोदारचतुरभाषिणो यौगन्धरायणस्य तं प्रत्यपराधानुद्भावयतो भरतरोहकस्य न चित्रः संवादःप्रद्योतेन स्वदुहितृवत्सराजयोर्गान्घविवाहं निर्वृक्तं मत्वातयोश्चित्रफलकस्थयोर्विवाहविध्यनुष्ठापनं यौगन्धरायणाय च पारितोषिकभृङ्गारदानसत्कार इत्येतावदर्थजातं चतुर्थेऽङ्के वस्तु । {{gap}}तत्र वासवदत्तायाः स्वजनं परित्यज्य वत्सराजानुयानं प्रत्यनुकूलतायां कारणं वत्सराजगोचरा परमानुराक्त्तिः । सा कथं तस्याः प्ररूढेत्याकाङ्क्षायां तदुपपादकं कौशाम्बीप्रयाणपूर्ववृत्तं किमपि निरूपणीयम् । तत् पुनरीदृशं भवति-—यत्तद् वत्सराजबन्धमोचनं कौशाम्बीप्रयाणमिति साध्यद्वयं, तत्रोत्तरं वासवदत्ताहरणसौकर्यकालप्रतीक्षयानागतार्थे प्रकल्प्य बन्धमोचनमात्रं यथानिश्चिते काले नलागिरिचित्तोद्र्भान्त्युत्पादनयुक्स्या साधितम् । तदस्वास्थ्यपरिहरणपरमोपकारिणं च वत्सराजं कृतज्ञत्वात् प्रद्योत: पुनर्बन्धनमनीत्वैव स्वगृहेऽवरुरोध; परितुष्टश्च तं गान्धर्वविद्यापारगं वीणाभ्यासव्यसनिन्याः स्वसुतायास्तढुपदेशदेशिकमाग्निसाक्षिकं चकार । अथानुवर्तमाने वीणोपदेशे वासवदत्ताया वत्सराजेऽनुरागस्तावत् ततूपुर्गुणसौभाग्यसाक्षात्कारादङ्कुरितः पूर्वानुरागिणा तेन सहानवरतसन्निकर्षात् परिचयप्रचयाद् गुरुशिष्यभावाविस्त्रम्भनित्यसुलभाद् विविक्तावस्थानाद् अङ्गारवत्यानुकूल्याच्च परां कोटिमधिरूढः । तयोर्निवृत्तगान्धर्वाविवाहयोर्गतेषु कतिपयेष्वहोरात्रेषु.<noinclude></noinclude> nflvg78t567szsi2d6ltpyrunoxiyef 104 85529 347147 329787 2022-08-22T10:30:33Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=२६|center='''मधुसूदनसरस्वतीश्रीधरस्वामकृतटीकाभ्यां समेता---'''|right=[अ० २क्ष्लो ०११]}}</noinclude> {{gap}}'''म० टी०'''–ततः किं वृत्तमित्यपेक्षायाम् - {{Block center|<poem>संजय उवाच- {{gap}}एवमुक्त्वाऽर्जुनः संख्ये रथोपस्थ उपाविशत् ॥ {{gap}}विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः ॥ ४७ ॥</poem>}} {{center|इति श्रीमहाभारते शतसाहस्यां संहितायां वैयासि-}} {{center|क्यां भीष्मपर्वणि श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु}} {{center|ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसं-}} {{center|वादेऽर्जुनविषादयोगो नाम प्रथ-}} {{center|मोऽध्यायः ॥ १ ॥}} {{gap}}संख्ये सङ्ग्रामे रथोपस्थे रथस्योपर्युपविवेश । पूर्वं युद्धार्थमवलोकनार्थं चोत्थितः सशोकेन संविग्नं पीडितं मानसं यस्य सः ॥ ४७ ॥ {{center|इति श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्यविश्वेश्वर सरस्वतीश्रीपादशिष्यश्रीमधुसूदनसरस्वतीविरचितायां श्रीमद्भगवद्गीतागूढार्थदीपिकायां प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥}} {{gap}}'''श्री० टी०'''–ततः किं वृत्तमित्यपेक्षायाम्-'''एवमिति''' । संख्ये सङ्ग्रामे रथो- पस्थे रथस्योपरि उपाविशदुपविवेश ! शोकेन संविग्नं प्रकम्पितं मानसं चित्तं यस्य सः ॥ ४७ ॥ {{center|इति श्रीसुबोधिन्यां टीकायां श्रीधरस्वामिविरचितायां प्रथमोऽध्यायः ॥ १ ॥}} {{center| अथ द्वितीयोऽध्यायः ।}} {{gap}}'''म० टी०--'''अहिंसा परमो धर्मो भिक्षाशनं चेत्येवंलक्षणया बुद्ध्या युद्धवैमृस्रयम- र्जुनस्य श्रुत्वा स्वपुत्राणां राज्यमप्रचलितमधार्य स्वस्थहृदयस्य धृतराष्ट्र हर्षनिमित्तां ततः किं वृत्तमित्याकाङ्क्षामपनिनीषुः संजयस्तं प्रत्युक्तवानित्याह वैशम्पायन:--.. {{Block center|<poem>संजय उवाच- {{gap}}ते तथा कृपयाऽऽविष्टमश्रुपूर्णाकुलेक्षणम् ॥ {{gap}}विषीदन्तमिदं वाक्यमुवाच मधुसूदनः ॥ १॥</poem>}}<noinclude></noinclude> e56azmw3jo057yg60svjvkbal61ayuf 104 85530 347148 329829 2022-08-22T10:35:40Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>[ अ० २श्लो०२ ] श्रीमद्भगवद्गीता । {{gap}}कृपा ममैत इतिव्यामोहनिमित्तः स्नेहविशेषः । तयाऽऽविष्टं स्वभावसिद्धया व्याप्तम् । अर्जुनस्य कर्मत्वं कृपायाश्च कर्तुत्वं वदता तस्या आगन्तुकत्वं व्युदस्तम् । अत एव विषीदन्तं स्नेहविषयीभूतस्वजनविच्छेदाशङ्कानिमित्तः शोकापरपर्यायश्चित्तव्याकुलीभावो विषादस्तं प्राप्नुवन्तम् । अत्र विषादस्य कर्मत्वेनार्जुनस्य कर्तृत्वेन च तस्याऽऽगन्तुकत्वं सूचितम् । अत एव कृपाविषादवशादश्रुभिः पूर्णे आकुले दर्शनाक्षसे चेक्षण यस्य तम् । एवमश्रुपातव्याकुलीभावाख्यकार्यद्वयजनकतया परिपोषं गताभ्यां कृपाविषादाभ्यामुद्विग्नं तमर्जुनमिदं सोपपत्तिकं वक्ष्यमाणं वाक्यमुवाच ने तुपेक्षितवान् । मधुसूदन इति । स्वयं दुष्टनिग्रहकर्ताऽर्जुनं प्रत्याप तथैव वक्ष्यतीति भावः ॥ १ ॥ {{gap}}'''श्री० टी०--''' ततः किं वृत्तमित्यपेक्षायाम्-ते तथेति । अश्रुभिः पूर्णे आकुले इक्षणे यस्य तम् । तथोक्तप्रकारेण विषीदन्तं तमर्जुनं प्रति मधुसूदन इदं वाक्यमुयाच ॥ १ ॥ {{gap}}'''म० टी०'''---तदेव भगवतो वाक्यमवतारयति-- {{Block center|<poem>श्रीभगवानुवाच--- {{gap}}" ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशसः श्रियः । {{gap}}वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णां भग इतीङ्गना " ॥</poem>}} {{gap}}समग्रस्येति प्रत्येक संबन्धः । मोक्षस्येति तत्साधनस्य ज्ञानस्य । इङ्गना संज्ञा । एतादृशं समग्रमैश्वर्यादिकं नित्यमप्रतिबन्धेन यत्र वर्तते स भगवान् । नित्ययोंगे मतुप् । {{Block center|<poem>तथा---- {{gap}}" उत्पत्तिं च विनाशं च भूतानामागतिं गतिम् ।। {{gap}}वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति ।</poem>}} {{gap}}अत्र भूतानामिति प्रत्येक संबध्यते । उत्पत्तिविनाशशब्दौ तत्कारणस्याप्युपलक्षकौ । गतिगती आगामिन्यौ संपदापदौ । एतादृशो भगवच्छब्दार्थः श्रीवासुदेव एव पर्यवसित इति तथोच्यते ॥ {{Block center|<poem>कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् ॥ अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ॥ २ ॥</poem>}} {{gap}}इदं स्वधर्मात्पराङ्मुखत्वं कृपाव्यामोहाश्रुपातादिपुरःसरे कश्मलं शिष्टगर्हितत्वेन मलिनं विषमे समये स्थाने त्वा त्वां सर्वक्षत्रियप्रवरं कुतो हेतोः समुपस्थितं प्राप्तम् । कि मोक्षेच्छातः, किं वा स्वच्छातः, अथवा कीर्तच्छात इति किंशब्देनाऽऽक्षिप्यते । हेतुत्रयमपि निषेधति त्रिभिर्विशेषणैरुत्तरार्धेन । आर्यैर्मुमुक्षुभिर्न जुष्टमसेवितं स्वधर्मैराश- {{rule}} {{center|१ क, घ, छ, के, तत्र ।}}<noinclude></noinclude> l6miaxp1t17lo2vv8xmrqtohgkhnu1i 347150 347148 2022-08-22T10:36:43Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=[ अ० २श्लो०२ ]|center= श्रीमद्भगवद्गीता ।|right=२७}}</noinclude> {{gap}}कृपा ममैत इतिव्यामोहनिमित्तः स्नेहविशेषः । तयाऽऽविष्टं स्वभावसिद्धया व्याप्तम् । अर्जुनस्य कर्मत्वं कृपायाश्च कर्तुत्वं वदता तस्या आगन्तुकत्वं व्युदस्तम् । अत एव विषीदन्तं स्नेहविषयीभूतस्वजनविच्छेदाशङ्कानिमित्तः शोकापरपर्यायश्चित्तव्याकुलीभावो विषादस्तं प्राप्नुवन्तम् । अत्र विषादस्य कर्मत्वेनार्जुनस्य कर्तृत्वेन च तस्याऽऽगन्तुकत्वं सूचितम् । अत एव कृपाविषादवशादश्रुभिः पूर्णे आकुले दर्शनाक्षसे चेक्षण यस्य तम् । एवमश्रुपातव्याकुलीभावाख्यकार्यद्वयजनकतया परिपोषं गताभ्यां कृपाविषादाभ्यामुद्विग्नं तमर्जुनमिदं सोपपत्तिकं वक्ष्यमाणं वाक्यमुवाच ने तुपेक्षितवान् । मधुसूदन इति । स्वयं दुष्टनिग्रहकर्ताऽर्जुनं प्रत्याप तथैव वक्ष्यतीति भावः ॥ १ ॥ {{gap}}'''श्री० टी०--''' ततः किं वृत्तमित्यपेक्षायाम्-ते तथेति । अश्रुभिः पूर्णे आकुले इक्षणे यस्य तम् । तथोक्तप्रकारेण विषीदन्तं तमर्जुनं प्रति मधुसूदन इदं वाक्यमुयाच ॥ १ ॥ {{gap}}'''म० टी०'''---तदेव भगवतो वाक्यमवतारयति-- {{Block center|<poem>श्रीभगवानुवाच--- {{gap}}" ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशसः श्रियः । {{gap}}वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णां भग इतीङ्गना " ॥</poem>}} {{gap}}समग्रस्येति प्रत्येक संबन्धः । मोक्षस्येति तत्साधनस्य ज्ञानस्य । इङ्गना संज्ञा । एतादृशं समग्रमैश्वर्यादिकं नित्यमप्रतिबन्धेन यत्र वर्तते स भगवान् । नित्ययोंगे मतुप् । {{Block center|<poem>तथा---- {{gap}}" उत्पत्तिं च विनाशं च भूतानामागतिं गतिम् ।। {{gap}}वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति ।</poem>}} {{gap}}अत्र भूतानामिति प्रत्येक संबध्यते । उत्पत्तिविनाशशब्दौ तत्कारणस्याप्युपलक्षकौ । गतिगती आगामिन्यौ संपदापदौ । एतादृशो भगवच्छब्दार्थः श्रीवासुदेव एव पर्यवसित इति तथोच्यते ॥ {{Block center|<poem>कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् ॥ अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ॥ २ ॥</poem>}} {{gap}}इदं स्वधर्मात्पराङ्मुखत्वं कृपाव्यामोहाश्रुपातादिपुरःसरे कश्मलं शिष्टगर्हितत्वेन मलिनं विषमे समये स्थाने त्वा त्वां सर्वक्षत्रियप्रवरं कुतो हेतोः समुपस्थितं प्राप्तम् । कि मोक्षेच्छातः, किं वा स्वच्छातः, अथवा कीर्तच्छात इति किंशब्देनाऽऽक्षिप्यते । हेतुत्रयमपि निषेधति त्रिभिर्विशेषणैरुत्तरार्धेन । आर्यैर्मुमुक्षुभिर्न जुष्टमसेवितं स्वधर्मैराश- {{rule}} {{center|१ क, घ, छ, के, तत्र ।}}<noinclude></noinclude> lx4z8prv2chhdiec8fx608gzjxmza4z 347151 347150 2022-08-22T10:37:05Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=[ अ० २श्लो०२ ]|center= '''श्रीमद्भगवद्गीता ।'''|right=२७}}</noinclude> {{gap}}कृपा ममैत इतिव्यामोहनिमित्तः स्नेहविशेषः । तयाऽऽविष्टं स्वभावसिद्धया व्याप्तम् । अर्जुनस्य कर्मत्वं कृपायाश्च कर्तुत्वं वदता तस्या आगन्तुकत्वं व्युदस्तम् । अत एव विषीदन्तं स्नेहविषयीभूतस्वजनविच्छेदाशङ्कानिमित्तः शोकापरपर्यायश्चित्तव्याकुलीभावो विषादस्तं प्राप्नुवन्तम् । अत्र विषादस्य कर्मत्वेनार्जुनस्य कर्तृत्वेन च तस्याऽऽगन्तुकत्वं सूचितम् । अत एव कृपाविषादवशादश्रुभिः पूर्णे आकुले दर्शनाक्षसे चेक्षण यस्य तम् । एवमश्रुपातव्याकुलीभावाख्यकार्यद्वयजनकतया परिपोषं गताभ्यां कृपाविषादाभ्यामुद्विग्नं तमर्जुनमिदं सोपपत्तिकं वक्ष्यमाणं वाक्यमुवाच ने तुपेक्षितवान् । मधुसूदन इति । स्वयं दुष्टनिग्रहकर्ताऽर्जुनं प्रत्याप तथैव वक्ष्यतीति भावः ॥ १ ॥ {{gap}}'''श्री० टी०--''' ततः किं वृत्तमित्यपेक्षायाम्-ते तथेति । अश्रुभिः पूर्णे आकुले इक्षणे यस्य तम् । तथोक्तप्रकारेण विषीदन्तं तमर्जुनं प्रति मधुसूदन इदं वाक्यमुयाच ॥ १ ॥ {{gap}}'''म० टी०'''---तदेव भगवतो वाक्यमवतारयति-- {{Block center|<poem>श्रीभगवानुवाच--- {{gap}}" ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशसः श्रियः । {{gap}}वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णां भग इतीङ्गना " ॥</poem>}} {{gap}}समग्रस्येति प्रत्येक संबन्धः । मोक्षस्येति तत्साधनस्य ज्ञानस्य । इङ्गना संज्ञा । एतादृशं समग्रमैश्वर्यादिकं नित्यमप्रतिबन्धेन यत्र वर्तते स भगवान् । नित्ययोंगे मतुप् । {{Block center|<poem>तथा---- {{gap}}" उत्पत्तिं च विनाशं च भूतानामागतिं गतिम् ।। {{gap}}वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति ।</poem>}} {{gap}}अत्र भूतानामिति प्रत्येक संबध्यते । उत्पत्तिविनाशशब्दौ तत्कारणस्याप्युपलक्षकौ । गतिगती आगामिन्यौ संपदापदौ । एतादृशो भगवच्छब्दार्थः श्रीवासुदेव एव पर्यवसित इति तथोच्यते ॥ {{Block center|<poem>कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् ॥ अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ॥ २ ॥</poem>}} {{gap}}इदं स्वधर्मात्पराङ्मुखत्वं कृपाव्यामोहाश्रुपातादिपुरःसरे कश्मलं शिष्टगर्हितत्वेन मलिनं विषमे समये स्थाने त्वा त्वां सर्वक्षत्रियप्रवरं कुतो हेतोः समुपस्थितं प्राप्तम् । कि मोक्षेच्छातः, किं वा स्वच्छातः, अथवा कीर्तच्छात इति किंशब्देनाऽऽक्षिप्यते । हेतुत्रयमपि निषेधति त्रिभिर्विशेषणैरुत्तरार्धेन । आर्यैर्मुमुक्षुभिर्न जुष्टमसेवितं स्वधर्मैराश- {{rule}} {{center|१ क, घ, छ, के, तत्र ।}}<noinclude></noinclude> j3wjmupg5oixgta0qigqfb0rxfunt4b 347152 347151 2022-08-22T10:39:19Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=[ अ० २श्लो०२ ]|center= '''श्रीमद्भगवद्गीता ।'''|right=२७}}</noinclude> {{gap}}कृपा ममैत इतिव्यामोहनिमित्तः स्नेहविशेषः । तयाऽऽविष्टं स्वभावसिद्धया व्याप्तम् । अर्जुनस्य कर्मत्वं कृपायाश्च कर्तुत्वं वदता तस्या आगन्तुकत्वं व्युदस्तम् । अत एव विषीदन्तं स्नेहविषयीभूतस्वजनविच्छेदाशङ्कानिमित्तः शोकापरपर्यायश्चित्तव्याकुलीभावो विषादस्तं प्राप्नुवन्तम् । अत्र विषादस्य कर्मत्वेनार्जुनस्य कर्तृत्वेन च तस्याऽऽगन्तुकत्वं सूचितम् । अत एव कृपाविषादवशादश्रुभिः पूर्णे आकुले दर्शनाक्षसे चेक्षण यस्य तम् । एवमश्रुपातव्याकुलीभावाख्यकार्यद्वयजनकतया परिपोषं गताभ्यां कृपाविषादाभ्यामुद्विग्नं तमर्जुनमिदं सोपपत्तिकं वक्ष्यमाणं वाक्यमुवाच ने तुपेक्षितवान् । मधुसूदन इति । स्वयं दुष्टनिग्रहकर्ताऽर्जुनं प्रत्याप तथैव वक्ष्यतीति भावः ॥ १ ॥ {{gap}}'''श्री० टी०--''' ततः किं वृत्तमित्यपेक्षायाम्-ते तथेति । अश्रुभिः पूर्णे आकुले इक्षणे यस्य तम् । तथोक्तप्रकारेण विषीदन्तं तमर्जुनं प्रति मधुसूदन इदं वाक्यमुयाच ॥ १ ॥ {{gap}}'''म० टी०'''---तदेव भगवतो वाक्यमवतारयति-- {{Block center|<poem>श्रीभगवानुवाच--- {{gap}}" ऐश्वर्यस्य समग्रस्य धर्मस्य यशसः श्रियः । {{gap}}वैराग्यस्याथ मोक्षस्य षण्णां भग इतीङ्गना " ॥</poem>}} {{gap}}समग्रस्येति प्रत्येक संबन्धः । मोक्षस्येति तत्साधनस्य ज्ञानस्य । इङ्गना संज्ञा । एतादृशं समग्रमैश्वर्यादिकं नित्यमप्रतिबन्धेन यत्र वर्तते स भगवान् । नित्ययोंगे मतुप् । {{Block center|<poem>तथा---- {{gap}}" उत्पत्तिं च विनाशं च भूतानामागतिं गतिम् । {{gap}}वेत्ति विद्यामविद्यां च स वाच्यो भगवानिति ॥</poem>}} {{gap}}अत्र भूतानामिति प्रत्येक संबध्यते । उत्पत्तिविनाशशब्दौ तत्कारणस्याप्युपलक्षकौ । गतिगती आगामिन्यौ संपदापदौ । एतादृशो भगवच्छब्दार्थः श्रीवासुदेव एव पर्यवसित इति तथोच्यते ॥ {{Block center|<poem>कुतस्त्वा कश्मलमिदं विषमे समुपस्थितम् ॥ अनार्यजुष्टमस्वर्ग्यमकीर्तिकरमर्जुन ॥ २ ॥</poem>}} {{gap}}इदं स्वधर्मात्पराङ्मुखत्वं कृपाव्यामोहाश्रुपातादिपुरःसरे कश्मलं शिष्टगर्हितत्वेन मलिनं विषमे समये स्थाने त्वा त्वां सर्वक्षत्रियप्रवरं कुतो हेतोः समुपस्थितं प्राप्तम् । कि मोक्षेच्छातः, किं वा स्वच्छातः, अथवा कीर्तच्छात इति किंशब्देनाऽऽक्षिप्यते । हेतुत्रयमपि निषेधति त्रिभिर्विशेषणैरुत्तरार्धेन । आर्यैर्मुमुक्षुभिर्न जुष्टमसेवितं स्वधर्मैराश- {{rule}} {{center|१ क, घ, छ, के, तत्र ।}}<noinclude></noinclude> g6yk3maipazu8aaufj4hm0ejj8m02uy 104 85531 347153 329832 2022-08-22T10:47:03Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=२८|center='''मधुसूदनसरस्वतीश्रीधरस्वामिकृतटीकाभ्यां समेता-'''|right=[अ०२लो ० ३-४ ]}}</noinclude> यशुद्धिद्वारा मोक्षामिच्छद्भिरपक्वकषायैर्मुमुक्षुभिः कथं स्वधर्मस्त्याज्य इत्यर्थः । संन्यासाधिकारी तु पक्वकषायोऽग्रे वक्ष्यते । अस्वर्ग्यं स्वर्गहेतुधर्मविरोधित्वान्न स्वर्गेच्छया सेव्यम् । अकीर्तिकर कीर्त्यभावकरमपकीर्तिकरं वा न कीर्तीच्छया सेव्यम् । तथा च मोक्षकामैः स्वर्गकामैः कीर्तिकामैश्च वर्जनीयं, तत्काम एव त्वं सेवस इत्यहो अनुचितं चेष्टितं तवेति भावः ॥ २ ॥ '''श्री० टी०'''-तदेव वाक्यमाह-कुत इति । कुतो हेतोः । त्वेति । त्वाम् । विषमे संकट इदं कश्मलं समुपस्थितमयं मोहः प्राप्तः । यत आर्यैरसेवितमस्वर्ग्यमधर्म्यमयशस्करं च ॥ २ ॥ '''म० टी०-'''ननु बन्धुसेनावेक्षणजीतेनाधैर्येण धनुरपि धारयितुमशक्नुवता मया किं कर्तुं शक्यमित्यत आह-- क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते ॥ क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परंतप ॥ ३ ॥ क्लैब्यं क्लीवभावमधैर्यमोजस्तेजआदिभङ्ग रूपं मा स्म गमो मा गा हे पार्थ पृथातनय । पृथया देवप्रसादलब्धे तत्तनयमात्रे वीर्यातिशयस्य प्रसिद्धत्वात्पृथातनयत्वेन त्वं क्लैव्यायोग्य इत्यर्थः । अर्जुनत्वेनापि तदयोग्यत्वमाह-नैतदिति । त्वयि अर्जुने साक्षान्महेश्वरेणापि सह कृताहवे प्रख्यातमहाप्रभावे नोपपद्यते न युज्यत एतत्क्लैब्यमित्य साधारण्येन तदयोग्यत्वनिर्देशः। ननु न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः' इति पूर्वमेव मयोक्तमित्याशङ्कयाऽऽ--- क्षुद्रमिति । हृदयदौर्बल्यं मनो भ्रमणादिरूपमधैर्य क्षुद्रत्वकारणत्वात्क्षुद्रं सुनिरसने वा त्यक्त्वा विवेकेनापनीयोत्तिष्ठ युद्धाय सज्जो भव हे परंतप परं शत्रु तापयतीति तथा संबोध्यते हेतुगर्भम् ॥ ३ ॥ '''श्री० टी०'''-तस्मात्-क्लैब्यमिति । हे पार्थ क्लैब्यं कातर्यं मा स्म गमो न प्राप्नुहि । यतस्त्वय्येतन्नोपपद्यते योग्यं न मवति । क्षुद्रं तुच्छं दृदयदौर्बल्यं कातर्यं त्यक्त्वा युद्धायोत्तिष्ठ हे परंतप शत्रुतापन ॥ ३ ॥ '''म० टी०'''---ननु नायं स्वधर्मस्य त्यागः शोकमोहादिवशात्किंतु धर्मत्वाभावादधर्मत्वाच्चास्य युद्धस्य त्यागो मया क्रियत इति भगवदभिप्रायमप्रतिपद्यमानस्यार्जुनस्याभिप्रायमवतारयति-- {{Block center|<poem>अर्जुन उवाच- {{gap}}कथं भीष्ममहं संख्ये द्रोणं च मधुसूदन ॥ {{gap}}इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन ॥ ४ ॥</poem>}} {{rule}} {{gap}}१ ग, छ, ‘में सङ्गामे सं° 1 व. में सङ्ग्रामस' ! : . *क सइग्राम ह"।<noinclude></noinclude> a4b61h778z4vr38cpt0tqysezbnviaj 347157 347153 2022-08-22T10:50:01Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=२८|center='''मधुसूदनसरस्वतीश्रीधरस्वामिकृतटीकाभ्यां समेता-'''|right=[अ०२लो ० ३-४ ]}}</noinclude> यशुद्धिद्वारा मोक्षामिच्छद्भिरपक्वकषायैर्मुमुक्षुभिः कथं स्वधर्मस्त्याज्य इत्यर्थः । संन्यासाधिकारी तु पक्वकषायोऽग्रे वक्ष्यते । अस्वर्ग्यं स्वर्गहेतुधर्मविरोधित्वान्न स्वर्गेच्छया सेव्यम् । अकीर्तिकर कीर्त्यभावकरमपकीर्तिकरं वा न कीर्तीच्छया सेव्यम् । तथा च मोक्षकामैः स्वर्गकामैः कीर्तिकामैश्च वर्जनीयं, तत्काम एव त्वं सेवस इत्यहो अनुचितं चेष्टितं तवेति भावः ॥ २ ॥ {{gap}}'''श्री० टी०'''-तदेव वाक्यमाह-कुत इति । कुतो हेतोः । त्वेति । त्वाम् । विषमे संकट इदं कश्मलं समुपस्थितमयं मोहः प्राप्तः । यत आर्यैरसेवितमस्वर्ग्यमधर्म्यमयशस्करं च ॥ २ ॥ {{gap}}'''म० टी०-'''ननु बन्धुसेनावेक्षणजीतेनाधैर्येण धनुरपि धारयितुमशक्नुवता मया किं कर्तुं शक्यमित्यत आह-- {{Block center|<poem>क्लैब्यं मा स्म गमः पार्थ नैतत्त्वय्युपपद्यते ॥ क्षुद्रं हृदयदौर्बल्यं त्यक्त्वोत्तिष्ठ परंतप ॥ ३ ॥</poem>}} {{gap}}क्लैब्यं क्लीवभावमधैर्यमोजस्तेजआदिभङ्ग रूपं मा स्म गमो मा गा हे पार्थ पृथातनय । पृथया देवप्रसादलब्धे तत्तनयमात्रे वीर्यातिशयस्य प्रसिद्धत्वात्पृथातनयत्वेन त्वं क्लैव्यायोग्य इत्यर्थः । अर्जुनत्वेनापि तदयोग्यत्वमाह-नैतदिति । त्वयि अर्जुने साक्षान्महेश्वरेणापि सह कृताहवे प्रख्यातमहाप्रभावे नोपपद्यते न युज्यत एतत्क्लैब्यमित्य साधारण्येन तदयोग्यत्वनिर्देशः। ननु न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः' इति पूर्वमेव मयोक्तमित्याशङ्कयाऽऽ--- क्षुद्रमिति । हृदयदौर्बल्यं मनो भ्रमणादिरूपमधैर्य क्षुद्रत्वकारणत्वात्क्षुद्रं सुनिरसने वा त्यक्त्वा विवेकेनापनीयोत्तिष्ठ युद्धाय सज्जो भव हे परंतप परं शत्रु तापयतीति तथा संबोध्यते हेतुगर्भम् ॥ ३ ॥ {{gap}}'''श्री० टी०'''-तस्मात्-क्लैब्यमिति । हे पार्थ क्लैब्यं कातर्यं मा स्म गमो न प्राप्नुहि । यतस्त्वय्येतन्नोपपद्यते योग्यं न मवति । क्षुद्रं तुच्छं दृदयदौर्बल्यं कातर्यं त्यक्त्वा युद्धायोत्तिष्ठ हे परंतप शत्रुतापन ॥ ३ ॥ {{gap}}'''म० टी०'''---ननु नायं स्वधर्मस्य त्यागः शोकमोहादिवशात्किंतु धर्मत्वाभावादधर्मत्वाच्चास्य युद्धस्य त्यागो मया क्रियत इति भगवदभिप्रायमप्रतिपद्यमानस्यार्जुनस्याभिप्रायमवतारयति-- {{Block center|<poem>अर्जुन उवाच- {{gap}}कथं भीष्ममहं संख्ये द्रोणं च मधुसूदन ॥ {{gap}}इषुभिः प्रतियोत्स्यामि पूजार्हावरिसूदन ॥ ४ ॥</poem>}} {{rule}} {{gap}}१ ग, छ, ‘में सङ्गामे सं° 1 व. में सङ्ग्रामस' ! : . *क सइग्राम ह"।<noinclude></noinclude> 8j5h9146ylvwtn6h9pgavj50scmgdvm 104 85532 347162 329798 2022-08-22T10:53:53Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude>[ अ० २श्लो०५ ] श्रीमद्भगवद्गीता । {{gap}}भीष्मं पितामहं द्रोणं चाऽऽचार्यं संख्ये रण इषुभिः सायकैः प्रतियोत्स्यामि प्रहरिष्यामि कथं, न कथंचिदपीत्यर्थः । यतस्तौ पूजार्हौ कुसुमादिभिरर्चनयोग्यौ । पूजार्हाभ्यां सह क्रीडास्थानेऽपि वाचाऽपि हर्षफलकमपि लीलायुद्धमनुचितं किं पुनर्युद्धभूमौ शरैः प्राणत्यागफलकं प्रहरणमित्यर्थः । मधुसूदनारिसूदनेति संबोधनद्वयं शोकव्याकुलत्वेन पूर्वीपरपरामर्शवैकल्यात् । अतो न मधुसूदनारिसूदनेत्यस्यार्थस्य पुनरुक्तत्वं दोषः । युद्धमात्रमपि यत्र नोचितं दूरे तत्र वध इति प्रतियोत्स्यामीत्यनेन सूचितम् । अथवा पूजार्हौ कथं प्रतियोत्स्यामि । पूजार्ह्योरेव विवरणं भीष्म द्रोणं चेति । द्वौ ब्राह्मणौ भोजय देवदत्तं यज्ञदत्तं चेतिवत्संबन्धः । अयं भावः-दुर्योधनादयो नापुरस्कृत्य भीष्मद्रोणौ युद्धाय सज्जी भवन्ति । तत्र ताभ्यां सह युद्ध न तावद्धर्मः पूजादिवदविहितत्वात् । न चायमनिषिद्धत्वादधर्मोऽपि न भवतीति वाच्यम् । "गुरुं हुंकृत्य त्वंकृत्य " इत्यादिना शब्दमात्रेणापि गुरुद्रोहो यदाऽनिष्टफलत्वप्रदर्शनेन निषिद्धस्तदा किं वाच्यं ताभ्यां सह सङ्ग्रामस्याधर्मत्वे निषिद्धत्वे चेति॥४॥ {{gap}}'''श्री० टी०–'''नाहं कार्तर्येण युद्धापरतोऽस्मि किंतु युद्धस्यान्याय्यत्वादिति--- कथमिति । भीष्मद्रोणौ पूजायामर्हौ योग्यौ तौ प्रति कथमहं योत्स्यामि तत्रापीषुभिः । यत्र वाचाऽपि योत्स्यामीति वक्तुमनुचितं तत्र बाणैः कथं योत्स्यामीत्यर्थः । हेऽरिसूदन शत्रुनिर्दलन ॥ ४ ॥ {{gap}}'''म० टी०-'''ननु भीष्मद्रोणयोः पूजार्हत्वं गुरुत्वेनैव, एवमन्येषामपि कृपादीनां, न च तेषां गुरुत्वेन स्वीकारः सांप्रतमुचितः-- {{Block center|<poem>"गुरोरप्यवलिप्तस्य कार्याकार्यमजानतः । उत्पथप्रतिपन्नस्य परित्यागो विधीयते" ॥</poem>}} इति स्मृतेः, तस्मादेषां युद्धगर्वेणावलिप्तानामन्यायराज्यग्रहणेन शिष्यद्रोहेण च कार्याकार्यविवेकशून्यानामुत्पथनिष्ठानां वध एव श्रेयानित्याशङ्कयाऽऽह- {{Block center|<poem>गुरूनहत्वा हि महानुभावा- {{gap}}ञ्छ्रेयो भोक्तुं भैक्षमपीह लोके ॥ हवाऽर्थकामांस्तु गुरूनिहैव। {{gap}}भुञ्जीय भोगान्रुधिरप्रदिग्धान् ॥ ५ ॥</poem>}} {{rule}} {{gap}}१ ग, घ, ङ, च. छ. ज. झे, “त्य तुक°। २ ख, ग, घ, ङ. च. छ, ज, झ, “तरत्वेन यु । ३ ख, ग, इ, च, छ, ज, “चुनिषूदन । क, ३. °सदन । ४ क, ख, ग, घ, ङ, छ, ब, भैक्ष्यम” ।<noinclude></noinclude> iwg26qpl5tw00otszbdb7rkwqse1b88 347170 347162 2022-08-22T11:22:38Z Swaminathan sitapathi 4227 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" />{{rh|left=[ अ० २श्लो०५ ] |center='''श्रीमद्भगवद्गीता ।'''|right=२९}}</noinclude> {{gap}}भीष्मं पितामहं द्रोणं चाऽऽचार्यं संख्ये रण इषुभिः सायकैः प्रतियोत्स्यामि प्रहरिष्यामि कथं, न कथंचिदपीत्यर्थः । यतस्तौ पूजार्हौ कुसुमादिभिरर्चनयोग्यौ । पूजार्हाभ्यां सह क्रीडास्थानेऽपि वाचाऽपि हर्षफलकमपि लीलायुद्धमनुचितं किं पुनर्युद्धभूमौ शरैः प्राणत्यागफलकं प्रहरणमित्यर्थः । मधुसूदनारिसूदनेति संबोधनद्वयं शोकव्याकुलत्वेन पूर्वीपरपरामर्शवैकल्यात् । अतो न मधुसूदनारिसूदनेत्यस्यार्थस्य पुनरुक्तत्वं दोषः । युद्धमात्रमपि यत्र नोचितं दूरे तत्र वध इति प्रतियोत्स्यामीत्यनेन सूचितम् । अथवा पूजार्हौ कथं प्रतियोत्स्यामि । पूजार्ह्योरेव विवरणं भीष्म द्रोणं चेति । द्वौ ब्राह्मणौ भोजय देवदत्तं यज्ञदत्तं चेतिवत्संबन्धः । अयं भावः-दुर्योधनादयो नापुरस्कृत्य भीष्मद्रोणौ युद्धाय सज्जी भवन्ति । तत्र ताभ्यां सह युद्ध न तावद्धर्मः पूजादिवदविहितत्वात् । न चायमनिषिद्धत्वादधर्मोऽपि न भवतीति वाच्यम् । "गुरुं हुंकृत्य त्वंकृत्य " इत्यादिना शब्दमात्रेणापि गुरुद्रोहो यदाऽनिष्टफलत्वप्रदर्शनेन निषिद्धस्तदा किं वाच्यं ताभ्यां सह सङ्ग्रामस्याधर्मत्वे निषिद्धत्वे चेति॥४॥ {{gap}}'''श्री० टी०–'''नाहं कार्तर्येण युद्धापरतोऽस्मि किंतु युद्धस्यान्याय्यत्वादिति--- कथमिति । भीष्मद्रोणौ पूजायामर्हौ योग्यौ तौ प्रति कथमहं योत्स्यामि तत्रापीषुभिः । यत्र वाचाऽपि योत्स्यामीति वक्तुमनुचितं तत्र बाणैः कथं योत्स्यामीत्यर्थः । हेऽरिसूदन शत्रुनिर्दलन ॥ ४ ॥ {{gap}}'''म० टी०-'''ननु भीष्मद्रोणयोः पूजार्हत्वं गुरुत्वेनैव, एवमन्येषामपि कृपादीनां, न च तेषां गुरुत्वेन स्वीकारः सांप्रतमुचितः-- {{Block center|<poem>"गुरोरप्यवलिप्तस्य कार्याकार्यमजानतः । उत्पथप्रतिपन्नस्य परित्यागो विधीयते" ॥</poem>}} इति स्मृतेः, तस्मादेषां युद्धगर्वेणावलिप्तानामन्यायराज्यग्रहणेन शिष्यद्रोहेण च कार्याकार्यविवेकशून्यानामुत्पथनिष्ठानां वध एव श्रेयानित्याशङ्कयाऽऽह- {{Block center|<poem>गुरूनहत्वा हि महानुभावा- {{gap}}ञ्छ्रेयो भोक्तुं भैक्षमपीह लोके ॥ हवाऽर्थकामांस्तु गुरूनिहैव। {{gap}}भुञ्जीय भोगान्रुधिरप्रदिग्धान् ॥ ५ ॥</poem>}} {{rule}} {{gap}}१ ग, घ, ङ, च. छ. ज. झे, “त्य तुक°। २ ख, ग, घ, ङ. च. छ, ज, झ, “तरत्वेन यु । ३ ख, ग, इ, च, छ, ज, “चुनिषूदन । क, ३. °सदन । ४ क, ख, ग, घ, ङ, छ, ब, भैक्ष्यम” ।<noinclude></noinclude> lhv4dlayzfkg8bdoywgh5vdtc79r41h 106 111723 346795 288833 2022-08-21T15:58:59Z Srkris 3283 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=[[पाण्डवचरितम्]] |Language=sa |Volume= |Author=मालाधारी देवप्रभसूरिः |Co-author1= |Co-author2= |Translator= |Co-translator1= |Co-translator2= |Editor= |Co-editor1= |Co-editor2= |Illustrator= |Publisher= |Address= |Year=1911 |Key= |ISBN= |DLI= |IA= |NLI= |Source=pdf |Image=2 |Progress=OCR |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Notes= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} 0y4n7o9clbzghku8s0e77lhh6flliz0 104 111808 346803 293324 2022-08-21T16:13:33Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>१२२ काव्यमाला। अथोत्क्षिप्य भुजं द्रोणः पाण्डवान्कौरवानपि । सिंहपोतानिवान्योन्यं युध्यमानान्न्यवारयत् ॥ ४९० ॥ भुजोत्कर्षाच्च बीभत्सोः कुमाराणां च मत्सरात् । आनन्दश्च विषादश्च समं पाण्डोरभूद्वयम् ।। ४९१ ॥ धृतराष्ट्रकृपद्रोणगाङ्गेयादिभिरन्वितः । विसृज्य संसदं पाण्डुर्निजमन्दिरमासदत् ।। ४९२ ॥ कृतकर्णस्तुतिः कश्चित्कश्चित्पार्थस्तवोल्वणः । कश्चिदुर्योधनस्तोता जनः स्वं स्वं गृहं ययौ ॥ १९३ ॥ इतरेतररन्ध्रवीक्षिणस्ते विनयाच्छादितमत्सराः कुमाराः। सकलासु कलासु केलियोग्या मिलिता एव वितन्वते स्म नित्यम्॥ इति मलधारिश्रीदेवप्रभसूरिविरचिते पाण्डवचरिते महाकाव्ये भीमर्योधनादिजन्मकुमारकलारोपणास्त्रदर्शनवर्णनो नाम तृतीयः सर्गः ॥३॥ चतुर्थः सर्गः। अथान्यदावदातश्रीः श्रीमान्पीनांसकुट्टिमः । खण्डितारातिदोष्काण्डः पाण्डुः संसदमासदत् ॥ १॥ हिरण्मयमयं भेजे शारदाम्भोधरद्युतिः । भद्रासनं शशिकान्तसुमेरुशिखरोपमम् ॥ २ ॥ दधार रत्नकेयूरे स(ख)प्रभारुणिताम्बरे । वमभ्यामिव बाहुभ्यां प्रतापं मूर्ततां गतम् ॥ ३ ॥ अरातिकीर्तिसर्वखमावर्त्यैव विनिर्मितम् । स बभारोज्वलं हारमुरःस्थलविलम्बिनम् ॥ ४॥ शिरस्युवाह पीतानां विपक्षमहसामिव । अमान्तमन्तः संदोहं स रत्नमुकुटच्छलात् ।। ५ ॥ कपोलदर्पणे द्रष्टुमात्मीयकमनीयताम् । विकर्तनाविवायातौ स दधौ स्वर्णकुण्डले ॥ ६ ॥ जयप्रशस्तिमेतस्य चामरग्राहिणीजनाः । कङ्कणौधरणत्कारकैतवेन वितेनिरे ॥ ७॥ </poem><noinclude></noinclude> 192aqb95rwgx2c1l6t6hkkq2tncpy7e 104 111810 346853 290727 2022-08-21T19:13:49Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>मृगोच्छेदेऽपि किं काम सिंहः संरम्भते क्वचित् ॥ १८॥ १७२ काव्यमाला। तत्रापत्रासमावासान्परिगृह्य धनंजयः । क्षणेन प्राहिणोद्दूतं विद्युद्वेगाय वाग्मिनम् ॥ १७० ॥ स विद्युद्वेगमभ्येत्य कृतावष्टम्भमभ्यधात् । जल्पति त्वामनल्पौजा मध्यमः पाण्डवोऽर्जुनः ॥ १७१ ॥ मदीयसुहृदश्चन्द्रावतंसतनुजन्मनः । अर्पय श्रियमागत्य मार्गणा मार्गयन्ति मे ॥ १७२ ॥ नो चेदमी पुरस्तावत्कलान्तरपदे शिरः । भवदीयं गृहीष्यन्ति ततोऽनु सुहृदः श्रियम् ॥ १७३ ॥ तन्निशम्य वचः स्माह सक्रोधान्धभविष्णुधीः । भूमिगोचरकीटोऽयमरे को नाम सोऽर्जुनः ॥ १७४ ॥ द्रुममेवार्जुनं विद्मः स चेत्कश्चिदिहागतः । तस्योच्छेदाय जागर्ति सैष कौक्षयको मम ॥ १७५ ॥ मद्दोर्वीर्यानलस्याद्य मणिचूडं दिधक्षतः । भविष्यति ध्रुवं सोऽयमर्जुनः प्रथमेन्धनम् ।। १७६ ॥ तदरे सत्वरं गत्वा ब्रूहि त्वं निजमर्जुनम् । अयमायात एवास्मि रणाय प्रगुणो भव ॥ १७७ ॥ इत्युदीर्य स दोर्वीर्यगर्वज्वरितमानसः । अनभिज्ञस्तदन्यानि सैन्यानि समवर्तयत् ।। १७८ ॥ दूतोऽपि वाग्निकारं तमागत्याख्यत्किरीटिने । रिपोरनात्मनीनेन तेनाभूत्सोऽपि सस्मितः ॥ १७९ ॥ पार्थोऽपि नातिसंरम्भादनीकं समनीनहत् । विद्युद्वेगोऽथ निर्गत्य नगरात्पृतनाभरैः । क्षणादरौत्सीद्बीभत्सुं घनैरिव रवि नभः ॥ १८१ ॥ साक्षेपः प्रतिचिक्षेप पार्थार्कस्तान्सुदुःसहैः । आदायैप(श)मिवेप्वासं मार्गणैः किरणैरिव ॥ १८२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> kjdd57hun82um7d1vf73641x3f3nvch 104 111924 346801 293011 2022-08-21T16:02:24Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरित्रम्। ३३ राज्यं च यौवराज्यं च तयोर्दत्वा यथाक्रमम् । ययौ तपस्यामध्यास्य दिवं सूरनराधिपः ।। ४१४ ॥ रामलक्ष्मणयोः साम्यं तैस्तैस्तो भेजतुर्गुणैः । ताभ्यां परमरातिभ्यो वनक्लेशः समर्पितः ॥ ४१५ ॥ दत्त्वा शौरिः सुवीराय राज्यमुज्जृम्भवैभवम् । खयं कुशार्तदेशेषु विजहार यदृच्छया ॥ ४१६ ॥ स तेषु वासवस्पर्धिशौर्यः शौर्यपुरं व्यधात् । श्रीपतीन्विभ्रता भूरी जिग्ये येनामरावती ॥ ४१७ ॥ अन्धकवृष्णिप्रमुखास्तत्र शौरेस्तनूरुहः । वभूवुर्बहवो बाहुस्थामसंस्थापितश्रियः ॥ ४१८॥ शौरिर्वितीर्य साम्राज्यं सुतायान्धककृष्णये । प्रतिगृह्य परिव्रज्यां शिवश्रियमशिश्रियत् ॥ ४१९ ॥ संजज्ञिरे सुवीरस्य भोजवृष्ण्यादयः सुताः । अम्लायन्यत्प्रतापेन शत्रुस्त्रीपत्रवल्लयः ॥ ४२० ॥ सुवीरो माथुरं दत्त्वा साम्राज्यं भोजकृष्णये । सौवीराख्यं पुरं कीर्तिसिन्धु सिन्धुपु निर्ममे ॥ ४२१॥ विहरन्नन्वहं तत्र वाप्यां वाप्यां वने वने । पुण्यप्रागल्भ्यलभ्यानि स सुखानि न्यसेवत ॥ ४२२ ॥ भुञ्जतो मथुराराज्यं भोजकृष्णेमहौजसः । उग्रसेनोऽसिसेनानामन्तकृचनयोऽभवत् ॥ ४२३ ॥ आसीदन्धकवृष्णेश्च सुभद्रेति सर्मिणी । निष्ठा यत्र सदाचारतारतम्यमुपाययौ ॥ ४२४ ॥ दिशां नाथा इव प्रौढा दशाभूवन्सुतास्तयोः । येषु नीतिनिवासेषु नाभवत्कोऽपि गोत्रहा ॥ ४२५॥ समुद्रविजयः पूर्वमक्षोभ्यस्तदनन्तरम् । स्तिमितः सागरश्चैव हिमवानचलस्ततः ॥ ४२६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> hxytbop0rktjus3qohfn7xd27d88p0s 104 111926 346802 293014 2022-08-21T16:02:38Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरित्रम् । इति ज्येष्ठात्मजगिरा मामाहूय महीपतिः। आदिशत्सर्वदेशेषु यथा कोरक गम्यताम् ॥ ४४०॥ वरः कश्चिद्वरेण्यश्रीर्यस्तुभ्यमवभासते। उपागत्य तमस्माकं वेगेनैव निवेदय ॥ ४४१॥ भूपालो दुहितुस्तस्या रूपं चित्रपटे ततः। लेशेनालिख्य देशेषु क्रमाद्भ्राम्यन्निहागमम् ॥ ४४२ ॥ असौ रूपेण कन्दर्पदर्पहा पाण्डुभूपतिः । मया दृष्टश्च हृष्टश्च जातोऽसीप्सितलाभतः॥ ४४३ ॥ आर्य शौर्यपुरेशस्य सुता तत्पाण्डुभूभुजा । युज्यतामनुरूपेण द्विरेफेणेव मालती ॥ ४४४ ॥ किं च काञ्चनवर्णास्याः कनिष्ठास्ति सहोदरा। नाम्ना माद्रीति रूपेण यस्याः श्रीरेव सोदरा ॥ ४४५॥ विख्यातो दमघोषाख्यस्तां वृणीते स चेदिपः । ज्यायस्यां किंत्वनूढायामियं नोद्वाहमर्हति ॥ ४४६ ।। तदार्य सर्वकार्येषु तिष्ठते त्वयि निर्णयः । एते सुखिन्यौ कन्ये स्तामास्तामन्यद्विकल्पना ॥ ४४७ ॥ इत्थं तेनार्थिता भीष्मस्तत्सर्वं प्रत्यपद्यत । खयं वाञ्छितमागच्छत्को निराकुरुते कृती॥ ४४८॥ अथोत्पाद्य नवं रागं सा मृगाक्षी मनोभुवा । आश्लिष्यत पटात्तस्मात्पाण्डुश्चित्रपटे तदा ।। ४४९ ॥ स मध्येमनसं कुन्तीमश्रान्तं धारयन्नपि । बहिरालोकयामास स्थाने स्थाने पुर:स्थिताम् ॥ ४५० ॥ कदा कुन्तीमुखाम्भोजे मन्नेत्रभ्रमरद्वयी। पाता लावण्यकि़ंजल्कमित्यासीदुत्सुको नृपः ॥ ४५१॥ पृष्ट्वा सत्यवती शौर्यपुरे कोरकसंयुतम् । कार्यस्थैर्याय भीष्मः स्वं प्रेषयामास पूरुषम् ॥ ४५२ ।। </poem><noinclude></noinclude> 72pacu6ttqx810bys78moe18m9nn5xm 104 112003 346804 293326 2022-08-21T16:13:49Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १२३ हारयष्टिमहीपृष्ठे तस्यैव विशदं यशः । पुञ्जयन्तः क्षितीशास्तं प्रणम्योपाविशन्पुरः॥ ८॥ मणिकोटीरसंक्रान्तमूर्तिरार्तैकबान्धवः । उह्यमान इव भ्रेजे शिरोभिः सोऽवनीश्वरैः ॥९॥ स्त्यानीभूय गतैर्मूर्तिमद्भिः कामरसैरिव । निर्मिताः परतो वारनार्यस्तं पर्यवृण्वत ॥ १०॥ गाङ्गेयधृतराष्ट्रादिगुरुवर्गोऽपि गौरवात् । अलंचक्रे तदास्थानमानन्दभरमेदुरः ॥ ११ ।। यथास्थानमथासीने सामन्तामात्यमण्डले । स्तुवत्सु तद्यशो विश्वश्रोत्रानन्दिषु वन्दिषु ॥ १२ ॥ पुष्पावचूलरोलम्बकदम्बध्वनिडम्बरैः । मुहुर्निह्रूयमानासु गाथकीकलगीतिषु ॥ १३ ॥ नानासूक्तीः कवीन्द्रेषु रसभङ्गतरङ्गिताः । उद्विरत्सु जनश्रोत्रपटुपीयूषवर्षिणीः ॥ १४ ॥ विशारदेषु पुरतो भरतादिमहीभुजाम् । प्रथयत्सु कथास्तथ्या नितान्तमघमर्षणीः ॥ १५॥ अभ्येत्य भूमिन्यस्तैकजानुरानभ्य भूपतिम् । मूर्धन्यञ्जलिमाधाय प्रतीहारो व्यजिज्ञपत् ॥ १६ ॥ देव सेवककल्पद्रो द्रुपदस्य महीपतेः । आकारविदिताकूतो दूतस्ते द्वारि वर्तते ॥ १७ ॥ जाह्नवेयधृतराष्ट्रविदुराणामथाशयम् । ज्ञात्वोर्वीपतिरादिक्षत् तत्प्रवेशाय तं ध्रुवा ॥ १८ ॥ आक्षिप्तचक्षुरालानलालितैः केलिलोलुपैः । सविभ्रमाभ्रमातङ्गबन्धुभिर्गन्धसिन्धुरैः ॥ १९ ॥ वनायुदेश्यैर्देवाश्वदेशीयैर्मन्दरोदरे । भृशमोजस्विभिः क्लृप्तनेत्ररङ्गसुरङ्गमैः ॥ २० ॥ </poem><noinclude></noinclude> 60ptl3ivkwf4bzpjub2f2x76j98vxnt 104 112004 346805 293330 2022-08-21T16:15:05Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>काव्यमाला। संगीतरङ्गनिःसङ्गमृदङ्गध्वनिलासिमिः। हृष्यन्नजस्रविस्रम्भादलोलैः केलिकेकिभिः ॥ २१॥ वपुर्विसारिसौरभ्यसंभावितनभोन्तरे । निविष्टदृष्टिरुत्फाले केलिकस्तूरिकामृगे ॥ २२ ।। स दूतः पूतवाङ्गिन्दन्संसदं शातमन्यवीम् । उपतस्थे नृपास्थानं प्रतीहारपुरःसरम् ॥ २३ ॥ (पञ्चभिः कुलकर स प्रणम्य यथास्थानमुपविश्य विशांपतिम् । विज्ञो विज्ञापयामास मौलिकुङ्मलिताञ्जलिः ॥ २४ ॥ अरिव्रातकृतासेव देव द्रुपदभूपतिः । प्राहिणोदनणुप्रेमप्रणयी मां त्वदन्तिके ॥ २५ ॥ सुतास्य द्रौपदीत्यस्ति प्राणेभ्योऽपि प्रियंकरी । इमां स यस्मै कस्मैचिद्दातुमुत्सहते नहि ॥ २६ ॥ व्यक्तं च वक्ति यः कोऽपि राधावेधं विधास्यति । तस्मै सुतेयमस्माभिर्दास्यते पारितोषिकम् ।। २७ ॥ आम्नाति नो धनुर्वेदे सर्वाञ्जित्वा सुकोविदान् । वर्तन्ते भवतो विश्वविश्वानन्दननन्दनाः ॥ २८ ॥ ततः सत्यपि दोर्दण्डमण्डने राजमण्डले । नेतुर्नः( र्मे) पूरयिष्यन्ते नूनमेतैर्मनोरथाः ॥ २९ ॥ मत्तद्विपकपोला हि मदपानकुतूहलम् । पूरयन्ति द्विरेफस्य नालेख्यकरिणां कटाः ॥ ३०॥ जगत्यामेकधानुष्कैरागत्य सह सूनुभिः । स्वयंवरं भुवो भर्तुस्तदलंकर्तुमर्हसि ॥ ३१ ॥ मतमादाय गाङ्गेयप्रभृतीनां कुरूद्वहः ।। दूतस्य भारतीमेतामोमिति प्रत्यपद्यत ।। ३२ ।। १. चिन्त्यम्, </poem><noinclude></noinclude> 3u2ooq55kinip835tb072wjfx12yxiw 104 112005 346806 293331 2022-08-21T16:15:52Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १२५ रत्नकुण्डलकेयूरकङ्कणाद्यैरनेकशः । काममानन्द्य तं दूतं विससर्ज विशांपतिः ॥ ३३ ॥ अथ प्रतस्थे काम्पिल्यं पृतनाभिः प्रकम्पयन् । मेदिनीमण्डलं पाण्डुर्भुग्नभोगीन्द्रधारितम् ॥ ३४ ॥ प्रस्थानमङ्गलं तस्य सहितस्य तनूरुहैः । विदधे कुलवृद्धाभिर्मूर्ताभिरिव सिद्धिमिः ।। ३५ ।। तत्कालोन्मीलदानीलदानाम्भःश्रु(सु)तिभिर्मुवि । द्वैतीयिकीं वितन्वन्तं कलिन्दतनयामिव ॥ ३६ ॥ गर्जाभिः स्निग्धमन्द्रामिः शिखण्डिकुलताण्डवम् । कुर्वाणं वारणाधीशमारुरोह महीपतिः ।। ३७ ।। (युग्मम् ) दुकूले कलयामास स प्रयाणक्षणोचिते । दधच्चन्द्रातपाश्लिष्टगिरीशगिरिविभ्रमम् ।। ३८ ॥ नासौ मदुपजीव्यस्य रवेस्तेजः क्षमिष्यते । इति छत्रच्छलान्मन्ये तस्येन्दुरुपरि स्थितः ॥ ३९ ॥ युधिष्ठरादयः पञ्च शतं दुर्योधनादयः । विविधं यानमारूढाः परिवत्रुस्तमात्मजाः ॥ ४० ॥ हयौघह्वेषितैर्दन्तिबृंहितैरुपबृंहितः । आविर्बभूव गम्भीरः प्रयाणपटहध्वनिः॥४१॥ वाहिनी हास्तिकाश्वीयरथ्या पादातिमेदुरा । तमन्वगच्छदह्याय जाह्नवीव भगीरथम् ॥ ४२ ।। निश्वा(स्वा)ननिश्व(स्व)नस्तस्य दारयनिगरिकन्दरान् । उच्चचार स्वमाधारमम्बरं स्फारयन्निव ॥ १३ ॥ अनुकूलानिलोद्भूताः स्वयंवरदिदृक्षया । पुरो गन्तुमिवेच्छन्त्यो वैजयन्त्यो विरेजिरे ॥ ४४ ॥ अनुयातः स सामन्तैः समन्तात्परमर्द्धिभिः । साक्षात्सुरैरिव हरिः परीतो ददृशे जनैः ॥ ४५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> tualnvwhxhrke5227f54izm5vzxklkr 104 112006 346807 293332 2022-08-21T16:16:08Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>१२६ काव्यमाला। असौ कुन्त्या च माद्र्या च याप्ययानाधिरूढया। बभौ गङ्गामृडानीभ्यां चन्द्रचूड इवाञ्चितः ॥ ४६॥ धृतराष्ट्रादिभिः सर्वैः स्वस्वशुद्धान्तशालिभिः । स बभौ वल्लभाबद्धसङ्गैर्भृङ्गैरिव द्रुमः ॥ १७ ॥ सैन्धवोद्भूतधूलीभिः पिदधे धर्मदीधितिः । तद्यशश्चन्द्रमाः कामं जगत्यामद्युतत्पुनः ॥ ४८॥ नेत्राः सेन्दीवरा वक्त्रैः सेन्दवोऽङ्गैः सवीरुधः । तद्दिदृक्षुमृगाक्षीणां विरेजुः पुरवीथयः ॥ १९॥ अभिरामगुणग्रामगरीयान्नगरश्रियम् । अवेक्ष्यमाणः स पाप प्रतोलीमतुलद्युतिः ॥ ५० ॥ अन्योन्यजङ्घासंघट्टसीदन्निखिलसादिका । दूरत्रस्तजनोर्जस्विगर्जत्तुङ्गमतङ्गजा ॥ ५१ ॥ जाह्नवीव तुषाराद्रिसद्मपद्मह्रदोदरात् । निर्जगाम चमूः पाण्डोः शनकैः पुरगोपुरात् ॥५२॥ (यु कुरूणां प्रवरे छायाप्रवालफलकुड्मलैः । प्रथयामासुरातिथ्यं जाह्नवीतीरभूरुहः ॥ ५३ ।। सैनिकानां नगोत्तुङ्गवीचिसंचारमन्थरैः । स्वेदाम्बुततिराचेमे गाङ्गेयैः पवनोर्मिभिः ॥ ५४ ॥ हैयङ्गवीनगोमुख्यैर्ग्रामीणोपायनैरसौ । मुमुदे मेदिनीपालः कालः प्रत्यर्थिनां पथि ।। ५५ ॥ रथाश्वसादिमिः सीमसामन्तानभ्युपस्थितान् । स पश्यन्नन्दयामास प्रसादस्निग्धया दृशा॥ ५६ ॥ मनोहरसरःशैलकेलिदुर्ललिता क्रमात् । कौरवी दूरमध्वानमतिचक्राम सा चमूः ।। ५७ ॥ काम्पिल्यस्याथ सीमानमाससाद कुरूद्वहः । प्रमोदस्तु विवेशान्तरुत्फुल्लजनसूचितः ।। ५८ ।। </poem><noinclude></noinclude> 92r0wpkz9lq55vp7bgos93crwa265z0 104 112007 346808 293334 2022-08-21T16:16:20Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १२७ तमभ्यगच्छदुत्सर्पिबलोर्मितुमुलैर्दिशः द्रुपदो बधिरीकुर्वन्मृगाङ्गमिव नीरधिः ॥ ५९ ॥ अम्भोदरवगम्भीरः परस्परचमूचरैः । दूरमाकर्णयामास वाहिनीतुमुलध्वनिः ।। ६० ॥ तुरङ्गमखुरक्षुण्णः क्षोणिरेणुः परस्परम् । सस्वजे प्रणयेनैव सैन्ययोरुभयोरपि ॥ ६१॥ द्वयोरपि वरूथिन्योर्दुन्दुभिध्वनिभिस्तयोः। स्वैरं दिगन्तविश्रान्तैः प्रतिशब्दायितं मिथः ॥ ६२ ।। बलौघ- पाण्डुजन्मा च द्रौपदी च पताकिनी । अयुध्येतां तदा तावद्भाव्यर्थपिशुनाविव ॥ ६३ ।। ते वाहिन्यौ तदान्योन्यमेकीभावमुपागते । चकासामासतुर्गङ्गापतङ्गतनये इव ॥ ६४ ।। पदातौ द्रुपदे जाते संत्यज्य जयकुञ्जरम् । उज्झांचकार कररिप्रकाण्डं(१) पाण्डुभूपतिः ॥६५॥ तौ वितत्य भुजौ प्रीत्या सस्वजाते यशस्विनौ । अन्योन्यं विकटं वक्षो मिमानाविव वक्षसा ।। ६६ ।। बालवायुजनीलाश्मकुरुविन्दकरम्बितम् । बिडौजसा जितेनेव प्रतापैरुपदीकृतम् ।। ६७ ।। रथं पवनजङ्घालोत्तालकाम्बोजवाजिनम् । उपानिनाय काम्पिल्यकाश्यपीनाथसारथिः॥ ६८।। (युग्मम् ) दत्तहस्तावलम्बस्तं स्वयं काम्पिल्यभूभुजा । पुरः प्रेङ्खत्पताकाङ्कमारुरोह कुरूद्वहः ॥ ६९ ॥ क्रान्तविश्वस्य तेजोभिरुष्णरश्मिरिवारुणः । चकार कुरुनाथस्य सारथ्यं पृथिवीपतिः ॥ ७० ॥ प्रियालापमिवान्योन्यं प्रीत्या जाते(ती)यजातया। कुर्वाणे किङ्किणीक्वाणैस्तयोश्छत्रे विरेजतुः ॥ ७१ ॥ </poem><noinclude></noinclude> lwbj2jho0ezk2z1iqkcxho77sc52s9v 104 112008 346809 293336 2022-08-21T16:16:30Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>१२८ काव्यमाला। दुन्दुभिध्वनिनिस्तारैरवश्यमुभयोरभूत् । ब्रह्माण्डभाण्डनिर्भेदशङ्की पङ्केरुहासनः ॥ ७२ ॥ ईक्षांबभूव काम्पिल्यमावासैरवनीभुजाम् । परीतं परितं प्रीत्या पाण्डुः शाखापुरैरिव ॥ ७३ ॥ तरङ्गहस्तविन्यस्तविकस्वरसरोरुहा । मुदार्घमुत्क्षिपन्तीव ददृशे तेन जाह्नवी ॥ ७४ ॥ उदारमञ्जरीसारसहकारप्रियंकरे । विकासिवकुले फुल्लमल्लिकामोदमालिनि ।। ७५ ॥ कदम्बजम्बूजम्बीरनिकुरम्बकरम्बिते । विपाकपिङ्गनारङ्गपिशङ्गितदिगन्तरे ॥ ७६ ॥ असङ्गभृङ्गसंगीतसुभगंभावुकद्रुमे । रसालाङ्कुरवाचालकोकिलालापशालिनि ॥ ७७ ॥ द्रुपदस्य गिरागृह्णान्निवासान्भूमिवासवः । वसन्त इव कुत्रापि स्वःसरित्तीरकानने ॥ ७८ ॥ (कुलक तस्मिन्विलासवापीषु स्नायं स्नायमनेकशः। विनिन्ये सैनिकर्दूरमाग्रीवं क्रमणक्लमः ॥ ७९ ॥ हित्वा हिरण्यकोटीरान्कुरुविन्दाङ्कुराङ्कितान् । चक्रुः स किंशुकैः केचिच्चम्पकैरवतंसकान् ॥ ८ ॥ नित्यमेकधुरीणानि पूर्णेन्दुकरकन्दलैः । केचिन्मृणालनालानि मुक्ताहारपदे दधुः ।। ८१ ।। नवस्रस्तरमास्तीर्य किङ्केल्लिद्रुमपल्लवैः । केऽपि च्छायासु सान्द्रासु पथि श्रान्ता विशश्रमुः ॥ ८२ । पीयूषरसगण्डूषमदमोषीणि हर्षुलैः । नालिकेरीफलाम्भांसि कैश्चिदापपिरे भृशम् ॥ ८३ ॥ मृगारिकरजाकारान् वीक्ष्य किंशुककोरकान् । वारणेन्द्राः प्रणश्यन्तः कथंचित्तत्र धारिताः ॥ ८४ ॥ </poem><noinclude></noinclude> cpllwcghksuvk1hvtbhh72xmd1j69er 104 112010 346810 293337 2022-08-21T16:16:40Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १२९ सैकते कुसुमभ्रश्यत्परागपरिपिञ्जरे । वाह्णिकान्वेल्लयांचक्रुरक्रमेण तुरङ्गिणः ।। ८५ ॥ भारावरोहणायान्यैः कृतयन्त्रशतैरपि । नाक्षम्यतऔक्षिकं नेतुं सारणीतृणलोलुपम् ॥ ८६ ॥ क्षुद्रेतरैः परिक्षिप्ते कदलीकेलिकानने । आदर्शदर्शितातङ्कमृगाङ्गमणिकुट्टिमे ॥ ८७ ॥ सारणीसीकरासारलघुसंचारमारुते । उन्मीलन्मुकुलामोदमदिरामोदितालिनि ।। ८८॥ सान्द्रशीततरच्छाये वकुलोर्वीरुहस्तले। द्रुपदादेशिनस्तेनुः पाण्डवं पटमण्डपम् ॥ ८९ ।। (त्रिभिर्विशेषकम् ।। स्थलेभ्योऽभ्यधिकं दुर्वासहजास्तरणाव्यधुः। प्रमोदमवरोधानामतिमुक्तकमण्डपाः ॥ ९०॥ स्मारयन्तोऽधिकं दर्पं श्रियः साक्षादिवर्तवः । महीरुहः श्रयन्ति स्म सामन्ताः केऽपि कानपि ॥ ९१ ॥ तस्मिन् युधिष्ठरः प्रष्ठकुमारकुलकैतवात् । कानने विहरन्रेजेऽनेकमूर्तिरिव स्मरः ॥ ९२ ॥ काम्पिल्यनाथकल्याणीभक्तिप्रीतेन पाण्डुना। अनुज्ञातोऽथ सानन्दमन्तर्नगरमाविशत् ॥ ९३ ।। साप्रीणयत्तथा पाण्डोरुपचारैश्चमूचरान् । निजस्य न यथाकामं सरन्ति स पुरस्य ते ॥ ९४ ॥ शिल्पिभिः कलयामास स वंश्यैर्विश्वकर्मणः। सधर्माणं सुधर्मायाः स खयंवरमण्डपम् ॥ ९५ ॥ महानीलमयी तत्र बभार तलमेदिनी। प्रतिच्छायाच्छलादन्तर्द्धितीयमिव मण्डपम् ॥ ९६ ॥ १७ </poem><noinclude></noinclude> tfn67iyzkqg3nqhyoq61v77xksv0fy8 104 112011 346811 293339 2022-08-21T16:16:51Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>१३० काव्यमाला । नीलाश्मकुट्टिमे तस्मिन्श्वेतसोपानभूर्बभौ । कालिन्दीशङ्कयोद्वीचिरारोहन्तीव जाह्नवी ॥ ९७ ॥ स्तम्भाः स्वर्णमयास्तस्मिन्नश्मगर्भमयक्षितौ । वातोत्थयमुनापद्मपांशुदण्डनिभा बभुः ॥ ९८॥ तस्मिन्स्वयंवरालोककौतुकास्त्रिदिवाङ्गनाः। प्रतिस्तम्भमुपारूढाः शालभञ्जीनिभा बभुः ॥ ९९ ॥ नीलवेदीपरिक्षिप्ता क्वचिदिन्दूपलक्षितिः । वनीवलयितक्षीरनीरधिश्रियमश्नुते ॥ १० ॥ तस्मिन्हरिन्मणिस्तम्भाः पद्मरागप्रभाञ्चिताः । लीनां नीलत्विषः क्वापि तन्वते पीतवाससः ॥ १०१ ॥ क्वचित्कार्तस्वरस्तम्भास्तस्मिन्नीलाश्मकन्दलैः । मेरुं विडम्बयामासुर्जम्बूराजिविराजितम् ॥ १०२ ॥ क्वचिन्नीलमणिक्षोणी परितोऽर्काश्मवेदिका । दध्रेऽम्भोधितटाश्लिष्टनिर्वृष्टाम्भोदविभ्रमम् ॥ १०३ ॥ कर्केतनार्कमाणिक्यवज्रवैडूर्यकांन्तिमिः । तस्य च्छन्नः करामर्शाद्वारदेशोऽध्यगम्यत ॥ १०४ ॥ नीलाश्मद्वारशाखासु श्रेणिरुत्पलकोमला। तत्र शाश्वतिकं दध्रे कदलीस्तम्भविभ्रमम् ।। १०५ ॥ संध्याम्भोधिसनाभीनि तत्प्रदेशेष्वनेकशः। शिल्पिनः पञ्चरूपाणि वितानानि वितेनिरे ॥ १०६ ॥ तस्मिन्मुक्तावचूलेषु स्थानस्थानावलम्बिषु । पेतुर्मधुव्रतवाताः पुष्पस्तबकशङ्किनः ॥ १०७ ।। तस्मिन्भान्ति स्म संक्रान्तकान्तप्रालम्बमौक्तिकाः । पुष्पोपहारहारिण्यः सदैव मणिभूमयः ।। १०८ ।। कुर्वतः सर्वतः स्वर्गिविमानश्रीविमाननम् । नृपस्तत्परितो मञ्चानुच्चकैर्निरमापयत् ॥ १०९ ॥ </poem><noinclude></noinclude> m5rcs7kjftoiev2gdmyl7y7u4mllj4s 104 112012 346812 293341 2022-08-21T16:17:02Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । विश्वकर्मापि निर्माणनैपुण्यमवलोकयन् । मन्ये तच्छिल्पिनामैच्छदन्तेवासित्वमात्मनः ॥ ११०॥ नानारत्नमयं तेषामेकैकमपि पश्यतः । द्रुपदे स्वर्गलुण्टाकवासना कस्य नाभवत् ।। १११ ॥ तानालोक्यात्मनः संपल्लोपाशङ्कां पिशाचकी(१)। भूमौ लुठन् रसत्युच्चैरद्यापि ध्रुवमर्णवः ॥ ११२ ॥ सुदुस्तरतपःक्लेशप्राप्तं(तान्) नूनमवेक्ष्य तान् । अनिन्द्यत गतानन्दैः सुरैः स्वर्वासवैशसम् ॥ ११३ ॥ स्तम्भमुत्तम्भयामास हैमं मध्येस्वयंवरम् । पञ्चालभूपतिर्जम्बूद्वीपान्तर्मेरुविभ्रमम् ॥ ११४ ।। रेजुर्भमन्ति चत्वारि वामं चत्वारि दक्षिणम् । रत्नचक्राणि नक्षत्रचक्राणीवास्य मूर्धनि ॥ ११५ ।। भाति स्म रत्नपाञ्चाली मूर्ध्नि तेषामवाङ्मुखी । तद्भ्रमोग्रजवालोककौतुकेनेव निश्चला || ११६ ॥ अधःस्तम्भस्य दम्भोलिसारैरिव विनिर्मितम् । राजामुश्चक्रमायातं देवताधिष्ठितं धनुः ॥ ११७॥ अथ मौहूर्तिकादिष्टे दृष्टे पूर्णशुभग्रहैः । उच्चस्थैश्चास्थिते लग्ने प्रीतिनिर्मग्नमानसः॥ ११८ ॥ पञ्चालपृथिवीपालः सायमर्वाचि वासरे प्रातराहूय तान्दूतान्प्राहिणोत्प्रतिपार्थिवम् ॥ ११९ ॥ (युग्मम्) तदा रविरलंकर्तुमिव द्रुपदनन्दिनीम् । रत्नसारमुपादातुमाशु रत्नाकरेऽविशत् ॥ १२० ॥ वयं दवीयोवास्तव्याः स्वयंवरकुतूहलम् । न द्रक्ष्याम इतीवाशास्तमःश्यामास्यतां दधुः॥ १२१ ।। कला काप्यस्ति भूपानां द्रौपदीप्राप्तिकारणम् । इति ज्ञातुमना मन्ये कलानां निधिरुद्ययौ ॥ १२२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> ftnm81flqpf4xxzw56o5grsex3bdpv6 104 112013 346813 293346 2022-08-21T16:17:12Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>१३२ काव्यमाला। पाञ्चाली नयनौपम्यमहमेव लभे परम् । इत्यवश्यमिदं हर्षादुन्मिमील महोत्पलम् ॥ १२३ ॥ पाञ्चालीस्पृहयालूनां भूभुजामथ मन्मथः । मुमोच मार्गणश्रेणिमीर्ष्ययेव समं हृदि ।। १२४ ॥ अङ्गेष्वनल्पसंकल्पसूतिसंतापशान्तये । रचयांचक्रिरे केचिज्जाह्नवीमसरोरुहाम् ।। १२५ ॥ द्रौपदीवदनाम्भोजप्रतिस्पर्धितया स्फुटम् । अभूत्केषांचिदानन्दन्निन्दुरप्यास्पदं रुषः ॥ १२६ ॥ प्रेङ्खोलयद्भिरत्युष्णनिश्वासपवनोर्मिभिः । शातितः शीतिमा कैश्चित्कदलीदलमारुतैः ॥ १२७ ॥ भ्रातर्जानीहि जातेयमस्मदुत्सङ्गसङ्गिनी। सुहृदं केचिदित्यूचुः कार्मुकाभ्यासकर्मठाः ॥ १२८ ॥ अङ्गारीयति हारोऽयं हिमांशुस्तपनीयति । तमस्तोमीयति ज्योत्स्ना स्वगुप्तीयति()पङ्कजम् ॥ १२९ ॥ नाडिका यामकल्पाद्य यामोऽभूद्यामिनीसमः। यामिनीवर्षदेश्या च धिक्केयं विपरीतता ।। १३० ॥ द्वीपान्तरेऽपि कस्याश्चित्स्यंवरमहोत्सवम् । रविरालोकयत्यद्य नाभ्युदेति किमन्यथा ॥ १३१ ॥ इति द्रुपदकन्याङ्गसंगमोत्सवमिच्छताम् । बभूव सर्वभूपानां कोटियामेव यामिनी ॥ १३२ ।। (चतुर्भिः कलापकम् ॥ अन्तर्विचिन्त्य पाण्डस्तु दोर्दण्डानात्मजन्मनाम् । अपास्तचिन्तासंतापः सुखी सुष्वाप निर्भरम् ।। १३३ ॥ कुरुवंशाङ्कुराणां तद्विलोक्य ललितं वपुः । परं पाञ्चालभूपालः स्वं निनिन्द मुहुर्मुहुः ॥ १३४ ।। इत्थं पृथ्वीभुजां नानाविकल्पाचान्तचेतसाम् । कृच्छ्रलब्धाल्पनिद्राणां विरराम विभावरी ।। १३५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> ps1lfc5z7czmq3z0h5ynz6pmkuj25jq 104 112014 346814 293348 2022-08-21T16:17:24Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । दिगुद्भूतारुणोद्भेदा बभासे शातमन्यवी । सकाश्मीराङ्गरागेव पत्यौ भास्वत्युपेयुषि ॥ १३६ ॥ राजास्मि निर्वसुः प्रातर्लजिष्ये राजमण्डले । इत्यालोच्येव पीपूषद्युतिर्देशान्तरं ययौ ॥ १३७ ।। मुक्ताकणभ्रमादुच्चैः पाञ्चालीहारहेतवे । उच्चितानीव केनापि नक्षत्राणि क्षणाद्ययुः ।। १३८ ।। कलङ्कयपि ममोच्छेदकारीन्दुः किमु निर्मलः । कृष्णास्येन्दुर्विधातेति मियेव बिभिदे तमः ॥ १३९ ।। संमुखं सर्वभूपालमनोभिरभिधावितैः । रविः करेण्विवाकृष्य पूर्वाद्रिमधिरोपितः ॥ १४० ॥ राजन्यमुखराजीव सरोराजीवकानने । तुल्यमुल्लासयन्भानुर्नभोङ्गणमगाहत ॥ १४१ ॥ अथ काम्यतमाकल्पकल्पनाल्पेतरश्रियः । मञ्चानारोढुमौत्सुक्याद्धावन्ति स्म धराभुजः ॥ १४२ ॥ मङ्गलैमङ्गलातोद्यैर्र्बन्दिकोलाहलैरपि । विहाय विकसच्चक्षुः शनैर्निद्रां सुखासिकाम् ॥ १४३ ॥ विधाय विधिवत्सर्वप्रातःकृत्यानि कृत्यवित् । प्रतिपाल्य मिलत्सैन्यसामन्तामात्यमण्डलम् ॥ १४४ ॥ औचित्यरचिताकल्पान्कल्पवृक्षाङ्कुरानिव । कुमारान्स्वान्पुरस्कृत्य नित्यदोर्दण्डमण्डनान् ॥ १४५॥ ययौ स्वयंवरं पाण्डुरखण्डमहिमोदयः । रम्यं च मञ्चमारोहकाम्पिल्यपतिदर्शितम् ॥ १४६ ॥ (चतुर्भिः कलापकम् ॥ सिंहासने स नीलाश्ममयूखपरिवेषेणि । स्वरक्षार्थमयःशालशालिनीव न्यविक्षत ॥ १७ ॥ </poem><noinclude></noinclude> s37k61iftb4pcorsnzvnev90cudsmj5 104 112015 346815 293350 2022-08-21T16:17:36Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>१३१ काव्यमाला। बद्धकायानिव न्यायानुत्साहानिव देहिनः । वपुष्मन्तीव तेजांसि मूर्तान्कीर्तिचयानिव ॥ १४८ ॥ कुमारान्मारजैत्रास्तान्पश्यतां काश्यपीभुजाम् । राज्येऽप्यभवदाच्छेदशङ्कापङ्काविलं मनः ॥ ११९ ॥ साक्षादिव धनुर्वेदं वीरं रसमिवाङ्गिनम् । ज्योतिर्विवर्तमुत्तीर्णमादिपुंस इवावनौ ॥ १५० ॥ तेषामपि विशेषेण विलोक्य कपिकेतनम् । नात्मानमपि के नाम विस्मरन्ति स भूभुजः ॥ १५१ ॥ ( । तनूरुहपरीवारस्तस्मिन् रेजे स राजके। पाण्डुर्बद्धफलः कल्पशिखरीवावकेशिषु ॥ १५२ ॥ अथ स्वयंवरागारमानेतुं नित्ययौवनाम् । साधु प्रसादयामासुः प्रीतिप्रह्वाः प्रसाधिकाः ॥ १५३ ॥ अलक्तकरसस्तस्याः पादयोर्निहितो बभौ जितैः पङ्केरुहैः शङ्के स्वकान्तिरुपदीकृता । १५४ ॥ तस्याः स्वर्णाभमत्यच्छचन्दनच्छुरितं वपुः । बिभर्ति स्माम्रकच्छन्नप्रदीपकलिकोपमाम् ॥ १५५ ॥ तस्या बिम्बोष्ठयोर्व्यक्तमलक्तकरसच्छलात् । आदधे रागसर्वस्वनिधानं कुसुमायुधः ।। १५६ ॥ अरालनीलभ्रूवल्लिप्रतिविम्बविडम्बिनी। बभौ कपोलयोस्तस्याः कस्तूरीपत्रवल्लरी ।। १५७ ॥ तस्याः शङ्के दृशौ पुष्पधन्वनः केलिदीर्घिके । लावण्यजलजम्बालमञ्जुलं कज्जलं पुनः ॥ १५८ ॥ तस्याः स्म भासते भाले मृगनाभिललाटिका । कृताक्रान्तिरिव क्रुद्धो विधुबुद्ध्या विधुंतुदः ॥ १५९ ॥ धम्मिल्लो मल्लिदामाङ्कस्तस्या मूर्धन्यधारयत् । मुक्तवैरमिथःश्लिष्टशशिस्वर्भानुविभ्रमम् ॥ १६० ।। </poem><noinclude></noinclude> jmgvvyrbds61sdf9qjk9adw0hk4lb57 104 112016 346816 293353 2022-08-21T16:17:48Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । असौ विशदकौशेयसंवीतवपुरावभौ । तपस्यासमये गङ्गावीचिश्लिष्टेव पार्वती ॥ १६१ ।। तस्याश्चकाशे माणिक्यकिरीटकिरणोत्करः । उदेष्यत इवानङ्गतरणेररुणोदयः ॥ १६२ ॥ निर्मलः संपदे सद्यः श्रितानामिति नान्यथा (1)। द्विरुक्तिमीयतुस्तस्याः कुण्डले तेन गण्डयोः ॥ १६३ ॥ कर्णोत्तंसमणिन्याजादेत्य देवः स्वयं सरः । तस्याः कटाक्षविक्षेपनिदेशाकाङ्क्षया स्थितः ॥ १६ ॥ जगज्जिगीषोः कामस्य तस्या वक्षःस्थलाश्रमे । तपस्यतोऽक्षमालेव भाति स्मैकावलिच्छलात् ॥ १६५ ॥ परितो रत्नकेयूरमरीचिपटलच्छलात् । रागोऽन्तर्मानसं तस्याः प्रविविक्षुरिवैक्ष्यत ॥ १६६॥ लक्ष्म्यादिललनाकीर्तिमावत्यैव विनिर्मिते । करयोः कङ्कणे मुक्तामये तस्या विरेजतुः ॥ १६७ ॥ तस्याश्चकाशे जघने रसनागुणनिस्वनः । तुमुलः कामसैन्यस्य निवासानिव गृह्णतः ॥ १६८ ॥ झङ्कारमुखरौ तस्याः पादयोर्मणिनूपुरौ । विभ्राजेते स्म सर्वाङ्गालक्ष्मीवैतालिकाविव ॥ १६९ ॥ इति प्रसाधिका साभूदतिमात्रमनोहरा । कामं रम्या हि वासन्ती वसन्तश्रीवतंसिता ॥ १७० ॥ अथ बन्धुपुरंध्रीणामुलूलुध्वनिबन्धुरे । स्फुरत्यम्भोधिगम्भीरे विश्वतस्तूर्यनिस्वने ॥ १७१ ॥ उन्मीलत्यमितो वैतालिककोलाहले मुहुः । वेत्रिणां बद्धतुमुले मूर्च्छत्युत्सारणाध्वनौ ॥ १७२ ॥ किङ्किणीकाणनिर्वाणपुष्पोच्चूलालिनिक्वणम् । तपनीयपताकान्तर्मूर्च्र्छन्मार्तण्डदीधिति ॥ १७३ ।। </poem><noinclude></noinclude> c0y9jqf6cgskhtbj6ij1368g3geml2k 104 112017 346817 293358 2022-08-21T16:18:08Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Tapaskhanra1998" /></noinclude><poem>काव्यमाला। विमानरत्नमारुह्य नरवाह्यं नृपात्मजा । व्योमाङ्कमिन्दुलेखेव स्वयंवरमवातरत् ॥ १७३ ॥ (चतुर्भिः कलापकम् तां भवानीभ्रमान्नेत्रैरेकहेलानिपातिभिः । भूपाः सौभाग्यभाग्याय भेजुरिन्दीवरैरिव ॥ १७५ ॥ तस्मिन्शिल्पाद्भुते विश्वशिल्पिनः कन्यकामये । दूत्यायेव मनः सर्वे प्राहिण्वन्नवनीभुजः ॥ १७६ ॥ तां पश्यन्तोऽतिनिर्बन्धात्सर्वेऽप्युर्वीभुजस्तदा । स्वनेत्रायापि तेऽकुप्यन्निमेषमधिकुर्वते ॥ १७७ ॥ तां दृशामुत्सवं ज्योत्स्नामेवमेवापि पश्यते । ईर्ष्यामासुर्मुहुः प्राणप्रियाय सुहृदेऽपि ते ॥ १७८ ॥ समस्तकरणस्तोमस्तैस्तदा निखिलैरपि । व्यापार लोचनस्यैव कलयन्नभ्यलक्ष्यत ।। १७९ ॥ तेषामनीक्षमाणस्य मृगाक्षीं तां शतक्रतोः। निन्दास्पदं तदा नेत्रसहस्रत(?)मप्यभूत् ।। १८० ॥ प्रलोभनाय तच्चेतोमृगस्य स्वैरचारिणः । रोमहर्षमियादेते दधुर्दूर्वाङ्कुरोत्करान् ।। १८१ ।। जगन्नयनपीयूषनवकादम्बिनीमिमाम् । पश्यन्तश्चिन्तयामासुरन्तः सर्वेऽपि भूभुजः ।। १८२ ।। भुवनस्य य एवास्य निर्मातास्याः स एव न । तदीयशिल्पिसीमा हि स्थिता गौरीन्दिरादिषु ॥ १८३ ॥ यद्वा तस्यापि यः कश्चिदाचार्यः शिल्पकर्मणि । त्रिलोकीमण्डनं नूनमियं तेनैव निर्ममे ॥ १८४ ।। मुखेन्दू रचयत्यस्या नित्यराकामयीं महीम् । जडप्रकृतिरेवायमुद्गच्छन्मृगलाञ्छनः ।। १८५ ॥ चक्षुर्निमज्जदेतस्या लावण्यक्षीरसागरे । उरोन्तरीयमासाद्य निर्वृतिं लभते यदि ॥ १८६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 0k8wos63gttws3vuzlcmgz75nziauko 104 112018 346818 289995 2022-08-21T18:23:00Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १३७ इत्यादीकोटिशस्तर्कास्तन्वन्त स्मेरितस्मरम् । विलोकयन्तः पाञ्चालीमचेष्टन्तेति भूभृतः ॥ १८७ ॥ तस्याः किमिह वास्तव्या लक्ष्मीरभ्येति तुल्यताम् । इतीवालोकयांचके कश्चिल्लीलासरोरुहम् ।। १८८ ॥ अन्यस्य करमारूढामप्याच्छेत्तुमलंतमाम् । इमामहमितीवांसं मुहुः कश्चिदवैक्षत ॥ १८९ ।। निपतन्ति मयि स्वैरं कुतोऽमी स्मरमार्गणाः । इतीव पार्श्वतः कश्चित्पश्यति स्म मुहुर्मुहुः ।। १९० ॥ कश्चिदैक्षिष्ट कस्तूरीतिलकं रत्नकङ्कणे । भालाक्षरलिपीस्तस्या लाभायेव न्यभालयत् ।। १९१ ।। राधावेधे तवैवास्मिन्मुखमीक्षामहे वयम् । इतीव भुजमस्पृक्षत्कोऽपि केयूरकैतवात् ॥ १९२ ॥ कश्चित्कुपितपुष्पेषुशरपातमयादिव । प्रावारं वाससा चक्रे सर्वाङ्गम(स्या)वगुण्ठनम् ॥ १९३ ॥ कश्चिन्नागरखण्डानि खण्डयन्दशनाङ्कुरैः । प्रकुप्यतः स्मरस्याग्रे क्षिपतीव मुखेऽङ्गुलिम् ॥ १९४ ।। बहिर्विभाव्यमानापि योगिनीवेयमीक्ष्यते । कथमन्तरितीवान्यो हृदयं मुहुरैक्षत ॥ १९५ ॥ परिभ्रष्टमिव क्वापि निजमालोकयन्मनः । लिलेख कश्चिदानम्रपादाङ्गुष्ठेन पीठिकाम् ॥ १९६ ॥ इत्याविर्भूतभावेषु तेषु सर्वेषु राजसु । चिक्षेप क्षोणिमृत्कन्या स्वभावसरलां दृशम् ॥ १९७॥ पाण्डोः पुत्रांस्तु पञ्चापि विभाव्य मधुराकृतीन् । धृति बबन्ध तच्चक्षुः पणमुद्वीक्ष्य चाधृतिम् ॥ १९८॥ विमानादथ रम्भेव देवभूमीभृतस्तले । हेममूर्तेरघो राधास्तम्भस्येयमवातरत् ॥ १९९ ।। </poem><noinclude></noinclude> cirufj5pyoixa2a5oif9nepu55jtohw 104 112019 346819 289998 2022-08-21T18:23:11Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१३८ काव्यमाला। तस्मिन्नूर्ध्वमस्तिर्यक्संक्रान्तप्रतियातना । पाञ्चाली काममेकापि बभार बहुरूपताम् ॥ २००॥ ऊर्ध्वीकृत्य भुजं लोकतुमुलं प्रतिषिध्य च । धृष्टद्युम्नस्ततो वाचमुवाच द्रुपदात्मजः ।। २०१॥ दोर्दण्डचण्डिमाक्रान्तजगतो जगतीभृतः । गिरमेतां शुभां कर्णे सर्वेऽप्याकर्णयन्तु मे ॥ २०२॥ साक्षीकृत्य वियत्यर्कसिद्धगन्धर्वखेचरान् । क्षितौ च ललनाबालगोपालप्रमुखं जनम् ॥ २०३ ॥ इदमस्मत्कुलोत्तंसं देवताशतसेवितम् । चापमारोपयन्कोऽपि राधावेधं विधास्यति ॥ २०४ ॥ भुवनाद्भूतसौभाग्यभागिनी भगिनी मम । शौण्डीर्यवेतनं तस्मै क्लृप्तोऽयं कल्पयिष्यते ॥ २०५॥ (त्रिभिर्विशेषकम् अथाभ्युत्तिष्ठतो भूपान्कार्मुकारोपकर्मणि । प्रगल्भवाक्प्रतीहारी याज्ञसेन्यै व्यजिज्ञपत् || २०६॥ भूपतिर्दमदन्तोऽयं रिपुदन्तिमदान्तकृत् । चापारोपार्थमुत्तस्थौ देवि त्वदभिलाषुकः ॥ २०७ ।। श्रियो विहितविश्रान्तर्यस्य दोर्दण्डमण्डपे । भाति वैडूर्यपर्यङ्क इव ज्याकर्णपद्धतिः ॥ २०८ ॥ संमुखीनकृतेनायमागच्छन्विनिवारितः । आसने पुनरप्राप्ततेजोहानिरुपाविशत् ॥ २०९ ॥ उत्तिष्ठत्येष वामाक्षि धरो नाम धराधवः । नवालवालं यत्कीर्तिवीरुधो मधुरापुरी ।। २१० ॥ यच्छुद्धान्तवधूनेत्रकजलैर्जलकेलिषु । हृतैरिव बभूवेयं कालिन्दी कालिमास्पदम् ॥ २११ ॥ यमुनाया इवासत्तेः प्रकामश्यामलत्विषः । तन्वते तन्वि यन्नेत्रानन्दं वृन्दावनद्रुमाः ॥ २१२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> hqv62j7zp06ger2gbv1ex1p5ey2lqnr 104 112061 346820 290067 2022-08-21T18:23:23Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । उपत्यकावने यस्य क्रीडतः प्रेयसीजुषः ।. विलासवेश्मतां यान्ति गोवर्धनगिरेर्गुहाः ।। २१३ ॥ किमेकपर्षदं राज्ञामवज्ञायोपहासिनीम् । अवतीर्यावनौ मञ्चं पुनरप्यधिरोहति ॥ २१४ ।। विराटाधिपतिः सोऽयमासनादुच्चलन्निव । लक्ष्यते मृगशावाक्षि वीरलक्ष्मीस्वयंवरः ॥ २१५॥ काङ्क्षन्ती कीर्तिसंहर्षात् द्यामारोढुमिवोच्चकैः । देवि यस्यांसशैलाग्रमश्रान्तं श्रीरशिश्रियत् ॥ २१६॥ करसंपर्कमासाद्य यस्य सूते धनुर्लता । शरश्रेणीं च कीर्ति च युगपद्वैरिदुःसहाम् ।। २१७ ॥ भूपतिः किमियं भूमिमागत्य कियतीमपि । जातस्तम्भ इवाकस्मात्तस्थौ चित्र इवार्पितः ॥ २१८ ॥ असौ वैरिमनःशल्यं शल्यो नाम सुमध्यमे । उज्जिहीते जगन्नेत्रानन्दी नन्दिपुरेश्वरः ॥ २१९ ॥ आरोहति परां कोटिं गुणश्चापस्य चास्य च । परेभ्यः शरणायातानरातीनपि रक्षतः ।। १२० ॥ यत्खङ्गदण्डे निःश्वासपवनं पीडयत्यपि । स्फुरन्ति चित्रं शत्रूणां भाले धर्मोदबिन्दवः ॥ २२१ ।। उल्लसद्दैवतज्योतिःपराहतविलोचनः । चापमप्येतदब्जाक्षि क्षमते नायमीक्षितुम् ।। २२२ ।। कुमारः सहदेवोऽयं देवि देवसमाकृतिः । दूरादुपहसन्नेनं झगित्यासनमत्यजत् ॥ २२३ ॥ अस्ति दोर्विक्रमाक्रान्तत्रिखण्डक्षितिमण्डलः । जैत्रकीर्तिर्जरासन्धो राजा राजगृहेश्वरः ।। २२४ ॥ आहुतीकृत्य भूदेवो यश्चक्रोदर्चिषि द्विषः । प्रतापं वर्धयामास यशश्चागमयद्दिवम् ॥ २२५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> qix6cvdy5vvhbe7jueqbcwkrc97r1cg 104 112062 346821 290070 2022-08-21T18:23:33Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१४० काव्यमाला। + नमद्भूपालमालेषु राजेति लिपिमुल्बणाम् । असूययेव लुम्पन्ति यस्य पादरजःकणाः ॥ २२६ ॥ आस्थानीमास्थिते यसिन्निदेशैकामिलाषिणः । अश्रान्तमेव तिष्ठन्ति देवा अप्यौपजानुकाः ॥ २२७ ॥ तस्मादसौ महातेजाः प्रदीप इव पावकात् । अजायत जगन्नेत्रो जयन्त इव वासवात् ॥ २२८॥ शुचिर्यद्विक्रमस्तालुवारीणि (1) रिपुयोषिताम् । भालव्योमाङ्कमारोप्य वर्षयश्रुकणच्छलात् ॥ २२९ ॥ आत्मनेकधुरीणेऽस्मिन्न्यस्तविश्वंभराभरः । अपरां विषयग्रामचिन्तां वितनुते पिता ॥ २३० ॥ कोदण्डमिदमादाय कान्तिदायादचन्द्रिके। पुनर्विमुञ्चत्यानम्य सोऽयमुत्फुल्लसत्रपः ॥ २३१ ।। कृशाङ्गि शिशुपालोऽयं चेदीनामधिदैवतम् । बान्धवरुपरुद्धोऽपि राधावेधाय धावति ॥ २३२॥ स्वड्नेनाम्बुभृता सिक्ता प्रतापग्रीष्मतापिते । हृदये नोदगुः कस्य यस्य विक्रान्तिवीरुधः ॥ २३३ ॥ शौण्डीर्याहंकृती कामं निर्वास चिरवासिनी । तेनिरे येन वास्तव्या विद्विषां हृदये मियः ॥ २३४ ॥ क्षणं बाणावलीर्वर्षन् जिहीर्षोः किल रुक्मिणीम् । चक्रे यश्चक्रिणोऽप्यन्तःशङ्कापङ्काकुलं मनः ॥ २३५ ॥ अरिकीर्तीः क्षिपंस्तारा पद्मोल्लासं दिशन् युधि । प्राक्सन्ध्यां करिसिन्दूरैर्यस्य कालः करोत्यसिः ॥ २३६ ॥ कार्मुकं नमयन्बाहुसारसर्वाभिसारतः । अयमप्यवनीपालैः सस्मितैरवलोक्यते ॥ २३७ ॥ देवि दर्पादनुस्थास्नुरपि मित्रोपरोधतः । नृपः कर्णोऽयमभ्यर्णमभ्येति धनुषः शनैः ॥ २३८॥ </poem><noinclude></noinclude> o0uzpjwm7u0qp4694zxzqs4wtjgepsb 104 112064 346822 290076 2022-08-21T18:23:42Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १४१ धनुर्वेदकृतं ज्ञानचक्षुरागवस्थितम् । प्रयोगः पुनरेतस्य ततोऽपि पुरतोऽगमत् ॥ २३९ ।। समरे येन निर्माय मण्डपं काण्डपङ्क्तिभिः । पाणौ चक्रे परासूनां द्विषां श्रीरपि रक्षिता ॥ २४० ॥ मार्गणाः संगरे यस्य पश्चान्मुञ्चन्ति कार्मुकम् । द्विषां प्राणास्तु तद्भेदभियेव पुरतो ययुः ।। २११ ।। संयुगे यस्य पश्यद्भिरिष्वासाभ्यासलाघवम् । स्ववीरैः कृतकृत्यैव मन्यते निर्निमेषता ॥ २४२ ॥ दत्ते लक्ष्यमसौ प्राणानप्यस्य रिपवः पुनः। तत्कं स्तुम इतीवावाङ्मुखा यन्मार्गणा रणे ।। २४३ ॥ अथास्यामिति जल्पाक्यामुन्मीलत्स्वेदमेदुरा । श्यामीभवन्मुखाम्भोजा पाञ्चालीदमचिन्तयत् ॥ २४४ ॥ सूतसूतिरिति ख्यातो जगत्येकधनुर्धरः । असिंश्च रमते हन्त मनो मे न मनागपि ॥ २४५ ॥ रति त्वेतेऽङ्गजन्मानः पाण्डोस्ताण्डवयन्ति मे । विडम्बयितुमारब्धा तत्किं नामास्मि वेधसा ।। २४६ ।। मया बद्धोऽञ्जलिर्बाढमयं वः कुलदेवताः । रक्षणीयः पतिः पाण्डोरात्मजेभ्यो ममापरः ॥ २४७॥ इति पृथ्वीपतेः पुत्रीमन्तश्चिन्तां वितन्वतीम् । व्याजहार प्रतीहारी पुनः श्रोत्रामृतं वचः ॥ २४८॥ हेलया चापमारोप्य हठग्रहकुतूहली । राधावेधी न राधेयो जनन्या नामसाम्यतः ॥ २४९ ॥ परं त्वत्कुलदेवीनां प्रभावः प्रहतौजसः । नहि स्वयंवरक्षोभे कस्यापि प्रभविष्णुता ॥ २५० ॥ बलपद्युम्नसाम्बाद्यैः प्रवीरैः परिचारितः । अद्याप्यासीन एवास्ते कृष्णः केनापि हेतुना ।। २५१ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 7jyfl32c7xmh10sv85amixkofnqqewc 104 112065 346823 290088 2022-08-21T18:23:53Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१४२ काव्यमाला। अन्धसा कंसरूपेण कीनाशं भोजयिष्यता। चाणूराद्याः कृता येन तेऽफलाः फलिकापदे ॥ २५ ॥ कंसः क्षेत्रेषु भास्वान्यत्प्रतापः पत्रवल्लरीः । अशोषयत्तथा भूयः प्ररोहन्ति स्म नो यथा ॥ २५३ ॥ द्वैराज्यस्य द्विषन्कंचित्स्वदायादमवेक्षितुम् । विवेश हृदि नो कस्य यद्भुजस्तम्भविक्रमः ॥ २५४ ॥ वैरिनारीदृशो यस्य ददतीवाश्रुकैतवात् । प्रियस्यास्तमुपेतस्य विलासस्य जलाञ्जलिम् ॥ २५५ ॥ वक्षोऽङ्कितं द्विषद्दन्तिदन्ताघातकिणार्बुदैः । यस्य श्रीराश्रयद्दुर्गमिवानेकाद्रिदुर्ग्रहम् ॥ २५६ ॥ असौ लोलेक्षणे सर्वकर्मीणभुजवैभवात् । कर्मणीह कृतोत्साहान्सुतानपि निषेधति ।। २५७ ॥ धृतराष्ट्राङ्गभूर्योधलक्षयोधी सुयोधनः । स एष मातुर्गान्धार्या रोमाञ्चेन सहोत्थितः ।। २५८ ॥ यस्यांसशैलमालम्ब्य घनपल्लवितश्रियम् । कुरुवंशः परां कांचिदुत्तंसयति संपदम् ॥ २५९ ॥ आकृप्य प्रीतिलुण्टाकीः सुहृच्चेतोनिकेतनात् । योऽसूत्रयद्भियः शत्रुमनःकाराकुटुम्बिनीः ॥ २६० ।। केचित्तत्कालमानम्राः क्षणात्केऽपि पलायिताः । नास्य यस्याभ्यमित्र्यस्याप्यपश्यन्वैरिणो रणे ॥ २६१ ॥ त्राणाय शत्रुभिर्यस्य बृहत्कटकशालिनः । उभयेऽपि निषेव्यन्ते महीयांसो महीभुजः ॥ २६२ ॥ दर्पादिप्वासमादातुं नम्रीभूतोऽपि भामिनी । हेतोः कुतोऽप्यसौ कामं नमस्यति महाभुजः ॥ २६३ ॥ अन्येऽपि धृतराष्ट्रस्य सुता दुःशासनादयः । दोर्वैभवावधिं वीक्ष्य निपीदन्ति विपादिनः ।। २६४ ॥ </poem><noinclude></noinclude> d3jusj3a3l9mk8ob4sjb7ugk6dz9f3d 104 112066 346824 290097 2022-08-21T18:24:05Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । एते तु भगदत्ताश्वत्थामभूरिश्रवाशलाः। जयद्रथमहासेनचारुदेष्णादयोऽपि च ॥ २६५ ॥ तथैव तस्थुर्दोःस्थाम निजमालोच्य चेतसि । सतामात्मज्ञता नाम महर्द्धिमहिमास्पदम् ॥ २६६ ॥ (युग्मम् ) प्रचेलुर्मञ्चतः पश्य देवि भ्रूसंज्ञया हरेः। विस्मयस्मेरराजन्यनेत्रनीराजिताननाः ॥२६७ ॥ कटाक्षकोटिमिः प्रत्युद्याताः कस्याश्चिदादरात् । स्मरेषव इवोच्चण्डाः पाण्डोः पञ्चापि सूनवः ।। २६८ ॥ देवि पञ्चभिरप्येतैः कुलं कुरुनरेशितुः । पाण्डवैर्मण्डयांचक्रे शरीरं करणैरिव ॥ २६९ ॥ रसो वीरश्च शान्तश्च व्योम्नीवार्कनिशाकरौ । तिष्ठतो यत्र किं नाम तस्याजातरिपोस्तु वै ॥ २७० ॥ भुजैर्युद्धेष्वरिस्तोमयमयोर्यमयोरपि । स्वकुरङ्गादृशां भर्तृसुभिक्ष निर्ममेतमाम् ॥ २७१ ॥ रिपुघ्नं युधि नामापि भीमफाल्गुनयोः पुनः । हरेर्वित्रासयत्येव प्रतिशब्दोऽपि दन्तिनः ॥ २७२ ॥ योम्नि त्रस्तसुरस्त्रैणे प्रहितैः कलितैः पुनः । युधि क्रीडति भीमोऽयं कुञ्जरैः कन्दुकैरिव ॥ २७३ ॥ अर्जुनस्य पुनर्बाणाः शत्रुप्राणापहारिणः । अभुक्ता अपि चापेन विविशुः कस्य नो हृदि ।। २७४ ॥ शरैर्यस्यारिनारीणां लूनाः पत्रलतास्तथा । यथा सह व्यलीयन्त कटाक्षसुमनोलिहः ॥ २७५ ॥ इयमस्थादकल्पान्तस्थायिन्येषां तु भूरिति । मन्ये यन्मार्गणा लक्ष्यमादायापि श्रयन्ति ताम् ॥ २७६ ।। यस्य वाणा रणे वक्षो मन्थन्ति प्रतिपन्थिनाम् । तच्छुद्धान्तवधूनां तु स्रंसन्ते हारवल्लयः ॥ २७७ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 2l2lpxz46o2jr7ntzf70tw7qp28ki8d 104 112067 346825 290107 2022-08-21T18:24:14Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१४४ काव्यमाला। 1 केयमार्तविमुक्तीनामपि नः कर्मनिघ्नता । इत्यादित्यमिव प्रष्टुं द्यां ययुर्यच्छरा रणे ॥ २७८ ॥ धनुर्वेदोपनिषदं पश्यन् यत्रात्मनोऽधिकाम् | गुरुद्रोणोऽपि नियतं यं गुरुं कर्तुमिच्छति ॥ २७९ ॥ इत्यस्यां वेत्रधारिण्यां धात्रीशदुहितुः पुरः । निगदन्त्यां मुदा प्राप चापसामीप्यमर्जुनः ॥२८॥ कस्यापि विस्मयस्मेराः कस्याप्युत्मासपा(भा)सुराः । क्रोधताम्राश्च कस्यापि दृशः पेतुः किरीटिनि ॥ २८॥ क्षणात्प्रदक्षिणीकृत्य प्रणिपत्य च कार्मुकम् । ज्येष्ठबन्धोरथादेशादुच्चिक्षेप कपिध्वजः ॥ २८२ ॥ साहंकारस्ततस्तारमुज्जगार वृकोदरः। एतदत्यद्भुतं कर्म कुर्वाणे कपिकेतने ॥ २८३ ॥ . दोर्भृतो यस्य कस्यापि शिरःशूलमुदेष्यति । गदेयमगदंकारा तस्य जागर्ति मामकी ॥ २८४ ॥ (युग्मम् पार्थोऽप्यनमयच्चापं समं भानैर्महीभृताम् । निनाय शिञ्जिनीकोटिमात्मना सह धन्विषु ॥ २८५ ॥ तदानीमासदन्कान्तिं सुहृदां वदनेन्दवः । तत्प्रणुन्न इव ध्वान्तो मुखमाशिश्रियदूषाम् ।। २८६ ॥ अमुञ्चदङ्कुरान्कुन्ती मनस्यानन्दकन्दलान् । गान्धारी हृदि तु स्वैरमप्रीतिविषवल्लरीम् ॥ २८७ ।। आसन्युधिष्ठिरादीनां प्रमोदविशदा दृशः। तदा दुर्योधनादीनां पुनर्दोषकषायिता ॥ २८८॥ अभूत्कर्मेदमेतावत्पुरो भवतु देवता । इत्याशंसारसाद्भेजे द्रौपदी विशदां दृशम् ॥ २८९ ॥ पाण्डु च धृतराष्ट्रं च भीमं च गुरुरब्रवीत् । अर्जुनस्य भुजौर्जित्यमितः पश्यत पश्यत ।। २९० ॥ </poem><noinclude></noinclude> 8ha3xuztzcku4zp56wqsm6js70ih8jt 104 112068 346826 290111 2022-08-21T18:24:26Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १४५ शनकैराकृषेर्वत्स चाफ्मेतच्चिरंतनम् । सहिष्यते न ते सारमिति भीमेऽनुशासति ॥ २९१ ॥ आसनाद्रभसोत्तालवाचालवदनोदरे । पश्यति द्रुतमुत्थाय पृथिवीपालमण्डले ॥ २९२ ॥ कुतूहलान्मिलन्तीनां सिद्धगन्धर्वयोषिताम् । व्योम्नि चक्रैर्विमानान्तर्लक्षितैः शतचन्द्रिते ॥ २९३ ।। सुहृद्वपुषि रोमाञ्चः प्रस्वेदो द्वेषिवर्ष्मणि । काण्डः कोदण्डदण्डे च संदधे सव्यसचिना ॥ २९४ ॥ (चतुर्भिः कुलकम् ) अथान्तस्तैलकुण्डस्य प्रतिबिम्बवतामधः । जवेन भ्राम्यतां तेषां चक्रकाणामरान्तरे ॥ २९५ ॥ लक्ष्यीकुर्वन्नमद्वक्रो राधाया वाममीक्षणम् । ऊर्ध्वीकृत्य दृशं पूर्वा वक्षोऽन्तम(र)परां नयन् ॥ २९६ ॥ कटाक्षैः सह कृष्णायाः कुन्त्याः प्रस्रवनिर्झरैः । पितुरानन्दबाष्पैश्च चकर्ष धनुरर्जुनः ॥ २९७ ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् ) तथाभूतः स भाति स्म हन्तुं देवानिवोद्यतः । दीनं च तन्मुखाम्भोजमनीक्षितुमना इव ॥ २९८॥ अदभ्रसंभ्रमैः कैश्चिदासनात्पतयालुभिः । स्थगयद्भिः श्रुती पाणिपल्लवाभ्यां च कैश्चन ॥ २९९ ॥ उद्बुद्धसाध्वसैः कैश्चित्परिभ्रष्टोत्तरीयकैः । अभिभूरिभयोद्भ्रान्तैर्वेपमानैश्च कैश्चन ॥ ३०॥ मिन्दानोऽद्रितटीस्तन्वन् शब्दाद्वैतमयं जगत् । फाल्गुनाकृष्टकोदण्डक्रेंकारः श्रूयते स्म सः ॥ ३०१ ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् ) मन्ये तस्माद्धनुर्ध्वानात्रस्तैरश्वैर्विवस्वतः । एकचक्रो रथश्चक्रे मेरोरास्फाल्य सानुषु ॥ ३०२ ॥ १९ </poem><noinclude></noinclude> syqk3m4svh2dww9jj0ge03jgpyvuc8y 104 112069 346827 290113 2022-08-21T18:24:35Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>ar साधु साधु वृत राजकन्यया मा स्म शङ्कयताम् ॥ ३१४ ॥ काव्यमाला। भुजैः सह महीशानां मार्गणो गुणमत्यजत् । बिभेद मङ्क्षु लक्ष्यं च तदीयहृदयैः समम् ॥ ३०३ ॥ क्षणादूर्ध्वं शरः प्राप शरव्यं सव्यसाचिनः । लोकाग्रं पुनरासेदुर्भुजविस्फूर्तिकीर्तयः ॥ ३०४ ॥ पुष्पवर्षं मरुत्पर्षदुपरिष्टाकिरीटिनः । दिवोऽङ्कादमुचत्प्राप्तमानन्दमिव मूर्तिताम् ॥ ३०५ ॥ विलेसुर्दिवि गीर्वाणदुन्दुभिध्वनयोऽधिकम् । धनंजयधनुर्ध्वानप्रतिध्वानसनाभयः ॥ ३०६ ।। मुदा लोकस्य सर्वस्यात्यु(प्यु)ल्ललास जयध्वनिः । सूत्रयन्मातृकां देवीं वर्णद्वयमयीमिव ।। ३०७ ॥ आनन्दैकमयं संपन्मयं स्फीतयशोमयम् । तदा कुन्त्याश्च पाण्डोश्च बभूव निखिलं जगत् ॥ ३०८ ॥ साकाङ्क्षमथ पश्यन्ती दृशः कोणेन कोटिशः । सुतान्पञ्चापि पाञ्चाली पाण्डोरुद्दण्डविक्रमान् ॥ ३०९ ॥ रोमहर्षमिषान्नव्यस्सराङ्कुरकरम्बितम् । वपुर्लीलावनं भूम्ना सिञ्चन्ती स्वेदवारिभिः ॥ ३१० ॥ स्वैरमुज्जृम्भितस्तम्मा पृथुप्रथितवेपथुः । मदौत्सुक्यत्रपाहर्षसाध्वसस्फारचारिमा ॥ ३११ ॥ वरीतुकामा पञ्चापि लोकनिर्वादशङ्किता। दौवारिकीकराब्जाभ्यां कण्ठपीठे किरीटिनः ॥ ३१२ ॥ वरमालां निचिक्षेप सा तु दिव्यानुभावतः । लोकैः प्रत्येकमेकापि तेषां कण्ठेष्वदृश्यत ।। ३१३ ॥ उच्चचार ततस्तारा व्योन्नि वागशरीरिणी । चिन्ता चतुर्णामन्येषामनुरूपा स्नुषास्तु मे । इदानीमपयातेयमिति कुन्ती मुदं दधौ ।। ३१५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> rki1w3tui7fotmrt3n3fat67vlglxh7 104 112070 346828 290115 2022-08-21T18:24:44Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १४.७ किमेषामपि भाग्येन दत्तभूयिष्ठसौष्ठवः । कर्मेदमादधे जिष्णुरिति पाण्डुर्विसिष्मिये ॥ ३१६ ॥ परिवेत्ता भविष्यामि नाहमुद्वाहशालिनि । तपासुते च भीमे चेत्यप्रीयत कपिध्वजः ॥ ३१७ ॥ पञ्चभ्यस्तनयामेकां नामीभ्यो दातुमुत्सहे। ददानो हि गमिष्यामि साधूनामुपहास्यताम् ॥ ३१८ ॥ वरमाला च पञ्चानामपि कण्ठे लुलोठ सा । दिव्यवाक् क्वेयमुत्तस्थौ तत्किं नाम भविष्यति ॥ ३१९ ॥ इति चिन्तातुरो यावदभूद्रुपदभूपतिः । चारणश्रमणः कश्चित्तावदागादिवोऽध्वना ॥ ३२० ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् ) दिशः काञ्चनकान्ताभिर्दिहानं देहकान्तिभिः । परमज्योतिषः प्रान्तं विवर्तमिव मूर्तताम् ॥ ३२१ ॥ तमभ्युदस्थुः पाञ्चालविष्वक्सेनादयो नृपाः । स्फुरदम्भोरुहारामपवमानमिवालिनः ॥ ३२२ ॥ (युग्मम् ) तमासयित्वा सर्वेऽपि रत्नसिंहासने मुनिम् । धात्रीलुठितमूर्धानः प्रणेमुः पृथिवीभुजः ॥ ३२३ ॥ अथावसरमासाद्य देशनान्ते मुनीश्वरम् । किं धवाः पञ्च पाञ्चाल्या इत्यपृच्छज्जनार्दनः ॥ ३२४ ॥ सोऽब्रवीदेतया पूर्वजन्मोपात्तनिदानया । वृताः पञ्च धवास्तद्भो कृतं मीमांसयानया ।। ३२५ ॥ पुरा हि पुरि चम्पायां भूमिदेवास्त्रयोऽभवन् । ' सोमदेवसोमभूतिसोमदत्ताः सहोदराः ॥ ३२६॥ तेषामासन्क्रमात्तिस्त्रः प्रेमजन्मभुवः प्रियाः । नागश्रीरथ भूतश्रीर्यक्षश्रीश्चेति नामतः ॥ ३२७ ।। मिथः स्निग्धतया तेषामियमासीब्द्यवस्थितिः । यत्पर्यायेण भोक्तव्यं सर्वैरेकस्य वेश्मनि ॥ ३२८ ॥ </poem><noinclude></noinclude> iydexg7w9zj5foy67trzbybacknv2zs 104 112071 346829 290119 2022-08-21T18:24:54Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>काव्यमाला। अथ क्रमात्समायाते भुक्तिवारकवासरे । नागश्रीराश्रितानेकरसां रसवतीं व्यधात् ॥ ३२९ ॥ कटुतुम्बीफलं तस्यामनेकद्रव्यसंस्कृतम् । अपाक्षीदियमज्ञासीत्पाकान्ते च कथंचन ।। ३३०॥ नानावस्तुव्ययोद्भूतकार्पण्येन न सात्यजत् । केवलं क्वचिदेकान्ते निधाय तदधारयत् ॥ ३३१ ।। तदन्यैर्विविधैर्भोज्यैः स्वादुभिः पतिदेवरान् । भोजयामास सा प्रीता क्षणात्तेऽपि बहिर्ययुः ॥ ३३२ ॥ तदा सुभूमिभागाख्ये पुरोधाने महामनाः । धर्मघोषाभिधः सूरिनिवान्समवासरत् ॥ ३३३ ॥ तस्य धर्मरुचिः शिष्यो मासक्षमणपारणे । किरात्या इव कल्पद्रुर्गृहं नागश्रियो ययौ ॥ ३३४ ॥ वृथा मा भूदिदं तावद्भवेदेषोऽपि तोपितः । इत्यालोच्य तथा तस्मै तत्तुम्बीव्यञ्जनं ददे ॥ ३३५ ॥ अपूर्वमिति संचिन्त्य तद्ग्रहानुग्रहेच्छया । असौ वसतिमागत्य गुरूणां तददर्शयत् ॥ ३३६ ॥ तेऽपि तद्गन्धमाघ्राय वात्सल्यादिदमूचिरे । यदीदं भोक्ष्यसे वत्स सद्यो मृत्युमवाप्स्यसि ॥ ३३७ ॥ विशुद्ध स्थण्डिले मङ्क्षु तत्परिष्ठापय क्वचित् । इत्यादेशाद्गुरोः सोऽपि जगाम नगराद्बहिः ।। ३३८ ॥ बिन्दौ निपतिते तस्य कथंचित्तत्र पात्रतः । सक्ताः स मुनिरद्राक्षीन्म्रियमाणाः पिपीलिकाः ॥ ३३९ ॥ दध्यौ च बद्धसंवेगो बिन्दुरप्यस्य यद्यसौ । प्राणिनामियतां हन्ता तत्सर्वं किं करिष्यति ॥ ३४० ॥ वरमेकस्य मे मृत्युः कोटिशो न तु देहिनाम् । इत्यालोच्य सरोमाञ्चस्तदसौ बुभुजे स्वयम् ॥ ३४१ ॥ </poem><noinclude></noinclude> pdapf4ovt2pzgveligkrl2r72wd8bqk 104 112072 346830 290130 2022-08-21T18:25:04Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १४९ सिद्धप्रत्यक्षमालोच्य समाधिमधुरं मनः । दधत्सर्वार्थसिद्धेऽगान्मुनिः प्राणान्विहाय सः ॥ ३४२ ॥ बहिर्धर्मरुचेः कस्माद्विलम्ब इति वेदितुम् । गुरुः श्रीधर्मघोषोऽथ निदिदेश परान्मुनीन् ॥ ३४३ ॥ तं परासुं बहिर्वीक्ष्य तद्रजोहरणादिकम् । आदाय गुरुपादानां तेऽपि सर्व न्यवेदयन् ॥ ३४४ ॥ विज्ञायातीन्द्रियज्ञानोपयोगेन यथास्थितम् । सर्वं मुनीनां नागश्रीवृत्तान्तं तेऽप्यचीकथन् ॥ ३४५॥ ज्ञात्वा कथंचिल्लोकानां वाक्परम्परया जनाः । सोमदेवादिविप्राणां तस्था दुश्चेष्टितं जगुः ॥ ३४६॥ काममाक्रुश्य विप्रास्ते तां गृहान्निरवासयन् । लोकैर्धिक्क्रियमाणा च सापि बभ्राम सर्वतः ॥ ३४७ ॥ कासश्वासजरोत्कम्पकुष्ठाद्यैः क्रान्तविग्रहा । रोगैः षोडशभिर्लेभे सात्रैव नरकव्यथाम् ॥ ३४८॥ क्षुत्पिपासार्दिता लोकैर्निन्धमाना पदे पदे । दुःखं भ्रमन्ती सा मृत्वा षष्ठं नरकमासदत् ॥ ३४९ ॥ तस्मादुत्पद्य मीनेषु सप्तमं नरकं ययौ पुनर्मीनत्वमासाद्य तस्मिन्नेव जगाम सा ॥ ३५० ।। द्विर्द्विरेवं सिषेवेऽसौ नरकान्सकलानपि । पृथ्वीकायादिषूत्पेदे तदुद्वृत्ता च भूरिशः ॥ ३५१ ॥ चम्पायामथ सा कर्मलाघवात्सुकुमारिका । सुता सागरदत्तस्य सुभद्राकुक्षिभूरभूत् ।। ३५२ ॥ जिनदत्तात्मजस्तत्र भद्राजश्वास्ति सागरः। वेश्मस्थां तत्पितान्येद्युर्ददर्श सुकुमारिकाम् ।। ३५३ ॥ तनयस्य मदीयस्य योग्येयमिति चिन्तयन् । सह बन्धुभिरभ्येत्य पितरं तामयाचत ॥ ३५४ ।। & </poem><noinclude></noinclude> 291t4hydjnlwnqnl1cq4dmznc92il84 104 112073 346831 290136 2022-08-21T18:25:13Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१५० काव्यमाला। सोऽप्यूचेऽतिप्रिया मेऽसौ न भवाम्यनया विना । ममास्तु गृहजामाता सागरस्तत्तवात्मजः ।। ३५५ ॥ सुतमालोचयामीति जिनदत्तोऽगमद्गृहम् । सागरस्य तदाख्यच्च मौनमालम्ब्य स स्थितः ॥ ३५६ ॥ अनिषिद्धं ह्यनुमतमिति न्यायेन तत्पिता । मेने सागरदत्ताय गृहजामातरं सुतम् ।। ३५७ ॥ आश्चर्यकृत्तयोर्जज्ञे पाणिग्रहमहोत्सवः । नक्तं शिश्रियतुस्तौ च पल्यङ्कं वासवेश्मनि ॥ ३५८ ॥ पूर्वकर्मवशात्तस्याः स्पर्शमङ्गारसोदरम् । आसाद्य सागरस्तस्थौ क्षणं तत्र कथंचन ॥ ३५९ ॥ तस्यां सुखप्रसुप्तायां स प्रणम्य गृहं ययौ । निद्रात्ययेऽरुदत्कान्तमपश्यन्तीं च सा भृशम् ।। ३६० ।। अथादिष्टा तयोर्दन्तशौचहेतोः सुभद्रया। प्रातरैक्षिष्ट तां चेटी रुदन्तीं वल्लभोज्झिताम् ॥ ३६१ ॥ सा गत्वाख्यत्सुभद्रायै सापि स्वप्रेयसे क्षणात् । पितुरेषोऽपि जामातुरुपालम्भं ददौ स्वयम् ॥ ३६२ ॥ सोऽप्याह तनयं वत्स न युक्तं विदधे त्वया । गच्छाधुनापि तत्तत्र मान्यथा मद्वचः कृथाः ॥ ३६३ ॥ सागरेऽप्यूचिवानग्नौ वरं झम्पां तनोम्यहम् । न पुनस्तात गन्तास्मि वेश्म तस्याः कदाचन ॥ ३६४ ॥ इदं सागरदत्तोऽपि तत्कुड्यान्तरितोऽशृणोत् । जगाद च गृहं गत्वा निराशः सुकुमारिकाम् ॥ ३६५ ॥ कथंचित्सर्वथा वत्से विरक्तः सागरस्त्वयि । तन्मा खिद्यस्व कोऽप्यन्यः पतिस्तव विधास्यते ॥ ३६६ ॥ कौपीनाम्बरमात्रैककर्परं मक्षिकावृतम् । भिक्षुकं कंचिद्राक्षीत्स गवाक्षस्थितोऽन्यदा ॥ ३६७ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 3qsrfcs8uh2zztuaa2pazdsngjw2vp2 104 112074 346832 290141 2022-08-21T18:25:21Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १५१ आहूय तेन सोऽम्भोभिः स्नापयित्वा सुगन्धिभिः । विलिप्य चन्दनैर्दिव्यवासांसि परिधाप्य च ॥ ३६८ ॥ ऊचे तुभ्यं मया दत्ता पुत्रीयं सुकुमारिका । मदीयां विलसन् लक्ष्मीं सुखमास्व सहानया ॥३६९॥(युग्मम्) इत्युक्तः सोऽविशद्वासवेश्म साकं तया निशि | मेने च तद्वपुःश्लेषमग्निप्लोषमिवात्मनः ॥ ३७० ॥ सहसोत्थाय वेषं स्वमादाय स पलायितः । तथैव रुदतीं तां च विलोक्य जनकोऽब्रवीत् ॥ ३७१ ॥ सोऽयं प्राक्कर्मणां वत्से विपाकोऽन्यन्न कारणम् । तदास्व ददती दानं शान्तात्मा मम वेश्मनि ॥ ३७२ ॥ तथैव कुर्वती तस्थौ सा धर्मैकपरायणा । प्रापुस्तद्गेहमन्येद्युः साध्व्यो गोपालिका इति ॥ ३७३ ॥ शुद्धैरशनपानाद्यैः सा भक्त्या प्रतिलाभ्य च । तन्मुखाद्धर्ममाकर्ण्य विरक्ता व्रतमग्रहीत् ॥ ३७४ ॥ तपोऽथ कुर्वती नित्यं तुर्यषाष्ठाष्टमादिकम् । आर्यिकाभिः सहैताभिर्विहारमकरोदियम् ॥ ३७५ ।। आर्यास्ताः सा कदाप्यूचे तनोम्यातापनामहम् । सुभूभिभागोद्यानस्था दत्तदृष्टिर्विवस्वति ॥ ३७६ ॥ सा प्रत्यभिदधे ताभिरिति ह स्मागमोक्तयः। आतापना न साध्वीनां कल्पते वसतेर्बहिः ॥ ३७७ ॥ अनाकर्ण्य च तद्वाचं वने तस्मिन्नुपेत्य सा । यावदारभते क्षिप्तचक्षुरातापनां रवौ ॥ ३७८ ॥ तावदुत्सङ्गमेकस्य श्रयन्तीमपरस्य तु । अङ्के न्यस्ताङ्घ्रिमन्येन बध्यमानावतंसकाम् ॥ ३७९ ॥ परेणावधृतच्छत्रां वीजितामितरेण च । गणिकामागतां तत्र देवदत्तां ददर्श सा ॥ ३८० ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् ) </poem><noinclude></noinclude> 9xznnagtooirrf3p57tl5gxp60wu5vk 104 112075 346833 290148 2022-08-21T18:25:30Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>1 भर्तारो जज्ञिरे मुख्याः पञ्चैते कोऽत्र विस्मयः ।। ३८६ ॥ कृष्णा सुगन्धिभिस्तैलैः कृताभ्यङ्गा स्म भासते ॥ ३९१ ॥ १५२ काव्यमाला। तां वीक्ष्यापूर्णभोगेच्छा निदानमिति साकरोत् । भवेयं तपसानेन पञ्चप्रेयस्यसाविव ।। ३८१ ॥ तन्वती देहशौचाद्यमभ्युक्षन्ती क्षणे क्षणे । वार्यमाणेयमार्याभिर्मनसीदमधारयत् ॥ ३८२ ॥ पुरा बहुमताभूवमार्थिकाणामगारिणी । तिरस्कुर्वन्ति मामेता भिक्षुकीमधुना पुनः॥ ३८३ ॥ इत्यालोच्य विनिर्गत्य विभिन्नवसतिः स्थिता । व्रतं सा पालयामास चिरं स्वच्छन्दवर्तिनी ॥ ३८४ ॥ मासान्संलेखनामष्टौ कृत्वानालोच्य संस्थिता । नवपल्योपमायुष्का सौधर्मे देव्यभूदियम् ॥ ३८५ ॥ च्युताभवच्च कृष्णेयं प्राचीनाञ्च निदानतः । इत्येतां गिरमुद्गीर्य जगाम नभसा मुनिः । कुर्वते चिरमेकत्रावस्थितिं नहि तादृशाः ॥ ३८७ ॥ पाण्डवानां वधूलामे दधुः स्वजनभूभृतः । विकासमुदये भानोररविन्दाङ्कुरा इव ॥ ३८८ ॥ अथ वैवाहिकं कर्म प्रारमेते स तत्क्षणात् । पाण्डुः पाञ्चालभूपश्च लक्ष्मीसंभारभासुरम् ॥ ३८९॥ प्रमोदोत्फुल्लनेत्राभिः सौधमानीय सादरम् । पाञ्चाली कुलवृद्धाभिः स्नानपीठे न्यवेश्यत ।। ३९० ॥ उद्गिरन्ती बहिःस्नेहं पाण्डुपुत्रेष्विवान्तरम् । तस्याः पिष्टातकक्षोदक्षरदद्वर्तनीमिपात् । विक्षिप्तं यौवनेनाङ्गान्खण्डयित्वैव शैशवम् ॥ ३९२ ॥ रतेरिव निधानानि श्रीखण्डतिलकान्नव । तस्याः सहर्षमङ्गेषु चक्रिरे कुलयोपितः ।। ३९३ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 16hfm1patwos8mjt87veyryfbqxtya0 104 112076 346834 290151 2022-08-21T18:25:38Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १५३ नवीनयौवनावासहेतोरिव तदङ्गके । तर्कुसूत्रमिषात्सूत्रं स्वगोत्राविधवा दधुः ।। ३९४ ।। जृम्भते स्म भृशं विश्वश्रोत्रपीयूषवर्षिणः । कुललीलावतीवर्गमङ्गलध्वनयस्तदा ॥ ३९५ ॥ चिक्षिपुः कुलवामाक्ष्यो द्रौपदीमिति वर्णके । तथैव तस्याः सानन्दमुद्वर्णकमपि व्यधुः ।। ३९६ ॥ अथान्तःक्षिप्तकर्पूरकस्तूरीकुङ्कुमैरिव । वारिभिः स्नपयांचक्रुः कवोष्णैर्नित्ययौवनाम् ॥ ३९७ ॥ मार्जितं गन्धकाषाय्यात्पाञ्चाल्याः शुशुभे वपुः । नवमाणिक्यपाञ्चाल्या इव तत्कालसंस्कृतम् ॥ ३९८ ॥ आचार इति तास्तैस्तैभूषणैस्तामभूषयन् । नहि प्रकृतिरम्याणामाहार्यैः काप्यलंकृतिः ॥ ३९९ ॥ लावण्यवारिधाराभिर्वर्षन्तीव दशामिषात् । पारिनेत्रदुकूलानि सा तदा पर्यधाप्यत ॥ ४००॥ उत्पाद्य योषितो हर्षादिमां मातृगृहेऽनयन् । आसयंश्च स्मरस्मेरलोचनां काञ्चनासने ॥ ४०१ ॥ पाण्डवा अपि निर्वृत्तवर्णकोद्वर्णकक्रियाः । निर्माय मङ्गलस्नानमामुक्तोचितभूषणाः ॥ ४०२ ॥ औपवाह्यानथारुह्य वारणेन्द्रान्पृथक्पृथक् । समं पञ्चापि पाञ्चालीं परिणेतुं प्रतस्थिरे ॥४०३॥ (युग्मम्) मौलिनीलमणिज्योतिर्भानुज्योतिःपराहतम् । मूर्ध्नीव पिण्डितं तेषां मायूरच्छत्रमाबभौ ॥ १० ॥ रेणुर्मङ्गलतूर्याणि पुरस्तेषामनेकशः ।। तारैराकारयन्तीव दिशामीशान्प्रतिस्वनैः ॥ १०५ ॥ पश्चादुच्चेरुरद्रीन्द्रकन्दरादारणोल्बणाः । शात्रवावस्थितिक्रोधादिव निस्वाननिस्वनाः ।। १०६ ।। </poem><noinclude></noinclude> hlpb9q0mw5s02a89l0dcj5yx9ar6ykb 104 112077 346835 290405 2022-08-21T18:25:46Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>. अथ क्रमात्समाजग्मुर्मण्डपद्वारि पाण्डवाः ।। ४१५॥ (युग्मम्) कथंचिन्मिश्रयामास दृशा(ग्भिः) पाण्डुतनूरुहाम् ।। ११८ १५४ काव्यमाला। सर्वंकषेषु तेजखितेजसा पाण्डुसूनुषु । पतन्ति नित्यमेतस्य जगत्यां किममी कराः ॥ ४०७ ॥ मिलत्स्वजनभूपालतुरङ्गमखुरोद्धतः । इतीव स्थगयामास पांशुरंशुमतो वपुः ॥ ४०८ ॥ (युग्मम्) अध्यासितुं मदश्रो(स्रो)तो भूषा कुसुमदाम च । सामन्तसामजेन्द्राणां द्विरेफाः समशेरत ॥ ४०९ ॥ स्वजनोर्वीपतिश्वेतच्छत्रैश्छन्नं नभो बभौ । विवाहमीक्षितुं सर्वराकेन्दुभिरिवागतैः ॥ १० ॥ ध्वजैर्विरेजे वेल्लद्भिरनुकूलेन वायुना । द्रौपदीकौतुकागारवर्तनीदेशकैरिव ॥ ४११॥ नारीमङ्गलसंगीतश्रवणप्रवणाश्चिरम् । सादिनं खेदयामासुस्ते पतङ्गतुरङ्गमाः ॥ ४१२ ॥ तदा कुन्ती च माद्री च गान्धारीप्रमुखा अपि । शृङ्गारैरद्भूतैः प्रापुर्दिव्यानामप्यवेक्ष्यताम् ॥ ४१३ ॥ श्रुतीर्मत्सरिणां तूर्यैः स्फोटयद्भिः स्फुटारवैः । आलोकनाय लोकं च विकर्षद्भिरितस्ततः ॥ ४१४ ॥ सर्वतः स्तूयमानैश्च बन्दिभिर्भुजवैभवम् । कृतं प्रतीक्ष्य श्वश्रूभिरवतारणमङ्गलम् । मातृगेहमुपाजग्मुस्तथा तिग्मांशुतेजसः ॥ ४१६ ॥ पाञ्चाल्या दक्षिणः पाणिस्तदीयैर्दक्षिणैः करैः । तत्र संगमयांचके वेधसेव पुरोधसा ॥ ४१७ ।। वृद्धावचोभिः पाञ्चालीत्रपातरलितां दृशम् । ततो दधति पञ्चाङ्गमन्त्राङ्गाणीव मूर्तताम् । साक्षालक्ष्म्येव काम्पिल्यनाथनन्दनयान्विताः॥ ४१९॥ </poem><noinclude></noinclude> lek32e4p6hbsxwwvgyc4c7p4q6kqum5 104 112078 346836 290408 2022-08-21T18:25:56Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १५५ वैवाहिकी ऋचोऽधीत्य हुतं हव्यैर्द्विजन्मना । दक्षाः प्रदक्षिणीचक्रुस्ते वेद्यां जातवेदसम् ॥ ४२० ॥ (युग्मम्) द्रुपदोऽप्युपदीचक्रे पाणिमोचनपर्वणि । पाण्डवानां विना दारान्गृहसर्वस्वमात्मनः ॥ ४२१॥ पिकीपञ्चमनिह्रादकलमङ्गलगीतयः । दुन्दुभिध्वनिभिस्तारैराहूतपुरयोषितः ॥ ४२२ ॥ राजलक्ष्मीमिवाध्यक्षामादाय द्रुपदात्मजाम् । पाण्डवा रथमारुह्य निजावासमुपागमन् ॥ ४२३ ॥ कृष्णादिभिर्नृपैराप्तैः सदारैः स्वात्मजन्मभिः । अनुद्रुतः प्रतस्थेऽथ पाण्डुर्निजपुरं प्रति ॥ ४२४ ॥ अनुगच्छन्तमाक्रम्य कियतीमपि मेदिनीम् । बलान्निवर्तयामास पाण्डुर्द्रुपदभूपतिम् ॥ ४२५ ॥ अथ प्रत्यालयोन्मीलन्नीलवन्दनमालिकम् । सर्वराजपथोत्क्षिप्तपताकापीतदुष्करम् ॥ ४२६ ॥ स्थानस्थानोल्लसन्मञ्चविमानितविमानकम् । ककुप्कुक्षिंभरिक्षुभ्यन्नादकम्पितमानकम् ॥ ४२७ ॥ प्रेक्षाकौतूहलाहूतनारीनयनपङ्क्तिभिः । नवेन्दीवरकेदारकरम्बितमिवाभितः॥ ४२८॥ अनुयातः सहायातस्वजनो शमण्डलैः। तैः सदारैः कुमारैश्च पाण्डुः स्वपुरमाविशत् ॥ ४२९ ।। (चतुर्भिः कलापकम् ।) विहाय कृष्णं सत्कृत्य हास्तिकाश्चीयकाञ्चनैः । विससर्ज स्वदेशेभ्यः सर्वं राजाथ राजकम् ।। ४३० ।। लीलाशैलोच्चयोद्यानकेलिवापीपु पाण्डवाः । दिनान्यत्तीयुः क्रीडन्तः समं कृष्णेन यामवत् ॥ ४३१ ।। अथालोच्यायतिं स्नेहात्कृष्णं शुभफलोदयाम् । समाहूय रहः किंचिद्यावद्वदति पाण्डवान् ॥ ४३२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> m61op4tbvhqy9scalzlxpbkphbpai6y 104 112079 346837 290412 2022-08-21T18:26:06Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१५६ काव्यमाला। तावव्द्योम्ना महापुञ्जधौतदिकुञ्जकालिमा । आययौ नेत्रपीयूषनीरदो नारदो मुनिः ॥ ४३३ ॥ प्रीतान्तःकरणः काममभ्युत्थानासनादिभिः । पाण्डवेभ्योऽनुशिष्टिं स विततार हरेर्गिरा ॥ १३४ ॥ आकर्ण्य कर्णपीयूषं युष्मदुद्वाहमङ्गलम् । प्राप्तोऽस्मि परमब्रह्मलयादप्यधिकां मुदम् ॥ ४३५ ॥ वत्साः किंत्वेकजानित्व किंचिदन्तर्दुनोति वः । वैरवारिधरोल्लासप्रावृषः खलु योषितः ।। ४३६ ।। आरूढस्य परां प्रौढिं बन्धुस्नेहमहीरुहः । हन्त दावानलज्वालामाहुर्मृगविलोचनाम् ॥ ४३७॥ स्रोतस्विनीप्रवाहाणामिव बान्धवचेतसाम् । द्वैधीभावकरी शैलतटीव तरलेक्षणा ॥ ४३८ ॥ वत्साः कुटुम्बसंहारकारणं हरिणेक्षणाः । यथा समभवत्पूर्वमाकर्णयत तां कथाम् ।। ४३९ ॥ अस्ति रत्नपुरं नाम पुरं भरतभूषणम् । न यत्रार्थिजनाभावात्कोऽपि त्यागीति विश्रुतः ॥ ४४० ॥ तत्र श्रीषेण इत्यासीद्दासीभूतरिपुर्नृपः । न्यायविक्रमयोर्येन धर्मः संधिकरः कृतः ॥ ४४१॥ तस्याभिनन्दितेत्याद्या द्वितीया शिखिनन्दिता । प्रिये बभूवतुः प्रीतिरती इव मनोभुवः ॥ ४४२ ॥ सतीललाम सूते स नन्दनावभिनन्दिता । जगदुद्द्योतनौ प्राची सूर्याचन्द्रमसाविव ॥ ४४३ ॥ इन्दुषेण इतीन्दुश्रीराद्योऽभून्नयनोत्सवः । स्मरलीलालताकन्दो विन्दुषेणस्ततोऽपरः ॥ ४४४ ॥ कुमारयोस्तयोः शङ्के शास्त्रस्पर्धानुबन्धतः । शस्त्रमप्यभवत्सर्वजगतो मात्रयाधिकम् ॥ ४४५ ॥ . </poem><noinclude></noinclude> ijh2o56m9eygjnzej396w8cu5cn1odz 104 112080 346838 290418 2022-08-21T18:26:17Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १५७ क्रमान्मदसरस्तीरसान्द्रदुर्विनयद्रुमम् । तौ स्मरानेकपक्रीडावनं यौवनमीयतुः ॥ ४४६ ॥ गुरुस्ताभ्यां गुणारामराजिनी राजकन्यकाः । अनेकरसपीपूषवाहिनीरुदवाहयत् ॥ ४४७ ।। तस्मिन्नेव पुरे सर्वकलानां पारदृश्वरी । गणिकानङ्गसेनेति गुणानां जन्मभूरभूत् ॥ ४४८ ॥ तस्यां लावण्यपीयूषसरस्यां रागिणां दृशः । मज्जन्त्यः प्राप्य वक्षोजकुम्भौ प्रीतिं ययुः पराम् ॥ ४४९ ।। यूनां तदीयवैदग्ध्यवागुरापतितं मनः । खच्छन्दमदनव्याघविद्धं न पदमप्यगात् ॥ ४५० ॥ द्वावप्युर्वीपतेः पुत्रौ तस्यामासक्तमानसौ । तौ मिथः कलहायेतां करिण्यां करिणाविव ॥ ४५१ ।। कुर्वाणौ कलहं नित्यमत्यन्तोत्रासितत्रपौ । खेदादन्येधुराहूय तौ महीपतिरन्वशात् ॥ ४५२ ॥ वत्सौ किमिदमारब्धं मलीमसकुलोचितम् । कलहायेत नान्योऽपि वेश्यार्थे किमु वान्धवौ ।। ४५३ ।। स्वल्पाप्युज्जृम्भते यासु न प्रेमसलिलार्द्रता । सुखशाखिप्ररोहस्तु कस्तास्वद्रिशिलास्विव ॥ ४५४ ॥ विलोकन्तेऽन्यमन्यस्य कण्ठाश्लेषं वितन्वते 1 चित्ते दधति याश्चान्यं तासु वेश्यासु का रतिः ।। ४५५ ॥ यासां काप्यार्द्रता तावद्यावदानाम्बुवृष्टयः । वेश्यासु मरुदेश्यासु तासु रज्येत कः सुधीः ।। ४५६ ॥ निर्धनत्वादिपुष्पस्य नरकादिफलस्य च । मूलं वेश्यैव जानीत महाव्यसनशाखिनः ॥ ४५७ ।। नित्यमित्यादिभिर्वाक्यैर्भूभृता बोधितावपि । तौ नितान्तमयुध्येतामत्यन्तोत्सिक्तमत्सरौ ।। ४५८ ॥ </poem><noinclude></noinclude> a4jhnijnqnff70vnei9m9jgxy4oz2fg 104 112081 346839 290425 2022-08-21T18:26:25Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डु पाण्डुतनूजानप्यापृच्छ्य द्वारकां ययौ ॥ ४७० ॥ इति मलधारिश्रीदेवप्रभसूरिरचिते पाण्डवचरिते महाकाव्ये द्रौपदीस्वयवरवर्णनो सहविहितसमस्तकेलिरम्यं गमयन्ति स्म दिनानि पाण्डवेयाः ॥१७॥ १५८ काव्यमाला। तयोः संरब्धयोरेवं द्रष्टुं मृत्युमनीश्वरः । विषमं विषमासाद्य परलोकं ययौ नृपः ॥ ४५९ ॥ पत्युर्विपत्तिशोकेन विक्लवे ते अपि द्रुतम् । विपेदाते तथैवाभिनन्दिताशिखिनन्दिते ॥ ४६० ॥ बद्धानुरागावत्यन्तं तस्यां तदपि निस्त्रपौ। मिथः क्रोधोद्धतौ युद्धा मृत्युं तावप्यवापतुः ।। ४६१ ॥ इत्थं कुटुम्बसंहारः स्त्रीनिमित्तोऽभवत्पुरा । अनर्थबीजं राजीवचक्षुषो हि प्रचक्षते ।। ४६२ ॥ वत्सास्तद्वो रिरंसूनामेकामेव मृगीदृशम् । क्षेमं न खलु पश्यामि तत एवागतोऽस्म्यहम् ॥ ४६३ ॥ तत्सर्वैरपि युष्माभिरात्मनः शिवतातिभिः । अनेन समयेनैव वर्तितव्यमहर्दिवम् ॥ ४६४ ॥ यदा युष्माकमेकस्य द्रौपदी वासवेश्मनि । कार्यतोऽपि तदान्येन न गन्तव्यं कथंचन ।। ४६५ ॥ कथंचिदथ यः कोऽपि भिनत्ति समयं यदि । वनवासाय गन्तव्यं तेन द्वादशवत्सरीम् ॥ ४६६ ॥ मुनेर्गिरमिमां काममायतिक्षेमकारिणीम् । अनुमेने मुकुन्दोऽपि कौन्तेयानां हितेच्छया ॥ ४६७ ॥ तां वाचमुररीचक्रुर्वाचंयमपतेर्मुदा। पाण्डवा अपि को नाम नात्मनीनाय धावति ॥ ४६८ ॥ मुनीन्द्रोऽपि यथार्थाभिराशीर्भिरभिनन्ध तान् । विकस्वरमनाः स्वैरसुत्पपात विहायसा ॥ ४६९ ॥ कामं हृष्यन्हषीकेशोऽप्युपचारैरनेकशः। ति समयनिरुद्धकामचाराः प्रणयप्रह्वघियः परस्परेण । नाम चतुर्थः सर्गः ॥ ४ ॥ </poem><noinclude></noinclude> b7m5rir8ob4fl0irog4ejh7l6j4dkzu 104 112082 346840 290430 2022-08-21T18:26:33Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १५९ पत्रमः सर्गः। अथानुजग्मुषां तेपामन्वहं समयं मुनेः। परस्परमभृत्प्रीतिरखण्डा पाण्डुजन्मनाम् ॥ १॥ मनोमिः पञ्चभिस्तेषां कृतमेकं महन्मनः । तेनैव नियतं ख्याता महामनस इत्यमी ॥ २ ॥ अवश्यमेक एवात्मा तासु मूर्तिषु पञ्चषु । न खल्वेकैव पली स्याद्भूयसां पतिदेवता ॥ ३ ॥ अविशेषकृतोपास्तिः शशिलेखेव शूलिनाम्(नः)। निष्कलङ्कैव पाञ्चाली तेषामासीदतिप्रिया ॥ ४ ॥ पतिव्रता न गङ्गापि हरादम्भोधिमीयुषी। श्रयन्ती हन्त पञ्चापि द्रौपदी तु पतिव्रता ॥ ५ ॥ पञ्चभ्योऽपि क्रमातेभ्यः प्रियेभ्यस्त्रिजगत्प्रिया। लोकपालोपमान्पञ्च पाञ्चाली प्रापदात्मजान् ॥ ६॥ पाञ्चालीलब्धजन्मत्वात्पृथग्मिन्नामिधा अपि । एते पञ्चापि पाञ्चाला इति पप्रथिरे भुवि ॥ ७ ॥ सौम्रात्रं पाण्डुपुत्राणां द्रौपद्याश्च सतीव्रतम् । अवलोकितुकामेव ततः शरदुपागमत् ।। ८॥ भेजे विप्रोषितप्रावृट् भुजङ्गीविषवल्गितैः । औषधीशकरामर्शादिव वैशद्यमम्बुदैः ॥९॥ धनोपरोधनिर्मुक्तो ध्वस्तध्वान्तरिपुः शशी । भाति स दिग्वधूक्षिप्तैर्नक्षत्रैरक्षतैरिव १० ॥ नत्म्रीभूतशिरःपक्कशालिकेदारकं बभौ । जनकस्येव जीमूतकालस्य विरहासहम् ॥ ११ ॥ जिगीषुनृपसैन्याश्वरजोमलिनमम्बरम् । अहसन्नमलाः स्मेराम्भोजव्याजाजलाशयाः ॥ १२ ॥ दिशः शरदमायातां चिरात्प्रियसखीमिव । आलपन्त्य इवैक्ष्यन्त सरसैः सारसारवैः ॥ १३ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 1jhkv5trw4qirsw1ue47u3v9dg6q41y 104 112083 346841 290438 2022-08-21T18:26:43Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>वासवेश्मनि कृष्णायाः क्रोडक्रीडे युधिष्ठिरे ॥ २२॥ काव्यमाला। मरालैः कमलोत्तंसाः सरस्यः पुनराश्रिताः । सेव्यते हि प्रभुः प्रायो विशदैरपि संपदि ॥ १४ ॥ दृप्तसप्तच्छदामोदा विरेजुर्वनभूमयः । क्रीडत्कामेभसंभूतदानाम्भःसौरभा इव ।। १५॥ संपन्नसस्यसर्वौघमण्डितां पाण्डुसूनवः । शरदं निर्विशन्ति स्म शश्वदुद्यानकेलिभिः ॥ १६॥ गोचरे पररात्रस्य निर्गतं बहिरन्यदा। समस्तमप्युपाहारि तस्करैः पुरधैनुकम् ॥ १७ ॥ तत्क्षणाद्दक्षिणेर्माण(१)तस्करश्रेणिमार्गणैः । भूशक्रस्येत्यपूच्चक्रुर्मन्दिरद्वारि बल्लवाः ॥ १८ ॥ तदीयध्वनिमाकर्ण्य कर्णयोः क्रकचोपमम् । उज्झांचकार बीभत्सुर्निदातन्द्रालुतां क्षणात् ॥ १९ ॥ ततो जीवधनं दस्युहृतं विज्ञाय तन्मुखात् । शौण्डीरचूडामाणिक्यमन्तर्जज्वाल फाल्गुनः ॥ २० ॥ अर्जुनेन प्रजाकार्ये प्राणानपि जिहासता । तदा समयभेदोऽपि सानन्दमुररीकृतः ॥ २१ ॥ ततो धनुः सतूणीरमादातुं फाल्गुनोऽविशत् । आदाय विजयस्तस्मान्निजतूणीरकार्मुके । तस्करानुपदं वीरः क्रोधावेशादधावत ॥ २३ ॥ स वीरग्रामणीर्बाणै रणे निर्जित्य तस्करान् । प्रीत्याभिनन्दितः पौरैः पुरस्कृत्यानिनाय गाः ॥ २४ ॥ विगाहते स्म गायद्भिस्तद्भुजस्फूर्तिचर्चरीः । गोपैरेत्य वृतः प्रीत्या नरो नारायणोपमम् ॥ २५ ॥ पार्थस्येव यशः साक्षात्क्षरन्त्यः क्षीरमुज्ज्वलम् । स्वस्ववत्सोत्सुका गावः स्वं स्वं धामोपतस्थिरे ॥ २६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> en088333gfpnqepel0qeo15ffg83cmm 104 112084 346842 290444 2022-08-21T18:26:51Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । कश्चिदभ्येत्य बीभत्सोरादेशादथ पार्थिवम् । कुन्तीयुधिष्ठिरप्रोष्ठकुटुम्बोपेतमभ्यधात् ॥ २७ ।। दिष्ट्या त्वं वर्धसे देव भुजैः पार्थस्य यैस्तव । पुरजीवधनत्राणात्कीर्तयः सुरभीकृताः ॥ २८ ॥ पुरद्वारि स्थितो मूले सहकारमहीरुहः । किंतु विज्ञापयत्येवं देवस्त्वां कपिकेतनः ॥ २९ ॥ अभिद्यत मुनेरद्य प्रजाथै समयो मया ।' विवेचयन्ति नो किंचित्कुरुवंश्या हि तत्कृते ॥ ३० ॥ करिष्ये तीर्थयात्रां तद्वने द्वादशहायनीम् । ताः प्रमाणीभवन्त्वद्य गरीयस्यो मुनेर्गिरः ॥ ३१॥ तन्मे तीर्थाद्रिकान्तारविहाराय प्रसीदत । अविघ्नं च करिष्यन्ति युष्मत्पादाः स्थिता हृदि ॥ ३२॥ तामाकर्ण्य गिरं दुःखजननीमवनीपतिः । सपरीवार एव द्राग्जगामोपकपिध्वजम् ।। ३३ ॥ स्वेदमेदस्विनिःश्वासः करे धृत्वा किरीटिनम् । सोऽन्वशात्किं त्वयारब्धं वत्स विश्वैकवत्सल ॥ ३४ ॥ नवे वयसि कोऽयं ते तीर्थारण्यमनोरथः । सुतोपहितभारा हि कुरवो वनवासिनः ॥ ३५ ॥ तदसत्कृत्यमेवैतन्नैव त्वं कर्तुमर्हसि । भारे महोक्षवाटे हि किमु दम्यो नियम्यते ।। ३६ ॥ सर्वतोऽस्मत्प्रतापाग्नेर्वैरिवंशान्दिधक्षतः । प्रभञ्जनायते वत्स तवैव भुजविक्रमः ॥ ३७ ।। मागास्ततः क्वचिद्देहि नेत्रानन्दं चिराय मे। इति जल्पति भूपाले कुन्ती साश्रुरवोचत ॥ ३८ ॥ पितुर्वाचमिमां वत्स नान्यथाकर्तुमर्हसि । प्रायश्चित्तं गुरूणां हि वचांसि निखिलैनसाम् ॥ ३९ ॥ </poem><noinclude></noinclude> nklor0a88k0ga8spqu3v9nmtxft66ej 104 112085 346843 290452 2022-08-21T18:27:03Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>। आत्मन्यन्त:स्थिते भेदः समयस्य न चात्मनः॥१८॥ नित्यं विविधकेलीभिः को हि नौ लालयिष्यति ॥ ५ ॥ १६२ काव्यमाला। मामुदश्रुमुखीमेव त्यक्तुमुत्सहसे कथम् । हा मम त्वां विना वत्स वत्सरीयति वासरः ॥ ४० ॥ दाधिकैरथ सार्पिष्कैः पायसैरपि पोषितम् । कथं वर्तिष्यते वत्स वन्याहारैर्वपुस्तव ॥ ११ ॥ रुद्धस्पर्शः पुरा छत्रैर्भानुः सेर्ष्य इवाध्वना । तापः सर्वाभिसारेण पथि त्वां व्यथयिष्यति ॥ १२॥ नवानुरागकल्लोलां स्नुषामिन्दुमुखीमिमाम् । ' पर्यश्रुलोचनां वत्स विहातुं कथमीहसे ॥ ४३ ॥ जनन्यामिति वादिन्यां बन्धुज्येष्ठो युधिष्ठिरः । स्फुरदस्तोकशोकोर्मिपीतप्रीतिरभाषत ।। ४४ ॥ त्वद्वियोगासहौ वीर पितरौ मावमानय । नातिक्रान्तगुरूणां हि क्रिया कोपफलेग्रहिः ॥ ४५ ॥ समयोऽपि मुनेरद्य त्वया कोऽयमभिद्यत । अत्याहिते हि साधूनां मतिभूमिर्न दूषिता ॥ ४६॥ भिन्न एवाथवा तस्य प्रायश्चित्तमपि त्वया । एताः पौरगवीः किंतु न प्रत्याहरता कृता ॥ ४७॥ मनस्येव(स्यपि) न मन्येऽहमन्तरं वपुषापि ते । प्रतिध्वान इवैतां च वाचमाजातशात्रवीम् । अनुगम्य गिरं दीनां निजगाद वृकोदरः ॥ १९ ॥ गन्तुकामोऽपि मां भ्रातरवस्थानाय मानय । हृदयं स्फुटतीवेदं भवद्विरहकातरम् ॥ ५० ॥ यमावप्यूचतुर्भ्रातः कान्ताराय गते त्वयि । अथ स्फुटमवष्टभ्य धैर्य धीमानवोचत । स्वप्रतिश्रुतनिर्वाहबद्धबुद्धिर्धनंजयः ॥ ५२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 9ftshjt5gan2i3on68doso4dzgneyac 104 112086 346844 290457 2022-08-21T18:27:11Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । 163 पृथग्जनोचिता हन्त केयं कातरताद्य वः। भवन्मनस एवायमन्तेवासी पविर्ननु ॥ ५३ ॥ ममाङ्गीकृतनिर्वाहवतचर्यावकीर्णिनः । युष्मानेवायशः कामं नन्विदं लज्जयिष्यति ॥ ५४॥ तद्बलादनुमन्यध्वमरण्यगमनाय माम् । सत्याः सन्तु मुनेर्वाचो ममापि पुरुषव्रतम् ॥ ५५ ॥ इति सस्नेहमापृच्छय बीभत्सौ गन्तुमिच्छति । तमस्तान्व्यानशे सर्वान्दिकुञ्जानिव भास्वति ॥५६ ॥ अथानम्य क्रमान्मन्युगद्गदाशीर्गिरो गुरून् । प्रीत्यालिङ्गयानुगच्छन्तौ कनीयांसौ न्यवर्तयत् ॥ ५७ ॥ अमङ्गल्यधिया बाष्पबिन्दुपातं निरुन्धती । प्रस्थितं पार्थमभ्येत्य जगाद द्रुपदात्मजा ।। ५८ ॥ पुंसां मनाक्क्वचिद्योषिन्मतयो नातिशेरते । तदप्युदीर्यते नाथ त्वयारब्धं न साध्विदम् ॥ ५९ ।। यदियं मन्मनःप्रीतिः प्रस्थिता पुरतस्तव । गणनाभिर्दिनानां तु धरिष्ये यदि जीवितम् ॥ ६०॥ पन्थानस्तीर्थशैलानां शिवाः सन्तु तथापि ते । -निष्प्रत्यूहं वितन्वन्तु तथापि कुलदेवताः ॥ ६१ ।। भ्रमन्कान्तारमेकाकी माभूत्क्वापि प्रमद्वरः । मलीमसानि चेतांसि साधुष्वपि हि पाप्मनाम् ॥ ६२ ॥ संचरन्पुरुषान्पश्यन्प्रस्थिताननवान्नवान् । विद्याः कीर्तीश्च लक्ष्मीश्च नूतनाः काश्चिदर्जयेः ॥ ६३ ॥ तथा किमपि माकार्षीर्भ्रमन्देशाननेकशः। यथा नाथ वयं स्याम वैमनस्यवशंवदाः ॥ ६४ ॥ पावितं सुकृतैर्न्नातीर्थाभिगमजन्ममिः । त्वामुपागतमालिङ्गय मयात्मा पावयिष्यते ॥ ६५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 5sif1u47r4uz9vs6dlrn6cx1vgccmpq 104 112273 346845 290481 2022-08-21T18:27:23Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>1 पश्यन्परिसरारामान्स जगाम शनैः शनैः ॥ ७१ ॥ (युग्मम् पार्थः क्षीरोददायादमाससाद महासरः ॥ ७३ ॥ (युग्मम् तस्यां किमपि न क्षोभं कुर्वते स किरीटिनः॥ ७८ ॥ (युग्मम् १६४ काव्यमाला। मया ते स्खलितस्वैरसंचारस्य पदे पदे । मा भूत्पुण्यक्रियाविघ्न इत्यागच्छामि नो समम् ॥ ६ ॥ इति ब्रुवाणां प्रणयप्रह्नीभूतान्तराशयाम् । आलिङ्गय मुहुरालप्य वचोभिः स्नेहनिर्भरैः ॥ ६७ ॥ अनुव्रजन्तीं दयितामवस्थाप्य कथंचन । प्रतस्थे पुरतः पार्थः सतूणधृतकार्मुकः ॥ ६८॥ (युग्मम्) आलोचनपथात्पार्थ् पथिकं सा पपौ दृशा । प्रेम्णा सोऽप्यचलन्मन्दमन्दं वलितकंधरः ॥ ६९॥ मन्दारघट्टनिर्घोषशिखण्डिकृतताण्डवान् । माद्यन्मधुव्रतव्रातझङ्कारमुखरोदरान् ॥ ७० ॥ सान्द्रनैकद्रुमच्छायानिपीततपनातपान् । तीरप्ररोहसानन्दं माकन्दं प्राप पादपम् । कूजत्कुररहारीतकपिञ्जलजलद्विकम् ॥ ७२ ॥ तारुण्ये तरणेः क्षोणिमतीत्य कियतीमपि । तत्रागशौचमाधाय प्रणिधाय जिनेश्वरम् । आहारं सरसैस्तैस्तैः फलौघैः फाल्गुनो व्यधात् ॥ ७९ ॥ असङ्गभृङ्गसंगीतमतिमुक्तकमण्डपम् । सपुष्पतल्पमध्यास्य स मध्यंदिनमत्यगात् ॥ ७५ ॥ इति क्रामत्क्रमाज्जिष्णुर्बहुकौतूहलां महीम् । विवेश भैरवाभोगदत्तमोहां महाटवीम् ॥ ७६ ।। केलिहुंकारिणः क्वापि क्रूरा हरिणवैरिणः । मृगानुपदिकाकोपसाटोपा द्वीपिनः क्वचित् ॥ ७७ ॥ क्वाप्यन्योन्यरणारम्भप्रह्वपोत्राश्च पोत्रिणः । १. द्विकः काकः. </poem><noinclude></noinclude> cd1zcln1ejtlnd7due6gy8sxc83v1sn 104 112274 346846 290485 2022-08-21T18:27:33Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १६५ स्वैरमस्यां च वीभत्सुरभीर्गच्छन्पुनः पुनः । गिरिं धात्रीशिरोरत्नं रत्नसानुमुदैक्षत ॥ ७९ ॥ यस्य निर्झरझात्कारशब्दाद्वैतैकतार्किकी । द्रुमैरभ्रंकपैः केषां मुदे नाभूदुपत्यका ॥ ८० ॥ अध्यास्यन्ते स्म तिग्मांशुगभस्तीनामसंस्तुताः । यस्य विद्याधरैर्विद्यासिद्धिक्षेत्राणि कन्दराः ।। ८१ ।। किंनरैः केलिसंगीतनिस्तरङ्गा मृगा अपि । यस्मिन्नैक्षन्त मोक्षाय प्राणायामोल्वणा इव ।। ८२ ।। द्रुमैः कुसुमितैस्तैस्तैर्विलोभितविलोचनः । सव्यसाची गिरौ तस्मिन्नारुरोह कुतूहलात् ।। ८३ ॥ इन्द्रनीलावितद्वारं शोणसोपानपद्धतिम् । शातकुम्भमयस्तम्भकुम्भसंभारभासुरम् ॥ ८४ ॥ नीरैरनुक्षपं चन्द्रकरव्यतिकरोद्भवैः । अदेवमातृकोन्माद्यदुद्यानजगतीरुहम् ॥ ८५ ॥ तत्रोत्फालप्रभाजालनिष्पीताहर्पतिद्युति । चन्द्राश्ममयमद्राक्षीदर्जुनो जिनमन्दिरम् ।। ८६ ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् ) क्षालिताङ्गस्तदुद्यानदीर्घिकाम्भसि रंहसा । मेदुरामोदमादाय तदीयकमलोस्करम् ॥ ८७॥ तस्मिन्नमरनिर्मुक्तपुष्पप्रकरदन्तुरे । अविक्षत्कौतुकाक्षिप्तचक्षुः क्षितिपनन्दनः ॥ ८८॥ (युग्मम् ) तत्र प्रदक्षिणीकृत्य त्रियुगादिजिनेश्वरम् । बद्धरोमाञ्चमभ्यर्च्य स तुष्टावेति तुष्टिमान् ॥ ८९ ॥ जय नाभिकुलक्षीरनीराकर निशाकर । जयाशेषजगदुःखनिदाघजलदागम ।। ९०॥ देव संसारकान्तारपर्यन्तपुरपादपाः । पादास्तव भवक्रान्तिविच्छेदाय भवन्तु मे ॥ ९१ ॥ </poem><noinclude></noinclude> pa9uuxtkpxxsf4w9zdvff7jgo4dqoei 104 112275 346847 290488 2022-08-21T18:28:13Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>किंतु त्वां कर्तुमिच्छामि न दुःखौघविभागिनम् ॥ १०१॥ वैताढ्ये दक्षिणश्रेण्यामस्ति रत्नपुरं पुरम् ॥ १०३ ॥ १६६ काव्यमाला। इत्यभिष्टुत्य नाभेयं निकेतं परितोऽपि तत् । विलोक्य कलयामास बीभत्सुर्नयनोत्सवम् ॥ ९२.॥ गिरेरधित्यकारामरामणीयकलोलुपम् । चक्षुर्विनोदयन्यावत्पार्थः प्रस्थान्तरं ययौ ॥ ९३ ॥ तावन्मुहुर्मुहुमौलिं खेलयन्त्या पदाम्बुजैः । अङ्गुलीर्वेदने दैन्यात्प्रक्षिपन्त्या मुहुर्मुहुः ॥ ९४ ॥ मुहुर्मुहुर्वितन्वत्या प्रीत्या चाटूनि कोटिशः । उत्तरीयपटप्रान्तमाकर्षन्त्या मुहुर्मुहुः ॥ ९५ ॥ कयाचिद्योषिता रुद्धस्वैरचारं पदे पदे । युवानमेकमैक्षिष्ट गत्वाभाषिष्ट चादरात् ॥ ९६ ॥ तव प्रसादनप्रह्वामिमामत्यन्तदुःखिताम् । किं नाम भद्र कल्याणीं त्वमेवमवमन्यसे ।। ९७ ॥ प्ररूढप्रणयं सन्तो नान्यमप्यनुजानते । किं पुनः प्रेमसर्वस्वविक्लवामबलां क्वचित् ॥ ९८ ॥ एतस्यामाकृतौ शङ्के न व्यलीकलवं क्वचित् । कथ्यता यदि नाकथ्यं तदास्या कोपकारणम् ॥ ९९ ॥ पाणिसंपुटमाबध्य सोऽभ्यधत्त धनंजयम् । महती खलु वार्तेयं पुरस्तात्कस्य कथ्यते ॥ १०० ॥ परं विश्वैकविश्वास्यमूर्ते किं गोप्यमस्ति ते । वीभत्सुरभ्यधाद्भूयः स्खलितव्यं नहि त्वया । परिज्ञाय कुरून्विश्वदुःस्वत्राणैकदीक्षितान् ।। १०२ ॥ ससौष्ठवं तदाकर्ण्य वचः स पुनरब्रवीत् । f वैरिदोर्दण्डकण्डूतिवैद्यो विद्याधरेश्वरः । ख्यातश्चन्द्रावतंसाख्यस्तत्र धात्रीधवोऽभवत् ॥ १०४ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 7p7p2c8pmf4sloywgkh1x969biw9jav 104 112276 346849 290707 2022-08-21T19:13:05Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>अनिच्छतोऽपि वीभत्सोर्विद्यास्तास्ताः प्रदत्तवान् ॥ १२९॥ १६८ काव्यमाला। इयं तु मे प्रिया चन्द्रानना' प्रणयकातरा। प्राणत्यागाय गच्छन्तं मां रुणद्धि पुनःपुनः ॥ ११८ ॥ असौ मन्मृत्युमत्यन्तमनलंभूष्णुरीक्षितुम् । विहातुमीहते प्राणान्हन्त प्रथममेव हि ॥ ११९ ॥ दयां मयि तदाधाय बन्धो संबोध्यतामियम् । येनासूनाशु मुञ्चामि प्रस्थेऽस्मिन्सार्वकामिके ॥ १२० ॥ अथोज्जगार गाण्डीवी भाले ताण्डवयन्भ्रुवौ । कोऽयं मरणनिर्बन्धो बान्धवे मयि सत्यपि ॥ १२१ ॥ अपि देवेन्द्रदेशीयैर्गिणैर्वैरिणं रणे । निहत्य वितराम्येष पैतृकीं ते पुनः श्रियम् ॥ १२२ ॥ अवैधव्याध्वरे नित्यदीक्षितेयं मृगेक्षणा । चिरं त्वदङ्गसङ्गेन दत्तानन्दा च नन्दतु ॥ १२३ ॥ बमाण मणिचूडोऽथ भ्रातरस्यास्तवाकृतेः । असाध्यं नाम नास्त्येव स्वराज्यमपि तेऽन्तिके ॥ १२४ ।। किं तु व्योमाङ्गणस्वैरसंचाराः खेचराः खलु । शक्यन्ते न पराजेतुं न विद्यैश्वर्यवर्जितैः ।। १२५ ॥ ततोऽनवद्य मे विद्यास्वं गृहाण यथाविधि । साधिताशेषविद्यस्य द्विषन्नीषज्जयः स ते ॥ १२६॥ तासां सत्त्वैकसाध्यानां विद्यानां च त्वमास्पदम् । वाहिनीनां हि सर्वासामाधारो वारिधिः परम् ।। १२७ ॥ विलुप्तसत्त्वतत्त्वस्य शात्रवैः समराङ्गणे । नाधुना साधने तासां मम नु क्रमते मतिः ॥ १२८॥ सोऽभिधायेति निर्बन्धाद्दाक्षिण्यक्षीरनीरधेः । विज्ञायाथ विधिं विज्ञग्रामणीर्मणिचूडतः । तासां क्रमादुपाक्रंस्त साधनाय धनंजयः ॥ १३० ॥ </poem><noinclude></noinclude> r9tacod1hye046xdy7wtqn0aqjvlvq3 104 112277 346850 290711 2022-08-21T19:13:19Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १६९ स्नानक्रियां वितन्वानः शश्वत्कासारवारिणि । विधाय विधिवत्सर्वां पूर्वसेवां महामनाः ॥ १३१ ॥ वशी निविविशे सोऽथ पश्यन्सिद्धिं करस्थिताम् । तस्यैव भूभृतः क्वापि कन्दरामन्दिरोदरे ॥ १३२ ।। (युग्मम्) बभूव सर्वकर्मीणः स एवोत्तरसाधकः । विद्याधरकुमारोऽस्य दूरावस्थापितप्रियः ॥ १३३ ॥ बद्धपद्मासनो नासाप्रान्तविश्रान्तलोचनः । पार्थः पाण्मासिकं जाप्यविधिमारब्धवान्सुधीः ॥ १३४ ॥ तस्मिन्मनागसंपूर्णनिर्माणे जाप्यकर्मणि । आविर्बभूवुः क्रव्यादा व्यादाय मुखमुल्वणम् ॥ १३५ ॥ मांसखण्डानि चर्वन्तः खादयन्तो मृगासवम् । साट्टहासमटीकन्त साटोपाः केऽपि तत्पुरः ॥ १३६ ॥ कर्तिकाभिः पुरस्तस्य दारं दारं शवोदरम् । चित्राभिरत्नमालाभिः केऽपि हारं वितेनिरे ॥ १३७ ॥ केचिदुत्तुङ्गमातङ्गरूपाः कोपान्धचेतसः । तत्संमुखमधावन्त दन्तक्रीडाविधित्सया ॥ १३८ ।। केऽपि कण्ठीरवीभूय भूयोभूयस्तलं भुवः । घोरक्ष्वेडारवा रौद्रैः पुच्छाघातैरताडयन् ॥ १३९ ॥ विशङ्कटस्फुटाभोगा भुजङ्गमवपुर्भूतः । भोगैरावेष्टयामासुराविष्टाः केऽपि तद्वपुः ॥ १४० ॥ कदाप्यागत्य केप्यूचुस्त्वदानयनहेतवे । कुरूणामग्रणीर्देवः स्नेहेन प्रजिघाय नः ॥ १४१ ॥ केचिदभ्यधुरभ्येत्य त्वदीयविरहातुरा । नित्यमश्रुणि मुञ्चन्ती कुन्ती निर्मम ताम्यति ॥ १४२ ॥ ऊचुः केचिदपि स्वप्ने त्वदालिङ्गनमङ्गलम् । प्राप्य पश्चादपश्यन्ती कृष्णा त्वां खिद्यतेतमाम् ॥ १४३ ।। </poem><noinclude></noinclude> fqybf7njuevlt28g0fmnx2wpk9retiy 104 112278 346851 290717 2022-08-21T19:13:30Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१७० काव्यमाला।। इत्याधुपद्रवैस्तैस्तैः कोटिशः पिशिताशिनाम् । प्रतीपैरप्रतीपैश्च चकम्पे न कपिध्वजः॥ १४४ ॥ विधौ पाण्मासिके तस्मिन्परिपूर्तिमुपेयुषि । ध्यानासीनस्य तस्याविरासीत्कापि सुराङ्गना ॥ १४५॥ साब्रवीन्नन्वितो दृष्टिर्विष्टपाश्रय दीयताम् । देव्यो विज्ञापयन्त्यष्टौ त्वां प्रज्ञप्तिपुरःसराः ॥ १६ ॥ लोकाद्भुतैर्भवत्सत्त्वचेष्टितैस्तोषिता वयम् । अन्तर्विचिन्त्य तद्ब्रूहि किं नाम तव कुर्महे ॥ १७ ॥ अथोन्मील्य दृशौ सत्यं तदेवेऽत्यर्जुनोऽभ्यधात् । कुमारमणिचूडोऽयं भगवत्यनुगृह्यताम् ॥ १४८ ॥ सा विहस्य पुनः प्राह परोपकृतिकर्मठ । न त्वेतदेव ते सत्त्वं देवतातोषहेतवे ॥ ११९॥ किंतु क्रमोऽयमस्माकमाराध्यति य एव नः । कामं तस्यैव तुष्यामो नापरस्य कदाचन ।। १५० ॥ तवासिन्नपि चेतश्चेदुपकारतरङ्गितम् । तदस्य तोषमेष्यामः सकृदाराधनादपि ॥ १५१ ॥ ततः किरीटिना कामं भवत्वेवमितीरिते । सा गीर्वाणमृगी चक्षुरन्तर्धानमुपागमत् ॥ १५२ ॥ वाचं जय जयेत्युच्चैरुच्चरन्ती कृतानतिः । क्षणादाविरभूत्तस्य वियच्चरचमूः पुरः॥ १५३ ।। नेत्रकोणेन कौन्तेय सप्रसादमुदीक्ष्यताम् । स्मृतिमात्रादुपस्थेयं भूयोऽपीति विसृष्टवान् ॥ १५ ॥ मणिचूडस्तदालोक्य कलितोत्साहसाहसम् । विद्याः साधयितुं जिष्णोर्निदेशादुपचक्रमे ॥ १५५ ॥ स्वल्पैरेव दिनैः पार्थे स्वयमुत्तरसाधके । विद्यास्तस्याभवन्सर्वा निर्विघ्नं निघ्नवृत्तयः ।। १५६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> e2i3dsl4cmzcdr4x92f5eeby7fpct0d 104 112280 346852 290723 2022-08-21T19:13:40Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १७१ अथोद्यत्किङ्किणीक्वाणझणत्कारिदिगन्तरम् । मूच्छितार्कच्छविस्वर्णपताकाशतभूषितम् ॥ १५७ ॥ विद्युदुद्द्योतसध्रीचीर्मरीचीः परितः किरन् । विमानद्वयमाकाशान्मणीमयमवातरत् ॥ १५८ ॥ (युग्मम् ) ततोऽवतीर्य पर्यायवर्जमूर्जस्वलद्युतः । पार्थं च मणिचूडं च प्रणेमुर्व्योमचारिणः ॥ १५९ ॥ तदा त्वमङ्गमुद्वर्त्य दिव्यैरुद्वर्तनैस्तयोः । स्वपयांचक्रिरे केचित्कवोष्णैर्गन्धवारिभिः ॥ १६० ॥ गोशीर्षचन्दनक्षोदैर्विलिप्यानवलेपिनः । तावुभौ रभसा केचिद्दिव्यवासांस्यवासयन् ।। १६१ ।। हारकुण्डलकेयूरकिरीटकटकादिभिः । माणिक्यखचितैः केचिद्भूषणैस्तावभूषयन् ॥ १६२ ॥ कैश्चिद्वारिभराभुग्ननूतनाम्भोदसोदरम् । तयोरुपरि मायूरमातपत्रमधार्यत ॥ १६३ ॥ अनेकप्रहतातोद्यवेणुवीणालयानुगम् । पुरः सगीतमातेनुस्तयोर्विद्याधराङ्गनाः ॥ १६४ ॥ तयोर्निःसीमसत्त्वश्रीप्रशास्तिविशदाक्षरम् । अकठोरगिरः पेतुः पुरः खेचरवन्दिनः ॥ १६५॥ चन्द्राननामथादाय भेरीझाङ्कारडम्बरैः । हयौघहेषितैर्दन्तिबृंहितैर्भटगर्जितैः ॥ १६६ ॥ नमो बीभत्सुना सैन्यसंभारेण नभःसदाम् । तावुभौ द्राक्प्रतस्थाते विजयार्धगिरिं प्रति ॥१६७॥ (युग्मम्) प्रभापल्लवितैः क्षुद्रविमानैः परिचारिते । चक्रतुस्तद्विमाने द्यामपरार्केंन्दुतारकाम् ॥ १६८ ॥ तौ बाहुवीर्याद्वैताढ्यौ वैताढ्यगिरिमूर्धनि । बलोर्मिदुर्धरौ रत्नपुरद्वारमुपेयतुः ॥ १६९ ॥ 1 </poem><noinclude></noinclude> 63ym89cspnwntms2x7iy03snjz2yxqy 104 112282 346854 290729 2022-08-21T19:13:59Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १७३ ततः कार्मुकमारोप्य रोषात्कोपारुणेक्षणः । खेचरः स्वयमारेमे बीभत्सुमभिवर्षितुम् ॥ १८३ ॥ ववर्ष शरधाराभिरब्दवत्स यथा यथा । प्रकर्षमगमल्लक्ष्मीरर्जुनस्य तथा तथा ॥ १८४ ॥ - पाण्डवेयस्य दोर्दण्डचण्डिमानं विलोकयन् । भीतचेतास्ततः सोऽभूदितिकर्तव्यविक्लवः ॥ १८५ ।। काममुत्थातुकामोऽपि मणिचूडो रणाङ्गणे । जिष्णोः सर्वरिपूञ्जिष्णोर्न लेभेऽवसरं क्वचित् ॥ १८६ ॥ व्रतवीर्यविपर्याससंपन्नतृणलाघवः । पक्षवातैरिव क्षिप्तः क्वापि कौन्तेयपत्रिणाम् ॥ १८७ ।। विद्युद्वेगो रणक्षोणेः पलायामास रहंसा । संवर्तमारुतावर्तैः कियद्दीपः प्रदीप्यते ॥ १८८ ॥ प्राणत्राणाय संभूय बीभत्सुमभयंकरम् । आगत्य विगलन्मानमानेमुस्ते चमूचराः ॥ १८९ ॥ मणिचूडं पुरस्कृत्य विजयो विजयोर्जितः । पुरं विवेश पौराणां मनश्चानन्दमेदुरम् ॥ १९॥ प्रविश्य तत्र धात्रीशधाम्नि सत्यप्रतिश्रवः । मणिचूडं पदे सद्यः सोऽभ्यषिञ्चत पैतृके ॥ १९१ ॥ स प्राप्य पुनरात्मीयां संपदं संमदप्रपाम् । चकाशेऽधिकमम्भोदमुक्तराकामृगाङ्कवत् ॥ १९२ ॥ तैस्तैस्तद्भक्तिकल्लोलैः प्रथमानैः पृथासुतः । बहून्मुहूर्तवत्तत्र वासरानत्यवाहयत् ॥ १९३ ॥ मणिचूडमथान्येधुर्मन्युपर्यश्रुलोचनम् । 'आपपृच्छेऽप्यनिच्छन्तं पार्थस्तीर्थदिदृक्षया ॥ १९४ ॥ ततो विमानमारुह्य जिष्णुर्वर्धिष्णुधर्मधीः । पुनः सेनाभिरस्पृष्टमष्टापदगिरं ययौ ॥ १९५॥ </poem><noinclude></noinclude> nagzokmqnck2gml2uv13wmi6rroe8c0 104 112283 346855 290733 2022-08-21T19:14:10Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>प्रासादमादिनाथस्य पार्थो भरतकारितम् २०१(त्रिभिर्विशेषकम्) १७४ काव्यमाला। भगवानादितीर्थेशो यत्र पत्रलभूरुहि । चिरं विश्रान्तिमातेने निर्वाणनगराध्वगः ॥ १९६ ॥ किंनरीः कान्तकेलीषु तमस्तोमाभिलाषिणीः । खेदयन्ति सदोद्दयोता यस्य काञ्चनकन्दराः ॥ १९७ ॥ नाभेयदर्शिनः काम्यकन्दरोधानखेलिनः । स्वर्गिवर्गस्य भाग्यानां जन्मभूर्भोगभूश्च यः ॥ १९८ ॥ तस्मिन्पवितुमात्मानमायातैस्तोयदैरिव । आनीलबहुलच्छायैः काननैः परिवेष्टितम् ॥ १९९ ।। लीलावापीभिरभ्यस्तक्षीरक्षीरोदकेलिभिः । स्मेरदम्भोजखण्डानि मण्डितोपान्तभूतलम् ॥ २० ॥ ददर्श दर्शनोन्मृष्टनिःशेषजनकल्मषम् । सपरीवार एवायं राजीववनराजिनि । दीर्घिकावारिणि स्नानमाततान ततः सुधीः ॥ २०२ ॥ हेमाम्भोजततीर्दिव्यशाखिनां कुसुमानि च । अथावचाययांचके परिवारनभश्चरैः ।। २०३ ॥ धीमानवस्त पर्यस्तदुग्धोदलहरीमदे । स धौतवाससी दिव्ये निजं मन इवामले ॥ २०४ ॥ सर्वस्वर्गिगणाकीर्णे सर्वाश्चर्यनिकेतने । सर्वरत्नमये तमिन्स विवेश जिनौकसि ॥ २०५॥ यथाविधि सुधीस्तिस्रः कृत(त्वा) पूर्वाः(वै) प्रदक्षिणाः । समाहितमनाः सोऽयमानर्च वृषलाञ्छनम् ॥ २०६ ।। मृदङ्गपणवादीनि रचितोचण्डताण्डवाः । स्वच्छन्दं वादयामासुरातोद्यानि नभश्चराः ॥ २०७ ।। खेचरेषु क्षणान्नीचैः कलसंगीतशालिषु । अथाभिष्टोतुमारेमे नाभेयं जिनमर्जुनः ॥ २०८॥ </poem><noinclude></noinclude> qdnez9v47xjgmsg74ry4p3uf9szv15m 104 112284 346856 290736 2022-08-21T19:14:18Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१७५ पाण्डवचरितम् । देव दुःखाग्निनिर्दग्धजगत्पीयूषवारिद । फलेग्रहि विलोक्य त्वां नेत्रनिर्माणमद्य मे ॥ २०९ ॥ तद्भाग्यमपि भूयोऽपि भाग्यैरेवोपलभ्यते । येन त्वं दृश्यसे देव शेवधिः शिवसंपदाम् ॥ २१० ॥ स्वामिन्पुरातनैर्भाग्यबभूव तव दर्शनम् । त्वद्दर्शनभवैर्भावि यत्तु किं तस्य कथ्यते ॥ २११ ॥ कृतस्तुतिरिति प्रह्रचेताः श्वेताश्ववाहनः । नमस्यति स नाभेयमवनिन्यस्तमस्तकः ॥ २१२ ॥ प्रत्येकं स्वस्वसंस्थानमानवर्णादिशालिनः । नमश्चकार तीर्थेशं त्रयोविंशतिमप्यसौ ॥ २१३ ॥ भ्रश्यद्भवभ्रमीसादः प्रासादकमनीयताम् । निर्गत्यालोकयश्लाघां कुर्वन्भरतसंपदः ।। २१४ ॥ मूर्तं धर्ममिव ज्ञानज्योतिर्विश्वतमोपहम् । वारणं मुनिमेकान्तलीनमेकं ददर्श सः ।। २१५॥ सोऽभिनन्द्य तमानन्दादुपविश्य तदन्तिके । भवाम्भोधितरीकल्पामश्रौषीद्धर्मदेशनाम् ॥ २१६ ॥ धर्मोऽयं यैः श्रियो रक्षाकोविदः सौविदः कृतः । चिराय ते भजन्त्येतामखण्डितसतीव्रताम् ॥ २१७ ।। जगद्भयंकरस्मेरसुखसंसारकेसरी । धर्मद्रुमाधिरूढानां यदि न प्रभवत्यसौ ॥ २१८ ॥ सिच्यन्ते धर्मकुल्याभिर्मुक्तिशर्ममहीरुहः । तासां तटतृणायन्ते सुरासुरनरश्रियः ॥ २१९ ॥ अयं च निर्ममे धर्मस्तथा प्राग्जन्मनिश्चयात् । निःशेषभुवनोर्जस्वी यथेदानीमजायथाः ॥ २२० । इदं च जगदाधाय दोस्तम्भैरकुतोभयम् । भविष्यति भवेऽत्रैव मोक्षलक्ष्मीवयंवरः ॥ २२१ ॥ </poem><noinclude></noinclude> mmmzxhl15wutqgdqyridumls473mf8m 104 112285 346857 290741 2022-08-21T19:14:26Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१७६ काव्यमाला। इत्याकर्ण्य गिरं कर्णकीर्णपीयूषविप्रुषम् । आनन्दाम्भोधिनिर्मग्नमन्तरात्मानमुद्वहन् ॥ २२२ ॥ मुनिमानम्य तं मौलिलालिताङ्घ्रिसरोरुहः । विमानेन ततः पार्थः प्रतस्थे मरुतां पथा ॥ २२३ ॥ (युग्मम्) शिवश्रीदत्तसंकेतः संमेतप्रभृतिष्वसौ। तीर्थेष्ववन्दत ध्वस्तसमस्तवृजिनाञ्जिनान् ।। २२४ ॥ • अतीत्य तीर्थसेवामिः सोऽथ द्वादशहायनीम् । प्रत्यचालीचिरोत्कण्ठाविहस्तो हस्तिनापुरम् ॥ २२५ ॥ पृथुकीर्तिः पृथासूनुर्गच्छन्गगनवर्त्मना । आक्रन्दमिश्रमश्रौषीदधस्तात्तुमुलध्वनिम् ॥ २२६ ॥ स वीरः सपदि प्रैषीत्तदानुपदिकीं दृशम् । ईक्षांचक्रे च शोकार्तलोकसंकुलितं वनम् ॥ २२७ ॥ खेचर केसरं नाम तस्योदन्तं स वेदितुम् । प्राहिणोत्करुणावेश्म गत्वाभ्येत्य च सोऽभ्यधात् ॥ २२८ ॥ हिरण्यपुरमित्यस्ति पुरमिन्द्रपुरोपमम् । स्वामिंस्तस्मिन्नरिग्रामगदे हेमाङ्गदो नृपः ॥ २२९ ॥ प्रेयसी तस्य निःशेषसतीसीमन्तमौक्तिकम् । देहद्युतिजितस्वर्णप्रभासंपत्प्रभावती ॥ २३० ॥ तामद्य यामिनीशेषे चन्द्रशालाधिशायिनीम् । कलविङ्कीमिव श्येनः कोऽप्यकस्मादपाहरत् ॥ २३१॥ आर्यपुत्रार्यपुत्रेति तदीयकरुणध्वनिः । समं हृदयशोकेन राजानमजजागरत् ॥ २३२ ।। भ्रूकुटीभीषणः कर्षन्कृपाणमकृपाशयः । दधावे भूधवश्चौर तिष्ठ तिष्ठेति विब्रुवन् ।। २३३ ।। अपश्यंश्च पुरः किंचिद्धावित्वा कियतीं भुवम् । फालच्युत इव द्वीपी तस्थौ दोःस्थाम निर्वदन् ।। २३४ ॥ </poem><noinclude></noinclude> hf3kxz1aukbzrxvgh38ihf639al6cvz 104 112286 346858 290744 2022-08-21T19:14:37Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १७७ ततो रिपुमपाकर्तुं प्रत्याहर्तुं च वल्लभाम् । तेन संवर्मयांचक्रे चक्रं शक्रसमश्रिया ।। २३५ ।। ततः कुतोऽप्यविज्ञातदयितादस्युपद्धतिः । -, किंकर्तव्यविमूढात्मा स तस्थौ पृथिवीपतिः ॥ २३६ ॥ स्त्रीजातिस्नेहसंक्रान्तदुःखेवाथ निशीथिनी। जगाम तां घराधीशप्रेयसीमनुधाविता ॥ २३७ ।। तत्याज राजलोकस्य हृदयेष्विव सर्वतः। संक्रान्तः क्षणदाध्वान्तो रोदसीकन्दरोदरम् ॥ २३८ ॥ प्रियापहारिणं हन्तुमुद्यतस्य महीपतेः । प्रतिग्रहमिवाधातुमधावत पतिस्त्विषाम् ।। २३९ ॥ तस्याः शिथिलधम्मिल्लमाल्यश्रेणिं निपेतुषीम् । करैरदर्शयन्भास्वान्कृपयेवावनीपतेः॥ २४० ॥ चचाल पृथिवीपालस्तया कुसुमलेखया । दर्शिताध्वा चमूध्वानैर्भङक्षु कुक्षिंभरिर्दिशाम् ॥ २४१ ॥ इयतीं भुवमायातः स पुष्पश्रेणिमाश्रयन् । अभाग्यस्य निधिश्रीवत्तस्या दृश्यात्र साप्यभूत् ॥ २४२ ॥ तस्मिन्नस्तोकशोकार्तिविक्लवे विफल क्रियम् । कान्दिशीकं ततोऽनीकं भ्राम्यतीदमितस्ततः ।। २४३ ॥ स दुःश्रवामुपश्रुत्य केसरस्येति भारतीम् । कपिकेतुः किमप्यन्तश्चिन्तयन्निदमब्रवीत् ।। २४४ ॥ हिरण्यपुरभूपालहेमाङ्गदसधर्मिणी। प्रभावती न खल्वेषा मणिचूडस्य सोदरा ॥ २४५ ॥ हन्त स्वसा ममैवेयमपरा वास्तु सापि मे। कृपालोर्ननु सोदर्या नार्या व्यंसनवारिधेः ।। २४६ ॥ तद्याहि ब्रूहि राजानं मा स्म खेदं वृथा कृथाः । अर्जुनः पाण्डवेयोऽयमाहर्ता तव गेहिनीम् ॥ २४७ ॥ २३ </poem><noinclude></noinclude> 7wud2bzskb0p62ocwg1x2eo59ors2m2 104 112288 346859 290745 2022-08-21T19:15:28Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>काव्यमाला। जानीहि हत एवायमिदानीमहितस्तव ॥ तिग्मद्युतेः परित्रस्तस्तमःस्तोमः क्व लीयते ॥ २४८ ॥ क्षणं तद्भवतात्रैव स्थेयमव्यवसायिना । इत्युदीर्य पुनर्जिष्णुः प्रेषयामास केसरम् ।। २४९॥ सोऽपि प्रियावियोगार्तिप्रतप्ताय महीभुजे । कथयित्वा यथादिष्टमुपार्जुनमुपागमत् ॥ २५० ॥ किंवदन्तीं प्रभावत्याः सर्वां संविद्य विद्यया । व्योमाध्वना दधावेऽथ क्रोधाध्मातः कपिध्वजः ॥ २५१ ॥ धनुर्धरैकधौरेये विद्याविस्फूर्जितोर्जिते । प्रियोपलम्भं संभाव्य जिष्णौ नाग्रेऽगमन्नृपः ॥ २५२ ॥ अथ केऽप्यग्रकान्तारे गत्वा हृदयपीडया। भूवल्लभमभाषन्त प्रत्यागत्य तुरङ्गिणः ॥ २५३ ॥ दिष्टया त्वं वर्धसे देव झगित्यागम्यतां पुरः। अस्ति प्रभावतीं देवीं कुर्वाणा कुसुमोच्चयम् ॥ २५४ ॥ संपन्नहृदयाश्वासः सोऽथ त्वरितमभ्यगात् । मनोभीष्टे हि नेदिष्ठे को न धावति वस्तुनि ।। २५५ ॥ पुरः प्रभावतीं देवीमपश्यत्काश्यपीधवः । परं चानन्दसंदोहं गाहते स्मान्तरात्मना ॥ २५६ ॥ प्रस्तौति प्रणयालापं यावदभ्येत्य भूपतिः । अकस्माद्दन्दशूकस्तामदशत्तावदुत्फणः ।। २५७ ॥ आर्यपुत्रार्यपुत्राहं दष्टा दुष्टात्मनाहिना । इति प्रलापवाचाला बाला मूर्छालतामगात् ।। २५८ ॥ ततः क्षितिपतिः क्षोभादवधीरितधीरिमा । क्रन्दन्विषागदंकाराञ्जवांदाह्रास्त विह्वलः ।। २५९॥ यावत्किंचिदुपक्रान्तं प्रचण्डैराहितुण्डिकैः । तावत्तेषामचैतन्यं पश्यतामेव साभ्यगात् ।। २६० ॥ </poem><noinclude></noinclude> lovhlmw3u9ypqhpabt2gdgbu537k8cs 104 112290 346848 290701 2022-08-21T19:12:51Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १६७ पतिव्रतामयं ज्योतिः सौभाग्यव्रतदेवता । मूर्तेव श्रीरभूत्तस्य प्रिया कनकसुन्दरी ।। १०५॥ वात्सल्यवाहिनीसिन्धुर्मणिचूडस्तयोः सुतः । आसीत्कन्दलितानन्दा नन्दना च प्रभावती ॥ १०६ ॥ कुमारः केलिलीलामिः सोऽतिवाहितशैशवः । पितृभ्यां ग्राहयामास गुरुभ्यः सकलाः कलाः ॥ १०७ ॥ लावण्यसरसीं पुण्यतारुण्यवनसानुमान् । चन्द्राननामुपायंस्त चन्द्रापीडसुतामसौ ॥ १०८॥ दत्ता प्रभावती सापि कलाकुलनिकेतनम् । हिरण्यपुरनाथाय हेमाङ्गदमहीभुजे ॥ १०९ ॥ कुलक्रमागताः सर्वाः पिता विद्याः परेचवि । मणिचूडकुमाराय विततार तरखिने ॥ ११० ॥ तस्मिन्नसिद्धविद्येऽपि साधनक्रमवेदिनि । सद्यो माद्यद्गदावेगः पिता लोकान्तरं ययौ ॥ १११ ॥ क्लृप्ताभिषेकसंभारः प्रेक्ष्यमाणः शुभक्षणम् । न यावत्पदमात्मीयं सोऽध्यासामास पैतृकम् ॥ ११२ ॥ तावदागत्य दायादः खेचरानीकिनीवृतः । विद्युद्वेगस्तमाक्रम्य नगरान्निरवासयत् ॥ ११३ ॥ दायादहृतसाम्राज्यं त्याज्यमेतद्वपुर्मया । इत्यन्तश्चिन्तयन्दुःखादेकाङ्गः सोऽचलत्ततः ॥ ११ ॥ तमन्वगाद्विसृष्टापि प्रसह्य पितृवेश्मनि । चन्द्रानना प्रिया तस्य कुलस्त्रीणां व्रतं ह्यदः ।। ११५॥ सोऽस्मिन्पदाभ्यामभ्येत्य रत्नसानुगिरौ क्रमात् । संसारमरुकल्पद्रुमद्राक्षीद्वृषभध्वजम् ॥ ११६ ॥ पुण्यपाथेयमादाय नाभिनन्दनदर्शनात् । सांप्रतं सोऽहमिच्छामि स्वर्लोकपथपञ्चताम् ॥ ११७ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 811y3ym8lycae8fpm0plbmmpr3geaxu 104 112318 346860 290746 2022-08-21T19:15:36Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १७९ क्षणप्रीतस्य राज्ञोऽथ शोकः शतगुणोऽभवत् । कृतनिर्वातदीपस्य तमो हि बहुलायते ॥ २६१ ॥ ततो विस्रस्तधम्मिल्लः क्षिप्रक्षौमो लुठद्भुजः । निमीलिताक्षो मूर्छालः क्ष्मापालः मातलेऽपतत् ।। २६२ ॥ अथ द्विगुणशोकस्य कोकस्येव दिनात्यये । लोकस्य दूरमुत्तस्थुराक्रन्दध्वनयोऽधिकाः ॥ २६३ ॥ वीजितः परिवारेण वनान्तकदलीदलैः । कथंचित्कलयामास चैतन्यमवनीपतिः ।। २६४ ॥ ततः प्रियतमां प्रीत्या कुर्वन्नुत्सङ्गसङ्गिनीम् । रोदयन्नटवीसत्त्वान्विललापेति भूपतिः ॥ २६५ ।। हन्त हेमाङ्गदे धातः कुतोऽपि कुपितोऽसि चेत् । ततः प्रथममस्यैव प्राणान्हरसि किं नहि ।। २६६ ॥ प्राणेश्वर्याममुष्यां वा सत्यां हर्तुमनीश्वरः । मन्ये पूर्व तदेतस्या जीवितव्यमपाहरः ।। २६७ ।। देवि बुध्यस्व बुध्यस्व दीनो जल्पत्ययं जनः । किंकर न कदाचिन्मां त्वमवज्ञातपूर्विणी ॥ २६८॥ कोपश्चेत्कोऽपि ते किंचिन्न स्वमागः स्मराम्यहम् । पुरावधीरितश्चासि नापराधशतैरपि ॥ २६९ ॥ कि नाम तदकाण्डेऽपि न पश्यसि दृशापि माम् । आसतां भवदुद्दामप्रेमपल्लविता गिरः ॥ २७० ॥ परं निरनुरोधासि मयि त्वं न कदाचन । किं त्वेतत्तेऽहरत्प्राणान्दैवमेवापराध्यति ॥ २७१॥ ममाप्यमीमिः किं प्राणैस्त्वद्वियोगमलीमसैः । वैरङ्गिको मृगाङ्कोऽपि कौमुदीरेचितः सताम् ॥ २७२ ॥ भूपालमतिवाचालमित्यादिपरिदेवितैः । काममुद्यच्छमानं च जीवितान्ताय कर्मणे ॥ २७३ ॥ </poem><noinclude></noinclude> f8dyetoenp8nxq09w2ih7x83ovxsh8u 104 112319 346861 290748 2022-08-21T19:15:43Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१८० काव्यमाला। 3 पौरामात्यादयः पादपीठालुठितमौलयः । मुहुः प्रसादयामासुः साश्रुनेत्रममृत्यवे ॥ २७४ ॥ (युग्मम्) ततोऽविदन्निदं भूमिविडौजस्त्वं विडम्बनाम् । जानञ्जीवितमप्येतदापदं च पदे पदे ॥ २७५ ॥ प्रेयसीविप्रयोगार्तः प्रकाममवमन्य तान् । चितामासूत्रयामास मेदिनीपतिरात्मने ॥ २७६ ॥ ततः पताकिनीलोकः समस्तोऽपि पृथक् पृथक् । निर्ममेऽनुमहीपालं देहत्यागोचिताश्चिताः ॥ २७७ ॥ अर्धमुत्क्षिप्य धर्मांशोरर्थिभ्योऽर्थं वितीर्य च । प्रदक्षिणयति स्माग्निं चित्यमौचित्यविन्नृपः ॥ २७८ ॥ चितामध्यं ततो लोके हाकारमुखरानने । प्रियामुत्सङ्गमारोप्य विशति स्म विशांपतिः ।। २७९ ॥ अपरोऽपि महीपालप्रसादविवशाशयः । अन्तश्चितं चमूलोकः प्रवेष्टुमुपचक्रमे ॥ २८० ॥ चितासप्तार्चिंषि ज्वाला यावद्भूपस्व नोदगुः । तावत्सह प्रभावत्या पार्थोऽभ्यागान्नभोऽध्वना ॥ २८१ ॥ बिभ्राणं नवसंवर्तपुष्करावर्तविभ्रमम् । व्याप्तान्तरिक्षमद्राक्षीद्धूमस्तोमं कपिध्वजः॥ २८२ ।। शुश्राव दुःश्रवःसैन्यलोकाक्रन्दगिरोऽर्जुनः । विश्राणयन्तीरश्रूणि वनान्तवयसामपि ।। २८३ ॥ स्वकीयैरिव विध्यायमानाः शोकाश्रुवारिमिः। धूमायमानाः सोऽपश्यत्कोटिशो रचिताश्चिताः ॥ २८४ ॥ सममश्रुजलोत्पीडैः कश्चिदर्थाञ्जलिं जनः । रवेरुदस्यन्नुत्पश्यः फाल्गुनेन विलोकितः ॥ २८५ ॥ जानन् जलमिव ज्वालां चितावह्निः कियानपि । लोकः प्रदक्षिणीकुर्वन्वीक्षितः सितवाजिना ॥ २८६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> kipuhsskvt4ikpv78cpzte37qsgagut 104 112320 346862 290753 2022-08-21T19:15:51Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १८१ देवि तीर्णासि चेत्कृच्छ्रादपहारमहोदधिम् । किमिदानी दशेयं ते विधेरहह वामता ॥ २८७ ।। स्वर्लोकपथिकीं देवि राजापि त्वामनुव्रजन् । आनृण्यमिच्छति प्रीतेः का कथा मादृशां पुनः ॥ २८८ ॥ देवि त्वद्विरहे प्राणाः क्षणं न स्थातुमीशते । ततस्तवैव सार्थेन प्रार्थयन्ति त्रिविष्टपम् ॥ २८९ ॥ एतावतो जनस्यास्य प्राणान्हर्तुमनाः समम् । कोऽप्यहिच्छद्मना मन्ये देवो दैत्योऽथवागतः ॥ २९० ॥ निशम्येति परीवारपरिदेवितभारतीम् । कौन्तेयस्याभवत्कामं द्वेधेव हृदयं तदा ॥ २९१ ॥ तदुद्वीक्ष्य क्षणान्मर्मच्छेदमूर्छालमानसा । इत्यचिन्तयदुद्भूतदुःखभारा प्रभावती ॥ २९२ ॥ हा विधे विदधे किं तु (नु) भवतेयं प्रभावती। विहिता पापतः किंवा कृता दुःखस्य भाजनम् ॥ २९३ ॥ प्रतारितस्तया दुष्टविद्यया तस्य पाप्मनः । कृतज्ञो मत्कृते प्राणान्प्रियस्तत्याज मे ध्रुवम् ॥ २९४ ॥ तमनु प्रस्थिता नूनं सर्वेऽप्येतेऽनुजीविनः । शोषिते हि न पाथोधौ जीवन्ति जलजन्तवः ॥ २९५॥ तन्मे प्राणेश्वरः(र)प्राप्तः(प्तौ) किंचिदत्याहितं यदि । मङ्क्षु मोक्ष्यति तन्नूनं प्रभावत्यपि जीवितम् ॥ २९६ ॥ विकल्पानिति कुर्वन्त्यां तस्यां पर्यश्रुचक्षुषि । विशदाश्वोऽपि निश्वासान्विमुञ्चन्नित्यचिन्तयत् ॥ २९७ ॥ ममाफलित एवायमुपकारमहीरुहः । हा किमुन्मूलयांचक्रे हतेन विधिदन्तिना ॥ २९८ ।। बभूव भूपतेः किंचिद्यदि तावदमङ्गलम् । तदसावप्यसून्मुञ्चेत्सत्यो हि दयितानुगाः ॥ २९९ ।। </poem><noinclude></noinclude> kt26b1i2anab985gblpaiw6geiqmxs9 104 112321 346863 290756 2022-08-21T19:15:58Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>काव्यमाला। विपत्तिर्दर्शितानेन भगिन्या भगिनीपतेः। तज्जीवितेन किं नाम फाल्गुनोऽपि करिष्यति ॥ ३० ॥ एवमालोचयन्नुच्चरैन्तः श्वेतहयो ययौ । तत्कालज्वलितोदर्चिर्महीपतिचितान्तिकम् ॥ ३०१॥ मन्त्रपूतैः प्रभावत्या पाणिसंस्पर्शपावितैः । भूमिभर्तुश्चिताम्भांसि सिषेवे सव्यसाचिना ॥ ३०२ ॥ राजलोकस्य सर्वस्व तत्क्षणोत्थितहेतयः । तेन व्योमचरैरन्या सेचयांचक्रिरे चिताः ॥ ३०३ ॥ प्रभावत्याश्च जिष्णोश्च साकं शोकहविर्भुजा। ततः प्रशान्तिं तत्कालमाललम्बे हुताशनः ॥ ३०४ ॥ विमुक्तस्फारफेत्कारा तदोत्सङ्गान्महीपतेः। पलायामास वेगेन सा प्रपञ्चप्रभावती ॥ ३०५ ॥ ततो विश्वंभराभर्ता विस्मयस्मेरलोचनः । निर्जगाम चितामध्यात्प्रेयसीविरहादिव ॥३०६ ॥ वियोगार्तिमनुप्राप्तः शोक एव परासुताम् । ननु प्रभावती देवी न चान्यः कोऽपि तामनु ॥ ३०७ ॥ प्रमोदाविष्टया दृष्टया भूयः संभाव्य वल्लभाम् । पीयूषहूदनिर्मग्नमिवात्मानममन्यत ॥ ३०८ ॥ केसरश्च पुरोभूय भूमिवल्लभमभ्यधात् । अर्जुनः पाण्डुपुत्रोऽयमानिनाय तव प्रियाम् ॥ ३०९ ॥ ततः स सहसाभ्येत्य बीभत्सुमभिषस्वजे । तदीयाङ्गपरिष्वङ्गैः स्वमङ्गं पावयन्निव ॥ ३१० ।। वृत्तान्तेन ततस्तेन प्रेङ्खोलितमनास्तदा । किमेतदिति वीभत्सुमन्वयुङ्क्त महीपतिः ॥ ३११ ॥ अथास्मै कथयामास पार्थादेशेन केसरः । वदेयुरवदानं हि सन्तो नात्मीयमात्मना ॥ ३१२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 0gq29hxjnt23wvfuxk8zelcedsjmc5r 104 112322 346864 290758 2022-08-21T19:16:06Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १८३ तदानीं त्वामवस्थाप्य राजञ्जिष्णोर्निदेशतः । पुनस्त्वरितमेतस्याः पादान्तिकमुपागमम् ॥ ३१३ ॥ विमानरत्नमारूढो मनसोऽप्यधिकत्वरम् । किरीटी हेमकूटाख्यं क्षणादद्रीन्द्रमासदत् ॥ ३१४ ॥ तत्रैकच्छत्रसाम्राज्यसगर्वतिमिरे क्वचित् । वृक्षलक्षपरिक्षिप्ते प्रभुर्नः कन्दरेऽविशत् ॥ ३१५ ॥ मर्त्यकीटे न ते देवि कृतसर्वाङ्गसङ्गतेः । मां विधाय धवं धातुरद्य पाप्मा विलुप्यताम् ॥ ३१६ ॥ देवि विद्याधरैः पाणिपल्लवोद्भूतचामरम् । वैडूर्यपुरसाम्राज्यमुपभोक्तु प्रसीद मे ॥ ३१७ ।। सद्यः कन्दलिते विद्यावैभवेन नवे नवे । प्रासादपर्वतोद्याने देवि क्रीड मया सह ॥ ३१८ ॥ देवि हित्वा प्रतीपत्वं द्वीपशैलाननेकशः। व्योमयानेन वीक्षस्व मदुत्सङ्गैकसङ्गिनी ।। ३१९ ॥ इति प्रभावतीं तत्र मेघनादः प्रसादयन् । ददृशे खेचरो वैरिकेतुना कपिकेतुना ॥ ३२० ॥ (पञ्चभिः कुलकम् ) आः पाप चापलं पूर्वजीवितं विजहासि किम् । मम पत्युः पुरो हन्त पुरुहूतोऽपि कातरः ॥ ३२१ ।। मत्कान्तराज्ये स्वाराज्यगर्वसर्वकषे सति । स्तुतेर्विद्याधरादीनां न पदं राज्यसंपदः ॥ ३२२ ।। नानाश्चर्यमयद्वीपशैलालोकनकौतुकम् । चिरायुर्मणिचूडो मे सोदरः पूरयिष्यति ॥ ३२३ ॥ निद्राणे मत्प्रिये चौर मामहार्षीस्त्वमक्षतः। मृगारौ जागरूके हि का मृगस्य प्रभूष्णुता ॥ ३२४ ॥ पारदारिक चेत्पाणिं मदङ्गे लगयिष्यसि । तेनैव पाप्मना मङ्क्षु भस्मसात्त्वं भविष्यसि ॥ ३२५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 7svfon1ytzpyx9ggpejq3qvqiavv1sz 104 112323 346865 290761 2022-08-21T19:16:14Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>1 त्वयान्तश्चिन्तिता किं न फाल्गुनस्यापि बाहवः ।। ३३३ ॥ १८४ काव्यमाला। सिद्धविद्यः स चेद्विद्यामद्बन्धुप्रियबान्धवः । पार्थः कथां कुतोऽप्येनां तत(स्त्व)मसि किं कचित् ॥ ३२६॥ विद्याधरं तमित्यादि विब्रुवाणां प्रभावतीम् । निध्याय मुदमध्यात्मं स्फारयामास फाल्गुनः ॥ ३२७॥ (सप्तभिः कुलकम्) कोऽयं हेमाङ्गन्दो नाम कः सोऽपि कपिकेतनः। मणिचूडोऽपि कस्तन्वि तन्वाने मयि धन्विताम् ॥ ३२८ ॥ स्वयं दीर्घाक्षि दास्याय जनोऽयमनुमन्यताम् । पठन्हठकठोरं त्वं पुनः केन निषेत्स्यसे ॥ ३२९ ॥ इत्यादिभिर्वचोभिस्तं भीषयन्तं प्रभावतीम् । जगाम जगतां सादहरः श्वेतहरिः क्रुधा ॥ ३३० ॥ दूरतो भव रे विद्याधरसन्तानपांसन । मैतां पतिव्रतां श्वासपवनैरपवित्रय ॥ ३३१ ॥ पतिव्रतामयं ज्योतिरिमामपहरिष्यतः । वपुस्तव क्षणादेव किं बभूव न भस्मसात् ॥ ३३२ ॥ बन्धुः पतिर्वा यद्यस्या गणितौ नावलेपतः । (त्रिभिर्विशेषकम्) सतीचिन्तामणेरस्यास्तनुसंस्पर्शपाप्मनः । प्रायश्चित्तं विधाता ते क्षणात्कौक्षेयको मम ।। ३३४ ॥ तदा प्रमोदकल्लोलैराकुलीकृतमानसा । इत्यन्तश्चिन्तयामास फुल्लचक्षुः प्रभावती ॥ ३३५ ॥ चेतस्त्वं वर्षसे दिष्टया मम भ्रातुः प्रियः सुहृत् । कुतोऽप्यत्र बतायातः स एवायं धनंजयः ॥ ३३६ ॥ प्रभावोऽस्ति प्रभावत्याः सत्यं सुकृतसंपदाम् । सतीव्रतसरःसेतुः कपिकेतुर्यदागमत् ।। ३३७ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 8buadq02c13au6vtt8rl9jyrlnv8nr7 104 112325 346866 290763 2022-08-21T19:16:22Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १८५ सरलैकस्वभावोऽयं मा स्म मायामुना विना । खेचरेण रणे शान्तं यद्वा नन्वेष फाल्गुनः॥ ३३८॥ सर्वाः संभूय बीभत्सोर्भवत्यः कुलदेवताः । 'शरीरमधितिष्ठन्तु यथा स्याद्विजयी युधि ।। ३३९ ॥ पतिव्रताव्रतस्यास्य कोऽपि मे महिमास्ति चेत् । किरीटिना दुरात्मायं जीयतां तन्नभश्चरः ॥ ३४० ॥ अस्याममूदृशानल्पविकल्पाकुलचेतसि । उवाच विजयो वाचं खेचरापसदं पुनः ।। ३४१ ॥ गृहाण रे क्षणात्पाणौ किमप्यायुधमात्मनः । खङ्गोऽयं दुष्ट ते रुष्टस्तदेष न भविष्यसि ॥ ३४२ ॥ ऊचे च फाल्गुन वल्गु स बलात्समराङ्गणे । रे मनुष्यकृमे नश्य किमु रोदयसि प्रियाम् ॥ ३४३ ॥ विधाघरवधूवर्गवैधव्यव्रतदीक्षिता । कष्टं कृपाणयष्टिर्मे पतन्ती त्रपते त्वयि ॥ ३४४ ॥ बालां को नाम मत्पाणे रतामाच्छेतुमिच्छति । को हि कण्ठीरवाक्रान्तां मृगीमाक्रष्टुमीश्वरः ॥ ३४५॥ ममामर्षहुताशेऽस्मिन्नाहुतीयन्मुधा ततः । कथं मनुष्यलोकस्य कौतुकान्यपनेष्यति ॥ ३४६॥ इत्युदीरयति स्वैरं तस्मिन्वक्ति स्म पाण्डवः । रे न शौण्डीरिमा वाचि भुजेष्वेवावतिष्ठते ॥ ३४७॥ किंतु दुर्दान्तवृत्तीनां शासनाय भवादृशाम् । उद्यता अपि नो पूर्वं प्रहरन्ति कुरूद्वहाः ॥ ३४८ ॥ ततः स्थमानमानीय मानसं साध्वसाकुलम् । निपातयतु निस्त्रिंशं नृशंसं प्रथमो भवान् ॥ ३४९ ।। इत्याक्षेपगिरा सोऽपि दूरोज्जागरपौरुषः । अपकोशमसिं कृत्वा प्रजहार कपिध्वजम् ॥ ३५० ॥ २४ </poem><noinclude></noinclude> ow2h5pwo2adrb8klfsyk2g4az63f98a 104 112326 346867 290766 2022-08-21T19:16:30Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>न द्विपेन्द्रोऽप्यलं स्थातुं का कथा हरिणस्य तु ।। ३६० ॥ काव्यमाला। तेन गाढप्रहारेण दक्षिणेर्मा धनंजयः। तमूर्जितभुजं दृष्ट्वा कष्टजय्यममन्यत ॥ ३५१ ॥ ततः कपिध्वजो धौतधारेण तरवारिणा । बाह्वोः सर्वाभिसारेण तं हन्तुमुदतिष्ठत ॥ ३५२ ॥ निहतः स तथा शत्रुः स्कन्धकोटौ किरीटिना । यथा पपात मूर्छालः शुष्कतालुर्भुवस्तले ।। ३५३ ॥ चेलान्ततालवृन्तेन तमुपानीय चेतनाम् । सुधीः सधैर्यप्रागल्भ्यमभ्यधत्त धनंजयः॥ ३५ ॥ हंहो विद्याधराधीश दूरमालम्ब्य दोर्बलम् । पुनः प्रहर निःशङ्कमाकलङ्कय पौरुषम् ॥ ३५५ ॥ इत्यवष्टम्भसंरम्भं विभाव्य भयभङ्गुरः । विहाय सहसा खड्गमानमत्खेचरोऽर्जुनम् ॥ ३५६ ।। नीचैरूचे च तं वीर व्यलीकं क्षम्यतामिदम् । भूर्भुवःवस्त्रयीलोकत्राणशौण्डा हि पाण्डवाः ॥ ३५७ ॥ शौण्डीरचूडारत्नेन परस्त्रीप्रियबन्धुना । सर्वथैव त्वया नाथ विजिग्येऽहमनीदृशा ।। ३५८ ॥ चारणेभ्यो भुजस्तम्भस्फूर्तयस्ते मुहुः स्तुताः । खलीकृतोऽसि विश्वेश साक्षात्कर्तुं मयाथ ताः ॥ ३५९ ॥ परं बद्धरणारम्भसंरम्भे हरिणद्विषि । धर्मन्यायसदाचारपरोपकृतयस्तव । सहायास्तत्त्वया वीर जगज्जितमहं तु कः ॥ ३६१ ॥ किंचोपकृतमप्यस्यामिदं भावि तवाफलम् । यदि पश्चाद्वने देव संप्रत्येव न धावसि ॥ ३६२ ॥ मुक्तास्ति मार्गकान्तारे मायामेधाविना मया । विद्या प्रभावती रूपधारिणी यत्प्रतारिणी ॥ ३६३ ॥ १. दक्षिणे ईर्म व्रणमस्येति. </poem><noinclude></noinclude> gtrgr7wqthp42fj4kitvml40f0pwgdd 104 112327 346868 290767 2022-08-21T19:16:38Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १८५ सर्वोऽप्यनुपदी लोकस्तया हन्त प्रतारितः । विनङ्क्षयति क्षणादेव छद्मना को न वञ्च्यते ॥ ३६४ ॥ तदुपादाय दीर्घाक्षीमेतां गत्वा च सत्वरम् । 'भ्रातस्त्रायस्व विश्वस्य जन्तुजातस्य जीवितम् ।। ३६५॥ अहं तु गन्तुमिच्छामि भावज्ञ त्वदनुज्ञया । नातः परं तवाप्यस्मि मुखं दर्शयितुं क्षमः ॥ ३६६ ॥ ततो विसृज्य तं प्रीत्या प्रणिपत्य प्रभावतीम् । यानमारोप्य च स्वैरं दधावे श्वेतसैन्धवः ।। ३६७ ॥ भवत्प्राणपरित्यागाशङ्कातरलिताशयः। देवस्त्वरितमेवायमुद्देशमिममागमत् ॥ ३६८॥ कपिध्वजप्रभावत्योर्दृष्ट्वैतत्तव वैशसम् । भूपाल यदभूद्दुःखं जानीतस्तदिमौ परम् ॥ ३६९ ।। नश्यति स ततो देवीपाणिपूताम्बुसेकतः । विध्यातायाश्चितायास्ते सेयं विद्या प्रतारिणी ॥ ३७०॥ परप्रमोदसंभारसंभूतपुलकाङ्कुरः । ततो हेमाङ्गदो राजा व्याजहार कपिध्वजम् ॥ ३७१ ॥ शङ्के परोपकाराय सृष्टिर्भुवि भवादृशाम् । निर्माणं हि सहस्रांशोर्जगदालोकहेतवे ॥ ३७२ ॥ वीरोत्तंस त्वया देवीमिमामाहरताधुना । इयतो जन्तुजातस्य संहारः परिरक्षितः ।। ३७३ ॥ कोटिशः श्रुतमद्वैतं त्वद्भुजस्तम्भवैभवम् । साक्षात्कृतमिदानीं तु देवादेवमिदं मया ॥ ३७४ ।। वस्तु नास्त्येव तद्येन तव स्यात्प्रत्युपक्रिया । जनोऽयमनुमन्तव्यः किकरत्वाय केवलम् ।। ३७५ ।। इति व्याहृत्य भूपेन प्रश्रयेण गरीयसा । अनुनीय तदा निन्ये हिरण्यपुरमर्जुनः ॥ ३७६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> havz3ggwh99l9j5kxznvjm9kaahwy53 104 112328 346869 290769 2022-08-21T19:16:47Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१८८ काव्यमाला। उत्सवैकमयं स्मेरदानन्दलहरीमयम् । सर्वसंपन्मयं स्वर्गसर्वाङ्गीणकलामयम् ॥ ३७७ ॥ प्रत्याहर्ता प्रभावत्या बतायमयमर्जुनः। इति निर्दिश्यमानोऽसौ लोकैः प्रीत्याविशत्पुरीम् ॥ ३७८ राज्ञा च राजपत्न्या च राजवेश्मन्यनुद्रुतः । विवेश विक्रमश्रीभ्यां मूर्तिमभ्द्यामिवार्जुनः ॥ ३७९ ।। तत्र सिंहासने हैमे निवेश्य विवशो मुदा । जगाद पार्थिवः पार्थमित्थं विनयवामनः ॥ ३८० ॥ प्रीतिक्रीतानिमान्प्राणान्भुजक्रीतिरिमाः श्रियः । गुणक्रीतमिदं राज्यं कृतार्थय यथारूचि ॥ ३८१ ॥ पार्थोऽब्रवीदसामान्यस्वाजन्ये स्वजने त्वयि । स्वर्गाधिपत्यमप्येतन्ममैव किमिवापरम् ।। ३८२ ॥ प्रौढप्रणयमन्योऽन्यमित्युल्लापवतोस्तयोः । क्षणेन मणिचूडोऽपि तत्र व्योमाध्वनागमत् ॥ ३८३ ॥ प्रणिपत्य यथौचित्यं तानशेषान्विशेषवित् । स खेचरपतिः पार्थमुवाच रचिताञ्जलिः ॥ ३८४ ॥ भगिनीहरणोद्भूतं जयोदाहरणं तव । उपगीतमुपश्रुत्य खचरैरहमागमम् ॥ ३८५ ॥ एकैकमवदानं ते वागीशस्यापि नेशते । गरीयस्यो गिरो वक्तुं किं पुनर्मादृशामिमाः ॥ ३८६ ॥ कृते किंतु प्रभावत्या पत्यानयनकर्मणि । राज्यदानाधमर्णोऽहं ब्रवीमि किमितः परम् ॥ ३८७ ।। तमूचेऽथ पृथासूनुरहो किमिदमुच्यते । आत्मनैवात्मनः किं स्यादुत्तमर्णाधमर्णता ॥ ३८८ ॥ किं च मामुल्लसत्प्रीतिर्भगिनीयं प्रभावती। शश्वत्रैलोक्यजैत्राभिराशीर्भिरभिनन्दतु ।। ३८९ ॥ </poem><noinclude></noinclude> szjjlb9ac7g694gbzboaptx96k7bfgs 104 112329 346870 290770 2022-08-21T19:16:55Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । ततस्तद्भक्तिसंभाररज्जुसदानिताशयः । निनाय दिवसापाण्डुपुत्रस्तत्रैव कांश्चन ॥ ३९० ।। कश्चिदप्यन्यदा पूर्वसंस्तुतो हस्तिनापुरात् । 'अभ्येत्य रमसोत्फालः फाल्गुनाय व्यजिज्ञपत् ।। ३९१ ।। कुमार चारचक्रेभ्यो निशम्य त्वामिहागतम् । स्नेहादाह्वातुमहाय पिता ते प्रजिघाय माम् ॥ ३९२ ।। वार्द्धकार्हआः क्रियाः कर्तुं स्वयं राज्ये तपःसुतम् । अभिषेक्तुमनाः काममुर्वीशस्त्वामुपेक्षते ॥ ३९३ ॥ प्रतिप्रातरपश्यन्ती कुन्ती त्वद्वदनं पुनः । वहत्यजस्रमस्राम्बु जम्बालजटिले दृशौ ॥ ३९४ ॥ इत्युपश्रुत्य तद्वाचमाचान्तहृदयो मुदा । पित्रोः स्नेहेन बीभत्सुर्नितरामौत्सुकायत ॥ ३९५ ॥ ततस्तमाह बीभत्सुराद्यं शत्रुंजये जिनम् । नमस्कृत्याहमायात एव त्वं तु पुरो व्रज ॥ ३९६ ॥ इति संप्रेष्य तं शत्रुंजयं प्रति धनंजयः। सार्धं भूखेचरेन्द्राभ्यां चलति स विहायसा ।। ३९७ ॥ तस्मिन्परमया भक्त्या वन्दित्वादिजिनेश्वरम् । द्वारकामगमत्कृष्णदर्शनोत्कण्ठितोऽर्जुनः ॥ ३९८ ॥ प्रत्युज्जगाम गोविन्दस्तमायान्तं नभोध्वना । नीलकण्ठ इवोत्कण्ठातरलो नवनीरदम् ॥ ३९९ ॥ तौ मिथः परिरेभाते प्रत्यक्प्रागनिलाविव । शरीरद्वयमुत्सृज्य बिभ्रतावेकतामिव ।। ४०० ॥ पीयमानं तरत्तारैः पौरनारी विलोचनैः । निन्ये हरिनिजं धाम सपरीवारमर्जुनम् ॥ ४०१ ॥ फाल्गुनाय मुरारातेरुपचारं चिकीर्षतः । स्वाराज्यमपि निर्जेतुमाचकाङ्क्ष मनस्तदा ।। ४०२ ॥ </poem><noinclude></noinclude> a6l2mtykhd7hrocdkeu6u1ko47uij53 104 112330 346871 290774 2022-08-21T19:17:08Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१९० काव्यमाला। कृष्णोऽस्य स्वागतीचक्रे सुभद्रां भगिनी निजाम् । अभीष्टो ह्यतिथिः कामं गृहसर्वस्वमर्हति ॥ ४०३ ॥ यादवीमङ्गलोद्गीतिनवपीयूषतोयदः । अभून्मुदितगीर्वाणस्तत्पाणिग्रहणोत्सवः ।। ४०४ ॥ पाणिमोक्षविधौ जिष्णोर्यद्यद्भूयोऽप्यदित्सत । अल्पीय इति कंसारिस्तेन तेनाप्यलज्जत ॥ ४०५॥ पित्रोरुत्कण्ठितोऽप्युच्चैर्जिष्णुः कृष्णानुरोधतः । उत्सवैकमयान्कांश्चित्तत्रातीयाय वासरान् ॥ ४०६ ॥ कृष्णमन्येधुरापृच्छ्य समं पत्न्या सुभद्रया। हस्तिनापुरसोत्कण्ठः प्रतखे कपिकेतनः ॥ १० ॥ ततः स खेचरानीकविमानैस्तिरयन्नभः । चचाल मणिचूडेन समं हेमाङ्गदेन च ॥ ४०८ ॥ विमानमनुकामीनमध्यासीनो विलोकयन् । सरःसरिन्नगारामपुरग्राममयीं महीम् ॥ ४०९॥ खेचरेन्द्रनरेन्द्राभ्यां श्रिताभ्यामभितोऽन्तिकम् । दत्ततालं मिथस्तास्ताः कुर्वन्प्रमदसंकथाः ।। ४१० ॥ पुष्यन्तं यादवीयस्त्वात्तापैस्तीव्रैर्विवस्वतः । शुष्यन्तं च दधत्स्वेदं वंहीयोभिर्नभोऽनिलैः ॥ ४११॥ वहन्हर्षभरोल्लुण्ठमुत्कण्ठतरलं मनः । आसीदत्सान्ददानन्दं हस्तिनापुरमर्जुनः ॥ ४१२ ॥ , (चतुर्भिः कलापकम्) धावन्तः खेचराः काममहंपूर्विकया ततः । आयान्तं पृथिवीभर्तुः पृथासूनुमचीकथन् ॥ ४१३ ॥ शोकमानन्दतां निन्ये मेदिनीशस्य तद्वचः। शुद्धः सिद्धरसः शुल्वं महारजततामिव ।। ४१४ ॥ हर्षाश्रुबिन्दुसंदोहस्थाने शोकाश्रुविप्रुषाम् । पृथायाः पपृथे कृष्ण ज्योत्स्नेव तमसा पदे ॥ ४१५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> cpgkj4sup5dd8w5yj2gxwh8srj93vh2 104 112331 346872 290779 2022-08-21T19:17:17Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । बभूव रभसाच्चेतः सोदराणां विकस्वरम् । भास्वत्युदीयमाने हि किमु जीवति नाम्बुजम् ॥ ४१६ ॥ आदिश्य पुरि तत्कालमुत्सवं सपरिच्छदः । - तनूज मनसः पश्चाद्भूपतिः प्रत्युदव्रजत् ॥ ४१७ ॥ मेदिनीपतिमागत्य पुरद्वारवनावनौ । अनेदीयांसमुद्दयोतसंभारं भृशमैक्षत ॥ ४१८॥ मार्तण्डमण्डलैः पूगतिथैरिव मरुत्पथः । व्याप्यमानो विमानौधैस्ततः क्ष्मापेन वीक्षितः ॥ ४१९ ।। क्षणादैक्ष्यन्त सामन्तमायूरातपवारणैः । सोऽन्यानि पितुरुद्यानभ्रमं पुष्णन्ति जिष्णुना ॥ ४२० ॥ महीयोभिर्महःपुञ्जैर्मुहुर्मञ्जरयद्दिशः। विमानमवनाम्यैकमाजिहीत महीतलम् ॥ ४२१ ।। नरेन्द्रखेचरेन्द्राभ्यां ताभ्यां तस्मादनुद्रुतः। नितान्तमुदितस्वान्तः कपिकेतुरवातरत् ॥ ४२२ ॥ पित्रोः क्रमात्क्रमाम्भोजमाकुलालिकुलायितैः । ममार्जावर्जयन्मौलिं कौन्तेयः कुन्तलोच्चयैः ॥ ४२३ ॥ उत्थाप्य रभसात्ताभ्यामानन्दाश्रुकणोत्करैः । सिच्यमानतनुः स्वैरमालिलिङ्गे धनंजयः ॥ ४२४ ॥ तीर्थतोयाभिषेकोत्थपावित्र्यस्यैव काम्यया । ताभ्यां कपिध्वजो मूर्ध्नि मुहुर्मुहुरचुम्ब्यत ॥ ४२५ ॥ समस्तजाह्वेयादिगुरुवर्गे समन्ततः । प्रतिपेदे यथौचित्यमाचारः सव्यसाचिना ॥ ४२६ ॥ स ननाम क्रमाज्ज्येष्ठबान्धवान्विश्वबान्धवः । श्लिष्यति स्म च सानन्दं वन्दमानान्कनीयसः ॥ ४२७ ॥ भूपतिप्रमुखं सर्वं ततः स्वजनमण्डलम् । आरोहयद्विमानं तत्स्वयमप्यारुरोह सः॥ ४२८॥ </poem><noinclude></noinclude> eh8erg6hd57qjnd3l8bkrple4zltk9r 104 112332 346873 290782 2022-08-21T19:17:26Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>१९२ काव्यमाला। झणज्झणितमाणिक्यकिङ्किणीमालभारिणा । मार्जनोजस्वलस्वर्णवैजयन्तीविराजिना ॥ ४२९॥ सौरभोदारमन्दारकुसुमोच्चूलशालिना । अनत्यन्तीनया नीचैर्गत्या तेनाथ गच्छता ॥ ४३० प्रमोदविशदैः पौरनेत्रैर्नीराजितोऽर्जुनः । अविशद्दिव्यसर्वाङ्गशृङ्गारमधुरं पुरम् ॥ ४३१ ॥ (त्रिभिर्विशेषकम्) विस्मयस्मेरनेत्राभिः खेचराणामितस्ततः। विमानानि मृगाक्षीभिर्निरीक्षांचक्रिरेतराम् ॥ १३२ ।। दध्वान दुन्दुभिर्बाढं हतो विद्याधरैर्दिवि । तत्संहर्षादिव क्षोणीपीठे वण्ठैश्च ताडितः॥ ४३३ ॥ कौङ्कुमीनामपामाप्य पांशवः संगमोत्सवम् । नालमुत्थातुमश्वीयखुरक्षुण्णा अपि क्षितैः ।। ४३४ ॥ राजवर्त्मध्वजा रेजुर्मरुद्वेल्लितपल्लवाः । विद्याधरविमानानां कुर्वन्तो गणनामिव ॥ ४३५ ॥ पश्यन्तः परितः पौरयोषितः पोपितश्रियः । हस्तिनापुरमेव धाममन्वत नभश्चराः ॥ ४३६ ।। निध्यायन्तः सरोमाञ्चं माञ्चान्गगनचारिणः । विमानेषु मनश्चक्रुरनास्थाशिथिलं मुहुः ॥ ४३७ ॥ पार्थमेकमनेकासां पौरसारङ्गचक्षुषाम् । नेत्रपत्रैः पिबन्तीनां युक्तं यन्नासितंभवः(१) ।। ४३८ ॥ इभालोकाभिया भ्रष्टनीविः सतोत्तरीयका । काप्युच्चैर्दर्शयांचक्रे खेचरैः सस्मितैर्मिथः ।। ४३९ ॥ वदनाम्भोजसौरभ्यभ्रमद्भृङ्गकुलाकुला । नर्तयन्ती करौ काचित्खेलयामास खेचरान् ॥ ४० ॥ १. मध। </poem><noinclude></noinclude> mr8kypjeubjvtwsssdop5ikc5i5072e 104 112333 346874 290783 2022-08-21T19:17:34Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १९३ पार्थालोकनलाम्पट्यात्पणांस्तांस्तान्प्रतिश्रुतान् । गाढाश्लेषमुखान्पत्या काचिदस्मार्यताधिकम् ॥ ४४१ ॥ प्रतिस्थानमथ स्यूतभूतपल्लवतोरणम् । रम्भास्तम्भपरीरम्भनीलत्तरणिदीधिति ॥ ४४२ ।। प्रतिद्वारमलिन्देषु मुदा गोत्राङ्गनाजनैः । मौक्तिकस्वस्तिकोदात्तदत्तकुङ्कुमगोमुखम् ॥ ४४३ ।। कक्षान्तरगवाक्षस्थपाञ्चालीलोचनैर्मुहुः । प्रत्युद्यातः शनैर्भेजे राजमन्दिरमर्जुनः ॥ ४४४ ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् ) सत्कृत्यवित्पुरस्कृत्य भूपतिप्रभृतीन्गुरून् । जगन्मानसमारूढो विमानादवतीर्णवान् ॥ ४४५॥ प्रीत्या कुन्त्या कृतं तत्तदवतारणमङ्गलम् । प्रतिगृह्य प्रतीहारैर्दूरमुत्सारितप्रजः ॥ ४४६ ।। सर्वतः खेलदुत्तालवन्दिकोलाहलाकुलम् । मध्यमुर्वीन्द्रसौधस्य विशति स्म धनंजयः ।। ४४७ ॥ आस्थानीपीठमास्थाय पाण्डुश्चण्डांशुतेजसा । स्नेहालापैश्चिरं तस्थौ भक्तिनम्रेण सूनुना ॥ ४४८ ॥ तयोरानम्रताभाजोः सुतस्य प्रियमित्रयोः । आवासौ स निजावासदेशीयावदिशन्मुदा ॥ ४४९ ।। स्वस्थानं मेदिनीभर्तुरादेशाद्गतयोस्तयोः । प्रणम्य प्रणयप्रह्वः पार्थः स्वावसथं ययौ ॥ ४५० ॥ आग्रहात्पतिजग्राह तत्र दाक्षिण्यदीक्षितः । पौरजानपदामात्यसामन्तोपायनान्यसौ ॥ ४५१ ॥ हर्षसोत्कर्षमाभाष्य विसृज्य निखिलं जनम् । प्रेमपल्लवितः सोऽथ सैरंध्रीसौधमाविशत् ।। ४५२ ॥ चेतसा प्रथमं पार्थमभ्युत्तस्थौ ततो दृशा । देहेन तदनु स्वेदरोमाञ्चसचिवेन सा ॥ ४५३ ॥ २५ </poem><noinclude></noinclude> o7pa9r0nn9wzgga9lkfxfs0v025xuq0 104 112334 346875 290786 2022-08-21T19:17:42Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>काव्यमाला। अनीशापि भृशोन्मीलत्साध्वसा प्रतिपत्तये । कामं बहुमता जज्ञे याज्ञसेनी किरीटिनः ॥ ४५४ ॥ बलादातन्वतोर्नेत्रप्रवर्तननिवर्तने । पश्यन्त्यां तं रणस्तस्यामौत्सुक्यत्रपयोरभूत् ॥ १५५ ॥ कृष्णा जिष्णौ चिराद्गेहमुपेयुषि ददौ मुदा । कटाक्षपटलव्याजादर्घमिन्दीवरैरिव ॥ ४५६ ॥ क्षेप्तुकाम इवात्यन्तमन्तर्देहं कपिध्वजः । भुजोपपीडं प्रक्रीडत्प्रीतिरालिङ्गति स्म ताम् ॥ ४५७ ॥ तदाश्लेषसुखास्वादनिमीलितविलोचनः । चिरप्रवसनक्लेशमपि निन्ये धनंजयः॥ ४५८ ॥ सापि विश्वत्रयीं मेने तदा तत्संगमोत्सवे । सुधामयीमिवानन्दपरिस्पन्दमयीमिव ।। ४५९ ।। अध्यासामास पल्यङ्कं तुल्यः कुसुमधन्विना । . जिष्णुरध्यासयांचक्रे तां च प्रतिकृतिं रतेः ॥ ४६० ॥ प्रेमवार्तास्तया सार्धं तास्ताः कुर्वन्कपिध्वजः। तदमन्यत निःशेषमहोरात्रमपि क्षणम् ॥ ४६१ ॥ हेमाङ्गदश्च भूपालो मणिचूडश्च खेचरः । चिरं सितहयप्रीत्या पुरे तस्मिन्नतिष्ठताम् ।। ४६२ ।। मेदिनीपतिरन्येधुराहूय विजयं रहः । विश्वस्य कुशलोदर्कं वितर्कं स्वमचीकथत् ॥ ४६३ ॥ वत्स वीक्ष्य स्वकर्णान्तपलितंकरणीं जराम् । इयं प्रर्वतयत्यद्य धर्मकर्मणि मां बलात् ॥ १६४ ॥ विषयाः सहवास्तव्याः श्यामलैरेव कुन्तलैः । सितीभूतैः पुनर्धर्मसख्यं हि समशीलयोः ।। ४६५ ।। जरस्यपि मनः कुर्वन्नरो भोगाभिलापुकम् । प्राकृतैरपि हस्येत किं पुनर्विशदाशयैः ॥ ४६६ ॥ </poem><noinclude></noinclude> rnnl10b5hmlcjqu7ju6avalt1kdvwl1 104 112335 346876 290788 2022-08-21T19:17:48Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । धर्मपीयूषकूपस्य पीतपूर्वी पयः पुमान् । मृत्यु मरुमिवातीत्य याति मुक्तिपुरीं सुखम् ॥ ४६७ ॥ तन्निक्षिप्य क्षमाभारं सर्वज्येष्ठे युधिष्ठिरे । धर्म्या एव क्रियाः कामं कर्तुमिच्छति मे मनः ॥ ४६८ ॥ प्रह्वीभूतस्तथा लोको गुणोधैर्धर्मजन्मनः । तत्कथाभिर्यथा जज्ञे नित्यमुज्जागरः पुरे ॥ ४६९ ॥ गुणैरस्येन्दुदायादैर्मनोवेश्मनिवासिभिः । अवक्रय इव प्रीतिः प्रकृतीनामदीयत ॥ ४७०॥ गाङ्गेयधृतराष्ट्राधा ज्यायांसोऽपि तपःसुते । राज्यधुर्योऽयमेवेति सर्वे मनसि मन्वते ॥ ४७१ ॥ अस्तु राजन्वती भूमिस्तदेतेन चिरादियम् । सर्वस्याप्यस्य लोकस्य पूर्यन्तां च मनोरथाः ॥ ४७२ ॥ वत्स प्रतीक्षितोऽसि त्वमेतावन्ति दिनानि तु । मधोरभ्युदयः श्रेयान्विना न मलयानिलम् ॥ ४७३ ॥ उभाकर्णीदमाकर्ण्य वचः प्रीत्या महीपतेः । सव्यसाची ततो वाचमुवाच विनयान्विताम् ॥ ४७४ ॥ इदं तातस्य को नाम वचो न बहुमन्यते । कोविदः को हि कुर्वीत मीमांसामागमोक्तिषु ॥ ४७५ ।। प्रियंकरा च नो कस्य श्रीसंक्रान्तिस्तपःसुते । श्रयन्तीह सुधारश्मि न मुदे कस्य कौमुदी ।। ४७६ ॥ गिरमेतां च तातस्य यः प्रमाणयिता नहि । मामकास्तस्य मूर्द्धानं सहिष्यन्ते न सायकाः ॥ ४७७ ।। इत्यात्मजन्मनो बाचा प्रीतचेताः क्षितीश्वरः। धर्मात्मजाभिषेकाय तत्कालमुपचक्रमे ॥ ४७८ ।। कृष्णादीनवनीपालान्दूतैराहाययन्नृपः । दूरात्पुष्पधयान्पुष्पसौरभैरिव भूरुहः ॥ १७९ ॥ </poem><noinclude></noinclude> hfgpmdn9y2m3mrtczu9wfth4ijuxlnm 104 112336 346877 290790 2022-08-21T19:17:58Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>काव्यमाला। { निवासाः क्ष्माभुजां रेजुः परितो हस्तिनापुरम् । सर्वतोऽपि तुषारांशुमालिनं तारणा इव ॥ ४८० ॥ तूर्यप्रणादमेदस्विनारीमङ्गलगीतिभिः । शब्दाद्वैतमयस्तस्मिन्पुरे प्रावर्ततोत्सवः ॥ ४८१ ॥ व्योमलक्ष्मीविनिर्मीयमाणनिर्मार्जनश्रियः। वैजयन्त्यो जनैस्तस्मिन्समुच्चिक्षिपिरे पुरे ॥ १८२ ।। हर्षाकुलचलच्चेटीकुचसंघट्टचूर्णितैः । राजवेश्मभुवो हारैश्चक्रिरे बद्धसैकताः ॥ ४८३ ॥ तोरणानि जनैः स्वस्वमन्दिरेषु चिकीर्षुभिः । निष्पत्राश्चक्रिरे केलिकाननाम्रवनश्रियः ॥ ४८४ ॥ प्रतिमन्दिरमुत्क्षिप्तकदलीस्तम्भकान्तिभिः । नगरं तन्महानीलशिलामयमिवाबभौ ॥ ४८५ ।। राजते स्म जनैर्दिव्यनेपथ्याभरणोज्वलैः । तत्पुरं सामरेव द्यौरवतीर्णा महीतलम् ॥ ४८६ ॥ नानाग्रामागतग्राम्यस्त्रैणपाणिंधमाध्वनि । अपूर्यत पुरे तस्मिन्पौराणां नेत्रकौतुकम् ।। ४८७ ।। मिलन्निखिलभूपालतुरङ्गखुरखण्डितम् । अभिषेकजलप्लावभियेव द्यां ययौ रजः ॥ ४८८ ॥ गान्धारीमाद्रिकामुख्यमालोक्यान्तःपुरीगणम् । रचितानेकरूपेव मन्यते स्म शची जनैः ।। ४८९ ॥ तपःसुताभिषेकाय माणिक्यमयमद्भुतम् । विमानं मानवेन्द्रेण पर्यकल्प्यत शिल्पिभिः ॥ ४९० ॥ तत्र धात्रीपतिर्विप्रैः कृतनीराजनाविधिः । वशी निवेशयामास भद्रपीठे युधिष्ठिरम् ।। ४९१ ॥ पुरोहितं पुरस्कृत्य मन्त्रसंस्कारपावितैः । पार्थिवस्तीर्थपाथोभिरभ्यषिञ्चत्तपःसुतम् ॥ ४९२ ॥ १. अन्धकारावृते. </poem><noinclude></noinclude> 1vmz6bhoyd1wmjptxb1o8a8hvkqjsav 104 112337 346878 290796 2022-08-21T19:18:07Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १९७ सर्वेऽप्युर्वीभृतः स्वर्णकलशावर्जितैस्ततः । सहर्षमभ्यषिश्चन्त वारिभिर्धर्मनन्दनम् ।। ४९३ ॥ पतन्तः पयसामोघास्तस्य मूर्ध्नि विरेजिरे । प्रावृषेण्यपयोवाहप्रभवा इव भूभृतः ॥ ४९४ ॥ चित्रं तस्यारिभूमीभृद्वंशदाहहविर्भुजः। अभिषेकजलैलक्ष्मीमगाहत महः परम् ॥ ४९५ ।। प्रवाहः पयसां धर्मपुत्रगानपवित्रितः । पुपूषुरिव तत्कालं पपात स्वःसरिज्जले ।। ४९६ ।। मूर्तैरिव यशोबीजैर्दूर्वाङ्कुरकरम्बितैः । अवाकिरंस्तमाचारलाजै राजीवलोचनाः ॥ ४९७ ॥ गम्भीरमधुरैस्तूर्यनिनदैरुच्छ्रितोत्थितैः । कल्याणशंसिभिः प्रीतिरजागर्यत कस्य न ।। ४९८ ।। गोत्रधात्रीशसंतानस्तुतिपूतास्तपःसुतः। शुश्राव श्रवणानन्दस्यन्दिनीर्वन्दिनां गिरः॥ ४९९ ॥ अर्थिभ्यः स ददौ तावद्द्रव्यमव्याहताशयः । यावता जज्ञिरे तेऽपि शश्वदर्थिजनार्थिनः ॥ ५०० ॥ मुञ्चन्स कृत्यधारालवैरक्रूरात्रिपूनपि । स क्षणादकरोत्काराविशोधनमधिद्युतिः ॥ ५०१ ॥ अधर्मद्रुमसंतानच्छेदनादभ्रमावहः । दीयते स्म तदादेशादमारिपटहः पुरे ॥ ५०२ ।। दग्धकर्पूरधूमोत्थनवमेघालिमालिषु । स पुरेऽकारयज्जैनमन्दिरेषु महोत्सवम् ।। ५०३ ॥ निधीशनिधिसर्वखभ्रमकारीणि भूभुजाम् । मङ्गलोपायनान्यस्य प्रविशन्ति स्म वेश्मनि ॥ ५०४ ॥ ततस्तमभिषेकान्ते कक्षान्तरनिवेशिनम् । दिव्यैः प्रसाधिकास्तैस्तैर्नेपथ्यैरुपतस्थिरे ॥ ५०५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> 5hs14vzq0jj4z4oqbyot5yijruqyp3a 104 112338 346879 290799 2022-08-21T19:18:14Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>काव्यमाला। तास्तस्य भ्रमरश्यामानयद्भिर्निविरीसताम् । केशानुद्वापयामासुर्धूमैरगरुजन्मभिः ॥ ५०६ ॥ तस्य मूर्द्धनि धम्मिल्लं मल्लिकादामगर्भितम् । मुक्तावलयितोपान्तं रचयन्ति स्म तास्ततः ॥ ५०७ ॥ छादितादित्यमत्यच्छं शरदभ्रं जिगीषुभिः । चन्दनैश्च तदीयाङ्गं व्यलिपंश्चन्दनद्युति ॥ ५०८॥ शरज्ज्योत्स्नासमुच्छेकच्छेदच्छेकतरद्युती । ताः पर्यधापयन्नेनं दुकूले हंसलक्ष्मणी ॥ ५०९ ॥ उदयाद्रिशिरश्चुम्बिचण्डरोचिर्विडम्बनम् । कार्तस्वरकिरीटं च तदीये मूर्द्धनि न्यधुः ।। ५१० ॥ तथ्यगीरथ देश्यास्य चक्रद्वयमनोरमे । न्यस्यन्ति स्म तथा तस्य कर्णयो रत्नकुण्डले ॥ ५११ ॥ माणिक्यनिष्कसध्रीचीमामुञ्चन्हारवल्लरीम् । कण्ठे चास्य सितां कीर्ति प्रतापकलितामिव ॥ ५१२ ॥ अथोत्थाय ततो वारस्त्रैणचालितचामरः । मृगाङ्कमण्डलाकारश्वेतच्छत्रविराजितः ॥ ५१३ ॥ मुदितैर्बन्दिसंदोहैरुदीरितजयध्वनिः । धावद्दौवारिकव्रातविहितालोकनिःस्वनः ॥ ५१४ ॥ तत्कालं फाल्गुनादेशान्मणिचूडेन निर्मिताम् । सभां रत्नमयीं दिव्यामध्यतिष्ठद्युधिष्ठिरः ॥ ५१५ ॥ (त्रिभिर्विशेषकम् । नमःस्फटिकभित्तीनां यस्यामविदितान्तरः । तमसीव करस्पर्शादालोकेऽप्यचलज्जनः ॥ ५१६ ॥ ज्वलन्माणिक्यतेजोभिरलक्षितनतोन्नताः । तस्यामन्तःपतन्तः के नागमञ्जनहास्यताम् ।। ५१७ ॥ १. सान्द्रताम्. </poem><noinclude></noinclude> gul9jxgqofxnkh0n5f6uceadrd66gfa 104 112339 346880 290803 2022-08-21T19:20:05Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>पाण्डवचरितम् । १९९ द्युतिसादृक्ष्यदुर्लक्ष्यजले नीलाश्मकुट्टिमे । दिव्या यस्यामभून्मत्तमधुपालिर्मृणालिनी ॥ ५१८ ॥ इन्द्रनीलक्षितिर्यस्यामर्काश्मपरिवारिता । बभौ ज्योत्स्नाभिरावृत्य रुद्धेव तिमिरावलिः ॥ ५१९ ॥ नानारत्नान्तरस्तम्भकान्तिसंक्रान्तितो बभुः। यस्यां ज्योतीरसस्तम्भाः सर्वरत्नमया इव ॥ ५२० ।। आश्रितानेकवर्णाढ्यवितानप्रतियातना! सवितानेव भाति स यस्या भूरप्यधस्तनी ॥ ५२१ ॥ रत्नस्तम्भेषु विश्रान्तसर्वाङ्गप्रतिमास्तदा । यस्यां वारविलासिन्यः पाञ्चालीतुलनां दधुः ॥ ५२२ ॥ ततः स भूपतिस्तस्यां मणिसिंहासनं महत् । आक्रान्तवान्सुनासीरः सुधर्मायामिवाबभौ ॥ ५२३ ॥ प्रणेमे मणिकोटीरकोटिकुट्टितकुट्टिमैः । स राजाभिनवो भूपैराज्ञाभारानतैरिव ।। ५२४ ।। ततः सचिवसामन्तपौरजानपदादयः । तं रत्नाश्वकरिप्रायैरुपतस्थुरुपायनैः ॥ ५२५ ॥ सेवायातैर्दिशामीशैरिव सामीप्यवर्तिभिः । बभौ साक्षादिवोपायैः स चतुर्भिः सहोदरैः ॥ ५२६ ॥ अथ तस्य पयोराशिरसनायामपि क्षितौ । आज्ञालेखा विनिर्जग्मुः प्रतापा इव जङ्गमाः ॥ ५२७ }] मयि सत्यपि को नाम जगत्यस्मिन्निजोऽपरः । इतीवाश्वखुरोत्खातपांशुपीतार्कमण्डलः ॥ ५२८ ॥ खेचरा अपि पश्यन्तु राजपाटीक्रमं मम । इतीव दन्तिदानाम्भःशमिताशेषभूरजाः ।। ५२९ ॥ मा म दिक्कुञ्जरेन्द्रेभ्यः कुप्यन्तु मम दन्तिनः । इत्तीव सौम्यमायूरच्छत्रच्छन्नदिगम्बरः ॥ ५३०॥ </poem><noinclude></noinclude> q3dv7mfe6odqy2j67rjj4xldxr8z4u9 104 112340 346881 290843 2022-08-21T19:20:18Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Shardashah" /></noinclude><poem>२०० काव्यमाला। . नयनाञ्जलिभिः पौरनारीभिश्चालिताञ्चलम् । पीयमानोमुहुः प्रीत्या हास्तिनं सोऽत्यहस्तयत् ॥ ५३१ ॥ बन्धुप्रीत्या गुरूणां च पर्यालोचे न तत्क्षणाम् । दुर्योधनं स राजानमिन्द्रप्रस्थेऽभ्यषिञ्चत ।। ५३२ ॥ अन्येषामपि बन्धूनां धृतराष्ट्रात्मजन्मनाम् । पार्थिवः स यथौचित्यं ददौ देशान्पृथक्पृथक् ।। ५३३ ॥ उत्सर्पदुत्सवमयं स विभुः समाप्य राज्याभिषेकमहमिद्धमहःप्ररोहः । सत्कृत्य कैटभरिपुप्रभृतीनरेन्द्रान् रत्नोत्करैर्निजनिजान्प्रजिघाय देशान् ॥ ५३४ ॥ इति जिनपुरुहूतः स्फीतपुण्योपहूतः प्रतिनतनृपतिश्रीसेव्यमानाङ्गिपद्मः । ससुरभिगुणमालो मालतीदामकुन्द- स्तबकविशदकीर्तिः पूगमह्नां निनाय ॥ ५३५ ।। इति मलधारिश्रीदेवप्रभसूरिविरचिते पाण्डवचरिते महाकाव्ये पार्थतीर्थयात्रा युधिष्ठिरराज्याभिषेकवर्णनो नाम पञ्चमः सर्गः ॥ षष्ठः सर्गः। अथ पाण्डुर्विमुक्तश्रीरात्मारामैकमानसः । मुक्तावुत्थातुकामोऽपि तत्रैवास्थात्सुताग्रहात् ॥ १॥ धृतराष्ट्रं ततः सूनुर्भक्तमानी सुयोधनः। इन्द्रप्रस्थं व्यवस्थाविन्निनाय सममात्मना ।। २ ।। युधिष्ठिरगुणग्रामकामसंदानिताशयाः । गाङ्गेयविदुरद्रोणा हास्तिने व्यवतस्थिरे ॥ ३ ॥ पाण्डोस्तपःसुते बाढं रेजिरे राज्यसंपदः । भृशायन्ते हि तेजांसि प्रदीपे जातवेदसः ।। ४ ॥ सौम्ये च दुःप्रधर्षे च तस्मिन्पल्लविता भृशम् । वनराजीव राज्यश्रीः शिशिरोष्णे मधाविव ।। ५ ॥ </poem><noinclude></noinclude> doyqd3m9gh1l13f5m9anday5w3e7kr9 104 115547 346794 297008 2022-08-21T15:57:56Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Kalpana Jayanna" /></noinclude><poem>KAVYAMÄLÄ. 93. THE PÂNDAVACHARITA BY SHRI MALADHÂRI-DEVAPRABHASÛRI EDITED BY PANDIT KEDÂRANÂTHA AND WÂSUDEVA LAXMAŅA SHÂSTRÍ PAŅASHIKAR. PUBLISHED BY TUKÂRÂM JAVAJÎ, PROPRIETOR "NIRNAYA-SÂGAR" PRESS, 23, KOLBEAT LANE, BOMBAY. 1911, Price 4 Rupees.</poem><noinclude></noinclude> cx6gm9azv40vpfbbqptror1uq5fpzdo 104 115549 346796 297010 2022-08-21T16:00:11Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Kalpana Jayanna" /></noinclude><poem>काव्यमाला. ९३. श्रीमलधारिदेवप्रभसूरिविरचितं पाण्डवचरितं महाकाव्यम् । जयपुरमहाराजाश्रितेन महामहोपाध्यायपण्डितदुर्गाप्रसादतनयेन पण्डितकेदारनाथेन, मुम्बापुरवासिपणशीकरोपाह्न- लक्ष्मणशर्मात्मजवासुदेवशर्मणा च संशोधितम् । मुंबय्यां तुकाराम जावजी इत्येतैः स्खीये निर्णयसागराख्ययन्त्रालये बा० रा० घाणेकरद्वारा मुद्रयित्वा प्रकाशितम् | शाकः १८३३, ख्रिस्ताब्दः १९९१- ( अस्य ग्रन्थस्य पुनर्मुद्रणादिविषये सर्वथा निर्णयसागरमुद्रायन्त्रालयाधिपते- रेवाधिकारः ।) मूल्यं ४. सपादरूप्यचतुष्कम् |</poem><noinclude></noinclude> 5bdor6bamgia60iqvwa93578y51si1z 104 115551 346797 297012 2022-08-21T16:00:38Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Kalpana Jayanna" /></noinclude><poem>जैनकविः श्रीदेवप्रभसूरिः कदा समुत्पन्न इति समुपस्थिते विचारे श्रीधरकृताया न्यायकन्दल्या वृत्ति रचितवता राजशेखरेण स्वग्रन्थे लिखिता एते लोका दृष्टिपथ- मागताः --- 1 श्रीप्रश्नवाहनकुले कोटिकनामनि गणे जगद्न्ये । श्रीमध्यमशाखायां वंशे श्रीस्थूलिभद्रमुनेः ॥ १ ॥ गच्छे हर्षपुरीये श्रीमज्जयसिंहसूरिवरशिष्यः | पष्टाश्रमीत्रतत्तपाः षड्कृितित्यागसाहसिकः ॥ २ ॥ भूमिका । 31 reb ... .. ... ... ... 699 तत्क्रमिको देवप्रभसूरिः किल पाण्डवायनचरित्रम् | श्रीधर्मसारशास्त्रं च निर्ममे सुकविकुलतिलकः ॥ १३ ॥ ... ... ... राजशेखरोऽयं कदासीदिति तु डेक्कनकालेजपुस्तकालये विद्यमानान्यायकन्दलीपुस्त- कादेवं ज्ञायते यदय १४८० शकसंवत्सरात्पूर्वमेवासीदिति । यतस्तत्पुस्तकशकाकोऽयं ( १४८०=A D ) स्पष्टमेवोल्लिखितः । अतः शकादस्मात् पूर्वभवत्वं सिद्धमेवास्य पाण्डवचरितविधातुर्देवप्रभस्य | सोऽयं देवप्रभसूरिः कोटिकगणमध्यमशाखायां श्री- प्रश्नवाहन वंश्ये हमेपुरीयगच्छे समासीदिति पाण्डवचरितस्यैवान्ते समासादितयानया अंशस्त्या विद्मः -- श्रीको टिकाख्यगणभूमिरुहस्य शाखा या मध्यमेति विदिता विटपोपमास्याः | श्रीप्रश्नवाहनकुले सुमनोऽभिरामः ख्यातोऽस्ति स्वच्छ इव हर्षपुरीयगच्छः || तत्राजनि श्रुतसुधाम्बुधिरिन्दुरोचि:- स्पर्धिष्णुकीर्तिविभवोऽभयदेवसूरिः । शान्तात्मनोऽप्यहह निस्पृह चेतसोऽपि यस्य क्रियाखिलजगज्जयिनी वभूव ॥ यद्धकीड इवावतीर्थ परमज्योतिर्विवर्तः क्षितौ तत्पद्वे चरचन्द्रमाः समजनि श्रीहेमसूरिप्रभुः । - १. टाक्टर पीतरसनमहोदयस्य तृतीये रिपोर्टपुस्तके १३२ संख्याकमथ २७५ मयार्क चे पत्रमवलोक्यम्.</poem><noinclude></noinclude> ia11jq2wf9u077jf2yvljxv47zhxkis 104 115552 346798 297013 2022-08-21T16:00:57Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Kalpana Jayanna" /></noinclude><poem>२ चित्रं यद्वचनामृतानि नृपतिः श्रीसिद्धराज: पपौ विश्वेषामपि लेभिरे तनुभृतामायूंपि वृद्धिं पुनः || तस्य पदे मदनादिद्वेषिजयी विजयसिंहसूरिरभूत् । यद्वपुषि स्पर्धाभूल्लावण्यामृतशमामृतयोः ॥ श्री चन्द्रसूरिरभवत्तदीयपदभूषणं गुणैकनिधिः । विद्यायाश्च मदस्य च येन वितेने चिरवियोगः ॥ धर्मज्ञान विवेकसंयमतपःसंकेत केलीगृहं स श्रीमान्मुनिचन्द्रसूरिरभवत्तत्पभूषामणिः । ब्रूमस्तस्करपुष्करस्य महिमा कि नाम यत्सौरभै - गण्यन्ते वत मादृशा अपि जनैः संख्यासु संख्यावताम् ॥ श्रीदेवप्रभसूरिर्वभूव तच्चरणकमलरोलम्बः | येन कलेः कीर्तिरवैरभितो मुखरीकृतं भवनम् ॥ मुनिचन्द्रसूरि श्रीदेवानन्दसूरयोऽभूवन् । स्तोत्राय यद्गुणाना ध्रुवं न वेधा अपि सुमेधाः ॥ तेषा कल्पतरुत्रिविष्टपगवी चिन्ताश्मवैहासिका - दादेशात्कविमार्गवलानकलानैपुण्यशून्यैरपि । श्रीदेवप्रभसूरिभिस्तनुभुवां पाण्डोश्चरित्रं किम- प्येतत्तद्धू (?) हुधादिशिष्यहृदयोल्लासार्थमग्रन्थ्यत || श्रीयशोभद्रसूरिणां तथात्र व्याप्ता दृशः | यथैतद्गमत्सर्व विद्वल्लोकावलोक्यताम् || ज्ञानै कमयमूर्तीना मस्मिन्नवरसान्विते | श्रीनरचन्द्रसूरीणां प्रज्ञया कतकायितम् ॥ प्रीत्यावलोकनेनैव कर्णक्रोडनवातिथेः । कर्तुमातिथ्य मर्हन्ति ग्रन्थस्यास्य मनीषिणः ॥ मङ्गलं महाधीः ॥ श्रीमदभयदेवसूरिः प्रथमो गुरुस्ततस्तता परम्परा प्रशस्तितः स्पष्टैव । श्रीदेवप्रभसू णान्येऽपि रचिता ग्रन्था इति तत्कर्तृत्वेन प्रसिद्धान्मृगावतीचरितादवसीयते । पुस्त कस्यास्य मुद्रणे प्रतीकत्रयमस्माभिः समुपलब्धम् । एकमजयमेरुतोऽस्माकं सहृदयै श्रीभवदत्तशास्त्रिभिः प्रेषितमन्यद्वयमपि पुण्यपत्तनस्थदक्षिणपाठशालापुस्तकालयतः श्र के. बी. पाठकमहोदयैः सकृपं प्रेषितमासीदिति ताभ्यामर्पयन्तौ धन्यवादान् विरमावः केदारनाथ - चासुदेवशर्माणौ ।</poem><noinclude></noinclude> p3624gfbt7dt1p70b9ep3fs7p99issf 104 115553 346799 297014 2022-08-21T16:01:18Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Kalpana Jayanna" /></noinclude><poem></poem>श्रीदेवप्रभसूरिविरचितस्य पाण्डवचरितस्य सूचीपत्रम् | १. पाण्डवपूर्वजवर्णनो नाम प्रथमः सर्गः । सर्गसमाप्तिष्टष्ठसंख्या कृष्णनेमिजन्म-द्वारकास्थापन-युधिष्ठिरजन्मवर्णनो नाम द्वितीयः २. ३. भीमदुर्योधनादिजन्म - कुमारकलारोपणास्त्रदर्शनवर्णनो सर्गः | स. स. पू. नाम तृतीयः सर्गः | स. स. पू. १२२ १५८ ४. द्रौपदीस्वयंवरवर्णनो नाम चतुर्थः सर्गः | स. स. पू. ५. पार्थतीर्थयात्रा – युधिष्ठिरराज्याभिषेकवर्णनो नाम पञ्चमः सर्गः | स. स. पू. २०० ६. नलोपाख्यान द्यूतवर्णनो नाम सष्ठः सर्गः / स. स. पू. ७. जतुगृहहिडम्बकवधवर्णनो नाम सप्तमः सर्गः | स. स. पू. ८. किरातार्जुनीय- तलतालुवध - कमलाहरणवर्णनो नामाष्टमः सर्गः । २७९ ३३४ स. स. पू. ०. ९. दुर्योधनमोचन – कृत्योपद्रवनिवर्तनवर्णनो नाम नवमः सर्गः | स. स. पृ. विराटावस्थाने गोग्रहवर्णनो नाम दशमः सर्गः । स. स. पू. ११. द्रुपदपुरोहितसंचय --विष्णुदूयवर्णनो नामैकादशः सर्गः | स. स. पृ. १२. दृतसोमकागमन – प्रयाणकवलवर्णनो नाम द्वादशः सर्गः | स. स. पू. १३. कौरवयुद्धवर्णनो नाम त्रयोदशः सर्गः | स. स. पू. १४. जरासन्धवधवर्णनो नाम चतुर्दशः सर्गः | स. स. पू. १५. गाज्ञेय खर्गगमन वर्णनो नाम पञ्चदशः सर्गः | स. स. पू. १६. नेमि विवाहोप क्रमव्रत केवलज्ञानवर्णनोनाम षोडशः सर्गः | स. स. पृ. १७. द्रौपदी प्रत्याहरण — द्वारकादाह- कृष्णावसानवर्णनो नाम सप्तदशः | स. स. पू. १८. चलदेवखर्गगमनश्रीनेमिनाथपाण्डव निर्वाणवर्णनोनामाष्टादशः सर्गः । स. स. पृ. ४६ ८४ ३७७ ४०७ ४४४ ४७४ ५१४ ६२५ ६९१ ७०४<noinclude></noinclude> l87f96unyoywux1c5968of7jmifdmo2 346800 346799 2022-08-21T16:01:36Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Kalpana Jayanna" /></noinclude><poem>श्रीदेवप्रभसूरिविरचितस्य पाण्डवचरितस्य सूचीपत्रम् | १. पाण्डवपूर्वजवर्णनो नाम प्रथमः सर्गः । सर्गसमाप्तिष्टष्ठसंख्या कृष्णनेमिजन्म-द्वारकास्थापन-युधिष्ठिरजन्मवर्णनो नाम द्वितीयः २. ३. भीमदुर्योधनादिजन्म - कुमारकलारोपणास्त्रदर्शनवर्णनो सर्गः | स. स. पू. नाम तृतीयः सर्गः | स. स. पू. १२२ १५८ ४. द्रौपदीस्वयंवरवर्णनो नाम चतुर्थः सर्गः | स. स. पू. ५. पार्थतीर्थयात्रा – युधिष्ठिरराज्याभिषेकवर्णनो नाम पञ्चमः सर्गः | स. स. पू. २०० ६. नलोपाख्यान द्यूतवर्णनो नाम सष्ठः सर्गः / स. स. पू. ७. जतुगृहहिडम्बकवधवर्णनो नाम सप्तमः सर्गः | स. स. पू. ८. किरातार्जुनीय- तलतालुवध - कमलाहरणवर्णनो नामाष्टमः सर्गः । २७९ ३३४ स. स. पू. ०. ९. दुर्योधनमोचन – कृत्योपद्रवनिवर्तनवर्णनो नाम नवमः सर्गः | स. स. पृ. विराटावस्थाने गोग्रहवर्णनो नाम दशमः सर्गः । स. स. पू. ११. द्रुपदपुरोहितसंचय --विष्णुदूयवर्णनो नामैकादशः सर्गः | स. स. पृ. १२. दृतसोमकागमन – प्रयाणकवलवर्णनो नाम द्वादशः सर्गः | स. स. पू. १३. कौरवयुद्धवर्णनो नाम त्रयोदशः सर्गः | स. स. पू. १४. जरासन्धवधवर्णनो नाम चतुर्दशः सर्गः | स. स. पू. १५. गाज्ञेय खर्गगमन वर्णनो नाम पञ्चदशः सर्गः | स. स. पू. १६. नेमि विवाहोप क्रमव्रत केवलज्ञानवर्णनोनाम षोडशः सर्गः | स. स. पृ. १७. द्रौपदी प्रत्याहरण — द्वारकादाह- कृष्णावसानवर्णनो नाम सप्तदशः | स. स. पू. १८. चलदेवखर्गगमनश्रीनेमिनाथपाण्डव निर्वाणवर्णनोनामाष्टादशः सर्गः । स. स. पृ. ४६ ८४ ३७७ ४०७ ४४४ ४७४ ५१४ ६२५ ६९१ ७०४ </poem><noinclude></noinclude> goxgwaerkpiscj58x6j60vgrj4mvf1n 106 124829 347014 338654 2022-08-21T23:36:38Z Srkris 3283 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=अन्योक्तिमुक्तावली |Language=sa |Volume= |Author=हंसविजय |Co-author1= |Co-author2= |Translator= |Co-translator1= |Co-translator2= |Editor= |Co-editor1= |Co-editor2= |Illustrator= |Publisher= |Address= |Year= |Key= |ISBN= |DLI= |IA= |NLI= |Source=djvu |Image=3 |Progress=OCR |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Notes= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} hcedf08b9oi00nkr5o3rx9w6y78qa05 106 125431 346659 341609 2022-08-21T14:12:24Z Srkris 3283 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=मानमेयोदयः |Language=sa |Volume= |Author=नारायणभट्टः |Co-author1= |Co-author2= |Translator= |Co-translator1= |Co-translator2= |Editor= |Co-editor1= |Co-editor2= |Illustrator= |Publisher= |Address= |Year= |Key= |ISBN= |DLI= |IA= |NLI= |Source=djvu |Image=1 |Progress=OCR |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Notes= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} qxj2ploemhlvsix6lyrywjm0un3bt1i 104 125457 347131 341878 2022-08-22T07:35:31Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=१९७|center=केत्वद्भुतावर्त्तः ।}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}नद्यश्चासृक्प्रवाहिन्यः सोमे समुपधूपिते । {{gap}}अथ यत्रोदितः केतुर्लोहिताङ्गं प्रधूपयेत् {{gap}}तदा प्रायः प्रदह्यन्ते ग्रामाश्च नगराणि च ॥ {{gap}}रक्तवर्णाश्च पशवस्तथैव मृगपक्षिणः । {{gap}}रक्तपुष्पफला वृक्षाः सर्वे चाग्न्युपजीविनः ॥ {{gap}}हिरण्यं रजतं लोहं ताम्रसीसकमेव च । {{gap}}मणिरत्नं तथा वज्रं सर्वमेवोपहन्यते ॥ {{gap}}हिरण्यकारा कर्मकारास्ताम्रकांस्यादिकारकाः । {{gap}}प्राप्नुवन्ति वधं घोरं लोहिताङ्गे प्रधूपिते ॥ {{gap}}अथ यत्रोदितः केतुर्बुधं समुपधूपयेत् । {{gap}}तदा प्रजानां ये श्रेष्ठास्तेषां विन्द्यान्महद्भयम् ॥ {{gap}}पौराश्चात्र विनश्यन्ति वणिक्पथोपजीविनः । {{gap}}मृयन्ते राजपुत्राश्च राजकन्यास्तथैव च ॥ {{gap}}प्राज्ञा मेधाविनः शूराः कुमाराश्च विशेषतः । {{gap}}गर्भाश्चात्र विनश्यन्ति बुधे समुपधूपिते ॥ {{gap}}अथ यत्रोदितः केतुर्गुरुं समुपधूपयेत् । {{gap}}तत्र विद्याविशेषेण ब्राह्मणानामुपद्रवम् ॥ {{gap}}प्राज्ञा मेधाविनश्चैव तथैवाश्रमवासिनः । {{gap}}वाचा ये चोपजीवन्ति श्रेष्ठा जनपदाश्रये ॥ {{gap}}मद्राः कैकेयशाल्वाश्च नराः काशीनरास्तथा । {{gap}}कोशलाः कुरुपाञ्चाला मत्स्याश्च सह चेदिभिः ॥ {{gap}}एतद्देशमनुष्याश्च राजानश्च तदाश्रयाः । {{gap}}सर्व एते विनश्यन्ति गुरौ समुपधूपिते ॥ </poem>}}<noinclude></noinclude> 2om2sx02qlnh3cpt47o8z49d8ehr7z4 104 125686 347140 342445 2022-08-22T09:58:19Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=मेघाद्भुतावर्त्तः ।|right=३५७}}</noinclude>{{gap}}{{bold|<poem>बह्वन्नदक्षिणाहोमाः कर्त्तव्याश्च प्रयत्नतः ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वायव्येष्वेषु नृपतिर्वायुं शक्तुभिरर्चयेत् । {{gap}}द्वाविमौ वाताविति च जप्तव्यं प्रयतैर्द्विजः ॥ {{gap}}बह्वन्नदक्षिणाहोमा कर्त्तव्याश्च प्रयत्नतः । {{gap}}वायव्यामेव शान्तौ च वायोः सवितुरीरयेत् ॥ {{gap}}आदावन्ते च मध्ये च तथैव मनुजो जपेत् । {{gap}}गुरवे दक्षिणां दद्याद्वायवीं शान्तिमद्भुताम् ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वहन्ति वाताः प्रखरं निरभ्राः स्तनितस्वनाः । {{gap}}भयं तत्र विजानीयाच्छान्तिः साधारणो त्विह ॥</poem>}} <small>{{center|<poem>इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरे वाताद्भुतावर्त्तः ।</poem>}}</small> {{center|<poem>{{bold|अथ मेघाद्भुतावर्त्तः ।}}</poem>}} तत्राषाढे स्वातिसंयुक्ते चन्द्रमसि शुभाशुभमेघलक्षणमाह पराशरः । {{bold|{{gap}}स्वातिसंयुक्ते चन्द्रमसि घनस्निग्धस्तनयित्नुविद्युन्मण्डलनिरम्भोदैर्नभसोऽवच्छादनं सुभिक्षक्षेमाय । वातप्रादुर्भावोल्कानिर्धातकम्पोपघातैश्च तद्विपर्ययः ।}} <small>आषाढहिणीयोगे तु वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रूक्षैरल्पैर्मारुताक्षिप्त दे हैरुष्ट्रप्रेतशाखामृगाभैः । {{gap}}अन्येषां वा निन्दितानां सरूपैर्मकैः शब्दैर्ना शिवं नापि वृष्टिः॥</poem>}} <small>बृहद्यात्रायां वराहः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ध्वजातपत्रपर्वतद्विपाश्वरूपधारिणः ।</poem>}}<noinclude></noinclude> fuvxhdgspvttbq9cef0opykmiwsur12 347141 347140 2022-08-22T09:59:03Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=मेघाद्भुतावर्त्तः ।|right=३५७}}</noinclude>{{gap}}{{bold|<poem>बह्वन्नदक्षिणाहोमाः कर्त्तव्याश्च प्रयत्नतः ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वायव्येष्वेषु नृपतिर्वायुं शक्तुभिरर्चयेत् । {{gap}}द्वाविमौ वाताविति च जप्तव्यं प्रयतैर्द्विजः ॥ {{gap}}बह्वन्नदक्षिणाहोमा कर्त्तव्याश्च प्रयत्नतः । {{gap}}वायव्यामेव शान्तौ च वायोः सवितुरीरयेत् ॥ {{gap}}आदावन्ते च मध्ये च तथैव मनुजो जपेत् । {{gap}}गुरवे दक्षिणां दद्याद्वायवीं शान्तिमद्भुताम् ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वहन्ति वाताः प्रखरं निरभ्राः स्तनितस्वनाः । {{gap}}भयं तत्र विजानीयाच्छान्तिः साधारणो त्विह ॥</poem>}} <small>{{center|<poem>इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरे वाताद्भुतावर्त्तः ।</poem>}}</small> {{center|<poem>{{bold|अथ मेघाद्भुतावर्त्तः ।}}</poem>}} तत्राषाढे स्वातिसंयुक्ते चन्द्रमसि शुभाशुभमेघलक्षणमाह पराशरः । {{bold|{{gap}}स्वातिसंयुक्ते चन्द्रमसि घनस्निग्धस्तनयित्नुविद्युन्मण्डलनिरम्भोदैर्नभसोऽवच्छादनं सुभिक्षक्षेमाय । वातप्रादुर्भावोल्कानिर्धातकम्पोपघातैश्च तद्विपर्ययः ।}} <small>आषाढहिणीयोगे तु वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रूक्षैरल्पैर्मारुताक्षिप्त दे हैरुष्ट्रप्रेतशाखामृगाभैः । {{gap}}अन्येषां वा निन्दितानां सरूपैर्मकैः शब्दैर्ना शिवं नापि वृष्टिः॥</poem>}} <small>बृहद्यात्रायां वराहः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ध्वजातपत्रपर्वतद्विपाश्वरूपधारिणः ।</poem>}}<noinclude></noinclude> ktfzs6j4w3tilm1d0b3832dakjm48ea 347142 347141 2022-08-22T09:59:16Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|center=मेघाद्भुतावर्त्तः ।|right=३५७}}</noinclude>{{gap}}{{bold|<poem>बह्वन्नदक्षिणाहोमाः कर्त्तव्याश्च प्रयत्नतः ॥</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वायव्येष्वेषु नृपतिर्वायुं शक्तुभिरर्चयेत् । {{gap}}द्वाविमौ वाताविति च जप्तव्यं प्रयतैर्द्विजः ॥ {{gap}}बह्वन्नदक्षिणाहोमा कर्त्तव्याश्च प्रयत्नतः । {{gap}}वायव्यामेव शान्तौ च वायोः सवितुरीरयेत् ॥ {{gap}}आदावन्ते च मध्ये च तथैव मनुजो जपेत् । {{gap}}गुरवे दक्षिणां दद्याद्वायवीं शान्तिमद्भुताम् ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वहन्ति वाताः प्रखरं निरभ्राः स्तनितस्वनाः । {{gap}}भयं तत्र विजानीयाच्छान्तिः साधारणो त्विह ॥</poem>}} <small>{{center|<poem>इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरे वाताद्भुतावर्त्तः ।</poem>}}</small> {{center|<poem>{{bold|अथ मेघाद्भुतावर्त्तः ।}}</poem>}} तत्राषाढे स्वातिसंयुक्ते चन्द्रमसि शुभाशुभमेघलक्षणमाह पराशरः । {{bold|{{gap}}स्वातिसंयुक्ते चन्द्रमसि घनस्निग्धस्तनयित्नुविद्युन्मण्डलनिरम्भोदैर्नभसोऽवच्छादनं सुभिक्षक्षेमाय । वातप्रादुर्भावोल्कानिर्धातकम्पोपघातैश्च तद्विपर्ययः ।}} <small>आषाढहिणीयोगे तु वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रूक्षैरल्पैर्मारुताक्षिप्त दे हैरुष्ट्रप्रेतशाखामृगाभैः । {{gap}}अन्येषां वा निन्दितानां सरूपैर्मकैः शब्दैर्ना शिवं नापि वृष्टिः॥</poem>}} <small>बृहद्यात्रायां वराहः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ध्वजातपत्रपर्वतद्विपाश्वरूपधारिणः ।</poem>}}<noinclude></noinclude> nzv1p2xr15vxt0a0qf7j4b1x7xujp2u 104 125761 347154 342715 2022-08-22T10:48:00Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{bold|{{rh|center=अतिवृष्ट्याद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=३७९}}}}</noinclude><small>लङ्काकाण्डे प्रहस्तवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"व्यभ्रमाकाशमाविश्य घोररूपः खरस्वनः । {{gap}}ववर्ष रुधिरं देवः प्रहस्तस्य रथोपरि"<ref>वाल्मीकीयेऽन्यथा पाठः । द्रष्टव्या ५७ सर्गे ३४-३७ श्लोकाः ।</ref>॥</poem>}} <small>उत्तरकाण्डे माल्यवदादिराक्षसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“अस्थीनि मेघा ववृषुरुष्णं शोणितमेव च”<ref>वाल्मीकीये ६ सर्गे ५४ श्लो.।</ref>}} <small>तत्रैव जगदुद्वेजकरावणोत्पत्तौ</small> {{bold|{{gap}}“ववर्ष रुधिरं देवो मेघाश्च खरनिस्वनाः” <ref>वाल्मीकीये ९ सर्गे ३१ श्लो. ।</ref> <small>उद्योगपर्वणि भीष्मसेनापत्यकरणे भीष्मवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“प्रादुरासीदनभ्रे च वर्षं रुधिरकर्दमम्”<ref>१५६ अ २८ श्लो ।</ref>।}} <small>आश्वमेधिके सैन्धवपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रासभारुणसंकाशा धनुष्मन्तः सविद्युतः । {{gap}}आवृत्य गगनं मेघा मुमुचुर्मांसशोणितम्”<ref>७७ अ. ११ श्लो ।</ref>॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरविनाशनिमित्तकथने धृतराष्ट्र सञ्जयवाक्यम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}" तथा शोणितवर्षं च पांशुवर्षं च भारत । {{gap}}ववर्ष मघवाँस्तत्र तव पुत्रे निपातिते”<ref>५८ अ. ५१-५२ श्लो. ।</ref> ॥ {{gap}}"पर्जन्य: पांशुवर्षी च मांसवर्षी च भारत''<ref>नेदं पद्यार्धमुक्तस्थले उपलभ्यते ।</ref></poem>}} <small>स्कन्दपुराणे दैत्यपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पपात नभसो रेणुः कपोतोदरधूसरः ।}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|{{gap}}पांशुतैलवसामांसवृष्टौ माण्डलिनां वधः ।}} <small>बार्हस्पत्यमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अङ्गारपांशुवर्षे तु नगरं तद्दिनश्यति । {{gap}}मज्जास्थिस्त्रेहमांसानां जनमारभयं वदेत् ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> t4jxqpjc2nc5x899u6jppdeornkc70k 347155 347154 2022-08-22T10:48:32Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=अतिवृष्ट्याद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=३७९}}}}</noinclude><small>लङ्काकाण्डे प्रहस्तवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"व्यभ्रमाकाशमाविश्य घोररूपः खरस्वनः । {{gap}}ववर्ष रुधिरं देवः प्रहस्तस्य रथोपरि"<ref>वाल्मीकीयेऽन्यथा पाठः । द्रष्टव्या ५७ सर्गे ३४-३७ श्लोकाः ।</ref>॥</poem>}} <small>उत्तरकाण्डे माल्यवदादिराक्षसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“अस्थीनि मेघा ववृषुरुष्णं शोणितमेव च”<ref>वाल्मीकीये ६ सर्गे ५४ श्लो.।</ref>}} <small>तत्रैव जगदुद्वेजकरावणोत्पत्तौ</small> {{bold|{{gap}}“ववर्ष रुधिरं देवो मेघाश्च खरनिस्वनाः” <ref>वाल्मीकीये ९ सर्गे ३१ श्लो. ।</ref> <small>उद्योगपर्वणि भीष्मसेनापत्यकरणे भीष्मवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“प्रादुरासीदनभ्रे च वर्षं रुधिरकर्दमम्”<ref>१५६ अ २८ श्लो ।</ref>।}} <small>आश्वमेधिके सैन्धवपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रासभारुणसंकाशा धनुष्मन्तः सविद्युतः । {{gap}}आवृत्य गगनं मेघा मुमुचुर्मांसशोणितम्”<ref>७७ अ. ११ श्लो ।</ref>॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरविनाशनिमित्तकथने धृतराष्ट्र सञ्जयवाक्यम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}" तथा शोणितवर्षं च पांशुवर्षं च भारत । {{gap}}ववर्ष मघवाँस्तत्र तव पुत्रे निपातिते”<ref>५८ अ. ५१-५२ श्लो. ।</ref> ॥ {{gap}}"पर्जन्य: पांशुवर्षी च मांसवर्षी च भारत''<ref>नेदं पद्यार्धमुक्तस्थले उपलभ्यते ।</ref></poem>}} <small>स्कन्दपुराणे दैत्यपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पपात नभसो रेणुः कपोतोदरधूसरः ।}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|{{gap}}पांशुतैलवसामांसवृष्टौ माण्डलिनां वधः ।}} <small>बार्हस्पत्यमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अङ्गारपांशुवर्षे तु नगरं तद्दिनश्यति । {{gap}}मज्जास्थिस्त्रेहमांसानां जनमारभयं वदेत् ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 31q39n1dggnqszuzs2i8awixtjlxgbo 347156 347155 2022-08-22T10:49:25Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=अतिवृष्ट्याद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=३७९}}}}</noinclude><small>लङ्काकाण्डे प्रहस्तवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"व्यभ्रमाकाशमाविश्य घोररूपः खरस्वनः । {{gap}}ववर्ष रुधिरं देवः प्रहस्तस्य रथोपरि"<ref>वाल्मीकीयेऽन्यथा पाठः । द्रष्टव्या ५७ सर्गे ३४-३७ श्लोकाः ।</ref>॥</poem>}} <small>उत्तरकाण्डे माल्यवदादिराक्षसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“अस्थीनि मेघा ववृषुरुष्णं शोणितमेव च”<ref>वाल्मीकीये ६ सर्गे ५४ श्लो.।</ref>}} <small>तत्रैव जगदुद्वेजकरावणोत्पत्तौ</small> {{bold|{{gap}}“ववर्ष रुधिरं देवो मेघाश्च खरनिस्वनाः” <ref>वाल्मीकीये ९ सर्गे ३१ श्लो. ।</ref> <small>उद्योगपर्वणि भीष्मसेनापत्यकरणे भीष्मवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“प्रादुरासीदनभ्रे च वर्षं रुधिरकर्दमम्”<ref>१५६ अ २८ श्लो ।</ref>।}} <small>आश्वमेधिके सैन्धवपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रासभारुणसंकाशा धनुष्मन्तः सविद्युतः । {{gap}}आवृत्य गगनं मेघा मुमुचुर्मांसशोणितम्”<ref>७७ अ. ११ श्लो ।</ref>॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरविनाशनिमित्तकथने धृतराष्ट्र सञ्जयवाक्यम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}" तथा शोणितवर्षं च पांशुवर्षं च भारत । {{gap}}ववर्ष मघवाँस्तत्र तव पुत्रे निपातिते”<ref>५८ अ. ५१-५२ श्लो. ।</ref> ॥ {{gap}}"पर्जन्य: पांशुवर्षी च मांसवर्षी च भारत''<ref>नेदं पद्यार्धमुक्तस्थले उपलभ्यते ।</ref></poem>}} <small>स्कन्दपुराणे दैत्यपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पपात नभसो रेणुः कपोतोदरधूसरः ।}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|{{gap}}पांशुतैलवसामांसवृष्टौ माण्डलिनां वधः ।}} <small>बार्हस्पत्यमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अङ्गारपांशुवर्षे तु नगरं तद्दिनश्यति । {{gap}}मज्जास्थिस्त्रेहमांसानां जनमारभयं वदेत् ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> d53crwajhg3pfozuvn6s3emg1yeaghg 347158 347156 2022-08-22T10:50:38Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=अतिवृष्ट्याद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=३७९}}}}</noinclude><small>लङ्काकाण्डे प्रहस्तवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"व्यभ्रमाकाशमाविश्य घोररूपः खरस्वनः । {{gap}}ववर्ष रुधिरं देवः प्रहस्तस्य रथोपरि"<ref>वाल्मीकीयेऽन्यथा पाठः । द्रष्टव्या ५७ सर्गे ३४-३७ श्लोकाः ।</ref>॥</poem>}} <small>उत्तरकाण्डे माल्यवदादिराक्षसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“अस्थीनि मेघा ववृषुरुष्णं शोणितमेव च”<ref>वाल्मीकीये ६ सर्गे ५४ श्लो.।</ref>}} <small>तत्रैव जगदुद्वेजकरावणोत्पत्तौ</small> {{bold|{{gap}}“ववर्ष रुधिरं देवो मेघाश्च खरनिस्वनाः” <ref>वाल्मीकीये ९ सर्गे ३१ श्लो. ।</ref> <small>उद्योगपर्वणि भीष्मसेनापत्यकरणे भीष्मवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“प्रादुरासीदनभ्रे च वर्षं रुधिरकर्दमम्”<ref>१५६ अ २८ श्लो ।</ref>।}} <small>आश्वमेधिके सैन्धवपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रासभारुणसंकाशा धनुष्मन्तः सविद्युतः । {{gap}}आवृत्य गगनं मेघा मुमुचुर्मांसशोणितम्”<ref>७७ अ. ११ श्लो ।</ref>॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरविनाशनिमित्तकथने धृतराष्ट्र सञ्जयवाक्यम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}" तथा शोणितवर्षं च पांशुवर्षं च भारत । {{gap}}ववर्ष मघवाँस्तत्र तव पुत्रे निपातिते”<ref>५८ अ. ५१-५२ श्लो. ।</ref> ॥ {{gap}}"पर्जन्य: पांशुवर्षी च मांसवर्षी च भारत''<ref>नेदं पद्यार्धमुक्तस्थले उपलभ्यते ।</ref></poem>}} <small>स्कन्दपुराणे दैत्यपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पपात नभसो रेणुः कपोतोदरधूसरः ।}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|{{gap}}पांशुतैलवसामांसवृष्टौ माण्डलिनां वधः ।}} <small>बार्हस्पत्यमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अङ्गारपांशुवर्षे तु नगरं तद्दिनश्यति । {{gap}}मज्जास्थिस्त्रेहमांसानां जनमारभयं वदेत् ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 03zy5xg6e6udhlzx2sqr7o08uetxwie 347159 347158 2022-08-22T10:51:37Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=अतिवृष्ट्याद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=३७९}}}}</noinclude><small>लङ्काकाण्डे प्रहस्तवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"व्यभ्रमाकाशमाविश्य घोररूपः खरस्वनः । {{gap}}ववर्ष रुधिरं देवः प्रहस्तस्य रथोपरि"<ref>वाल्मीकीयेऽन्यथा पाठः । द्रष्टव्या ५७ सर्गे ३४-३७ श्लोकाः ।</ref>॥</poem>}} <small>उत्तरकाण्डे माल्यवदादिराक्षसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“अस्थीनि मेघा ववृषुरुष्णं शोणितमेव च”<ref>वाल्मीकीये ६ सर्गे ५४ श्लो.।</ref>}} <small>तत्रैव जगदुद्वेजकरावणोत्पत्तौ</small> {{bold|{{gap}}“ववर्ष रुधिरं देवो मेघाश्च खरनिस्वनाः” <ref>वाल्मीकीये ९ सर्गे ३१ श्लो. ।</ref>।}} <small>उद्योगपर्वणि भीष्मसेनापत्यकरणे भीष्मवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}“प्रादुरासीदनभ्रे च वर्षं रुधिरकर्दमम्”<ref>१५६ अ २८ श्लो ।</ref>।}} <small>आश्वमेधिके सैन्धवपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रासभारुणसंकाशा धनुष्मन्तः सविद्युतः । {{gap}}आवृत्य गगनं मेघा मुमुचुर्मांसशोणितम्”<ref>७७ अ. ११ श्लो ।</ref>॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरविनाशनिमित्तकथने धृतराष्ट्र सञ्जयवाक्यम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}" तथा शोणितवर्षं च पांशुवर्षं च भारत । {{gap}}ववर्ष मघवाँस्तत्र तव पुत्रे निपातिते”<ref>५८ अ. ५१-५२ श्लो. ।</ref> ॥ {{gap}}"पर्जन्य: पांशुवर्षी च मांसवर्षी च भारत''<ref>नेदं पद्यार्धमुक्तस्थले उपलभ्यते ।</ref></poem>}} <small>स्कन्दपुराणे दैत्यपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पपात नभसो रेणुः कपोतोदरधूसरः ।}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|{{gap}}पांशुतैलवसामांसवृष्टौ माण्डलिनां वधः ।}} <small>बार्हस्पत्यमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अङ्गारपांशुवर्षे तु नगरं तद्दिनश्यति । {{gap}}मज्जास्थिस्त्रेहमांसानां जनमारभयं वदेत् ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> sxshb3eoblmef4cbuxl85prnv3vjdry 104 125790 347160 342848 2022-08-22T10:52:42Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=३८२|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}द्वितीया शान्तिरेतेषु कर्त्तव्या दिव्यचोदिता ।</poem>}} <small>फलपाकसमयो गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}घृततैलवसावर्षे सद्यः फलमुदाहृतम् । {{gap}}व्यभ्रवृष्टिर्भवेन्मासात्.........इति ॥</poem>}} <small>अन्यासां त्वान्तरिक्षत्वात् षाण्मासिकः फलपाकः ।</small>{{center|<poem>{{bold|इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्कर श्रीमद्वल्लालसेनदेवविरचितेऽद्भुतसागरेऽतिवृष्ट्याद्यद्भुतावर्त्तः । अथ कबन्धाद्भुतावर्त्तः ।}}</poem>}} <small>लङ्काकाण्डे धूम्राक्षनिर्याणे धूम्राक्षवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रुधिरार्द्रौ महाश्वेतः कबन्धो निपपात ह” *<ref>* वाल्मीकीये ५१ सर्गे ३२ श्लो.।</ref> ।</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"बहु पादैर्बहुभुजैः कबन्धैर्धोरदर्शनैः । {{gap}}नृत्यद्भिर्भयदैर्व्याप्ता दिशस्तत्राभवन्नृप"+<ref>+ ५८ अ ५६-५७ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} अत्रापि सावित्रीमव्रदशलक्षहोमादिका शान्तिरभयाख्या वा महाशान्तिः कर्त्तव्या । {{center|<poem>{{bold|इति श्रीमहाराजाधिराजनिःशङ्कशङ्करश्रीमद्वल्लालसेनदेव विरचितेऽअद्भुतसागरे कबन्धाद्भुतावर्त्तः । कक्षाश्रयः पूर्णः ।}}</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> g7rna27xcvakk7kkjzowk8pxn33tl1t 104 125799 347016 342818 2022-08-21T23:38:32Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Shubha" /></noinclude><poem>विषयः प्रथमः परिच्छेदः । सूर्यस... सामान्य १ मङ्गलाचरणमारम्भावना न १ २ मूलद्वात्तानि ३ प्रतिद्वनि ४ देवाधिकारपद्धती शुक्रप्रनिषगन्द्रय द्वितीयास पूर्णानन्द्रय शनैः प्रहगणस ईश्वर लक्ष्म्याः सामान्य मे ... अकालजलदय प्रकाशवर्षस अगस्लय ध्रुवस्य कल्पवृक्ष न्य पारिजात स ... गजस्य हरिणस्य शशस्य जम्बुकस्य ५ प्रतिद्वारा ६ स्थलचराधिकारपद्धती सिंहस्य त्रिपयानुक्रमः | ... ... ... द्वितीयः परिच्छेदः । ... ... ... ... ... एघं। ... ४ " १३ 21 " " १३ १७ २८ 22 22 ३१ ३८ ४१ >> विषयः कग्भग्य कृषभन्य सर्पस शेषनागम्य ७ जलनराविकाम्पले मत्स्यव्य दुग्न तृतीयः परिच्छेदः । निमनः ८ प्रनिहारनानि ९. नवगभिकारपानी... समग्य गनिम कोकिलस 23 . १० प्रतिद्वारवृत्तानि ४४ ४६ ४७ " " "} " 23 ५९ ६१ 22 कुद्रग्य नगूरा नकाश नाव नकोर सारखय डिटिभस मयूरपिच्छस ... चतुर्थः परिच्छेदः । सगवरारणचन्धचित्रम्... ७६ ६८ ६०. ७० ७६ " "" " 33</poem><noinclude></noinclude> 8d6idpc734i70pglphnp2bogcipxzxr 104 125807 347161 342854 2022-08-22T10:53:41Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|center=अथ }} {{rh|center=भूम्याश्रये भूमिकम्पाद्भुतावर्त्तः ।}}</noinclude><small>तत्रादावेव भूकम्पोत्पत्तिकारणमुच्यते विष्णुपुराणे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा विजृम्भतेऽनन्तो मुदा घूर्णितलोचनः । {{gap}}तदा चलति भूरेखा साद्रिद्वीपाब्धिकानना ॥</poem>}} <small>तत्र यथाक्रमं काश्यपगर्गवशिष्ठवृद्धगर्गाणां मतं वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्षितिकम्पमाहुरेके मह्य*<ref>* बृहदन्ता-इति अ ।</ref>न्तर्जलनिवासिसत्त्वकृतम् । {{gap}}भूभारखिन्नदिग्गजनिःश्वाससमुद्भवं चान्ये ॥ {{gap}}अनिलोऽनिलेन निहितः क्षितौ पतन् सस्वनं करोत्यन्ये । {{gap}}के चित् त्वदृष्टकारितमिदमन्ये प्राहुराचार्याः ॥</poem>}} इदमन्ये प्राहुराचार्या इत्यस्य 'गिरिभिः पुरा सपक्षैः-' इत्यादिना वक्ष्यमाणेन सम्बन्धः । तत्र चानिलादिकृतो भूकम्प इति वक्तव्यम् ।</br> <small>तथा च काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अर्णवस्योपरि पृथ्वी सशैलवनकानना । {{gap}}स्थिता तन्मध्यगाः सत्त्वाः<ref>+ जलजसष्टबाश्च इति अ.।</ref> संक्षोभाच्चालयन्ति ताम् ॥</poem>}} <small>गर्गस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चत्वारः पृथिवीं नागा धारयन्ति चतुर्दिशम् । {{gap}}वर्धमानः सुवृद्धश्च अतिवृद्धः पृथुश्रवाः ॥ {{gap}}वर्धमानो दिशं पूर्वी सुवृद्धो दक्षिणां दिशम् । {{gap}}पश्चिमामतिवृद्धश्च सौम्याशां तु पृथुश्रवाः ॥ {{gap}}नियोगाद्ब्रह्मणो ह्येते धारयन्त्यम्बुसंस्थिताः । {{gap}}ते वसन्ति सदा श्रान्ताः स वायुं श्वसते महान् ॥ {{gap}}वेगान्महीं चालयते भावाभावनिदर्शकः ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 8zep8q6xg2wi4yin92t3eehk24i67p6 104 125808 347163 342858 2022-08-22T10:55:11Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=३८४|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>वशिष्ठस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदाऽतिबलवान् वायुरन्तरीक्षानिलाहतः । {{gap}}पतत्याशु स निर्घातो भवते वायुसम्भवः ॥ {{gap}}तस्य योगान्निपततश्चलत्यद्भयो हता क्षितिः । {{gap}}सोऽभिघातसमुत्थः स्यात् सनिर्घातमहीचलः ॥</poem>}} <small>वृद्धगर्गस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रजा धर्मरता यत्र तत्र कम्पः शुभो भवेत् । {{gap}}जनानां श्रेयसे नित्यं विसृजन्ति सुरोत्तमाः ॥ {{gap}}विपरीतस्थिता यत्र जनास्तत्राशुभं वदेत् । {{gap}}विसृजन्ति प्रजानां तु दुःखशोक विवृद्धये ॥</poem>}} <small>पराशरस्तु ।</br></small> {{gap}}प्राक् खलु भगवन्तममरवरगुरुं गुरुं समुपसृत्य गौरवावनत- शिरसः पराशरमुत्तरे हिमवतः पार्श्वेऽभितप्यमानत पसं प्रतपन्तमित्रो दयगिरिशिखराधिरूढमर्कमृषिगणमध्यस्थं जगन्मध्यस्थमन्तेवा- सिन ऊचुः । नावनिचलनमल्पकारणं नः प्रतिभाति । तत् किं नु खलु भगवन्नकस्मात् किमधर्मगौरवादवनिधरस्कन्धप्रचलनप्रतिच- लनमिति तद्दाञ्छन्ति तत् किमदृष्टकारितमुतार्णशयविचेष्टितमिति शिष्यवचनमथ निशम्य नेत्युवाच भगवान् । पुराऽतिवीर्यप्रवृद्धप्र भवाः पक्षिणः पवनपथचारिणोऽचलाः पतन्तः शतशोऽवनिमसकृ- दतिकम्पयाम्बभूवुः । तदाऽखिलजगदहितमव निचलनमभिसमीक्ष्य सुरपतिरविहतगतिमुपरि कुलिशमुत्क्षिप्य क्षितिधरपक्षान् क्षणान्निपात्यावनिमुवाचाद्विजमतः परं भयमपनयाम्यनिलानलबलभिदम्बुपत्यभिविसृष्टाः । कम्पाः कदा चिज्जगतो हिताहितवादिनो भविष्यन्ति- <small>इति ।</small><noinclude></noinclude> t0ordha6medijwy8bvc173rnwtndcbh 104 125932 347164 343202 2022-08-22T11:06:25Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|center=भूमिकम्पाद्भुतावर्त्तः ।|right=४०५}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}दह्यन्ते काननानि प्रवरपुरगृहस्तीव्रतेजाः पतङ्गो {{gap}}रोगै: पित्तज्वराद्यैः सततमनुगतैः पीड्यते जीवलोकः ॥ </poem>}}<small>इत्याग्नेयमण्डलम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्राकाराट्टालचैत्याः पृथुगृहतरवो गोपुरा भूधराश्र {{gap}}मूलाद्वै शीर्यमाणाः पवनरयवशाद्यान्ति भूतागमाँश्च । {{gap}}नारीगोगर्भघातस्तदनु न नियतं स्वल्पशस्या धरित्री {{gap}}दुर्भिक्षं चातिकष्टं प्रभवति च महाव्याधिपीडा जनानाम् ॥</poem>}} <small>इति वायव्यमण्डलम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}गर्जन्तं वारिवाहा जलधरनमिताः पूर्यमाणाः क्षणेन {{gap}}क्रीडन्ते मीनहंसा पयसि जनपदा हर्षिणः कामभाजः । {{gap}}वृक्षाः पुष्पैः समेताः फलभरनमिताः पुत्रवत्यश्च गावः {{gap}}शस्यैः पूर्णा धरित्री सुखभरनमिता जन्तवः सर्वदैव ॥</poem>}} <small>इति वारुणमण्डलफलम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}लोको नित्यप्रमोदी विनययुतमना नष्टरोगावकाशो {{gap}}दाने भोगे च शक्तः सकलभयकृतैर्दुःखसङ्घैर्विमुक्तः । {{gap}}कीर्त्ति विस्तीर्य रम्यां त्रिभुवनफलके वर्धयेद्धर्मवृद्धिं {{gap}}कोषैः पूर्णे नरेन्द्रो जनपदसहितो वर्धते श्रीसमेतः ॥</poem>}} <small>इति माहेन्द्रमण्डलफलम् ।</br> अथ मण्डलद्वयशान्तिर्प्रत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरयोः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}भिन्नमण्डलवेलासु ये भवन्त्यद्भुताः क्वचित् । {{gap}}तेषु शान्यिद्वयं कार्यं निमित्ते सति नान्यथा ॥ {{gap}}निमित्तायं कृता शान्तिर्निर्निमित्ताय जायते ।</poem>}} <small>निमित्तायेति । अशुभसूचकनिमित्तायेत्यर्थः । एतैर्मण्डलैरन्येऽप्युत्पाताश्चिन्तनीयाः ।</br> वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अन्यानव्युत्पातान् जगुरन्ये मण्डलैरेतैः इति । </poem>}}<noinclude></noinclude> pkkmn92cjdrl89e90fm05pqb691ki8l 104 125933 347165 343204 2022-08-22T11:08:39Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=४०६|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>तथा च गर्गः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}निर्घातोल्कामहीकम्पाः स्निग्धगम्भीरनिःस्वनाः । {{gap}}मेघस्तनितशब्दाश्च सूर्येन्दुग्रहणं तथा ॥ {{gap}}मण्डलैरेव वोद्धव्याः शुभाशुभफलप्रदाः ।</poem>}} <small>वटकणिकायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्का हरिश्चन्द्रपुरं रजश्च निर्घातभूकम्पककुप्प्रदाहाः । {{gap}}वातोऽतिचण्डो ग्रसनं रवीन्द्वोर्नक्षत्रताराग्रहवैकृतानि ॥ {{gap}}व्यभ्रे वृष्टिर्वैकृतं चातिवृष्टिर्धूमोऽनग्नौ विस्फुलिङ्गार्चिषो वा । {{gap}}वन्यं सत्त्वं ग्राममध्ये विशेद्वा रात्रावैन्द्रं कार्मुकं दृश्यते वा ॥ {{gap}}सन्ध्याविकारः परिवेषदण्डा नद्यः प्रतीपा दिवि तूर्यनादः । {{gap}}अन्यच्च यत् स्यात् प्रकृतेः प्रतीपं तन्मण्डलैरेव विचिन्तनीयम् ॥</poem>}} <small>अथ शुभसूचकभूकम्पलक्षणम् । तत्र पराशरः ।</br></small> स्निग्धस्वनाः प्रदक्षिणानुयायिनोऽम्बुधरधाराभिषिक्ताः पर्वसु च सर्व एव प्रशस्यन्ते ।</br> <small>अथाशुभसूचकभूकम्पलक्षणम् ।तत्र हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चलत्यपर्वणि मही गिरीणां शिखराणि च”*<ref>*२३ अ, ३० श्लो ।</ref> । </poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अवनेर्विदरणमतिमात्रचलनं महाभयाय<small> -इति ।</small></poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल चापि पृथिवी सशैलवनकातना" +<ref>+ ७७ अ, ४ श्लो, ।</ref> ।</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल पृथिवी चापि सवृक्षक्षुपपर्वता ।</poem>}} <small>स्कन्दपुराणे प्रह्लादपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चचाल सकला तूर्वी धराधरसमन्विता <ref>५८अ, ४९ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> qelwdp66ylfry45h6ppnfx6c883psx7 347166 347165 2022-08-22T11:09:18Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=४०६|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>तथा च गर्गः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}निर्घातोल्कामहीकम्पाः स्निग्धगम्भीरनिःस्वनाः । {{gap}}मेघस्तनितशब्दाश्च सूर्येन्दुग्रहणं तथा ॥ {{gap}}मण्डलैरेव वोद्धव्याः शुभाशुभफलप्रदाः ।</poem>}} <small>वटकणिकायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्का हरिश्चन्द्रपुरं रजश्च निर्घातभूकम्पककुप्प्रदाहाः । {{gap}}वातोऽतिचण्डो ग्रसनं रवीन्द्वोर्नक्षत्रताराग्रहवैकृतानि ॥ {{gap}}व्यभ्रे वृष्टिर्वैकृतं चातिवृष्टिर्धूमोऽनग्नौ विस्फुलिङ्गार्चिषो वा । {{gap}}वन्यं सत्त्वं ग्राममध्ये विशेद्वा रात्रावैन्द्रं कार्मुकं दृश्यते वा ॥ {{gap}}सन्ध्याविकारः परिवेषदण्डा नद्यः प्रतीपा दिवि तूर्यनादः । {{gap}}अन्यच्च यत् स्यात् प्रकृतेः प्रतीपं तन्मण्डलैरेव विचिन्तनीयम् ॥</poem>}} <small>अथ शुभसूचकभूकम्पलक्षणम् । तत्र पराशरः ।</br></small> {{bold|स्निग्धस्वनाः प्रदक्षिणानुयायिनोऽम्बुधरधाराभिषिक्ताः पर्वसुच सर्व एव प्रशस्यन्ते ।}} <small>अथाशुभसूचकभूकम्पलक्षणम् ।तत्र हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चलत्यपर्वणि मही गिरीणां शिखराणि च”*<ref>*२३ अ, ३० श्लो ।</ref> । </poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अवनेर्विदरणमतिमात्रचलनं महाभयाय<small> -इति ।</small></poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल चापि पृथिवी सशैलवनकातना" +<ref>+ ७७ अ, ४ श्लो, ।</ref> ।</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल पृथिवी चापि सवृक्षक्षुपपर्वता ।</poem>}} <small>स्कन्दपुराणे प्रह्लादपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चचाल सकला तूर्वी धराधरसमन्विता <ref>५८अ, ४९ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> ix5l19im96769yhgx2ldndygmj2wjcx 347167 347166 2022-08-22T11:10:12Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=४०६|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>तथा च गर्गः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}निर्घातोल्कामहीकम्पाः स्निग्धगम्भीरनिःस्वनाः । {{gap}}मेघस्तनितशब्दाश्च सूर्येन्दुग्रहणं तथा ॥ {{gap}}मण्डलैरेव वोद्धव्याः शुभाशुभफलप्रदाः ।</poem>}} <small>वटकणिकायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्का हरिश्चन्द्रपुरं रजश्च निर्घातभूकम्पककुप्प्रदाहाः । {{gap}}वातोऽतिचण्डो ग्रसनं रवीन्द्वोर्नक्षत्रताराग्रहवैकृतानि ॥ {{gap}}व्यभ्रे वृष्टिर्वैकृतं चातिवृष्टिर्धूमोऽनग्नौ विस्फुलिङ्गार्चिषो वा । {{gap}}वन्यं सत्त्वं ग्राममध्ये विशेद्वा रात्रावैन्द्रं कार्मुकं दृश्यते वा ॥ {{gap}}सन्ध्याविकारः परिवेषदण्डा नद्यः प्रतीपा दिवि तूर्यनादः । {{gap}}अन्यच्च यत् स्यात् प्रकृतेः प्रतीपं तन्मण्डलैरेव विचिन्तनीयम् ॥</poem>}} <small>अथ शुभसूचकभूकम्पलक्षणम् । तत्र पराशरः ।</br></small> {{bold|{{gap}}{{gap}}स्निग्धस्वनाः प्रदक्षिणानुयायिनोऽम्बुधरधाराभिषिक्ताः पर्वसुच सर्व एव प्रशस्यन्ते ।}} <small>अथाशुभसूचकभूकम्पलक्षणम् ।तत्र हरिवंशे कंसवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चलत्यपर्वणि मही गिरीणां शिखराणि च”<ref>२३ अ, ३० श्लो ।</ref> । </poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अवनेर्विदरणमतिमात्रचलनं महाभयाय<small> -इति ।</small></poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल चापि पृथिवी सशैलवनकातना" <ref> ७७ अ, ४ श्लो, ।</ref> ।</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल पृथिवी चापि सवृक्षक्षुपपर्वता ।</poem>}} <small>स्कन्दपुराणे प्रह्लादपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चचाल सकला तूर्वी धराधरसमन्विता <ref>५८अ, ४९ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> hit9xb1x8u4bu6aqjseqcbncx40rbs7 104 125934 347169 343260 2022-08-22T11:16:38Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|center=भूमिकम्पाद्भुतावर्त्तः ।|right=४०७}}</noinclude><small>गदापर्वणि दुर्योधनवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल च महाकम्पं पृथिवी सवनद्रुमाः<ref>५६ अ. १० लो । तत्र 'चतम्पे च' इति पाठः ।</ref>।</poem>}} <small>विष्णुधर्मेत्तरे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}सनिर्घाते दीर्घभूमिचाले राजमरणं स्यात् ।</poem>}} <small>उद्योगपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“रसते कम्पते भूमिर्व्यथतीव च सर्वशः”<ref>नोक्तस्थले उपलभ्यते ।</ref></poem>}} <small>शल्यपर्वणि शल्यवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“चचाल शब्दं कुर्वाणा सपर्वतवना मही”<ref>११ अ. १४ लो । तत्र 'मही चापि सपर्वता' - इति पाठः।</ref></poem>}} <small>गदापर्वण पाण्डवशिविरक्षर्यानिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“ससागरवना घोरा पृथिवो सचराचरा । {{gap}}चचालाश निनिदा दिशश्चैवा विला भवन्”<ref>६४ अ. ४१-४२ श्लो। तत्र 'चचालाथ मनिहदा' इति पाठः ।अविलाअभवन्नित्यत्र अविला भवन्नित्याः ।</ref> ॥</poem>}} <small>भार्गवीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यस्यां यस्यां दिशि धरा विरोति विकृतस्वरा । {{gap}}तस्यां तस्यां दिशि भयं सार्धं स्यादधिकारिभिः ॥</poem>}} <small>अथ सन्ध्याकालिकभूमिकम्पफलं मयूरचित्रे |</small> {{bold|<poem>{{gap}}सन्ध्ययोरुभयोर्भूतो भूकम्पो यदि जायते । {{gap}}सन्ध्योल्कापातवत् कार्या दिव्य । शान्तिश्चतुर्दशी ॥ {{gap}}यदि वा षोडशी दिव्या पूर्वा साधरणो शुभा ।</poem>}} <small>अपरमपि मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}सन्ध्ययोर्भूमिकम्पे तु नृपस्यादिवधः स्मृतः । {{gap}}प्रजापत्या ततः शान्तिः कृता चेच्छं भविष्यति ॥</poem>}} <small>औशनसे ।</small> {{bold|<poem>{{bold|}}यदा कम्पेत वसुधा सर्वेषु दिवसेषु च । </poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> kq08h3zcbe7djs8zazjd0oohtocgfyz 104 125953 347171 343279 2022-08-22T11:23:38Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=४०८|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}शान्त्यर्थं योजयेद्विप्रान् प्रतिपूज्याश्च देवताः ॥</poem>}} <small>देवतास्ता एव मण्डलदेवता इत्यर्थः ।</small> <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अभीक्ष्णा बहवोऽवनिपतिविग्रहाय भयाय च<small> -इति ।</small></poem>}} <small>भूकम्पदिवसात् तृतीये चतुर्थे सप्तमे वा पक्षे मासे सार्धमासे वा भूकम्पफलमाह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अर्धमासे चतुर्थेऽह्नि मासे सार्धे हि सप्तमे । {{gap}}कम्पते धरणो चेत् स्यान्नृपतेः श्रेयसः क्षयः ॥</poem>}} <small>श्रेष्ठनृपतिविनाश इत्यर्थः ।</small> <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}त्रिचतुःसप्तरात्रे पक्षमासत्रिपक्षान्तरे प्रततानुभूकम्पिनः प्रवरनृपतिविनाशाय ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}त्रिचतुर्थे सप्तमदिने पक्षे मासेऽथ वा त्रिपक्षे च । {{gap}}यदि भवति भूमिकम्पः प्रधाननृपनाशनो ज्ञेयः ॥</poem>}} <small>सकलभूकम्पादिदोपशान्तिमाह पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शमयान्त्यासप्ताहात् कम्पादिकृतं निमित्तमाश्चैव । {{gap}}अभिवर्षणोपवासव्रतदीक्षाजप्यहवनानि ॥</poem>}} <small>अथ मण्डलानां भूकम्पयोजननिर्णयो भार्गवीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वायव्यं विंशतिशतमाग्नेयं नवतिं चलेत् । {{gap}}अशीतिं तु चलेदैन्द्रं सप्ततिं वारुणं चलेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>चालयति पवनः शतद्वयं शतमनलो दशयोजनान्वितम् । सलिलपतिरशीतिसंयुतं कुलिशधरोऽप्यधिकं च षष्टितः -<small>इति ।</small></poem>}} <small>यां दिशं भूकम्पो गच्छति तां दिशं नृपतिरभियुञ्जीत ।</small> <small>तथा च मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}भूचालो यां दिशं याति यां च केतुः प्रधूपयेत् ।</poem>}}<noinclude></noinclude> d113s9wzk6tcargdxt5nz9paykf7ecp 347172 347171 2022-08-22T11:24:23Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|left=४०८|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}शान्त्यर्थं योजयेद्विप्रान् प्रतिपूज्याश्च देवताः ॥</poem>}} <small>देवतास्ता एव मण्डलदेवता इत्यर्थः ।</small> <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अभीक्ष्णा बहवोऽवनिपतिविग्रहाय भयाय च<small> -इति ।</small></poem>}} <small>भूकम्पदिवसात् तृतीये चतुर्थे सप्तमे वा पक्षे मासे सार्धमासे वा भूकम्पफलमाह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अर्धमासे चतुर्थेऽह्नि मासे सार्धे हि सप्तमे । {{gap}}कम्पते धरणो चेत् स्यान्नृपतेः श्रेयसः क्षयः ॥</poem>}} <small>श्रेष्ठनृपतिविनाश इत्यर्थः ।</small> <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}त्रिचतुःसप्तरात्रे पक्षमासत्रिपक्षान्तरे प्रततानुभूकम्पिनः प्रवरनृपतिविनाशाय ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}त्रिचतुर्थे सप्तमदिने पक्षे मासेऽथ वा त्रिपक्षे च । {{gap}}यदि भवति भूमिकम्पः प्रधाननृपनाशनो ज्ञेयः ॥</poem>}} <small>सकलभूकम्पादिदोपशान्तिमाह पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शमयान्त्यासप्ताहात् कम्पादिकृतं निमित्तमाश्चैव । {{gap}}अभिवर्षणोपवासव्रतदीक्षाजप्यहवनानि ॥</poem>}} <small>अथ मण्डलानां भूकम्पयोजननिर्णयो भार्गवीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वायव्यं विंशतिशतमाग्नेयं नवतिं चलेत् । {{gap}}अशीतिं तु चलेदैन्द्रं सप्ततिं वारुणं चलेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>चालयति पवनः शतद्वयं शतमनलो दशयोजनान्वितम् । सलिलपतिरशीतिसंयुतं कुलिशधरोऽप्यधिकं च षष्टितः -<small>इति ।</small></poem>}} <small>यां दिशं भूकम्पो गच्छति तां दिशं नृपतिरभियुञ्जीत ।</small> <small>तथा च मत्स्यपुराणे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}भूचालो यां दिशं याति यां च केतुः प्रधूपयेत् ।</poem>}}<noinclude></noinclude> op5buls8k11x6ozaq2wbttosd1tbxa6 104 125979 347173 343384 2022-08-22T11:32:25Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{bold|{{rh|center=जलाशयाद्भुतावर्त्तः ।|right=४१५}}}}</noinclude>{{bold|<poem>संपातानानयेत् पात्रे तैलपूर्ण ततो जलम् । हुत्वा शान्त्युदकं तत्र तेनाभ्युक्षेच्च सर्वतः ॥ तिलधेनुर्दक्षिणाऽत्र होत्रे देया यथाविधि । उददानं त देवाय स्वस्थाने विनिवेशयेत् ॥ ध्रुवोऽसीत्यादिमन्त्रेण पूरयेदुदकेन तत् । हिरण्यवर्णा इत्यादि सूक्रेन द्विजपुङ्गव ॥ <small>यैजवाय:<ref>विलक्षणमिदं नाम । अस्यास्मिन् ग्रन्थे बहुत्र प्रमाणम् ।</ref> ।</small> कूपप्रपतने सौम्यां शान्तिं कुर्याद्यथाविधि । सोमं संपूजयेत् सम्यग्वरुणं च जलाधिपम् ॥ <small>अथर्वमुनिः ।</small> कृपस्योद्गिरणेऽकस्माद्गर्जने शोषणे तथा । धूमायति ज्वलयति कुम्भे च स्वयमुत्थिते ॥ शुक्राद्भुतं विजानीयात् तद्वारे तं प्रपूजयेत् । दधिमध्वाज्यसहिता येनाचरदिति स्फुटम् ॥ उदुम्बरस्य समिधो जुहुयाद्घृतमेव च । वस्त्रं सुवर्णधेनुं च दद्याद्विप्राय दक्षिणाम् इति ॥ <small>फलपाकसमयो मयूरचित्रे ।</small> मासत्रयस्य च मध्ये जनक्षयः इति । <small>वराहसंहितायाम् ।</small> “शोषश्चाशोष्याणां स्रोतोऽन्यत्वं च वर्षार्धम् । लोष्टस्य चाम्बुतरणं त्रिभिरेव विपच्यते मासैः”<ref>नेदम् अ, पुस्तके उपलभ्यते ।</ref> ॥ <small>पराशरस्तु ।</small> मासात् फलति नादेयम्............।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 8voskd1gwg8h42zjfz1560qmcu17k3o 347174 347173 2022-08-22T11:33:56Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Priyanka hegde" />{{bold|{{rh|center=जलाशयाद्भुतावर्त्तः ।|right=४१५}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}संपातानानयेत् पात्रे तैलपूर्ण ततो जलम् । {{gap}}हुत्वा शान्त्युदकं तत्र तेनाभ्युक्षेच्च सर्वतः ॥ {{gap}}तिलधेनुर्दक्षिणाऽत्र होत्रे देया यथाविधि । {{gap}}उददानं त देवाय स्वस्थाने विनिवेशयेत् ॥ {{gap}}ध्रुवोऽसीत्यादिमन्त्रेण पूरयेदुदकेन तत् । {{gap}}हिरण्यवर्णा इत्यादि सूक्रेन द्विजपुङ्गव ॥ <small>यैजवाय:<ref>विलक्षणमिदं नाम । अस्यास्मिन् ग्रन्थे बहुत्र प्रमाणम् ।</ref> ।</small> {{gap}}कूपप्रपतने सौम्यां शान्तिं कुर्याद्यथाविधि । {{gap}}सोमं संपूजयेत् सम्यग्वरुणं च जलाधिपम् ॥ <small>अथर्वमुनिः ।</small> {{gap}}कृपस्योद्गिरणेऽकस्माद्गर्जने शोषणे तथा । {{gap}}धूमायति ज्वलयति कुम्भे च स्वयमुत्थिते ॥ {{gap}}शुक्राद्भुतं विजानीयात् तद्वारे तं प्रपूजयेत् । {{gap}}दधिमध्वाज्यसहिता येनाचरदिति स्फुटम् ॥ {{gap}}उदुम्बरस्य समिधो जुहुयाद्घृतमेव च । {{gap}}वस्त्रं सुवर्णधेनुं च दद्याद्विप्राय दक्षिणाम् इति ॥ <small>फलपाकसमयो मयूरचित्रे ।</small> {{gap}}मासत्रयस्य च मध्ये जनक्षयः इति । <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{gap}}“शोषश्चाशोष्याणां स्रोतोऽन्यत्वं च वर्षार्धम् । {{gap}}लोष्टस्य चाम्बुतरणं त्रिभिरेव विपच्यते मासैः”<ref>नेदम् अ, पुस्तके उपलभ्यते ।</ref> ॥ <small>पराशरस्तु ।</small> {{gap}}मासात् फलति नादेयम्............।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> rrx2gm7qti2eiai80zo9wfbe5u8prxe 347175 347174 2022-08-22T11:34:09Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=जलाशयाद्भुतावर्त्तः ।|right=४१५}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}संपातानानयेत् पात्रे तैलपूर्ण ततो जलम् । {{gap}}हुत्वा शान्त्युदकं तत्र तेनाभ्युक्षेच्च सर्वतः ॥ {{gap}}तिलधेनुर्दक्षिणाऽत्र होत्रे देया यथाविधि । {{gap}}उददानं त देवाय स्वस्थाने विनिवेशयेत् ॥ {{gap}}ध्रुवोऽसीत्यादिमन्त्रेण पूरयेदुदकेन तत् । {{gap}}हिरण्यवर्णा इत्यादि सूक्रेन द्विजपुङ्गव ॥ <small>यैजवाय:<ref>विलक्षणमिदं नाम । अस्यास्मिन् ग्रन्थे बहुत्र प्रमाणम् ।</ref> ।</small> {{gap}}कूपप्रपतने सौम्यां शान्तिं कुर्याद्यथाविधि । {{gap}}सोमं संपूजयेत् सम्यग्वरुणं च जलाधिपम् ॥ <small>अथर्वमुनिः ।</small> {{gap}}कृपस्योद्गिरणेऽकस्माद्गर्जने शोषणे तथा । {{gap}}धूमायति ज्वलयति कुम्भे च स्वयमुत्थिते ॥ {{gap}}शुक्राद्भुतं विजानीयात् तद्वारे तं प्रपूजयेत् । {{gap}}दधिमध्वाज्यसहिता येनाचरदिति स्फुटम् ॥ {{gap}}उदुम्बरस्य समिधो जुहुयाद्घृतमेव च । {{gap}}वस्त्रं सुवर्णधेनुं च दद्याद्विप्राय दक्षिणाम् इति ॥ <small>फलपाकसमयो मयूरचित्रे ।</small> {{gap}}मासत्रयस्य च मध्ये जनक्षयः इति । <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{gap}}“शोषश्चाशोष्याणां स्रोतोऽन्यत्वं च वर्षार्धम् । {{gap}}लोष्टस्य चाम्बुतरणं त्रिभिरेव विपच्यते मासैः”<ref>नेदम् अ, पुस्तके उपलभ्यते ।</ref> ॥ <small>पराशरस्तु ।</small> {{gap}}मासात् फलति नादेयम्............।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 309cnz4ci7jhlid13vvn0xgw519mlx9 104 126011 347176 343536 2022-08-22T11:38:12Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|center=देवप्रतिमाद्भुतावर्त्तः ।|right=४२७}}</noinclude><small>तथा च भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"देवताः प्रतिमाश्चैव प्रकम्पन्ते हसन्ति च । {{gap}}वमन्ति रुधिरं चास्यैः खिद्यन्ते प्रपतन्ति वा " <ref>*२ अ. २६ श्लो ।</ref>॥</poem>}} <small>औशनसे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}विहसन्ति निमीलन्ति हसन्ति च रुदन्ति च । {{gap}}विक्रोशन्ति च गम्भीरं धूमायन्ते ज्वलन्ति च ॥ {{gap}}प्रतिमाः सर्वदेवानां कथयन्त्यो महद्भयम् ।</poem>}} <small>भागवते श्रीकृष्णोत्क्रान्तिनिमित्तानि वैकृतानि ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“मांसशोणितगन्धीनि यत्र तत्र महद्भयम् । {{gap}}यत्र चित्रमुदीक्षेत गायते चेष्टते मुहुः ॥ {{gap}}तत्र द्वादशमासेषु राज्ञो मरणमादिशेत्" <ref> नो कस्थले उपलभ्यते । ।</ref></poem>}} <small>मत्स्यपुराणे त्रिपुरदाहनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"अट्टहासं प्रमुञ्चन्ति हयाः काष्ठमयास्तथा । {{gap}}निमेषोन्मेषणं चैव कुर्वन्ति चित्रकर्मगाः" <ref>१८८ अ. ११-१२ श्लो.। </ref> ॥</poem>}} <small>औशनसे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चित्राणि यत्र लिङ्गानि तथैवायतनानि च । {{gap}}विकारं चक्रुरत्यर्थं तत्र विन्द्यान्महद्भयम् ॥</poem>}} <small>बृद्धगर्गसंहिताबार्हस्पत्यमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पितामहर्षिधर्मेषु यन्निमित्तं द्विजेषु तत् ।</poem>}} <small>पराशरश्च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तत्र पितामहर्षिधर्मान् ब्राह्मणानाम् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}ऋषिधर्मपितृब्रह्मप्रोद्भूतं वैकृतं द्विजातीनाम् ।</poem>}} <small>ओशनसे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पितामहे तु यच्च स्यात् सोमे धर्मे ऋषिष्वपि । </poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 471gzmjnjrv2ppdo3uavcxaqfm17ser 104 126628 347114 345727 2022-08-22T05:18:39Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" /> {{bold|{{rh|left=३२८|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude><small>गार्गीये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रथकूवरसंस्थाना हन्याद्भूषं सवाहनम् । {{gap}}शूलपट्टिशसंस्थाना देशं हन्ति सराजकम् ॥ {{gap}}उल्का लाङ्गलसंस्थाना कर्षकाँश्चैव घातयेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}लाङ्गलाकृतयस्ताश्च शिखिकण्ठसमत्विषः । {{gap}}अमात्यान् नैगमाँश्चैव घ्नन्ति वै कर्षकाँस्तथा ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}श्वमयूरशूकररक्षःप्रविकीर्णकेशानिकाशाभिः प्रवरनरपतिविनाशः स्यात् ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वराहप्रेतशार्दूलसिंहमार्जारवानरैः :। {{gap}}तुल्या भयावहा उल्काऽतिकृष्णाऽशनिभा च या ॥ {{gap}}शूलपट्टिशशक्त्यृष्टिपरश्वधसमुद्गरैः । {{gap}}अस्त्रावरणतुल्याश्च वृषभाश्च न पूजिताः ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रेतप्रहरणखरकरभनक्रकपिदंष्ट्रिलाङ्गुलमृगाभाः । {{gap}}गोधाहिधूमरूपा पापा या चोभयशिरस्का च ॥</poem>}} <small>एवंविधा यदा विस्तीर्णा भवन्ति तदा मध्यफला बोद्धव्याः ।</small> <small>यथाऽऽह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}आयुधप्रेतसदृशी जम्बुकोष्ट्खराकृतिः । {{gap}}धूमरूपा च यो सोल्का विस्तीर्णा सा तु मध्यमा ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}व्यालशूकरोपमा विस्फुलिङ्गमालिनी । {{gap}}खण्डशोऽथ वा गता सखना च पापदा ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> cm5eixwxaqbgotdwl5xglhbn9t5msyp 347116 347114 2022-08-22T05:19:12Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" /> {{bold|{{rh|left=३२८|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude><small>गार्गीये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रथकूवरसंस्थाना हन्याद्भूषं सवाहनम् । {{gap}}शूलपट्टिशसंस्थाना देशं हन्ति सराजकम् ॥ {{gap}}उल्का लाङ्गलसंस्थाना कर्षकाँश्चैव घातयेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}लाङ्गलाकृतयस्ताश्च शिखिकण्ठसमत्विषः । {{gap}}अमात्यान् नैगमाँश्चैव घ्नन्ति वै कर्षकाँस्तथा ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}श्वमयूरशूकररक्षःप्रविकीर्णकेशानिकाशाभिः प्रवरनरपतिविनाशः स्यात् ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वराहप्रेतशार्दूलसिंहमार्जारवानरैः :। {{gap}}तुल्या भयावहा उल्काऽतिकृष्णाऽशनिभा च या ॥ {{gap}}शूलपट्टिशशक्त्यृष्टिपरश्वधसमुद्गरैः । {{gap}}अस्त्रावरणतुल्याश्च वृषभाश्च न पूजिताः ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रेतप्रहरणखरकरभनक्रकपिदंष्ट्रिलाङ्गुलमृगाभाः । {{gap}}गोधाहिधूमरूपा पापा या चोभयशिरस्का च ॥</poem>}} <small>एवंविधा यदा विस्तीर्णा भवन्ति तदा मध्यफला बोद्धव्याः ।</small> <small>यथाऽऽह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}आयुधप्रेतसदृशी जम्बुकोष्ट्खराकृतिः । {{gap}}धूमरूपा च यो सोल्का विस्तीर्णा सा तु मध्यमा ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}व्यालशूकरोपमा विस्फुलिङ्गमालिनी । {{gap}}खण्डशोऽथ वा गता सखना च पापदा ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> ites8fqyjh69q0z461w0hy6ocqcw354 347117 347116 2022-08-22T05:19:50Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" /> {{bold|{{rh|left=३२८|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude><small>गार्गीये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}रथकूवरसंस्थाना हन्याद्भूषं सवाहनम् । {{gap}}शूलपट्टिशसंस्थाना देशं हन्ति सराजकम् ॥ {{gap}}उल्का लाङ्गलसंस्थाना कर्षकाँश्चैव घातयेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}लाङ्गलाकृतयस्ताश्च शिखिकण्ठसमत्विषः । {{gap}}अमात्यान् नैगमाँश्चैव घ्नन्ति वै कर्षकाँस्तथा ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}श्वमयूरशूकररक्षःप्रविकीर्णकेशानिकाशाभिः प्रवरनरपतिविनाशः स्यात् ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वराहप्रेतशार्दूलसिंहमार्जारवानरैः :। {{gap}}तुल्या भयावहा उल्काऽतिकृष्णाऽशनिभा च या ॥ {{gap}}शूलपट्टिशशक्त्यृष्टिपरश्वधसमुद्गरैः । {{gap}}अस्त्रावरणतुल्याश्च वृषभाश्च न पूजिताः ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रेतप्रहरणखरकरभनक्रकपिदंष्ट्रिलाङ्गुलमृगाभाः । {{gap}}गोधाहिधूमरूपा पापा या चोभयशिरस्का च ॥</poem>}} <small>एवंविधा यदा विस्तीर्णा भवन्ति तदा मध्यफला बोद्धव्याः ।</small> <small>यथाऽऽह काश्यपः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}आयुधप्रेतसदृशी जम्बुकोष्ट्खराकृतिः । {{gap}}धूमरूपा च यो सोल्का विस्तीर्णा सा तु मध्यमा ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}व्यालशूकरोपमा विस्फुलिङ्गमालिनी । {{gap}}खण्डशोऽथ वा गता सखना च पापदा ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> jgik8uwzz00pb3dxyn6xer1vtwxq2qi 104 126629 347119 345751 2022-08-22T05:37:22Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२९}}}}</noinclude><small>पराशरः ।</small> {{bold|पतन्त्येव चेत् खण्डशो विशोर्येत सन्निपातं राज्ञामितरेतरभेदं च ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रनृत्यत्प्रेतमार्जारवराहानुगताश्च याः । {{gap}}क्रव्यादव्यालरूपाश्च जलसंक्षयकारिकाः ॥ {{gap}}स्फुलिङ्गान् विसृजन्त्यो यास्ताश्च वह्निभयप्रदाः । {{gap}}खण्डखण्डगता नेष्टाः सस्वनाश्वातिदारुणाः ॥ {{gap}}क्ष्वेडितास्फोटिताक्रुष्टा गीतवादित्रनिस्वनाः । {{gap}}उल्काः पातेषु बोद्धव्या राजराष्ट्रभयावहाः ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}स्वेदास्फोटितवादितगीतोत्क्रुस्वना भवन्ति यदा । {{gap}}उल्का निपातसमये भयाय राष्ट्रस्य सनृपस्य ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}सद्यो या रक्तवर्णा च ज्ञेया शस्यविघातिनी । {{gap}}महाशब्दं च कुर्वाणा यदोल्का निपतन्ति च ॥ {{gap}}विपत्तिविषयं याति सदारो नृपतिस्तदा ।</poem>}} <small>पद्मपुराणाग्नेयपुराणयोर्हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अपतन्नगराहुलका विद्युद्रुपाः सशब्दिताः । {{gap}}दिवा रात्रौ पतन्ति स्म हसन्त्यो रविमण्डलम् ॥</poem>}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अग्निवर्णा सनिर्घाता उल्का तु निपतेद्यदि । {{gap}}तदा हि योधलक्षस्य मही पिवति शोणितम् ॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"महास्वना पुनर्दीप्ता सनिर्धाता भयङ्करी । {{gap}}पापात चोल्का महती पतिते पृथिवीपतौ” * ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> kcf75ytwofkmp6a971iejycr3xnec95 347121 347119 2022-08-22T05:47:03Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३२९}}}}</noinclude><small>पराशरः ।</small> {{bold|पतन्त्येव चेत् खण्डशो विशोर्येत सन्निपातं राज्ञामितरेतरभेदं च ।}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}प्रनृत्यत्प्रेतमार्जारवराहानुगताश्च याः । {{gap}}क्रव्यादव्यालरूपाश्च जलसंक्षयकारिकाः ॥ {{gap}}स्फुलिङ्गान् विसृजन्त्यो यास्ताश्च वह्निभयप्रदाः । {{gap}}खण्डखण्डगता नेष्टाः सस्वनाश्वातिदारुणाः ॥ {{gap}}क्ष्वेडितास्फोटिताक्रुष्टा गीतवादित्रनिस्वनाः । {{gap}}उल्काः पातेषु बोद्धव्या राजराष्ट्रभयावहाः ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}स्वेदास्फोटितवादितगीतोत्क्रुस्वना भवन्ति यदा । {{gap}}उल्का निपातसमये भयाय राष्ट्रस्य सनृपस्य ॥</poem>}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}सद्यो या रक्तवर्णा च ज्ञेया शस्यविघातिनी । {{gap}}महाशब्दं च कुर्वाणा यदोल्का निपतन्ति च ॥ {{gap}}विपत्तिविषयं याति सदारो नृपतिस्तदा ।</poem>}} <small>पद्मपुराणाग्नेयपुराणयोर्हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अपतन्नगराहुलका विद्युद्रुपाः सशब्दिताः । {{gap}}दिवा रात्रौ पतन्ति स्म हसन्त्यो रविमण्डलम् ॥</poem>}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अग्निवर्णा सनिर्घाता उल्का तु निपतेद्यदि । {{gap}}तदा हि योधलक्षस्य मही पिवति शोणितम् ॥</poem>}} <small>गदापर्वणि पाण्डवशिविरक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"महास्वना पुनर्दीप्ता सनिर्धाता भयङ्करी । {{gap}}पापात चोल्का महती पतिते पृथिवीपतौ” <ref>५८ अ. ५०-५१ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 2yyffylt7w95l47c6iq9wcqzrnmjfq2 104 126630 347122 345804 2022-08-22T06:54:01Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३०|center=अद्भुतसागरे ।}}</noinclude><small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्रूरग्रहर्क्षलग्नक्षणतिथिकरणप्रभञ्जनैर्दीप्ता । {{gap}}दीप्ताण्डजमृगविरुतैर्निर्घातैः क्षितिविकम्पैश्च ॥</poem>}} <small>क्रुरग्रहर्क्षलग्नादिभिर्दीप्ता भवति अनिष्टफलदा भवतीत्यर्थः ।</small> <small>अयोध्याकाण्डे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"सनिर्घाता महोल्काश्च पतन्ति हि महास्वनाः । {{gap}}प्रायेण हि निमित्तानामीदृशानां समुद्भवे ॥ {{gap}}राजा वा नाशमाप्तोति राष्ट्रं वा नाशमृच्छति”<ref>वाल्मीकीये ८१ सगै १७-१९ तत्रान्यथा क्वचित् पाठः ।</ref> ।</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“अपतद्दीप्यमाना च सनिर्घाता सकम्पना । {{gap}}उल्का ज्वलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः"<ref>७ अ, ३८-३९ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“पतन्त्युल्काः सनिर्घाताः शाक्राशनिसमप्रभाः । {{gap}}अद्य चैव निशां व्युष्टामनयं समवाप्स्यथ ॥ {{gap}}विनिःसृत्य महोल्काभिस्तिमिरं सर्वतो दिशम् । {{gap}}अन्योन्यमुपतिष्ठन्द्भिस्तत्र चोक्तं महर्षिभिः । {{gap}}भूमिपालसहस्राणां भूमिं पास्यति शोणितम्<ref>अ. ३५-३७ श्लो ।</ref> ॥</poem>}} <small>सनिर्घाता विद्युतोऽशनयश्च दोषाहा भवन्ति ।</small> <small>तथा च द्रणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“शक्राशन्यश्च निष्पेतुः संनिर्घाताश्च विद्युतः<ref>उक्तस्थले नोपलभ्यते ।</ref> ।</poem>}} <small>सभापर्वणि कुरुपुरविनाशनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"उल्का चाप्यपसव्येन पुरं कृत्वा व्यशीर्यत" ८० अ. २९ श्लो. ।}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|{{gap}}उल्का ज्वलन्ती निपतेद्यदा वै धूमान्विता तालसमानमात्रा ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> qkx7k27rgbyesuw5zvs1rni9f91pr69 347123 347122 2022-08-22T06:55:50Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३०|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude><small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्रूरग्रहर्क्षलग्नक्षणतिथिकरणप्रभञ्जनैर्दीप्ता । {{gap}}दीप्ताण्डजमृगविरुतैर्निर्घातैः क्षितिविकम्पैश्च ॥</poem>}} <small>क्रुरग्रहर्क्षलग्नादिभिर्दीप्ता भवति अनिष्टफलदा भवतीत्यर्थः ।</small> <small>अयोध्याकाण्डे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"सनिर्घाता महोल्काश्च पतन्ति हि महास्वनाः । {{gap}}प्रायेण हि निमित्तानामीदृशानां समुद्भवे ॥ {{gap}}राजा वा नाशमाप्तोति राष्ट्रं वा नाशमृच्छति”<ref>वाल्मीकीये ८१ सगै १७-१९ तत्रान्यथा क्वचित् पाठः ।</ref> ।</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“अपतद्दीप्यमाना च सनिर्घाता सकम्पना । {{gap}}उल्का ज्वलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः"<ref>७ अ, ३८-३९ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“पतन्त्युल्काः सनिर्घाताः शाक्राशनिसमप्रभाः । {{gap}}अद्य चैव निशां व्युष्टामनयं समवाप्स्यथ ॥ {{gap}}विनिःसृत्य महोल्काभिस्तिमिरं सर्वतो दिशम् । {{gap}}अन्योन्यमुपतिष्ठन्द्भिस्तत्र चोक्तं महर्षिभिः । {{gap}}भूमिपालसहस्राणां भूमिं पास्यति शोणितम्<ref>अ. ३५-३७ श्लो ।</ref> ॥</poem>}} <small>सनिर्घाता विद्युतोऽशनयश्च दोषाहा भवन्ति ।</small> <small>तथा च द्रणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“शक्राशन्यश्च निष्पेतुः संनिर्घाताश्च विद्युतः<ref>उक्तस्थले नोपलभ्यते ।</ref> ।</poem>}} <small>सभापर्वणि कुरुपुरविनाशनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"उल्का चाप्यपसव्येन पुरं कृत्वा व्यशीर्यत" ८० अ. २९ श्लो. ।}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|{{gap}}उल्का ज्वलन्ती निपतेद्यदा वै धूमान्विता तालसमानमात्रा ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 31fuxuuhnx1pr9qlse2xbxjlve0djvs 347124 347123 2022-08-22T06:57:07Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३०|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude><small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्रूरग्रहर्क्षलग्नक्षणतिथिकरणप्रभञ्जनैर्दीप्ता । {{gap}}दीप्ताण्डजमृगविरुतैर्निर्घातैः क्षितिविकम्पैश्च ॥</poem>}} <small>क्रुरग्रहर्क्षलग्नादिभिर्दीप्ता भवति अनिष्टफलदा भवतीत्यर्थः ।</small> <small>अयोध्याकाण्डे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"सनिर्घाता महोल्काश्च पतन्ति हि महास्वनाः । {{gap}}प्रायेण हि निमित्तानामीदृशानां समुद्भवे ॥ {{gap}}राजा वा नाशमाप्तोति राष्ट्रं वा नाशमृच्छति”<ref>वाल्मीकीये ८१ सगै १७-१९ तत्रान्यथा क्वचित् पाठः ।</ref> ।</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“अपतद्दीप्यमाना च सनिर्घाता सकम्पना । {{gap}}उल्का ज्वलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः"<ref>७ अ, ३८-३९ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“पतन्त्युल्काः सनिर्घाताः शाक्राशनिसमप्रभाः । {{gap}}अद्य चैव निशां व्युष्टामनयं समवाप्स्यथ ॥ {{gap}}विनिःसृत्य महोल्काभिस्तिमिरं सर्वतो दिशम् । {{gap}}अन्योन्यमुपतिष्ठन्द्भिस्तत्र चोक्तं महर्षिभिः । {{gap}}भूमिपालसहस्राणां भूमिं पास्यति शोणितम्<ref>अ. ३५-३७ श्लो ।</ref> ॥</poem>}} <small>सनिर्घाता विद्युतोऽशनयश्च दोषाहा भवन्ति ।</small> <small>तथा च द्रणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“शक्राशन्यश्च निष्पेतुः संनिर्घाताश्च विद्युतः<ref>उक्तस्थले नोपलभ्यते ।</ref> ।</poem>}} <small>सभापर्वणि कुरुपुरविनाशनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"उल्का चाप्यपसव्येन पुरं कृत्वा व्यशीर्यत"<ref>८० अ. २९ श्लो. ।</ref>}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|{{gap}}उल्का ज्वलन्ती निपतेद्यदा वै धूमान्विता तालसमानमात्रा ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 9g17bcuc21n5rgq3xappj1str4qckmg 347125 347124 2022-08-22T06:57:22Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३०|center=अद्भुतसागरे ।}}}}</noinclude><small>वटकणिकायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्रूरग्रहर्क्षलग्नक्षणतिथिकरणप्रभञ्जनैर्दीप्ता । {{gap}}दीप्ताण्डजमृगविरुतैर्निर्घातैः क्षितिविकम्पैश्च ॥</poem>}} <small>क्रुरग्रहर्क्षलग्नादिभिर्दीप्ता भवति अनिष्टफलदा भवतीत्यर्थः ।</small> <small>अयोध्याकाण्डे ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"सनिर्घाता महोल्काश्च पतन्ति हि महास्वनाः । {{gap}}प्रायेण हि निमित्तानामीदृशानां समुद्भवे ॥ {{gap}}राजा वा नाशमाप्तोति राष्ट्रं वा नाशमृच्छति”<ref>वाल्मीकीये ८१ सगै १७-१९ तत्रान्यथा क्वचित् पाठः ।</ref> ।</poem>}} <small>द्रोणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“अपतद्दीप्यमाना च सनिर्घाता सकम्पना । {{gap}}उल्का ज्वलन्ती संग्रामे पुच्छेनावृत्य सर्वशः"<ref>७ अ, ३८-३९ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“पतन्त्युल्काः सनिर्घाताः शाक्राशनिसमप्रभाः । {{gap}}अद्य चैव निशां व्युष्टामनयं समवाप्स्यथ ॥ {{gap}}विनिःसृत्य महोल्काभिस्तिमिरं सर्वतो दिशम् । {{gap}}अन्योन्यमुपतिष्ठन्द्भिस्तत्र चोक्तं महर्षिभिः । {{gap}}भूमिपालसहस्राणां भूमिं पास्यति शोणितम्<ref>अ. ३५-३७ श्लो ।</ref> ॥</poem>}} <small>सनिर्घाता विद्युतोऽशनयश्च दोषाहा भवन्ति ।</small> <small>तथा च द्रणपर्वणि द्रोणवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}“शक्राशन्यश्च निष्पेतुः संनिर्घाताश्च विद्युतः<ref>उक्तस्थले नोपलभ्यते ।</ref> ।</poem>}} <small>सभापर्वणि कुरुपुरविनाशनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"उल्का चाप्यपसव्येन पुरं कृत्वा व्यशीर्यत"<ref>८० अ. २९ श्लो. ।</ref>}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|{{gap}}उल्का ज्वलन्ती निपतेद्यदा वै धूमान्विता तालसमानमात्रा ।}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 5fvm8v1g0b01i1szo4nzgk6txcf858d 104 126631 347126 345829 2022-08-22T07:11:26Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३३१}}}}</noinclude>{{bold|सव्यापसव्यं विहितान्तनादा सा हन्ति दीप्ताकुलजाबलाङ्गलान् ॥}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>उल्का ज्वलन्ती यदि रेणुरूपा सधृभ्रदण्डा पृथुतालमात्रा । सव्यापसव्यं विकृता सधूमा निहन्ति दस्यून् कुनृपाननेकान् ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}सधूमा स्वरनिर्ह्नादिनी व्यभ्रेऽतिचण्डनिर्घाता नैर्ऋतीं दिशमभिपतेत् ज्वलन्ती तालमात्रा सधूमदण्डा हन्याद्रक्षः पिशाचदस्यून् कुराज्ञश्च ।}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूर्वरात्रे तथोलका चेदादित्यपथमाश्रिता । {{gap}}पश्चिमाऽभिमुखी याति मध्यं गत्वा विशीर्यते ॥ {{gap}}तदा शस्येषु नष्टेषु दुर्भिक्षमचिराद्भवेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूर्वरात्रे तु सम्भूता आदित्यपथमाश्रिता ॥ {{gap}}पश्चिमाभिमुखी याति मध्ये चैव विशीर्यते । {{gap}}निष्पन्नेष्वपि शस्येषु तदा दुर्भिक्षमादिशेत् ॥ {{gap}}मानुषाश्च विपद्यन्ते समृद्धाश्च कुटुम्बिनः ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}यत्रातिमात्रज्वालाङ्गारकणानि चोद्वमन्ती भृशं स्तनयित्नुमत्यभिपतेत् तत्राचिरात् परचक्रम् ।}} <small>मयूरचित्रे।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा महोल्का निपतेत् सधूमा घोरेण रूपेण च सस्फुलिङ्गा । {{gap}}अङ्गारवर्ष विपुलं सृजन्ती भयाय सा शंसति पार्थिवानाम् ॥ {{gap}}अभीक्ष्णमुल्का निपतन्ति यत्र स्फुलिङ्गयुक्ताश्च नभःस्थलान्ताः। {{gap}}विनाशमाहूर्नृपतेस्तदानीं यथाऽऽह गर्गौ हरभाषितानि ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> ki8utnk6i8w5fyno3j7dvh88t1m5n72 347127 347126 2022-08-22T07:11:59Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=३३१}}}}</noinclude>{{bold|सव्यापसव्यं विहितान्तनादा सा हन्ति दीप्ताकुलजाबलाङ्गलान् ॥}} <small>मयूरचित्रे ।</small> {{bold|<poem>उल्का ज्वलन्ती यदि रेणुरूपा सधृभ्रदण्डा पृथुतालमात्रा । सव्यापसव्यं विकृता सधूमा निहन्ति दस्यून् कुनृपाननेकान् ॥</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}सधूमा स्वरनिर्ह्नादिनी व्यभ्रेऽतिचण्डनिर्घाता नैर्ऋतीं दिशमभिपतेत् ज्वलन्ती तालमात्रा सधूमदण्डा हन्याद्रक्षः पिशाचदस्यून् कुराज्ञश्च ।}} <small>गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूर्वरात्रे तथोलका चेदादित्यपथमाश्रिता । {{gap}}पश्चिमाऽभिमुखी याति मध्यं गत्वा विशीर्यते ॥ {{gap}}तदा शस्येषु नष्टेषु दुर्भिक्षमचिराद्भवेत् ।</poem>}} <small>मयूरचित्रे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूर्वरात्रे तु सम्भूता आदित्यपथमाश्रिता ॥ {{gap}}पश्चिमाभिमुखी याति मध्ये चैव विशीर्यते । {{gap}}निष्पन्नेष्वपि शस्येषु तदा दुर्भिक्षमादिशेत् ॥ {{gap}}मानुषाश्च विपद्यन्ते समृद्धाश्च कुटुम्बिनः ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}यत्रातिमात्रज्वालाङ्गारकणानि चोद्वमन्ती भृशं स्तनयित्नुमत्यभिपतेत् तत्राचिरात् परचक्रम् ।}} <small>मयूरचित्रे।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा महोल्का निपतेत् सधूमा घोरेण रूपेण च सस्फुलिङ्गा । {{gap}}अङ्गारवर्ष विपुलं सृजन्ती भयाय सा शंसति पार्थिवानाम् ॥ {{gap}}अभीक्ष्णमुल्का निपतन्ति यत्र स्फुलिङ्गयुक्ताश्च नभःस्थलान्ताः। {{gap}}विनाशमाहूर्नृपतेस्तदानीं यथाऽऽह गर्गौ हरभाषितानि ॥</poem>}}<noinclude></noinclude> k2d7ogj235gzeo0o0olwr5mf3b9ex8g 104 126632 347128 345861 2022-08-22T07:32:49Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३२|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>तथा ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्कावर्षो यदि भवेच्छिलावर्षसमन्वितः । {{gap}}योधमुख्यसहस्राणां भूमिः पास्यति शोणितम् ॥</poem>}} <small>आदिपर्वणि गरुणेन गजकच्छपभक्षणनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"................................................पतुरुल्काः सहस्रशः”<ref>३० अ. ३५ लो ।</ref>।}} <small>मौशले वृष्णिवंशक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"उल्काश्चाङ्गारवर्षिण्यः प्रपेतुर्गगनाद्भुवि"<ref>१ अ ३ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}या चावनिमभिपत्याशु पुरुषमात्रमभिज्वलेत् सा पञ्चमासाभ्यन्तरादन्यभूपतिकारिणी स्यात् । या च निपत्याङ्गारमिवाभासेन्मुहुरन्तर्दशरात्रीः साऽन्यमवनिपतिमधिकुर्यात् ।}} <small>पद्मपुराणे तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पेतुरुल्काः सहस्राणि निपेतुः खचराणि च ।}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}तथा सुमहती सधूमज्वाला तारागणानुसृता यमभिप्रायात् तमपसव्यतः प्रतिलोमं वाऽऽगच्छेत् तं हन्यात् ।}} <small>अथोल्काया अधोमुखादिपतनफलं बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अधोमुखो नृपं हन्याद्राह्मणानूर्ध्वगामिनी । {{gap}}तिर्यगाराजपत्नीश्च श्रेष्ठिनः प्रतिलोमिनी ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हन्त्यधोमुखी नृपान् ब्राह्मणाँस्तथोर्ध्वगा। {{gap}}तिर्यगानृपाङ्गानाः श्रेष्ठितः प्रतीपगा ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा विनिपतन्त्युल्काः कुन्देन्दुरजतप्रभाः । {{gap}}राजा विजयमाप्नोति सुभिक्षेक्षेम एव च ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> fk7rqlig87p8xbxsy3yngoqk0s61d33 347129 347128 2022-08-22T07:33:30Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३२|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>तथा ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्कावर्षो यदि भवेच्छिलावर्षसमन्वितः । {{gap}}योधमुख्यसहस्राणां भूमिः पास्यति शोणितम् ॥</poem>}} <small>आदिपर्वणि गरुणेन गजकच्छपभक्षणनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"................................................पतुरुल्काः सहस्रशः”<ref>३० अ. ३५ लो ।</ref>।}} <small>मौशले वृष्णिवंशक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"उल्काश्चाङ्गारवर्षिण्यः प्रपेतुर्गगनाद्भुवि"<ref>१ अ ३ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}या चावनिमभिपत्याशु पुरुषमात्रमभिज्वलेत् सा पञ्चमासाभ्यन्तरादन्यभूपतिकारिणी स्यात् । या च निपत्याङ्गारमिवाभासेन्मुहुरन्तर्दशरात्रीः साऽन्यमवनिपतिमधिकुर्यात् ।}} <small>पद्मपुराणे तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पेतुरुल्काः सहस्राणि निपेतुः खचराणि च ।}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}तथा सुमहती सधूमज्वाला तारागणानुसृता यमभिप्रायात् तमपसव्यतः प्रतिलोमं वाऽऽगच्छेत् तं हन्यात् ।}} <small>अथोल्काया अधोमुखादिपतनफलं बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अधोमुखो नृपं हन्याद्राह्मणानूर्ध्वगामिनी । {{gap}}तिर्यगाराजपत्नीश्च श्रेष्ठिनः प्रतिलोमिनी ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हन्त्यधोमुखी नृपान् ब्राह्मणाँस्तथोर्ध्वगा। {{gap}}तिर्यगानृपाङ्गानाः श्रेष्ठितः प्रतीपगा ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा विनिपतन्त्युल्काः कुन्देन्दुरजतप्रभाः । {{gap}}राजा विजयमाप्नोति सुभिक्षेक्षेम एव च ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> c51rmx56wu0aglcb6eb62o4tw8bsppb 347130 347129 2022-08-22T07:34:01Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|left=३३२|center=अद्भुतसागरे}}}}</noinclude><small>तथा ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उल्कावर्षो यदि भवेच्छिलावर्षसमन्वितः । {{gap}}योधमुख्यसहस्राणां भूमिः पास्यति शोणितम् ॥</poem>}} <small>आदिपर्वणि गरुणेन गजकच्छपभक्षणनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}"................................................पतुरुल्काः सहस्रशः”<ref>३० अ. ३५ लो ।</ref>।}} <small>मौशले वृष्णिवंशक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"उल्काश्चाङ्गारवर्षिण्यः प्रपेतुर्गगनाद्भुवि"<ref>१ अ ३ श्लो. ।</ref> ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}या चावनिमभिपत्याशु पुरुषमात्रमभिज्वलेत् सा पञ्चमासाभ्यन्तरादन्यभूपतिकारिणी स्यात् । या च निपत्याङ्गारमिवाभासेन्मुहुरन्तर्दशरात्रीः साऽन्यमवनिपतिमधिकुर्यात् ।}} <small>पद्मपुराणे तारकामययुद्धे देवानां पराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|{{gap}}पेतुरुल्काः सहस्राणि निपेतुः खचराणि च ।}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|{{gap}}तथा सुमहती सधूमज्वाला तारागणानुसृता यमभिप्रायात् तमपसव्यतः प्रतिलोमं वाऽऽगच्छेत् तं हन्यात् ।}} <small>अथोल्काया अधोमुखादिपतनफलं बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अधोमुखो नृपं हन्याद्राह्मणानूर्ध्वगामिनी । {{gap}}तिर्यगाराजपत्नीश्च श्रेष्ठिनः प्रतिलोमिनी ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हन्त्यधोमुखी नृपान् ब्राह्मणाँस्तथोर्ध्वगा। {{gap}}तिर्यगानृपाङ्गानाः श्रेष्ठितः प्रतीपगा ।</poem>}} <small>अथ वर्णफलं गार्गीये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदा विनिपतन्त्युल्काः कुन्देन्दुरजतप्रभाः । {{gap}}राजा विजयमाप्नोति सुभिक्षेक्षेम एव च ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> t8i41m4qivsjir4e3pta4wtpkzu37vw 104 126633 347138 344365 2022-08-22T09:50:26Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}यदा विनिपतन्त्युल्काः कुन्देन्दुरजतप्रभाः । {{gap}}राज्ञो विजयमानष्टे सुभिक्षक्षेमकारिका ॥ {{gap}}दधिकाञ्चनवैदर्यचन्द्रस्फटिकसन्निभाः । {{gap}}उल्कारजतसंकाशाः क्षेममाहुर्महीपतेः ॥ {{gap}}अग्निवर्णाश्च सुस्निग्धा रूप्यस्फटिकसन्निभाः । {{gap}}पतन्ति वर्षमाख्यान्ति महोल्काः सद्य एव तु ॥ {{gap}}वैदूर्यवर्णस्फटिकप्रकाशाः सुवर्णवर्णा रजतप्रभाश्च । {{gap}}याश्चन्द्रवर्णादधिकप्रकाशास्ताः क्षेममाहविजयं च राज्ञः ॥ {{gap}}वैदूर्यवर्णासु वदन्ति कृत्स्नं क्षेमं सुभिक्षं स्फटिकप्रभासु । {{gap}}अग्निप्रकोपं कनकप्रभासु रक्तासु संग्राममुदाहरन्ति ॥ {{gap}}श्यामा रूक्षा च विध्वस्ता शस्यपीडावहा मता । {{gap}}चन्द्रमण्डलवर्णा या पावकार्चिःप्रभाऽथ वा ॥ {{gap}}उल्का विनिपतेद्यत्र युवराजवधं वदेत् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}श्यामारुतनीलाऽसृग्दहनासितसन्निभा रूक्षा । {{gap}}सन्ध्यादिनजा वक्रा दलिता च परागमभयाय ॥ {{gap}}शुक्ला रक्ता पीता कृष्णा चोल्का द्विजादिवर्णाघ्नी । {{gap}}क्रमशश्चैतान् हन्युर्मूर्धोरःपार्श्वपुच्छस्थाः ॥</poem>}} {{gap}}एता: शुक्लादिवर्णा उल्का यथाक्रमं कूर्मविभागोक्तक्रमेण मूर्धोर:पार्श्वपुच्छस्थान् जनपदान् हन्युः । <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हिनस्ति शुक्ला शीर्षस्था मध्यस्थान् क्षतजप्रभान् । {{gap}}पीता वैश्योपघाताय शूद्रान् हन्यात् सितेतरा ॥</poem>}} <small>स्फुलिङ्गाद्यशुभलक्षणयुक्तोल्का शुल्कादिवर्णा विप्रादिनाशिनी बोद्धव्या ।</small><noinclude></noinclude> la57cquajhgncpgy4fzo0on2ibukbw7 347139 347138 2022-08-22T09:50:54Z Sumanta Pramanik1 7729 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=उल्काद्भुतावर्त्तः ।|right=}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}यदा विनिपतन्त्युल्काः कुन्देन्दुरजतप्रभाः । {{gap}}राज्ञो विजयमानष्टे सुभिक्षक्षेमकारिका ॥ {{gap}}दधिकाञ्चनवैदर्यचन्द्रस्फटिकसन्निभाः । {{gap}}उल्कारजतसंकाशाः क्षेममाहुर्महीपतेः ॥ {{gap}}अग्निवर्णाश्च सुस्निग्धा रूप्यस्फटिकसन्निभाः । {{gap}}पतन्ति वर्षमाख्यान्ति महोल्काः सद्य एव तु ॥ {{gap}}वैदूर्यवर्णस्फटिकप्रकाशाः सुवर्णवर्णा रजतप्रभाश्च । {{gap}}याश्चन्द्रवर्णादधिकप्रकाशास्ताः क्षेममाहविजयं च राज्ञः ॥ {{gap}}वैदूर्यवर्णासु वदन्ति कृत्स्नं क्षेमं सुभिक्षं स्फटिकप्रभासु । {{gap}}अग्निप्रकोपं कनकप्रभासु रक्तासु संग्राममुदाहरन्ति ॥ {{gap}}श्यामा रूक्षा च विध्वस्ता शस्यपीडावहा मता । {{gap}}चन्द्रमण्डलवर्णा या पावकार्चिःप्रभाऽथ वा ॥ {{gap}}उल्का विनिपतेद्यत्र युवराजवधं वदेत् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}श्यामारुतनीलाऽसृग्दहनासितसन्निभा रूक्षा । {{gap}}सन्ध्यादिनजा वक्रा दलिता च परागमभयाय ॥ {{gap}}शुक्ला रक्ता पीता कृष्णा चोल्का द्विजादिवर्णाघ्नी । {{gap}}क्रमशश्चैतान् हन्युर्मूर्धोरःपार्श्वपुच्छस्थाः ॥</poem>}} {{gap}}एता: शुक्लादिवर्णा उल्का यथाक्रमं कूर्मविभागोक्तक्रमेण मूर्धोर:पार्श्वपुच्छस्थान् जनपदान् हन्युः । <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}हिनस्ति शुक्ला शीर्षस्था मध्यस्थान् क्षतजप्रभान् । {{gap}}पीता वैश्योपघाताय शूद्रान् हन्यात् सितेतरा ॥</poem>}} <small>स्फुलिङ्गाद्यशुभलक्षणयुक्तोल्का शुल्कादिवर्णा विप्रादिनाशिनी बोद्धव्या ।</small><noinclude></noinclude> 50rkvnq4v8dvcrtyxessf9o35odio3s 104 126673 347177 344470 2022-08-22T11:39:40Z Sumanta Pramanik1 7729 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Sumanta Pramanik1" />{{bold|{{rh|center=देवप्रतिमाद्भतावर्त्तः ।|right=४३५}}}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}कुण्ड खात्वा विधानेन ततो होमं समारभेत् ॥ {{gap}}शुचिश्व प्रयतो भूत्वा अग्निः स्थाप्यो विधानतः । {{gap}}चरुं च पशुदैवत्यं साधयित्वा विधानतः ॥ {{gap}}परिधायाहतं वासः शोभनं द्विजसत्तम । {{gap}}ससुवर्णेन हस्तेन ततः कर्म समाचरेत् ॥ {{gap}}अष्टौत्तरशतं हुत्वा घृताक्तां समिधं ततः । {{gap}}माषैर्मुद्गैस्तिलैश्चैव तण्डुलैश्च सितैस्तथा ॥ {{gap}}घृतेन मधुना चैव नैवेद्यानि तु कारयेत् । {{gap}}संपूर्णानां शरावाणां कुण्डे कुर्यान्निवेदनम् ॥ {{gap}}तिलधान्यैर्यवैश्चैव घृतेन मधुना सह । {{gap}}एतैः पञ्च सहस्राणि शक्तिबीजेन*<ref>*एतदर्थे मत्संगृहीतो वर्णबीकोशो द्रष्टव्यः ।</ref> होमयेत् ॥ {{gap}}होमान्ते तर्पयेद्विप्रान् दक्षिणाभोजनादिना । {{gap}}भूमिं धेनुमनड्वाहं स्वर्णं धान्यं च दक्षिणाम् ॥ {{gap}}पञ्चगव्यं ततः कृत्वा स्नायादेवालये द्विजः । {{gap}}कलशेन पुनः स्नायाद्देवं संपूज्य यत्नतः ॥ {{gap}}बलिं दत्वा विधानज्ञः कृशरैः पायसैस्तथा । {{gap}}पुनर्द्विजातिजातं च अन्यद्वाऽत्यद्भुतं द्विजम् ॥ {{gap}}न भवेदशुभं किञ्चित् सर्वदेवाभयं भवेत् । {{gap}}ईशानं स्थापयेत् तत्र यागं कृत्वा विधानतः ॥ {{gap}}एवं कृत्वा विधानं त कृतकृत्यो भवेन्नरः । {{gap}}मण्डपस्य यदा भित्तिः खण्डो देवकुलस्य च ॥ {{gap}}अकस्मान्निपतेद्यत्र कम्पते वाऽनिमित्ततः ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 756ildmo3c7vai3s5egrbt2e9olrg3c 104 127227 347113 345148 2022-08-22T05:00:50Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|left=४४२|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude>{{bold|<poem>{{gap}}संभ्रमो देशनाशाय दारुशिल्पिक्षयाय च ॥</poem>}} <small>देशनाशो मरकः ।</small> <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पतिनामुत्थानं स्वयं भयं देशजनितं च । </poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}भेदश्च पतितोत्थाने.........।</poem>}} <small>शत्रुभिया धनपुत्रादिभिर्विश्लेषो भेदो मित्राणां परस्परशङ्कया स्नेहभङ्गो वा ।</br> तथा च मत्स्यपुराणविष्णुधर्मेन्तरयोः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उत्थाने पतितानां तु भयं भेदकरं भवेत् ।</poem>}} <small>वृद्धगर्गस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}उत्थाने पतितानां तु वदेद्व्याधिकृतं भयम् । </poem>}} <small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पतितपादपानां स्वयमुत्थानं जनमारभयाय ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}.............रुढेष्वन्नक्षयो भवेत् । </poem>}} <small>वृद्धगर्गस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शुष्कपादपसमारोहणं दुर्भिक्षाय ।</poem>}} <small>मत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरयोश्च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शुष्केषु संप्रदोहत्सु वीर्यमन्यच्च जीर्जति ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्यवृद्धगर्गसंहितयोः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अरोगा यदि शुष्यन्ति तदा दुर्भिक्षलक्षणम् । </poem>}} <small>मत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरयोश्च ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}अरोगशोषणं ज्ञेयं ब्रह्मन् दुर्भिक्षलक्षणम् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायां तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}शुष्कविरोहे वीर्यान्नसंक्षयः शोषणे च विरुजानाम् । {{gap}}राष्ट्रविभेदस्त्वनृतौ बालवधोऽतीव कुसुमिते बाले ॥</poem>}} <small>अनृतावित्यनेनापि कुसुमितं सम्बध्यते ।</br> तथा च बार्हस्पत्यवृद्धगार्गसंहितामत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु । </small><noinclude></noinclude> 0dmxyjtdxw73mwbkavyagkpxwyakju2 104 127228 347115 345149 2022-08-22T05:18:40Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=४४३}}</noinclude>{{bold|<poem>सुराष्ट्रभेदं कुरुते फलपुष्पमनार्त्तवम् ।</poem>}} <small>ओशनसे तु ।</small> {{bold|<poem>अनृतौ चेत् फलं पुष्पं यत्र वा म्रियते द्रुमः । विन्द्याद्द्वादशमे मासि राज्ञस्तत्र विपर्ययम् ॥</poem>}} <small>द्रुप्त इत्येकवचनं चैत्यद्रुमपरम् ।</br> यत औशनस एवोक्तम् ।</small> {{bold|<poem>अकाले पुष्पवन्तश्च फलवन्तश्च पादपाः । दृश्यन्ते यस्य राष्ट्रे तु तस्य नाशो विभाव्यते ॥ वृक्षा बालाश्च तरुणा यत्र स्युः फलपुष्पदाः । अकाले चापि दृश्येरंस्तत्र विन्द्यान्महद्भयम् <small>-इति</small></poem>}} <small>हरिवंशाग्निपुराणमत्स्यपुराणपद्मपुराणेषु च हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"अकालेषु द्रुमाः सर्वे पुष्पन्ति च फलन्ति च । लताश्च सफलाः सर्वाः प्राहुर्दैत्यविनाशनम्"* ॥</poem>}} <small>वृद्धाः प्राहुरिति सम्बन्धः । दैत्यनाशिका इति क्वचित् पाठः । क्वचित् तु नाशनमिति।</br> भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"अनार्त्तवं फलं पुष्पं दर्शयन्ति वनद्रुमाः"+। </poem>}} <small>अनृतौ फलपुष्पविहीनत्वाद्दोषावहं भवति ।</br> तथा चारण्यकाण्डे स्वरवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>“फलपुष्पविहीनाश्च तरवो न चकाशिरे" ।</poem>}} तात्कालिकसकलपुष्पत्यागपरं चैतत् । बार्हस्पत्य संतमत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु । {{bold|<poem>बालानां मरणं कुर्याद्बालानां फलपुष्पता । </poem>}} {{rule}} * हरिवंशे भविष्यपर्वणि ४६ अ, १७ श्लो. तत्र 'सर्वा याः प्राहुदैत्यनाशनम्' इति । मत्स्यपुराणे १६३ अ. ४४ श्लो, । तत्र ये चाहुर्दैत्यनाशनम्' इति । पद्मपुराणे ५ सृष्टि- खण्डे ४२ अ. १३५ - १३६ श्लो । तत्र 'या आहुत्यनाशिकाः' - इति । + ३ अ. १लो. बभूवुध विना पुष्पफलैद्रमाः' - इति + वाल्मीकीये उक्तकाण्डे २३ सर्गे 'तस्मिन् क्षणे १४ श्लो. ।<noinclude></noinclude> gsmlkqy82fxysw12ahzad26y7crhrwp 104 127229 347120 345150 2022-08-22T05:40:14Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" />{{rh|left=४४४|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}बालानां मरणं प्राहुर्बालानां फलपुष्पयोः । पादपेष्वन्यफलपुष्पप्रादुर्भावः परचक्रागमाय ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्यवृद्धगर्गसंहितयोस्तु ।</small> {{bold|<poem>एकवृक्षे तु नानात्वं संदृश्यं फलपुष्पयोः । व्यत्यासमयथार्थं वा परचक्रागमो भवेत् ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>"पद्मोत्पलानि वृक्षेषु जायन्ते कुमुदानि च" *<ref>* ३ अ, १० श्लो, ।</ref> ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>वृक्षात् क्षीरस्रावे सर्वद्रव्यक्षयो भवति । मद्ये वाहननाशः संग्रामः शोणिते मधुनि रोगः ॥ स्नेहे दुर्भिक्षभयं महद्भयं निःसृते सलिले ।</poem>}} <small>भयमनावृष्टिभयम् ।</br> तथा च वृद्धगर्गसंहितामत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>क्षयं सर्वत्र गोक्षीरे स्नेहे दुर्भिक्षलक्षणम् । वाहनापचयं मद्ये रक्ते संग्राममादिशेत् ॥ मधुस्रावे भवेद्व्याधिर्जलस्रावे च वर्षति ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>क्षीरे स्रवति गोपीडां स्नेहे दुर्भिक्षमादिशेत् । वाहनापचयं मद्ये शोणिते शस्त्रजं भयम् ॥ व्याधिं मधुनि तोये तु विन्द्याद्वर्षविनिग्रहम् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>घृताढ्यपयसां स्रावे च्युते वृक्षात् तु तत्क्षयः । तैले नाशोऽथ मुख्यानां रक्ते शस्त्रकृतं भयम् ॥ मद्येन त मिथोभेदो रुग्भयं मधुनः स्रवे ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> afqqxl33dig5vevqg514x5aef0w5ros 347136 347120 2022-08-22T09:41:57Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" />{{rh|left=४४४|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}बालानां मरणं प्राहुर्बालानां फलपुष्पयोः । पादपेष्वन्यफलपुष्पप्रादुर्भावः परचक्रागमाय ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्यवृद्धगर्गसंहितयोस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}एकवृक्षे तु नानात्वं संदृश्यं फलपुष्पयोः । {{gap}}व्यत्यासमयथार्थं वा परचक्रागमो भवेत् ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"पद्मोत्पलानि वृक्षेषु जायन्ते कुमुदानि च" *<ref>* ३ अ, १० श्लो, ।</ref> ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वृक्षात् क्षीरस्रावे सर्वद्रव्यक्षयो भवति । {{gap}}मद्ये वाहननाशः संग्रामः शोणिते मधुनि रोगः ॥ {{gap}}स्नेहे दुर्भिक्षभयं महद्भयं निःसृते सलिले ।</poem>}} <small>भयमनावृष्टिभयम् ।</br> तथा च वृद्धगर्गसंहितामत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्षयं सर्वत्र गोक्षीरे स्नेहे दुर्भिक्षलक्षणम् । {{gap}}वाहनापचयं मद्ये रक्ते संग्राममादिशेत् ॥ {{gap}}मधुस्रावे भवेद्व्याधिर्जलस्रावे च वर्षति ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्षीरे स्रवति गोपीडां स्नेहे दुर्भिक्षमादिशेत् । {{gap}}वाहनापचयं मद्ये शोणिते शस्त्रजं भयम् ॥ {{gap}}व्याधिं मधुनि तोये तु विन्द्याद्वर्षविनिग्रहम् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}घृताढ्यपयसां स्रावे च्युते वृक्षात् तु तत्क्षयः । {{gap}}तैले नाशोऽथ मुख्यानां रक्ते शस्त्रकृतं भयम् ॥ {{gap}}मद्येन त मिथोभेदो रुग्भयं मधुनः स्रवे ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> mnej41pbnvr5popjzkhwuet2cdm2dee 347137 347136 2022-08-22T09:42:51Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|left=४४४|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>पराशरस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}बालानां मरणं प्राहुर्बालानां फलपुष्पयोः । पादपेष्वन्यफलपुष्पप्रादुर्भावः परचक्रागमाय ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्यवृद्धगर्गसंहितयोस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}एकवृक्षे तु नानात्वं संदृश्यं फलपुष्पयोः । {{gap}}व्यत्यासमयथार्थं वा परचक्रागमो भवेत् ॥</poem>}} <small>भीष्मपर्वणि कुरुपाण्डवसैन्यक्षयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"पद्मोत्पलानि वृक्षेषु जायन्ते कुमुदानि च" *<ref>* ३ अ, १० श्लो, ।</ref> ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}वृक्षात् क्षीरस्रावे सर्वद्रव्यक्षयो भवति । {{gap}}मद्ये वाहननाशः संग्रामः शोणिते मधुनि रोगः ॥ {{gap}}स्नेहे दुर्भिक्षभयं महद्भयं निःसृते सलिले ।</poem>}} <small>भयमनावृष्टिभयम् ।</br> तथा च वृद्धगर्गसंहितामत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरेषु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्षयं सर्वत्र गोक्षीरे स्नेहे दुर्भिक्षलक्षणम् । {{gap}}वाहनापचयं मद्ये रक्ते संग्राममादिशेत् ॥ {{gap}}मधुस्रावे भवेद्व्याधिर्जलस्रावे च वर्षति ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}क्षीरे स्रवति गोपीडां स्नेहे दुर्भिक्षमादिशेत् । {{gap}}वाहनापचयं मद्ये शोणिते शस्त्रजं भयम् ॥ {{gap}}व्याधिं मधुनि तोये तु विन्द्याद्वर्षविनिग्रहम् ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}घृताढ्यपयसां स्रावे च्युते वृक्षात् तु तत्क्षयः । {{gap}}तैले नाशोऽथ मुख्यानां रक्ते शस्त्रकृतं भयम् ॥ {{gap}}मद्येन त मिथोभेदो रुग्भयं मधुनः स्रवे ।</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> iqhxf1euj3adjqkklrfhfe0czxevoje 104 127230 347143 345151 2022-08-22T10:09:19Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः ।|right=४४५}}</noinclude><small>यदा तु पूजितवृक्षजातान्यद्भुतानि भवन्ति तदा नृपपीडाकराणि भवन्ति ।</br> तथा वृक्षाद्भुतशेषे मत्स्यपुराणविष्णुधर्मेत्तरयोः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}एतत्पूजितवृक्षेषु सर्वं राज्ञो विपद्यते । {{gap}}पुष्पे फले वा विकृते राज्ञो मृत्युं तथाऽऽदिशेत् ॥</poem>}} <small>औशनसे तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यत्र स्रवेच्चैत्यवृक्षः सहसा विविधान् रसान् । {{gap}}पृथक् पृथक् समस्तान् वा तस्य वक्ष्यामि लक्षणम् ॥ {{gap}}घृते मधुनि दुग्धं च स्नेहे चैव तथाऽम्भसि । {{gap}}क्षौद्रे दधिनि पूये वा व्याधयः स्युः सुदारुणाः ॥ {{gap}}सुरासवे मिथोभेदः शोणिते शस्त्रपातनम् ।</poem>}} <small>पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूज्यपादपानां पतनमवनिपतिविनाशाय ।</poem>}} <small>हरिवंशे तु बाणपराजयनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"अनेकशाखश्चैत्यश्च निपपात महीतले । {{gap}}अर्चितः सर्वकन्याभिर्दानवानां महात्मनाम्" *<ref>* ११६ अ. ६७ श्लो. ।</ref> ॥</poem>}} <small>स्कन्दपुराणे हिरण्याक्षवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पादपाश्च विना वातं पतन्त्युन्मूलिता भुवि ।</poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूजितानां फले धूमो राज्ञो मृत्युं समादिशेत् ।</poem>}} <small>वृद्धगर्गस्तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}यदि वा पूजिताश्चेत्या धूमायन्ति दिवानिशम् । {{gap}}विकृतान्यर्त्तुपुष्पा वा राज्ञो मृत्युभयं भवेत् ॥</poem>}} <small>वराहसंहितायां तु ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}पूजितवृक्षेष्वनृतौ कुसुमफलं नृपभयाय निर्दिष्टम् । {{gap}}धूमस्तस्मिन् ज्वालाऽथ वा भवेन्नृपवधायैव ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> q9qemfsvg5t29uub88fkh33ekzp3wsp 104 127231 347145 345152 2022-08-22T10:28:46Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" />{{rh|left=४४६|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>अन्यत्र ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चैत्यवृक्षाः प्रभज्यन्ते विखरं विनदन्ति वा । {{gap}}प्रहसन्ति प्रसर्पन्ति प्रगायन्ति नदन्ति च ॥ {{gap}}आगमः परचक्रस्य तेषु चोत्पद्यते परः ।</poem>}} <small>मत्स्यपद्मपुराणयोर्हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"वानस्पत्या न पूज्यन्ते पूजनार्हाः कथं चन । {{gap}}वायुवेगेन हन्यन्ते भज्यन्ते प्रणमन्ति च" *<ref>*मत्स्यपुराणे १६३ अ. ४९ श्लो । पद्मपुराणे ५ सृष्टिखण्डे ४२ अ. १४०-१४१ श्लो, ।</ref>॥ </poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>यदा तु पत्राणि महाद्रुमाणां प्रकाशदुष्टानि भवन्ति मूर्ध्नि । समीक्ष्य तानीह यथार्थदर्शी भयं सराष्ट्रस्य नृपस्य विन्द्यात् ॥</poem>}} {{bold|<poem>{{gap}}नीलपीतारुणैर्वस्त्रैरकस्मात् कृष्णपाण्डुरैः । {{gap}}चैत्यवृक्षाः परिवृता द्विजादिभ्यः सितादिभिः ॥ {{gap}}चित्रैः खगपशुव्यालव्याधिः शस्यपरिक्षयः । {{gap}}त्रिवर्णैर्व्याधयस्तीव्रा दशमासात् परं स्मृताः ॥</poem>}} <small>औशनसे तु</small> {{bold|<poem>{{gap}}शुक्लेन वाससा यत्र चैत्यवृक्षः समावृतः । {{gap}}ब्राह्मणानां भयं तीव्रमाशु घोरं विनिर्दिशेत् ॥ {{gap}}रक्तस्त्रावृतेश्चैत्यैः क्षत्रियाणां महद्भयम् । {{gap}}पीतवस्त्रैस्तु वैश्यानां शूद्राणां कृष्णवाससा ॥ {{gap}}नीलैः शस्योपघातः स्याच्चित्रैस्तु मृगपक्षिणाम् । {{gap}}विवर्णैर्व्याधयस्तीव्राः परं स्युर्दशमासतः ॥</poem>}} <small>एष्वन्द्भुतेषु लतादिष्वपि संभूतेष्वेतदेव फलं विभावितैकदेशन्यायेन बोद्धव्यम् ।</br> तथा च पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तरुगुल्मौषधिशस्यानां नातिपुष्पफलसम्भवः । सम्भवो वाऽ- </poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> bmxifhmc291gk4pne4xlazsewp1dav0 347146 347145 2022-08-22T10:29:06Z Priyanka hegde 7796 /* शोधितम् */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="Priyanka hegde" />{{rh|left=४४६|center=अद्भुतसागरे}}</noinclude><small>अन्यत्र ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}चैत्यवृक्षाः प्रभज्यन्ते विखरं विनदन्ति वा । {{gap}}प्रहसन्ति प्रसर्पन्ति प्रगायन्ति नदन्ति च ॥ {{gap}}आगमः परचक्रस्य तेषु चोत्पद्यते परः ।</poem>}} <small>मत्स्यपद्मपुराणयोर्हिरण्यकशिपुवधनिमित्तम् ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}"वानस्पत्या न पूज्यन्ते पूजनार्हाः कथं चन । {{gap}}वायुवेगेन हन्यन्ते भज्यन्ते प्रणमन्ति च" *<ref>*मत्स्यपुराणे १६३ अ. ४९ श्लो । पद्मपुराणे ५ सृष्टिखण्डे ४२ अ. १४०-१४१ श्लो, ।</ref>॥ </poem>}} <small>बार्हस्पत्ये ।</small> {{bold|<poem>यदा तु पत्राणि महाद्रुमाणां प्रकाशदुष्टानि भवन्ति मूर्ध्नि । समीक्ष्य तानीह यथार्थदर्शी भयं सराष्ट्रस्य नृपस्य विन्द्यात् ॥</poem>}} {{bold|<poem>{{gap}}नीलपीतारुणैर्वस्त्रैरकस्मात् कृष्णपाण्डुरैः । {{gap}}चैत्यवृक्षाः परिवृता द्विजादिभ्यः सितादिभिः ॥ {{gap}}चित्रैः खगपशुव्यालव्याधिः शस्यपरिक्षयः । {{gap}}त्रिवर्णैर्व्याधयस्तीव्रा दशमासात् परं स्मृताः ॥</poem>}} <small>औशनसे तु</small> {{bold|<poem>{{gap}}शुक्लेन वाससा यत्र चैत्यवृक्षः समावृतः । {{gap}}ब्राह्मणानां भयं तीव्रमाशु घोरं विनिर्दिशेत् ॥ {{gap}}रक्तस्त्रावृतेश्चैत्यैः क्षत्रियाणां महद्भयम् । {{gap}}पीतवस्त्रैस्तु वैश्यानां शूद्राणां कृष्णवाससा ॥ {{gap}}नीलैः शस्योपघातः स्याच्चित्रैस्तु मृगपक्षिणाम् । {{gap}}विवर्णैर्व्याधयस्तीव्राः परं स्युर्दशमासतः ॥</poem>}} <small>एष्वन्द्भुतेषु लतादिष्वपि संभूतेष्वेतदेव फलं विभावितैकदेशन्यायेन बोद्धव्यम् ।</br> तथा च पराशरः ।</small> {{bold|<poem>{{gap}}तरुगुल्मौषधिशस्यानां नातिपुष्पफलसम्भवः । सम्भवो वाऽ- </poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 6k5ux3cmoawpj4pbtsdeuil5dmkd5n6 104 127232 347149 345153 2022-08-22T10:36:11Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः|right=४४७ ।}}</noinclude>नृतौ जनमारभयाय । <small>वृक्षाद्भुतशेषे बार्हस्पत्ये च ।</small> {{bold|<poem>भेदश्च पतितोत्थाने रूढेष्वत्र क्षयो भवेत् । जल्पने धननाशः स्याद्गुल्मवल्लीलतासु च ॥ इति वृक्षविकारेषु लक्षणं परिकीर्तितम् । पाकं च दशमे मासि क्रोष्टुकं वचनं यथा ॥</poem>}} <small>औशनसे तु ।</small> {{bold|<poem>पाकोऽस्य दशमे मासि शुक्रस्य वचनं यथा ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>वृक्षाणां वैकृत्ये दशभिर्मासैस्तु फलपाकः ।</poem>}} <small>अत्र शान्तिर्मत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरयोः ।</small> अन्येषु चैव युक्तेषु वृक्षोत्पातेष्वतन्द्रितः । आच्छादयित्वा * तं वृक्षं गन्धमाल्यैर्विभूषयेत् ॥ वृक्षोपरि तथा छत्रं कुर्यात् पापप्रशान्तये । शिवमभ्यर्चयेदेवं पशुं चास्मै निवेदयेत् ॥ मूलेभ्य इति पट्टोमान् कृत्वा रुद्रं जपेत् ततः । मध्वाज्ययुक्तेन तु पायसेन संपूज्य विप्राँश्च भुवं च दद्यात् ॥ गीतेन नृत्येन तथाऽर्चयेत् तं देव हरं पापविनाशहेतोः । वराहसंहितायां च । स्त्रग्गन्धधपाम्बरपूजितस्य छत्रं निधायोपरि पादपस्य | कृत्वा शिवं रुद्रजपोऽत्र कार्यो रुद्रेभ्य इत्यत्र षडेव होमाः ॥ पायसेन मधुना च पूजयेद्राह्मणान् घृतयुतेन भूपतिः । मेदिनी निगदिताऽत्र दक्षिणा वैकृते तस्कृते हितार्थिभिः ॥ * आर्षः प्रयोगः |<noinclude></noinclude> de875q7i93fvawfovt9kt37q5bi3jnh 347168 347149 2022-08-22T11:15:00Z Priyanka hegde 7796 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" />{{rh|center=वृक्षाद्यद्भुतावर्त्तः|right=४४७ ।}}</noinclude>{{bold|<poem>नृतौ जनमारभयाय ।</poem>}} <small>वृक्षाद्भुतशेषे बार्हस्पत्ये च ।</small> {{bold|<poem>भेदश्च पतितोत्थाने रूढेष्वत्र क्षयो भवेत् । जल्पने धननाशः स्याद्गुल्मवल्लीलतासु च ॥ इति वृक्षविकारेषु लक्षणं परिकीर्तितम् । पाकं च दशमे मासि क्रोष्टुकं वचनं यथा ॥</poem>}} <small>औशनसे तु ।</small> {{bold|<poem>पाकोऽस्य दशमे मासि शुक्रस्य वचनं यथा ।</poem>}} <small>वराहसंहितायाम् ।</small> {{bold|<poem>वृक्षाणां वैकृत्ये दशभिर्मासैस्तु फलपाकः ।</poem>}} <small>अत्र शान्तिर्मत्स्यपुराणविष्णुधर्मोत्तरयोः ।</small> {{bold|<poem>अन्येषु चैव युक्तेषु वृक्षोत्पातेष्वतन्द्रितः । आच्छादयित्वा *<ref>* आर्षः प्रयोगः ।</ref> तं वृक्षं गन्धमाल्यैर्विभूषयेत् ॥ वृक्षोपरि तथा छत्रं कुर्यात् पापप्रशान्तये । शिवमभ्यर्चयेदेवं पशुं चास्मै निवेदयेत् ॥ मूलेभ्य इति षड्डोमान् कृत्वा रुद्रं जपेत् ततः ।</poem>}} मध्वाज्ययुक्तेन तु पायसेन संपूज्य विप्राँश्च भुवं च दद्यात् ॥ गीतेन नृत्येन तथाऽर्चयेत् तं देव हरं पापविनाशहेतोः ।</br> <small>वराहसंहितायां च ।</small> {{bold|<poem>स्रग्गन्धधूपाम्बरपूजितस्य छत्रं निधायोपरि पादपस्य | कृत्वा शिवं रुद्रजपोऽत्र कार्यो रुद्रेभ्य इत्यत्र षडेव होमाः ॥ पायसेन मधुना च पूजयेद्ब्राह्मणान् घृतयुतेन भूपतिः । मेदिनी निगदिताऽत्र दक्षिणा वैकृते तस्कृते हितार्थिभिः ॥</poem>}} {{rule}}<noinclude></noinclude> 1zd8auhxnn6mjt9s5sq8x1xnz6pn7i8 104 128497 346594 2022-08-21T12:05:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स०° १२] विक्रमाङ्कन्देवचरितम् | १०९ <poem>समन्ततः स्फाटिककुट्टिमेन हिमं शिलीभूतमिषोद्वहन्ति ॥ ५० ॥ परिस्फुरत्केतकपत्तभङ्गया घण्टासह स्खैरिव दन्तुराणि । अदृश्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स०° १२] विक्रमाङ्कन्देवचरितम् | १०९ <poem>समन्ततः स्फाटिककुट्टिमेन हिमं शिलीभूतमिषोद्वहन्ति ॥ ५० ॥ परिस्फुरत्केतकपत्तभङ्गया घण्टासह स्खैरिव दन्तुराणि । अदृश्यसूर्याणि घनोपमानां नीरन्ध्रबन्धात्कदलो दलानाम् ॥ ५१ ॥ गवाक्षजालान्तरनिर्यदच्छनीरन्ध्रधारानिकरच्छलेन । .निदाघसंरोधविसूत्रणाय व्यापारयन्तीय पृषत्कपङ्किम् ॥ ५२ ॥ अत्यन्तशैत्यादिव संकुचद्भिरस्पृष्टपूर्वाणि करैः खरांशोः । दुर्गाणि घर्मेपि हिमर्तुजीवरक्षाक्षमाणीव कृतानि धात्रा ॥ ५३ ॥ धारागृहाणि हममार्जनेन स्मरस्य चापश्रममादिशन्ति । मृगेक्षणाभिः सममव्युवास मध्यंदिने मध्यमलोकपालः ॥ ५४ ॥ चोलान्तक नितम्बिनीनां स्तनमण्डलेषु । साम्राज्यमानम्र जगत्त्रयस्थ मेने मनोजन्मनराधिपस्य |॥ ५५ ॥ हिमाद्रिशृङ्गाधिकशीतलेषु वराङ्गनातुङ्गकुचस्थलेषु ।। घोरं निराकर्तमसो निदाघं विलेपनापाण्डुषु पण्डितोभूत् ॥ ५६ ॥ स्त्रीणाम नालेपन शीतमङ्ग विपाटल: पाटलया समीरः । स्मरस्य वीरव्रतरक्षणाय तस्मिन्बभूत्र स्मितमल्लिका च ॥ ५७ ॥ प्रतारिताः कान्तिजलैवधूनां निपत्य यत्पाथसि दुग्धमुग्धे । न क्षीरनीरप्रविभागहे तोरन्यत्र इंसाः पुनरुत्सहन्ते ॥ ५८ ॥ रणधिरेफेषु सरोरुहेषु यत्रोपविष्टाः प्रतिभान्ति हंसाः | समर्थ्य लीलागमनं गृहीतमञ्जीरनादा इव सुन्दरीभ्यः ॥ ५९ ॥ यत्पङ्कजैः स्नानविनोदभाजां जाने नरेन्द्रप्रमदाजनानाम् । मुखेन्दुबेम्बेरावेरोधहेतोः समर्पिता पादतलेषु लक्ष्मीः ॥ ६० ॥ श्रोणीतटोल्लासितरङ्गदोलाविलासवाचालित सारसासु ।</poem> XII. 61. परिस्फुरत्केतकेतक● M9. - XII. 54. After this vs. the M9. inserts कुलकम्-<noinclude></noinclude> 08wvuh90fh4fmexi00o0w8lkl034baq 104 128498 346595 2022-08-21T12:05:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ११० विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १२ <poem>स तासु रेमे सह कामिनीभिदीर्घासु लीलावनदीर्घिकासु ॥ ६१ ॥ विश्रान्तकान्ताकरयन्त्रधारं सरोजिनीपत्तममुण्य हस्ते । शोभां बभार... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>११० विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १२ <poem>स तासु रेमे सह कामिनीभिदीर्घासु लीलावनदीर्घिकासु ॥ ६१ ॥ विश्रान्तकान्ताकरयन्त्रधारं सरोजिनीपत्तममुण्य हस्ते । शोभां बभार स्मरकङ्कपत्त्र मैत्रीजुषः श्यामलखेटकस्य ॥ ६२ ॥ मीनाङ्कमोनस्य नरेन्द्र चन्द्रशरीरलावण्यजले स्थितस्य | असूत्रयद्वाडिशसूत्रशङ्कां दीर्घा मृगाक्षीकरयन्त्रधारा ॥ ६३॥ स राजहंसः करयन्त्रमुक्तधारालतापञ्जरमध्यवर्ती । उपायनीभूत इवाङ्गनाभिः क्षिप्तः करे मन्मथपार्थिवस्य ॥ ६४ ॥ तमेकबीरं करयन्त्रधारां धाराशतैर्व्याकुलितं वधूभिः । निःशङ्कमारोपितचापदण्डः शिक्षाशरव्यं मदनश्चकार ।। ६५ ॥ स्तनाङ्गरागे लटभाङ्गनानां नरेन्द्रधाराम्बुद्भुते मनोभूः । रागं हृदि प्रच्युतिशङ्कयेव माञ्जिष्ठरागप्रतिमं ततान ॥ ६६ ॥ देव: कराम्भोरुहयन्त्रधारां क्षिपन्कपोले विपुलेक्षणायाः । कुमुद्रतीकामाने रश्मिदण्डं प्रवेशयन्नर्क इष व्यराजत् ।। ६७ ।। आनम्य लीलापरिवर्तनेन बिलयामास नरेन्द्रमुक्ताम् । कण्ठोन्मुख काञ्चनकम्बुकण्ठो स्मरासिधारामेिय वारिषाराम् ॥६८॥ चकार कान्ताकुचपत्तभङ्गकस्तूरिकापङ्ककलङ्कितानि । वर्षाजलथान्तिावेलोलहंसहासानि लीलासरसीपयांसि ॥ ६९ ॥ नृपाषरोधस्तनकुङ्कुमेन वापीपयः पाटलतामयाप्तम् । क्रीडानिमग्नस्मरकुम्भिकुम्भसिन्दूरसंभिन्न मिषाबभासे ॥ ७० ॥ रराज कर्पूररजस्त रंगसंसङ्गि लोलाङ्गणदीर्घिकाणाम् । गौरीपतिक्रोधहुताशशान्त्यै मनस्य भस्मेव मनोभवस्य ॥ ७१ ॥ अद्याप कृष्णागुरुधूपधूमत्यक्तार्द्वभाषेषु कचोच्चयेषु । आश्चर्यमिन्दोवरलोचनानां नितान्त माईत्वमयुग्मबाणः ॥ ७२ ॥</poem> XII. 61. सभासु Ms.<noinclude></noinclude> nu9987z65e0mijzrnrowd7i9hbxutnn 104 128499 346596 2022-08-21T12:05:39Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १२] विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>असंनिधानात्कुसुमाकरस्य पुष्पायुधः क्षीणनिषङ्गभारः । वामां सस्मितमलिकेषु धम्मिल्लबन्धेषु वृर्ति बबन्ध || ७३ ॥ नेत्राणि धात्रीत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १२] विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>असंनिधानात्कुसुमाकरस्य पुष्पायुधः क्षीणनिषङ्गभारः । वामां सस्मितमलिकेषु धम्मिल्लबन्धेषु वृर्ति बबन्ध || ७३ ॥ नेत्राणि धात्रीतिलकाङ्गनानां तरंगलेखाहृतकज्जलानि । शाणोपलान्दोलन निष्कलङ्कका मास्त्र मैत्री कलयांबभूवुः ॥ ७४ ॥ लीलावगाहच्युतकुमेषु लक्ष्यस्तदङ्गेषु नखाङ्कमार्गः | शृङ्गाररत्नाकरतीरभाजां मुद्रां दधे विद्रुमपल्लवानाम् ॥ ७५ ॥ व्यधिन तदनु देव्याः पत्तषहीं कपोले विपुलपुलकलेखादन्तुरः कुम्तलेन्दुः । प्रतियुवतिभिरधे ताडितः पाण्डुगल- स्थलविलुठितवाष्पव्यक्तिलक्ष्यैः कटाक्षैः ॥ ७६ ॥ रचयाते कचलीलाबन्धमुत्कंधरायाः स्वयमवनिमृगाङ्के कौसुकेन प्रियायाः । स्थितमुपचित चिन्तातापताम्यत्कपोल- ग्लपितकर सरोजस्त्रस्तराभिः पराभिः ॥ ७७ ॥ मधुसमय विरामक्षामवीर्यस्थ शौयं बहुभिरिति चरित्रैः सूत्रयम्पुष्पकेतोः । शिशिरमिव यमद्भिः प्रेयसीगात्रसंगे- रपि जरठमजैषीद्रीष्म नरेन्द्रः ॥ ७८ ॥ ॥ इति श्रीविक्रमाङ्कदेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमलदे- वविद्यापतिकाश्मीरकमट्टश्रीबिल्हणकृतौ द्वादशः सर्गः ॥</poem> XII. 73. पुष्य/युन क्षो° Ms.-XII. 76 °दन्तुरकु● Ms. - XII. End द्वादशमः M..<noinclude></noinclude> nr3bfp2135q8glgf4z6m3f621je47zt 104 128500 346597 2022-08-21T12:05:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ चिक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स]° १३ <poem>प्रतापमारोप्य परां समुन्नतिं यशः प्रदश्यैव च दावभस्मभिः | जगन्निदावः कृतकृत्यतामिव स्वपोरुषाविष्करणान्यवर्तत ॥ १ ॥ विधाय तैक... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>चिक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स]° १३ <poem>प्रतापमारोप्य परां समुन्नतिं यशः प्रदश्यैव च दावभस्मभिः | जगन्निदावः कृतकृत्यतामिव स्वपोरुषाविष्करणान्यवर्तत ॥ १ ॥ विधाय तैक्ष्ण्यं गणितान्यहानि स प्रतापहानेः प्रणयित्वमाययौ । परोपता पैकपरायणाश्चिरं क वा भवन्त्यभ्युदयस्य भूमयः ॥ २ ॥ दवानलफ्रुष्ठत्रनान्तभस्मभिः क्षमाधराः पाण्डुरुचश्चकासिरे । गता इषाङ्के स्थितबालवृक्षकक्षयोत्थवैराग्यवशात्तपस्त्रिताम् ॥ ३ ॥ निदाघसंपादितकार्यसंपदा तरंगिणीनां गलिता नितम्बतः | कलप्रलापाः कलहंसपङ्कयश्चकासिरे विभ्रममेखला इव ॥ ४ ॥ रवेः समस्तक्षितिमव्यगं रसं निषीय पीनत्वमतोष बिभ्रतः । भरेण पाजिष्विव मन्दगामिषु क्रमेण देध्ये दिवंसाः प्रपोदरे ॥ ५ ॥ न गन्तुमन्याः पदमप्यपारयन्त्रितान्तदीर्घं तनिमानमागताः । हिमाद्रिजाताभिरलम्भि केवलं नदीभिरब्धेः परिरम्भणोत्सवः ॥ ६ ॥ तुषारशैलद्रवनिर्झरोदकं समाहरनुत्तरभूमिनिम्नगाः | हिमोपचारार्थमनेकवाहिनीवियोगतप्तस्य सरित्यतेरिव ॥ ७ ॥ 2: प्रबुद्धकार्याः परितापसंकुचत्सपङ्कपेरुहिणदिलाङ्कित्ताः । दशामल ब्वाब्धिसमागमाश्चिरं वियोगयोग्यामभजन्त निम्नगाः ॥ ८ ॥ दृशं प्रपापालिकया प्रकाशिते न्यवेशयत्कुम्भधिया कुचद्वये | विवेद पान्थः कलशात्परिच्युतां न बारिधारां मुखसङ्गिनीमपि ॥ ९ ॥ पपुः प्रपापालिकया समर्पितं चिरेण पान्याः कथमप्यनादरात् । तदीय बिम्बाधरपानलम्पटा: सपाटलामोदमपि प्रपाजलम् ॥ १० ॥ निरन्तराघट्टितपाटलाधराः क्रमान्निदाघस्य घनोष्मसङ्गिनः |</poem> ११२ XIII. 2. भवन्त्युदयस्य Ms. --XIII. 3. क्षमाषरा पा० Ms. - तपस्विनी Als.-~-XIII 8 दश Ms.<noinclude></noinclude> pm4h6hdti6qda4m26kvqzhlj7l1whxg 104 128501 346598 2022-08-21T12:06:07Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स°३] विक्रमादेवचरितम् ११३ <poem>उपसिषुः श्वासममीरणा इव प्रबुद्धदावानलबन्धवोनिलाः ॥ ११ ॥ गतायुषि ग्रीष्ममहोष्मडम्बरे दिनैपि चञ्चत्पुलकै विलासिभिः । कुचस्थलीचन... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स°३] विक्रमादेवचरितम् ११३ <poem>उपसिषुः श्वासममीरणा इव प्रबुद्धदावानलबन्धवोनिलाः ॥ ११ ॥ गतायुषि ग्रीष्ममहोष्मडम्बरे दिनैपि चञ्चत्पुलकै विलासिभिः । कुचस्थलीचन्दनले पपडिलप्रियाङ्क पालीसुखमन्वभूयत ॥ १२ ॥ परस्पर श्वाससमीरघट्टनत्रुटत्कपोलस्थलघर्मबिन्दुभिः ।। अपि प्रदोषावसरे विलासिभिः करम्बितान्योन्यभुजैरसुप्यत ॥ १३ ॥ अपङ्कजं त्रस्तर मस्तचन्दनं विलाससंमर्दममन्दमाश्रिताः । शनैर्निदाघस्य घनामदर्शयन्प्रतापहानि हरिणायतेक्षणाः ॥ १४ ॥ अपश्यस्मिन्समये महीपतिः पयोदखण्ड मिलितार्कमण्डलम् | सकुण्डलं वारिमुचामनेहसः कुतोपि मूर्धानमिवार्धनिर्गतम् ॥ १५ ॥ निदाघानैः शेषिततोयसंपदः समुद्धृतं वारिदिदृक्षया सुरैः । नमःस्रषन्त्या इष पङ्कमङ्कतः क्षमापतिर्बालपयोदमैक्षत ॥ १६ ॥ शनैरवाप्तोपचयं पयोमुचं विलोक्य कौतूहललोललोचनाम् । अथाङ्कपर्यङ्ककृतास्पद प्रियामवोचत क्ष्मातलमीनलाञ्छनः ॥ १७ ॥ नमस्तलारण्यतमालमालिका महीभृतां मूर्धसु मूर्धजावलिः | सांड दीपाञ्जनपुन संनिभा विभाव्यतां सुख नवाभ्रमण्डली ॥ १८ ॥ घनोपरोधात्तरलाक्षि लक्ष्यते मलीमसं मण्डलमुण्णदोधितेः । क्षणप्रभादीपसमुत्थकज्जलग्रहोत्कषर्षार्पित कर्परोपपम् ॥ १९ ॥ मृगाक्षि पश्य प्रसभं नमश्चरीविलासकृष्णागुरुधूपमण्डलैः । करम्बितः षट्टुदमेचकैरिव प्रयाति सद्यः प्रचुरत्वमम्बुदः ॥ २० ॥ अनेन नूनं जलधेः समुद्भुतं विचित्ररत्नाङ्कुरदन्तुरं पयः ! अनेकवर्णाञ्चि तमन्यथा कथं पयोमुचा निर्मितमिन्द्रकी मुकम् ॥ २१॥ ध्रुवं दिवि ग्रासगृहीतपन्न गस्फुरत्फणारत्नमयूखकन्दलैः । घनोन्मुखानां शिखिनां मुखोद्गतरकारि शातक्रतवं शरासनम् ॥२२॥ नितम्बबिम्बेषु वसुन्धरामृतां घनाः स्फुरनीलदुकूल विभ्रमाः ।</poem><noinclude></noinclude> b6oa1y3mltl03z8qqmprw3euegig16l 104 128502 346599 2022-08-21T12:06:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स' १३ <poem>निपत्य वीथीषु किरातबेश्मनां हृताच्छमल्लप्रतिमल्लतां गताः ॥ २३ ॥ अकृत्रिमाः काण्डपटाः पयोमुचस्तडिद्वधूलास्यरहस्यमाङ्गेषु ।... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स' १३ <poem>निपत्य वीथीषु किरातबेश्मनां हृताच्छमल्लप्रतिमल्लतां गताः ॥ २३ ॥ अकृत्रिमाः काण्डपटाः पयोमुचस्तडिद्वधूलास्यरहस्यमाङ्गेषु । निदाघतप्ते नभसि स्फुरन्त्यमी गलज्जलार्द्राः सदशाः कृशोदरि ॥२४॥ भदवमधोपलपट्टकेषु ये शितीक्रियन्ते मदनेन पक्षिणः । तडिल्लता तन्निकषोत्थपावकस्फुलिङ्गभङ्गी ललिताङ्गि सेवते ॥ २५॥ अमो गृहीत्वेव पयोधिमध्यगक्षमाधरक्षेमकथामुपागताः । घनाः समारब्ध शिखण्डिताण्डवं विमुद्रयन्ति ध्वनिमद्विसानुषु ॥ २६ ॥ द्विषन्ति राजीयमुखि स्वजीवितं ध्रुवं मयूरास्तव निर्जिताः कधैः । भवन्ति यदा सवचा पसंमुखाः शिलीमुखप्राप्तिसमुत्सुका इष ॥ २७ ॥ जिगीषवः प्रावृषमुक्त कार्मुकाः प्रगल्भते शक्रधनुः क्व कर्मणि । अवैमि संप्रत्यावेलङ्घन्यशासनं शरासनं मान्मथमेव मानिनि ॥ २८ ॥ अयं निदाघस्य तनोति पाटवं समस्त पृथ्वीरसकर्षणैः परैः । उदञ्च दुचण्डतडित्करत्विषामधी शमित्याक्षिपतीव वारिदः ॥ २९ ॥ निदाघबन्धोस्तित्वषमुष्णदीधितेरपि प्रविष्टामिह मण्डलोदरे | अवैमि निर्वापयितुं मृगेक्षणे रुणाद्धे तारारमणं वलाहकः ॥ ३० ॥ निदाघमाघातजगत्तयं कुधा विधाय लीलाकवलं बलाहकः | इतो वलाकाभिरवस्थितां मुखे सदस्थिमाला मिय दर्शयत्ययम् ॥ ३१ ॥ अवाप्य शिक्षां गतिषु त्वदन्तिकाज्जगत्तयो दुर्लभभूरिभङ्गेिषु । प्रथान्ति हंसाः सुरहंसमण्डलीगुरुत्वलोमादिव सुख मानसम् ॥ ३२ ॥ द्भवन्ति हंसा: सुरचापचुम्बिनः पयोदवृन्दान्त्रिपतत्सु बिन्दुषु । प्रवर्तमानाङ्गलिकाद्धनुर्मुखाद्विशङ्कमाना इव गोलकावलिम् ॥ ३३ ॥ अपह्नुताश्चञ्चपुटैः शिखण्डिनां प्रकाशिताः कोमलकूजिताङ्कुरैः । XIII. 28. किरात वेश्मना Ms. - XIII. 24. ° तजेवभू; उजळासदृशाः</poem> B1s.-~-XIII. 26, शितीकृते Ms. - XIII. 33. पयोवृ °; मवर्तमानागुळिकात्र ● Ms.<noinclude></noinclude> qr7zqcpvlp5xfmecf11cgd39f6mcxu0 346600 346599 2022-08-21T12:06:34Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स' १३ <poem>निपत्य वीथीषु किरातबेश्मनां हृताच्छमल्लप्रतिमल्लतां गताः ॥ २३ ॥ अकृत्रिमाः काण्डपटाः पयोमुचस्तडिद्वधूलास्यरहस्यमाङ्गेषु । निदाघतप्ते नभसि स्फुरन्त्यमी गलज्जलार्द्राः सदशाः कृशोदरि ॥२४॥ भदवमधोपलपट्टकेषु ये शितीक्रियन्ते मदनेन पक्षिणः । तडिल्लता तन्निकषोत्थपावकस्फुलिङ्गभङ्गी ललिताङ्गि सेवते ॥ २५॥ अमो गृहीत्वेव पयोधिमध्यगक्षमाधरक्षेमकथामुपागताः । घनाः समारब्ध शिखण्डिताण्डवं विमुद्रयन्ति ध्वनिमद्विसानुषु ॥ २६ ॥ द्विषन्ति राजीयमुखि स्वजीवितं ध्रुवं मयूरास्तव निर्जिताः कधैः । भवन्ति यदा सवचा पसंमुखाः शिलीमुखप्राप्तिसमुत्सुका इष ॥ २७ ॥ जिगीषवः प्रावृषमुक्त कार्मुकाः प्रगल्भते शक्रधनुः क्व कर्मणि । अवैमि संप्रत्यावेलङ्घन्यशासनं शरासनं मान्मथमेव मानिनि ॥ २८ ॥ अयं निदाघस्य तनोति पाटवं समस्त पृथ्वीरसकर्षणैः परैः । उदञ्च दुचण्डतडित्करत्विषामधी शमित्याक्षिपतीव वारिदः ॥ २९ ॥ निदाघबन्धोस्तित्वषमुष्णदीधितेरपि प्रविष्टामिह मण्डलोदरे | अवैमि निर्वापयितुं मृगेक्षणे रुणाद्धे तारारमणं वलाहकः ॥ ३० ॥ निदाघमाघातजगत्तयं कुधा विधाय लीलाकवलं बलाहकः | इतो वलाकाभिरवस्थितां मुखे सदस्थिमाला मिय दर्शयत्ययम् ॥ ३१ ॥ अवाप्य शिक्षां गतिषु त्वदन्तिकाज्जगत्तयो दुर्लभभूरिभङ्गेिषु । प्रथान्ति हंसाः सुरहंसमण्डलीगुरुत्वलोमादिव सुख मानसम् ॥ ३२ ॥ द्भवन्ति हंसा: सुरचापचुम्बिनः पयोदवृन्दान्त्रिपतत्सु बिन्दुषु । प्रवर्तमानाङ्गलिकाद्धनुर्मुखाद्विशङ्कमाना इव गोलकावलिम् ॥ ३३ ॥ अपह्नुताश्चञ्चपुटैः शिखण्डिनां प्रकाशिताः कोमलकूजिताङ्कुरैः ।</poem> XIII. 28. किरात वेश्मना Ms. - XIII. 24. ° तजेवभू; उजळासदृशाः B1s.-~-XIII. 26, शितीकृते Ms. - XIII. 33. पयोवृ °; मवर्तमानागुळिकात्र ● Ms.<noinclude></noinclude> kp8ikd7pp0e6y55sh0cl75cyi98fmkx 104 128503 346601 2022-08-21T12:06:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १३] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>पतन्ति कृच्छ्राद्भुषि पान्थयोषितां कयोष्णनिःश्वासकदार्थताः कणा: ३४ ग्रहीतुमेते निजचञ्चकोटिमिर्झदित्यनभ्यासत्रशान्त पारित... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १३] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>पतन्ति कृच्छ्राद्भुषि पान्थयोषितां कयोष्णनिःश्वासकदार्थताः कणा: ३४ ग्रहीतुमेते निजचञ्चकोटिमिर्झदित्यनभ्यासत्रशान्त पारिताः । क्षितो लुठन्तः शितिकण्ठशावकैरसूयिताः सुख नवाव बिन्दवः ॥ ३५॥ तृणानि भूभृत्कटकेषु निक्षिपन्न कैः स्फुरद्वीरमृदङ्गनिस्वनः । तडित्प्रदीपैश्चलदलीलया निदाघमन्विष्यति बारिदागमः ॥ ३६ ॥ नमत्ययः श्यामलझण्पमण्डलस्थितेन्द्र गोपप्रचपासु वारिदः । गिरिस्थलीषु च्युतशक्रकार्मुकभ्रमादिवोद्धान्तत डिद्विलोचनः ॥ ३७॥ अमी वियन्नीलसरोजमण्डलप्रलम्बनालप्रतिमल्लडम्बराः । अनङ्गनाराचपरंपरानिभाः पतन्ति धारानिचयाः पयोमुचः ॥ ३८ ॥ अनङ्गशस्त्राणि नताङ्गि तीक्ष्णतां नयत्ययस्कार इवाम्बुदागमः । मलीम साङ्गाररुचां पयोमुचां तथा हि मध्ये ज्वलितस्तडिच्छिखी ॥ ३९ ॥ निदाघमित्रेण विसूत्रितं जलं तव प्रियेणाखिलमुष्णरश्मिना । कुवेत धारालगुढैलाहकस्ताडित्ययं ताडयतीष पद्मिनीम् ॥ ४० ॥ कृतक्षणं क्षुद्रनदीसमागमे तरंगिणीनाथमवेक्ष्य संप्रति । विलङ्ग्य मार्ग सहसा महापगाः पतन्ति नीचेषु नदान्तरेष्वापे ॥४१॥ इयं नमन्ती नभसः पयोभरादवैौभ नीलोत्पलभङ्गिनिर्मला | करोति सर्वत्र विलोक्य कदमं पयोदमाला पदमासानुषु ॥ ४२ ॥ ध्रुवं कयाचित्कथया पयोनिधेः स्तनद्भिः सरितः प्रकोपिताः | प्रयान्ति सद्यः कलुषाः सरित्पति तथा हि कोलाहलमांसलोर्मयः॥ १३ ॥ तरंगिणीनाथसमागमत्वराप्रधाविताः शैलनदीभिरन्तरे | निरुध्यमानाः कलहं महारवैर्विमुद्रयन्तीव समुद्रवल्लभाः ॥ १४ ॥ जलेन भिन्ना किती वसुंधरा मदर्पितेनेति परीक्षितुं घनाः । सहाम्बुधारामिरवीरलोचने क्षितौ शलाका इत्र निक्षिपन्त्यमी ॥ ४५ ॥</poem> XIII. 41. क्षत● Ms.--XIII. 42. यं नमन्ती Ms.<noinclude></noinclude> bw3fwq3q7jrk82ppr4fhpbt2xg49xp4 104 128504 346602 2022-08-21T12:06:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ B विक्रमाङ्कग्देवचरितम् । [.स° १३ <poem>इतस्ततः शोकरमौक्तिकोत्करं नदाः किरन्तः समदाभिरूमिंभिः । प्रतारणायेव समुद्रयोषितां समुद्रद्वेषेण चरन्ति वर्त्मसु ॥ ४६ ॥ क... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>B विक्रमाङ्कग्देवचरितम् । [.स° १३ <poem>इतस्ततः शोकरमौक्तिकोत्करं नदाः किरन्तः समदाभिरूमिंभिः । प्रतारणायेव समुद्रयोषितां समुद्रद्वेषेण चरन्ति वर्त्मसु ॥ ४६ ॥ क्षपासु संप्रत्यभिसारिकाजनः स्वलत्पदं कर्दमपिच्छिले पथि । करोति कार्तस्वरदण्डशङ्कया तडितायामवलम्बनादरम् ॥ ४७ ॥ नताङ्गि लीलाकमलाकरेण से तरंगदण्डेः प्रतिबिम्बितो घनः | अशेषपानीय समृद्धिसंक्षयाद्वजन्निवार्थित्यमनेन ताडयते ॥ ४८ ॥ गृहीतमासीत्सलिलं वलाहकैः कलान्तरेण ध्रुवमम्भसां निधेः । यदेतदीयानि जलानि गृह्णते विधाय कोलाहलमब्धिवल्लभाः ॥ ४९ ॥ समर्पयामास पयांसि निश्चितं कयापि वृद्धवा जलधिः पयोमुचाम् महागिरिप्रस्थसहस्त्रशोधितं यदम्बु गृह्णन्ति समुद्रयोषितः ॥ ५० ॥ करोति नीरन्धरसोपवृंहणात्तरंगिणीरेष मदङ्गसङ्गिनीः । इति ध्रुवं पुण्यतिरिक्तमागतं वलाहकं बालमृगाक्षि वारिधिः ॥५१ || विलीय नीलस्तडिदूष्मणा घनः कपालरङ्गः किमजायत क्षितेः । जराविमुक्तेष मृगाक्षि लक्ष्यते यदुद्द्रतक्ष्यामलशष्पकुन्तला ॥ ५२ ॥ न वेझि कस्मिन्समधे तथाविधा तरंगिणीभर्तुरकीर्तिरुत्थिता । नमोनमः कुम्भभुवे मवेदसौ तदङ्गनानामपि संमुखोद्य चेत् ॥ ५३ ॥ पयोदवन्द गगनस्थलोल्लसत्तडिल्लतादोहदकदमद्युति | चकास्ति संक्रान्त कलङ्कमम्भसां नमश्युतानामेिव गालनांशुकम्॥५४॥ स्वभावनीलाः कथमत्र लक्ष्यतां प्रयान्ति नोलासु पयोदपाङ्गेषु । इति ध्रुवं संप्रति वाजिनो मयामिति गाढ ग्रहमर्कसारथिः ॥ ५५ ॥ क्षणप्रभां नूनमपश्यतः प्रियां तवायमाक्रन्दरवः पदेपदे । पयोद यन्त्रोदयते ट्र्यापि ते वियोगिवर्गे तदहो महाद्भुतम् ॥ ५६ ॥</poem> . XIII: 46. समदारूाम ● Ms. XIII. 47. यामलम्बमादरं Ms. - XIII. 51. संगिणी: Ms.[[सदस्यः:Srkris|Srkris]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Srkris|सम्भाषणम्]])XIII. 64. गलनांशुकं Mo.<noinclude></noinclude> nqbjmzi8rmfva6ug5a2ahxj0n11k1ho 104 128505 346603 2022-08-21T12:07:08Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स० १३] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>ध्रुवं त्वया संततमङ्कलालिता तडिन्न जानाति परव्यथामियम् । अमन्थरं पान्थवधूकदर्शनान्निषेधति त्वां न किमर्थमन्यथा ॥ ५७॥ कथंचिद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स० १३] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>ध्रुवं त्वया संततमङ्कलालिता तडिन्न जानाति परव्यथामियम् । अमन्थरं पान्थवधूकदर्शनान्निषेधति त्वां न किमर्थमन्यथा ॥ ५७॥ कथंचिदायाति प्रियस्तदा वयं न निश्चितं विश्वसिमः पुनस्त्वयि | मुहुः स्पृशन्त्रिष्णुपदं नवाम्बुद स्वकार्यतात्पर्यमलं न मुञ्चसि ॥ ५८॥ न केवलं ते बहिरेष नीलिमा नितान्तमभ्यन्तरमप्यनिर्मलम् | यदध्वगस्त्रीषषपात के घन प्रयासि मन्त्रिमयुग्मपत्तिणः ॥ ५९ ॥ अदक्षिणोषि प्रियकाङ्क्षिणीव्यहो त्वमेतदेकं विदधासि कौतुकम् । धियोगि निर्मूलनमूलकण्टकं मृगाङ्काबेम्बं कवलीकरोषि यत् ॥ ६० ॥ अखण्डितस्त्वं मकराकरादपि प्रभूतमाकृष्य जलं यदागतः । किमुच्यते भाग्यविपर्ययस्य तद्विजृम्भितं पान्थचकोरचक्षुषाम् ॥ ६१ ॥ इदं तय क्ष्माधरशृङ्ग सानो विषापहारौषधिसंगतेः फलम् । • रुसमा यदनुसारथेस्तुरंगवरगाभुजगेरमक्षितः ॥ ६२ ॥ सुरद्विपस्य ध्रुवमन्धिवार्त्तया कयापि पाथोद गतासि बन्धुताम् । भवन्तमुन्मूलयितुं प्रगल्भते दिवि भ्रमन्तं न यवमपतिः ॥ ६३ ॥ अलं प्रलापैस्तुषधूमधूसरो विधूय यन्मृत्युशतानि गर्जसि । प्रवासिकान्ताजनपापमूर्जितं तदेति जीमूत तयोपकारिताम् ॥ ६४ ॥ स्मरज्यव्याकुलितः कलायति ब्रवीति पाथोधरमदुरध्वनिम् । अकुण्ठ कण्ठागतवाष्पगद्देः पदेरिति प्रोषितषष्ठभाजनः ॥ ६५ ॥ क्षणयुतिस्ते क्षणमस्तु मान्यथा सदाङ्कपर्यङ्कतले निषीदतु । घन त्यदीयध्वनिडिण्डिमं विना पतिं लभन्ते कथमध्वगाङ्गनाः ॥ ६६ ॥ न षोडशीमप्युपवाति ते कलां प्रसिद्धेिमात्रं स्मरयान्धषो मधुः । शिरस्यकुर्वन्प्रदनस्य शासनं मुखं त्वदीर्थ मलिनं सहेत वा ॥ ६७ ॥</poem> • XIII. 58 वयं om. Ms.- XIII. 61. मकरकरादाने Ms.-XIII. 65. After vs. 65 Me. inserts मेघोपलंभं कुळकम्,<noinclude></noinclude> tjeawy4rswta7abdll20z7uzyg0spyh 104 128506 346604 2022-08-21T12:07:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ . ११८ चिक्रमाङ्कदेवचरितम् । [ स १३ <poem>समागतमागसमा करोति का न ते सपर्या विधिमध्यगाङ्गना | पुनः प्रियोस्याः किमतः परेण वा धन त्वमेवाशुकविर्भवोपरि ॥ ६ ८॥ वियोगिनां स... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>. ११८ चिक्रमाङ्कदेवचरितम् । [ स १३ <poem>समागतमागसमा करोति का न ते सपर्या विधिमध्यगाङ्गना | पुनः प्रियोस्याः किमतः परेण वा धन त्वमेवाशुकविर्भवोपरि ॥ ६ ८॥ वियोगिनां संघटने भवत्समः परोस्ति जीमूत न दूतकर्माणि वदन्ति नान्यैः सह याः कुलस्त्रियो ध्रुवं तदर्थं वहसि क्षणप्रभाम्॥६९॥ विमुक्त वेशीवलयाः पुरंध्रयः प्रियाङ्कपालीपरिवासशीतलाः । अनङ्ग साम्राज्यावेलासमन्त्रिणः प्रभावमम्मोद निवेदयन्ति ते ॥ ७० ॥ स्मरातुराणां विदधासि दुर्दिनं प्रियाभिसाराय कुरङ्गचक्षुषाम् । रतोत्सवे काण्डपटत्वमेषि च लमग्रणोर्मेध परोपकारिणाम् ॥ ७१ ॥ विभातवर्गे जलद त्वमग्रणीनं चन्द्रिकापि द्युतिमेति तावकीम् । करोषि कि शुभ्रतया तदीयया न सुन्दरं चन्दनमेणनामितः ॥ ७२ ॥ करोति चैत्रः सह चन्दनानिलैः किमिन्दुना कोकिलपञ्चमेन च । न विद्यते जेतुरनङ्गभूपतेः किमन्यदेकाङ्गभटस्त्वया समः ॥ ७३ ॥ पयोद यासां भवतोपि दर्शनान्न वल्लभः संघटते मृगीदृशाम् । न ताः क्रियन्ते गणनासु दुर्भगाः करोति कश्चित्रमजातमित्तिषु ॥ ७४ ॥ समागते प्रेयसि चाटुकारितामितस्मितक्षालित पाटलाधराः । भजन्ति काश्चिद्विमलेन चेतसा बिलासमीलन्नयनाः पयोमुचः ॥ ७५ ॥ अलब्धरत्नाकरसंगमामृता तथा गता ग्रीष्मदिनेषु तानवम् । अष्टदुःखेष सखि प्रयासि मे कुतः प्रियालिङ्गनभङ्गहेतुताम् ॥ ७६ ॥ मुहूर्तमामीलित मूर्तिरम्बरे विगाहसे फालविलङ्घनीयताम् । सलीलमुत्तीर्य भवन्ति पांमुलाः समुल्लसन्मांसलकान्तकेलयः ॥ ७७ ॥ घटं समारुह्य विघट्टितोर्मयः प्रयान्ति ते पारमवारिताः पराः । अपुण्यवत्याः पुनरेष मे गति मिनत्ति नावापि नितम्बडम्बरः ॥ ७८ ॥</poem> XIII. 68. या न ते Me. - XIII. 72, विभाववर्गे M-XIII. 76. After vs. 75 Ms. inserts मेघस्तुतिकुलकम्.<noinclude></noinclude> jej3tmef1uygetqsfl6rmu5c34dywjg 104 128507 346605 2022-08-21T12:07:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १३] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । ११९ <poem>विधाय कोलाहलमूर्मिभिमुधा किमित्यनाकर्णितकेन गच्छसि । उपार्जित स्त्रीवधपापसंपदः कथं पयोधिस्तव सङ्गमेष्यति ॥ ७९ ॥ नयस्थ पा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १३] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । ११९ <poem>विधाय कोलाहलमूर्मिभिमुधा किमित्यनाकर्णितकेन गच्छसि । उपार्जित स्त्रीवधपापसंपदः कथं पयोधिस्तव सङ्गमेष्यति ॥ ७९ ॥ नयस्थ पारं पुलिनद्वयानुगां तरंगदोलामाघरोष्य मामितः | प्रसीद यावत्र निशा विशोर्य ते यशांसि ते गायतु पांसुलाजनः ||८० ॥ सहस्स्रशः कृष्णनिशास्वहं गता पदं राव न्यस्य शिरस्यवारिता | समृद्धेिगर्येण किमन्धतां मुधा दधासि नन्वस्ति वनात्ययः पुनः ॥ ८१॥ परिस्खलद्वीचिदुकूलपलवा बलात्समुद्राभिमुखी प्रधावसि । करोषि चान्यासु निषेधमित्यहो स्वयं विमूढासि पररासु पण्डित ॥ ८२ ॥ नितम्ब पर्यन्तगलज्जलांशुका समुत्सुका किं कुटिले प्रधावसि । कुलापगान्तः पुरवक्कचुम्बिनो न लप्स्यसे दास्यमपि त्वमम्बुधेः ॥८३|| मया कुमार्यापि न सुप्तमेकया न जारमुत्सृज्य पुमान्विलोकितः | अनेन गोत्रस्थितिपालनेन में प्रसन्नतामत्य अषोपकारिणी ॥ ८४ ॥ इति स्मरातः प्रमदाजनोधुना निशासु कान्तानभिसमुद्यतः । न वक्ति कोपात्कतरां तरंगिणीमनङ्गशृङ्गारसमुद्रवाहिनि ॥ ८५ ॥ अविरलजलधाराधोरणोधीतवस्त्राः सपदि मदनहस्तन्यस्तहस्तास्तरुण्यः | किमपि न गणयन्ति प्राणनाथाङ्काली- रमसपुलकिताङ्ग्यः पङ्किलासु स्थलीषु ॥ ८६ ॥ यः स्पर्धामद्धान्मृदङ्ग निनदैः सौदामिनीताण्डवे यः कोदण्डममर्त्य भर्तुरकरोकारशङ्कास्पदम् । मत्तैरायणकण्ठगर्भबिल ठगम्भीरगजघनः सोयं व्योमाने घूर्णत विरहिणीघाताय मेघव्यानेः ॥ ८७ ॥</poem> XIII. 65. After 85 the Ms, insorts सरिदुपालम्भ कुलकम<noinclude></noinclude> i04ts6j6x7jzanpcu005wkslg5aeqc3 104 128508 346606 2022-08-21T12:07:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ + : : : C विक्रमादेवचरितम् । <poem>विद्युत्पङ्कजखण्डपङ्कपटली व्योमस्थलोशाडूल केदारः कलमाङ्कुरप्रतिभुवां धारालतानामयम् । शेषालावालेर द्वि मूर्धसरितां मूर्येन्दु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>+ : : : C विक्रमादेवचरितम् । <poem>विद्युत्पङ्कजखण्डपङ्कपटली व्योमस्थलोशाडूल केदारः कलमाङ्कुरप्रतिभुवां धारालतानामयम् । शेषालावालेर द्वि मूर्धसरितां मूर्येन्दुकारागृहं कन्दपोत्सववैजयन्ति भवतु प्रोत्ये तवाम्भोधरः ॥ ८८ ॥ उत्कर्षाधान हेतु निखिलशिखिगल क्रोडकूजाङ्कुराणां धाराबल्लीवनानां मधुकरपटलश्यामल: पौधः । दीर्थद्वैडूर्यरत्नामलगगनतलादर्शलीलानि चोल- चोलस्त्रीकेशपाशैः सह चरति रतिव्याकुलै : कालमेघः ॥ ८९ ॥ निखिलभुवनलक्ष्मीवल्लभो वल्लभायाः प्रकृतिसमगपाकोद्वेकपूर्तचोभिः । इति शिरसि दधानः शासनं मीनकेतो- र्जलदसमयशोमां वर्णयामास देवः ॥ ९० ॥ इति श्रीविक्रमाङ्कदेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमल्लदेव- विद्यापतिकाश्मीरकमहश्रीबिल्हणावेरचिते त्रयोदशः सर्गः ॥ १२० [स° १३ वार्द्धकं दधति वारिदागमे मूर्धजैरिव घनैषिपाण्डुरैः । विक्रमामुपसृत्य निर्जने कश्चिदाप्त पुरुषो व्यजिज्ञपत् ॥ १ ॥ निष्ठुरं किमपि कथ्यते मया तंत्र कुन्तलपते कुरु क्षमाम् । यस्त्रकार्यमवधीय गृहते स्वेच्छयैव परितोषमीश्वराः ॥ २ ॥ वत्सलत्वमवलम्ब्य केवलं कि विलयसि नीतिवर्तिनीम् । यत्र मन्त्रगतिरेति वामतां तत्र हालहलतो विशिष्यते ॥ ३ ॥ बेङ्गिनाथमवजित्य संयति भ्रातुरभ्युयशसिना त्वया ।</poem> XIII 88 षण्ड● Ms. - XIII. colophon लयदशम:. ~~XIV. 1. न्याज- झंपत् Ms.~~-XIV. 2. सेवखैव. Ms. ★ & S<noinclude></noinclude> bc5i9cg3hkf5dwijd5ined6svyzpkjn 104 128509 346607 2022-08-21T12:08:06Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रेषितस्य घनवासमण्डले वर्तते नयावेपर्ययो महान् ॥ ७ ॥ न्यायमार्गमपहाय कुर्वता तेन कोशमविशङ्कचेतसा । सर्वतः सकललोकपीडनादुद्व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रेषितस्य घनवासमण्डले वर्तते नयावेपर्ययो महान् ॥ ७ ॥ न्यायमार्गमपहाय कुर्वता तेन कोशमविशङ्कचेतसा । सर्वतः सकललोकपीडनादुद्विहारहरिणाः कृता भुवः ॥ ५ ॥ भूरिसंगर परिश्रमार्जितां स्वामिनः प्रियतमां वहन्ति ये । दन्तपृष्ठवलयीकृतैः करौर्वेष्टरप्रणयिनीमिव श्रियम् ॥ ६ ॥ चुम्बिताने मदानेद्रया मुहुर्ये नयन्ति नयनान्यमुद्रताम् । लोलकर्णपुट वास शीतलैरुच्छलइहलदानशीकरैः ॥ ७ ॥ कान्तदन्तविसकाण्ड निर्गमे दानपडपटले वहन्ति ये । बिम्बित दिवसनाथमण्डलं पुण्डरीकामेव मन्दिरं श्रियः ॥ ८ ॥ उल्लिखन्ति दशनैः शिलातलान्युन्मदाः क्षितिषरस्थलीषु ये । तेष तैक्ष्ण्यमिव कर्तुमुद्यताः प्रत्यनीकमटभेदनोद्भटम् ॥ ९ ॥ वत्सलेन भवता समर्पितास्तस्य ते कति न गन्धसिन्धुराः । तहलात्किमपि चिन्तयत्यसौ यत्कथापि वितनोति पातकम् ॥ १० ॥ सर्वमाटविकचक्र मक्रमव्यापृतस्तलगतं चकार सः । १२१ शार्बरेष्विव तमस्सु राक्षसाः पापकारिषु मिलन्ति पापिनः ॥ १९ ॥ द्राविडं स नृपति सहायता प्रापयत्यविरतैरुपायनैः । कर्तुमिच्छति न कैरुपक्रमैर्भेदजर्जरमिदं भवलम् ॥ १२ ॥ भूरिभिः किमथवा कथास्तवमेतदवधार्यतां नृप । कैश्चिदेव दिवसैः स संमुखः कृष्णवेणिनिकटे भविष्यति ॥ १३ ॥ इत्युदीर्यं विरते विशारदे तत्र शारदमृगाङ्कनिर्मलः | नाभ्यवत्त सहसा किमप्यसौ न त्वयं दवति धीरचेतसः ॥ १४ ॥ कि श्रिया चपलया प्रतार्यसे वत्स मामति विपर्ययोस्तु ते ।</poem> XIV. 5. हरिण : Ms. XIV. 8. दांतविश : मंडिरं Ms. - XIV. 10. After this verse the Ms. inserts भत्र क्रियाकुलकं,<noinclude></noinclude> perss5xkjnqt3529ckjwhs888jva6qp 104 128510 346608 2022-08-21T12:08:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १२२ विक्रम देवचरितम् । [स° १४ <poem>प्रत्यपादयदिति प्रतिक्षणं स स्वभावविमलाशयो नृपः ॥ १५ ॥ भ्रष्टमग्रजमधर्मतः स्वयं शल्यवन्मनसि धारयाम्यहम् । वैशसं महदुपस्थितं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१२२ विक्रम देवचरितम् । [स° १४ <poem>प्रत्यपादयदिति प्रतिक्षणं स स्वभावविमलाशयो नृपः ॥ १५ ॥ भ्रष्टमग्रजमधर्मतः स्वयं शल्यवन्मनसि धारयाम्यहम् । वैशसं महदुपस्थितं परं धिङ्गया कथमदं सहिष्यते ॥ १६ ॥ पर्यतप्यत किमप्यनन्तया चिन्तयेति सुचिरं धरापतिः । दैवदुर्षिलसितैः कटाक्षितास्तादृशा अनुशपाय न क्रुधे ॥ १७ ॥ मन्त्रवित्तदनु चारचक्षुषा सत्तथेति बहुधावधार्य सः । किं विधेयमिति चिन्तयान्वितः क्षमापतिः स्त्रग तमित्यचिन्तयत् ॥१८ कार्य कथम कार्यमीदृशं वत्स दुर्नयपताकया श्रिया | किं न वेत्सि यदतीत्य वर्तते नारदं कलहकौतुकेन सा ॥ १९ ॥ नापितानि कति मण्डलानि ते दन्तिनो मदमुखास्तवाधिकाः | राजशब्दमपहाय का तव न्यूनता भजसि दुर्नयं यतः ॥ २० ॥ घोरमापतितमेतदाः कुतः किं करोमि कतरा प्रतिक्रिया | हे चुलुक्यकुलदेवताः स्वयं वार्यतामनुचितान्ममानुजः ॥ २१ ॥ एवमादि विनिवेद्य पार्थिवस्तत्र सान्त्वनशतानि सूत्रयन् | तं शशाक न निषेदुमक्रमाद्भङ्गमेति भाषेतव्यता कुतः ॥ २२ ॥ प्रापद समये सुधारश्रीप्रसादनाबेशारदा शरत् । नीलनीरदकलङ्कितं क्रमाद्दुग्धयौतमिघ कुवंती जगत् ॥ २३ ॥ वैद्युते शिखिनि पान्थसुन्दरीतापकारिणि गते परिक्षयम् । मानिनीनिवहवाष्पहेतुभिः शान्तमम्बुधरधूमसंचयैः ॥ २४ ॥ शान्तवैद्युतकृशानुजन्मनां भस्मनामिव रजोमराचिताः । पाण्डुराः कतिपये नभस्तले कापि सख्यमभजन्त वारदाः ॥ २५ ॥ इन्द्रनीलरसकूचिकाचवैः संप्रमृष्टमिष नीलिमास्पदम् ।</poem> XIV. 17 °स्तादृशमनुशयान Ms.--XIV. 19. नारद Ms. - XIV. 24. ईमवह Ms.--XIV. 26. नीळमास्पदम्<noinclude></noinclude> 3ucvp17bgvvfubmj8dc0dtxhh2fzo24 104 128511 346609 2022-08-21T12:08:29Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स० १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>सिक्तमम्बुदजलैनभस्तलं जातशातूलामेव ध्यराजत ॥ २६ ॥ खेदकारण मवान्तरापगासंगमं गतमवेत्य वारिधेः । संमदादिव महातरंगिणीचकवालमगमत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स० १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>सिक्तमम्बुदजलैनभस्तलं जातशातूलामेव ध्यराजत ॥ २६ ॥ खेदकारण मवान्तरापगासंगमं गतमवेत्य वारिधेः । संमदादिव महातरंगिणीचकवालमगमत्प्रसन्नताम् ॥ २७ ॥ उत्कटेन तडितामियोष्मणा संनिरुष्य जलदेन तापितः । अंशुभिः खरतरैरदर्शयतापमप्यधिकमुष्णदीधितिः ॥ २८ ॥ पक्कशालिवनमध्यतः करैः पाटलैः कलमगोपकाजनः । १२३ M नूतनोद्रत सरोजसंगतानास्त वारयितुमक्षमः शुकान् ॥ २९ ॥ निर्गतैरिव तडित्प्रदीपतः सान्द्रकज्जलरजोभिराचितम् । वृत्तकपरनिर्भ नभस्तलं नीलिमानमतिमात्रमाययौ ॥ ३० ॥ सार्धमम्बुभिरिवेत्य वारिधेमौक्तिकानि गलितानि तोयदात् । व्योममण्डलमुडूनि भेजिरे कैरवाधिकरुचीनि रात्रिषु ॥ ३१ ॥ रोलको व्योमदर्पणतले शरद्वधूः | चन्द्रमाननमिवावलोकयचरक्षणोन्मि/षित कैरवेक्षणा ॥ ३२ ॥ आतपः क्लममदत्त वासरे चन्द्रिका जनमनन्दयन्निशि | चक्रतुर्निजगुणप्रकाशनं स्पर्धयेष तपनक्षपाकरी ॥ ३३ ॥ सान्द्र चन्दनविलेपनादपि कान्तिहारिषु गृहाङ्गणस्थितः । न प्रदोषसमये मरीचिषु प्राप तृप्तिममृतयुतेर्जनः ॥ ३४ ॥ पुण्ड्रकेक्षुलतिकाञ्चकासिरे क्षेत्रभूमिषु कृतेक्षणोत्सवाः । लम्बिता इव विधोः सुधाभरादेशवः स्फटिकदण्डपाण्डुराः ॥ ३५ ॥ शक्र कार्मुकावेलोकनाद्भुषं क्रन्दित भयवशात्कलापिभिः । यत्र यद्रतवति क्षणेन ते मौनमानतमुखाः सिषेधिरे ॥ ३६ ॥ क्षुण्णमौक्तिक परागपाण्डुरः शोभतेस्म दिषि चन्द्रिकाभरः ।</poem> XIV. 27. समदादिव Ms. XIV. 29. कलमगरिका ? Ms. - XIV. 30. प्रदीपित: Ms.-XIV. 31. ०रिवेत्यं चारि० : ळांगतानि Ms. ;<noinclude></noinclude> nazgfdjqiq3ahngqux1lvn1snsttxoz 104 128512 346610 2022-08-21T12:08:42Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कन्देवचरितम् | [स° १४ <poem>मेघबन्धनविमुक्तमीक्षितुं क्षीरनीरविरिवेन्दुमागतः ॥ ३७ ॥ जाडयमम्मति निमज्जनाचिरं यत्पदं कमलिनीषु निर्ममे । तन्निराकरणकारण... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कन्देवचरितम् | [स° १४ <poem>मेघबन्धनविमुक्तमीक्षितुं क्षीरनीरविरिवेन्दुमागतः ॥ ३७ ॥ जाडयमम्मति निमज्जनाचिरं यत्पदं कमलिनीषु निर्ममे । तन्निराकरणकारणादिव व्यातनोदधिकमातपं रविः ॥ ३८ ॥ इंसपरिषधीर्य मानसं क्रौञ्च शैलविवरण निर्गता | भार्गवस्य दृढलक्षभदेतः प्रेक्ष्यतेस्म यशसामिवावलिः ॥ ३९ ॥ व्याकुलेषु पतिषु प्रतिक्षणं लब्धवल्लभसमागमोत्सवाः । तत्र कुङ्कुमविकासवासरारान्यांसुलाः सुखमयानमन्वत ॥ ४० ॥ न त्वमिन्द्रधनुषः शख्यतां धारयन्नपि कुरङ्गमागतः । न दुतोसि तडिदूष्मणा च यत्तत्तुषारकर कौतुकं महत् ॥ ४१ ॥ मेघकर्दमनिपातपङ्किला क्षालिता कथय केन चन्द्रिका | कः कठोरहृयो वियोगिनां नो बिभेति वधपातकापि ॥ ४२ ॥ कि प्रमाद्यसि न सर्वदा सुख कस्यचित्प्रकृतिभङ्गराः श्रियः । राहुरामलकवन्मुखोदरे त्वां दिनैः कतिपयैः करिष्यति ॥ ४३ ॥ सर्वदैव हृदयं मलीमसं न क्षणं स्पृशति ते प्रसन्नताम् । तत्खलत्वमखिलोपतापिनः पुष्पकार्मुकनृपस्य बल्लभः ॥ ४४ ॥ इंत्यनङ्गशरसङ्गदीपितप्राणनाथविरहा: क्षपामुखे | चन्द्रिकास्न पितविश्वमालपन्यामिनी दयितमेणलोचनाः ॥ ४५ इन्दुदीधितिषु शारदीष्वसौ मन्मथस्य करदीपिकास्विव । दुश्चरित्रमनुजस्य चिन्तयन्त्र प्रसादमभजन्नराधिपः ॥ ४६ ॥ तस्य संततमकीर्तिवार्त्तया मानसे कलुषतां समुद्हन् । न प्रसादितमृगाङ्कयाप्यसौ नीयतेस्म शरदा प्रसन्नताम् ॥ ४७ ॥</poem> १२४ XIV. 38. ° करण°om Ms. - XIV. 39 वर्षीय प्रेक्षते; ● मिवालि : Ms.~~XIV. 40. पांशुला: Ms. XIV. 44. – ° कार्मक • Ms. - XIV. 45. ●खारेत° Ms. After 45 the Ms. inserts. कुलकम्.<noinclude></noinclude> 06dag61xvihnsuw5ros0q6tn5eog4bw 104 128513 346611 2022-08-21T12:09:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>कुन्तलेन्दुरभवत्कृपावशात्तत्र राज्यमपि दातुमुत्सुकः । कः प्रसन्नमनसां यशोर्थिनां श्रीसमर्पणविधी परिश्रमः ॥ ४८ ॥ प्राहिणोत्क... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>कुन्तलेन्दुरभवत्कृपावशात्तत्र राज्यमपि दातुमुत्सुकः । कः प्रसन्नमनसां यशोर्थिनां श्रीसमर्पणविधी परिश्रमः ॥ ४८ ॥ प्राहिणोत्कति न सान्त्वनक्रमांस्तत्समीपमनिशं विशांपतिः । एकमप्यनयवायुलखित नाग्रहीष्ट कुलकण्टकस्तु सः ॥ ४९ ॥ वैशसस्य कथमस्य शान्तिरित्येष यावदनुकम्पया स्थितः । ताबदद्भुतभुजावलेपतः कृष्णवेणितटमाजगाम सः ॥ ५० ॥ भूपमेनमपहाय तञ्चमूमाश्रिताः कति न मण्डलेश्वराः । जायते मतिविपर्ययो नृणां प्रायशः परिभवे भविष्यति ॥ ५१ ॥ षीक्ष्य स द्विपघटाः कटस्थली निर्लुटइहलदान निर्झराः | वाजिनश्च चटुलानमन्यत ज्येष्ठयोधनविधाषकुण्ठताम् ॥ ५२ ॥ तच्च मूपरिकरेण पीडिता कृष्णवेणिरधिगम्य तानवम् । सिन्धुपार्श्वमिव गन्तुमक्षमा रोषतः कलुषतामदर्शयत् ॥ ५३ ॥ क्कापि दाहमपरत्र लुण्ठनं बन्धनं क्वचिददाज्जनस्य सः | पातचिन्हमिव तस्य भूयसी दुष्टचेष्टितपरंपराभवत् ॥ ५४ ॥ तस्प दुर्नयपरंपरामसौ चक्षमे चिरतरं क्षमापतिः । तादृशैरमलसत्त्वराशिभिः स्पर्धेितुं जलधयोषि नेश्वराः ॥ ५५ ॥ दुर्वचति सविधे धरापतेः स उपसर्जयदनङ्कशोनिशम् | अश्रिया जडविय: कटाक्षिताः किं तदस्ति न समाचरन्ति यत् ||५६ ॥ ब्रूमहे किमधिकं तथा मुहुस्तन्त्र संस्तवमवाप चापलम् । तं प्रति प्रचलातरम विस्मितः सत्वरं वसुमतीपतिर्यथा ॥ ५७ ॥ पूरितः प्रतिरवेण दिग्गज श्रोत्रश सकुहरप्रसर्पिणा | दुन्दुभिध्वनिरभूयं ततस्तस्य मङ्गलाननादानेर्भरः ॥ ५८ ॥ न क्षितीन्द्रपटहस्वनोभवद्दिक्करिश्रवणपाटने पटुः ।</poem> XIV. 53. निर्जरा: Ms. - XIV 58. अयत्ततत्त● Ms.<noinclude></noinclude> 4isc0c053vg7penk7vnzfrq04m3ofmi 104 128514 346612 2022-08-21T12:09:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | [स° <poem>यसुदीर्घकररन्ध्रपूरणादल्पतां प्रथममाससाद सः ॥ ५९ ॥ भूपतेः समभरेण दन्तिनां दूरमानमति भूमिमण्डले | नूनमम्बुद निनादमेदुरः प्राप दुन... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् | [स° <poem>यसुदीर्घकररन्ध्रपूरणादल्पतां प्रथममाससाद सः ॥ ५९ ॥ भूपतेः समभरेण दन्तिनां दूरमानमति भूमिमण्डले | नूनमम्बुद निनादमेदुरः प्राप दुन्दुभिरश्चियन्त्रभः ॥ ६० ॥ पन्नगेश्वरफणासु तद्दलक्षुण्णरेणुतलिनापि सर्वतः | आर्द्रतां गजमदाम्बुभिर्गता भूमिरित्यधिकमाप गौरवम् ॥ ६१ ॥ अधिषु स्थलपथीकृतेषु नः पूर्यते जवविधौ कुतूहलम् । इत्यकुर्वत दिगन्तगोचरं नूनमस्य सुरगाः क्षमारजः ॥ ६२ ॥ पृष्ठनिर्लुठितभूमिरेजवस्तस्य वारणवरा विरेजिरे । क्वापि भूमिमषतार्य तत्क्षणादागता इव समेत्य दिग्गजाः ॥ ६३ ॥ पस्पृशुर्न पृथिवीं सुरंगमाः स्पर्धयेव दिननाथवाजिनाम् । भोगिभर्तुरभवन्मतङ्गजस्थान एव नितरां परिश्रमः ॥ ६४ ॥ उन्मदद्विरदहस्तशीकर श्रेणिमिर्नभत्ति तस्य दर्शिताः । रेगुहारितपथस्य भास्वत चूर्णिता इव रथेन तारकाः ॥ ६५ ॥ उन्नतद्विपघटासमीपगः शोभतेस्म भगवान्दिवाकरः । उन्मदद्विरदसङ्कजां भियं त्याजयन्निजतुरंगमानिव ॥ ६६ ॥ रेजिरे करटिपृष्ठसंगताः स्वर्णरत्नमयसारिसंपदः | भूमिरेणुमरती नमस्तलादानता इव विमानषङ्ख्यः ॥ ६७॥ भास्वतः करिभयावगाहनाद्वाह नैरिव निपातितारुणः | कुम्भिकुम्भतटचीनपिष्टतः प्राप रेणुबिसरः क्षमातलम् ॥ ६८ ॥ कोपतः प्रचलितोपि भूपतिः सान्त्वनाय हृदि सत्वरोभवत् । ये श्रयन्त्यकरणं श्रियः कृते तेभ्य एव कुलपांसना नृपाः ॥ ६९ ॥ अन्तिकोभवति निम्नगातटे तंत्रतत्र परिपन्थिनो भटाः । एत्य युद्धकरणेन कुन्तलक्ष्मापतेः कुछम दीपयन्नाथ ॥ ७० ॥ श्रीचालुक्यधुरंधरोथ रुधिर स्रोतस्विनीगाहन-</poem> १२६<noinclude></noinclude> axcyarwc8kqzg0rq82inlb1uvurwz05 104 128515 346613 2022-08-21T12:09:29Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स० १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>क्रीडाकाङ्किणि कुञ्जरे कृतपदस्तं देशमाक्रान्तवान् | यत्रानेन करिष्यते प्रतिपथव्यावर्तिताम्भोभर सम्योरकरङ्क संकटतटा सा कृष्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स० १४] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>क्रीडाकाङ्किणि कुञ्जरे कृतपदस्तं देशमाक्रान्तवान् | यत्रानेन करिष्यते प्रतिपथव्यावर्तिताम्भोभर सम्योरकरङ्क संकटतटा सा कृष्णवेणी सरित् ॥ ७१ ॥ अवनितिलकस्तत्रावासं विधाय सरित्तटे घटवितमिमं सम्मेिवाभूदुपायपरायणः । कुटिलहृदयः सन्नेतस्मान्न सान्त्वनमग्रही- द्भयाते हि मतिर्भाग्यभ्रंशे नितान्तमनङ्कुशा ॥ ७२ ॥ इति श्रीविक्रमाङ्कदेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमल- देवविद्यापतिकाश्मीरकमहबिल्हणविरचिते चतुर्दश: स- र्गः ॥ १४ ॥ १२७ भुजविक्रमदन्तिडिण्डिमः समरोत्साहशिखण्डिवारिदः । अथ कुन्तलभर्तुरध्वनद्विजयोद्योगविलादुन्दुभिः ॥ १॥ विजयोत्सुकबीरसुन्दरीकृतनिष्कम्पचतुष्कमण्डलां: । नरनाथपथावलोकनप्रगुणत्वं सुभटाः सिषेविरे ॥ २ ॥ रणदुन्दुभिभेघनिस्त्रनैः सुभटश्रेणिविदूरभूमयः । अभवन्निमृता सिद्धरीनवरत्नाकरकोटिन्सुराः ॥ ३ ॥ रणसंवमलालमङ्गिषु व्यपतन्नद्भुतराम निर्भराः । कबरीष कुरङ्गचक्षुषामसिलेवासु च वीरदृष्टयः ॥ ४ ॥ अधिरोपित सारिपज्जरस्थिति दर्पो दुरयोधमण्डलाः । अभजन्त गजाः स्थिति बहिर्माणसंनाहनिवेशपेशलाः ॥ ५ ॥ सुमट: प्रमदाकरार्पितं दलयन्नागरखण्डवीटिकाम् । रिपुदन्तिघटासु खण्डनं तृणमुत्साहषशादमन्यत ॥ ६ ॥</poem> XIV. 7I. श्रीतस्बिनी • Ms.<noinclude></noinclude> mycpvgmj95d1aon3x6o05ksz0vsolyg 104 128516 346614 2022-08-21T12:09:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ B [स १२८ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>रिपुराजशिरःमु शेखरस्थितरत्नाङ्करकण्टकालिषु | भ्रमणक्षमतां दधुः खुरास्तुरगाणां कृतलोहबन्धनाः ॥ ७ ॥ रणलम्पटमत्तकुञ्जरं स्फुर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>B [स १२८ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>रिपुराजशिरःमु शेखरस्थितरत्नाङ्करकण्टकालिषु | भ्रमणक्षमतां दधुः खुरास्तुरगाणां कृतलोहबन्धनाः ॥ ७ ॥ रणलम्पटमत्तकुञ्जरं स्फुरद वीयसहस्त्र संकुलम् | तदनेकमटोद्भटं बलं क्षुमितस्याप लिपिं पयोनिधेः ॥ ८ ॥ करिणः करशीकरोत्करै: प्रहितैः क्षमापतिमन्दिरोदरे | सिषिचुः क्षितिपस्य हृद्भतां विजयाशां कुसुमावलीमिव ॥ ९ ॥ दृशमम्बुरुहामित्र स्रजं विजयश्रीपरिरम्भशंसिने | स्फुरणप्रवणाय बाहवे बहुमानेन समर्पयन्नृपः ॥ १० ॥ पुलकाङ्कुरकण्टकोत्करानतिरागादविजानतीमिव । वपुषा समश्रियं दधन्निविडालिङ्गनगाढकौतुकम् ॥ ११ ॥ हसितेन विनिःसरन्मुख स्थितकर्पूरपरागपाण्डुना | घटयन्प्रतिराजपङ्कजगलपनार्थ तुहिनच्छटाभित्र ॥ १२ ॥ वलयोदररत्नदर्पणप्रतिबिम्बच्छलतो निजाकृतेः | हारणव विपक्षसंक्षयव्रतमाजानुजयोरधिष्ठितः ॥ १३ ॥ धनचन्दनलेपपाण्डुना वपुषा पोषितलोचनोन्सवः । परितः स्फटिकक्षमामृता दधता कतामिवाश्रितः ॥ १४ ॥ घृतमङ्गलमौक्तिकाक्षतः क्षणदानाथ इवामलद्युतिः | मदवारणमन्थरैः परथ निष्क्रम्य चतुष्कवश्मनः ॥ १५ ॥ त्वरयाधिरूपेह दन्तिनः कृतपूजय स पृठमादत् । सह मङ्गलतूर्यनिःस्वनैर्ऋदयादेवि शृङ्खमयमा ॥ १६ ॥ क्षितिपेन करी विभूषितस्तरुणीनेत्रसहस्रना |</poem> XV. 10. शंसने Ms. XV. 12 लण्डना Ms.-- XV. 15. "काकृत: क्ष० Ms.; निःक्रम्य BMr.-XV. 16. Ms. After 10 Ms. adds क्रियाकुलकन<noinclude></noinclude> hru36cqbt0ngzb44moar9olqrn0yn3l 104 128517 346615 2022-08-21T12:09:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स० १५] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>हसतिस्म सुरेन्द्रदन्तिनः श्रियमारूदपुरंदरस्य सः ॥ १७ ॥ महति क्षितिमर्तुराहवे निकटस्थे कुविकल्पदोलिताम् । अकरोज्जयकुञ्जरः स... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स० १५] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>हसतिस्म सुरेन्द्रदन्तिनः श्रियमारूदपुरंदरस्य सः ॥ १७ ॥ महति क्षितिमर्तुराहवे निकटस्थे कुविकल्पदोलिताम् । अकरोज्जयकुञ्जरः स्थितिं स करास्फालनतः स्थिरामिव ॥ १८ ॥ नलिनीदलचारुकान्तिभिः पदचिङ्गैर्मदवारिपूरितैः । सरसीमिय तापशान्तये रचयामास स पार्थिवश्रियः ॥ १९ ॥ मदपानबहुप्रलापिनां भ्रमराणां करविभ्रमैरभूत् । रिपुवारणडिण्डिमध्वनिश्रवणायेव निवारणोन्मुखः ॥ २० ॥ अथ वीररसावतारतस्तरसा पल्लवितेन चेतसा । जगदद्भुतभूरिसाहसः महसन्नु चलतिस्म पार्थिवः ॥ २१ ॥ समराङ्गणसंगतिं भजन्विजयश्रीपरिरम्भणोत्सुकः । १२९ स बभार विलाससद्मनि प्रणयिन्याः प्रविशन्निषोत्सवम् ॥ २२ ॥ कियतीमपि तीव्रविक्रमः समतिक्रम्य वसुंधरां ततः । अवलोकयतिस्म भूपतिः प्रसरत्तूर्यरथं द्विषहलम् ॥ २३ ॥ मदवारिसमुत्थशैवलद्युतिरोलम्वकलापजन्मनाम् ।. अददुर्दशनांशुचन्द्रिकां तिमिराणामिव वारणाय ये ॥ २४ ॥ निजदानजलोत्थक दमस्खलनत्रस्ततयेव ये पाये । पदविन्यसनं दधुः क्रमान्मदनिद्रार्धनिमीलिते क्षणाः ॥ २५ ॥ सरसीसलिलावगाहनमहिलाः स्वैरविहारकोलेषु । दलितादरबिन्दमण्डलादधिरूढामित्र ये दधुः श्रियम् ॥ २६ ॥ दधुरद्विविघट्टनेषु ये पतितैर्मूर्धनि निर्झरैरिव । कलयन्तमतिप्रभूततां क्षतधाराजलदुर्दिनं मदम् ॥ २७॥ श्रुतिभूषणशङ्खशुक्तिभिः शशिमुग्धाभिरधारयन्त ये ।</poem> XV. 22 °णोत्सुख: Ms. - XV. 21 तिमिराणामिवार ● Ms. - XV. 27. कृतभारा; निर्जरैरिव Ms.<noinclude></noinclude> f0agreg3ypj14lubjhfad4gbkujzjjz 104 128518 346616 2022-08-21T12:10:09Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | [स० १ •<poem>मनिर्झरिणतटस्थली कलहंसीभिरूपासितामिव ॥ २८ ॥ ननु कस्य निवेश्यतामिदं शिरसि प्राज्यभुजस्य भूभुजः । पद्मेकमधारयन्त्रित ध्रुवमुञ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् | [स० १ •<poem>मनिर्झरिणतटस्थली कलहंसीभिरूपासितामिव ॥ २८ ॥ ननु कस्य निवेश्यतामिदं शिरसि प्राज्यभुजस्य भूभुजः । पद्मेकमधारयन्त्रित ध्रुवमुञ्चत्रिपदनिभेन ये ॥ २९ ॥ कृतसंनद नास्तथा विधाः करिणो यत्र सहस्रशः स्थिताः । मदलुब्ध मधुव्रतस्वनैरगमन्यामिकतामिव श्रियः ॥ ३० ॥ जलराशिनिवेशसंकटा जवरोधाय बभूव भूरियम् । कविकां दशनैरखण्डयन्निति कोपादिव ये मुहुर्मुहुः ॥ ३२ ॥ अवलम्बविडम्बनामिमां तरणेर्हन्त हया हसन्ति नः । वसुधामिति मत्सरादिव क्षपयन्तिस्म परिक्रमेषु ये ॥ ३२ ॥ अवलोक्य रस्तुरंगमान्नववैदूर्यनिभे नमस्तले । हरितासु तृणस्थलीषु ये विहरन्तिस्म वियद्रमादिव ॥ ३३ ॥ वदनस्थित फेनमण्डलच्छलतो दुग्धपयोधिनेष ये । निजसूनुतुरंगशङ्कया परितोषादुपसृत्य चुम्बिताः ॥ ३४ ॥ खरघट्ट वैरिकुट्टि मस्फुटितैङ्गिकणैः कदार्थताः । न निघर्षमा रचिटुलैर्ये क्वचिदेव वर्त्मनि ॥ ३५ ॥ निकट स्थित मेघडम्बरैः सुरचापैरिव तैस्तुरंगमैः । यदुदञ्चयतिस्म साध्वसं जगतां वज्रनिपातनिष्ठुरैः ॥ ३६ ॥ हृदयस्थितरत्नभूषणप्रतिबिम्बच्छलतः शिरांसि यैः । विधृतानि निजाने लीलया भरणे निर्गहनरिवोरसि ॥ ३७॥ सहजोष्मविशोषजर्जर हृदि येषां विरराज चन्दनम् | समनीकशतप्रहारजं च्युतमस्थ्नामिव पाण्डुरं रजः ॥ ३८ ॥</poem> १३० XV. 28. मदानर्जीरिणी Ms. - XV. 30. ० स्थाविधा Ms. After 3 कुलकम् -XV. 36. After 3G the Ms. inserts कुलकम् -XV. 37. निंग इनैः M.s.<noinclude></noinclude> bdtns74rbcg1qjn7449mug2ncu8ohzq 104 128519 346617 2022-08-21T12:10:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रबलेन भुजद्वयेन ये बहुशस्तीर्णमहाहवाणवाः । यशसः प्रणयित्वमागताः पृथुडिण्डीरकलापाण्डुनः ॥ ३९ ॥ समदप्रतिपक्ष मनाइहुशस्त्रव्रणगर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रबलेन भुजद्वयेन ये बहुशस्तीर्णमहाहवाणवाः । यशसः प्रणयित्वमागताः पृथुडिण्डीरकलापाण्डुनः ॥ ३९ ॥ समदप्रतिपक्ष मनाइहुशस्त्रव्रणगर्तशालिनि । ॥ ४१ ॥ निखिलेपि यदङ्ग बिस्तरे विदधे बीररसः समाश्रयम् ॥ ४० ॥ तिमिरैरिव पिण्डतां गतेदवदम्मैरिव घर्मवासरैः । बहुमिः सुभटैस्तथाविधैर्यदसंभाव्यपराभवागमम् परिभाव्य नितान्तभैरवं तदतिक्रान्तदिगन्तरं बलम् । कतरो न जगाम संभ्रमं मुमुदे कुन्तलपार्थिवः परम् ॥ ४२ ॥ विजयामृतकर्षणोद्यतैः सुभदैर्वीररसाम्बुस्ततः । प्रलयप्रतिमं द्वयोदिशोः समुपाक्रम्पत युद्धमुद्धतम् ॥ ४३ ॥ अधिरुह्य बलद्वये बलाद्भुतदण्डैः परिदोलनोद्यते । समरमतः फलावलिनिपपातेव शिरः कदम्बकैः ॥ ४४ ॥ सुभटस्य निहत्य वल्गतः सममेव प्रतिपक्षवीरतः अविशद्दशि शोणितच्छटा हृदये खङ्खलता च संमुखी ॥ ४५ ॥ असिना विनिपत्य लोलतां गमिते मूर्धनि भङ्गशक्तितः । मुदमाप जयामृताशया सुभटस्तन पृषत्ककीलिते ॥ ४६ ॥ क्षतचञ्चपुटा विघट्टनान्मुकुटे रत्नमये शकुन्तयः । न सहर्षमकार्षुरथितां परमार्थामिषपिण्डकेष्वपि ॥ ४७ ॥ अवलमय शनैरगाधतां रुधिरस्त्रोतास मार्गरोधिनि | न परस्पर दर्शनेण्यभूसमटानां क्षणमाहवोत्सवः ॥ १८ ॥ गुणवादपरायणा गिरः स्मितसंदिग्धविरोधमोक्षितम् । परुषत्वमुवास केवलं करवालेषु भुजोष्मशालिनाम् ॥ ४९ ॥ पतितेषु शिरःस मानिनामिदमासीदवमाननास्पदम् ।</poem> XV. 41.0 देवदारिव Ms. XV. 44. फळावळोनि Is. - XV. 46. लोलतो Ms.<noinclude></noinclude> awqngt11czbyqwon0ehgu3whjaxr7r9 104 128520 346618 2022-08-21T12:10:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ : : विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १५ <poem>यदमीषु सरोषमाविशनुपरि न्यस्तपदा पदाशयः ॥ ५० ॥ शिरसा सुभटस्य दर्शितं शरलूनेन महत्कुतूहलम् | च्युतमप्यवनौ हि विद्विषि माहेतं लो... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>: : विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १५ <poem>यदमीषु सरोषमाविशनुपरि न्यस्तपदा पदाशयः ॥ ५० ॥ शिरसा सुभटस्य दर्शितं शरलूनेन महत्कुतूहलम् | च्युतमप्यवनौ हि विद्विषि माहेतं लोचनमाचकर्ष यत् ॥ ५१ ॥ असिघट्टनतः परस्परं पतिता वडिकणा रणाङ्गणे । अलभन्त पिशाचयोषितां प्रियतामामिषपाककर्माणि ॥ ५२ ॥ गलितद्विपकुम्भ मौक्ति कच्छलतो व्योमनिमासिमण्डली | विनिमीलिततारकाषदज्जयतिग्मांशुभिषोदयोन्मुखम् ॥ ५३ ॥ हृदयस्थितबाणमूर्छया करिकुम्भस्थलपीठशायिनाम् । अभवन्नुपकारहेतवञ्चलकर्णव्यजनानिलोर्मयः ॥ ५४॥ विरराज नमन्महाकरी भटवक्षःस्थलभेदलम्पटः । अवनम्य रणाङ्गणस्थितां जयलक्ष्मीमधिरोपयन्भिव ॥ ५५ ।। अभवद्दलमेतदन्तरे सकलं कुन्तलचक्रवर्तिनः । प्रतिपक्षगजप्रधावनक्षुमितं दिक्षु विलक्षमास्तृतम् ॥ ५६ ॥ न स कोपि महोद्धुरः करी न सुरंगो न पटुर्महाभट: । विचचार न यः परामुखः प्रतिपक्षप्रलयानिलाइतः ॥ ५७ ॥ पुलकप्रणयं कपोलयोरथ चालुक्यनृपः प्रकाशयन् । उतिष्ठदपारपौरुषः स्त्रयमुद्दाममदेन दन्तिना ॥ ५८ ॥ दलयन्रिपुकीर्तिकन्दली रणलीलासरसीमृणालिकाम् । करिमेघघटाश्च पाटयन्नतनोदद्भुतराजहंसताम् ॥ ५९॥ क्षतकुञ्जरकुम्भमौक्तिकैनिंपत द्भिर्मुकुलानुकारिभिः । रिपुषीरयशःक्षमारुह्यं स भुजाभ्यां निजगाद काम्पतम् ॥ ६० ॥ रिपुवारणकुम्भमण्डलीं प्रदरनिर्गहनः क्षमापतिः ।</poem> XV. 51. हि om. लकु● Ms.- XV. 59. ALW Ms.- XV 52. प्रियतामिष Ms. - XV. 56. सक 'लीलस ° Ms.<noinclude></noinclude> kc44ep60lponq40dawg1yomd2v9l3qh 104 128521 346619 2022-08-21T12:10:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १५] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रमदाघनपीवरस्त नरमरणस्मेरमुखो बभूव सः ॥ ६६ ॥ निपतन्तमसौ निवारयन्नरिनाराचमिभस्य मूर्धनि चरणेन निहत्य पृष्ठतः सुरपुष्पप्रकरै... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १५] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रमदाघनपीवरस्त नरमरणस्मेरमुखो बभूव सः ॥ ६६ ॥ निपतन्तमसौ निवारयन्नरिनाराचमिभस्य मूर्धनि चरणेन निहत्य पृष्ठतः सुरपुष्पप्रकरैरपूर्यत ॥ ६२ ॥ करटिध्वजदण्डसङ्गिनीं प्रतिषीरप्रहितां शरावलिम् । जयकीलकमालिकामिव क्षितिपालः सविलासमैक्षत ॥ ६३ ॥ असिना विशिखैः सतोमरैः सहसा कुज्जरधावनेन च । स सहस्रमिषोद्हन्करान्प्रतिपक्षक्षयदीक्षितोभवत् ॥ ६४ ॥ तमवेक्ष्य तुरंगवाहिनीहठनिर्लोठनबद्ध कौतुकम् । तुरगावलिरंशुमालिनः कलयामास गुणाय दूरताम् ॥ ६५ ॥ असिधेनु विलूनकंधरैः समदाधोरण मस्तकैरसौ । पृथिवीन्दुरपूरयन्महीं युगपद्दयां च यशोभिरुद्धः ॥ ६६ ॥ अपि शैलविटङ्कमेदिभिर्विशिखैस्तस्य निवेशितव्यथाः । द्विषतां करिणः पलायिताः शरणं दिग्विरदानिषागमन् ॥ ६७ ॥ प्रतिवीरविमुक्तमार्गणमाघट्टितकङ्कटोस्थितैः । शिखिभिः स बहूनकल्पयत्समराम्भोनिधिवाडवानिव ॥ ६८ ॥ रणसीमाने तेन वैरिणो विजयश्रीविरहाद्विषादिनः । गंजमौक्ति करेणुपाण्डुराः समनीयन्त तपस्वितामिव ॥ ६९ ॥ करिपादवि पाटितोद्भटप्रतिभूपालकपालकपरः । भुवनत्रयभाण्डपूरणक्षमकीर्तिः समरे चचार सः ॥ ७० ॥ न स कोपि कठोरपाटवः प्रतिभूभृत्कटके भटोभवत् । शरवर्षकृताभिभाषणः क्षणमस्याभिमुखो बभूव यः ॥ ७१ ॥ क्षणमात्र विसूत्रिताखिल प्रतिपक्षस्य चुलुक्यभूपतेः ।</poem> 7 XV. 64 °टूहल्क° Ms. - XV. 68. प्रतिवीरमुक्त; मर्गण Ms.XV. 71. भाषणक्ष Ms.<noinclude></noinclude> g1wgnkfav9ntk6007190d0ho9gy3d07 104 128522 346620 2022-08-21T12:11:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ .: १३४ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>चपुषि त्रिदिवौकसां परं सह पुष्पैरपतच्छिलीमुखा: ॥ ७२ ॥ यद् नेकपताकिनीभटक्षयमेकः समनीकमूर्धनि | स चकार चुलुक्यपार्थिवस्तदभूस्कस्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>.: १३४ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>चपुषि त्रिदिवौकसां परं सह पुष्पैरपतच्छिलीमुखा: ॥ ७२ ॥ यद् नेकपताकिनीभटक्षयमेकः समनीकमूर्धनि | स चकार चुलुक्यपार्थिवस्तदभूस्कस्य न वर्णनास्पदम् ॥ ७३ ॥ चकितेव कबन्धताण्डवैः समरप्राङ्गणरङ्गभूमिषु | [स परिदृष्टपराक्रमं भुजं विजयश्रीः क्षितिभराश्रिता ॥ ७४ ॥ कथचे परितः कृतस्थितीनभुजयोग्यप्तिविबन्धकारिणः । कमलप्रतिमेन पाणिना विशिखान्सस्मितमुच्चखान सः ॥ ७५ ॥ सबभार शिरस्त्रमण्डलस्थित नाराच सहस्त्रभारतः । प्रणमन्निव संगरश्रियं क्षणमूर्ध्वानतकंधरं शिरः ॥ ७६ ॥ रिपुशोणितबिन्दुमुद्रितौ स बिभर्तिस्म भुजौ महाभुजः । क्षपितप्रतिपक्षशेखरच्युतरक्ताङ्करदन्तुराविव ॥ ७७ ॥ रणसीमान तंत्रतत्र ये विशिखैः क्ष्मातिलकस्य कीलिताः । अपतन्त्रपि धावतां न ते करिणां कुम्मतटीविटङ्कृतः ॥ ७८ ॥ आये नाथ विमुक्त कैतवं किमु मूर्छामिषमीलिते दृशौ । न तवायमुपेक्षितुं क्षणः सुभटस्वामिचमूपराभवम् ॥ ७९ ॥ पुरुषाः सुरधाम्रि दुर्लभास्तादेहायान्ति निलिम्पपांसुलाः । अलमेतदुपाधिनामुना माये कामिन्यवधोरणेन ते ॥ ८० ॥ विदितं यदयं विगाइसे सुभट श्वाससमीरगोपनम् । सुरवारपुरंधिचुम्बनादिह ते नूतनमस्ति सौरभम् ॥ ८१ ॥ मम भाग्यविपर्ययादिदं त्वमपर्यन्त मधैर्यमाश्रितः । अहहाभिसरन्ति संपदश्चपलाः स्वामिगृहादनङ्कुशाः ॥ ८२ ॥ चलितोसि सुराङ्गनागृहं मम सौभाग्यविपर्ययाद्यदि ।</poem> ॥ XV. 73. पताकिने Ms. - XV. 75. विशिखास ● Ms. --XV. TE क्षणमनन Ms. - XV. 77. भुजो M.s. [1]<noinclude></noinclude> c1uwkh2umj4x4xf4c0t5r0euux4jlsg 104 128523 346621 2022-08-21T12:11:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १५] विक्रमाङ्कन्देनचरितम् । १३५ <poem>किम विस्मरसि स्मरातुर प्रभुसंमानमिहान्यदुर्लभम् ॥ ८३ ॥ इति वीरविलासिनीजनस्फुरदाकन्दसहस्रदुर्दिनाम् । रणभूमिमसौ विलोक... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १५] विक्रमाङ्कन्देनचरितम् । १३५ <poem>किम विस्मरसि स्मरातुर प्रभुसंमानमिहान्यदुर्लभम् ॥ ८३ ॥ इति वीरविलासिनीजनस्फुरदाकन्दसहस्रदुर्दिनाम् । रणभूमिमसौ विलोकयन्न रिपृष्ठग्रहणान्यवर्तत ॥ ८४ ॥ सदनु नृपतिः प्राप्तः पारं परं समराम्बुधः सरलितधनुः श्रुत्वा शत्रोः पलायनमाकुलम् | अहह कृपणस्त्यक्तः कीर्त्याप्यसाविति विव्यथे प्रकृतिमहतां दुर्वृत्तेष्वप्यहो चटुलाः क्रुधः ॥ ८५ ॥ करितुरगसमृद्धां सार्धमन्तःपुरेण क्षितिपतिरथ सर्वां शत्रुलक्ष्म गृहीत्वा । ललितगतिक रेणु न्यस्त हेमासनस्थः प्रवरजयपताकां राजधानीं विवेश || ८६ || संप्राप्त कुलकण्टकं तमटवीमध्यादबन्ध्यैर्भटैः कारुण्याद्भुतवाष्प गद्गदवचा : संभाष्य संतोष्य च | चालुक्यान्वयशेखरोथ शिखरप्रेोलमुक्ताफल - मालम्बद्युतिपुञ्जदर्शितयशोगुच्छामगच्छत्पुरोम् " ॥ इति श्रीविक्रमाङ्कदेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमलदेव- विद्यापतिकाश्मीरकमट्टश्रीबिल्हणविरचिते पञ्चदशः सर्गः ॥</poem> XV. 84. फुरदाद° Ms. - XV. 87. नचा: om. Ms.; दाशत Ms. ॥ ८७ ॥<noinclude></noinclude> boz90oh7yg4w6g0p7jiyki7dr3midlq 104 128524 346622 2022-08-21T12:11:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ....... विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>कुमस्मितसंकोची क्रौञ्चनदेशकः । मित्रमुत्तरवायूनां वियलावण्यतस्करः ॥ १ ॥ शरत्कालासपक्कान्तकान्तवकेन्दुषलभः । अथाजगाम हेमन्तः... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>....... विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>कुमस्मितसंकोची क्रौञ्चनदेशकः । मित्रमुत्तरवायूनां वियलावण्यतस्करः ॥ १ ॥ शरत्कालासपक्कान्तकान्तवकेन्दुषलभः । अथाजगाम हेमन्तः सामन्तः स्मरभूपतेः ॥ २ ॥ शरद्वितीर्ण सौभाग्यमङ्गदक्षः क्षमापतेः । कान्तामुखानां हेमन्तः सेवकत्वमशिक्षत ॥ ३ ॥ अजायन्त विभावर्यस्तपने मन्दतेजसि | दिवसग्रस्त विस्तारकर्षणाय कृतक्षणाः ॥ ४ ॥ दोलयन्तः कपोलेषु कस्तूरीपत्रबन्धुषु । अलकानलकास्त्रीणां वषुः कैलासवायवः ॥ ५ ॥ रतिकोपे प्रसादे च दधानाः परिपूर्णताम् । आयामवत्यो यामिन्यः कामिनीनां मुदेभवन् ॥ ६ ॥ मौढत्व माचरन्तीभिनत्वा संकोचपात्रताम् | आक्रयन्त त्रियामाभिः श्रीजिता इव वासराः ॥ ७ ॥ अलभन्त नमःक्षेत्रे तारास्तरलकान्तयः । त्विषं सुषारबीजानां नूतनाङ्कुरशालिनाम् ॥ ८ ॥ सशत्र कन्दर्पदपष्मपरिचिन्तनात् । ८ शीतेन मदिराक्षीणां नास्पृश्यत कुचस्थली ॥ ९ ॥ अभूवन्नद्भुतोष्माणः शीतव्याप्ते जगत्तये । कुचो सङ्गतः कृशाङ्गीणां स्थानं मन्मथतेजसः ॥ १० ॥ यामिनीमिरनीयन्त सततं कामिनीजनाः | अनङ्गसंगतैरङ्गैर्गा ढालिङ्गनकौतुकम् ॥ ११ ॥</poem> [स° १६ XVI. 2. The Ms. inserts after this verse, युग्मं - XVI. 3. कौतमु- खानां Ms.<noinclude></noinclude> p9f8hyqzvkhrof404902gyelsl4orqa 104 128525 346623 2022-08-21T12:11:59Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १६] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>अक्षिप्यन्त तुषाराद्विवायुस्फुटनशङ्कया । कान्ताभिः कुङ्कुमालेपनिचुलेषु मुखेन्दवः ॥ १२ ॥ पुण्ड्रेक्षपाकपूतानि क्षेत्राणि द... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १६] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>अक्षिप्यन्त तुषाराद्विवायुस्फुटनशङ्कया । कान्ताभिः कुङ्कुमालेपनिचुलेषु मुखेन्दवः ॥ १२ ॥ पुण्ड्रेक्षपाकपूतानि क्षेत्राणि दधि मांसलम् । आसीत्कुङ्कुमचर्चा च हन्त हेमन्तजीवितम् ॥ १३ ॥ मद्वैरिणः कठोरांशोरियं प्रणयभूरिति । १३७ रोषादिव तुषारेण निरात पद्मिनी ॥ १४ ॥ समक्षमपि सूर्यस्य पर्यभूयत पद्मिनी । तेजस्विनोपि कुर्वन्ति किं कालवशमागताः ॥ १५ ॥ अङ्गेषु स्पर्शसौभाग्यमपि सामान्ययोषिताम् । परिपोषित कन्दर्पस्ततान तुहिनागमः ॥ १६ ॥ विहारयोग्येषु दिनेषु तेषु देवश्चुलुक्यान्वयचक्रवर्ती । भृगेन्द्रगामी मृगयां विधातुं स निर्जंगाम स्वभुजार्जितश्रीः ॥ १७ ॥ स यारबाणेन रणैकवीरः श्रियं दधे नीरदमेचकेन । भ्रामुक्तनीलोत्पलकङ्कटस्य देवस्व चूताङ्कुरकार्मुकस्य ॥ १८ ॥ स कञ्चकस्योपरि नीलभासः स्थितेन हारेण रराज राजा | समेघनक्षत्रगणोवतीर्णो विद्याधरः कश्चिदेवाम्बराग्रात् ॥ १९ ॥ सहागतान्तः पुरसुन्दरीभिरुदारहारप्रतिम्बिताभिः । वक्षःस्थले तस्य कलत्रमाद्यं रराज लक्ष्मीः सपरिच्छदेव ॥ २० ॥ बमार हारावलिमौक्तिकानि वक्षःस्थलेन स्फटिकोज्ज्वलेन | उच्चैः स्थितस्य प्रतिबिम्बितानि स कुङ्गलानीव यशोमस्य ॥ २१ ॥ नेत्राभिरामं दधता प्रपञ्चं नोलातपत्रेण स राजतेस्म । खण्डेन लक्ष्मीकुल मन्दिराणां नीलोत्पलानामिव राजहंसः ॥ २२ ॥ द्वयोर्दिशोः फेनविपाण्डुराभ्यां स चामराभ्यां पृथिवीतलेन्द्रः ।</poem> XVI. 17. विधायतुं Ms. - XVI. 18. भूना ° Ms.<noinclude></noinclude> t182lt23q2m9j7m4gjwxqxrys84hndx 104 128526 346624 2022-08-21T12:12:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १६ 2 <poem>प्रसाधिताशेषदिगन्तरस्य रेंजे यशोभ्यामिष दोर्युगस्य ॥ २३ ॥ व्योमाङ्गणस्थेन रराज वाजी झम्पासु तस्याग्रखुरद्वयेन । समुद्यतो मू... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १६ 2 <poem>प्रसाधिताशेषदिगन्तरस्य रेंजे यशोभ्यामिष दोर्युगस्य ॥ २३ ॥ व्योमाङ्गणस्थेन रराज वाजी झम्पासु तस्याग्रखुरद्वयेन । समुद्यतो मूर्धनि ताडनाय रोषादिवोष्णांशुतुरंगमाणाम् ॥ २४ ॥ तेजोनिधेस्तस्य तुरंगमोसो देहेन डिण्डीरविपाण्डुरेण । घर्मेण दग्धानिष नीलदेहान्सहस्त्ररश्मेस्तुरगामहास ॥ २५ ॥ तेजोविशेषात्परितोषितानां प्राप्येव वेगं मनसां सकाशात् । वाजी स राजीयमुखस्य तस्य विवेद वायोरपि पङ्गुभावम् ॥ २६ ॥ पर्याणमाणिक्यरुचां चयेन हरिप्रमस्यास्य हरिश्वकाशे । आपूरिताङ्गः खुरखण्डितारिभूपालरत्नाङ्गणपांसुनेव ॥ २७ ॥ जनस्य चित्रोल्लिखिताश्ववारहढासने तत्त्र निपत्य दृष्टिः । भ्रान्ता तुरंगभ्रमिपृष्ठलग्रा श्रमादिवान्यत्र न गन्तुमैच्छत् ॥ २८ ॥ संचारिणी मन्मथराजधानी लीलावनं विभ्रमपल्लवानाम् | अन्तःपुरं तस्य जगाम पृष्ठे परा प्रतिष्ठा रसनायकस्य ॥ २९ ॥ वाराङ्गनास्तस्य तुरंगमेषु भूकार्मुकारूढकटाक्षवाणाः । विरेजिरे दिग्विजयोद्यतस्य सेना इवानङ्गनराधिपस्य ॥ ३० ॥ पापाईलीलासरसोमरालाः कृतान्तदूता मृगपोतकानाम् । हिंसाकटाक्षा इव चित्रवर्णाः श्वानः प्रसस्रुः पुरतस्तदीयाः ॥ ३१ ॥ त्रैलोक्यलङ्घनकुतूहलिना हयेन देवः कियन्तमपि मार्गमसौ विलङ्घ्य | कर्णान्तसंघटितनेत्रपुटो ददर्श व्यालोलमत्तहरिणानि वनान्तराणि ॥ ३२ ॥ सार्धं प्रियेण कियतापि परिग्रहेण स प्राविशद्विशदकोर्तिकृतावतंसः |</poem> XVI. 27. शुनेव Ms. - XVI. 33. °मत्रहरिणाने, १३८<noinclude></noinclude> hoscbpmkjfltmghrz3a3pq7vim3auy4 104 128527 346626 2022-08-21T13:48:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 1 विक्रम।ङ्कदेवचरितम् । <poem>नीरन्ध्रनीलनिचुलप्रचुरच्छदालि- प्रच्छादितार्क किरणासु गिरिच्छलीषु ॥ ३३ ॥ देवस्य विक्रम निधेरथ सूकराणां शैलानुकारिकरिणामित्र चक्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>1 विक्रम।ङ्कदेवचरितम् । <poem>नीरन्ध्रनीलनिचुलप्रचुरच्छदालि- प्रच्छादितार्क किरणासु गिरिच्छलीषु ॥ ३३ ॥ देवस्य विक्रम निधेरथ सूकराणां शैलानुकारिकरिणामित्र चक्रवालम् । स्त्रिह्यद्वराहगृहिणीपरिचुम्यमान- मुस्तासुगन्धिमुखवालकमाविरासीत् ॥ ३४ ॥ गत्या पदानि कतिचित्पुरतः सग पृष्ठस्थितान्प्रति मुहुः प्रतिपाठ्यन्तम् । बाणेन तत्र करिपीवरदेहमेकं कक्षान्तरे क्षितिपतिः क्षपयांचकार ॥ ३५ ॥ केचिन्निपेतुरखनौ सह मार्गणेन मार्ग कियन्तमपि केपि गताः सशल्याः | वेरु: कठोरशरघोरणिपातमीत्या शैलस्थलीषु विषमासु परे वराहाः ॥ ३६ ॥ विपर्ययं पूर्वकथाद्भुतस्य चालुक्यभूपालशरश्चकार । पपात यन्त्रष्टधृतिर्वराहस्तं विव्हलाङ्गं वसुधा बभार ॥ ३७ ॥ क्रोड: सक्रीडमेतेन तरौ नाराचकीलितः । स° १६] लीलामालानबद्धस्य दधे मुग्धस्य दन्तिनः ॥ ३८ ॥ वा निर्गतः कनकशृङ्खलया सदैव कोपान्निरीक्ष्य विशतो गहने बराहान् । रुद्धस्तया विटपिकण्टक कीलकेषु साक्रन्दकण्ठकुहरो मुहुरुत्पफाल ॥ ३९ ॥ रुद्धं विलोक्य हरिणं हरिणी गतापि घ्यावृत्य बाणविषये नृपतेश्वचार ।</poem> १३९<noinclude></noinclude> tebh2z8rzcxfqb9yjr6lbaht37qj8q2 104 128528 346627 2022-08-21T13:50:38Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १४० विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रायेण देहविरहादपि दुःसहोयं सर्वाङ्गसंज्वरकरः प्रियविप्रयोगः ॥ ४० ॥ उड्डीय केपि निविडीकृतचापदण्डे चालुक्यभूभुजि गता गगनं कुर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१४० विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>प्रायेण देहविरहादपि दुःसहोयं सर्वाङ्गसंज्वरकरः प्रियविप्रयोगः ॥ ४० ॥ उड्डीय केपि निविडीकृतचापदण्डे चालुक्यभूभुजि गता गगनं कुरंगाः | सप्तर्षिमण्डलसमीपमित्र प्रविश्य [स] १६ निर्बाधमाश्रममृगत्यमवाप्नुकामाः ॥ ४१ ॥ स्वयमस्य पयोदवारिधाराश्रममासाद्य पृषत्कधोरणीषु । शरगोघरमागतो मयूरश्छलतो दिव्यपयोदुराग्रहेण ॥ ४२ ॥ स चकार शिखण्डिमण्डलानां नृपतिस्तत्र तथा यथा बभूव । पथिकप्रमदासु कोमलाज्ञः कलकेका विकलः पयोदकालः ॥ १३ ॥ स्वेच्छाविहाररसिकस्य वनस्थलीषु काकुत्स्थतः किमपि तस्य लघुत्वमासीत् । यस्माद्दशाननजयी रघुराजपुत्रः पञ्चाननं तु निजधान चुलुक्यवीरः ॥ ४४ ॥ अपि शरधिविकृष्टौश्चिच्छिदे कङ्कपत्तै- निकटमापे न रोहिद्रभिणीचक्रवालम् | स्मरणसरणिमागाद्दर्भभारालसानां विलसितम बलानां यइलाडूमिभर्तुः ॥ ४५ ॥ किंवा बहुप्रल पितैरबराहयूथ- मुत्सन्केसरि करिसार्थम् । कुर्वन्नरण्यमुपसृत्य निषेव्यतेम कुन्तलपतिः शिशिरश्रियापि ॥ ४६ ॥</poem> I XVI. 41. निवडॉकू° Ms. - XVI. 44. काकुस्थत: Ms.--XVI. 46. कुन ळपतेः M..<noinclude></noinclude> ov4pb1oh8pkk2spg1rp5t1b2jyaawf5 104 128529 346628 2022-08-21T13:50:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १६] <poem>यमुनुवां पुसृणलेपकवोष्णमङ्गं यद्यौवनोष्ममधुराणि कुचस्थलानि । कामस्य तत्सकलकामुकयामिकस्य श्यामासु जीवितमजायत शैशिरीषु ॥ ४७ ॥ शुभेषु राङ्कषपटेषु हस... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १६] <poem>यमुनुवां पुसृणलेपकवोष्णमङ्गं यद्यौवनोष्ममधुराणि कुचस्थलानि । कामस्य तत्सकलकामुकयामिकस्य श्यामासु जीवितमजायत शैशिरीषु ॥ ४७ ॥ शुभेषु राङ्कषपटेषु हसस्तिकास लोलाहसम्मलयजेन्धनपावकासु | कृष्णागुरुज्वलनधूम शेखासु चासी- त्रैलोक्यकामुकजयी मदनप्रतापः ॥ १८ ॥ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | अङ्गारहासिषु विलासगृहोदरेषु विस्तीर्ण तूल पटकल्पितवेष्टनेषु । उष्णेषु च प्रणयिनीकुचमण्डलेषु शान्ति जगाम शिशिरस्य तुषारगवः ॥ १९ ॥ गांत्रेषु सौष्ठवकृता मृगयाश्रमेण श्यामाभिरुल्लिखितमन्मथावस्तराभिः | आलिङ्गनैश्च सुदृशामनु रामतोसौ सर्वर्तुगोतिलकं शिशिरं विवेद ॥ ५० ॥ गौरीविभ्रमधूपधूमपटलयामायमानोदराः कण्ठक्षोभयान्न ये कवलिताः श्रीकण्ठहारोरमैः । स्फारोन्मीलितशारदागृहबृहद्वारा मुदा निर्गता- स्ते श्लाघामलभन्त कुन्तलपतेः कैलासरौद्वानिलाः ॥ ५१ ॥</poem> स्पृष्टाः •स्तोकं वितस्ताततुहिनकणैः पोडयन्तः पयोष्णी १४१ XVI. 48. व्घोषकासु Ms. - XVI. 49. विस्तीर्ण om. Ms.--XVI. 61. · ° मोदरा: Ms.; Ms. • वृधारषास्ते omits 5 syllables of 3rd Pada ; रौलानेला: ALS.<noinclude></noinclude> au70zadpmh97ufd2lwsd6gz37zf5vbg 104 128530 346629 2022-08-21T13:51:09Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ REGY MAG SVARTO विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १६ <poem>चञ्चन्तश्चन्द्रभागालहरिषु यमुनावी चिमैत्रोपवित्राः । धुन्वाना: सिद्धसिन्धोरुभयतटगतां देवदारुतुमालीं तस्य प्रीत्यै ब... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>REGY MAG SVARTO विक्रमाङ्कदेवचरितम् । [स° १६ <poem>चञ्चन्तश्चन्द्रभागालहरिषु यमुनावी चिमैत्रोपवित्राः । धुन्वाना: सिद्धसिन्धोरुभयतटगतां देवदारुतुमालीं तस्य प्रीत्यै बभूवस्तुहिनगिरितटोकेलिकाराः समीराः ॥ ५२ ॥ इति नरपतिः सार्धं दारैरुदारविचेष्टितः शिशिरसमयश्लाघ्यक्रीडासुखान्यनुभूय सः । नगरमगमलीलागारप्रमोदमुपासितुं १४२ क्षणमपि कुतस्तादृक्षाणां विलासदरिद्रता || ५३ ॥ ॥ इति श्रीविक्रमाङ्कदेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमदेव- षोडशः सर्गः ॥ विद्यापतिकाश्मीरकमट्टश्रीबिल्हणविरचिते विधाय भूमेस्तलमस्तकण्टकं ववर्ष हेना स सहर्षमथिनाम् । अकुतां सर्वजनार्त्तिखण्डनं वृथा तडित्पल्लवचञ्चलाः श्रियः ॥ १ ॥ चुलुक्यवंशे महतां महीभुजां महाभुजः शेखरतामसौ गतः । न मानुषीमेव निराधकार यः प्रजास देषीमापे चिच्छिदे रुजम् ॥ २॥ पयोभिरस्मान्परिपूरयन्ति ये पयोधयस्ते दधतेस्य वश्यताम् । इतोव सत्सेवनवाञ्छया जलं यथोपयोगं मुमुचुः पयोमुचः ॥ ३ ॥ अकालमृत्युर्न चचार कुत्रचित्त्वचिन्न दुर्भिक्षमलक्ष्यत क्षितौ । किमन्यदन्यायनिवर्हणो नृपः स राज्यमिक्ष्वाकुपतेरदर्शयत् ॥ ४ ॥ न मानुरत्यर्थमतापयज्जनं वषुः समीराः श्रममावहारिणः । फलानि मङ्क्रातिभरेण पादपान्भियेव पक्कान्यभजन्त पाण्डुताम् ॥५॥ जनैरवज्ञात कपाट मुद्रणैः क्षपासु रक्षाविमुखैरसुप्यत | करा विशन्तिस्म गवाक्षवसु क्षपापोछद्रपथैर्न तस्कराः ॥ ६ ॥</poem> XVI. 63. नरपतिसाऐं Me.- Colophon खोडशम: सर्गः -- XVII. 4. ● दन्यायनिर्वहण: Ms.<noinclude></noinclude> 7rdtrpjmw1712jr08baxofe3qsglf8j 104 128531 346630 2022-08-21T13:51:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स १७] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>दिशः कृताः संतततूर्यनिस्वनैरलक्ष्यदिकुञ्जरकण्ठगर्जिताः । पुरेपुरे संततमुत्सवादभूदुजांशुकप्रावृतभास्करं नमः ॥ ७ ॥ उदारशौर्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स १७] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>दिशः कृताः संतततूर्यनिस्वनैरलक्ष्यदिकुञ्जरकण्ठगर्जिताः । पुरेपुरे संततमुत्सवादभूदुजांशुकप्रावृतभास्करं नमः ॥ ७ ॥ उदारशौर्यैकरसः क्षमापतिः स निर्विनोदः समरोत्सयं विना | समापिताशेषमदान्धभूपयोरसेवकत्वं भुजयोरमन्यत ॥ ८ ॥ क्रमाद्जायन्त निजाकृतेः समाः कुलप्रतिष्ठानिधयोस्य सूनवः । अनन्यसाधारणपुण्यशालिनां फलन्त्ययत्नेन मनोरथद्रुमाः ॥ ९ ॥ सुवर्णवातायनतुङ्गभूमिषु स्थिताः प्रमोदं ददुरस्य नन्दनाः । कृतास्पदाः स्वीयविमानशङ्कया प्रविश्य विद्याधरबालका इव ॥१०॥ अहं सदा प्राणसमं महीभुजामयं तु मां वेत्ति नृपस्तृणोपमम् । इतीव कर्णेषु सुवर्णमर्थिनां स्ववेदमाख्यातुमभूत्कृतास्पदम् ॥ ११ ॥ नरेन्द्र चामीकरचारूभूषणप्रभावलीसंगमपिङ्गलत्विषाम् । इतस्ततः कोषभियेव दुर्गतिर्मुमोच सङ्ग ज्वलतामित्रार्थिनाम् ॥ १२ ॥ शिरःस्थदेवालयपातभीतित: प्रगल्भते खण्डयितुं न मामयम् । इति ध्रुवं काञ्चनमूधरोभवन्महीभुजि त्यागिनि तत्र निर्भयः ॥ १३ ॥ इहागतः खण्डनमेव लप्स्यते पलायनार्थं कनकाद्रिरुच्यताम् । इतीव देशान्तरगामिनामभून्नरेन्द्र हेम श्रुतिलवमर्थिनाम् ॥ १४ ॥ कृतो निवासः कमलाविलासिनः क्षमाभुजा तेन नितान्तमुन्नतः । विभाति धर्मस्य समुद्रतो भुजः कलिच्छिदे क्ष्माबलयोदरादिव ॥ १५ ॥ नमोङ्गण व्यापिनमुष्णदीधिसेर्गुणद्वयं यं परिहृत्य गच्छतः । न लङ्घनं शार्ङ्गभृतः कृतं भवेत्तुरंगमाला च न भङ्गमञ्जुते ॥ १६ ॥ अयं स कण्ठीरवतामुपागमद्विपाटनार्थं दनुजेन्द्रषक्षसः । इतोष भीतः कमलापतेः स्थिति न यत्र धत्ते कलिकालकुञ्ञ्जरः ॥१७॥</poem> १४३ XVII. 10. कृतास्पर्द: ● Ms. - XVII. 12 °त्रियेव Ms. - XVII. 13. त्याथिनि Ms. - XVII. 17. "विगदनार्थं Ms.<noinclude></noinclude> rqap88ilaz2lsatmqjlgatm7cslrbtv 104 128532 346631 2022-08-21T13:51:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १४४ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>अवैमि नारायणनाभिपङ्कजं न लभ्यते यत्र मधुव्रतोत्करैः । दिवानिशं येन विनिःसरन्ति ते निभेन कालागुरुधूपसंपदाम् ॥१८॥ यदीयशृङ्गेषु व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१४४ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>अवैमि नारायणनाभिपङ्कजं न लभ्यते यत्र मधुव्रतोत्करैः । दिवानिशं येन विनिःसरन्ति ते निभेन कालागुरुधूपसंपदाम् ॥१८॥ यदीयशृङ्गेषु विभाति मौक्तिकप्रभामरैः काञ्चनकुम्भमण्डली | तृषा विनिक्षिप्य मुखं तुरंगमैः कृता खरांशोरिव फेनसङ्गिनी ॥१९॥ पुरंधनृत्येषु विनिर्यदंशुभिः प्रसर्पदानन्दजलैरिवेक्षणैः । श्रियं सजीवा इव यत्र संततं वहन्ति रत्नोत्करशालमञ्जिकाः ॥२०॥ वितानरत्नप्रतिबिम्बडम्बरैर्विभान्ति यत्प्राङ्गणसोम्नि लासिकाः । अवाप्त विद्याधरराज सुन्दरीपदा इव व्यारेन विहर्तुमुद्यताः ॥ २१ ॥ अकारयत्कारणमानुषः पुरस्तडागमेतस्य स रुद्ध दमखम् । उपैति येनानुपमश्रिया तुलामसौ गतश्रीः कथमम्मसां निधिः ॥ २२ ॥ नमःस्रवन्त्या इव शेषवारिभिः परिच्युतैरच्युत पादपद्मतः । प्रविश्य देवालयगर्भमागतैर्विपाण्डुभिर्यः सलिलैविंशोभते ॥ २३ ॥ प्रदानलोभादिव भर्तुरस्य चेत्कदाचिदागच्छाते कुम्भसंभवः । छिनाझ तर्पमितीय यस्तटत्रुटटिङ्कोर्मिरवेण गर्जति ॥ २४ ॥ • किमादृतक्षारपयोधिसंगमा बिभाष भागीरथि दुर्भगाव्रतम् । इसीव यः कर्षात हर्षगद्गदस्तरंग हस्ते नमसः सुरापगाम् ॥ २५ ॥ अवाप्तबन्धेन लघुत्वम ब्धिना वितर्क्स पित्रा सुरराजकुञ्जः । प्रसूतमात्मानमनिन्दितात्मनो प्रवीति यस्माद्भुषमभ्रमोः पुरः ॥२६॥ निपीय यत्पाथसि नूनमम्बुदैवापिते शुक्तिषु मौक्तिकश्रियम् । पुराणमुक्तामणिभिर्न लप्स्यते कुचस्थलारोहण मेणचक्षुषाम् ॥ २७ ॥ अपास्य पाथोधिमसंख्यानेन्नगामुखार्पणोच्छिष्टमरोच कादिव । तपात्यये जह्रुरुपान्तशैलजाः कुमारतां यस्थ सगर्वमापगाः ॥ २८ ॥</poem> XVII. 20 सालभंजिका: Ms.–XVII. 23. नम: श्रवं Ms. - XVII. 26. बतीने Ms.<noinclude></noinclude> 3mk3wmxkpp5chfbzpuz9v8su7tr9tfj 104 128533 346632 2022-08-21T13:51:42Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १७] मिक्रमाङ्कन्देषचरितम् । <poem>निरन्तरं ब्रह्मपुरीभिरावृतं चकार तत्रैव पुरं स पार्थिवः । विरिञ्चिलोकात्सुरलोकतश्च याद्वेभूष्य भागाविव कौतुकात्कृतम् ॥२९... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १७] मिक्रमाङ्कन्देषचरितम् । <poem>निरन्तरं ब्रह्मपुरीभिरावृतं चकार तत्रैव पुरं स पार्थिवः । विरिञ्चिलोकात्सुरलोकतश्च याद्वेभूष्य भागाविव कौतुकात्कृतम् ॥२९॥ क्षपासु यत्रैकमपास्य चुम्बति द्वितीयवातायनमङ्गनामुखे । विशङ्कितः सौधषिटङ्कलङ्घनात्प्रविश्य मध्यं व्रजतीव चन्द्रमाः ॥३०॥ यदीयसोपानपथाधिरोहणे नितम्बिनीनां विनिपातभीतित: । मयूखदण्डैस्तपनीयनिर्मिताः करावलम्वं ददतीव मित्तयः ॥ ३१ ॥ यदग्रवातायनशृङ्गसद्मनामतीव तुङ्गत्वमवाप दूषणम् । यदत्र चित्रस्थितकुञ्जरक्रुधा प्रधावनं शक्रगजस्य शङ्कयते ॥३२॥ स्थितासु यत्रोपरि भूमिकुट्टिमस्थलीषु तुङ्गासु निरन्तरासु च | त्यजन्ति मार्गे तुरगाः कियत्यपि ध्रुवं निरालम्बगतिश्रमं रखे ॥३३॥ निशासु यत्र प्रतिबिम्बवर्त्मना समागतश्चारुदृशां निशाकरः । विला सदोलायितकुण्डलाहृतः कपोललावण्यजले निमज्जति ॥ ३४ ॥ पिता हरिः श्रीर्जननी तयोरिदं पुरं ममैवेति विचिन्तनादिव । अजस्त्रमन्याय सहस्रकारिणः स्मरस्य यत्रास्ति न कश्चिदङ्कुशः॥ ३५॥ ददी स दानानि महान्ति षोडश प्रतापशाली प्रतिपर्व पार्थिवः । सदन्तिकाद्दानजलैः सकमान्निपातमीत्येव कलिः पलायितः ॥ ३६ ॥ भवन्त तुङ्गेषु सुवर्णराशिषु प्रदानशीलस्तृणबुद्धिमेव सः । बभूव लोभास्पदमस्य भूपतेर्यशः परं चन्दनपिण्डपाण्डुरम् ॥ ३७ ॥ • सुवर्णदानप्रवणेत्र शङ्कितः सुवर्णशैलः शिखरैः समुन्नतैः । समस्पृशत्पारदपिण्डशङ्कया विषाण्डुरत्वार्थमिवेन्दुमण्डलम् ॥ ३८ ॥ रिपुं विजित्य द्विजकल्पशाखिना कृतेमुना हेमतुलाधिरोहणे । गिरेरगस्त्यागमशङ्कया चिराइभूव तस्योन्नमने मनोरथः ॥ ३९ ॥</poem> XVII. 30. ०ळाङ्घनात् Ms.- XVII. 32. शंकते Ms.- XVII. 37. बुद्धिरेव Ms - XVII. 38. पारन● Ms.<noinclude></noinclude> 86ymjkaw4zi4zv4krmwhhok5sed5q54 104 128534 346633 2022-08-21T13:51:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कन्देवचरितम् । <poem>अयच्छत स्वच्छमतीय काञ्चनं विशङ्कय यस्मात्कनकक्षमाधरः | अदर्शयत्कालिकयेव संगति स्वनि संक्रान्तिनिमान्नमः श्रियः ॥ ४०॥ प्रदानलील... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कन्देवचरितम् । <poem>अयच्छत स्वच्छमतीय काञ्चनं विशङ्कय यस्मात्कनकक्षमाधरः | अदर्शयत्कालिकयेव संगति स्वनि संक्रान्तिनिमान्नमः श्रियः ॥ ४०॥ प्रदानलीलारसिक: प्रतापवान्विधाय रिक्तानि कुलानि भूभुजाम् । अपूरयत्सोर्थिगृहाणि हेमभिर्यशोभिराशावदनानि चोज्ज्वलैः ॥ ४१ ॥ कृतस्थितिमूर्धनि चक्रवर्तिनां स विश्वचक्रद्धिविधानतत्परः | उदारशीलः प्रतिकूलतामगा रिद्र निर्माण परस्य वेधसः ॥ ४२ ॥ विषक्षदुर्भिक्षक दधिश्चिरं स शौर्यकण्डुलभुजः क्षितेः पतिः । निशम्य चोलं बलगर्वित पुनर्जगाम काञ्च समनी कतृष्णया ॥४३॥ श्रियः समुत्थापनवार्थि मन्थनं कलिप्रियस्येक्षणपारणं मुनेः । ऋथापणं निर्जरपण्ययोषितां क्रमेण तो तत्र रणं वितेनतुः ॥ ४४ ॥ महाभटानां करवालपष्टयः समुच्छलद्वीररसोमिनिर्मलाः । विनिर्गताः कोशबिलोदरात्ततः कृतान्तपाशोरगसंनिभा बभुः ॥ ४५ ॥ परस्परं मत्सरतः प्रधाविताः प्रभूतसौभाग्यवशाज्जयश्रियः । किमप्यखिद्यन्त बलद्वये भटाः पुरोगतैः शीघ्रतया शरैरपि ॥ ४६ ॥ हृदि प्रविष्टं दशनं निजासिना निकृत्य कञ्चित्करिणं न्यवारयत् । चकार रन्ध्रे कृतकीलकार्पण: प्रतिक्रियां जीवविनिर्गमस्य च ॥ ४७ ॥ अतिष्ठदंशे सुमटस्य चञ्चलं शिरः क्षुरप्रेण मदर्धखण्डितम् । तदेव वामेन विधृत्य पाणिना प्रभावितः कं न चकार वन्दिनम् ॥४८॥ सकङ्कटः कश्चिदुरस्त त्रुटस्पृषत्कनिष्ठ यूत हुताशनो भटः । विषेद नो धूमलताभिशहूया मुखे कृपाणं रिपुणा निवेशितम् ॥४९॥ रदाङ्कुरप्रोतमरातिदन्तिना मुखं दधानः पुलकोत्कराञ्चितम् | पिबन्त्रिवालक्ष्यत कोपि लीलया मृणालदण्डेन यशः सुधारसम् ॥ ५० ॥</poem> XVII. 40 प्रयछत Ms.XVII. 42. उदारशील म विनिर्गता को " Ms. ~~XVII. 49. रिपुना Ma. - XVII. 50. Ms. XVII. 45. राञ्जतं Ms.<noinclude></noinclude> py7f5tab7khldscueiwg4z3olq5d182 104 128535 346634 2022-08-21T13:52:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स. १७] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । १४७ <poem>विपक्षशस्त्रक्षपणैः पुनः पुनः क्षताखिलग्रन्थि निजास्थिपञ्जरम् | चकार चण्डद्युतिमण्डलोदरे सुखप्रवेशार्थमिवापरी भटः ॥ ५१ ॥... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स. १७] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । १४७ <poem>विपक्षशस्त्रक्षपणैः पुनः पुनः क्षताखिलग्रन्थि निजास्थिपञ्जरम् | चकार चण्डद्युतिमण्डलोदरे सुखप्रवेशार्थमिवापरी भटः ॥ ५१ ॥ पदॆषदे शोणितपङ्कपातिनी दिनेश्वरस्य प्रतिबिम्बमालिका | अवापदापानकुतूहलागतक्षपाचरस्त्रीचषकोपमेयताम् ॥ ५२ ॥ लघु प्रहतु प्रतिपक्षमक्षमः प्रविष्टनाराचचयातिभारतः । भटेन केनापि सरोषमोक्षितः प्रभूसवैलक्ष्ययता निजो भुजः ॥ ५३ ॥ भटेन नीतः श्रुतिहस्तखण्डनान्महाकरी निग्रहणोचितं विधिम् । ममज्ज लज्जामिव धारयन कृशानुवर्ण संधरापगाभरे ॥ ५४ ॥ रदथेन स्फुटितेन पाटनात्परिस्फुटद्दन्त चतुष्टयद्युतिः । अमर्त्यभाव भटपेटके भजत्यमर्त्यदन्तित्वमवाप कुञ्जरः ॥ ५५ ॥ विषाणिनां तीक्ष्णखुरप्रखण्डतास्तरीय राङ्करायुताः । . सुरप्रसूनावलिशङ्किभिर्भटर्न वञ्चितताकुटेण्याडयन् ॥ १६ ॥ निवेशनीयौ न शिरीषकोमली भुजौ त्वया संवरणज: पदे । महाघपुष्पे समयंत्र मेनके कुमालिकास्ते कलयन्ति लब्धताम् ॥५७ ॥ न भर्तृदुर्भिक्षमिहारित किंचन किमन्यया स्वीकृतमेव वाञ्छसि । विलोपयिष्यन्ति तव प्रगल्भतां स्वयं परीक्षाविषये सुराङ्गनाः ॥५८॥ अमी विमानेष्वधिरोपितास्त्वया मुधैव मूर्छामुकुलीकृतेक्षणाः । भवाव्य संज्ञां कृतफालमुत्सुकाः पतन्ति पश्य प्रधनाङ्गणे पुनः । विभिन्नमर्यादममुष्य चेष्टितं भटस्य पश्य प्रथमातिथेरपि । विमानवातायनतो यदन्यया विलोकितस्तां प्रति सत्वरोभवत् ||६०|| कयात्र माला प्रथमं समर्पिता न वेद्मि वादे युवयोस्तदन्तरम् । देष सौभाग्य निधिर्भटाग्रणीः करोतु वाचा स्वयमेष निश्चयम् ||६ १॥</poem> XVII. 53. °मीक्षत: Me. -- XVII. 56 ° स्तबूरमु; रोकायु° M.B.. XVII. 5S किंचन omits Ms.<noinclude></noinclude> l7i05fsrkglijmncv575lfu3xk4ydxw 104 128536 346635 2022-08-21T13:52:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ . १४८ विक्रमादेवचरितम् | [स° <poem>विलोभ्य सौभाग्यमदाद्भटोनया सलीलमन्तर्हितया प्रतारितः । अयं स्मरान्धस्तरसा परामुखीं भ्रमात्पिशाची मुपसृत्य मुञ्चति ॥६२॥ न नारद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>. १४८ विक्रमादेवचरितम् | [स° <poem>विलोभ्य सौभाग्यमदाद्भटोनया सलीलमन्तर्हितया प्रतारितः । अयं स्मरान्धस्तरसा परामुखीं भ्रमात्पिशाची मुपसृत्य मुञ्चति ॥६२॥ न नारदादस्ति परो विशारदः परोपकारप्रवणासु वृत्तिषु । क्षणात्समुत्पाद्य महारणानि यः करोति नः कामुकदुर्गतिच्छिदम||६ ३|| सहर्षमित्य सरसामजायत प्रजागरं पञ्चशरस्य तन्वती | प्रवीरकण्ठग्रहशान्तकौतुकप्रधावितानां श्रवणामृतं कथा ॥ ६४ ॥ अत्रान्तरे नरपतिजयकुञ्ज रस्य ज्यानादनिष्ठुरमधिष्ठित पृष्ठपीठः । शिक्षाशरव्यषदातिच मूभटानां नाराचंपडिभिरपूरयदाननानि || ६५ ॥ आरोहकान्करिषु वाजिषु चाश्ववारा. न्प्रोतान्पदातिनिवहांश्च विधाय भूमी | नामाकरिषुभिरेष चुलुक्यवीर- श्रोलस्य कीलितमशेषबलं व्यधत्त ॥ ६६ ॥ •ब्रूमः किमन्यदयमुत्सहतेस्म यत्र द्वय्येव तत्र गतिराविरभून्नपाणाम् । कारागृहे पतनमाशुपलायनं वा चोलोपि शीघ्रमपसारमतश्चकार ॥ ६७॥ अथ शिथिलितचापश्चोललक्ष्मी गृहीत्वा कृत विविधविनोदस्तत्र का चीनगर्याम् । निजनगरमगच्छत्सान्द्रमातङ्गसेना- भरमरितदिगन्तः कुन्तलक्ष्माभुजंगः ॥ ६८ ॥ ॥ इति श्रीविक्रमाङ्कदेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमल्लदे- वविद्यापतिकाश्मीरकमट्टश्रीबिल्हणविरचिते सप्तदशः सर्गः ॥</poem> XVII. 66. आरोहंकाक MB. - XVII. 67 द्वयेव; नृपान Mg.-XVII. 68. मातङ्ग om. Ms.<noinclude></noinclude> he6outnnqedylfobiaa3ng3k74qr5uf 104 128537 346636 2022-08-21T13:52:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>काश्मीरेषु प्रवरपुरमित्यस्ति मुख्यं पुराणां यातं गौरीपरिणयविधौ साक्षितामिन्दुमौलेः । यस्यायान्ति प्रकृतिकुटिलास्ते वितस्तास्त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>काश्मीरेषु प्रवरपुरमित्यस्ति मुख्यं पुराणां यातं गौरीपरिणयविधौ साक्षितामिन्दुमौलेः । यस्यायान्ति प्रकृतिकुटिलास्ते वितस्तास्तरंगा: स्वेच्छाधावस्कलियुगगजाधोरणत्वेङ्कुशत्वम् ॥ १ ॥ उद्यानेभ्यः सकलभुवनाश्चर्यमाधुर्यधुर्यं स° १८] पीत्या द्राक्षारसमित्र करैर्जातसंतापशान्तिः । ज्येष्टाषाढेष्विव कमलिनी कामुको यत्र धत्ते रत्नश्रेणीकिरण कलिका कोमलामंशुमालाम् ॥ २ ॥ कृत्वा शैलं करतलतुलारूढमर्धेन्दु मौले- र्हास्यज्योत्स्नां दशसु विसृजन्दिक्षु दर्पाद्दशास्यः | यस्मादुच्चैः स्फुरितमहसां ब्राह्मणानां निवासा- च्छापत्रस्तस्त्वरितमगमद्दूरतः पुष्पकेण ॥ ३ ॥ उत्तुङ्गानां मणिगृहमुवां यत्र वातायनेषु व्याख्याभिख्याप्रणयिनि जगदुर्लभे सूरिचक्रे । देवाः मोद्यांद्वपुलपुलकाः किं न वर्षन्ति पुष्पै नाशङ्कन्ते यदि सुरगुरोस्तत्र वैलक्ष्यदीक्षाम् ॥ ४ ॥ धत्ते यस्याः स्फटिकशुचिभिः क्षालयन्त्या यशोभिः स्थित्या गौरीगुरुरपि गिरिर्नूनमुच्चैः शिरांसि | गाङ्गस्पर्धोद्धुर मधुमती सैकतोत्तंसहंसी विद्यारक्षाधिकृतमकरोत्सा स्वयं शारदा यत् ॥ ५ ॥ ब्रूमः सारस्वत कुलभुवः कि निषेः कौतुकानां तस्यानेकाद्भुतगुणकथाकीर्णकर्णामृतस्य ।</poem> XVIII. T. जातं; ° विश्रो Ms. - XVIII. 3. दशभुवि ; पुधन Ms. XVIII. 5 यशोभिः om. Ms.<noinclude></noinclude> 3hswljaznv3rp8l7ykruxtdp6mwlg6m 104 128538 346637 2022-08-21T13:52:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | [स० १८ <poem>यत्र स्त्रीणामापे किमपरं जन्मभाषावदेव . प्रत्यावासं विलसति वचः संस्कृतं प्राकृतं च ॥ ६ ॥ मन्ये मन्याचलविदलितान्निर्गता दुग्धसि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् | [स० १८ <poem>यत्र स्त्रीणामापे किमपरं जन्मभाषावदेव . प्रत्यावासं विलसति वचः संस्कृतं प्राकृतं च ॥ ६ ॥ मन्ये मन्याचलविदलितान्निर्गता दुग्धसिन्धो- त्या यस्मिन्न मृतलहरी सत्कवीनां वचांसि | प्रेमाकूतं कुवलयदृशां शोकरै: पूरयन्ती द्राक्षाखण्डेष्वमृत किरणापाण्डुषु स्थैर्यमाप ॥ ७ ॥ दुर्लक्षत्थं कलियुगदृशां पते ब्रह्मास्त्रा क्षिप्त्वा विद्याविभवमखिलं यत्र विश्वासधान्त्रि | स्थाने तत्र त्रिनयनगुरोर्निर्जने नूनमद्धेः सा वाग्देवी भजति शमिताशेषतापा तपांसि ॥ ८ ॥ तीरप्रणयिभवनवातयातायनस्थ- स्वैरकोडोच्छलितमिथुनच्छिन्नहारावकीर्णा | यस्योत्सङ्ग कुलसरिदसौ नीलकण्ठप्रसूता धत्ते तारातिलकितनभःसङ्गिङ्गानुकारम् ॥ ९ ॥ स्नानक्रोडाव्यत्तनसमये कुङ्कुभं कामिनीनां यत्रोत्तार्य स्तनपरिसराद्गृह्णती कान्तमङ्गे । ईर्ष्यामर्षादिय निरवधेविहस्तवितस्ता कर्षत्यासां प्रतिकल मलिश्यामलान्केशपाशान् ॥ १० ॥ यस्मिन्कापि स्फुरति ललिता श्रीः कटाक्षच्छटासु श्रीमद्भहारकमठपुरोपान्तसीमन्तिनीनाम् । या निःशङ्कं श्रुतिकुवलयस्थापलापप्रवृत्ता भग्ना] किंचित्परिमलमिलद्भृङ्गकोलाहलेन ॥ ११ ॥ यस्मिन्तह्याः कथमशिथिलमेङ्खितभूलतानां</poem> XVILE. 7. प्रमाकूर्त; °किरणराण्डर Ms.- XVIII. 10. निरवधिव● Ms.-- XVIII. 12. * प्रेषित Ms.<noinclude></noinclude> 8rq4npsx1adyv14wlqrlprzxffn8qve 104 128539 346638 2022-08-21T13:53:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स० १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>किंचिठ्ठीलामसृणमुकुलाः कामिनीदृष्टयस्ताः । यासां त्रासाकुलितहरिणप्रेयसीभङ्गुराणा- मुत्सङ्गस्थः किमपि भजते चापलं पुष्पचाप... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स० १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>किंचिठ्ठीलामसृणमुकुलाः कामिनीदृष्टयस्ताः । यासां त्रासाकुलितहरिणप्रेयसीभङ्गुराणा- मुत्सङ्गस्थः किमपि भजते चापलं पुष्पचापः ॥ १२ ॥ यस्य भ्राम्यद्रमरपटलश्यामके लिङमाणा- मारामाणामविरलतया कोप्यसौ संनिवेशः । यस्मिन्रामाः कुसुमधनुषं हम्भिरुन्मार्गभर्ग- क्रोधज्वालाकिसलयचये सुप्तमुत्थापयन्ति ॥ १३ ॥ अङ्कालङ्कापतितरलिताद्याः शिला विप्रकीर्णाः प्राध्यैतासां स्फटिकशिखरी वेद्मि पर्यत्सुकोपि । आस्ते गौरीपतिवृषखुरक्षोदचिन्हान्यपश्य- न्यद्रेहानां कलहविमुखः स्फाटिकेष्षङ्गणेषु ॥ १४ ॥ यक्षग्रस्ता धनपतिपुरी निष्कलङ्का न लङ्का सातन्त्र त्रिदशनगरी मेरुपृष्ठेधिरूढा | इत्यप्राध्यप्रतिभटतया नूनमच्चैः सगर्व यत्प्रद्युम्न क्षितिधर निभादुत्तमाङ्ग बिभर्तेि ॥ १५ ॥ काव्यं येभ्यः प्रकृतिसुभगं निर्गतं कुङ्कुमं च च्छायोत्कर्षाद्भवति जगतां वल्लभं दुर्लभं च । यस्मिन्मन्तः स्थितवति जगत्सारभूते प्रयाताः काश्मीरास्ते नियतमुरगाधीशरक्षास्पदत्वम् ॥ १६ ॥ लीलावलगत्सरसमसृणभूविलासानि यासां कन्दपस्त्री यदि युगशतैः शिक्षते वीक्षितानि । रामाः झ्यामा रमणरुचयस्ताः कियत्यो न यस्मि</poem> - XVIII. 14. प्राप्तैतासां Ms.- XVIII. 15. नि:कलंका Ms. - XVIII. 16. ● मुभगं Ms. - XVIII 17. Ms bas twice.<noinclude></noinclude> j40s2ik7dv7f5y33u2a2ovh66j1vzva 104 128540 346639 2022-08-21T13:53:17Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १५२ विक्रमाङ्कदेवचरितम् <poem>न्हर्षोत्ताला: सरणिषु रणत्काञ्चयः संचरन्ति ॥ १७॥ देवोद्य नेष्वपि तिलकतां पुण्ययोगादषाप्ते- विस्मर्यन्ते न खलु निखिलाश्चर्थसारा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१५२ विक्रमाङ्कदेवचरितम् <poem>न्हर्षोत्ताला: सरणिषु रणत्काञ्चयः संचरन्ति ॥ १७॥ देवोद्य नेष्वपि तिलकतां पुण्ययोगादषाप्ते- विस्मर्यन्ते न खलु निखिलाश्चर्थसारा यदीयाः । श्रीखण्डाम्भःस्त्रपितमुरलप्रेयसीगण्डपाण्डु. द्राक्षाखण्ड स्तव कितलतामण्डपास्ते वनान्ताः ॥ १८ ॥ अस्स्यन्योन्यप्रथितलहरीदोले ताबन्धबन्धु- मध्ये यस्य क्षपितकलुषः संगमः पुण्यनयोः | यस्योत्सङ्गे. हलधर कृतास्ते जयन्त्यग्रहारा ये धर्मस्य क्षतकलिभयाः शैलदुर्गा भवन्ति ॥ १९ ॥ यस्मिन्किचिन्न तदुपवनं यत्र नो केलियापी नैषा वापी न विषमधनुष्कार्मणं यत्र रामाः । नासौ रामा मनसिजकथाघातभग्रा युवानः कामं यस्यां न निविडतरप्रेमबन्धे पतन्ति ॥ २० ॥ यत्रूषायां विहितवपुषस्तस्य विश्वैकबन्धोः स्फूर्तिः कीर्ति: परमनुपमा सापि विद्यामठस्य | यस्मिन्त्रङ्गीकृतकलकला मेखलाः कामिनीनां पृष्ठे लमं कुसुमधनुषरुयक्षमण्याक्षिपन्ति ॥ २१ ॥ वैतस्तानां स खलु पयसां संगमो यत्र चर्या- मर्यादायाः कृतयुगभुवः पात्रभूतोद्भुतश्रीः । दोलालीलातरलगतिषु प्रेङ्खिन्ता यत्तरंगे- रुसङ्गेषु त्रिदशसुदृशां देहभाजः पतन्ति ॥ २२ ॥ सत्पर्यन्त स्थित गुणनि कामण्डपं यत्र धत्ते</poem> [स° १८ XVIII. 18. श्रीषंडाभः; यदा: Ms.- XVIII. 21. परमु° MB.XVIII. 22. माता Ms.<noinclude></noinclude> 42fnv7qndx81agdwpuit44dlmfnddmc 104 128541 346640 2022-08-21T13:53:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ -- स० १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>धाम योमाङ्गणतिलकतां क्षेमगीरीश्वरस्य | रामा रामानुकरणविषौ यत्र नाट्यप्रयोगे योगस्थानामपि सपुलकं गात्रमासूत्रयन्ति ॥ २३ ॥ सं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>-- स० १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>धाम योमाङ्गणतिलकतां क्षेमगीरीश्वरस्य | रामा रामानुकरणविषौ यत्र नाट्यप्रयोगे योगस्थानामपि सपुलकं गात्रमासूत्रयन्ति ॥ २३ ॥ संग्रामोर्षीपरिषृढमठप्रान्त सोमन्तितो सौ S यस्मिन्नदणोविंतरात सुधां चन्द्रसीमाप्रदेशः | यत्रानन्तक्षितिपतिकृतास्ते वितस्तोपकण्ठे याताः कान्त्या हरभवलया हारतामग्रहासः ॥ २४ ॥ गर्जनातायनविततयः शास्त्रोष्टर- स्ताः काष्टीलद्विजवसतयो यत्र नेत्रोत्सवाय | यास त्रास विद्धति कळेदर्शनादेव विप्राः सायं प्रातः प्रहुतहुतभुग्धूमधूम्रैः शिरोभिः ॥ २५ ॥ यत्रानन्तक्षितिगृहिणीशंकरागारपार्श्वे सङ्गिना त्रिभुवन मनोरञ्जनं गजधाम | खास्तमरितं यत्र पारापतानां दक्षाः कण्ठध्वनिषु शनकैः पौरकन्या भवन्ति ॥ २६ ॥ यत्क्षेत्रेषु स्थितिमरचयदल्कलं यत्सिपेषे जाने जैत्रं किमपि तपसस्तस्य माहात्म्यमेतत् । तत्रत्यस्य प्रथमवयसः स्त्रीजनस्याङ्ककानां यत्काश्मीरं कनकमुठ्ठदामन्तरङ्गत्वमेति ॥ २७ ॥ गेहं यत्र प्रवरगिरिजावलभस्माद्भुतं त स्केषामाशां सुरपतिपुरारोपणे नातनोति । यद्यातस्य प्रवरनृपतेद्य शरीरेण सार्धं स्वर्गद्वारप्रतिममुपरिच्छिद्रमद्यापि धत्ते ॥ २८ ॥</poem> XVIII. 25 काशल: दशनादेव Ms. '; s<noinclude></noinclude> 4k2g821u2hj9inc4m2bhsxb6rghs84t 104 128542 346641 2022-08-21T13:53:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कन्देवचरितम् | <poem>दृष्ट्वा यस्मिन्नभिनयकलाकौशलं नाटकेषु स्मेराक्षीणां मसृणकरणासङ्गदत्ताङ्गहारम् | रम्मा स्तम्भं भजति लभते चित्रलेखा न रेखां नूनं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कन्देवचरितम् | <poem>दृष्ट्वा यस्मिन्नभिनयकलाकौशलं नाटकेषु स्मेराक्षीणां मसृणकरणासङ्गदत्ताङ्गहारम् | रम्मा स्तम्भं भजति लभते चित्रलेखा न रेखां नूनं नाटये भवति च चिरं नोर्वशी गर्वशीला ॥ २९ ॥ यस्मिन्नुर्वीपतिगृहततेस्तुङ्गिमा वर्ण्यते किं तस्याश्च ञ्चचतुरवनिताभूषितानेकभूमेः । जाने यस्यां कुसुमधनुष: स्वर्गरामामनांसि क्रीडा वातायन कृतपदस्यैव लक्षीभवन्ति ॥ ३० ॥ यत्र स्त्रीणां मसृणघुसृणालेपनोष्णा कुचश्री. स्ता: कस्तूरीपरिमलमुचः पट्टिका रामवाणाम् । नौपृष्ठस्थाः शिशिरसमये ते वितस्ताजलान्तः स्नानावासा: प्रचुरमपि च स्वर्गसौख्यं दिशन्ति ॥ ३१ ॥ वक्कन्यस्तैस्तुहिनशकलेन्तुरा वारिकुम्भाः काश्मीरीणां सरसकदलीकोमला गात्ररेखाः | भीष्मग्रीष्मक्कमविरतये सर्वसाधारणत्वं यस्मिन्त्रायान्त्यपि हिमशिलाशीतलानि स्थलानि ॥ ३२ ॥ सत्यत्यागप्रमुखनखिलोत्कर्षसंपत्तिसीमा तस्मिन्म/सीदवनियनितावल्लभोनन्तदेवः | वैरिस्तम्बेरमघनघटागर्जितानामगम्बे [स° १८ - चक्रे धारापयसि यदसे: कोर्तिहंसीनिवासम् ॥ ३३ ॥ दवा शोकं शकपरिवढप्रौढसीमन्विनीनां येन क्रीडाविदलितदरदीर्घदर्पः कृपाणः | अस्पृश्यानामिव परिचपाहिवता दोषशङ्कां</poem> XVIII. 32 ° शकलेव Mg.<noinclude></noinclude> 496zdf99qzs8eqsk9g60ovjf1b5vgwx 104 128543 346642 2022-08-21T13:53:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>धीतः क्षोणीवलयजयिना जन्हुकन्याजलेषु ॥ ३४ ॥ कर्तुं को तिलक मलकागोपुराणां गतेन क्रौञ्चस्याङ्गे भूगपतिशरच्छिद्र मद्रे विलोक्य |... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>धीतः क्षोणीवलयजयिना जन्हुकन्याजलेषु ॥ ३४ ॥ कर्तुं को तिलक मलकागोपुराणां गतेन क्रौञ्चस्याङ्गे भूगपतिशरच्छिद्र मद्रे विलोक्य | येन क्रीडालवशबलिताः पीवरे बाहुदण्डे चण्डण्याने धनुषि च रुषा सूत्रिता दृष्टिपाताः ॥ ३५ ॥ सिद्धैरप्यासिततटभुषः स्नातसप्तर्षिहस्त- न्यस्तभ्राम्यत्तिलतिलकितस्रोतसो मानसस्य | यत्कान्ताभिः शिरसि विधृताः सारसौभाग्यलोभा- कैलासस्थत्रिनयनवधूक्षालिताङ्गास्तरंगाः ॥ २६ ॥ यः संतोषं चरितविषये पूर्वपुंसां न भेजे सारग्राही रघुपतिकथामत्सरादेकषीरः | चक्रुः क्रीडोद्धृतहरगिरेस्ते हि रोहकलङ्का लङ्काभर्तुर्भुजतरुवनच्छेदनं नार्धचन्द्रैः ॥ ३७ ॥ चम्पासीम्नि क्षितिपतिकथावानि दार्माभिसारे गतीषु क्षितिषु भवने भर्तुलक्षोणिमर्तुः । क्रीडाशैलीकृत हिमगिरेहासभोतव यस्य ग्राम्यत्याज्ञा सुकृतवसतेभूप्रतापोदयानाम् ॥ ३८ ॥ कृत्वा मध्ये मठमनुषमोत्तुदुर्गा बैतस्त्येन ग्रथित परिखारेखमम्भोमरेण । लग्नाः शृङ्गेर्नभसि विजयक्षेत्रभट्टाप्रहाराः प्राकारत्वं कलिमयभिदे येन धर्मस्य नीताः ॥ ३९ ॥ देवी तस्य प्रचुरयशसश्चन्द्रिकेवेन्दुजाता याता ख्याति जगति सुभटेत्यादिभार्या बभूव ।</poem> XVIII, 37 च्छेदन Ms.<noinclude></noinclude> dd1uai20e6lwtpaa0zm4kb906lw03xz 104 128544 346643 2022-08-21T13:54:07Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>मग्ये यस्याः स्थितिमनुपमां सापि कुण्ठानु कर्त वैकुण्ठोरःस्थलजलधरोत्सङ्गसौदामिनी श्रीः ॥ ४० ॥ तस्यात्यामव्रतविलसित कः परिच्छेदमु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>मग्ये यस्याः स्थितिमनुपमां सापि कुण्ठानु कर्त वैकुण्ठोरःस्थलजलधरोत्सङ्गसौदामिनी श्रीः ॥ ४० ॥ तस्यात्यामव्रतविलसित कः परिच्छेदमुद्रा- माधिष्कर्ते प्रभवति दयाक्षान्तिदाक्षिण्यसीम्वः । लक्ष्मी यस्याः क्षितितलगतां पाददासीमकार्षी- द्भुर्तुः क्षोणीपतिशतशिखारत्नशाणः कृपाणः ॥ ४९ # नो कायस्थैः कुटिळलिपिभिर्नो विटेश्चाटुक्षै- में प्रत्यक्षस्तवनपटुभिलुण्ठिता गायनैश्च । देवागारद्विजगुरुगृहाण्येष यत्संगृहीता [स याता लक्ष्मीर्निजचपलतादोषशुद्धयर्थिनीय ॥ ४२ ॥ श्रीकाश्मीर क्षितिभुजि गते षश्यतां यहुणाना- महुश्चिन्तालमपरिचयं कानि नान्तःपुराणि | स्वच्छा कीर्तिर्नभसि विसिनीपत्तमित्रे ठुलोठ क्ष्योतद्वारासलिलमकरोदामलक्ष्मीः कृपाणम् ॥ ४३॥ · कीर्तिज्योत्स्नास्नपितभुवनश्रीरधिष्ठानमध्ये शोभाज्येष्ठं मटमकुरुत स्त्रीयनामाकितं सा | यस्मिन्विद्यारसिकमनसामास्पदे देशिकानां का नामाक्ष्णोर्वजति न सुधीः ॥ ४४ ॥ माण्डागारण्यकृत विदुषां सा स्वयं भोगभाि स्वातन्त्र्येण ग्रहणमवनेर्ब्राह्मणानामयादीत् । यामस्तम्बेरमसहचरस्फूर्जदाशागजेन्द्र- क्षोणीकोशप्रणयिनि यशस्यैष रक्षामकार्षीत् ॥ ४५ ॥</poem> XVIII. 41. ब्व:कर्तुं Ms.- XVIII. 42. छुदिना M8.-- XV ० ● बने Ms.<noinclude></noinclude> 33gkj0ee5m2sli3e5yuv43ygudxe6d2 104 128545 346644 2022-08-21T13:54:19Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>चक्रे धाम त्रिभुवनगुरोः सा वितस्तासमीप कामाराते: शिखरनिकरक्षुण्णनक्षत्रमार्गम् । कूज का चीनिषहापेहितज्याव्यनिर्नर्तकीनां य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>चक्रे धाम त्रिभुवनगुरोः सा वितस्तासमीप कामाराते: शिखरनिकरक्षुण्णनक्षत्रमार्गम् । कूज का चीनिषहापेहितज्याव्यनिर्नर्तकीनां यस्योपान्ते भवति न भवक्रोधपात्रं मनोभूः ॥ ४६ ॥ यस्या भ्राता क्षितिपतिरिति क्षात्रतेजोनिधानं भोजक्ष्यामृत्सदृशमहिमा लोहराखण्डलोभूत् । शङ्के लक्ष्म्याः शिरसि चरणं न्यस्य वक्षःस्थितायाः प्राप्ता लीलातिलकतुलनां यन्मुखे सूक्तिदेवी ॥ १७ ॥ यस्य प्राप्ताद्भुतपरिणते: कर्कशे तर्कमार्गे त्यागः कासां विचरति गिरां गोचरे कान्तकीर्तिः | येन न्यस्ता दलितविपदां कोविदानां गृहेषु श्रीदद्यापि स्वपिति ललनाभूषणानां निनादैः ॥ ४८ ॥ गण्डा भोगोडमरषिलुटहाष्पधाराशतेन व्यातन्वानः कुषयुगतटी: पङ्किला: सुन्दरीणाम् | पस्य क्रीडाकवलमकरोद्वाजपुर्या: प्रताप बाहुबहुस्थलकमलिनीराजहंसाम्बुवाहः ॥ ४९ ॥ श्रोणीबन्वे कुवलपहूशां द्रागवज्ञारसज्ञैः पार्श्वद्वंद्वेप्यतनुत सभामण्डनं पण्डितालीम् । रत्नच्छायाच्छुरणसुभगस्वर्णपत्तावमानी मानो मेने श्रषसि च कथां वैष्णव भूषणं यः ॥ ५० ॥ पुण्येरै रायत कारेकरोचण्डदोर्दण्डशाली देव्यां तस्यां कळशनृपतिस्तस्य जातस्तनूजः |</poem> XVIII. 49. गंडभोग° Ms. - XVIII 50. शुभग Ms. - XVIII. 51. कफस Ms.<noinclude></noinclude> g89xlgtrdb7q4kck8rnleufs7jhyzae 104 128546 346645 2022-08-21T13:54:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>संख्योत्सङ्गादपसृतवतां भूभुजां वल्लभा श्रीः खड्ने यस्य द्विपमदमषीप डुलिप्ते लुलोट ॥ ५१ ॥ दर्पा भातप्रतिमटनृपत्रात से नाशिरांसि त्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>संख्योत्सङ्गादपसृतवतां भूभुजां वल्लभा श्रीः खड्ने यस्य द्विपमदमषीप डुलिप्ते लुलोट ॥ ५१ ॥ दर्पा भातप्रतिमटनृपत्रात से नाशिरांसि त्यक्त्वा सान्द्रोल्लसदसिलता शैवलश्यामलानि । हेमाम्भोजप्रतिमवदनालोकनादेव यस्य प्राप्ता लक्ष्मीश्चरणनिकटं कीर्तिहंसावतंसा ॥ ५२ ॥ दिग्यात्रासु स्फटिकविशदच्छायमच्छोदमेत्य साम्यन्निन्द्रायुधखुरपुटोस् | कादम्बर्याः परिजनमसौ मर्त्यलोकैक चन्द्र- चन्द्रापीडस्तुतिषु विदधे संकुचद्वाग्विलासम् ॥ ५३ ॥ येनोदीच्यां दिशि गतवता वन्दितोसौ गिरीन्द्र श्चञ्चन्चण्डीपतिषपखुरक्षोदलेखावतंसः । शङ्के लङ्कापतिकरतलोत्क्षेपलोलस्प यस्य त्रस्ताः केचित्तलमुषि गणा नाघुनाप्युच्छ्रसन्ति ॥ ५४ ॥ धृत्वा काश्चित्कन ककपिशा: कौतुकादाक्षकन्या: प्रत्यागच्छन्धनपतिपुरादुत्तरं मानसं यः | दत्ताश्लेषं हरमुकुटतः त्रस्तया नाकनचा हेमाब्जानामकृत वसर्ति मानसादाहृतानाम् ॥ ५५ ॥ यस्पोदारां परिकलयतः शस्त्रशास्त्रप्रतिष्ठां द्वे मेयस्यौ जगति विदिते श्रीश्च वाग्देवता च । एका भेजे भुजमभिनवाम्भोदनोलातपत्रा वेतच्छसायितसितयश चन्द्रिकान्या मुखेन्दुम् ॥ ५६ ॥ अश्वैः कृत्या पवनगतिमिर्लङ्घनं घालुकाध</poem> XVIII. 53 भाम्यानि टोचूंकि तासु • Ms. XVIII 56 भस्तया Me १५८ [स c<noinclude></noinclude> 0j8uqho0fn2pq9zpegsvctud8eev5mi 104 128547 346646 2022-08-21T13:54:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १८] विक्रमाकुदेवचरितम् । <poem>यः स्त्रीराज्यं व्यजयस जयापीडसुल्यप्रभावः । तत्र श्लाघामसहत पुनर्नैकवीरः स यस्मा- सीडोभूपि रघुपती ताडके ताडकायाः ॥ ५७ ॥ यत्खड्ग... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १८] विक्रमाकुदेवचरितम् । <poem>यः स्त्रीराज्यं व्यजयस जयापीडसुल्यप्रभावः । तत्र श्लाघामसहत पुनर्नैकवीरः स यस्मा- सीडोभूपि रघुपती ताडके ताडकायाः ॥ ५७ ॥ यत्खड्गस्य स्मरणवशतः कालजिङ्गासनाभे- खासोल्लासत्रुटित मदनोन्मादमुद्रा नरेन्द्राः | हर्ष वर्षाजलदपटले कुन्तलेखनानां क्षोणीलेखास्वपि च मुमुचुः शादलश्यामलासु ॥ ५८ ॥ दृष्टा देव्याः कुचपरिसरे हर्षदेवस्य मातु- स्तुष्टः सेवानतधनपतिप्राभृतैकावलीं यः । कर्ते वाञ्छन्नखिलभुवनाश्चर्यमस्थोपकारं प्रत्यानीते रघुपतिशरैः पुष्पके खेदमाप ॥ ५९ ॥ खड्ड कुण्ठीभवति शिरसां छेदतः खेदमागा- यः शाणार्थी हरशिखरिणा प्राग्गृहीतोज्झितेन । "यः पौलस्त्यं तमपि जितवान्सोपि यस्योपमायां शङ्के लोकोत्तरगुणनिधेर्मुद्रितो रामभद्रः ॥ १० ॥ मन्थक्षोणीधरविलिताम्भोधितीव्रक्रुद्वेष एमाभृन्मूलान्यपि दलयति व्यायतैर्या तरंगेः । सेनाचक्रक्षपितसलिलां तां चकार स्थलं यः श्रीकाश्मीरक्षितिकुमुदिनीचन्द्र माश्चन्द्रभागाम् ॥ ६१ ॥ धत्ते यस्यास्तपन दुहितुः शेषकहोललीलां नीलच्छाया तुरगपटली भास्करस्याधुनापि । तां कालिन्दीं सकलजयिनो यस्य सेनासमूहः पृथ्वीलीलालुलितकबरीमेचकामाचचाम ॥ ६२ ॥</poem> XVIII, 59 प्राभूतै: कावली Ms.--XVIII. 61. °कश्मीर Ms.<noinclude></noinclude> 3ie1z3r6v3pes1v4fgnkj8yba34s66q 104 128548 346647 2022-08-21T13:54:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>उमुर्तीधरसहघरैः पूरबन्यो यशोभि स्तन्निःशेष क्षिति परिजयी कौरवं क्षेत्रमागात् । यत्र क्षत्रक्षतजपटले पार्थबाणाभिघाते: कर्णभ्रष्ट... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>उमुर्तीधरसहघरैः पूरबन्यो यशोभि स्तन्निःशेष क्षिति परिजयी कौरवं क्षेत्रमागात् । यत्र क्षत्रक्षतजपटले पार्थबाणाभिघाते: कर्णभ्रष्टं कुरुपतियशोदन्तपत्तं ममज्ज || ६३ || यस्य प्रेयान्प्रथमतनयः कं न चक्रे सहर्ष श्रीहर्षादप्यधिककवितोत्कर्षवान्हर्षदेवः । तीक्ष्णः स्वस्मिन्कनकवलये येन चक्रे रणेषु क्ष्माभृच्चडामणिकषणतः कुण्ठधारः कृपाणः ॥ ६ ४ ॥ यस्यापूर्वी पदपरिणतिः कापि चर्याविचारे वाक्चातुर्ये प्रसरति गतिवदिनां मौनमुद्रा | प्रख्यातं तत्तिजगति पुनः सर्वभाषाकविल यस्यास्वादे भवति सिकताकर्कशा शर्करापि ॥६५॥ येनोत्कण्ठा व्यसनगुरुणा दत्तपातास्तरुण्यः स्वस्मिन्मूर्छाक्लमपरवशा वाष्पपङ्के लुठन्ति | तासां गण्डस्थलमुवे पुनः पाण्डिमा वर्ण्यते कि यत्र स्पष्टीभवति शपथैः श्रोत्रयोर्दन्तपत्तम् || ६६ ॥ दुर्ग प्राप्य क्षितिपतियशोधाम यस्यानुस कस्याकार्षीन्न खलु पुलकोत्कर्षमुत्कर्षदेवः । येनारोग्य स्थभुजशिखरे निर्मिता दूरमुख * म्लेच्छ क्षोणोपतिहरखुरक्षोदमुद्रादरिद्वा ।। ६७ ॥ नानापरी विजयम इति प्रतापी भूपस्य तस्य तनयो नयनाभिरामः । पुष्पोपहारयति नूतनदन्तकान्त्या</poem> .XVIII, 65 शिकता ● Ms. [स° १८<noinclude></noinclude> khhmq77v4nd4w4f9wo1sd3es37ibwvr 104 128549 346648 2022-08-21T14:06:04Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स° १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>वाग्देवता व्यक्ति यस्य मुखे प्रवेशम् ॥ ६८ ॥ नित्याभ्यासात्परिणतलिपेः स्रष्टुराश्चर्यलेख तळाषण्यं वपुषि ललिते तस्य भूपालसुनो... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स° १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>वाग्देवता व्यक्ति यस्य मुखे प्रवेशम् ॥ ६८ ॥ नित्याभ्यासात्परिणतलिपेः स्रष्टुराश्चर्यलेख तळाषण्यं वपुषि ललिते तस्य भूपालसुनोः । यत्र स्फूर्जल्लटभललनालोकलोमैकपात्रे जागर्ति ज्यानिनदमुखर: संततं पुष्पचापः ॥ ६९ ॥ तस्मादास्त प्रवरपुरतः सार्धगव्यूतिमात्रों भूमीं त्यक्त्वा जयवनमिति स्थानमुत्तुचैत्यम् । कुण्डं यस्मिन्नमलसलिलं तक्षकस्याहिभर्तु- धर्मध्वंसोदा तकलिशिरश्छेदचक्रत्वमेति ॥ ७० ॥ यस्यास्ति खोनमुख इत्युपकण्ठसीनि ग्राम: समग्रगुणसंपदवाप्तकीर्तिः । आलानरूपबहुयूपवति प्रविष्टं नो यत्र बन्धनभियेव कलिद्विपेन ॥ ७१ ॥ ब्रूमस्तस्य प्रथमवसरद्भुतानां कथानां किं श्रीकण्ट व शुशिखरिकोडलीलाललाम्म्रः । एको भागः प्रकृतिसुभगं कुङ्कुमं यस्य सूते द्राक्षामन्य: सरससरयूपुण्ड्रकच्छेदपाण्डुम् ॥ ७२ ॥ कर्त की तिप्रणाये कुशलाः कौशिकं गोलमुच्चै स्तत्र ब्रह्मप्रवणमनसो ब्राह्मणाः केचिदासन् | • या काश्मीरक्षितितिलकतां मध्यदेशावतंसा- न्गोपादित्यक्षितिपतिरसौ पावनानानिनाय || ७३ ॥ कीर्ति येषां शतमखसखीमुत्सुकानामवाप्तुं धूमस्तोमे मखपरिचिते पूरयत्यन्तरिक्षम् ।</poem> XVIII. 72, सरससयू● Ms. ES<noinclude></noinclude> dhchcdorgp4y4l67igj6aiuk790mq1g 104 128550 346649 2022-08-21T14:06:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विक्रमाङ्कन्देवचरितम् । <poem>नो केषांचिद्वचनमशृणोनाकरोन्मक चिन्तां शकश्चित्रार्पित इव परं छाययाभूद्धिः ॥ ७४॥ तेषां जगत्तयपवित्रचरित्रभाजां धत्तेस्म मुक्ति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विक्रमाङ्कन्देवचरितम् । <poem>नो केषांचिद्वचनमशृणोनाकरोन्मक चिन्तां शकश्चित्रार्पित इव परं छाययाभूद्धिः ॥ ७४॥ तेषां जगत्तयपवित्रचरित्रभाजां धत्तेस्म मुक्तिकलश: कुलशेखरत्वम् । यस्याग्रिहोत्रपरिशीलनजेन जाता स्वेदाम्भसेव कलिकालकलङ्कशान्तिः ॥ ७५ ॥ शङ्के रुहवसतिना स्थापिता शान्तिहेतो. रन्योन्येर्ष्याकलहचतुरा याश्चतुननेषु । एकत्रैव स्वमुखकमले लीलया वल्लभानां चक्रे तासामपि चतसृणां यः श्रुतीनां निवासम् ॥ ७६ ॥ दाता पराक्रमधनः श्रुतपारदृश्वा नाम्नास्य राजकलंशस्तनयो बभूव । मालेयभूधरगुहास्तिमिरच्छलेन यस्याधुनापि मखधूममिवो मन्ति ॥ ७७ ॥ द्राक्षापूर्णान्यखिलजनताभोग हेतो नानि व्याख्या स्थानान्यमलसलिला यस्य कूपाः प्रपाश्च । स्थानेस्थाने सुकृतवसतेर्मण्डला ग्रावतंसा धर्मस्याविष्कृत कलिमयस्याङ्गरक्षा बभूवुः ॥ ७८ ॥ क्षमासार: सारस्वतरसनिधानं श्रुतिनिधि : समुत्पन्नस्तस्मादमलयशसो ज्येष्ठकलशः । महाभाष्यव्याख्यामखिलजनवन्द्यां विद्धतः सदा यस्य च्छात्रैस्तिलकितमभूत्प्राङ्गणमपि ॥ ७९ ॥</poem> [सं० १८ ० XVIII. 74. ° मसृणोन्ना ° Ms. - XVIII. - 77. राजकळसस्त ● Ms.<noinclude></noinclude> 0d7gqo972vc9885eag75gkv13azteci 104 128551 346650 2022-08-21T14:06:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स॰ १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>इष्टापूर्तेष्यतिथिविषये सान्त्वने सेवकाना- मन्येष्वन्येष्वपि च गहनं किं नु तस्योचितेषु । दृष्टादृष्टोपकरणगणप्रापणे यः प्रव... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स॰ १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>इष्टापूर्तेष्यतिथिविषये सान्त्वने सेवकाना- मन्येष्वन्येष्वपि च गहनं किं नु तस्योचितेषु । दृष्टादृष्टोपकरणगणप्रापणे यः प्रवीणां नागादेवीमलभत शुभस्तोमपात्रं कलत्रम् ॥ ८० ॥ अङ्गैस्त्वङ्गत्कनकरुचिभिः कार्मणं लोचनानां सूरेस्तस्मादजान जगतां शेखरो बिल्हणाख्यः | सान्द्रौवेंदध्वनिभिरनभिव्यक्तमञ्जीरनादा मौज्जोबन्धात्ममृति बढ्ने यस्य वाग्देवतासीत् ॥ ८१ ॥ साङ्गो वेदः फणिपतिदृशा शब्दशास्त्रे विचार: प्राणा यस्य श्रवणसुभगा सा च साहित्यविद्या | को वा शक्तः परिगणयितुं श्रूयतां तध्वमेत- प्रज्ञादर्शे किमिव बिमले नास्य संक्रान्तमासीत् ॥ ८२ ॥ चक्रं यस्याक्रियत वदनप्रेक्षि विद्याषधूनां श्रीवाग्देव्यश्चरणरजसा कार्मणत्वं गतेन । याताः सार्धं दिशिदिशि पुनर्बन्धुराः सर्गबन्धाः कीर्तेः पारिप्लत्रविदलने सौषिदल्ला बभूवुः ॥ ८३ ॥ विद्वत्तायाः स खलु शिखरं प्राय यस्येष्टरामो ज्येष्ठ भ्राता क्षितिपति शतांस्थानलीलावतंसः | बक्के काव्यामृतरसभरास्वादशक्तैर्यदीये दृष्टा देवी सुकविजननी सा प्रयापालिकेत्र ॥ ८४ ॥ यस्यानन्दः समजान यशोभाजनस्यामुजोसौ स्पर्धाबन्धोदुरकवि मदच्छेदलीलाकुठारः । प्रस्थे दौःस्थ्यं हिमशिखरिणः प्राप्य काठिन्ययोगा- 'ज्जाने जिव्हाकिसलयसखी शारदा यस्य जाता ॥ ८५ ॥</poem> ल<noinclude></noinclude> 8iglhplbu26ffvz3m281bd3uzj7rca0 104 128552 346651 2022-08-21T14:07:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 1 १६४ विक्रमा कदेवचरितम् । <poem>काश्मीरम्पः सकलम मलं शास्त्रतस्त्रं गृहीत्वा प्रालेयाद्वैरपि गुणमसौ निश्चित स्वीचकार । देशेदेश कथमपरथा वादिनामाननानि कुद्धश्च... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>1 १६४ विक्रमा कदेवचरितम् । <poem>काश्मीरम्पः सकलम मलं शास्त्रतस्त्रं गृहीत्वा प्रालेयाद्वैरपि गुणमसौ निश्चित स्वीचकार । देशेदेश कथमपरथा वादिनामाननानि कुद्धश्चक्रे तुहिनपटलष्टपझोपमानि || ८६ || दोलालोलद्वनजघनया राधया यन्त्र भग्नाः कृष्णक्रोडाङ्गणविटपिनो नाधुनाप्युच्छ्रसन्ति । जरुप क्रीडामधित मथुरासूरिचक्रेण केचि- सस्मिन्यून्दावनपरिसरे वासरा येन नीताः || ८७ || नि:सामान्य श्रुतगुणकथादत्तवादिज्वराणां छात्रौघानां दिशिदिशि हठात्तन्वतां यद्यशांसि । आसीदाशागजमदजलास्वादमत्तद्विरेफ- श्रेणीगीतध्वनिकलकल: केवलं सोन्तरायः ॥ ८८ ॥ ग्रामो नासौ न स जनपद: सास्ति नो राजधानी तभारण्यं न तदुपवनं सा न सारस्वती भूः | विद्वान्मूर्खः परिणतवया बालकः स्त्री पुमान्वा यत्रोन्मीलत्पुलकमाखेला नास्य काव्यं पठन्ति ॥ ८९ ॥ यस्योत्तुङ्गेर्मणिमयगृहेर्लोलयोत्तारिता श्री- मोत्तंसा त्रिदशपुरतः प्राप्तसोपानलीलैः । द्वारे गङ्गां कृतकलकलां तर्जयित्वा प्रविष्ठा कीर्तिर्यस्य स्त्रवशमकरोचत्पुरं कान्यकुज्जम् ॥ ९० ॥ धर्मस्परयंत्र गीर्वाण सिन्धु- स्त्रोत: कोशे विशति यमुनावेणिभङ्गया, कृपाणः । तस्मिन्त्रारान्कति न कृतिना तीर्थनाथे प्रयागे</poem> XVIII 86. सकळमळं M.. [स] १८<noinclude></noinclude> 7951v7apj60hl26q40c58717g3txiqz 104 128553 346652 2022-08-21T14:07:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ स० १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>दत्ता विश्वाद्भुतगुणगणोपार्जिता येन लक्ष्मीः ॥ ९१ ॥ मन्ये भ्राम्यत्कलियुगभया धर्मस्याध्वश्रमविरमणं शीकरैर्या करोति । वाणार... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>स० १८] विक्रमाङ्कदेवचरितम् । <poem>दत्ता विश्वाद्भुतगुणगणोपार्जिता येन लक्ष्मीः ॥ ९१ ॥ मन्ये भ्राम्यत्कलियुगभया धर्मस्याध्वश्रमविरमणं शीकरैर्या करोति । वाणारस्यां पुरि परिहृतो येन तस्यां सिन्धो स्नात्वा दैवोपनतकुनृपालोकनोत्थः कलङ्कः ॥ ९२ ॥ काल: कालञ्जरगिरिपतेर्यः प्रयाणे धरित्रों सुक्खाराणां खुरपुटरवैः क्षमापशून्यां चकार । श्रीडाहालक्षितिपरिवृढः सोपि यं प्राप्य वृत्तं कर्णः कर्णामृतरसभरास्वादमन्तस्ततान || ९३ ॥ यस्यातृप्तः स्फटिकगिरिणा तं विनिक्षिप्य वामे प्रालेयादेः क्षणमभिमुखो दक्षिणः पाणिरासीत् । पौलस्यं विदलितवतः सूक्तिनि:स्यन्दशीतां सीतामरचयदसौ राजधानीमयोध्याम् ॥ ९४ || नीत्वा गङ्गाधरमवरतां डाहलाधीशधानि क्रोडाक्रान्तप्रतिभटकवेः पूर्वदिक्कोटरेषु । निर्जित्यै रावतमदजलभ्रान्तभृङ्गालिनादा- न्सुत्राम्णोषि श्रवसि लुठितं यस्य शङ्के कथामिः ॥ ९५ ॥ भोजः क्ष्माभृत्स खलु न. खलैस्तस्य साम्यं नरेन्द्र- स्तत्प्रत्यक्षं किमिति भवता नागतं हा हतास्मि । यस्य द्वारोडमरशिखरकोडपारावतानां नादण्याजादिति सकरुणं व्याजहारेख धारा ॥ ९६ ॥ कक्षाबन्धं विद्धति न ये सर्वदेवाविशुद्धा- स्तद्भाषन्ते किमपि भजते यज्जुगुप्सास्पदत्वम् ।</poem> C XVIII. 93. नृतं Ms.– XVIII. 94. यस्यादृप्तः Ms.- XVIII. 95. ● नादात्सु ● Ms.<noinclude></noinclude> jfp9bxjz1hdx9jgstfbief31i9zw3c0 104 128554 346653 2022-08-21T14:07:57Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १६८ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>स व्युत्पत्ति सुकविषचनेष्वादिकर्ता श्रुतीनां देव: प्रेयान चलदुहितुनिश्चलां वः करोतु ।।१०८ ॥ इति श्रीविक्रमादेवचरिते महाकाव्ये... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१६८ विक्रमाङ्कदेवचरितम् | <poem>स व्युत्पत्ति सुकविषचनेष्वादिकर्ता श्रुतीनां देव: प्रेयान चलदुहितुनिश्चलां वः करोतु ।।१०८ ॥ इति श्रीविक्रमादेवचरिते महाकाव्ये त्रिभुवनमछदे- वावेद्यापतिकाश्मीरकमट्टश्रीबिल्हणविरचितेष्टादशः सर्गः ॥ [स॰ १८ इति श्रीत्रिभुवन मल्लदेवविद्यापतिकाश्मी- रकभट्टश्रीबिल्हणस्य कृतिर्विकमाभिधानं महाकाव्यं समाप्तम् ॥</poem><noinclude></noinclude> 3yu1xerxt8is5651zya00fvfaibk7ae 104 128555 346654 2022-08-21T14:09:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 4 CORRIGENDA AND ADDENDA. P. 3 sl. P. 5s 1, 5sl. 21, 52, 52, note add स्व: सुन्दरीवन्दि ● M.S. for सारदा {Bhimâchárya). P. P. P. 9s1. 98, fo1 चक्रेस्य P. 11 s l colophon for त्रिभुवनल P. 16 s'l. 54, for समं ततः 7 s'1, 70, for निविडत्व P. 24 s1. 39, P. 30s1. 27, P. 30 s'l. 29, P. 81s1. 31, P. 31sl. 35, P. 38s I. 118, P... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>4 CORRIGENDA AND ADDENDA. P. 3 sl. P. 5s 1, 5sl. 21, 52, 52, note add स्व: सुन्दरीवन्दि ● M.S. for सारदा {Bhimâchárya). P. P. P. 9s1. 98, fo1 चक्रेस्य P. 11 s l colophon for त्रिभुवनल P. 16 s'l. 54, for समं ततः 7 s'1, 70, for निविडत्व P. 24 s1. 39, P. 30s1. 27, P. 30 s'l. 29, P. 81s1. 31, P. 31sl. 35, P. 38s I. 118, P. 39 s'I. 5, P. 41 s'l. 25, P. 49s1. 26, P. 61 sl. 49, P. 55 s'l. 91, (Bhimâchärya). P. 67 sl. 17, P. 59 s'I. 37, P. 60 s'I. 51, 52, P. 61s1. 63, P. 64 s'l. 77, P. 65s1. 15, P. 788 1 40, ● रचर्चमाणः -- . for ज्येष् for थालका ● for चेङ्गि for arra for धरिताम् for कुपितो for कर्म for मर्पयद्धन for चेङ्गि ० for रवम ० for "मव्यसाध्यम् for रवन्ध्य for पुर for चूर्णमाना मू° for उदञ्चयक for जगत्रये read शारदा ०. रच्यमानः. for विहरविधुर ● for दूरूम्यां for ● गुपायवद्भिः - read निविङत्व ०. read घन्सेस्म. read त्रिभुवनमळ ०. read समन्तत:. read ज्येष्टो. read अलका read व read वार्त्तेव, read धीरताम्. read कुषित:. read कर्म लुब्त्र ०. read मर्वयन्धo. read वैङ्गि. read रजम°. read "मस्यसाध्यम्. read रबन्ध्य ०. read पुषोत्कर. read घूर्णमानाम् ०. read उदञ्चयकि०. read जगत्रये. read विरहविवर ०. read " दूरुभ्यां. read गुपायावद्भिः.<noinclude></noinclude> limr0dxtvc45d3lofg6fq86p80g9o06 104 128556 346655 2022-08-21T14:09:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ I P. 878 1 14, 16, P. 93 s'I. 89, P.107s 1. 32, P. 113 s'I. 19, P. 113 sl. 23, P. 120 s'l. 89, P. 120 s'I. 4, P. 1398′1. 33, P.143 g 'I 9, P. 146 s'l. 48, P. 148 s'l. 67, P. 166 s'1. 101, for °भुजङ्ग ० for ● खण्डितानान् for "मृगेक्षणना for ० रेणकासु for म् for वसुन्धवरा For "वैडूर्य for चीज ० for गि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>I P. 878 1 14, 16, P. 93 s'I. 89, P.107s 1. 32, P. 113 s'I. 19, P. 113 sl. 23, P. 120 s'l. 89, P. 120 s'I. 4, P. 1398′1. 33, P.143 g 'I 9, P. 146 s'l. 48, P. 148 s'l. 67, P. 166 s'1. 101, for °भुजङ्ग ० for ● खण्डितानान् for "मृगेक्षणना for ० रेणकासु for म् for वसुन्धवरा For "वैडूर्य for चीज ० for गिरिच्छलीषु for ● प्रतिथ 2 fox दंशे for ●माशुपला' fox न्नासत्ति " 0 read भुजंग, read ● खण्डितानाम्. read ° मृगेक्षण नानां. read ● रेणुकासु. read रोपमम्. read वसुंधरा ०. read वैदूर्य road बद्धिo. read गिरिस्थलीषु. .read ● प्रतिष्ठा ०. read हंसे. read माशु पला ०. • read ●नासीत्त ०. Introduction. P. 26 line 9, for " reign " read "realm". P. 462, 12 27 "by". "by"<noinclude></noinclude> ade2r9f6i68nr0bbkokcg0fum2j7trd 104 128557 346656 2022-08-21T14:09:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>Bombay Sanskrit Series. EDITED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF G. BÜHLER, Ph. D., Educational Inspector, N. D. AND F. KIELHORN, Ph. D., Professor of Oriental Languages, Deccan College. Already published. No. I. PANCHATANTRA IV. AND V.,-Edited with Notes by G. BUHLER, Ph. D. Re. 1-2. No. II. NAGOJÎBHATTA'S PARIBHASHENDUS’EKHARA,— Edited and explained by F. KIELHORN, Ph. D., Part I., the Sanskrit Text and Various R... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>Bombay Sanskrit Series. EDITED UNDER THE SUPERINTENDENCE OF G. BÜHLER, Ph. D., Educational Inspector, N. D. AND F. KIELHORN, Ph. D., Professor of Oriental Languages, Deccan College. Already published. No. I. PANCHATANTRA IV. AND V.,-Edited with Notes by G. BUHLER, Ph. D. Re. 1-2. No. II. NAGOJÎBHATTA'S PARIBHASHENDUS’EKHARA,— Edited and explained by F. KIELHORN, Ph. D., Part I., the Sanskrit Text and Various Readings. Rs. 2-12. No. III. PANCHATANTRA II. AND III, Edited with Notes by G. BUBLER, Ph. D. Re. 1-10. No. IV. PANCHATANTRA I.,-Edited with Notes by F. KIELHORN, Ph. D. Second Edition. Re. 1-4. No. V. KALIDASA'S RAGHUVAMS'A, with the Commentary of Mallinâtha,-Edited with Notes by SHANKAR P. : PANDIT, M. A.; Part I., Cantos I.-VI. Rs. 2-4. No. VI. KALIDASA'S MALAVIKÂGNIMITRA,-- Edited with Notes by SHANKAR P. PANDIT, M. A. Rs. 2-2. No. VII. NÁGOJIBHATTA'S PARIBHASHENDUS'EXHARA, -Edited and explained by F. KIELHORN, Ph. D.; Part II. Translation and Notes. Paribhashas I.-XXXVII. Rs. 2-4. No. VIII. KÂLIDASA'S RAGHUVAMS'A, with the Comment-</poem><noinclude></noinclude> gfp65p792f679btgohq83wme28ik8br 104 128558 346657 2022-08-21T14:09:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>2 ary of Mallinitha,-Edited with Notes by SHANKAR P. PANDIT, M. A., Part II., Cantos VII-XIII. Rs. 2-8. No. IX. NÂGOJIBHATTA'S PARIBHÂSHENDUS'EKHARA,- Edited and explained by F. KIELHORN, Ph. D., Part II., Translation and Notes. Pariblaslas XXXVIII.-LXIX. Re. 1-8. No. X. DANDIN'S DAS'AKUMARACHARITA,-Edited with critical and explanatory Notes by G. BULLER, Ph. D., Part. I. Re. 1-8. No. XI. BHARTRIHARI'S NITIS'ATAKA... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>2 ary of Mallinitha,-Edited with Notes by SHANKAR P. PANDIT, M. A., Part II., Cantos VII-XIII. Rs. 2-8. No. IX. NÂGOJIBHATTA'S PARIBHÂSHENDUS'EKHARA,- Edited and explained by F. KIELHORN, Ph. D., Part II., Translation and Notes. Pariblaslas XXXVIII.-LXIX. Re. 1-8. No. X. DANDIN'S DAS'AKUMARACHARITA,-Edited with critical and explanatory Notes by G. BULLER, Ph. D., Part. I. Re. 1-8. No. XI. BHARTRIHARI'S NITIS'ATAKA AND VAIRÂGYA- S'ATAKA, with extracts from two Sanskrit Comment- aries, Edited with Notes by KAS'INATE T. TELANG, M.A. Re. 1-12. No. XII. NAGOJIBHATTA'S PARIBIÂSIIENDUS'EKHARA,- Edited and explained by F. KINLHORN, Ph. D., Part II., Translation and Notes. Paribliâshâs LXX.-CXXII. Re. 1-4. No. XIII. KALIDASA'S RAGHUVAMS'A, with the Commentary of Mallinâtla,-Edited with Notes by SHANKAR P. PANDIT, M. A., Part III., Cantos XIV-XIX. Rs. 2. .. No. XIV. BILIIANA'S VIKRAMANKADEVACHARITA.-By G. BÜHLEB, Ph. D. Re. 1-5. In the Press. MÁLATÎMÂDIAVA, with a Sanskrit Commentary,--Edited by R. G. BHANDARKAR, M. A. KALIDASA'S VIKRAMORVAS'I by SHANKAR P. PANDIT, M.A. In Preparation. VIS'AKHADATTA'S MUDRÂRÂKSHASA, by Kâs'INÂTH T. TELANG, M. A.</poem><noinclude></noinclude> oxqqbq9wr1hwyrrtqx8w0nsijlrr2w9 104 128559 346658 2022-08-21T14:09:49Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>3 BANA'S CHANDIS'ATAKA, by CHABILRAM E. DIKSHIT. N.B. Nos. II., VII., IX., XII., t.e. the whole of Paribhashendus'ekha- ra in the four parts is sold at Rs. 7. Applications for the above books to be addressed to the Ourator of the Government Central Book Depôt, Bombay. Remittances in postage stamps should be sufficient to cover discount at the rate of one anna per rupee. Y</poem> नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>3 BANA'S CHANDIS'ATAKA, by CHABILRAM E. DIKSHIT. N.B. Nos. II., VII., IX., XII., t.e. the whole of Paribhashendus'ekha- ra in the four parts is sold at Rs. 7. Applications for the above books to be addressed to the Ourator of the Government Central Book Depôt, Bombay. Remittances in postage stamps should be sufficient to cover discount at the rate of one anna per rupee. Y</poem><noinclude></noinclude> 3bzohga0mvl2si0nvmjbmg329e8r7ky 104 128560 346660 2022-08-21T14:12:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>TRIVANDRUM SANSKRIT SERIES. NO. XIX. THE MÂNAMEYODAYA OF NARAYANA BHATTA AND NARAYANA PANDITA EDITED BY T. GANAPATI SASTRI Curator of the Department for the publication of Sanskrit manuscripte TRIVANDRUM. PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE GOVERNMENT OF HIS HIGHNESS THE MAHARAJAH OF TRAVANCORE. TRIVANDRUM: PRINTED AT THE TRAVANCORE GOVERNMENT PRESS. 1912. (All Rights Reserved.) </poem> नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>TRIVANDRUM SANSKRIT SERIES. NO. XIX. THE MÂNAMEYODAYA OF NARAYANA BHATTA AND NARAYANA PANDITA EDITED BY T. GANAPATI SASTRI Curator of the Department for the publication of Sanskrit manuscripte TRIVANDRUM. PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE GOVERNMENT OF HIS HIGHNESS THE MAHARAJAH OF TRAVANCORE. TRIVANDRUM: PRINTED AT THE TRAVANCORE GOVERNMENT PRESS. 1912. (All Rights Reserved.) </poem><noinclude></noinclude> kk77lhidjm54ytgaoo398noi40pbh09 104 128561 346661 2022-08-21T14:13:03Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128562 346662 2022-08-21T14:13:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अनन्तशयनसंस्कृतग्रन्थावलिः | ग्रन्थाङ्कः १९. मानमेयोदयः नारायणभट्ट-नारायणपण्डिताभ्यां प्रणीतः संस्कृतग्रन्थप्रकाशनकार्याध्यक्षेण त. गणपतिशास्त्रिणा स... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अनन्तशयनसंस्कृतग्रन्थावलिः | ग्रन्थाङ्कः १९. मानमेयोदयः नारायणभट्ट-नारायणपण्डिताभ्यां प्रणीतः संस्कृतग्रन्थप्रकाशनकार्याध्यक्षेण त. गणपतिशास्त्रिणा संशोधितः । अनन्तशयने महामहिमश्रीमूलकरामवर्मकुलशेखरमहाराजशासनेन राजकीयमुद्रणयन्त्रालये मुद्रयित्वा प्रकाशितः । कोळम्बाब्दाः १०८७, कैस्ताब्दाः १९९२. </poem><noinclude></noinclude> su0xb8p2f7flwkon8ytfcp8ty13kl0w 104 128563 346663 2022-08-21T14:13:57Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128564 346664 2022-08-21T14:14:26Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>PREFACE. Māmameyodaya is a treatise on Parvamimámsâ, containing two Parichchhedas, मानपरिच्छेद and मेयपरिच्छेद. Refuting the views of other schools of philosophy, it explains Pramânas and Prameyas in the two Parichchhedas respectively, the light of Kumārilabhatta's school of Parvamimámsâ, and forms more than any other work an sy introduction to the subject of Parvam... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>PREFACE. Māmameyodaya is a treatise on Parvamimámsâ, containing two Parichchhedas, मानपरिच्छेद and मेयपरिच्छेद. Refuting the views of other schools of philosophy, it explains Pramânas and Prameyas in the two Parichchhedas respectively, the light of Kumārilabhatta's school of Parvamimámsâ, and forms more than any other work an sy introduction to the subject of Parvamimámsá. The first part of the work was written by Narayana Bhatta, the well-known poet of Kerala, of whom an account was given in the preface to Nārāyaniya. He had also intended to write the second part of the work as is evident from the following introductory verse of the work:- 66 'मानमेयविभागेन वस्तूनां द्विविधा स्थितिः । अतस्तदुभयं ब्रूमः श्रीमत्कौमारिलाध्वना ॥ " but, for reasons unknown, he had left it unfinished, because it is known to have been completed, at the instance of Mänareda, king of Sailābdhi (Calicut) by another Näräyaņa Pandita, a disciple of Krishna, as the concluding stanzas of the work show:- 'यत्कीर्तिर्न हि माति हन्त महति ब्रह्माण्डभाण्डोदरे यस्याज्ञां प्रणतैः शिरोभिरनिशं धत्ते नृपाणां गणः । सोऽयं नाटकतर्ककाव्यनिपुणः प्रज्ञातपातञ्जलो भक्तश्चक्रिणि मानवेदनृपतिर्जागर्ति धात्रीतटे ॥ पृथ्वीवृत्रजिता नितान्तमहितेनैतेन संचोदितै- रस्माभिः कृशशेमुषीविलसितैरभ्यासहीनैरपि । प्राङ् नारायणसूरिणार्धरचितं तन्मानमेयोदयं मोहात् पूरयितुं कृता मतिरियं सन्तः प्रसीदन्तु नः ॥ ” "यः ख्यातः पुरुषोत्तमस्त्रिजगति प्रज्ञाकवित्वादिभिः पुत्र्यास्तस्य सुतस्तदीयतनयात् कौमारतन्त्राम्बुधेः ।</poem><noinclude></noinclude> j2077ruzxg113sbsw1viw4v31dszqzo 104 128565 346665 2022-08-21T14:15:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>ii सुब्रह्मण्य इति त्रिलोकविदितादापीतशास्त्रामृतः सोऽहं पूरितवानिदं प्रकरणं नाम्ना च नारायणः ॥" The following works are known to have been written by this author from the last stanzas of each sarga of his commentary on Kumarasambhura: Trivandrum. 1. Mâna... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>ii सुब्रह्मण्य इति त्रिलोकविदितादापीतशास्त्रामृतः सोऽहं पूरितवानिदं प्रकरणं नाम्ना च नारायणः ॥" The following works are known to have been written by this author from the last stanzas of each sarga of his commentary on Kumarasambhura: Trivandrum. 1. Mânameyodaya. 2. Srimâsotsavachampů. 3. Asleshasatakâdi. 4. Bhagavataprabandha. 5. Nrisimhachampů. 6. Vaidehinavasamgamachampů. Amongst these, the commentary of Kumarasambhava has been undertaken for publication in this series. The present edition of the work is based on two manuscripts named and, the first of them, running up to the end of the first Parichchheda, was obtained from Manalikkara Matham, and the second from the Palace Library. Both these manuscripts are written in Malayalam characters and are almost accurate. T. GANAPATI SASTRI.</poem><noinclude></noinclude> b0bu6ep34ry5f17vc2tzarw98qn0jj5 104 128566 346666 2022-08-21T14:15:15Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>निवेदना | एष मानमेयोदयाख्यः पूर्वमीमांसाग्रन्थः । अत्र द्वौ परिच्छेदौ मानप- रिच्छेदो मेयपरिच्छेद इति । आद्ये प्रभाणानि द्वितीये प्रमेयानि च कुमारिलम- तानुस... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>निवेदना | एष मानमेयोदयाख्यः पूर्वमीमांसाग्रन्थः । अत्र द्वौ परिच्छेदौ मानप- रिच्छेदो मेयपरिच्छेद इति । आद्ये प्रभाणानि द्वितीये प्रमेयानि च कुमारिलम- तानुसारेण परमतनिराकरणपूर्व निपुणं निरूपितानि | मीमांसकसम्मतानां पदार्था- नामेतदपेक्षया सुखतरव्युत्पादको ग्रन्थोऽतिविरल एव । तत्र प्रमाणपरिच्छेदस्य प्रणेता पण्डितकविचूडामणिः केरलीयो नारायण- यस्य वृत्तान्तं नारायणयोपोद्धाते वितत्यावोचाम । यद्यपि - - "मानमेयविभागेन वस्तूनां द्विविधा स्थितिः | अतस्तदुभयं ब्रूमः श्रीमत्कौमारिलाध्वना ॥” इति प्रमेयपरिच्छेदोऽपि चिकीर्षिततयानेन प्रतिज्ञातः, तथापि कुतश्चिदसौकर्याद्, मन्ये, स न कृतः । अत एवार्धनिर्मितमिमं ग्रन्थं शैलाब्धीश्वरस्य मानवेदनृपते- चोदनानुसारात् प्रमेयपरिच्छेदरचनमा कृष्णशिप्योऽन्यो नारायणपण्डितः पूरयामास । तथाच ग्रन्थान्ते श्लोकाः- “यत्कीर्तिर्न हि माति हन्त महति ब्रह्माण्डभाण्डोदरे यस्याज्ञां प्रणतैः शिरोभिरनिशं धत्ते नृपाणां गणः | सोऽयं नाटकतर्ककाव्यनिपुणः प्रज्ञातपातञ्जलो भक्तश्चक्रिणि मानवेदनृपतिर्जागर्ति धात्रीतटे ॥ पृथ्वीवृत्रजिता नितान्तमहितेनैतेन सञ्चोदित - रस्माभिः कृशशेमुषीविलसितैरभ्यासहीनैरपि । प्राङ् नारायणसूरिणार्धरचितं तन्मानमेयोदयं मोहात् पूरयितुं कृता मतिरियं सन्तः प्रसीदन्तु नः ॥” "यः ख्यातः पुरुषोत्तमस्त्रिजगति प्रज्ञाकवित्वादिभिः पुत्र्यास्तस्य सुतस्तदीयतनयात् कौमारतन्त्राम्बुधेः ।</poem><noinclude></noinclude> 2hep48ryxv0l09sagz8ip4zucust2hz 104 128567 346667 2022-08-21T14:15:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>सुब्रह्मण्य इति त्रिलोकावदितादापतिशास्त्रामृतः सोऽयं पूरितवानिदं प्रकरणं नाम्ना च नारायणः ॥” इति । तयस्त्वेता भवन्ति - एतत्प्रणीतस्य कुमारसम्भवविवरणस्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>सुब्रह्मण्य इति त्रिलोकावदितादापतिशास्त्रामृतः सोऽयं पूरितवानिदं प्रकरणं नाम्ना च नारायणः ॥” इति । तयस्त्वेता भवन्ति - एतत्प्रणीतस्य कुमारसम्भवविवरणस्य सर्गान्तिमपद्येभ्योऽवगता एतत्क- १ मानमेयोदयः । २ श्रीमासोत्सवचम्पूः । ३ आश्लेषशतकादि । ४ भागवतप्रबन्धः | ५ नृसिंहचम्पूः । ६ वैदेहौनवसङ्गमचम्पूः । तत्र कुमारसम्भवविवरणम् अस्यां ग्रन्थावलौ जिप्रथयिषुभिरस्माभिः संशोधनायोपात्तमस्ति । अस्य ग्रन्थस्य द्वावादर्शावाश्रित्य संशोधनं निर्वर्तितम् । तयोरेको मणलिकरमठीयः प्रमाणपरिच्छेदान्तः क. संज्ञितः, द्वितीयो राजकीयग्रन्थशा- लास्थः समग्रः ख. संज्ञितः । द्वावप्येतौ केरलीयलिपी प्रायः शुद्धौ च ॥ अनन्तशयनम्. त. गणपतिशास्त्री.</poem><noinclude></noinclude> tgwkp05pfc3yz5dql3woeeelsuz52qa 104 128568 346668 2022-08-21T14:15:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>॥ श्रीः ॥ श्रीनारायणभट्टप्रणीतः मानमेयोदयः । प्रमाणपरिच्छेदः । प्रत्यक्षपरीक्षा । आचार्यमताथोधौ बालानपि निनीयताम् । धीमतां कोऽपि गोपालपोतः पोत इवास्तु न... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>॥ श्रीः ॥ श्रीनारायणभट्टप्रणीतः मानमेयोदयः । प्रमाणपरिच्छेदः । प्रत्यक्षपरीक्षा । आचार्यमताथोधौ बालानपि निनीयताम् । धीमतां कोऽपि गोपालपोतः पोत इवास्तु नः ॥ १॥ मानमेयविभागेन वस्तूनां द्विविधा स्थितिः । अतस्तदुभयं ब्रूमः श्रीमत्कौमारिलाध्वना ॥ २ ॥ प्रमाकरणमेवात्र प्रमाणं तर्कपक्षवत् । प्रमा चाज्ञाततत्त्वार्थज्ञानमित्येव भिद्यते ॥ ३ ॥ अज्ञातपदेनात्र ज्ञातविषययोः स्मृत्यनुवादयोर्निरासः । तत्रानुवादानामप्रामाण्यं तार्किकादीनां नानुमतम् । वयं तु ब्रूमः । अनुवादो ह्यर्थपरिच्छेदे व्यवहारे वा न पूर्वज्ञानात् कञ्चिद् विशेषमाधत्ते । अतः फलविशेषाभावात् फलार्थ च प्रमाणानां स्वीकरणात् स्मृत्यादिवदनुवादोऽपि बहिष्कार्य एवेति । नन्यज्ञातावगमस्यैव प्रमात्वे घटोऽयं घटोऽयमिति धारावाहि- कज्ञानेषु द्वितीयादीनामप्रमात्वं स्यात् । मैवम् । तत्राप्ययम- यमित्युत्तरोत्तरेषां कालांशानामज्ञातानामवगमाद् उत्तरे क्षणे</poem><noinclude></noinclude> j11a0szyrb7kcbb146y4boz1lnn1uu3 104 128569 346669 2022-08-21T14:16:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये घटादिलद्धावस्य च पूर्वज्ञानेनानविगतत्वात् । ननु कालभेद- स्यौपाधिकत्वात् केनोपाधिनावच्छिन्नानां कालांशानामत्रावगम इति वक्तव्यम् | उच्यते । पू... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये घटादिलद्धावस्य च पूर्वज्ञानेनानविगतत्वात् । ननु कालभेद- स्यौपाधिकत्वात् केनोपाधिनावच्छिन्नानां कालांशानामत्रावगम इति वक्तव्यम् | उच्यते । पूर्वपूर्वज्ञानैर्जनितानां प्राकट्याना- मुत्तरोत्तरज्ञानपर्यन्तमवस्थानात् तदवच्छिन्नानां कालांशानां तत्र तत्रावगम इति । न च प्राकट्यभेदानां सूक्ष्मत्वात् तद्वच्छि- नानां कालभेदानामपि सूक्ष्मतया दुरवगमत्वमिति वाच्यम् । सूक्ष्नत्वे कमलदलशतं सूच्या युगपद् भिन्नभितिवत् सकृदव- बुद्धो घट इति यौगपद्याभिमानप्रसङ्गात् । इह त्वयमयमिति पुनः पुनः कमेणैव प्रतीतर्धारावाहिकस्वभावसिद्धत्वाद् यौगपद्याभि- मानस्य विरोध एव । तस्मात् प्राकट्यभेदानां कालभेदानां च न सूक्ष्मत्वम् । ननुं प्राकट्यस्यैवाभावात् कालस्य च प्रत्यक्षत्वा- भावात् कथं कालांशावगम इति चेद्, न । तैयोः साधयिष्य- माणत्वादिति । तत्त्वपदेन भ्रमसंशयादीनामयथार्थज्ञानानां नि रासः । तत्रायथार्थज्ञानस्याभावात् तत्त्वपदमनर्थकमिति प्राभा- कराः प्राहुः । एवं हि तेषां मतम् - इदं रजतमित्यत्रेमित्य- गृहीतविशेषं शुक्तिशकलं गृह्यते । रजतमिति च रजतमात्रं स्मर्यंते । तयोश्च भेदाग्रहात् पुरोवर्तिनि रजतार्थिनः प्रवृत्तिः, न तु शुक्तिशकलस्य रजतत्वेन भानमस्तीति । (तत्) तत्त- ज्ज्ञानस्य स्वविषय एव प्रवृत्तिकरत्वनियमाद् रजतज्ञानस्यापीदं- १. 'नज' ख. पाठः २. 'नु कालस्याप्रत्यक्षत्वात् क' ख. पाठः. ३. 'काल- प्रत्यक्षत्वस्य वक्ष्यमा' ख. पाठः, ४. 'निप्र' ख. पाठः, ५. 'ति । तदयु (क्तं ज्ञान) स्य हिस्व' ख. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> 4v8we8b07yp63ihu3jz23n5pggu8bu4 104 128570 346670 2022-08-21T14:16:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | विषयत्वाभावे तत्र प्रवृत्तिर्न सिध्येत्, तथेदमेव रजतमिति सामानाधिकरण्यं तयोरभेदप्रतीति विना न सिव्येदित्यादिदिशा नि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | विषयत्वाभावे तत्र प्रवृत्तिर्न सिध्येत्, तथेदमेव रजतमिति सामानाधिकरण्यं तयोरभेदप्रतीति विना न सिव्येदित्यादिदिशा निराकरणीयम् । तस्मादन्यथाग्रहणरूपभ्रमादिज्ञानसद्भावात् तन्निरासार्थं तत्त्वपदम् । तदेवमज्ञाततत्त्वावगमरूपायाः प्रमा याः करणत्वेनेन्द्रियसन्निकर्षादीनां प्रमाणत्वं सिद्धम् । इह च प्रमाशब्देन लक्षणया तत्कार्यभूतस्य प्राकट्यस्यापि प्रतिपादनात् प्राकट्यरूपप्रमाकरणत्वेन ज्ञानस्यापि प्रमाणत्वमाहुः । एतावता च वयं फलप्रमाणवादिन इति गीयामहे । तार्किकास्तु 'प्रना- करणं प्रमाणम् | यथार्थानुभवः प्रमा। अनुभवश्व स्मृतिव्यति रिक्तं ज्ञानभि'ति लक्षयन्ति । तद् अनुवादस्याप्रामाण्यसाधनात् तड्यावर्तकस्य च पदस्यात्राभावादतिव्याप्तम् । 'अनुभूतिः प्रमा- णम् । स्मृतिव्यतिरिक्ता च संविदनुभूतिरिति प्राभाकराः । तदपि भ्रमादीनां साधनात् तेषामपि स्मृतिव्यतिरिक्तत्वात् ते- ष्वतिव्याप्तम् । किञ्च सर्वज्ञानेष्वप्यात्मा ज्ञानस्वरूपं विषय इति त्रितयमपि प्रकाशते । सर्वत्र चात्मस्वात्मांशयोः प्रमाणत्वं प्र त्यक्षत्वमप्यस्तीति तेषां मतम् । ततश्च स्मृतिव्यतिरिक्तज्ञानस्यैव प्रमाणत्वे स्मृतेरात्मस्वात्मांशयोरप्रामाण्यं स्यादित्यव्याप्तिरप्यस्ती- ति । 'अविसंवादि विज्ञानं प्रमाणम् । अविसंवादित्वं चार्थक्रि- याकारित्वमिति बौद्धाः । तत्र भूतभविष्यद्विषयस्यानुमानस्या- १. 'दियुक्तिर्द्रष्टव्या । त' ख. पाउ:. २. 'हुः । ता' ख. पाठः ३. 'मिति बौद्धाः । अ' ख. पाठ:. ४. 'त्वाभा' ख. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> in0ckv84yixi5iql61oulacq5vp7rgd 104 128571 346671 2022-08-21T14:16:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमैयोदये र्थक्रियाकारित्वाभावादप्रामाण्यं स्यात्, स्मृतेश्च कचिदर्थक्रिया- कारित्वात् प्रामाण्यं स्याद्, इति । तस्मादज्ञाततत्त्वार्थज्ञानसाधनमेव नः... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमैयोदये र्थक्रियाकारित्वाभावादप्रामाण्यं स्यात्, स्मृतेश्च कचिदर्थक्रिया- कारित्वात् प्रामाण्यं स्याद्, इति । तस्मादज्ञाततत्त्वार्थज्ञानसाधनमेव नः | प्रमाणमिति निर्णतं तद्विशेषानथ ब्रुवे ॥ ४ ॥ प्रत्यक्षमनुमानं च शाब्द चोपमितिस्तथा । अर्थापत्तिरभावश्च षट् प्रमाणानि मादृशाम् ॥ ५ ॥ चार्वाकास्तावदेकं द्वितयमपि पुनर्वोद्धवैशेषिकौ द्वौ भासर्वज्ञश्च साङ्ख्यस्त्रितयमुदयनाद्याश्चतुष्कं वदन्ति । प्राहुः प्राभाकराः पञ्चकमपि च वयं तेऽपि वेदान्तविज्ञाः षट्कं पौराणिकास्त्वष्टकम भिदधिरे सम्भवैतिह्ययोगात् ॥ तत्र इन्द्रिय सन्निकर्षजं प्रमाणं प्रत्यक्षम् । कानि पुनरि- न्द्रियाणि । उच्यते । चक्षूरसनघ्राणस्पर्शनश्रोत्राणि मनश्चेति षडिन्द्रियाणि । चक्षुर्नाम कनीशिकान्तरगतं तेजोऽथ जिह्वाग्रग- स्तोयांशो रसनं क्षितेरवयवो घ्राणं च घोणोदरे । सर्वाङ्गप्रसृताश्च मारुतलवास्त्वङ् नाम कर्णोदर- व्योमैव श्रवणं मनस्तु विभु तद् देहे च कार्यावहम् ॥ तत्र रूपज्ञानस्य केनचित् कारणेन भवितव्यमिति सा- मान्येन सिद्धौ दीपादितेजस एव रूपज्ञानहेतुत्वदर्शनात् तैजस चक्षुः कल्प्यते । तथा रसज्ञानस्यापि कारणकल्पनायां रसव्य- जकत्वमपामेव शुष्कवस्तुषु दृष्टमिति रसनमाप्यतया कल्प्यते । एवं चन्दनगतस्य पार्थिवनिम्बत्वगनुलेपनस्य गन्धाभिव्यञ्जक- त्वदर्शनाद् गन्धाभिव्यञ्जकत्वेन कल्प्यमानं घ्राणं पार्थिवं</poem><noinclude></noinclude> pup89m0sigcihkpiik2pcsy78hh6g4a 104 128572 346672 2022-08-21T14:16:49Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | भवति । व्यजनपवनस्य चाङ्गसङ्गिसलिलस्पर्शाभिव्यञ्जकत्वदर्श- नात् स्पर्शोपलम्भकस्य त्वगिन्द्रियस्य वायवीयत्वम् । शब्द... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | भवति । व्यजनपवनस्य चाङ्गसङ्गिसलिलस्पर्शाभिव्यञ्जकत्वदर्श- नात् स्पर्शोपलम्भकस्य त्वगिन्द्रियस्य वायवीयत्वम् । शब्दग्राह- कतया कल्प्यस्य श्रोत्रस्य तु परिशेषादाकाशात्मकत्वम् । चक्षुरा- दीनां खल्वन्येन्द्रियारम्भकेणारब्धत्वं न दृष्टमिति तेजःप्रभृती- नामन्येन्द्रियारम्भकत्वात् तेषां श्रोत्रत्वं न भवति । भूतात्मक- त्वमेव च बहिरिन्द्रियाणां दृष्टमित्यवशिष्टस्याकाशाख्यस्य भूत- स्यैव श्रोत्रत्वमिति । तार्किकांस्तु शब्दस्याकाशगुणत्वात् तत्रा- हकस्य श्रोत्रस्याकाशात्मकत्वमिति साधयन्ति । तत् तस्य गुणत्वासिद्धेरयुक्तम् । मनस्तु सुखाद्यपरोक्षज्ञानसाधनेन्द्रियत्वेन कल्प्यते । तस्य च विभुत्वं साधयिष्यते । तथापि शरी- रावच्छिन्नस्यैव तस्येन्द्रियत्वमिति तत्प्रदेश एव कार्याणि करोति । रूपादिज्ञानेष्वपि तच्चक्षुरादिपरतन्त्रं प्रवर्तत एव, अनुमा- नादिष्वपि लिङ्गादिसहायमिति स्थितिः । अत्र चक्षुःश्रोत्रयोः प्राप्यकारित्वे विवादोऽस्तीति तयोरपि बहिरिन्द्रियत्वात् त्व- गादिवत् प्राप्यकारित्वं साधनीयम् । ततश्च चक्षुषः पृथुतर- पृथिवीधरादिदर्शनात् पृथ्वग्रत्वमपि तेजःस्वभावसि इमाश्रयणी- यम् । तथोन्मीलनक्षण एवं दूरतरशनैश्वरादिदर्शनाद् व्याप्याव- स्थितेन बाह्यतेजसा निर्गमनसमय एवैकीभावः कल्पनीयः । न च बाह्यतेजसः सकलव्यापित्वात् केरलेभ्योऽपि गङ्गादर्शन- प्रसङ्गः । अदृष्टोपगृहीतेनैवालोकभागेनैकीभावात् । तार्कि- कास्तु तदिदं दूरदर्शनं वेगातिशयात् साधयन्ति । तदनन्त- १. 'पारिशेष्यादा' ख. पाठ:. २. 'कादयस्तु' ख. पाठ:- ३. 'गे (न?) नै'ख. पाठः</poem><noinclude></noinclude> egtp4gugutkk8nbxwa4bhd1lx7plvwx 104 128573 346673 2022-08-21T14:17:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये योजनान्तरितेष्वपि शनैश्वरादिषु झटितिदर्शनं वेगमात्रादस- म्भाव्यमित्युपेक्षितमस्माभिः । एतानि च चक्षुरादीन्यनुहूतरू- पस्पर्शत्वात् प्रत्यक... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये योजनान्तरितेष्वपि शनैश्वरादिषु झटितिदर्शनं वेगमात्रादस- म्भाव्यमित्युपेक्षितमस्माभिः । एतानि च चक्षुरादीन्यनुहूतरू- पस्पर्शत्वात् प्रत्यक्षेण न गृह्यन्त इति सिद्धानीन्द्रियाणि । सन्निकर्षस्तु द्विविधः संयोगः संयुक्ततादात्म्यं चेति । तत्र पृथि- व्यतेजसां चक्षुस्त्वगिन्द्रियाभ्यां संयोगाद् ग्रहणम्, वायो- स्त्वक्संयोगाद्, दिङ्नभस्तमसौ दृक्संयोगात, शब्दस्य श्रोत्र - संयोगाद्, आत्मनो मनःसंयोगात् । अत्र विभुनोरप्यौत्ममन- सोरजन्यसंयोगसाधनात् संयोगः | कॉलस्य तु युगपदादिप्रत्य- यस्य कालविषयत्वेन्द्रियजन्यत्वयोर्वक्ष्यमाणत्वात् तस्य च स- वेन्द्रियजन्यत्वात् सर्वेरपीन्द्रियैः संयोगाद् ग्रहणम् । यदा तु चक्षुरादिसंयुक्तेषु पूर्वोक्तेषु पृथिव्यादिषु तदात्मभूतानां जाति- गुणकर्मणां ग्रहणं, तदा संयुक्ततादात्म्यं सन्निकर्षः । तदुक्तं - " रूपादीनां तु संयुक्तद्रव्यतादात्म्यमेव नः । प्रतीतिकारणं तस्मान्न सम्बन्धान्तरस्पृहा ॥ " ६ , इति । यदा तु जातिगुणकर्मगतानां सत्तारूपत्वकर्मत्वादीनां ग्रहणं, तदा तेषामपि परम्परया तादात्म्यसंभवात् संयुक्ततादा- त्म्यमेव सन्निकर्ष इति मन्यामहे । यद्वा यथा परे रूपत्वादि- ग्रहणाय संयुक्तसमवेतसमवायमाश्रयन्ते, तथास्माकमपि संयु- क्ततदात्मतादात्म्यं नाम तृतीयः सन्निकर्षोऽस्तु । का हानिः । ख. पाठः. १. 'द् । न' ख. पाठः. २. 'सो' ख. पाठ:. ३. 'पि शब्दम?" ४. 'दिक्कालयोस्तु सकलेन्द्रिय संयोगाद् ग्रहणं, तो खल्बर्थान्तरपर- तन्त्रतया गृह्यमाणौ सकलेन्द्रियैरपि गृह्येते इति स्थितिः । यदा' ख. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> eh2cze3a6uc0fgzz6oj92ftu478zr4v 104 128574 346674 2022-08-21T14:17:10Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | जातिगुणकर्मणां च स्वाश्रयैस्तादात्म्यमेव सम्बन्ध इति पश्चा- तू साधयिष्यते । तस्माद् द्वेधा त्रेधा वा सन्निकर्षः । तार्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | जातिगुणकर्मणां च स्वाश्रयैस्तादात्म्यमेव सम्बन्ध इति पश्चा- तू साधयिष्यते । तस्माद् द्वेधा त्रेधा वा सन्निकर्षः । तार्किकाः पुनस्तादात्म्यस्थाने समवायमभिषिञ्चन्तोऽन्यथा सन्निकर्षमाहुः - संयोगः, संयुक्तसमवायः, संयुक्तसमवेतसमवायः, समवायः, समवेतसमवायः, विशेषणविशेष्यभावश्चेति षोढा सन्निकर्षः । तत्र चक्षुरादिभिः संयोगाद् द्रव्याणां ग्रहणम् । चक्षुरादिसंयुक्ते द्रव्ये समवायाद् गुणादीनां ग्रहणम् । संयुक्ते द्रव्ये समवेतेषु गुणादिषु समवायाद् गुणत्वादीनां ग्रहणम् | शब्दस्य चाकाश- गुणत्वादाकाशात्मकेन श्रोत्रेण समवायाद् ग्रहणम् । शब्द- त्यादीनां तु श्रोत्रसमवेते शब्दे समवायाद् ग्रहणम् । अभा वस्य तु भावधर्मभूतयोः संयोगसमवाययोरभावात् संयुक्तभू- तलादिविशेषणविशे यरूपसन्निकर्षेण ग्रहणम् । तथैव समवाय- स्याप्यद्रव्यत्वेन संयोगाभावात् समवायान्तराश्रयणेऽनवस्था- प्रसङ्गाद् विशेषणविशेष्यभाव एव सन्निकर्ष इति । तत्राद्यं त्रितयं तावन्नाममात्रेण भियते । समवायादयस्त्वन्ये सन्निकर्षा निराश्रयाः ॥ ८ ॥ शब्दस्य हि श्रोत्रगुणत्वाभावात् समवायाख्यः समवे- तसमवायाख्यश्च सन्निकर्षो निरवकाशः | अभावस्य च प्रत्यक्ष- त्वाभावात् समवायस्य च शशशृङ्गायमाणत्वाद् विशेषणविशे- ष्यभावसन्निकर्षोऽपि हेयः । किञ्च चक्षुःसंयुक्तेनार्थेनाभावस- मवाययोर्विशेषणविशेष्यभावो न सम्भवति । दण्डी पुरुष इत्यादौ सम्बन्धान्तरपूर्वकस्यैव विशेषणविशेष्यभावस्य दर्शनाद्, अभावसमवाययोश्चार्थेन सम्बन्धान्तराभावादिति । प्राभाक-</poem><noinclude></noinclude> iapvbtj6umnhiqf3klbcqsxe0dykecv 104 128575 346675 2022-08-21T14:17:29Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये रास्तु संयोगः, संयुक्तसमवायः, समवायः इति त्रेधा सन्निकर्ष- माहुः । तन्मते रूपत्वादीनामभावात् संयुक्तसमवेतसमवायो नाश्रयणीयः, शब्दत्वस्याभावात... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये रास्तु संयोगः, संयुक्तसमवायः, समवायः इति त्रेधा सन्निकर्ष- माहुः । तन्मते रूपत्वादीनामभावात् संयुक्तसमवेतसमवायो नाश्रयणीयः, शब्दत्वस्याभावात् समवेतसमवायोऽपि । अभा- वस्य चाभावात् समवायस्य च प्रत्यक्षत्वाभावाद् विशेष- णविशेष्यभावोऽपि नाश्रयणीय इति । तदपि भतं रूपत्वा- दीनां साधनात् तार्किकैरेव निराकृतम् । तस्मादुक्तकार एव सन्निकर्ष इति । तच्चेन्द्रिय सन्निकर्षजं ज्ञानं द्विविधं निर्विकल्पकं सवि- कल्पकं चेति । तत्रेन्द्रिय सन्निकर्षानन्तरमेव द्रव्यादिस्वरूप- मात्रावगाहि शब्दानुगमशून्यं यत् सम्मुग्धज्ञानं जायते, तद् विशिष्टकल्पनाभावाद् निर्विकल्पकमित्युच्यते । यत्तु तदनन्तरं शब्दस्मरणसहकृतं जात्यादिविशिष्टवस्तुविषयं रक्तोऽयं घटो- ऽयमित्यादिव्यक्तविज्ञानं, तत् सविकल्पकम् । तत्र शाब्दिका निर्विकल्पकं नास्तीत्याहुः । तदुक्तं – “न सोऽस्ति प्रत्ययो लोके यः शब्दानुगमाइते ।” (वाक्यप का. १. श्लो. १२४) इति । तदयुक्तम् । पूर्वमर्थदर्शनाभावे शब्दस्मरणस्य हेत्वभा- वप्रसङ्गात् । सौगतास्तु निर्विकल्पकमेव प्रत्यक्षमाश्रित्य सवि- कल्पकस्य प्रमाणत्वं प्रत्यक्षत्वं च नास्तीत्याहुः । तदप्ययु- क्तम् । तस्य प्रत्यक्षतया लोकसिद्धस्य निषेधे लोकविरोधात् । तदुक्तं SHENGONTING SO “चन्द्रशब्दाभिधेयत्वं शशिनो यो निषेधति । स एव सविकल्पस्य प्रत्यक्षत्वं निवारयेत् ॥” १. 'क्तो घ' ख. पाठः</poem><noinclude></noinclude> jts3xcck7eudfs6zw5csabibohcpc3g 104 128576 346676 2022-08-21T14:17:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | इति । किञ्च सविकल्पकानन्तरमेवार्थकियादर्शनात् तस्यार्थक्रि- याकारित्वलक्षणं प्रमाणत्वं दुर्निवारम् । नन्वर्थक्रिया... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | इति । किञ्च सविकल्पकानन्तरमेवार्थकियादर्शनात् तस्यार्थक्रि- याकारित्वलक्षणं प्रमाणत्वं दुर्निवारम् । नन्वर्थक्रियाकारित्व- मस्यार्थतोऽतिविप्रकर्षाभावाद् दैवागतमेव । न स्वाभाविकम् । वस्तुतस्त्वयं विकल्पो मिथ्या, अवस्तुभूतसामान्यादिविष- यत्वादिति चेत् । मैवम् । अनुमानविकल्पस्याप्यप्रामाण्य- प्रसङ्गात् सामान्यादेर्वस्तुत्वस्य साधयिष्यमाणत्वाच्च । अतः प्र माणमेव सविकल्पकम् । ननु तथापि कथमस्य प्रत्यक्षशब्दवा- च्यत्वं, निर्विकल्पकव्यवधानेन साक्षादक्षजत्वाभावात्, परम्पर- याक्षजस्य प्रत्यक्षत्वेऽनुमानादीनामपि प्रत्यक्षत्वप्रसङ्गात् । मैवम् । पङ्कजादिष्विव योगरूढिस्वीकारेणानुमानादिषु प्रत्यक्षशब्दस्या- प्रवृत्तेः । अत्र गुरुराह - न पङ्कजादिषु रूढिरस्ति, अवयव शक्त्यैव पद्मे वृत्त्युपपत्तेः । कुमुदादिष्वैप्रवृत्तिस्तु तेष्वप्रयोगादेव भविष्यतीति । तदयुक्तम् । पङ्कजशब्दस्य पद्मे वृत्तौ का सामग्रीति चिन्तायां योगमात्रस्य कुमुदादिष्वपि सद्भावेन व्यभि- चाराद् रूढिरपि सामग्रीत्वेन कल्प्या | योगश्च प्रतीतो न हातुं शक्य इत्युभयसिद्धेः । तस्माद् योगरूढिशक्त्या निर्विकल्पकस- विकल्पकयोरेव प्रत्यक्षैशब्दवाच्यत्वं नाक्षापेक्षाणामप्यनुमानादी- नामिति सिद्धम् । सविकल्पकेन च द्रव्यजातिगुणकर्मनामभिः पञ्चधा विकल्पो भवति । यथा वेणुमानयं, गोपोऽयं, श्यामो- ऽयं, गायत्ययं, गोविन्दोऽयमिति । प्रत्यभिज्ञाप्रत्यक्षमपि षष्ठो ४ १. 'ने सा' ख. पाठ: ९. 'ब्ववृ' ख. पाठः ३. 'क्षवा' ख. पाठः ४. 'ति । स एवायमिति प्र' ख. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> fkpul5fp99rq9w582fz6lmrbdeyjlnr 104 128577 346677 2022-08-21T14:17:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१० मानमेयोदये विकल्प इति केचित् । तन्न | नामकल्पनायामन्तर्भावात् । नाम्ना हि पूर्वमनुभूतरूपे स्मारिते तद्पविशिष्टतयार्थस्य कल्प- ना नामकल्पनेत्युच्यते ।... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१० मानमेयोदये विकल्प इति केचित् । तन्न | नामकल्पनायामन्तर्भावात् । नाम्ना हि पूर्वमनुभूतरूपे स्मारिते तद्पविशिष्टतयार्थस्य कल्प- ना नामकल्पनेत्युच्यते । तेन गोविन्दोऽयमित्यस्यायमर्थः -यो- ऽसावस्माभिगोविन्दशब्दवाच्यतया पूर्व गृहीतः, स एवायमिति । यदा तु शब्दवाच्यत्वमतन्त्रीकृत्य पूर्वापररूपयोरैक्यावगम एव तात्पर्य, तदा स एवायमिति प्रत्यभिज्ञा स्पष्टा भवति । सा च प्रत्यभिज्ञा संस्कारसहितेनेन्द्रियेणैकज्ञानत्वेन जन्यते । तया च म इति अयमिति च द्वे भाने जन्येते । तत्र स इति भानजननशक्तिः संस्कारकृता । अयमिति भानजननशक्तिरि- न्द्रियकृता इत्यलमनेन । इह च प्रत्यक्षज्ञानेषु विवक्षाभेदेनेन्द्रि- यस्य तत्सन्निकर्षज्ञानस्य वा करणत्वं भवति । अतः सिद्धे- मिन्द्रिय सन्निकर्षजं प्रमाणं प्रत्यक्षमिति । गुरुस्त्वाह - सा- क्षात्प्रतीतिः प्रत्यक्षम् । त (द्) मेयमातृप्रमास्विति त्रिपुटं भवती- ति । तत्र किमिदं साक्षात्त्वं नाम । ननु साक्षाद्धी: स्वरूपधीः । अक्षाद्धि स्वेनैव रूपेण भानम् । लिङ्गादिभ्यस्तु परसम्बन्धिरूपे- णैवाग्न्यादीनां भानादसाक्षात्त्वमिति चेत्, तर्हि नामादिपरस- म्बन्धिरूपेणं भानात् सविकल्पकस्यासाक्षात्त्वं स्यात् । अथ तत्र परसम्बन्धिरूपभाने सत्यपि स्वरूपधीरप्यस्तीत्युच्यते, तर्ह्यनुमा- नादिष्वपि तथाभावात् साक्षात्वं स्यात् । आत्मस्वात्मनोस्तु सर्वज्ञानेषु प्रत्यक्षत्वकथनं निराकरिष्याम इत्यास्तामेतत् । कल्प- १. 'र्वानु' ख. पाठः. २. 'द्धमिदमि' ख. पाठ: 'स्त्वप' क. पाठ:• ५. ' णैव भा' क. पाठः ३. 'न रू' ख. पाठः</poem><noinclude></noinclude> en8susyc0nszsszkqksm872eeveyv77 104 128578 346678 2022-08-21T14:19:46Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । नापोढमभ्रान्तं प्रत्यक्षमिति बौद्धाः । कल्पनापोढपदेन विकल्पा- नां निरासः, अभ्रान्तपदेन निर्विकल्पकेऽपि भ्रमत्वेनाभिम- त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । नापोढमभ्रान्तं प्रत्यक्षमिति बौद्धाः । कल्पनापोढपदेन विकल्पा- नां निरासः, अभ्रान्तपदेन निर्विकल्पकेऽपि भ्रमत्वेनाभिम- तानां केशोण्डुकादिज्ञानानामिति । तदपि सविकल्पकस्य प्रत्य- क्षत्वसाधनादव्याप्तमिति । यत् पुनर्भूतभविष्यदादिविषयं योगि ज्ञानमीश्वरज्ञानं चेन्द्रिय सन्निकर्षजत्वाभावेऽप्य परोक्षमस्तीति त- त्सङ्ग्रहणायापरोक्षप्रमाव्याप्तं प्रत्यक्षमिति लक्षयितव्यमिति तार्कि- कैरुक्तम् । तदप्ययुक्तम् । प्रत्यक्षस्य विद्यमानोपलम्भेत्वनियमाद् भूतादीनां प्रत्यक्षत्वस्यानुपपत्तेः । तस्मादस्मदुक्तं प्रत्यक्षलक्षणं रमणीयम् । इन्द्रियव्यतिरिक्तानि द्रव्याण्येषां च जातयः | प्रायश्च गुणकर्माणि प्रत्यक्षाणीति वक्ष्यते ॥ ९ ॥ योदये प्रमाणपरिच्छेदे प्रत्यक्षपरीक्षा | अथानुमानपरीक्षा | व्याप्यदर्शनादसन्निकृष्टार्थज्ञानमनुमानम् | यथा पर्वते धूमवत्त्वदेर्शनादग्निमत्त्वज्ञानम् । किमत्र धूमस्य व्याप्यत्वम् । उच्यते । यद् यतो बहिर्न वर्तते, तत् तस्य व्याप्यम् । धूमश्च दहनादन्यत्र न वर्तत इति धूमस्य व्याप्यत्वम् । दहनस्तु धूमा- दन्यत्रापि वर्ततेऽङ्गारावस्थायामिति तस्य व्यापकत्वमेव । तदियम- १. 'म्भनत्व' क. पाठः. २. 'ज्ञाना' क. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> icmzfk3u5rg6d1e82eybkixbhx7bnof 104 128579 346679 2022-08-21T14:19:56Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये निधूमयोरन्योन्यव्यायभावाद् विषमव्याप्तिः । क्वचित् तु सम- व्याप्तिरप्यस्ति यथा कृतकत्वानित्यत्वयोः । तत्र खलु कृतकानां सर्वेषामनित्यत्वमस्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये निधूमयोरन्योन्यव्यायभावाद् विषमव्याप्तिः । क्वचित् तु सम- व्याप्तिरप्यस्ति यथा कृतकत्वानित्यत्वयोः । तत्र खलु कृतकानां सर्वेषामनित्यत्वमस्ति । अनित्यानां सर्वेषां कृतकत्वमप्यस्तीति समव्याप्तिरेव । का पुनरियं व्याप्तिः । उच्यते । स्वाभाविकः सम्बन्धो व्याप्तिः । स्वाभाविकत्वं चोपाधिराहित्यम् । उपाधि- रिति च साध्यस्य साक्षात्प्रयोजकं हेत्वन्तरमुच्यते । तत्सद्भावे हि तद्दत्तमेव साध्यसम्बन्धं क्वचिभमानः प्रस्तुतो हेतुः स्वय- मेवासाधको भवति । तद् यथा 'अग्नीषोमीयहिंसा अधर्मः, हिंसात्वाद्, बाह्यहिंसादिवदि'त्यवैदिकानां साङ्ख्यानां च प्रयोगः । तत्र निषिद्धत्वमुपाधिः । तदेव ह्यधर्मत्वस्य साक्षात्प्रयोजकम् । बाह्यहिंसानामपि च निषिद्धत्वकृतमेवाधर्मत्वमिति ऋतुहिंसाया निषिद्धत्वाभावे हिंसात्वमात्रेणाधर्मत्वं न सिध्यतीति । साधना- व्यापकत्वे सति साध्यसमव्याप्त उपाधिरिति तस्य लक्षणम् । निषिद्धत्वं हि साधनभूतहिंसात्वदेशे सर्वत्र न वर्तते, कतुहिं- सायां निषिद्धत्वाभावात् । साध्यभूतेन चाधर्मत्वेन निषिद्धत्वस्य समव्याप्तिरस्ति, निषिद्धानां सर्वेषामप्यधर्मत्वाद्, अधर्मभूतानां च सर्वेषां निषिद्धत्वादिति । तत्सामग्रीकत्वं महानसत्वं पर्वतान्यत्वं चाग्न्यनुमितावुपाधिर्मा भूदिति तद्विशेषणत्रितयम् । अत्र यदि साध्यसमव्याप्त उपाधिरित्येवोच्येत, तर्हि धूमवत्त्वेना- ग्निमत्त्वे साध्यमानेऽग्निसामग्रीकत्वमुपाधिः स्यात् । अस्ति हि १. 'षामनित्यत्वमस्ति कृ' क. पाठः. २. 'नां प्र' क. पाठ:. ख. पाठः. ४. 'मत्त्वं' ख. पाठ:. ५. 'मत्त्व' ख. पाठः. ३. 'यां'</poem><noinclude></noinclude> 6beqn6oj2ld2smk72m97j3gr8kbp7av 104 128580 346680 2022-08-21T14:20:06Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | तस्याग्निना समव्याप्तिः । अतस्तन्निवृत्त्यर्थमुक्तं साधनाव्यापक इति । अग्निसामग्री हि साधनभूतस्य धूमस्य व्यापिकैव, धूमे... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | तस्याग्निना समव्याप्तिः । अतस्तन्निवृत्त्यर्थमुक्तं साधनाव्यापक इति । अग्निसामग्री हि साधनभूतस्य धूमस्य व्यापिकैव, धूमे सति सर्वत्राग्निसामग्र्या अवश्यंभावात् । यदि तु साधनाव्याप- क इत्येवोच्येत, तर्हि तत्रैव महानसत्वमुपाधिः स्यात् । न हि धूमे सति सर्वत्र महानसत्वमस्तीति साधनाव्यापकत्वस्य भावा- त् । अतस्तन्निवृत्त्यर्थं साध्यव्यापकत्वमाश्रयणीयम् । न हि म हानसत्वस्याग्निव्यापकत्वमस्ति, मठादिष्वग्निसद्भावेऽपि तदभा- वात् । अथ यदि साधनाव्यापकत्वे सति साध्यव्यापके उपाधिरि- त्येवोच्येत, तथापि पर्वतेतरत्वमुपाधिः स्यात् । पर्वतेतरत्वं वि- नापि पर्वते धूमस्य दर्शनेन साधनाव्यापकत्वात् । अग्निमत्त्वेन पूर्वमवधारितानां सर्वेषामपि पर्वतेतरत्वेन साध्यव्यापकत्वस्यापि सद्भावात् । अतस्तन्निवृत्त्यर्थं समशब्दः । न हि तस्याग्निना स- मव्याप्तिरस्ति, पर्वतेतरेषां सर्वेषामग्निमत्त्वाभावादिति । अन्यत्र वा विशेषणकृत्यं दर्शयितव्यम् । यदि साध्यसभव्याप्त एवोपाधिः स्यात्, तर्हि 'शब्दोऽनित्यः जन्यत्वाद् घटवदि'त्यत्र सकर्तृक- त्वमुपाधिः स्याद्, अनित्यत्वसकर्तृकत्वयोः समव्याप्तिसद्भावात् । अतस्तन्निवृत्त्यर्थमुक्तं साधनाव्यापक इति । सकर्तृकत्वं हि सा- धनाभिमतस्य जन्यत्वस्यापि व्यापकमिति साधनव्यापकत्वादनु- पाधित्वम् | साधनाव्यापकस्यैवोपाधित्वे तु तत्रैव सावयवत्वं घ- टत्वमित्यादिरुपाधिः किं न स्यात् । न हि जन्यानामपि गुणा- दीनां सावयवत्वं घटत्वं वास्तीति साधनाव्यापकत्वस्य सद्भा- १. 'अप्यव' ख. पाठ:. २. 'क इत्ये' ख. पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> t9pznabci9rd07zfus81sg4t4gz4ukz 104 128581 346681 2022-08-21T14:20:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये वात् । अतः साध्यव्यापकत्वमप्याश्रयणीयम् । सावयवत्वघट त्वादीनां गुणक्रियादावनित्यत्वव्यापकत्वाभावात् । तथापि शब्दे- तरत्वस्यानित्यत्वव्याप... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये वात् । अतः साध्यव्यापकत्वमप्याश्रयणीयम् । सावयवत्वघट त्वादीनां गुणक्रियादावनित्यत्वव्यापकत्वाभावात् । तथापि शब्दे- तरत्वस्यानित्यत्वव्यापकत्वादुपाधित्वं स्यादिति तन्निवृत्त्यर्थं सम- शब्द इति । इदं त्वनुमानं व्याप्तिप्रदर्शनमात्रपरमेव । न स्व- सिद्धान्त परमिति वेदितव्यम् । ननु पर्वतेतरत्वाभावेऽप्यग्निरस्ति चेदयं दोषः स्यादिति तर्कस्यासम्भवेन पर्वतेतरत्वस्याग्निव्याप- कत्वमेव नास्ति | सत्यम् । तथापि तस्य व्यापकत्वेनावगमाद- क्लेशेन तन्निरासार्थ समशब्दश्चिदानन्दादिभिराश्रितः । समव्याप्तिमतामेव सर्वथापि ह्युपाधिता । इति विस्पष्टतार्थ च समशब्दो न दूषणम् ॥१०॥ अस्य चोपाधेः साध्यव्यापकत्वाद्यनिश्वये शङ्कितोपाधि- त्वम् । यथा – मैत्रीतनयत्वेनाष्टमगर्भस्य श्यामत्वे साध्ये शा- काद्याहारपरिणाम उपाधिः । अष्टमपुत्रे च तस्य नास्तित्वे स्थित एव तस्य साधनाव्यापकत्वं भवेत् । स च तत्रापि शङ्कयत ए- वेत्यनिश्चितमेव साधनाव्यापकत्वम् । अतः शङ्कितोपाधिरसा- विति । क्वचिच्च साधनस्य विशेष एव प्रयोजको भवति । यथा 'अयं द्विजो वेदज्ञो भविष्यति द्विजत्वाद्' इत्यत्र बुद्ध्यादिमद्द्वि - जत्वमुपाधिरिति । तस्मादुपाधिमिच्छद्भिः पक्षभूमिमनाप्नुवन् । सपक्षान् व्याप्नुवन् धर्मो नृग्यतामिति सङ्ग्रहः ॥ ११ ॥ १. इत आरभ्य वेदितव्यमित्यन्तं ख. पुस्तके न दृश्यते. २. 'मिति । अ' ख. पाठ.. ३. 'साधनाव्या' ख. पाठ: ४. 'कादिप' ख. पाठ:. ५. 'द्धिम' ख. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> ei9vm516eu8ohrss0ht282x8fntcage 104 128582 346682 2022-08-21T14:20:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | सोऽयमीदृश उपाधिर्धूमस्याझिसम्बन्धे नास्तीति स्वा- भाविक एवासौ सम्बन्धः । स पुनः स्वाभाविकः सम्बन्धः कथं गृह्यत इति चेत् ।... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | सोऽयमीदृश उपाधिर्धूमस्याझिसम्बन्धे नास्तीति स्वा- भाविक एवासौ सम्बन्धः । स पुनः स्वाभाविकः सम्बन्धः कथं गृह्यत इति चेत् । उच्यते । आदौ तावन्महानसादौ भूयो भूयो धूमस्याग्निसम्बन्धं पश्यन् क्रमेण च महानसत्वगृहत्वग्रामत्वा- दीनुपाघित्वेनाशङ्कय व्यभिचारदर्शनेन निरस्यन्नन्यानप्युपाधीन् निपुणं निरूप्य योग्यानुपलम्भेन निराकुर्वन भूयोदर्शनोपाध्यभा- वग्रहणजनितसंस्कारसहितेनेन्द्रियेण सोऽयमेकरूप एव धूमाग्न्योः स्वाभाविकः सम्बन्ध इति निश्चिनोतीति । प्राभाकरास्तु- धूमस्याग्निसम्बन्धः सकृद्दर्शनादेवावगम्यत इति सकुदर्शनग म्यैव व्याप्तिः । उपाधिशङ्कानिरासार्थमेव तु भूयोदर्शनमर्थ्यत इत्याहुः । तदयुक्तम् । अनुमानाङ्गभूत एव सम्बन्धो व्याप्ति- रित्युच्यते । निरुपाधिकत्वविशिष्टस्यैव च सम्बन्धस्यानुमाना- ङ्गत्वं, न धूमाग्निसम्बन्धमात्रस्य । निरुपाधिकत्वावधारणं च भूयो- दर्शनसाध्यमेवेति तैरप्युक्तम् । अतो भूयोदर्शनगम्यैव निरुपाधि- कसम्बन्धरूपा व्याप्तिः । ननु न भूयोदर्शनमात्रेण निरुपाधि- कत्वावधारणं, तस्य मैत्रीतनयत्वश्यामत्वयोरपि भावात् । सत्य- म् । अत एवाह चिदानन्दः – न केवलं भूयोभिर्दर्शनैस्तादृश- • मवधारणं सिध्यतीति प्रमाणोत्पत्त्यनुगुणस्तर्कोऽपि तत्र सहका- रीति । कः पुनस्तर्कः । उच्यते । प्रमाणेन साध्यमानस्यार्थस्या- न्यथात्वशङ्कायां तन्निरासार्थमन्यथात्वे दोषकथनं तर्कः । अत एवानिष्टप्रसङ्गस्तर्क इति तार्किकाः । अयमेव च विपक्षे बाधक १. 'लैर्भू' ख. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> h1myuefyepfcw911of6vrf1dqxrfkfr 104 128583 346683 2022-08-21T14:20:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमयोदये इति चोच्यते । यथा ‘यचत्राभिर्न स्यात् तर्हि धूमोऽपि न स्याद्' इत्यादि । अस्य न तर्कस्य पञ्चाङ्गानि । यदाहुः “ज्याप्तिस्तर्काप्रतिहतिरवसानं विपर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमयोदये इति चोच्यते । यथा ‘यचत्राभिर्न स्यात् तर्हि धूमोऽपि न स्याद्' इत्यादि । अस्य न तर्कस्य पञ्चाङ्गानि । यदाहुः “ज्याप्तिस्तर्काप्रतिहतिरवसानं विपर्यये । अनिष्टाननुकूलत्वे इति तर्काङ्गपञ्चकम् ॥” इति । अत्र साध्यवैपरीत्यमग्न्यभावादिकमारोप्य तेन लिङ्गभू- तेन धूमाभावाद्यनिष्टत्य प्रसञ्जनं हि तर्केण क्रियते । तत्र प्रस- अकस्याहार्यलिङ्गस्य प्रसञ्जनीयेन व्याप्तिरेष्टव्या । तथा प्रतित- कैरप्रतिघातः । प्रसञ्जनीयविपर्यये पर्यवसानम्, एवं चेदेवं स्याद्, नचैवमिति । प्रसञ्जनीयस्य चानिष्टत्वं प्रसिद्धम् । अननुकूलत्वं प्रतिपक्षासाधकत्वमिति । अङ्गवैकल्ये च तर्काभासत्वं भवति । व्याप्त्यभावे यथा 'यद्यग्निमत्त्वं न स्यात् तर्हि पर्वतत्वमपि न स्या- दिति । तर्कप्रतिहतौ यथा 'यदीयं मेघोन्नतिर्दृष्टिमती न स्यात् तर्हि निबिडापि न स्यादिति तर्कस्य 'यदीयं वृष्टिमती स्यात् तर्हि वातोद्रेकवती न स्यादिति तर्केण प्रतिहतिः । विपर्ययप- र्यवसानाभावे यथा 'शब्दोऽनित्यः कृतकत्वाद्' इति मीमांसकं प्रति प्रयोगे 'यद्यनित्यो न स्यात् तर्हि कृतकोऽपि न स्यादिति तर्कः । तत्र कृतकश्चायमिति पर्यवसाययितुं न शक्यते, मीमां- सकपक्षे शब्दस्य कृतकत्वाभावात् । इष्टत्वमप्यत्रैव, कृतकत्वा- भावस्य तं प्रतिष्टित्वात् । अनुकूलत्वे यथा 'अनुमेयं कर्म क र्मत्वाद् आदित्यकर्मवद्' इत्यत्रान्यथा कर्मैव न सिध्येदिति १. 'ती' ख. पाठ:. २. 'ति यो' क. पाठ: ३. 'क्षे कृ' क. पाठः</poem><noinclude></noinclude> 49pkha0nnqbzq0qhs799pjk5cm330ci 104 128584 346684 2022-08-21T14:20:45Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | १७ तर्कः । स च प्रत्यक्षवादिनामप्यनुकूलः । तैरपि प्रत्यक्षत्वं साध- यित्वान्यथा कर्मैव न स्यादिति वक्तुं शक्यत्वादिति । आत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | १७ तर्कः । स च प्रत्यक्षवादिनामप्यनुकूलः । तैरपि प्रत्यक्षत्वं साध- यित्वान्यथा कर्मैव न स्यादिति वक्तुं शक्यत्वादिति । आत्मा- श्रयादयश्च दोषास्तर्क एवान्तर्भूताः अनिध्प्रसङ्गरूपत्वात् । स्वेनैव स्वस्य सिद्धिर्या तदात्माश्रवदूषणम् । अनेनान्यस्ततश्चायमित्यन्योन्याश्रयं भवेत् ॥ १२ ॥ अनेनान्यस्ततश्चान्यस्ततोऽसाविति चक्रकम् । अतीतास्पृष्टमन्यान्यग्रहणं वनवस्थितिः ॥ १३ ॥ गौरवं लाघवं चेति तक सार्वत्रिकाबुभो । गौरवं कल्पनाधिक्यं लाघवं त्वल्पकल्पना ॥ १४ ॥ दोषप्रसङ्गरूपत्वं गौरवस्यैव विद्यते । साध्ये गुणकथाद्वारा लाघवस्य प्रसङ्गता ॥ १५ ॥ साध्याभावानुवादेन दोषः साध्ये गुणोऽपि वा । यत्रानुकूलतर्कोऽसौ साध्यसिद्भावनुमहात् ॥ १६ ॥ साध्यस्यैवानुवादेन यदनिष्टप्रसञ्जनम् । स तर्कः प्रतिकूलः स्यात् साध्यसिद्धिनिरोधनात् ॥ १७॥ इति । स चायं तव्याप्तिग्रहणवेलायामनुमानोत्थानसमये वा व्यभिचारशङ्कां निरस्य व्याप्तिं शोधयन्ननुमानस्यानुग्राहको भवति । ननु यद्यग्निर्न स्यात् तर्हि धूमोऽपि न स्यादित्यनेनैव तर्केण व्यभिचारशङ्का न निवर्तते, अग्न्यभावेऽपि धूमः किं न स्यादिति शङ्कायाः पुनरप्यनपायात् | सत्यम् । अत एव शङ्का- व्याघातपर्यन्तं तर्कमार्गेणैव गन्तव्यमिति तार्किकाः । इह च यद्यग्न्यभावेऽपि धूमः स्यात, तर्हि कारणं विनापि कार्यजनन-</poem><noinclude></noinclude> lmvziecy7ecb1eyk3wza1z4waeqtgkt 104 128585 346685 2022-08-21T14:20:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१८ मानमेयोदये मङ्गीकृतं स्यादिति तर्के प्रयुक्ते तदपि किं न स्यादिति शङ्का न लोकविदामङ्कुरति । ननु तथापि धूमस्याग्भिः कारणमिति कुतो निर्णीयत इति शङ्का नाप... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१८ मानमेयोदये मङ्गीकृतं स्यादिति तर्के प्रयुक्ते तदपि किं न स्यादिति शङ्का न लोकविदामङ्कुरति । ननु तथापि धूमस्याग्भिः कारणमिति कुतो निर्णीयत इति शङ्का नापैति | मैवम् । यद्यग्निः कारणं न स्यात् तर्हि कारणान्तरानुपलम्भेन धूमस्य निष्कारणत्वमेव प्रसजेदिति तर्के सति समस्तविजयात् । तदेवं तर्के व्यभिचार - शङ्कायां सर्वतो निरुद्धायामुपाध्यन्तरशङ्काकथापि विधूतैव । ततश्चादृश्योपाधिशङ्का सर्वथा दुर्वारेति चार्वाकदुर्वादोऽपि निर्वा- सित इति । अथवोपाधिश तर्केर्निष्कास्यते स्फुटम् । उपाधिर्मानयोग्यो वा तदयोग्योऽथवा भवेत् ॥ १८ ॥ अयोग्यश्वेन शङ्कयेत योग्यश्चेत् किं न दृश्यते । अनुमानादिगम्यश्चेलिङ्गादिः किं न दृश्यते ॥ १९ ॥ इत्यादि । ततश्च - शङ्काव्याघातपर्यन्तमेवं सर्वानुमास्वपि । तर्कजालं प्रयोक्तव्यमत्यल्पं चेदमुच्यते ॥ २० ॥ यतः प्रत्यक्षशाब्दादिप्रमाणान्यखिलान्यपि । तर्क विना न जीवन्ति प्रत्यक्षे तावदीक्ष्यताम् ॥ २१ ॥ अयं घट इति प्रत्यक्षं हि सुगतकथितपरमाणुगोचरता- पराणोदिना तर्केणानुगृहीतमेवावयविगोचरं भवति । यदि पर- माणुविषयता स्यात्, तर्हि एकत्वेन महत्त्वेन चावभासो न १. 'को नि' ख. पाठ:. २. 'र्णय इ' ख. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> k4829500vm9ycv2h1a1f26cnhivzidb 104 128586 346686 2022-08-21T14:21:04Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | १९ स्यादिति तर्कः । तथा अयं गौरिति प्रत्यक्षमपि यद्यत्यन्तभिन्न- विषयं स्यात् तहींदंगोत्वे इति प्रतीतिः स्यादिति तर्केणान... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | १९ स्यादिति तर्कः । तथा अयं गौरिति प्रत्यक्षमपि यद्यत्यन्तभिन्न- विषयं स्यात् तहींदंगोत्वे इति प्रतीतिः स्यादिति तर्केणानुगृही- तमेवाभेदस्यापि ग्राहकं भवतीत्यादि । एवं शाब्देऽपि ब्रूमः । अध्ययनविधिरेव तावद् यदि स्वर्गफलः स्यात् तर्हि दृष्टार्थत्वे सम्भवत्यदृष्टग्रहणाद् गौरवं स्यादिति तर्कानुग्रहेणार्थज्ञानफले- बोधको भवति । यद्यर्थज्ञानफल: स्यात् तर्हि विधिवैयर्थ्य स्यादिति प्रतिकूलतर्कश्च तत्रै तत्र निरसनीयः । तैथा- “उपनीय तु यः शिष्यं वेदमध्यापयेद् द्विजः । सकल्पं सरहस्यं च तमाचार्य प्रचक्षते ॥” (मनु. अ. २. श्लो. १४० ) इति स्मृतिः । यद्यध्यापनविधिः स्यात् तर्हि 'तु यो द्विजस्त- माचार्य प्रचक्षत' इत्यंशेनैकवाक्यता न स्यादिति तर्केणाचार्य - लक्षणपरता निश्चीयतेऽस्याः स्मृतेः । तथा – 'अक्ताः शर्करा उपद्धाती'त्यत्र यदि घृतेनाञ्जनं न स्यात्, तर्हि 'तेजो वै घृत- मि'ति वाक्यशेषो विरुध्यत इति तर्काद् घृताञ्जनपरता साध्य त इति । MALCORATING एवं सर्वत्र तघैरर्थाभासनिरासतः । वाक्यार्थस्थापनी सर्वा मीमांसा तर्करूपिणी ॥ २२ ॥ उक्तं च मनुना- GARDENS 29 "आर्षे धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना | यस्तर्केणानुसन्धत्ते स धर्म वेद नेतरः ॥” (अ. १२. श्लो. १०६) १. 'श' क. पाठ:. २. 'लफलबो' ख. पाठ: ३. 'त्र नि' क. पाठ:. ४. इत आरम्य 'स्मृतेः' इत्यन्तं ख. पुस्तके न दृश्यते ।</poem><noinclude></noinclude> dgdzy1cax5nlwlmscii0njbw9egh7wb 104 128587 346687 2022-08-21T14:21:29Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानगेयोदये २ इति । एवमुपमानार्थापत्त्यभावेष्वपि तत्र तत्र तर्कापेक्षणमूहित- व्यम् । तस्मात् सर्वप्रमाणानां तऽनुग्राहकः स्थितः । साध्ये विपर्ययशाविच्छेद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानगेयोदये २ इति । एवमुपमानार्थापत्त्यभावेष्वपि तत्र तत्र तर्कापेक्षणमूहित- व्यम् । तस्मात् सर्वप्रमाणानां तऽनुग्राहकः स्थितः । साध्ये विपर्ययशाविच्छेदस्तदनुग्रहः ॥ २३ ॥ अस्याविज्ञाततोऽर्थः सन्दिग्धो विषयो भतः । हेतुरारोपितं लिङ्गं फलं तत्त्वार्थनिर्णयः ॥ २४ ॥ तदेवं तत्त्वसिद्धयर्थमन्यथानिष्टवर्णने । प्रसरत्यसदारोपतत्साधनपरस्परा ॥ २५ ॥ तत्र चारोपवादेऽपि सिद्धान्तत्वभ्रमः कचित् । वेदश्वेदीश्वराधीनस्तशोऽपि न सिध्यति ॥ २६ ॥ इत्युक्तात्रीश्वराभावः सिद्धान्त इति मन्यते । असम्भाव्यस्य चारोपादसन्तोषः क्वचिद् भवेत् ॥ २७ ॥ अपकर्षाप्रतिष्ठश्चेत् परमाणुस्तथासति । अनन्तावयवारम्भान्मेरुपयोईयोः ॥ २८ ॥ स्यात् तुल्यपरिमाण (त्व) मित्यायुक्तिर्यथा भवेत् । तत्र चास्य प्रमाणस्य तर्कोऽयं तस्य सिद्धये ॥ २९ ॥ अन्यदुक्तमिति व्यक्तं विविञ्चन् नैव मुह्यति । तस्मात् तर्कप्रकारोऽयं प्रसङ्गप्रापितोऽपि सन् ॥ ३० ॥ अत्यन्तमुपकारीति विस्तरात् प्रस्तुतो मया ॥ ३०१ ॥ इति । तदेवं तर्कसहाथेन भूयोदर्शनेनैव निरुपाधिकसम्बन्धो- ज्वधार्यते । १. 'ला' क. पाठः. २. 'इत आरंभ्य सार्धे पद्यं क. पुस्तके न दृश्यते ।</poem><noinclude></noinclude> 24tm9fsctt2cwy48rnx01dzrlur0k06 104 128588 346688 2022-08-21T14:21:42Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । भूयोदर्शनतः शक्या दृश्योपाधिनिराक्रिया । अदृश्योपाधिशङ्का तु तर्केरेव निरस्यते ॥ ३१३ ॥ इति विभागः । अतः सिद्धा व्याप्तिः... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । भूयोदर्शनतः शक्या दृश्योपाधिनिराक्रिया । अदृश्योपाधिशङ्का तु तर्केरेव निरस्यते ॥ ३१३ ॥ इति विभागः । अतः सिद्धा व्याप्तिः । बौद्धास्तु तादात्म्य - तदुत्पत्तिभ्यामेव व्यातिसिद्धिरित्याहुः । यथा - शिंशपात्व- स्य वृक्षत्वेन व्याप्तौ तादात्म्यं, धूमस्याग्निना व्याप्तौ तदुत्पत्ति. रिति । तन्न । कृत्तिकोदयरोहिण्यासत्त्योर्व्याप्तौ तदुभयाभावात् । तस्माद् निरुपाधिकत्वावधारणादेव व्यातिसिद्धिः । व्याप्तिर्नियमः प्रतिबन्धोऽव्यभिचारस्तथाविनाभावः । व्याप्यं पुनर्नियम्यं गमकं लिङ्गं च साधनं हेतुः ॥ ३२ ॥ इत्युभयोः पर्याया इति तस्य तु दर्शनं त्रिविधम् ॥ ३३॥ व्याप्तिग्रहणवेलायां धूमदर्शनं प्रथमम् । पर्वतोपान्तग- तस्य धूमदर्शनं द्वितीयम् । ततश्च व्याप्तिस्मरणानन्तरं तादृशो धूमोऽत्रास्तीति यदनुसन्धानं, तत् तृतीयम् । तदत्र व्याप्यद- र्शनमभिमतं, तदनन्तरमेव वह्निज्ञानस्योत्पत्तेरिति । असन्निकृ- ष्टपदेन पुनः किमुच्यते । अपरिच्छिन्नमिति ब्रूमः । तदुक्तम्- "असन्निकृष्टवाचा च द्वयमत्र जिहासितम् | ताद्रूपयेण परिच्छित्तिस्तद्विपर्ययतोऽपि वा ॥ " इति । पूर्व सत्त्वेन परिच्छिन्ने ह्यग्न्यादौ पुनरनुमानमनुवादः स्याद्, असत्त्वेन परिच्छेदे च बाधितत्वेनाप्रामाण्यमेवेति तदुभयनिव- र्तनार्थमसन्निकृष्टपदमिति । अत्र चार्वाकाः – अग्निविशेषस्या- नुमेयत्वे व्याप्त्यसिद्धिः | अग्निसामान्यस्यैव धूमसामान्येन व्या १. 'ग्निव्या' ख. पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> bj369q1wmo37i6o6tdunj9djdmxadha 104 128589 346689 2022-08-21T14:21:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>२२ मानमेयोदये प्तेः । सामान्यस्यानुमेयत्वे तु तस्य पूर्वमेत्र परिच्छिन्नत्वात् सिद्धसाध्यत्वम् । तथाचासन्निकृष्टपदमप्ययुक्तम् । तदुक्तम् - "अनुमाभङ्गपङ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>२२ मानमेयोदये प्तेः । सामान्यस्यानुमेयत्वे तु तस्य पूर्वमेत्र परिच्छिन्नत्वात् सिद्धसाध्यत्वम् । तथाचासन्निकृष्टपदमप्ययुक्तम् । तदुक्तम् - "अनुमाभङ्गपङ्गेऽस्मिन् निमना वादिदन्तिनः । विशेषेऽनुगमाभावः सामान्ये सिद्धसाध्यता ॥” इति । अशोच्यते । न तावत् सामान्ययोरेव केवलयोर्व्याप्ति- सिद्धिः । तथाहि सति धूमत्वेन वह्नित्वं स्वतः सम्बद्धमिति व्याप्तिग्रहः स्यात् । तथाच वह्नित्वजातिसम्बन्धाद् धूमत्वमेव वह्निः स्यात् । अतो विशेषद्वारेणैव सामान्ययोर्व्याप्तिः सिध्यति । विशेषश्च तत्र तत्र विभिन्नत्वान्न नियतो निरूपयितुं शक्यत इत्यनियतविशेषालिङ्गितयोर्व्याप्तिरिति स्थितिः । ततश्च पर्वतव र्तितया दृष्टो धूमोऽनियतविशेषालिङ्गितमग्निं पर्वतेऽनुमापयति । इह च यद्यप्यनियतविशेषालिङ्गितमग्निसामान्य व्याप्तिवेला- यामेव गृहीतं, तदेव चानुमेयं, तथापीदानीं पर्वतेऽग्निरस्तीति देशकालविशेषस्याप्यनुमीयमानत्वात् तस्य च पूर्वमप्राप्तत्वात् सिद्धसाध्यत्वस्यानवकाश एव । व्याप्तिश्च पक्षधर्मत्वमनुमाङ्गं द्वयं विदुः । व्याप्त्या ह्युक्तप्रकारेण वह्निसामान्यवेदनम् ॥ ३४ ॥ धूमस्य शैलनिष्ठत्वरूपा या पक्षधर्मता । तया पर्वतसम्बन्धो वह्वेरप्यवगम्यते ॥ ३५ ॥ इति । गुरुस्त्वाह — धूमवतो देशस्य वह्निमत्त्वमप्यस्तीति व्या- प्तिवेलायामेव गृहीतत्वाद् धूमवत्त्वमेव पर्वतस्येदानीमपूर्वी ग्रही- १. 'प्तिः । त' ख. पाठ: २. 'थास' ख. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> jhatbrf8o17tyg6w1nun3043z38eub3 104 128590 346690 2022-08-21T14:22:02Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | २३ तव्यम् | अग्निमत्त्वं तु तस्य पूर्वगृहीत मेवावगम्यत इति । तद- युक्तम् । धूमवत्त्वं तावत् पर्वतस्येदानीमेव गृह्यत इत्युक्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | २३ तव्यम् | अग्निमत्त्वं तु तस्य पूर्वगृहीत मेवावगम्यत इति । तद- युक्तम् । धूमवत्त्वं तावत् पर्वतस्येदानीमेव गृह्यत इत्युक्तम् । अतः कथं धूमवत्त्वप्राप्तिं विनात्र वह्निमत्त्वप्राप्तिः पूर्वमासीदि- त्यविचारैयतो गुरोरयमुन्माद इति । अतः सिद्धमसन्निकृष्टज्ञा- नस्यानुमानत्वम् । अत्र च प्रमाणोक्तप्रकारेण प्राकट्यरूपानु- मितिकरणत्वादेव ज्ञानस्यानुमानत्वमुक्तम् । ज्ञानरूपानुमिति - करणत्वाच्च धूमादेरप्यनुमानत्वमस्त्येवेति । तच्चानुमानं त्रि- विधम् अन्वयव्यतिरेकि केवलान्वयि केवलव्यतिरेकि चेति । द्वेधा हि व्याप्तिः अन्वयव्याप्तिर्व्यतिरेकव्याप्तिश्चेति । तत्र साध- नस्य सद्भावे साध्यस्यापि सद्भावोऽन्वयव्याप्तिः | साध्यस्था- भावे साधनस्याप्यभावो व्यतिरेकव्याप्तिः । व्यतिरेके च व्या- प्यव्यापकभावोऽन्वयाद् विपरीतो भवति । अग्न्यभावो ह्यत्र व्याप्यः | धूमाभावश्च व्यापक इति । अग्नेर्भावस्य भूयस्त्वात् तदभावोऽल्पतां व्रजेत् । धूमभावस्य चाल्पत्वात् तद्भावो महत्तरः ॥ ३६ ॥ इति वैपरीत्यस्योपपत्तिः । तत्र यस्योभयविध व्याप्तिरस्ति तद्- न्वयव्यतिरेकि । यथा धूमानुमानादि । तत्र हि धूमस्याग्न्य- न्वयो महानसादौ दृश्यते । अग्न्यभावे धूमाभावश्च महाहूदा- दौ दृश्यते । तेनान्वयव्यतिरेकित्वम् । यस्य पुनरन्वयव्याप्तिरेवा- स्ति, तत् केवलान्वयि । यथा - ज्ञानं ज्ञानान्तरप्रकाश्यं वस्तुत्वा द् घटवदित्यादि । अत्र हि ज्ञानप्रकाश्यत्वाभावे वस्तुत्वाभावो न - १. 'रतो' ख. पाठः. २. 'धापि व्या' ख. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> nruww6oe2v2kz7m2skdt5x8omtzutzr 104 128591 346691 2022-08-21T14:22:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये २४ क्वचिदपि दर्शयितुं शक्यः, सर्वेषामप्यर्थानां ज्ञानप्रकाश्यत्वात् । अतो व्यतिरेकव्याप्त्यभावः । यस्य तु व्यतिरेकव्याप्तिरेवास्ति, तत् केवल... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये २४ क्वचिदपि दर्शयितुं शक्यः, सर्वेषामप्यर्थानां ज्ञानप्रकाश्यत्वात् । अतो व्यतिरेकव्याप्त्यभावः । यस्य तु व्यतिरेकव्याप्तिरेवास्ति, तत् केवलव्यतिरेकि । यथा - सर्वे ज्ञानं स्वप्रकाशं ज्ञानत्वाद्, - यस्य स्वप्रकाशत्वं नास्ति तस्य ज्ञानत्वमपि नास्ति, यथा घट- स्येति । अत्र हि यस्य स्वप्रकाशत्वं तस्य ज्ञानत्वमेप्यस्तीति क्वचिद् दर्शयितुमशक्यत्वादन्वयव्याप्तिर्नास्ति । स चायं केव- लव्यतिरेकी हेतुरावतहेतुरिति चोच्यते । तं च कौमारिलाः प्रायो नेच्छन्ति व्यतिरेकिणम् । तत्स्थाने चाभिषिञ्चन्ति पञ्चमी प्रमितिं पुनः ॥ ३७॥ क्वचित् प्रसिद्धमन्यत्र साध्यते अनुमानतः । स्वप्रकाशत्वधर्मो हि सिद्धो नान्यत्र कुत्रचित् ॥ ३८ ॥ तेन तत्साधने पक्षो ह्यप्रसिद्धविशेषणः । एवञ्च दुष्टपक्षोऽयं व्यतिरेकी निवार्यताम् ॥ ३९ ॥ यच्चानुकूलतर्फे सत्यप्रसिद्धैविशेषणः । न दोष इति भाषन्ते तार्किकास्तदसङ्गतम् ॥ ४० ॥ तर्को हि नाप्रसिद्धार्थं क्वचित् साधयितुं क्षमः । अतो प्रसिद्धता दोषस्तकें सत्यपि दुरत्यजः ॥ ४१ ॥ इति । ननु वेद्यत्वं क्वचिदत्यन्तं नारित धर्मत्वाद् यथा घटत्वं पटादिष्वित्यनेने प्रमाणेन वेद्यत्वेविरहरूपे स्वयंप्रकाशत्वे सामा- १. 'मस्तीति कचिदपि द' क. पाठः २. 'र्मश्च सि' ख. पाठः. ३. 'त' ४. 'द्धि' ख. पाठः, ५. 'नानुमानेन' क. पाठ:. ६. 'त्वावि' क. पाठः. क. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> frjh18m70ai4e7uiu2jri0fvvvolwb0 104 128592 346692 2022-08-21T14:22:19Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमान परीक्षा | न्यतः प्रसिद्धे पुनर्विशेषेण पक्ष साध्यत इति नाप्रसिद्धविशेष- णत्वं पक्षस्य । तदुक्तं- “सामान्यतोऽनुमानेन प्रसिद्धेऽपि व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमान परीक्षा | न्यतः प्रसिद्धे पुनर्विशेषेण पक्ष साध्यत इति नाप्रसिद्धविशेष- णत्वं पक्षस्य । तदुक्तं- “सामान्यतोऽनुमानेन प्रसिद्धेऽपि विशेषणे । कथं कथय पक्षोऽयमप्रसिद्ध विशेषणः ॥” इति । अस्तु वा तर्हेवम् । अत एव चिदानन्दः केवलज्यतिरेकिणम् । नैव साक्षान्निराचके नापि साक्षापादे ॥ ४२ ॥ तस्मात् सामान्यतः सिद्धिहीन व्यतिक्षिणः । सर्वथा वारणीया इत्येतत् तावद् व्यवस्थितम् ॥ ४२ ॥ इह च स्त्रप्रकाश नास्ति सामान्यतोऽनुमा । वस्तुवादेहि धर्मस्य नायन्तं नास्तिता क्वचित् ॥ १४ ॥ इति । अत्र चान्वयव्यतिरेक हेतोः पञ्च रूपाणि - पक्षधर्मत्वं, सपक्षे सत्त्वं, विपक्षाद व्यावृत्तत्वम्, अबाधितविषयत्वम्, अ- सत्प्रतिपक्षत्वं वेति । तत्र जिज्ञासितसाध्यः पर्वतादिः पक्षः । तन्नित्वं हेतोः पक्षधर्मत्वम् । निश्चितसाध्यो महानसादि: सप- क्षः । तत्र वर्तमानत्वं सपक्षे सत्त्वम् । निश्चितसाध्याभावो म हाहूदादिर्विपक्षः । तत्रावर्तमानत्वं विपक्षाद् व्यावृत्तिः । साध्य- स्याबाधितत्वमबाधित विषयत्यम् । प्रतिहेत्वभावोऽसत्प्रतिपक्षत्व- मिति । केवलान्वयिनस्तु विपक्षाद व्यावृत्तिर्नारित, विपक्षाभा- वात् । अतस्तस्य चत्वारि रूपाणि । केवलव्यतिरेकिणः सपक्षे १. 'पक्षः पर्वतादिः ।' ख. पाठ:. २. 'ध्यः सपक्षो महानसादिः ।' ख. पाठः. ३. 'वो विपक्षो महाह्रदादिः ।' ख. पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> prladdzxsfyk6ekwddc2n8r3k1ndxjg 104 128593 346693 2022-08-21T14:22:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मान मेयोदये सत्त्वं नास्ति, सपक्षाभावात् । यदि तु सपक्षे सत्यपि पक्षमा- त्रवृत्तिर्हेतुः स्यात्, तर्ह्यसाधारणो नाम हेत्वाभास एव स्यात् । यथा 'नित्या भूः गन्ध... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मान मेयोदये सत्त्वं नास्ति, सपक्षाभावात् । यदि तु सपक्षे सत्यपि पक्षमा- त्रवृत्तिर्हेतुः स्यात्, तर्ह्यसाधारणो नाम हेत्वाभास एव स्यात् । यथा 'नित्या भूः गन्धवत्त्वादिति । अत्र हि नित्यत्वेन स- पक्षभूतानामाकाशादीनां सद्भावेऽपि भूमात्रवृत्ति गन्धवत्त्वम् । अतोऽसति सपक्षे पक्षमात्रवृत्तिः केवलव्यतिरेकीति लक्षयन्ति तार्किकाः । पक्षमात्रस्थितं सिध्येत् पक्षमात्रस्थहेतुना | अन्यत्र स्थितमाक्रष्टुं तद्गतस्यैव पाटवम् ॥ ४५ ॥ इति । अतः सपक्षे सत्त्वाभावाच्चतुरूप एव व्यतिरेकी । तत् सिद्धं वैविध्यं त्रैविध्यं चानुमानस्य ॥ ४५३ ॥ तच पुनरपि द्वेधा दृष्टं सामान्यतो दृष्टं चेति । तत्र- दृष्टैकव्यक्तिविषयं दृष्टमिष्टं हि मादृशाम् । कृत्तिकोदयमालक्ष्य रोहिण्यनुमितिर्यथा ॥ ४६३ ॥ एवं सामान्यतो व्याप्तिदृष्ट्या यत्रानुमीयते । तद्धि सामान्यतो दृष्टं यथा वह्नयनुमादिकम् ॥ ४७३ ॥ तार्किकादयस्तु — प्रत्यक्षयोग्यार्थविषयमग्न्याद्यनुमानं दृष्टम्, अतीन्द्रियार्थविषयं चक्षुराद्यनुमानं सामान्यतो दृष्टमि- त्याहुः । तदयुक्तम् । अतीन्द्रियार्थानामनुमातुमशक्यतया च क्षुरादीनामप्यर्थापत्त्यैव साध्यमानत्वात् । तथाहि — • व्याप्तेरिति शेषः ।</poem><noinclude></noinclude> 04uffhjc2yivykvtjcjo8fmkyx0bjnd 104 128594 346694 2022-08-21T14:22:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । व्याप्त्येकशरणं तावदनुमानमिति स्थितम् । तद् व्यातिदर्शितान्मार्गाञ्चलितुं क्षमते कुतः ॥ ४८३ ॥ ततश्च व्याप्तिविज्ञाने य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । व्याप्त्येकशरणं तावदनुमानमिति स्थितम् । तद् व्यातिदर्शितान्मार्गाञ्चलितुं क्षमते कुतः ॥ ४८३ ॥ ततश्च व्याप्तिविज्ञाने यादृशं वस्तु दृश्यते । ताहगेवानुमातव्यं यथोष्णो भास्वरोऽनलः ॥ ४९३ ॥ न चातीन्द्रियवस्तूनां प्रागृदृष्टाकारयोगिता । दृश्यत्वं तेजसां दृष्टं चक्षुषस्तदसम्भवात् ॥ ५०३ ॥ अत एव हि सर्वत्राप्यत्यन्तादृष्टसाधने । विशेषबाधकं नाम दोषं घोषयितास्महे ॥ ५१३ ॥ तस्माद् रूपादिसन्दर्शनान्यथानुपपत्तितः । चक्षुराद्याः प्रसाध्यन्ते न तेष्वनुमितिर्मता ॥ ५२३ ॥ 2 इति । तच्चानुमानं स्वार्थपरार्थभेदेनापि द्विविधमाहुः । यत्र स्वयमेव धूमादिकं दृष्ट्वा व्याप्त्यादिनिरूपणेनानुमीयते, तत् स्वार्थम् । यदा पुनः स एवार्थः परवाक्येन बोध्यते । तदा परार्थमित्याहुस्तयोरेतावती भिदा ॥ ५३३ ॥ तत्र परार्थानुमानवाक्यं पञ्चावयवमिति तार्किकाः । प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनयंनिगमनान्यवयवाः । यथा - अयं पर्वतोऽग्निमान्, धूमवत्त्वाद्, यो यो धूमवान् स सोऽग्निमान् यथा महानसः, धूमवांश्चायं, तस्मादग्निमानेवेति । अत्र १. 'यननि' ख. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> i7fgb6gvb021vh2fs6f2hmx2v575vme 104 128595 346695 2022-08-21T14:23:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये २८ परं बोधयितुं पक्षवचनें प्रतिज्ञा पर्वतोऽग्निमानिति । साधनत्वा- वेदकं लिङ्गवचनं हेतुः धूमवत्त्वादिति । व्याप्तिप्रदर्शनपुरस्सरं दृष्टान्त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये २८ परं बोधयितुं पक्षवचनें प्रतिज्ञा पर्वतोऽग्निमानिति । साधनत्वा- वेदकं लिङ्गवचनं हेतुः धूमवत्त्वादिति । व्याप्तिप्रदर्शनपुरस्सरं दृष्टान्ताभिधानमुदाहरणं यो यो धूमवान् स सोऽग्निमान् यथा महानस इति । सिद्धव्याप्तिकस्य पक्षे उपनयनमुपनयः धूमवां- श्रायमिति । सहेतुकं पक्षस्य पुनर्वचनं निगमनं तस्मादग्निमा- नितेि । अत्र ब्रूमः प्रतिज्ञया निगमनं हेतुनोपनयस्तथा । गतार्थ इति कः कुर्यात् पञ्चावयवघोषणाम् ॥ ५४३ ॥ तस्मात् व्यवयवं ब्रूमः पौनरुक्तवासहा वयम् । उदाहरणपर्यन्तं यद्रोदाहरणादिकम् ॥ ५५१ ॥ सौगतास्त्वाहुः यो धूमवान् सोऽग्निमान् यथा महानसः, धूमवांश्चायमित्येतावहुक्तौ तस्मादग्निमानित्यर्थात् सि- ध्यति । अत उदाहरणोपनयौ द्वावेवावयवाविति । तदपि साध्यां- शेऽध्याहारदोषप्रसङ्गादपास्तम् । तदेवं पौनरुक्त्येन तथाध्याहारदोषतः । तर्कबौद्धमते हित्वा वयं त्र्यवयवे स्थिताः ॥ ५६१ ॥ तत्रोदाहरणान्तं यथा - पर्वतोऽग्निमान्, धूमवत्त्वाद्, A यो धूमवान् सोऽग्निमान् यथा महानस इति । उदाहरणादि- कं यथा - यो धूमत्रान् सोऽग्निमान् यथा महानसः, धूमवां- श्रायं, तस्मादग्निमानिति । - १. 'रं प्रतिपादयि ' ख. पाठ:. २. 'नं हि प्र' ख. पाट, ३. 'यो यो धू' क. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> nifbbjlqueoq5611yu73wgwmm6yxf6r 104 128596 346696 2022-08-21T14:23:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । अथ प्रतिज्ञाहेत्वोश्च दृष्टान्तस्य च दूषणम् | क्रमेण कथ्यतेऽस्माभिर्यद् वेद्यं वादिनां पुरः ॥ ५७३ ॥ wsc तत्र परप्रतिपादनार्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । अथ प्रतिज्ञाहेत्वोश्च दृष्टान्तस्य च दूषणम् | क्रमेण कथ्यतेऽस्माभिर्यद् वेद्यं वादिनां पुरः ॥ ५७३ ॥ wsc तत्र परप्रतिपादनार्थ पक्षवचनं हि प्रतिज्ञा | जिज्ञासि- तधर्मविशिष्टश्च पक्ष इत्युक्तम् । ततश्च तद्रूपपरिच्छेदात् तद्वि- परीत परिच्छेदा वान्यत्राप्रसिद्धत्वाद् वा यो न जिज्ञासितो धर्मस्तद्विशिष्टस्य न पक्षत्वमिति सिद्धविशेषणो बाधितविशेष- णोऽप्रसिद्धविशेषणश्च पक्षाभास एवेति तदावेदकं वचनमपि प्र तिज्ञाभास एव । तद् यथा - वह्निरुष्ण इति सिद्धविशेषणः । वहिरनुष्ण इति बाधितविशेषणः । क्षित्यादिकं सर्वज्ञकर्तृकमित्य- प्रसिद्धविशेषणः, घटादिषु क्वचिदपि सर्वज्ञकर्तृकत्वस्यासिद्धत्वात् । बाधकप्रमाणभेदेन बाधित विशेषणत्वावान्तरविशेषो द्रष्टव्यः । तत्र वह्निरनुष्ण इति प्रत्यक्षबाधः पूर्वमुक्तः । अनुमानस्यापि य दा प्रबलत्वं स्पष्टं भवति, तदानुमानबाधः । यथा 'मन इन्द्रि- यं न भवति अभूतात्मकत्वाद् दिगादिवदिति । अत्रेन्द्रियत्वेन मनसोऽनुमीयमानत्वान्मनोधर्मिग्राहकेणैवानुमानेन तस्यानिन्द्रि- यत्वं बाधितम् । एवं शीघ्रभाविनामनुमानानां सर्वत्र बाधकत्वं द्रष्टव्यम् । शाब्दबाधो यथा - यागादयः स्वर्गसाधनं न भव- न्ति क्रियात्वाद् गमनबादिति । अत्र 'स्वर्गकामो यजेते त्या- दिवाक्यैर्यागादेः स्वर्गसाधनत्वबोधनात् तद्भावः शाब्दबाधितः । यथा वा - स्पृश्यं नरास्थि प्राण्यङ्गत्वात् शङ्खवदिति । 'गौर्गवयसदृशो न भवति प्राणित्वात् पुरुषवादि' त्यत्रोपमा- नबाधः । 'देवदत्तो बहिर्नास्ति तत्वादि' त्यत्राथप- als</poem><noinclude></noinclude> 0axq0cq69oqbrzah5gs3v8gtsww8eyb 104 128597 346697 2022-08-21T14:24:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये त्तिबाधः, अर्थापत्त्या बहिर्भावस्य साध्यमानत्वात् । 'रूपवान् वायुः द्रव्यत्वात् पृथिवीवदि'त्यत्रानुपलम्भबाधः । अन्येऽपि प्रतिज्ञादोषाः सन्त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये त्तिबाधः, अर्थापत्त्या बहिर्भावस्य साध्यमानत्वात् । 'रूपवान् वायुः द्रव्यत्वात् पृथिवीवदि'त्यत्रानुपलम्भबाधः । अन्येऽपि प्रतिज्ञादोषाः सन्ति । यावज्जीवमहं मौनीत्युक्तौ हि स्वोक्तिबाधनम् | नेन्दुश्चन्द्रगिरा वाच्य इति लोकविरुद्धता ॥ ५८३ ॥ शब्दादेः प्रागनित्यत्वमुक्तं येनैव तेन तु । नित्यत्वे पुनरुक्के स्यात् पूर्वसञ्जल्पबाधनम् ॥ ५९॥ ॥ इति । व्याप्तः साधनधर्मो हेतुः । असिद्धो विरुद्धोऽनैकान्ति- कोऽसाधारणश्चेति चत्वारस्तदाभासाः । तत्रासिद्ध उच्यते । हेतोर्व्याप्तिमतः पक्षसम्बन्धित्वेन वेदनम् । सिद्धिरित्युच्यते हेतुसम्पूर्तिस्तावतैव हि ॥ ६०३ ॥ तेषामेकतमांशस्याप्यभवे स्यादसिद्धता । हेतोर्व्याप्तेश्च पक्षस्य सम्बन्धस्य ग्रहस्य च ॥ ६१३ ॥ तत्र हेतुस्वरूपस्यैवासिद्धौ स्वरूपासिद्धः । यथा 'बुद्धो मोहरहितः सर्वज्ञत्वादि'त्यत्र सर्वज्ञत्वं नाम नास्माकं क्वचित् सिद्धम् । अस्य विशेषणासिद्धो विशेष्यासिद्ध इति च हौ भेदौ भवतः । आद्यो यथा 'बुद्धो धर्मोपदेष्टा सर्वज्ञत्वे सति शरी- रित्वादि'ति, अन्यस्तु 'शरीरित्वे सति सर्वज्ञत्वादिति । व्या- प्यभावे व्याप्यत्वासिद्धः । यथा – क्रतुहिंसा अधर्मः हिंसा- • त्वादिति । अत्र सोपाधिकत्वाद् व्याप्त्यभावः । पक्षाभावे त्वा- १. 'घितत्वा' क. 'सिद्धौ स्या' क, पाठः,</poem><noinclude></noinclude> 7y55g7ybe9dy36cx72wyp4js35yx3ad 104 128598 346698 2022-08-21T14:24:57Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | श्रयासिद्धः । यथा - गगनकुसुमं सुरभि कुसुमत्वादिति । हेतोः पक्षसम्बन्धाभावे सम्बन्धसिद्धः । यथा – शब्दोऽनित्यः चाक्षुषत्व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | श्रयासिद्धः । यथा - गगनकुसुमं सुरभि कुसुमत्वादिति । हेतोः पक्षसम्बन्धाभावे सम्बन्धसिद्धः । यथा – शब्दोऽनित्यः चाक्षुषत्वादिति । यस्य तु पक्षैकदेशे सम्बन्धो नास्ति, सभा- गासिद्धेः । स एव पक्षव्याप्त्यभावाद् व्याप्त्यसिद्ध इति च क्वचिदुच्यते । यथा - वेदाः पौरुषेयाः उपाख्यानात्मकत्वा- दिति । यदा तु विशेषणस्य विशेष्यस्य वा पक्षसम्बन्धो नास्ति, तदा विशेषणासिद्धविशेष्यासिद्धौ भवतः । यथा अनित्यं गगनं जन्यत्वे सति द्रव्यत्वादिति, द्रव्यले सति जन्यत्वा- दिति च । यत्र तु विशेषणं व्यावर्त्याभावाद् व्यर्थमेवेति सम्ब- न्धान भवति, स व्यर्थविशेषणासिद्धः । यथा घटोऽनित्यः द्रव्यत्वे सति कृतकत्वादिति । एवं कृतकत्वे सति द्रव्यत्वा- दिति व्यर्थविशेष्यासिद्धः । यदा तु हेतुः पक्षसम्बन्धिवेन न प्रयुज्यते, किन्त्वाश्रयान्तरसम्बन्धित्वेन, तदा व्यधिकरणासिद्धः । यथा अनित्यो घटः तद्गुणस्य कृतकत्वादिति । अत्र न घटाश्रितं कृतकत्वं, किन्तु तद्गुणाश्रितमिति व्यधिकरणा- सिद्धः । यत्रे पक्षाद् व्यतिरेकाभावेन पक्षसम्बन्धित्वं नास्ति, स व्यतिरेकासिद्धः । यथा- -अनित्यं गगनं गगनत्वादिति । अत्र गगनस्वरूपादन्यद् गगनत्वं नाम नास्तीति । एषां स्वरू- पादीनामज्ञानेऽज्ञानासिद्धः सन्दिग्धासिद्धो वा भवति । यथा - देवदत्तो बहुधनो भविष्यति तद्धेतुभूतादृष्टशालित्वादिति । अत्र तादृशादृष्ट॑सद्भावे प्रमाणं नास्तीत्यज्ञातत्वम् । एवम् 'अ- १. 'द्ध: । (यथा?) स' क, पाठः, २. 'स्य तु प' क. पाठ:. ३. 'ष्टशा- ळिव्वे प्र' क. पाठः</poem><noinclude></noinclude> pvm21lk1gaot9mhjxzhgm88liihh8s5 104 128599 346699 2022-08-21T14:25:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>३२ मानमेयोदये निमान् पर्वतः धूमवत्त्वादि'त्येतावत्प्रयोगेऽनुपदर्शित व्याप्तिक- त्वाद् व्याप्त्यज्ञानासिद्धः । एवमेव सन्दिग्धविशेषणासिद्धाइयों- ऽप्यज... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>३२ मानमेयोदये निमान् पर्वतः धूमवत्त्वादि'त्येतावत्प्रयोगेऽनुपदर्शित व्याप्तिक- त्वाद् व्याप्त्यज्ञानासिद्धः । एवमेव सन्दिग्धविशेषणासिद्धाइयों- ऽप्यज्ञानासिद्धभेदा ऊहितव्याः । तार्किकास्तु - पक्षे हेतुस्व रूपाभाव एव स्वरूपासिद्धिरिति सम्बन्धीसिद्धस्य स्वरूपासिद्ध- त्वमाहुः । तद्युक्तम् । सर्वज्ञत्वादे: स्वरूपमेव क्वचिदपि ना. स्ति । चाक्षुषत्वादेस्तु पक्षसम्बन्धमात्रं नास्तीति पृथक्त्वप्रतीतेः । एते चासिद्धभेदाः यदान्यतरस्यैव वादिनोऽसिद्धा भवन्ति, तदान्यतरासिद्धा इत्युच्यन्ते । तत्र 'बुद्धो मोहरहितः सर्वज्ञ- त्वादि'त्युक्तोऽस्माकमेवासिद्धः । एवमुभयोरप्यसिद्धावुभयासिद्ध- ता वेदितव्या । यथा - शशो हिंस्रः विषाणित्वादिति । । अथ विरुद्धः । सच बाधक इत्येवं वार्तिके व्यपदिश्यते । द्विधा चासौ स्वरूपस्य विशेषस्य च वाधनात् ॥ ३२ ॥ तत्र साध्यविपरीतव्याप्तः साध्यस्वरूपविरुद्धः । यथा 'शब्दो नित्यः कृतकत्वादिति । अत्र नित्यत्वविपरीतेनानित्यत्वेन व्याप्तं कृतकत्वमिति नित्यत्वं प्रति विरुद्धत्वात् तस्य बाधकं भवति । साध्यविशेषस्य विपरीतेन विशेषेण व्याप्तो विशेषवि- रुद्धः । यथा ‘क्षित्यादिकं सकर्तृकं कार्यत्वाद् घटवदिति । अत्र साध्यस्य क्षित्यादिकर्तुरशरीरित्वं नाम विशेषः । तस्य विपरीतेन शरीरित्वरूपेण विशेषेण व्याप्तं घटादिषु कार्यत्वं दृष्ट- मित्यशरीरित्वस्य बाधकं भवति । अशरीरित्ववाघे च कर्तृमत्तापि वाध्यते । प्रत्यक्षात् सशरीरित्वविशेषे बाधिते सति ॥ ६३३ ॥ १. 'हि' क. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> 1lkqyc2xr54xk2grqu0y1orl5vnjuuz 104 128600 346700 2022-08-21T14:42:42Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | अशरीरित्वमादाय स्थास्यामीति कृतोद्यना | कर्तृमत्ता हि तस्यापि बाधे नइयेनिराश्रया || ६४१ ॥ इत्थं साध्यनिरोधित्वादेष दूषणमे... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | अशरीरित्वमादाय स्थास्यामीति कृतोद्यना | कर्तृमत्ता हि तस्यापि बाधे नइयेनिराश्रया || ६४१ ॥ इत्थं साध्यनिरोधित्वादेष दूषणमेव नः | तमीदृशमजानद्भ्यस्तार्किकेभ्योऽयमञ्जलिः ॥ ६५१ ॥ सव्यभिचारोऽनैकान्तिकः । विपक्षेऽपि वर्तमान इति CHAISEINER यावत् । स एव साधारण इति चोच्यते । यथो - अनित्यः शब्दः प्रमेयत्वादिति । अत्र हि प्रमेयत्वं नित्येष्वपि वर्तत इत्य- नैकान्तिकम् । यत्र तु विपक्षवृत्तित्वं सन्दिग्धं, स सन्दिग्धानै- कान्तिकः । यथा क्षणिका भावाः सत्त्वादित्यत्राक्षणिक- त्वेऽपि सत्त्वस्य बाधाभावाद् विपक्षवृत्तिः शङ्किता भवति । स- ति सपक्षे पक्षमात्रवृत्तिरसाधारणः । यथा - नित्या भूर्गन्ध- बत्त्वादिति । केचित् पुनराहुः - असाधारणोऽप्यनैकान्तिक एव । यथा खल्वन्वयस्य विपक्षेऽपि वर्तनात् प्रमेयत्वस्य व्यभि- चारित्वम्, एवं व्यतिरेकस्यापि स्वस्थानभूतं विपक्षमतिक्रम्य सर्वेषु सपक्षेष्वपि वर्तनाद् गन्धवत्त्वस्यापि व्यभिचारित्वम- स्तीति । सत्यं किन्त्वन्वयस्यैव स्वस्थानादतिलङ्घनम् । व्यभिचारतया ख्यातं क्लिष्टस्त्वदुदितः क्रमः ॥ ६६१ ॥ तेन साधारणस्यैव व्यभिचारित्वमीरितम् । हेत्वाभासान्तरत्वेन चासाधारण ईरितः ॥ ६७३ ॥ १. 'था – नित्यः' ख. पाठः, ९. 'त्वमनि' ख. पाठः</poem><noinclude></noinclude> fsviv7dvv4rcijtyv23jrbvn44wy45z 104 128601 346701 2022-08-21T14:42:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये या वढुक्तमार्गेण तस्यापि व्यभिचारतः । अनैकान्ति कतैवास्तु नास्माकं काचन क्षतिः ॥ ६८ ॥ तस्मात् त्रेधा चतुर्धा वा हेत्वाभासा व्यवस्थिताः । पञ्चध... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये या वढुक्तमार्गेण तस्यापि व्यभिचारतः । अनैकान्ति कतैवास्तु नास्माकं काचन क्षतिः ॥ ६८ ॥ तस्मात् त्रेधा चतुर्धा वा हेत्वाभासा व्यवस्थिताः । पञ्चधा तार्किकाः प्राहुः षोढान्ये तदसङ्गतम् ॥ ६९३ ॥ असिद्धविरुद्धानैकान्तिकप्रकरणसमकालात्ययापदिष्टभेदे- । न पञ्चति तार्किकाः | अप्रयोजकः षष्ठ इति केचित् । अन ध्यवासित एव षष्ठ इति भासर्वज्ञः । तत्र प्रतिहेतुमान् हेतुः प्रकरणसमः सत्प्रतिपक्ष इति चोच्यते । यथा अप्रत्यक्षो pornde । वायुः अरूपवत्त्वाद् मनोवत्, प्रत्यक्षो वायुः स्पर्शवत्त्वाद्, घटवदिति । सोऽयमुक्तेष्वेवान्तर्भावयितव्यः । तथाहि — तुल्य - बलं विरुद्धहेतुइयं तावन्न सम्भवति । तथासति वस्तुनोऽनुमा- नइयेवलप्रापितविरुद्ध रूपहर्यप्रसङ्गात् । प्रबलदुर्बलयोर्विरोधे दु- र्बलस्य प्रवलापहृतविषयत्वेन बाधितविशेषणत्वाभिधं पक्षदूषण- मेवेदं, किं हेत्वाभासान्तरकथया । ननु हेत्वोर्विशेषानवगमवेला- यामाभिमानिकतुल्यबलत्वसम्भवात् तादात्विकं प्रकरणसमत्वम् । मैवम् । तदापि बाधितविशेषणत्वस्य सन्देहावस्थैव भवतु, न तु जात्यन्तरमन्वेषणीयम् । अन्यथा सन्दिग्धासिद्धादीनामप्यन्य- त्वं स्यादिति । अथवा संशयहेतुरनैकान्तिक इत्यनैकान्तिकस्य लक्षणमाश्रीयते । साधारणधर्मादसाधारणधर्माद् विप्रतिपत्तेश्च सं- → १. 'यप्रा' क. पाठः. २. 'तस्य वि' ख. पाठ:. ३. 'यस्य प्र' ख. पाठ:. ४. 'धे तु दु' ख. पाठ: ५. 'त्वादू बा' ख. पाठः ६. 'मस्ति' । क्र. पाठ..</poem><noinclude></noinclude> qej31llkxuep36gtus3z6p5ytfbdbvu 104 128602 346702 2022-08-21T14:43:07Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>•प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । शयो भवति । यथा - साधारणाद् ऊर्ध्वत्वात् स्थाणुर्वा पुरुषो वेति, असाधारणाच गन्धवत्त्वात् पृथिवी नित्यानित्या वेति, वादिवि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>•प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा । शयो भवति । यथा - साधारणाद् ऊर्ध्वत्वात् स्थाणुर्वा पुरुषो वेति, असाधारणाच गन्धवत्त्वात् पृथिवी नित्यानित्या वेति, वादिविप्रतिपत्तेश्च शब्दो नित्योऽनित्यो वेति । तत्र विप्रतिपत्ति- हेतुकः संशयः प्रतिसाधन प्रयोगे प्राप्त इत्यनैकान्ति केष्वेव प्र- करणसमोऽन्तर्भावयितव्यः । तस्य चास्य सप्रतिसाधनस्यैकेनैव हेतुना प्रतिकूलसाधने विरुडाव्यभिचारी नामावान्तरजातिः । यथा – क्षित्यादिकं सकर्तृकं कार्यत्वाद् घटवदित्यत्र 'क्षि- त्यादिकमीश्वरकर्तृकं न भवति कार्यत्वाद् घटवदिति । अत्र हि कार्यत्वं घटादिषु सकर्तृकत्वेनेवेश्वरकर्तृकत्वाभावेनाप्यव्यभि- चरितम् | ईश्वरकर्तृकत्वाभावश्च सकर्तृकत्वमुखेनेश्वरं साधयतां तेषां विरुद्ध एवेति विरुद्धाव्यभिचारित्वं कार्यत्वस्य । एवं परोदितैरेव पक्षहेतुनिदर्शनैः । विरुद्धसाधनेऽस्माकं विरुद्धाव्यभिचारिता ॥ ७०३ ॥ सर्वसत्प्रतिपक्षाणां विरुद्धाव्यभिवारिताम् । कदाचिचुराचार्या न त्वमुष्यैव केवलम् ॥ ७११ ॥ चिदानन्देन तु व्यक्तमयमेव तथोच्यते । यथातथास्तु नामैतन्नाभासःन्तरमत्र नः ॥ ७२३ ॥ तत् सिद्धं बाधितविशेषणेऽनैकान्तिके वान्तर्भूतं सत्र- तिसाधनत्वं नाम दूषणम् । भासर्वज्ञस्तु स्वपक्षपरपक्षसिद्धा- वपि त्रिरूपो हेतुः प्रकरणसम इत्युक्ता तत्र दुर्लभलब्धमेकमु- १. 'नाव्य' क. पाठः</poem><noinclude></noinclude> olvfb2tepkxulnvw50yzzqp6uj70t7l 104 128603 346703 2022-08-21T14:43:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये दाहरणं दर्शयति । यथा शब्दोऽनित्यः पक्षसपक्षयोरन्यतर- त्वात् सपक्षवदिति । अत्र हि 'शब्दो नित्यः पक्षसपक्षयोर- न्यतरत्वादि त्यपि वक्तुं शक्यमिति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये दाहरणं दर्शयति । यथा शब्दोऽनित्यः पक्षसपक्षयोरन्यतर- त्वात् सपक्षवदिति । अत्र हि 'शब्दो नित्यः पक्षसपक्षयोर- न्यतरत्वादि त्यपि वक्तुं शक्यमिति । तदिदमयुक्तम् । इह खलु पक्षसपक्षयोरन्यतरत्वादित्यस्यानित्यत्वे साध्ये शब्दघटयोर- न्यतरत्वादित्यर्थः । नित्यत्वे तु शब्दाकाशयोरन्यतरत्वादित्यर्थः । अतः कथमेक एव हेतुः पक्षद्वयेऽपि समान इत्युच्यते । ISTRANSTVARE शब्दसादृश्यमेवात्र विद्यतेऽस्तु भिद्यते । तस्माद् विरुद्धधर्माभ्यां व्याप्तिकस्य सम्भवेत् ॥७३३॥ कथं तर्हि भवान् ब्रूते विरुद्धाव्यभिचारिणम् । सत्यं न साध्यते तत्र साक्षात् साध्यविपर्ययः ॥७४३॥ सकर्तृकत्वं वदतामिष्टा ही श्वरकर्तृता । सैवात्र वार्यतेऽस्माभिस्तेनार्थात् प्रतिकूलता ॥ ७५३ ॥ भवांस्त्वनित्यनित्यत्वे साक्षादेव विरोधिनी । एकेन साधयन्नद्य हास्यतामेव यास्यति ॥ ७६३ ॥ इति । यस्तु बाधितविषयापरपर्यायः कालात्ययापदिष्टो नाम हेत्वाभास उक्तः 'अभिरनुष्णः अद्रव्यत्वादि'त्यादिः, सोऽपि बाधितविशेषणो नाम पक्षाभास एव । ननु नो पक्षदोषानेवानुमन्यामहे वयम् । पक्षदृष्टान्तदोषाणां हेत्वाभासेषु योजनात् ॥ ७७३ ॥ तत्र सिद्धविशेषणे तावत् - - १. 'कृतकृत्वा' क. पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> esvblhdgqme2bks0y83yg00eoii6pe7 104 128604 346704 2022-08-21T14:43:32Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | पक्षः खल्वाश्रयो हेतोर्न च निश्चितधर्मवान् । पक्षत्वं भजते तस्मादाश्रवासिद्धिरेव सा ॥ ७८३ ॥ तथैव यदि दोषः स्यादप्रसिद्धवि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | पक्षः खल्वाश्रयो हेतोर्न च निश्चितधर्मवान् । पक्षत्वं भजते तस्मादाश्रवासिद्धिरेव सा ॥ ७८३ ॥ तथैव यदि दोषः स्यादप्रसिद्धविशेषणः । तदापि पक्षतानाशाहाश्रयासिद्धिरुच्यताम् ॥ ७९ ॥ किञ्च, किं पक्षदोषैः कथितैरिदानीं दृष्टान्तदोषा अपि वक्ष्यमाणाः । अन्तर्गता एव हि हेतुदोषे न हेतुदोषादपरोऽस्ति दोषः ॥ ८०१ ॥ तदेवं सर्वदोषेषु हेत्वाभास प्रवेशिषु । निःसहायः कथं तिष्ठेत् स बाधितविशेषणः ॥ ८१३ ॥ तस्मादितरदोषवद् बाधितविशेषणोऽपि हेत्वाभासतयैव वक्तव्य इति । अत्र ब्रूमः । आभाससङ्करे तावत् पुरः स्फुरितदूषणम् । उद्भाव्यमिति सर्वेषां निर्विवादं हि वादिनाम् ॥ ८२३ ॥ ततश्च पक्षवचने दोषः कोऽपि चकास्ति चेत् । पक्षस्यैव स वक्तव्यः किं न्यायं नानुमन्यते ॥ ८३३ ॥ पक्षदुष्टत्वमाश्रित्यैवोक्ता सिद्धविशेषणे । त्वयापि ह्याश्रयासिद्धिः किं पुरो भावि तत्र ते ॥ ८४ ३ ॥ एवं साध्यस्याप्रसिद्धिस्तथा बाधितसाध्यता । पक्षोक्तावेव निर्भातीत्युचिता पक्षदोषता ॥ ८५३ ॥</poem><noinclude></noinclude> tw7ih97b46d7fywwr57lwwdi3jroyu8 104 128605 346705 2022-08-21T14:52:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ मानमेयोदये इत्थं दृष्टान्तदोषाश्च वक्ष्यमाणाः समर्थिताः । यो यत्र स्कुरितो दोषः स तस्यैवेति निर्णयात् ॥ ८६३ ॥ नावडत् पक्षदोषादीनक्षगद जुनिः पुरा । तद्भक्ति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>मानमेयोदये इत्थं दृष्टान्तदोषाश्च वक्ष्यमाणाः समर्थिताः । यो यत्र स्कुरितो दोषः स तस्यैवेति निर्णयात् ॥ ८६३ ॥ नावडत् पक्षदोषादीनक्षगद जुनिः पुरा । तद्भक्तिमोहिता मामा न्यायं त्यजत तार्किकाः ॥८७१॥ इति । तस्माद् बाधितविशेषणः पक्षाभास एवेति न पञ्चमो हेत्वाभासोऽङ्गीकार्य इति । ये पुनरनुकूलतर्काभावे हेतोः प्रयो- जकत्वं नास्तीत्यप्रयोजकं नाम हेत्वाभासान्तरमातिष्ठन्ते, तेऽपि व्याप्यत्वासिद्धमेव तथा मन्यन्ते । सर्वेष्वप्यनुमानेष्वनुकूलतकें- र्व्यभिचारशङ्कामणस्य निरुपाधिकत्वं स्थापनीयम् । ततस्तद भावे निरुपाधिकसम्बन्धानिश्चयाद् व्याप्त्यसिद्धिरेव । सोऽयं व्याप्त्यसिद्धो हेतुरुपाधिमानित्यन्यथासिद्ध इत्यप्रयोजक इति परप्रयुक्तव्याप्त्युपजीवीति सन्दिग्धव्याप्तिक इति च व्यपदि- श्यते, न त्वाभासान्तरमिति । यत्तु भासर्वज्ञेनोक्तं साधकः पक्ष एव वर्तमानो हेतुरनध्यवसितः । यथा – नित्या भूर्गन्धवत्त्वादिति, सर्वे क्षणिकं सत्त्वादित्यादि च । तत्रादिमः प्रकारोऽसाधारण एव । 'सर्वे क्षणिकं सत्त्वादि'त्यत्र तु सर्वस्य पक्षीकृतत्वात् सपक्षभूतं विपक्षभूतं वा किञ्चिन्नास्तीत्यन्वयत्र्याप्ति- र्व्यतिरेकव्याप्तिर्वा न वक्तुं शक्येति व्याप्त्यसिद्धिरेवेयं, न त्वा- भासान्तरमित्यास्तामेतत् । तस्मादस्मदुक्तैव हेत्वाभासव्यवस्थेति । साध्या- - अथ दृष्टान्ताभासाः । साध्यसाधनयोर्व्याप्तिप्रतिपत्तिस्थलं हि यत् । तदुदाहरणं नाम दृष्टान्त इति चोच्यते ॥ ८८३ ॥<noinclude></noinclude> bvkuwkg3uxdydxevw6l9z8f6aimlx2g 346706 346705 2022-08-21T14:52:26Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये इत्थं दृष्टान्तदोषाश्च वक्ष्यमाणाः समर्थिताः । यो यत्र स्कुरितो दोषः स तस्यैवेति निर्णयात् ॥ ८६३ ॥ नावडत् पक्षदोषादीनक्षगद जुनिः पुरा । तद्भक्तिमोहिता मामा न्यायं त्यजत तार्किकाः ॥८७१॥ इति । तस्माद् बाधितविशेषणः पक्षाभास एवेति न पञ्चमो हेत्वाभासोऽङ्गीकार्य इति । ये पुनरनुकूलतर्काभावे हेतोः प्रयो- जकत्वं नास्तीत्यप्रयोजकं नाम हेत्वाभासान्तरमातिष्ठन्ते, तेऽपि व्याप्यत्वासिद्धमेव तथा मन्यन्ते । सर्वेष्वप्यनुमानेष्वनुकूलतकें- र्व्यभिचारशङ्कामणस्य निरुपाधिकत्वं स्थापनीयम् । ततस्तद भावे निरुपाधिकसम्बन्धानिश्चयाद् व्याप्त्यसिद्धिरेव । सोऽयं व्याप्त्यसिद्धो हेतुरुपाधिमानित्यन्यथासिद्ध इत्यप्रयोजक इति परप्रयुक्तव्याप्त्युपजीवीति सन्दिग्धव्याप्तिक इति च व्यपदि- श्यते, न त्वाभासान्तरमिति । यत्तु भासर्वज्ञेनोक्तं साधकः पक्ष एव वर्तमानो हेतुरनध्यवसितः । यथा – नित्या भूर्गन्धवत्त्वादिति, सर्वे क्षणिकं सत्त्वादित्यादि च । तत्रादिमः प्रकारोऽसाधारण एव । 'सर्वे क्षणिकं सत्त्वादि'त्यत्र तु सर्वस्य पक्षीकृतत्वात् सपक्षभूतं विपक्षभूतं वा किञ्चिन्नास्तीत्यन्वयत्र्याप्ति- र्व्यतिरेकव्याप्तिर्वा न वक्तुं शक्येति व्याप्त्यसिद्धिरेवेयं, न त्वा- भासान्तरमित्यास्तामेतत् । तस्मादस्मदुक्तैव हेत्वाभासव्यवस्थेति । साध्या- - अथ दृष्टान्ताभासाः । साध्यसाधनयोर्व्याप्तिप्रतिपत्तिस्थलं हि यत् । तदुदाहरणं नाम दृष्टान्त इति चोच्यते ॥ ८८३ ॥ </poem><noinclude></noinclude> bgc2m0kz2338pqmxwtfx6fefx0m0x9i 104 128606 346707 2022-08-21T14:52:38Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | CA तद् द्विविधं साधर्म्यवैधर्म्यभेदात् । तत्र साधनस्य सा- ध्येनान्वयोपदर्शनं साधर्म्यम् । यथा - यो धूमवान् सोऽग्नि- मान् यथा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अनुमानपरीक्षा | CA तद् द्विविधं साधर्म्यवैधर्म्यभेदात् । तत्र साधनस्य सा- ध्येनान्वयोपदर्शनं साधर्म्यम् । यथा - यो धूमवान् सोऽग्नि- मान् यथा महानस इति । साध्याभावस्य साधनाभावेनान्त्र- योपदर्शनं वैधर्म्यम् । यथा - योऽभिमान् न भवति नासौ धूमवान् यथा पाथ इति | साध्यहीनः साधनहीन: उभय- हीनः आश्रयहीन इति साधर्म्यादाहरणाभासाश्चत्वारः । तद् यथा नित्यो ध्वनिः अकारणत्वाद् यदकारणं तन्नित्यमि- त्यत्र प्रागभाववदिति साध्यहीनः, प्रध्वंसवदिति साधनहीनः, घटवदित्युभयहीनः, नरशृङ्गवदित्याश्रयहीनः । नित्यत्वमत्रा- विनाशित्वमेव विवक्षितं, न कोटिइयराहित्यम् । वैधर्म्यादा- हरणाभासा अपि साध्याव्यावृत्तादयश्चत्वारः । यथा. • यन्नित्यं न भवति न तदकारणमित्यत्र यथा प्रध्वंस इति साध्याव्या- वृत्तः, यथा प्रागभाव इति साधनाव्यावृत्तः, यथा गगनमित्यु- भयाव्यावृत्तः, यथा नरशृङ्गमित्याश्रयहीनः । अत्र चोभयविधो- दाहरणेऽपि अव्याप्त्यभिधानं विपरीतव्याप्त्यभिधानमिति च हौ दोषौ । तत्र 'अग्निमान् पर्वतः धूमवत्त्वाद् यथा महानस' इत्ये- तावदुक्तेऽव्याप्त्यभिधानं, 'यो धूमवान् सोऽग्निमानि ति व्या- तेरनुक्तत्वात् । तथैव 'योऽग्निमान् न भवति, नासौ धूमवानि - ति व्याप्तिमनुक्तैव 'यथा महाहूद' इत्येतावत्युक्तेऽप्यव्याप्यभि धानम् । यदा तु 'यो धूमवान् सोऽग्निमानि ति वक्तव्ये 'योऽग्नि- मान् स धूमवानि'त्युच्यते, तदा विपरीतव्याप्त्यभिधानम् । तथैव S * उत्पत्तिशून्यत्वे सति नाशाप्रतियोगित्वरूपमंत्र कोटिंद्वयम् ।</poem><noinclude></noinclude> dtkxbu8rq6fc1fisjy07g9e4p0fuiw3 104 128607 346708 2022-08-21T14:52:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये योऽग्निमान् न भवति, नासौ धूमनानिति वक्तव्ये यो धूमवान् न भवति, नासावग्निमानिति प्रयोगेऽपि द्रष्टव्यमिति । अनुमानप्रपञ्चोऽयं बहुभिर्बहुधोदितः... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये योऽग्निमान् न भवति, नासौ धूमनानिति वक्तव्ये यो धूमवान् न भवति, नासावग्निमानिति प्रयोगेऽपि द्रष्टव्यमिति । अनुमानप्रपञ्चोऽयं बहुभिर्बहुधोदितः । चिदानन्दोक्तरीत्या तु मयैयमिह दर्शितः ॥ ८९१ ॥ इति मानमयोदये प्रमाणपरिच्छेदेऽनुमानपरीक्षा | अथ शब्दपरीक्षा | अनुमानतः परस्तादुपमानं वर्णयन्ति तर्कविदः । वादिपरिग्रहभूम्ती वयं तु शब्दं पुरस्कुर्मः ॥ ९०३ ॥ तत्र तावत् पदैर्ज्ञातैः पदार्थस्मरणे कृते । असन्निकृष्टवाक्यार्थज्ञानं शब्दनितीर्यते ॥ ९१३ ॥ तदिदं शाब्दज्ञानं व्युत्पत्त्यधीनमिति तत्प्रकारमा- दौ प्रदर्शयामः । बालो हि 'गामानय', 'पुत्रस्ते जात' इत्या- दिवाक्यानन्तरं प्रवृत्तिं हर्षादिकं वा कस्यचिदुपलभ्य तयोर्बु - द्धिपूर्वकत्वाद् गवानयनपुत्रजननाद्यर्थबुद्ध्यनन्तरमेवास्य प्रवृत्ति - हर्षादिकं जातमिति बुध्यमानस्तादृशार्थबुद्धेश्च शब्दानन्तरमेव जातत्वाद् गामानयेत्यादिशब्दस्य गवानयनाद्यर्थबोधकत्वमव- बुध्यते । तदा च पिण्डित एव शब्दः पिण्डितस्यैवार्थस्य बोधकत- या ज्ञातः । ततश्च 'गां बधान, अश्वमानये'त्यादिप्रयोगान्तरेषु १. 'ना शाब्दं तु वयं पु' क. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> ko4i7vgv0vdtnywbfjeg82y3vighe2p 104 128608 346709 2022-08-21T15:01:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरक्षिा । पदान्तरयोगत्यागरूपावापोछापौ दृष्ट्वा गोशब्दः साखादिमतो वाचकः, आनय (न?) शब्द आननक्रियावाचक इत्यादिपदार्थ- विवेकमवधारयति । त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरक्षिा । पदान्तरयोगत्यागरूपावापोछापौ दृष्ट्वा गोशब्दः साखादिमतो वाचकः, आनय (न?) शब्द आननक्रियावाचक इत्यादिपदार्थ- विवेकमवधारयति । तत्र पढैः पदार्थबोधनं शब्दशक्तिजन्यत्वा- दभिधानमेवेति पार्थसारथिप्रभृतयः | शब्दोऽपि संस्कारोको- धनद्वारेणैव पदार्थ बोधयतीति स्मरणमेव पदार्थज्ञानमिति चिदा- नन्दादयः । तथाच पदानां प्रत्येकनर्थेषु नियमितानामप्या- दितः प्रभृति परिदृष्टमेकविशिष्टार्थज्ञानतात्पर्य तावदवतिष्ठते । एवं पदार्थज्ञाने स्थिते यत् पुनस्तदनन्तरनेक विशिष्टार्थज्ञानरूपं वाक्यार्थज्ञानं जायते, तत् पदैरेव वा पदार्थस्मृतिभिर्वा जन्यत इति चिन्तायां पदानां पदार्थबोधोपक्षीणत्वाद् व्यवहितत्वाच्च पदार्था एव स्वसंसर्गरूपं वाक्यार्थी बोधयन्तीत्ययं तावत् तार्कि- कादिसाधारणः पक्षः । वयं तु पदार्था लक्षणयैव वाक्यार्थ बो- धयन्तीति ब्रूमः | वाच्यार्थानुपपत्त्या हि लक्षणा भवति । अत्र च पदैः स्मार्यमाणा गवादिपदार्था यद्यन्योन्यान्वयं विना सा- मान्यरूपा एवावतिष्ठेरन्, तर्हि पदानां व्युत्पत्तिसमयावधृतमेक- विशिष्टार्थबोधतात्पर्य विरुध्येतेति सामान्यरूपस्य वाच्यस्या- नुपपत्तेरन्योन्यान्वयरूपे विशेष एव पदार्थाः पर्यवस्यन्ति । तत- श्व गौरियमानीयमानैव, आनयनं च गोसम्बद्धमेवेति परस्परा- न्वयलाभाद् गवानयनरूपवाक्यार्थसिद्धिः । तेनात्र पदावगताः पुनः पदार्था मिथोऽन्वयं यान्ति । इत्येवमभिहितान्वयसिद्धान्तो दर्शितोऽस्मदादीनाम् ॥ १. 'तार्कि' ख. पाठ:. २. 'धकता' क. पाठः ३. 'ध्यत इ' क. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> 0w7gr2zwfj4jhtdkyzguz5hn5ilhyqn 104 128609 346710 2022-08-21T15:02:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>४२ मानमेयोदये सकलपदान्तरपूर्तावितरपदार्थैः समन्वितं स्वार्थम् । सर्वपदानि वदन्तीत्यन्येषामन्विताभिधानमतम् ॥९३३॥ गामानयेति प्रथम श्रवणे हि गवानयनरूपस... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>४२ मानमेयोदये सकलपदान्तरपूर्तावितरपदार्थैः समन्वितं स्वार्थम् । सर्वपदानि वदन्तीत्यन्येषामन्विताभिधानमतम् ॥९३३॥ गामानयेति प्रथम श्रवणे हि गवानयनरूपस्यान्वितस्या- र्थस्य शब्द एव बोधकतया ज्ञातः । अतस्तदनुसारेण पुनरपि पदानामेवान्वितार्थबोधकत्वं वाच्यं, न तु पदार्थानाम् । आवा- पोद्वापाभ्यां हि पदार्थेषु विविष्यमानेष्वपि तत्र तत्र तैस्तैरन्विता एव पदार्था दृष्टाः, न त्वेकाकिन इत्यान्विते स्वार्थे पदानां श- क्तिर्न परित्यज्यते । ननु किं केवलपदार्थबोधः पदेभ्यो नास्त्ये- व । अस्तीति ब्रूमः | पदानि तावत् पृथक् पदार्थान् स्मारय- न्त्येव, न तु तावता विरमन्ति । स्मारितभेव तु स्वं स्वमर्थ पुनरितरपदार्थान्वितत्वेनाभिधायैव विरमन्तीति राद्धान्तः । अतः पदाभिधेय एवान्वितरूपों वाक्यार्थः, न तु पदार्थगम्यः । पदा- र्थगम्यत्वे च प्रमाणान्तरप्रतिपन्नानामपि पदार्थानामन्वयः स्या- द्, न चासौ दृश्यत इति । तदिदं गुरुमतं गौरवादेव हेयम् । अस्मन्मते हि पदार्थानां स्मृतिसिद्धत्वाद् वाक्यार्थस्यापि लक्ष- णासिद्धत्वाच्छक्त्यन्तरकल्पनैव नास्तीति पदेषु शक्तिकल्पनाप्र- स्ताव एव भवतां गौरवमायातम् । किञ्च पदशक्तितः पदार्थ- शक्तिरेव लघीयसी । तदा खलु गमनरूपस्यैकस्यैवार्थस्यान्वय- बोधकत्वे कल्पिते गमनपर्यायाणामन्येषामप्यन्वयः सिध्यति । पदशक्तौ तु गमनार्थानामनन्तानां पदानां शक्तिः कल्पनीयेति १. 'थें शक्तिर्न पदानां परि' ख. पाठः, २. 'णां सर्वेषां' ख. पाठः. ३. 'नामपि श' क. पाठः</poem><noinclude></noinclude> igm22j5hoqf3xzx5utludukgto8h8pn 104 128610 346711 2022-08-21T15:02:15Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरीक्षा । महागौरवम् । एकवाक्ये च सर्वपदैः प्रत्येकमितरान्वितस्वार्थे बो- ध्यमाने पदे पदे वाक्यार्थप्रत्ययोऽपि बलादापन्न इति कष्टतर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरीक्षा । महागौरवम् । एकवाक्ये च सर्वपदैः प्रत्येकमितरान्वितस्वार्थे बो- ध्यमाने पदे पदे वाक्यार्थप्रत्ययोऽपि बलादापन्न इति कष्टतरमेत- दिति । यत्तु पदार्थानामन्वयबोधकत्वे प्रमाणान्तरप्रतिपन्नानाम- प्यन्वयः स्यादित्युक्तं, तत्र ब्रूमः । भवतामपि गां बधानेत्यु - क्ते विगलितरशनो बन्धनापेक्षोऽपि दृश्यमानस्तुरगो बन्धनेन कथं नान्वयं भजते । तत्र खल्वश्वस्य शब्दप्रतिपन्नत्वाभावादन- न्वय इति बलाद् वक्तव्यम् । तथाच तद्वदेव प्रमाणान्तरप्रति- पन्नानामपि शब्दप्रतिपन्नत्वाभावादेवानन्वयः सिद्ध इति तत्रापि नास्माकं किञ्चिदधिकं कल्पनीयम् । तस्मादस्मदुक्त एवान्वयप्र- कारो लघीयानिति । अत्राकाङ्क्षा च योग्यत्वं सन्निधिश्चेति तत् त्रयम् । वाक्यार्थावगमैः सर्वैः कारणत्वेन कल्प्यते ॥ ९४३ ॥ गौरश्वः पुरुषो हस्तीत्याकाङ्क्षारहितेष्विह । अन्वयादर्शनात् तावदाकाङ्क्षा परिगृह्यते ॥ ९५३ ॥ अग्निना सिञ्चतीत्या दावयोग्यानामनन्वयात् । योग्यतापि परिग्राह्या सन्निधिस्त्वथ कथ्यते ॥ ९६३ ॥ शब्दैः सन्निहितत्वेन बोधितत्वं हि पदार्थानां सन्निधि- रित्युच्यते । अतः सन्निहितत्वाभावाच्छब्दबोधितत्वाभावाच्च द्वेधा सन्निध्यभावो भवति । तत्र भिन्नकालोच्चारितयोर्गामानयेति पद- योः सन्निहितत्वाभावादनन्वयः। गां बधानेत्यत्र बन्धनापेक्षस्य दृश्यमानस्याश्वस्य शब्दबोधितत्वाभावादेवानन्वयः । अतः श ब्दप्रतिपन्नानामेवान्वय इति नियमः सिद्धः । गुरुस्तु बुद्धिस-</poem><noinclude></noinclude> oji577dkk44sks8mhyfms17s92v58hb 104 128611 346712 2022-08-21T15:02:26Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमयोदय न्निधिमात्रमेव सन्निधिं मन्यते, न तु शाब्दसन्निधिम् । सोऽपि गां बधाने त्यत्राश्वस्यान्वयं वारयितुमशक्नुवन् शाब्दाना मेवान्वय इत्यकामेनाप्यनुम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमयोदय न्निधिमात्रमेव सन्निधिं मन्यते, न तु शाब्दसन्निधिम् । सोऽपि गां बधाने त्यत्राश्वस्यान्वयं वारयितुमशक्नुवन् शाब्दाना मेवान्वय इत्यकामेनाप्यनुमंस्यत इति प्रागुक्तम् । ननु तत्र वाक्यस्याश्वं प्रति तात्पर्याभावादेव तस्यानन्वयोऽस्तु, न शाब्दत्वाभावात् । मैवम् । तथा सत्यग्निना सिञ्चेदित्यादावपि तात्पर्याभावादेवान- न्वय इति योग्यत्वादीनामप्यपरिग्रहप्रसङ्गात् । तस्मादन्वयसिद्धौ तात्वर्यं न स्वयं क्वचिद्धेतुः । सामग्रयन्तरभावे नियमार्थं त्वर्थ्यते पुनस्तदपि ॥ ९७३ ॥ 9 इति स्थितिः । एवं गत्यन्तराभावाद् गुरुणापि समाश्रितः । शाब्दानामेव संसर्ग इत्यवं नियमोऽधुना ॥ ९८३ ॥ तेन द्वेधोपकारो नस्तकः पूर्वमीरितः मानान्तरानान्वयः स्यादितीदृशः ॥ ९९३ ॥ अन्योऽपि द्वारमित्यादावध्याहारे भविष्यति । शाब्दस्यैवान्वयार्हत्वाद् द्वारमात्रियतामिति ॥ १००३ ॥ शब्दयाहार एव स्य.दित्येवं मादृशां मतम् । गुरुस्त्वावरणार्थस्य तत्राध्याहारमिच्छति ॥ १०१३ ॥ बुद्धिसन्निधि मात्रेणाप्यन्वेतीति दुराशया । तत्र यद्यवलिप्तोऽयं गुरुर्नाद्यैव शिक्ष्यते ॥ १०२३ ॥ अर्थाध्यति तर्हि गर्जिति ध्रुवम् ॥ १०३ ॥ १. 'तिः इति ।' ख. पाठः.</poem><noinclude></noinclude> cyntfg3x16uqe9kjfwfz0rf8i770bdj 104 128612 346713 2022-08-21T15:02:42Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरीक्षा | इत्यास्तामेतत् । उक्तरतावद् वाक्यार्थज्ञानप्रकारः । असन्निकृष्ट- वाक्यार्थज्ञानं च शाब्दमित्युक्तम् । इदमेवागम इति चोच्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरीक्षा | इत्यास्तामेतत् । उक्तरतावद् वाक्यार्थज्ञानप्रकारः । असन्निकृष्ट- वाक्यार्थज्ञानं च शाब्दमित्युक्तम् । इदमेवागम इति चोच्यते । असन्निकृष्टपदेन चानुवादानां बाधितार्थानां च वाक्यानामप्रा- माण्यमुक्तम् । तच्च शाब्दं द्विविधं पौरुषेयमपौरुषेयं च । तत्राप्त- वचः पौरुषेयं, वेदवचोऽपौरुषेयम् | गुरुस्त्वाह - वैदिकमेव शाब्द- मस्ति । पुरुषवचनानि तु वऋभिप्रायानुमापकान्येव, न स्वय- मेव वाक्यार्थ बोधयन्ति, शङ्काकुण्ठितशक्तित्वात् । व्युत्पत्तिस- मयसिद्धापि शब्दानां बोधकत्वशक्तिर्व्यभिचारबहुलेषु पौरुषेय- वचनेषु तदाशङ्काशङ्कया कुण्ठिता भवति । तत्र चानेन वक्रा- मुमर्थमवबुध्यैव वाक्यं प्रयुक्तमिति यावन्नानुमीयते, तावद- न्यथात्वशङ्का न निवर्तत इति वाक्यमुदास्त एव । तथा तात्प- र्यमपि नरगिरां तहुयधीनमिति वक्तृबुधनुमानं विना तात्पर्या- निश्चयादपि वाक्यमुदास्ते । तस्माद् वक्तृधीस्तावदनुमातव्या । तत्र नद्यास्तीरे फलानि सन्तीति वाक्ये श्रुते पदार्थेषु च पृथक् पृथक् स्मृतेष्वनुमिनोति 'एतानि पदान्येतेषां पदार्थानां संसर्ग- मवबुध्यैव प्रयुक्तानि आप्तप्रणीतपदत्वाद् गामानयेति पदवदि’- ति । एवञ्च वक्तुः पदार्थसंसर्गज्ञानभवगन्तुं परिश्रान्तः श्रोता पदार्थसंसर्गरूपं वाक्यार्थमपि बलालभत इत्यनुमेय एव नरवच- रसु वाक्यार्थः । एवं व्यभिचारभये गलिते वाक्यार्थनिर्णये जाते । पुनरभिधत्ते शब्दोऽप्यनुवादतयेति तस्य राडान्तः ॥ १०४॥ ३. 'तत्वा' क. १. 'नं शा' क. पाठ:. २. 'क् स्मृ' ख. पाठ: ४. 'तात्पर्यनि' ख. पाठ: पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> 4ts8bqls4rn9zl5q8o11br5rg8qcjd9 104 128613 346714 2022-08-21T15:02:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>४६ तदिदमयुक्तम् । मानमेयोदये व्यभिचारविशङ्कामप्यनादृत्येन्द्रियादिवत् । स्वमर्थमभिधातुं किं समर्था न पदावली ॥ १०५ ॥ तात्पर्यमपि सुज्ञानं स्वतो ज्ञानानु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>४६ तदिदमयुक्तम् । मानमेयोदये व्यभिचारविशङ्कामप्यनादृत्येन्द्रियादिवत् । स्वमर्थमभिधातुं किं समर्था न पदावली ॥ १०५ ॥ तात्पर्यमपि सुज्ञानं स्वतो ज्ञानानुमां विना । यथा वेदे यथा चान्येष्वनालोचितकर्तृषु ॥ १०६ ॥ वक्तृज्ञानानुमानान्तं यदि च प्रतिपाल्यते । तर्हि तस्याप्यशक्यत्वाद् भग्नाशः किं करिष्यसि ॥१०७ ॥ आप्तप्रणीतत्वं खल्वत्र हेतुत्वेनोक्तम् । आप्तत्वं च भ्रा- न्त्याद्यभावोऽभिमतः । भ्रान्तिश्चास्य पुरुषस्य नास्त्येवेति क्वचि- दपि न निरूपयितुं शक्यते । 'ऋषीणामपि भ्रान्तिराशङ्कयते, किमङ्ग! पुनरर्वाचीनानामि त्युक्तत्वात् । एवमस्मिन् देशे काले वास्य भ्रान्तिर्नास्तीत्यपि दुर्निरूपमेव । तस्मादन्ततोऽस्मिन् वा क्यार्थेऽस्य भ्रमो नास्तीति वाक्यार्थज्ञानपुरस्सरमेव भ्रान्तिर्नि- वारणीया । अतो वाक्यार्थावगमात् पूर्वमाप्तत्वमसिद्धमेवेति कथं तेनानुमीयत इति हतं गुरुमतम् । एवं लौकिकशब्दानामनुमानत्ववारणात् । सर्वशाब्दानुमानत्ववादिनोऽपि हि खेदिताः ॥ १०८ ॥ द्विप्रमाणा हि काणादादयो गुरूक्तप्रकारेणैव सर्ववाक्या- र्थानामनुमेयत्वमाहुः । तेऽप्यनेनैव निरसनीयाः । तैरपि निर्दो- षवाक्यत्वादिहेतुभिरेव वाक्यार्थोऽनुमातव्यः । निर्दोषत्वं च १. 'स्वार्थ बोधयितुं कस्मादसमर्था पदावली' क. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> lr9slp3twu9qxsc1m91kbiym8tvz61f 104 128614 346715 2022-08-21T15:31:34Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे उपभानपरीक्षा | निरूप- भ्रान्त्यादिराहित्यम् । तच्च वाक्यार्थनिरूपणपुरस्सरमेव णीयमिति पूर्वोक्तप्रकारेण तेषामपि हेत्वसिद्धिरेवेत्यास्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे उपभानपरीक्षा | निरूप- भ्रान्त्यादिराहित्यम् । तच्च वाक्यार्थनिरूपणपुरस्सरमेव णीयमिति पूर्वोक्तप्रकारेण तेषामपि हेत्वसिद्धिरेवेत्यास्तां तावत् । तदेवं लौकिकं वैदिकमपि शाब्दं सिद्धम् । तत्र – - दुष्टवक्तृप्रणीतत्वदोषः शब्दे यदा भवेत् । तदा स्याद् व्यभिचारोऽपि पौरुषेयगिरां कचित् ॥ १०९ ॥ अपौरुषेये वेदे तु पुरुषस्पर्शसङ्गतः । कलङ्को न विशङ्कयेत तत् कुतो व्यभिचारिता ॥ ११० ॥ वैदिकं च विधिमन्त्रार्थवादभेदेनोपदेशातिदेशभेदेन च बहुविधमित्यादि तु परिमितकथया न बोधयितुं शक्यत इत्यु- परम्यते । इति मानमेयोदये प्रमाणपरिच्छेदे शाब्दपरीक्षा। अथोपमानपरीक्षा | दृश्यमानार्थसादृश्यात् स्मर्यमाणार्थगोचरम् । असन्निकृष्टसादृश्यज्ञानं ह्युपमितिर्मता ॥ १११ ॥ यथा गवये गोसादृश्यदर्शनानन्तरं स्मर्यमाणे गवि गवयसादृश्यज्ञानम् । तथाहि नगरे खलु पूर्वं गां पश्यतोऽपि न भासते । तत्स्थं गवयसादृश्यं गवयस्यानिरीक्षणात् ॥ ११२ ॥</poem><noinclude></noinclude> jgp1yu1xyjikiwmz0bli0xpsd5b69oy 104 128615 346716 2022-08-21T15:31:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमयोदये कदाचित् तु वनं प्राप्य गवयं वक्षिते यदा | तदा तद्गतगोसाम्यं प्रत्यक्षेणैव गृह्यताम् ॥ ११३ ॥ यत् पुनस्तावदेवास्य भाति दूरस्थिते गवि । गवयेनापि साद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमयोदये कदाचित् तु वनं प्राप्य गवयं वक्षिते यदा | तदा तद्गतगोसाम्यं प्रत्यक्षेणैव गृह्यताम् ॥ ११३ ॥ यत् पुनस्तावदेवास्य भाति दूरस्थिते गवि । गवयेनापि सादृश्यं तत्र किं नाम कारणम् ॥ ११४ ॥ न हि पूर्वगृहीतं तद् येन स्मर्येत साम्प्रतम् | दूरस्थितत्वाच्चेदानीं प्रत्यक्षेण न गृह्यते ॥ ११५ ॥ स्पष्टं च भासते तस्मात् प्रमाणान्तरमर्थ्यते । तत्रोपमानमाचख्युः शाबराः शाङ्करा अपि ॥ ११६ ॥ तत्र च G गवयस्थितसादृश्यदर्शनं करणं भवेत् । फलं गोगतसादृश्यज्ञानमित्यवगम्यताम् ॥ ११७ ॥ तार्किकास्तु उपमानमन्यादृशमन्वेषयन्तो गोगतसाह- श्यज्ञानमनुमानीकुर्वन्ति । यथा - यो यद्गतसादृश्यप्रतियोगी स तेनापि सहशः, यथा करतलं करतलान्तरेण । गवयगतसा- दृश्यप्रतियोगी च गौः । तस्माद् गवयेनापि सदृश इति । त दयुक्तम् । इह हि यो यद्गतसादृश्यप्रतियोगी, स तेनापि सह- श इति सामान्यव्याप्तिमात्रेणानुमीयमाने यःकश्चिदग्निरस्तीति- वदनियतविशेषं यत्किञ्चित् सादृश्यमस्तीत्येतावदेव भासते, न तु नियतमेव गोर्गवयसादृश्यं प्रत्यक्षवदेव विस्पष्टं परिच्छि- द्येत । तस्मान्नियतपरिच्छेददर्शनान्न सामान्यतोदृष्टानुमानमि- १. 'सामान्यम' ख. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> dym1ziailo2hvhjf59ipw1pkziloflc 104 128616 346717 2022-08-21T15:31:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे उपमानपरीक्षा | ४९ दम् । अतोऽनुमानाभावान्तानान्तरमेव । ननु तदानीमेव गोर्ग- वयसाधर्म्यवत् पुरुषादेर्गवयवैधर्म्यनपि स्पष्टं प्रतिभासते । त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे उपमानपरीक्षा | ४९ दम् । अतोऽनुमानाभावान्तानान्तरमेव । ननु तदानीमेव गोर्ग- वयसाधर्म्यवत् पुरुषादेर्गवयवैधर्म्यनपि स्पष्टं प्रतिभासते । त त्रापि कि प्रमाणान्तरमाश्रीयते । नेति ब्रूमः । तत्र खलु पुरु- षस्य गवयगतधर्माभावरूपं वैधर्म्यमभावप्रमाणेनैवावगम्यत इति किं प्रमाणान्तरेणेति । तार्किकैस्तूपमानमन्यदुनीतम् । कश्चित् खलु नगरागतं वनचरं प्रति गवयो नाम क इति पृष्ट्वा गोसदृशो गवय इति श्रुतातिदेशवाक्यः पुनर्वनमुपेत्य मृगविशेषं पश्यन् अयमेव स गोसदृश इति प्रत्यभिजानाति । ततश्चायमेव गवय इति संज्ञासंज्ञिसङ्गतिमपि जानाति । तदिदं सङ्गतिग्रहणमुप- मितिः । तत्करणं वाक्यार्थप्रत्यभिज्ञानमुपमानमिति । न चेदं सङ्गतिग्रहणं प्रमाणान्तरसाध्यम् । पूर्व वाक्यश्रवणसमये हि संज्ञिनो गवयस्यादृष्टत्वात् तत्र सम्बन्धग्रहो न शक्यते कर्तुम् । दृश्यमाने तु गवये वाक्यमतिवृत्तमेवेति न वाक्यस्य तद्बोधने प्रागल्भ्यम् । ननु गोसदृशे पिण्डे गवयशब्दः प्रयुज्यत इति तावद् वाक्यादवगतम् । तेन दृश्यमानेन गवयेऽनुमीयतां 'ग- वयशब्दोऽस्य वाचकः लक्षणादीन् विनात्र प्रयुज्यमानत्वाद् यथा गोर्गोशब्द' इति । तदप्ययुक्तम् । तत्र प्रयुज्यमानत्वमा- त्रमेव हि वाक्यादवगतम् | लक्षणाद्यभावस्तु वाचकत्वसिद्धेः पूर्व दुर्विज्ञान एवेति विशेषणासिद्धोऽयं हेतुः । तस्मादुपमान- साध्यमेवेदं सम्बन्धज्ञानम् । १. 'ति स्थितिः । न' ख. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> aqi6jxbdf5oh5bywncpfl3sbywttua8 104 128617 346718 2022-08-21T15:33:45Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये साधर्म्यवाक्यार्थादुपमानं समीरितम् ॥ ११८ ॥ वहिवैधर्म्याद् धर्ममात्राच्च सम्भवेत् । तुरङ्ग इत्येष द्विशफो न गवादिवत् ॥ ११९ ॥ वैधर्म्यवाक्यार्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये साधर्म्यवाक्यार्थादुपमानं समीरितम् ॥ ११८ ॥ वहिवैधर्म्याद् धर्ममात्राच्च सम्भवेत् । तुरङ्ग इत्येष द्विशफो न गवादिवत् ॥ ११९ ॥ वैधर्म्यवाक्यार्थ बुद्धा देशान्तरं गतः । मेकशफं दृष्ट्वा तुरङ्ग इति बुध्यते ॥ १२० ॥ धर्ममात्रे च श्रुते सम्बन्धधीः कचित् । ग्रीवः प्रलम्बोष्टः कण्टकाशी क्रमेलकः ॥ १२१ ॥ श्रुत्वा ततोऽन्यत्र विजानन्ति क्रमेलकम् । साधर्म्यवैधर्म्य धर्ममात्रविभेदतः ॥ १२२ ॥ तिदेशवाक्यार्थस्तस्मादुपमितिस्त्रिधा ॥ १२२३ ॥ दं दुर्मतं हेयं यतः सम्बन्धधीरियम् । क्षानुगृहीतेन शाब्देनैवोपजन्यते ॥ १२३३ ॥ को गवय इति गवयशब्दवाच्यार्थ पृष्टवता हि पुरुषेण शो गवय इत्युत्तरवाक्यस्यापि वाच्यार्थप्रदर्शन एव ता- त्यवधार्यते । || प्रदर्य वाच्यार्थं न शब्दः पर्यवस्यति । |चं गवयज्ञानान्न शक्यं तत्प्रदर्शनम् ॥ १२४३ ॥ ततश्चानवगततात्पर्यमपर्यवसितमेव वाक्यं पुनर्गवये प्र- 'न्दस्य वा' ख. पाठः</poem><noinclude></noinclude> 02h68kbeoq32gnmkacbupgvj8l40hq1 104 128618 346719 2022-08-21T15:33:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे उपमानपरक्षा | त्यक्षीक्रियमाणे स्मृतिगतं प्रत्यक्षोपदर्शितवाच्यार्थतया प्रतिलब्ध- तात्पर्य तदानीमेव संज्ञासंज्ञिसम्बन्धस्यावबोधकं भ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे उपमानपरक्षा | त्यक्षीक्रियमाणे स्मृतिगतं प्रत्यक्षोपदर्शितवाच्यार्थतया प्रतिलब्ध- तात्पर्य तदानीमेव संज्ञासंज्ञिसम्बन्धस्यावबोधकं भवति । यथा खलु नवकम्बलो वणिगिति भणितिनिशमनमनु विपणिमुपगतो वणिजि नवसु कम्बलेषु दृश्यमानेषु सङ्ख्याविशेषतात्पर्यमवधार्य वाक्यार्थ बुध्यते, तथात्रापि द्रष्टव्यम् । तस्मात् प्रत्यक्षानुगृहीत- शाब्दसाध्यमेव सङ्गतिग्रहणमिति न प्रमाणान्तरमन्वेषणीयम् । किञ्च, उपमानपदं लोके सादृश्ये सति विश्रुतम् । वैध धर्ममात्रे च तत्प्रयोगः कथं हि वः ॥ १२५३ ॥ तथातिदेशशब्दोऽपि वाक्ये साधर्म्यबोधके । प्रसिद्धः सोऽपि चान्यत्र कथ्यमानो दुनोति माम् ॥१२६॥ इति । तस्मादनितरशरणं गोगतसादृश्यबोधमेव वयम् उपमानं गृह्णीमो मानत्रयवादिनोऽपि तेन जिताः ॥१२७३॥ अत्र सादृश्यविषये गुरुणा कलहोऽस्ति नः । पदार्थान्तरमेवेदं सादृश्यं मन्यते गुरुः ॥ १२८३ ॥ वयं गुणादिसामान्यसमाहारं वदामहे । पदार्थावसरे किञ्चित् तत्प्रकारो वदिष्यते ॥ १२९३ ॥ इति मानमेयोदये प्रमाणपरिच्छेदे उपमानपरीक्षा | + 'भासनोपसंभाषा: 9 --- (१. ३. ४७.) इति सूत्रेणात्मनेपद</poem><noinclude></noinclude> c47vihmr92hqiz2wevnjpxki4w9z2t1 104 128619 346720 2022-08-21T15:34:08Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये अथार्थापत्तिपरीक्षा | अन्यथानुपपत्त्या यदुपपादककल्पनम् । तदर्थापत्तिरित्येव लक्षणं भाष्यभाषितम् ॥ १३०३ ॥ ५२ तत्र च प्रमाणइयविरोधोऽनुपपत्तिर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये अथार्थापत्तिपरीक्षा | अन्यथानुपपत्त्या यदुपपादककल्पनम् । तदर्थापत्तिरित्येव लक्षणं भाष्यभाषितम् ॥ १३०३ ॥ ५२ तत्र च प्रमाणइयविरोधोऽनुपपत्तिरित्युच्यते । तेनैवं लक्षणं शिक्षणीयं. साधारणप्रमाणानामसाधारणमानतः । विरोधादविरुद्धांशे धीरर्थापत्तिरिष्यते ॥ १३१३ ॥ यथा जीवनमानस्य गृहाभावप्रमाणतः । विरोधात् करणीभूताद् बहिर्भावस्य कल्पनम् ॥ १३२३ ॥ गणितागममूलेनानुमानेन देवदत्तो गृहे बहिर्वा कचि - ज्जीवतीति साधारण्येनावगम्यते । तस्य गृहे नास्तीत्यनेन विरोधे सत्यविरोधाय बहिरस्तीति कल्प्यते । तदिदं प्रमाणद्वयविरोधक- रणेकमर्थापत्तिज्ञानमिति । अमुष्यास्त्वनुमानत्वमिच्छन्तस्तार्किका जगुः । न मानयोर्विरोधोऽस्ति प्रसिद्धे चाप्यसौ समः ॥ १३३३ ॥ इति । प्रमाणयोस्तावद् विरोधो न सम्भवति । इदं रजतं नेदं रजतमितिवदेकस्याप्रमाणत्वप्रसङ्गात् । ननु तथाप्युक्तप्रमाणयो- विरोधो दृश्यत इति चेत्, तदप्याशामात्रम् । अत्र हि गृहे बहिर्वेति सन्देहास्पदस्यैव देशविशेषस्य गृहाभावप्रमाणेन बाधो १. ‘णम' क. पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> 4q4z7cum1mht5jlf1s8cyhl5nll7r18 104 128620 346721 2022-08-21T15:38:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा । १३ , जातः । जीवनप्रमाणेन हि जीवनमात्रं देशसामान्यसम्बन्धो वा विषयीकृतः, न तु तदुभयमपि गृहाभावप्रमाणेन स्पृष्टमाघ्रात... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा । १३ , जातः । जीवनप्रमाणेन हि जीवनमात्रं देशसामान्यसम्बन्धो वा विषयीकृतः, न तु तदुभयमपि गृहाभावप्रमाणेन स्पृष्टमाघ्रातं वा । तस्माज्जीवनगृहाभावप्रमाणयोर्विरोधस्यैवाभावात् कथं तेन करणभूतेनार्थापत्तिरित्युच्यते । अपिच, ईदृशस्य विरोधस्य प्रसिद्धानुमितिष्वपि । सम्भवादनुमाजालमर्थापत्ति सिष्यते ॥ १३४३ ॥ यत्र धूमस्तत्राभिरिति व्याप्तिग्राहकप्रमाणेन हि पर्वते- ऽप्यग्निः प्राप्तः । धूमो वा दृश्यमानः पर्वते स्वकारणमग्निमाक्षिप- तीति व्याप्तिग्राहकप्रमाणेन धूमदर्शनेन वा पर्वते क्वचिदग्निरस्ती - त्यवगतम् | तस्य चोर्ध्वदेशेऽनुपलम्भेन विरोधादधोदेशे वह्निः कल्प्यत इत्यर्थापत्तितापत्तिः । तस्मादियमनुमानपक्षे प्रक्षेप्तव्या । इत्थं चानुमीयते – देवदत्तो बहिरस्ति जीवन्त्ये सति गृहेऽस- त्त्वाद् यो जीवन् यत्र नास्ति स ततोऽन्यत्रास्ति यथाहमिति । अतो वञ्चितमेतत् पञ्चमप्रमाणमिति । 9 - तदिदं शिक्ष्यतेऽस्माभिर्विरोधोऽस्त्येव मानयोः । न प्रसिद्धानुमाभङ्गो बहिर्भावे च नानुमा ॥ १३५३ ॥ तत्र यत् तावदुक्तं प्रमाणयोर्विरोधे सत्येकस्याप्रमाणत्वं स्यादिति, तद् इदं रजतं नेदं रजतमितिवदुभयोरप्यसाधा- रणप्रमाणयोर्विरोध एव । १. 'हाभावात्' क. पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> jfo6ivn04h08uzd8puq4trcutvycq7f 104 128621 346722 2022-08-21T15:39:35Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये साधारणप्रमाणस्य त्वसाधारणमानतः । बाधेsपि सावकाशत्वादप्रामाण्यं न जायते ॥ १३६१ ॥ तस्मात् प्रमाणद्वयविरोधः सम्भवत्येव । यत् पुनरुक्त- मिहापि सन्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये साधारणप्रमाणस्य त्वसाधारणमानतः । बाधेsपि सावकाशत्वादप्रामाण्यं न जायते ॥ १३६१ ॥ तस्मात् प्रमाणद्वयविरोधः सम्भवत्येव । यत् पुनरुक्त- मिहापि सन्दिग्धस्यै देशविशेषस्यैव बाधो न जीवनप्रमाणस्येति । अंत्र ब्रूमः । ज्ञायमानेऽनुमानेन देवदत्तस्य जीवने । ज्ञातव्यो देशसम्बन्धोऽप्यस्यावस्थितिसिद्धये ॥ १३७३ ॥ तत्र देशत्वसामान्यमात्रं सम्बध्यते यदि । तर्हि देशत्वसम्बन्धाद् देशः स्यात् पुरुषोऽप्यसौ ॥१३८३॥ ततश्चानियतव्यक्तिदेशसामान्यसंश्रितम् । ज्ञायते जीवनं तस्य कचिज्जीवत्यसाविति ॥ १३९३ ॥ तस्माद् गृहे बहिर्वेति सन्दिग्धमपि कञ्चन । विशेषमवलम्ब्यैव प्रमितं खलु जीवनम् ॥ १४०३ ॥ तत्रैकस्य विशेषस्य बाधेऽन्यग्रहणात् पुरा । बाध्येतैव निरालम्बा जीवनप्रमितिः स्वयम् ॥ १४१३ ॥ एवं बहिष्वसिद्धेः प्राग् गृहाभावग्रहागताम् । प्रतिरोधदशां सूक्ष्मामविदन्तो वदन्ति ते ॥ १४२३ ॥ इति । यदप्युक्तं प्रसिद्धानुमानानामप्यर्थापत्तित्वं स्यादिति, तदपि न । तत्र हि पर्वतस्य कचिदग्निप्रापकं साधारणप्रमाणं १. 'स्य वि' ख. पाठ:. २. 'त' ख. पाठ:.-</poem><noinclude></noinclude> mrzx4yvq9b9d1wsqk432am8r55druvu 104 128622 346723 2022-08-21T15:39:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा | किन्नामेति वक्तव्यम् । ननुक्तं व्याप्तिग्राहकप्रमाणेन पर्वतेऽप्यग्निः प्राप्त इति । हन्त भोः ! प्राभाकरपृष्ठचुम्बिना... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा | किन्नामेति वक्तव्यम् । ननुक्तं व्याप्तिग्राहकप्रमाणेन पर्वतेऽप्यग्निः प्राप्त इति । हन्त भोः ! प्राभाकरपृष्ठचुम्बिना केनेदं प्रलपितम् । अदृष्टपर्वतः पूर्व कथं तस्यानिशालिताम् । अवगच्छेदिति ध्वस्तमनुमानेऽपि तन्मतम् ॥ १४३३ ॥ यत् पुनरुक्तं धूमः स्वकारणमग्निमाक्षिपतीति तस्य कोऽर्थः । हन्त धूमोऽग्निमनुमापयतीति व्याख्यातव्यम् । ततश्च पर्वतेऽग्नि- प्रापकमनुमानमेव तत्रे साधारणप्रमाणतयोक्तमिति नास्त्यनुमा- नकबलीकारः । तस्योर्ध्वानुपलम्भेन बाधे चाधः प्रकल्पनम् । अर्थापत्तितयैवेष्टमिति कष्टं न किञ्चन ॥ १४४३ ॥ इति । यत् पुनरनुमानं बहिर्भावसिद्धौ प्रयुक्तं, तत् स्वरूपा- सिद्धमायुष्मताम् । जीवनमात्रस्य निर्विशेषस्य निरूपयितुमश- क्यत्वात् । बहिर्भावग्रहणात् पूर्व जीवनगृहाभावौ समुच्चित्य प्रत्येतुं न शक्यते । अतो जीवनविशिष्टगृहाभावरूपस्य लिङ्ग- स्याप्रतिपत्तेः स्वरूपाज्ञानासिद्धोऽयं हेतुः । तदुक्तं बृहट्टीकायां- । "तस्माद् यो विद्यमानस्य गृहाभावोऽवगम्यते । स हेतुः स बहिर्भावं नागृहीत्वा च गृह्यते ॥” इति । अतः पृथगेवार्थापत्तिः । तार्किकध्वंसनोपायमेतादृशमजानता । गुरुणा तु प्रलपितो जीवनस्यात्र संशयः ॥ १४५३ ॥ ५५ १. 'त्रासा' क. पाठ:.<noinclude></noinclude> sbiwdx8mod3560p7y3z5o0ayl21p5xn 346724 346723 2022-08-21T15:39:53Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा | किन्नामेति वक्तव्यम् । ननुक्तं व्याप्तिग्राहकप्रमाणेन पर्वतेऽप्यग्निः प्राप्त इति । हन्त भोः ! प्राभाकरपृष्ठचुम्बिना केनेदं प्रलपितम् । अदृष्टपर्वतः पूर्व कथं तस्यानिशालिताम् । अवगच्छेदिति ध्वस्तमनुमानेऽपि तन्मतम् ॥ १४३३ ॥ यत् पुनरुक्तं धूमः स्वकारणमग्निमाक्षिपतीति तस्य कोऽर्थः । हन्त धूमोऽग्निमनुमापयतीति व्याख्यातव्यम् । ततश्च पर्वतेऽग्नि- प्रापकमनुमानमेव तत्रे साधारणप्रमाणतयोक्तमिति नास्त्यनुमा- नकबलीकारः । तस्योर्ध्वानुपलम्भेन बाधे चाधः प्रकल्पनम् । अर्थापत्तितयैवेष्टमिति कष्टं न किञ्चन ॥ १४४३ ॥ इति । यत् पुनरनुमानं बहिर्भावसिद्धौ प्रयुक्तं, तत् स्वरूपा- सिद्धमायुष्मताम् । जीवनमात्रस्य निर्विशेषस्य निरूपयितुमश- क्यत्वात् । बहिर्भावग्रहणात् पूर्व जीवनगृहाभावौ समुच्चित्य प्रत्येतुं न शक्यते । अतो जीवनविशिष्टगृहाभावरूपस्य लिङ्ग- स्याप्रतिपत्तेः स्वरूपाज्ञानासिद्धोऽयं हेतुः । तदुक्तं बृहट्टीकायां- । "तस्माद् यो विद्यमानस्य गृहाभावोऽवगम्यते । स हेतुः स बहिर्भावं नागृहीत्वा च गृह्यते ॥” इति । अतः पृथगेवार्थापत्तिः । तार्किकध्वंसनोपायमेतादृशमजानता । गुरुणा तु प्रलपितो जीवनस्यात्र संशयः ॥ १४५३ ॥ ५५ १. 'त्रासा' क. पाठ:. </poem><noinclude></noinclude> 0i6db9cicrisxil0grlhf7g618yex7b 104 128623 346725 2022-08-21T15:40:03Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानयो जीवनं किल विज्ञातं वेश्मवर्तितया पुरा । तस्माज्जीवनसन्देहो भवेद् वेश्मन्यदर्शनात् ॥ १४६३ ॥ सन्दिग्धं जीवनं स्खेतद् बहिर्भावस्य बोधकम् । अर्थापत्ते... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानयो जीवनं किल विज्ञातं वेश्मवर्तितया पुरा । तस्माज्जीवनसन्देहो भवेद् वेश्मन्यदर्शनात् ॥ १४६३ ॥ सन्दिग्धं जीवनं स्खेतद् बहिर्भावस्य बोधकम् । अर्थापत्तेः प्रभावोऽयं यत् सन्दिग्धोऽपि बोधयेत् ॥१४७३॥ एवं जीवनसन्देहे स्वात् सन्दिग्धविशेषणः । हेतुरित्यनुमानत्वनिरासः सुकरोऽत्र नः ॥ १४८१ ॥ इति । तदिदमपहसनीयम् । तथाहि — POGREYÐAR जीवनं यदि सन्दिग्धं गृहाभावनिरीक्षणात् । तर्हि तन्निर्णयः कार्य आप्तवाक्यादिना पुनः ॥ १४९३ ॥ तत्प्रियाकण्ठसूत्रादिचिह्नसन्दर्शनेन वा । न च तत् प्रार्थ्यते किञ्चित् तस्मानास्त्येव संशयः ॥ १५०३ ॥ किञ्च नास्ति बहिर्भावग्रहः सन्दिग्धजीवनात् । मृतत्वस्यापि शङ्कायां बहिरस्तीति धीः कथम् ॥ १५१३ ॥ यस्माज्जीवति वा नो वा तस्मात् तिष्ठत्यसौ बहिः । इति कल्पयितुं शक्तः कोऽपरो गुरुणा विना ॥ १५२३ ॥ अर्थापत्तिप्रभावेण सर्व सम्भवतीति चेत् । हन्तैवं सर्ववस्तूनामदृष्ट्या नाशसंशये ॥ १५३३ ॥ अन्यत्रास्तीति निश्चित्य कृतार्थीक्रियतां मनः । तस्मात् सन्दिग्धता तावन्नैवार्थापत्तिकारणम् ॥ १९४३ ॥ * आप्तवाक्यादिकम् ।</poem><noinclude></noinclude> 2h1ijuajtx0kxr7s8px0ds25w25rmbh 104 128624 346726 2022-08-21T15:40:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६७ प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा । इति । अतोऽस्मदुक्तविधैवार्थापत्तिः । सा पुनईयी दृष्टार्थापत्तिः श्रुतार्थापत्तिश्चेति । तत्र दृष्टार्थापत्तिरु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६७ प्रमाणपरिच्छेदे अर्थापत्तिपरीक्षा । इति । अतोऽस्मदुक्तविधैवार्थापत्तिः । सा पुनईयी दृष्टार्थापत्तिः श्रुतार्थापत्तिश्चेति । तत्र दृष्टार्थापत्तिरुक्ता | यत्र त्वपरिपूर्णस्य वाक्यस्यान्वयसिद्धये । शब्दोsध्याहियते तत्र पत्रि॥१५५३ ॥ यथा द्वारं द्वारमित्यस्मिन् वाक्येऽन्वयसिद्ध्यर्थं शब्दग- म्येनावरणाद्यर्थान्तरेण भवितव्यमिति साधारणप्रमाणम् । तस्य श्रुतशब्दानुपलम्भेन बाधे सत्यश्रुतशब्दगम्यत्वेनावरणाद्यर्थः क- ल्पनीयः । तत्र च शब्देन सहैवावरणाद्यर्थकल्पनोयुक्तः शब्दा- देवार्थगतेर्लाघवतः शब्दमेव कल्पयति । सेयं शब्दकल्पनरूपा श्रुतार्थापत्तिः । गुरुस्तु आवरणाद्यर्थस्यैव कल्प्यतया शब्दकल्प- नाभावाच्छ्रतार्थापत्तिर्नास्तीत्याह । स तु शब्दप्रतिपन्नस्यैवान्व- यसाधनात् पूर्वमेव मूकीकृतः । किञ्च यदि वाक्यपूरणार्थमर्थ एव कल्प्यते, तर्हि 'सूर्याय जुष्टं निर्वपामी'त्यादा सूर्यरूपोऽर्थ एवोहितव्यः, न तु सूर्यायेति पदकल्पनं स्यात् । ननु प्रकृतौ पदार्पित एवायमंशो दृष्ट इति विकृतावपि पदं कल्प्यम् । मैवम् । न हि दृष्ट॑त्वमात्रेण विकृतौ धर्मा आकृष्यन्ते, किन्तु प्रयोजनायैव । न तु तस्यांशस्य पदबोधितत्वेन युष्माकं किञ्चित् प्रयोजनमस्ति, अन्वयस्यान्यथोपि सिद्धत्वात् । दृष्टत्वमात्रेण ग्रहणे चावहतगतमेव संस्कारान्तरं दृष्टमित्यवघातोऽपि कृष्णलेषु १. 'ष्टमा' क. पाठः २. ' था दृष्टत्वा' क. पाठ:-</poem><noinclude></noinclude> fw75tpin4oj3q2r3y6gtf9oxr381ycp 104 128625 346727 2022-08-21T15:40:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये कर्तव्यः स्यात् । तस्मात्त्यैवोहसिद्धिरित्यास्तामेतदिति । इति मानमेयोध्ये प्र.म. जपरिच्छेदेऽर्थापत्तिपरीक्षा | अथाभावपरीक्षा | अथोपलम्भयोग्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये कर्तव्यः स्यात् । तस्मात्त्यैवोहसिद्धिरित्यास्तामेतदिति । इति मानमेयोध्ये प्र.म. जपरिच्छेदेऽर्थापत्तिपरीक्षा | अथाभावपरीक्षा | अथोपलम्भयोग्यत्वे सत्यव्यनुपलम्भनम् । अभावाख्यं प्रमाणं स्याद्भावस्थावबोधकम् ॥ १५६१ ॥ अत्र धनुपलम्भः करणम् । तस्य च ज्ञानाभावरूपत्वा- दभावः प्रमाणमित्युच्यते । तत्र च - M विषयं तदधीनांश्च सन्निकर्षादिकान् विना | उपलम्भस्य सामग्रीसम्पत्तिः खलु योग्यता ॥ १५७ ॥ सा व ज्ञाततयाभावज्ञानस्य सहकारिणी । अज्ञातोऽनुपलम्भस्तु सत्तामात्रेण बोधकः ॥ १५८१ ॥ ततश्च विषयभूत घटं तदधीनांश्चेन्द्रिय सन्निकर्षादीन विना यच्चक्षुरुन्मीलनालोकसम्पातमनःप्रणिधानादिकं घटोपल- म्भकारणं, तत् सर्वमिदानीमेव सञ्जातमित्यवगमे सति तत्सहकृतः सन् घटानुपलम्भो घटाभावं बोधयतीत्येवं सर्वत्र द्रष्टव्यम् । योग्यत्वावॅगमार्थं हि सूक्ष्मार्थाभाववेदने । सूक्ष्मबोधकनेत्रांशुसम्पातार्थं प्रयस्यते ॥ १५९३ ॥ १. 'मत्र स' ख. पाठ:. २. 'धि' ख. पाठ:</poem><noinclude></noinclude> tiotjqtvpz6yk46o9svr038l26ey0f6 104 128626 346728 2022-08-21T15:40:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अभावपरीक्षा । योग्यत्वस्य च सन्देहे विपर्यासेऽथवा सति । अभावेsपि हि सन्देहो भ्रमो वास्त्येव तद् यथा ॥ १६० ॥ तमसि भ्रष्टमन्विष्यन् कराभ्याम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अभावपरीक्षा । योग्यत्वस्य च सन्देहे विपर्यासेऽथवा सति । अभावेsपि हि सन्देहो भ्रमो वास्त्येव तद् यथा ॥ १६० ॥ तमसि भ्रष्टमन्विष्यन् कराभ्यामङ्गुलीयकम् । सर्वोर्वीस्पर्शसन्देहादभावेऽध्येति संशयम् ॥ १६१३ ॥ तथैव सर्वतोऽस्पर्शे मत्वा सर्वाभिमर्शनम् । सत एवाङ्गुलीयस्याप्यभावं बुध्यते अमात्॥ १६२ ॥ ACTAMBOOM तस्माद् योग्यत्वनिर्णयोऽत्र सहकारी अनुपलम्भस्तु द्विविधः प्रमाणाभावरूपः स्मरणामावरूपच । तत्र प्रत्यक्षममा- णाभावरूपादनुपलम्माद् घटाद्यभावज्ञानमुक्तम् । एवमनुमानग- म्यार्थानामभावग्रहणे योग्यानुमानानुदयो बोधको द्रष्टव्यः । यथा रूपदर्शनबोधकस्य चेष्टालिङ्गकानुमान स्यानुत्पत्तिरुलूकस्य दिवा रूपदर्शनाभावं बोधयतीत्युक्तं मनोरथमिश्रैः । एवमभ्येप्रमाणे- ष्वपीति | स्मरणाभावाद् यथा- - प्रातरिह मैत्रो नासीदिति सा यङ्काले ज्ञानम् । तत्र हि प्रातःकालविशिष्टमैत्रस्य सायङ्काले दर्श नयोग्यत्वाभावात् स्मरणयोग्यत्वे सत्यस्मरणमेव तदानीं प्रातः- कालविशिष्ट मैत्राभावस्य बोधकमाँ श्रीयते इति । तार्किकास्तु - अभावस्य प्रत्यक्षादिगम्यत्वमाचक्षाणा अनुपलम्भगम्यतां नस- म्मन्यन्ते । तदयुक्तम् । तेऽपि हि सायङ्काले प्रातःकालीनाभा- वज्ञानस्येन्द्रियजन्यत्वाभावादुक्त प्रकारेणानुपलम्भजवमेव बला- दङ्गीकुवरन् । ननु तत्र स्मरणाभावेन लिङ्गेन प्रातःकालीना- १. 'वं मन्यते' क. पाठ:. २. 'ध्यत्र प्र' क.पाठः, ३. 'मित्याश्री' क. ४. 'ते । ता' क. पाठ:. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> 8bc70bic0gtl0eogey9cz245vr0v1g6 104 128627 346729 2022-08-21T15:40:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये भावोऽनुमीयत एव | मैवम् । स्मरणाभावस्य ज्ञातुमशक्यत्वात् । स्मृत्यभावं मनोग्राह्यमिच्छन्ति किल तार्किकाः । तच्चायुक्तं वयं तावद् ज्ञानाप्रत्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये भावोऽनुमीयत एव | मैवम् । स्मरणाभावस्य ज्ञातुमशक्यत्वात् । स्मृत्यभावं मनोग्राह्यमिच्छन्ति किल तार्किकाः । तच्चायुक्तं वयं तावद् ज्ञानाप्रत्यक्षवादिनः ॥ १६३३ ॥ मनःप्रत्यक्षगम्यत्वं ज्ञानानां वारयामहे । ततश्च तदभावोऽपि मनसा गृह्यते कथम् ॥ १६४३ ॥ इति । नन्वभावस्य प्रत्यक्षत्वमनुमिमीमहे । तदिदमुदितमुदय- नेन - “प्रतिपत्तेरापरोक्ष्यादिन्द्रियस्यानुपक्षयात् । अज्ञातकरणत्वाच्च भावावेशाच्च चेतसः ॥” इत्यादि । प्रयोगस्तु-- अभावः प्रत्यक्षः अपरोक्षप्रतीतत्वाद् घटवदिति । तत्राभावस्या परोक्षप्रतीतत्वाभावात् स्वरूपासिद्धो हेतुः । भूतलादेस्त्वपरोक्षत्वाद्भावस्यापि तत्त्वभ्रम एवायुष्मता- मिति । नन्वभावज्ञानं प्रत्यक्षम् अनुपक्षीणेन्द्रिय जन्यत्वाद् घटज्ञानवदिति । तदपि विशेषासिद्धम् । यतः पूर्वोक्तयोग्यतासिद्धाबुपक्षीणमिहेन्द्रियम् । - ग्राह्या चाभावबोधार्थं योग्यता तार्किकैरपि ॥ १६५३ ॥ घटो यदि भवेदत्र तर्हि दृश्येत भूमिवत् । इति तर्कात्मना तेऽपि योग्यतामेव गृह्णते ॥ १६६३ ॥ अस्ति चेदुपलभ्येतेत्यस्य कोऽर्थो विचार्यताम् । घटादन्योऽत्र सर्वोऽपि ज्ञानहेतुरभूदिति ॥ १६७३ ॥ * विशेषो विशेषणम् ।</poem><noinclude></noinclude> 1tujsqqb1r4hip7xfpxzzhpcpub0wr4 104 128628 346730 2022-08-21T15:40:45Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अभावपरीक्षा | यत् पुनः अभावज्ञानं प्रत्यक्षम् अज्ञातकारणत्वाद् घटादिज्ञानवदिति, तत् स्मृतावनैकान्तिकम् । संस्कारो हि स्मृतौ हेतुः स चाज्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अभावपरीक्षा | यत् पुनः अभावज्ञानं प्रत्यक्षम् अज्ञातकारणत्वाद् घटादिज्ञानवदिति, तत् स्मृतावनैकान्तिकम् । संस्कारो हि स्मृतौ हेतुः स चाज्ञातोऽवबोधकः । अज्ञातकरणाप्येवं स्मृतिर्नाध्यक्षतां गता ॥ १६८३ ॥ इति । यत् पुनः अभावज्ञानं भावरूपकरणाविष्टमनोजन्यं ज्ञानत्वाद् ज्ञानान्तरवदित्यनुपलम्भकरणत्वं न युक्तमिति, तदपि न । अभावज्ञानमिन्द्रियेतरकरणकम् अभावज्ञानत्वाद् अनु- मेयाभावज्ञानवदित्यैपि वक्तुं शक्यत्वादिति । यत्तु अभावज्ञान- मिन्द्रियकरणकम् इन्द्रियदोषेण दृष्यमाणत्वाद् यथा चक्षुर्दो - षेण दूष्यमाणं रूपज्ञानं चक्षुःकरणकमिति, तदेण्यसिद्धमेव । न खल्विन्द्रियदोषः स्यादभावभ्रमकारणम् । योग्यताश्रम एवात्र तत्कारणमितीरितम् ॥ १६९३ ॥ ३ इति । यानं पुनः चक्षुरभावग्राहकम् इन्द्रियत्वाद् मनोव- दित्यादीन्यन्यान्यप्यनुमानानि, तानि सर्वाणि सम्बद्धस्यैवेन्द्रि- यस्य ग्राहकत्वादभावेर्नै सम्बन्धानभ्युपगमद् विशेषणविशेष्य- (भाव) रूपसम्बन्धस्य च सम्बन्धान्तरपूर्वकत्वनियमाद् विशेष- विरुद्धानि । अपि चेन्द्रियसम्बन्धयोग्यतैव हि वस्तुनः । प्रत्यक्षत्व उपाधिः स्याद् व्याप्त्यसिद्धास्ततोऽखिलाः ॥ १७०३॥ १. 'ति प्रतिहेतुविरुद्धत्वा' क. पाठः. स' ख. पाठः. ४. 'न च स' ख. पाठः, २. 'दास' ख. पाठ:. ३. 'ण्यपि ५. 'माद् विशेषविरु' ख. पाठः,</poem><noinclude></noinclude> 59j75t9gal6dannoj5m5n0yi7x59s69 104 128629 346731 2022-08-21T15:43:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये ननु विशेषेणविशेष्यभावो नाम सम्बन्धोऽस्त्येव । मैवम् । प्रत्यक्षत्वे ह्यभावस्य स्थिते कश्चित् कथञ्चन | कष्टोऽपि सन्निकर्षः स्यात् तदेवाद्यापि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये ननु विशेषेणविशेष्यभावो नाम सम्बन्धोऽस्त्येव । मैवम् । प्रत्यक्षत्वे ह्यभावस्य स्थिते कश्चित् कथञ्चन | कष्टोऽपि सन्निकर्षः स्यात् तदेवाद्यापि न स्थितम् ॥ १७१३॥ किञ्च अभावभूतले विशेषणविशेष्यभावरहिते सम्ब- न्धान्तररहितत्वाद् मेरुविन्ध्यवदिति विशेषणविशेष्यत्वमेवात्र नास्तीति कथमसतः सन्निकर्षलवादः । किञ्च, ३२ प्रतियोगिस्मृतिर्न स्याहादिलो निर्विकल्प | ततश्च सविकल्पेनैवाभावज्ञानमिच्छसि ॥ १७२३ ॥ तस्मादेवमनुमीयते अभावः प्रत्यक्षो न भवति निर्विकल्पका नर्हत्वाद् अतीद्रियवस्तुवदिति । तदेवं नैयायि- कवैयात्यनिरोधादनुपलम्भवेद्य एवाभाव इति स्थितम् । H अभावाख्यं तु वस्त्येव नास्तीत्याह प्रभाकरः । तेन प्रमाण चिन्तामेवैनां परिहसत्यसौ ॥ १७३३ ॥ तमप्यपाकरिष्यामः पदार्थानां समर्थने 1 तदेवं निष्प्रतिद्वन्द्व पत्रमाणी समर्थिता ॥ १७४३ ॥ ये* तु सम्भवमैतिहामिति मानान्तरं विदुः । तेऽनुमाने च शाब्दे व चोरवृत्तिमुपाश्रिताः ॥ १७५१ ॥ तथाहि — १. 'षत्रि' ख. पाठः. * पौराणिकाः ।</poem><noinclude></noinclude> j0b6yusalg02orcph8ta8kh7l0q8dzk 104 128630 346732 2022-08-21T15:43:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमाणपरिच्छेदे अभावपरीक्षा | यत् सहस्रादिसंख्यासु शतादेः सत्त्ववेदनम् | खार्यादिपरिमाणेषु प्रस्थादिग्रहणं ष यत् ॥ १७६३ ।। तत् सम्भव इति प्राहुरन्तभवो हि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमाणपरिच्छेदे अभावपरीक्षा | यत् सहस्रादिसंख्यासु शतादेः सत्त्ववेदनम् | खार्यादिपरिमाणेषु प्रस्थादिग्रहणं ष यत् ॥ १७६३ ।। तत् सम्भव इति प्राहुरन्तभवो हि सम्भवः । तच्चानुमानिकं ज्ञानमिच्छन्ति स्वच्छचेतसः ॥ १७७३ ॥ एकस्य ताप द्विवादी समावेशनिरीक्षणात् । ज्ञायतेऽधिक संख्यायामल्पसंख्यासमन्त्रयः ॥ १७८३ ।। ततश्च व्याप्तिविज्ञानादल्पसंख्याः शतादयः । सहस्रादिषु गम्येरनधिकत्वेन हेतुना ॥ १७९३ ॥ तथैव परिमाणेष्वप्यधिकादरूपवेदनम् | ऊह्यमित्यनुमानत्व सम्भवात् सम्भवो हतः ॥ १८०३ ॥ प्रवादमात्रशरणं वाक्यनैतियमुच्यते । वटे वटे वैश्रवणस्तितीत्यादिकं यथा ॥ १८१३ ॥ तत् प्रायो मूलराहित्यादप्रमाणतयेष्यते । नन्वेवं कृष्णरामादिकथापि हि कथं हि वः ॥ १८२३ ॥ मैवं स्मृतिवदासोक्तिप्रसिद्धया मूलसम्भवात् । मानान्तराविरोधाच्च शाब्दमेव हि तादृशम् ॥ १८३३ ॥ किञ्च कृष्णादिवृत्तान्तसांधुता साधु साधिता । न्यायनिर्णयकारेण पुरुषोत्कर्षसाधने ॥ १८४३ ॥ १. 'सत्यता' ख. पाठः</poem><noinclude></noinclude> 22brsa9532fuft2xd2nee0wy5jp7blr 104 128631 346733 2022-08-21T15:43:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये तस्मात् कुत्रचिदैतिह्यं सत्यं चेच्छाब्दमेव तत् । अतः षडेव मानानि मानयन्ति मनीषिणः ॥ १८५३ ॥ “राम! षड् युक्तयो लोके याभिः सर्वोऽनुदृश्यते” | t इति र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये तस्मात् कुत्रचिदैतिह्यं सत्यं चेच्छाब्दमेव तत् । अतः षडेव मानानि मानयन्ति मनीषिणः ॥ १८५३ ॥ “राम! षड् युक्तयो लोके याभिः सर्वोऽनुदृश्यते” | t इति रामायणेऽप्युक्तं तस्मात् सर्वं सुमङ्गलम् ॥ १८६३ ॥ इति श्रीनारायण भट्टप्रणीते मानमेयोदये ६४ प्रमाणपरिच्छेदेऽभावपरीक्षा | समाप्तश्व प्रमाणपरिच्छेदः । + आरण्यकाण्डे सर्गः ७२, श्लोकः ८.</poem><noinclude></noinclude> pkxippupobt4lbnoliucqdcovc9cz03 104 128632 346734 2022-08-21T15:44:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अथ श्रीनारायणप्रणीतः प्रमेयपरिच्छेदः । द्रव्यनिर्णयः । कुमारिलवचोजालपयोधिशरदिन्दवे । शिष्यसन्तानसन्तानतरवे गुरवे नमः ॥ १ ॥ यत्कीर्तिर्न हि माति हन्त मह... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अथ श्रीनारायणप्रणीतः प्रमेयपरिच्छेदः । द्रव्यनिर्णयः । कुमारिलवचोजालपयोधिशरदिन्दवे । शिष्यसन्तानसन्तानतरवे गुरवे नमः ॥ १ ॥ यत्कीर्तिर्न हि माति हन्त महति ब्रह्माण्डभाण्डोदरे यस्याज्ञां प्रणतैः शिरोभिरनिशं धत्ते नृपाणां गणः । सोऽयं नाटकतर्ककाव्यनिपुणः प्रज्ञातपातञ्जलो भक्तश्चक्रिणि मानवेदनृपतिर्जागर्ति पृथ्वीतटे ॥ २ ॥ पृथ्वीवृत्रजिता नितान्तमहितेनैतेन सञ्चोदितै- रस्माभिः कृशशेमुषीविलसितैरभ्यासहीनैरपि । प्राङ् नारायणसूरिणा विरचितं तन्मानमेयोदयं मोहात् पूरयितुं कृता मतिरियं सन्तः प्रसीदन्तु नः ॥ प्रमेयं बहुधा लोके प्राहुः प्राभाकरादयः । प्रमाणाभासविश्वासव्याकुलीभूतचेतसः ॥ ४ ॥ आचार्यमतपीयूषपारावारविहारिणः । वयं तावत् प्रमेयं तु द्रव्यजातिगुणक्रियाः ॥ ५॥ अभावश्चेति पञ्चैतान् पदार्थानाद्रियामहे । परिमाणगुणाधारं द्रव्यं द्रव्यविदो विदुः ॥ ६ ॥</poem><noinclude></noinclude> 29jza3m9a06oer66ltzunh9k18a1j6m 104 128633 346735 2022-08-21T15:44:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६६ मानमेयोदये पृथिवी सलिलं तेजः पवमानस्तमस्तथा । व्योमकालदिगात्मानो मनः शब्द इति क्रमात् ॥ ७ ॥ एकादशविधं चैतत् कुमारिलमते मतम् । यथाशास्त्रं विधास्यामस्त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६६ मानमेयोदये पृथिवी सलिलं तेजः पवमानस्तमस्तथा । व्योमकालदिगात्मानो मनः शब्द इति क्रमात् ॥ ७ ॥ एकादशविधं चैतत् कुमारिलमते मतम् । यथाशास्त्रं विधास्यामस्तत्स्वरूपनिरूपणम् ॥ ८ ॥ तत्र तावद् गन्धवती पृथिवी । सा पुनर्धराधरमहीरुहा- दिरूपा शरीरघ्राणेन्द्रियरूपा च । स्वाभाविकद्रवत्वाधिकरणं सलिलम् । तत्तु सरस्सरित्सरस्वत्करकादिरूपं रसनेन्द्रियरूपं च । उष्णस्पर्शगुणं तेजः । तत् पुनरर्कचन्द्राग्निनक्षत्रसुवर्णादिरूपं नयनेन्द्रियरूपं च। तस्य पुनरुद्भूतानुद्भूताभिभूतभेदे (न) त्रिविधौ रूपस्पर्शी। तत्रोद्भूतरूपस्पर्शे तेजस्तप्तायसपिण्डादिगतम् । अनु- द्भूतरूपस्पर्शे तेजो नयनेन्द्रियम् । अभिभूतरूपस्पर्शे तेजः सुवर्णम् । अभिभवस्तु बलवद्भिः पार्थिवरूपादिभिरिति द्रष्टव्यम् । तयोरेव रूपस्पर्शयोरेकैकानुद्भवे सति द्विविधं तेजः । तत्रोद्भूत- रूपमनुहूतस्पर्री तेजः प्रदीपप्रभामण्डलम् । अनुद्भूतरूपमुद्भूत- स्पर्श तेजस्तप्तवारिगतम् । एवमभिभवेऽपि त्रैविध्यं द्रष्टव्यम् । तत्र सुवर्णे रूपस्पर्शयोरुभयोरभिभवः । चन्द्रिकायां जलस्पर्शा- दुष्णस्पर्शाभिभवः । झटिति प्रक्षिप्तजले तप्तायसपिण्डादौ रूपा- भिभव इति । अरूपले सति स्पर्शवान् वायुः । स च मन्दवा- तनिःश्वासवातादिरूपस्त्वगिन्द्रियरूपश्च । तत्रेन्द्रियभूतानां भू- तानामर्थापत्तिगम्यत्वं प्रागेव समर्थितम् । अन्यानि तु प्रत्यक्ष- लक्ष्याणि । तत्र पृथिव्यप्तेजसां प्रत्यक्षले न विवादः । वायुरनु- ष्णाशीतस्पर्शानुमेय इति तार्किकाः । तथाहि - योऽयं वायौ वात्यनुष्णाशीतस्पर्शोऽनुभूयते, स तु नभसोऽस्पर्शवत्त्वान्न तदुणः।</poem><noinclude></noinclude> bru91hklk1omk43g5bsz58hcpalhlsm 104 128634 346736 2022-08-21T15:44:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपारच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ६७ नापि जलतेजसोः, तयोः शीतोष्णस्पर्शत्वात् । नापि पृथिव्याः, तस्या नयनेन्द्रियग्राह्यत्वेनानुपलम्भनिरस्तत्वात् । अतः पा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपारच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ६७ नापि जलतेजसोः, तयोः शीतोष्णस्पर्शत्वात् । नापि पृथिव्याः, तस्या नयनेन्द्रियग्राह्यत्वेनानुपलम्भनिरस्तत्वात् । अतः पारिशे- प्याद् वायुसिद्धिरिति । तदिदमज्ञानविजृम्भितम् । शीतादिषु स्पर्शविशेषेषूपलभ्यमानेषु शीतो वायुरुष्णो वायुरनुष्णाशीतो वायुरिति वायुद्रव्यस्यैकस्य प्रत्यभिज्ञायमानत्वात् कृष्णो घटः पीतो घट: श्वेतो घट इतिवत् सकलस्पर्शानुगतमेकमेव वायु- द्रव्यं प्रत्यभिजानतां भवतां 'स्पर्शमात्रमेव वयं प्रत्यभिजानीमो ● नान्यत् किञ्चिदि’ति वचनमनुभवविरुद्धमेव । प्रयोगश्च भवति । ‘वायुः प्रत्य(क्षत्वान्म?क्षः म )हत्त्वानिन्द्रियले सति स्पर्शवत्त्वाद् भूतत्वाद् वा घटवदि'ति । यत् पुनः 'वायुरप्रत्यक्षः अनात्मले सति नीरूपद्रव्यत्वान्मनोवदि'त्युक्तं, तदरूपिद्रव्याणामपि दि- क्वालादीनामस्मन्मते प्रत्यक्षत्वात् तेष्वनैकान्तिकम् । नापि पारि- शेष्याद् वायुसिद्धिः । असिद्धद्रव्यकल्पनातः सिद्धस्यैव द्रव्यस्य गुणान्तरकल्पनाया लघीयस्तरत्वात् । कल्पनालाघवस्यैव हि गुणवत्तरत्वमाहुराचार्याः- “ कल्पनालाघवं यत्र तं पक्षं रोचयामहे । कल्पनागौरवं यत्र तं पक्षं न सहामहे || " इति । अतस्त्वगिन्द्रियप्रत्यक्षो वायुः । नेत्रेन्द्रियमात्रग्राह्यमालो- काभावप्रकाश्यकृष्णरूपं तमः । कलायकोमलच्छायं दर्शनीयं भृशं दृशाम् । तमः कृष्णं विजानीयादाधारं गुणकर्मणाम् ॥ ९ ॥ तत् पुनरन्धतमसादिरूपम् । 'आलोकाभावस्तम' इति ताकिकाः । तदयुक्तम् ।</poem><noinclude></noinclude> ewnprj2tcadtdlvn9eui9h35p67y995 104 128635 346737 2022-08-21T15:44:37Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६८ मानमेयोदये गुणकर्मादिसद्भावादस्तीति प्रतिभासतः । प्रतियोग्यस्मृतेश्चैव भावरूपं ध्रुवं तमः ॥ १० ॥ नीलादिरूपयुक्तस्य स्पर्शवत्वं च दृश्यते । स्पर्शाभा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६८ मानमेयोदये गुणकर्मादिसद्भावादस्तीति प्रतिभासतः । प्रतियोग्यस्मृतेश्चैव भावरूपं ध्रुवं तमः ॥ १० ॥ नीलादिरूपयुक्तस्य स्पर्शवत्वं च दृश्यते । स्पर्शाभावान्न रूपि स्यात् तम इत्यप्यपेशलम् ॥ ११ ॥ स्पर्शयुक्तस्य सर्वत्र रूपवत्त्वं च दृश्यते । रूपाभावेन वायोरप्यस्पर्शत्वप्रसङ्गतः ॥ १२ ॥ स्पष्टदृष्टरूपस्पर्शत्वं चोभयत्रापि तुल्यमेव । 'आलोकदर्शने सति ग्राहकभूतात्मस्वरूपोपलम्भात् सामान्यतो नलिद्रव्यस्मरणे सति स्मृतित्वमगृह्णतस्तयोर्भेदाग्रहनिबन्धनस्तमोनैल्यव्यवहार' इति गुरुमतम् । तदपि हास्यम् । आत्मग्रहणस्य नैल्यस्मृत्या भेदा- ग्रहे सतीदं नील ( मिति) व्यवहारमपहायाहं नीलमिति व्यवहार- स्वीकारप्रसङ्गाद्, देशान्तरे कालान्तरे चाप्यबाधितस्य प्रत्ययस्य भ्रान्तिमूलत्वकल्पनानुपपत्तेश्च । ननु तमसश्चाक्षुषत्वे पिहितलो- चनस्य पटलपिहितलोचनस्यात्यन्तान्धस्य च कथं नीलं तम इति प्रतीतिः । तत्र पटलपिहितलोचनस्य पिहितलोचनस्य च तत्तदावरणच्छायाग्रहणात् तमोव्यवहारः । महत्त्वभ्रमस्तु सा- मिष्यदोषात् । पक्ष्मादीनाम् अग्रहणं तु निमीलनदशायामा- लोकाभावात् । अन्यत् पुनरार्जवस्थित्यभावादिति द्रष्टव्यम् । अत्यन्तान्धानां पुननींलबुद्धिरेव सिद्धा। 'तमसीव प्रविष्टोऽहमि' त्यादिवाक्यं पुनः ‘अमृतमिव पाथः पीतमि 'त्यादिवाक्यवद् वाक्यान्तरश्रवणजनितसंस्कारवशादिति द्रष्टव्यम् । 'तमः कृष्णं व्यक्तमस्थित' इति श्रुतिरपि तमसो नीलरूपतामनुवति ।</poem><noinclude></noinclude> 56b936v61ytmwyitkafjblktwqbtrdo 104 128636 346738 2022-08-21T15:44:47Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । तस्माद् ' द्रव्यान्तरं तमः नीलात्मकत्वाद् नीलोत्पलनै- ल्यवत् । पृथिवीगुणस्तम इति कौमारिलेष्वेव केचिन्मा- न (कि)रणावलीकारा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । तस्माद् ' द्रव्यान्तरं तमः नीलात्मकत्वाद् नीलोत्पलनै- ल्यवत् । पृथिवीगुणस्तम इति कौमारिलेष्वेव केचिन्मा- न (कि)रणावलीकारादयः प्राहुः । तदप्यनुमन्यामहे । अतस्तमो द्रव्यं गुणो वा । गुणपक्षे दश द्रव्याणि । एतानि * पञ्चावयवि- द्रव्याणि | अवयवाश्च परमाणवः । अत्रावयवव्यतिरिक्तावयवि- सद्भावं प्रतिषेधयन्तो बौद्धास्तु 'महानेको घट' इत्याद्यबाधित- प्रत्यक्षप्रमाणबलेन परिहर्तव्याः । अत्र तार्किकाः पुनरस्मदादी- नामनुमानैकगम्यान् योगिनां प्रत्यक्षोपलक्ष्यांच कांश्चन पदार्थ- विशेषान् परमाणुनाद्रियन्ते तैरिदमखिलभवयविद्रव्यं कुलाल इव घटं परमेश्वरः सृष्टिकाले यणुकादिक्रमेण विरचयति, कवि- रिव काव्यमखिलमपि वेदराशिमारचयंति, संहारकाले च बालक इव घटं चतुर्विधमवयविद्रव्यं परमाणुपर्यन्तं विनाशयतीति प्रतिपन्नाः । जालरन्ध्रविसरद्रवितेजो- जालभासुरपदार्थविशेषान् । अल्पकानिह पुनः परमाणून् कल्पयन्ति न कुमारिलशिष्याः ॥ १३ ॥ तदतिरिक्तप्रमाणाभावादनुपयोगाच्च ततिरिक्तकल्पनस्य । नन्व- वातायनातपगतः पदार्थो- * स्त्येव तदतिरिक्ते प्रमाणम् । ऽवयवी, महत्त्वाद् घटवदित्यनुमानेन तस्य स्वन्यूनपरिमाणार- पृथिव्यप्तेजोवायुतमांसि । 6</poem><noinclude></noinclude> 7hnsn81urlk8x8nncdtm5ecdydt5139 104 128637 346739 2022-08-21T15:44:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये म्भकसिद्धिः । न च महत्त्वमसिद्धं, दृश्यद्रव्यत्वहेतुना घटादिव- न्महत्त्वसमर्थनादित्यन्ते तदतिरिक्तप्रमाणसिद्धिरिति । मैवम् । आपेक्षिके हि पद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये म्भकसिद्धिः । न च महत्त्वमसिद्धं, दृश्यद्रव्यत्वहेतुना घटादिव- न्महत्त्वसमर्थनादित्यन्ते तदतिरिक्तप्रमाणसिद्धिरिति । मैवम् । आपेक्षिके हि पदार्थानां महत्त्वाल्पत्वे । यद्येतस्मादपि न्यूनपरि- माणः कश्चिदुपलभ्येत, तर्हि ( त ? म )हानेवायम् । स च नोप- लभ्यते । अनुमानं पुनर्योग्यानुपलम्भबाधितविषयत्वादप्रमाणम् । एवमपि दृश्यस्य घटादिवन्महत्त्वं साधयतां तार्किकाणामवयव्या- रम्भकस्य मृत्पिण्डादेरवयवित्वमहत्त्वयोर्दर्शनेन तदारम्भकाणा- मप्येवमणुतरतमभावस्य न क्वचिदपि विश्रमः । तथाच सति मशकमत्तमातङ्गयोरप्यनन्तावयवपरिप्रापितत्वाविशेषेण, तुल्यप- रिमाणत्वादिबहुविधदृष्टविरोधः प्रसज्येत । तस्माल्लोकसिद्धानेव वयं परमाणूनाद्रियामहे । नापि योगिप्रत्यक्षात् तत्सिद्धिः । ‘योगिनामपि प्रत्यक्षमिन्द्रियसन्निकर्षजं प्रत्यक्षत्वाद् अस्मदा- दिप्रत्यक्षवत्, योगीन्द्रियमतीन्द्रियविषयकं न भवति इन्द्रिय- त्वाद् अस्मदादीन्द्रियवदिति योगिप्रत्यक्षस्याप्यस्मदादिप्रत्य- क्षानतिरेकसिद्धेस्तदतिरिक्तपरमाणुसिद्धावपि नास्मन्मते किञ्चन हीयत इत्यास्तामेतत् । नापीश्वरारब्धं जगद्, वेदव्यतिरेकेणेश्व- रसद्भावे प्रमाणाभावात् । अस्तु वेदादेव तत्सिद्धिरिति चेद्, न । वेदानामपीश्वरकर्तृकत्वं साधयतां तार्किकाणां वेदप्रामाण्या- दीश्वरसिद्धिः, ईश्वरप्रामाण्याच्च वेदसिद्धिरितीतरेतराश्रयचक्रकयोः प्रसङ्गात् । ननु 'क्षित्यादिकं सकर्तृकं कार्यत्वाद् घटवदित्य- नुमानं तत्र प्रमाणमिति चेद्, न । विकल्पासहत्वात् । तथाहि - ईश्वरः शरीरी वा न वा । नाद्यः, उपलम्भयोग्यत्वे सति कैश्चि- दप्यनुपलम्भाद् भवद्भिरप्यनभ्युपगमाच्च । नाप्यशरीरी | अश-</poem><noinclude></noinclude> dzcr99pwcdil7777bvm97nfaedcklau 104 128638 346740 2022-08-21T15:45:08Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ७१ रीरिणः करचरणाद्यवयवाभावेन जगन्निर्माणाशक्तेः । अपिच- शरीरेण विना यन कतो कुत्रापि दृश्यते । विशेषणविरुद्धं तत् कर्तृत्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ७१ रीरिणः करचरणाद्यवयवाभावेन जगन्निर्माणाशक्तेः । अपिच- शरीरेण विना यन कतो कुत्रापि दृश्यते । विशेषणविरुद्धं तत् कर्तृत्वमशरीरिणः ॥ १४ ॥ यथा विशेषविरोधस्यानुमानदूषणत्वं, तथानुमाननिर्णये वर्णितम् । किञ्च घटादयः शरीरिकर्तृकाः क्षित्यादयः पुनरीश्वर- कर्तृका इति येन सनिवेशविशेषेण भवद्भिरप्यवधार्यते, घटा- दीनां तादृशसन्निवेशविशेषवन्त्वं सकर्तृकत्व उपाधिरिति कार्य- त्वमप्रयोजको हेतुः । किञ्च आत्मत्वं क्षित्यादिकर्तृव्यक्तिसम- वेतं न भवति, जातित्वाद् गोत्ववत् । एवमेव गोत्वदृष्टान्ते- न सत्त्वपर्यन्तं समर्थनात् प्रतिहेतुविरुद्धं च कार्यत्वम् । इत्थं निरस्ते परमते स्वपक्षस्थापनार्थमनुमानमुच्यते । क्षित्यादयः क- र्तृशून्याः, शरीरिजन्यत्वाभावाद्, आत्मवदिति । ननु क्षित्यादी- नामकर्तृ (क) त्वे कार्यत्वमेव हीयेत । उपादाननिमित्तासमवा- यिभेदेन त्रिविधं हि कारणम् । तत्र यत् कार्यमपि स्वात्मतयो- पादत्ते, तदुपादानकारणम् यथा तन्तवः पटस्य । उपादानप्र- त्यासन्नमनन्यथासिद्धमसमवायिकारणम् । यथा तस्यैव तन्तुसं- योगः । उक्तकारणद्वयानन्तर्भूतं कारणं निमित्तकारणम् । य- था तन्तुवायवेमादयः । तस्मात् क्षित्यादीनां तद्भावे कथं का- र्यत्वम् । उच्यते। नास्मन्मते कार्योत्पत्तौ त्रिविधकारणाकाङ्क्षा । जायते हि भूतभविष्यतोर्विषययोः समवाय्यसमवायिनिरपेक्षेण निमित्तमात्रेण ज्ञानेनैव प्राकट्याभिधानं कार्यम् । अतः कारणमात्रेण विनैव कार्योत्पत्त्यनुपपत्तिरिति कारणमात्रमेव कल्प्यम् । कर्त्रादिकं तु यथादर्श (न) मेवाङ्गीक्रियते । ननु</poem><noinclude></noinclude> d6ht23lxx33dktl9z1xb084i5p8c728 104 128639 346741 2022-08-21T15:45:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये कर्त्रधिष्ठितत्वाभावे कथं कारणानां कार्यानुगुणतया परस्प- रोपसर्पणम् । न हि तन्तुवायनन्तरेण तन्तुतुरप्रिभृतयः पटोत्प तये परस्परमुपसर्पन्ति ।... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये कर्त्रधिष्ठितत्वाभावे कथं कारणानां कार्यानुगुणतया परस्प- रोपसर्पणम् । न हि तन्तुवायनन्तरेण तन्तुतुरप्रिभृतयः पटोत्प तये परस्परमुपसर्पन्ति । यथा भवन्मते क्षित्यादिकर्तुः शरीर- व्यापारेण विनैव कारणानां परस्परोपसर्पणं, तथास्मन्मतेऽपीति ब्रूमः | अपिच सिद्धेऽपीश्वरे कर्तरि भवन्मते सकलकालदेशेषु तुल्यतया प्रवृत्तयोर्विद्वेषादिकारणानां (कथं) परस्परोपसर्पणहेतु- त्वंम् । तत्तच्चेतनगततत्तद्द्दृष्टपरिपाकवशादिति चेत, तर्हि तेनै- व कारणानां परस्परोपसर्पणादिसिद्धेः किमीश्वरपरिकल्पनव्यसने- नेति सिद्धस्तार्किकेश्वरनिरासः । वैदिकेश्वरः परमकारुणिकः पुन- रस्माकमनुगुण एव । एवमकर्तृकत्वसाधनात् प्रपञ्चस्यात्यन्तिको विनाशोऽपि परिहतो भवति । ७२ लोकस्यात्यन्तिको नाशो वैदिकानां न सम्मतः । महतां वेदमार्गाणां स्रोतोभङ्गप्रसङ्गतः ॥ १५ ॥ ईश्वरो ननु लोकादौ वेदानपि विधास्यति । ततो न वेदमार्गाणां विच्छेदो दोषमावहेत् ॥ १६ ॥ प्रयोगश्च भवति । 'वेदवाक्यानि पौरुषेयाणि वाक्यत्वाद् भारतादिवाक्यवदिति । अत्र वदामः । सोपाधिकं विरुद्धं च विशेषप्रतिहेतुभिः । वाक्यत्वं नैव वेदानां पौरुषेयत्वसाधकम् ॥ १७ ॥ प्रमाणवाक्यानां पुरुषस्वातन्त्र्ये तावद (स्मा ? क्षा) दि- प्रमाणान्तरोपलक्ष्यमूलत्वमुपाधिः । न चैवं सत्यष्टकादिकर्तव्य-</poem><noinclude></noinclude> 8avrckntho2470h5figi78ksfee0hr1 104 128640 346742 2022-08-21T15:46:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । त्वप्रतिपादकानां मन्वादिवाक्यानामप्यपौरुषेयत्वापतिः । तेषा- मपि वेदवाक्यरूपमानान्तरोपलक्ष्यमूलत्वात्। त्पन्नपाञ्चभ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । त्वप्रतिपादकानां मन्वादिवाक्यानामप्यपौरुषेयत्वापतिः । तेषा- मपि वेदवाक्यरूपमानान्तरोपलक्ष्यमूलत्वात्। त्पन्नपाञ्चभौतिकशरीरत्वादिगुणविशिष्टानामेव मातापितृसम्बन्धो- पुरुषाणां वाक्य- ५ स्वातन्त्र्यदर्शनादतादशस्य स्वातन्त्र्यकल्पनं विशेषविरुद्धं च | 'विप्रतिपक्षः कालो न वेदशून्यः कालत्वात् सम्प्रतिपक्षकालवत्, विमतं वेदाध्ययनं परतन्त्राध्येतृकं वेदाध्ययनत्वात् सम्प्रतिप- नाध्ययनवद्, आत्मत्वं वेदकर्तृव्यक्तिसमवेतं न भवति जाति- त्वाद् गोत्ववाद'ति प्रतिहेतुविरुद्धं च वाक्यत्वम् । नन्येवमेव भारतादीनामप्य पौरुषेयत्वं साधनीयमिति चेद्, न तेषां दृढ- तरकर्तृस्मरणबाधितविषयत्वाद् नानुपलब्धेन निर्णीतेऽर्थे न्यायः प्रवर्तत इति भवद्भिरभ्युपगतत्वाच । ननु श्रूयत एव वेदवा- क्येषु वेदानां पौरुषेयत्वं 'बक्रेन्यो वेदास्तस्य निःसृताः, ऋग्वेद एवाग्नेरजायत, यजुर्वेदो बायोः, सामवेद आदित्यात्', 'तस्माद् यज्ञात् सर्वहुतः ऋचः सामानि जज्ञिरे इत्यादिषु । अतः कथमपौरुषेयत्वमिति चेद्, मैथम् । एतानि हि वाक्यानि परस्परविरुद्धानि प्रमाणान्तरबाधितविषयाणि च । 'आदित्यो यूप' इत्यादिवाक्यवदेतेषामर्थवादत्वपरिकल्पनात् । काठकादि- समाख्यापि तस्य (स्था) देव | कठादेः प्रकृष्टवचनतया तच्छि- प्याणां कठानामाम्नायः काठकमित्येतस्मिन्नर्थे दुष्प्रत्ययस्मरणान्न कठादीनां वेदवाक्यविषयं प्रति स्वातन्त्र्यमवगमयति । अतो न वेदवाक्यानां पुरुषानुप्रवेशाभावादप्रामाण्यगन्धोऽपि । पुरुष- कृता हि शब्दे दोषाः । ननु पुरुषगुणनिबन्धना एव शब्दे गुणाः, यथा रामायणादिषु । तस्मात् पुरुषाभावे पुरुषगुणस्य दूरापा- 3 ३</poem><noinclude></noinclude> 34fk9o6ncvd8am2zb8pii0uvgut928x 104 128641 346743 2022-08-21T15:46:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये स्तत्वादप्रामाण्यं वेदवाक्यानां तदवस्थमेव | स्यादेतदेवं, यदि गुणात् प्रामाण्यमित्यभ्युपगम्यते । न चैवमभ्युपगतमस्माभिः । तस्माद् गुणाभावेऽपि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये स्तत्वादप्रामाण्यं वेदवाक्यानां तदवस्थमेव | स्यादेतदेवं, यदि गुणात् प्रामाण्यमित्यभ्युपगम्यते । न चैवमभ्युपगतमस्माभिः । तस्माद् गुणाभावेऽपि दोषाभावमात्रेण वेदानां प्रामाण्योपपत्तिः । अपिच, स्वत एव सर्वप्रमाणानां प्रामाण्यम् । अप्रामाण्यं तु कारणदोषैरापाद्यते । यथा चक्षुरादीनां पित्तादिषु दोषेषु सत्सु शङ्खादिपीततामतिः, तद्भावे च यथार्थभूतशुक्लिमावधारणम् । अत्र प्रामाण्यविषये वादिनो बहुधा जगुः । वदन्ति केचित् प्रामाण्यमप्रामाण्यमिति स्वतः ॥ १८ ॥ उभयं परतः प्राहुरक्षपात्पक्षिलादयः । अप्रामाण्यं स्वतस्तत्र प्रामाण्यं परतो विदुः ॥ १९ ॥ बौद्धा भीमांसकास्तत्र प्रामाण्यं तु स्वतो विदुः । अप्रामाण्यं तु परतस्तत्र चिन्ता विधीयते ॥ २० ॥ अत्र प्रामाण्याप्रामाण्ये सकलप्रमाणेषु स्वत एव वर्त- माने कारणगुणदोषाभ्यामभिव्यज्येते, अत्यन्तासतामुत्पत्त्यनुप- पत्तेः, उपपत्तौ वा गगनकुसुमादीनामप्युत्पत्तिप्रसङ्गात् । तस्मात् कारणभूतेषु मृदादिषु (प्रामाण्या) प्रामाण्ययोरप्यभिव्यक्तिरेवेति सत्कार्यवादिनां सङ्ख्यादीनां मतम् । अत्र वदामः । यदि स र्वत्राप्यसतामनुत्पत्तिरेव, तर्हि मृदादिगतस्य घटादेः कारकव्या- पारात् पूर्वमभिव्यक्तिरस्ति वा न वा । यद्यस्ति, तर्हि कारक- व्यापारानर्थक्यं तदवस्थमेव । अथ नास्ति, तर्हि कथमसदु- त्पत्तिः प्रतिषिध्येत । असत्या एवाभिव्यक्तेरुत्पत्तिस्वीकारात् । ,</poem><noinclude></noinclude> 2px337kbumu59kludvbrcijkbnu5063 104 128642 346744 2022-08-21T15:47:02Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ७५ तस्मान्नैतावता प्रामाण्याप्रामाण्ययोरपि स्वतस्त्वमङ्गीकर्तव्यम् । - GINGREAL 9 अपिच, पयःपावकयोरिवात्यन्तविरुद्धयोः प्राम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ७५ तस्मान्नैतावता प्रामाण्याप्रामाण्ययोरपि स्वतस्त्वमङ्गीकर्तव्यम् । - GINGREAL 9 अपिच, पयःपावकयोरिवात्यन्तविरुद्धयोः प्रामाण्याप्रामाण्ययोः कथमेकस्मिन्नेव ज्ञाने समावेशोपपत्तिः । तस्मादुभयोरपि स्वत- स्त्ववादिनो निरस्ताः । गुणात् प्रामाण्यं दोषशदप्रामाण्यमित्युभ- यमपि परत इति तार्किकाः । तथाहि — उत्पत्तौ प्रतिपत्तौ च परत एवं प्रामाण्यम् । तत्र तावदुत्पत्तौ ज्ञानहेतुमात्राधीनं यदि प्रामाण्यं स्यात्, तर्ह्यप्रामाण्यज्ञानेष्वपि प्रामाण्यं स्यात् तत्रापि ज्ञानहेतूनां सम्भवाद्, असम्भवे वा ज्ञानोत्पत्तेरेवानुपपत्तेः । नाप्यप्रामाण्यं ज्ञानहेतुमात्राधीनम्, उक्तेन न्यायेन प्रमाणज्ञा- नानामप्यप्रामाण्यप्रसङ्गात् । तस्मादिन्द्रियादिगुणादेव प्रामाण्यो- द्भवः, तदोषादप्रामाण्योद्भव इति स्थितम् । उभयोरुत्पत्तौ पर- तस्त्वम् | तथा प्रतिपत्तावपि परतस्त्वमेव युक्तं कल्पयितुम् । यदि ज्ञानग्राहकप्रमाणेनैव प्रामाण्यमप्रामाण्यं वा गृह्यते, तर्हि कथं ममेदमुत्पन्नं जलज्ञानं प्रमाणमप्रमाणं वेति संशयोपपत्तिः । न ह्यन्यतरस्वरूपावधारणे शङ्कावतरति, अतिप्रसङ्गात् । कथं तर्हि प्रामाण्यग्रहणम् | उच्यते । 'ममेदमुत्पन्नं ज्ञानं प्रमाणं समर्थप्रवृत्तिजनकत्वाद् यन्न समर्थी प्रवृत्तिं जनयति न तत् प्रमाणं यथा प्रमाणाभासः ' इत्याद्यनुमानात् । तस्मादर्थक्रि- यानन्तरमेव प्रामाण्यनिश्चयः । एवमप्रामाण्यनिश्चयेऽप्यनुमानं द्रष्टव्यम् । इति सिद्धमुभयमुभयस्मात् परत इति । अत्र वदा- मः । यदि ज्ञानस्य प्रामाण्यमप्रामाण्यमपि हेत्वन्तराधीनं, किमा- त्मकं तर्हि ज्ञानस्वरूपम् । न हि प्रामाण्याप्रामाण्यव्यतिरिक्तं किञ्चिदपि स्वरूपमस्ति विज्ञानस्य । ननु सन्देहात्मकमस्तु । न । ,</poem><noinclude></noinclude> ncsx6c3imehwkt8pqchl82eb7v2q7nq 104 128643 346745 2022-08-21T15:47:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये प्रतीतिविरोधात सन्देहत्याप्रामाण्यपक्षनिक्षे ( प ? पे ) णाप्रामाण्य- स्य स्वतत्त्वप्रसङ्गाश्च । यत्तु प्रामाण्यस्य ज्ञानहेतुमात्राधीनत्वे शुक... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये प्रतीतिविरोधात सन्देहत्याप्रामाण्यपक्षनिक्षे ( प ? पे ) णाप्रामाण्य- स्य स्वतत्त्वप्रसङ्गाश्च । यत्तु प्रामाण्यस्य ज्ञानहेतुमात्राधीनत्वे शुक्तिरजताविज्ञानेष्वपि प्रामाण्यप्रसङ्ग इत्युक्तं, तत् तत्रापि पुरोवर्तित्वसत्त्वशुकृत्वभास्वरत्वाधंशेषु प्रामाण्यस्यानुवृत्तेरस्माक- मनुकूलनेष | यत् पुनरुदयनेन प्रामाण्यस्य परायतत्वेऽनुमानं प्रयुक्तं 'प्रमा ज्ञानहेत्वतिरिक्तहेत्वधीना कार्यत्वे सति तद्विशेष- त्वाद् अप्रमावदिति, तदव्यलत्। 'प्रमा गुणदोषाभावयोरन्यत- रा (ही ? धी) ना न भवति ज्ञानत्वाद् अप्रभावदित्यनेनानुमानेन बाधितविषयत्वात् । सविशेषणहेतुजात् प्राचीनानुमानादविशे- षण हेतुजस्यास्यानुमानस्य शीघ्रप्रवृत्युपपत्तेर्युक्तं च प्राचीनानुमा- नस्य बाधितविषयत्वमिति सिद्धमुत्पत्तौ स्वतस्त्वम् । एवं प्रतिप तावपि स्वतस्त्वमेव युक्तमभ्युपगन्तुम् । तथाहि -- तथाभूतोऽय- मर्थ इत्यर्थस्य तथात्वावधारणात् प्रामाण्यसंवित्तिः, अतथाभू- तोऽयमर्थ इत्यतथात्वावधारणादप्रामाण्यसंवित्तिः । तत्र तथाभू- तोऽयमर्थ इति तथात्वावधारणं ज्ञा(नं? न) स्वरूपाधीनमिति तादृशावधारणगम्यं त्रामाण्यं स्वतोऽवगम्यत इत्युच्यते । अत- थाभूतोऽयमर्थ इत्यतथाभावावधारणं तु कारणदोषावगमाद् बा- धकमलयाद् वा परतो जायत इति तादृशमवधारणगम्यमप्रा- माण्यं परतोऽवगम्यत इत्युच्यते । तस्मादतथाभूतमप्यर्थं तथाभू- तोऽयमर्थ इत्येव ज्ञानस्वरूपमवगमयति । अर्थतथात्वनिश्चयस्य भ्रमरूपत्वात् प्रामाण्यनिश्चयोऽपि तत्र भ्रम इत्येव विशेषः । भ्रमत्वं तु तस्य बाधकप्रत्ययावसेयमेव । न चैतादृशभ्रमदर्श - नादर्थतथात्वावधारणेन प्रामाण्यानुमानं दुष्करमिति वाच्यम् ।</poem><noinclude></noinclude> 7qkpay0jpvk8c7snj3wcyvh0wfc8pml 104 128644 346746 2022-08-21T15:47:21Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । बाप्पे धूमभ्रमदर्शनेऽपि धूमादग्न्यनुमानस्य सुकरत्वात् । न च तथाभूतोऽयमर्थ इत्यर्थतथात्वावधारणमर्थक्रियाज्ञानादिलक्ष... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । बाप्पे धूमभ्रमदर्शनेऽपि धूमादग्न्यनुमानस्य सुकरत्वात् । न च तथाभूतोऽयमर्थ इत्यर्थतथात्वावधारणमर्थक्रियाज्ञानादिलक्षणप रापेक्षमिति वाच्यम् | विकल्पासहत्वात् । तथाहि - किमिदम- र्थक्रियादिज्ञानं स्वत एवं प्रमाणम्, उत परतः । न तावत् परतः, तस्याप्यर्थक्रियाद्यन्तरापेक्षत्वेनानवस्थामसङ्गात् । अथ स्वत एव, किमपराधमाद्यज्ञानेन, येन तस्य परतःप्रामाण्यपक्ष- निक्षेपः । यत्तु समर्थप्रवृत्तिजनकत्वेन हेतुना प्रामाण्यमाद्यज्ञा- नस्यानुमेयमित्युक्तं, तदप्ययुक्तम् | स्वप्ने कामिनीरूपदर्शना- दिरूपस्यापूर्वज्ञानस्य तदालिङ्गनादिरूपसमर्थप्रवृत्तिजनकत्वेऽपि प्रामाण्याभावेन तत्रानैकान्त्यात् । यत् पुनर्सदमुत्पनं ज्ञानं प्र माणमप्रमाणं वेति सन्देहदर्शनात् प्रामाण्यस्य न स्वतोऽवधार- णमित्युक्तं, तदप्यसत् । सर्वेषामपि ज्ञाना (ना) सन्देहग्रस्त- (त्व ? त्वा ) दर्शनात् । यत्र पुनः कुन्नचिद् अमदर्शनात किं तादृशमिदं ज्ञानम् उतान्यादृशामिति संशयो भवति, तत्रापि ज्ञानस्वरूपं प्रथमत एव विषयतथात्वमवधारयति । दूरत्वादीनां विषयदोषाणां, तिमिरादीनां करणदोषाणां, पारिलवादीनां मनो- दोषाणां चाभावावगमः पुनरतथाभावशङ्कोच्छेदमात्र एवोपक- रोति, न तु ज्ञानस्वरूपाधीने विषयतथात्वावधारणे तद्धीने प्रामाण्यनिश्चये च । तस्मात् स्वशब्दत्यात्मीयवाचित्वेन ज्ञान- स्वरूपाधीना (त?) दर्थ तथात्वावधारणादवगम्यमानस्य प्रामाण्यस्य ज्ञप्तावपि स्वतस्त्वं सिद्धम् । यत्तु 'प्रामाण्यं परतो ज्ञायतेऽन- भ्यासदशायां सांशयिकत्वाद् अप्रामाण्यवद्' इत्युदयनोक्तमनु- मानं, तदस्मन्मतेऽपि विषयतथात्वावगमरूपात् परत एवं प्रा</poem><noinclude></noinclude> t0xvpk84jr4kq5f4ohm20790r8caj1g 104 128645 346747 2022-08-21T15:47:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये माण्यावधारणात् सिद्धसाधनं द्रष्टव्यम् । एताभिरेव युक्तिभिर- प्रामाण्यं स्वतः प्रामाण्यं परत इति बौद्धसिद्धान्तोऽपि विरुद्धो वेदितव्य इयलमति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये माण्यावधारणात् सिद्धसाधनं द्रष्टव्यम् । एताभिरेव युक्तिभिर- प्रामाण्यं स्वतः प्रामाण्यं परत इति बौद्धसिद्धान्तोऽपि विरुद्धो वेदितव्य इयलमतिप्रसङ्गेन । सिद्धानि तावत् तमःपञ्चमान्यव- यविद्रव्याणि तदारम्भकाण्यवयवद्रव्याणि च । ७८ स्वरूपाणि निरूप्यन्ते व्योमादीनामथ क्रमात् । नित्यानि चानवयवद्रव्याणि च विभूनि च ॥ २१ ॥ शाङ्कराः पुनः 'आत्मन आकाशः सम्भूत' इत्यादि (श्रु) - त्यनुरोधेन गगनादीनामनित्यत्वमाहुः । तद्युक्तम् । 'विवादप- दानि द्रव्याणि नित्यानि निरवयवद्रव्यत्वाद् आत्मवदि'त्या- द्यनुमानविरोधेन श्रुतेर्यथा श्रुतेऽर्थे प्रामाण्यानुपपत्तेः । एतानि मनोव्यतिरिक्तानि प्रत्यक्षाणि । तत्र च- व्योमकालदिशामादौ प्रत्यक्षत्वं समर्थ्यते । अनिष्टं भट्टपादोक्तिमाधुर्यानभिलाविणाम् ॥ २२ ॥ 'दिक्कालाकाशा: प्रत्यक्षाः अमनस्त्वे सति विभुत्वाद् आत्मवत्' । अपिच, दिक्कालाकाशा यदि न प्रत्यक्षाः, तर्हि तेषां स्वरूपमेव हीयेत, प्रत्यक्षव्यतिरेकेण तेषु प्रमाणाभावात् । नन्वस्त्येव तत्र प्रमाणम् | शब्दस्य विशेषगुणत्वाद् गुणस्य च गुणिनमन्तरेणानुपपत्तेः शब्दगुणाश्रयत्वेन तावदाकाशसिद्धिः, कालस्तु युगपदादिप्रत्ययानुमेयः, दिक् पुनः पूर्वापरादिप्रत्यया- नुमेयेति कथं तेषु प्रमाणाभावः । अत्र वदामः । यत् तावदुक्तं शब्दगुणाश्रयत्वेनाकाशसिद्धिरिति, तदयुक्तम् । शब्दस्य गुण- ८</poem><noinclude></noinclude> knq32tckfc1u6odfcxdkdzxs68br2td 104 128646 346748 2022-08-21T15:47:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । त्वानुपपत्तेर्वक्ष्यमाणत्वात् । भवतु वा गुणत्वं, तथापि कथं दिक्का- - लादिव्यतिरिक्ताश्रयसिद्धिः असिद्धद्रव्यकल्पनतः सिद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । त्वानुपपत्तेर्वक्ष्यमाणत्वात् । भवतु वा गुणत्वं, तथापि कथं दिक्का- - लादिव्यतिरिक्ताश्रयसिद्धिः असिद्धद्रव्यकल्पनतः सिद्धस्यैव द्र- com ३ व्यस्य गुणान्तरकल्पनाया लघीयस्तरत्वात् । किब, नयनोन्मील- नानन्तरमेवाबालवृद्धमध्यक्षतयाध्यवसीयमानस्याकाशस्याप्रत्य- क्षत्वं वदन्तः प्राभाकरादयः करतलकलितमामलक (एव? फल)- मपि प्रत्यक्षानुपलक्ष्यमिति वदेयुरेव । नापि कालो युगपदादिप्र- त्ययानुमेयः । तथाहि — युगपदागतौ देवदत्तयज्ञदत्तौ, चिरेणा- गतः पुत्र इत्यादिप्रत्ययाः किं कालविषयाः (उत) अन्यविषयाः । न तावदन्यविषयाः, तेषां लिङ्गानां प्रत्यक्षेण कालसम्बन्धानव- धारणे पूर्ववत् पारिशेप्यासिद्धेः । सम्बन्धावधारणे च कालस्य प्रत्यक्षत्वप्रसङ्गात् । अथ कालविषयाः कालविषयत्वे "विरुद्ध- जन्या लिङ्गजन्या वा । न तावल्लिङ्गजन्याः, युगपदादिप्रत्यया- तिरिक्तलिङ्गानङ्गीकरणात् । युगपदादिप्रत्ययानामेव लिङ्गत्वे चा- त्माश्रयप्रसङ्गात् । अथाक्षजन्याः, तर्हि प्रत्यक्षत्वमेव कालस्या- पन्नम् | युगपदादिप्रत्ययानामक्षजन्यत्वकालविषयत्वयोः स्थित- त्वात् । अतः 'प्रातः कालोऽयं सायंकालोऽयमि'त्यादिप्रत्ययानां सूर्योदयादिदर्शनानुगृहीतनयनजन्यत्वात् कालस्य प्रत्यक्षत्वं सि- द्धम् । स च कालः पडिन्द्रियग्राह्य इति पूर्वमेवोक्तम् । एवं दिशोऽपि पूर्वापरादिप्रत्ययानां नेत्रमात्राधीनत्वात् कालविषय- त्वाच्च प्रत्यक्षत्वं समर्थनीयम् । पूर्वापरादिप्रत्ययानां लिङ्गत्वेन * युगपदादिप्रत्ययात्मकलिङ्गविरुद्धाक्षजन्या इत्यर्थः ।</poem><noinclude></noinclude> c883im4mklu0h1qpcvptlcr7rus1lue 104 128647 346749 2022-08-21T15:47:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये पारिशेप्याद् द्रव्यान्तरकल्पनं तु पूर्वोक्तनयेन पारिशेप्यासिद्धिप्र- भृतिभिर्निराकरणीयम् । तस्माद् व्योमादीनामप्रत्यक्षत्वसाधनप- राणामनु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये पारिशेप्याद् द्रव्यान्तरकल्पनं तु पूर्वोक्तनयेन पारिशेप्यासिद्धिप्र- भृतिभिर्निराकरणीयम् । तस्माद् व्योमादीनामप्रत्यक्षत्वसाधनप- राणामनुमानानां तत्प्रतीत्यन्यथानुपपत्तित्रसूतार्थापन्तिबाधितवि- षयत्वात् सिद्धनप्रामाण्यम् । तत्राकाशो विभुरपि घटायुपाघिव- शाद् घटाकाशादिव्यपदेशं लभते, कर्णशष्कुल्युपाधिवशेन श्रो- त्रेन्द्रियव्यपदेशं च | कालस्यापि विभुत्वेऽप्युपाधिवशाढ़ौपाधिको भेव्यवहारोऽस्ति । स यथा - पञ्चदश निमेषाः काष्ठा । ताभि- - स्त्रिंशता मुहूर्तः । ते त्रिंशदहोरात्रः | तैस्तावद्भिर्मासः । तैद - शभिः संवत्सरः । तैश्च क्रमेण युगादय इति । एवं दिशोऽपि पूर्वापराद्यपाधिवशाद् भेदव्यवहारो द्रष्टव्यः || आत्मा चैतन्याश्रयः । स च मानसप्रत्यक्षगम्यः । अत्र प्राभाकरास्तावदिमहं जानामीति सर्वार्थवित्तिषु व्यवहारदर्श- नाद् आत्म स्वात्मनोरध्यप्रकाशमानत्वे तदनुपपत्तेरात्मस्वात्मनोः कर्तृतथा वित्तितया च प्रतीयमानत्वमभ्युपगच्छन्ति । तत्राहंप्र- त्ययगम्यत्वेनात्मनः प्रत्यक्षत्वं, ज्ञानस्य तु स्वयंप्रकाशत्वेनेति च व्यवस्थां प्रतिपेदिरे । तत्र ज्ञानस्य स्वयंप्रकाशत्वमुपरिटान्निरा- करिष्यामः । आत्मा तु नाहंप्रत्ययगम्यः, सर्वत्रार्थवित्तिष्वपि जानामीति व्यवहारादर्शनात् । यत् पुनरत्र शालिकनाथेन कथितम् 'अवश्यं च ज्ञातुर (व) भासो ज्ञेयानु (भा ? भ) वेष्वनु- वर्तत इत्यास्थेयम्, अन्यथा स्वपरवेद्ययोरनतिशय' इति, तद- प्ययुक्तम् । ज्ञानस्य स्वात्मसमवेतत्वमात्रेणैवातिशयसिद्धेः । 1 स्वात्मपदं ज्ञानार्थकम् ।</poem><noinclude></noinclude> or1bmn5knm3yvhk6de5elhfuo7rtvu3 104 128648 346750 2022-08-21T15:47:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । न च स्वात्मसमवेतत्वावगमस्यापि व्यवहाराङ्गत्वमस्तीति वा- व्यम् ऐन्द्रियकज्ञानेन्द्रियावगमस्यापि व्यवहाराङ्गत्वप्रस- ङ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । न च स्वात्मसमवेतत्वावगमस्यापि व्यवहाराङ्गत्वमस्तीति वा- व्यम् ऐन्द्रियकज्ञानेन्द्रियावगमस्यापि व्यवहाराङ्गत्वप्रस- ङ्गात् । किञ्च. BOL.C अक्षसम्बन्धहीनात्मस्वात्मप्रत्यक्षतार्थिनः । प्रत्यक्षशब्दव्युत्पत्तिः कथद्वारं भवेद्र गुरोः ॥ २३ ॥ तस्माद् यथा दिगादीनां पूर्वापरादिप्रत्ययानुमेयत्वं भवद्भि रभ्युपगम्यते, तडदात्मनोऽप्यहंप्रत्ययानुमेयत्वमेव युक्तमभ्यु- पगन्तुं नाक्षसभिकर्षहीनस्य प्रत्यक्षत्वम् । तस्मात् स्वप्रकाश- ज्ञानाश्रयत्वेऽप्यात्मनः स्वप्रकाशत्वानभ्युपगमे ज्ञानजन्यस्य त प्रकाशस्य घटप्रकाशस्यैव कारणान्तरसापेक्षत्वं दुष्परिहरमेव । स्वप्रकाशत्वाभ्युपगमे च सिद्धो राद्धान्तविरोधः । अत्र प्रकाश- रूपदहनाचाश्रयेषु काष्ठादिष्वपि दह्यमानस्यांशस्याङ्गारावस्थत्वेन प्रकाशरूपाद दहनादभिन्नत्वम् | इतरांशस्य तु घटादिवत् परितः प्रसर्पितेजोऽवयवप्रकाश्यत्वमेवेति न कस्याप्याश्रयत्वेन प्रकाश इत्यवगन्तव्यम् । शाङ्करास्तु ज्ञानज्ञात्रोरेकत्वं मन्य- मानाः स्वयंप्रकाशत्वमात्मनः समर्थयन्ति, 'अयं पुरुषः स्वयं- ज्योतिः' (बृ. ४. ३. ९), 'आत्मैवास्य ज्योतिः' (बृ. ४. ३. ५) इत्यादिवेदान्तवाक्यं च तत्र प्रमाणीकुर्वन्ति । तत्र ज्ञान- ज्ञात्रोरेकत्वमत्रैव निराकरिष्यते । न च वेदान्तवाक्यात् स्वप्रकाशत्वसिद्धिः | 'समासीन आत्मा जनानाम्' इति श्रुत्यन्तरविरोधाद्, 'आत्मा ज्ञानान्तराधीनप्रकाशः व्यवहा र्यत्वाद् घटवदि' त्याद्यनुमानविरोधाच्च । न च व्यवहार्यत्वम-</poem><noinclude></noinclude> 6vd20jewl85xs6gfvjzi54qb576rjoh 104 128649 346751 2022-08-21T15:48:07Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>८२ मानमेयोदये सिद्धमिति वाच्यम् | आत्मा व्यवहार्यो न भवति इत्यस्यैव व्य- वहारस्यात्मगोचरत्वेन स्ववचनविरुडत्वात् । नन्वेव सत्येक- स्यैव कर्तृत्वं कर्मत्वं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>८२ मानमेयोदये सिद्धमिति वाच्यम् | आत्मा व्यवहार्यो न भवति इत्यस्यैव व्य- वहारस्यात्मगोचरत्वेन स्ववचनविरुडत्वात् । नन्वेव सत्येक- स्यैव कर्तृत्वं कर्मत्वं च विरुद्धमिति चेद्, मैवम् । भवन्मते क- तृत्वकरणत्वकर्मत्वानामियास्मन्मते कर्तृत्वकर्मत्वयोरप्येकस्यैवो- पपत्तेः, आत्मन एव कर्तृत्व (कर्मत्व) योलौकिकवैदिकप्रयोगग- म्यत्वाच्च । 'आत्मानं जानीही ति हि लौकिकाः प्रयुञ्जते, 'आ त्मा द्रष्टव्यः' (बृ. २. ४. ५) इति श्रूयते च । ज्ञानजन्यक- लभागित्वलक्षणं कर्मत्वं पुनरात्मनः त्वयंप्रकाशवादिभिरध्यव- श्याश्रयणीयम्, अन्यथात्मन एवाप्रकाशमानत्वप्रसङ्गात् । तस्मान्मानसप्रत्यक्ष एवात्मा | स च देहेन्द्रियज्ञानसुखेभ्यो व्यतिरिच्यते । नानाभूतो विभुर्नित्यो भोगस्वर्गापवर्गभाक् ॥ २४ ॥ अन्न केचित् स्थूलोऽहं कुशोऽहमित्यादिप्रत्ययानां शरीरगतस्थौल्यकार्यादिविषयत्वात् स्थौल्यकाइर्याद्यधिकरणं श रीरमेवात्मेति सङ्गिरन्ते । तद्युक्तम् । आत्मविशेषगुणानां सु- खदुःखादीनां शरीरगुणत्वानुपपत्तेः । यदि सुखदुःखादयः शरी- रविशेषगुणाः, तर्हि ते यावच्छरीरमवतिष्ठेरन् । न हि ते मृत- शरीरेषूपलभ्यन्ते । तस्मात् सुखदुःखादीनामन्याश्रयत्वमवश्या- श्रयणीयमिति सिद्धः सुखदुःखाद्याश्रयस्यात्मनस्तदनाश्रयाद् देहाद् भेदः | स्थूलोऽहं कृशोऽहमित्यादिबुद्धिस्तु शरीरात्मनो- रत्यन्तसंसृष्टतया तोयौष्ण्यप्रत्ययवदिति द्रष्टव्यम् । दृश्यते च मम शरीरमिति शरीरात्मनोर्मेदव्यपदेशः । न चेन्द्रियाणामा- त्मत्वम् । तत्र बाह्येन्द्रियाणां भौतिकत्वाद्, भूतेषु चात्मगुणानां</poem><noinclude></noinclude> pymjbxm868by9nz0vv6jimaej7ydz70 104 128650 346752 2022-08-21T15:48:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । 9 चैतन्यादीनामनुपलम्भात्, कार्यगुणस्य च कारणगुणपूर्वकत्व नियमादचेतनभूतारब्धानां तेषामात्मत्वं निराकरणीयम् । इयमे - व यु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । 9 चैतन्यादीनामनुपलम्भात्, कार्यगुणस्य च कारणगुणपूर्वकत्व नियमादचेतनभूतारब्धानां तेषामात्मत्वं निराकरणीयम् । इयमे - व युक्तिर्देहात्मवादिनिराकरणेऽपि समर्थत्यवगन्तव्यम् । अपरो- क्षतया सिद्धरूपादात्मनस्तत्समवेतसुखदुःखाद्यापरो (क्ष्या ? क्ष्य)- साधनेन्द्रियत्वेन साध्यरूपस्यान्तःकरणस्य भेदावगमः पु(न)रना- याससाध्य एव । न च ज्ञानमेवात्मा। तस्य क्षणिकत्वात् । आत्मनस्तु 'योऽहं प्राग् दुःखमन्वभूवं, स एवेदानीं सुखम नुभवामीति पूर्वापरकालयोरेकत्वावगमाद् अक्षणिकत्वसिद्धेः । यस्य मे पूर्व सुखमासीत् तस्यैवेदानीं दुःखमनुवर्तत इति पूर्वा परकालयोरात्मन एकत्वावगमेऽपि सुखनिवृत्त्यनुसन्धानविरोधात् सुखरूपत्वमध्यात्मनो निराकरणीयम् । तत्र पुनरौपनिषदाः 'विज्ञानमानन्दं ब्रह्म' (बृ. ३.९.२८) इत्यादिवेदान्तवाक्यव लादात्मनो विज्ञानानन्दरूपत्वं समर्थयन्ति । न च विज्ञा- नस्य क्षणिकत्वाद् आत्मनब्ध नियवादात्मनो विज्ञानात्मकत्व- मयुक्तमिति वाच्यम् | विज्ञानस्य नित्यत्वाभ्युपगमात् । नीलपी- तादिविज्ञानविशेषेष्वपि नीलपीतायुपहितं विज्ञानमेकमेवेति व यमभ्युपगच्छामः । न च 'विज्ञानभानन्दं ब्रह्म ' इत्यत्र त्रया- णामपि पढ़ानामैकार्थ्ये सत्येकेनैव पदेन चरितार्थत्वादितरपद- इयान्नान वैयर्थ्यमिति वाच्यम् । व्यवच्छेद्यभेदादेकार्थत्वेऽपि वै- यर्थ्यानुपपत्तेः, 'प्रकृष्टप्रकाशचन्द्र' इतिवत् । अत्र खल्वस्मिन् ज्योतिर्मण्डले कतनश्चन्द्र' इति चन्द्रमतिपादकप्रश्नस्योत्तरभूते 'प्रकृष्टप्रकाशचन्द्र' इति वाक्ये प्रकृष्टपदस्याप्रकृष्टनक्षत्रा- दिकं व्यावर्त्य, प्रकाशपदस्याप्रकाशतिमिरादिकमिति व्यवच्छे-</poem><noinclude></noinclude> 3vm5zeqoa29q4cmd1bpbrff57y2myha 104 128651 346753 2022-08-21T15:48:24Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये द्यभेदादवैयर्थ्य भवति । एवमविज्ञानानानन्दव्यवच्छेदार्थ विज्ञा- नानन्दपदद्वयम् । अपिच, 'प्रकृष्टप्रकाशचन्द्र' इत्यत्र प्रकृ ष्टप्रकाशपदयोरन्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये द्यभेदादवैयर्थ्य भवति । एवमविज्ञानानानन्दव्यवच्छेदार्थ विज्ञा- नानन्दपदद्वयम् । अपिच, 'प्रकृष्टप्रकाशचन्द्र' इत्यत्र प्रकृ ष्टप्रकाशपदयोरन्योन्यं चन्द्रपदेन चाभिन्नार्थत्वमङ्गीकरणीयम् । अन्यथा चन्द्रप्रातिपदिकार्थस्य पृष्टत्वात् तदितरस्य कथनेन प्र- श्रोत्तरयोः परस्परमसङ्गतिप्रसङ्गात् । तस्माद् विज्ञानानन्दपदयोः परस्परं ब्रह्मपदेन चाभिन्नार्थत्वमवश्याश्रयणीयम् । अत एवा- खण्डमेव वयं वाक्यार्थमङ्गीकुर्मः । प्रयोगश्च भवति 'विज्ञा नादिपदमखण्डनिष्ठं लक्षणवाक्यत्वात् प्रकृष्टप्रकाशश्चन्द्र इति- वद्' इति । अतः सिद्धं विज्ञानानन्दपदयोरेकार्थत्वमपर्यायत्व- मवैयर्थ्य च । अत्र ब्रूमः । वाक्यार्थं हि गुरुः कार्यमखण्डं शङ्करोऽब्रवीत् । संसर्गापरपर्यायं विशिष्टं ब्रूमहे वयम् ॥ २५ ॥ । तत्र कार्यवाक्यार्थनिरासप्रकारं गुणनिर्णये वर्णयिष्यामः नाप्यखण्डं वाक्यार्थः । सर्वेषां पदानामेकस्मिन्नेवार्थे तात्पर्ये स- त्येकेनैव पदेन तस्यार्थस्य प्रतिपादितत्वादितरपदाम्नानवैयर्थ्यस्य दुष्परिहरत्वात् । न च व्यवच्छेद्यभेदाद्वैयर्थ्यमिति वाच्यम् । एकार्थत्वे पर्याययोरिव व्यवच्छेद्यभेदानुपपत्तेः । न हि 'हस्तः कर' इत्यादिषु कश्चिदपि व्यवच्छेद्यभेदः । नापि 'प्रकृष्टप्रका- शचन्द्र' इति वाक्यमखण्डनिष्ठं, तस्य वाक्यस्य संज्ञासंज्ञिस- म्बन्धप्रतिपादनमात्रपरत्वात् । नाप्येवं सति प्रश्नोत्तरयोरसङ्गति- प्रसङ्गः, प्रश्नस्यापि 'कस्यात्र चन्द्रसंज्ञे'ति संज्ञासंज्ञिसम्बन्धवि- षयत्वात् । दृश्यमानस्य चन्द्रस्वलक्षणमात्रस्य प्रश्नोऽप्यनुपपन्न एव । अतः संज्ञासंज्ञिसम्बन्धस्याज्ञातस्यैव प्रश्नावकाशः । तत्र च प्रकर्षविशिष्टप्रकाशोपलक्षितचन्द्रपदार्थ इत्युत्तरमपि सुस्थिरं</poem><noinclude></noinclude> qplahgt5i1gngud2gjt5j9lvddxuaf3 104 128652 346754 2022-08-21T15:48:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । भवति । तस्माद् 'विज्ञानमानन्दं ब्रह्मेत्यादिवाक्यं विज्ञानादि- विशिष्टात्मस्वरूपविषयमेव, न पुनरखण्डार्थविषयम् | विज्ञान... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । भवति । तस्माद् 'विज्ञानमानन्दं ब्रह्मेत्यादिवाक्यं विज्ञानादि- विशिष्टात्मस्वरूपविषयमेव, न पुनरखण्डार्थविषयम् | विज्ञान- मानन्दं ब्रह्मेति सामानाधिकरण्यं पुनर्मधुरो गुळ इतिवद् भेद- सहिष्णोरभेदादिति द्रष्टव्यम् । किञ्च, 'स एको ब्रह्मण आनन्दः' (तै. २. ८), 'आनन्दं ब्रह्मणो विद्वान्' (तै. २. ४, ९) इति श्रुतिरानन्दात्मनोः परस्परभेदं प्रतिपादयति । तस्माद् विज्ञानानन्दात्मानः परस्परं भिन्ना एव । विज्ञानस्य नित्यत्वाभ्यु- पगमः पुनः 'अवेदयन्नेवाहमियन्तं कालमस्वाप्सम्' इति सुषुप्तौ विज्ञानाभावानुसन्धाना दनुपपन्न एव । 'सुखमहमस्खाप्सम्' इति सुखानुभवानुसन्धानं पुनरखिलदुः खनिवृत्तिमात्रपरम्, अन्यथा कामिनीसम्भोगादिसुखलवलोपेन प्रबुद्धस्य दुःखोत्पत्त्यभावप्र- सङ्गात् । न ह्यनुभूतनिरतिशयब्रह्मसुखस्य क्षुद्रसुखपरिक्षयाद् दुःखोद्भवः सम्भाव्येत । अनुभूतमपि विस्मृतमिति चेत्, तर्हि कथं 'सुखमहमस्वाप्सम्' इति सुखानुभवानुसन्धानाद् विज्ञानस्य नित्यत्ववाचोयुक्तिरिति सिद्धमात्मनो देहेन्द्रियादिव्यतिरिक्तत्वम् । सोऽयमात्मा सकलशरीरेष्वेक इत्यौपनिषदाः। तदपि नोपपद्यते । एकस्मिन् सुखिनि दुःखिनि वा सर्वेषामपि सुखदुःखानुसन्धान- प्रसङ्गात् । न चास्त्येवानुसन्धानमिति वाच्यम् । देवदत्तपादल- ग्नकण्टकोद्धरणाय तत्करव्यापारवदितरेषामपि युगपदेव करतल- ( व्यापार ) प्रसङ्गात् । न चेन्द्रियभेदादनुसन्धानवैधुर्यमिति वा च्यम् । इन्द्रियभेदेऽपि 'योऽहमश्रौष, स एव पश्यामी' त्याद्यनु- सन्धानदर्शनात् । न च देहभेदाद (न) नुसन्धानम् | देहभेदेऽपि जातिस्मराणामनुसन्धानदर्शनात् । नच जीवभे</poem><noinclude></noinclude> 3szw63z063tdc0psgcclm2usjxnnnvt 104 128653 346755 2022-08-21T15:48:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये भावः । आत्मव्यतिरिक्तजीवसद्भावे प्रमाणाभावात् । 'तयोरन्यः पिप्पलं स्वाइन्त्यनश्नन्नन्योऽभिचाकशीति' (श्वे. ४. ६) इति श्रुति- रात्मयावे प्रमाणमित... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये भावः । आत्मव्यतिरिक्तजीवसद्भावे प्रमाणाभावात् । 'तयोरन्यः पिप्पलं स्वाइन्त्यनश्नन्नन्योऽभिचाकशीति' (श्वे. ४. ६) इति श्रुति- रात्मयावे प्रमाणमिति चेद्, न । विकल्पासहत्वात् । त थाहि — इयं श्रुतिर्जीवपरयोर्भेदं प्रतिपादयति वा न वा । नाद्यः, अद्वैतभङ्गप्रसङ्गात् । नापि द्वितीयः, आत्महयसद्भावे प्रमाणा- भावप्रसङ्गात् । ननु कल्पनानिर्मित एव भेद इति नाद्वैतहानिः, नापि पूर्वोक्तवेदनाननुसन्धानदोषानुषङ्ग इति चेद्, न । कल्पना- मात्रनिर्मितस्य भेदस्य प्रामाणिकव्यवस्थाहेतुत्वानुपपत्तेः, अन्य- था कल्पनानिर्मितरजतभावेन शुक्तिशकलेनापि कटकमकुटा- दिनिर्माणप्रसङ्गात् । तस्माद् ‘एको देवः सर्वभूतेषु गूढः' (श्वे. ६. ११), 'एक एव च भूतात्मा भूते भूते व्यवस्थितः' (ब्रह्म- बिन्दु: ११) इत्यादिश्रौतस्मार्तवचनानि प्रमाणान्तरविरोधाद् न यथाश्रुतेऽर्थे प्रमाणम् | सहस्रसंवत्सरसन्नवाक्यवत् । तत्र हि कर्तव्यत्वप्रतिपादनविरोधात् सहस्रसंवत्सरपदं सहस्रदिवसपर- तया व्याख्यातमाचार्यैः । तत् सिद्धमात्मा प्रतिक्षेत्रं भिन्न इति । ननु कथमात्मनो विभुत्वम् । श्रृयताम् | युगपदेव चरणशिरसोः कण्टकविद्धस्य समकालमेव वेदनाद्वयानुसन्धानदर्शनादणुत्वं तावदनुपपन्नम् । मध्यमपरिमाणत्वे तु शरीरतुल्यपरिमाणत्वमङ्गी- कर्तव्यम् । अधिकपरिमाणत्वे शरीरान्तःप्रवेशाभावप्रसङ्गात् । न्यूनपरिमाणत्वे तु शिरःपादवेदनयोर्युगपदनुसन्धानाभावप्रस- ङ्गस्य तादवस्थ्यात् । तर्हि शरीरपरिमाणत्वमेवास्त्विति चेद्, द्वित्वस्फुटतार्थमेकबद्भावो न कृतः कर्तव्योऽपि</poem><noinclude></noinclude> jl9o8amwuynxph3fgt4sgwaa9auwwkp 104 128654 346756 2022-08-21T15:48:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः 6 मैवम् | गजादिगतस्यात्मनः पिपीलिकादिदेहानुप्रवेशाभावप्रस- ङ्गात् । तस्मात् पारिशेष्यसिद्धं विभुत्वम् | 'तेनेदं पूर्ण पुरुष... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः 6 मैवम् | गजादिगतस्यात्मनः पिपीलिकादिदेहानुप्रवेशाभावप्रस- ङ्गात् । तस्मात् पारिशेष्यसिद्धं विभुत्वम् | 'तेनेदं पूर्ण पुरुषेण सर्वम्' (वे. ३. ९) इत्यादिभिः श्रुतिनिध विभुत्वसिद्धिः । नित्यत्वं पुनः 'अविनाशी वा अरे अयमात्मा' (बृह. ४. ५. १४) इत्यादिश्रुतेरनवयवद्रव्यत्वाद् विभुत्वाच्च गगनादिवत् साधनीयम् । ननु कौ पुनः स्वर्गापवर्गी नाम | लौकिकेषु सु- खदुःखेष्वेव स्वर्गनरकादिव्यपदेशः । मोक्षस्तु शशविषाणसदृक्ष इति देहात्मवादिनश्चाबीकस्य मतम् । सत्तु देहव्यतिरिक्तात्मस- ज्ञावप्रतिपादनेन निरस्तं वेदितव्यम् । सौगतास्तु नीलपीता- दिविषयोपधानविलये सति निरुपधानस्य बोधस (न्धा ? न्ता ) नस्य स्वरूपेणावस्थानं मोक्षमाचक्षते । तदयुक्तम् । निर्विषयस्य स्व- यमवस्थानानुपपत्तेः । निरन्तरमुपजायमानेषु विन (श्च ? श्य) त्सु च बोधसन्तानेषु कस्यापि मोक्षफलानुभवानुपपत्तेः, मुक्तेरपरपु- रुषार्थत्वप्रसङ्गाच्च । एकविंशतिप्रभेददुः खोच्छेदो मोक्ष इति ता- किकाः कीर्तयन्ति । देहः, षडिन्द्रियाणि, षड् विषयाः, षड् बु- इयः, सुखं, दुःखं चेत्येकविंशतिप्रभेदं च दुःखमाचक्षते । तत् सुखस्यापि विनाशेन मुक्तेरपरपुरुषार्थत्वप्रसङ्गादुपेक्षणीयम् । न च सुषुप्तेरिव मुक्तेरपि दुःखाभावमात्रेण समीहितत्वमिति वाच्य- म् । दुःखाभावसमीहितस्याल्पविषयत्वाद्, अन्यथा विस्मृत्य सुप्तोत्थितस्य दुःखाभावेऽनुसन्धीयमानेऽपि कामिनीसम्भोगादि- सुखलवलोपनिमित्तदुःखानुषङ्गाभावप्रसङ्गात् । तस्मात् स्वर्गादि- सुखमुन्मुच्य मोक्षमात्राकाङ्क्षा न मोक्षस्य दुःखाभाव (प्रस- ङ्गामात्ररूपस्व ? मात्रस्वरू) पत्वे सम्बोभवीति । एतेन ( स खलु ?</poem><noinclude></noinclude> m4flze5pmi6mcamq3rajmvjhwn399yo 104 128655 346757 2022-08-21T15:49:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये सुख) बुधादिविशेषगुणविलये सत्यात्मनः स्वरूपावस्थानं मोक्ष इति प्राभाकरमतमपि निरस्तं वेदितव्यं, सुखविलयादपुरुषार्थ- त्वस्य तुल्यत्वात् । सततोर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये सुख) बुधादिविशेषगुणविलये सत्यात्मनः स्वरूपावस्थानं मोक्ष इति प्राभाकरमतमपि निरस्तं वेदितव्यं, सुखविलयादपुरुषार्थ- त्वस्य तुल्यत्वात् । सततोर्ध्वगमनादयस्तु दुरापास्ताः, तेषामपर- पुरुषार्थत्वस्य स्पष्टत्वात् । प्रकृतिपुरुषविवेकज्ञानात् पुरुषस्य स्वरूपावस्थानं मोक्ष इति साङ्ख्याः | तस्याप्यानन्दव्यतिरे- कसम्भवेनापुरुषार्थत्वमेव । प्रपञ्चविलयो मोक्ष इति शाङ्क- राः । न च तस्यापुरुषार्थत्वम्, आत्मन आनन्दमयत्वाभ्युप- गमात् । तदपि न सङ्गच्छते । प्रपञ्चविलयस्यैवाभावात् । ननु प्रपञ्चस्य एव विज्ञानोदये विलयः शुक्तिकास्वरूपावबोधे रजतावबोधविलयवद् इति चेद्, भैवम् | प्रपञ्चस्य मायामयत्वस्य निराकरिष्यमाणत्वाद्, आत्मानन्दयोः परस्परभेदस्य समर्थितत्वाच्च, आनन्दानुभवस्यैव पुरुषार्थत्वेन तद्भावप्राप्तेरपरपुरुषार्थत्वाच्च । कस्तर्हि मोक्षः, किं च तत्साधनम् | उच्यते । मायामयत्वादुपपद्यत दुःखात्यन्तसमुच्छेदे सति प्रागात्मवर्तिनः । आनन्दस्यानुभूति (स्तु) मुक्तिरुता कुमारिलैः ॥ २६ ॥ ननु यदि संसारावस्थायामप्यात्मसमवेत एवायमान- न्दः, तर्हि कथं नानुभूयते । अनुभवहेतोरभावादिति ब्रूमः । देहेन्द्रियादीनामात्यन्तिक परिध्वंसानुगृहीतं मनस्तदनुभवसाध- नम् । किं तर्हि तत्र प्रमाणम् । 'आनन्दं ब्रह्मणो रूपं तच मो- क्षेऽभिव्यज्यत' इति श्रुतिरेव । न च 'अशरीरं वाव सन्तं न प्रियाप्रिये स्पृशतः' (छा ८. १२. १) इति श्रुतिरानन्दानु- भूतिबाधिकेति वाच्यम् । तस्या वैषयिकप्रियाप्रियस्पर्शनिवृत्ति- मात्रपरत्वाद्, अन्यथा मुक्तेरपरपुरुषार्थत्वप्रसङ्गात् ।</poem><noinclude></noinclude> gmvbqr9l86y5k15b55sb1b80uoz3iqt 104 128656 346758 2022-08-21T15:49:15Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ८९ निषिद्धकाम्यकर्मभ्यः सम्यग् व्यावृत्तचेतसः । नित्यनैमित्तिकप्रायश्चित्तप्रध्वस्तदुष्कृतेः ॥ २७ ॥ सुखदुःखानुभूतिभ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ८९ निषिद्धकाम्यकर्मभ्यः सम्यग् व्यावृत्तचेतसः । नित्यनैमित्तिकप्रायश्चित्तप्रध्वस्तदुष्कृतेः ॥ २७ ॥ सुखदुःखानुभूतिभ्यां क्षीणप्रारब्धकर्मणः । युक्तस्य ब्रह्मचर्यायैरङ्गैः शमदमादिभिः ॥ २८ ॥ कुर्वाणस्यात्ममीमांसां वेदान्तोक्तेन वर्त्मना । मुक्तिः सम्पद्यते सद्यो नित्यानन्दप्रकाशिनी ॥ २९ ॥ सुखाद्यापरोक्ष्यसाधनेन्द्रियत्वेन कल्प्यमन्तरिन्द्रियं वि- भुपरिमाणमस्पन्दं च मनः । अणुपरिमाणं त्वचलं च मन इति केचिदूचिरे । तदसङ्गतम् । 'मनो विभु स्पर्शानहैद्रव्य- त्वाद् अनारभ्यारम्भ (क) द्रव्यत्वाद् वा ज्ञानासमवायिकारणसं- योगाधारत्वाद् वा आत्मवद्' इत्यादिभिरनुमानैर्महत्त्वसिद्धेः । सिद्धे विभुत्वे चाकाशादिवदस्पन्दा (त्म)कत्वमपि न पृथक् साध्यम् । ननु धर्मिग्राहकप्रमाणबाधितान्यनुमानानि । तथाहि - विभुनो मनसोऽनुपहितत्वे गगनादिवदिन्द्रियत्वायोगादुपाधिर्व- क्तव्यः । तत्र श्रोत्रादीनामिव मनसः शरीरैकदेशोपधित्वं नोपपद्यते । तदवयवनिरोधे मनोनिरोधप्रसङ्गात् । नापि (स) - कलशरीरोपाधित्वं, वेदनाविज्ञानसाधनस्यात्ममनः संयोगस्य सा- र्वत्रिकत्वेन पादादिगतायाः कण्टकादिवेधवेदनायाः सकलशरी- रव्यापित्वप्रतीतिप्रसङ्गात् । अणुत्वाश्रयणे तु तत्तदेहावयवगता- त्ममनःसंयोगविशेषवशादुपपद्यत एव वेदनायास्तत्तदधिकरणत्व- प्रतीतिरिति मनोग्राहकमेव प्रमाणमणुत्वमपि गृह्णातीति सिद्धो धर्मिग्राहकप्रमाणबाधः। अत्र वदामः । यत् तावदुक्तं मनसोऽनु-</poem><noinclude></noinclude> 2m1ix9eaz2iao9huoovwmlvc70ptjtd 104 128657 346759 2022-08-21T15:49:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमयोदये । पहितस्य नेन्द्रियत्वमिति, तदङ्गीकुर्मः, सकलशरीरोपाधित्वस्वी- कारात् । न चैवं सति पादादिगताया वेदनायाः सार्वत्रिकत्वप्र- तीतिप्रस (ङ्गा?ङ्गः) ।... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमयोदये । पहितस्य नेन्द्रियत्वमिति, तदङ्गीकुर्मः, सकलशरीरोपाधित्वस्वी- कारात् । न चैवं सति पादादिगताया वेदनायाः सार्वत्रिकत्वप्र- तीतिप्रस (ङ्गा?ङ्गः) । मनसस्तादृशस्वभावस्वीकारेण तत्तदधिकरण- त्वप्रतीत्युपपत्तेः, अन्यथाणुत्वेऽपि सकलशरीरगतस्य चन्दनादि- जनितस्य सुखस्य यौगपद्यप्रतीत्यनुदयप्रसङ्गात् । तस्मादणुत्वम- हत्त्वयोर्गुणदोषसाम्यान्मनोग्राहकं प्रमाणं मनोमात्रमेव गृह्णाति । विभुत्वं तु प्रमाणान्तरावसेयम् । तच्चोक्तमेव । ( नच) संयो- गस्यान्यतरकर्मजत्वादिनियमदर्शनाद् विभुत्वेनाकर्मणोरात्ममन- सोः परस्पर (संयोगा ?) संयोगासम्भवादात्ममनः संयोगजन्यज्ञान- स्यानुदयप्रसङ्ग इति वाच्यम् । उभयोरपि विभुत्वे सुतरामितरे- तरसंयोगोपपत्तेः । विभूनां परस्परसंयो(गज ? गः कर्मज इ ) ति (न) वयं सङ्गिरामहे, तत्संयोगस्याजन्यत्वात् । न च विभूनां परस्परसम्बन्धस्य कचिदप्यनुपलक्ष्यमाणत्वाद् विभुनोरप्या- त्ममनसोः परस्परसम्बन्धानुमानं विशेषविरुद्धमिति वाच्यम् । विभूनामपि दिगाकाशादीनां प्राचीनाकाशः प्रतीचीनाकाश इति परस्परसम्बन्धस्याध्यात्मतयाध्यवसीयमानत्वादस्माभिः । प्रयोगश्च भवति 'विभुनी द्रव्ये परस्परसंयोगिनी अनार भ्यारम्भकद्रव्यत्वे सति निरन्तरत्वाद् घटवद्', 'आकाशः का- लसंयोगी कालव्यतिरिक्तत्वे सति निरन्तरत्वाद् घटवद्' इ- त्यादि । ननु सुखाद्यापरोक्ष्ये साधनेन्द्रियत्वे(न) कल्प्यमानं द्रव्यं दिगाकाशादीनामन्यत (रदे? ममे) वास्तु । किं द्रव्यान्तरक-</poem><noinclude></noinclude> h2c5f3k1jlzij1f18r6k1yvkqc3b4qq 104 128658 346760 2022-08-21T15:49:35Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ल्पनव्यसनेन । मैवम् । तत्र तावत् करणत्वात् कर्तृवैलक्षण्य- सिद्धिः । दिगाकाशादीनां प्रत्यक्षत्वात् तदवगमे (व्वि ?) मनसः करण... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । ल्पनव्यसनेन । मैवम् । तत्र तावत् करणत्वात् कर्तृवैलक्षण्य- सिद्धिः । दिगाकाशादीनां प्रत्यक्षत्वात् तदवगमे (व्वि ?) मनसः करणभूतत्वाद् दिगाकाशादिव्यतिरेकसिद्धिरपि स्वध्यवसेयेति सिद्धं दशमं मनोद्रव्यम् । श्रोत्रमात्रेन्द्रियग्रायः शब्दः शब्दत्वजातिमान् । द्रव्यं सर्वगतो नित्यः कुमारिलमते मतः ॥ ३० ॥ । तत्र श्रोत्रग्राह्यत्वे शब्दस्य न विवादः । शब्दत्वं नाम जातिर्जातिनिर्णये वर्ण्यते च । वियद्गुणत्वं शब्दस्य केचिढचुर्मनीषिणः । प्रत्यक्षादिविरोधात् तद् भट्टपादैरुपेक्षितम् ॥ ३१ ॥ तत्र गुणस्य सर्वत्र साश्रयतया प्रतीयमानत्वादिह च नि- राश्रयतयैव प्रतीतिदर्शनात् प्रत्यक्षविरोधः । 'शब्दो द्रव्यं सा- (क्ष) दक्षसम्बन्ध (कार्य ? ग्राह्य ) त्वाद् घटवत्' । 'शब्दो द्रव्यं सत्त्वे सत्यनाश्रयत्वात् ( कालवत्)' । न चास्यानाश्रयत्वमसिद्धमिति (च?) वाच्यम् । प्रतीतिविरोधाद्, 'विमतं द्रव्यं शब्दाश्रयो न भवति द्रव्यत्वात् सम्प्रतिपन्नवदिति निराश्रयत्वसिद्धेश्च । ' शब्दो द्रव्यं न भवति श्रोत्रग्राह्यत्वात् शब्दत्ववदि 'ति साध्यमिति चेद्, न, 'शब्दो गुणो न भवति श्रोत्रग्राह्यत्वात् शब्दत्ववाद'त्येताभ्यामेव हेतुदृष्टान्ताभ्यां गुणत्वनिवृत्तेरपि सु- साधनीयत्वात् । तस्माद् द्रव्यत्वं प्रमाणान्तरावसेयम् । तत्तूक्त- मेव । ' शब्दो विभुः स्पर्शानर्हद्रव्यत्वाद् अनारम्भकत्वे सत्य-</poem><noinclude></noinclude> mtd4wlicv92wqqdjmzumv9ncnsi15lp 104 128659 346761 2022-08-21T15:50:24Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये नवयवद्रव्यत्वाद् वा आत्मवदिति विभुत्वसिद्धिः । न च द्रव्यत्व- मसिद्धम् | तस्य साधितत्वात् । एकस्यैव गकारस्य कालदेशा- (दीनां ? दिना) तन्त्रीकृतस्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये नवयवद्रव्यत्वाद् वा आत्मवदिति विभुत्वसिद्धिः । न च द्रव्यत्व- मसिद्धम् | तस्य साधितत्वात् । एकस्यैव गकारस्य कालदेशा- (दीनां ? दिना) तन्त्रीकृतस्य युगपदुपलभ्यमानत्वाञ्च महत्त्वसि- द्धिः । नैयायिकाः पुनरेनमेव युगपदुपलम्भं व्यक्तिभेदेन समर्थय- न्ति । व्यक्तीनां च विनाशित्वमभ्युपगच्छन्ति । ' स एवायं गकार' इति प्रत्यभिज्ञानस्य तु जातिगोचरत्वमपि कल्पयन्ति । तच्चायु- क्तम् । यस्य हि प्रत्यभिज्ञानस्य बलवत्प्रमाणविरोधेन (न? ) व्यक्तिगतमेकत्वं गोचरीकर्तुमशक्यं, तस्यैव जात्यात्मनैकगोचर- त्वकल्पनं युक्तम् । अन्यथा सर्वत्रापि जात्यात्मना प्रत्यभिज्ञान- कल्पने 'सोऽयं देवदत्त' इत्यादावपि तथात्वप्रसङ्गात् । न चात्र बाधकप्रमाणं किञ्चिदुपलभ्यते । न ( नु) 'उत्पन्नः शब्दः’ ‘विनष्टः शब्द' इत्यादिप्रत्ययोऽत्र बाधक इ (त्यादि ? ति) चेद्, न, नित्य- विभुत्वेन सम्मतानामपि गगनादीनां खननपूरणानन्तरभवस्य जननविनाशप्रत्ययस्येवाभिव्यञ्जकसान्निध्यसदसद्भावनिबन्धन- त्वात् तस्यापि । 'नित्यः (श )ब्दः सत्त्वे सत्यकारणत्वाद् व्योमवत्' । नच ता (ल्वा ) दिव्यापाराणां कारणत्वदर्शनादकार- णत्वमसिद्धमिति वाच्यम् । ता (ला ? ल्वा) दिव्यापाराणां खनना- देर्मूलोदकाभिव्यञ्जकत्ववदभिव्यञ्जकत्वस्यैवोपपत्तेः । 'ताल्वा- दिव्यापारः शब्दकारणं न भवति व्यापारत्वात् सम्प्रतिपन्नव्या- पारवदि 'त्यकारणत्वसिद्धेश्च । ननु 'ताल्वादिव्यापारः शब्दका- रणं भवति शब्दस्य तदनन्तरभावित्वाद् यो यदनन्तरभावी स तत्कारणकः यथा कुलालव्यापारानन्तरभावी घटस्तत्कार- णकः' (इति) कृतिकारणत्वमपि साध्यमिति चेद्, न, मूलोद- ९२</poem><noinclude></noinclude> g0uqt8m2wgsah3f6adfpdsxyuyd8jmx 104 128660 346762 2022-08-21T15:50:34Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । काढ़ौ व्यभिचारात् । न च ताल्वादिव्यापाराणामभिव्यञ्जकत्वे शब्दानां विभुत्वादभिव्यक्तस्य वर्णस्य सर्वोपलभ्यत्वप्रसङ्ग... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । काढ़ौ व्यभिचारात् । न च ताल्वादिव्यापाराणामभिव्यञ्जकत्वे शब्दानां विभुत्वादभिव्यक्तस्य वर्णस्य सर्वोपलभ्यत्वप्रसङ्ग इति वाच्यम् । ताल्वादिव्यापारोत्पन्नध्वनिश्रोत्रसंयोगस्यैवाभिव्यञ्जक- त्वाङ्गीकाराद्, ध्वनीनां वायवीयादीनां यावद्वेगं गमनोपपत्तेश्च । न चैकस्यैव गकारस्य तीव्रतीव्रतरमन्दमन्दतरत्वादिविरुद्धधर्मा- नुपपत्तेर्भिन्ना एवैते गकारा इति वाच्यम् । एकस्मिन्नेव मुखे मणिदर्पणकृपाणाद्यभिव्यञ्जकभेदेन भिन्नत्वप्रतीतिव (दिति ?त्त)- दभिव्यञ्जकध्वनिधर्मसमारोपेण वर्णेऽपि भिन्नत्वप्रतिपत्त्युपपत्तेः । ज्वालैकत्व प्रत्यभिज्ञानवद् (भासी ? भ्रान्ति)मूलमिदं वर्णैकत्वप्र- त्यभिज्ञानमिति न वाच्यम् । कारणदोषबाधकप्रत्यययोरन्यतर- स्याभावे भ्रान्तिमूलत्वकल्पनानुपपत्तेः । ज्वालैकत्वप्रत्यभिज्ञानं हि ज्वालाया विशीर्यमाणावयवत्वदर्शनात् तेनावयविविशरण- स्याप्यनुमेयत्वादेकस्यामेव वर्तिकायां ज्वलद्दीपनिर्वाणे दीपान्त- रोद्दपिने च विहितेऽपि तद्नवलोकयतः सैवेयं ज्वालेति पूर्वव देव प्रत्यभिज्ञानदर्शनाच विषयगतसादृश्यादिदोषनिबन्धनमि- ? ह) शक्यावगमम् । गकारप्रत्यभिज्ञाने तु विनाशप्रतिनिय- तलिङ्गदर्शनाद् विषयदोषकारणदोषयो न्यतरस्यादर्शनाच्च न भ्रान्तिमूलत्वकल्पनमुपपद्यते । तस्मादखिललोकैरपि युगपदुप- लभ्यमानोऽयमेक एव गकारः । अपिच शब्दोत्पत्तिपक्षे प्रथम- स्य शब्दस्य ताल्वादिव्याप: रोत्पाद्यत्वम्, इतरेषां शब्दोत्पाद्य- त्वम्, आद्यस्य कार्यविनाशित्वम्, अन्यस्य कारणविनाशित्वं, श्रोत्रसमवेतस्यैव ग्राह्यत्वं, वीचीतरङ्गन्यायेन कदम्बमुकुलन्या- येन वारभ्यत्वमित्यादिबहुतरादृष्टकल्पनाभयाद् नित्यत्वपक्षमेव व</poem><noinclude></noinclude> qrxbhv2sl8jskuj17fr0xy32kci9jsk 104 128661 346763 2022-08-21T15:50:46Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये यमाद्रियामह इति सिद्धाः शब्दस्य द्रव्यत्वनित्यत्वसर्वगतत्वा- दयः । स पुनरयं शब्दो वाचकावाचकभेदेन द्विविधो भवति । तत्रावाचको भेरीप्रहरणजन्यध्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये यमाद्रियामह इति सिद्धाः शब्दस्य द्रव्यत्वनित्यत्वसर्वगतत्वा- दयः । स पुनरयं शब्दो वाचकावाचकभेदेन द्विविधो भवति । तत्रावाचको भेरीप्रहरणजन्यध्वनिव्यङ्ग्यः | अन्यस्तु ताल्वादि- व्यापारजन्यध्वनिव्यङ्गयो वर्णात्मकः । x वर्णात्मकानां शब्दानां सम्भूयैकत्ववाचिनाम् । समाहारं पदं प्राहुराचार्यमतकोविदाः ॥ ३२ ॥ उत्तीर्णवर्णं यत्किञ्चित् तत्त्वं स्फोटपदोदितम् । वर्णव्यङ्ग्यं पदं प्रोक्तं पतञ्जलिमतानुगैः ॥ ३३ ॥ तत्र तावदुत्तीर्णवर्णे पदस्वरूपे किं प्रमाणम् । नन्वस्ति तावदेकं पदमिति प्रत्यक्षानुभवः । नासौ वर्णविषयः, तेषामनेकत्वादिति तदतिरिक्तत्वादिसिद्धिरिति चेद्, मैवम् । यथारब्धानेकपदारब्धं वाक्यमेकवाक्यार्थावबोधकत्वादेकबुद्धि- विषयं भवति, तथानेकेषामपि वर्णानामेकपदार्थप्रतिपत्तिहेतु - त्वेनैकबुद्धिविषयत्वोपपत्तेरिति वर्णातिरिक्तपदकल्पनानवकाशः । यत् पुनर्वर्णानामक्रमव्युत्क्रमपठितेभ्योऽपि वर्णेभ्योऽर्थप्रतीतिप्र- सङ्गादसङ्गतमित्युक्तं, तद् वर्णानां स्फोटाभिव्यञ्जकत्वपक्षेऽपि समानमेवेति न स्फोटाभिधानं पदान्तरं द्रव्यान्तरं वा कल्प- नीयम् । एतादृशस्य पदस्य पदार्थेन सह प्रत्याय्यप्रत्यायक- (भाव) लक्षण: सम्बन्धोऽपि नित्य एव । पदपदार्थसम्बन्धः साङ्केतिकः, ईश्वरोऽत्र सङ्केतयिता (इति) तार्किकाणां मतम् । तदपि तार्किकेश्वरनिराकरणेन निरस्तं वेदितव्यम् । गवादिजा- तिरेव गवादिपदवेदनीया । व्यक्तिस्तु गामानयेत्यादिवाक्येषु</poem><noinclude></noinclude> 8tqfricykqc7otr85vyhdhpsps262oe 104 128662 346764 2022-08-21T15:50:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे जातिनिर्णयः । जातेरा नयनादिक्रियान्वयानुपपत्त्या लक्ष्यते । जातिनित्यत्वं पु- नरत्रैव जातिनिर्णये वर्णयिष्याम इति सम्बन्ध्यनित्यत्वनि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे जातिनिर्णयः । जातेरा नयनादिक्रियान्वयानुपपत्त्या लक्ष्यते । जातिनित्यत्वं पु- नरत्रैव जातिनिर्णये वर्णयिष्याम इति सम्बन्ध्यनित्यत्वनिव- न्धनं सम्बन्धानित्यत्वमपीत्यलमतिविस्तरेण । तत् सिद्धमेकादशं द्रव्यम् ॥ इति मानमेयोदये प्रमेयपरिच्छेदे द्रव्यनिर्णयः । अथ जातिनिर्णयः । जातिः सर्वगता नित्या प्रत्यक्षज्ञानगोचरः । भिन्नाभिन्ना च सा व्यक्तेः कुमारिलमते मता ॥ ३४ ॥ BARRIVARENAN अत्र बौद्धास्तावजातिमेव नानुमन्यन्ते । वदन्ति च - जातिः सर्वगता व्यक्तिगता वा । न तावत् सर्वगता, सर्वत्रो - पलब्धिप्रसङ्गात् । नापि व्यक्तिगता, तत्कालोत्पन्नाया व्यक्ते- •र्व्यक्त्यन्तरवर्तिजात्यन्वयाभावप्रसङ्गात् । न च व्युत्पत्तिसमये तद्गता जातिरव्युत्पन्नेति वक्तव्यम् । मीमांसकैरेव जातर्नित्य- त्वाभ्युपगमात् । अस्तु तर्हि व्यक्त्यन्तरादागत्य सम्बन्ध इति चे. द्, न । तैरेव निष्क्रियत्वाभ्युपगमाद् व्यक्त्यन्तरेऽनुपलब्धि- प्रसङ्गाच्च । न चांशेनागत्य सम्बन्ध इति वाच्यम् । निरंशत्वप- रिग्रहात् । अपिच व्यक्तिनाशे किं तयैव सह विनश्यति, त- त्रैव तिष्ठति वा, व्यक्त्यन्तरं प्रति गच्छति वा । नाद्यः, नित्य- त्वात् । नापि द्वितीयः, तत्रानुपलम्भात् । न तृतीयः, निष्कि-</poem><noinclude></noinclude> 3bgbyoa1nof9ge2tezu8ul922tw4fdh 104 128663 346765 2022-08-21T15:51:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>९६ मानमेयोदये यत्वाद्, व्यक्त्यन्तरे जातिइयोपलम्भप्रसङ्गाच्च । तदुक्तं “न याति न च तत्रासीदस्ति पश्चान्न चांशवत् । जहाति पूर्व नाधारमहो व्यसनसन्ततिः ॥ " इत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>९६ मानमेयोदये यत्वाद्, व्यक्त्यन्तरे जातिइयोपलम्भप्रसङ्गाच्च । तदुक्तं “न याति न च तत्रासीदस्ति पश्चान्न चांशवत् । जहाति पूर्व नाधारमहो व्यसनसन्ततिः ॥ " इति । तत्र वदामः । तत्र यत् तावत् पृष्टं सामान्यं सर्वगतं व्यक्तिगतं वेति, तत्र पक्षद्वयमपि वयं कक्षीकुर्मः । सर्वगतत्वे व्यक्तिगतस्यापृथकूसाध्यत्वात् । न च सर्वगतत्वे सर्वत्रोपल- ब्धिप्रसङ्गः | व्यक्तेर्व्य त्वाङ्गीकरणात् । (न) ह्यभिव्यञ्जकेन विनाभिव्यङ्ग्यस्योपलन्नः कचिदपि संभवति । न च व्यक्ति- गतत्वे तत्कालोत्पन्नाया व्यक्तेर्जात्यन्वयवियोगयो ( रु ? रनु) - पपत्तिः। ‘अन्यत्रावस्थितस्यान्येनान्वयो गतिपूर्वक' इत्यादिनिय - मानां पृथक्सिद्धवस्तुविषयत्वाद् न तादात्म्यसम्बन्धसम्बद्ध- योर्जातिजातिमतोरपि शक्यमापादयितुम् | येनकेनचित् सा- धर्म्येणान्यधर्मस्यान्यारोपे सति विश्वस्य सङ्करप्रसङ्गादिति न पू र्वोक्तदोषानुषङ्गः । शाबलेयादिष्वनुस्यूतो महिषादिभ्यो (व्यावृत्तो ) गौरित्येकाकारावभासः प्रत्यक्षप्रमाणनिष्पन्नः कथं न सामान्य- मनिच्छतोऽप्यङ्गीकारयेत् । न चायमगोनिवृत्तिमात्रविषयः प्र- त्ययः । विधिमुखेन जायमानस्य प्रत्ययस्य निषेधमुखत्वाङ्गी- करणानुपपत्तेः । अगोनिवृत्तिशब्दस्यापि निषेधद्वयविशिष्ट- त्वाद् गोत्वमेवार्थ इति पुनरपि शब्दान्तरेण गोत्वमेवापन्नमा- युष्मताम् । तदुक्तमाचार्यैः + शक्यमिति सामान्ये नपुंसकमव्ययं वा । नियमा इति विपरिणामेना- न्बयो बोद्धव्यः ।</poem><noinclude></noinclude> di88tfsmdya64ag4ssb72pt34y9p8p0 104 128664 346766 2022-08-21T15:51:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे जातिनिर्णयः । “अगोनिवृत्तिसामान्यं वाच्यं यैः परिकल्पितम् । गोत्ववस्त्वेव तैरुक्तमगोपोहगिरा स्फुटम् ॥ " इति । ननु सामान्यं व्यक्तेरत्यन... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे जातिनिर्णयः । “अगोनिवृत्तिसामान्यं वाच्यं यैः परिकल्पितम् । गोत्ववस्त्वेव तैरुक्तमगोपोहगिरा स्फुटम् ॥ " इति । ननु सामान्यं व्यक्तेरत्यन्तमभिन्नं भिन्नं वा । नाद्यः, व्य- क्तिव्यतिरेकेण जातेरभावप्रसङ्गात् । नापि भिन्नं, गोरेव गोत्वजा- तिसामान्यस्याभिव्यञ्जकत्वं नाश्वस्येति विभागाभावप्रसङ्गादि- ति चेत्, तदयुक्तम् । जातिजातिमतोर्भेदाभेदसमुच्चयाङ्गी- करणादुभयपक्षोक्तदोषानुप्रवेशानुपपत्तेः । ननुच (कथं) पयःपाव- कयोरिवात्यन्तविरुद्धयोर्भेदाभेदयोरेकन समुच्चयः, दर्शनबला- दिति ब्रूमः । तत्र तावदयं गौरित्यत्रेदंशब्दने व्यक्तिरभिधीयते, गोशब्देन तु जातिः । तत्र यदि जातिजातिमन्तावत्यन्तभिन्नौ, तर्हि इदंगोत्वे इति प्रतीतिः स्यात् । अत्यन्तभिन्नेषु घटपटादि- षु तथा प्रतीतिदर्शनात् । यद्ययन्ताभिन्नौ, तर्हि हस्तः कर इ- त्यादिवत् पर्यायत्वमिदंगोपदयोः प्रसज्येत । तस्मादिदंगोपदयो- रपर्यायत्वे सति सामानाधिकरण्यदर्शना (पद्) भेदाभेदसमु- चयमेव वयं जातिजातिमतोराश्रयामहे । समवायात् सामाना- धिकरण्यमिति प्राभाकराणाम् । तदुपरिष्टात् समवायनिराकरणे निराकरिष्यामः । ततो न जातिसिद्धौ काचिदनुपपत्तिः । एवं सिद्धायामपि जातौ तदवबोधस्य पूर्वाकारावमर्शनियतत्वात् तदभावेन सत्त्वशब्दत्वब्राह्मणत्वादीनामभाव इति । तदयुक्तम् । पूर्वाकारावमर्शस्य तत्रापि विद्यमानत्वात् । तथाहि — टीकायां • पूर्वाकारावमर्शो नाम किं पूर्वानुभूतानां सर्वेषामाकाराणामवम- र्शः, उत कतिपयानाम् | नाद्यः, शाबलेयीमुपलभ्य बाहुलेयीमु- पलभमानस्य शाबलेयीगतानां सर्वेषामाकाराणां बाहुलेयीगतत्वे- 2</poem><noinclude></noinclude> mpvi2jpfcyxrox6imizrz275p2v5gi6 104 128665 346767 2022-08-21T15:52:00Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये नावमर्शादर्शनात् । दर्शने वा बाहुलेय्याः शाबलेयीत्वप्रसङ्गात् । अथ तर्हि द्वितीयं, तर्हि किमपराद्धं सत्त्वशब्दत्वब्राह्मणत्वादिभिः, पूर्वान... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये नावमर्शादर्शनात् । दर्शने वा बाहुलेय्याः शाबलेयीत्वप्रसङ्गात् । अथ तर्हि द्वितीयं, तर्हि किमपराद्धं सत्त्वशब्दत्वब्राह्मणत्वादिभिः, पूर्वानुभूतस्य सत्त्वाद्याकारस्य तत्राप्यनुभूयमानत्वात् । ततः पृथि- वीसलिलादिषु द्रव्येषु गोत्वादिषु जातिषु रूपरसादिषु गुणेषु गमनादिषु कर्मसु च सत् सदितिप्रतीतिशब्दप्रयोगयोदर्श - नाद् द्रव्यादिचतुष्टयवर्ति सत्त्वं नाम महासामान्यमाश्रयणीयम् । तार्किकास्तु सामान्यस्य सामान्यान्तराश्रयणेऽनवस्थाप्रसङ्गाद् द्रव्यगुणकर्मगतमेव सत्त्वं, न तु जातिगतमित्याहुः । तदयुक्तम् । यदि द्रव्यत्वस्य द्रव्यत्वान्तरं गोत्वस्य वा गोत्वान्तरमाश्रया- महे, तर्हि स्यादेवानवस्था | सत्त्वाश्रयणे तु न काचिद (न)व - स्था | अपिच सत् सदिति शब्दप्रयोगप्रत्यययोस्तत्राविशेषेण विद्यमानत्वात् कथं नाम न तद्वतामपि सत्तामाश्रयामहे । एवमश्रुतचरेऽपि शब्दे श्रयमाणे ( यदि ? झटि )ति शब्दोऽयं शब्दोऽयमित्यनुगताकारबुद्धिदर्शनाच्छन्दत्वसिद्धिः । ननु वाच - कादिपदनिबन्धनोपाधिनिबन्धनेयं ( * सत्त्वादावेकशब्दत्वप्रवृ- त्तिः ?) इति चेद्, न । तादृशोपाधेरनिरूपणात् । न च सत्त्वे प्रमाणसम्बन्धयोग्यत्वमुपाधिः । प्रमाणसम्बन्धयोग्यत्वावग- मात् पूर्वमेव झटिति सदिति प्रत्ययोत्पत्तिदर्शनात् । न ह्युपा- घिपरिज्ञानात् पूर्वमुपहितत्वबुद्धिरुत्पद्यते । देवदत्तादिविषयवा- चकत्वादिबुद्धेस्तद्गतवाचकादिव्यापारावगमात् पूर्वमुद्भवप्रसङ्गा- तू । अनेनैव शब्दत्वे श्रोत्रग्राह्यत्वमुपाधिरित्यपास्तम् । अ (व- * 'सत्त्वादावेव शब्दत्वप्रतीतिरि' ति स्यात् । ९८</poem><noinclude></noinclude> 2dipe53ycomz1qe8v1houear2ih6o3h 104 128666 346768 2022-08-21T15:52:08Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । यव ? न्वय ) व्यतिरेकाभ्यां श्रोत्रग्राह्यत्वग्रहणात् पूर्वमेव झटि- ति शब्दोऽयमिति प्रतीतिदर्शनात् । एवमेव ब्राह्मणोऽयमिति शब... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । यव ? न्वय ) व्यतिरेकाभ्यां श्रोत्रग्राह्यत्वग्रहणात् पूर्वमेव झटि- ति शब्दोऽयमिति प्रतीतिदर्शनात् । एवमेव ब्राह्मणोऽयमिति शब्दप्रयोगप्रत्यययोर्दर्शनाद् ब्राह्मणत्वमपि साधनीयम् । यत् पु- नर्मातापितृगतो ब्राह्मणशब्दप्रयोगः पुत्रे तत्प्रयोगनिमित्तमि- त्युक्तं, तदयुक्तम्, एकत्र प्रयोगस्यान्यन्त्र प्रयोगनिमित्तत्वानुप- पत्तेः । उपपत्तौ वा पित्रादिगतेन देवदत्तपदप्रयोगेण पुत्रादा- वपि तत्पदप्रयोगप्रसङ्गात् । तस्माद् भूयसां ब्राह्मणकुलानामे- कव (गीं) करणं ब्राह्मणत्वजातिमन्तरेण नोपपद्यत इति सि- द्धं ब्राह्मणत्वम् । अविष्लत ब्राह्मण ( त ? त्व) मातापितृसम्बन्धो- त्पन्नत्वावगमानुगृहीतं चक्षुरेव तद्ब्राहकमिति न तस्याप्रत्यक्षत्व- मपि । एवमेव द्रव्यत्वगुणत्वरसत्वादीन्यपि सामान्यान्तराणि आशङ्किततत्तदुपाघिनिरसनेन निरुपाधिकत्वसमर्थनात् समर्थ- नीयानीति सिद्धा जातिः ॥ इति मानमेयोदये प्रमेयपरिच्छेदे जातिनिर्णयः । अथ गुणनिर्णयः । कर्मणोऽव्यतिरिक्तत्वे सत्यवान्तरजातिमान् । उपादानत्वनिर्मुक्तो गुणो गुणविदां मतः ॥ ३५ ॥ स च रूपरसगन्धस्पर्शसङ्ख्यापरिमाणपृथक्तुसंयोगविभा- गपरत्वापरत्वगुरुत्वद्रवत्वस्नेहबुद्धिसुखदुःखेच्छाद्वेषप्रयत्नसंस्कार--</poem><noinclude></noinclude> gf0r0hwm1q3zdsh1lnmjn4zdv104ryb 104 128667 346769 2022-08-21T15:52:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये ध्वनिप्राकट्यशक्तिभेदाच्चतुर्विंशतिविधः । तत्र रूपं चक्षुरिन्द्रिय- मात्र ग्राह्यं पृथिव्यादित्रये तमसि च वर्तमानं विशेषगुणः । तच्च शुक्लकृ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये ध्वनिप्राकट्यशक्तिभेदाच्चतुर्विंशतिविधः । तत्र रूपं चक्षुरिन्द्रिय- मात्र ग्राह्यं पृथिव्यादित्रये तमसि च वर्तमानं विशेषगुणः । तच्च शुक्लकृष्णपीतरक्तश्यामभेदेन पञ्चविधम् । एतेषामवान्तरभेदाः पुनरसङ्ख्या: । रसो रसनेन्द्रियमात्रग्राह्यः पृथिवीजलमात्रवर्ती विशेषगुणः । स च मधुरतिक्ताम्लक पायकटुलवणभेदेन षड्डिधः । एतेषामप्यवान्तरभेदा बहुविधाः । गन्धो घ्राणेन्द्रियमात्रग्राह्यः पृथिर्वामात्रवर्ती विशेषगुणः । स च सुगन्धदुर्गन्धसाधारणगन्धभे- देन त्रिविधः । जलादौ गन्धप्रतिभानं तु पृथिवीसम्बन्धादिति द्रष्ट- व्यम् । स्पर्शस्त्वगिन्द्रियमात्रग्राह्यः पृथिव्यादित्रये वायौ च वर्त- मानो विशेषगुणः । सोऽपि शीतोष्णानुष्णाशीतभेदेन त्रिविधः । सङ्ख्या पुनरेकत्वादिव्यवहारहेतुः । सर्वद्रव्यवर्तित्वात् सामान्यगु- णः। सा पुनरेकादिपरार्ध पर्यन्ता। परिमाणमपि (न?) व्यवहारकारणं सर्वद्रव्यगतं सामान्यगुणः, अणुमहद्दीर्घादिभेदभिन्नं च । तत्रा- णुत्वं परमाणुगतम् । महत्परिमाणं गगनादिगतम् । इतराणि पुनरितरद्रव्यगतानि । पृथक्तं व्यवहारकारणं सामान्यगुणः । अत्र प्राभाकराः कार्यद्रव्येषु पृथक्तं नानुमन्यन्ते । यदाहुः— 'पृथक्तं तु गुणो नित्यद्रव्येषु परमाणुषु । भवेद् व्यावर्तको धर्मः कार्यद्रव्येषु नेष्यते ॥” इति । तदयुक्तम् । कार्यद्रव्येष्वपि भेदप्रतिपत्तेरवश्याश्रयणी- यत्वात् । ननु पदार्थानां स्वरूपमेव भेदः । तच्च कार्यद्रव्येषु प्रत्यक्षगम्यमिति (न) तत्र तदतिरिक्तव्यावर्तकधर्मकल्पनावका - शः । अदृष्टस्वलक्षणेषु तु स्वरूपदर्शनाभावाद् युक्तमेव व्यावर्त -</poem><noinclude></noinclude> 0rv486fs59exx1si5qqc5lv6jgysd9i 104 128668 346770 2022-08-21T15:52:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । , कधर्मानुमानम् । आत्मनि प्रत्यक्षेऽपि विभुत्वाद् व्यावर्तकधर्म- स्वीकार इति चेद्, भैवम् । स्वरूपभेदपक्षानुपपत्तेः । तथाहि- प... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । , कधर्मानुमानम् । आत्मनि प्रत्यक्षेऽपि विभुत्वाद् व्यावर्तकधर्म- स्वीकार इति चेद्, भैवम् । स्वरूपभेदपक्षानुपपत्तेः । तथाहि- पदार्थानां स्वरूपस्यैव भेदत्वे घटस्य भेद इति सम्बन्धित्वेन घटात् पटो भिन्न इति विशेषणत्वेन च भेदप्रतीतिर्निराश्रया भवेद् घटभेदपदयोः पर्यायत्वं च प्रसज्येत । औपनिषदास्तु स्तम्भात् कुम्भो भिन्न इति कुम्भभेदाव (ग ) मस्य तत्पूर्वभाविस्त- म्भभेदावगमनिबन्धनत्वात्, स्तम्भभेदावगमस्य च तत्पूर्वभावि- कुम्भभेदावगमाधीनत्वाद् भेदप्रतिपत्तिमेव दुःसम्पादनां मन्य- माना: 'नेह नानास्ति किञ्चन' (बृ. ४. ४. १९) इत्यादिवा- क्यानां प्रत्यक्षादिविरोधं परिहर्ते पृथक्तुं नाम गुणान्तरं परमार्थ- तो नास्तीत्याहुः । तदपि न रमणीयम् । स्तम्भकुम्भौ, वादिप्रतिवा- दिनौ, पयःपावकावित्यादीनां परस्परभेदस्य क्वचिदप्यप्रतीयमा- नत्वे निषेधानुपपत्तेः । न हि घटं क्वचिदष्यजानानाः इह भूतले घटो नास्तीति प्रत्येतुमुत्सहन्ते । प्रतीयमानत्वे तु बलवत्प्रत्य- क्षप्रमाणबाधितविषयत्वाद् भेदनिरासाय प्रवृत्तानामनुमाना ( र्था ? - नर्थक्य) प्रसङ्गात् । न च भेदप्रतिपत्तौ परस्पराश्रयदोषः । सप्रतियो- गित्वेनैव भेदस्य प्रतिपत्तिरिति नियमस्य सविकल्पकत्वप्रयुक्त- व्याप्युपजीवित्वात् । नच सविकल्पके तादृशप्रतीतिदर्शनाद् निर्विकल्पकेऽपि प्रत्यक्षत्वेन हेतुना शक्यं तदनुमानमिति वा- च्यम् | यथाकथञ्चित् साधयेणान्यत्रान्यधर्मारोपे सविकल्पकप्र- त्यक्षस्य निर्विकल्पकपूर्वत्वनियमदर्शनात् प्रत्यक्षत्वेन निर्विकल्प- कस्यापि निर्विकल्पान्तरपूर्वत्वानुमानप्रसङ्गात् । तस्माद् निर्वि- कल्पकसंविदा युगपदवभासितानां स्तम्भकुम्भभेदानां सविकल्प- ु</poem><noinclude></noinclude> 556q5oayj80a90f7s4ls5tyxplm4zjj 104 128669 346771 2022-08-21T15:52:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये - कसंविदा विशेषणविशेष्यभावेन सप्रतियोगित्वेन च प्रतीतौ न काचिदनुपपत्तिरिति सिद्धं पृथक्तम् । संयोगः सर्वद्रव्यवतीं सामान्यगुणः । स च नित्यानि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये - कसंविदा विशेषणविशेष्यभावेन सप्रतियोगित्वेन च प्रतीतौ न काचिदनुपपत्तिरिति सिद्धं पृथक्तम् । संयोगः सर्वद्रव्यवतीं सामान्यगुणः । स च नित्यानित्यभेदेन डिविधः । तत्र नित्य- विभूनां व्योमकालादीनां परस्परसंयोगो नित्यः । स च संयोगः प्रागेव दर्शितः । अनित्यः संयोगः ( स च ?) पुनरन्यतर कर्मज उभयकर्मजः संयोगजश्चेति त्रिविधः । तत्र स्थाणुश्येनयोः संयो- गोऽन्यतरकर्मजः । युध्यतोर्मलकृष्णयोः संयोग उभयकर्मजः । हस्ततरुसंयोगात् कायतरुसंयोगः संयोगजः संयोगः । विभागः पुनरविभुद्रव्यमात्रवर्तिविशेषगुणः । तस्याप्यन्यतरकर्मजादिभे- देन त्रैविध्यं द्रष्टव्यम् । परत्वापरत्वे तु दिक्कालमात्रवर्तित्वाद् विशेषगुणौ । तत्र दूरस्थिते प्रतीयमानं परत्वं समीपस्थिते प्रती- यमानं त्वपरत्वं दिक्कृतमित्युच्यते । तयोर्दिङ्मात्रनिबन्धनत्वात् । स्थविरे प्रतीयमानं परत्वं यूनि प्रतीयमानमपरत्वं च कालकृत- मित्युच्यते । तयोः कालमात्र (कृत ?) निबन्धनत्वात् । गुरुत्वं पत- नासमवायिकारणं पृथिवीजलमात्रवर्तिद्रव्यविशेषगुणः । द्रव- त्वं पृथिव्यादित्रयवर्तिविशेषगुणः । स च स्वाभाविकनैमित्तिकभे- देन द्विविधः । तत्रापामेव स्वाभाविकं द्रवत्वम् । तत्र पृथिव्याः क्वचिज्जलसंयोगाद् द्रवत्वं, क्वचित्तु लोहादावग्निसंयोगात्, तेज- सः पुनः सुवर्णादेरभिसंयोगादिति द्रष्टव्यम् । स्नेहो जलमात्र- वर्ती स्निग्धत्वादिबुद्धिविषय उद्वर्तनादित्याज्यस्तैलादिरूढो वि- शेषगुणः । बुद्धिसुखदुःखेच्छाद्वेषप्रयत्ना आत्मविशेषगुणाः । तत्र बुद्धिव्यतिरिक्तं सुखादिपञ्चकं मानसप्रत्यक्षगम्यम् । बुद्धिः पुनरर्थप्रकाशापरनामधेयप्राकट्यान्यथानुपपत्तिप्रसूतार्था- पत्तिगम्या |</poem><noinclude></noinclude> 455ecwccr49mupq5t91yorrky0k2pn9 104 128670 346772 2022-08-21T15:52:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । बुद्धिः स्वयंप्रकाशेति गुरुशङ्करयोर्सतम् । प्रत्यक्षेत्यक्षपादानां तन्निरासोऽभिधीयते ॥ ३६ ॥ १०३ तत्र स्वयंप्रकाशवादिनस्त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । बुद्धिः स्वयंप्रकाशेति गुरुशङ्करयोर्सतम् । प्रत्यक्षेत्यक्षपादानां तन्निरासोऽभिधीयते ॥ ३६ ॥ १०३ तत्र स्वयंप्रकाशवादिनस्तावदेवं प्रयुञ्जते – 'ज्ञानं स्वग तव्यवहाररूपे कार्ये (स्वस) जातीयपरानपेक्षं तथाभूतपरगतकार्य- कारित्वाद् यथा प्रदीपः । न हि प्रदीपः स्वगतव्यवहाररूपे कार्ये प्रदीपान्तरमपेक्षते । तस्माद् बुद्धिरपि न बुद्ध्यन्तरमि'ति । तदयुक्तम् । अर्थान्तरानुमापके लिङ्गान्तरावगम्ये लिङ्गे व्यभि- चारात् । तत्र हि परप्रकाशकं लिङ्गं स्वप्रकाशाय लिङ्गान्तरम- पेक्षते । ननु ज्ञेयत्वे विज्ञानस्य घटादिवज (ड) त्वं प्रसज्ये- तेति चेद्, न, स्वप्रकाशत्वपक्षेऽपि परगतस्य ज्ञानस्य चेष्टालि- इकानुमानगम्यत्वेन जडत्वप्रसङ्गस्य तावस्थ्यात् । ततो न धी- कर्मत्वमात्रेण जडत्वसिद्धिर्ज्ञानस्यान्यस्य वा । यद्धीनं व्यव हारानुगुणत्वं तदजडं, यदधीनं तु न कस्यचित् तजडमि- त्येव विभागः । इत्थं निरस्ते परमते स्वपक्षस्थापनार्थमनुमान- मुच्यते । 'संवेदनं स्वप्रकाशं न भवति वस्तुत्वाद् घटवत्' । 'विप्रतिपन्नो व्यवहारः स्वविषयसंवेदननिबन्धनः व्यवहारत्वाद् घटव्यवहारवत्' । 'संवेदनव्यवहारः संवेदनसंवेदननिबन्धनः सं- वेदन व्यवहारत्वात् परगतसंवेदनव्यवहारवत् । मानसप्रत्यक्षं विज्ञानमिति तार्किकाणां मतम् । ते पुनरेवमाहुः - ज्ञानं प्रत्यक्षं क्षणिकात्मविशेषगुणत्वात् सुखादिवदिति। तदिदम सारम् । सुषुप्त्यवस्थायां प्राणादिक्रियानिमित्तेन प्रयत्नेनानैका- न्त्यात् । अप्रत्यक्षत्वे प्रमाणं च भवति – विवादपदं ज्ञानम् • -</poem><noinclude></noinclude> qhe4dlyg0i6u5v2wxcyh0wophtzjedk 104 128671 346773 2022-08-21T15:52:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१०४ मानमेयोदये अप्रत्यक्षं ज्ञानत्वात् सम्प्रतिपन्नज्ञानवत् । ननु ज्ञानस्य प्राक- ट्यावगम्यत्वेऽपि ज्ञातस्यैव प्राकट्यस्य ज्ञानगमकत्वम् । ततश्च प्राकट... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१०४ मानमेयोदये अप्रत्यक्षं ज्ञानत्वात् सम्प्रतिपन्नज्ञानवत् । ननु ज्ञानस्य प्राक- ट्यावगम्यत्वेऽपि ज्ञातस्यैव प्राकट्यस्य ज्ञानगमकत्वम् । ततश्च प्राकट्यगतेन ज्ञानान्तरेण भवितव्यम् । तदपि ज्ञानं प्राकट्यान्त- रावसेयमित्यनवस्थाप्रसङ्ग इति चेद्, मैवम् । मूलक्षयाभावेना- स्या अनवस्थाया अदूषणत्वात् । तथा प्राहुः ,, "मूलक्षयकरीं प्राहुरनवस्थां हि दूषणीम् । इति । कथं न मूलक्षयाभावः । उत्पन्नस्य ज्ञानस्यावश्य वेदनीय- त्वाभावादिति ब्रूमः । न चाविज्ञायमानस्य विषयप्रकाशकत्वानुप- पत्तिरिति वाच्यम् । चक्षुरादीनामप्यप्रकाशकत्व प्रसङ्गात् । पश्चाद- र्थप्रतिपत्तिगम्यत्वस्य चोभयत्रापि तुल्यत्वात् । विज्ञानं घटा- द्याकारमिति बौद्धाः कथयन्ति । तदुपरिष्टान्निराकरिष्यामः । बुद्धिरयथार्थस्मरणानुवादयथार्थरूपेण चतुर्विधेति प्रमाणपरिच्छे- दे समर्थितम् । सुखं पुनरैहिकसुखं स्वर्गसुखं मोक्षसुखं चेति त्रिविधम् । तत्र मोक्षसुखं प्रागेवाभिहितम् । ऐहिकसुखं तु स्र- क्चन्दनवनितादिजन्यं दुःखमिश्रं च । स्वर्गसुखं पुनर्देशान्त- रप्राप्यं दुःखरहितं च । उभयत्रापि धर्म एव कारणम् । दुःखं पु- नरैहिकमामुष्मिकं च द्विविधम् । तत्रैहिकं रोगादिजन्यम् । आमुष्मिकं तु रौरवमहारौरवादिरूपम् । तत्रोभयत्राप्यधर्मः कार- णम् । इच्छा ममेदं स्यादि॒त्येवमादिरूपा । द्वेषस्तु शत्रुविषयो भा - वविशेषः । प्रयत्नस्तु शरीरादौ भेदनिबन्धनः । एवमेते समुद्दिष्टाः संक्षेपादात्मनो गुणाः ॥ ३६३ ॥ संस्कारस्तु लौकिकवैदिकभेदेन द्विविधः । लौकिकस्तत्र</poem><noinclude></noinclude> b6zldbxh7qqkj964ef2lxxby7yi95eh 104 128672 346774 2022-08-21T15:52:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । १०५ वेगो भावना स्थितावस्थापक श्चेति त्रिविधः । तत्र वेगः पृथि - व्यादिपञ्चद्रव्यवर्तिविशेषगुणः क्रियाहेतुश्च । भावनात्मकस्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । १०५ वेगो भावना स्थितावस्थापक श्चेति त्रिविधः । तत्र वेगः पृथि - व्यादिपञ्चद्रव्यवर्तिविशेषगुणः क्रियाहेतुश्च । भावनात्मकस्तु संस्कार आत्ममात्रवर्तिविशेषगुणः । पूर्वानुभवोऽस्य कारणम् । स्मृतिस्तु कार्यम् । स्थितस्थापकस्तु संस्कारः स्पर्शवत्सु द्रव्येषु वर्तमानो विशेषगुणः । स यथा BACEBOO वेणुरन्ध्रप्रयुक्तं वा बर्द्ध वा बहुस्तरम् । सुच्यमानं (च?श्व) लाङ्गूलं वक्रभावं न मुञ्चति ॥३७॥ इति । वैदिकस्तु संस्कारस्तक्षणोत्प (व)नप्रोक्षणावहन ( सा ? ना )- दिभेदद्मिनः । स च द्विती(य? या ) श्रुत्यवसेयः । यथा यूपं त क्षति, त ( ण्डु) लान् (उत्पवते, श्रीहीन्) प्रोक्षति, बीहीनवहन्ती- त्यादि । तत्र हि द्वितीया श्रुत्या तक्षणादिभिर्यूपादीन संस्कुर्या- दित्यर्थः सिध्यति । स च भूतभाव्युपयोगिद्रव्यमात्रवर्तिविशे- षगुणः । यथाहुः - GE "भूतभाव्युपयोगं हि द्रव्यं संस्कारमर्हति ।” इति । ध्वनिर्वायुगुणः शब्दाभिव्यञ्जकः । स च प्रागेवोक्तः । प्राकट्यं व्यवस्थापकः सर्वद्रव्यवर्तिसामान्यगुणः । स च संयुक्त- तादात्म्यसम्बन्धेन प्रत्यक्षगम्यः । तच्च प्राकट्यं द्रव्याश्रितमपि तेन तादात्म्यसम्बन्धाज्जातिगुणकर्माण्यपि परम्परया समाश्रयत इति न तेषामविषयत्वप्रसङ्कः। 'प्राकट्याश्रयो विषय' इति विषय- लक्षणमाहुराचार्याः । ननु किमिदं प्राकट्यं नाम । श्रूयताम् । सन्ति तावलौकिक परीक्षकाणां 'घट: प्रकाशते', 'घटो भाति', 'प्र-</poem><noinclude></noinclude> 7ddgjjfri06ye5nz5r6rwvdglmy784m 104 128673 346775 2022-08-21T15:53:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१०३ मानमेयोदये कटो घट' इत्यादयो व्यवहाराः । न चैते भ्रान्तिमूलाः । बाधका- भावात् । अबाधितानामपि प्रत्ययानां भ्रान्तिमूलत्वकल्पने सर्वे- षामपि तथात्वप्रसङ्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१०३ मानमेयोदये कटो घट' इत्यादयो व्यवहाराः । न चैते भ्रान्तिमूलाः । बाधका- भावात् । अबाधितानामपि प्रत्ययानां भ्रान्तिमूलत्वकल्पने सर्वे- षामपि तथात्वप्रसङ्गात् । तस्मादेते व्यवहारा एव खोपपादाय प्रकाशविशिष्टमर्थमवकल्पयन्ति । तत्र विशेषगुणभूतः प्रकाश- पदार्थः प्राकट्यमित्युच्यते । न चागन्तुकं ज्ञानमेव प्रकाशपदा- र्थ इति वाच्यम् । आत्मसमवेतस्य ज्ञानस्य घटसमवेतत्वव्यव- हारानुपपत्तेः । ननु प्राकट्याश्रयस्यैव विषयत्वे भूतभविष्यतोः त्राकट्याश्रयत्वाभावात् कथं विषयत्वम् । न च तयोर्विषयत्व- मेव नास्तीति वाच्यम् । नदीपूरणघनोन्नतिप्रभृतिभिः भूतभवि- प्यद्वर्षानुमानाभावप्रसङ्गाद् इति चेद्, मैवम् । भूतभविष्य- तोरपि प्राकट्याश्रयणात् । ननु गुणिनमन्तरेण कथं गुणोत्प त्तिः । सङ्ख्यावदिति ब्रूमः । न च सङ्ख्यैव भूतभविष्यतोर्ना- स्तीति वाच्यम् । 'तिस्र आहुतयो हुताः', 'षडपूपा भक्षिताः', 'दश मोदकाः कार्या' इत्यादिव्यवहाराणां भ्रान्तिमूलत्वप्रसङ्गात् । इति सिद्धं प्राकट्यम् । शक्तित्वसामान्यवती द्रव्यकर्मगुणाश्रयाम् । अर्थापत्तिप्रमागम्यां शक्तिमाहुः कुमारिलाः ॥ ३८३ ॥ सा तु लौकिकवैदिकभेदेन द्विविधा । तत्राद्या पुनरर्थाप- त्तिगम्या । यथा –अग्न्यादीनां दाहकत्वशक्तिः । अन्या तु चोदनैकगम्या । यथा - यागादीनां स्वर्गादिसाधकत्वशक्तिः । तत्राग्न्यादीनां दाहकत्वशक्तिद्रव्यगता । हिंसादीनां नरकपात - साधकत्वशक्तिः कर्मगता। 'वायव्यं श्वेतमालभेत भूतिकामः' s</poem><noinclude></noinclude> 1kudufnefjptww6m6lo6gez9en1w0dz 104 128674 346776 2022-08-21T15:53:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । इत्यादिषु श्वेतत्वादिगुणविशिष्टस्यैव द्रव्यस्य भूतिसाघनत्वश्व- णाद् गुणगतोऽपि कोऽप्यतिशयः कल्पनीयः । स एवं गुणग- ता शक्तिर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । इत्यादिषु श्वेतत्वादिगुणविशिष्टस्यैव द्रव्यस्य भूतिसाघनत्वश्व- णाद् गुणगतोऽपि कोऽप्यतिशयः कल्पनीयः । स एवं गुणग- ता शक्तिरित्युच्यते । एवं सर्वत्र द्रष्टव्यम् । अत्र शक्तिरेव ना- स्तीति तार्किकाणां मतम् । अग्न्यादीनां दाहकत्वादिशक्ति च स्वभावभेदेन समर्थयन्ति । तद्युक्तम् | स्वभावस्य यावद्रव्य- भावित्वात् । * दाहकत्वादेश्व मणिमन्त्रादिनिराकरणेन । न च प्रतिबन्धकाभावादेव दाहक इति वाच्यम् । अभावस्य सर्वत्राप्य कारकत्वात् । न च नित्यकर्मणामकरणात् प्रत्यवायदर्शनादका- रकत्वमसिद्धमिति वाच्यम् । तत्रापि नित्यकर्मभि (लकर्मभा) विता- नामज्ञातोपरिपातानामवर्जनीयानामेनसामेव प्रत्यवायहेतुत्वाभ्यु - पगमात् । यथाहुः “स्वकाले यदकुर्वे (श्च) करोत्यन्यदचेतनः । प्रत्यवायोऽस्य तेनैव नाभावेन स जन्यते ॥ " - € इति । कथं तर्हि विशेषज्ञानाभावस्य संशयजनकत्वमिति चेत्, तत्राभावस्य ज्ञापकत्वात् । ज्ञापकत्वकारकत्वयोश्च विशेषादिति शक्तिरवश्याश्रयणीया । प्राभाकराः पुनरेनामनुमानगम्यां स- ङ्गिरन्ते । तत्तु प्रत्यक्षतो दृष्टसम्बन्धस्यैव लिङ्गस्यानुमापकत्व- मिति समर्थयद्भिरस्माभिरेवानुमान परीक्षायां निरस्तम्। ननु क थमर्थापत्त्या शक्तिग्रहणम् । उच्यते । यादृशादग्निसंयोगात् सर्वदा दाहदर्शनम् । तादृशादेव मन्त्रादिप्रयोगे (द्द ? तदद) र्शनात् ॥ ३९३ ॥ दाहकत्वादेर्मणिमन्त्रादिना निराकरणादिति खण्डवाक्यार्थः ।</poem><noinclude></noinclude> 6mahoyvq7pthcc7gfut93k8z7l20j1s 104 128675 346777 2022-08-21T15:53:34Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये अग्निसंयोगातिरिक्तं यत्किञ्चित् कारणान्तरम् । अस्ति दृश्यमदृश्यं वेत्येवं साधारणा प्रमा ॥ ४०३ ॥ १०८ दृश्यादर्शनजाभावप्रमाणेन विहन्यते । तत्र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये अग्निसंयोगातिरिक्तं यत्किञ्चित् कारणान्तरम् । अस्ति दृश्यमदृश्यं वेत्येवं साधारणा प्रमा ॥ ४०३ ॥ १०८ दृश्यादर्शनजाभावप्रमाणेन विहन्यते । तत्रा नयोर्विरोधे सत्यविरोधाय कल्प्यते ॥ ४१३ ॥ अदृश्यं कारणं किञ्चित् सा शक्तिरिति गीयते । गुणोक्तलक्ष्मसद्भावादस्याश्च गुणता मता ॥ ४२३ ॥ सर्वद्रव्यवर्तित्वादेषापि सामान्यगुणः । ननु द्रव्यव्यतिरिक्ते- प्वपि वर्तनात् कथमस्या गुणत्यमिति चेद्, मैवम् । 'गु- णाश्रयो द्रव्यमिति द्रव्यलक्षणस्यास्माभिरनङ्गीकृतत्वात् । अ तिव्याप्तं चेदं तार्किकोक्तं द्रव्यलक्षणं, “चतुर्विंशतिरुद्दिष्टा गुणाः कणभुजा स्वयम्" इति गुणानामपि सङ्ख्याश्रयत्वस्य तैरेव कथितत्वात्, सङ्ख्यायाश्च गुणत्वस्वीकारात् । इति सिद्धा गु- णाः । अत्र तार्किकास्तु ध्वनिप्राकट्यशक्तीनां गुणत्वं नानुम- न्यन्ते । शब्दधर्माधर्माणां गुणत्वमाकाङ्क्षन्ति च । तत्र ध्वन्या- दीनामगुणत्वपक्षस्तेषां गुणत्वसमर्थनान्निरस्तो वेदितव्यः । श ब्दस्य द्रव्यत्वं तु प्रागेव समर्थितम् । धर्माधर्मावात्मविशेषगु- णाविति तार्किकाणां मतमुपेक्षणीयमेव, आत्मगुणे लौकि- कानां धर्माधर्मशब्दप्रयोगादर्शनात् । यथाहुः “लोकप्रयोग- गम्या हि शब्दार्थाः सर्व (विवनुः ? वादिनाम्)" इति । अपिच, $ दाहदर्शनतदभावयोः ।</poem><noinclude></noinclude> qgeyxn3ta6dodryimm713v2fmweri7i 104 128676 346778 2022-08-21T15:53:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । श्रेयस्साधनमेव धर्मः । न ह्यग्निहोत्रात् स्वर्गो भवतीत्यत्रानि- होत्रमिवात्मगुणं कस्यचिदपि श्रेयःसावनतया श्रुतिरभिदधाति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः । श्रेयस्साधनमेव धर्मः । न ह्यग्निहोत्रात् स्वर्गो भवतीत्यत्रानि- होत्रमिवात्मगुणं कस्यचिदपि श्रेयःसावनतया श्रुतिरभिदधाति । ततो न तत्र धर्मत्वम् । एतेन आईतप्रभाकरादिमतेषु पुण्य- परमाण्वपूर्वादिष्यपि धर्मशब्दवाच्यता निरस्ता वेदितव्या । तदुक्तमाचार्यैः - "पुगलेषु च पुण्येषु नृगुणे पूर्वजन्मनि । प्रयोगो धर्मशब्दस्य न दृष्टो न च साधनम् ॥ पुरुषार्थस्य ते ज्ञातुं शक्यन्ते चोदनादिभिः । ” ,, इति । किञ्च, अत्यन्तापरिदृष्टचरं कार्याद्यपरनामधेयमपूर्वमभिध- ति लिङादय इत्यपि प्राभाकराणां दुराग्रहमात्रं, संज्ञासंज्ञि- सम्बन्धावधारणं विना कुत्रापि शब्दप्रवृत्त्यदर्शनाद्, लिङादिभ्य एवावगमे परस्पराश्रयप्रसङ्गमञ्च | तस्मा (दिजा ? लिङा) दीना- मपूर्वाभिधायकत्वानुपपचेच नापूर्वे धर्मशब्दवाच्यतोपपत्तिः । को तर्हि धर्माधर्मी, यत्र लोके धर्माधर्मशब्दी प्रवृत्तौ । श्रूय ताम् । यागादिषु लौकिकानां धर्मशब्दप्रयोगः, यागाद्यनुष्ठा- तरि धार्मिकत्वसमाख्यानात् । अधर्मशब्दप्रयोगस्तु हिंसासुरा- पानादौ । यदाहुः "अन्यत् साध्यमदृष्ट्दैव यागादीननुतिष्ठताम् । धार्मिकत्वसमाख्यानं तद्योगादिति गम्यते ॥” इति । न केवलं लोके, वेदेऽपि “यज्ञेन यज्ञमयजन्त देवाः, तानि धर्माणि प्रथमान्यासन्” इति । अत्र हि यज्ञशब्दवाच्य-</poem><noinclude></noinclude> hoz5hfoiwb41l906rvwb3pfu37q8fnm 104 128677 346779 2022-08-21T15:53:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>११० मानमेयोदये मेव धर्मशब्दवाच्यतया व्यक्तमभिदधाति श्रुतिरेव । लिङ्गस- ङ्ख्याव्यत्ययस्तुच्छान्दसत्वात् । अपिच, यागादीनामेव श्रेयस्सा- धनतां श्रुतिरभिद्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>११० मानमेयोदये मेव धर्मशब्दवाच्यतया व्यक्तमभिदधाति श्रुतिरेव । लिङ्गस- ङ्ख्याव्यत्ययस्तुच्छान्दसत्वात् । अपिच, यागादीनामेव श्रेयस्सा- धनतां श्रुतिरभिद्धाति । तथाहि 'ज्योतिष्टोमेन स्वर्गकामो यजेते 'ति श्रूयते । तत्र लिङ्लोट्तव्यप्रत्यययुक्तेषु वाक्येषु द्वे भावने प्रतीयेते शब्दभावनार्थभावना च । तत्रार्थभावना सर्वा- ख्यातसाधारणी । यथाहुराचार्या:- CONTRASE 66 “ अभिधाभावनामाहुरन्यामेव लिङादयः । अर्थात्मा भावना त्वन्या सर्वाख्यातेषु गम्यते ॥ " इति । तत्रार्थभावनाया अयमभिधानप्रकारः - अत्रत्यस्य लिङ्- • प्रत्ययस्य भावयेदित्यर्थः । तत्र किं भावयेदित्याकाङ्क्षां नियोज्य- विशेषणतयोपात्तं स्वर्गपदं पूरयति स्वर्गे भावयेदिति । केन भावयेदित्याकाङ्क्षां प्रकृत्यर्थो यागशब्दः पूरयति यागेन भाव- येदिति । केन यागेनेत्याकाङ्क्षां ज्योतिष्टोमशब्दः पूरयति ज्योतिष्टोमेन यागेनेति । कथं भावयेदित्याकाङ्क्षामङ्गोपाङ्गादि- वाक्यानि पूरयन्ति अग्नीनाधायान्वाधानप्रयाजादिभिरङ्गानि सम्पाद्य भावयेदिति । पुनश्च यागानन्तरं स्वर्गादर्शनसाधनत्व- श्रवणरूपप्रमाणइयविरोधमूला श्रुतार्थापत्तिरपूर्व कृ(त ?) त्वेति शब्दं कल्पयिष्यति । तस्माद् ज्योतिष्टोमयागेनान्वाधानप्रयाजा- धनुष्ठानपुरस्सरः अपूर्वं कृत्वा स्वर्गे भावयेदित्यर्थः सम्पद्यत इति । शब्दभावनायाः पुनरन्यत्र स्वर्ग इतिवत् पुरुषप्रवृत्ति- र्भाव्या । तया भावनया यो लिङादीनां वाच्यवाचकलक्षणः सम्बन्धः, स तत्र याग इतिवत् करणम् । प्रवृत्तौ रुचिमुत्पाद-</poem><noinclude></noinclude> ackwgpqjh34ecns8nqevfuceo45lyma 104 128678 346780 2022-08-21T15:54:00Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेद गुणनिर्णयः । यन्त्यर्थवादवाक्यान्यङ्गोपाङ्गादिवाक्यवदितिकर्तव्यताभावमनुभ- वन्तीति विशेषः । इदम् “अभिधाभावनामाहुरि " त्यादिवार्तिका - न... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेद गुणनिर्णयः । यन्त्यर्थवादवाक्यान्यङ्गोपाङ्गादिवाक्यवदितिकर्तव्यताभावमनुभ- वन्तीति विशेषः । इदम् “अभिधाभावनामाहुरि " त्यादिवार्तिका - नुसारिणां सुचरितादीनां मतमनुसृत्योक्तम् । “श्रेयस्साधनता ह्येषा नित्यं वेदात् प्रतीयते । कर्तुरिष्टान्युपाये हि कर्तव्यमिति लोकधीः॥” इत्यादिवार्तिकानुसारिभिश्चिदानन्दादिभिः पुनरिष्टसाधनताप्रति पादनमेव विध्यर्थ इत्युक्तम् । परितोषपार्थसारथिप्रभृतिभिस्तु पक्षद्वयमपि कक्षीकृत्य तत्र तत्रोक्तमिति तत्तग्रन्थादवगन्तव्यम् । सर्वथापि न यागाद्यतिरिक्तस्य श्रेयस्साधनतया धर्मत्वम् । तथा हिंसादीनामेव नरकपातादिसाधनत्वाधर्मलम् । यागहिंसादयश्च द्रव्यकर्मगुणात्मकाः । तस्मात् तेष्वेव धर्माधर्मयोरप्यन्तर्भावः । तदुक्तमाचार्यपादैः- “ श्रेयो हि पुरुषप्रीतिः सा द्रव्यगुणकर्मभिः | चोदनालक्षणैः साध्या तस्मात् तेष्वेव धर्मता ॥” १११ इति । न चापूर्वस्य गुणान्तरत्वं पदार्थान्तरत्वं वा कल्पनीयं, "तस्मात् फले प्रवृत्तस्य यागादेः शक्तिमात्रकम् । उत्पत्तौ वापि पश्वादेरपूर्वं न ततः पृथक् ॥ " इति शक्त्यन्तर्भावात् । तस्मादस्मदुक्ता एव गुणाः ॥ इति मानमेयोदये प्रमेयपरिच्छेदे गुणनिर्णयः ।</poem><noinclude></noinclude> 2nqkkfvu9qdi35us3i9v1zjizo72wfk 104 128679 346781 2022-08-21T15:54:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>११२ मानमेयोदये अथ कर्मनिर्णयः । अविभुद्रव्यमानस्थं प्रत्यक्षं चलनात्मकम् | वियोगयोगयोर्मूलं कर्म कर्मवेडो विदुः ॥ ४३३ ॥ तत् पुनरुत्क्षेपणावक्षेपणाकुञ्च... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>११२ मानमेयोदये अथ कर्मनिर्णयः । अविभुद्रव्यमानस्थं प्रत्यक्षं चलनात्मकम् | वियोगयोगयोर्मूलं कर्म कर्मवेडो विदुः ॥ ४३३ ॥ तत् पुनरुत्क्षेपणावक्षेपणाकुञ्चनप्रसारणगमनभेदात् पञ्च- विधमेव । अत्र प्रभाकरादयः कर्मणो नयनेन्द्रियगम्यत्वं नानुमन्यन्ते । तद्युक्तम् । तस्यापि घटादिवदनन्यथासिद्धेन्द्रि यान्वयव्यतिरेकानुविधानात् प्रत्यक्षवसिद्धेः । ननु संयोगविभा गाभ्यामेव कर्मानुमेयम् | तेनेन्द्रियान्वयव्यतिरेकौ संयोगविभाग- दर्शनोपक्षीणौ | तस्मादनन्यथासिद्धत्वमसिद्धमेव । यदाह भट्ट- विष्णु:- U “परोक्षं कर्म कर्मत्वादादित्यगतकर्मवत् । अक्षतद्भावभावत्वं क्षीणं लिङ्गस्य दर्शने ॥ " इति । तदिदमसारम् | अप्रत्यक्षत्वस्थानन्यथासिद्धेन्द्रियान्वय- व्यतिरेकानुविधायित्वाभावप्रयुक्तव्याप्त्युपजीवित्वात् । न च (स्व? सं) योग विभागयोरेवान्यथासिद्धत्वादनन्यथासिद्धत्वमसिद्ध- मिति वाच्यम् । संयोगविभागमात्र त्यैव नेत्रगोचरत्वे ताभ्यां च कर्मानुमाने श्येनसंयोगविभागाभ्यां स्थाणावपि कर्मकल्पनप्रसङ्गा- त् । अथ मतम् अर्थान्तरवियोगपूर्वकार्थान्तरसंयोगस्यैव कर्मानु- मापकत्वम् । स्थाणौ तु श्येनमात्रेणैव संयोगवियोगयोदर्शनान्न तत्र कर्मकल्पनमिति । तर्हि श्येनान्तरबियुक्ते श्येनान्तरसंयुक्ते च स्थाणौ कर्म कल्प्यं स्यात् । नदीप्रवाहवर्तिनि स्थिरे स्तम्भा- जलावयवसंयोगवियोगयोदर्शनात् कर्मकल्पनमपि दुर्वार- दौ</poem><noinclude></noinclude> 02iy8y802h22x3zfleyvlovj6vjcka2 104 128680 346782 2022-08-21T15:54:24Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे कर्मनिर्णयः । ११३ मेव । नन्वन्यत्र कॢप्तक्रिये श्येनादौ कर्मकल्पनादेव स्थाणौ सं- योगवियोगयो रुपपत्तेर्न तत्र कर्मकल्पनमिति चेद, जैवम् । श... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे कर्मनिर्णयः । ११३ मेव । नन्वन्यत्र कॢप्तक्रिये श्येनादौ कर्मकल्पनादेव स्थाणौ सं- योगवियोगयो रुपपत्तेर्न तत्र कर्मकल्पनमिति चेद, जैवम् । श्ये- नस्यान्यन्त्र कुत्रापि कृतक्रियत्वानुपपत्तेः । तथाहि - नहि भवतामाकाशदेशसंयोगविभागयोदर्शनात् पतचिणि कतक्रिय त्वम्, आकाशदेशस्य भवतामप्रत्यक्षत्वात् । न च वियगत- तेजोवयबसंयोगविभागदर्शनात् कृतक्रियत्वम् । तत्रापि तेजो- वयवानामेव श्वेनावयवैः सह संयोगवियोगयोदर्शनात् तेजोव- यवेष्वेव कर्मकल्पनप्रसङ्गात् । एवं सर्वत्र दर्शयितव्यम् । इति सकललोकप्रसिद्धस्थावरजङ्गमविभागोऽपि दत्तजलाञ्जलिरासी- दायुष्मताम् । अपिच, अन्धकारे खद्योतः पतती ति प्रत्ययो निरालम्बन एव भवेद्, अत्यन्तासत्त्वाद् भवतामन्धकारपदा- र्थस्य । न च तत्रापि खद्योतगतेनैव तेजोंशेन संयोगविभा- गाविति वाच्यम् । खद्योतस्य स्वगतेन तेजसा कदाचिदपि वियो- गाप्रतीतेः । न च नयनस्य विपरिवृत्त्यावलोकनानुभितदेशसं- योगविभागाभ्यां खद्योते कर्मकल्पनमिति (चेद् ? वाच्यम्) । अ- भिमुखपतनादौ तदसम्भवात् । 'यथा देवदत्तस्य गतिपूर्विकां देशान्तरप्राप्तिभवलोक्यादित्येऽपि गतिस्मरणम्' इति भाष्यमप्यु- पेक्षणयिमासीद् भवताम्, उभयत्रापि कर्मणोऽनुमेयत्वे दृष्टान्त- दान्तिकत्वेन निर्देशानुपपत्तेः । तस्मात् प्रत्यक्षेणैव कर्म- सिद्धिः ॥ इति मानमेयोदये प्रमेयपरिच्छेदे कर्मनिर्णयः ।</poem><noinclude></noinclude> 4nnrl71krzbmmjnrewdwtc7419i1uwu 104 128681 346783 2022-08-21T15:54:34Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये अथाभावनिर्णयः । इत्थं भावपदार्थानां स्वरूपे सुनिरूपिते । अभावाख्यं पदार्थं च पञ्चमं चिन्तयामहे ॥ ४४३ ॥ ननु भावपदार्था अपि केचिदवशिष्टाः सन्त्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये अथाभावनिर्णयः । इत्थं भावपदार्थानां स्वरूपे सुनिरूपिते । अभावाख्यं पदार्थं च पञ्चमं चिन्तयामहे ॥ ४४३ ॥ ननु भावपदार्था अपि केचिदवशिष्टाः सन्त्येव | यथाहुः प्राभाकराः GOO " द्रव्यं गुणः कर्म च जातिशक्ती सादृश्यसङ्ख्ये समवाय एते । अष्टौ पदार्था इह तान् विभज्य संक्षिप्य वक्ष्यामि गुरोर्मतेन||” इति । " द्रव्यं गुणस्तथा कर्म जातिश्चैतन्त्रयाश्रया | विशेष: समवायश्च पदार्थाः षडिमे मताः ॥ ” इति तार्किकाच । 'प्रमाणप्रमेयसंशय प्रयोजनदृष्टान्तसिद्धान्ता- वयवतर्कनिर्णयवादजल्पवितण्डाहेत्वाभासच्छल जातिनिग्रहस्था- नानां तत्त्वज्ञानान्निःश्रेयसाधिगम' इति च । ततः कथं सुनि- रूपितत्ववाचोयुक्तिरिति चेद्, मैवम् । तत्र प्राभाकरोक्तयोः शक्तिसंख्ययोर्गुणत्वमेवेति गुणनिर्णये वर्णितम् । गोगतं गव- यसादृश्यं तु तत्त्वान्तरमेव न भवति । गवयगतानां गुणावय- वसामान्यानां गवि च वर्तमानत्वादेव गवि गवयसादृश्यप्रतिप- त्युपपत्तेः । ननु सदृशतामतेर्गुणावयवसामान्यमात्रपरत्वे तदिति मतिरुत्पद्येत । अत्र तु तद्वदिति मतिरुपजायते । यथाह भव- नाथः - तद्वदिति हि तडीः न तदितीति । तदप्ययु-</poem><noinclude></noinclude> mo31lpx3shckifd2dcvtnci340pcykn 104 128682 346784 2022-08-21T15:54:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । क्तम् । गवयगतानां गुणावयवसामान्यानां गवाश्रितत्वाकारेण निरूप्यमाणानां तद्वदित्यादिबुद्धिविषयत्वं स्वरूपेण निरूप्यमा- (ण... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । क्तम् । गवयगतानां गुणावयवसामान्यानां गवाश्रितत्वाकारेण निरूप्यमाणानां तद्वदित्यादिबुद्धिविषयत्वं स्वरूपेण निरूप्यमा- (णां ?णानां) तदित्यनुवृत्ताकारबुद्धिविषयवं, यथा देवदत्तो यज्ञदत्तजन्यत्वेन निरूप्यमाणो यज्ञदत्तपुत्रबुद्धिविषयो भवति, स्वरूपेण तु निरूप्यमाणो देवदत्तबुद्धिमात्रविषय इति । अपिच सादृश्यस्य तत्त्वान्तरत्वे गवयेन गौर्बहुसदृशः, वराहेण पुनरल्प- सदृश इत्यादिप्रत्ययानां कथमुपपत्तिः । नहि भवन्मते साड- श्यस्याल्पत्वबहुत्वे सम्भवतः । न च परिमाणभेदादल्पत्वबहुत्वे इति वाच्यम् । द्रव्यव्यतिरिक्तस्यापरिमाणत्वात् । न चाश्रयपरि- माणभेदात् परिमाणभेदः । एकस्यैव गोराश्रयत्वात् । अस्मन्मते तु गुणावयवसामान्याना मल्पसङ्ख्याभाजामल्पत्वं बहुसंख्या- भाजां बहुत्वमिति विवेकः सुकरः । तस्माद् द्रव्यजातिगुणेष्वेव सादृश्यस्याप्यन्तर्भावः । विशेषसमवायौ तु शशविषाणसब्रह्म- चारिणौ, तत्सिद्धौ प्रमाणाभावात् । नन्वस्त्येव विशेषसिद्धावनु मानं 'समानजातीयाः समानगुणकार्याः परमाणवो मुक्तात्मा- नश्च परस्परव्यावर्तकधर्मसमवायिनः द्रव्यत्वाद् घटवद्' इत्या- दि । तदयुक्तम् । पृथक्तेन सिडसाध्यत्वात् । तस्माद् निलद्र- व्यवर्तिव्यावृत्तिमात्रबुद्धिविषयो विशेष इति भाषिणो वैशेविका दूषिता वेदितव्याः । समवायेऽपि प्रत्यक्षमनुमानं वा प्रमाणम् । तत्र न तावत् तार्किकाभिमतं प्रत्यक्षम् । अप्रतिभासात् । न च पटाश्रयं शौक्लयम्' 'इह पटे शौक्लयम्' इत्यादिप्रत्ययानामिन्द्रिया- न्वयव्यतिरेकानुविधानात समवायस्य प्रत्यक्षत्वमिति वाच्यम् । समवायरूपस्यैव विप्रतिपन्नत्वादेतेषां प्रत्ययानां समवायविषयत्वा-</poem><noinclude></noinclude> f42xgp4hjbz6pkeuu329r68exrm1cw4 104 128683 346785 2022-08-21T15:54:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये सिद्धेः । सिद्धेहि समवाये तादृशानां प्रत्ययानां समवायविषयत्वो- पवर्णनमुपपद्यते । कश्च समवायस्येन्द्रियेण सन्निकर्षः । न तावद् विशेषणविशेष्यभ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये सिद्धेः । सिद्धेहि समवाये तादृशानां प्रत्ययानां समवायविषयत्वो- पवर्णनमुपपद्यते । कश्च समवायस्येन्द्रियेण सन्निकर्षः । न तावद् विशेषणविशेष्यभावः, तस्येन्द्रियसन्निकर्षत्वासिद्धेः प्रागेव सम- थितत्वाद्, अन्यस्य च सन्निकर्षस्थानुपपत्तेः अनभ्युपगमाच्च । नापि प्राभाकरानुमतमनुमानं प्रमाणम् । तत्र तावद् 'इह गवि गोत्वमिति प्रत्ययोऽधिकरणाधिकर्तव्यतासम्बन्धनिबन्धनः इहेति प्रत्ययत्वाद् इह घंटे तण्डुला इति प्रत्ययवद्' इत्यनुमानम् 'इह भू- तले घटो नास्ती 'ति प्रत्ययेन व्यभिचारादनुपपन्नम्। 'विवादपदं विशेषणविशेष्यभावसम्बन्धनिबन्धनं विशिष्टज्ञानत्वाद् दण्डीति ज्ञानवद्' इत्यनुमानं तु 'विन (वेष्टा ? ष्टो) घट' इति प्रत्ययेन व्यभि- चारादुपेक्षणीयम् । यत् पुनः, ' (आगमसन्निविहीनस्याप्युपन ? ) व- स्तुपरतन्त्रतया भानं समवायगमकम्' इति भवनाथेन कथितं, तत्र प्रष्टव्यः किमेतादृशभानं समवायेन व्याप्तम्, उत तेन विना- नुपपन्नमिति । न ताबद् व्याप्तम्, अन्यत्र सहादर्शनेन व्याप्ति, ग्रहणानुपपत्तेः । नापि समवायेन विनानुपपन्नं, भेदसहिष्णुना - भेदेनोपपत्तेः । अपिच समवायः सभवायिभ्यामत्यन्ताभिन्नो वा, न वा । न तावइभिन्नः, समवायिव्यतिरेकेण समवायस्याभावप्र- सङ्गात् । भिन्नत्वे तु समवायस्य समवायिभ्यां सम्बन्धोऽस्ति वा, न वा । न तावदस्तीति वाच्यं, तस्यापि सम्बन्धस्य सम्बन्धा- न्तरकल्पनेनानवस्थाप्रसङ्गात् । नापि नास्तीति वाच्यं, पिण्ड- सामान्य समवायानां परस्परं सम्बन्धाभावे सति 'इयं गौः' इति व्यवहारमनहाय 'पिण्डगोत्वसमवाया' इति व्यवहारस्वीकारप्र- सङ्गात् । तस्माद्वयवावयविनोजतिजातिमतोः क्रियाक्रियावतोश्च</poem><noinclude></noinclude> jpr19sujxyygqrzal6r4glyu2vhirlc 104 128684 346786 2022-08-21T15:55:00Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । ३ परस्परं तादात्म्यमेव सम्बन्धः, तच्च प्रागेवोक्तम् । संशयप्रयो- जनादीनामस्मिन्नन्तर्भावः स्पष्टः । प्रमाणादयो यद्यभ्यत्र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । ३ परस्परं तादात्म्यमेव सम्बन्धः, तच्च प्रागेवोक्तम् । संशयप्रयो- जनादीनामस्मिन्नन्तर्भावः स्पष्टः । प्रमाणादयो यद्यभ्यत्रैवान्त- र्भवन्ति, तथापि 'प्रयोजनवशाद भेदेन कीर्तनम्' इति पदा- र्थषवर्णनानन्तरं तैरेवानूदितं च तस्माद् भावपदार्थानामेते- ष्वेवान्तर्भावाद्, अनन्तर्भूतानां च पदार्थवानुपपत्तेर्युक्तमभाव- पदार्थनिरूपणम् । प्रागभावादिभेदेन चतुर्वेष विभागवान् | षष्ठप्रमाण विज्ञेयः पदार्थोऽभाव उच्यते ॥ ४५१ ॥ अभावो द्विविधः संसर्गाभावोऽन्योन्याभावश्च । तत्र सं- सर्गाभावः प्रागभावप्रध्वंसाभावात्यन्ताभावभेदेन त्रिविधः । क्षीरे यो दध्यभावः स इह निगदितः भागभावः प्रवीणैः प्रयंसाभावमाहुर्दधनि तु पयसोऽभावमाचार्यपादाः । अत्यन्ताभावसंज्ञो भवति हि पवनाद्येषु रूपाद्यभाव- श्रान्योन्याभावमाशु स्फुटयति तु घटादौ पटत्वाद्यभावः ॥ अभावाख्यः पदार्थस्तु नास्तीत्याह प्रभाकरः । घटाद्यभावस्तत्पक्षे केवलं भूतलं मतम् ॥ ४७१ ॥ तदुक्तं ' (न) भावान्तरमभाव' इति । तन्मन्दम् । 'अ- घटं भूतलम्' 'इह भूतले घटो नास्ती'त्यादिविशिष्टज्यवहा- राणां विशिष्टभूतलविज्ञानमूलत्वे तद्विशेषणभूतस्य तच्चान्तरस्या- वश्याश्रय ( णीय) त्वात् । न च भूतलवेदनादेवायं व्यवहार इति</poem><noinclude></noinclude> 0sve9nhgssw0ccqew7fvij9qqgm2hy2 104 128685 346787 2022-08-21T15:55:10Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मानमेयोदये ११८ साम्प्रतम् । घटवति भूतलेऽपि तद्व्यवहारप्रसङ्गात् । अस्ति हि त त्रापि भूतलविज्ञानम् । ननु तन्मात्रज्ञानस्यैवाभावव्यवहारका- रणत्वमिति चेद्,... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मानमेयोदये ११८ साम्प्रतम् । घटवति भूतलेऽपि तद्व्यवहारप्रसङ्गात् । अस्ति हि त त्रापि भूतलविज्ञानम् । ननु तन्मात्रज्ञानस्यैवाभावव्यवहारका- रणत्वमिति चेद्, मैवम् । मात्रशब्दस्य भूतलातिरिक्तार्थत्वे त त्वान्तरत्वापत्तिः, अनतिरिक्तार्थत्वे घटवति प्रसङ्ग इति पूर्वोक्त- दोषानतिवृत्तेः । न चैकाकिभूतलवेदनं तत्कारणमिति वाच्यम् । एकाकिशब्दस्यैकस ङ्यायोगित्वेऽर्थे घटवति प्रसङ्गः, 'एकादा- किनिच्चासहाये' (५. ३. ५२ ) इति द्वितीयासहायत्वेऽर्थे तत्त्वा- न्तरत्वापत्तिरिति घट्टकुटीप्रभातन्यायस्य पुनरप्यनतिवृत्तेः । एताभिरेव युक्तिभिः केवलादिशब्दोऽपि व्याख्यातो वेदितव्यः । अत्राह भवनाथः 'यत्राभावधीस्तत्र संसृष्टस्वरूपधीर्नास्ति स्व- रूपधीस्त्वस्तीति द्वयी स्वरूपधीरास्थेया । तत्र संसृष्टस्वरूपधीतो- ऽन्या स्वरूपधीस्तन्मात्रधीः । तद्धीवेद्यं च तन्मात्रमिति न मेया- न्तरम्' इति । तत्र प्रष्टव्यं, संसृष्टस्वरूपधीतोऽन्यस्याः स्वरूपधियः किं प्रमेयमिति । ननूक्तमेव तद्धवेद्यं च तन्मा- त्रमिति, तर्हि मात्रशब्दस्य भूतलातिरिक्तार्थत्वे तत्त्वान्त- रत्वम्, अनतिरिक्तार्थत्वे घटवति प्रसङ्गः । ननु घटवति संसृष्टस्वरूपधीरेवेति न तत्र प्रसङ्ग इति चेद्, न । उक्तया री- त्या स्वरूपधीद्वयस्यापि तत्रैव प्राप्तत्वादिति न प्राचीनदोषादु- त्तारः । तस्मादभावो नाम तत्त्वान्तरमवश्याश्रयणीयम् । अतः पञ्चैव पदार्थाः । ननु शून्यमेवेदं जगदिति वादिनि माध्यमि- के जीवति सति कथं पदार्थपञ्चकविभागसिद्धिः । एवं हि स वदति 'सर्वे ज्ञानं शून्यविषयं ज्ञानत्वात् स्वप्नादिज्ञानवदि 'ति । ननु तत्रापि विज्ञानमस्त्येवेति कथं जगतः शून्यात्मकत्वमिति</poem><noinclude></noinclude> doyglf3jt8s4rhdqax67qlp08vfkuds 104 128686 346788 2022-08-21T15:55:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । चेद्, मैवम् । ज्ञेयाभावे ज्ञानस्याप्यभावात् । अतः शून्यविवर्त जगदिति माध्यमिकेनोक्तं ज्ञानाभावमसहमानो योगाचारः प्रत्य- वत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । चेद्, मैवम् । ज्ञेयाभावे ज्ञानस्याप्यभावात् । अतः शून्यविवर्त जगदिति माध्यमिकेनोक्तं ज्ञानाभावमसहमानो योगाचारः प्रत्य- वतिष्ठते । अस्तु ज्ञेयाभावः | स्वप्नादौ ज्ञेयानामत्यन्ताभावे स- त्यपि प्रतीयमानत्वात् तदृष्टान्तेन विमतानामप्यत्यन्ताभावस्य सम्यगवगम्यत्वात् । ज्ञानं तु न निराकर्ते शक्यं, स्वप्नादावपि ज्ञानोदयदर्शनात् । नच ज्ञेयाभावेन ज्ञानाभावोऽपि कल्पनीयः, प्रतीतिविरोधात् । तस्माद् विज्ञानमेव जाग्रत्प्रपञ्च घटादिरूपेण परिवर्तते । समनन्तरप्रत्ययेन च तदेव गृह्यते । तस्माद् दृश्य- मानं घटाद्याकारं विज्ञानस्यैव । अपिच स्वयंप्रकाशरूपाद् विज्ञानादभिन्ना एव घटादयः । तथाच प्रयोगः – यत् प्रका- शते तत् प्रकाशादभिन्नं यथोभयसिद्धः प्रदीप' इति । तस्माद् विज्ञानविवर्त जगदिति योगाचारेण साधिते बाह्यवस्तु- निरासमसहमानः सौत्रान्तिकः प्रत्यवतिष्ठते । अस्तु ज्ञानमसा- कारं, तथापि न बाह्यमर्थमपह्नोतुं शक्यं, बाह्यपदार्थानामेकरू- पस्य विज्ञानस्याकारसमर्पणमात्रं प्रति हेतुत्वादेकरूपमेव विज्ञानं नीलपीताद्याकारेण बहुधा विपरिवर्तत इति दुरुपपादमेव । तस्माद् विज्ञानाकाराणामनेकविधत्वदर्शनात् तत्तदाकारसमर्प- हेतुभूताः क्षणिकतरा बाह्यपदार्था अपि ज्ञानाकारविशेषदर्श- नानुमेयाः । न च बाह्यपदार्थानां सर्वत्रानुमेयत्वे प्रत्यक्षानुमान- विभागभङ्गप्रसङ्ग इति वाच्यम् | यस्य साक्षादाकारसमर्पणहेतुत्वं तस्य प्रत्यक्षत्वं, यस्य तु परम्परया तस्यानुमेयत्वमिति विभा- गात् । अथ बाह्यार्थस्य नित्यानुमेयतावचनमसहमानो वैभाषिकः प्रत्यवतिष्ठते । कथं नीलादिद्रव्यं विज्ञानानामाकारं समर्पयति, 2dahta</poem><noinclude></noinclude> mlhvh68onbdm3j2jfzfjyg9w8035zwr 104 128687 346789 2022-08-21T15:55:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१२० मानमेयोदये दृष्टमनुभितं वा । न तावदनुमितम्, आकारसमर्पणात् पूर्वमनु- मानानुयात् । यदि दृष्टं, तर्हि नीलादिपदार्थानां दृश्यत्ara- श्याश्रयणीयम्, अन्यथाकार... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१२० मानमेयोदये दृष्टमनुभितं वा । न तावदनुमितम्, आकारसमर्पणात् पूर्वमनु- मानानुयात् । यदि दृष्टं, तर्हि नीलादिपदार्थानां दृश्यत्ara- श्याश्रयणीयम्, अन्यथाकारसमर्पणहेतुत्वानुपपत्तेः | असम्ब- न्धस्य हेतुले सर्वस्यापि सर्वत्र हेतुत्वसङ्गात् । अतः क्षणभङ्गुरः प्रत्यक्ष (त्वा ? श्वा)र्थ इति स्थितम् । एष च तेषां सिद्धान्तसं- क्षेपश्लोकः- wa मुख्यों माध्यमिको विवर्तमखिलं शून्यस्य मेने जगद् योगाचारमते तु सन्ति मतयस्तासां विवर्तोऽखिलः । अर्थोऽस्ति क्षणिकस्त्वसावतुमितो बुद्धयेति सौत्रान्तिकः प्रत्यक्षं क्षणभङ्गुरं च सकलं वैभाविको भाषते ॥ ४८३ ॥ , इति । अत्र क्षणिकत्वपक्ष एवास्माकं निराकर्तुमवशिष्यते इतरेषां स्वयूथ्यैरेव निरस्तत्वात् । तत्र तावत् क्षणिकत्वे प्रत्यक्ष- मनुमानं वा प्रमाणम् । भवन्मते तदतिरिक्तप्रमाणाभावात् । तत्र न तावत् प्रत्यक्षं, तस्य ' स एवायं घट' इति प्रत्यक्षप्रत्य- भिज्ञानेन पूर्वोत्तरक्षणयोरेकत्वप्रतिपादकत्वात् । न च सदृशाप- रापरोद्भवादयमेकत्वभ्रम इति वाच्यम् । मृद्दण्डचक्रादीनामभावे विनष्टस्य घटादेः पुनरुद्भवासम्भवात् । न च ज्ञानादेवोत्पत्ति- रिति वाच्यम् । पूर्वमपि ज्ञानादेवोत्पत्त्युपपत्तेर्मृद्दण्डचक्रादीनां कुत्राप्यनुपयोगप्रसङ्गात् । नाप्यनुमानेन क्षणिकत्वं समर्थनीयं, 'सर्वे भावाः क्षणिकाः सत्त्वाद् विज्ञानवदिति तस्य दृढत- त्पन्न प्रत्यक्षविरोधेन बाघितविषयतया वह्निशैत्यानुमानवदप्रमा-</poem><noinclude></noinclude> 0p7b3ebo5tluvf9jfxbmk77s4s1dzpz 104 128688 346790 2022-08-21T15:55:39Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । १२१ णत्वाद्, विज्ञानस्यापि द्वित्रक्षणावस्थायित्वाङ्गीकारेण दृष्टान्ता- सिद्धेश्च । अत्र पुनराभिरेव युक्तिभिः प्रत्यक्ष... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । १२१ णत्वाद्, विज्ञानस्यापि द्वित्रक्षणावस्थायित्वाङ्गीकारेण दृष्टान्ता- सिद्धेश्च । अत्र पुनराभिरेव युक्तिभिः प्रत्यक्षादिप्रमाणसिद्धानां पदार्थानां मिथ्यात्वमौपनिषदाः साधयन्ति । 'प्रपञ्चो ( ? ) मिथ्या दृश्यत्वात् स्वप्नप्रपञ्चवदि ति । 'नेह नानास्ति किञ्चन' (बृ. ४. ४. १९) इत्यादिवेदान्तवाक्यं चात्र प्रमाणम् । अतः प्रत्यक्षादिप्रमाणसिद्धस्य प्रपञ्चस्य मिथ्यात्वाद् 'एकमेवाद्वितीयं ब्रह्म' (छा. ६. २. १) इत्यादिवेदान्तवाक्यानां यथाश्रुतेऽर्थे प्रामाण्यमविहतमिति । अत्र वदामः । तत्र यत् तावदुक्तं दृश्य- त्वान्मिथ्यात्वमिति, तत्र किमिदं मिथ्यात्वं नाम । किमत्यन्ता- सत्त्वम्, उत सदसद्विलक्षणत्वं, बाध्यत्वं वा । नाद्यः, अत्यन्ता- सतो नरविषाणादेरिव ख्यानानुपपत्तेः । नापि सद्सद्विलक्षणत्वं, तस्यान्यत्राप्रसिद्धत्वेन पक्षस्याप्रसिद्ध विशेषणत्वापत्तेः । ननु सर्ववादिसिद्धमेव स्वप्नादिप्रपञ्चस्य सदसद्विलक्षणत्वम् । तथा- हि — असतो नरविषाणादेवि ख्यानानुपपत्तेः सतश्विदात्मन इव बाधानुपपत्तेः सिद्धं स्वप्नादिप्रपञ्चस्य सदसद्विलक्षणत्वम् । मैवम् । सद्विलक्षणस्य नरविषाणादेवि ख्यानानुपपत्तेः अस- द्विलक्षणस्य चिदात्मन इव बाधानुपपत्तेः सदसद्विलक्षणत्वक- ल्पनेऽपि स्वप्नादिप्रपञ्चस्य ख्यातिबाधयोरनुपपत्तेः । तस्मात् ख्यातिबाधान्यथानुपपत्त्या सदसद्विलक्षणत्वमिति रिक्तं वचः । अतः सदसद्विलक्षणत्वमस्माकमसिद्धमेवेति युक्तमप्रसिद्धविशे- षणत्वम् । नापि बाध्यत्वं मिथ्यापदार्थः, जाग्रत्प्रपञ्चस्य बाधक- भूतप्रमाणान्तरादर्शनात् । न चेदमेवानुमानं बाधकमिति वा- च्यम् । अस्यानुमानस्य प्रपञ्चप्रतिभासबाध्यत्वेन वह्निशैत्यानु-</poem><noinclude></noinclude> l7vim0e0l9x4ilmxjm9o1kxxarcxjci 104 128689 346791 2022-08-21T15:56:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>११२ मानमेयोदये मानवत् स्वोत्थानानुपपत्तेः । ननु प्रपञ्चप्रतिभासस्य मिथ्यात्वाद् युक्तमनुमानोत्थानमिति चेद्, मैवम् । प्रपञ्चप्रतिभासस्य मि थ्यात्वे सत्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>११२ मानमेयोदये मानवत् स्वोत्थानानुपपत्तेः । ननु प्रपञ्चप्रतिभासस्य मिथ्यात्वाद् युक्तमनुमानोत्थानमिति चेद्, मैवम् । प्रपञ्चप्रतिभासस्य मि थ्यात्वे सत्यनुमानोत्थानम्, अनुमानोत्थाने सति मिथ्यात्वमिति परस्पराश्रयप्रसङ्गात् । एवमत श्रुतीनामप्युत्थाने परस्पराश्रयो - ऽनुसन्धातव्यः । तस्मादद्वैतश्रुतिरपि न यथाश्रुतेऽर्थे प्रमाणमि- त्यबाधितप्रत्यक्षादिप्रमाणसिद्धानां द्रव्यजातिगुणकर्मणामभावस्य च सत्यत्वं सिद्धम् || यत्कीर्त्तिर्न हि माति हन्त महति ब्रह्माण्डभाण्डोदरे यस्याज्ञां प्रणतैः शिरोभिरनिशं धत्ते नृपाणां गणः । सोऽयं नाटकतर्ककाव्यनिपुणः प्रज्ञातपातञ्जलो भक्तश्चऋिणि मानवेदनृपतिर्जागर्ति धात्रीतटे ॥ १ ॥ पृथ्वीवृत्रजिता नितान्तमहितेनैतेन सञ्चोदितै- रस्माभिः कृशशेमुषीविलसितैरभ्यासहीनैरपि । प्राङ् नारायणसूरिणार्धरचितं तन्मानमेयोदयं मोहात् पूरयितुं कृता मतिरियं सन्तः प्रसीदन्तु नः ॥ २ ॥ यदत्र क्लिष्टार्थं महति बत कौमारिलमते विरुद्धार्थं वा तत् सकलमपि शोध्यं सुमतिभिः । हरेश्च श्रुत्यन्तप्रथितपरमानन्दवपुषः समस्तोऽत्र स्तोत्रीभवतु मम सञ्जल्पनविधिः ॥ ३ ॥</poem><noinclude></noinclude> 32aev16fzff5i3qgunibkbxxz5bkuhf 104 128690 346792 2022-08-21T15:56:35Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । भो भो दुष्कर्मवर्गाः ! परिहरत मदी- यामिमामङ्गवहीं ब्रूमः सौहार्दयोगात् परिचयजनित - न्नान्यथा यात शङ्काम् । हन्ता युष्मत्कुला... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः । भो भो दुष्कर्मवर्गाः ! परिहरत मदी- यामिमामङ्गवहीं ब्रूमः सौहार्दयोगात् परिचयजनित - न्नान्यथा यात शङ्काम् । हन्ता युष्मत्कुलानां दलितकुवलय- श्यामलैः कोमलैस्तै- गर्नेत्रोत्सवं नो वितरति भगवान् भार्गवीभाग्यभूमा ॥ ४ ॥ यः ख्यातः पुरुषोत्तमस्त्रिजगति प्रज्ञाकवित्वादिभिः पुत्र्यास्तस्य सुतस्तदीयतनयात् कौमारतन्त्राम्बुधेः । सुब्रह्मण्य इति त्रिलोकविदितादापीतशास्त्रामृतः सोऽहं पूरितवानिदं प्रकरणं नाम्ना च नारायणः ॥ ५॥ कृष्णो विबुधाधिपतिर्निष्णातो वितरणेषु विद्यायाः । मुष्णातु हृदयतिमिरं पुष्णातु च मङ्गलानि सकलानि ॥ ६॥ कुमारिलवचोजालपयोधिशरदिन्दवे । शिष्यसन्तानसन्तानतरवे गुरवे नमः ॥ ७ ॥ सुब्रह्मण्यादधीताः क्षितिविबुधपतेः काशिकातर्कमार्गा रामाचार्याञ्च पश्चात् सकलमधिगतं येन कौमारतन्त्रम् । कृष्णात् काव्यार्थमीमांसकपरिवृढतः काव्यमार्गावगन्ता सोऽहं नारायणाख्यो व्यलिखमखिललोकापहासार्थमेतत् ॥ इति श्रीनारायणप्रणीते मानमेयोदये प्रमेयपरिच्छेदे अभावनिर्णयः ।</poem><noinclude></noinclude> 64t2c3g1e1ikeihlifhaaurzqhsrosc 104 128691 346793 2022-08-21T15:56:45Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१२४ वेलालाङ्घपयः पयोधिविसरत्कल्लोलतुल्योदयै- रालापाविषयैर्यशोभिरखिलं लोकं परिष्कुर्वते । लीलानिर्जितशात्रवाय च वयं तुभ्यं किमशास्महे शैलाब्धीश्वर! मा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१२४ वेलालाङ्घपयः पयोधिविसरत्कल्लोलतुल्योदयै- रालापाविषयैर्यशोभिरखिलं लोकं परिष्कुर्वते । लीलानिर्जितशात्रवाय च वयं तुभ्यं किमशास्महे शैलाब्धीश्वर! मानवेदनृपते! जीयाः सहस्रं समाः ॥ ९ ॥ युष्मत्कीर्तिपयो नितान्तमहता युष्मत्प्रतापाग्निना तप्ता दण्डकटाहतोऽपि नितरामुत्सिच्यमानं मुहुः । नैवायाति विशांपते ! विरलतां नैवोष्णभावं कदा- प्यादत्ते नरवर्य! किञ्च नितरां माधुर्यमालम्बते ॥ १० ॥ त्रिभुवनकमले त्वदीयकीर्तिः प्रचुरमरन्दविलासमादधाति । बुधसमितिरसौ तु चञ्चरीक- प्रकरदशामपि तत्र मानवेद! ॥ ११ ॥ सम्पूर्ण चेदं मानमयोदयनाम प्रकरणम् । शुभं भूयात् । -</poem><noinclude></noinclude> 0j7g28glq9v0curftznc3g3xgow36mj 104 128692 346882 2022-08-21T19:22:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 66 AÇVAGHOŞA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA danger sought refuge in his master's strength. The gem of the collection is doubtless the pathetic legend of Kunāla, son of Açoka, whose false stepmother succeeds in poisoning his father's mind against him and in having him blinded without his per- mitting himself either hate or reproach. We find, however, also a still more gruesome and to us repellent theme in the tale of Rūpav... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>66 AÇVAGHOŞA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA danger sought refuge in his master's strength. The gem of the collection is doubtless the pathetic legend of Kunāla, son of Açoka, whose false stepmother succeeds in poisoning his father's mind against him and in having him blinded without his per- mitting himself either hate or reproach. We find, however, also a still more gruesome and to us repellent theme in the tale of Rūpavati, who severs her own breasts in order to feed a hungry mother when on the point of eating her own child; Rūpavati is extolled as a pattern of the Bodhisattva who seeks to save the whole world, and is accorded the somewhat quaint honour of being reborn as a prince, Rūpavata. The style of the book is very uneven, as a result of the diversity of its sources. Besides ordinary simple Sanskrit prose, intermingled here and there with Gathās, we find here and there passages in elaborate metres and prose with the long compounds approved by writers on poetics. Thus Avadana xxxviii is a version in elaborate style of the story of Maitrakanyaka in the form found in the Avadānaçataka. More interesting to us is the preservation, as part of the cycle of legends of Açoka (xxvi-xxix), of the dramatic episode of the conversion of the demon Māra by the virtuous Upagupta. The idea, ingenious in itself, is carried out with spirit and imagination; Māra is converted and Upagupta, who desires to see with his eyes the Buddha long since dead, asks him to appear before him in the Buddha's form. Māra obeys, and the devotee falls down in worship before the wondrous apparition of the master he loved. We can recognize here, without question, borrowing from Açvaghosa in manner, as in substance from the Sutralam- kāra; style and metre are of the classical type which his poems display. Moreover, we can trace 2 in this section of the work clear instances of knowledge of the Buddhacarita and even of the less popular Saundarananda; thus Gupta's son is described as beautiful beyond men but yet inferior to the gods (atikranto mānuṣavarṇam asamprāptaç ca divyavarṇam), and this some- what clumsy expression can hardly be derived from any source other than Açvaghoşa's elegant atītya martyan anupetya devan. 1 The original Açokāvadāna, according to Przyluski, La légende de l'empereur Açoka (1923), was composed by a monk of Mathurã about two centuries before Kanişka (between 150-100 B.C.). 2 Gawroński, Studies about the Sansk. Buddh. Lit, PP 49 ff.<noinclude></noinclude> h44iuatv8slmbxq1ogqusdyrha0lyuy 104 128693 346883 2022-08-21T19:23:21Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE AVADĀNAS 67 Similarly, both xxii and xxxviii contain reminiscences of the Buddhacarita both in the polish of their style and in actual verbal similarities; in the latter we have: trsnanilaiḥ çokaçikhapracandaiç: cittani dagdhani bahu- prakāram açavatām sapraṇayābhirāmair: dānāmbuṣekaiḥ çamayām- babhūva. 'The flames of desire, kindled by sorrow, in the minds of those full of longing were extinguis... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE AVADĀNAS 67 Similarly, both xxii and xxxviii contain reminiscences of the Buddhacarita both in the polish of their style and in actual verbal similarities; in the latter we have: trsnanilaiḥ çokaçikhapracandaiç: cittani dagdhani bahu- prakāram açavatām sapraṇayābhirāmair: dānāmbuṣekaiḥ çamayām- babhūva. 'The flames of desire, kindled by sorrow, in the minds of those full of longing were extinguished by the torrents of his gene- rosity, made beautiful by his courtesy.' In the less polished parts of the collection we find many curious specimens of the influence of Pāli or Prākrit on the writers. Thus we have forms like sarpi for sarpis, parval for parva, yam for yat, tāvanta for tāvant, pithi for vithi. The use of particles often deviates from Sanskrit practice: thus api... api serves as equivalent to et... et; apy eva means perhaps, prag eva often, yavat quippe; the favourite Buddhist form of denoting place, yena... tena, is common; and yataḥ, yadbhu- yasă, tatprathamataḥ, and yat khalu are common as conjunc- tions. As prepositions we find sarvänte, after, sakāmam, to please, sthāpayitva, except. Rare words and meanings abound, as apatti, sin, kola, raft, gulma, custom-house, uddhava, cheer- fulness, paribhas, abuse, niçritya, going to, pragharati, ooze forth (prakṣar-), vyatisarayati kathām, converse, anyatara, anyatama, any one, bhūyasya mātrayā, still more. 4. Ārya Çūra and later Poetry The influence of Açvaghoṣa is unquestionably to be traced in the elegant and interesting collection of lectures or sermons in the form of edifying anecdotes of the Buddha's action in former births produced by Ārya Çūra under the style of Fatakamālā.³ The mere fact that the tales appear in Sanskrit of the Kavya ¹ The Vedic ghy may be the origin of this formation, if it is not itself a Prākrit- ism; cf. Geiger, Pâli, p. 67. 2 Ed. H. Kern, HOS, i, 1891; trans. J. S. Speyer, London, 1895. Cf. Luders, GN. 1902, pp. 758 ff.; F. W. Thomas, Album Kern, pp. 405 ff.; on the Chinese ver- sion, Ivanovski, RHR. xlvii. 298 ff.; cf. E. Wohlgemuth, Über die chinesische Version von Afvaghoşa's Buddhacarita (Leipzig, 1916). F 2<noinclude></noinclude> gw4tma7v7q8cdjr3ujifplehr8ky145 104 128694 346884 2022-08-21T19:23:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 68 AÇVAGHOŞA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA type is sufficient proof of the spread of the use of that language for purposes of literature and discussion in the courtly circles in which, we may safely assume, Arya Çūra moved and lived. The material of the tales was doubtless ready to hand; nearly all of them are extant in the Pali Jataka book,¹ and twelve of them are also found in the Pali Cariyapitaka. Moreover, as in tha... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>68 AÇVAGHOŞA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA type is sufficient proof of the spread of the use of that language for purposes of literature and discussion in the courtly circles in which, we may safely assume, Arya Çūra moved and lived. The material of the tales was doubtless ready to hand; nearly all of them are extant in the Pali Jataka book,¹ and twelve of them are also found in the Pali Cariyapitaka. Moreover, as in that book, the tales are told with the definite purpose of illustrating the various perfections (pāramitās) ascribed by Buddhist theory to the Buddha to be. Their chief defect to modern taste is the extravagance which refuses to recognize the Aristotelian mean. The very first tale, which is not in the Jataka book, tells of the extraordinary benevolence of the Bodhisattva who insists on sacrificing his life in order to feed a hungry tigress, whom he finds on the point of devouring the young whom she can no longer feed, and the other narratives are no less inhuman in the disproportion between the worth of the object sacrificed and that for whose sake the sacrifice is made. But these defects were deemed rather merits by contemporary and later taste. I-tsing mentions the Fatakamālā as one of the popular works among Buddhists of his day, and the frescoes of Ajaṇṭā include both pictures and verses, proving the existence then of the text. The date of this evidence, unfortunately, is not certain, but the style of writing suggests the sixth century, and with this accords the fact that a Chinese rendering of another work of Arya Çūra was made in A. D. 434. The author may then have written in the third, or more probably the fourth, century. Ārya Çūra's style is classical, showing command of the resources of his art, but restrained and saved from exaggeration by good taste. His prose and verse alike are careful and polished, and, though he is not averse to the use of fairly long compounds, especially in prose, he employs them naturally and is seldom obscure. His good taste is conspicuous in the lines put in the mouth of the son whose father in his insensate generosity has given away his wife and children; the child speaks in simple but pathetic words: naivedam me tathā duḥkham yad ayam hanti māṁ dvijaḥ napaçyam ambāṁ yat tv adya tad vidārayatīva mām ¹ GN. 1918, pp. 464 ff.<noinclude></noinclude> oxosru8tmjjsbrw101hk5kluqhl1gj2 104 128695 346885 2022-08-21T19:23:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ĀRYA ÇŪRA AND LATER POETRY rodisyati ciram nūnam ambă çünye tapovane putraçokena krpaṇā hataçāveva cātakī. asmadarthe samãhṛtya vanăn mülaphalam bahu bhavisyati katham nv ambă dṛṣṭvā çünyam tapovanam? ime nav açvakās tāta hastikā rathakāç ca ye ato'rdham deyam ambayai çokam tena vineşyati. 69 ""Tis not so much that the Brahmin beats me that causes me sorrow, but that I have not seen m... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>ĀRYA ÇŪRA AND LATER POETRY rodisyati ciram nūnam ambă çünye tapovane putraçokena krpaṇā hataçāveva cātakī. asmadarthe samãhṛtya vanăn mülaphalam bahu bhavisyati katham nv ambă dṛṣṭvā çünyam tapovanam? ime nav açvakās tāta hastikā rathakāç ca ye ato'rdham deyam ambayai çokam tena vineşyati. 69 ""Tis not so much that the Brahmin beats me that causes me sorrow, but that I have not seen my mother to-day pierces my heart. Long will my mother weep in the penance grove, now lonely, sorrowing for the woes of her children, like a cuckoo whose young are slain. She has gathered for our sake many a fruit and root from the forest; how then will she feel when she sees the penance grove left lonely? Here, daddy, are our toy horses, our elephants, our cars; give a half to mother; thus will she assuage her grief.' But he is equally happy in more elaborate themes, as in the description of the rule of the just king : samaprabhāvā svajane jane ca: dharmānugă tasya hi danda- nitih adharmyam avṛtya janasya mărgam: sopānamāleva divo babhūva. 'Impartial to kin and stranger alike, his rule followed in the steps of righteousness; blocking the path of unrighteousness to men, it was as a ladder to raise them to the sky.' No doubt in his language there are traces here and there of Palicisms,¹ but these do not seriously detract from Ārya Çūra's claim to correct- ness of language, and his metrical skill is considerable. The form of his tales as composed of prose with verses inter- mingled, now singly, now in larger numbers, is of historical interest. It is not, of course, an invention of Arya Çūra, who followed Kumāralāta and doubtless many others in the employ- ment of this style. But its origin is disputed. Oldenberg 2 developed with his usual skill the thesis that the original form of literature in India, as perhaps elsewhere, was prose, with verses rposed at those points where the primitive mind naturally tends to give utterance to its feelings in verse form, as when ¹ He is praised in the Saduktikarṇāmṛta, ZDMG. xxxvi. 365. For his Pālicisms. see Franke, IF. v. Anz. 31. 2 GGA. 1909, pp. 66 ff.; GN. 1911, pp. 459 ff.; 1919, pp. 79 ff. Cf. Winternitz, WZKM, xxiii. 102 ff.<noinclude></noinclude> 6hury55c08pcdercca7nf19myvfhep2 104 128696 346886 2022-08-21T19:23:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 70 AÇVAGHOŞA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA a god is invoked, a curse is pronounced, a benediction uttered, a prayer put up, in short at any point where emotion is let free and the pedestrian prose is inadequate as an expression of the feeling. He has found proofs of the existence of literature of this kind in the Rgveda, the Brāhmaṇas, the epic, and in Pāli texts, including the Jatakas. In principle the verses alone wer... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>70 AÇVAGHOŞA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA a god is invoked, a curse is pronounced, a benediction uttered, a prayer put up, in short at any point where emotion is let free and the pedestrian prose is inadequate as an expression of the feeling. He has found proofs of the existence of literature of this kind in the Rgveda, the Brāhmaṇas, the epic, and in Pāli texts, including the Jatakas. In principle the verses alone were preserved in fixed form, and they only received skill and care, the prose being supplied by those who told the tales. The pro- cess of development which followed was, on the one hand, the elimination of the prose by substituting verse, and it has been suggested that a remnant of the old condition is to be found in the Mahabharata, where the speakers in case of dialogue are given in prose, while in the more finished Rāmāyaṇa such devices are unknown, the poet, like the authors of the Iliad and Odyssey, working into verse the name of the spokesman. On the other hand, the step was taken of applying to the prose the artistic polish which marked the verse, and Oldenberg ¹ claims that, apart from an exceptional case like the Kuṇāla Fataka of the Pāli Jataka book, where the verses are accompanied by an ornate prose, the Fātakamālā and the Pañcatantra or Tantra- khyāyika are among the earliest examples of this form. It seems clear for reasons elsewhere adduced that the theory is not substantiated by Vedic evidence, and that it must stand or fall according as other considerations may appear to render it credible. The evidence of comparative literature is still quite inadequate to support it, and from the Indian point of view matters can much more simply be explained. The earliest form of prose with verse intermingled which we find in Indian litera- ture appears to be that in which gnomic verse is cited to illustrate ¹ Allind. Prosa, pp. 82 ff. What is true is that elaboration of prose style is later tban and based on development of verse; cf. Jacobi, Compositum und Nebensatz, p. 93, who cites the symmetrical Varnakas of the Jain canon and their long com- pounds (cf. IS. xvii. 389 ff.). 2 Keith, JRAS. 1911, pp. 979 ff.; 1912, pp. 429 ff.; HOS. xxv. 43 ff. There are cases of intermixture of prose and verse in other languages, e. g. Latin (Varro's Saturae Menippeae, Petronius, Martianus Capella (c. A. D. 400), Boethius (480-524),` and two novels, Julius Valerius (c. 300) and Historia Apolloni Tyrii; Teuffel- Schwabe, Rom Lit., §§ 28, 165, 305, 399, 452, 478, and 489); Norse; Mediaeval Irish (Windisch, Irische Texte, ii. 447 ff.); Chinese; Old Picard, Aucassin et Nico- lett; Boccaccio's L'Ameto; Sa'di's Gulistan; Basutos and Eskimos (MacCulloch, Childhood of Fiction, pp. 480 ff.); Gray, Vasavadattă, p. 32.<noinclude></noinclude> ngp9q7tn4qcp0if5uk0gdrzgrvbo571 104 128697 346887 2022-08-21T19:24:07Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ĀRYA ÇŪRA AND LATER POETRY 71 what is stated in the prose; this is akin to the practice of the Brāhmaṇas to adduce occasionally Yajñagāthās, verses on sacri- ficial points, in their discussions, and to the habit of the Dharma- sūtras to enforce the rules which they lay down with verse cita- tions. Here and there in the Upanişads we find similar cases, verses being cited in illustration and explanation of a doct... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>ĀRYA ÇŪRA AND LATER POETRY 71 what is stated in the prose; this is akin to the practice of the Brāhmaṇas to adduce occasionally Yajñagāthās, verses on sacri- ficial points, in their discussions, and to the habit of the Dharma- sūtras to enforce the rules which they lay down with verse cita- tions. Here and there in the Upanişads we find similar cases, verses being cited in illustration and explanation of a doctrine stated in prose; in these cases it is made quite clear that the verses are quotations, from which, no doubt, it was an easy step to the writer composing verses of his own to enliven his theme or summarize his moral. The Kārikās found in the Mahābhāṣya prove that grammarians recognized the convenience of thus putting on record in easily remembered and accurate form their observations on disputed points. In the case of narrative the evidence seems clearly to indicate that originally in India prose and verse were used independently; if so, it is easy to understand how they could come to be combined, especially as in the other instances adduced above there already existed examples of the combination of verse and prose in one literary form. The few cases in the epic of prose and verse combined seem to be dis- tinctly instances of contamination, not remnants of an older form of composition. How far models in Pāli were available for the author of the Fatakamālā or Kumāralāta we cannot, of course, prove, for the Jataka book in Pāli as we have it presents grave problems which are yet unsolved. But the Kunāla Fataka at any rate suggests that it would be unwise to claim that the transition first took place in Sanskrit versions of Jataka tales. Other Buddhist writeis contributed much less to literature than to philosophy. The mysterious Nāgārjuna, perhaps of the latter part of the second century A.D., in his Madhyamakakārikās shows a perverse ability to develop paradoxes, while Ārya Deva (c. A.D. 250) in his Catuḥçatika¹ shows considerable power of irony in his onslaught on the Brahmanical practice of bathing in the Ganges to remove sin and acquire merit. The Çişyalekha- dharmakavya 2 of Candragomin, in which instruction is given in the form of a letter to a pupil dealing with the essential facts of the . 1 Ed. Calcutta, 1914. On his Hastavalaprakaranavytti, cf. Thomas and Ui, JRAS. 1918, pp. 267 ff. Cf. P. L. Vaidya, Études sur Aryadeva (Paris, 1923). 2 Ed. I. P. Minayeff, Zapiski, iv.<noinclude></noinclude> ivrqspeqyy4vyz79wlrnxp4dicupyci 104 128698 346888 2022-08-21T19:24:19Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 72 AÇVAGHOȘA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA Buddhist faith, has a predecessor in the Suhṛllekha¹ of Nāgār- juna, in which he summarizes Buddhist doctrine for a king, unhappily unidentified. The Subhāṣitāvali cites a verse actually found in the letter, though omitted in the Tibetan version: visasya viṣayāṇāṁ ca dūram atyantam antaram upabhuktam visam hanti viṣayāḥ smaraṇād api. 'Vast indeed the diffe... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>72 AÇVAGHOȘA AND EARLY BUDDHIST KĀVYA Buddhist faith, has a predecessor in the Suhṛllekha¹ of Nāgār- juna, in which he summarizes Buddhist doctrine for a king, unhappily unidentified. The Subhāṣitāvali cites a verse actually found in the letter, though omitted in the Tibetan version: visasya viṣayāṇāṁ ca dūram atyantam antaram upabhuktam visam hanti viṣayāḥ smaraṇād api. 'Vast indeed the difference between poison and objects of sense; poison slays only when tasted, but the things of sense by mere thought thereof.' The name of the author is given in the text as Candragopin, but on the whole it is improbable that he is to be distinguished from Candragomin, and we may place him in the seventh century A.D., as his grammar was used in the Kāçikā Vrtti, while he seems to have been alive as late as the time of I-tsing, though his reference is not free from doubt. As might be expected from a grammarian, the poem is written in correct and fluent Sanskrit, but without special distinction. The case is other with Çantideva, author of the laborious com- pendium of Buddhist dogmatics of the Mahāyāna school, the Çikṣāsamuccaya, in his Bodhicaryavatāra, in which he sketches the career of him who seeks to attain Buddhahood as opposed to the narrow Hinayāna ideal of saintship. Çantideva, who lived in the seventh century and whom tradition alleges to have been the son of a king who was induced by the goddess Tārā to lay aside royal state, disclaims any literary pretension; he writes for himself only and for those of nature akin to his. His poem is a strange blend of passionate devotion to the aim of aiding men to achieve freedom from the miseries of life coupled with the utter negativism of the Mahāyāna philosophy. There is nothing real, nothing can be gained or lost, none honoured or despised; joy and sorrow, love and hate, all are idle names, without reality; search as you will, nothing can be found that is. None the less Çantideva seems to be intoxicated with the nobility of the aim of seeking to be a saviour of mankind; the good we do in our efforts is a joy to the Buddhas and Bodhisattvas; we are allied with them in the struggle to attain the end. It is a delusion by 1 Trans. H. Wenzel, JPTS. 1886, pp. 1 ff.; for the king Satavahana, cf. Vidyabhu- sana, POCP. 1919, i. 125. 3īd. de la Vallée Poussin, BI. 1901 ff.; trans. Paris, 1907. 8<noinclude></noinclude> 5k2599spt5w1apggymi7pscyr9shq43 104 128699 346889 2022-08-21T19:24:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ĀRYA ÇŪRA AND LATER POETRY 73 which we treat our own bodies as something essentially our own; we must realise that the grief of another is our own, the joy of another not alien to us. The poetic power of the author stands out brilliantly when contrasted with the uninspired verses in which his predecessors Vasubandhu and his brother Asañga, probably in the fourth century, preached their doctrines. Of the latter we have... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>ĀRYA ÇŪRA AND LATER POETRY 73 which we treat our own bodies as something essentially our own; we must realise that the grief of another is our own, the joy of another not alien to us. The poetic power of the author stands out brilliantly when contrasted with the uninspired verses in which his predecessors Vasubandhu and his brother Asañga, probably in the fourth century, preached their doctrines. Of the latter we have the Mahāyānasūtrālamkāra, written in correct but undistinguished Sanskrit, utterly overloaded with technicalities, and, despite its great length and the obvious efforts of the author to express himself effectively, deplorably obscure. But the poem is of literary interest as proving how fully Buddhist teachers had adopted Sanskrit as their literary medium.<noinclude></noinclude> csulfyxd0bwbhxhe62qs7p6y1kj3vpf 104 128700 346890 2022-08-21T19:24:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ IV KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS 1. The Guptas and the Brahmin Revival UTTER obscurity attends the decline of the power of the followers of Kanişka in India, but it is certain that in A.D. 320 Candragupta founded, as a result of a matrimonial alliance with a Licchavi princess, a dynasty with head-quarters at Pāṭaliputra, which under his son, Samudragupta (c. A.D. 330-75), stood out as the paramount power in northern India... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>IV KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS 1. The Guptas and the Brahmin Revival UTTER obscurity attends the decline of the power of the followers of Kanişka in India, but it is certain that in A.D. 320 Candragupta founded, as a result of a matrimonial alliance with a Licchavi princess, a dynasty with head-quarters at Pāṭaliputra, which under his son, Samudragupta (c. A.D. 330-75), stood out as the paramount power in northern India, while his grandson, Candragupta II, completed its success by overthrowing the Kṣatrapas and adding Malwā, Gujarāt, and Kāṭhiāwār to the empire. His son and successor, Kumāragupta (A.D. 413-55), seems to have reigned in unbroken prosperity, and Skandagupta, his son, shortly after his reign began, won a decided success over the Hūna invaders who were advancing from the north-west and menacing India. But between A.D. 465 and 470 the Hūna advance seems to have become irresistible, and at any rate after the death of Skandagupta about 480 the greatness of the empire was irretrievably departed, though the dynasty con- tinued to rule sadly diminished dominions for several genera- tions. By 499 Toramāṇa, leader of the Hūņas, was established as ruler of Malwā, while his successor, Mihiragula, had his capital at Sialkōt in the Panjab. The expulsion of the Huns seems to have been the result about 528 of a victory won by Yaço- dharman, a ruler of central India, and the Gupta Balāditya of Magadha, but the records are curiously unsatisfactory. At any rate Mihiragula retreated to Kashmir, where he won an unenvi- able reputation,2 and shortly after 550 the Turks conquered the Hun kingdom on the Oxus. There can be no doubt that the Gupta empire signified a distinct revival of Brahmanism and a reassertion of Indian ¹ Smith, EHI. chaps. x and xi; Bhandarkar, Early History of India, pp. 47 ff. 2 To him is ascribed the ruin of Gandhara and its art; Foucher, L'Art Gréco- Bouddhique, i1. 588 ff.<noinclude></noinclude> 6vuhwvk5771zbw6r1cohvdi2kh5zdhl 104 128701 346891 2022-08-21T19:24:39Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE GUPTAS AND THE BRAHMIN REVIVAL 75 nationality as opposed to the somewhat cosmopolitan Kushan régime, under which Buddhism was decidedly in chief favour, though Brahmanism and Jainism must have been widespread. The art of the period is of a high order, reflecting a national spirit reacting to the impulse of Greek inspiration, although the architecture of the period has largely disappeared, owing doubt- less to the app... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE GUPTAS AND THE BRAHMIN REVIVAL 75 nationality as opposed to the somewhat cosmopolitan Kushan régime, under which Buddhism was decidedly in chief favour, though Brahmanism and Jainism must have been widespread. The art of the period is of a high order, reflecting a national spirit reacting to the impulse of Greek inspiration, although the architecture of the period has largely disappeared, owing doubt- less to the appalling destruction wrought by the Mahomedan invaders of north India. The sculpture, however, exhibits an unusual beauty of figure, dignity of pose, and restraint and refinement of treatment in detail. The coinage, often of merit, shows clear traces of intercourse with the Roman world, also attested by records of missions to Rome and Constantinople in 361 and 530. Mathematics, astronomy, and astrology flourished, taking new life under Greek influence, as is abundantly esta- blished by the Pancasiddhantikā of Varahamihira (c. 550) and by the works of Aryabhaṭa (born 476). Relations with China were maintained by visits of Buddhists from and to India. Fa-hien (401-10) gives us a most favourable picture of India under Candragupta II. There was freedom of movement throughout mid-India; justice was dispensed with mercy, fines being normally inflicted, capital punishment being disused, and mutilation restricted to rebels or brigands; the revenues of the crown were derived mainly from land, and the royal officers and servants received regular salaries. Among Buddhists at least- and they still were very numerous-the rule of refraining from animal food or taking life was widely observed, and in many places butchers' shops and distilleries were unknown. What is of special interest is that he alone records a very significant proof of the revival of Brahmanism; the Caṇḍālas or outcasts were obliged to live apart, and, when they approached a town or bazaar, to strike a piece of wood as a warning of their presence, in order that others might avoid pollution by contact with them. The emperors were clearly devotees of Vişnu and attached to the Bhagavata faith, but religious toleration was still the order of the day, and the signs of the decadence of Buddhism were con- cealed from Fa-hien's eyes. Nor is this surprising, for it is probable that Samudragupta himself was a friend of Vasubandhu when that Buddhist sage attended his father's court.2 Samudra- 1 Foucher, 11. 756 ff. 2 Cf. Vamana's evidence; Smith, EHI. pp. 346 ff.<noinclude></noinclude> go3ye3m83l56k9c4pu3ovz4gv0cpg9r 104 128702 346892 2022-08-21T19:24:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 76 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS gupta, however, was careful to assert his devotion to Brahmanical ideals; thus he renewed the ancient horse sacrifice as a sign of his paramount sway, and Kumāragupta appears to have followed his example. The centre of Gupta power, originally fixed at Pāṭaliputra, seems clearly to have shifted during the reign of Candragupta II to Ujjayini, doubtless in order to secure the stead- fast adhe... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>76 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS gupta, however, was careful to assert his devotion to Brahmanical ideals; thus he renewed the ancient horse sacrifice as a sign of his paramount sway, and Kumāragupta appears to have followed his example. The centre of Gupta power, originally fixed at Pāṭaliputra, seems clearly to have shifted during the reign of Candragupta II to Ujjayini, doubtless in order to secure the stead- fast adherence to the empire of the newly acquired lands. That such princes should favour poetry and fine arts was inevitable. Samudragupta was proud of his skill with the lute, and a coin depicts him playing that instrument. But a more secure support for his claims is afforded by the assertions of the panegyrist Harişeṇa (c. 350), who assures us that his patron had a poetic style which was worth study and wrote poems which in- creased the poet's spiritual treasure, and again that his title of king of poets, Kavirāja, was well grounded through his composi- tion of many poems deserving imitation by others. He delighted also in the society of the earnest students of literature, was inter- ested in the explanation and defence of holy scripture, and de- voted to music. Moreover, he won fame by removing the dis- crepancy between the poet's art and riches, doubtless his chief merit in the eyes of many of his flatterers. Of his great son Candragupta we know that he adopted the title Vikramaditya, reminiscent of the legendary Vikramāditya of Ujjayini, and it is certainly plausible to suggest that the fame of Vikramāditya as the patron of poets, attested in the late and in itself worthless legend of the Nine Jewels,¹ was due to the literary distinction of Candragupta's court. The list of Jewels runs Dhanvantari, Kṣapaṇaka, Amarasinha, Çañku, Vetāla Bhaṭṭa, Ghaṭakarpara, Kālidāsa, Varahamihira, and Vararuci. Of these Dhanvantari, as the author of a medical glossary, is older than Amarasinha, who also used Kalidasa; the fourth and fifth are mere names; Varā- hamihira definitely lived in the sixth century, and the dates of Kṣapaṇaka as a lexicographer and of Vararuci are unknown. But we have a distinct corroboration of the idea of Candragupta as a patron of poets in the fact that his minister of external affairs, Virasena Kautsa Çaba, was interested in poetry. Probably the succeeding emperors manifested equal' concern in poetry. ¹ Weber, ZDMG. xxii. 708 ff.; Zachariae, Die indischen Worterbucher, pp. 18 ff.; Fleet, IA. xxx. 3 1.<noinclude></noinclude> 26t5nrbsel2tqcu4rabx4f0vqnr3kk4 104 128703 346893 2022-08-21T19:26:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE GUPTAS AND THE BRAHMIN REVIVAL Nor is there any doubt that the drama must have flourished under their patronage; indeed it has been suggested that Can- dragupta's epithet rupakṛtin denotes maker of plays, which would make the king a predecessor of Harṣa as a dramatist; the accuracy of the rendering is not, however, beyond cavil. What, however, is certain is that Sanskrit was essentially the language of the court a... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE GUPTAS AND THE BRAHMIN REVIVAL Nor is there any doubt that the drama must have flourished under their patronage; indeed it has been suggested that Can- dragupta's epithet rupakṛtin denotes maker of plays, which would make the king a predecessor of Harṣa as a dramatist; the accuracy of the rendering is not, however, beyond cavil. What, however, is certain is that Sanskrit was essentially the language of the court and of learned men; even Buddhists such as Vasubandhu and Asañga resorted to it as a matter of course as the means of securing a respectful hearing for their doctrines. The disputes between the rival schools were probably friendly enough; the Samkhya philosophy as expounded in the Karikā of Içvarakṛṣṇa seems to have been the Ebject of special attack by Vasubandhu, and Samudragupta's interest in these matters may have been aroused by that teacher. 77 2. Harişena and Vatsabhatti Fortune has enabled us to obtain an interesting insight into the poetry of the Gupta epoch by the preservation of two Pra- çastis, separated by about a century in time, the panegyric of Samudragupta inscribed on a pillar at Allahabad and composed by Hariṣena, perhaps in 345,¹ and Vatsabhaṭṭi's inscription in the temple of the sun at Mandasor, written in 473-4. These inscrip- tions alone would suffice to prove abundantly the existence of a developed Kavya poetry during the whole period of the Gupta power, and in the first case we actually find a poet of distinct power, though he was foreign minister and general of the king. Harişena's poem bears expressly the title Kävya, though it consists both of prose and verse. Its structure is similar to the delineation of kings adopted in the prose romances of Subandhu and Bāņa, in which all is crowded into a single long sentence, made up of relative clauses and adjectives and appositions heaped upon one another. In this case the whole poem is one sentence, including first eight stanzas of poetry, then a long prose sentence, and finally a concluding stanza. The thought is no less complex than the form, for the poet's ingenuity has been equal to the effort to connect the pillar with the emperor's fame. That, as ¹ Cf. Gawroński, Festschrift Windisch, pp. 170 ff.; The Digvijaya of Raghu (1915); Bühler, Die indischen Inschriften (1890); Smith, EHI. pp. 298 ff.<noinclude></noinclude> rqfupif5m6hdazh07hyncrmvwyydi7s 104 128704 346894 2022-08-21T19:26:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 78 KĀLIDASA AND THE GUPTAS usual in the Kavya, is personified as feminine and is regarded as having embraced the whole world so that no more room for remains on earth. It passes therefore by the way of the pillar up to the abode of the gods. There it appears as the Ganges, and, pure as that stream, it overflows on heaven, atmosphere, and earth. The metre is no less elaborate than the thought; of seven verses preserved th... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>78 KĀLIDASA AND THE GUPTAS usual in the Kavya, is personified as feminine and is regarded as having embraced the whole world so that no more room for remains on earth. It passes therefore by the way of the pillar up to the abode of the gods. There it appears as the Ganges, and, pure as that stream, it overflows on heaven, atmosphere, and earth. The metre is no less elaborate than the thought; of seven verses preserved there are four metres, Sragdharā, Çārdūlavikri- dita, Mandākrāntā, and Pṛthvī. The style is markedly and un- deniably of the Vaidarbha or southern manner; the verse eschews long compounds while the prose delights in them, one having no less than 120 syllables, though it is but fair to say that on the whole they are not difficult to understand. Of figures of sound alliteration is used, but sparingly; metaphors are most used of the figures of sense, rarely similes and double entendres as in Samudragupta's epithet sadhvasādhūdayapralayahetupuruṣasya- cintyasya, 'a hero unfathomable, the cause of the elevation of the good and the destruction of the bad (and thus a counterpart of the unfathomable absolute, which is the cause of the origin and the destruction of the world, and in which good and bad have their being)'. But Hariṣeņa spares us much of this; he shows his skill rather by new turns of ingenious thought, and by the care with which his long compounds are relieved by the inter- position of short words to give the reciter time to recover breath and the hearer to understand the sense, and by the cunning arrangement of words in the compounds themselves in order to produce the maximum of metrical effect. His choice of words and care in their arrangement are no less seen in his verses, of which one certainly has the right to be ranked as among the most perfect effects of Indian miniature word pictures, the description of the scene when before his rivals and the court Candragupta in his old age designated Samudragupta as his successor : aryo hity upaguhya bhāvapiçunair utkarṇitai romabhiḥ sabhyeşucchvasiteşṣu tulyakulajamlānānanodvīkṣitaḥ snehavyālulitena bāṣpaguruṇā tattvekṣiṇā cakṣuṣā yaḥ piträbhihito nirīkṣya nikhilām pāhy evam urvīm iti. ""He is noble", with these words he embraced him, tremors of joy betraying his emotion; he gazed on him with tear-filled eyes, following his every movement, and weighing his worth-the<noinclude></noinclude> 7i5nanq5vgiwe52yitv5sjqr71ovtsp 104 128705 346895 2022-08-21T19:26:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ HARISENA AND VATSABHATTI 79 courtiers sighed in relief and gloomy were the faces of his kins- folk — and said to him, " Do thou protect all this earth ".' Very different is the work of Vatsabhatti, 1 no minister of an emperor but a humble local poet, glad to earn a fee by writing for the guild of silk-weavers of a provincial town. What is inter- esting in him is his testimony to the prevalence of the Kavya in h... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>HARISENA AND VATSABHATTI 79 courtiers sighed in relief and gloomy were the faces of his kins- folk — and said to him, " Do thou protect all this earth ".' Very different is the work of Vatsabhatti, 1 no minister of an emperor but a humble local poet, glad to earn a fee by writing for the guild of silk-weavers of a provincial town. What is inter- esting in him is his testimony to the prevalence of the Kavya in his time ; the adject ivepftrvd, above, is used as sufficient descrip- tion of his poem, the missing pragasti, eulogy, being so naturally supplied by those familiar with current verse. He asserts that his work was done with effort or care (yatnena), and there is every evidence of the truth. In obedience to the laws of poetics he inserts in his forty-four stanzas descriptions both of Lata and of the town Dacapura, of the seasons, winter and spring, and shows by the use of twelve metres his skill in versification, though the effect is marred by his inability to bring off his results without free use of the weak caesura. His style is the eastern or Gauda, as is cleaily proved by his love of long compounds in verse, and by the way in which in one stanza he has fitted the sound of the verses to the altering sentiment, advancing from soft harmonious sounds in describing the gentleness of his hero to discords when proclaiming him dvitdrptapaksaksapanaikadaksah, ' peerless in destroying the proud hosts of the foe '. His alliterations, similes, and metaphors all are of types abundant in the Kavya, but his skill is small, and his poem is disfigured by tautologies as in tulyopamdnani, the use of verse-fillers or needless particles as in tatas tn, or prefixes as in abkivibhdti, or words as in samudrdtita, while sprganniva for the necessary neuter and nyavasanta are offences against grammar. But his panegyric is invaluable testimony to the widespread cultivation of Sanskrit poetry and it helps definitely to "aid us in determining the date of India's greatest poet. 3. Kalidasa s Life We know nothing v/hatever of value from later sources re- garding the life and character of Kalidasa. 2 Anecdotes are told 1 Buhler, Die indischeii Inschriften, pp. 31 ff. 2 On his date see Liebich, IK. xxxi. 198 ff. ; Keith, Sanskrit Dtatiia, pp. 143 ff. ; Hillebrandt, Kalidasa (1921). S. Pay (POCP. 1919, i, p. lix) held him to be Agmmitra's court poet (c. 150 B.C.), but K. G. Sankar (IHQ. i. 309 ff.) puts him between 75 and 25 B. c.<noinclude></noinclude> 9h68o8c5584fmt2an5oy4kc7exs9ian 346897 346895 2022-08-21T19:26:54Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>79 HARIŞEŅA AND VATSABHAȚȚI courtiers sighed in relief and gloomy were the faces of his kins- folk and said to him, " Do thou protect all this earth"." Very different is the work of Vatsabhaṭṭi,' no minister of an emperor but a humble local poet, glad to earn a fee by writing for the guild of silk-weavers of a provincial town. What is inter- esting in him is his testimony to the prevalence of the Kavya in his time; the adjective purvā, above, is used as sufficient descrip- tion of his poem, the missing praçasti, eulogy, being so naturally supplied by those familiar with current verse. He asserts that his work was done with effort or care (yatnena), and there is every evidence of the truth. In obedience to the laws of poetics he inserts in his forty-four stanzas descriptions both of Lāṭa and of the town Daçapura, of the seasons, winter and spring, and shows by the use of twelve metres his skill in versification, though the effect is marred by his inability to bring off his results without free use of the weak caesura. His style is the eastern or Gauda, as is clearly proved by his love of long compounds in verse, and by the way in which in one stanza he has fitted the sound of the verses to the altering sentiment, advancing from soft harmonious sounds in describing the gentleness of his hero to discords when proclaiming him dvitdrptapakṣakṣapaṇaikadakṣaḥ, 'peerless in destroying the proud hosts of the foe'. His alliterations, similes, and metaphors all are of types abundant in the Kavya, but his skill is small, and his poem is disfigured by tautologies as in tulyopamānāni, the use of verse-fillers or needless particles as in tatas tu, or prefixes as in abhivibhāti, or words as in samudrānta, while sprçanniva for the necessary neuter and nyavasanta are offences against grammar. But his panegyric is invaluable testimony to the widespread cultivation of Sanskrit poetry and it helps definitely to aid us in determining the date of India's greatest poet. 3. Kalidasa's Life We know nothing whatever of value from later sources re- garding the life and character of Kalidasa.2 Anecdotes are told 1 Buhler, Die indischen Inschriften, pp. 31 ff. 2 On his date see Liebich, IF. xxxi. 198 ff.; Keith, Sanskrit Drama, pp. 143 ff.; Hillebrandt, Kalidāsa (1921). S. Ray (POCP. 1919, i, p. lix) held him to be Agnimitra's court poet (c. 150 B. c.), but K. G. Sankar (IHQ. i. 309 ff.) puts him between 75 and 25 B. C.<noinclude></noinclude> rwgxrfmkrqus5gtt0hnfww6hrqdbitk 104 128706 346896 2022-08-21T19:26:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS asserting that he was originally extremely stupid, and won skill in poetry by the favour of Kālī, an obvious deduction from his name, slave of Kāli. He is alleged also to have shown remark- able skill in the ready manufacture of verses to order, either to describe a given situation or to complete an imperfect stanza, and a more circumstantial legend¹ tells of his murder in Ceylon while a gues... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS asserting that he was originally extremely stupid, and won skill in poetry by the favour of Kālī, an obvious deduction from his name, slave of Kāli. He is alleged also to have shown remark- able skill in the ready manufacture of verses to order, either to describe a given situation or to complete an imperfect stanza, and a more circumstantial legend¹ tells of his murder in Ceylon while a guest of King Kumāradāsa at the hands of a greedy hetaira. There is not the slightest ground to accept the sugges- tion, still less to find in it an indication of date, Kālidāsa's visit to Ceylon on this view being due to the Hun inroads. His own poems, on the other hand, and especially the description of Raghu's conquests, prove him intimately acquainted with many Indian scenes, the sandal of Kashmir, the pearl fisheries of the Tamraparņi, the deodars of the Himalayas, the betel and coco-palms of Kalinga, the sand of the Indus, but it would be hazardous to claim for him any part in the great expedition of Samudragupta when he won his right to perform the horse sacrifice as a sign of his paramount power in India. Nonetheless it is difficult to dissociate Kalidasa from the great moments of the Gupta power. He was later than Açvaghosa and than the dramatist Bhāsa; he knew Greek terms, as his use of jamitra proves, the Präkrit of his dramas is decidedly later than Açvaghoṣa's and Bhasa's, and he cannot be put before the Gupta age. His complete acceptance of the Brahmanical system, the sense of sharing in a world of prosperity and power, the mention of the horse sacrifice in the Malavikägnimitra, Raghu's conquests in the Raghuvança, seem best explicable as the out- come of the enjoyment of the protection of a great Gupta ruler, and we must remember that Candragupta II had the style of Vikramaditya, with whose name tradition consistently connects Kalidasa. Nor is it absurd to see in the title Kumarasambhava a hint at the young Kumāragupta, the heir apparent, or even in Vikramorvaçī an allusion to the title Vikramaditya. It has been attempted to refer Kālidāsa to the sixth century by making the Vikramaditya of tradition the Yaçodharman who defeated the 80 1 Geiger, Lit. und Sprache der Singhalesen, pp. 3 ff.; Rhys-Davids, JRAS. 188⁹ pp. 148 ff.; Bendall, p. 440; Nandargıkar, Kumāradāsa, pp. v ff.; Vidyabhusana, POCP. 1919, i, p. clxxii. 2 Hoernle, JRAS. 1909, pp. 89 ff.<noinclude></noinclude> kbh615710aex9ws9ct7qqmxqpqxwm5y 104 128707 346899 2022-08-21T19:39:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA'S LIFE 81 Huns, but this theory is no longer in repute. More favour ¹ has been shown to the view that Kalidasa lived under Kumāragupta and Skandagupta, mainly on the score that Mallinātha and Dakṣiṇāvartanātha ascribe to him in v. 14 of the Meghaduta a double entendre referring to Dignāga, the Buddhist logician, as a hostile critic, and that his own reference to the Hūnas and the river Vankṣū in t... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA'S LIFE 81 Huns, but this theory is no longer in repute. More favour ¹ has been shown to the view that Kalidasa lived under Kumāragupta and Skandagupta, mainly on the score that Mallinātha and Dakṣiṇāvartanātha ascribe to him in v. 14 of the Meghaduta a double entendre referring to Dignāga, the Buddhist logician, as a hostile critic, and that his own reference to the Hūnas and the river Vankṣū in the Raghuvança alludes to the time when these warriors were still in the Oxus valley just before their defeat by Skandagupta. The first argument is invalidated by the grave improbability of the tasteless reference in the Meghaduta and by the fact that, even if it were real, Dignāga's date need not be later than 400. The second imputes to Kalidasa a desire to achieve historic realism quite out of keeping with his poetic aim, and irreconcilable with his mention of the Greeks as on the north-west frontier as well as the Pärasīkas, Kambojas and Hūnas. That Kālidāsa lived to see the Hūņa victories is most implausible, while his evident affection for Ujjayini suggests that he spent much of his time there under Candragupta's favour. This conclusion is strongly supported by evidence culled from Vatsabhaṭṭi. Two of his verses run: calatpatākāny abalasanathany: atyarthaçuklany adhikonna- tāni tadillatăcitrasitabhrakūṭa-: tulyopamānāni grhāni yatra. Kailasatungaçikharapratimāni cānyāny: ābhānti dirghava- labhini savedikāni gandharvaçabdamukharāṇi niviṣṭacitra-: karmani lolakada- līvanaçobhitāni. 'The houses there, dazzling white and towering high, with their waving banners and tender maidens, are rivals of the cloud- pinnacles, snow-white, but stained by the lightning-creeper. Yet others match Kailasa's lofty peaks, with their long balconies and seats of stone, as they resound with music, are decked with pictures, and are adorned with groves of waving plantains.' 1 Gawroński, The Digvijaya of Raghu, pp. 1 ff.; Smith, EHI. p. 321, n. I. The term found in the epic was perhaps first used of the Hiung-nu of the 2nd cent. B. C. 3149 G<noinclude></noinclude> 01ddpefqkrrmliw41jzneyrbgl2q9of 104 128708 346900 2022-08-21T19:39:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 82 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS These stanzas can hardly be deemed other than an attempt to improve on v. 65 of the Meghadūta: vidyutvantam lalitavanitāḥ sendracāpam sacitrāḥ samgitaya prahatamurajāḥ snigdhagambhiraghoṣam antastoyam manimayabhuvas tuñgam abhraṁlihāgrāḥ prāsādās tvām tulayitum alam yatra tais tair viçeşaih. 'There the palaces can vie with thee at every point: their fair maidens rival... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>82 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS These stanzas can hardly be deemed other than an attempt to improve on v. 65 of the Meghadūta: vidyutvantam lalitavanitāḥ sendracāpam sacitrāḥ samgitaya prahatamurajāḥ snigdhagambhiraghoṣam antastoyam manimayabhuvas tuñgam abhraṁlihāgrāḥ prāsādās tvām tulayitum alam yatra tais tair viçeşaih. 'There the palaces can vie with thee at every point: their fair maidens rival thy lightning, their paintings thy rainbow, their drums beaten in concert thy lovely deep thundering, their jewelled floors thy water, their peaks that touch the sky thy height.' To suppose that Kālidāsa knew these clumsy verses of an obscure poetaster and turned them into the simple elegance of his verse is absurd; to hold that a local poet appropriated and tried to improve on a verse of the great poet of Ujjayini is natural and simple, and, if confirmation were needed, it is supplied by the fact that v. 31 of the inscription deals simi- larly with vv. 2 and 3 of Canto v of the Rtusamhara. Kalidāsa then lived before A. D. 472, and probably at a considerable dis- tance, so that to place him about A.D. 400 seems completely justified.² 4. The Rtusamhāra 3 The opinion of India which makes the Rtusamhāra, cycle of the seasons, a youthful work of Kālidāsa, has recently ³ been assailed on many grounds. Thus it has been complained that the poem lacks Kālidāsa's ethical quality, that it is too simple and uniform, too easy to understand. The obvious reply is that there is all the difference between the youth and the maturity of a poet, that there is as much discrepancy between the youthful work of Virgil, Ovid, Tennyson, or Goethe, and the poems of their manhood as between Kālidāsa's primitiae and the rest 1 Kielhorn, GN. 1890, pp. 251 ff. 2 On the later emperors, see R. C. Majumdar, JPASB. 1921, pp. 249 ff. 3 Walter, Indica, iii, 6 ff.; Nobel, ZDMG. lxvi. 275 ff.; JRAS. 1913, pp. 401 ff.; Hari Chand, Kalidasa, pp. 240 ff. Contra Keith, JRAS. 1912, pp. 1066 ff.; 1913, pp. 410 ff.; Hillebrandt, Kalıdäsa, pp. 66 ff. Kielhorn, Buhler, Hultzsch, Mac- donell, von Schroeder, among others, accept Kalidasa's authorship; often ed., e.g. Gajendragadkar, 1916.<noinclude></noinclude> 4o9km1l8p2gijhx8kry7nx10sotq8ow 104 128709 346901 2022-08-21T19:40:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 83 THE RTUSAMHARA of his work. Nor is it the slightest use to argue that Sanskrit poets differed from other poets since they were essentially learned and artificial; the poets mentioned are precisely of the analogous type, men who worked steadily at their art until at their prime they could create structures which make their youthful attempts seem childish folly. In point of fact the Ṛtusamhāra is far from unworthy of... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>83 THE RTUSAMHARA of his work. Nor is it the slightest use to argue that Sanskrit poets differed from other poets since they were essentially learned and artificial; the poets mentioned are precisely of the analogous type, men who worked steadily at their art until at their prime they could create structures which make their youthful attempts seem childish folly. In point of fact the Ṛtusamhāra is far from unworthy of Kālidāsa, and, if the poem were denied him, his reputation would suffer real loss. The contention that Mallinātha commented on the other three of his poems but not on this is met effectively by the consideration that its simplicity rendered it poor game for the very learned commentator to deal with. The fact that the writers on poetics do not cite from the poem has an obvious explanation in the same fact; these authors never exhibit the slightest trace of liking what is simple, and they could find in the later poems abundant material to use as illustration. More deplorable still are some of the æsthetical arguments adduced; complaint is made that the poet begins with the summer, whereas the spring was the usual beginning of the year, forgetting that Kālidāsa was not composing an almanac or writing a Shepheard's Calendar. Again, heat or its derivatives (tap) is found seven times in Canto i, as if this did not accord with summer, as does eagerness (samutsukatva) with the rains and longing (utkanth) with autumn. The poet is censured for asserting that the swans excel maidens in beauty of gait and the branches rob their arms of loveliness; later, he was not guilty of such discourtesy. He mixes a metaphor in speaking of clouds as having the lightning as creeper; as we have seen, Vatsabhaṭṭi borrows the phrase, and exploits two other verses of the poem, proving its antiquity and rendering most probable its authorship. It is objected that he uses here only the construction à mulataḥ, in lieu of the ablative, though equally once only in the Kumāra- sambhava he has āmekhalam; the freshness and liveliness of the seven verbal forms (ii. 19) is unparalleled and, therefore, not by Kalidāsa. Even the lack of developed use of figures of speech is adduced against him, and the use of samhara in the title has been questioned as unique. Poets happily do not feel themselves bound to be parrots.¹ ¹ His developed style is seen in his pictures of spring (Kumāras. iii ; Ragh. ix), and summer (Ragh. xvi). G 2<noinclude></noinclude> 4pcbm7iw5rvq9ad8e9i0qhubhe2xgqo 104 128710 346902 2022-08-21T19:40:24Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS The poem is far from a mere description of the seasons in their outward aspect, though Kālidāsa exhibits delicate observa- tion and that loving sympathy with nature which seems innate in Indian poets. Throughout he insists on the relation of the diverse moods of the year to the loves of man and maiden or husband and wife. Though the days of summer are a burden, the nights are the more delightfu... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS The poem is far from a mere description of the seasons in their outward aspect, though Kālidāsa exhibits delicate observa- tion and that loving sympathy with nature which seems innate in Indian poets. Throughout he insists on the relation of the diverse moods of the year to the loves of man and maiden or husband and wife. Though the days of summer are a burden, the nights are the more delightful, when the moon is bright and coolness refreshes the earth; at midnight the young delight in song and dance and wine; the moon in jealousy of youthful love retires in sorrow. The rainy season comes in kingly guise, the clouds the elephants which bear him, the lightning his standard, the thunder his drum. The emotion of love is awakened by the sight of the clouds which bend down to kiss the peaks of the mountains. Autumn comes like a young bride, clad in a garment of sugar cane, girdled with ripening rice, and with face of lotus blooms. Winter's cold makes all the more welcome, all the more close and tender, the embraces of lovers. In the cool season the nights are cold, the moon shines chill, the lovers close the window of their chamber, wrap themselves warmly in their garments, and enjoy every moment of the still feeble rays of the sun, or rest beside the fire. But spring brings to them and to all nature new life and joy; we see now why the poet begins with summer; it enables him to end with the season in which young love, in harmony with the birth of a new year, is made perfect.. The poem in every line reveals youth; the lack of the ethic touch¹ is in perfect accord with the outlook of the young, and though Kālidāsa was to write much finer poetry, he was also to lose that perfect lucidity which is one of the charms of the poem to modern taste, even if it did not appeal to writers on poetics. 84 . 5. The Meghaduta In distinction to the Rtusamhäāra the Meghadūta² is un- questionably a work of Kālidāsa's maturity; the mere fact that he adopts for it and maintains throughout with only occasional ¹ Stenzler, ZDMG. xliv. 33, n. 3. * Ed. E. Hultzsch, London, 1911 (with Vallabhadeva's comm.); ed. and trans. Pathak, Poona, 1916; ed. TSS. 54, 1919.<noinclude></noinclude> kzoxnqq43ezo43kv3cfe6kar27pfnu0 104 128711 346903 2022-08-21T19:40:32Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE MEGHADUTA 85 harshness a metre so elaborate as the Mandākrāntā is conclusive proof that he was no novice, though we may admit the possibility that he desired by this metrical tour de force to establish his capacity once and for all, and to exhibit himself as a great poet. Suggestions for the subject-matter may have been taken from the Rāmāyaṇa,' where Rāma's deep longing for his lost Sītā offers an obvious p... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE MEGHADUTA 85 harshness a metre so elaborate as the Mandākrāntā is conclusive proof that he was no novice, though we may admit the possibility that he desired by this metrical tour de force to establish his capacity once and for all, and to exhibit himself as a great poet. Suggestions for the subject-matter may have been taken from the Rāmāyaṇa,' where Rāma's deep longing for his lost Sītā offers an obvious prototype for the Yakṣa's sorrow for the wife from whom he is severed, and the description of the rainy season in iv. 28 has some points of similarity. But the idea is carried out with marked originality and beauty. A Yakṣa banished for a year by Çiva his master, because of failure of duty, is reminded by the approach of the rainy season of his wife, lamenting him in their abode at Alakã, and begs a passing cloud to bear to his beloved the news of his welfare and the assurance of his devotion. From Rāmagiri, his place of exile, the cloud is bidden go, in the company of the cranes and the royal swans en route for Lake Mānasa, to the region of Māla and to mount Amrakūṭa. Thereafter it is to seek the Daçārṇa country with its city of Vidiçã, and then must drink the waters of the Vetravati before proceeding to visit Ujjayini, after crossing the Nirvindhyā and the Sindhu. The shrine of Mahākāla must be visited, the Carmaṇvati crossed, and the holy Brahma-arta after passing Daçapura; there the cloud will visit the field of Kuruksetra, the scene of Arjuna's great deeds, and drink the water of the Sarasvati, for which Balarama, who fought not for love of his kin, abandoned his beloved wine. Thence it must go to where the Ganges descends from the Himalaya near mount Kanakhala, and then to Kailasa, passing through the gap of mount Krauñca which Paraçurāma made as a path to the south. Then the water of lake Mānasa will refresh the cloud, and on the top of the mountain is Alakã where the beloved of the Yakṣa dwells. The delights of the divine city are fully depicted, and the poet then describes to the cloud the home he is to seek out; it can be seen from afar off through its archway; in the garden is a coral trec, its mistress's pet, and a flight of emerald steps leads to a well in which golden lotuses grow, and the swans, delighted, think no more even of their beloved Manasa. There is the beloved, sorrowful, and blighted by separation, emaciated, 1 There is in the Kämavilāpa Jataka (ii. 443) a very distant parallel.<noinclude></noinclude> 2s6a144tzutphfhn006n09sbvyklu37 104 128712 346904 2022-08-21T19:40:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 86 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS seeking by many a device to while away the long days until her husband's return. Gently she is to be wakened from her slumber by the cloud, which is to give her a message of tender love from her husband, and an assurance of his faith and certainty of reunion.. .At first sight the effect of the poem seems to be marred by an element of unreality in the longing of the Yakṣa, whose separa- tion... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>86 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS seeking by many a device to while away the long days until her husband's return. Gently she is to be wakened from her slumber by the cloud, which is to give her a message of tender love from her husband, and an assurance of his faith and certainty of reunion.. .At first sight the effect of the poem seems to be marred by an element of unreality in the longing of the Yakṣa, whose separa- tion is but temporary and who as an attendant of Çiva cannot in truth fear either death or even injury for his beloved from his absence. The message would have read very differently had it been sent, as in Schiller's Maria Stuart, by a helpless captive awaiting in resignation or despair an ineluctable doom. But to understand the poem aright we must remember that the poet doubtless felt that it was, as later writers expressly allege, the. duty of the poet to suggest rather than to say outright; the loves of the two immortals is a symbol of human love; perhaps ¹ Kālidāsa had some experience of his own which the poem indicates, for the vivid colours in which he describes the Yakṣa's abode seem to be drawn from real life. Certainty is wholly unattainable, but in any event it is difficult to praise too highly either the brilliance of the description of the cloud's progress or the pathos of the picture of the wife sorrowful and alone.. Indian criticism has ranked it highest among Kalidasa's poems for brevity of expression, richness of content, and power to elicit sentiment, and the praise is not undeserved. 1 Popularity has had the penalty of many interpolations of the text. There is a remarkable mass of evidence available; in the eighth century Jinasena, applying the art of Samasyāpūraṇa, worked the whole of the text of 120 verses as he knew it into an account of the life of the Jaina saint Parçvanātha ;2 it exists in a Tibetan" version in the Tanjur, and in a Sinhalese rendering; many stanzas are quoted in works on poetics; it was repeatedly 4 imitated from the Pavanaduta of Dhoi in the twelfth century onwards; we have from that century and later many com- · ¹ Bhau-Dāji, Lit. Rem., pp. 50 f. 2 Pathak's ed. (1916) rests on this. A Nemiduta of Vikrama in 125 verses ends each with a line from a rather interpolated text. 3 H. Beckh, Ein Beitrag zur Textkritik des Kálidāsas Meghaduta (1907); G. Huth, SBA. 1895, pp. 268 ff., 281 ff.; date 13th cent. * Aufrecht, ZDMG. liv. 616, mentions other imitations; cf. IHQ. iii. 273 ff.<noinclude></noinclude> 2ons28vmclyp6w8aqsogkuw5q6gavlg 104 128713 346905 2022-08-21T19:40:47Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 87 THE MEGHADŪTA mentaries, including that of Vallabhadeva,' who gives 111 verses, of Dakṣiṇāvartanātha (c. 1200), who has 110, and of Mallinātha,² who has 118. Inevitably many other lyric poems were ascribed to Kālidāsa, including two of some merit, the Ghaṭakarpara and the Çrīgāra- tilaka, but there is no real probability of proving them his. 6. The Kumarasambhava High as Indian opinion ranks the Meghadu... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>87 THE MEGHADŪTA mentaries, including that of Vallabhadeva,' who gives 111 verses, of Dakṣiṇāvartanātha (c. 1200), who has 110, and of Mallinātha,² who has 118. Inevitably many other lyric poems were ascribed to Kālidāsa, including two of some merit, the Ghaṭakarpara and the Çrīgāra- tilaka, but there is no real probability of proving them his. 6. The Kumarasambhava High as Indian opinion ranks the Meghaduta, which won also the commendation of Goethe,³ to modern taste the Kumāra- sambhava appeals more deeply by reason of its richer variety, the brilliance of its fancy, and the greater warmth of its feeling. The Meghaduta has, with reason, been ascribed the merit of approaching more closely than any other Indian poem to the rank of an elegy; the Kumarasambhava varies from the loveliness of the spring and the delights of married love to the utter desolation induced by the death of the beloved.. The subject is unquestionably a daring one, the events which bring about the marriage of the highest god Çiva to Uma and the birth of Skanda, the war god, and Anandavardhana5 tells us that there were critics who deemed it wrong to depict the amour of two deities. Still less permissible does the subject naturally appear to modern taste, unless we realize that as in the Meghadüūta we must see the poet's power of suggestion; the wedlock of Çiva and Umā is no mere sport, no episode of light love such as that of Zeus with Danae or many another. From this union springs a power destined to perform the slaying of the demon Taraka, who menaces the world with destruction; moreover, their nup- tials and their love serve as the prototype for human marriage and human love, and sanctify with divine precedent the forces which make the home and carry on the race of men. ¹ Hultzsch places him in the 10th cent., but see Pathak's ed., pp. xiv ff. He knew Bilhana and Hemacandra, but is cited in 1140 A. D. > This famous commentator, who also explained the epics of Kalidāsa, Bhatti, and Māgha, and Vidyādhara's Ekāvali (see ed., pp. xxiv ff.) A comm. on the Nalodaya is given, Madras Catal., xx. 7923. 8 Cf. von Schroeder, Indiens Lit. und Cultur, p. 548. * Ed. NSP. 1906; 1-viii, TSS. 1913-14; i-vii, trans. R. H. Griffith, London, 1879- 5 iii. 6, p. 137. Mammața disagrees. Bhāravi, c. 1400.<noinclude></noinclude> n7ztmemmzljpete9b88iu5ryj4gu8z2 104 128714 346906 2022-08-21T19:41:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS The poem begins with a brilliant piece of description of the Himalaya, the abode of Çiva. Kālidāsa, unlike many a classical and even modern poet, had no hatred of mountains; his fancy makes them the dwelling of merry sprites who play in their caves, round which eddy the clouds, affording welcome screens for the maidens when they undress; the wind, wet with the drops of the streams of the Gange... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS The poem begins with a brilliant piece of description of the Himalaya, the abode of Çiva. Kālidāsa, unlike many a classical and even modern poet, had no hatred of mountains; his fancy makes them the dwelling of merry sprites who play in their caves, round which eddy the clouds, affording welcome screens for the maidens when they undress; the wind, wet with the drops of the streams of the Ganges as it descends from heaven, beats on the trunks of the deodars, and bends the peacock feathers, the scanty dress of the gnomes who chase the antelope. In marked contrast to this innocent frolic sits Çiva, sunk in deepest meditation, and on him with other maidens waits Umā, born of the mountain god himself, plucking flowers to offer to him, and fetching water and grass for his service. Canto ii shows us the gods in deep distress, for a demon Tāraka has arisen to menace them, and Brahman himself can afford no aid, for he has accorded him his protection, and even a poison tree cannot be cut down, if one has reared it oneself. Only Çiva can aid, Çiva who surpasses Brahman and Vişņu in glory, and, if Umā can win him, from them will spring a deliverer. Indra then seeks the aid of Kāma, god of love, to win Çiva's heart for Umā. The next Canto shows Kāma ready and willing to effect the end desired if Spring will be his comrade as well as his dear wife Rati. There follows a brilliant picture of the new life and love awakened in nature by the advent of Spring with Kāma, but the sight of Çiva seated still as a flame when no wind blows, a cloud without rain, daunts even Kāma's heart and he quails. But Umã with her friends appears, and Çiva is begged to hearken to their devotions; he feels himself strangely moved, and glan- cing sees Kāma on the point of discharging at him his deadly arrow. One fiery glance from the god's eye reduces him to ashes. Then follows (iv) a brilliant and touchingly pathetic picture of the lament of Rati for her dead husband; she will not accept the consolation urged on her by Spring; instead she bids him heap the pyre so that she may follow him in death. But her fatal purpose is stayed by a voice from on high, which assures her of reunion with her beloved when Çiva shall have relented and taken Umā to spouse. In sorrowful hope Rati con- tinues her life. 3 The first throw has failed and Umā is bitterly disappointed, 88<noinclude></noinclude> hfuqvumrc1s8rwc1uonhro52ngwwilf 104 128715 346907 2022-08-21T19:41:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 89 THE KUMĀRASAMBHAVA bitterly ashamed. She determines, despite all protests, to per- form asceticism until she wins her desire; in summer she exposes herself to the appalling heat and smoke of four fires, in winter lies in icy water, in the rains sleeps on the naked rock. As she is engaged in these acts a hermit appears before her and questions her; from her sighs he learns that she loves, and from her maids who that lo... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>89 THE KUMĀRASAMBHAVA bitterly ashamed. She determines, despite all protests, to per- form asceticism until she wins her desire; in summer she exposes herself to the appalling heat and smoke of four fires, in winter lies in icy water, in the rains sleeps on the naked rock. As she is engaged in these acts a hermit appears before her and questions her; from her sighs he learns that she loves, and from her maids who that lover is. He proceeds to depict in appalling colours the god of her desire, but she fiercely and bitterly rebukes his attacks; delighted he reveals himself as Çiva incar- nate (v). All now is ripe for the wedding, but Kālidāsa detains us with a gay picture of the solemn scenes which lead up to it. The Seven Seers themselves with Arundhati come as wooers from Çiva to seek the maiden's hand; she stands, eyes downcast, counting the leaves on the lotus in her hand, at her father's side, while his eyes wander to the face of his consort, for in matters affecting their daughters householders are wont to obey their wives' desires (vi). The wedding follows, described, doubtless from the model of imperial ceremonies, with rich abundance of detail; the mother, in her excitement between joy and sorrow, cannot see to place correctly the painted mark on her daughter's forehead, and misplaces the woollen marriage thread which the nurse, more calm and practical, sets aright. With this ends the poem in many manuscripts; others add ten cantos. Of these Canto viii describes, according to the principles of the Kāmaçāstra, the joys of the wedded pair; doubtless such frankness is abhorrent to western taste, but the doubts of its genuineness which have been expressed are clearly groundless; it seems certainly¹ to have been known to Bhāravi, to Kumāradāsa, and to Māgha, and quotations from it occur in the writers on poetics. Nor in poetic skill is it in the least inferior to Kālidasa's work. The case 2 is other with the following cantos. They tell of Agni's approach, first in dove shape, then in his s proper person, to Çiva as he prolongs for centuries the joys of dalliance, begging his aid. From the seed of Çiva, cast in the ¹ See Walter, Indica, iii. 21, 25 f., ni. 6. who suggests use of viii. 63 in Vikramorvaçi, 2 Jacobi, OC.V. ii, 2. 133 ff. i-viii are used in the Çankarasamhita of the Skanda Purana, but it in ix-xvii; Weber, ZDMG. xxvii. 179 ff., 190 ff.; Pandit, ii. 19ff., 85 ff.<noinclude></noinclude> jgths3i7fkj8lfrowsd5ptwc0gaqsiz 104 128716 346908 2022-08-21T19:41:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 90 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS Ganges and shared by the six Kṛttikās, Pleiades, Kumāra is miraculously born, and grows up delighting his parents by his childish play. But the gods are in terror, the city of the gods is dismayed through Taraka; Indra comes to demand help; Çiva grants his prayer and assigns Kumära to the task. The great host of Taraka is described in Canto xiv, then the portents which warn him not to wa... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>90 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS Ganges and shared by the six Kṛttikās, Pleiades, Kumāra is miraculously born, and grows up delighting his parents by his childish play. But the gods are in terror, the city of the gods is dismayed through Taraka; Indra comes to demand help; Çiva grants his prayer and assigns Kumära to the task. The great host of Taraka is described in Canto xiv, then the portents which warn him not to war (xv). Blinded by pride he refuses, bids his young opponent go back to his father and mother rather than fight, assails him with his whirlwinds and magic fire, until pierced to the heart he falls dead. The poem thus goes far beyond the birth of Kumāra as its title promises, and the inferiority of the new cantos is obvious on every ground. The metre is carelessly handled; in five cases caesura is neglected at the end of the first and third verses of the Çloka, a negligence quite foreign to Kālidāsa; the same carelessness is seen six times in Upajāti stanzas, where too weak caesuras-at the end of a compound, not of a word-are used far more often than by Kalidasa. In order to manage his metres the poet has to resort to versefillers, abhorred of really good writers; su is repeatedly thus used, as well as sadyaḥ and alam; the constant use of periphrasis is doubtless due to the same cause: the writer expends much ingenuity in coining new designations for his characters, and is so fond of the superfluous anta at the end of compounds-which we have seen in Vatsabhaṭṭi-that Jacobi has conjectured that he was a Maratha, in view of the Marathi locative amt. In the later manner is the free use of prepositional compounds and the impersonal passive with subject in the instrumental; the former use just appears in Kälidāsa, the latter is common from Bhäravi onwards. Moreover, save occasionally, as in the battle scene, the poetical value of the cantos is small, and in confirmation of the internal evidence it may be added that neither commentators nor writers on poetics cite them nor are imitations found in later poets. 1 Of Kalidasa's model for his poem we know nothing, but we can trace in it the influence of Vālmīki. In the Rāmāyaṇa ¹ we have a brilliant picture of the contrast of the beauty of spring in the Kişkindhā forest as contrasted with the ceaseless sorrow of Rāma, bereft of Sitã, nor can we doubt that this has influenced 1 iv. 1.<noinclude></noinclude> ltykmr8g2m1aewjudjiota6mjzgtu67 104 128717 346909 2022-08-21T19:41:47Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE KUMĀRASAMBHAVA 91 Kālidāsa to draw the wonderful picture of Spring's advent and the revival of the youth and life of the world. There is a parallel too for Rati's despair ¹; when Vālin falls Tārā addresses him with words not less sincere because they bear the stamp of the classic style: 'Why dost thus speak no more to thy beloved? Arise and share this fair couch with me; the best of men lie not, as thou, on the... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE KUMĀRASAMBHAVA 91 Kālidāsa to draw the wonderful picture of Spring's advent and the revival of the youth and life of the world. There is a parallel too for Rati's despair ¹; when Vālin falls Tārā addresses him with words not less sincere because they bear the stamp of the classic style: 'Why dost thus speak no more to thy beloved? Arise and share this fair couch with me; the best of men lie not, as thou, on the ground. Too dear dost thou hold, o lord, the earth even in death, since me thou dost leave alone and her hast clasped in thine embrace. Ended our days of joy together in the fair forest; sunken am I in a deep sea of sorrow, without joy, without sustenance, since thus hast departed. Hard my heart that it can see thee stretched on the ground and yet not break from sorrow. Hints too for the demon Tāraka are clearly taken from the description of Rāvaņa in the Rāmāyaṇa. There are doubtless reminders here and there of Açvaghoşa, as in the description of the actions of the women of the city on the advent of Çiva and Parvati, which has a prototype in the description in the Buddhacarita³ of the entrance of the prince, and which is taken up again in the description in the Raghuvança of the entry of Aja and Indumati. The problem why the poem was never finished by its author remains insoluble. The loss of the last pages of a solitary manu- script may be the explanation, but it is far more likely that the poet, deterred either by contemporary criticism of his treatment of the divine pair, or by the feeling that the legend of the birth with its strangeness and miracles was not a true theme for poetry, abandoned the purpose and left his work unfinished. It can hardly be claimed that death intervened, for there can be no doubt that the Raghuvança is a later work. This shows itself both in the graver tone, in the references to the Yoga philosophy and the less personal conception of the universe as compared with the magnification of Çiva in the Kumarasambhava, and in the growing pedantry seen in the use of similes derived from grammar, of which we have only modest suggestions in the Kumarasambhava. Thus Rāma's army follows him to serve ¹ iv. 23; cf. vi. 111 (of Rāvana). 2 Cf. also Rām. vi. 124. 45 with xiii. 36. 4 vii. 56-69. 6 vii. 5-16. 7 ii. 27; vii. 69; Raghuvança, xii. 58; xi. 56; i. 1; xv. 7, 9. $ Cf. Walter, Indica, iii. 11 ff. 5 ii. 13-24.<noinclude></noinclude> ixdpymudyerl4xg8j8dj4e7ke1hv0eo 104 128718 346910 2022-08-21T19:41:56Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 92 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS his purpose as the prefix adhi is followed by the root i to make the word adhyayana; Sugrīva is put in Vālin's place as king as a substitute replaces the root, and husband and wife are theme and suffix. Moreover, in the constant parallels between the two poems, as in the description of the marriage rites, the priority seems to belong to the Kumarasambhava; it is curious that Kālidāsa shows... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>92 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS his purpose as the prefix adhi is followed by the root i to make the word adhyayana; Sugrīva is put in Vālin's place as king as a substitute replaces the root, and husband and wife are theme and suffix. Moreover, in the constant parallels between the two poems, as in the description of the marriage rites, the priority seems to belong to the Kumarasambhava; it is curious that Kālidāsa shows a distinct love of using the same metre for the same theme; thus in both we have the Çloka used in prayers,¹ death is described in the Viyoginī,2 a ruined state in the Upajāti.³ 7. The Raghuvança Though inferior in some slight degree to the Kumarasambhava, the Raghuvança may rightly be ranked as the finest Indian specimen of the Mahākāvya as defined by writers on poetics. Dandin lays down that the subject should be taken from old narratives or traditions, not therefore invented; the hero should be noble and clever; there should be descriptions of towns, oceans, mountains, seasons, the rising and setting of the sun and the moon, sport in parks or the sea, drinking, love-feasts, separa- tions, marriages, the production of a son, meeting of councils, embassies, campaigns, battles, and the triumph of the hero, though his rival's merits may be exalted. It should not be too compressed, and it should be replete with sentiments (rasa) and the emotions which underlie them (bhava). It should have effective transitions (sandhi), an allusion to the five stages of action recognized by the writers on drama, by which from its opening the movement advances after a halt to the central moment, pauses, and reaches the dénouement. The metres must be charming, and each Canto, which should not be too long, should end with a change of metre. The poem should begin with a prayer, paying homage or in addition invoking a blessing, or an indication of the subject-matter. It should promote the ends of Dharma, conduct, Artha, worldly success, Mokṣa, final release, and Kāma, love. ¹ Kum. ii. 4-16; Ragh. x. 16-32. 3 Kum. xili; Ragh. xvi. * i. 23 ff. 2 Kum. iv; Ragh. vii.<noinclude></noinclude> 88ap841mkd2qfjom2j7csviei5dib4b 104 128719 346911 2022-08-21T19:42:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE RAGHUVANÇA 93 The Raghuvança¹ is true to the type, for the central figure is Rāma, though in accord with the title the poem first sketches the history of the dynasty of the sun-born kings, descendants of the Ikṣvāku` whose name occurs in the Rgveda, and whose family is renowned in the epic and the Purāņas. This wide theme gives the poet full space to exercise his power of descrip- tion; war and the coronation... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE RAGHUVANÇA 93 The Raghuvança¹ is true to the type, for the central figure is Rāma, though in accord with the title the poem first sketches the history of the dynasty of the sun-born kings, descendants of the Ikṣvāku` whose name occurs in the Rgveda, and whose family is renowned in the epic and the Purāņas. This wide theme gives the poet full space to exercise his power of descrip- tion; war and the coronation of a king, the choosing of her mate by a young princess at a Svayamvara, the marriage rite, the loss of a darling life and the grief of the bereaved husband, town and country, the seasons, the incidents of a great Digvijaya, the triumphal progress of a king who seeks to conquer the earth, all form occasions for the poet's skill. The poem carries us at once into an atmosphere strange to us; Dilīpa is king but childless; he learns that by chance when returning from a visit to Indra he has failed to show reverence to his sacred cow, who has cursed him; to make amends he determines to follow in worship the movements of her daughter, Nandini, on earth; dutifully he carries out his vow, saves her from a lion by offering his own body in exchange, and Nandini accords him the wish of his heart. Soon the father gazes, with eyes as still as lotus blossoms shielded from the wind, on the lovely face of his son, his heart overflows as the sea at the sight of the moon. The young Raghu waxes fast, is given the rank of Crown Prince and bidden guard the horse that must wander for a year before his father can perform the sacred horse sacrifice; the steed disappears, but with Nandini's aid Raghu's eyes are opened until he can see where in the east Indra has taken the horse. Vainly he strives against the god, but pleased by his valour he accords him every wish save the return of the horse, and the gallant youth demands that his father shall have the full fruit of the sacrifice. The offering performed, Dilīpa gives to his son the white parasol, emblem of sovereignty, and, true to his family's rule, retires to the life of an ascetic in the forest (i-iii). Canto iv recounts the knightly adventures of Raghu as conqueror of India; he advances against the Suhmas, defeats the princes of Bengal, and erects pillars of victory on the islands of the Ganges; neither the elephants nor the arrow hail of Kalinga stay his course, Ma- ¹ Ed. S. P. Pandit, BSS. 1869-74; Nandargikar, Bombay, 1897; trans. Walter, Munich, 1914.<noinclude></noinclude> k2e04etf72p8hon08xvvaapd9vg3nla 104 128720 346912 2022-08-21T19:44:17Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀŠA AND THE GUPTAS 94 hendra yields, the Käverī is crossed, the south invaded, the Pandyas pay tribute of pearls. Thence the hero bends his path north, through the Malaya and Dardura hills, the sea of his host covers the long slopes of the Sahya mountain, the dust of the army clings to the hair of the ladies of Kerala, the Murala river, the Trikūṭa hill witness his fame. Thence by land, as a pious king, not b... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀŠA AND THE GUPTAS 94 hendra yields, the Käverī is crossed, the south invaded, the Pandyas pay tribute of pearls. Thence the hero bends his path north, through the Malaya and Dardura hills, the sea of his host covers the long slopes of the Sahya mountain, the dust of the army clings to the hair of the ladies of Kerala, the Murala river, the Trikūṭa hill witness his fame. Thence by land, as a pious king, not by the polluting sea, he advances against the Persians and the Yavanas, Greeks; the dust of the conflict hides the warring hosts whose presence is revealed by the twang of their bows alone, the bearded foemen cover thick the ground, those who escape death cast off their helms in token of submission; the victors wearied slake their thirst with wine. Next Raghu bids his steeds roll in the Indus-a variant has Oxus-sands, overthrows Hūnas and Kambojas; the winds of the Himalaya set the reeds hymning his victories. The mountain folk feel his power, fire flashes from the mountain-sides beneath the rain of spears and arrows, and the folk of the Utsavas lose for ever their joy in festivals (utsava). The Lauhityā is crossed, Prāgjyotiṣa subdued, and Kāmarūpa yields tribute of wild elephants. In this spirited and martial narrative we may justly see the reflex in the poet's mind of Samudragupta's great conquests, and with customary skill the subject changes in Canto v to a very different theme. Raghu's generosity impoverishes him; when a Brahmin Kautsa begs him to aid him to meet the vast de- mands of his teacher, he resolves to storm the treasure-house of Kubera, god of wealth, but a rain of gold saves him from impiety. The Brahmin's gratitude secures him a son, Aja, who soon equals his father. Bidden to take part in the Svayamvara, at which the sister of a kingly neighbour will choose her mate, he sets forth; on the way he boldly attacks a monstrous wild elephant, which under his stroke changes to a Gandharva, con- demned by a curse to wear this shape until released by the blow of an Ikṣvākuid's arrow, who gives him in reward a magic weapon. Canto vi presents us with a brilliant picture of the Svayamvara; the princess, with her companion Sunanda beside her, passes by prince after prince as they stand eager before her ; 1 This fact renders it far more probable that his Açvamedha is that present to Kalidasa's mind than that of Kumāragupta, of whom we have no record of great military achievements.<noinclude></noinclude> ql2k1sigi3f06tn94xfd3u3e94uqu8e 104 128721 346913 2022-08-21T19:44:47Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE RAGHUVANÇA 95 none please her, one is a dicer, therefore bad as a man; in vain Sunandā presses on her Añga's lord; he has all merits, but tastes vary. In revenge she bids Indumati pass on, when she notes that her heart is won by Aja, but the maiden lays shame aside, and accords to him the coronal which marks him as her spouse. The marriage ceremony is performed, the young pair set out home, but the shamed princes h... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE RAGHUVANÇA 95 none please her, one is a dicer, therefore bad as a man; in vain Sunandā presses on her Añga's lord; he has all merits, but tastes vary. In revenge she bids Indumati pass on, when she notes that her heart is won by Aja, but the maiden lays shame aside, and accords to him the coronal which marks him as her spouse. The marriage ceremony is performed, the young pair set out home, but the shamed princes have planned revenge, and re- solved to take away by force the princess. Aja wages fierce battle with them, in the end the Gandharva's gift prevails, and he takes from his foes their honour, though he spares their lives (vii). His reign is fortunate; while Raghu as a hermit tames the senses, Aja destroys the foes of his realm, and, when Raghu dies, he pays him all the honours of a Yogin's funeral. But a fatal misfortune awaits him; a garland from the sky blown by the wind falls on Indumatī's breast and slays her, though in truth for her death means release from her mortal bondage imposed on her, in reality an Apsaras, through a curse. No consolation is this thought to Aja; in vain is he reminded of the folly of mourning. for the dead who are burnt by the tears of the living; in vain every consolation regarding the shortness of life and the duty of kings is urged on him; broken-hearted, he dies and Dasharatha reigns in his place. Of him Canto ix has no concrete facts to tell us, until after a brilliant description of spring we are told of the fatal hunt, when, after displaying equal prowess and pity, Dasharatha in pursuit of an elephant mortally wounds a Brahmin boy; he bears the dying youth to his aged parents, and hears the curse of a like doom. In Canto x we leave the realities of life to learn of the magic incarnation of Visņu in the sons born to Dasharatha; in xi Rāma's youth, his visit to Viçvāmitra's hermitage where he slays the demon Tāḍakā, his journey to Janaka's court, where he wins at the Svayamvara the hand of Sita, and his overthrow of Paraçurāma, who recognizes in him the godhead, are rapidly re- counted. The banishment of Rāma by Kaikeyi's device, the life of Rāma and Sītā in the forest, her capture by Rāvana, the search for Lankā,¹ the crossing of the ocean with the monkey horde, and the great battle between Rāma and Rāvaṇa, described in vivid colours, bring us to Canto xii in which Kālidāsa's descriptive 1 Cf. for its situation M. V. Kibe, Rawana's Lanka Discovered (1920). Hopkins (Great Epic, p. 80) appears to accept Ceylon as Lankā.<noinclude></noinclude> g63ru290hh9pp9t2iwiyzn64tx198gm 104 128722 346914 2022-08-21T19:44:56Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 96 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS powers find congenial subject-matter in describing the sights of India as seen from the aerial car on which Rāma and Sītā return to Ayodhyā. Then follows a series of brilliant sketches; Rāma and Sītā visit the widows of the king, who scarce can see them for their tears, which speedily change to joy. Sitä alone weeps for the trouble her beauty has brought her husband, a foreboding of wo... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>96 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS powers find congenial subject-matter in describing the sights of India as seen from the aerial car on which Rāma and Sītā return to Ayodhyā. Then follows a series of brilliant sketches; Rāma and Sītā visit the widows of the king, who scarce can see them for their tears, which speedily change to joy. Sitä alone weeps for the trouble her beauty has brought her husband, a foreboding of woe. For the moment all is brightness; the glorious ceremonial of the royal consecration follows. But disaster is at hand; malicious voices reproach the king whose one wife has stayed so long in Rāvana's home. Rāma places duty above love; he bids Lakṣ- mana take Sītā-now pregnant-to Vālmīki's hermitage, and there break to her the truth of her fate; overwhelmed, she de- plores her lot but utters no reproach. Rāma rules in solitude, her sculptured form his companion in his sacrifices (xiv). From his sorrow he is awakened to overthrow demon foes on the Yamunā banks, while in the hermitage Sitā bears two boys who, taught by Vālmīki the tale of their father's deed, console her sorrowing heart by reciting it. The day comes when Rāma determines to perform the horse sacrifice; he rests in a hut be- side the golden statue of his wife; he hears from the boys the song of his deeds; the people, Rāma himself recognize them for his own, Vālmīki begs reinstatement for the queen. Rāma asks only that her stainless purity be made clear; she comes before him, swears to her truth as she drinks the holy water; the earth goddess appears and takes her in her bosom to bear her to the realm below. Rāma transfers to his sons the burdens of the state, saddened by the restoration of Sītā only to be lost forth- with; in due course, followed by all the people, he goes forth from the town and is caught up in a heavenly chariot. The effective and pathetic picture of Sita's end and the return to heaven of Rāma might well have closed the poem, but Canto xvi is not without merit. Kuça, Rama's son, reigns at Kuçāvati; in a dream Ayodhyā appears to him in the guise of a woman whose husband is afar, reproaches him with her fallen condition, and bids him return. Kuça obeys, Ayodhyā once more is glorious, and a description of the delights of summer rivals, but fails to equal, that of spring in Canto ix. For the rest the poem sinks in interest, as Kālidāsa has nothing to tell us but<noinclude></noinclude> mlcdqx3pmwi07g3skjbsrtpbv50z3a5 104 128723 346915 2022-08-21T19:45:03Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ THE RAGHUVANÇA 97 names of worthless kings whose harems supplied their sole interest in life. We cannot deny ¹ his authorship of Cantos xviii and xix; no ancient authority questions them, and they are cited, if rarely, by writers on poetics. But their brevity and the utter abruptness of the end, when the widow of Agnivarman, a worth- less debauchee, is awaiting the birth of her child, suggest that we have no more than a... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>THE RAGHUVANÇA 97 names of worthless kings whose harems supplied their sole interest in life. We cannot deny ¹ his authorship of Cantos xviii and xix; no ancient authority questions them, and they are cited, if rarely, by writers on poetics. But their brevity and the utter abruptness of the end, when the widow of Agnivarman, a worth- less debauchee, is awaiting the birth of her child, suggest that we have no more than a rough draft. Yet we would gladly assign to a poetaster meaningless puns on names of kings, as when Pāriyātra is merely said to have exceeded in height the Pāri- yātra mountains, or the incredible tastelessness of the action of a king who hangs his foot out of the window for the people to kiss. Vālmīki, of course, is the chief creditor of Kālidāsa in this poem. Here and there one certainly surpasses the other; though normally the advantage lies with the younger poet, yet there are exceptions. Fine as is Kālidāsa's picture of Rāma's meeting with the sons who know him not, it yet is still more affecting in the leisurely march of the epic, and Kālidāsa has failed to improve on the scene of Sīta's vindication. But his merit shines out in such cases as his description of the return to Ayodhyā; future poets were to imitate it, but not one to equal it. No other epic of Kalidasa has come down to us, and the rela- tion in time of his epics to his dramas is insoluble. The sugges- tion that he is responsible for the Setubandha, which relates the tale of Rāma from the advance against Rāvana and the build- ing of the bridge to Lankā down to Rāvana's death, is excluded by the style, with its innumerable plays on words, alliterations, recondite similes, exaggeration, and its enormous compounds. Its date is uncertain, as of Pravarasena of Kashmir 4 its author or patron we know nothing definite. Still more ludicrous is the suggestion that the Nalodaya is his; that rimed poem of ¹ As does Hillebrandt, Kālidāsa, pp. 42 f. They seem known to the Aihole inscr. (EI. vi. 8 f.) of Ravikirti who boasts his rivalry with Kalidasa and Bharavi. For un- evenness in great poets cf. Aeneid v as criticized by Tyrell, Latin Poetry, pp. 153 f. ² On alleged use of the Padma Purana, see H. Sarma, Calc. Or. Series, 17. Ed. and trans. S. Goldschmidt, 1880-4. Date before Bana, perhaps late 6th cent., Slein, Rajatarañgiṇī, i. 66, 84 f. * That the Vākāṭaka Pravarasena had anything to do with the poem seems quite unproved. Ed. and trans W. Yates, Calcutta, 1844; Bhandarkar, Report, 1883-4, p. 16; A. R. S. Ayyar, JRAS. 1925, pp. 263 ff., who ascribes Vasudeva as author also of the 3149 H<noinclude></noinclude> des2epilpfpih9tg3rm1m0bwe5js27x 104 128724 346916 2022-08-21T19:45:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS intolerable affectation is perhaps not the production of Ravideva, author of the Rākṣasakāvya, of equal demerit, before the seven- teenth century, but the work of Vasudeva, protégé of Kulaçek- hara and Rama. 98 Kalidasa's Thought As Sophokles seems to have found his perfect milieu in the Athens of Perikles' happy days, so Kālidāsa appears to us as the embodiment in his poems, as in his d... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS intolerable affectation is perhaps not the production of Ravideva, author of the Rākṣasakāvya, of equal demerit, before the seven- teenth century, but the work of Vasudeva, protégé of Kulaçek- hara and Rama. 98 Kalidasa's Thought As Sophokles seems to have found his perfect milieu in the Athens of Perikles' happy days, so Kālidāsa appears to us as the embodiment in his poems, as in his dramas, of the Brahmanical ideal of the age of the Guptas, when oder had been restored to a troubled earth, foreigners assimilated or reduced, and prosperity broadcast.¹ Ingenuity has traced in the history of the first five of the rulers in the Raghuvança an exemplar of the exploits of the first five of the Gupta kings; granted that Kālidāsa may have known and profited by the literary activity of Harisena, which doubtless extended far beyond the one inscription which has come down to us, still we may safely doubt any such parallelism. But Kalidasa does represent, if we may judge from his poetry, the complete carrying out of the rule of life laid down for a Brahmin or a warrior or clansman. Youth, in this view, is the time for study under a teacher, then follows the period of manhood with its happy wedlock, then in stages that of the hermit whose mind is set on things eternal. The scheme is in many ways perfectly adapted to Indian life; it starves no side of man's life; four aims of existence are recognized by Kālidāsa himself, who finds them embodied in the sons of Dilipa, them- selves reflexes of Visņu himself. They are duty, governing man's whole life; the pursuit of wealth and of love, the occupa- tions of his manhood; and release, the fruit of his meditations in old age. We may not share the affection of Indian and even of a section of modern taste for the erotic scenes of the last cantos of the Raghuvança, but we must not regard them as the outpour- ings of a sensual mind. The sages of the Upaniṣads themselves deemed marriage obligatory and the Brhadaranyaka gives the Yudhisthiravijaya, Tripuradahana, and Çaurikathodaya, all rimed, to the 9th cent. The date is improbable; ZII. v. 226 f. ¹ Cf M. T. Narasimhiengar, IA. xxxix. 236 ff. with Hillebrandt, Kalidasa, PP. 137 ff. 2 A. Gawroński, The Digvijaya of Raghu (1915).<noinclude></noinclude> eh14m60o5gsuxf6mjq726xfm65nrmmn 104 128725 346917 2022-08-21T19:45:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA'S THOUGHT 99 spell to obtain a male son; the saintly Çvetaketu is deemed an authority on the Kamasutra, and Kālidāsa expressly claims the divine precedent of Çiva and Umā as sanction for the most passionate married love. Statecraft again is essentially part of the material ends of life, and not only does he paint in Rāma an ideal ruler, but throughout the Raghuvança we are reminded of the duties of kings... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA'S THOUGHT 99 spell to obtain a male son; the saintly Çvetaketu is deemed an authority on the Kamasutra, and Kālidāsa expressly claims the divine precedent of Çiva and Umā as sanction for the most passionate married love. Statecraft again is essentially part of the material ends of life, and not only does he paint in Rāma an ideal ruler, but throughout the Raghuvança we are reminded of the duties of kings to the subjects. Let us grant that his vision was Brahmanical; he deliberately repeats the condemnation of the Rāmāyaṇa on the Çūdra who threatens the security of established order by venturing to expose himself, head down- wards, hanging from a tree to fire, in order by penance to acquire merit. This reminds us of Fa-hien's ¹ emphatic testimony of the degradation of the Caṇḍālas in the Gupta realm. 1 Youth and manhood are no time for deep philosophic views, and the Kālidāsa of the Rtusamhāra, Meghaduta, and Kumāra- sambhava remains within narrower limits. We feel, however, a growing sense of the greatness and glory of Çiva; the remote figure of the Meghadūta is definitely brought nearer to us in the Kumarasambhava. Even Brahman and Visņu are less than he, and the term Lord, Içvara, is his par excellence; moreover, despite his all-embracing majesty, he is intensely personal. Yet neither Brahman nor Vişņu is forgotten; to Brahman in the Kumarasambhava itself, to Viṣṇu in the Raghuvança two noble prayers are addressed in which in the true spirit of kathenotheism either appears as the greatest of gods, as more than the world, as beyond all comprehension. The inconsistency, however, is rather apparent than real; it is possible to ascertain with fair certainty the view Kalidasa took of the universe, and this affords a recon- ciliation of his diverse views. Both epics, but especially the Raghuvança, show that Kāli- dāsa accepted Sāṁkhya and Yoga views of the nature of the universe. The three constituents of nature, goodness, passion, and dullness, in their ethical aspect afford themes for simile; the Brahman sea as the source of the Sarayū is like the unmanifested (avyakta) whence springs intelligence. Yoga practices are recog- nized the aged king practises concentration (dharaṇā) as he sits on Kuça grass; the difficult posture known as Vīrāsana of ascetics is compared to trees standing motionless; Sītā by asceticism 1 Smith, EHI. p. 314; Foucher. L'Art Gréco-Bouddhique du Gandhāra, 11. 8. H 2<noinclude></noinclude> 1q89zqodm72jpderk0efk2hgzlw1d4a 104 128726 346918 2022-08-21T19:45:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 100 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS seeks to secure reunion in her next life with her spouse: the power to pass through closed doors may be won, and the Yogin needs not cremation, but like Raghu is buried in mother earth. But we cannot hold that the godhead envisaged by Kālidāsa is the pale Içvara of the Yoga; in Brahman we are told are united both matter and spirit as they are known in the Sāṁkhya, and this we may fairly... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>100 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS seeks to secure reunion in her next life with her spouse: the power to pass through closed doors may be won, and the Yogin needs not cremation, but like Raghu is buried in mother earth. But we cannot hold that the godhead envisaged by Kālidāsa is the pale Içvara of the Yoga; in Brahman we are told are united both matter and spirit as they are known in the Sāṁkhya, and this we may fairly take as indicating that to Kālidāsa, as to the author of the Katha Upanişad, over the spirits and matter stood the absolute, who to Kālidāsa takes specially the form of Çiva but who is also Brahman and Visņu, the spirit that perishes not beyond the darkness. With this absolute man is merged on death if he has attained enlightenment, for this is the sense of brahmabhūyam gatim ājagāma in the Raghuvança. If enlighten- ment is not his but good deeds, he has heaven for his share, for knowledge alone burns up man's deeds which else force him to life after life. We need have the less hesitation to accept this view in that it is essentially the standpoint of popular Vedāntism and that it afforded to a man of thought and good sense an effective means of reconciling belief in the three great gods. What is clear is that in his advancing years Kālidāsa's mind turned more and more to the conception of the all-embracing character of the godhead and of the efficacy of Yoga practices to attain union with him. From such a philosophy it would be idle to seek any solution for essential conflicts in the heart of man, or to demand any independent criticism of man's aims and fate. India knew atheists enough, but their works have all but perished, and we must rather be grateful that we have preserved in such perfection the poetic reflex of the Brahmanical ideal both in its strength and in its weakness. Nor, let us remember, does such an ideal shut out deep human feeling such as we may suspect in the longing of the Meghaduta, the lament of Aja over the dead Indumati, of Rati for Kāma slain. But it does demand resignation, and if in perfection of form Kālidāsa's poems proclaim him the Virgil of India, we may admit that he was incapable of the vision and imagery of the sixth book of the Aeneid.<noinclude></noinclude> 5i4t63d2nhksxthmt3ia8d6z3m1w3g4 104 128727 346919 2022-08-21T19:45:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 4 KĀLIDĀSA'S STYLE AND METRE IOI 9. Kalidasa's Style and Metre. In Kālidāsa we have unquestionably the finest master of Indian poetic style, superior to Açvaghoṣa by the perfection and polish of his work, and all but completely free from the extrava- gances which disfigure the later great writers of Kavya. Dandin ascribes to his favourite style, the Vaidarbha, qualities which we may fairly sum up as firmness and ev... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>4 KĀLIDĀSA'S STYLE AND METRE IOI 9. Kalidasa's Style and Metre. In Kālidāsa we have unquestionably the finest master of Indian poetic style, superior to Açvaghoṣa by the perfection and polish of his work, and all but completely free from the extrava- gances which disfigure the later great writers of Kavya. Dandin ascribes to his favourite style, the Vaidarbha, qualities which we may fairly sum up as firmness and evenness of sound, avoiding harsh transitions and preferring gentle harmonies; the use of words in their ordinary sense and clearness of meaning; the power to convey sentiment; beauty, elevation, and the employ- ment of metaphorical expressions. He assures longevity to a poem which, in addition to conforming to the rules for a Mahākāvya, is rich in ornaments (alaṁkāra), and Kālidāsa is not sparing in his use of these means of adding grace to his work. But he has the fundamental merit that he prefers suggestion to elaboration; his successors too often thought that they could only prove their capacity by showing all of what it was capable; he was content to produce a definite effect, and to leave well alone; his was the golden mean of Virgil between rustic simpli- city and clumsiness and that over-refinement which is specially fatal. Thus it results that his miniature-painting in its polished elegance often attains relative perfection. The truth of his delineation is seen in the picture of the sorrowing bride in the Meghadüta: utsange vã malinavasane saumya nikṣipya viņām madgotränkaṁ viracitapadaṁ geyam udgātukāmā 1 The critics occasionally find fault, e.g. in the Vyaktiviveka (p. 66) Raghu- vança xvi. 33 is censured for the position of taliye, but they cite him repeatedly as a master, first of Mahakavis; Dhvanyaloka, pp. 29, 207; Kavyaprakāça, p. 2. Bhamaha's assertion that a cloud is not suitable as a messenger must refer to the Meghaduta and may be put beside his attack on Bhāsa's Pratijñāyaugandharayana, proved by T. Ganapatı Sāstrī, çf. Thomas, JRAS. 1925, p 103, who (pp 100 ff.) deals effectively with the attacks on the authenticity of Bhasa's dramas. His verse (Subhāṣitāvali, 1353) is imitated in Ragh viii. 66; GIL. in 159, n. 1. 2 His improvements on Açvaghoșa are numerous and undeniable; cf. the passages in Nandargıkai, Raghuvança (ed. 3), pp. 161 ff.; Formichi, Alvaghosa, p. 350; cf. also Saund. v. 43 with Kum v. 45. The parallel Kum. vii. 56 ff. ; Ragh. vii. 5 ff. with Buddh. in. 13 ff. is conclusive and Hillebrandt's doubts (pp. 103 f.) are hyper- critical.<noinclude></noinclude> 3p1isyck1jvt7vxh7ro3t4ks3u3qfr6 104 128728 346920 2022-08-21T19:45:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 102 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS tantrīm ārdrām nayanasalilaiḥ sārayitvā kathamcit bhuyo bhūyaḥ svayam api kṛtām mūrcchanāṁ visma- ranti. 'Or perhaps, placing her lute on her lap, whose dark garment proclaims her grief, she will seek to sing a song wherein she has worked my name, but, scarce able to move the string which her tears have bedewed, she will forget the air which she herself hath made. Or, again:... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>102 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS tantrīm ārdrām nayanasalilaiḥ sārayitvā kathamcit bhuyo bhūyaḥ svayam api kṛtām mūrcchanāṁ visma- ranti. 'Or perhaps, placing her lute on her lap, whose dark garment proclaims her grief, she will seek to sing a song wherein she has worked my name, but, scarce able to move the string which her tears have bedewed, she will forget the air which she herself hath made. Or, again: tvām ālikhya praṇayakupitāṁ dhāturāgaiḥ çilāyām ātmānam te caraṇapatitam jāvad icchāmi kartum asrais tavan muhur upacitair drstir alupyate me krūras tasminn api na sahate samgamam nau kṛtāntaḥ. 'When I have portrayed thee in love's anger on the rock with my colours and seek to add myself lying at thy feet, my tears well up and ever blot out my sight; cruel the fate which even thus will not permit our union.' There is a brilliant picture of Uma's confusion and of her joy when Çiva reveals himself: adya prabhṛty avanatāīgi tavāsmi dāsaḥ kritas tapobhir iti vadini candramaulau ahnaya să niyamajam klamam utsasarja kleçaḥ phalena hi punar navatāṁ vidhatte. ""From this moment, o drooping maiden, I am thy slave, bought by thy penance," so spake he whose crest is the moon, and straightway all the fatigue of her self-torment vanished, so true is it that fruitful toil is as if it had never been.' There is perfect simplicity of passionate longing in Rati's address to the dead Kāma: kṛtavan asi vipriyam na me: pratikulam na ca te maya kṛtam kim akāraṇam eva darçanam: vilapantyai rataye na diyate? 'Thou hast never displeased me; thee I never have wronged; why then, without cause, dost thou hide thyself from thy weep- ing Rati?' The timid shyness of the new-made bride and her lover's ruses are delicately drawn: vyahṛtā prativaco na samdadhe: gantum aicchad avalambi- tānçukā sevate sma çayanam paranmukhi: să tathāpi rataye pina- kinah.<noinclude></noinclude> 3ca5q6hb7d4e2wvxhm42rzpmq0x0984 104 128729 346921 2022-08-21T19:45:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA'S STYLE AND METRE 103 'Addressed she could not answer; when he touched her gown she sought to leave him; with head averted she clung to her couch; yet none the less did she delight the lord of the trident.' ātmānam ālokya ca çobhamanam: ādarçabimbe stimitāya- tākṣi Haropayane tvaritā babhuva: strinām priyalokaphalo hi veçaḥ. 'When with her long eyes fixed on her mirror she saw the reflection of h... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA'S STYLE AND METRE 103 'Addressed she could not answer; when he touched her gown she sought to leave him; with head averted she clung to her couch; yet none the less did she delight the lord of the trident.' ātmānam ālokya ca çobhamanam: ādarçabimbe stimitāya- tākṣi Haropayane tvaritā babhuva: strinām priyalokaphalo hi veçaḥ. 'When with her long eyes fixed on her mirror she saw the reflection of her radiant loveliness, swift she hastened to seek Çiva, for the fruit of woman's raiment is the light in the lover's eyes.' Equally complete in its own effectiveness is the descrip- tion of the tragic shock received by Rati: tīvrabhişangaprabhavena vṛttim: mohena samstambhaya- tendriyāṇām ajñātabhartṛvyasanã muhurtam: kṛtopakāreva Ratir ba- bhūva. 'The bitterness of the blow cast Rati into a faint which dulled her senses and for the moment with true kindness robbed her of memory of her husband's ruin.' Aja's tears have their excuse in nature itself: vilalapa sabāṣpagadgadam: sahajām apy apahāya dhīratām abhitaptam ayo'pi mārdavam: bhajate kaiva kathā çaririşu ? 'He wailed aloud, his voice broken by sobs, forgetting the high courage that was his; iron in the fire yieldeth its strength; how much more feeble mortals?' He feels that his wife has doubted his love: dhruvam asmi çathaḥ çucismite: viditaḥ kaitavavatsalas tava paralokam asamnivṛttaye: yad anapṛcchya gatasi mām itaḥ. 'Surely, sweet smiling one, thou hast judged me traitor whose love was feigned that thou hast gone from me to the world whence there is no return and hast not bidden me even a word of fare- well. No woman could desire a more perfect eulogy: grhini sacivah sakhi mithaḥ: priyaçişya lalite kalāvidhau karunāvimukhena mṛtyunā: haratā tvāṁ vada kim na me hṛtam?<noinclude></noinclude> 4xgta83zjs4dkzdrgm9lzcvc0x5pbyf 104 128730 346922 2022-08-21T19:46:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 104 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS 'Wife, counsellor, companion, dearest disciple in every loving art; in taking thee tell me what of me hath not pitiless Death taken.' The fatal blow is depicted: kṣaṇamātrasakhiṁ sujātayoḥ: stanayos tām avalokya vihvalā nimimila narottamapriya: hy tacandrà tamaseva kaumudi. 'For a moment she gazed on the garland as it lay on her rounded breasts, then closed her eyes in unconsciou... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>104 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS 'Wife, counsellor, companion, dearest disciple in every loving art; in taking thee tell me what of me hath not pitiless Death taken.' The fatal blow is depicted: kṣaṇamātrasakhiṁ sujātayoḥ: stanayos tām avalokya vihvalā nimimila narottamapriya: hy tacandrà tamaseva kaumudi. 'For a moment she gazed on the garland as it lay on her rounded breasts, then closed her eyes in unconsciousness, like the moonlight when the darkness obscures the moon.' There is humour, on the contrary, in Indumati's rejection of the Anga prince: athăngarajad avatarya cakşur: yahiti janyām avadat kumārī nâsau na kāmyo na ca veda samyag: draṣṭum na sã bhin- narucir hi lokaḥ. 'But the princess turned away from Añga's lord her gaze, and bade her maiden proceed; it was not that he had not beauty nor that she could not see it, but folk have different tastes.' This has the same graceful ease as often in the Rtusamhära: vivasvatā tīkṣṇatarāňçumālinā: sapañkatoyāt saraso 'bhită- pitaḥ utplutya bhekas trsitasya bhoginah: phanatapatrasya tale nişidati. 'As the sun's garland of rays grows ever hotter, the frog sore tormented leaps up from the muddy water of the lake only to fall into the mouth of the thirsty snake, who spreads his hood to shade him from the glare.' There is a pretty picture of girlish haste: alokamargam sahasa vrajantyä: kayacid udveṣṭanavānta- mālyaḥ baddhum na sambhāvita eva tavat: karena ruddho 'pi ca keçapāçah. 'As she rushed to the window, her garlands fell from their place, and she did not even trouble to knot the abundant hair which she caught together in her hand.' The structure of each of these cameos is simple; throughout<noinclude></noinclude> qf3b4by75qarqsfkh7cwjcus165yj1e 104 128731 346923 2022-08-21T19:46:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KĀLIDĀSA'S STYLE AND METRE 105 it is normal to have each verse complete in itself, a single verb serving to support a number of adjectives and appositions, though relative clauses with verb expressed or implied are not rare. The compounds are normally restricted in length, but this is less closely observed in the Mandākrāntā metre, though even then clearness is aimed at and normally achieved. The order of words is ve... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KĀLIDĀSA'S STYLE AND METRE 105 it is normal to have each verse complete in itself, a single verb serving to support a number of adjectives and appositions, though relative clauses with verb expressed or implied are not rare. The compounds are normally restricted in length, but this is less closely observed in the Mandākrāntā metre, though even then clearness is aimed at and normally achieved. The order of words is very free, partly no doubt by reason of metrical neces- sity. Of the figures those of sound are employed not rarely but usually with skill. Beside the ordinary forms of alliteration as in nirmame nirmamo 'rtheşu, we find the more important Yamaka, in which the same syllables are repeated, in the same or inverted order, but with different sense. There is a certain liberality in the process; thus Kālidāsa is able to match bhuja- latām with jadatām, for I and d, like r and 1, b and v, are admitted as similar, and the same principle is clearly to be seen in cakāra să mattacakoranetrā: lajjāvatī lājavisargam agnau. 'She with the eyes of the intoxicated Cakora, in modesty (lajjā) made offering of fried rice (lāja) in the fire.' In Canto ix of the Raghuvança Kalidasa deliberately shows his skill in Yamakas; there is no doubt that this offends the sound rule of Ananda- vardhana that to seek deliberately such a result destroys the function of poetry which is to suggest-or express-not merely to exhibit form, and we can only conjecture that in this canto, which also is marked out by the amazing number of metres employed, Kālidāsa was seeking to prove that he could vie with any rival in these niceties. In Canto xviii also, Yamakas are superabundant. Throughout, however, we feel Kālidāsa seeking for the matching of sound and sense, to which the Indian ear was clearly more susceptible than our own. Of figures of sense Kālidāsa excels in Indian opinion in the simile, and the praise is just. The Indian love of simile appears freely in the Rgveda, and is attested by the elaborate subdivisions of Indian poetics. The width of Kalidasa's knowledge and the depth of his observation of nature and life are here shown to the highest advantage. But his world is not ours, and doubtless at ¹ As distinct from alliteration the repetition should be in corresponding parts of the verse (Jacobi, ZDMG. lxii. 303, n. 1).<noinclude></noinclude> 4ynghn9hv77m5evgc2zp9k17o03h4jq 104 128732 346924 2022-08-21T19:46:19Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 106 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS times his figures¹ seem grotesque to our taste, as when the king comes from his bath and plays with his harem like an elephant on whose shoulder still clings a shoot of the lotus sporting with the females of his herd. But often there can be only admiration; the chariot of the prince is so covered by the arrows of his foes that only by the point of its standard can it be discerned, as the mor... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>106 KĀLIDĀSA AND THE GUPTAS times his figures¹ seem grotesque to our taste, as when the king comes from his bath and plays with his harem like an elephant on whose shoulder still clings a shoot of the lotus sporting with the females of his herd. But often there can be only admiration; the chariot of the prince is so covered by the arrows of his foes that only by the point of its standard can it be discerned, as the morning wrapped in mist by the feeble rays of the sun; the wound torn by the arrow is the door of death; with joyful eyes the women of the city follow the prince as the nights with the clear stars of autumn the polar star. Characteristic is the love of elaboration of a comparison; the reader is not to be contented with a mere hint, the comparison must be drawn out in full. The Pandya king is peer of the lord of mountains, for the neck- laces which hang over his shoulders are its foaming cascades, and the sandal that reddens his limbs the young sun which colours its peaks. Or again, the princes who hide their jealousy under the semblance of joy are compared to the pool in whose calm depths lurk deadly crocodiles. Or again, the ruined city, with towers broken, terraces laid down and houses destroyed, is like the evening when the sun sets behind the mountains and a mighty wind scatters the clouds. To us, no doubt, both similes and metaphors sometimes seem far-fetched; those from grammar leave us cold, but there is wit in the assertion that the wearing by Rāma of the royal dress when the ascetic's garb revealed already his fairness is equivalent to the vice of repetition (punarukta). The bowmen whose arrows strike, one another are like disputants whose words con- flict. The king seeks to subdue the Persians as an ascetic his senses through the knowledge of truth. Kalidasa is rich also in plays of fancy which present a vivid picture (utprekṣā); it is natural to him to think vividly, to attribute to the mountains, the winds, the streams the cares, sorrows, joys, and thoughts of men. He loves also the figure corroboration (arthantar anyasa); indeed, its caieless use reveals the hand of the forger of the last cantos of the Kumarasambhava. But the double entendre is rare indeed; the instances of it are very few, and they lend no 1 Cf. Hillebrandt, Kalidasa, pp. 112-20. For the Çakuntala, cf. P. K. Gode, POCP. 1919, ii. 205 ff. A very interesting comparison is afforded by Lncan's similes (Heitland in Haskins' Lucan, pp. lxxxiv ff.).<noinclude></noinclude> atvw3b5lqaof7oyjdd7f6xc2nzu0bgb 104 128733 346925 2022-08-21T19:46:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ KALIDASA'S STYLE AND METRE 107 credit whatever to the suggestion that v. 14 of the Meghaduta is an attempt obliquely to praise Nicula and damn DignSga. Of the former we know nothing, and it was doubtless the later love for Clesas which bade men find them in Kalidasa, where not one elaborate case even can be proved to exist. 1 Kalidasa' s metrical skill is undoubted. In the Rtnsamhara he used normally the Indravaj... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>KALIDASA'S STYLE AND METRE 107 credit whatever to the suggestion that v. 14 of the Meghaduta is an attempt obliquely to praise Nicula and damn DignSga. Of the former we know nothing, and it was doubtless the later love for Clesas which bade men find them in Kalidasa, where not one elaborate case even can be proved to exist. 1 Kalidasa' s metrical skill is undoubted. In the Rtnsamhara he used normally the Indravajra and Varicastha types, with Vasan- tatilaka and MalinI; one stanza only in Cardulavikrldita occurs. The Meghaduta shows the more elaborate Mandakranta used without variation ; a few slight roughnesses as regards caesura may be adduced as proof of the relatively early date of the poem, but the evidence is too slight to weigh seriously in itself. In the Kumar asambhava we find the normal rule that the canto is written in a single metre with change, as the writers on poetics require, at the close. Thus i, iii, and vii are written in the Indra- vajra; ii and vi in the Cloka, iv in the Vaitallya, and v in the Varicastha, while viii is in the Rathoddhata. The closing changes are furnished by Puspitagra, MalinI, and Vasantatilaka. The Raghuvahga follows on the whole this principle, but exhibits greater variety, suggesting later date. The Indravajra type serves for ii, v-vii, xiii, xiv, xvi, and xviii ; the Cloka for i, iv, x, xii, xv, and xvii ; the Vaitallya for viii, and the Rathoddhata for xi and xix. Canto ix is orthodox up to v. 54, being in Drutavilambita, then it deliberately displays the poet's skill in new metres, each with a verse or so, Aupacchandasika, Puspi- tagra, Praharsini, Mafijubhasinl, Mattamayura, Vasantatilaka, which is also used for 11 verses in v, Vaitallya, CalinI, and Svagata. There occur also odd verses in Totaka, Mandakranta, Mahamalika, and iii is written in Varicastha, with a concluding ' verse in Harinl. There are thus nineteen metres in all to eight in the earlier epic. Detailed efforts to find some sign of develop- ment in any of the metres in respect of caesuras &c. have failed to yield any results worthy of credence. 2 In the Cloka the rules had already been established by epic 1 In Meghaduta 10 dfdbatidha may have a double sense ; 28 rasa; Kumdrasam- bhava, viii. 22 ; Raghuvahga, xi. 20. But in v. 14 Nicula is to be a poet friend, else- where utterly unknown. a Huth, Die Zeit des Kalidasa (1890), App. ; Hillebrandt, Kalidasa, p. 157. Cf. SIF1. VIII. u. 40 ff.<noinclude></noinclude> p7hshiuh5kcviutw170sxnpxihycg5s 104 128734 346926 2022-08-21T19:46:37Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 108 KALIDASA AND THE GUPTAS practice, and Kalidasa observes them carefully. Of the four Vipula forms he uses the last once only ; the figures ' for the other three out of 1410 half-stanzas in the epics are 46, 27, and 41, or 8-15 per cent, showing that the third Vipula was Kali- dasa's favourite. It is interesting to note that in the form of the syllables preceding the first Vipula Kalidasa shows special care to... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>108 KALIDASA AND THE GUPTAS practice, and Kalidasa observes them carefully. Of the four Vipula forms he uses the last once only ; the figures ' for the other three out of 1410 half-stanzas in the epics are 46, 27, and 41, or 8-15 per cent, showing that the third Vipula was Kali- dasa's favourite. It is interesting to note that in the form of the syllables preceding the first Vipula Kalidasa shows special care to select that form (^- ) which is not allowed in the second Vipula as against that (^-^-) which is permitted in both. The Kumarasambhava has 11 cases of the first to 3 of the second form, the Raghuvat'iga 31 to 1 ; this doubtless indicates increasing care to secure elegance, and it accords with this that in the Kumarasambhava alone is the fourth Vipula found. 2 1 l'"or the Raghuvaiifa they are 32, 18, 27 out of 1096 ; Jncobi's figures (IS. xvii. 444 f.) are corrected from SIFT. /. c. The percentage in Bharavi is 0.-6 ; Magna 27.15 ; Bilhana 8-64 ; (J!r!harsa 0-53 ; Kumaradasa 2-35. 2 X agliuvahfa, mi. 71, should perhaps be read dviliyahemaprakaram. In Kumarasambhava, vii. 11 on one reading position 15 neglected as in Qifupalavadka, x. 60, both dubious (SIFI vili. ii. 7). For the schemes of the metres see chap, xx, §4-<noinclude></noinclude> 3588j5nhljyaislgxdi9dmtjdkrk0jj 104 128735 346927 2022-08-21T19:46:46Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ V BHĀRAVI, BHAṬṬI, KUMĀRADĀSA, AND MĀGHA 1. Bharavi F Bharavi's life we know nothing whatever, though he O second of the Kavya. External evidence proves that he was older than A.D. 634 when he is mentioned with Kalidasa in the Aihole inscription, and he is cited in the Kāçikā Vṛtti; on the other hand he manifestly is influenced by Kālidāsa, while he strongly affected Magha.¹ Bāņa ignores him, so that he... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>V BHĀRAVI, BHAṬṬI, KUMĀRADĀSA, AND MĀGHA 1. Bharavi F Bharavi's life we know nothing whatever, though he O second of the Kavya. External evidence proves that he was older than A.D. 634 when he is mentioned with Kalidasa in the Aihole inscription, and he is cited in the Kāçikā Vṛtti; on the other hand he manifestly is influenced by Kālidāsa, while he strongly affected Magha.¹ Bāņa ignores him, so that he can hardly have preceded him long enough for his fame to compel recognition. It is, therefore, wiser to place him c. A.D 550 than as early as A.D. 500. His Kirātārjuniya2 is based, as usual, on the epic. The Mahabharata tells us how, when the Pāṇḍavas with their wife Draupadi have retired under their vow of twelve years' banish- ment to the Dvaita forest, Draupadi, with truly feminine faith- lessness, urges the heroes to break their pledge. A council is held; Yudhisthira pleads for the bond; Bhima controverts his contentions. Vyāsa counsels retirement from the Dvaita forest, and the brothers go to the Kāmyaka wood, where Yudhisthira takes the prudent course of bidding Arjuna, as a preliminary to war, to secure from Çiva divine weapons. Arjuna obeys, prac- tises in the Himālaya severe penances, meets and struggles with a Kirāta, who proves to be Çiva himself; he grants the boon desired, to which the other gods add further largesse. This theme Bhāravi has chosen to expand and illustrate with all the resources of a refined and elaborate art. The opening shows at once the hand of the artist; in the epic the discussion of the brothers arises merely from the dreary plight in which they are ¹ Cf Jacobi, WZKM. ii. 121 ff. 2 Ed. NSP. 1907; trans. C. Cappeller, HOS. 15, 1912; i-iii, with Citrabhānu's comm., TSS. 63. 3 i. 27-4¹.<noinclude></noinclude> 90b95gx249lvydnf8p8ataanrjy1p1w 104 128736 346928 2022-08-21T19:46:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ no BHARAVI, BHATTJ, KUMARADASA, AND MAGHA placed ; Bharavi begins instead with the return of a spy whom Yudhisthira has sent to report on the deeds of Suyodhana— as he is always styled ; he bears the unwelcome tidings that the king is walking in the ways of virtue and charming the hearts of the people. Hence, naturally, Draupadi, anxious for the future, taunts Yudhisthira with his inglorious plight and urges swif... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>no BHARAVI, BHATTJ, KUMARADASA, AND MAGHA placed ; Bharavi begins instead with the return of a spy whom Yudhisthira has sent to report on the deeds of Suyodhana— as he is always styled ; he bears the unwelcome tidings that the king is walking in the ways of virtue and charming the hearts of the people. Hence, naturally, Draupadi, anxious for the future, taunts Yudhisthira with his inglorious plight and urges swift battle (i). Bhima adds his support ; Yudhisthira, the unready, has scruples of honour (ii), but seeks counsel from Vyasa, and the sage admits that war must be, but, since the foe is so strong, urges that Arjuna should by penance in the Himalaya win Indra's aid. He vanishes, but a Yaksa appears to lead Arjuna on his way, and they depart, cheered by the good wishes of the re- mainder of the party (iii). At this point the poet's invention displays itself in elaboration; just before, by omitting all mention of the move to the Kamyaka wood, he had shortened the narra- tive, improving greatly the effect ; now he takes the opportunity to display the poet's command of language. In Canto iv the Yaksa leads Arjuna on ; and a brilliant picture is drawn of the autumnal scene, partly in narrative, partly in the mouth of the Yaksa. Then follows (v) the description of the Himalaya itself, the Yaksa lays stress on the mystery which guards it and on its close kinship with Civa and ParvatI, and vanishes after bidding Arjuna do penance on Indraklla. The penance of Arjuna terrifies the Guhyakas, the spirits who haunt Indraklla ; they appeal to Indra to aid them, and he sends Gandharvas and Apsarases to disturb the asceticism which menaces the quiet of his mountain (vi). The heavenly host speeds through the air to Indraklla and makes there its camp ; their elephants merit special description (vii). The Apsarases now leave their palaces, just made by their magic power, and wander in the woods to pluck the flowers ; then the Ganges invites them to the bath, and the bathing scene is described with much charm and beauty (viii). Evening comes, the sun sets, the moon arises — the banal theme wins new effect through the poet's skill ; the nymphs and their lovers drink and seek the pleasures of love ; the day dawns (ix). The Apsarases now turn their minds to their task ; aided by the seasons who now appear six in number to second their efforts, they expend, but in vain, all their charms on the young ascetic (x). Seeing his minions thus foiled through ArjTlna.'s constancy, Indra appears<noinclude></noinclude> 5rgqkexkc4d63zmq9hf122i0bvui3n5 104 128737 346929 2022-08-21T19:47:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ BHARAVI in himself in the guise of a sage, admires the fervour of the penance, but contends that to bear arms and practise asceticism are incon- sistent ; Arjuna admits the logic of the censure, but asserts that he will do all to save his family's honour. Indra is touched, reveals himself, and bids him win the favour of Civa (xi). Here ends the poet's invention, and we again find the epic as his source. Arjuna con... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>BHARAVI in himself in the guise of a sage, admires the fervour of the penance, but contends that to bear arms and practise asceticism are incon- sistent ; Arjuna admits the logic of the censure, but asserts that he will do all to save his family's honour. Indra is touched, reveals himself, and bids him win the favour of Civa (xi). Here ends the poet's invention, and we again find the epic as his source. Arjuna continues his penance in order that Civa may bless him ; the seers in distress appeal to the great god, who expounds to them Arjuna's divine nature as an incorporation of Nara, a part of the primeval spirit ; a demon Miika in boar form plans to slay him ; therefore Civa bids his host follow him to guard the prince (xii). The boar appears to Arjuna ; it falls pierced by his own and Civa's dart ; the prince advances to recover his arrow, but is challenged by a""Kirata who claims it in his master's name (xiii). Arjuna rejects the demand in a long speech ; the Kirata returns, and Civa launches, but in vain, his host against Arjuna, who endures unscathed the shower of their arrows (xiv). The host is rallied from flight by Skanda and Civa himself, who then begins a deadly battle of arrows with Arjuna (xv). The two then strive with magic weapons, the hero is beaten (xvi), but grasps again his bow, and with sword, mighty rocks, and the trunks of great trees assails the god, but all in vain (xvii). They box, at last they wrestle ; Civa reveals his true form, and the hero, humbled at last, praises the greatness of the god and begs him for strength arid victory ; the god and the world guardians, who come to the scene, accept his devotion and give him the magic weapons tliat he craves. The introduction of Civa's host, of its struggles under Skanda's leadership with the hero, and the whole episode of the contest with magic weapons are the fruit of the poet's imagination. One difficulty is obvious ; it is made necessary to duplicate the episode of the force of the penance causing fear and evoking divine inter- vention, and the {Jrolongation of the conflict results in some repetition of ideas. Duplication also results from the description of the amours of the nymphs with the Gandharvas and their attempts on the prince. The poet's skill led him, we must con- fess, to exhibit it too freely, and the introduction of magic weapons leaves us cold. In this regard Valmiki has a fatal influence on Sanskrit poetry ; the mythical background of the<noinclude></noinclude> 6dh8tih3bupbidvbe1e2daddwo357qn 104 128738 346930 2022-08-21T19:47:14Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ 112 BHĀRAVI, BHAȚȚI, KUMĀRADĀSA, AND MAGHA Rāma legend produced the unreality of his combats, which every epic poet felt bound to copy. Another influence seen strongly in the first two Cantos is that of the political principles of the day, which have ample opportunity of illustration in the record of Suyodhana's rule and in the arguments by which Yudhisthira seeks to justify the keeping of their faith by his brother... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>112 BHĀRAVI, BHAȚȚI, KUMĀRADĀSA, AND MAGHA Rāma legend produced the unreality of his combats, which every epic poet felt bound to copy. Another influence seen strongly in the first two Cantos is that of the political principles of the day, which have ample opportunity of illustration in the record of Suyodhana's rule and in the arguments by which Yudhisthira seeks to justify the keeping of their faith by his brothers. There is no doubt of the power of Bharavi in description; his style at its best has a calm dignity which is certainly attractive, while he excels also in the observation and record of the beauties of nature and of maidens. The former quality is revealed re- peatedly in the first Canto, the very first line of which strikes the true note of high policy; then follows: krtapramāṇasya mahim mahībhuje: jitāṁ sapatnena nive- dayisyataḥ na vivyathe mano na hi priyam: pravaktum icchanti mṛṣā hitaisinah. 'When he bent low in homage his mind wavered not, thougi. he had to tell the king that his realm had been won by his foe, for men who seek one's good care not to speak flattering words.' In the same strain Suyodhana is praised: na tena sajyam kvacid udyatam dhanuḥ: kṛtam na vā tena vijihmam ananam gunanurāgeṇa çirobhir uhyate: narādhipair mālyam ivāsya çāsanam. 'Never has he raised his bow to shoot, never has a frown dis- torted his face; loving his virtues the kings bear as a garland on their heads his royal orders.' The setting sun and the rising moon are happily portrayed: ançupanibhir ativa pipasuḥ: pankajam madhu bhṛçam rasayitvā klībatām va gataḥ kṣitim eşyanl: lohitam vapur uvāha patangaḥ. 'Ruddy glowed the sun as he hastened to rest, as though over- deep he had drunken with his rays, in his thirst, the sweetness of the lotus.'<noinclude></noinclude> 8jf8tjkyd71xhgu6u2qjlo2vp1irkgd 104 128739 346931 2022-08-21T19:47:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ BHĀRAVI samvidhätum abhişekam udāse: Manmathasya lasadançu- jalaughaḥ yaminīvanitayā tatacihnaḥ: sotpalo rajatakumbha ivenduḥ. 'For Love's consecration the lady night raised aloft the moon with its shimmering sea of beams and its spots full in view, like a silver chalice decked with lotuses.' The advent of the cool season is thus greeted : 113 katipayasahakārapuşparamyas: surabhimukhahimagamāntaçańsī: r... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>BHĀRAVI samvidhätum abhişekam udāse: Manmathasya lasadançu- jalaughaḥ yaminīvanitayā tatacihnaḥ: sotpalo rajatakumbha ivenduḥ. 'For Love's consecration the lady night raised aloft the moon with its shimmering sea of beams and its spots full in view, like a silver chalice decked with lotuses.' The advent of the cool season is thus greeted : 113 katipayasahakārapuşparamyas: surabhimukhahimagamāntaçańsī: raikabandhuḥ. 'Then came the cool season, Love's one friend, lovely with its mango blooms here and there, when frost is rare and but a few Sinduvāras awake from sleep, the harbinger of the end of winter and the coming of spring.' The bathing scene is rich in pretti- nesses: duvăraḥ tanutuhino 'Ipavinidrasin- samupayayau çiçiraḥ sma- tirohitäntäni nitantam akulair: apām vigahad alakaiḥ prasaribhiḥ yayur vadhūnām vadanāni tulyatam: dvirephavṛndāntari- taiḥ saroruhaiḥ. 'Hidden by their long hair in utter disorder through plunging in the water, the maidens' faces seemed like lotuses covered with swarms of bees.' priye 'para yacchati vācam unmukhī: nibaddhadṛṣṭiḥ çithi- läkuloccayā 3149 samādadhe nānçukam āhitam vṛthā: viveda puspesu na pāņi- pallavam. 'Yet another, face upturned and eyes fixed on her lover as he spoke, gathered not together her garment, though the knot slipped and fell, nor realized that her tender hand had missed the flowers it sought.' Characteristically, the same idea is varied later in the canto: 0 vihasya panau vidhṛte dhṛtāmbhasi: priyena vadhvă ma- danārdracetasaḥ sakhiva kañci payasa ghanikṛtā: babhāra vitoccayabandham ançukam. I<noinclude></noinclude> 9q1q27o2nhjhl93stwipw1ramt3pxvp 104 128740 346933 2022-08-21T20:47:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ {{center|<poem>'''श्रीमन्महाराज''' '''संस्कृत महापाठशाला पत्रिका''' त्रैमासिकी सम्पुटम् १] जनवरि १९२५ [सञ्चिका १ संपादकः पण्डितरत्नम्, लक्ष्मीपुरं श्रीनिवासाचार्यः Government of M... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>{{center|<poem>'''श्रीमन्महाराज''' '''संस्कृत महापाठशाला पत्रिका''' त्रैमासिकी सम्पुटम् १] जनवरि १९२५ [सञ्चिका १ संपादकः पण्डितरत्नम्, लक्ष्मीपुरं श्रीनिवासाचार्यः Government of Mysore मैसूरु राजकीय शाखा मुद्रालये सम्मुद्रिता १९२५</poem>}}<noinclude></noinclude> 6wh0tyifqvy3c42pucpue96kq2e3o9p 104 128741 346934 2022-08-21T20:51:10Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ SRI CHAMARAJENDRA SANSKRIT COLLEGE LIBRARY, BANGALORE Accn. No. 1325 1. The maximum time allowed for retention of a book shall be one fortnight. It may be borrowed again if not required by others. 2. No reference books shall be lent out. 3. No borrower shall have more than two volumes out of the Library at one time. 4. Borrowers must not pass books from one to another but must return them to the Librarian. 5. Library book... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>SRI CHAMARAJENDRA SANSKRIT COLLEGE LIBRARY, BANGALORE Accn. No. 1325 1. The maximum time allowed for retention of a book shall be one fortnight. It may be borrowed again if not required by others. 2. No reference books shall be lent out. 3. No borrower shall have more than two volumes out of the Library at one time. 4. Borrowers must not pass books from one to another but must return them to the Librarian. 5. Library books must not be used as class-books. 6. Any one who defaces by writing or otherwise damages any book shall pay the full cost of the book or of the entire works, if it consists of more than one volume. 7. The borrower shall be responsible for the value of the books lent out to him if they are lost, damaged or otherwise cannot be returned to the Library when they are due or recalled. 8. The presence of the voucher with the Librarian shall be considered sufficient proof of the non-return of books. Class and No..... Brlj .35 1615-36 The Hangalore Press irs, ods be the SANSKRIT चामराजेंद्र संस्कृत पाठशाला 1487 विज्ञप्तिः,ANGALORE, SHAMASAJENDRA <poem>विज्ञाप्तिः भो भो महाशयाः ! सहृदयाः ! सप्रश्रयमिदमिदानीं विशा- पयामः- संस्कृत विद्याभिमानिनः पुरुषप्रवराः यं कंचन विषयमाघ- कृत्य संस्कृतभाषामयं अनतिसंक्षिप्तविस्तरं उपक्रमोपसंहारपरिक- र्मितं कस्याप्यनुद्वेगकरं अचर्चितपूर्व कालदेशदशानुगुणं प्रपञ्चोप- कारकरं, धर्माद्यविरुद्धं “जीर्णमङ्गे सुभाषितम्” इति निर्वेदस्य “वीरा वाचैव केवलम्" इत्यपवादस्य वा प्रशमकरं प्रस्पष्टमुख- विलासमुपन्यासं विलिख्य प्रेषयेयुर्ये, तेभ्यो महद्भयः समर्थ अनन्तान् "धन्यवादान् पत्रिकायामस्यां तमुपन्यासं पारयामः प्रकाशयितुम् ॥ अपि च विप्रतिपन्नं यंकंचन चर्चास्पदं वस्तु सर्वेष्वपि शास्त्रेषु विहाय जल्पवितण्डां यदि तत्त्वबुभुत्सयैवानुयुञ्जीरन्, तत्रापि सौहार्देन प्रत्युत्तरयामः यथाशास्त्रं यथान्यायं यथा- मति चेति ॥ न हीदृशं संवननं त्रिषु लोकेषु विद्यते । दया मैत्री च भूतेषु दानं च मधुरा च वाक् ॥ *** संपादकस्य.</poem><noinclude></noinclude> 9ty99gk8t5djbaqi49bcquebvmslfi0 104 128742 346935 2022-08-21T20:51:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ विषया: १. मङ्गलाशासनम्... २. प्रस्तावना ३. SANSKRIT विषय सुचवाजेंद्र संस्कृत पाठशाला. AARAJENDRA प्रधारः पुटसा श्री॥ श्री॥ पर कोलस्वामिनः L०१२-२ " ....... **** (१) डाक्टर् शामशास्त्री ....... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>विषया: १. मङ्गलाशासनम्... २. प्रस्तावना ३. SANSKRIT विषय सुचवाजेंद्र संस्कृत पाठशाला. AARAJENDRA प्रधारः पुटसा श्री॥ श्री॥ पर कोलस्वामिनः L०१२-२ " ....... **** (१) डाक्टर् शामशास्त्री .... २-९ प्राच्यकोशागाराध्यक्षः (२) वि. सुब्रह्मण्यार्यः पत्रिकाप्राप्तिस्थानम्, ४. निमित्तवादः ...... संपादकः ५. विद्वत्परीक्षावृत्तान्तः ६. उपन्यासान्तरसारः सो| नरसिंहाचार्यः मैसूरु यूनिवर्सिटि- रिजिस्ट्रार् " **** प्राच्यकोशागारपण्डितः. **** श्रीमन्महाराजसंस्कृत पाठशालाध्यक्षः, मैसूरु. Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University मूल्य प्रकारः. १. अस्याः पत्रिकायाः वर्षिकं अग्रिमं मूल्यं साधकरूप्यकं प्रापणव्यय पृथक्कृतम् भारतभण्डले. २. विद्यार्थिनां पुनः एकरूप्यकम्. ३. विभिन्न देशे सपादरूप्यद्वयम् (35) प्रापणभृतिः पृथक् ९-१० ११-२२ २३-२९ ३०-३२<noinclude></noinclude> gmyg0qkj76060k20lutsm3wz6fbdobh 104 128743 346936 2022-08-21T20:51:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ॥ श्रीः ॥ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशालापत्रिका. प्रतिमासत्रयं प्रकटीक्रियमाणा. "कुर्वन्नेत्रेह कर्माणि जिजीविषेच्छत समाः” संपुटं - १] अखिलभुवनजन्मस्थेमभ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>॥ श्रीः ॥ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशालापत्रिका. प्रतिमासत्रयं प्रकटीक्रियमाणा. "कुर्वन्नेत्रेह कर्माणि जिजीविषेच्छत समाः” संपुटं - १] अखिलभुवनजन्मस्थेमभङ्गादिलीले विनतविविधभूतत्रातरक्षैकदीक्षे । श्रुतिशिरसिविप्तेि ब्रह्माण श्रीनिवासे भवतु मम परस्मिन् शेमुषी भक्तिरूपा ॥ पौषमासः १९२५. ( इशो गर्नवत् ) [सञ्चिका - १ श्रीमद्वेदमार्गप्रतिष्ठापनाचार्येत्याद्यनेक विशेषणविभूषितानां परमहंस परिव्राजकाचार्याणां श्रीवागीश ब्रह्मतन्त्रपरकालस्वामिनां मङ्गलाशासनम्. Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University श्रीहयवदनपरब्रह्मणे नमः . भो महाशयाः ! गुणमात्रग्रहणपरत्न शहृदयानां तत्रभवतां भवता- मत्यादरेणावेदनीयं, अवकाशदत्तावधानेनान्तरङ्गेणाकलनीयं चेदमावे- दयामो वयमतिशयितेन कुतूहलेन. विदितमेव खलु सार्वजनीनतया सकलपृथिवीमण्डलमण्डनाय- मानमहीशूरराजधानीमध्यविद्योतमानकर्णाटसिंहासनाधीश्वरेण अनन्यराज- न्यसामान्यमान्यत मानेकबिरुदाङ्कितेन श्रीमद्राजाधिराज महाराज श्रीकृष्ण- राजेन्द्रसार्वभौमेन सकलजनसम्मान्याया अपि संस्कृतविद्याया वेदवेदान्त- धर्मशास्त्रपूर्वमीमांसांतर्कव्याकरणादिशास्त्रसाहित्यप्रचुराया अध्येत्रध्यापक- दौर्लभ्येन कलिकालमहिम्ना दुर्दशामापन्नायाश्शुक्लपक्षचन्द्रकलाया इव<noinclude></noinclude> a6pi76npppa8lmo2fpsntkch3se8m5g 104 128744 346937 2022-08-21T20:52:07Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशालापत्रिका पुनरभिवृद्धिदशां सम्पादयितुकामेन निर्माय च काञ्चन महतीं पाठशालां आनाय्य च तत्तच्छास्त्रपारदृश्वनो दीर्घदर्शिनो... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशालापत्रिका पुनरभिवृद्धिदशां सम्पादयितुकामेन निर्माय च काञ्चन महतीं पाठशालां आनाय्य च तत्तच्छास्त्रपारदृश्वनो दीर्घदर्शिनो दयालूनध्यापनकलानिष्ठा- गरिष्ठान् स्वदेशीयानन्यदेशीयांश्च तान् यथापर्याप्ति वेतनादिप्रदानेन पारितोषिकबहूकरणेन च संतोप्य क्लेशलेशस्यापि तैधुर्येण परिपोप्य अध्येतॄणां च निवासानुगुणं रमणीयतरं वासस्थानं परिकल्प्य सुखभोज- नादिकं पुस्तकादीनि च वितीर्य अनवरताध्ययनपर्याप्तानुकूल्यसम्पादनेन च तैस्तैस्संस्कृतविद्याकल्पलता पल्लविता कुसुमिता फलिता च व्यधायि । विधीयते विधास्यते च इत उत्तरं सुखोदर्केति ॥ अयमेतादृशो महान् जगदुपकारः केन वाऽन्येन विधातुं शक्यते? किंचैतावताऽप्यपरितुप्यता तेन महाराजसार्वभौमेन पुनरन्या- दृशलोकोपकाराय संस्कृतभाषामयी त्रैमासिकपत्रिका प्रचार्यते । सा चेयं पत्रिका सर्वदेशवर्तिनां व्युत्पन्नानां व्युत्पित्सूनां च महाजनानां मनांस्य - मनागेव रञ्जयितुं क्षमेत, यतस्तेषां केवलदेशभाषामयनीरसनिहीनलौकि- कवृत्तान्तप्रलापजर्झरबह्वपशब्दकटुतास्वादनेन अनवरतमनुभूयमानक्लेशा- न्येव चेतांसि बभूवुः । अस्यां च बहुविधविबुधभाषामग्योऽतितरां साध्व्य- स्सकृदुच्चारणेन सकलकामदुहः प्रभातसमयोत्फुल्लपुण्डरीकमरन्दधारापरि- स्पर्धिन्यः परमपुरुषतत्त्वावेदनवेदवेदान्तप्रभृतिशास्त्रार्थप्रकाशनगुम्भिता- स्सुललितगम्भीरा सुधासिक्तास्सूक्तयस्समुल्लसन्त्यास्वादयितुम् । इयाने- वैतस्याः प्रभाव इति न वयं शक्नुमो वर्णयितुम् । इदं त्वाशास्महे, यदेता- दृशमहोपकारघटनाधुरन्धराश्श्रीमन्तो महाराजाधिराजश्रीकृष्णराजेन्द्रसा- र्वभौमाः चिरायुष्मन्तो राज्यं परिपालयन्तु. 'तत्प्रवर्तिता चैषा महती त्रैमा- सिकपत्रिका दिनदिनमभिवृद्धा समस्तं जगदनवरतमाह्रादयतु इति ॥ ज्ञानानन्दमयो देवः निर्मलस्फटिकाकृतिः । आधारस्सर्वविद्यानां हयग्रीवः क्रियाच्छुभम् ॥ प्रस्तावना ॥ श्रीः ॥ प्रस्तावना. १ विदितमेतदासेतुहिमाचलं यद्वहोः कालान्महीशूरदेशः संस्कृत- विद्यानट्या रङ्गभूमिरिति । इह हि पुरातनै राजभिर्दत्तावलम्बानि नानाशास्त्राणामधिष्ठानानि मठायतनानि बहूनि वर्तन्ते । तेषु च मठेषु निखिलदर्शनानां परां कोटिमधिरूढाः परमहंसपरिव्राजकाचार्याणां बह- वोऽन्तेवासिनो विद्वांसो यान् ग्रन्थानरचयन् तेऽद्यापि सर्वत्र भरतखण्डे विद्यार्थिभिर्विद्वद्भिश्चाधीयमानाः पाठ्यमानाश्च प्रवर्धन्ते । यदुवंशमुक्ता- मणिषु बेट्टचामराजप्रभृतिषु राजसु महीशूरसिंहासनमारूढेषु तेषां मठानां विद्यायतननामधेयमन्वर्थतामगच्छत् । एवं स्थितेऽस्मिन्नेव वंशे जात- स्तृतीयः श्रीकृष्णराजेन्द्रः प्रख्यातानामनेकेषां विदुषामाश्रयोऽभूत् । तत्पुत्रे च श्रीमच्चामराजेन्द्रे राजनि सरस्वतीप्रासाद इति महती संस्कृत- पाठशाला राजधान्यां प्रतिष्ठापिताऽऽसीत् । अनेकाश्चोपपाठशालास्तत- इतोऽत्र देशे स्थापितास्समभवन् । स्वदेशीया अन्यदेशीयाश्च द्विशतात्परे विद्यार्थिनो विद्यार्थिवेतनसाहाय्यमाधगम्य सरखतीप्रासादे नानाशास्त्रा- ण्यधीत्य देशान्तरेषु च विद्वत्पदवीमारुह्य बहुभ्यरिशष्येभ्यो विद्या वितरन्तोऽद्यापि वर्तन्ते । इदानीं च श्रीचामराजेन्द्र तनयेन श्रीमता श्रीकृष्णराजेन्द्रेण सरस्वतीप्रासादः पूर्वतोऽप्यतिशयितामुत्कर्षस्थितिमारो- पितो विद्यते । प्रतिवत्सरमाश्विनमासे नानाशास्त्रेषु परीक्षायामुत्तीर्णाः Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 0kq9d7c680117v8fueqhr4vqvxg81iv 104 128745 346938 2022-08-21T20:52:15Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृतमहापाठशालापत्रिका बहवो विद्यार्थिनः सपारितोषिकं सविद्वद्विरुदं च सम्मान्यन्ते । ततश्च यथासम्भवं मासिकवेतनानि प्रतिफलमनाकाङ्क्ष्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृतमहापाठशालापत्रिका बहवो विद्यार्थिनः सपारितोषिकं सविद्वद्विरुदं च सम्मान्यन्ते । ततश्च यथासम्भवं मासिकवेतनानि प्रतिफलमनाकाङ्क्ष्य समर्प्यपि सम्मान्यन्ते ॥ । महीशूरपत्तन इव बेंगळूरूपत्तने मेलकोटग्रामे च महत्यौ द्वे पाठशाले स्थापिते स्तः । तत्र तत्र देशेऽस्मिन् बढ्य उपपाठशालाः स्थापिता वर्तन्ते. एतासु संस्कृतपाठशालावधीतशास्त्रार्थाः पण्डिता आर्याणां विज्ञानवैभवस्य दर्पणस्थानीया विद्यन्ते । अयमेव विज्ञानवैभव- विशेषः आर्याणां नागरकताप्रकर्षं बाढं प्रदर्शयति । विज्ञानवैभवविशे- पश्च तत्तद्दर्शनानां परिचयं विना नावगम्यते, यथा ग्रीक्जनानां तदीयसिद्धान्तार्थावबोधनात् ज्ञायते तथैवार्याणामपि नागरकताप्रकर्ष- स्तदीयसिद्धान्तार्थावबोधनान्निश्चीयते । तादृशशास्त्रार्थावबोधनं च संस्कृतपण्डितायत्तमिति संस्कृतविद्वांसो भरतखण्डनागरकतायाः सजीव- विजयस्तम्भा इति वक्तुं शक्यते ॥ न हि संस्कृतपण्डितानामुपकारः शास्त्रार्थबोधनमात्रे विश्राम्यति । ते हि चातुर्वर्ण्यान्तर्गतानां सर्वेषां भरतखण्डीयानां जनानां धर्मा-, नुष्ठानसंदेहपदेषु प्रमाणभूतास्सन्ति । यद्यपि वेज्जना अधीताङ्ग यविद्या आर्यधर्माचरणेषु सन्दिहाना वर्तन्ते, तथाऽपि अनर्धाता- ङ्ग्लेयविद्यास्सर्वे अधीताङ्ग्लेयविद्येष्वपि बहवो जनाश्च अनुविधे- याचारान् पण्डितानेवानुवर्तन्ते । तदित्थं पण्डितानां मूर्धनि महान् सदाचारमार्गप्रवर्तनभारो न्यस्तो वर्तते । एवं सति कस्सदाचारः कश्चासदाचारः किं वर्णाश्रमव्य- वस्था श्रेयस्करी ? किं पेयापेयविवेकस्समाश्रयणीयः ? किं भोज्याभो- ज्यनियमो नोल्लङ्घनीयः ? स्पृश्यास्पृश्यनियमः कुतो वा परीक्षणीयः ? किं देशभेदाद्धर्मो न भिद्यते? किं वा एक एव धर्मस्सार्वजनीनोऽव- गम्यते । एतादृशेषु बहुषु सन्देहविषयेषु युक्तयेकपक्षपातिनः पाश्चात्या विद्वांसो वैदिकनिश्चयविरुद्धमेव निर्णयं कुर्वन्ति ॥ प्रस्तावना manife न केवलमैहिकाचारव्यवहारविषयेष्वेव प्राच्यपाश्चात्त्ययोरभिप्राये विरोधस्संदृश्यते । अपितु सर्वेषां भरतखण्डीयजनाभिप्रायाणां मूला- धारभूतो यस्सिद्धान्तस्तमेव ते नाङ्गकुिर्वन्ति । सर्वेऽप्यैहिकाचारव्यव- हारनियमा ईश्वरप्रवर्तितशास्त्रसिद्धा इति भरतखण्डीयानां सिद्धान्तः । सर्वोऽप्यामुष्मिकश्चैहिकश्च व्यवहारो मानुष एव न तु दैवः । प्रथमतो भाषैव मानुषी, न दैवी । यथा परिधानीये विषये मनुष्यः क्रमात् स्थूलपटवानात्कौशेयपीताम्बरादिसूक्ष्मपटवानमभ्यस्तवान्, तथैव भाषाविषयेऽप्यादावल्पामपि क्रमेण सकलार्थवर्णनसमर्थां भाषां उद्भाव- यत् । अद्यापि वनेचराणां नीलगिरिस्थानां तोदनामकजनानां भाषा सूक्ष्मार्थवर्णने बहुलं कुण्ठिता वर्तते । एवमेव गृहनिर्माणे देवायतन- निर्माणे रंथादिविरचने शस्त्रास्त्रकल्पनायां गृहभाण्डादिकरणे च क्रमाच्छिल्पचातुर्यं समजनि । अद्यापि शिल्पचातुर्य क्रमादेधमानं दृश्यते । यथा शिल्पे तथा विज्ञानप्रसरणेऽपि क्रमाद्वद्धिरभ्युपगन्तव्या । गणितशास्त्रे ज्यौतिषे कवितायां वैद्यशास्त्रे तर्कशास्त्रे आध्यात्मिक- शास्त्रे च प्रथमतोऽल्पतरमेव क्रमागृहत्तरं जातमद्य बृहत्तमं जायमानं दृश्यते । वेदाङ्गज्यौतिषे वराहमिहिरादिभिर्वर्णितानि ग्रहगतिगणितानि न वर्णितानि । तत्काले तदज्ञानमेव तत्र हेतुरिति पाश्चात्त्या वदन्ति || किं बहुना । सर्वो हि मानुषो व्यवहारो नदीप्रवाह इव स्वल्पः ततो महान् ततश्च महत्तरो जातः क्रमेण महत्तमोऽपि सम्पत्स्यत इत्यत्र न कोऽपि सन्देहः । वृद्धेरन्तो नास्तीति ते मन्यन्ते । तेषामनुष्ठानं च स्वाभिप्रायानुसार्येव वर्तते ॥ एकस्य देशस्य देशान्तरसङ्गमेन कदाचित् ज्ञानवृद्धिः कदाचि- द्विद्याविनाशः, कदाचिद्विद्यावैपरीत्यं च जायते । एवमेवाचारेषु देशभेदात् देशान्तरसंयोगात् देशान्तरीयविद्याभ्यासनिमित्तान्मातभेदाच्च Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> a8gqc7j1wfoiccpnf13cpf49p7yclju 104 128746 346939 2022-08-21T20:52:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला पत्रिका वैपरीत्यं सम्भवति । एकस्मिन्नेव देशे जनानां मतिभेदवशान्मतान्त- राणि पूर्वाचारानुष्ठानव्यतिक्रमादीनि च सञ्जायमा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला पत्रिका वैपरीत्यं सम्भवति । एकस्मिन्नेव देशे जनानां मतिभेदवशान्मतान्त- राणि पूर्वाचारानुष्ठानव्यतिक्रमादीनि च सञ्जायमानानि सञ्जातानि च बहुत्र दृश्यन्ते । अत्र विषये भरतखण्डसङ्गतानि बहूनि निदर्शनानि पाश्चा- त्त्यविद्वद्भिश्चरित्रग्रन्थेषूदाहृतानि वर्तन्ते । भरतखण्डीयैर्वराहमिहिरादि- भिर्विद्वद्भिः ग्रीविद्वज्जनेभ्यः खगोळस्य मेषादिद्वादशराशिषु विभा- गक्रमोऽधीत इति केन्द्र पणपर आपोक्किम आर तौर कर्कि लेयादिश- ब्दाश्च ग्रीकुभाषाशब्दा इति च पाश्चात्या वदन्ति । भरतखण्डीयानां वैद्यशास्त्रं महम्मदीयैरधीतीमति च सप्रमाणमुपन्यस्तं दृश्यते । बौद्धमत- प्रादुर्भावात्पूर्वं भरतखण्डीयैरैनुष्ठितानि गोसव- चातुर्वर्ण्यविवाह-मांस- मत्स्याशनानि बौद्धमतप्रादुर्भावादुत्तरस्मिन् काले त्यक्तान्यासन्निति पाश्चात्त्यविद्वांसो वदन्ति । सहस्रद्विसहस्रवर्षकालिकेषु तत्तद्देशचरित्रेषु सम्यक्परीक्षितेषु केषाञ्चिदाचाराणां त्यागः, केषाञ्चिन्नवनवाचाराणां प्रादुर्भावश्च बाढं ज्ञायत इति च ते वदन्ति ॥ ते तदित्थं मानुषी व्यवहारसंस्था केवलमीश्वरकल्पितैवेति, केवलं । मानुष्येव न त्वीश्वरकल्पितेति च परस्परविरुद्धमतसंसर्गो भरतखण्डेऽद्य दृश्यते । एतादृशसंसर्गवशादत्र चातुर्वर्ण्यान्तर्गतानां जनानां मानसं डोलायमानं वर्तते ॥ एतान्यन्यानि च बहूनि सन्देहपदान्याङ्ग्लेयभाषायां प्रतिदिनं प्रतिसप्ताहं प्रतिपक्षं प्रतिमासं वा प्रकाशितासु पत्रिकासु व्याकृतानि दृश्यन्ते । अनधीताङ्गुलेयभाषाणां पण्डितानामपण्डितानां चार्याणा- मेतान्यश्रुतपूर्वाण्येव वर्तन्ते । किञ्चिदेतेषु विषयेषु श्रुतेष्वपि तत्तदभि- प्रायसाधकसम्पूर्णयुक्तीनां श्रवणं विना प्रत्युत्तरदानं न साधीय इति बहवः पण्डिता मौनमवलम्ब्योदासते । तादृशयुक्तस्सिर्वाश्श्रुत्वाऽपि प्रस्तावना केचन पण्डिता यदुत्तरं ददति तत् कचिदसमञ्जसं वा भवेत्, • दुरधिगमं वा भवेत् ॥ च यद्येका मासिकी त्रैमासिकी चातुर्मासिकी वा संस्कृतपत्रिका प्रकाशिता स्यात्तदा तत्रैतेऽन्ये च बहवो विषयास्सयुक्तयुपन्यस्ता भवेयुः । एकस्यामेव पत्रिकायां बहूनां पण्डितानां तात्पर्याणि सङ्कलितानि प्रख्यापितानि भवेयुः । न केवलं सन्देहपदान्येवात्र प्रकाशार्हाणि भवन्ति, अपित्वामुष्मिकमैहिकं धर्माधर्मो नयानयौ स्त्रीधर्मो राजधर्मश्चेत्यादीन- नेकविषयानधिकृत्य पण्डितानामभिप्रेता येऽर्थास्सन्ति तेऽप्यत्र प्रकाश- नार्हा भवन्ति ॥ अपिच बहुभिस्संस्कृतभाषानिष्णातैराधुनिकैर्विद्वद्भिः गद्यमानि पद्यमयानि गद्यपद्योभयात्मकानि वा काव्यानि कृतानि क्रियमाणानि च श्रूयन्ते । यद्येका संस्कृतपत्रिका प्रकाशिता स्यात्तदा काव्यानामेतेषां प्रकाशोपायाभावात्खिलतामुपैप्यतां काचन वासभूमिः कल्पिता भवेत् ॥ अन्यच्चेदानीं पाश्चात्त्यैर्विद्वद्भिः भृशमनधीतिनां जनानां विद्या- भूमौ व्यायामाय आङ्ग्लेयभाषायां सुगमशैल्या कथा आख्यायिकाः कल्पितकथाः भौतिकशास्त्रार्थाः वणिग्विषुयाः कृषितन्त्राणि भैषज्यविषयाः दीर्घायुष्यसम्पादनोपाया इत्यनेके विषया दिनेदिने नवनवपुस्तकेषु प्रकाश्यमाना विद्यन्ते । त एते विषया अधीतसंस्कृताङ्ग्लेयभाषैर्विद्वद्भिः संस्कृतभाषायां परिवर्त्य प्रकाशिता जनानां महोपकाराय प्रभवेयुः ॥ किञ्च धर्माधर्ममीमांसायां आध्यात्मिकतत्त्वविषये प्रामाण्यवादे च पाश्चात्यविद्वद्भिर्बहवो ग्रन्था विरचितास्सन्ति । एतेषु ग्रन्थेषु मन- स्वरूपं बुद्धिलक्षणं साक्षिस्वरूपं ज्ञानोत्पत्तिप्रकारः प्रमाखरूपं प्रत्य- क्षानुमितिलक्षणानिं स्वप्नलक्षणं सुषुप्तिस्वभावः स्मृतिलक्षणं अनुभव- स्वरूपं इत्यादयो बहवो विषयास्सनिदर्शनं सप्रमाणं बालानामपि Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 1wmwi58y11gmffnvm7h9yo7odqvggin 104 128747 346940 2022-08-21T20:52:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशाला पत्रिका सुखबोधाय सम्यगुपन्यस्ता वर्तन्ते । एतेषां विषयाणां विज्ञानं प्रौढ- वेदान्तविज्ञानाय बाढं सहकारि भवति । अतस्तेऽपि व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशाला पत्रिका सुखबोधाय सम्यगुपन्यस्ता वर्तन्ते । एतेषां विषयाणां विज्ञानं प्रौढ- वेदान्तविज्ञानाय बाढं सहकारि भवति । अतस्तेऽपि विषयास्संस्कृत- पत्रिकायां बाढं प्रकाशार्हा भवन्ति ।। एतादृशेनाधुनिक विज्ञानेन द्विगुणितप्रमाणबलाः पण्डिता अज्ञानां सन्देहं छेत्तुं समर्था भवन्ति । एतेन च भरतखण्डीयानां बहोः काला- • द्रक्षितानां प्राचीनसमयाचाराणां मध्ये ऐहिकामुष्मिकोभयोपकारका बहवस्सदाचारा रक्षितास्स्युः ॥ यद्यपि “यच्छक्तिमत्, तत् स्थितिमत्" इति सिद्धान्तानुरों- धेन शक्तस्य कदाऽपि नाशो न संभवति । शक्तयभावादेव वस्तुनः समयाचारस्य मताभिप्रायस्य वा हासो नाशो वा दुर्निवारः । यथा दृढतन्तुः पटो यावत्तन्तुदा वर्तते तावदुपगतान्यपि नाशकारणान्यभि- भवति, यथाच देहोऽपि यावद्रक्तबलं तावद्व्याधीनभिभूय जीवति, तथैव समयाचारोऽपि यावद्वहुभिर्जेनैराद्रियते तावदेकदेशिनां दूषणतिरस्कारा- नभिभूयानुष्ठानपथे वर्तते । मताभिप्रायोऽपि यावद्वहुजनैरनुगृहीतः तावत्कतिपयानां तमोऽभिभूतानां कुत्सनैरनभिभूतो विजयते । तथाहि बौद्धमतं न केवलं नास्तिकमतमिति तिरस्कृतम्, अपितु बौद्धैरैहिकं सुखं सर्वथा त्याज्यम्, कामक्रोधलोभमोहमदमात्सर्याणि सर्वथा जेतव्या- नीति यद्भूयोभूयः प्रोद्घोषितं तत एव तन्मतं बहुभ्यो जनेभ्यो नारो- चत । अतस्तन्मतस्य शक्तिः कुण्ठिताऽभूत् । शक्तिनाशाच तन्मतं खत एव नष्टम् । तदित्थं वस्तूनां समयाचाराणां मताभिप्रायाणां हासो नाशो वा तेषां शक्तिक्षयमनुसरति । आस्तिकानामार्यदर्शनानां बहो: कालात्परीक्षिता स्वाभाविकी शक्तिर्दृढैवास्तीति गम्यते । तानि . हि प्राचीनदर्शनानि सर्वानप्युपलवानभिभूयाद्यापि स्थिराणि वर्तन्ते । कुमतानि शक्तिविधुराणि कञ्चिदेव कालं स्थित्वा नष्टान्यभूवन् । अतः 1 प्रस्तावना na स्वतश्शक्ता नामार्षदर्शनाचाराणां विषये यानि कुत्सनानि कुचोद्यानि च परै- राविष्कृतानि तेषां चर्चया न किमपि प्रयोजनं दृश्यते, इति केचिद्वदन्ति ॥ तथाऽपि यथा क्रिमयो घुणा वा साराण्यपि दारूणि जग्ध्वा नाशयन्ति तथा साङ्कास्समयाचारा मताभिप्रायाश्च कुमतीनां कुत्सनकुचो- द्यैर्नाश्येरन्निति भीतिर्जागर्ति । न हि शक्तं स्थार्याति निश्चयेन सारवन्ति वस्तून्युपेक्ष्यन्ते । उपेक्षा हि शत्रूणां शक्तचुपचयायावकाशं ददाति । शत्रुशक्तयुपचयेन सारवन्ति वस्तून्यभिभूतानि नाश्यन्ते ॥ एत्महशचर्चावकाशाय इयं श्रीमन्महाशूरमहाराजसंस्कृतमहापाठ- शालापत्रिका त्रैमासिकी इदानीं प्रारभ्यते । सुकृतप्रशंसिनः संस्कृत- पण्डिताः संस्कृतविद्यार्थिनश्च गुणैकपक्षपातिनो भूत्वाऽस्याः पत्रिकाया वार्षिकं मूल्यमग्रत एव दत्त्वा पत्रिकाप्रकाश माचन्द्र तारस्थायिनं कुर्युरिति एतत्पत्रिकाप्रकाशाधिकारे नियुक्ता विद्वन्मण्डली प्रार्थयते ॥ इदानीमाङ्ग्लेयभाषासु प्रकाश्यमानास्सर्वा अपि पत्रिकाः पत्रि- कापाठकजनैर्दत्तेन वार्षिकमूल्यसमुदयेनैव सततप्रचाराः स्थिरास्सन्ति, तथैव संस्कृतज्ञास्सर्वेऽपि भरतखण्डीया महाजनाः पत्रिकामेनां वार्षिकमू- ल्यदानेन ततोऽप्यधिकसाहाय्यद्रव्यदानेन वा उपकुर्युरिति प्रार्थनाऽत्र क्रियते इति शम् ॥ आर्. शामशास्त्री. शास्त्रं हि राजेव जानुजिघृक्षया शास्ति शास्त्रार्थम् । देश- भेदेन राजान इव शास्त्राण्यपि भिद्यन्ते । स्वप्रजा इव परप्रजा अपि सौराज्येन राजानो यथा रञ्जयन्त्याकर्षन्ति च तथैव शास्त्राण्यपि परिग्रहातिशयेन परमतावलम्बिनोऽप्यावर्जयन्ति । पुरा जैना बौद्धाश्च 2 Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 5ph7syls5187odaae5v52pgamjhmh4w 104 128748 346941 2022-08-21T20:52:38Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १० श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका स्वस्वोत्कर्षप्रतिपिपादयिषया वैदिकमतोपदेष्टभिर्विवदमानाः बहुविधानि प्रमाणशास्त्राण्यारचयन् । वैदिकमतावलम्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१० श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका स्वस्वोत्कर्षप्रतिपिपादयिषया वैदिकमतोपदेष्टभिर्विवदमानाः बहुविधानि प्रमाणशास्त्राण्यारचयन् । वैदिकमतावलम्बिनस्सूत्रकाराः भाष्यकाराश्च तेषां प्रमाणानामाभासान् स्फुटं प्रतिपाद्य वैदिकदर्शनानि यदि नास्थाप- यिष्यन् तर्हि वैदिकमतवार्ताऽपि नेदानीं श्रुतिपथमागमिष्यत्, भरत- खण्डस्सर्वोऽपि जैनमयो बौद्धमयो वा अभविष्यत् ॥ दिष्ट्या भगवद्वादरायणप्रभृतयस्सूत्रकाराः श्रीशङ्कराचार्य रामा नुजाचार्य मध्वाचार्यप्रभृतयो भाष्यकाराश्च श्रुतिसम्मतया प्रमाणप द्धत्या परमतेषु दृष्टान् प्रमाणाभासान् बाढं भास्वानिवान्धकारं खण्ड- यित्वा वैदिकदर्शनान्यस्थापयन्निति विदितमेव ॥ 1 इदानीं तु भौतिकादीन्यनेकानि प्रत्यक्षादिप्रमाणानुगुणानि. शास्त्राणि जनानामैहिकसुखसाधनसिषाधयिषया विद्वद्भिरनुगृहीतानि प्ररू- ढमूलानि भूत्वा 'न ज्ञानं नवा यज्ञादिकर्म परलोकसाधनम्, किन्तु भौतिकशास्त्रसाध्यं किमपि खयानम् ; न शाश्वतिकसुखलाभो दुःख- सम्मिश्रैहिकसुखत्यागात्, अपितु दुःखध्वंसैकसाधनाद्वैषज्यशास्त्रज्ञानात् ; नचानावृष्टिनिरासः पर्जन्यजपात्, अपितु मेघोत्पादकाच्छतघ्नमुखा- दायसगुलिकावर्षात् ;' इति ऐहिक सुखपारम्यं प्रकटय्य जनमनांस्या - दर्शनेषु विगतश्रद्धानि चिकीर्षन्ति । तदत्र भौतिकशास्त्राविरोधेन जनमनांसि यथा वैदिकमतान्याद्रियेरन् तथा सयुक्ति शास्त्रार्थान् एतत्पत्रिकाद्वारा बोधयितुं पण्डिताः प्रभवेयुरित्येतदप्यस्याः पत्रिकायाः प्रकाशने प्रयोजनम् । याचं बह्वयस्संस्कृतपत्रिकाः इदानीं भरतखण्डे तत्र तत्र मुद्रापयित्वा प्रकाश्यमाना वर्तन्ते न तासु परमतेषु भौति- कादिशास्त्रेषु वा दृश्यमानाः प्रमाणाभासाः चर्च्यन्ते इति विदि- तमेव, तस्मादेषा पत्रिका प्रकृतकालोपयोगिनीति मन्यामहे. वि. सुब्रह्मण्य अय्यर् . वेदार्थविचारे-निमित्तवाद ॥ श्रीः ॥ वेदार्थविचारे- निमित्तवादः 1 अयि महाभागाः अशेषजनसंभावनीयाः असंभवदवद्यगन्धाः अवगतसकलकलाकलापाः इदमिदानीमवधारयितुमर्हन्ति तत्रभवन्तो भवन्तः यदास्माकनिमहाराजसंस्कृतपाठशालाया अपि बहोः काला- दितः कान्वन संस्कृतपत्रिका समुपक्रमते प्रचरितुम्. द्वारा चानया कंचन विषयमिच्छत्ययमपि जनो महतामुपहारीकर्तुम् सच विषयः प्राचीनसंप्रदायसमागतः इदानींतनैरपि भङ्गयन्तरेणाङ्गीकृतः वेदस्यैवार्थः।। लोके खलु पुरुषाणां प्रेक्षावतां प्रवृत्तिः द्विविधा सर्वत्र सर्वदा सर्वैरप्यध्यक्षीक्रियते लौकिकी वैदिकी चेति । तत्राद्या- प्रयोजनमनुद्दिश्य न मन्दोऽपि प्रवर्तते । एवमेव प्रवृत्तौ तु चैतन्येनास्य किं फलम् ॥ भयं नाशङ्कयते यस्मात् फलं वाऽपि तथाविधम् । trai तथाविधस्य राज्ञोऽपि नाज्ञाऽनुष्ठीयते जनैः ॥ 2 इत्यादिना सुधीभिरुपपादिता सर्वत्र विश्रुता फलानुबन्धिनी प्राणिमात्र- सम्मतेत्यत्र नास्ति बहु बक्तव्यम्. निमित्तवादः या त्वनन्तरा लोकोत्तरा वैदिकी शास्त्रविहिता, साऽपि किं फलानुबन्धिनी आहोस्वित् केवलया कर्तव्यमित्येव बुद्धया विधिनिय- न्त्रिततया स्वरूपानुबन्धिनी (स्वयंप्रयोजना) इति संशेरते महीयांसोऽपि विद्वांसः || ११ मीमांसाश्लोकवार्तिकम् 653 पु. Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University 2 न्यायमन्जरी 355 प.<noinclude></noinclude> 88hjcv5w61zlbzmkdazao57drewgxhb 104 128749 346942 2022-08-21T20:52:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १६ श्रीमन्महा राजसंस्कृतमहापाठशाला पत्रिका फलसंयोगवादः अथ फलज्ञानं प्रवर्तकमिति वादिनां न्यायविदां सिद्धान्तसंग्रहः - फलं प्रवर्तकमिति न्यायविन्मतमेव तत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१६ श्रीमन्महा राजसंस्कृतमहापाठशाला पत्रिका फलसंयोगवादः अथ फलज्ञानं प्रवर्तकमिति वादिनां न्यायविदां सिद्धान्तसंग्रहः - फलं प्रवर्तकमिति न्यायविन्मतमेव तत् । रागादेव प्रवृत्तिश्चेजन्मान्तरविनिश्चयः ॥ रागिणामेव जन्मेति वीतरागेति सूत्रितम् । । सुखे दुःखनिवृत्तौ वा पुंसां भवति कामना ॥ न पुनः व्योमपुष्पादि कश्चित्कामयते नरः । रहस्यं पुनरत्रेदं मीमांसकहृदि स्थितम् ॥ इष्टसाधनताबुद्धया प्रवर्तेत नरो यदि । रागात्साङ्गे प्रवृत्तिस्स्यान्निषिद्ध्येत ऋतौ वधः ॥ विधिनैव प्रवृत्तिश्चेत् वधो वैधो भवेदिति । शास्त्रमूला प्रवृत्तिश्चेत् अदोषाऽभ्युपगम्यते ॥ शास्त्रोत्थरागमूलाऽपि तादृक्कि न भविष्यति । भवत्यारोग्यसंपत्तिः भुञ्जनस्य हरीतकीम् ॥ तत्कामो भक्षयेच्चेति को विशेषः प्रवर्तने । जडो माणवकोऽप्येषः चपेटापातहानये ॥ मोदकाद्याप्तये वाऽपि करोति गुरुशासनम् । फलस्य वस्तुतस्तावत् प्राधान्यमवगम्यते ॥ न सचेताः क्रियां कांचित् अनुतिष्ठति निष्फलाम् । इति न्यायविदां पन्थाः लोकदृष्ट्या व्यवस्थितः ॥ लोके प्रवृत्तिस्स्वादेवं वेदे त्वेषा विलक्षणा । तदुपपादनम् फलसंयोगवादो यः जैमिन्यादेरसीप्सितः । शबरस्वामिवचसा यथावदवधार्यताम् ॥ # ननु च नैवात्र स्वर्गः फलं श्रूयते, स्वर्गकामपदेन तावत्पुरुषोऽभि- धीयते यजेतेत्यनेनापि यागनिर्वृत्तिः । तयोर्वाक्येन संबन्धः । केनेदानीं । 1 न्यायमञ्जरीपु ३६१. 2 श-भा. ११-१-१. वेदार्थविचारे - निमित्तवादः फलमुच्यते । अनेनैव स्वर्गकामपदेनेत्याह । ननु पुरुषस्यैवायं वक्ता ? न खलु कश्चित् पुरुषः स्वर्गकामो नामास्ति । च यस्य स्वर्गे कामः, स स्वर्गकाम इति ? एतदेव न जानीमः कस्य स्वर्गे काम इति, य एव हि स्वर्गकामः स एवास्वर्गकामो भवतीति ॥ एवं तर्हि कालोपदेशोऽयं भवति, यदा स्वर्गकामः तदा यजेतेति ? । अत्रापि न कश्चित्कालविशेषोऽस्ति, यस्मिन्नियमेन स्वर्ग- कामस्स्यात्, सर्वेषु कालेषु सर्वे कामा अनियमेन उत्पद्यन्ते । तत्र न कश्चित् कालविशेषोऽनेन शक्यपदेष्टुम् ।। एवं तर्हि नैवायं पुरुषोपदेशः नापि कालोपदेशः । किंतु फल- कामो निमित्तं स्वर्गविषये कामे उत्पन्ने यजेतेति, यथा कपाले नष्टे यजेतेति । अस्य पक्षस्य सूत्रे परिहार उक्तः (६-२-९) “फलकामो निमित्तमिति चेत् न, नित्यत्वात् " नित्यान्यग्निहोत्रादीनि कर्माणि, तानि यदि निमित्ते विधीयन्ते तत्र नित्यत्वमेषां विहन्येत । तत्र नित्य- चोदना यावज्जीविकाद्या अपरुध्यन्ते । लिङ्गानि च " अप वा एष स्वर्गाच्चयवते, यो दर्शपूर्णमासयाजी सन् पौर्णमासीममावास्यां वाऽतिपा- दयेत्” इत्येवमादीनि । परिशेषात्पलसंयोग एवायम् ॥ ' अत्र न्यायरत्नमाला यत्तत्र भाष्यकोरण पुरुषपरत्वादिनिराक- रणं कृतं कामशब्दस्य तदिहासूत्रितमपि सूत्रितविचारोपोद्धातत्वेन कृत- मिति वेदितव्यम् । निमित्तपरत्वं तु " प्रयोगे पुरुषश्रुतेः " ६–२-९ इत्यत्र प्रसङ्गात्सूत्रकारेण निराकृतं इह भाष्यकारेण स्मारितम् । इदं च पुरुषपरत्वादिनिराकरणं स्वर्गकामाधिकरणस्योपोद्धातत्वात् तत्रैवास्माभि- रनागतप्रत्यवेक्षणेनं प्रदर्शितम् ॥ । १९३ पु. Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University 3<noinclude></noinclude> i45sbeg3yjg59cwu8lsbhs5pph905df 104 128750 346943 2022-08-21T20:53:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १८ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका विधिर्हि प्रवर्तनात्मकत्वात् अपुरुषार्थफले व्यापारे पुरुषस्य प्रवर्तयितुमशक्यत्वेन प्रवर्तनात्मकविध्यन्वया... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१८ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका विधिर्हि प्रवर्तनात्मकत्वात् अपुरुषार्थफले व्यापारे पुरुषस्य प्रवर्तयितुमशक्यत्वेन प्रवर्तनात्मकविध्यन्वयादेव समीहितरूपे भाव्येऽपे- क्षित तद्विशेषमात्रं वाक्यादवगम्यते । ’ कार्यस्य फलानपेक्षत्वात् अपेक्षितो नियोज्य एव स्वर्गकामादि- शब्दैः प्रतिपाद्यत इति ये मन्यन्ते तेषां कामना निमित्तं स्यात्, न फलत्वं स्वर्गस्य सिद्धयेत् । सा च सिद्धत्वात् शक्नोत्येव “ स्त्रीकाम: प्रायश्चित्तं कुर्यात्" इतिवत् निमित्तत्वेनैव नियोज्यमवच्छेत्तुम् । एवं च सति सर्वलोकावगतक्रियाकार्याभिधानं लिङ्कृतेरबाधितं भन्नति । आरोग्यकामो हरीतकीं भक्षयेदित्यादाविव कामनास्वभावबाधो न युक्त इति चेन्न, श्रुतिप्राबल्यात् || कामना हि स्वभावत एव काम्यप्रधाना । निमित्तत्वे च सति तत्प्राधान्यं हीयेतेति फलत्वमेव युक्तमिति चेन्न, श्रुतेर्लिङ्गालीयस्त्वात् । कामनास्वभावो हि लिङ्गम् । तस्य च निमित्तपरत्वे बाधः, फलपरत्वे तु श्रुतेर्बाधः ॥ । तत्र लिङ्गानुग्रहेण श्रुतिं बाधित्वा फलपरत्वमभ्युपेयताम् ? उत श्रुत्यनुग्रहेण लिङ्गं बाधित्वा निमित्तपरत्वमिति संदेहे श्रुत्यनुग्रहो न्याय्यः, फलपरत्वे हि तस्य कालान्तरभावित्वात् तत्साधनत्वं क्षणभङ्गुरस्य कर्मणः साक्षान्न संभवतीति कल्पनापरंपराप्रसङ्गः ॥ ततश्च साधनसाधनत्वं तु स्यात्, न च किल साधनं फलं लिप्समानेन साधने साक्षात्प्रवर्तितुमशक्नुवता श्रीहिकामेनेव कर्षणं कार्यतयाऽवगन्तुं शक्यमित्यनया स्वतन्त्रया प्रक्रियया लोकविरुद्धया लिङ्ङ्कृतेः लोकसिद्धकार्याभिधानपरित्यागेन अलौकिकापूर्वाख्यकार्याभि- धायित्वं कल्पनीयमिति श्रुतिबाधप्रसङ्गात् निमित्तपरत्वमेव ज्यायः ॥ । १५७ पु वेदार्थविचारे- निमित्तावदः नैमित्तिकस्यैवानुष्ठानस्य यावज्जीवकालाभ्यासः यावज्जीववाक्येन विधीयते इति नित्यत्वमप्युपपद्यते । इत्यादि । यावजीवं चाग्निहोत्रं जुहोतीति विधीयते । वसन्ते च वसन्ते च यजेत ज्योतिषेति च ॥ प्रत्यब्दं च यजेतैव चातुर्मास्यैरितीर्यते । एवं नैमित्तिकं सर्व नित्यान्नैवातिरिच्यते ॥ अमुमेव च सिद्धान्तं खण्डदेवोऽपि भाट्टदीपिकायामेवमन्ववादीत् (६-१-१) अथवाऽस्तु “ स्त्रीकामः प्रायश्चित्तं कुर्यात्” इतिवत् स्वर्ग- कामनाया अपि निमित्तत्वम् । ततश्च निमित्ते नैमित्तिकाकरणे प्रत्यवा- यमात्रं न तु करणे किंचिदिष्टं, अकरणे प्रत्यवायभियैव च पुरुषप्रवृत्ति सिद्धेः न विधिवैयर्थ्यम् । सर्वथा यागस्यैव भाव्यत्वेन इष्टसाधनत्वा भावात् फलेच्छा न प्रवर्तकामिति ॥ 1 निमित्तवादोऽयमेषः प्रायो बादरिसम्मतः । क्रियावाक्यार्थवादी सः शेषलक्ष्ये व्यवस्थितः ॥ क्रियैव तावत्कार्यात्मा प्रेरणात्मा फलार्थिता । • प्रतीयते ततोऽन्यस्तु पदार्थो न हि तादृशः || स चोदनामतिकामेद्यः क्रियां नानुतिष्ठति । हेतुकोऽवैदिकश्च स्यात् यो भवेत्फलकामुकः ॥ स्वयं च कृपणो भूत्वा शास्त्रं कृपणयत्यपि। • इति बारिसिद्धान्तः ज्ञातव्योऽन्यत्र विस्तरः ॥ नियोगसाम्राज्यम् तस्मादहरहस्सन्ध्यामुपासीतेति शासनम् । स्वाध्यायोऽध्येतव्य इति यजेत ज्योतिषेति च ॥ 1'जे. सू. 3-1-3. Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 6tv15xtxh50azpjrfk4k4ptq1vohn2c 104 128751 346944 2022-08-21T20:53:19Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला पत्रिका तथा विश्वजिता चैव यजेतेत्यापे शास्ति हि । रात्रीरुपेयादिति च वाक्यं स्यात्प्रमुसम्मितम् ॥ सर्वत्र फलक्कृप्तिस्तु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला पत्रिका तथा विश्वजिता चैव यजेतेत्यापे शास्ति हि । रात्रीरुपेयादिति च वाक्यं स्यात्प्रमुसम्मितम् ॥ सर्वत्र फलक्कृप्तिस्तु श्रम एव हि केवलम् । शासनाच्छास्त्रमिति च प्रथितं निरुपाधिकम् ॥ यजेत यद्विश्वजितेत्यादि क्षत्रस्य शासनम् । तत् क्षत्रस्य क्षत्रमिति स्याद्धर्मो राजशेखरः ॥ तस्माद्यत्र फलाश्रवणं तत्र फलकल्पनेऽपि निमित्तवाद एव पर्यवस्यति । अ अकल्पने पुनश्शास्त्रस्यैव साम्राज्यं निस्सपत्नम् || इममर्थमेवानुसन्धाय भगवान् वासुदेवस्स्वयमाह- कर्मण्येवाधिकारस्ते, कार्य कर्म समाचर । योगस्थः कुरु कर्माणि, कार्य कर्म करोति यः ॥ • नियतं कुरु कर्मत्वं, कर्म कर्तुमिहाईसि । कार्यमित्येव यत्कर्म, न त्याज्यं कार्यमेव तत् ॥ इत्यादीनि । एतेन नियोगसाम्राज्यं परां कोटिमाटीकते ॥ ननु स च नियोगो नित्येष्वेव कर्मस्विति चेन्न, शास्त्रस्य अर्ध- जरतीयतापत्त्या नित्यकाम्यविभागस्यापि निमित्तवादेऽनभ्युपगमात् । फल- संयोगवादे हि तद्विभागतद्विचारैतदङ्गसंपत्त्याद्यनुयोगावसरः । नैमित्तिक- स्यापि नित्यप्रभेदतोपपत्तिः । नित्यस्यापि शुचिजीवनादिनिमित्तत्वम् । एवं च विभागो न सहृदयहृदयंगम इति निमित्तवादाशयः ॥ 'उपबृंहणम्. अत एव स्मृतिकर्तारोऽपि महर्षय निमित्तवादं हृदि निधायैव- मस्मार्षुः- :- यस्य त्रैवार्षिकं भक्तं पर्याप्तं भृत्यतृप्तये ।' अधिकं वाऽपि विद्येत स सोमं पातुमर्हति ॥ 1 बृ3-4-14 वेदार्थविचारे निमित्तवाद: 2 त्रैवार्षिकाधिकान्नो यः स हि सोमं पिबेद्विजः ! प्राक्सौमिकीः क्रियाः कुर्यात् यस्यान्नं वार्षिकं भवेत् ॥ योऽनाहिताग्निश्शतगुः अयज्वा च सहस्रगुः । तयोरपि कुटुम्बाभ्यामाहरेदविचारयन् ॥ यो वैश्यस्स्याद्वहुपशुः हीनऋतुरसोमपः । कुटुम्बात्तस्य तद्रव्यं आहरेद्यज्ञासद्धये ॥ आहरेत्रोणि वा द्वे वा कामं शूद्रस्य वेश्मनः । न हि शूद्रस्य यज्ञेषु कश्चिदस्ति परिग्रहः || कुसुलकुम्भीधान्यो वा व्याहिकोऽश्वस्तनोऽपि वा। || जोवेद्वाऽपि शिलोऽछेन श्रेयानेषां परः परः || इत्यादिवचनानां हार्दो भावः कामप्रध्वंस एवेति निमित्तवाद एव उपबृं- हितो भवति ॥ स्तेयशास्त्रेऽपि –" असाधुभ्योऽर्थमादाय साधुभ्यः प्रयच्छति " इत्युक्तमित्युदाहृतम् । तस्यापि तात्पर्यं साधुषु स्थितं द्रव्यं लोकोप- कारलक्षणधर्मायोपयुज्यते । असाधुषु स्थितं विपरीतायेति ॥ २१ अत एव च यागादौ नरा येऽनधिकारिणः । तत्तादृग्दक्षिणादानात् तेषां सिद्धिरुदीरिता ॥ । दक्षिणा सर्वयशानां दातव्या भूतिमिच्छता | इति शान्तौ राजधमै दस्यूनामपि चोदितम् ॥ निगमनम् निमित्तवादे कामप्रध्वंससिद्धान्ते यज्ञो नाम आत्मीयेन द्रव्येण स्वार्थपरित्यागेन प्रपञ्चोपकार इति सिद्धोऽर्थः । अमुमेवार्थमुपदिदेश भगवान् इति संभावयामः - सह यज्ञैः प्रजासृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः । अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥ 155 अ. Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 4w9tlojdr3yv704nxofl7v7zeguhne4 104 128752 346945 2022-08-21T20:53:25Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृतमहापाठशालापत्रिका देवान् भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः । परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥ जहि शत्रु महाबाहो कामरूपं दुरासदम् । मह... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृतमहापाठशालापत्रिका देवान् भावयतानेन ते देवा भावयन्तु वः । परस्परं भावयन्तः श्रेयः परमवाप्स्यथ ॥ जहि शत्रु महाबाहो कामरूपं दुरासदम् । महाशनो महापाप्मा विद्धचेनमि॒ह वैरिणम् ॥ तस्मात् सर्वैरपि सचेतनैः २२ यत्करोषि यदश्नासि यज्जुहोषि ददासि यत् । यत्तपस्यसि कौन्तेय तत्कुरुष्व मदर्पणम् ॥ इत्युक्तरीत्या स्वयंप्रयोजनेन स्वार्थपरित्यागलक्षणेन परोपकारपर्यवसायिना यज्ञेन परमेश्वरं समाराध्य निश्श्रेयसं संपादनीयामिति सर्वशास्त्रसामरस्यम् ॥ एतेन वेदः कामस्य दुष्पूरस्यैव वर्धकः । न शान्तिसुखदश्चेति बाह्यवादोऽधरीकृतः ॥ शबरस्वामिप्रभृतयस्तु परोपकारो न धर्म: तद्विलक्षण एव यागादिधर्म इति सिद्धान्तयन्ति' । निमित्तवादे तु परोपकार एव यज्ञस्स एव धर्म इति सिद्धान्तः ॥ लोकार्थेन प्रवक्ष्यामि यदुक्तं ग्रन्थकोटिभिः । परोपकारः पुण्याय पापाय परपीडनम् ॥ 2 एतावजन्मसाफल्यं प्राणिनामिह जीवताम् । प्राणैरथर्धिया वाचा श्रेयआचरणं सदा ॥ लल्क्षीपुरं श्रीनिवासविपश्चिच्चक्रवर्तिना । इत्थं निमित्तवादस्य रहस्यं विशदीकृतम् ॥ श. भा. 1-3-1. पत्रिका संपादकः 2 श्रीभागवतम् संस्कृत विद्वत्परीक्षा वृत्तान्तपत्रिका संस्कृत विद्वत्परीक्षावृत्तान्तपत्रिका. श्रीमन्महीशूरमहाराजश्रीकृष्णराजसार्वभौमसमष्ठिधातायां रक्ताक्षि- संवत्सरीयनवरात्रमाहोत्सवानुबन्धिन्यां आश्वयुच्छुक्लत्रयो - दश्यां भार्गववासरे श्रीमन्महाराजसन्निधौ विनिवेदिता संस्कृतविद्वत्परीक्षावृत्तान्तपत्रिका. (१) महाप्रभो, भवदीयदिव्यशासनानुरोधेन संस्कृतविद्याभि- वर्धकमहासमितिमुखेन महीशूरनगर्यां संस्कृमहापाठशालायां निर्वर्ति- तायाः विद्वत्परीक्षाया वृत्तान्तं महासन्निधौ विनिवेदयितुमवसरम्सम- भ्यर्थ्यते. (२) अस्मिन् वत्सरे नवीनशासनानुसारेण मध्यमोत्तमकक्ष्या- परीक्षा, प्राचीनशासनानुसारेण प्रथमद्वितीयभागपरीक्षा च निरवर्तिषाताम्. तत्र परीक्षायै प्रवेशं प्रार्थितवन्तः परीक्ष्याः एकनवतिसंख्याका विद्या- थिनः, तेप्वष्टषष्टिसंख्याकाः परं पर्येक्ष्यन्त चतुश्चत्वारिंशत्संख्याकाः उदतारिषुः. (३) तेषु विंशतिः विद्यार्थिनः श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहा- पाठशालीयाः. सत्रयो विद्यार्थिनः बेंगळूरु श्रीमच्चामराजेन्द्रसंस्कृत महापाठ- शालीयाः. २० ३ यादवाद्रि (मेलुकोटे) संस्कृतमहापाठशालीयः एकः विद्यार्थी. १ बेंगळूरु श्रीशंकरमठीयमहापाठशालीयाः चत्वरो विद्यार्थिनः एतद्देशीया देशान्तरीयाश्चान्यत्र स्वतन्त्रैः विद्वद्भिश्शिक्षिताः षोडश विद्यार्थिनः, इति विवेकः. ४ Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University १६ ४४<noinclude></noinclude> 6cyiehpo7pfbt9z1i0i4smoes28147o 104 128753 346946 2022-08-21T20:53:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महार जसंस्कृतमहापाठशाला पत्रिका (४) एतेषु विशेषपारितोषिकपात्रीभूताः पुनरत्र निर्दिश्यन्ते. (१) श्री ॥ धर्मप्रवृत्त, धर्माधिकारि, नवीनं रामानुजाचार्य-... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महार जसंस्कृतमहापाठशाला पत्रिका (४) एतेषु विशेषपारितोषिकपात्रीभूताः पुनरत्र निर्दिश्यन्ते. (१) श्री ॥ धर्मप्रवृत्त, धर्माधिकारि, नवीनं रामानुजाचार्य- परिकल्पितं पञ्चाशद्रूप्यरूपं वेदपारितोषिकं श्री ॥ बसवापट्टण श्रीनिवासा- वधानी, श्री ॥ विद्वान् वेंकटसुब्रह्मण्यनामा च समं विभज्य प्राप्नुवताम्. 1 (२) श्री ॥ रिटैर्ड. डि. इन्स्पेक्टर स.. रङ्गाचार्य परि कल्पितं वेदान्तंकृष्णमाचार्य नामाङ्कितं वेदान्तपारितोषिकं पञ्चाश- : दूप्यात्मकम्. (३) तथा – श्री ॥ मैसूरुशिक्षक महापाठशाला संस्कृतपण्डि- तेन महाविदुषा तिरुवळ्ळूरुश्रीनिवासराघवाचार्येण परिकल्पितं वेदान्त- पारितोषिकं पञ्चाशद्रूप्यात्मकम्. (४) तथा-श्री ॥ कडबपटेल, हुच्चुवीरेगौडपरिकल्पितं षष्टि- रूपकार्घ सुवर्णपदकम्. (५) तथा – अस्मिन्नेव वत्सरे, श्रीमन्महाराजानुज्ञां सम- धिगम्य परिकल्पितं रायबहदूरु आर्काट् श्रीनिवासाचार्यनामाङ्कितं श्री || बेंगळूरु मुजराय सेक्रिटेरियेट्, कन्दसामिनायकीयं षष्टिरूपकार्षं कनकवीरशृङ्खलं चेति चत्वारि पारितोषिकाणि श्री ॥ विद्वान्. के. श्रीनिवासरंगाचार्यः समलभत. (६) श्री ॥ विद्याविशारद, धर्माधिकारि, कुणिगल रामशा- स्त्रिपरिकल्पितं पञ्चाशद्रूप्यात्मकं पारितोषिकं, श्री ॥ के. पि. नारायण- शास्त्री समविन्दत. (७) अरमने मुसाहेब, रोजमेंटुदार श्री ॥ कृष्णरायेन परिकल्पितं द्वैतवेदान्तपारितोषिकं पञ्चाशद्रप्यलक्षणं श्री ॥ बि. श्रीनिवा- ससामगनामा समलभत. •विद्वत्परीक्षावृतान्तपत्रिका २५ (८) रिटैई छीपइंजनीयर्, राजसभाभूषणं श्री ॥ कर्पूर- श्रीनिवासरायपरिकल्पितं तर्कशास्त्रपारितोषिकं शतरूपकपरिमितम्. (९) तथा – धर्माधिकारि, पण्डितरत्नं कस्तूरिंरंगाचार्याभिधाना लंकृतं, श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालायां तर्कशास्त्रप्रधानोपाध्यायेन महाविदुषा श्री ॥ आत्मकूरु रंगाचार्येण परिकल्पितं प्राचीनतर्कपारितो षिकं च श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापठशालोपाध्यायः श्री ॥ विद्वान् आत्मकूरुदीक्षाचार्यः समविन्दत. (१०) विद्वान् पेरीस्वामीतिरुमलाचार्यनामधेयाविभूषितं सा- हित्यपारितोषिकं पष्टिरूपकसंख्याकं श्री ॥ तलकावेरी नारायणाचार्य: समलभत... (११) हेब्बळालुसुब्बय्याख्यया परिशोभितं त्रिंशद्रप्यात्मकं मीमांसाधर्मशास्त्रपारितोषिकं श्री ॥ विद्वान्, क. कृष्णमाचार्य: सम- पादयत्. (१२) धर्माधिकारि चक्रवर्त्यय्यंगार्याभिधानपरिकर्मितं व्या करणपारितोषिकं पञ्चाशद्र्पकरूपं श्री वा सोसले. के. रंगसामिअय्यं- गायनामा समार्जयत्. एवं, द्वादशसंख्याकानि पारितोषिकाणि यथायोगं विनियोजितानि. इत्थं श्रीमन्महाराजकरुणाकटाक्षविशेषेण संस्कृतविद्याभ्यासः अविच्छेदेनुकरूपेणाभिवर्धते, महाप्रभो ! Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 30rcb9u5s2pxkg7a51zxyx3qyjhe251 104 128754 346947 2022-08-21T20:53:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University संख्या नामधेयम् 1 रामचन्द्रादीक्षितः दो ॥ श्रीनिवासाचार्य: 3 कलियूरु रंगण्ण 4 रा॥ रामशास्त्री 5 रामचन्द्रः कृ॥ वीर राघवाचार्यः 6 7 कोटीश्व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University संख्या नामधेयम् 1 रामचन्द्रादीक्षितः दो ॥ श्रीनिवासाचार्य: 3 कलियूरु रंगण्ण 4 रा॥ रामशास्त्री 5 रामचन्द्रः कृ॥ वीर राघवाचार्यः 6 7 कोटीश्वरनरसिंहाचार्य: 8 | रा॥ नारायणस्वामिदीक्षितः 9 आत्मकूरुदीक्षाचार्य: 10 | वें ॥ श्यामावधानी 11 क॥ श्रीनिवासरङ्गाचार्य: 12 सो॥ रङ्गस्वामध्यंगायः 13 हु॥ श्रीनिवासरङ्गाचार्य: 14 त॥ नारायणाचार्य: 15 नी॥ लक्ष्मीनारायणशास्त्रो 16 पे॥ सुब्बरायभट्टः 17 क॥ वेंकटरामशास्त्री 18 के. जे ॥ तिप्भशास्त्री 19 के॥ गोपालशास्त्री 20 के पि॥ नारायणशास्त्री 21 ए. रा॥ वेंकटर मशास्त्री 22 चक्रवर्तितिरुमलाचार्यः 23 मु॥ नराँसदाचार्य: 24 के॥ रामचन्द्राचार्य: 25 मा॥ जगन्नाथाचार्य: निरुक्त विद्वत्परीक्षायामुत्तीर्णानां संभावनाप्रकार: : :: :: : : :: :: :: :: सामवेदः 27 अद्वैतम् नवीनतर्कः साहित्यम् 33 सामवेदः प्राचीनतर्क: शुक्लयजुर्वेदः विशिष्टाद्वैतम् व्याकरणम् प्राचीनतर्क: साहित्यम् " " अद्वैतम् ९ मध्यमपरीक्षा. "" शास्त्र मागः "" " द्वैतम् 55 २ उत्तमपरीक्षा. " विशिष्टद्वितम् : : : : : : : ** ३ विद्वत्परीक्षा पूर्व भागः. .. अध्ययनस्थलम् मैसूरु पाठशाला " शंकरमठ पाठशाला मैसूरु पाठशाला बेंगळूरु पाठशाला मैसूरु पाठशाला बेंगळूरु पा॥ मैसूरु पा॥ → बेंगळूरुप ॥ मैसूरु पा॥ | समान रूप्याणि 60 100 100 100 100 100 "" बेंगळूरु पाठशाला 100 शकरमठ पाठशाला चित्तूरु पाठशाला मैसूरु पाठशाला मेलुकोटे पाठशाला अन्यत्राधीती मसूरु पाठशाला 50 40 40 50 50 50 50 75 125. तिरुपति पाठशाला 100 अन्यत्राधीती 100 मैसूरु पाठशाला 100 100 50 50 50 100 100 " विशेष: " . उत्तमकक्ष्या, 10 00 |}= उत्तमकक्ष्या राङ्कवयुगळंच. श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला विपरीक्षवृतान्तः<noinclude></noinclude> 12lb6riz7egkfcgc31n41w010m7atxw 104 128755 346948 2022-08-21T20:53:47Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University संख्या नामधेयम् 26 मध्वरायाचार्यः 27 शि॥ सुब्रह्मण्यशर्मा 28 ज्यो॥ कृष्णय्यंगार्यः 29 30 31 र. ल॥ अनन्तरामशास्त्री 32 वि॥ रामसुब्रह्मण्यशास्त्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>Digitised by Ajit Gargeshwari For Karnataka Samskrita University संख्या नामधेयम् 26 मध्वरायाचार्यः 27 शि॥ सुब्रह्मण्यशर्मा 28 ज्यो॥ कृष्णय्यंगार्यः 29 30 31 र. ल॥ अनन्तरामशास्त्री 32 वि॥ रामसुब्रह्मण्यशास्त्री रा. अ॥ कृष्णमाचार्य: के॥ शंकरनारायणशास्त्री . 33 | टि. पि॥ कृष्णशास्त्रो 34 टि. वि॥ अनन्तरामशास्त्री 35 दुर्ग॥ भीमसेनाचार्यः 36 कु॥ वेंकटरमणाचार्य: 37 रो॥ सेतुमाधवाचार्यः 38 | म. स॥ सुब्रह्मण्यशास्त्री 39 | य॥ श्रीनिवासावधानी 40 वेंकटसुब्रह्मण्यम् 41 बि॥ श्रीनिवाससामग: 42 पु॥ सुचण्णतन्त्री 43 | इ॥ वासुदेवाचार्य: 44 हो ॥ श्रीनिवासाचार्य: : : : : : : : ::: :: : द्वतम् ज्यौतिषम् शाखभागः " धर्मशास्त्रम् नवीन तर्क: व्याकरणम् "" द्वतम् [१] "" व्याकरणम् कृष्णयजुर्वेदः शुक्लयजुर्वेदः द्वैतम् " A ४ विद्वत्परीक्षा उत्तरभागः. अद्वैतम् ** "" प्राचीनतर्क: : :: :: : अध्ययनस्थलम् मैसूरु पाठशाला .. 50 50 50 अन्यत्र 50 शंकरमठ पाठशाला 50 चित्तूरु पाठशाला 50 50 "" " " "" चित्तूरु पाठशाला 100 100 50 50 50 100 अन्यत्र ५ विद्वत्परीक्षा- पूर्वोत्तरभागौ. " १३ चित्तूरु पाठशाला संमान रूप्याणि मैसूरु पाठशीला | 125 शंकर पाठशाला 125 उडुपि पाठशाला 150 33 अन्यत्र | मैसूरु पाठशाला toime in th 150 150 150 3540 विशेष: उत्तमकक्ष्या राइवयुगळंच ३८ 'श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशाला विद्वरपरीक्षावृत्तान्तः<noinclude></noinclude> kdljpdlfy25jatqtxc2fp0wzrot49gc 104 128756 346949 2022-08-21T20:53:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ३० श्रीमन्महाराज | संस्कृत महापाठशाला श्री भारतीयाखिलधर्ममहामण्डलसभा. सभेयं कलकत्तानगर्यां मार्गशीर्षे मासि (१३-१२-२४) द्वाविंश- तितमी प्रावर्तत । तत्रच दरभङ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>३० श्रीमन्महाराज | संस्कृत महापाठशाला श्री भारतीयाखिलधर्ममहामण्डलसभा. सभेयं कलकत्तानगर्यां मार्गशीर्षे मासि (१३-१२-२४) द्वाविंश- तितमी प्रावर्तत । तत्रच दरभङ्गासंस्थानाधिपतौ अध्यक्षे, कासिंबजार्दे शाधिपः कार्यदर्शी सभाध्यक्षाय स्वागतं निवेद्य स्वयं कंचिदुपन्यासमक- रोत् । तस्यायं सारांश:- समितिरियं सनातनधर्माणां स्वरूपविवरणं संभवत्तत्तत्कालुप्या- पनोदनं स्थिरीकरणं चान्तरेण नान्यत्कर्तव्यमस्तीत्यभिप्रैवीत्यतिरोहित ए॒वायमंशः । 1 " धर्म इति च महाददं बहुमतिपदं प्रसिद्धमार्यावर्तीयानाम् । तं च धर्मं अनादिकालं प्रवर्तमानं अनुपधिपरिग्रहजेजीयमानं वयं सना- तनमातिष्ठामहे । विपुलेऽस्मिन् भारतमण्डले धर्मैकधान्नि न खल्वतीवाश्चर्याय; यत् काचित्समितिः धर्ममर्मज्ञप्रवर्तिता प्रोत्साहयति धार्मिकानिति । यतः चिरपरिचितं भारतीयानां धर्मं लवशस्तेतेऽनुकुर्व तोऽपि विजयन्ते । धर्मश्च नाम लोकानां भावनया मनोवृत्तीनां समुचिताभिः प्रव- र्तनाभिरात्मस्वरूपातिशयसंपादकोऽर्थः । मनश्शुद्धिंदायी महोन्नातहेतुः जीवलोकावस्थितेर्हृदयङ्गमताबहश्च भवत्ययं धर्म आचर्यमाण इत्यत्र न कोऽपि विशयः । अखिलभारतीयश्रेयःपरंपरासाधनभूतं धर्म प्रवर्धयितुकामैरवश्यं सभेयं शाश्वतीं प्रतिष्ठामर्हति भारतमण्डले भारतीयानां वृन्दमनुप्रविष्टस्य च मे प्रार्थनां भाविनीं साधु तफलयेदियं सभेति दृढतरः प्रत्ययो मे वरीवर्ति । धर्माश्चायं सप्रमाण एवाचर्यमाणोऽसंख्यातात्कालादनुवर्तते । श्री भारतीयाखिलधर्ममहामण्डलसमा ३२ धर्माचरणमर्गश्च अनाक्षेपार्हे: जातिप्रभेदैर्यथाई व्यवस्थापितो विज- यते । भारतवर्षचिरनिवासिषु च आर्येषु यथादेशमावर्तमानो धमा यथाकालं च परिपोष्यमाणः शेवधिभूत आसीदार्याणाम् । याते चानेकास्मिन् वर्षसाहस्रे निरन्तरधर्माचरणलालसतासमु- पचितैकमत्यानां 'आर्याणां समुचितमैकमत्यमसहमान इव प्रावर्तयत कालः शौद्धोदनेरुपदेशान् । यैश्च तथातथा निर्मिन्नमानसाः विज- हुरेव चिरागतां व्यवस्थां उपाशिश्रियंश्च आपातमधुरान् कतिपयार्ष- धर्मच्छायासंमिश्रतया समफलानिव मन्यमाना नैरात्म्यनिरीश्वरादि- वादान् बहवो भारतीयाः । • बुद्धधर्मश्चायं तथातथा रात्रिंदिवं प्रचार्यमाणोऽपि नैवोन्मूल यितुमैष्ट भारतीयानां दृढपरिग्रहां धर्मपद्धतिम् । मन्वादिपरमर्पिपरम्परा- प्रवर्तितेषु स्मृतिपुराणेषु सविकासमुपबृंहयत्सु, वैदिकं पन्थानं तावदपि वा पराक्रान्तं बुद्धधर्मेरितीदमेव हेपयति वैदिकधर्माचरणपरायणानार्यान्। इयदपि वाऽवशिष्यत इत्येतदेव वा हर्षस्थानम् । इतइतश्च क्रमात्क्रमादपचीयमाना एव दृश्यन्ते सनातन- धर्माः । वाणिज्यगुडजिह्विकया च प्रचार्यमाणे आङ्ग्लसाम्राज्ये काम- प्यवस्थामनीयन्त । ‘‘ प्रायो ह्यपुरीचन्तितपरिपाकैराचर्यमाणं कर्म विनिपातयत्येव श्रे- यसः ” इति नीतेः सत्स्वपि बहुपूढाहरणेषु भारतया एवाभ्यर्हितमु - दाहरणम् ; यत् अनवधानपरिमुषितस्वकृत्यैः उपेक्षिततत्तद्भ्यर्हितसा- धनैः पुष्कुलधनैरपि नैव लभ्यते निरुद्वेगसुखास्वादः । तदेवंविधे विशसने प्रचलरति भरतमण्डले यथापुरं सनातनं धर्मं प्रचार्य परस्परहितैकरसहृदया भरतखण्डकुटुम्बिनो वयं कदाऽनुभवेम नि- रुद्वेगं सुखमिति मनोरथः चिराञ्चेतसि विपरिवर्तमानो लक्ष्यतेप्रायो बहूनाम् ॥ Digitised by Aiit Gardeshwari For Karnataka Samskrita University<noinclude></noinclude> 2yi9021d4erz7sp6jkvgt3jothsmiyk 104 128757 346950 2022-08-21T20:54:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला अद्यापि चानाविष्कृतंनयना एव बहवो निरन्तरं सुखाभासरता एव लक्ष्यन्ते । अतोऽनया परिषदा महतीं धर्मधुरां शिरसि पतितां विचिन्त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला अद्यापि चानाविष्कृतंनयना एव बहवो निरन्तरं सुखाभासरता एव लक्ष्यन्ते । अतोऽनया परिषदा महतीं धर्मधुरां शिरसि पतितां विचिन्तयन्त्या न मन्दप्रयतनयाऽवस्थातव्यम् । अपितु तदनुष्ठेयं कर्म यत् सनातनधर्मावबोधनं नाम । अचिन्तनीयवैषम्यतया च जगच्चेतो- वृत्तेः निपुणेनाऽपि निरूपकेण हठादेव न धर्मावबोधनं सुकरमिति विचिन्तयाद्भः भारतीयधर्म महामण्डलसभापरिपोषकैः नोद्विजितव्यं हृद- यङ्गमेनाऽपि तत्त्वतो धर्मावेदनप्रयत्नेन देवाद्वैफल्यमापादितेन । असकृत् खलु जोघुष्यमाणं यत्किमपि हरत्येव हृदयं निरूपकाणामपि किमुत, धर्ममर्मवर्त्म || सनातनधर्मावबोधनकलाशालाश्च तत्रतंत्र प्रवर्तिता एद । ता इमा अन्याश्च प्रवर्तयिष्यमाणाः धर्मावबोधनकलाशालाः सन्तं जनानां सनातनधर्मतत्त्वावबोधनेन प्रतिष्ठापयन्तु शाश्वतीं निश्रेयसपरमसाधन- भूतां पद्धतिमार्याणामित्याशास्महे । इति। प्रमादबहुलेऽस्मिन् कलौ धर्मपरिरक्षणाय तत्रतत्र सभाः प्रवर्त्यन्ते जनानां च धर्मावबोधनप्रयतनं च क्रियत इति च महदिदं प्रमोदस्थानम् ॥ बहोः कालादविरतं धर्मप्लरिपालनपरायणैः कर्णाटभूपालमणिभिः परिरक्ष्यमाणेऽस्मिन् कर्णाटदशे भगवतोऽनुग्रहेण निर्मला एव धर्मास्सर्वे . प्रवर्तमाना विराजन्ते ॥ तदेनंदेव राज्यं निदर्शनीकृत्य परेऽपि धार्मिकं पन्थानमनुरु न्धानाः निरतिशयं श्रेय आसादयन्त्वित्यावेदनमेव मुख्यं कर्तव्यमभि- प्रेतीयं पत्रिका । FP TRU राजन्यमान्य श्रीकृष्णराजेन्द्र परिपालितम् । राज्यं निदर्शनाभूय राजतां धर्मसंपदे | . महीशूर राजकीय प्राच्य कोशागारपण्डितः. सो. नरसिंहाचार्यः.<noinclude></noinclude> mp4sb2aebiisoyyzdpdj7ypr3da25jb 106 128758 346951 2022-08-21T21:25:56Z Srkris 3283 नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Type=book |Title=श्रीमन्महाराजसंस्कृतपाठशाला पत्रिका - सम्पुटम् ६ सञ्चिका २ |Language=sa |Volume= |Author= |Co-author1= |Co-author2= |Translator= |Co-translator1= |Co-translator2= |Editor= |Co-editor1= |Co-editor2= |Illustrator= |Publisher= |Address= |Year= |Key= |ISBN= |DLI= |IA= |NLI= |Source=djvu |Image=1 |Progress=OCR |Pages=<pagelist /> |Volumes= |Remarks= |Notes= |Width= |Css= |Header= |Footer= }} me99ho0vjya77qg9na2jo2njdm2fiqj 104 128759 346952 2022-08-21T21:26:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला पत्रिका सम्पुटम् एच, योगनरसिंहा, एम्.ए., श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशालाध्यक्ष. ve [सञ्चिका र मैसूर राजकीय शाखामुढालये सम्मुद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशाला पत्रिका सम्पुटम् एच, योगनरसिंहा, एम्.ए., श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशालाध्यक्ष. ve [सञ्चिका र मैसूर राजकीय शाखामुढालये सम्मुद्रिता १९३० 20161<noinclude></noinclude> 0ahp5jyucd5h64owe1yy7fdw1nmjwi2 104 128760 346953 2022-08-21T21:26:34Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128761 346954 2022-08-21T21:26:41Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128762 346955 2022-08-21T21:27:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>संख्या विषयः-प्रबन्धारः १. बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः- य. सुब्रह्मण्यशर्माणः मुरारिविरचितैकादशाद्यधिकरणम्- विद्वांसः आरडिकुप्पं सुब्रह्मण्यशास्त्रिणः,... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>संख्या विषयः-प्रबन्धारः १. बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः- य. सुब्रह्मण्यशर्माणः मुरारिविरचितैकादशाद्यधिकरणम्- विद्वांसः आरडिकुप्पं सुब्रह्मण्यशास्त्रिणः, श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशाला मीमांसा- २. ॥ श्रीः ॥ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका विषयसूचना ४. श्रीगुरुप्रार्थना- ६. प्रधानोपाध्यायाः कुट्टाकारशिरोमणिः ( अनुवृत्तः) महालक्ष्मीमुक्ता- वल्याख्या स्वोपशया टकिया संवलितः- महाविद्वांसः करूरु शेषाचार्याः ५. व्याससिद्धान्तमार्ताण्ड विमर्शनम्- विद्वांसः पालघाट् नारायणशास्त्रिणः अभिनवसुभाषितावलिः III - एच्. एल्. हरियप्पाः, एं.ए. ७. धर्मजिज्ञासा- " आर्. कृष्णस्वामिनः ८. गायत्री- धर्माधिकारिणः काशीशेषवेङ्कटाचलशास्त्रिणः कुवलयानन्दपाठसंशोधनम् II- महाविद्वांसः क. गोपालकृष्णशास्त्रिणः ६. पुटसंख्या. १०. अभिप्रायमयूखः IV--- संपादक: : अर्थशास्त्रविशारदाः महामहोपाध्यायाः आर्. शामशास्त्रिणः, पिएच्.डि., एम्.आर.ए.एस्. ७८ ४९ : ५४ ३७ m</poem><noinclude></noinclude> 0ft1igjnxw5gd1cw4dp9287cunwt0hs 104 128763 346956 2022-08-21T21:27:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>सम्पादकीय समिति :. १. २. श्रीमन्तः अर्थशास्त्रविशारदाः, महामहोपाध्यायाः डाक्टर् आर. शामशास्त्रिण: बि.ए., पिएच्. डि., पं. आर्. ए. एस्., विश्रान्त मैसूरु प्राच्यकोशागा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>सम्पादकीय समिति :. १. २. श्रीमन्तः अर्थशास्त्रविशारदाः, महामहोपाध्यायाः डाक्टर् आर. शामशास्त्रिण: बि.ए., पिएच्. डि., पं. आर्. ए. एस्., विश्रान्त मैसूरु प्राच्यकोशागाराध्यक्षाः शासन- विमर्शशाखाध्यक्षाश्च ६. श्रीमन्तः वि. सुब्रह्मण्यार्याः, बि.ए. विश्रान्त मैसूरु विश्वविद्यालयाधिकारिणः ( रेजिस्ट्रार ) ३. श्रीमन्तः प्रोफेसर् डि. श्रीनिवासाचार्याः, ए.ए., मैसूरु महाराजाकालेज् संस्कृत प्रधानोपाध्यायाः ४. ९. धर्माधिकारिणः महाविद्वांसः ब्र. श्री. काशी शेषवेंकटाचल- शास्त्रिणः महामहोपाध्यायाः पण्डितरत्नं ब्र. श्री लक्ष्मीपुरं श्रीनिवासा- चार्याः, विश्रान्त महापाठशाला विशिष्टाद्वैत वेदान्त प्रधा- नोपाध्यायाः महामहोपाध्याया विद्यनिधयः ब्र. श्री. विरूपाक्षशास्त्रिणः महा- पाठशालायाम द्वैतवेदान्त प्रधानोपाध्यायाः ७. महाविद्वांसः ब्र. क. गोपालकृष्णशास्त्रिणः, महापाठशाला साहित्यप्रधानोपाध्यायाः ८. श्रीमन्तः एच्. योगनरसिंहार्या:, पं.ए., महापाठशालाध्यक्षाः (सम्पादकाश्च ) श्रीमन्तः एच्. एल्. हरियप्पाः, पं.ए., महापाठशालोपाध्यायाः (ii)</poem><noinclude></noinclude> 8v61ugnn6p10tebfswyj14yi4758gu2 104 128764 346957 2022-08-21T21:27:39Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>विज्ञप्तिः भो भो महाशयाः ! सहृदयाः ! सप्रश्रयमिदमिदानीं विज्ञाप- यामः-संस्कृतविद्याभिमानिनः पुरुषप्रवराः यं कंचन विषयमधि- कृत्य संस्कृतभाषामयं अनतिसंक्षि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>विज्ञप्तिः भो भो महाशयाः ! सहृदयाः ! सप्रश्रयमिदमिदानीं विज्ञाप- यामः-संस्कृतविद्याभिमानिनः पुरुषप्रवराः यं कंचन विषयमधि- कृत्य संस्कृतभाषामयं अनतिसंक्षिप्तविस्तरं उपक्रमोपसंहारपरिक- र्मितं कस्याप्यनुद्वेगकरं अचर्चित पूर्व कालदेशदशानुगुणं प्रपञ्चोप- कारकरं धर्माद्यविरुद्धं "जीर्णमङ्गे सुभाषितम्" इति निर्वेदस्य "वीरा वाचैव केवलम्" इत्यपवादस्य वा प्रशमकरं प्रस्पष्टमुख- विलासमुपन्यासं विलिख्य यदि प्रेषयेयुर्महान्तः, तेभ्यो महद्भ्यः समर्प्य अनन्तान् धन्यवादान् पत्रिकायाम स्यां तमुपन्यासं पार- यामः प्रकाशयितुम् ॥ यदीच्छति वशीकर्तुं जगदेकेन कर्मणा । परापवादसस्येभ्यो गाश्चरन्तीर्निवारयेत् ॥ न हीडशं संवननं त्रिषु लोकेषु विद्यते । दया मैत्री च भूतेषु दानं च मधुरा च वाक् ॥ मूल्यप्रकार: १. अस्याः पत्रिकायाः वार्षिकं अग्रिमं मूल्यं साधैक रूप्यकं प्रापणव्ययपृथक्कृतम्. (भारतमण्डले.) संपादकस्य. C २. विद्यार्थिनां पुनः एकरूप्यकम्. प्रापणव्ययपृथकृतम्. ३. विभिन्नदेशे सपादरूप्यद्वयम् (35) प्रापणभृतिः पृथक् (iii) पत्रिकाप्राप्तिस्थानम्, एच्. योगनरसिंहार्यः, एम्.ए., श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालाध्यक्षः, मैसूरु.</poem><noinclude></noinclude> 1wqmu422sttrm3y520aihntuw95l6vb 104 128765 346958 2022-08-21T21:30:01Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128766 346959 2022-08-21T21:30:14Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>॥ श्रीः ॥ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशालापत्रिका. प्रतिमासत्रयं प्रकटक्रियमाणा. 66 कुर्वन्नेवेह कर्माणि जिजीविषेच्छत समाः " सम्पुटम् ६ ] एप्रिल् - १९३० ( ईशोप... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>॥ श्रीः ॥ श्रीमन्महाराज संस्कृत महापाठशालापत्रिका. प्रतिमासत्रयं प्रकटक्रियमाणा. 66 कुर्वन्नेवेह कर्माणि जिजीविषेच्छत समाः " सम्पुटम् ६ ] एप्रिल् - १९३० ( ईशोपनिषत् ) [ सञ्चिका २ बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः पाठशालापत्रिकायाः पञ्चमसम्पुटस्य तृतीयचतुर्थसञ्चिकयोः विशिष्टाद्वैतमधिकृत्य महामहोपाध्यायैः पण्डितरत्नं लक्ष्मपुरं श्रीनि- वासाचार्यैः प्रकाशितं लेखं दृष्ट्वा तत्र बोधायनटङ्कद्र मिडाख्यपूर्वाचार्य - त्रयविषये संञ्जातसन्देहोऽहं तत्र ममाभिप्रायं किञ्चिदुपन्यसितुमि- च्छामि । आशासे च यद्वहुश्रुताः श्रीमदाचार्याः मम सन्देहान् दूरीकुर्युरिति ॥ - चतुर्थसंञ्चिकायाः १७७ तमे पृष्ठे एवं लिखितं दृश्यते – वृत्तिः - बोधायनाचार्यः–(उपवर्ष इति नामान्तरं ) - कृतकोटि : ' ' वाक्यं – ब्रह्म- नन्दी टङ्काचार्यः छान्दोग्यव्याख्यानम्' 'भाष्यं वाक्यव्याख्या-द्रमिडा- चार्य: ' इत्यादि तत्र वाक्यक | रद्रामिडभाष्यकारयोर्विषये यद्वक्तव्यं ,6</poem><noinclude></noinclude> ghp98cj1w3l0am2gdjvnlmensjraz6l 104 128767 346960 2022-08-21T21:30:29Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>५० तल्लेखान्तरे निवेदयिष्यामि । तत्र तावद्वोधायनगतं किञ्चिद्विचारयामः । बोधायनवृत्तिकार एव शङ्करभाष्यकृता खण्डनाय परामृष्टो वृत्तिकार इति थीबोनाम्ना क... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>५० तल्लेखान्तरे निवेदयिष्यामि । तत्र तावद्वोधायनगतं किञ्चिद्विचारयामः । बोधायनवृत्तिकार एव शङ्करभाष्यकृता खण्डनाय परामृष्टो वृत्तिकार इति थीबोनाम्ना केनचित्पाश्चात्यसंशोधकेन कतिपयेभ्यो वर्षेभ्यः प्राकृते स्वीये शाङ्कर भाष्यस्यांग्लपरिवर्तने भूमिकायामुपक्षिप्तम् । तदा प्रभृति तमनुसृत्य अस्मद्देशीया अपीदानीं केचिद्भणन्ति श्री भाष्य - समुदाहृतबोधायन एव शङ्करभाष्यपरामृष्टो वृत्तिकार इति । पण्डितवराः श्रीनिवासाचार्याश्चैतमेवाभिप्रायं अनुवदन्ति साम्प्रतलेखने । अधिका- वापं च कुर्वन्ति स एव उपवर्षः कृतकोट्यपरनामा इति ॥ अत्र त्रेधा विभज्य विचारणीयमस्ति – (१) शङ्करभाष्ये किमेक एव यः कश्चन वृत्तिकारः परामृष्टः, उतानेके इति । (२) बोधायन- वृत्तिकारः तत्र भाष्ये यत्रकुत्रापि खण्डनाय मण्डनाय वा परामृष्टो न वेति । (३) बोधायन एव उपवर्ष इत्यत्र प्रमाणं अस्ति वा नवेति । प्रथमं तावत् शाङ्करभाष्ये एक एव वृत्तिकारः परामृष्ट इति वक्तुं न पार्यते । प्रत्युत विद्यन्ते स्म बहवो वृत्तिकारा इत्यत्र गमकमस्ति । यथा चैतत्तथा किञ्चिदुदाह्रियते - ब्रह्मजिज्ञासेत्यत्र 'ब्रह्मणो जिज्ञासा' इति विग्रहवाक्यं प्रदर्शितं भाष्ये । तत्रानन्दगिरिणोक्तं 'वृत्तिकारा- भीष्टचतुर्थासमासनिरासेन षष्ठीसमासमाह ' इति । तदुपरि ‘ब्रह्मण इति कर्मणि षष्ठी, न शेषे' इति भाष्यम् । तत्र चानन्दगिरिर्जगाद- ‘वृत्त्यन्तरे शेषे षष्ठी व्याख्याता तत्राह' इति । अत्र 'वृत्त्यन्तरे' इति वचनस्वारस्यात् चतुर्थीसमासपरिगृहीतुम्तावद्वत्तिकारोऽन्यः शेष- षष्ठीपरिगृहीतास्तीति विस्पष्टं विज्ञायते । भाष्ये एव उपासनाविधि- वादग्रस यानवादप्रपञ्चविल्यवादादीनां अद्वैतवादानामुदाहृत्य खण्ड- नादप्येष एवाभिप्रायो दृढीभवति वृत्तिकारा बहवश्शङ्करभाष्यसमुदाहृता इति । अपि च पञ्चपादिकादिषु ग्रन्थेष्वनेकेषां वृत्तिकृतां वचनान्यपि , श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका</poem><noinclude></noinclude> 2lnoqwou02ckp1gjtign17hpxsi82td 104 128768 346961 2022-08-21T21:30:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः दरीदृश्यन्ते । जिज्ञासासूत्रव्याख्यानावसरे वृत्त्यनेकत्वमप्युल्लिखितं तत्रैव — 'तथा च वृत्त्यन्तरे वर्णितम्' इति, 'अन्यैरपि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः दरीदृश्यन्ते । जिज्ञासासूत्रव्याख्यानावसरे वृत्त्यनेकत्वमप्युल्लिखितं तत्रैव — 'तथा च वृत्त्यन्तरे वर्णितम्' इति, 'अन्यैरपि स्ववृत्तौ वर्णितम्' इति च (अथशब्दार्थवादे ) । तदेवं नास्ति शङ्करभाष्ये कस्याचेदेकस्यैव वृत्तिकारस्य परामर्श इत्यवगम्यते ॥ अथ सत्यपि वृत्तिकारानेकत्वे बोधायनवृत्तिकारं शङ्करभगवत्पादाः परामृशन्ति स्म नवेति विचारणीयम् । तत्र श्रीभाष्योदाहतानि बोधा- यनवृत्तिग्रन्थवाक्यानि सप्तैवेति परिगणितानि श्रीमाद्भः श्रीनिवासाचार्यैः । शङ्करभाष्ये तु तानीमानि न कुत्राप्युदाहृतानि दृश्यन्ते, नाप्यद्वैत भाष्यव्याख्यातारः समुदाजहुरमषां वाक्यानामन्यतममपि । किञ्च यत्र शाङ्करभाष्ये प्राचीनमतं खण्डितं व्याख्यानकारैश्च वृत्तिकारमत- त्वेन व्यपदिष्टं तत्र यंत्रकुत्राचदपि श्रीभाष्यकृता वृत्तिकारमतं समु- द्धृतं चेत्स्यादपि बोधायनः परामृष्टस्तत्रेति । न त्वेवं दृश्यते । तदेवं नास्ति गमकं शङ्करभाष्योदाहृतेषु बहुषु वृत्तिकारेषु मध्ये बोधायन- समावेशोऽप्यस्तीति ॥ अथेदं विचारणीयं - बोघायन एव उपवर्ष इत्यत्र प्रमाणमस्ति वा न वेति । यदि प्रमाणमस्ति, तर्हि बोधायन: प्राचीनतरो भवति न केवलं शङ्करभाष्यकारात् किंतु तत्पूर्वतरात् शबरस्वा- मिनोऽपि । यत्कारणं मीमांसाभाष्ये एतद्वाक्यं समुपलभ्यते – अथ गौरित्यत्र कः शब्दः ? गकारौकारविसर्जनीया इति भगवानुपवर्ष: ' इति । शङ्करभाष्यव्याख्याकारेण चानन्दगिरिणा वृत्तिकारत्वेन व्यप- दिष्टोऽस्त्युपवर्षः (ऐकात्म्याधिकरणभाष्यव्याख्याने) । अतो उपवर्ष एव बोधायनश्चेत् ततः स शङ्करशबराचार्याभ्यामुभाभ्यामपि प्राची- नतर इति सिद्ध्यति । परंत्वत्र प्रमाणं किञ्चिदप्यहं न पश्यामि</poem><noinclude></noinclude> 9kwv0udpdexikmc56anyzdfk1a3osvp 104 128769 346962 2022-08-21T21:30:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका 6 यतः श्रीरामानुजभाष्ये क्वचिदपि उपवर्षत्वेन न वर्णितो वृत्तिकारः । नापि शङ्करभाष्ये शबरभाष्ये बा बोधायननाम्ना ग... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका 6 यतः श्रीरामानुजभाष्ये क्वचिदपि उपवर्षत्वेन न वर्णितो वृत्तिकारः । नापि शङ्करभाष्ये शबरभाष्ये बा बोधायननाम्ना गृहीतो भगवा- नुपवर्षः । किं चान्यत् - ऐकात्म्याधिकरणे शङ्करभाष्ये समुदाहृतमिदं उपवर्षवाक्य अत एव भगवतोपवर्षेण प्रथमे तन्त्रे आत्मास्ति- त्वाभिधानप्रसक्तौ शारीरके वक्ष्याम इत्युद्धारः कृतः ' इति श्रीभाष्यकृता तु एतदेवाधिकरणं प्रत्यगात्मोपासनापरत्वन अन्यथैव व्याख्यातं, उपवर्षवाक्यस्यानादरे कारणमपि नोक्तम् । अतोप्यनुमीयते बोधा- यनोपवषयोरैक्यं नानमन्यते श्रीभाष्यकार इति ॥ यत्सत्यं श्रीभाष्यकारादर्वाचीना विशिष्टाद्वैतग्रन्थप्रणेतारस्तत्र तत्र स्पष्टं लिखन्ति बोधायन एव उपर्ष इति । इदानींतनाश्च केचिदभिप्रयन्त्यद्वैतिनोऽपि बोधायन एव स्याद्वत्तिकारः शङ्करभाष्य- परामृष्ट इति । तथाप्युपरिनिर्दिष्ट न्देहनिवारणं विना तदेतदर्वाची- नमतं न विमर्शकबुद्धिमारोहत्यनाकुलम् । अतोऽवश्यनिर्धारणीयमेतत् श्रीमाष्यकारैः तत्प्राक्तनैर्वा यैः कैश्चिद्धोधायनोपवर्षयोरैक्यं स्वीकृतमस्ति आहोस्विन्नेति ॥ - अत्रायमन्योऽपि मम सन्देहः - श्रीभाष्यकाराः साक्षाद्बोधायनवृत्तिं पुरतो निधाय ततो वाक्यसप्तकमाचार्यवरैः परिसङ्ख्यातमुदाहृतवन्तो वा, उत स्वसम्प्रदायागतमेव तत्र तत्र निर्दिष्टवन्तो वेति । श्रीभाष्यं हि महत्परिमाणो · ग्रन्थः । तत्र वाक्यसप्तकमेव केवलं समुदाहृतं विस्तीर्णात्तिग्रन्थादिति चित्रीयते मन्मनः । यदपि श्रीभाष्यगतं वाक्यं 'भगवद्बोधायनवृत्तिकृतां विस्तीर्णां ब्रह्मसूत्रवृतिं पूर्वाचार्याः संचिक्षिपुः । तन्मतानुसारेण सूत्राक्षराणि व्याख्यास्यन्ते' इति । तत्र तन्मतानुसारेणेति तदा परामृष्टं किं बोधायनमतं, अथवा बोधा-</poem><noinclude></noinclude> 92he6afablfuyjrnhso8u6kj8m2zbwc 104 128770 346963 2022-08-21T21:31:00Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः यनवृत्तिसङ्ग्राहकपूर्वाचार्यमतं - इति सन्देहास्पदमेव भाति । प्रचलति च किंवदन्ती विशिष्टाद्वैतिषु यच्छ्रीरामानुजाचार्यः वृत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>बोधायनवृत्तिकारगतः सन्देहः यनवृत्तिसङ्ग्राहकपूर्वाचार्यमतं - इति सन्देहास्पदमेव भाति । प्रचलति च किंवदन्ती विशिष्टाद्वैतिषु यच्छ्रीरामानुजाचार्यः वृत्तिग्रन्थमन्वेषमाणः सुदूरं प्रयातः काश्मीरपुस्तकालयस्थमेकमेव ग्रन्थं अतिक्लेशात्कोश - घिकार्यनुमत्या सकृद्दर्शनार्थं संप्राप्तवानिति । एकसन्धिग्राही च तच्छिष्यः समग्रं वृत्तिग्रन्थं तत्रैव पपाठ, श्रीभाष्यरचनवेलायां वृत्तिवाक्यानि भाष्यकृते तत्र तत्र निवेदयामासेति च । अतः श्रीरामानुजाचार्य - काले एव बोधायनग्रन्थ सुदुलभ आसीदित्यवगम्यते । तदेवं बाधा- यनग्रन्थः श्रीभाष्यकारेण तदन्येन केनचिद्वा साक्षाद्दष्ट इति याव- नोपपद्यते तावत् बोधायनमतानुसारी वा न वा श्रीभाष्यकारा - भिप्राय इत्यत्रैव सन्देहोऽनिवारणीय: स्यात् || यद्यपि केवलं प्राचीनत्वेन अर्वाचीनत्वेन वा कस्यचिदपि सिद्धान्तस्य निर्दो त्वं सदोषत्वं वा अभ्युपगन्तुं न न्याय्यम् । तथापि सम्प्रदायशुद्धमेव वैदिकं मतं साम्परायिकफले उपयुज्यत इति दृढा- ग्रहवतां सम्प्रदायतत्त्वमपि अवश्यं विचारणीयमेव भवति । ऐति- हासिकदृष्ट्या तु विचार्यमाणे यद्यपि प्रयोजनान्तरं नास्ति, तथापि को नु खलु स्यादयं भगवान् बोधायनः' इति विमर्शः तद्गन्थ- लाभे तदभिप्रायनिर्धारणे च सहकारी भवोदिति सर्वथा विचार- णीय एवायं विषयः ॥ 6 , अतोऽहं सविनयं संप्रार्थये महामहोपाध्ययान् श्रीनिवासा- चार्यान् चिरपरिचितानेकग्रन्थान् यथोक्तसन्देहपरिहारेण छात्रजन- बुद्धिवैशद्यानुग्रहार्थं बोधायनवृत्तिकारस्य कालमधिकृत्य यत्किञ्चिल्ले- खान्तरं कृपया पत्रिकायां प्रकाशयितव्यमिति ॥ य. सुब्रह्मण्यशर्मा.</poem><noinclude></noinclude> djwzie1j58oc6yksrdk0fo5k2454ycs 104 128771 346964 2022-08-21T21:31:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>* मुरारिविरचितैकादशाद्यधिकरणम् सुविदित एव खलु मीमांसकमूर्धन्यो मुरारिमिश्रानामा सर्वेषां पण्डितप्रकाण्डानां । तेन च जैमिनिप्रणीतायाः द्वादशलक्षण्याः... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>* मुरारिविरचितैकादशाद्यधिकरणम् सुविदित एव खलु मीमांसकमूर्धन्यो मुरारिमिश्रानामा सर्वेषां पण्डितप्रकाण्डानां । तेन च जैमिनिप्रणीतायाः द्वादशलक्षण्याः समग्रं व्याख्या निर्मितेति च ज्ञायते । अथापि सा व्याख्या अद्यावधि विरलप्रचारा वर्तते --- अपरा च तत्कृतिरङ्गत्वनिरुक्तिनाम्नी अमुद्रितापि तत्र तत्र मीमांसकैः पाठप्रवचनादिभिः प्रचारिता दरीदृश्यते । अयं मुरारिमिश्रः भाट्टमतानुसारीति अङ्गत्वनिरुक्तिस्थप्रतिज्ञा श्लोकेन ज्ञायते । यथा- मुरारिसंसेवन शुद्धबुद्धिः कुमारिलप्रोक्तमतानुसारी । मुरारिरङ्गत्वानरुक्तिमेतां करोति सयुक्तिगणैरुपेताम् ॥ इति । अस्य तर्कशास्त्रे महती निष्णातता च तत्कृताङ्गत्वनिरु- क्तिपरिशीलनैनैवाबबुद्ध्यते । तथा तद्न्थसमाप्तौ तेनैवोक्तं – मुरारिनिर्मिता न्यायमीमांसावासितात्मनां । - तोषाय विदुषामेषा कण्ठभूषा प्रकल्प्यताम् ॥ इति । एनामङ्गत्वनिरुक्तिमपरिशीलितन्यायनयाः पाठयितुं न शक्नु- वन्ति च । तदीयग्रन्थमध्ये द्वादशलक्षणीविवरणे एकादशाद्याधिक- रणमात्रं इदानीं उपलब्धा समस्ति तत्र किंञ्चिद्विमर्शयामः । भगवान् जैमिनिर्महर्षिर नेकोद्देशेन सकृदनुष्ठानरूपतन्त्र विचारात्मकं एकादशाध्यायं सूत्रयामास । तत्र किञ्चित्प्रकृतं प्रस्तूयते । दर्शपूर्णमासयोः आग्नेयः पुरोडाशयागः उपांशुयाजः आज्यद्रव्यकः अझीषोमीयः पुरोडाशयागः एते त्रयः पूर्णमाससंज्ञका: आमेयः पुरोडाशयाग: ऐन्द्रो दधि- यागः ऐन्द्रः पयोयागः एते त्रयः अमावास्यासंज्ञकाः एवं षड्यागाः * Annals of the Bhandarkar Oriental Research Institute—इत्यस्याः त्रैमासिक्याः पत्रिकायाः दशमे संपुढे श्रीउमेशमिश्रैः प्रकाशितम् । अस्य ग्रन्थस्य एकैव मातृका नेपालमहाराजपुस्तकभाण्डागारे अला- भाति प्रकाशकैर्निवेदितम् ॥ ५४</poem><noinclude></noinclude> mlqzqrpgdsdkpii1xb5r6y79hhv6rs9 104 128772 346965 2022-08-21T21:31:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>मुरारि विरचितैकादशाद्यधिकरणम् प्रधानानि । एतेषां षण्णां यागानां प्रयाजादीन्यङ्गान्याम्नातानि । तान्यज्ञान प्रधानभेदेना वर्तनीयानि वा उत सकृदेव सर्वार... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>मुरारि विरचितैकादशाद्यधिकरणम् प्रधानानि । एतेषां षण्णां यागानां प्रयाजादीन्यङ्गान्याम्नातानि । तान्यज्ञान प्रधानभेदेना वर्तनीयानि वा उत सकृदेव सर्वार्थमनुष्ठेयानि वेत्यादि विचारः एकादशाध्याये क्रियते । तत्राद्याधिकरणमुपोद्धातरूपं शबरस्वाभिप्रभृतिभिः तस्मिन्नधिकरणे दर्शपूर्णमासाभ्यां स्वर्गका मो यजेतेतिवाक्यबोधितं फलं षण्णामपि यागानामेकमुतभिन्नमिति सन्दिह्य उत्पत्तिवाक्ये अन्योन्यनैरपेक्ष्येणोत्पन्नानां फलाकांक्षायां नैरपेक्ष्येणैव फलसम्बन्धकरणात् प्रयोगोऽपि षण्णां भिद्यत इति प्रतिप्रयोग अङ्गान्यावर्तनीयानीति पूर्वपक्षं प्रापय्य फलवाक्ये षण्णां यागानां एतेन यजिना उपादानात्साहित्यावगतेः सहितानां षण्णामेकं फल मिति प्रयागो न भिद्यते । य एवं विद्वान् पौर्णमासीं यजते इति वाक्येन पौर्णमासीनामकानां त्रयाणां यागानामेकः प्रयोगः य एवं विद्वा- नमावास्यां यजत इत्यनेनामावास्यासंज्ञकानां त्रयाणामेकप्रयोगः इति त्रयाणां त्रयाणामेकैक प्रयोगविधानात् पौर्णमासप्रयोगे त्रयार्थमङ्गानां सकृदनुष्ठानं अमावास्याप्रयोगे तत्रयार्थं सकृदनुष्ठानमितिं न षण्णा- मर्थे षड्वारमावर्तनीयान्यज्ञानीति सिद्धान्तितं । शाखदीपिकाकार- प्रभृतिभिरपि तदधिकरणं यथाभाष्यमुपवर्णितं । मुरारिमिश्रण तु दर्श- पूर्णमासाभ्यां स्वर्गकामों यजेतेतिवाक्ये श्रयमाणं स्वर्गकामपदं स्वर्ग- कामरूपकर्तारं वा स्वर्गकामनां वा स्वर्गकामनाकालं वा अंगत्वेन विद - घाति उत फलसंबन्धं विदधातीति सन्दिय स्वर्गकाम इति कर्तृविभक्ति- श्रवणेन स्वर्गकामं कर्तारं विदधातीति पूर्वपक्षयित्वा कर्तुराक्षेपादेव प्राप्तेर्नविधानमिति तत्पदं स्वर्गरूपफलविधायकमेवेति सिद्धान्तितम् । अयं विचारः भाष्यकारादिविचारं विरुणद्धीव उपोद्धातरूपतां जहा- तीव च प्रतिभाति । न तथा मन्तव्यं । कर्त्रादिविधायकत्वफलस- म्बन्धविधायकत्वविचारस्य फलभेदाभेदविचारफलकत्वात् । तथा हि यदि स्वर्गकामपदेन कर्त्रादिकं विधीयेत तदा यागानां फलाकांक्षायां</poem><noinclude></noinclude> mkr0znh1qy7xy5yr84vg2b86lruna63 104 128773 346966 2022-08-21T21:31:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका विश्वजिदधिकरणन्यायेन कल्प्यमानं फलं भदेनैव कल्प्येत तदा प्रयोगोऽपि भिद्यत इति अङ्गानामावृत्तिः सिद्ध्यति । यदि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका विश्वजिदधिकरणन्यायेन कल्प्यमानं फलं भदेनैव कल्प्येत तदा प्रयोगोऽपि भिद्यत इति अङ्गानामावृत्तिः सिद्ध्यति । यदि स्वर्ग- कामपदं स्वर्गरूपफलसम्बन्धं विदधाति तदा तन्त्राभिधानावगतसाहि- त्यस्य उपादेयगतत्वेन विवक्षितत्वात् सहितानामेव फले विधाना- त्समुदितानामेकं फलमिति सिद्ध्यतीति न भाष्यादिविरोधः फलैक्ये प्रयोगभेदाभावान्नावृत्तिरङ्गानामिति नोपोद्धाततापरित्यागः । ननु षष्ठाद्ये यजेत स्वर्गकाम इत्यादौ यागभावनायाः भाव्याकांक्षायां धात्वर्थस्य समानपदोपात्तस्य भाव्यत्वं पूर्वपक्षीयत्वा इष्टभाव्यकत्वाभावे प्रवृत्यनुपपत्तेः स्वर्गकामपदोपात्तस्वर्गस्यैव भाव्यत्वमिति सिद्धान्तितं । अतः स्वर्गकाम- पदस्य फलपरत्वं सिद्धमेवेति अस्य विचारस्य पनिरुक्तयामिति चेत् । न पुनरुक्तो भवत्यय विचार: । षष्ठाद्ये प्रवृत्तिसिद्धयर्थं पुरुषार्थभाव्य- कत्वं वक्तव्यमित्येव तत्र सिद्दान्तः । न तु स्वर्गकामपदस्य फलपर- त्वमिति । अत्र तु स्वर्गकामपदस्य फलपरत्वतदभावीवचारस्य चिकी- र्षितत्वेन पुनरुक्तताशङ्काया नावकाश इति । अत्रेदं चिन्तनीयं । एतदीयाधिकरणरचना पूर्वोत्तरीत्या उपपत्तिमत्यपि कथं सूत्रलभ्या भवति मुरारिणा प्रथमवर्णकत्वेन अयं विचारः प्रवर्तितः । तस्य सूत्रानारूढत्वे वर्णकत्वं कथं । तस्मिन्नधिकरणे चत्वारि सूत्राणि सन्ति - प्रयोजनाभिसम्बन्धात् पृथक्सतां ततः स्यादैककर्म्यमेकशब्दा- भिसंयोगात् ||१|| शेषाद्वा प्रयोजनं प्रति कर्मविभज्येत ॥२॥ अविधानात्तु नैवं स्यात् ॥ ३ ॥ शेषस्य हि परार्थत्वाद्विधानात्प्रतिप्रधानभावः स्यात् ॥ ४ ॥ इति । एतेषु सूत्रेषु कस्य सूत्रस्यैतद्विचारपरत्वमिति शङ्का सुधी- भिर्मीमांसानिपुणैः परिहरणीयेति शिवम् || आरडि कुप्पं. सुब्रह्मण्यशास्त्री.</poem><noinclude></noinclude> dqqdx28ev512fphct0oc5uieyfystoy 104 128774 346967 2022-08-21T21:31:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>कुट्टाकारशिरोमणिः (अनुवृत्तः) त्रिधा निहितः २१, २१, २१ । एभ्यः एष्वग्रेषु ५, ७, ९ त्यक्तेषु जाताश्छेदाः षोडश, चतुर्दश, द्वादश एषां क्रमेणाग्राण्यनन्तर- प्रदर्श... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>कुट्टाकारशिरोमणिः (अनुवृत्तः) त्रिधा निहितः २१, २१, २१ । एभ्यः एष्वग्रेषु ५, ७, ९ त्यक्तेषु जाताश्छेदाः षोडश, चतुर्दश, द्वादश एषां क्रमेणाग्राण्यनन्तर- प्रदर्शितान्येव ५, ७, ९ । एभिरमैरेतैश्छेदैश्च भिन्न-बहुभागहारभिन्न- बह्वग्रभाज्यराश्यानयनप्रकारेणानीतो भाज्यराशिः शररसरामेन्दु (१३६५) संख्यः । अयं षोडशभिः पञ्चाग्रः । चतुर्दशभिस्सप्ताग्रः । द्वादश- भिर्नवाग्रः । अयमेव भाज्यराशिरप्रयोगेन कुपक्ष (२१) संख्येन हीन- श्वेदेभिश्छेदैर्निरम्रो भवति । एवमेवप्रकारा भाज्यराशय आनेतव्याः । नन्वनन्तरयोः प्रश्नयोः- " स एवामैक्ययुक्त श्चेत्तैहरे रेव शुद्धयति । स एवाक्यं हीनश्चेत्तैर्ह रैरेव शुद्धयति ॥ " इति च निरग्रता प्रतीयते । तदनुपपन्नमनयोः साप्राधिकारे कथनम् सत्यं-- -- ‘‘ को राशिः कैर्हरै भिन्नै - भक्तो भिन्नावशेषकः ॥” इति निरम्रतापि दृश्यत इति युक्तमुक्तम् ॥ अथ कक्ष्याकुट्टाकारः प्रदर्श्यते । अत्रादौ कक्ष्याग्रहानयन ज्ञातव्यम् । अतस्तदुच्यते--- खव्यामेखत्रयखसागरषट्कनाग- व्योमाष्टशून्ययमरूपनगाष्टचन्द्राः ॥ (१८७१२०८०८६४००००००) (सूर्यसिद्धान्ते १२ अध्याये श्लो ९०.) इति भगवता सूर्येणोपदिष्टया काशकक्ष्यया गुणिते स्वेष्टदिनगणे सह- साइतेन ग्रहकक्ष्याभूदिनसंवर्गेण विभक्ते लब्धं भगणादिग्रहो भवेत्</poem><noinclude></noinclude> qdxg5x0mw2ph0n5ouusn9m1w51nhu26 104 128775 346968 2022-08-21T21:31:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका शेष कक्ष्याग्रम् । इष्टदिनानां खकक्ष्या गुणाकारः; सहस्रगुणो ग्रह- कक्ष्याभूदिनसंवर्गो भागहारः । एतावपवर्तिताविष... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका शेष कक्ष्याग्रम् । इष्टदिनानां खकक्ष्या गुणाकारः; सहस्रगुणो ग्रह- कक्ष्याभूदिनसंवर्गो भागहारः । एतावपवर्तिताविष्टदिनानां गुणहरौ भवतः, एतम्मिन्पक्षेऽपवर्तितयाकाशकक्ष्यया निहते स्वाभिमतदिनगणेऽप वर्तकेन सहस्रनिहतग्रहकक्ष्याभूदिनाभ्यासेन विहृते लब्धं भगणादिग्रहः । शेषं कक्ष्याग्रम् । अथवा खकक्ष्याभूदिनयोरपवर्तितयोर्यत् खकक्ष्यातो लब्धं तदिष्टदिनानां गुणः । यत्तु भूदिनतो लब्धं तेन सहस्रगुणितेन गुणिता ग्रहकक्ष्या तेषां भागहारः । अस्मिन्पक्षे पुनरिष्टदिनगणेऽप वर्तितया खकक्ष्यया गुणिते सहस्रगुणितेनापर्तितभूदिनेन गुणितया ग्रहकक्ष्यया विभक्ते लब्धं भगणादिमध्यग्रहः शेषं कक्ष्याग्रम् । एवं त्रिभिः प्रकारैः कक्ष्याग्रहानयनं कक्ष्याग्रं चोक्तम् । एष्वन्तिमप्रकारे यत्कक्ष्याग्रं तदेवोद्दिश्यते । अस्य भागहारः सहस्रघ्नेनापवर्तितभूदिनेन गुणिताग्रहकक्ष्या || ५८ उद्देशक:- 1- कक्ष्या ग्रं सवितुः सखाक्षिशिखरिक्ष्माक्ष्यद्रिचन्द्राक्कृति- द्वयर्थाब्ध्यब्धिरसाभ्रतर्ककरभूसख्यं मृगाङ्कस्य तु । - (१२६०६४४५२२२१७२१७२००) लक्षाभ्रकरार्थबाण नवकद्वयष्टेशना गर्खगा- द्र्यग्रं भाज्यमहर्गणं च भगणान् यातान् रवीन्द्वोर्वद ॥ २२ (७७३८११८२९५५२००००० ) न्यासः – वेः कक्ष्याग्रमिदम् । (१२६०६४४५२२२१७२१७२००) इदमत्राधिकाग्रम् । अथ खकक्ष्याया भूदिनयो, “विभजेद्धारविभाज्याविति" परस्पर- भक्तयोश्शेषं वेद ( ४ ) संख्यम् । एष खकक्ष्या – भूदिनयोरपवर्तकः । अनेनापवर्तिता खकक्ष्या प्रयुतघ्ननृपद्वयभ्राद्वखाष्टादिरसाब्धि (४६७८०- ·</poem><noinclude></noinclude> 2sbih9nnitrzqa27fedwe6j0xvxltpy 104 128776 346969 2022-08-21T21:32:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>कुट्टाकार शिरोमणिः २०२१६००००००) संख्या । अपवर्तितं भूदिनम् अचलार्थक- ताङ्काद्विवेदाब्धि नवपावक (३९४४७९४५७) संख्यम् । एतत्सहस्रगु- णितम् ३९४४७९४५७००० अथान... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>कुट्टाकार शिरोमणिः २०२१६००००००) संख्या । अपवर्तितं भूदिनम् अचलार्थक- ताङ्काद्विवेदाब्धि नवपावक (३९४४७९४५७) संख्यम् । एतत्सहस्रगु- णितम् ३९४४७९४५७००० अथानपवर्तितायां खकक्ष्यायां सह- खनैर्युगग्रहभगणैर्विभक्तायां योजनात्मिका ग्रहकक्ष्या भवतीति लब्धा रविकक्ष्या। द्वादशयोजनषष्ठ्यंशसहितखखातीर्थरामाग्निवेद ४३३१५०० 21. संख्या । एषा पूर्वलिखितसहस्राहतापवर्तितभूदिनाभ्यस्ता व्योमा श्रशक नवविश्वनवाष्टतर्क वेदाष्टशैलग जषडु सुखाद्रिचन्द्र (१७०८- ६८७८४६८९१३९१४००) संख्या । अयमत्राधिकाग्रभागहारः । चन्द्रस्य कक्ष्याग्रमिदम् (७७६८११८२९५५२००००० ) एतदिहो- नाग्रं प्रागुक्तक्रमलब्धमेव। चन्द्रकक्ष्या खत्रया ब्धिद्विदहन (३२४०००) संख्या । एषा सहस्रन्नापवर्तितभूदिनगुणिता प्रयुतघ्नाष्टषट्खाब्धिवेदामी- शाष्टायर्क (१२७८११३४४०६८००००००) संख्या । अय- मत्रोना – ग्रभागहारः । अग्रान्तरं खखाक्ष्यत्यष्टि — द्वीषुरसषड्द्व्यङ्कर्तु द्विरामाष्टत्रिगजेश (११८३८३२६९२६६५२१७२००) संख्यम् । अत्रैतेऽधिकाग्र भागहारोनाग्र भागहाराप्रान्तर राशयोऽपवर्तनं प्रयच्छ- न्तीत्यपवर्त्यप्रदर्श्यन्ते । अत्रापवर्तकः पूर्णाभ्रतकीकृति खाभि- तर्क- व्योमाभ्र–चन्द्रगिरि (७१००६३०२२६००) संख्यः । अनेनापवर्ति- तोऽघिकाग्रभागहारो .नवाष्टत्रिषट्वसिद्ध (२४०६३८९) संख्यः । अपवर्तितो-नाप्रभागहारोप्ययुत गुणधृति (१८००००) संख्यः । अपवर्तिताग्रान्तरं ट्र्याक्कृतिमुनिरसनृप (१६६७२२२) संख्यम् । "भि " रषिकाप्रच्छेदगुणमि " त्येतदन्तेनकर्मकदम्बेन जातोराशि: वसु- मुनिगिरिरविगजाब्धि (४८१२७७८) संख्यः । अयमत्र केनापवर्तकेन गुणितोऽधिकाग्रयुक्तश्चार्बुदाहताष्टि-द्विनख- खाष्टाद्रि रससिन्धु (४६७- ८०२०२१६००००००००) संख्यः । अयं द्विच्छेदाग्रो भाज्यराशिः C - 66</poem><noinclude></noinclude> osa554qq11eih6316fr445vvwgu92sx 104 128777 346970 2022-08-21T21:32:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका अस्मिन्नपवर्तित खकक्ष्यया गुणेन विभक्ते लब्धो राशि: सहस्त्र (१०००) संख्यः । एष स्वेष्टदिनगणः । अथ द्विच्छेदाग्रे भ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका अस्मिन्नपवर्तित खकक्ष्यया गुणेन विभक्ते लब्धो राशि: सहस्त्र (१०००) संख्यः । एष स्वेष्टदिनगणः । अथ द्विच्छेदाग्रे भाज्यराशा- वनपवर्तितेनाधिकाग्रभागहारेण द्विच्छेदेन हृते लब्धौ गतौ रविभगणौ द्वौ (२) शिष्टमुद्दिष्टरविकक्ष्याग्र-तुल्यम् । अथ द्विच्छेदाग्रे भाज्य- राशावेवानपवर्तितोनाग्रभागहारेण चन्द्रच्छेदेन विहृते लब्धा गता श्चन्द्रभगणाः षट्त्रिंशत् (३६) शेषमुद्दिष्टरविकक्ष्याग्रसमम् । एवं द्वयोः कक्ष्याग्रयोरुद्दिष्टयोस्सतोरानयनप्रकारः । बहूनां कक्ष्याश्रेषू- द्दिष्टेषु भिन्नबहुभागहारभिन्नबहप्रयोः कुट्टाकारानयनप्रकारेण भाज्य- राश्यहर्गणगतभगणास्साध्याः । एवं सूर्यसिद्धान्तमार्गमवलम्ब्य कक्ष्या कुट्टाकारानयनं प्रदर्शितम् | आर्यभटीयानुसारेण कक्ष्या-कुट्टाकारा- नयने तु विशेषः । अत्र सूर्यसिद्धान्तानयनमार्गेणैतदानयने यत्र यत्र सहस्त्रगुणनमुक्तं तत्तदिह न कर्तव्यम् । अन्या सर्वाऽपि प्रक्रिया समाना । अथ खिलविशेषानुपपन्नप्रश्न उदाहियते । उद्देशक:- योष्टा भिर्नवभिप्षड्भि र्दशभिश्चतुरप्रकः । द्वयाद्यैश्चर्तुभिरकाग्र - स्तं राशिं व्याहराञ्जसा ॥ २३ ॥ अत्र षड्भिरष्टभिर्वा यो राशिश्चतुरस्रो भवति स कथं चतुर्भिर्द्वाभ्यां वा रूपाप्रो भवतीत्यालोच्य प्रश्नोऽयमनुपन्न इति ब्रूयात् । एवमन्येऽ- प्यनुपपन्नाः प्रश्ना बोद्धव्याः । अथ खिलविषय उदाहियते । उद्देशकः- द्विचत्वारिंशताद्व्यग्रः षडिंशत्यैकशेषकः । यो राशिस्तं द्रुतं ब्रूहि सायं वेदभवान्यदि ॥ २४ ॥</poem><noinclude></noinclude> 0h9ch9vmqq8z3uuq3ninlwvtzr8pu5s 104 128778 346971 2022-08-21T21:33:26Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>कुट्टाकाराशरोमणिः १ ६१ अत्र पूर्ववदागतानि प्रत्येकं रूपात्मकान्युपर्यधोभावेन निहितानि फलानि १ । शेषयोरुपरिराशिर्लोचन (२) संख्यः । अघो राशिर्वेद १ १ (४) संख... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>कुट्टाकाराशरोमणिः १ ६१ अत्र पूर्ववदागतानि प्रत्येकं रूपात्मकान्युपर्यधोभावेन निहितानि फलानि १ । शेषयोरुपरिराशिर्लोचन (२) संख्यः । अघो राशिर्वेद १ १ (४) संख्यः । अत्र मतिः कल्पयितुं न शक्यते तस्मादिह भाज्य- राशि: खिल इति वक्तव्यम् । यत्र च्छेदयोरपवर्तकोऽस्ति सोऽग्रा- न्तरस्य तु नास्ति । तत्र भाज्यराशेः खिलत्वं द्रष्टव्यं । यत्रैषां त्रयाणामपि सदृशोऽपवर्तकोऽस्ति तदभावो वाऽत्राखिलत्वं द्रष्टव्यम् । एवं साग्रविषयेऽघिकाग्रादिसूत्रयुगं प्रतिपत्तृणां बुद्धिव्यामोहो माभूदि- त्येकयैव च रीत्या व्याख्यातम् । अथैतदेवात्र किञ्चिद्विकल्प्य व्याक्रि- यते । पूर्वं “शेषपरस्परभक्तं मतिगुणमग्रान्तरे क्षिप्तमि " त्यत्रफल - पद्भ्यां समायां सत्यामप्रान्तरं समं कृत्वा मतिं कल्पयित्वा तथाऽ- ल्पमुपरिराशिं गुणायित्वा तच्चाग्रान्तरे क्षिप्ता तदघोराशिना हृत्वा लब्धं समपङ्कीनां फलानामघोनिहितायामतेरवस्तान्निदध्यादित्युक्तम् । इदानीं तत्र विषमायां फलपङ्क्यामग्रान्तरमृणं कृत्वा मतिं परिकल्प्य तथाऽल्पमधोराशिं संगुण्य तस्मादग्रान्तरं विशोध्य तदुपरिराशिना विभज्य लब्धं विषमपीनां फलानां मध्ये दत्ताया मतेरधः स्थापयेदित्युच्यते । अन्यत्सर्वं पूर्ववत् । एवं कृतेऽपि पूर्वप्रदर्शित - मखिलमुदाहरणजातं प्रायशः सेत्स्यत्येव । अस्मिन् पक्षेऽ“ ग्रान्तर” इत्यन्तं विभक्तिविपरिणामो द्रष्टव्यः अग्रान्तरेणेति । छन्दोवत् सूत्राणि- भवन्तीत्युक्तत्वात् । छन्दसि हि विभक्तिविपरिणामः प्रसिद्धः । क्षिप्त- मित्येतदवहीनमित्यस्योपलक्षणम् । तस्मादग्रान्तरेणानमिति सिद्धं भवति । तथैवास्तु पाठः ||</poem><noinclude></noinclude> ilcujyowvs4xlnqts1a4mp77rlkz0fs 104 128779 346972 2022-08-21T21:33:35Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका 66 ऊनाग्रभागहारं छिन्द्यादधिकाग्रभागहारेण । शेषपरस्परभक्तं मतिगुणमप्रान्तरेक्षिप्तम् || अधउपरिगुणितमन्त्ययुगू... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका 66 ऊनाग्रभागहारं छिन्द्यादधिकाग्रभागहारेण । शेषपरस्परभक्तं मतिगुणमप्रान्तरेक्षिप्तम् || अधउपरिगुणितमन्त्ययुगूना प्रच्छेदभाजितेशेषम् । ऊनाग्रच्छेदगुणं द्विच्छेदाग्रं विहीनशेषयुतम्" || इति । अस्मिन् पाठे यदा समायां फलपङ्ख्यां मतिकल्पनेष्टा तदाग्रान्तरमृणं कृत्वा मतिं कल्पयेत् । यदा विषमायां तस्यां मतिकल्पनाऽभिमता तदाऽग्रान्तरं धनं कृत्वा मतिं कल्पयेत् । एव- मधिकाग्रादिसूत्रयुगलं साग्रमधिकृत्य विस्तरेण व्याख्यातम् । अथैत- त्सूत्रयुगलम्य विषयमार्यया दर्शयति ।। अवशेषविषमभावे शेषस्यैकस्य शून्यतायां च । अवतरति सूत्रयुगलकमिदमन्यत्र तु निगद्यते कर्म ॥९॥ इदं सूत्रयुगल कमवशेषविषमभावकस्य शेषस्य शून्यतायां चाव- तरति । अन्यत्र तु कर्म निगद्यते । यत्राग्रयोरुभयाबेईनां वाऽभाव- स्समत्वं वा तत्र कर्मोच्यत इत्यर्थः सूत्रयुगलकमित्यत्र स्वार्थे “ कप् ” प्रत्ययः । तदिदं कर्मायया ॥ शेषाभावे हारावपवर्त्याम् परस्परं हत्वा । अपवर्तकेन गुणयेच्छेषसमत्वे तु शेषमपि युञ्जयात् ॥ १० इति श्रीदेवराजविरचिते कुट्टाकारशिरोमणौ साम्रपरिच्छेदः प्रथमः ।। अस्यास्तूदाहरणमेव व्याख्यानम् | उद्देशकः-- द्वयाद्यैदशकपर्यन्तैर्यो राशिश्शून्यशेषकः । तं राशिमभिधेहि द्राक् तान्त्रिक प्रामणीर्वद || २५</poem><noinclude></noinclude> 8nch71mt398uqgnvalq3u8uadawxtu7 104 128780 346973 2022-08-21T21:33:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>कुढाकार शिरोमणिः . अत्र ट्र्यादिषु नवसु च्छेदेषु द्विसंख्याकस्यास्य त्रिसंख्यस्य द्वितीयस्य चापवर्तकाभावादनयो संवर्गः षट्संख्यः । अयमादितो द्वयो- श्छेद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>कुढाकार शिरोमणिः . अत्र ट्र्यादिषु नवसु च्छेदेषु द्विसंख्याकस्यास्य त्रिसंख्यस्य द्वितीयस्य चापवर्तकाभावादनयो संवर्गः षट्संख्यः । अयमादितो द्वयो- श्छेदयोर्निरम्रो भाज्यराशिः । अथास्य च चतुस्संख्याकस्य तृतीयस्य चापवर्तको द्विसंख्यः । अनेनापवर्तितयोः क्रमात् त्रिद्विसंख्याकयो - रेतयोर्वधोऽपि षट्संख्यः । अयमपवर्तकेन द्विकेन गुणितः सूर्य (१२) संख्यः । अयमादितस्त्रयाणां निरग्रो भाज्य: । अथास्य च पश्च- संख्यस्य चतुर्थस्यचापवर्तकाभावादनयोर्घातः षष्टिसंख्यः । अयं चतुर्णां निरम्रो भाज्यः । अथास्य च षट् संख्यस्य पञ्चमस्य चापवर्तकः षट्- संख्यः । अनेनापवर्तितयोः क्रमाद्दशैकसंख्ययोरेतयोरभ्यासो दशक - संख्यः । अयमपवर्तकेन षट्केन गुणितः षष्टिसंख्यः । अयमादितः पञ्चानां छेदानां निरग्रो भाज्यराशिः । अथास्य सप्तसंख्यस्य षष्ठस्य चापवर्तकाभावादनयोर्वधो नखवेद (४२०) संख्यः । षण्णां निरम्रो भाज्यः । अथास्य चाष्टसंख्यस्य सप्तमस्याचापवर्तकश्चतुस्संख्यः । अने- नापवर्तितयोरेतयोरम्यासो दिङ्नेत्र ( २१० संख्यः । अयमपवर्तन चतुष्केण गुणितः खाब्धिगज (८४०) संख्यः । अयमपवर्तकेन त्रिकेण गुणितो नखतत्व ( २५२० ) सख्यः । अयमष्टानां हाराणां निरम्रो भाज्यराशिः । अथास्य च दशसंख्यस्य नवमस्य भागहारस्य चापवर्तको दशकसंख्यः। अनेनापवर्तितयो रेतयोरभ्यासः पक्षतत्व (२५२) संख्यः । अयमपवर्तकेन दशकेन निहतः पूर्ववन्नखतत्व (२५२) संख्यः | अयं द्विपूर्वाणां दशपर्यन्तानां नवानां भागहाराणां निरमः प्रत्यासन्नो भाज्यराशिः ॥ । अथ शेषसाम्यविषय उद्देशकः- याद्यैर्दशक पर्यन्तै नवभिर्भाजकैर्हतः । यो भवेद्राशिरेकाग्रस्तमाचक्ष्वाऽविलम्बितम् || २६</poem><noinclude></noinclude> ebshnjwmqs79pwvwkj3ccxavvsq71op 104 128781 346974 2022-08-21T21:33:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६४ श्रीमन्महारराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका अत्र पूर्ववदानीतो नखतत्व (२५२०) संख्यो भाज्यराशिरे के- नाग्रेण युक्तः (२५२१) प्रत्यासन्नो भाज्यराशिः । ऐवमनेन न... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६४ श्रीमन्महारराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका अत्र पूर्ववदानीतो नखतत्व (२५२०) संख्यो भाज्यराशिरे के- नाग्रेण युक्तः (२५२१) प्रत्यासन्नो भाज्यराशिः । ऐवमनेन न्यायेन सूर्येन्दुभौमजीवशनैश्चराणां बुधभृगुशीघ्रोच्चयोश्चन्द्रोच्चपातयोश्च द्वियुगा- द्यानयनम् । उदाहरणन्तु ग्रन्थविस्तरभयान्नप्रदर्श्यते । अत्र च “पूर्वेण पूर्वेण गतेनयुक्तंस्थानंविनान्त्यंप्रवदन्तिसंख्याम् । इच्छाविकल्पैःक्रम- शोभिनायनीनेनिवृत्तिःपुनरन्यनीति: " ( बृहत्संहितायाम् अध्याये ७६. श्लो. २२ वराहमिहिरः) इत्याचार्योक्तप्रकारेणैषा मेकयुगविषयाः प्रश्ना नव (९) द्वियुगविषयाः षट्त्रिंशत् (३६) त्रियुगविषयाश्चतुरशीतिः (८४) चतुर्युगविषया रसनेत्रचन्द्र (१२६) संख्याः । पञ्चयुगविषयाश्च तावन्तः (१२६) षड्युगविषयाश्चतुरशीतिः (८४) सप्तयुगविषयाः षट्त्रिंशत् (३६) अष्टयुगविषया नव (९) नवयुगविषयः प्रश्न एकः ( १ ) एवं संभूय रुद्रबाण (५११) संख्या प्रश्नास्संभवन्ति । अत्र रवि- चन्द्रभौमजीवशनैश्चराणां बुधकाव्यशीघ्रोच्चयोश्चन्द्रोच्चयातयोश्च युगै- श्शून्याग्रो राशिः वसुद्वयष्टाद्रिरूपाङ्कसप्ताद्वितिथि (१५७७९१७८२८) संख्यः । आर्यभटीये तु व्योमशून्यशराद्रीन्दुरन्धाद्रयद्रिशरेन्दु (१५७ ७९१७५००) संख्यः । एवं साग्रकुट्टाकारो दर्शितः ॥ तु इत्यत्रिकुलाभरणस्य स्कन्धत्रयवेदिनः सिद्धान्तवल भइतिप्रसिद्धा- परनाम्नः श्रीवरदराजाचार्यस्य तनयेन देवराजेन विरचितायां कुट्टाकार शिरोमणिटीकायां महालक्ष्मीमुक्तावल्यां साग्रपरि- च्छेदः प्रथमः.</poem><noinclude></noinclude> 1o0nkoira43zo3qtxdrdfs9f6vcq043 104 128782 346975 2022-08-21T21:34:04Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीगुरुप्रार्थना. आबाल्यात् किल संप्रदायविधुरे वैदेशिकेऽध्वन्यहं सम्भ्रम्याद्य विमूढधीः पुनरपि स्वाचारमार्गे रतः । कृत्याकृत्यविवेकशून्यहृदयस्त्वत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीगुरुप्रार्थना. आबाल्यात् किल संप्रदायविधुरे वैदेशिकेऽध्वन्यहं सम्भ्रम्याद्य विमूढधीः पुनरपि स्वाचारमार्गे रतः । कृत्याकृत्यविवेकशून्यहृदयस्त्वत्पादमूलं श्रये श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || आत्मानं यदि चेन्न वेत्सि सुकृतप्राप्ते नरत्वे सति नूनं ते महती विनष्टिारति हि ब्रूते श्रुतिः सत्यगीः । आत्मावेदनमार्गबोधविधुरः कं वा शरण्यं भजे श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु ॥ कामक्रोधमदादिमूढहृदयाः प्रज्ञाविहांना अपि त्वत्पादाम्बुजसेवनेन मनुजा: संसारपाथोनिधिम् । तीर्त्वा यान्ति सुखेन सौख्यपदवीं ज्ञानैकसाध्यां यतः श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || रथ्यापकगकीटवछ्रमवशाहुःखं सुखं जानतः कान्तापत्यमुखेक्षणेन कृतिनं चात्मानमाध्यायतः । वैराग्यं किमुदेति शान्तमनसोऽप्याप्तुं सुदूरं ततः श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || ? भार्यायाः पतिरात्मजस्य जनको भ्रातुः समानोदरः पित्रोरस्मि तनूद्भवः प्रियसुहृद्वन्धुः प्रभुर्वान्यथा । इत्येवं प्रविभाव्य मोहजलधौ मज्जामि देहात्मधीः श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || 3 २</poem><noinclude></noinclude> aa3m5e9qz2uqnp9l9o4jydbd7304oen 104 128783 346976 2022-08-21T21:34:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका सत्कर्माणि किमाचरेयमथवा किं देवताराधना- मात्मानात्मविवेचनं किमु करोम्यात्मैकसंस्थां किमु । इत्यालोचनसक्त एव जड... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका सत्कर्माणि किमाचरेयमथवा किं देवताराधना- मात्मानात्मविवेचनं किमु करोम्यात्मैकसंस्थां किमु । इत्यालोचनसक्त एव जडधी: कालं नयामि प्रभो श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || किं वा स्वाश्रितपोषणाय विविधक्लेशान् सहेयानिशं किं वा तैरंभिकाङ्क्षितं प्रतिदिनं संपादयेयं धनम् | किं ग्रन्थान् परिशीलयेयमिति मे कालो वृथा याप्यते श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || संसाराम्बुधिवीचिभिर्बहुविधं संचाल्यमानस्य मे मायाकल्पितमेव सर्वमिति धीः श्रुत्योपदिष्टा मुहुः । संधुक्तया च दृढीकृतापि बहुशो नोदेति यस्मात्प्रभो श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || यज्ज्ञानात् सुनिवर्तते भवसुखभ्रान्तिः सुरूढा क्षणात् यद्धयानात् किल दुःखजालमखिलं दूरीभवेदञ्जसा । यल्लाभादपरं सुखं किमपि नो लब्धव्यमास्ते ततः श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || सत्यभ्रान्तिमनित्यदृश्यजगति प्रातीतिकेऽनात्मनि ६ ७ त्यक्ता सत्यचिदात्मके निजसुखे नन्दामि नित्यं यथा । भूयः संसृतितापतत्पहृदयो न स्यां यथा च प्रभो श्रीमन् लोकगुरो मदीयमनसः सौख्योपदेशं कुरु || १० आर्. कृष्णस्वामी.</poem><noinclude></noinclude> 67uo6orfr380hnkirmbngm2pcfbi7l2 104 128784 346977 2022-08-21T21:34:21Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>व्याससिद्धान्तमार्ताण्डविमर्शनम् " इह खलु निखिलजनावीदतमेतत् यत्परमकारुणिको भग- वान् बादरायणो नारायणांशोऽपारसंसारसागरनिममं जीवजातमुद्दिधीर्षोः परमशिव... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>व्याससिद्धान्तमार्ताण्डविमर्शनम् " इह खलु निखिलजनावीदतमेतत् यत्परमकारुणिको भग- वान् बादरायणो नारायणांशोऽपारसंसारसागरनिममं जीवजातमुद्दिधीर्षोः परमशिवस्य आज्ञया सकलोपनिषदर्थनिर्णायकं न्यायजालं सूत्रयामास अथातोब्रह्माजज्ञासत्यादि यच्च व्याचख्यौ तत् परमशिवावतारभूतः श्रीशङ्कराचार्यः यथान्यायं सर्वग्राह्यमिति । कथमेतदवगम्यते? सूतं संहितादिपुराणात् । तथाहि, सूतसंहितायाम् – 66 “ स च नारायणस्यांशो भगवान् बादरायणः इत्यारभ्य - 66 66 " सूत्रयामास वेदान्तवाक् इत्यन्तम्- 99 तथाऽदित्यपुराणे- । "" । तथा मानवपुराणे “न्यायस्सूत्रात्मना प्रोक्तस्सर्वज्ञेन महात्मना । व्यासेनैव प्रसादेन शिवस्य परमात्मनः "" || "व्याकुर्वन् व्याससूत्राणि श्रुतेरर्थं यथोचिवान् । स एवार्थश्श्रुतेर्ग्राह्यः शङ्करस्सविताननः ” ॥ इति एवं कूर्मपुराणेsपि करिष्यत्यवताराणि शङ्करो नीललोहितः । श्रौतस्मार्तप्रतिष्ठार्थ भक्तानां हितकाम्यया || उपदेक्ष्यति तच्छास्त्रं यज्ज्ञानं ब्रह्मसंज्ञितम् । सर्ववेदान्तसारं हि धर्माद्वैतनिदर्शनम् || यत्तद्विप्रा निषेवन्ते सन्यासेनोपचारतः । विजित्य कालजान् दोषान् यान्ति ते परमं पदम् " ॥</poem><noinclude></noinclude> 4d9xn2gug5p6cd63iyv9n7wqdsd9xo1 104 128785 346978 2022-08-21T21:34:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६८ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापात्रका इति । एवं वासिष्ठलैङ्गेऽपि - “ अथातो 66 मन्नियोगाद्धरिस्साक्षादतीवश्रद्धया सह । कृष्णद्वैपायनो भूत्वा ब्रह्मचा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६८ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापात्रका इति । एवं वासिष्ठलैङ्गेऽपि - “ अथातो 66 मन्नियोगाद्धरिस्साक्षादतीवश्रद्धया सह । कृष्णद्वैपायनो भूत्वा ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः ॥ वेदान्तानां प्रतिष्ठार्थं मुने सूत्रं करिष्यति ॥ इति । सूत्रजालस्य चास्य मुख्यप्रमेयचोधकशब्दघटितप्रथमसूत्रकत्वात् तादृशधर्मसूत्रयोगसूत्रयोः धर्मसूत्रत्वयोगसूत्रत्वरूपासाधारण व्यवहारवत् ब्रह्मसूत्रत्वव्यवहारः सर्वजनसम्मतः । यो हि महर्षिः यदर्थं यं प्रबन्धं कृतवान् सः तमर्थं तदादौ प्रथमत एव प्रायेण असूचयत् । यथा अथ योगानुथासनम् " अथ शब्दानुशासनम् " धर्मजिज्ञासा " इति । तथा बादरायणोऽपि महर्षिः अथातो ब्रह्मजिज्ञासे” त्येवोवाच । न तु शिवजिज्ञासा, विष्णुजिज्ञासेति वा, अतोऽवगम्यते, शैववैष्णववल्लभादीनां स्वस्वमताभिनिवेशात् अन्यथा अन्यथा अर्थप्रतिपादने नावकाश इति । अस्यां चतुर्लक्षण्यामादावन्ते मध्ये वा शिव विष्णुवाचकपदाभावत् ब्रह्मात्मपरादिशब्दानामेव तत्र तत्र उपलम्भाच्च, ब्रह्मविचारात्मकमेवेदं सूत्रजालामति च । तत्र प्रथम- सूत्रे ब्रह्मशब्दस्य बृहिवृद्धाविति घातोर्निष्पन्नत्वेन, अथ कस्मा- दुच्यते परं ब्रह्मेति? यस्मादुच्चार्यमाण एव बृहति, बृह्मयति, तस्मादुच्यते परं ब्रह्मेति” इत्यथर्वशिरश्श्रुत्या च बृहत्त्वम् ब्रह्मपद- प्रवृत्तिनिमित्तमिति गम्यते । तच्च संकोचेप्रमाणाभावात् त्रिविघपरिच्छेद- राहित्यप्रयोजकं निरतिशयञ्च, तद्वा एतद्ब्रह्म अद्वयं बृहत्वादि"ति- नृसिंहोत्तरतापनयिश्रुत्या, " सत्यं ज्ञानमनन्तमितिश्रुतौ यदनन्तं तद्ब्रह्मेत्युक्तत्वेन च, तथावगमात् । एवं – 66 , 66 “न व्यापित्वात् देशतोऽन्तो नित्यत्वात् नाऽपि कालतः । न वस्तुतोऽपि सार्वात्म्यात् आनन्त्यं ब्रह्मणि त्रिधा || " - 66</poem><noinclude></noinclude> a183nungk82derxkvrowuqg0bbs1681 104 128786 346979 2022-08-21T21:34:38Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>व्याससिद्धान्तमार्तांडविमर्शनम् इत्युपबृंहणात् “अनन्तपदं देशकालवस्तुपरिच्छेदरहितं स्वरूपमाहेति श्रीरामानुजीयभाष्याच्च । तथा च गुणवत्वे दोषवत्वे च व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>व्याससिद्धान्तमार्तांडविमर्शनम् इत्युपबृंहणात् “अनन्तपदं देशकालवस्तुपरिच्छेदरहितं स्वरूपमाहेति श्रीरामानुजीयभाष्याच्च । तथा च गुणवत्वे दोषवत्वे च वस्तुपरिच्छेद- राहित्यायोगात् ब्रह्मपदं निर्गुणं निरतिशयं बृहत्वोपलक्षितं स्वरूपं प्रत्याययति । अन्यथा अन्यतमपरिच्छेदवतोऽपि घटवत् अनित्यत्वेन अनित्ये प्रपञ्चे विरक्तस्य मुमुक्षोः ब्रह्मजिज्ञासानुपपत्तिः । ब्रह्मशब्दस्य शिवविष्ण्वादिपरत्वे शैवपाञ्चरात्रयाद्यागमसिद्धार्थबोधकत्वेन ज्ञातार्थ- ज्ञापकत्वादस्य शास्त्रस्याप्रामाण्यापत्तिश्च । ये च शैवादयो निरङ्कुशं ब्रह्मशब्दं स्वस्वमतानुसारेण व्याकुर्वन्ति, स्वमतप्रतिष्ठार्थं परमतश्च खण्डयन्ति, ते पृष्टाः व्याचक्षताम् । किं भवतां अद्वैते तात्पर्यं परमम् ? उत द्वैते ? नाद्यः अस्मन्मतप्रवेशेन परस्परं कलहस्य वैयर्थ्यात् । न द्वितीयः , भवद्भिः परस्परं कल्पिते द्वैते विशेषाभावात् । यदि उभयकल्पितं द्वैतम् परस्परसम्मतं तर्हि मार्गभेदः किमर्थं प्रवृत्तः ? यद्यत्र मार्गभेदो नास्तीत्युच्यते तर्हि भाष्यभेदः किमर्थं प्रवृत्तः ? शिवस्य विष्णोर्वा प्रधानस्य भेदादिति चेत् - मूलभूतसूत्रेषु अन्यतरबोधकस्य असाधारणपदस्य अभावात् रिक्तपात्रे दर्वीचालनवत् भवतां भाष्यकरणस्य अकिञ्चित्करत्वात् तादृशपदसत्वे किं पुनः कलहायन्ते परस्परं तत्रभवन्तः ? किञ्च भवन्मते शिवस्य विष्णोर्वा , सर्वशब्दवाच्यताभ्युपगमेन अन्यंत्किञ्चित् ब्रह्मसूत्रात् मूलं पुरस्कृत्य भाष्यं प्रतन्यताम् किं ब्रह्मसूत्रोपमर्दनेन? शिवविष्ण्वाद्यभ्युपगन्त्रा अद्वैतिना अनभ्युपगतः कः पदार्थः भवदीयैरभ्युपगतः ? येन वैष्णवेषु परस्परं कलहः शैवेषु वा आविर्भूतः । अद्वैतिना शिवविष्ण्वादीनां मिथ्यात्वमुच्यते नास्माभिरिति चेत्, तर्हि शिवस्य वा विष्णोर्वा पारम्यं कलहायमाणैः परस्परं भवद्भिः कथं निर्णीयेत? उपक्रमोप- संहारादिप्रमाणजालं च शैववैष्णवमतसाधारणम् । अतः भवन्मत- ,</poem><noinclude></noinclude> aft1qfoclwqugbgzgrg6k6xbykgsnxs 104 128787 346980 2022-08-21T21:34:46Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका व्यवस्था मध्यस्थेन येन केन चित् कार्येति मध्यस्थः कश्चिदन्वेष- णायः । स किं मीमांसकः ? अन्यो वा ? नाद्यः, तस्य निरीश्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका व्यवस्था मध्यस्थेन येन केन चित् कार्येति मध्यस्थः कश्चिदन्वेष- णायः । स किं मीमांसकः ? अन्यो वा ? नाद्यः, तस्य निरीश्वर- बादित्वेन मूले कुठारापत्तः, अन्ये किं कपिलादयः ? बौद्ध चार्वाकादयो व्रा नान्त्यः, तेषां वेदबाह्यत्वेन माध्यस्थ्यानर्हत्वात् । न द्वितीयः कपिलस्य निरीश्वरवादित्वात् । योग्यादीनां ईश्वरवादित्वेऽपि विशेषा- साधकत्वात् । अतः पारिशेष्यात् अद्वैत्येव माध्यस्थ्यं वोढुमर्हति । स च अप्रसिद्ध इति चेन्न, महर्षिप्रणीतेषु योगसाङ्ख्यन्यायवैशे- षिकादिशास्त्रेषु जीवब्रह्मैक्यमायावादानिर्वचनीयवादादिकं खण्डितमिति तद्वादिना येन केन चित् महर्षिणा भवितव्यं । तेषामेव परस्परं इतरमतखण्डनपूर्वकं स्वस्वमतस्थापकत्वदृष्टेः । तत्र पारिशेष्यात् व्यास एव तादृशो महर्षिः । तेन हि शैववैष्णवप्रधानं पाशुपतपाञ्चरात्रा- दिकं यथा खण्डितं न तथा अद्वैतमनूद्य खण्डितमिति, व्यासाभि- प्रेतं मतं अद्वैतमिति सिद्धम् । तथा हि, मानवपुराणे अष्टादशा- ध्याये - “ अथ प्रमाणमाहात्म्यं प्रवक्ष्यामि समासतः ७० इत्युपक्रम्य - "" । " वेदस्य कर्मभागे तु वाक्यानां वेदवित्तमाः । अन्योन्यं न विरोधोऽस्ति न्यायेन परिपश्यताम् ॥ न्यायो जैमिनिना प्रोक्तो व्यासशिष्येण धीमता । प्रसादादेव रुद्रस्य द्विजास्सूत्रात्मनैव तु || ज्ञानभागे तु वेदस्य वेदान्ताख्ये तथैव च । वाक्यानां न विरोधोऽस्ति न्यायेन परिपश्यताम् ॥ न्यायस्सूत्रात्मना प्रोक्तः सर्वज्ञेन महात्मना । व्यासेनैव प्रसादेन शिवस्य परमात्मनः ॥ "</poem><noinclude></noinclude> m0mopryajtvjbea4qaxind36p10x48m 104 128788 346981 2022-08-21T21:34:59Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>व्याससिद्धान्तमार्तांडविमर्शनम् ." इत्युक्ता श्लोकद्वयानन्तरं अखण्डैकरसार्थे तु वेदान्तास्सकला भृशम् । पर्यवस्यन्ति नान्यत्र तथा व्यासेन कीर्तितम् || सं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>व्याससिद्धान्तमार्तांडविमर्शनम् ." इत्युक्ता श्लोकद्वयानन्तरं अखण्डैकरसार्थे तु वेदान्तास्सकला भृशम् । पर्यवस्यन्ति नान्यत्र तथा व्यासेन कीर्तितम् || संसर्गार्थे द्विजा वेदाः समस्ता आस्तिकोत्तमाः । पर्यवस्यन्ति च यथा तथा जैमिनिनेरितम् || इति प्रकरणेन व्यासेरितवेदान्तार्थः अखण्डैकरसः तन्निर्णायक सूत्रजालं. व्यासक्कृतमपि तत्परं, संसर्गागोचरप्रमाजनकत्वलक्षणाखण्डार्थकत्वं उप- निषदां इति च सिद्धम् । अथ मानवपुराणं यदि प्रामाणिकं तदा व्यासमतमद्वैतम् तदुक्तसूत्रजालमपि तत्परमिति विश्वसितुं शक्यते । तत्रैव प्रमाणं नास्तीतिचेन्न, "यद्वै किञ्च मनुरवदत्तद्भेषज़ " मितिश्रुतेः मनूक्तेः प्रमाणमूर्धन्यत्वात्, किञ्च “ धर्मशास्त्रेषु मानवस्येव व्याकर- णेषु पाणिनीयस्येव च विष्णुपुराणस्य सजातीयग्रन्थेभ्यः प्रकर्षाति- शयो नापन्होतुं शक्यत" इति श्रुतप्रकाशिकाकृदुक्तेश्च । एवञ्च अद्वैतस्य श्रुतिस्मृतिव्यासकृतसूत्रप्रतिपाद्यत्वे सिद्धे सति अद्वैती व्यास एव माध्यस्थ्यं वोढुमर्हति । कथं व्यासेन मध्यस्थेन व्यवस्था कृते- तिचेत् शृणु नित्यशुद्धबुद्धमुक्तस्वभावस्य परमात्मनो मायोपाधिकस्य नामविशेषाः शिवविष्ण्वादिशब्दाः । न तु अर्थतो भेदः परस्परं तयोः + नामानि तव गोविन्द यानि तानि ममापि च । आवयोरन्तरं नास्ति शब्द र जगत्पते || 66 66 " इति महाभारतवचनात्, सब्रह्म सशिवस्सहरिस्सेन्द्रस्सोक्षरः : परम- स्वराट्' “ त्वं यज्ञस्त्वं वषट्कारस्त्वमिन्द्रस्त्वं वरुणस्त्वं रुद्रस्त्वं विष्णुस्त्वं प्रजापतिः ” इत्यादिश्रुतिभ्यश्च । एवञ्च आगमसिद्धेशव- बैष्णवमतयोः सामंजस्ये सति व्यासप्रणीते ब्रह्मसूत्रे अद्वैतिव्यति- रिक्तानां विवरणावकाशाभावः न्यायविदां सुप्रसिद्ध एव । अत्रा- ७१ .</poem><noinclude></noinclude> 1gjii5gepf8a7jkqle8fqetcem474jy 104 128789 346982 2022-08-21T21:35:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>७२ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिकां H 66 वसरे व्यासतात्पर्यं प्रकटयन्निवोदितः कश्चित् व्याससिद्धान्तमार्ताण्डः श्रियः पतिर्नारायणः परं ब्रह्म, अप... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>७२ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिकां H 66 वसरे व्यासतात्पर्यं प्रकटयन्निवोदितः कश्चित् व्याससिद्धान्तमार्ताण्डः श्रियः पतिर्नारायणः परं ब्रह्म, अप्राकृतदेशविशेषे तत्सायुज्यप्राप्तिरेव मुक्तिरिति, शारीरकमीमांसाप्रणेतुः भगवतो वेदव्यासस्य सिद्धान्त इति वक्ति । अत्र पृष्टोऽयं व्याचष्टाम् नारायणशब्दस्य (३ परिच्छेदे - ९ पृष्ठे ) अनुशासनविरहं वदता ग्रन्थेन ब्रह्मशब्दस्य श्रीपतौ नारायणे किमनुशासनमपूर्वमुक्तम् येन श्रियः पतिः नारायणः परं ब्रह्मेति उद्ध. प्येत । किञ्च ब्रह्मव्यतिरिक्तायाः नित्यायाः श्रियः अभ्युपगमे विष्णोर्वस्तु- परिच्छेदापात्त्या तद्वा एतद्ब्रह्म अद्वयं बृहत्वात्" इति नृसिंह- तापनीयश्रुत्युक्तं निरतिशयबृहत्वप्रयोज्यं अद्वितीयत्वं कथं तव नाराय- णस्य सिध्येत् ? अथ अद्वितीयत्वं सजातीयद्वितीयरहितत्वं श्रीश्च विजातीयेति चेत् न, विकल्पासहत्वात् । किं साजात्यं लक्ष्मीपतित्वेन ? उत जगत्कारणत्वादिना, नाद्यः लक्ष्मीपतित्वेन सजातीयस्यान्यस्य कस्य चित्सत्वे निषेधायोगात् असत्वे कथं अप्रसक्तं प्रतिषेधति श्रुतिः ? नान्त्यः पूर्वोक्तदोषतादवस्थ्यात् । अप्राकृतदेशविशेषे माना- भावात् तथा हि "आत्मा वा इदमग्र आसीत् " "एको ह वै नारायणः इत्यादि श्रुतिभिः प्रलयकाले कार्यस्य सूक्ष्मावस्थां प्रति- पादयिन्तीभिः “स इमान्लोकानसृजत " " सोऽकामयत " " एतस्मा- दात्मनः सर्वे लोकाः सर्वे वेदाः ” इत्यादिश्रुतिभिः सर्वभूतत्व सर्वलोकत्वाद्यवच्छेदेन ब्रह्मोपादानकत्वावगमात् । स्वोपादानकत्वस्य प्राकृ- तत्वविनाशित्वव्याप्तत्वात् ब्रह्मव्यतिरिक्तस्य अप्राकृतस्य सद्भावे प्रमाणाभावः । यानि पुराणवचनानि उपन्यस्यन्ते तृतीयपरिच्छेदे तानि सयुक्तिकप्रत्यक्षश्रुतिविरोधे विरोधाधिकरणन्यायेन अप्रमाणान्येव । सायुज्यरूपा मुक्तिः परब्रह्मसमानभोगत्वरूपमिति (द्वितीयपरिच्छेदे २१३ पृष्ठे) उक्तत्वेन मुक्तस्य लक्ष्मीपतित्वापत्तेः “ परं साम्यमुपैती " ति " 66 66</poem><noinclude></noinclude> s3cy8eey3x45edsn1ecnv2wrf3weetv 104 128790 346983 2022-08-21T21:35:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>व्याससिद्धान्तमार्तांडविमर्शनम् 66 श्रुत्या मुक्तस्य ब्रह्मणा सादृश्यप्रतिपादनाच्च । न च तद्भिन्नमेव सादृश्यं तत्र विवक्षितमिति वाच्यं परमपदस्य वैयर्थ्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>व्याससिद्धान्तमार्तांडविमर्शनम् 66 श्रुत्या मुक्तस्य ब्रह्मणा सादृश्यप्रतिपादनाच्च । न च तद्भिन्नमेव सादृश्यं तत्र विवक्षितमिति वाच्यं परमपदस्य वैयर्थ्यापत्तेः । मुक्तस्य ब्रह्मसाम्याभ्युपगमे " न तत्समश्चाभ्यधिकश्च दृश्यते " " न तत्समोस्ति अभ्यधिकः कुतोऽन्यः " इत्यादिश्रुतिविरोधः । मुक्तस्य भगवद्भक्तो- ज्झितं भक्तयतिशयेन अभ्यवहरतः (द्वितीयपरिच्छेदे पृ.२१५) यथा- नुरूपां सपर्यां कुर्वतः शरीरमस्ति वा ? न वा ? आद्ये, सुखवत् दुखस्याप्यापत्ते: “आत्तो वै सशरीरः प्रियाप्रियाभ्यां न ह वै सशरीरस्य सतः प्रियाप्रिययोरपहतिरम्ति " इति श्रुतिभ्यां। द्वितीये शरीरेन्द्रियादिशून्यस्य चर्वणनिगरणाद्यसम्भवेन भवन्मुक्तेः अपुरुषार्थत्व- प्रसङ्गात् । वेदव्यासस्य सिद्धान्त इत्यपि न समीचीनम् । व्यासा- भिप्रायस्य पूर्वमेव उपबृह्मणादिना निर्णीतत्वात्, “ खयं नष्टः परा- न्नाशयती " ति न्यायकबळितत्वाच्च । किं च तत्पुरुषीयपुरुषान्तरीय- वचनयोर्मध्ये तत्पुरुषीयवचस्य प्राबल्यमिति भवत्कल्पितन्यायेन व्यास- कृतकूर्मपुराणात् तत्कृतब्रह्मसूत्रतात्पर्यं विशदं भवति तथाहि कूर्म- पुराणे ईश्वरगीतायां द्वितीयाध्याये - J - यद्यात्मा मलिनोऽखच्छो विकारी स्यात्स्वभावतः । न हि तस्य भवेन्मुक्तिः जन्मान्तरशतैरपि ॥ इत्युक्त लोकद्वयानन्तरं - - • वदन्ति वेदविद्वांसस्साक्षिणं तमसः परं । भोक्तारमक्षरं शुद्धं सर्वत्र समवस्थितं ।। तस्मादज्ञानमूलो हि संसारः सर्वदेहिनाम् । एकस्संभिद्यते शक्तया मायया सर्वभावतः || तस्मादद्वैतमेवाहुः मुनयः परमार्थतः । 4</poem><noinclude></noinclude> 01izncq7801lydjb3p1r8jytdeaejz8 104 128791 346984 2022-08-21T21:35:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>७४ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिकां ज्ञानस्वरूपमेबाहुः जगदेतद्विचक्षणाः । अर्थस्वरूपमेवान्ये पश्यन्त्यज्ञाः कुदृष्टयः ॥ " इति । अत्र वेदविद्वां... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>७४ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिकां ज्ञानस्वरूपमेबाहुः जगदेतद्विचक्षणाः । अर्थस्वरूपमेवान्ये पश्यन्त्यज्ञाः कुदृष्टयः ॥ " इति । अत्र वेदविद्वांस इत्युक्तया वेदव्यासस्य वेदविदग्रणीत्वात् तन्मतमद्वैतं वैदिकं च अज्ञाः कुदृष्टय इत्युक्तया तद्विपरीतमतं अवैदिकमिति स्फुटं विमर्शकानां एवं पाराशर्ये सप्तदशाध्याये --- द्वयोर्भेदो न चेत्तर्हि भेद एकस्य वस्तुनः । भेद एकस्य यः प्राप्तस्स मृषा चन्द्रभेदवत् || 66. इत्युपक्रम्य - " मायामात्रमिदं द्वैतमद्वैतंपरमार्थतः । इत्याह हि परा शुद्धा श्रुतिस्सत्यार्थवादिनी ॥ " इति श्रुत्यैव श्रुतितात्पर्यस्य वर्णितत्वात् तदर्थनिर्णायकत्वेन प्रवृत्तं ब्रह्ममीमांसाशास्त्रमपि अद्वैतपरमिति सिद्धम् || (अनुवर्तते) विद्वान् पालघाद नारायणशास्त्री. ·</poem><noinclude></noinclude> qr2jzb9ti5mgs5dh6z04wfliwspghiv 104 128792 346985 2022-08-21T21:35:42Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अभिनवसुभाषितावलिः III अथ पुनरिदानीं तेषामेव श्रीमतां पारुपते गुरुराजवर्याणां कृतिष्वन्यतमं श्रीमदम्बानवरत्नमालिकास्तोत्रद्वयं सहृदयहृदयाह्लादनाय समर्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अभिनवसुभाषितावलिः III अथ पुनरिदानीं तेषामेव श्रीमतां पारुपते गुरुराजवर्याणां कृतिष्वन्यतमं श्रीमदम्बानवरत्नमालिकास्तोत्रद्वयं सहृदयहृदयाह्लादनाय समर्प्यते । तत्रभवन्तः पूर्वोदाहृतरसिकतावैदग्ध्यसमलंकृता आचार्य - वर्याः असकृदाविष्कृताव्याजदेवताभक्तिसुधाविशुद्धान्तरङ्गाः निरति- शयानन्दमयाश्च विराजन्ते स्मेति हन्त ! पुराकृतं महात्मनाम् ! यद्यप्येतादृशानि स्तोत्राण्यम्बाविषयकाणि बहूनि प्रसिद्धानि सिद्ध- प्रोक्तानि, तथापि परमकरुणामयं पूज्यतमं वस्तु नान्यज्जनन्या:; तन्न चित्रं प्रतिनरमयमम्बास्तवो भिद्यते अथाप्यपूर्वा शोभामाघते वशीकुरुते च सर्वेषां मनांसीत्यलं बहुना ॥ 66 "" कदाचित् साम्प्रदायिके स्थिरवासरीयदेवताभजनावसरे सवयस्याः चतुष्पथवीथिकासु पुरुषोत्तमं स्तुवन्तः मार्गे शिवायतनं प्रविष्टाः, कालमहिम्ना सर्वेष्वप्याबालवृद्धेषु भगवत्पादारविन्दभजनपरवशेषु सस्नेह- प्रदीपदीपितमुखेषु "अये, गुरुराज ! अम्बामधि किमपि स्तूयताम् इति सुहृदा साट्टहासहासमुत्साहिता एते आचार्या: सहसान्तर्ज्वलित- दिव्यदीपेनेव वत्सस्यानान्यशरण्यतां सम्भावयन्त्याम्बया प्रसारितेन रागेणेव रुचिरपाटलितं मुखं देवीपदकमलमभ्यावृत्य निरर्गलया वाचा इत्थमस्ताविषुरिति प्रसङ्गः ॥</poem><noinclude></noinclude> su50ll4go9c5rxozu8ohyr4dri8cbyi 104 128793 346986 2022-08-21T21:35:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका (१) अम्बानवरत्नमालिका श्रीमत्रिपुरारम्बिकायै नमः २ श्रितजनशिशिरापाङ्गी शिववामाङ्गी शिरीषमृदुलाङ्गी । सङ्गीतसर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका (१) अम्बानवरत्नमालिका श्रीमत्रिपुरारम्बिकायै नमः २ श्रितजनशिशिरापाङ्गी शिववामाङ्गी शिरीषमृदुलाङ्गी । सङ्गीतसरसभङ्गी मुदितकुरङ्गी करोतु मयि करुणाम् ॥ बालां सुरुचिरफालां मुकुरकपोलां विचित्रतरचैलाम् । लीलाहताघजालां सुललितमालां नमामि शिवलोलाम् ॥ अम्बा सुगुणकदम्बा पुलिननितम्बा शिरोजलोलम्बा । बिम्बाधरा मृगाक्षी हिमरुचिबिम्बानना हि मामवतात् । 11 कालीमसुरकराली करधृतखड्गाशुलूनरिपुमौलिम् । धूलांकृतदितिजालीं दुरितांजलीकृते श्रितोऽस्म्यनिशम् ॥ ४ भद्रां सुजनसुभद्राममृतसमुद्रान्तरीपकृतभद्राम् । मुद्रां नताभयकरीं दधतीं रुद्राङ्गनामहं वन्दे ॥ ललिता श्रितजनफलितामरतरुतुलिता भजत्कृपाकलिता । वलितापाङ्गनिपातैः कलयतु कल्याणसन्ततिं मयि ताम् ॥ ६ विद्या तटिदिव हृद्या नखरुचिविद्योतितात्मजनवेद्या । वेद्यागमैश्विदाद्या सुभृशमविद्यां लुनातु ममसद्यः ॥ वाणीं किसलयपाणी पृथुलश्रोणीं नतामरश्रेणीम् । वाणीजितकलवाणीं भुजगसुवेणीं नमामि शुक्रपाणीम् ॥ मायां सुरुचिरकायां सुगुणनिकायां सुरासुरोद्द्याम् । ध्येयां योगिभिरनिशं जगदभिधेयां नमामि शिवजायाम् ॥ ९ नवरत्नमालिकाख्यामेता मार्यामुदारसविशेषाम् । . गुरुराजसुकृतिरचितां दयया साङ्गीकरोतु निजहृदये ॥ ७ पुनरपि – अम्बानुगृहीतानन्दसुधापूरविहारादनपसिसीर्षया द्वितीयां रुचि- रतरामिमां नवरत्नमालिकां रचयामासुः ||</poem><noinclude></noinclude> 2zjai9z0vaauvyz10cb91ntnoz2fg0p 104 128794 346987 2022-08-21T21:36:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अभिनवसुभाषितावलिः (२) अम्बानवरत्नमालिका नित्यचिदानन्दमयीं निरुपमगुणकालितललितलावण्याम् । निखिलनिलिम्पवरेण्यां नित्यशरण्यां नमामि भुवनेशम् ॥ १ पापविनाश... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अभिनवसुभाषितावलिः (२) अम्बानवरत्नमालिका नित्यचिदानन्दमयीं निरुपमगुणकालितललितलावण्याम् । निखिलनिलिम्पवरेण्यां नित्यशरण्यां नमामि भुवनेशम् ॥ १ पापविनाशननिरतां पावनचरितां परावरैर्विनुताम् । परमदयारसभरितां परशिवदयितां नमामि भुवनेशीम् ॥ २ अनुभूतिमात्रसारा मखिलोदारामपारगम्भीराम् । अमृतपयोधिविहारामरुणाकारां नमामि भुवनेशीम् ॥ पुण्यैकसमधिगम्यां पुरुतरनिज महिमलब्धपारम्याम् । पूजकसन्ततिसौम्यां पुरहरसाम्यां नमामि भुवनेशीम् ॥ बन्धूककुसुमरक्तां भक्तजनोद्धरणबहुविधासक्ताम् । भवहृदयसानुरक्तां बहुगुणयुक्तां नमामि भुवनेशीम् ॥ निगमलसत्परमार्थी निजजनततिविहितपरमपुरुषार्थाम् । निःश्रेयसैकसाथ निखिलसमर्था नमामि भुवनेशीम् ॥ अमरावनैकदीक्षामसुरविपक्षामसाधुकृतशिक्षाम् । अध्वरधिकृतदक्षा मक्षालक्षां नमामि भुवनेशीम् ॥ राजीवचपलनयनां मौक्तिकराजीव विशदशुभरदनाम् । राजीवविजयिवदनां राज्यनिधानां नमामि भुवनेशीम् ॥ पीनोत्तङ्गसुवृत्तस्तनयुगजितमदनकुम्भिकुम्भयुगाम् । शुम्भादिदम्भशमनीं शम्भुमनोशां नमामि भुवनेशीम् ॥ नवरत्नमालिकाख्यामेता मार्यामुदारसविशेषाम् । गुरुराजसुकृतिरचितां दयया साङ्गीकरोतु निजहृदये ॥ ६ स्तोत्रद्वयमिदं श्री गुरुराजहस्ताक्षरसत्कृतमातृकं तत्तनूजैः हेमावतीतीरविराज- मान नृसिंहपुर वास्तव्यैः श्रीमद्भिरण्याचार्यैः कृपयाऽस्मदायत्तीकृतमिति भूयानुप-. कारः चिरं स्मर्यते ॥ एच्. एल्. हरियप्प.</poem><noinclude></noinclude> b34shccphktmmtga9kz6jn9hrhl86ap 104 128795 346988 2022-08-21T21:36:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>धर्मजिज्ञासा. क्रियते धर्मजिज्ञासया अधर्मोऽपि जिज्ञासितो भवतीति धर्मजिज्ञासैवात्र । धर्मस्वरूपमधिकृत्य बहुधा विप्रतिपत्तिर्दृश्यते । सुखसाधनं धर्मः द... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>धर्मजिज्ञासा. क्रियते धर्मजिज्ञासया अधर्मोऽपि जिज्ञासितो भवतीति धर्मजिज्ञासैवात्र । धर्मस्वरूपमधिकृत्य बहुधा विप्रतिपत्तिर्दृश्यते । सुखसाधनं धर्मः दुःखकारणमधर्मः इति न दोषारहितं लक्षणं भवितुमर्हति । अभोज्यभोजनापेयपानागम्यागमनादिष्वपि दुःखकारणेषु इष्टसाधनता बुद्ध्या जनाः प्रवर्तन्ते । अतः किं सुखसाधनमिति न निर्णेतुं शक्यते । तथा च- 66 पुंसो नेष्टाभ्युपेयत्वात्क्रियास्वन्यः प्रवर्तकः । प्रवृत्तिहेतुं धर्मं च प्रवदन्ति प्रवर्तनाम् ।। इति मण्डनमिश्रविचिते विधिविवेके (२४३तमपुटे) अनूदितश्लोका- नुसारेण इष्टसाधनमेव क्रियासु प्रवर्तकम् । प्रवर्तनापरनामकं प्रवृत्ति- कारणमेव धर्म इति अव्याप्तयतिव्याप्तयादि दोषरहितं लक्षणं न भवति ॥ प्रवृत्तिहेतुमधिकृत्य पाश्चात्या विद्वांसोऽपि बहुधा विप्रतिपद्यन्ते । प्रयोजनमेव प्रवतर्कमिति प्रयोजनापरनामकफलेप्सया क्रियमाणा क्रियैव धर्मः इति के चन पाश्चात्या वदन्ति । प्रयोजनमनुद्देिश्य न मन्दोऽपि प्रवर्तते । इति लोकोक्त्यनुसारेण प्रयोजनविरहिता क्रियैव नास्ति । किं च सप्रयोजनं कर्म धर्म इति लक्षणमपि न निर्दुष्टम् । चौर्यमपि सप्रयोजनमिति को वा चौर्य धर्म इति वदेत् ? अनिष्टाननुबन्धि सप्रयोजनं कर्म धर्म इति अनिष्टानुबन्धिनां चौर्यादीनां कर्मणां धर्मत्व निवारणेऽपि, किमिष्टं किं वा नेष्टमिति निर्णेतुमशक्यतया धर्मस्वरूप- निर्णयो दुस्साध एव भवति । किं च देहात्मबुद्ध्या शारीरसौख्याय केवलं क्रियमाणं कर्म इह लोके अनिष्टाननुबन्ध्यपि परलोकनाशक-</poem><noinclude></noinclude> 5b18a80rszctge0j0zsyvebn3yga5me 104 128796 346989 2022-08-21T21:36:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>धर्मजिज्ञासा मिति कदाप्यनिष्टानुबन्ध्येव यत्तु ऐहिकामुष्मिक सुखद्वयसाधकं स धर्म इत्युक्तौ तादृशसाधनं कीदृशामिति निर्णेतुमशक्यतया धर्मलक्षणं सन्दि- ग्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>धर्मजिज्ञासा मिति कदाप्यनिष्टानुबन्ध्येव यत्तु ऐहिकामुष्मिक सुखद्वयसाधकं स धर्म इत्युक्तौ तादृशसाधनं कीदृशामिति निर्णेतुमशक्यतया धर्मलक्षणं सन्दि- ग्धमेव भवति । एतेन सुखसाधनं धर्म इति कैश्चित्पाश्चात्यविद्वाद्भः निरुक्तं लक्षणमपि निरस्तम् || अपरे के चन पाश्चात्यविद्वांसः प्रतिभाप्रेरणया क्रियमाणं कर्म धर्म इति वदन्तः प्रतिभायाः (Intuition) प्रवतर्कत्वं वदन्ति । प्रतिभावादिपक्षः श्रीमता मण्डनमिश्रेण स्वीये विधिविवेके २५२तमे पुढे विशदीकृतः । “ प्रतिभानेत्रोऽहि लोकः इति कर्तव्यतासु 66 समीहते " तदुक्तम्- " इतिकर्तव्यतायां तां न कश्चिदतिवर्तते । प्रमाणत्वेन तां लोकस्सर्वस्समनुगच्छति ॥ व्यवहाराः प्रवर्तन्ते तिरश्चामपि तद्वशात् । स्वरवृत्तिं विकुरुते मधौ पुंस्कोकिलः कथम् ॥ जन्त्वादयः कुलायादेः करणे शिक्षिताः कथम् । आहारप्रीतिविद्वेषप्लवनादिक्रियासु च ॥ जात्यन्वयप्रसिद्धासु प्रयोक्ता मृगपक्षिणाम् । इति यत्कर्तव्यं तत्र प्रतिभैव प्रमाणम् । प्रतभैव प्राणिनां तृतीयं नेत्रम् | न केवलं जनाः तिर्यञ्चोऽपि प्राणिनः स्वयां प्रतिभामेवानुसृत्य व्यवहरन्ति जीवन्ति च । वसन्तोदये पुंस्कोकिलः स्त्रीकोकिलाह्वानाय प्रतिभाबोधित एव स्वीयस्वरं विकुरुते । प्रतिभाबोषिता एव पक्षण: काले नीडादिकं रचयन्ति । तिर्यक्षु प्रतिजातिप्रसिद्धानि आहार- प्रीतिद्वेषप्लवनादिकर्माणि प्रतिभैव बोधयति । न हि श्वा मार्जाल शत्रुरिति प्रतिभां विना अन्यः कश्चन न बोधयति श्वमार्जालम् । एतेन प्रतिभैव प्रवर्तिका । प्रतिभाप्रेरणया प्राणिभिर्यत्क्रियते स धर्म</poem><noinclude></noinclude> 4xmbrl04uog3feq3rgtb7yh9gt6w6ow 104 128797 346990 2022-08-21T21:36:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका इति च स्पष्टं भवति । अथापि प्रतिभाया धर्मोपदेशकत्वं नाभ्युपगन्तुं शक्यते । सत्यामपि प्रतिभायां केचन जनाः कथं परदा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका इति च स्पष्टं भवति । अथापि प्रतिभाया धर्मोपदेशकत्वं नाभ्युपगन्तुं शक्यते । सत्यामपि प्रतिभायां केचन जनाः कथं परदारान् जिगमिषन्ति ? जागर्त्यामपि प्रतिभायां कथं कृष्णसर्पः अनपराध्यन्तमपि नरं दष्टुमिच्छति । स नतस्य जातिधर्मः । प्रतिभामप्युल्लङ्घ्य प्रणिनः क्रियासु प्रवर्तेरन्यदि तदा प्रतिभा शासितृपदवीमारोढुं नार्हति । अतः प्रतिभावादिनां पक्षे धर्माधर्मनिर्णयः दुस्साध एव । " सतां हि सन्देहपदेषु वस्तुषु प्रमाणमन्तःकरणप्रवृत्तय" इति शाकुन्तले काळिदासोक्तमपि प्रतिभा- प्रामाण्यं क्वाचित्कमेवेति ज्ञेयम् ॥ तदित्थं प्रयोजनं प्रवर्तकमिति, सुखसाधनं प्रवर्तकमिति, प्रतिभा प्रवर्तिकेति च पाश्चात्यानां त्रयः प्रसिद्धाः पक्षाः बहोः कालात् पूर्वमेव भरतखण्डवासिभिः विद्वद्भिः दूरोत्सारिता इति स्पष्ट माकल्यते ॥ बलवदनिष्टाननुबन्धित्वे सति इष्टसाधनत्वे सति कृतिसाध्यता- ज्ञानं प्रवर्तकमिति तार्किकनिष्कृष्टं लक्षणमपि धर्माधर्मस्वरूपं बोध- यितुं नालम् ॥ महर्षिः जैमिनिस्तु – “चोदनालक्षणोऽर्थो धर्मः " इति मीमांसा : सूत्रे धर्मलक्षणमाह । सूत्रमिदं शबरस्वाम्यादिभिः शास्त्रविचक्षणैः स्पष्टं व्याख्यातं वर्तते । तेषां व्याख्यानं पारिभाषिकभूयिष्ठं अन- बीतशास्त्राणां दुर्बोधमिव दृश्यते । अतोऽत्र पारिभाषिक शब्दानुत्सृज्य सूत्रार्थो वर्ण्यते । एतल्लक्षणं लौकिकवैदिकोभयधर्ममपि लक्ष्यीकरोति । या च क्रिया येके वेदे च लोडन्तैः लिङन्तैश्च धातुभिः तव्या- नीयप्रत्ययान्तैश्च पदैः विहिता बोध्यते सैव चोदनेत्यभिषयते । सैव क्रियाधर्म इत्यभिधीयते । एतादृशक्रियास्वपि या अनर्थमदा</poem><noinclude></noinclude> q7ip4ah0znhps4gc8zani8wyfbg6ndq 104 128798 346991 2022-08-21T21:36:38Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>धर्मजिज्ञासा सा वर्जनीया । तथा च लोके वेदे च लोडन्तैः लिङन्तैः क्तव्या- नीयरन्तैश्च पदैः विहिता अनर्थविरहिता क्रियैव धर्मः इति लक्षणं भवति ॥ वेदे यागादिक्र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>धर्मजिज्ञासा सा वर्जनीया । तथा च लोके वेदे च लोडन्तैः लिङन्तैः क्तव्या- नीयरन्तैश्च पदैः विहिता अनर्थविरहिता क्रियैव धर्मः इति लक्षणं भवति ॥ वेदे यागादिक्रियाः विहिता वर्तन्ते । लोके च ८१ सत्याभिवदनानृतदूरीकरणादिक्रियाश्च आयुष्कामः क्षीरं पिबेत् ' “ धनार्जन - 99 कामः आङ्ग्लभाषाध्ययनं आङ्ग्लवस्तुवाणिज्यं वा कुर्यात् ” इति वेदा- गोचराः क्रियाः सर्वजनाभ्युपगमेन विहिता ज्ञायन्ते । एतासां क्रियाणां धर्मत्वे न किमप्यपहीयते । यासां क्रियाणां अनर्थप्रापकत्वं स्पष्टं दृश्यते, यासां च धर्मत्वे जनानां विप्रतिपत्तिः वर्तते तासां सार्वजनी- नोऽभ्युपगमो नास्तीति तादृश्यः क्रियाः लोडन्तादिदैः न बोध्यन्ते । तथाहि “आयुष्कामः क्षीरं पिबेत्” “धनार्जनकामः आङ्ग्लभाषाध्ययनं कुर्यात् ” इति विहिते क्षीरवानस्य आङ्ग्लभाषाध्ययनस्य च धर्मत्वे न कोऽपीदानीं विसंवदति । आङ्ग्लजनाचारानुष्ठानं तु बहुभ्यो भरतखण्ड- जनेभ्यो न रोचते । अत स्तद्विषये “आङ्ग्लाचाराननुतिष्ठ" इति लोडन्तेन प्रवर्तना न श्रूयते लौकिकवार्तासु । अतश्च लौकिकक्रियासु क्रियाः लोडन्तादिभिरविसंवादं बोधिताः तासां धर्मत्वमविवाद- ग्रस्तमिति ज्ञायते ॥ यथा वेदे तथा लोकेऽपि कानि चित्कर्माणि नित्यानि कानि चित्काम्यानि, कानि चिच्चनैमित्तिकानि वर्तन्ते । तानि च सुज्ञेयानीति नात्र विशदीक्रियन्ते ॥ तदित्थं लोके वेदे च यद्यच्चोदितमनर्थविरहितं कर्म दृश्यते तेषु नित्यमहरहः करणीयम् काम्यानि यथाकाममनुष्ठेयानि नैमित्ति- कानि च सति निमित्ते कर्तव्यानि । यथा प्लेग्रोगहेतोः जना अन्यत्र गच्छन्ति तानि च कर्माणि धर्मा एवेति जैमिनिना 5</poem><noinclude></noinclude> dk1vseeqmbb5pawkvhuiui8i2l0oabf 104 128799 346992 2022-08-21T21:36:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका महर्षिणा कृतं धर्मलक्षणम् । एतच्च लक्षणं उत्तरोत्तरोत्कर्षवादिनां पाश्चात्यविदुषामिष्टमेव । तेऽपि सर्वजनाभ्यु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका महर्षिणा कृतं धर्मलक्षणम् । एतच्च लक्षणं उत्तरोत्तरोत्कर्षवादिनां पाश्चात्यविदुषामिष्टमेव । तेऽपि सर्वजनाभ्युपगतानां लोडन्तादिपद- बोध्यानां क्रियाणां धर्मत्वं बोधयन्ति । तादृशक्रियां " विश्वजनी- नाज्ञा " (Social Command) इति ते वदन्ति । 66 चोदिताः कियाः प्रवृत्तिधर्मा इति भरतखण्डविद्वद्भिर- भिधीयन्ते । प्रवृत्तिधर्म इव निवृत्तिवर्मोऽप्यपरः मुख्यधर्मः जाग- ति भरतखण्डजनानां मतम् । निवृत्तिधर्मः पाश्चात्यविदुषाम- विदितपूर्वः । विदितोऽपि स न तेभ्यो रोचते || कर्मसन्यासः कर्मफलसन्यासो वा निवृत्तिधर्म इत्यभिधीयते । यः सर्वाणि विहितानि निषिद्धानि च कर्माणि सन्नयस्य नैष्कर्म्यसिद्धौ यतमानः ब्रह्मणि रमते तस्य धर्मः कर्मसन्नयासात्मकः निश्श्रे- यसप्रदः इत्येतेषां मतम् । 66 न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् । " इति भगवद्गीतावचनेन सर्वकर्मसन्नयासः न सुकर इत्यपरे कर्म- त्यागात्कर्मजन्य फलत्यागः वरमिति मत्वा विहितानि कर्माणि अनुतिष्ठ- न्तोऽनुष्ठीयमानकर्मणां फलानि भगवते समर्पयन्ति । भगवत्समर्पण- द्वारा जनेभ्य एव ददति । प्रयासेनार्जितप्राज्यधनः जनः देवानिष्ट्वा धनव्ययं वा करोति, दानरूपेण वा जनेभ्यो धनं ददाति, देवा- लयादीनि वा धर्मकार्याणि कारयिष्यति । न तु आर्जनाद्विरमति । किं तु स्वार्जितं स्वभोगाय न विनियुङ्क्ते । तथा च कर्मफल- सन्नयासः लोकसुखाय प्रभवतीति स्पष्टम् || पाश्चात्यास्तु प्रवृत्तिधर्ममेकमेवानी कुर्वाणाः कर्मसन्नचासकर्मफल- सन्नयासान्यतरात्मकं निवृत्तिधर्मं नाभ्युपगच्छन्ति । ऐहिकानिष्टनि- वृत्तिपूर्वकाभीष्टप्राप्तिरेव प्रवर्तिकेति मन्यमानाः सैकतादपि तैलं</poem><noinclude></noinclude> tge8o8cshg6givzx9kvppsspve9ravq 104 128800 346993 2022-08-21T21:36:57Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>धर्मजिज्ञासा सञ्जिवृक्षन्ति । अतश्च तेषु साहसशीला अशेषजगदैश्वर्यं स्ववशं कृत्वा अलसानन्यान् दासीकुर्वन्ति । धनिनः दरिद्रा इति द्विधा विभक्ता जनाः तेषु प... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>धर्मजिज्ञासा सञ्जिवृक्षन्ति । अतश्च तेषु साहसशीला अशेषजगदैश्वर्यं स्ववशं कृत्वा अलसानन्यान् दासीकुर्वन्ति । धनिनः दरिद्रा इति द्विधा विभक्ता जनाः तेषु परस्परं कलहायन्ते । धनहेतोः कलहायमा- नान्जनान् विनेतुं न शस्त्रादन्यदस्ति शरणं । पञ्चदशवत्सरेभ्यः प्राक् रप्यादेशसार्वभौमो झार्नामा चक्रकर्ती सपुत्रकळत्रः प्रजाकोपाझौ भस्मसात्कृतस्समासीत् । इदानीमराजकोऽयं देशः प्रजासङ्घनैव पाल्यते । अन्येषु देशेष्यपि राज्ञो हन्तुकामास्ते प्रजाप्रकोपमुज्जालयन्ति । एतादृश- दुःखपरम्परायाः निवृत्तिधर्माज्ञानमेव कारणमित्यत्र न कोsपि सन्देहः । पुरा खलु भरतखण्डे शककालात्प्राक् वत्सराणां चतुर्थे शतके अशोको नाम चक्रवर्ती बौद्धदीक्षामवलम्ब्य निवृत्तिधर्ममनुतिष्ठन् प्राज्यं राज्यकोशं प्रायच्छदिति ज्ञायते । तदा तदानीन्तनाः धनिनश्च स्वं स्वं धनं दरिद्रदैन्यदूरीकरणाय बौद्धाचार्यसङ्घाय प्रायच्छन्निति स्पष्टं श्रूयते । जैनाः बौद्धाः शैवा वैष्णवाश्च भरतखण्डवासिनो जना: निवृत्तिधर्म एव परमो धर्म इति श्लाघन्ते । अविदित- निवृत्तिधर्माः पाश्चात्या जना धनहेतोः राज्यक्षोभं प्रजाक्षोभं चोत्पादयन्ति ॥ आर्. शामशास्त्री. ८३ •</poem><noinclude></noinclude> re9wn7wi0oz9ntax1dzhanj5fyu8maf 104 128801 346994 2022-08-21T21:37:06Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>गायत्री. “सावित्र्या ऋषिर्विश्वामित्रः । ततश्च विश्वामित्रोत्पत्तेः प्राग्गायत्र्या अदर्शनेन (ज्ञानाभावेन) उपनयनस्याभावेन द्विजा नासन् | एवंच तदा द्विजत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>गायत्री. “सावित्र्या ऋषिर्विश्वामित्रः । ततश्च विश्वामित्रोत्पत्तेः प्राग्गायत्र्या अदर्शनेन (ज्ञानाभावेन) उपनयनस्याभावेन द्विजा नासन् | एवंच तदा द्विजत्वशून्यैरपि वेदाध्ययनं कृत्वा तदुक्तयागानामनुष्ठानं कृतमेव यथातथेदानीमप्यस्तु । इत्याक्षेपो न समंजसः || अजान् ह वै पृश्नींस्तपस्यमानान् ब्रह्म स्वयंभ्वभ्यानर्षत् । तदृषयो भवंस्तदृषीणामृषित्वम्" इति तैत्तिरयिारण्यकेन अनादितया विद्यमानानामेव तत्र प्रकाशमात्रमिति समाघेयत्वात् ॥ ( स्वयंभु ) प्रमाणांतरमनुपजीव्य स्वयंभूतम् । स्वतःप्रमाणभूत- मिति यावत् । (ब्रह्म ) वेदः । तपश्चरतः ( अजान्) अयोनिसम्भवान् । ( पृश्नीन् ) पुरुषान् प्रति । ( अभ्यानर्षत् ) अभिजगाम । अतस्तेषा- मृषित्वं बोध्यमित्यर्थः ॥ - अनेन चायोनिसम्भवेषु (ब्रह्मणा आदौ सृष्टेषु) अन्यतमोयं विश्वा- मित्रः न गाधिनन्दनो विश्वामित्र इत्यंगीकारे एव तस्य ऋषित्व- मुपपद्यते नान्यथा | ए वंच स एवायं विश्वामित्रः “ धातायथापूर्व- मकल्पयत्" इति श्रुत्युक्तरीत्या पुनः पुनः प्रतिकल्पमुत्पद्यते कल्पान्ते च विनश्यति । तथा च पूर्वपूर्वकल्पस्थविश्वामित्रस्य ऋषित्वनावस्थानात्सर्वदा गायत्री आसीदेवत्युपनयनस्याविच्छेदेन प्रवृ त्तिर्निराबाघैवेति दिक् ॥ “य एषोंतरादित्ये” इति श्रुतिरादित्यविषयिणी, तत्सवितुरिति गायत्री तु सवितृविषयिणीति तत्र “य एषोंतरादित्ये” इति श्रुतिः प्रमाणं न भवेदिति न शंकनीयम् || 66 सविता सर्वस्य प्रसविता " ८४ , 66 इति आदित्योपि सवि-</poem><noinclude></noinclude> msyel8ss85y5vu9vks75jl6w1ho9htj 104 128802 346995 2022-08-21T21:37:15Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>तोच्यते " इति निरुक्ताभ्यां सवित्रादित्ययोर्नभेद इति सिध्यति । " गायत्री सर्वस्रष्टृत्वं नैकस्य सामान्यस्य, महायोगिनोपि नेतीश्वरस्यैवेति वाच्य- मिति शृति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>तोच्यते " इति निरुक्ताभ्यां सवित्रादित्ययोर्नभेद इति सिध्यति । " गायत्री सर्वस्रष्टृत्वं नैकस्य सामान्यस्य, महायोगिनोपि नेतीश्वरस्यैवेति वाच्य- मिति शृतिप्रतिपादितादित्यापि स ऐवेति भेदबुद्धेरसंभवात् || एवं च गायत्र्या स एवोपास्य उपनतस्येति निष्कामनया (ईश्वरप्रीत्यर्थत्वेनैव) वेदाध्ययनेन तदंगाध्ययनेन तदर्थज्ञानेन संध्यादि- नित्यनैमित्तिककर्मणामनुष्ठानेन च चित्तशुद्धिं संपाद्य श्रवणांदावधि - कारी स्यादित्युक्तं युक्तमेव ॥ “सावित्र्या ऋषिर्विश्वामित्र: " इत्युच्यते । एतस्या एव गायत्रीसावित्रसिरस्वतीत्येवं नामभेदः कालभेदात् || तत्र ऋषिर्नाम ( मन्त्रद्रष्टा विद्यमानानां मन्त्राणां द्रष्टा “ येन यदृषिणा दृष्टं, सिद्धिमाप्नोति येन वै मन्त्रेण तस्य तत्रोक्तमृषेर्भावस्तदात्मकम् " || इति विनियोगाध्याये याज्ञवल्क्य आह । येन ऋषिणा यदृष्टं वेदवाक्यं, येन मंत्रेण सिद्धिम् (अभिलषितार्थसिद्धिं) प्राप्नोति च तस्य तत्रोक्त - मृषित्वमित्यर्थः 1: 11 गौतमीयतंत्रेऽपि- || “ महेश्वरमुखाज्ज्ञात्वा यः साक्षात्तपसा मनुम् । संसाधयति शुद्धात्मा स तस्य ऋषिरीरितः ॥ ” इति । मनुं वेदमंत्रं वेदं वा । अत्र पाझे उत्तरखंडे विशेष:- “ततोवर्धात्स तं शंखं विष्णुर्वै मत्स्यरूपधृक् । अथ तं स्वकरे कृत्वा बदरीवनमागतः ॥ तत्राहूय ऋषीन् सर्वानिदमाज्ञापयद्विभुः । विष्णुरुवाच- - जलांतरे विशीर्णांस्तु यूयं वेदान्प्रमार्गथ । आनयध्वं च त्वरिताः सरहस्यान् जलांतरात् ||</poem><noinclude></noinclude> oyiqzd6ib8mf4cd88xls4a25tvhb8ti 104 128803 346996 2022-08-21T21:37:24Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>८६ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका तावत्प्रयोगे तिष्ठामि देवतागणसंयुतः । नरदउवाच - ततस्तैः सर्वमुनिभिस्तपोबलसमन्वितैः । उद्धारिताः षडंगास्ते वे... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>८६ श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका तावत्प्रयोगे तिष्ठामि देवतागणसंयुतः । नरदउवाच - ततस्तैः सर्वमुनिभिस्तपोबलसमन्वितैः । उद्धारिताः षडंगास्ते वेदा यज्ञसमन्विताः || तेषु यावन्मितं येन लब्धं तावन्मितस्य हि । स स एव ऋषिर्जातस्तदाप्रभृति पार्थिव ॥ अथ सर्वेऽपि संगम्य प्रयागं मुनयो ययुः । लब्ध्वा वेदान् सयज्ञांस्तु ब्रह्मा हर्षसमन्वितः || अयजच्चाश्वमेधेन देवर्षिगणसंवृतः । 66 इति। संध्यावंदनादौ क्रियमाणानां मार्जनार्घ्यदान जपाद्यानामारंभे च चित्तशुद्धिसंपादनाय़ (चित्तं तत्र कर्मणि यथा एकाग्रं स्यात्तथा अंतः करणादिगतमलनिरासाय ) प्राणायाम: विहितः शास्त्रेषूपनिषदा- दिषु च । तत्रेदं ज्ञातव्यं भवति तत्र गायत्र्या ब्रह्मोपासकानामयम् - 'सव्याहृतिं सप्रणवां गायत्रीं शिरसा सह । त्रिः पठेदायतप्राणः प्राणायामः स उच्यते || प्राणायामत्रयं कृत्वा प्राणायामैस्त्रिभिस्त्रिभिः । अहोरात्रकृतात्पापान्मुच्यते नात्र संशयः ॥ सर्वपापहरः प्रोक्तः प्राणायामो द्विजन्मनाम् । तस्मादभ्यधिकं नास्ति तपः परमपावनम् || स च प्राणायामः नक्तन्दिवं भक्ष्यभोज्याद्याहारसेवनेन दुष्टादुष्टजलसेवनेन नानावात सेवनेन नानाव्यवहारेण च शरीरेषु तथांतःकरणे स्वाभा- विकशुद्धिविरुद्धस्थितिसंपादकानां वस्तूनां निरासाच्छरीरं संशोध्य तद्दारांतःकरणं च शोधयित्वा येनयेनरूपेण यानि यानि कर्माण्यनुष्ठे- यानि तेन तेन रूपेण तेषां तेषामनुष्ठाने समर्थः सन्नुद्दिष्टार्थसाधनाय प्रभवति ॥ "" इत्युक्तः ।</poem><noinclude></noinclude> lcb704f0oc432foqy7f966zlao990ui 104 128804 346997 2022-08-21T21:37:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>गायत्री ८७ प्राणायामेन वातपित्तश्लेष्मादिदोषाणां नाशो भवति । धारणया पापानां नाशो भवति । प्रत्याहारेणेन्द्रियाणां वशीकरणाद्विषयसंसर्गों न भवति । ध्यानेन... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>गायत्री ८७ प्राणायामेन वातपित्तश्लेष्मादिदोषाणां नाशो भवति । धारणया पापानां नाशो भवति । प्रत्याहारेणेन्द्रियाणां वशीकरणाद्विषयसंसर्गों न भवति । ध्यानेन शोकमोहदंभक्रोधमात्सर्याद्याभमाना नश्यन्ति ( दह्यते इति यावत् । ततो मनः (चित्तं ) शुद्धम् ( एकाग्रं ) सत् ब्रह्मोपासनायां सर्वथासक्तं भवति । तदुत्तं कपिलेन- " " “प्राणाया मैदहेहोषान् धारणाभिश्च किल्बिषान् | प्रत्याहारेण संसर्गान् ध्यानेनानीश्वरान् गुणान् || यदा मनः स्वं विरजं योगेन सुसमाहितम् । मूर्ति भगवतो ध्यायेत्स्वनासाग्रावलोकनः ॥ " इति । तथा – “ब्रह्मादयोपि त्रिदशाः पवनाभ्यासतत्पराः । अभूवन्नन्तकभयात्तस्मात्पवनमभ्यसेत् || यावद्वद्धो मरुद्देहे यावच्चित्तं निराकुलम् । यावद्दृष्टिभृवोर्मध्ये तावत् कालभयं कुतः ।। ” इतिच । एवं च सर्वथा पूर्णायुर्मध्येप्राप्त कालभयानवारकस्य परमपावनतपोरूपस्य अष्टमं वय आरभ्य अभ्यसनीयतां प्राप्तस्य सर्वेष्टसिद्धिप्रापकस्य सर्वानिष्टनिवारकस्य लोकानुग्रहसाधनस्य प्राणायाम स्यात्यन्तावश्यकत्वे- प्युपनयनादारभ्य ब्रह्मचारिणस्तथा गृहस्थस्य सन्यासिनश्च प्रायः अभ्युदयनिश्श्रेयससाधिकां तां प्रक्रियामन्यांश्चात्यंतावश्यकान्यमनिय- मांश्च सर्वथा दूरीकृत्य उपनयनविवाहादिप्रक्रियानुकरणमात्रमुपनेत्रादय- उपनितादिभिः कारयन्ति कुर्वन्ति च । तेनोपनीताः गृहस्था विवाहितास्त्रियश्चेत्येवं सर्वेपि करुषान्तःकरणतयो ऐहिकामुष्मिकशुभ- फलप्रापककर्मपर्याचनाशक्ता खखकर्तव्य कार्यसामान्ये विमुखाः स्वेच्छा - चारविहारा नास्तिका एव भूत्वा स्वधर्मत्यागेन दुराचारेण च सर्वं भरतखण्डं व्याकुलयन्त्यविच्छेदेन दुःखान्यनुभवन्ति च । तस्मादत्र सर्वैरपि शक्तैर्नानारूपेण यत्नानास्थाय यथावद्वर्णाश्रमधर्मपूर्ण यथा भरतखण्डं स्यात्तथा रक्षणीयं न तत्रौदासीन्यमाश्रयितव्वमि पल्लवितेन ॥ काशी. शेषवेङ्कटाचलशास्त्री. .</poem><noinclude></noinclude> a21b1qmmk5nhaf2cw6f0fky9szgfa8b 104 128805 346998 2022-08-21T21:37:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>कुवलयानन्दपाठसंशोधनम् . II १. एवं च 'मालिन्यमब्जशशिनोर्मधुलिका विति श्लोके सुन्दरीं प्रति कस्यचिद्रसिकस्योक्तिरियमिति व्याचक्षाणानां विचक्षणानां भाषितं व... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>कुवलयानन्दपाठसंशोधनम् . II १. एवं च 'मालिन्यमब्जशशिनोर्मधुलिका विति श्लोके सुन्दरीं प्रति कस्यचिद्रसिकस्योक्तिरियमिति व्याचक्षाणानां विचक्षणानां भाषितं वरदराजस्तवानालोकनमूलकमिति सुश्लिष्टम् ॥ कुवलयानन्दोदाहृतानि - (१) 'उद्घाट्य योगकलया हृदयाब्जकोशम् ' (२) 'मोहं जगत्त्रयभुवामपनेतुमेतत् ' (३) 'भानुर्निशासु भवदङ्घिमयूखशोभाः ' (४) ‘नाथ त्वदंघ्रिनखधावनतोयलग्नाः , 6 (५) 'नामैव ते वरद वांछितदातृभावं' (६) · आश्रित्य नूनममृतद्युतयः पदं ते ' (७) ‘त्वद्वक्तूसाम्यमयमम्बुजकोशमुद्रा' (८) 'मालिन्यमब्जशशिनो: ' (९) 'तापत्रयौषधपरस्य तव स्मितस्य ' एतानि कुवलयानन्दस्थानि नव पद्यानि वरदराजस्तवीयानि । तत्र उद्धाट्ययोगेति पद्ये अनेकेषु दीक्षितग्रन्थेषूपलब्धमपि वरदराजस्तवे दीक्षितैरेव स्वयं सम्यग्व्याख्यतम् । तादृशं व्याख्यानं व्युत्पित्सु - व्युत्पन्नजनोपयोग्यमवश्यं दर्शनीयमित्यभिप्रेमः ॥ . अत्र श्लोके श्लिष्टमुकुन्दपदस्य नवनिध्यन्यतमवाचकत्वेन तत्पर तया चन्द्रिकाकारादिभिरप्रदर्शितमपि रसिकसञ्जीविनीकारेण संगृहीतं बर्तते । चेदपि वरदराजस्तवव्याख्यानावलोकनेन यावानानन्दसन्दोह- ८८</poem><noinclude></noinclude> r2zhofx2151d8us7nswyrsol22804ve 104 128806 346999 2022-08-21T21:37:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>6 स्समुन्मिषति तावदानन्दले शोऽपि रसिकसञ्जीविन्यवलोकनेन नोपलभ्यते । अस्मिंश्च श्लोके दीक्षिताः शब्दशक्तिमूलकमुपमालङ्कारध्वनि, विरोधा- भासं, श्लेषं, व्यति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>6 स्समुन्मिषति तावदानन्दले शोऽपि रसिकसञ्जीविन्यवलोकनेन नोपलभ्यते । अस्मिंश्च श्लोके दीक्षिताः शब्दशक्तिमूलकमुपमालङ्कारध्वनि, विरोधा- भासं, श्लेषं, व्यतिरेकालङ्कारं च तत्तलक्षणसंगमनपूर्वकं सम्यग्विवव्रुः, वाच्यार्थप्रदर्शनप्रकारः पण्डितप्रकाण्डैः प्रकामं निफालयितव्यः । अस्मिन्नेव लोके 'धन्यैश्विरादपी' त्यत्र धन्यं धननिमित्तः संयोगः तद्वद्भिः 'गोद्र्यचोसङ्ख्यापरिमाणाश्वादेर्यत्' इति पाणिनिसूत्रेण धनस्य निमित्तं संयोगः इत्यर्थे यत्प्रत्यये कृते तत अर्शआदित्वादच्प्रत्ययं स्वीकृत्य पूर्वोक्तार्थं केनाप्यनुन्मीलितपूर्व प्रकट्यकार्षुः ॥ विषमालङ्कारप्रकरणे उदाहृते 'त्वद्वसाम्यमयमम्बुज कोशेल्या- श्लेषमूलातिशयोक्तिविषमप्रतीपनिदर्शनाभेदान् व्याख्या- - कुवलयानन्दम् 6 ८९ दिश्लोके 6 , नान्तरानुपलब्धान् निरूपयामासुः ।' 'आश्रित्य नूनममृतद्युतय इतिश्लोके वेदान्तशास्त्रसंमतोऽर्थः कुवलयानन्द एव स्वयं विवनुः । अतः वरदराजस्त वाख्योऽयं ग्रन्थः कुवलयानन्दस्याध्यापकैरध्ये तृभि- चादरादवश्यं सम्यग्विमर्शनीय । इति तद्न्थपरीशीलयितॄणां स्पष्टम् । नामैव ते वरद वाञ्छितदातृभावं' इतिश्लोके उत्तरार्धं 'न ह्याग- मोदितरसः शृतिसिद्धमर्थं लिङ्गेन बोंद्यमुरारी कुरुते विपश्चित् ' इति राजस्वे अन्यथा वर्तते । दीक्षितैरेवास्मिन्पद्ये प्रकृत- लोकोक्त्यलङ्कारलक्ष्यानुगुण्येन 'विश्वप्रसिद्धतरविप्रकुलप्रसूतेयज्ञोपवीत- वहनं हि न खस्वपेक्ष्यं' इति द्राविडभाषागाथानुकारि (नाडु अरंन्जिन ब्रह्मणनक् पूणल्एन्तक्) लक्ष्यं अन्यथा विपरिणमितमिति भाति । एवं च वरदराजस्तवतद्वाख्यानयोः सम्यक्परिशीलनेन कुवलयानन्द- पाठस्योपकारो भूयान् भवतीत्यत्र न विचिकित्सा | , २. एवं 'अभिलषसि यदन्दिो वॠलक्ष्मी मृगाक्ष्या' इतिविष- मालङ्कारलक्ष्यत्वेनोदाहृते लोके, 'सुविमलमथ बिम्बं पारिजातप्रसूनैः 6</poem><noinclude></noinclude> ki2fx95h3to1b4xos7iswtpdlo35mgo 104 128807 347000 2022-08-21T21:37:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशालापत्रिका सुरभय' इतिपाठः सर्वत्र विश्रूयते । आकरग्रन्थे मल्लिकामारुताख्य- प्रकरणे तावत् 'सुविमलमथ बिम्बं पारिजातस्य गन्धैः... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशालापत्रिका सुरभय' इतिपाठः सर्वत्र विश्रूयते । आकरग्रन्थे मल्लिकामारुताख्य- प्रकरणे तावत् 'सुविमलमथ बिम्बं पारिजातस्य गन्धैः' इत्युचितः पाठः सन्दृश्यते. अत्रयदुचितमित्यत्र सहृदया एव प्रमाणम् || ३. पर्यायालङ्कारप्रकरणे 'पद्मं मुक्त्वा गता चन्द्रमित्यत्र' 'पद्म मुक्त्वेति तत्परित्यगोक्त्या प्राक् तत्संश्रयाक्षेपेण पर्यायनिर्वाहः। अत एव श्रोणीबन्धस्त्यजति तनुतां सेवते मध्यभागः 6 पद्भ्यां मुक्तास्तरळगतयः संश्रिता लोचनाभ्यां । धत्ते वक्षः कुचसचिवतामद्वितीयं तु वक्त्रं त्वद्गात्राणां गुणविनिमयः कल्पितो यौवनेन || इत्यत्र पर्यायं काव्यप्रकाश उदाजहार' इति दीक्षिताः आचख्युः । परं त्वेतत्पद्यं काव्यप्रकाशे अलङ्कारप्रकरणे कुत्रापि नोपलभ्यते । तद्वि- वरणभूते काव्यप्रदीपेऽपि नानुभूयते । चक्रवर्तिश्रीवत्सलाञ्छनप्रभृतयः प्रामाणिकाः प्रकाशव्याख्यातारोऽपीदं पद्यं न व्याचख्युः । अत एव भीमसेनाचार्या : सुधासागरे काव्यप्रकाशव्याख्याने – 'श्रोणीबन्धस्त्यजति तनुता' मितिपद्यं प्रक्षिप्तमिति निश्चिक्युः । एवं च काव्यप्रकाशि- कायामलक्षितं 'श्रोणीबन्ध' इतिपद्यं काव्यप्रकाश उदाजहारेति प्रामाणिका अप्पदीक्षिताः कथमभिदधुरित्याशङ्काऽऽञ्जस्येन समुदेति । तथापि काव्यप्रकाशिकाव्याख्यनेष्वासन्नपन्चाशेषु प्रप्रथमं माणिक्यचन्द्राचार्य - कृते महीशूरराष्ट्रीयप्राच्यकोशागारसम्मुद्रिते सङ्केतनामके व्याख्याने 'श्रोणीबन्धस्त्यजती' त्यादिपद्यमुदाहारि । तदनुसृत्यैव दीक्षितचरण- र्निजगदे । तदनुगामिभि: कमलाकरभट्टसरस्वतीतीर्थवैद्यनाथदीक्षित- नागेशभट्टप्रभृतिभिः कटाक्षितं. नवीनेन भीमसेनाचार्येण प्रक्षिप्तमिति जाल्पतमिति चेन्न, नवीनेनैव पण्डितराजजगन्नाथेन रसगङ्गाधरे पर्यायप्रकरणे 'प्रागर्णवस्येति सर्वस्वकारोदाहृते, ' 'श्रोणीबन्ध' इति , .</poem><noinclude></noinclude> m4ijtghez1laffk3cw52ukp5fxv750p 104 128808 347001 2022-08-21T21:38:09Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>कुवलयानन्दम् 6 काव्यप्रकाशोदाहृते च तथैव दृष्टत्वादित्युक्तत्वेन प्रक्षिप्तत्वभाषणं न विचक्षणक्षोदक्षममिति दीक्षितसूतौ नाप्रामाण्यशङ्कालेशावकाशः । य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>कुवलयानन्दम् 6 काव्यप्रकाशोदाहृते च तथैव दृष्टत्वादित्युक्तत्वेन प्रक्षिप्तत्वभाषणं न विचक्षणक्षोदक्षममिति दीक्षितसूतौ नाप्रामाण्यशङ्कालेशावकाशः । यद्यपि बालभारतादौ श्रोणीभांगस्त्यजति तनुतामिति' पाठो दरी- दृश्यते तथापिदीक्षितैः प्राचीन सङ्केतव्याख्यानुरोधात् 'श्रोणीबन्धस्य- जती' तिपाठस्समादृत इति विपश्चिद्भिः सन्तोष्टव्यं || ४. अवज्ञालङ्कारलक्ष्यत्वेनोदाहृतं - 'मदुक्तिश्चेदन्तर्मदयति सुधीभूयसुधियः किमस्या नाम स्यादरसपुरुषानादरमरैः । यथा यूनस्तद्वत्परमरमणीयापि तरुणी कुमाराणामन्तः करणहरणं नैव कुरते || ' इतिपद्यं नैषधमहाकाव्ये द्वाविंशसर्गे द्विपञ्चाशदुत्तरशततम श्लोकत्वेन संलक्ष्यते । तत्र च नैषधकाव्ये 'यथा यूनस्तद्वदित्यपरार्धं पूर्वार्धत्वेन दृश्यते,’ ‘मदुक्तिश्चेदि’ ति पूर्वार्धमुत्तरार्धत्वेन (पाठः) मुद्रितकोशेषु सर्वेषूपलभ्यते । कुवलयानन्दे व्यत्यासेन पाठोपलब्धिः स्पुटैव । तर्द्धनयोः पाठयोः कतरः श्रेयानिति जिज्ञासाऽऽञ्जस्येन समुन्मिषति सर्वेषां मनी- षिधुरीणानां । विद्वच्चक्रचूडामणिः श्रीहर्षकविबृन्दारकः भवभूत्यादिवत् ग्रन्थादौ स्वख्यातिं स्वग्रन्थप्राशस्त्यादिकमादौ नाचकथत् । किन्तु प्रतिसर्गान्ते रचित 'श्रीहर्षंकविराजराजिम कुटालङ्कारहीरे' तिपद्ये उत्तरार्धे स्वविरचितान् ग्रन्थान् 'द्वाविंशो नवसाहसाङ्कचारते चम्पूकृतोऽयं महाकाव्ये' इत्यन्तं. छंद; प्रशस्ति, गौडोवींशकुलप्रसस्ति, श्रीविजय- प्रशस्ति, खण्डनखण्ड प्रभृतीन् निर्दिश्य तदनु विद्वत्तल्लजमात्रग्राह्ये स्वग्रन्थे बालिशानामरसिकानामनादरभावमाकलय्य तत्पारीजिहीर्षुरिदं पद्यं रचयामास । परमरमणयिलावण्यशालिन्या रमण्याः रसानभिज्ञकुमारान्तः- करणहरणाकतृत्वं न दोषायेति प्रकृतानुगुण्येन दृष्टान्तवाक्यार्थः पूर्वं ९१ ,</poem><noinclude></noinclude> 98sqma1rqcxn99meret2ue532tmuw9z 104 128809 347002 2022-08-21T21:38:18Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशालापत्रिका निवेशितः, दान्तिकः मदुक्तिश्चेदन्तरिति' वाक्यार्थः उत्तरा कथितः । इत्थं प्रसङ्गसङ्गत्या विद्वज्जनमात्रग्राह्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृत महापाठशालापत्रिका निवेशितः, दान्तिकः मदुक्तिश्चेदन्तरिति' वाक्यार्थः उत्तरा कथितः । इत्थं प्रसङ्गसङ्गत्या विद्वज्जनमात्रग्राह्यत्वेन धन्यतां उत्तर- श्लोकद्वयेन प्रकटय्य अन्ते स्वमाहात्म्यं - ९२ . 'ताम्बूलद्वयमासनं च लभते यः कान्यकुब्जेश्वरा- द्यः साक्षात्कुरुते समाधिषु परं ब्रह्म प्रमोदार्णवम् । यत्काव्यं मधुवर्षि घर्षितपरास्तर्केषु यस्योक्तयः श्री श्रीहर्षकवेः कृतिः कृतिमुदे तस्याभ्युदीवादियम् || ' इत्यनेन प्रफुल्लयामास । दीक्षितास्तु कविसम्प्रदायानुरोधात् दान्तिकं पूर्व, दृष्टान्तवाक्यार्थं पाश्चात्यं प्रदर्शयामासुः | कुवलयानन्देऽस्मिन् नैष- धीयत्वेन प्रत्यभिज्ञातुमशक्या: बहवः श्लोकाः || 'विवस्वता नायिषतेव मिश्रा: ' (नै. २२ स, ३५ श्लो.) 6 अस्य क्षोणिपतेः परार्धपरया लक्षीकृताः सङ्ख्यया ' (नै. १२ स, १०३ श्लो. ) 'बलात्कुरुत पापानि ' (नै. १७ स, ४९ श्लो. ) एवमादयस्तत्र तत्र प्रकरणे समुपलभ्यन्ते । अधिकं परस्तात् || क. गोपालकृष्णशास्त्री.</poem><noinclude></noinclude> 4jesm5x3xdjs2d238b25a05ysfxdkrk 104 128810 347003 2022-08-21T21:38:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अभिप्रायमयूस्खः IV. ● आर्याः प्राचीनार्य संस्कृतौ अनार्यतासंक्रमः. देशान्तरादारादायाताः भारतवर्षं समाक्रम्य तत्र विद्यमानान् अनाघातनागरकतागन्धान् दस्यू... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अभिप्रायमयूस्खः IV. ● आर्याः प्राचीनार्य संस्कृतौ अनार्यतासंक्रमः. देशान्तरादारादायाताः भारतवर्षं समाक्रम्य तत्र विद्यमानान् अनाघातनागरकतागन्धान् दस्यूनपसार्य स्वयं सिन्धुनद- प्रान्ते राज्यं चक्रिर इति नवनानां सिद्धान्तः । आर्यानार्याणां परस्पर- मसंपर्कमभिपद्यन्ते नवीनाः । एवं सति परुत् भारतराजकीयप्राक्तं- नविमर्शशाखाधिकारिणः सुगृहीतनामानो रामप्रसादचन्दा स्वीये ‘Survival of the Pre- Historic civilisation of the Indus Valley' इति ग्रन्थे आर्याचारे अनार्यसंवासवशाल्लब्धावकाशाः केचन सिन्धुनदप्रान्तीयाचाराः अद्यावधि प्रतिष्ठिता उपलभ्यन्त इति मतमुद्धाट्य एतदवसरे अनेका युक्ती: प्रदर्शयामासुः । एष विचारः विचक्षणानां पर्यालोचनसह इति किं चिदिव तन्यते || 1. आर्यो दासश्च. आर्यदासयोः यस्संग्राम्योभूत् स न वर्णितः ऋग्वेदे । ऋग्वेदनिरूपित कालकलया तु आर्यदासयोः कलहकोलाहलश्शान्त एवासीत् । परं आर्येष्वेव स्वव्यूहकलहो दर्यदृश्यत । यथा हि सुदासः अनेकर्षिपरिष्कृतपार्श्व राजदशकं प्रति युयुधे । वासिष्ठा भार्गवाश्च पक्ष प्रतिपक्षभावमङ्ग्यकार्षुः । अनिन्द्रः, अयज्यः, अनृतंदवः इत्यादिपदानि पूर्व दस्यून् प्रति प्रयुक्तान्यपि कालक्रमेण आर्येष्वेव अरिपक्षवर्तिनमपि जनं पराममृशुरिति विज्ञायते । महर्षिरपि वसिष्ठः अनृतदेव इत्यभि- शप्तो दृश्यते । स यातुधान इति शङ्कास्पदमपि बभूव (ऋ ७.१०४. १४-१५) । राजदशकं विजित्य राजासुदासः राजसूयेन इजे । एत- स्मन् बढ़त्विजे यागे सुदासः विश्वामित्रं मुख्यपदत्वेन वत्रे | राज- ९३</poem><noinclude></noinclude> mxilktns6s7h7snazsxp6j6yzjkxx3l 104 128811 347004 2022-08-21T21:38:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराज संस्कृतमहापाठशालापत्रिका पुरोधा वसिष्ठश्च॒क्रोध । ततो वसिष्ठतनयश्शक्तिनामा अभिचारिक- मत्रान् प्रयुज्य विश्वामित्रं विमतिं चकार । अत्रान... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराज संस्कृतमहापाठशालापत्रिका पुरोधा वसिष्ठश्च॒क्रोध । ततो वसिष्ठतनयश्शक्तिनामा अभिचारिक- मत्रान् प्रयुज्य विश्वामित्रं विमतिं चकार । अत्रान्तरे जामदग्नयः ससर्परबिलात् विश्वामित्रस्यामतिमपनीय त प्रतिनिवृत्तप्राणं चक्रुः । अन्ते विश्वामित्रपक्षपातिनः सौदासा शक्तिं निजघ्नुः ॥ एवं ऋग्वेदनिरूपिते काले दासा (दस्यवः) विधूतविद्वेषा ऊरी- कृतार्यसख्याश्च बभूवुः । दासवर्णसंपृक्तायां जनतायां कारणान्तरात्सं- भूतस्संग्रामस्तत्रतत्रोपवर्णितः ऋग्वेदे इति वक्तुं शक्यते ॥ 2. राजा तत्पुरोधाश्च. पुरा भारतवर्षे राजानः कुलपुरोधसमेकं वव्रुः । राज्ये राजकार्य पुरोहितकार्यमिति कार्यविभागः अभूत् । इति वृत्रदृष्ट्या एष विभाग एव विलक्षणः। आर्याणां प्रथमावासात् भारतेतरदेशान् प्रति गतास्वार्यशाखा- स्वदृष्टचरः एषकार्यविभागः । तथाहि ईजिप्ट् बाबिलोनियादि देशेषु राजैव राष्ट्रपुरोधाश्च भूत्वा यज्ञादीन्समपद्यत । रोम् ग्रीस् इत्यादिदेशेष्वपि राज-पुरोहितः एव ( राजा चासौ पुरोहितश्च ) राज्यमकरोत् । पारसीकदेशे तु मगी (Magi) इति पुरोहितकुलं भारतेय- ब्राह्मणकुलप्रतिमानं बभूव । आदौ मगिकुलमतिपरिमितमेवाभूत् । पारसीका राजकीये अधिकारे उच्चभावमापन्नाः देवयजनादिषु मागिनां साहाय्यमपेक्षन्तेस्म । एवं क्रमशः मगिकुलमभ्यवर्धत । मागनः ग्रामस्यैकस्मिन् भागे उषित्वा मगिवर्ण इति वर्णान्तरमेव प्रावर्त- यन् । सर्वस्यास्य कारणं मार्गणीयम् । पारसीका राजानः यतः अपरिचितकर्मकलापं परधर्मं उत स्वविस्मृतमपि अन्यैः कैश्चन श्रद्धालुभि- स्संरक्ष्यमाणं कंचन पुरातनं धर्ममवललंबिरे तत एव मगिनां प्राधान्यं समजायत । भारतवर्षेऽप्यनयैव कथया भवितव्यमिति रामप्रसाद चन्दा उहन्ते । आर्यागमनकाले सिन्धुनदप्रान्ते ये राजनः अवर्तन्त ते -</poem><noinclude></noinclude> dyfwmpj4svvjr12rrw2jjdzent0r29k 104 128812 347005 2022-08-21T21:38:49Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अभिप्रायमयूखः ९५ अपरिचितमपि ऋषि (आर्य) मतमेवावललंबिरे । भारतवर्षे ब्राह्म- णानां वैभवस्य आदिमेष्टकान्यासः एवं विरचितः । ब्राह्मणोक्तरीत्या राजन्यो न यष्ट... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अभिप्रायमयूखः ९५ अपरिचितमपि ऋषि (आर्य) मतमेवावललंबिरे । भारतवर्षे ब्राह्म- णानां वैभवस्य आदिमेष्टकान्यासः एवं विरचितः । ब्राह्मणोक्तरीत्या राजन्यो न यष्टुमीष्टे । यदि वा राजन्यो यजेत तदा कथमपि ब्राह्मणो भूत्वैव इज्यात् । यथा विश्वामित्रः ब्रह्मर्षिर्भूत्वा सञ्जयाख्यं चतूरात्रमप- श्यत् । राज्यंचाविन्दत (पञ्चविंशब्राह्मणे XXI – 12, 2) | देवापिरार्ष्टि- षेणः कुरुकुलप्रसूतः तपसा ब्राह्मणत्वं संपाद्य (महाभारते IX-39, 35 ) भ्रातुः शन्तनोरार्त्विज्यमकरोत् (ऋग्वेदे X - 98 ) । परन्तु विश्वामित्रा- दीनां क्षत्रियकुलोत्पन्नत्वे मूलभूते ऋग्वेदे नास्ति प्रमाणाम् । एता- दृशकथा: क्षत्रियानार्त्विज्यादिकरणान्निवारयितु मुपकल्पिता अर्वाची- नैरिति भाति ॥ 3. पुरुषमेधः, आदौ सिन्धुनदप्रान्तियाः राजानः स्वमतं पौरोहित्याधीकारं च किं निमित्तं विदुधुविरेः किमर्थं परधर्ममङ्गयकुर्वन् ? तेषां मनसि निज- देवतापेक्षाया ऋषिदेवताः बलीयस्य इति, निजकर्मापेक्षया ऋषि- दृष्टं कर्म फलसंपादने पटीय इति च प्रत्ययेन जातेन भवितव्यम् । लोके परधर्माश्रयणं च प्रायेण विलप्तमहिम्नयामेव जनतायां संदृश्यते । प्रायस्तदानीं देशीयप्रजाः प्रभवश्च स्वधर्मे विश्लथश्रद्धा बभूवुः ॥ - पूर्वोक्त आर्यक्षत्रियवर्णभेद: उभयोर्मनोभूमिकाभेदमूलक एव । उभयोर्मनोभूमिकाऽभिद्यत इत्यत्र किङ्गमकम् । उच्यते – केच- नाचाराः ब्राह्मणानां इतरेषांच अधर्मा इति प्रत्यादिष्ट अपि क्षत्रियैर्धर्मत्वेन समाद्रियन्त । यथा पुरुषमेधः । वैदिकपुरुषमेधे षशु- स्थानीयः पुरुषो न हन्यते । तत्परितः अभिनयते । अनन्तरं पशु- र्मुच्यते । अन्यः अवैदिकोऽपि पुरुषमेधो विद्यते । अश्वमेधवदेषः । अस्मिन् पुरुषः निहन्यते । पुरुषमारणानन्तरं महिषी शवपार्श्वे स्वपेत् ।</poem><noinclude></noinclude> g18ql499zqbtbq8slujno2gcd93jj9w 104 128813 347006 2022-08-21T21:38:57Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका अत्र महिषीनिर्देशात् एष पुरुषमेघो राजन्यस्यैवेतिक्तव्यम् । राजा सोमकः एकतनयस्य जन्तोः स्थाने सुतशतं प्राप्तुमि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका अत्र महिषीनिर्देशात् एष पुरुषमेघो राजन्यस्यैवेतिक्तव्यम् । राजा सोमकः एकतनयस्य जन्तोः स्थाने सुतशतं प्राप्तुमिच्छन् पुरुषमेधम- करोत् । सोमकः सुतशतं प्राप्य अन्ते पुण्यलोकमवाप । तत्पुरोधास्सु नरकं प्राविशत् । तं नरकान्मोचयितुं सोमकेन संचालितः यत्नः निष्पलः एवाभूत् । अत्र पुरुषमेधः ब्राह्मणस्य नरकफलदोऽपि क्षत्रियस्य पुण्य- लोकसंपादक इति स्पष्टम् । तदुक्तं ब्रह्मनन्दीयशाक्तानन्दतरंगिण्यां- 'नरबलिस्तु राज्ञामेव राजा नरबलिंदद्यान्नान्योऽपि परमेश्वरी ” इति ॥ " - एवं वेदपुराणतत्रादिषु परामृष्टेषु इदं वक्तुं शक्यते – यत् पुरुष- मेघः पूर्वं धर्म इति ब्राह्मणेराचरितः पश्चादधर्म इति परित्यक्तः । एवंसतीतरे वर्णाः मुख्यतः क्षत्रिया तमेव धर्मबुद्धया आचरितवन्तः । एक एव आचारः ब्राह्मणानां धर्मः क्षत्रियाणामधर्म इत्येतत् ब्रह्मक्षत्रयोः मनोभूमिकाभेदं सुस्पष्टं व्यनक्ति ॥ 4. अनुमरणम्. भर्तृमरणे सत्या अनुमरणमपि पूर्वोक्तमेव मनोभेदं प्रकाशयति । ऋगाथर्वणवेद निरूपिते कालेऽपि अनुमरणं न परमार्थतः किन्तु अनु- शयनरूपेण केवलमाचरितमिति दृश्यते । स्त्री भर्तृशरीरसमीपे चित्यां शिश्ये । तदा (ऋग्वेदे X 18, 8 ) पुनरुत्थापिता सती दिधिषुं प्रति पुनरुपयमार्थं प्रेषिता बभूव । गौतमानुमता देवरेण सुतोत्पत्तिरपि स्त्रियाः अनुमरणाभावमेवानुबोधयति । मासषट्कपर्यन्तं वसिष्ठः, एकवत्सरपर्यन्तं बोधायनः, यावज्जीवं मनुः विधवायाः ब्रह्मचर्यमनुशास्ति । विष्णु- बृहस्पत्यादयः केचन स्मृतिकाराः अनुमरणमैच्छिकमाहुः । परा- शरस्तु अनुमरणं ब्रह्मचर्यतश्श्रेय इति श्लाघते । पैठीनसिः, अंगिराः, व्याघ्रपादश्च ब्राह्मणविधवायाः अनुमरणं प्रतिषिध्य तद्ब्राहणेतरस्त्रीणां</poem><noinclude></noinclude> 7m2wu0m4yhhrogl7qbynv6libuqqih4 104 128814 347007 2022-08-21T21:39:06Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अभिप्रायभयूखः धर्म इत्यभिप्रयन्ति । एवं च काश्चन स्मृतयः अनुमरणानुमोदिकाः, काश्चनानुमरणनिरोधिकाः ॥ अनुमरणानुमोदकनिरोधकशास्त्रयोः परस्परं विरोधः कुशल- म... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अभिप्रायभयूखः धर्म इत्यभिप्रयन्ति । एवं च काश्चन स्मृतयः अनुमरणानुमोदिकाः, काश्चनानुमरणनिरोधिकाः ॥ अनुमरणानुमोदकनिरोधकशास्त्रयोः परस्परं विरोधः कुशल- मतिना माधवेन एवं पर्यहारिनिराधकशास्त्रेण स्त्रियाश्चित्यन्तरे दहनं निरुद्धं, न तु दहनमात्रम् । अस्मिन् मते आधारभूता श्रुतिर्न विद्यते ॥ इतिहासे काश्चन क्षत्रियस्त्रियः सकृत् अनुगमन माचेरुः । यथा पाण्डुपली माद्री, वसुदेवसत्यश्चतस्रः देवकी, रोहिणी, भद्रा मदिरेति ॥ । क्रिस्तीय वर्षाणां सप्तमे शतके बाणः स्वीयकादंबर्या अनुगमनं व्यर्थमित्याकलयतिस्म । नवमे शतके मेधातिथिरपि अनुमरणं नानुमेने । एकादशशतके विज्ञानेश्वरः, त्रयोदशशतके माघवश्च अनुमरणं तुष्टाव | दशमशतकपर्यन्तं ब्राह्मणा अननुमतानुमरणाः क्षत्रियाश्चाभिमतानुमरणाः एवासन् । विज्ञानेश्वरकालात् अनुमरणानुमोदस्तु जातिसांकर्यनागर- कतासांकर्यभयजन्यः ॥ 5. यतिनो व्रात्याश्च. वर्षचतुष्टयात् प्राक् पश्चापदेशे मोहेनजोदारो इति प्रदेशे भूगर्भे एकं पत्तनं भूशोधकैः आविष्यकारि । तत्रोपलब्धानि घटापटाभरणादि- पदार्थजातानि प्रायः वर्षाणां चतुः सहस्रात् प्राक् कृतानीति विमर्श - काभिप्रायः । तत्र अर्धनिमीलितनयनाः नासान्तन्यस्तदष्टयः केचन शिलामयविग्रहा उपलब्धाः । ते प्राक्तनयतिप्रतिकृतय इत्यूयते । यतिनः ऋग्वेदे (viii – 3, 9 ) भृगुप्रस्कण्वप्रतिमाना महीयान्ते । तैत्तिरीयसंहि- तायां (ii—4-9-2) पंचविंशब्राह्मणे (viii – 1,4) चत एव इंद्र- क्रोधमुत्पाद्य तेनेन्द्रेण शालावृकेभ्य उपहारीकृता विनाबालकत्रितयं इत्यु- क्तम् । इन्द्रामिपूजकाः भृगुप्रस्कण्वप्रतिमानाः यतिनः कथमिंद्रशत्रवोऽ- 7 -</poem><noinclude></noinclude> c5gvhdbdf8ga1o5tyys2vbf2wlcm7b5 104 128815 347008 2022-08-21T21:39:15Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका भवन् इति विमर्शनीयम् । अत्र कारणमूह्यते । पूर्वं यतिनः सिन्धुनद- प्रान्तीयराजानां पुरोहिता अभवन् । यज्ञादिसंपादि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>श्रीमन्महाराजसंस्कृतमहापाठशालापत्रिका भवन् इति विमर्शनीयम् । अत्र कारणमूह्यते । पूर्वं यतिनः सिन्धुनद- प्रान्तीयराजानां पुरोहिता अभवन् । यज्ञादिसंपादितसुरप्रसादानां चमत्कारिपुराणसंपदानां लसत्कवितारसानां आर्याणां सिन्धुनदप्रान्तीय - राजानुग्रहे जाते, यतीनां आर्याणां च परस्परं स्पर्धा संजाता । यतिनः विमानीकृताः । व्रात्या इति निन्दिताश्च । ते व्रात्याः सामान्यैः अनार्यकर्मसु पौरोहित्येन वृता आसन् । पुनः यदा ब्रह्मज्ञानाय ब्राह्मणाः अन्त तदा ध्यानयोगादिपारंगता अनार्ययतिनः पुनर्लब्धप्रतिष्ठा अभवन् || योगः न ब्राह्मणेषु किन्तु वर्णान्तरेषु प्रारेमे इत्यत्र भगवद्गीता - (IV–1,2) प्रमाणम् । योगः आदौ विवस्वते प्रोक्तः, तेन मनवे, तेन इक्ष्वाकवे । इत्येवं परंपरा || 6. अश्वत्थपूजा. मोहेन्जादारो इतिस्थले उत्कीर्णाश्वत्थवृक्षाकृतिः अङ्गुलीयकमुद्रा काचनालाभि । इयं च बौद्धमतस्मारकसामग्रीमध्ये गृहीता । बौद्धमते ब्राह्मण मतेऽपि अश्लत्यपूजा दृश्यते । एषा पूजा प्राक्तनानार्यमत. सम्बन्धिनीति ज्ञायते – विपश्चितः प्रमाणम् ॥ । इत्येवं चतुरमुपन्यस्तं रामप्रसादचन्दैः । तैरुक्तं सर्वमपि अङ्गी- क्रियत इति न व शक्यते । पूर्वोक्तः प्रमाणैः केचनाचाराः अनार्येषु आसन्निंत्युच्यताम् । ते त्वार्येषु नासन्नित्यत्र प्रस्फुटं प्रमाणमपक्ष्यते ॥ योगनरसिझार्यः.</poem><noinclude></noinclude> k3p56as5gik5ztpxr08jwt1ac73mjsj 104 128816 347009 2022-08-21T21:39:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>ग्रन्थावलोकनम्- ॥श्रीः॥ श्रीगीतास्वामिविजयः, नवभक्तिरसायनं च. पुस्तकमूल्यं अष्टौ कलाः. प्राप्तिस्थानम्, के. आर्. सुब्रह्मण्यशास्त्री, श्रीगीतास्वामि मठः, ह... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>ग्रन्थावलोकनम्- ॥श्रीः॥ श्रीगीतास्वामिविजयः, नवभक्तिरसायनं च. पुस्तकमूल्यं अष्टौ कलाः. प्राप्तिस्थानम्, के. आर्. सुब्रह्मण्यशास्त्री, श्रीगीतास्वामि मठः, हनुमान् घाट्, बनारस् सिटि. इदं च पुस्तकद्वयं श्रीकाशीनिवासिभिः श्रीगीतास्वमिचरण- कमलाराषकै: श्रीकृष्णशास्त्रिभिः विरचितम् ; श्रीगीतास्वामिविजयश्च श्रीस्वामिनां चरित्ररूपः सरळैः पद्यैस्संग्रथितः ॥ :. भक्तिप्रधानश्च नवभक्तिरसायनाख्यो ग्रन्थः । अत्र च श्रावणादि- रूपेण भक्तेर्नवधा विभागः विभक्तानां लक्षणानि, श्रवणादीनामन्त- रङ्गबहिरङ्गभावश्च, उपास्तीनां परस्परं भेदः, उपास्तिभेदेन तासां फल- तारतम्यं चं, ह्याद्युत्पत्तौ तत्तद्वीजगतानां सामर्थ्यानामेव असा- धारणकारणत्वम्, पर्जन्यस्य च साधारणकारणत्वं यथा, तद्वत् प्राणिकर्मणामेव सुखाद्यनुभवे असाधारणकारणत्वं ईश्वरस्तु साधार- णकारणम्, भक्तेश्च वर्णाश्रमाद्यनपेक्षत्वात् सर्वसुकरताचेत्येतत् सर्वं सरळतमैः मधुरैः पद्यैः वर्णितम् लौकिकैदृष्टान्तैश्चोपष्टम्भितम्, अनायासेनावग्रन्तुं शक्यते । अन्यत्र दुरूहान् विषयान् बाला अप्यत्र सुस्बेनाऽवजानन्तीत्यत्र नास्ति सन्देहलेशोऽपि ॥ , भक्तिविषये इतः पूर्वं एतादृशो ग्रन्थः नोपालभ्यत इत्यपि वक्तुं शक्यते । सर्वेऽप्यास्तिकशिखामणयः ग्रन्थं चेमं पठित्वा अनुसन्धाय चात्रस्थान् विषयान् भगवति निविष्टस्वान्ताः श्रियः पतेः कृपाकटाक्ष- पात्रतामीयुरित्याशास्महे ॥ विद्वान् रा. नारायणस्वामिदीक्षितः ९९ ●</poem><noinclude></noinclude> ob87y3zblwistg2z6k8k4lwtpqiqfei 104 128817 347010 2022-08-21T21:39:31Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>धातुमज्जरीविमर्शः महोपाध्याय शिरोमाण पदभूषितैः के. यल्. व्यासरायशास्त्रिभिः विर- चितो घातुमञ्जरीग्रन्थः आन्तं दृष्टः परिशीलितश्च यथामनीषम् । संस्कृतभाष... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>धातुमज्जरीविमर्शः महोपाध्याय शिरोमाण पदभूषितैः के. यल्. व्यासरायशास्त्रिभिः विर- चितो घातुमञ्जरीग्रन्थः आन्तं दृष्टः परिशीलितश्च यथामनीषम् । संस्कृतभाषाव्युत्पित्सूनां आनलेयविद्याभ्यासवतां अतीवोपकारकः विना प्रयासं तत्र कालविशेषे प्रकारविशेषे च तत्तल्लकारोपयोगबोधनं कवर्गी- यांतादिक्रमेण घातूनां सेटकत्वानिटकत्वबोधनं कारिकारूपेण आङ्ग् लेयभाषया धात्वर्थविवरणं तत्तल्लकाराणां परिनिष्ठितरूपविशेषापपत्ति- साधकावान्तरक्रियाविशेषप्रदर्शनमित्यादि बहुगुणगणभूषित इति च सुदृढं विश्वसिमि ॥ यद्यपि संस्कृतभाषायां प्रायेण चतुस्सहस्रसंख्याका धातव- स्सन्ति बर्तन्ते च बहवो धातुरूपबोधकाः धातुवृत्तिधातुरूपप्रका- शिकादयः आकरग्रन्थाः तथापि लोकव्यवहारोपयुक्तप्रसिद्धधातु- रूपाणां संग्रहात् (विक्षिप्तसंग्रहात्क्वापि क्वाप्युक्तस्योपपादनात् । अनुक्तकथनात्क्वापि सफलोऽयं श्रमो ममे) त्यभियुक्तोक्ति स्मरयत्ययं ग्रन्थ इत्यावेदयिता || नेरूरु कृष्णाचार्यः, मैसूरु संस्कृतमहापाठशाला व्याकरण प्रधानाध्यापकः.</poem><noinclude></noinclude> ekwat0kejewfq15nuhavkvmwoql0w7l 104 128818 347011 2022-08-21T21:39:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>सधन्यवादमस्माभिरङ्गकृता एताः विनिमयरूपाः पत्रिकाः २. १. रिसर्च इन्स्टिट्यूद आनल्स्, पूना. जर्नल ऑफ ओरियंटल रिसर्च्, मदरासु. ३. प्रबुद्धकर्णाटक, बेंगळूरु. ४. मि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>सधन्यवादमस्माभिरङ्गकृता एताः विनिमयरूपाः पत्रिकाः २. १. रिसर्च इन्स्टिट्यूद आनल्स्, पूना. जर्नल ऑफ ओरियंटल रिसर्च्, मदरासु. ३. प्रबुद्धकर्णाटक, बेंगळूरु. ४. मिथिक् सोसैटि जर्नल, बेंगळूरु. यूनिवर्सिटि यूनियन् म्यगसीन्, मैसूरु. ६. एम्. टि. बि. आन्दूस्कालेज्म्यागजीन्, सूरत. ७. ओरियंटल कालेजु म्याग्सीन, लाहोर्. ८. सद्बोधचन्द्रिके, आनन्दवन. ९. श्री शारदा, शृंगेरि. १०. कादम्बरीसंग्रह, चामराजनगर. ११. सनातनधर्मसंजिविनी, मैसूरु. १२. उद्यानपत्रिका, तिरुवादि. १३. सुप्रभातम्, काशी. १४. संस्कृत साहित्यपरिषत्पत्रिका, कलकत्ता. १५. वै. पं. पं. ए. पत्रिका, मल्लेश्वरं, बेंगळुरु. १६. आन्ध्रसाहित्य परिषदः पत्रिका, काकिनाड. १७. विश्वकर्णाटक, बेंगळूरु. १८. ताय्नाडु, बेङ्गळूरु. १९. मञ्जभाषिणी, काञ्चीपुरम्. २०. सूर्योदयः, काशी. २१. उद्योतः, लाहोर्. २२. स्वधर्मप्रकाशिनी, मदरासु. २३. जयकर्नाटक, धारवाड. २४. वेदसन्देश, मङ्गळूरु. २५. कर्मवीर, धारवाड. २६. दि आर्यन्पात्, मुम्बै २७. वैवानसपत्रिका, चेङ्गल्पद्. • , १०१</poem><noinclude></noinclude> t03017x20m9fjukrbirqw645e55lt11 104 128819 347012 2022-08-21T21:39:52Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128820 347013 2022-08-21T21:39:58Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128821 347015 2022-08-21T23:37:06Z Srkris 3283 /* Without text */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="Srkris" /></noinclude><noinclude></noinclude> 4w8611s8it8z8odiw4018isfl4ug4hn 104 128822 347017 2022-08-21T23:39:04Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | चन्द्रस्तथापि हरवल्लभतामुपैति नैवाश्रितेषु गुणदोषविचारचिन्ता ॥ ७४ ॥ यदपि जन्म बभूव पयोनिधौ निवसनं जगतीपतिमस्तके । तदपि तात पुरातकर्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | चन्द्रस्तथापि हरवल्लभतामुपैति नैवाश्रितेषु गुणदोषविचारचिन्ता ॥ ७४ ॥ यदपि जन्म बभूव पयोनिधौ निवसनं जगतीपतिमस्तके । तदपि तात पुरातकर्मणा पतति राहुमुखे खलु चन्द्रमाः ॥ ७५ ॥ उडुगणपरिवारो नायकोऽप्यौषधीना- ममृतमयशरीरः कान्तियुक्तोऽपि चन्द्रः । भवति विकलमूर्तिर्मण्डलं प्राप्य भानो: . परसदननिविष्टः को न धत्ते लघुत्वम् ॥ ७६ ॥ इन्दुर्यद्युदयाद्रिमूर्ध्नि न भवत्यद्यापि तन्मा स्म भू- न्नासीरेऽपि तमःसमुच्चयममूरुन्मूलयन्ति त्विषः | अध्यक्ष्णोर्मुद मुगिरन्ति कुमुदैरामोदयन्ते दिशः संप्रत्यूर्ध्वमसौ तु लाञ्छनमभिव्यक्तुं प्रकाशिष्यते ॥ ७७ ॥ अद्यापि स्तनशैलदुर्गविषमे सीमन्तिनीनां हृदि स्थातुं वाञ्छति मान एष घिगिति क्रोधादिवालोहितः । गोद्यन्दूरतरप्रसारितकरः कर्षत्यसौ तत्क्षणा- फुलत्कैरवकोशनिःसरदलिश्रेणीकृपाणं शशी ॥ ७८ ।। प्रथममरुणच्छा यस्तावत्ततः कनकप्रभ- स्तदनु विरहोत्तान्यत्तन्वीकपोलतलद्युतिः । उदयति ततो ध्वान्तध्वंसक्षमः क्षणदामुखे सरसबिसिनीकन्दच्छेदच्छविर्मृगलाञ्छनः ॥ ७९ ॥ यदिन्दोरन्वेति व्यसनमुदयं वा निधिरपा- मुपाधिस्तत्रायं जयति जनिकर्तुः प्रकृतिता । अयं कः संबन्धो यदनुहरते तस्य कुमुदं विशुद्धाः शुद्धानां ध्रुवमनभिसंधिप्रणयिनः ॥ ८० ॥ पीतः पीतपयोधिनाभिमथितः पृथ्वीभृतां स्वामिना · बद्धश्चावनिनन्दिनीप्रणयिना कल्लोलिनीवल्लभः । १. 'यदनुकुरुते' इति वा पाठः. ३</poem><noinclude></noinclude> 2ukkzgmip8di6xg95cyu3ydg140zoqg 104 128823 347018 2022-08-21T23:39:37Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१० काव्यमाला । नेन्दुः प्राप तथापि पानमथनाबन्धव्यथां तद्द्भुतः सत्यं स्यादसुखक्षणेऽपि हि सुखी नूनं कलावान्पुमान् ॥ ८१ ॥ नक्षत्राणि बहूनि सन्ति परितः पूर्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१० काव्यमाला । नेन्दुः प्राप तथापि पानमथनाबन्धव्यथां तद्द्भुतः सत्यं स्यादसुखक्षणेऽपि हि सुखी नूनं कलावान्पुमान् ॥ ८१ ॥ नक्षत्राणि बहूनि सन्ति परितः पूर्णोदयान्यम्बरे किं तैः शान्तिमुपैति दीर्घतिमिरं किं वाब्धिरुज्जृम्भते । किं स्यादातचकोरपारणमिदं भ्रातः सुषादीधिते त्रैलोक्यप्रकटप्रतापशमनः श्लाघ्यस्तवैवोदयः ॥ ८२ ॥ क्षीणश्चन्द्रो विशति तरणेर्मण्डलं मासि मासि लब्ध्या कांचित्पुनरपि कलां दूरदूरानुवर्ती । संपूर्णश्चेत्कथमपि तदा स्पर्धयोदेति भानो- नो दौर्जन्याद्विरमति जडो नापि दैन्याव्यरंसीत् ॥ ८३ ॥ येनास्यभ्युदितेन चन्द्र गमितः क्लान्ति रवौ तत्र ते युज्येत प्रतिकर्तुमेव न पुनस्तस्यैव पादग्रहः । क्षीणेनैतदनुष्ठितं यदि ततः किं लज्जसे नो मना- गस्त्वेवं जलधामता तु भवतो यद्योनि विस्फूर्जसे ॥ ८४ ॥ उत्पत्तिः पयसांनिधेर्वपुरपि ख्यातं सुधामन्दिरं स्पर्धन्ते बिस लतालसरला हारावलीमंशवः । कान्ताकैरविणी तव प्रियसखः शृङ्गारसारः स्मरो हंहो चन्द्र किमत्र तापजननं तापाय यन्मे भवान् ॥ ८५ ॥ यज्जातोऽसि पयोनिधौ हरजटाजूटे प्रसिद्धोऽसि य- द्विश्वस्योदरदीपकोऽसि विधिना सृष्टोऽसि यच्चामृतैः । भ्रातः शीतमयूख सर्वमधुना म्लानीकृतं तत्त्वया राजीवं यदपास्य कैरवकुलं नीतं विकासास्पदम् ॥ ८६ ॥ लब्धं जन्म सह श्रिया स्वयमपि त्रैलोक्यभूषाकरः स्थित्यर्थं परमेश्वरोऽभ्युपगतस्तेनापि मूर्ध्ना धृतः । वृद्धिं शीतकरस्तथापि न गतः क्षीणः परं प्रत्युत प्रायः प्राक्तनमेव कर्म बलवत्कः कस्य कर्तुं क्षमः ॥ ८७ ॥</poem><noinclude></noinclude> hz9j7qw2d8idict71r90jplwh06d3b8 104 128824 347019 2022-08-21T23:39:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली । पादन्यासं क्षितिघरगुरोर्मूर्ध्नि कृत्वा सुमेरो- र्येनाक्रान्तं क्षपिततमसा मध्यमं धाम विष्णोः | सोऽयं चन्द्रः पतति गगनाद ल्पशेषैर्म... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली । पादन्यासं क्षितिघरगुरोर्मूर्ध्नि कृत्वा सुमेरो- र्येनाक्रान्तं क्षपिततमसा मध्यमं धाम विष्णोः | सोऽयं चन्द्रः पतति गगनाद ल्पशेषैर्मयूखै- र्दूरारोहो भवति महतामप्यवभ्रंशहेतुः ॥ ८८ ॥ पीयूपं वपुषोऽस्य हेतुरुदयो विश्वस्य नेत्रोत्सवः ठुष्टं भानुकरैरिदं त्रिभुवनं ज्योत्स्नाभरैः सिञ्चति । सर्वाशाप्रतिरोधकान्धतमसध्वंसाय बद्धोद्यमो धिग्धातारमिहापि लक्ष्म लिखितुं यस्य प्रवृत्तं मनः ॥ ८९ ॥ धवलयति समग्र चन्द्रमा जीवलोकं ११ किमिति तिजकलङ्कं नात्मसंस्थं प्रमाष्टि । भवतु विदितमेतत्प्रायशः सज्जनानां परहितनिरतानामादरो नात्मकार्ये ॥ ९० ॥ न चन्द्रमाः प्रत्युपकारलिप्सया करोति भाभिः कुमुदावबोधनम् । स्वभाव एवोन्नतचेतसामयं परोपकारव्यसनं हि जीवितम् ॥ ९९ ॥ दिनकरतापव्यापप्रपन्नमूर्छानि कुमुदगहनानि । उत्तस्थुरमृतदीधितिकान्तिकला सेक तस्त्वरितम् ॥ ९२ ॥ निरर्थकं जन्म गतं नलिन्या यया न दृष्टं तुहिनांशुबिम्बम् । उत्पत्तिरिन्दोरपि निःफलैव दृष्टा प्रहृष्टा नलिनी न येन ॥ ९३ ॥ उच्चैः स्थानकृतोदयैर्बहुविधैज्र्ज्योतिभिरुद्यत्प्रभैः शुक्राद्यैः किममीभिरत्र वितथां प्रौढिं दधानैरपि । यावल्लोकतमोपहेन भवता लक्ष्मीर्न विस्तार्यते तावच्चन्द्र कथं प्रयाति परमां वृद्धिं स रत्नाकरः ॥ ९४ ॥ ( इति सामान्यचन्द्रान्योतयः ।) अथ शुक्ल प्रतिपच्चन्द्रस्य । त्रिनयनजटावल्लीपुष्पं निशावदनस्मितं ग्रहकिसलयं संध्यानारीनितम्बनखक्षतम् ।</poem><noinclude></noinclude> p3k6wbb4nozq8rzlzks74qmtpmjddxv 104 128825 347020 2022-08-21T23:40:41Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१२ काव्यमाला | तिमिरभिदुरं व्योम्नः शृङ्गं मनोभवकन्दुकं प्रतिपदि नवस्येन्दोर्बिम्बं सुखोदयमस्तु वः ॥ ९५ ॥ अथ द्वितीया चन्द्रस्य । ॐकारो मदनद्विजस्य गगनक्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१२ काव्यमाला | तिमिरभिदुरं व्योम्नः शृङ्गं मनोभवकन्दुकं प्रतिपदि नवस्येन्दोर्बिम्बं सुखोदयमस्तु वः ॥ ९५ ॥ अथ द्वितीया चन्द्रस्य । ॐकारो मदनद्विजस्य गगनक्रोडैकदंष्ट्राङ्कुर - स्वारामौक्तिक शुक्तिरन्धतम सस्तम्बेरमस्याङ्कुशः । शृङ्गारार्गलकुञ्चिका विरहिणीमर्मच्छिदा कर्तरी संध्यावारवधूनखक्षतिरियं चान्द्री कला राजते ॥ ९६ ॥ अथ पूर्णिमाशशधराम्योक्तयः । प्राचीभागे सरागे धरणिविरहिणीकान्तमुद्रे समुद्रे निद्रालौ नीरजालौ कृतमुदि कुमुदे निर्विकारे चकोरे । आकाशे सावकाशे तमसि शममिते कोकलोके सशोके कन्दर्पेऽनल्पदर्पे विकिरति किरणाञ्शर्वरीसार्वभौमः ॥ ९७ ॥ निजकरनिकरसमृद्ध्या धवलय भुवनानि पार्वण शशाङ्क | सुचिरं हन्त न सहते हतविधिरिह सुस्थिरं कमपि ॥ ९८ ॥ सोलकलासंपुण्णो गवं मा वहसि पुन्निमाचन्दो । दीसेसि बीयदिवसे सारिच्छो वलयखण्डस्स ॥ ९९ ॥ (इति सामान्यविशेषचन्द्रान्योक्तयः ।) अथ शनेः । नं म्लापितान्यखिलधामवतां सुखानि नास्तं तमो न च कृता भुवनोपकाराः । सूर्यात्मजोऽहमिति केन गुणेन लोका- न्प्रत्याययिष्यसि शने शपथैविंना त्वम् ॥ १०० ॥ अथ ग्रहगणस्य | दहशेऽपि भास्कररुचाहि न यः स तमीं तमोभिरभिगम्य तताम् । युतिमग्रहीग्रहगणो लघवः प्रकटीभवन्ति मलिनाश्रयतः ॥ १०१ ॥ १. 'न म्लानितानि' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> bahjlp4y65rnwfgt6ktnq90qkpzx9jl 104 128826 347021 2022-08-21T23:40:49Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अथेश्वरान्योक्तयः । तावत्सप्तसमुद्रमुद्रितमहीभूभृद्भिर अंकपै- स्तावद्भिः परिवारिता पृथुतरैः समन्तादियम् । यस्य स्फारफणामणौ निलयि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अथेश्वरान्योक्तयः । तावत्सप्तसमुद्रमुद्रितमहीभूभृद्भिर अंकपै- स्तावद्भिः परिवारिता पृथुतरैः समन्तादियम् । यस्य स्फारफणामणौ निलयिनी तिर्यकलङ्काकृतिः शेषः सोऽप्यगमद्यदङ्गदपदं रुद्राय तस्मै नमः ॥ १०२ ॥ त्वं चेत्संचरसे वृषेण लघुता का नाम दिग्दन्तिनां व्यालैः कङ्कणभूषणानि तनुषे हानिर्न हेम्नामपि । मूर्धन्यं कुरुषे जडांशुमयशः किं नाम लोकत्रयी- दीपस्याम्बुजबान्धवस्य जगतामीशोऽसि किं ब्रूमहे ॥ १०३ ।। बिभ्राणे त्वयि भस्म कः समभवन्मन्दादरश्चन्दने कः क्षौमं कलयांचकार न कृती कृत्तिं वसाने त्वयि । धत्तूरस्पृहयालुतां त्वयि गते तत्याज कः केतकीं स्वातन्त्र्याज्जहिहि त्वमीश्वर गुणांल्लोकोऽस्ति तक्राहकः ॥१०४॥ छिन्त्से ब्रह्मशिरो यदि प्रथयसि प्रेतेषु सख्यं यदि क्षीबः क्रीडसि मातृभिर्यदि रतिं धत्से श्मशाने यदि । सृष्ट्वा संहरसि प्रजा यदि तथाप्याधाय भत्त्या मनः कं सेवे करवाणि किंतु जगती शून्या त्वमेवेश्वरः ॥ १०५ ॥ (इतीश्वरान्योक्तयः ।) ४ अथ लक्ष्म्यन्योक्तयः । तापापहे सहृदये रुचिरे प्रबुद्धे मित्रानुरागनिरते धृतसद्गुणौधे । स्वाङ्गप्रदानपरिपूरितषट्पदौघे युक्तं तवेह कमले कमले स्थितिर्यत् ॥ १०६ ॥ रत्नाकरस्तव पिता स्थितिरम्बुजेषु भ्राता सुधामयतनुः पतिरादिदेवः । १३ केनापरेण कमले बत शिक्षितानि * सारङ्गशृङ्गकुटिलानि विचेष्टितानि ॥ १०७ ॥</poem><noinclude></noinclude> 4c5aq1qwerw8z0c70eb77aio1n7a534 104 128827 347022 2022-08-21T23:40:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१४ 'काव्यमाला । वारां राशिरसौ प्रसूय भवतीं रत्नाकरत्वं गतो लक्ष्मि त्वत्पतितासवाप्य सुरजिजात स्त्रिलोकीपतिः । कन्दर्पो जनचित्तरञ्जन इति त्वन्नन्दनत्वाद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१४ 'काव्यमाला । वारां राशिरसौ प्रसूय भवतीं रत्नाकरत्वं गतो लक्ष्मि त्वत्पतितासवाप्य सुरजिजात स्त्रिलोकीपतिः । कन्दर्पो जनचित्तरञ्जन इति त्वन्नन्दनत्वादभू- त्सर्वत्र त्वदनुग्रहप्रणयिनी मन्ये महत्त्वस्थितिः ॥ १०८ ॥ लक्ष्मि त्वत्करुणाकटाक्षनिविडां प्रीतिं विनाब्जालये नोद्वाहो न च मङ्गलानि भविता भूवन्विभूनामपि । पश्यैतद्धरिरेष यादवगणास्तत्पुत्रपौत्राण्यहो दारैः संयुजिरे हरो न तनयं ब्रह्मापि न स्वां सुताम् ॥ १०९ ॥ लक्ष्मि क्षमस्व वचनीयमिदं दुरुक्त- मन्धा भवन्ति पुरुषास्त्वदुपाश्रयेण | नो चेत्कथं कथय पन्नगभोगतल्पे नारायणः स्वपिति पङ्कजपत्रनेत्रः ॥ ११० ।। हरे: प्रदत्तापि निजेन पित्रा श्यामाङ्गकत्वादपि तं विहाय । चत्रे रमा यज्जनमादरेण प्रायो हि रम्यं नरमिच्छति स्त्रीः ॥ १११ ॥ स्त्रैणभूषणमणे: कमलाया यद्वदन्ति चपलेत्यपवादम् । दूषणं जलनिघेर्जनिकर्तुर्यत्पुराणपुरुषाय ददौ ताम् ॥ ११२ ॥ लक्ष्मीर्यादोनिधेर्यादो नादो वादोचितं वचः । बिभ्यती धीवरेभ्यो या जलेष्वेव निमज्जति ॥ ११३ ॥ हरिभामिनि सिन्धुसंभवे कमले देवि तवैष कः प्रचारः । अनुरज्यसि हा जडे जने गुणगौरे पुरुषे विलजसि ॥ ११४ ॥ चञ्चलत्वकलङ्कं ये श्रियो दधति दुधिंयः । ते मूढाः स्वं न जानन्ति निर्विवेकमपुण्यकम् ॥ ११५ ॥ पद्मे मूढजने ददासि विभवं विद्वत्सु किं मत्सरो नाहं मत्सरिणी न चापि चपला मूर्खस्य नैवार्थिनी । मूर्खेभ्यो द्रविणं ददामि विपुलं तत्कारणं श्रूयतां विद्वान्सर्वजनस्य पूजिततनुर्मूर्खस्य कान्या गतिः ॥ ११६ ॥</poem><noinclude></noinclude> e78ylvgthf4fawccahieuv3e0hfysd6 104 128828 347023 2022-08-21T23:41:10Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | हे लक्ष्मि क्षणिके स्वभावचपले धिङ्मूढपापाघमे न त्वं धीरविशेषमिच्छसि किल प्रायेण दुश्चारिणि । ये ये पण्डितसत्यशौचनिरता ये चापि धर्मे... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | हे लक्ष्मि क्षणिके स्वभावचपले धिङ्मूढपापाघमे न त्वं धीरविशेषमिच्छसि किल प्रायेण दुश्चारिणि । ये ये पण्डितसत्यशौचनिरता ये चापि धर्मे रता- स्तेभ्यो लज्जसि निर्घृणा गतभिये नीचो जनो वल्लभः ॥११७॥ भो लोका मम दूषणं कथमिदं संचारितं भूतले नोत्सेका क्षणिकातिनिर्घृणतरा लक्ष्मीरतिस्वैरिणी | नैवाहं कुलटा न चापि चपला नैवं गुणद्वेषिणी पुण्येनैव भवाम्यहं स्थिरतरा युक्तं हि तस्यार्जनम् ॥ ११८ ॥ गुणिनां गुणमालोक्य निजवन्धनशङ्कया । राजंल्लक्ष्मीः कुरङ्गीव दूरं दूरं पलायते || ११९ ॥ तावन्माता पिता चैव तावत्सर्वेऽपि वान्धवाः । तावद्भार्या सढ़ा हृष्टा यावलक्ष्मीः स्थिरा गृहे ॥ १२० ॥ सर्वासामपि नारीणां मध्ये श्रीः सुभगा खलु | १५ स्पृहयन्ति महान्तोऽपि यां स्वेच्छाचारिणीमपि ॥ १२१ ॥ श्रीपरिचयाज्जडा अपि भवन्त्यभिज्ञा विदग्धचरितानाम् । उपदिशति कामिनीनां यौवनमद एव ललितानि ॥ १२२ ॥ तावगुणगणकलितस्तावन्निजगोत्रमण्डनं परमम् | यावत्करिकर्णचला कमला न त्यजति सत्पुरुषम् ॥ १२३ ॥ पद्मं पद्मा परित्यज्य स्वावासमपि या व्रजेत् । दिनान्ते सा कथं नाम परस्थानेषु सुस्थिरा ॥ १२४ ॥ या खसद्मनि पद्मेऽपि संध्यावधि विजृम्भते । इन्दिरा मन्दिरेऽन्येषां कथं तिष्ठति सा चिरम् ॥ १२५॥ धर्मः सनातनो यस दर्शनप्रतिभूरभूत् । परित्यजति किं नाम तेषां मन्दिरमिन्दिरा || १२६ || मत्वात्मनो बन्धनिबन्धनानि पुण्यानि पुंसां कमला किलासौ । तङ्कंसनायेव धनेश्वराणां दत्ते मतिं दुर्बलपीडनाय ॥ १२७ ॥</poem><noinclude></noinclude> 8gnbdnomkvhpq10d2d1xu8nhc9otnxp 104 128829 347024 2022-08-21T23:41:19Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ १६' कोव्यमाला | निम्नं गच्छति निम्नगेव नितरां निद्रेव विष्कम्भते चैतन्यं मदिरेव पुष्यति मदं धूम्येव धत्तेऽन्धताम् । चापल्यं चपलेव चुम्बति दवज्वालेव तृष्णां न... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>१६' कोव्यमाला | निम्नं गच्छति निम्नगेव नितरां निद्रेव विष्कम्भते चैतन्यं मदिरेव पुष्यति मदं धूम्येव धत्तेऽन्धताम् । चापल्यं चपलेव चुम्बति दवज्वालेव तृष्णां नय- त्युल्लासं कुलटाङ्गनेव कमला स्वैरं परिभ्राम्यति ॥१२८॥ नालस्यप्रसरो जडेष्वपि कृतावासस्य कोशे रुचि- र्दण्डे कर्कशता मुखे च मृदुता मित्रे महान्प्रश्रयः । आमूलं च गुणग्रहव्यसनिता द्वेषश्च दोषाकरे यस्यैषा स्थितिरम्बुजस्य वसतिर्युक्तैव तंत्र श्रियः ॥ १२९ ॥ उत्पादिता खलु स्वयं यदि तत्तनूजा तातेन वा यदि तदा भगिनी खलु श्रीः । यद्यन्यसंजगवती च तदा परस्त्री तत्त्यागबद्धमनसः सुधियस्ततोऽमी ॥ १३० ॥ लक्ष्मीः सर्पति नीचमर्णवपयःसङ्गादिवाम्भोजिनी संसर्गादिव कण्टकाकुलपदा न क्वापि धत्तेऽन्धताम् । चैतन्यं विषसंनिधेरिव नृणामुज्जासयत्यञ्जसा धर्मस्थाननियोजनेन गुणिभिर्ग्राह्यं तदस्याः फलम् || १३१॥ काचिद्वालकवन्महीतलगता मूलच्छिदाकारणं द्रव्येणार्जन पुष्पितापि विफली काचिच्च जातिप्रभा । काचिच्छ्री: कदलीव भोगसुभगा सत्पुण्यबीजच्युता सर्वाङ्गे सुभगा रसाललतिकावत्पुण्यबीजाङ्किता ॥ १३२ ॥ लक्ष्मीरात्मगृहोद्भवेति तनया पात्रेण दातुः स्वयं लोकाद्वारिनिधेरिवात्र रुदतः सा गृह्यते जिष्णुना । चेत्पाणिग्रहणं विधाप्यत इयं त्यागेन मृत्वा यशः पुण्यैः क्वापि गतापि वत्सलतया व्यावर्तते तत्पुनः ॥ १३३॥ आलस्य स्थिरतामुपैति भजते चापल्यमुद्योगितां मूकत्वं मितभाषितां विदधते मौग्ध्यं भवेदार्जवम् ।<noinclude></noinclude> let1uqgm7zx5zxswc79tl016urijget 347025 347024 2022-08-21T23:41:28Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१६' कोव्यमाला | निम्नं गच्छति निम्नगेव नितरां निद्रेव विष्कम्भते चैतन्यं मदिरेव पुष्यति मदं धूम्येव धत्तेऽन्धताम् । चापल्यं चपलेव चुम्बति दवज्वालेव तृष्णां नय- त्युल्लासं कुलटाङ्गनेव कमला स्वैरं परिभ्राम्यति ॥१२८॥ नालस्यप्रसरो जडेष्वपि कृतावासस्य कोशे रुचि- र्दण्डे कर्कशता मुखे च मृदुता मित्रे महान्प्रश्रयः । आमूलं च गुणग्रहव्यसनिता द्वेषश्च दोषाकरे यस्यैषा स्थितिरम्बुजस्य वसतिर्युक्तैव तंत्र श्रियः ॥ १२९ ॥ उत्पादिता खलु स्वयं यदि तत्तनूजा तातेन वा यदि तदा भगिनी खलु श्रीः । यद्यन्यसंजगवती च तदा परस्त्री तत्त्यागबद्धमनसः सुधियस्ततोऽमी ॥ १३० ॥ लक्ष्मीः सर्पति नीचमर्णवपयःसङ्गादिवाम्भोजिनी संसर्गादिव कण्टकाकुलपदा न क्वापि धत्तेऽन्धताम् । चैतन्यं विषसंनिधेरिव नृणामुज्जासयत्यञ्जसा धर्मस्थाननियोजनेन गुणिभिर्ग्राह्यं तदस्याः फलम् || १३१॥ काचिद्वालकवन्महीतलगता मूलच्छिदाकारणं द्रव्येणार्जन पुष्पितापि विफली काचिच्च जातिप्रभा । काचिच्छ्री: कदलीव भोगसुभगा सत्पुण्यबीजच्युता सर्वाङ्गे सुभगा रसाललतिकावत्पुण्यबीजाङ्किता ॥ १३२ ॥ लक्ष्मीरात्मगृहोद्भवेति तनया पात्रेण दातुः स्वयं लोकाद्वारिनिधेरिवात्र रुदतः सा गृह्यते जिष्णुना । चेत्पाणिग्रहणं विधाप्यत इयं त्यागेन मृत्वा यशः पुण्यैः क्वापि गतापि वत्सलतया व्यावर्तते तत्पुनः ॥ १३३॥ आलस्य स्थिरतामुपैति भजते चापल्यमुद्योगितां मूकत्वं मितभाषितां विदधते मौग्ध्यं भवेदार्जवम् । </poem><noinclude></noinclude> 1phracapt7a3jn1s8j0kb4gzz787hg9 104 128830 347026 2022-08-21T23:41:39Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | पात्रापात्र विचारसारविरहो गच्छत्युदारात्मतां मातर्लक्ष्मि तव प्रसादवशतो दोषा अपि स्युर्गुणाः ||१३४॥ समुद्रस्यापत्यं प्रथितमहिमामु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | पात्रापात्र विचारसारविरहो गच्छत्युदारात्मतां मातर्लक्ष्मि तव प्रसादवशतो दोषा अपि स्युर्गुणाः ||१३४॥ समुद्रस्यापत्यं प्रथितमहिमामुद्रितभुवः खसा प्रालेयांशोस्त्रिनयनशिरोधामवसतेः । मुरारातेयपित्सरसिरुहकिअल्कनिलया तथापि श्रीः स्त्रीत्वात्प्रकृतिचपलालिङ्गति खलान् ॥ १३५॥ चक्षुः श्रुतिवाग्धरणं लक्ष्मीः कुरुते जनस्य को दोषः । गरलसहोअरजाया अच्छरियं जं न मारेइ || १३६ ॥ जुत्तं किवणेण खहुं खणिऊण लङ्घिआ लच्छी । कन्हस्स वि अद्धङ्गी सा कीस परङ्गणे भमइ ॥ १३७ ॥ अथ सामान्यमेवान्योक्तयः । एकस्य तस्य मन्ये धन्यामभ्युन्नतिं जलधरस्य । विश्वं सशैलकाननमाननमालोकते यस्य || १३८ ॥ संप्रति न कल्पतरवो न सिद्धयो नापि देवता वरदाः । जलद त्वयि विश्राम्यति सृष्टिरियं भुवनलोकस्य ॥ १३९ ॥ क्षणदृष्टनष्टतडितो निजसंपत्तेः पयोदनिवहेन । ज्ञातं साधु यदुचितं भुवनेभ्यो वितरता वारि ॥ १४० ॥ अपगतरजोविकारा घनपटलाक्रान्ततारकालोका । लम्बिपयोधरभारा प्रावृडियं वृद्धवनितेव ॥ १४१ ॥ कृतकृत्यंमन्यः स्यादरघट्टः क्षेत्रमात्रसेकेऽपि । अम्भोधरस्य तु धरां विधुरामुद्धर्तुमधिकारः ॥ १४२ ॥ जलधर जलभरपटलैरुपहर संतोषमुद्धतं जगतः । नो चेदपसर दूरं हिमकरकरदर्शनं वितर ॥ १४३ ॥ प्रावृषेण्यस्य मालिन्यं दोषः कोऽभीष्टवर्षिणः । शारदाभ्रस्य शुभ्रत्वं वद कुत्रोपयुज्यते ॥ १४४ ॥ ५ 70 (इति लक्ष्म्यन्योक्तयः ।)</poem><noinclude></noinclude> qgqx577lebh4at0cdcophblj637wsg4 104 128831 347027 2022-08-21T23:45:12Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१४ काव्यमाला | यैस्याम्बुकणमादाय प्राप्तोऽसि परमोन्नतिम् । तस्योपरि पयोराशे गर्जन्मेघ न लजसे ॥ १४५ ॥ चातकः स्वानुमानेन जलं प्रार्थयतेऽम्बुदात् । स स्वौदार... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१४ काव्यमाला | यैस्याम्बुकणमादाय प्राप्तोऽसि परमोन्नतिम् । तस्योपरि पयोराशे गर्जन्मेघ न लजसे ॥ १४५ ॥ चातकः स्वानुमानेन जलं प्रार्थयतेऽम्बुदात् । स स्वौदार्यतया नित्यं प्लावयत्यम्बुदो महीम् ॥ १४६ ॥ धाराधर धरामेनां धाराभिरभिवर्षसि । खगचञ्चपुटीद्रोणीपूरणे कः परिश्रमः ॥ १४७ ॥ जलघर तदयुक्तं किल जलपटलं यद्ददासि रसितयुतम् । उन्नतिभृतां सतां तनुमनसोऽध्वासौ यतस्त्याज्यः ॥ १४८ ॥ गर्ज त्वं यदि गर्जसि जलधर मा गर्ज गर्ज गम्भीरम् । निर्दय पथिकवधूजनहृदयस्फोटेन किं लअसि ॥ १४९ ॥ जलधर एवं महत्सु महानिति महतां स्तुतिविषयः । यस्तर्पयति समस्तजगत्कतिपयदिवसाभ्युदयः ॥ १५० ॥ यदि यदि सन्ति कथं न सरिद्वापीकूपसरांसि । चातक एष पुनः स्पृहयत्यम्बुदभवदम्भांसि ॥ १५९ ॥ श्यामतां वहतु वातु कठोरं वक्तु चार्कविभवं हरतां वा । तद्ददौ किमपि वारिधरस्तु प्रीणितानि बत येन जगन्ति ।। १५२ ॥ जले कजं तिष्ठति चातकः स्थले केकी वने दर्दुरकस्तडागे । चत्वारि मित्राणि मुदं वितेनिरे गर्जारवं कुर्वति वारिवाहे ॥ १५३ ॥ यत्त्वद्गजितमूर्जितं यदपि ते प्रोद्दामसौदामिनी- दानाडम्बरमम्बरे विरचितं यद्दूरमभ्युन्नतम् । तेषां पर्यवसानमेतदधुना जातं यदम्भोधर द्वित्राः कृत्रिमरोदनाश्रुतनवो मुक्ताः पयोबिन्दवः ॥ १५४ ॥ तृषार्ते पाथोद प्रलपति पुरश्चातकशिशौ यदेतन्नैष्ठुयै तदिह गदितुं मां त्वरयति । १. 'यदम्बुकणमादाय न ते ॥' इति पाठान्तरम्. प्राप्तोऽसि जलदोन्नतिम् । तस्योपर्यम्बुधे गर्जन्मलिनस्योचिती</poem><noinclude></noinclude> aikzpy2nibnxysvdllhw2ot93uclwuc 104 128832 347028 2022-08-21T23:45:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>१९ अन्योक्तिमुक्तावली । वियद्वा स्वाधीना किमुत जडता वा परिणता मरुद्वा नो वास्यत्यथ घन शरद्वा न भविता ॥ १५५ ॥ मामभ्युन्नतमागतोऽयमिति वा कामं समासेवते मच्छाय... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>१९ अन्योक्तिमुक्तावली । वियद्वा स्वाधीना किमुत जडता वा परिणता मरुद्वा नो वास्यत्यथ घन शरद्वा न भविता ॥ १५५ ॥ मामभ्युन्नतमागतोऽयमिति वा कामं समासेवते मच्छायामिति वा यदन्यविषयं विद्वेष्टि वारीति वा । सद्यो वर्ष वराकचातककृते नो चेदयं याचिता याच्ञाया यदुपेक्षणं च जलद ब्रीडाकरं त्वादृशाम् ॥ १५६ ॥ सुखयसि तृषोत्ताम्यत्तालूस्खलजनिविह्वलं कतिपयपयोबिन्दुस्यन्दैर्न चातकमागतम् । जलधर यदा कालात्कोऽपि प्रचण्डसमीरणः प्रवहति तदा नायं न त्वं न ते जलविन्दवः ॥ १५७ ॥ एतान्यहानि किल चातकशावकेन नीतानि कण्ठकुहरस्थितजीवितेन । तस्यार्थिनो जलद पूरय वाञ्छितानि मा भूत्त्वदेकशरणस्य बत प्रमादः ॥ १५८ ॥ हे मेघ मानमहितस्य तृषातुरस्य त्यक्तत्वदन्यशरणस्य च चातकस्य । अम्भःकणान्कतिचिदप्यधुना विमुञ्च नो चेद्भविष्यसि जलाञ्जलिदानयोग्यः ॥ १५९ ॥ जलधर घवोऽष्टाभिर्मासै रुपार्जितजीवनो यदुपनतवान्विश्वान्याश्वासयन्नमृतद्र्वैः । तदिवमुदयद्वल्लीपुष्पाकुरच्छलतो दधौ क्षितिशशिमुखी साहंकारं विभूषणविभ्रमम् ॥ १६० ॥ तावन्नीतिपरा नराधिपतयस्तावत्प्रजा सुस्थिता तावन्मित्रकलत्रपुत्रपितरस्तावन्मुनीनां तपः । १. 'नीत्या तावदमी नराधिपतयः पान्ति प्रजाः पुत्रवत्तावन्नीतिविदः स्वकर्मनिरता- स्तावदृषीणां तपः । तावन्मित्रकलत्रपुत्रपितरः स्नेहे स्थिताः संततं यावत्वं प्रतिवत्सरं जलधर क्षोणीतले वर्षसि ॥' इति पाठान्तरम्.</poem><noinclude></noinclude> 6qtyhvm29x6x3c38msmfupi4ih4pnr6 104 128833 347029 2022-08-21T23:45:34Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>२० काव्यमाला | तावन्नीतिसुकीर्तिरीतिबिमला तावच्च देवार्चनं यावत्त्वं प्रतिवत्सरं जलधर क्षोणीतले वर्षसि ॥ १६१ ॥ शालेयेषु शिलातलेषु च गिरेः शृङ्गेषु गर्तेष... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>२० काव्यमाला | तावन्नीतिसुकीर्तिरीतिबिमला तावच्च देवार्चनं यावत्त्वं प्रतिवत्सरं जलधर क्षोणीतले वर्षसि ॥ १६१ ॥ शालेयेषु शिलातलेषु च गिरेः शृङ्गेषु गर्तेषु च श्रीखण्डेषु विभीतकेषु च तथा पूर्णेषु रिक्तेषु च । स्निग्धेन ध्वनिनाखिलेऽपि जगतीचक्रे समं वर्षतो वन्दे वारिदसार्वभौम भवतो विश्वोपकारिव्रतम् ॥ १६२ ॥ नीहाराकरसारसागरसरित्कासारनीरश्रियं त्यक्त्वा तोयद चातकेन महती सेवा समालम्बिता । तस्यैतत्फलितं समुन्नतशिलासंताडनं मस्तके गाढं गर्जसि वज्रमुज्झसि तडिल्लेखाभिरातर्जसि ॥ १६३ ॥ क्षुद्राः सन्ति सहस्रशः स्वभरणव्यापारमात्रोद्यताः स्वार्थो यस्य परार्थ एव स पुमानेकः सतामग्रणीः । दुःपूरोदरपूरणाय पिवति स्रोतःपतिं वाडवो जीमूतस्तु निदाघसंभृतजगत्संतापविच्छित्तये ॥ १६४ ॥ अन्योऽपि चन्दनतरोर्महनीयमूर्तेः सेकार्थमुत्सहति तद्गुणबद्धतृष्णः । शाखोटकस्य पुनरस्य महाशयोऽय- मम्भोद एव शरणं यदि निर्गुणस्य || १६५ ॥ अये बेलाहेलाकुलितकुलशैले जलनिधो कुतो वारामोघं बत जलद मोघं वितरसि । समन्तादुत्तालज्वलदनलकालाकवलित- क्लमोपेतानेतानुपचर पयोभिर्विंटपिनः ॥ १६६ ॥ दूरं नीरं तदपि विरसं जङ्गमा नो लताद्या- स्तस्मिन्दातर्यपि जलनिधौ को लभेताम्बुबिन्दुम् । दानाध्यक्षे त्वयि जलधर क्वापि कुत्रापि शैलाः शालावन्तोऽमृतनिभजलैस्तर्पिताः सर्व एते ॥ १६७ ॥ १. 'कीलाकवलन' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> l7c6by587m4v6s02s94k28c4pxxr9cf 104 128834 347030 2022-08-21T23:45:45Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | मार्गो भूरि मरुर्जलं स्थलभुवि स्वप्नेऽपि नो लभ्यते तीव्रो वाति समीरणः क्वचिदपि च्छायाभृतो न द्रुमाः । अङ्कारप्रकरान्किरन्निव रविग्र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | मार्गो भूरि मरुर्जलं स्थलभुवि स्वप्नेऽपि नो लभ्यते तीव्रो वाति समीरणः क्वचिदपि च्छायाभृतो न द्रुमाः । अङ्कारप्रकरान्किरन्निव रविग्रमे तपत्यम्बरे तद्भोः पान्थहिंताय पुर्य घरां पाथोद पाथोरैः ॥ १६८ ॥ सक्षारो जलधिः सरांसि वितरन्त्यभ्यागतेभ्यो मितं गृह्यन्ते सरितश्चिरेण परितोऽप्याधाय बन्धं बलात् । ग्राणं कृपकतः कथंचन किमप्यारोप्य कण्ठे पढ़ तत्त्वां त्यागिनमेकमेव भगवन्पर्जन्य गन्यामहे || १६९ ॥ क्षपां क्षामीकृत्य प्रसभमपह्त्या सरितां प्रताप्योर्वी कृत्वां तरुगहनगुच्छोप्य सकलन् । व संप्रत्युष्णांत इति तदन्वेषणपरा- स्तडिद्दीपालोका दिशि दिशि नलन्तीय जलदाः ॥ १७० ॥ अमीभिः संसिक्तेस्तव किनु फलं वारिद्र्घटे यदेतेऽपेक्षन्ते सलिलमवटेभ्योऽपि तरवः | अयं युक्तो व्यक्तं ननु सुखयितुं चातकशिशु- र्यदेप ग्रीष्मेऽपि स्पृहयति न पाथस्त्वदपरान् || १७१ ॥ भरिऊण जलञ्जलया जस्त पसाएण उन्नयं पत्ता | तस्सेव पुणो उवरिं गज्जन्ता किं न लज्जन्ति ॥ १७२ ॥ भग्गो सूरपयावो छन्नं गयणं धरावि तप्पवि या । भुअणं भरन्त जलहर तुह् छज्जसि गज्जियं गृहरम् ॥ १७३ ॥ अन्नेहिं वि कृ॒वजलेहिं निचं सद्यन्ति मामवल्लीओ । जलहर जलसिञ्चन्ताणं का वि इयरामहच्छाया ॥ १७४ ॥ (इति सामान्यमेघान्योक्तयः ।) ६ २१ सांप्रतम कालजलदस्य । आसन्यावन्ति याच्ञासु चातकाश्रूणि तेऽम्बुद | तावन्तोऽपि त्वया मेघ न मुक्ता जलविन्दवः ॥ १७५ ॥</poem><noinclude></noinclude> qlud7elv7yg2qwidbxhm5krut9h3a5u 104 128835 347031 2022-08-21T23:45:55Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>२२ काव्यमाला | त्वमेव चातकाघार इति केषां न गोचरः । धिगम्भोद यदस्यापि कार्पण्योक्तीः प्रतीक्ष्यसे || १७६ ॥ अयि जलद यदि न दास्यसि कतिचित्त्वं चातकाय जलकणिकाः । त... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>२२ काव्यमाला | त्वमेव चातकाघार इति केषां न गोचरः । धिगम्भोद यदस्यापि कार्पण्योक्तीः प्रतीक्ष्यसे || १७६ ॥ अयि जलद यदि न दास्यसि कतिचित्त्वं चातकाय जलकणिकाः । तदयमचिरेण भविता सलिलाञ्जलिदानयोग्यस्ते ॥ १७७ ॥ त्वयि वर्षति पर्जन्ये सर्वे पल्लविता द्रुमाः । अस्माकमर्कवृक्षाणां पूर्वपत्रेषु संशयः ॥ १७८ ॥ आश्वास्य पर्वतकुलं तपनोष्मतप्तं दुर्दाववह्निविधुराणि च काननानि । नानानदीनदशतानि च पूरयित्वा सि यज्जलद सैव तवोत्तमश्रीः ॥ १७९ ॥ कर्तव्यो हृदि वर्तते यदि तरोरस्योपकारस्तदा मा कालं गमयाम्बुवाह समये सिञ्चैनमम्भोभरैः । शीर्णे पुष्पफले दले विगलिते मूले गते शुष्कतां कस्मै किं हितमाचरिष्यसि परीतापस्तु ते स्थास्यति ॥ १८० ॥ एतेषु हा तरुणमारुतधूयमान- दावानलैः कवलितेषु महीरुहेषु । अम्भो न चेज्जलद मुञ्चसि मा विमुञ्च वज्रं पुनः क्षिपसि निर्दय कस्य हेतोः ॥ १८१ ॥ हृद्या नद्यः कमलसरसी राजहंसावतंसाः पुण्यश्रोता हिमजलभुवस्त्वत्कृते येन मुक्ताः । संप्राप्तेऽस्मिञ्जलद दहनोच्चण्डदाहे निदाघे पर्जन्य स्वीकुरु तमधुना चातकं पातकं वा ॥ १८२ ॥ एतदत्र पथिकैकजीवितं पश्य शुष्यतितरां महत्सरः । धिङ्बुधाम्बुधर रुद्धसद्गतीर्वर्धिताः किमिति तेऽद्रिवाहिनीः॥ १८३॥ बितर वारिद वारि तृषातुरे चिरपिपासितचातकपोतके । मरुति संचरति क्षणमन्यथा क्व च भवान्क पयः क च चातकः ॥ १८४॥ १. 'दवार्दिते' इति वा पाठः. २. ' याचके' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> 25g9u8viclredw0kqwry4gtbo5on2o3 104 128836 347032 2022-08-21T23:46:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | मुच मुच सलिलं कृपानिधे नाथ नास्ति समयो विलम्बने । अद्य चातककुटुम्बके नृते वारि वारिधर किं करिष्यसि॥ १८५ ॥ नभसि निरबलम्बे सीदता दीर्घका... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | मुच मुच सलिलं कृपानिधे नाथ नास्ति समयो विलम्बने । अद्य चातककुटुम्बके नृते वारि वारिधर किं करिष्यसि॥ १८५ ॥ नभसि निरबलम्बे सीदता दीर्घकालं त्वदभिमुखनिषण्णोत्तानपुटेन । जलधर जलधारा दूरतस्ताबदास्तां ध्वनिरपि मधुरस्ते न श्रुतश्चातकेन ॥ १८६ ॥ विलपति तृषा सारङ्गोऽयं भवानयमुन्नतो न्च जलमपि च ते संयोगोऽयं कथंचिदुपस्थितः । उपक्कृतिकृते प्रहं चेतः कुरुष्व यदग्रतो भ्रमति पवने क्व त्वं क्कायं क्व ते जलसंचयः ॥ १८७ ॥ मेकैः कोटरशायिभिर्मृतमिव क्ष्मान्तर्गतं कच्छपैः पाठीनैः पृथुपङ्कपीठलुठनाद्यस्मिन्मुहुर्मूर्च्छितम् । तस्मिन्नेव सरस्यकालजलदेनागत्य तच्चेष्टितं यत्राकण्ठनिमग्नवन्यकरिणां यूथैः पयः पीयते ॥ १८८ ॥ (इत्यकालजलदान्योक्तयः ।) अथ प्रकाशवर्षान्योक्तयः । अमुं कालक्षेपं त्यज जलद गम्भीरमधुरैः किमेभिर्निर्घोषैः सृज झगिति झात्कारि सलिलम् । अये पश्यावस्थामकरुण समीरव्यतिकर- ज्वलद्दावज्वालावलिजटिलमूर्तेर्बिटपिनः ॥ १८९ ॥ शोषं गते सरसि शैवलमञ्जरीणा- मन्तस्तिमिळुठति तापविसंस्थुलाङ्गः । अत्रान्तरे यदि न वारिद वारिवृन्दै - राप्लावयेस्तदनु किं मृतमण्डनेन ॥ १९० ॥ कालातिक्रमणं कुरुष्व तडितां विस्फूजितैस्त्रासय स्फारैर्भापय गर्जितैरतितरां कायै मुखे दर्शय । १. गमनं कुर्वता. २. मकरैः.</poem><noinclude></noinclude> grvzu0uxxwais0s6xr07jrt568k3k66 104 128837 347033 2022-08-21T23:46:28Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाली । अस्यानन्यगतेः पयोद मनसो जिज्ञासया चातक- स्याघेहि त्वमिहाखिलं तदपि न त्वत्तः परं याचते ॥ १९१ ॥ भूयो गर्जितमम्बुद प्रकटिता विद्युत्खमापूरितं दूर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाली । अस्यानन्यगतेः पयोद मनसो जिज्ञासया चातक- स्याघेहि त्वमिहाखिलं तदपि न त्वत्तः परं याचते ॥ १९१ ॥ भूयो गर्जितमम्बुद प्रकटिता विद्युत्खमापूरितं दूरावग्रहपृष्टनिष्ट तदलं वृष्ट्या तवातः परम् । निर्दग्धाखिलशालिहालिवधूसन्नद्धनेत्रैः परं • नैराश्यादिह वर्षितव्यमधुना केदारपूरं पयः ॥ १९२ ॥ नैताः स्वयमुपभोक्ष्यसि मोक्ष्यसि नूनं पयोद कुत्रापि । तल्कि तत्र न मुञ्चसि मुक्ता मुक्ता भवन्ति यत्रापः ॥ १९३ ॥ ( इति प्रकाशवर्षान्योक्तयः ।) अथागस्त्यन्योक्तयः । कम्पन्ते गिरयः पुरंदरभयान्मैनाकमुख्याः पुनः क्रन्दन्त्यम्बुधराः स्फुरन्ति वडवावक्रोद्गता वह्नयः । भोः कुम्भोद्भव मुच्यतां जलनिधिः खस्त्यस्तु ते सांप्रतं निद्रालुः लथबाहुवल्लिकमला श्लेषो हरिः सीदति ॥ १९४ ॥ अखर्वखर्वगर्तासु विच्छिन्नो यस्य वारिधिः । स एव हि मुनेः पाणिरधस्ताद्विन्ध्यभूभृतः ॥ १९५ ॥ अल्पीयसैव पयसा यत्कुम्भः पूर्यते प्रसिद्धं तत् । ब्राह्मं तेजः पश्यत कुम्भोद्भूतः पपौवाम् ॥ १९६ ॥ (इत्यगस्त्यन्योक्तयः ।) अथ ध्रुवस्य । यदि तारकततिरपरिमिता यदि सविता यदि सोमः । ध्रुव भवदवलम्बेन पुनर्विचरति सकलं व्योम | १९७ ॥ अथ कल्पवृक्षान्योक्तयः । कल्पद्रुमोऽपि कालेन भवेद्यदि फलप्रदः । को विशेषस्तदा तस्य वन्यैरन्यमहीरुहैः ॥ १९८ ॥ स्वर्णैः स्कन्धपरिग्रहो मरकतैरुल्लासिताः पल्लवा मुक्ताभिः स्तबकश्रियो मधुलिहां वृन्दानि नीलोत्पलैः ।</poem><noinclude></noinclude> 30v93ljwvcu0vjk9ccpwg1xff4tc58n 104 128838 347034 2022-08-21T23:46:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुकावली | संकल्पानुविधायि यस्य फलितं कस्तस्य धत्ते तुलां धिरजातिं जनसंकथासु यदयं कल्पद्रुमोऽपि द्रुमः ॥ १९९ ॥ अम पारिजातस्य । परिमलसुरभितनमसी पह... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुकावली | संकल्पानुविधायि यस्य फलितं कस्तस्य धत्ते तुलां धिरजातिं जनसंकथासु यदयं कल्पद्रुमोऽपि द्रुमः ॥ १९९ ॥ अम पारिजातस्य । परिमलसुरभितनमसी पहचः कनकाद्विपरिसरे तरवः | तदपि सुराणां चेतसि वितिमिह पारिजातेन ॥ २०० ॥ इति श्रीमत्तपागच्छाधिराज-श्रीगौतमगणधरोपनगुणगमाज-सकलभट्टारकन्नृन्दवृन्दारक- वृन्दारकराज-परमगुरुभट्टारकधी १९ श्रीविजयानन्दसूरिशिष्यभुजिष्यपण्डितहंस विजयगणि- समुचितायाम न्योक्तिमुक्तावल्यां देवान्योक्तिनिरूपकः प्रथमः परिच्छेदः ॥ द्वितीयः परिच्छेदः । श्रेयः श्रियां विलसनोल्लसदालयस्य यस्येशितुः शिरसि भान्ति फणात्फणीनाम् । कि मङ्गिनीसमुदयः कृपया धृतोऽयं संसारसागरपतज्जनतावनाय ॥ १ ॥ श्रेयः श्रियामाश्रयमङ्घ्रिपद्मं यदीयमच्छलतो मृगारिः । समाश्रितो बक्कुमिदं मदीयं पशुत्वमश्लाघ्यमपाकरोतु ॥ २ ॥ स्तोप्ये श्रीविजयानन्दस्वगुरुं गरिमाम्बुधिम् । सर्ववर्यवराचार्यमौलिमौलिमणिप्रभम् ॥ ३ ॥ अथ प्रतिद्वारवृत्तानि । द्वितीयपरिच्छेदेऽथ प्रतिद्वाराणि प्रस्फुटम् । कोमेलामलवृत्तानि निगद्यन्ते यथाक्रमम् ॥ ४ ॥ सिंहस्यान्योक्तयो ज्ञेया गजस्यान्योक्तयस्तथा । मृगान्योक्तिः शशान्योक्तिः फेरूक्तिः करभोक्तयः ॥ ५ ॥ वृषभान्योक्तयस्तद्वद्भषणान्योक्तयस्ततः । सर्पान्योक्तिस्तथैवोक्ता शेषनागोक्तयः पुनः ॥ ६॥ अथोच्येते जलघरप्रतिद्वारद्वयं क्रमात् । मत्स्यस्यान्योक्तयो मुख्या मण्डूकान्योक्तयो मताः ॥ ७ ॥ २५ १. अयं श्रीशब्दः पूज्यत्वसूचक: २. कोमलान्यकठोराणि मुखोच्चार्याण्यमलानि व्यर्थाक्षररहितानि वृत्तानि पद्यानि येषु तानि कोमलामलवृत्तानि. ७</poem><noinclude></noinclude> jqv4j6pskaleuqxisr8rjwhu4ysc1y7 104 128839 347035 2022-08-21T23:46:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>२६ काव्यमाला | अथ स्थलचराधिकारपद्धतौ पूर्व सिंहान्योक्तयः | सिंह: शिशुरपि निपतति मदमलिनकपोलभित्तिषु गजेषु । प्रकृतिरियं सत्त्ववतां न खलु वयस्तेजसो हेतुः ॥... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>२६ काव्यमाला | अथ स्थलचराधिकारपद्धतौ पूर्व सिंहान्योक्तयः | सिंह: शिशुरपि निपतति मदमलिनकपोलभित्तिषु गजेषु । प्रकृतिरियं सत्त्ववतां न खलु वयस्तेजसो हेतुः ॥ ८ ॥ मृगेन्द्रं वा मृगारिं वा सिंहं व्याहरतां जनाः । तस्य द्वयमपि ब्रीडा क्रीडादलितदन्तिनः ॥ ९॥ मत्तेभकुम्भनिर्भेदकठोरनखराशनिः । मृगारिरिति नाम्नैव लघुतामेति केसरी ॥ १० ॥ एकोऽहमसहायोऽहं कृशोऽहमपरिच्छदः । स्वप्नेऽप्येवंविधा चिन्ता मृगेन्द्रस्य न जायते ॥ ११ ॥ मृगैर्नष्टं शशैर्लीनं वराहैर्वलितं रुपा । ● हयानां हेषितं श्रुत्वा सिंहैः पूर्ववदासितम् ॥ १२ ॥ अन्वेषयति मदान्धद्विरदमदाम्बुसिक्तमवनितलम् । परिणतगर्भभरात सिंहवधूः शल्लकीविपिने ॥ १३ ॥ अयि भामिनि गर्भादलं समागमैर्न मया हि नागेन्द्रेण । मद्गन्धाइ हिरेष्यति तूर्णमपूर्ण: कुमारस्ते ॥ १४ ॥ धीरध्वनिभिरलं ते नीरद मयि मासिको गर्भः । उन्मदवारणबुद्धया मध्येजठरं समुच्छलति ॥ १५ ॥ तावद्गर्जन्ति मातङ्गा बने मदभरालसाः । लीलोल्लालितलाकूलो यावन्नायाति केसरी ॥ १६ ॥ अन्तर्बलान्यहममुष्य मृगाधिपय वाचा निगद्य कथमद्य लघुं करोमि । जानन्ति किं न करजक्षतकुम्भिकुम्भा- दामुक्तमौक्तिकमयानि दिगन्तराणि ॥ १७ ॥ घण्टास्वनो नुदतु वा मदवारिधाराः कामं श्रवन्तु बहुधा गजराजयूथे । १. 'हरिम्' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> 383m6qpqpfvoikpur2stmp4g5enq2bn 104 128840 347036 2022-08-21T23:47:02Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | दृष्टे मयि प्रचलते यदि पादमेकं वन्ध्या भवेद्विजननी मम सिंहसुनोः ॥ १८ ॥ नाभ्यासो नभसः क्रमे कररुहैर्नक्रोऽयमालम्बितं घण्टालत्वमभून्न... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | दृष्टे मयि प्रचलते यदि पादमेकं वन्ध्या भवेद्विजननी मम सिंहसुनोः ॥ १८ ॥ नाभ्यासो नभसः क्रमे कररुहैर्नक्रोऽयमालम्बितं घण्टालत्वमभून्न भूवरगुहां पर्यङ्कभूलङ्घने । पीनस्तन्यमनादराद्गलितया दृष्य सिंहीशिशो- श्रीग्दानाद्रवनिमगाः करटिनां गण्डेषु गण्डूपिता ॥ १९ ॥ हरिरलसविलोचनः सहेलं वलमवलोक्य पुनर्जगाम निद्राम् । अधिगतपतिविक्रमास्तभीतिर्न तु वनितास्य विलोकयांचकार ॥ २० ॥ वालाया नवसंगमे निपुणतां प्रेक्ष्यान्यथाशङ्किनो भर्तुश्चित्तमवेक्ष्य पङ्कजमुखी तत्पार्धकुड्डुचेऽलिखत् । एकं भद्रमतजं तदुपरि क्रोधारपतन्तं शिशुं सिंहीगर्भविनिःसृतार्धवपुषं दृष्ट्वा स हृष्टोऽभवत् ॥ २१ ॥ एणः क्रीडति शूकरश्च खनति द्वीपी च गर्वायते क्रोष्टा क्रन्दति वलगते च शशको वेगानुरुर्धावति । निःशङ्कः करिपोतकैगिरितटयोत्पाट्यते लीलया २७ हंहो सिंह विना त्वया हि विपिने कीदृग्दशा वर्तते ॥ २२ ॥ कः कः कुत्र न घुर्घुरायितघुरीघोरो घुरेच्छूकरः कः कः कं कमलाकरं विकमलं कर्तुं करी नोद्यतः । के के कानि बनान्यरण्यमहिषा नोन्मूलयेयुर्यतः सिंहीस्नेहविलासबद्धवसतिः पञ्चाननो वर्तते ॥ २३ ॥ नाभिषेको न संस्कारः सिंहस्य क्रियते मृगैः । विक्रमार्जितवित्तस्य स्वयमेव मृगेन्द्रता ॥ २४ ॥ एकाकिनि वनवासिन्यराजलक्ष्मण्यनीतिशास्त्रज्ञे । सत्त्वोत्कटे मृगपतौ राजेति गिरः परिणमन्ति ॥ २५ ॥ नास्योच्छ्रायवती तनुर्न दशनौ दीर्घौ न दीर्घः करः सत्यं वारण नैष केसरिशिशुस्वाडम्बरैः स्पर्धते । १. 'निःशङ्कः करिपोतकस्तरुलतानुन्मोटते लीलया' इति वा पाठ:.</poem><noinclude></noinclude> jzjumrn9usv0kphacogsj4tnt95wpp9 104 128841 347037 2022-08-21T23:47:34Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>२८ काव्यमाला | तेजोबीजमजेयमस्य हृदये न्यस्तं पुनर्वेधला तादृक्त्वादृशमेव येन सुतरां भोज्यं पशुं मन्यते ॥ २६ ॥ अद्यापि न स्फुरति केसरभारलक्ष्मी- र्न प्रेति... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>२८ काव्यमाला | तेजोबीजमजेयमस्य हृदये न्यस्तं पुनर्वेधला तादृक्त्वादृशमेव येन सुतरां भोज्यं पशुं मन्यते ॥ २६ ॥ अद्यापि न स्फुरति केसरभारलक्ष्मी- र्न प्रेति ध्वनितमद्विगुहान्तरेषु । मत्तास्तथापि करिणो हरिणाधिपस्य पश्यन्ति भीतमनसः पदवीं वनेषु ॥ २७ ॥ कोलः केलिमलंकरोतु करिणः क्रीडन्तु कान्तासखाः कासारे वनकासराः सरभसं मज्जन्त्विह खेच्छया । अभ्यस्यन्तु भयोज्झिताश्च हरिणा भूयोऽभिरूपां गतिं कान्तारान्तरसंचरिष्णुरधुना पञ्चाननो वर्तते ॥ २८ ॥ मातङ्गाः किमु वल्गितैः किमफलैराडम्बरैर्जम्बुकाः सारङ्गा महिषा मदं व्रजत किं शून्येषु शूरा न के । कोपाटोपसमुद्भटोत्कटसटाकोटेरिभारे: शनै: सिन्धुध्वानिनि हुकृते स्फुरति यत्तद्द्वर्जितं गर्जितम् ॥ २९ ॥ यथेष्टं चेष्टध्वं मदमलिनगण्डा: करटिन- स्तटान्यद्वेर्मन्दं निकषत विषाणैश्च महिषाः । सरागं सारङ्गाः सह सहचरीभिर्विचरत प्रचारः सिंहानामिह हि विधिना हन्त विहतः ॥ ३० ॥ विश्रं वपुः परवधप्रवणं च कर्म तिर्यक्तयैव कथितः सदसद्विवेकः । इत्थं न किंचिदपि साधु मृगाधिपस्य तेजस्तु तत्स्फुरति यस्य जगद्वराकम्३१ सामोपायनयप्रपञ्चपटवः प्रायेण ये भीरवः शूराणां व्यवसाय एव हि परं संसिद्धये कारणम् । विस्फूर्जद्विकटाटवीगजघट| कुम्भैकसंचूर्णन- व्यापारैकरसस्य सन्ति विजये सिंहस्य के मन्त्रिणः ॥ ३२ ॥ क्षुत्क्षामोऽपि जरान्वितोऽपि शिथिलप्राणोऽपि कष्टां दशा- मापन्नोऽपि विपन्नदीधितिरपि प्राणेषु गच्छत्स्वपि ।</poem><noinclude></noinclude> 1zkcmpudei5tvcygide1xmxo67kklej 104 128842 347038 2022-08-21T23:47:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली ! सत्तेभेन्द्रविभिन्नकुम्भकवलप्रासैकबद्धस्पृहः किं जीर्णे तृणमत्ति मानमहतामग्रेसरः केसरी || ३३ ॥ शैलशिखानिकुञ्जशयितस्य हरेः श्रवणे ज... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली ! सत्तेभेन्द्रविभिन्नकुम्भकवलप्रासैकबद्धस्पृहः किं जीर्णे तृणमत्ति मानमहतामग्रेसरः केसरी || ३३ ॥ शैलशिखानिकुञ्जशयितस्य हरेः श्रवणे जीर्णतृणं करेण विद्वाति कपिश्चपलः | क्षुद्रयधापवाद परिहारमतेः सहत- स्तस्य गतं वलं किमथुना द्विपयृथभिः ॥ ३४ ॥ येनानर्गलकालकेलिदलितप्रत्ययकादम्बिनी- २९ धाराघोरणिधौतधातुषु पुरा शैलेपु लीलायितम् । सोऽयं शृङ्गनिपातभमचरणः स्फारस्फुरत्फेरवी- फेत्कारैः कुपितोऽपि घृप्यति मुहुः पाणी मृगग्रामणीः ॥ ३५ ॥ अनिशं मतङ्गजानां बृंहितमाकर्ण्यते यथा विपिने । मन्ये तथा न जीवति गजेन्द्रपलकवलनः सिंहः ॥ ३६ ॥ जीर्णोऽपि ऋमहीनोऽपि कृशोऽपि यदि केसरी | तथापि यूथनाथस्य शङ्कङ्काय कल्पते ॥ ३७॥ खनन्नाखुबिलं सिंह: पाषाणशकलाकुलम् | प्राप्नोति नखभङ्गं वा सूषको वा फलं भवेत् ॥ ३८ ॥ सिंहः करोति विक्रममलिकुलझङ्कारभूषिते करिणि । न पुनर्नखमुखविलिखित भूतलकुहरस्थिते नकुले ॥ ३९ ॥ गम्यते यदि मृगेन्द्रमन्दिरं प्राप्यते हि गजदन्तमौक्तिकम् । जम्बुकालयगतेऽपि लभ्यते वत्सपुच्छखुरचर्मखण्डकम् ॥ ४० ॥ अस्मिन्नम्भोदवृन्दध्वनिजनितरुषि प्रेक्षमाणेऽन्तरिक्षं मा काक व्याकुलो भूस्तरुशिरसि शवक्रव्यलेशानशानः । धत्ते मत्तेभकुम्भव्यतिकरकरजग्रामवजाग्रजात्र- लासव्यासक्तमुक्ताधवलितकवलो न स्पृहामत्र सिंहः ॥ ४१ ॥ ग्रामाणामुपशल्यसीमनि मदोद्रेकस्फुरत्सौष्ठवाः फेत्कारध्वनिमुद्भिरन्ति बहवः संभूय गोमायवः |</poem><noinclude></noinclude> ri0ihbb1udc5n8i1kzroottw4g73tor 104 128843 347039 2022-08-21T23:48:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ ३० काव्यमाला । सोऽन्यः कोऽपि घनाघनध्वनिघनः पारीन्द्रगुञ्जारवः शुष्यद्गण्डमलोलपुच्छमचलत्कर्ण गजैर्यः श्रुतः ॥ ४२ ॥ रे मातङ्ग मदाम्बुडम्बरतया रोलम्बरोलं वह... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>३० काव्यमाला । सोऽन्यः कोऽपि घनाघनध्वनिघनः पारीन्द्रगुञ्जारवः शुष्यद्गण्डमलोलपुच्छमचलत्कर्ण गजैर्यः श्रुतः ॥ ४२ ॥ रे मातङ्ग मदाम्बुडम्बरतया रोलम्बरोलं वह- न्वन्यानामवलम्बनं वनमिदं दृष्टस्तत्किमहो महोन्नतधराधौरेयधात्रीधर- यदुत्कण्ठसे । प्रस्थप्रस्थितमेघयूथमथनोत्कण्ठी न कण्ठीरवः ॥ ४३ ॥ यस्यावन्ध्यरुषः प्रतापवसतेनदेन धैर्यद्रुहः शुष्यन्ति स मदप्रवाहसरितः सद्योऽपि दिग्दन्तिनाम् । दैवात्कष्टदशावशं गतवतः सिंहस्य तस्याधुना कर्षत्येव करेण केसरसटाभारं जरत्कुञ्जरः ॥ ४४ ॥ यः शौर्यावधिरेव यस्य सहसा दिग्दन्तिनोऽप्यन्तिकं नायाताः किल येन विन्ध्यवसुधा गम्या न कस्याप्यभूत् । तस्मिन्कौतुकिना त्वया करिपतौ लुप्ते कपोलस्थली- भृङ्गः केसरिवीर संप्रति पुनः कुनैष विश्राम्यतु ॥ ४५ ॥ निद्रामुद्रितलोचनो मृगपतिर्यावहां सेवते तावत्खैरममी चरन्तु हरिणा: स्वच्छन्दसंचारिणः । उन्निद्रस्य विधूतकेसरसटाभारस्य निर्गच्छतो नादे श्रोतृपथं गते हतधियः सन्त्येव दीर्घा दिशः ॥ ४६ ॥ यद्यपि च दैवयोगात्सिंहः पतितोऽपि दुस्तरे कूपे | तदपि हि वाञ्छति सततं करिकुम्भविदारणं मनसि ॥ ४७ ॥ यद्यपि रटति सरोषं मृगपतिपुरतोऽपि मत्तगोमायुः । तदपि न कुप्यति सिंहोऽप्यसदृश पुरुषेषु कः कोपः ॥ ४८ ॥ सदा मन्दमदस्यन्दिमातङ्गपिशिताशनः । असंपन्नेप्सिताहारस्तृणान्यत्ति न केसरी ॥ ४९ ॥ हेलानिद्दलियगयन्दकुम्भपयडीपथावपसरस्स | सीहस्य मिएण समं न विग्हो नेव संधानम् ॥ ५० ॥<noinclude></noinclude> 50e7xsqfdz8g4v95iwffrpxcbrwh9wh 347040 347039 2022-08-21T23:49:01Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>३० काव्यमाला । सोऽन्यः कोऽपि घनाघनध्वनिघनः पारीन्द्रगुञ्जारवः शुष्यद्गण्डमलोलपुच्छमचलत्कर्ण गजैर्यः श्रुतः ॥ ४२ ॥ रे मातङ्ग मदाम्बुडम्बरतया रोलम्बरोलं वह- न्वन्यानामवलम्बनं वनमिदं दृष्टस्तत्किमहो महोन्नतधराधौरेयधात्रीधर- यदुत्कण्ठसे । प्रस्थप्रस्थितमेघयूथमथनोत्कण्ठी न कण्ठीरवः ॥ ४३ ॥ यस्यावन्ध्यरुषः प्रतापवसतेनदेन धैर्यद्रुहः शुष्यन्ति स मदप्रवाहसरितः सद्योऽपि दिग्दन्तिनाम् । दैवात्कष्टदशावशं गतवतः सिंहस्य तस्याधुना कर्षत्येव करेण केसरसटाभारं जरत्कुञ्जरः ॥ ४४ ॥ यः शौर्यावधिरेव यस्य सहसा दिग्दन्तिनोऽप्यन्तिकं नायाताः किल येन विन्ध्यवसुधा गम्या न कस्याप्यभूत् । तस्मिन्कौतुकिना त्वया करिपतौ लुप्ते कपोलस्थली- भृङ्गः केसरिवीर संप्रति पुनः कुनैष विश्राम्यतु ॥ ४५ ॥ निद्रामुद्रितलोचनो मृगपतिर्यावहां सेवते तावत्खैरममी चरन्तु हरिणा: स्वच्छन्दसंचारिणः । उन्निद्रस्य विधूतकेसरसटाभारस्य निर्गच्छतो नादे श्रोतृपथं गते हतधियः सन्त्येव दीर्घा दिशः ॥ ४६ ॥ यद्यपि च दैवयोगात्सिंहः पतितोऽपि दुस्तरे कूपे | तदपि हि वाञ्छति सततं करिकुम्भविदारणं मनसि ॥ ४७ ॥ यद्यपि रटति सरोषं मृगपतिपुरतोऽपि मत्तगोमायुः । तदपि न कुप्यति सिंहोऽप्यसदृश पुरुषेषु कः कोपः ॥ ४८ ॥ सदा मन्दमदस्यन्दिमातङ्गपिशिताशनः । असंपन्नेप्सिताहारस्तृणान्यत्ति न केसरी ॥ ४९ ॥ हेलानिद्दलियगयन्दकुम्भपयडीपथावपसरस्स | सीहस्य मिएण समं न विग्हो नेव संधानम् ॥ ५० ॥ </poem><noinclude></noinclude> lq7j03eexbibhw0epfyod0jb2435nmb 104 128844 347041 2022-08-21T23:49:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | जो करिवराण कुम्भे पायन्दाऊण मुत्तिए दलइ | सो सीहो विहिवसओ जम्बुपयघट्टणं सहइ ॥ ५१ ॥ ( इति सिंहान्योक्तयः ।) अथ नजान्योक्तयः । आकृप्यन्ते कर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | जो करिवराण कुम्भे पायन्दाऊण मुत्तिए दलइ | सो सीहो विहिवसओ जम्बुपयघट्टणं सहइ ॥ ५१ ॥ ( इति सिंहान्योक्तयः ।) अथ नजान्योक्तयः । आकृप्यन्ते करणः पङ्कनिनना महाद्विपैरेव । प्राप्तापढ़ो महान्त उद्धरणीया महापुंभिः ॥ ५२ ॥ सन्त एव सतां नित्यमापत्तरणहेतवः । गजानां पङ्कमग्नानां गजा एव धुरंधराः ॥ ५३ ॥ नीवारप्रसवान्ननुष्टिकवलैर्यो वर्धितः शैशवे पीतं येन सरोजपत्रपुटके होमावशेषं पयः । तं पश्चान्मदमन्थरालिवलयव्यालुप्तगण्डं गजं सानन्दं सभयं च पश्यति मुहुर्दूरे स्थितस्तापसः ॥ ५४ ॥ कर्णे चामरचारुकम्बुकलिका कण्ठे मणीनां गणः सिन्दूरप्रकरः शिरःपरिसरे पार्श्वान्तिके किङ्किणी । लब्धचे नृपवाहनेन करिणा बद्धेन भूपाविधि- स्तत्किं भूधरधूलिधूसरतनुर्मान्यो न वन्यः करी ॥ ५५ ॥ वन्यो हस्ती स्फटिकघटिते भित्तिभागे स्वबिम्बं दृष्ट्वा कश्चित्प्रतिगजमिव त्वद्विषां मन्दिरेषु । हत्वा कोपाद्गलितदशनस्तं पुनर्वीक्षमाणो मन्दं मन्दं स्टशति करिणीशङ्कया भोजराज ॥ ५६ ॥ नीता कुम्भस्थलकठिनता कामिनीनामुरोजैः स्तेयं कृत्वा धृतमणिगणैः कञ्चुकैरावृतैश्च । इत्याख्यातुं नरवरगृहद्वारि कुम्भीन्द्रडिम्भाः गुण्डादण्डैर्व पुषि बहलां धूलिमुल्यन्ति ॥ ५७ ॥ आधोरणाङ्कुशभयाद्गजकुम्भयुग्मं जातं पयोधरयुगं हृदयेऽङ्गनानाम् ।</poem><noinclude></noinclude> dhkmwmyjjggd87j6x1zl1hj9auezzxr 104 128845 347042 2022-08-21T23:49:22Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>३२ काव्यमाला | भिन्नं तथापि नखराङ्कुशघातवेगै- (स्तेनान्यथा भवति याक्षरभालमाला ॥ ५८ ।। अन्तःसमुत्थविरहानलतीव्रताप- संतापिताङ्गकरिपुंगव मुञ्च शोकम् । धात्र... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>३२ काव्यमाला | भिन्नं तथापि नखराङ्कुशघातवेगै- (स्तेनान्यथा भवति याक्षरभालमाला ॥ ५८ ।। अन्तःसमुत्थविरहानलतीव्रताप- संतापिताङ्गकरिपुंगव मुञ्च शोकम् । धात्रा स्वहस्तलिखितानि ललाटपट्टे को वाक्षराणि परिमार्जयितुं समर्थः ॥ ५९ ॥ चिन्तामिमां वहसि किं गजयूथनाथ योगीव योगविनिमीलितनेत्रयुग्मः । पिण्डं गृहाण पिब वारि यथोपनीतं दैवाद्भवन्ति विपदः खलु संपदो वा ॥ ६० ॥ केलिं कुरुष्व परिभुङ्क्ष्व सरोरुहाणि गाहख शैलतटनिर्झरिणीपयांसि | भावानुरक्तकरिणीकरलालिताङ्ग मातङ्ग मुञ्च मृगराजरणाभिलाषम् ॥ ६१ ॥ पीतं यत्र हिमं पयः कवलिता यस्मिन्मृणालाङ्कुरा- स्तापार्तेन निमज्य यत्र सरसो मध्ये विमुक्तः श्रमः । धिक्तस्यैव जलानि पङ्किलयतः पाथोजिनीं मनतः कूलान्युत्खनतः करीन्द्र भवतो लज्जापि नो जायते ॥ ६२ ॥ रेवावारिणि वारणेन विपुले राजीवराजीरज:- ●ापिञ्जरितोमिँणि प्रविगलद्दानाम्बुगन्धोत्कटे । घौतं येन मृगारिरक्तमसकृद्दन्तान्तराले स्थितं कौपं सोऽपि पयः पपौ हतविधेः को गोचरे नागतः ॥ ६३ ॥ तापो नापगतस्तृषा न च कृशा धौता न धूलिस्तनो- र्न स्वच्छन्दमकारि कन्दकवलः का नाम केलीकथा । दूरोत्क्षिप्तकरेण हन्त करिणा स्पृष्टा न वा पद्मिनी प्रारब्धो मधुपैरकरणमयं झङ्कारकोलाहलः ॥ ३४ ॥</poem><noinclude></noinclude> fbc38pa1epbtllerl6xmwsz6s2fwq3k 104 128846 347043 2022-08-21T23:49:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ अन्योक्तिमुक्तावली ! नाभूवन्भुवि यस्य कुत्रत्रिदपि स्पर्धाकराः कुञ्जराः सिंहेनापि न लड़िता किमपरं यस्योद्धुरा पद्धतिः । कृष्टं सोऽपि कदयंते करिवरः स्फाराव... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude>अन्योक्तिमुक्तावली ! नाभूवन्भुवि यस्य कुत्रत्रिदपि स्पर्धाकराः कुञ्जराः सिंहेनापि न लड़िता किमपरं यस्योद्धुरा पद्धतिः । कृष्टं सोऽपि कदयंते करिवरः स्फारावैः फेरव- रापातालगभीरपङ्कपटलीमनोऽद्य भनोद्यमः || ६५ ॥ पङ्कमझकरिणा न विपचिः पयतां विधिवलं प्रतिकूलम् । यत्स शुद्धधरणीधरसाहसा शुक्रराजप्रय एव वियत्सा ॥ ६६ ॥ निमनः पङ्गेऽसिन्ननुभव करीन्द्राधिप दशा- मभद्रं भद्रं वा विधिलिखितमुन्मूलयति कः । वराहे गोमायौ मृगपरिषदि श्वापढकुले करिष्यन्कार्पण्यं किमुत महिमानं गमवसि ॥ ६७ ॥ सुदुःस्थितः स्थूलमरुस्थलीपु दीनां दशां दैववशात्प्रपन्नः । पुरातनाहारविहारनामान्करी करीरेऽपि करं करोति ॥ ६८ ॥ यूथान्यतनानि प्रचुरलभृतो बद्धवैरा मृगेन्द्रा मूलादाकृष्यमाणाः सपदि तटरुहो भूरुहा निःसरन्ति । तं दृष्ट्वा गृह्यमाणं हतविधिमनिशं भिलपलयामधीशं हस्तालस्त्राय केषां कलयति वदनं पङ्कमग्नः करीन्द्रः ॥ ६९ ॥ भो भोः करीन्द्र दिवसानि कियन्ति ताव- दन्मिन्मरौ समतिवाहय कुत्रचित्त्वम् । रेवाजलैनिंजकरेणुकरप्रमुक्तै- र्भूयः शमं गमयितासि निदाघदाहम् ॥ ७० ॥ रेवापयः किसलयानि च सल्लकीनां वन्ध्योपकण्ठविपिनं स्वकुलं च हित्वा । किं ताम्यसि द्विप गतोऽसि वशं करिण्याः स्नेहो हि कारणमनर्थपरम्परायाः ॥ ७१ ॥ दन्ते न्यन्तकरः प्रलम्चितशिराः संमील्य नेत्रद्वयं किं त्वं वारण खिद्यसे वनितया को नाम नो वञ्चितः । ९.<poem></poem><noinclude></noinclude> 3tr26aqv12vtlepngkogm8oij3jggjz 347044 347043 2022-08-21T23:49:52Z Srkris 3283 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली ! नाभूवन्भुवि यस्य कुत्रत्रिदपि स्पर्धाकराः कुञ्जराः सिंहेनापि न लड़िता किमपरं यस्योद्धुरा पद्धतिः । कृष्टं सोऽपि कदयंते करिवरः स्फारावैः फेरव- रापातालगभीरपङ्कपटलीमनोऽद्य भनोद्यमः || ६५ ॥ पङ्कमझकरिणा न विपचिः पयतां विधिवलं प्रतिकूलम् । यत्स शुद्धधरणीधरसाहसा शुक्रराजप्रय एव वियत्सा ॥ ६६ ॥ निमनः पङ्गेऽसिन्ननुभव करीन्द्राधिप दशा- मभद्रं भद्रं वा विधिलिखितमुन्मूलयति कः । वराहे गोमायौ मृगपरिषदि श्वापढकुले करिष्यन्कार्पण्यं किमुत महिमानं गमवसि ॥ ६७ ॥ सुदुःस्थितः स्थूलमरुस्थलीपु दीनां दशां दैववशात्प्रपन्नः । पुरातनाहारविहारनामान्करी करीरेऽपि करं करोति ॥ ६८ ॥ यूथान्यतनानि प्रचुरलभृतो बद्धवैरा मृगेन्द्रा मूलादाकृष्यमाणाः सपदि तटरुहो भूरुहा निःसरन्ति । तं दृष्ट्वा गृह्यमाणं हतविधिमनिशं भिलपलयामधीशं हस्तालस्त्राय केषां कलयति वदनं पङ्कमग्नः करीन्द्रः ॥ ६९ ॥ भो भोः करीन्द्र दिवसानि कियन्ति ताव- दन्मिन्मरौ समतिवाहय कुत्रचित्त्वम् । रेवाजलैनिंजकरेणुकरप्रमुक्तै- र्भूयः शमं गमयितासि निदाघदाहम् ॥ ७० ॥ रेवापयः किसलयानि च सल्लकीनां वन्ध्योपकण्ठविपिनं स्वकुलं च हित्वा । किं ताम्यसि द्विप गतोऽसि वशं करिण्याः स्नेहो हि कारणमनर्थपरम्परायाः ॥ ७१ ॥ दन्ते न्यन्तकरः प्रलम्चितशिराः संमील्य नेत्रद्वयं किं त्वं वारण खिद्यसे वनितया को नाम नो वञ्चितः । ९.</poem><noinclude></noinclude> reqq2766vb76f0swxspw3mpys3r6pfd 104 128847 347045 2022-08-21T23:50:06Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>३४ काव्यमाला । भूत्वा शान्तमना गृहाण कवलं स्नेहोऽधुना त्यज्यतां यन्मत्तास्त्वविवेकिनो विषयिणस्ते प्राप्नुवन्त्यापदम् ॥ ७२ ॥ न चरसि गजराजः पल्लवान्सल्लक... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>३४ काव्यमाला । भूत्वा शान्तमना गृहाण कवलं स्नेहोऽधुना त्यज्यतां यन्मत्तास्त्वविवेकिनो विषयिणस्ते प्राप्नुवन्त्यापदम् ॥ ७२ ॥ न चरसि गजराजः पल्लवान्सल्लकीनां न पिबसि गिरिकुण्डे नैर्झरं वारि हारि । विततदशनकोटौ दत्तहस्तावलम्बो वहति विरहखिन्नः प्राणभारं करीन्द्रः ॥ ७३ ॥ न गृह्णाति ग्रासं नवकमलकिञ्जल्किनि जले न पङ्के वाह्लादं व्रजति बिसभङ्गार्धशबले । न चैवं प्रेमाद्रामपि विषहते नान्यकरिणीं स्मरन्दावभ्रष्टां हृदयदयितां वारणपतिः ॥ ७४ ॥ पादाघातविघूर्णिता वसुमती त्रासाकुलाः पक्षिणः पङ्काङ्कानि सरांसि गण्डकषणक्षोदक्षताः शाखिनः । प्राप्येदं करिपोतकैर्विधिवशाच्छार्दूलशून्यं वनं तत्तन्नाम कृतं विशृङ्खलतया वक्तुं न यत्पार्यते ॥ ७५ ॥ घासग्रास गृहाण त्यज करिकलभ प्रीतिबन्धं करिण्याः पाशग्रन्थित्रणानामविरलमधुना देहि पङ्कानुलेपम् | दूरीभूतास्तवैते शबरवरवधूविभ्रमोद्धान्तिदृष्ट रेवातीरोपकण्ठच्युतकुसुमरजोधूसरा विन्ध्यपादाः || ७६ ॥ दानार्थिनो मधुकरा यदि कर्णतालै- दूरीकृताः करिवरेण मदान्धबुद्ध्या । तस्यैव गण्डयुगमण्डनहानिरेषा भृङ्गाः पुनर्विकचपद्मवने चरन्ति ॥ ७७ ॥ करटिकरटे भ्रस्यहानप्रवाहपिपासया परिसरसरङ्गश्रेणी करोति यदा रवम् । वदति शिरसः कम्पैर्नास्मान्निवारय वारण वितर वितरामानं दानं चलाः किल संपदः ॥ ७८ ॥</poem><noinclude></noinclude> cbzcf70wsk2g65fk7jgjclpamrtr12c 104 128848 347046 2022-08-21T23:50:16Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | आरामोऽयमनर्गलेन बलिना भग्नः समग्रो मये- त्यन्तःसंभृतहर्षवर्धितमदोदग्र: किमुन्माद्यसि | मातङ्ग प्रतिवर्षमेव भवतो भावी निदाघज्वर- स्तत... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | आरामोऽयमनर्गलेन बलिना भग्नः समग्रो मये- त्यन्तःसंभृतहर्षवर्धितमदोदग्र: किमुन्माद्यसि | मातङ्ग प्रतिवर्षमेव भवतो भावी निदाघज्वर- स्तत्रापि प्रतिकारमर्हसि सखे सम्यक्समालोचितुम् ॥ ७९ ॥ गले पाशस्तीत्रश्चरणयुगले गाढनिगडो दृढः स्कन्धे बन्धः शिरसि सृणिपातः खरतरः । नरः स्कन्धारूढो बत मरणयोग्येऽपि विषये न जानीमोऽत्यथै द्विरद वद कस्मात्तव मदः ॥ ८० ॥ कौंपे पयसि लघीयसि तापेन करः प्रसारितः करिणा | सोऽपि न पचसा लिप्तो लाघवमात्मा परं नीतः ॥ ८१ ॥ कौपं वारि विलोक्य' वारणपते किं विस्मितेनास्यते S प्रायो भाजनमस्य संप्रति भवांस्तत्पीयतामादरात् । उन्मज्जच्छफरी पुलिन्दललनापीनस्तनास्फालन- स्फारीभूतमहोर्मिनिर्मलजला दूरेऽधुना नर्मदा ॥ ८२ ॥ नो सन्चे हृढबन्धनात्क्षतमिदं नैवाजशोद्धातनं स्कन्धारोहणताडनात्परिभवं नैवान्यदेशागमम् | चिन्तां से जनयन्ति चेतसि यथा स्मृत्वा खयूथं वने सिंहत्रासितभीतभी रुकलभा यास्यन्ति कस्याश्रयम् ॥ ८३ ॥ नदीकूलान्भित्त्वा प्रतिविपिनमुत्पाट्य च तरू- न्मदोन्मत्ताञ्जित्वा करचरणदन्तैः प्रतिगजान् । जरां प्राप्यानार्थी तरुणजनविद्वेषजननीं स एवायं नागः सहति कलमेभ्यः परिभवम् ॥ ८४ ॥ करिकलभ विमुञ्च लोलतां चर विनयव्रतमानताननः । मृगपतिनखकोटिभङ्गुरो गुरुरुपरि क्षमते न तेऽङ्कुशः ॥ ८५ ॥ मातङ्गानां मदान्धभ्रमदलिपटलश्यामगण्डस्थलानां ये मार्गेणानुयाताः क्षणमपि हरिणा: क्षुच्छ्रमग्लानदेहाः | . 'नैवाडशोद्धनम्' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> jhyhyx2r204dcogmcnv2l2ywwcffe2b 104 128849 347047 2022-08-21T23:50:26Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाला । तेऽवश्यं भूतलस्यैस्तरुणतरुलतापल्लवैर्यान्ति तृप्तिं प्रायस्तुङ्गानुगानां भवति न विफलो वाञ्छितार्थाभिलाषः ॥ ८६ ॥ भद्रात्मनो दुरधिरोहतनोविं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाला । तेऽवश्यं भूतलस्यैस्तरुणतरुलतापल्लवैर्यान्ति तृप्तिं प्रायस्तुङ्गानुगानां भवति न विफलो वाञ्छितार्थाभिलाषः ॥ ८६ ॥ भद्रात्मनो दुरधिरोहतनोविंशाल- वंशोन्नतेः कृतशिलीमुखसंग्रहस्य | यस्यानुपप्लुतगतेः परवारणस्य दानाम्बुसेकसुभगः सततं करोऽभूत् ॥ ८७ ॥ अकस्मादुन्मत्तः प्रहरसि किमुच्चक्षितिरुहा- द्रुतं हस्ताघातैर्दलयसि किमुत्फुल्लनलिनम् । वयं जानीमस्ते करिवर बलोद्धारमसमं सटां सुप्तस्यापि स्पृशसि यदि पञ्चाननशिशोः ॥ ८८ ॥ पत्युर्यत्पतितावशेषकबलग्रासेन वृत्तिः कृता पीतं यच्च करावगाहकलुषं तत्पीतशेषं पयः | प्राणान्पूर्वतरं विहाय तदिदं प्राप्तं करिण्या फलं यद्वन्धव्रणकातरस्य करिणः क्लिष्टं न दृष्टं सुखम् ॥ ८९ ॥ यदि मत्तोऽसि मतङ्गज किममीभिरसारसरलतरुदलनैः । हरिमनुसर खरनखरं व्यपनयति स करटकण्डूतिम् ॥ ९ ॥ मृगा निजक्षुद्रतया सुशीतले निरस्ततीव्रातपदुःखसंकथाः । हता महत्त्वे ननु सन्ति दन्तिनो गवेषयन्तः स्वसमं महीरुहम् ॥ ९१ ॥ मीलितेक्षणमिदं विगाहसे वारणेन्द्र गहनं न वीक्षसे । अन्तिके तृणविमुद्रितानन: कूप एष खलु दुस्तरस्तव ॥ ९२ ॥ स्वच्छन्दं दलय द्रुमान्कमलिनीरामूलमुन्मूलय - क्रीडालोलकपोलमण्डल चलान्मदैर्मोदय | दन्ताघातनितान्तकम्पितगिरेः शृङ्गाणि वा पाटय त्वं तावत्करिराज केसरियुवा यावन्न जागति सः ॥ ९३ ॥ इहानेके सत्यं वृषमहिषमेषाः सुतुरगा गृहाणि क्षुद्राणां कतिपयतृणैरेव सुखिनः ।</poem><noinclude></noinclude> cty3a9svmld2tx1rxyf403853fyd369 104 128850 347048 2022-08-21T23:50:39Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | गजानामास्थानं मदसलिलजम्चालितभुवां तदेको विन्ध्याद्वेविपिनमथवा भूपसदनम् ॥ ९४ ॥ लाङ्कृऋचालनमवश्चरणावपातं भूमौ निपत्य बदनोदरदर्शनं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | गजानामास्थानं मदसलिलजम्चालितभुवां तदेको विन्ध्याद्वेविपिनमथवा भूपसदनम् ॥ ९४ ॥ लाङ्कृऋचालनमवश्चरणावपातं भूमौ निपत्य बदनोदरदर्शनं च । श्वा पिण्डदस्य कुरुते राजपुंगवस्तु धीरं विलोकयति चाटुशतैश्च भुते ॥ ९५ ॥ निदाघे दाघार्तः प्रचुरतरतृष्णातुरमंनाः सरः पूर्णे दृष्ट्वा त्वरितमुपयातः करिवरः । तथा पके मनस्तटनिकटवर्ती ननु यथा न नीरं नो, तीरं यमपि विनष्टं विधिवशात् ॥ ९६ ॥ यदि नाम सर्षपकणं शक्नोति करिः करेण नादातुम् । इयतैव तस्य ननु किं पराक्रमग्लानिरिह जाता ॥ ९७ ॥ यदि काको गजेन्द्रस्य विष्ठां कुर्वीत मूर्धनि । कुलानुरूपं तत्तस्य यो गजो गज एव सः ॥ ९८ ॥ जइ मण्डलेण भसिउं हत्थि दहूण रायमग्गम्मि । ता किं गयस्स जुत्तं सुणएण समं कलिं काउम् ॥ ९९ ॥ सूरो सि परदलभञ्जणो सि गरुओ सि भद्दजाओ सि । दाणेण विणा कुञ्जर न सोहए दन्तनिकरडी ॥ १०० ॥ ( इति गजान्योक्तयः ।) अथ हरिणान्योक्तयः । ------------------- ********************** ***** **** । ॥ १॥ दूर्वाङ्कुरतृणाहारा धन्यास्ते वै वने मृगाः । विभवोन्मत्तचित्तानां न पश्यन्ति मुखानि यत् ॥ २ ॥ कति कति न मदोद्धताश्चरन्ति प्रतिशिखरि प्रतिकाननं कुरङ्गाः । क्वचिदपि पुनरुत्तमा मृगास्ते मदयति यन्मद एव मेदिनीशान् ॥ ३ ॥ १०</poem><noinclude></noinclude> d5xuyi0eb9lxz8arn0asqoud30ondh1 104 128851 347049 2022-08-21T23:50:48Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>३८ काव्यमाला | इह किं कुरङ्गशावक केदारे कलममञ्जरीं त्यजसि । तृणधन्वा तृणबाणस्तृणघटितः कपटपुरुषोऽयम् ॥ ४ ॥ नैतास्ता मलयाद्रिकाननभुवः खच्छ सवन्निर्झरा- स्तृ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>३८ काव्यमाला | इह किं कुरङ्गशावक केदारे कलममञ्जरीं त्यजसि । तृणधन्वा तृणबाणस्तृणघटितः कपटपुरुषोऽयम् ॥ ४ ॥ नैतास्ता मलयाद्रिकाननभुवः खच्छ सवन्निर्झरा- स्तृष्णा यासु निवर्तते तनुभृतामालोकमात्रादपि । रूक्षध्वायपरिग्रहो मरुरयं स्फारीभवन्नातप- स्ता एता मृगतृष्णिका हरिण हे नेदं पयो गम्यताम् स्थलीनां दग्धानामुपरि मृगतृष्णामनुसरं- स्तृषार्त : सारङ्गो विरमति न खिन्नेsपि मनसि । अजानानस्तत्त्वं न स मृगयतेऽन्यत्र सरसी- मभूमौ प्रत्याशा न च फलति विघ्नं च कुरुते ॥ ६॥ अयि कुरङ्ग कुरङ्गमविक्रमैस्त्यज वनं जवनं गमनं कुरु । इह बने हि बनेचरनायकाः सुरभिलोहितलोहितसायकाः ॥ ७ ॥ छित्त्वा पाशमपास्य कूटरचनां भक्त्वा बलाद्वागुरां पर्यन्ताग्निशिखाकलापजटिलान्निर्गत्य दूरं वनात् । व्याधानां शरगोचरादेतिजवादुत्त्य धावन्मृगं : कूपान्तःपतितः कैरोतु विमुखे किं वा विधौ पौरुषम् ॥ ८ ॥ असक्दसकृन्नष्टां नष्टां मृगो मृगतृष्णिकां श्रमपरिगतोऽप्युत्पक्ष्माक्षः परैति पुनः पुनः । गणयति न तन्मायातोयं हतः सलिलाशया भवति हि मतिस्तृष्णान्धानां विवेकपराङ्मुखी ॥ ९॥ द्रुततरमितो गच्छ प्राणैः कुरङ्ग वियुज्यसे किमिति वलितग्रीवं स्थित्वा मुहुर्मुहुरीक्षसे । विदधति हठायाधानां ते मनागपि नार्द्रतां कठिनमनसामेषामेते विलोकितविभ्रमाः ॥ १० ॥ ५॥ १. 'निःसृत्य' इति वा पाठः २. 'दतिरयादुत्त्य धावन्' इति वा पाठः ३. 'क- रोति विमुखे' इति वा पाठः,</poem><noinclude></noinclude> o23jhy9jr74tznpw6cknmkmh4g8y79n 104 128852 347050 2022-08-21T23:51:05Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली । प्रियायां खैरायामतिकठिनगर्भालसतया किराते चाकर्णीकृतधनुषि धावत्यनुपदम् । प्रियाप्रेमप्राणप्रतिभयवशाज्जातविवशो मृगः पश्चादालोकय... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली । प्रियायां खैरायामतिकठिनगर्भालसतया किराते चाकर्णीकृतधनुषि धावत्यनुपदम् । प्रियाप्रेमप्राणप्रतिभयवशाज्जातविवशो मृगः पश्चादालोकयति च मुहुर्याति च मुहुः ॥ ११ ॥ रज्ज्वा दिशः प्रवितताः सलिलं विषेण पाशैर्मही हुतभुजाद्वलिता वनान्ताः । व्याधाः पदान्यनुसरन्ति गृहीतचापाः कं देशमाश्रयति यूथपतिर्मृगाणाम् ॥ १२ ॥ त्यक्तं जन्मवनं तृणाङ्कुरवती मातेव मुक्ता स्थली विश्रामस्थितिहेतवो न गणिता बन्धूपमाः पादपाः | बालापत्यवियोगदुःखविधुरा मुक्तार्धमार्गे मृगी मार्गान्तः पदवीं तथाप्यकरुणा व्याधा न मुञ्चन्त्यमी ॥ १३ ॥ अन्यास्ता मलयाद्रिकाननभुवः खच्छस्रवन्निर्झरा- स्तृष्णा यासु निवर्तते तनुभृतामालोकमात्रादपि । रूक्षध्वापरिग्रहो मरुरयं स्फारीभवान्तय म् ॥ १४ ॥ स्ता एता मृगतृष्णिका हरिण हे नेदं पयो गम् अयि कुरङ्ग तपोवनविभ्रमादुपगतोऽसि किरातपुरीमिमाम् । इह न पश्यसि दारय मारय ग्रस पिचेति शुकानपि जल्पतः ॥ १५ ॥ किं जातैर्बहुभिः करोति हरिणी पुत्रैरकार्यक्षमैः पर्ण वापि बनान्तरे प्रचलिते ये पान्ति भीतिं गताः । एकेनैव करीन्द्रदर्पदलनव्यापारबहा सिंही दीर्घपराक्रमेण मनसा पुत्रेण गर्वायते ॥ १६ ॥ किमेतदविशङ्कितः शिशुकुरङ्गलोलक्रमं परिक्रमितुमीहसे विरमते विशून्यं वनम् । स्थितोऽत्र गजयूथनाथमथनोच्छलच्छोणित- च्छटापटलपाटलोत्कटसटाभरः केसरी ॥ १७ ॥ </poem><noinclude></noinclude> hcbo8vf1sb8fs1h7q9ddorhmkju13ug 104 128853 347051 2022-08-21T23:52:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>४० काव्यमाला | अल्पीयःस्खलनेन यत्र पतनं कृच्छ्रेण यत्रोन्नति - द्वारे वेत्रलतावितानगहने कष्टप्रवेशक्रमः । हे सारङ्ग मनोरमा वनभुवस्त्यक्त्वा विशेषार्थिना... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>४० काव्यमाला | अल्पीयःस्खलनेन यत्र पतनं कृच्छ्रेण यत्रोन्नति - द्वारे वेत्रलतावितानगहने कष्टप्रवेशक्रमः । हे सारङ्ग मनोरमा वनभुवस्त्यक्त्वा विशेषार्थिना किं भूभृत्कटकस्थितिव्यसनिना व्यर्थ खुराः शातिताः ॥ १८ ॥ सारङ्गो न लतागृहेषु रमते नो पांशुले भूतले नो रम्यासु वनोपकण्ठहरितच्छायासु शीताखपि । तामेवायतलोचनामनुदिनं ध्यायन्मुहुः प्रेयसीं शैलेन्द्रोदरकन्दरासु गतभीः शृङ्गावशेषः स्थितः ॥ १९ ॥ वसन्त्यरण्येषु चरन्ति दूर्वी पिबन्ति तोयान्यपरिग्रहाणि । तथापि वध्या हरिणा नराणां को लोकमाराधयितुं समर्थः ॥ २० ॥ आः कष्टं वनवासिसाम्यकृतया सिद्धाश्रम श्रद्धया पल्लीं बालकुरङ्ग संप्रति कुतः प्राप्तोऽसि मृत्योर्मुखम् । यत्रानेककुरङ्गकोटिकदनक्रीडोल्लसल्लोहित- स्रोतोभिः परिपूरयन्ति परिखामुड्डामराः पामराः ॥ २१ ॥ स्वच्छन्दं हरिणेन या विरहिता दैवात्समासादिता भङ्गप्रस्नुतदुग्धबिन्दुमधुरा शालेर्नवा मञ्जरी | निःश्वासानलदग्धकोमलतृणप्रख्यापितान्तर्व्यथ- स्तामेव प्रतिवासरं मुनिरिव ध्यायन्वने शुष्यति ॥ २२ ॥ सेयं स्थली नवतृणाङ्कुरजालमेत- त्सेयं मृगीति हृदि जातमदः कुरङ्गः । नैवं तु वेत्ति यदिहान्तरितो लताभि- रायाति सज्जितकठोरशरः किरातः ॥ २३ ॥ रोमन्थमारचय मन्थरमेत्य निद्रां मुञ्च श्रमं तदनु संचर रे यथेच्छम् । दूरे स पामरजनो मुनयः किलैते निष्कारणं हरिणपोत बिभेषिकस्मात् ॥ २४ ॥ ( इति हरिणान्योक्तयः ।)</poem><noinclude></noinclude> au8anr80gdgrzlsj1qijgzxj3g9zw6u 104 128854 347052 2022-08-21T23:52:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अथ शशव्य | सिंहिकाटुतमंत्रस्तः शशः शीतांशुमाश्रितः । जयास साभयं तत्र तमन्यः सिंहिकासुतः ॥ २५ ॥ अध जम्दुकस्य | परिहीने सिंहेन बने फेकुरु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अथ शशव्य | सिंहिकाटुतमंत्रस्तः शशः शीतांशुमाश्रितः । जयास साभयं तत्र तमन्यः सिंहिकासुतः ॥ २५ ॥ अध जम्दुकस्य | परिहीने सिंहेन बने फेकुरु रे फेरण्ड । तद्द्वन्धेऽपि यदि केदं ऋ भवानुन्मुखतुण्ड ॥ २६ ॥ अथ करभान्योक्तयः । वपुर्विषमसंस्थानं कर्णज्वरकरो रवः । करभस्याशुगत्यैद छादिता दोषसंहतिः ॥ २७ ॥ कुमुदशनलैः फुल्लाम्भोजैः सरोमिरलंकृतां मनुकतमणिश्यामां शष्पैर्विहाय वनस्थलीम् । ऋरति करभो यद्वृक्षाणां चरन्सरुधन्वनां परिचयरतिः सा दुर्वारा न सा गुणवैरिता ॥ २८ ॥ यस विषमगहनान्तर्गता सादुवल्ली स्वेच्छं भुक्ता सरलितगलेनात्मचेतोनुलझा । तत्तारुण्यं करभ गलितं कुत्रचित्प्राग्विलासो यत्स्वाधीनं यदपि सुलभं तेन तुष्टिं विधेहि ॥ २९ ॥ करभदयिते योऽसौ पीलुस्त्वया मधुलुब्धया व्यपगतघनच्छायस्त्यक्तो न सादरमीक्षितः । चलकिसलयैः सोऽपीदानीं प्ररूढनवाङ्कुरः करभदयितावृन्दैरन्यैः सुखं परिभुज्यते ॥ ३० ॥ सरलितगलनाली कन्धरां धत्स्व धैर्या - त्करभ लघुशमीनां ग्रासमेकं गृहाण । सरसमधुरपत्रास्ताः कुतः पीलुजात्यो हरिततरुकरीरे रे मरौ याः प्ररूढाः ॥ ३१ ॥ १. 'विमलसलिलैः' इति वा पाठः. ११ S</poem><noinclude></noinclude> 70egnq3axuqv5yftqfipgbtcdfydq7w 104 128855 347053 2022-08-21T23:52:46Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>४२ काव्यमाला | न भवति मिथुनानां प्रेमलावण्ययोगा- ज्जनयति सुखमन्तः कस्यचित्कोऽपि दृष्टः । पतति झटिति दृष्टिर्मुग्धदासेरकाणां जरठभुरठवल्लीपिञ्जरासु स्थली... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>४२ काव्यमाला | न भवति मिथुनानां प्रेमलावण्ययोगा- ज्जनयति सुखमन्तः कस्यचित्कोऽपि दृष्टः । पतति झटिति दृष्टिर्मुग्धदासेरकाणां जरठभुरठवल्लीपिञ्जरासु स्थलीषु ॥ ३२ ॥ रूक्षं वपुर्न च विलोचनहारि रूपं न श्रोत्रयोः सुखदमारटितं कदाचित् । इत्थं न साधु तव किंचिदिदं तु साधु तुच्छे रतिः करभ कण्टकिनि द्रुमे यत् ॥ ३३ ॥ बक्रग्रीवमुदीक्षसे किमपरं बाप्पाम्बुपूर्णेक्षणः कः खेदः करभाधुना तृणलवैः संतर्पयैतद्वपुः । कान्तान्तःस्फुरदोष्ठसंपुटभुवो ये लीलयान्दोलिता मुक्तास्ते नवनीलकन्दलदलश्यामाः शमीपल्लवाः ॥ ३४ ॥ आयाते दयिते मरुस्थलभुवां संचिन्त्य दुर्लङ्घयतां गेहिन्या परितोषवाप्पतरलामासज्य दृष्टिं मुखे । दत्वा पीलुशमीकरीरकवलाखेनाञ्चलेनादरा- दुन्सृष्टं करभस्य केसरसटाभाराग्रलनं रजः ॥ ३५ ॥ चर करभ यथेष्टं सन्ति शप्पाण्यरण्ये - बहुकुसुमसमृद्धाः पीलवश्च स्थलीषु । यदि गणयसि वाक्यं बन्धुवर्गस्य दूरा- त्परिहर करवीरं मृत्युरेवैष सद्यः ॥ ३६ ॥ चिन्तां मुञ्च गृहाण पल्लवमिमं लक्षस्य शालस्य वा गाङ्गस्यास्य जलस्य चन्द्रवपुषो गण्डूषमेकं पिब । जीवन्द्रक्ष्यसि ताः पुनः करभ हे दासेरकीया भुवो. रम्याः पीलुशमीकरीरबदरीकूजत्कपोताकुलाः || ३७ ॥ यस्यासीन्नवपीलुपत्रबदरग्रासोऽपि संतुष्टये दीर्घाध्वन्यनुगम्यते न पदवी यस्य स्वयूथ्यैरपि ।</poem><noinclude></noinclude> 7j5k8l0irmgobdwfk9pz5f5i0crhbks 104 128856 347054 2022-08-21T23:52:58Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्किमुक्तावली | सोऽयं संप्रति यति कालकरभः क्षीणोधमः क्षामतां सत्ये नूनसमेत दैबक्तकेनास्वादितं तन्मधु ॥ ३८ ॥ पीलूनां फलवतापायमधुरं रोमन्थवित्वा मरौ श... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्किमुक्तावली | सोऽयं संप्रति यति कालकरभः क्षीणोधमः क्षामतां सत्ये नूनसमेत दैबक्तकेनास्वादितं तन्मधु ॥ ३८ ॥ पीलूनां फलवतापायमधुरं रोमन्थवित्वा मरौ शाखाग्रं यदुखादि चाल करीवकार्पितं प्रेमतः । तत्स्मृत्वा करमेण खेढदिपुरं दी तथा फूत्कृतं प्राणानामभवत्तदेव सहसा प्रस्थानतूर्य यथा ॥ ३९ ॥ दुष्प्रापसम्बु पवनः परुषोऽतितापी छायाभृतो न तरवः फलभारतम्राः । इत्थं स करस वच्मि भवन्तसुचैः का संगतिः खलु मरौ रमणीयतायाः ॥ ४० ॥ अस्थाननस्य भवतः खलु कोटिरेषा ऋण्टारिका यदि भवेदविशीर्णपर्णा | योग्याः कथं करमकल्पतरोलेताया- ४६ स्ते पल्लवा विमलविद्रुमभङ्गभाजः ॥ ४१ ॥ दासेरको रसत्येष युक्तं भारेऽधिरोहति । उत्तार्यमाणेऽपि पुनर्यत्तत्र किसु कुर्महे ॥ ४२ ॥ करभदयिते यत्तत्पीतं सुदुर्लभमेकदा मधु वनगतं तस्यालाभे विरौषि किमुत्सुका । कुरु परिचितैः पीलोः पत्रैर्वृतिं मरुगोचरै- र्जगति सकले कस्यावाप्तिः सुखस्य निरन्तरा ॥ ४३ ॥ करभ किमिदं दीर्घश्वासैर्दुनोषि शरीरकं विरम शठ हे कस्यात्यन्तं सखे सुखमागतम् । चर किसलयं पीलोः स्वच्छो विमुञ्च मधुम्हां पुनरपि भवान्कल्याणानां भविष्यति भाजनम् ॥ ४४ ॥ (इति करभान्योतयः ।)</poem><noinclude></noinclude> h24cmx7qo0fwg9ndko3bok25j4673yt 104 128857 347055 2022-08-21T23:53:13Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>४४ काव्यमाला । अथ वृषभान्योक्तयः । नास्य भारग्रहे शक्तिर्न च वाहगुणः कृषौ । देवागारबलीवर्दस्तथाप्यश्नाति भोजनम् ॥ ४५ ॥ गुणानामेव दौरात्म्याबुरि धुर्यो नि... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>४४ काव्यमाला । अथ वृषभान्योक्तयः । नास्य भारग्रहे शक्तिर्न च वाहगुणः कृषौ । देवागारबलीवर्दस्तथाप्यश्नाति भोजनम् ॥ ४५ ॥ गुणानामेव दौरात्म्याबुरि धुर्यो नियुज्यते । असंजातकिणस्कन्धः सुखं स्वपिति गौर्गली ॥ ४६ ॥ गुरुशकटधुरंधरस्तृणाशी समविषमेषु चला गलापकर्षी । जगदुपकरणं पवित्रयोनिर्नरपशुना कथमुपनीयते गवेन्द्रः ॥ ४७ ॥ अनसि सीदति सैकतवर्त्मनि प्रचुरभारभरक्षपितौक्षके ।' गुरुभरोद्धरणोद्धुरकंधरं स्मरति सारथिरद्य धुरंधरम् ॥ ४८ ॥ मार्गे कर्दमदुर्गमे जलभृते गर्ताशतैराकुले खिन्ने शाकटिके भरेऽतिविषमे दूरं गते रोधसि । शब्देनैतदहं ब्रवीमि महता कृत्वोच्छ्रितां तर्जनी- मीदृक्षे विषमे विहाय धवलं बोढुं क्षमः को धुरम् ॥ ४९ ॥ दन्ताः सप्त चलं विषाणयुगलं पुच्छाञ्चलः कर्वुरः कुक्षिश्चन्द्रकितो वपुः कुसुमितं सत्त्वच्युतं चेष्टितम् । अस्मिन्दुष्टवृषे वृषामितगुणग्रामानभिज्ञात्मनो ग्रामीणस्य तथापि चेतसि चिरं घुर्यभ्रमः स्फूर्जति ॥ ५० ॥ गुरुर्नायं भारः क्वचिदपि न पन्थाः स्थपुटितो न ते कुण्ठा शक्तिर्वहनमपि तेऽङ्गे न विकलम् । इह द्रुङ्गे नान्यस्तव गुणसमानस्तदधुना धुनानेन स्कन्धं धवल किमु मुक्तः पथि भरः ॥ ५१ ॥ न ध्वानं कुरुषे न यासि विकटं नोचैर्वहस्याननं दर्पान्नो लिखसि क्षितिं खुरपुढैर्नावज्ञया वीक्षसे । किं तु त्वं वसुधातलैकधवल स्कन्धाधिरूढे भरे तीरौण्यद्य तटीविटङ्कविषमाण्युल्लङ्घयन्वीक्ष्यसे || ५२ ॥ १. 'तीराण्युचतटी' इति वा पाठः:</poem><noinclude></noinclude> k7bybmkb7u42hgrtc71sbk8bz1mrkd6 104 128858 347056 2022-08-21T23:53:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिनुक्तावली | गथा भन्नः पन्था तपनन्नावगहनो गलीनां नामादि स्तृशति यथा सारथिरथम् । यथा चैते हताः सवलितनुवो यान्ति वृषभा स्तथा दूरीभृतः न खलु को नूनमधु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिनुक्तावली | गथा भन्नः पन्था तपनन्नावगहनो गलीनां नामादि स्तृशति यथा सारथिरथम् । यथा चैते हताः सवलितनुवो यान्ति वृषभा स्तथा दूरीभृतः न खलु को नूनमधुना ॥ ५३ ॥ ऊठा येत महापुरा सविमार्गे काकिना सोदो ये कदाचिदेव न नये गोष्टन शण्डध्वनिः । आसीनन्य गयाङ्गणैक निन्द्रकन्तस्यैव संप्रत्यहो विकटं धवलस्स जातजरसो गो: योग्यते ॥ १४ ॥ अन्नौ जीर्णदरीर संकटसरितीरपु निनोन्नते ऊढा येन वृषेण धूर्बलवता द्वितीया । तां वृद्धोऽपि कृशोऽपि दुर्घह धुरं वोढुं स एव क्षमो रयानडुलकैः समेत्य बहुभिर्नाकृप्यतेऽन्यैर्वृषैः ॥ ५५ ॥ यम्यादी ब्रजमण्डनस्य बह्तो गुर्वी धुरं धैर्यतो कोस्यैः मंगुणैः कृतो न युगपत्स्कन्धः समस्तैरपि । तन्यैव लथकम्बलस्य धवलस्योत्थापने सांप्रतं मेऽत्रैव जरावशार्दिततनोगः पुण्यमुद्धोप्यते ॥ ५६ ॥ एतानि बालघवल प्रविहाय कामं गोष्ठाङ्गणे तरलतर्णकचेष्टितानि । स्कन्धं निधेहि धुरि पूर्वधुरीणमुक्तो नेतव्यतामुपगतोऽस्ति तवैप भारः ॥ ५७ ॥ न लिखसि खुरैः क्षोणीपृष्टं न नर्दसि सादरं प्रकृतिपुरुषं प्राप्याप्यग्रे न कुप्यसि गोवैरम् । वहति च धुरं धुर्यो धैर्यादनुद्धतकन्धरो जगति गुणिनः कार्योदार्यात्परानतिशेरते ॥ ५८ ॥ ( इति नृपभान्योक्तयः ।) १. 'प्रगुणीकृतो' इति वा पाठः. २. 'गोऽन्तरं' इति वा पाठः. १२</poem><noinclude></noinclude> 7rdgwtzvm3z2i0zboi0m1j3bz58r1p1 104 128859 347057 2022-08-21T23:53:32Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाला | अथ भषणान्योक्तयः । आबद्धकृत्रिमसटाविकटांसवृत्ति- रारोपितो मृगपतेः पदवीं यदि श्वा । मत्तेभकुम्भतटपाटनलम्पटस्य नादं करिष्यति कथं हरिणाधिपस्य ॥... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाला | अथ भषणान्योक्तयः । आबद्धकृत्रिमसटाविकटांसवृत्ति- रारोपितो मृगपतेः पदवीं यदि श्वा । मत्तेभकुम्भतटपाटनलम्पटस्य नादं करिष्यति कथं हरिणाधिपस्य ॥ ५९ ॥ स्वल्पनायुवसावशेषमलिनं निर्मीसमप्यस्थिकं श्वा लब्ध्वा परितोषमेति न च तत्तस्य क्षुधः शान्तये । सिंहो जस्बुकमङ्कमागतमपि त्यक्त्वा निहन्ति द्विपं सर्वः कृच्छ्रगतोऽपि वाञ्छति जनः सत्त्वानुरूपं फलम् ॥ ६० ॥ पिब पयः प्रसर क्षितिपान्तिकं कलय कांचन काञ्चनशृङ्खलाम् । इदमवद्यतमं तु यदी हसे भषण संप्रति केसरिणस्तुलाम् ॥ ६१ ॥ ( इति भषणान्योक्तयः ।) - अथ सर्पान्योक्तयः । यस्मै ददाति विवरं भूमिः फूत्कारमात्रभीतेव । आशीविषः स दैवाड्डोम्बकरण्डस्थितिं सहते ॥ ६२ ॥ दुश्चरितैरेव निजैर्भवति दुरात्मा हि शङ्कितो नित्यम् । दर्शनपथमापनं पन्नगकुलमाकुलीभवति ॥ ६३ ॥ अहिरहिरिति संभ्रमपदमितरजने किमपि कातरे भवतु । विहगपतेराहारः स तु सरलमृणालदलरुचिरः || ६४ ॥ रे रे सर्प विमुञ्च दर्पमसमं किं स्फारफूत्कारतो विश्वं भापयसे क्वचित्कुरु बिले स्थानं चिरं नन्दतु । नो चेप्रौढगरुत्स्फुरत्तरमरुव्याधूतपृथ्वीधर- स्तार्क्ष्यो भक्षयितुं समेति झगिति त्वामद्य विद्वेषवान् ॥ ६५ ॥ मौलौ सन्मणयो गृहं गिरिगुहा त्यागः किलात्मत्वचो निर्यत्नोपचितैश्च वृत्तिरनिलैरेकत्र चर्येदृशी । १. 'भित्तिः' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> k10cdmchy0x86ytvrx7vj2r3uyy315n 104 128860 347058 2022-08-21T23:54:21Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अन्यत्रातृजुवर्त्मता द्विरसना वक्रे विषं वीक्षणं सर्वामङ्गलसूचकं कथय भी भोगिन्सखे किं विदम् ॥ ६६ ॥ भेकेद्र कृणता सरोपपरुर्ष चत्कृष्ण... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अन्यत्रातृजुवर्त्मता द्विरसना वक्रे विषं वीक्षणं सर्वामङ्गलसूचकं कथय भी भोगिन्सखे किं विदम् ॥ ६६ ॥ भेकेद्र कृणता सरोपपरुर्ष चत्कृष्णसर्पानने दातुं कर्णचपेटसुज्झितभिया हस्तः समुल्लासितः | यानुख नक्षिणी पिदधता नागेन कृष्ण स्थितं तत्सर्वं विषमन्त्रिणो भगवतः कस्यापि विस्फूजितम् ॥ ६७ ॥ ( इति सर्पान्योक्तयः ।) अथ शेषनागस्य | इलातलभराक्रान्तग्रीवां मा शेष वक्रय | त्वयि दुःखिनि चैकस्मिञ्जीवलोकः सदा सुखी ॥ ६८ ॥ युक्तोऽसि भुवनभारे मा वक्रां वितनु कन्धरां शेष । त्वय्येकस्सिन्दुःखिनि सुखितानि भवन्ति सुवनानि ॥ ६९ ॥ ...................................................... .........................................................॥ ७० ॥ ( इति शेषनागान्योतयः ।) अथ जलचराधिकारपद्धतौ प्रथमं मत्स्यस्यान्योक्तयः । शफर संहर चञ्चलतामियं चिरमगाघजलप्रणयी भव । इह हि कूजितमञ्जुलजालके वसति तत्र बकोटकुटुम्बकम् ॥ ७१॥ कैवर्तकर्कशकरग्रहणच्युतोऽपि जाले पुनर्निपतितः शफरो वराकः । जालात्पुनर्विगलितो गलितो बकेन वामे विधौ क्व नु सुखं व्यसनागमेषु ॥ ७२ ॥ अथ दर्दुरान्योक्तयः | किं नाम दर्दुर दुरध्यवसाय सायं कायं निपीड्य निनदं कुरुषे रुषेव । एतानि केलिरसितानि सितच्छदाना- साकर्ण्य कर्णमधुराणि न लज्जितोऽसि ॥ ७३ ॥</poem><noinclude></noinclude> bnr188ebgpxqm6tezia131pdw9b9v5f 104 128861 347059 2022-08-21T23:54:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>४८ काव्यमाला | हो शालूरवीराः कथमिति कुरुत प्रावृषेण्याम्बुवाह- व्यूहादासाद्य सद्योऽप्यभिनवविभवं गर्वकोलाहलानि । स्मर्तव्यः सोऽपि कालः कमलकुलरिपुश्चण्डम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>४८ काव्यमाला | हो शालूरवीराः कथमिति कुरुत प्रावृषेण्याम्बुवाह- व्यूहादासाद्य सद्योऽप्यभिनवविभवं गर्वकोलाहलानि । स्मर्तव्यः सोऽपि कालः कमलकुलरिपुश्चण्डमार्तण्डघामा नामापि श्रोत्रपात्रं न भवति भुवने यन्त्र युष्मद्विधानाम् ॥ ७४ ॥ रेरेभेक गलद्विवेककटुकं किं रारटीप्युत्कटो • मत्वैव कचनापि कूपकुहरे त्वं तिष्ठ निर्जीववत् । सर्पोऽयं स्वमुखप्रसृत्वरविषज्वालाकरालो महा- जिह्वालस्तव कालवत्कवलनाकाङ्क्षी यदाजग्मिवान् ॥ ७५ ॥ एतस्मिन्सरसि प्रसन्नपयसि प्राणत्रुटत्तालुना किं कोलाहलडम्बरेण खलु रे मण्डूक मूकीभव | उन्मीलन्नयनावलीदलचललक्ष्मीरणन्नूपुर- व्याहारप्रतिवादिनः प्रतिदिनं प्रेषन्ति हंसस्वनाः ॥ ७६ ॥ रे पक्षिन्नागतस्त्वं कुत इह सरसस्तत्कियो विशालं किं मद्धानोऽपि बाढं नहि नहि सुमहत्पाप मा ब्रूहि मिथ्या | इत्थं कूपोदरस्थः शपति तटगतं दर्दुरो राजहंस नीचः स्वल्पेन गर्वी भवति हि विषमो नापरो येन दृष्टः॥७७॥ तावद्गर्जति मण्डूकः कूपमाश्रित्य निर्भयः । यावत्करिकराकारं कृष्णसर्पे न पश्यति ॥ ७८ ॥ (इति दर्दुरान्योक्तयः ।) इति श्रीमत्तपागच्छाधिराजश्रीगौतमगणधरोपमगुणसमाजसकलभट्टारकवृन्दवृन्दारकवृ- न्दारकराज्य परमगुरुभट्टारकश्री १९ श्रीविजयानन्दसूरिशिष्यभुजिष्यपण्डितहंस विजयगणिस- मुच्चितायामन्योक्तिमुक्तावल्यां स्थलचरजलचरान्योक्तिनिरूपको द्वितीयः परिच्छेदः ॥ २ ॥ तृतीयः परिच्छेदः । ज्ञाने पदार्था: प्रतिबिम्ब्य यस्यानेके निवास दधिरे विबाधम् । स्फटामिषात्सप्तनयारिपुत्वं त्यक्त्वा च तस्थुः स सुखाय पार्श्वः ॥ १ ॥</poem><noinclude></noinclude> gvii77iwqk36dvqqudm0ilgi9ezuct9 104 128862 347060 2022-08-21T23:54:51Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | विज्ञातनिःशेषपदार्थमा हिर्मुखनाथपूज्यम् । सुबर्णवर्णं जिनदर्शनानं गिरामवीशं स्मृतिमानदोऽहम् ॥ २ ॥ अथ विक्रमः । तत्राडौँ सतदशचिञ्चर... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | विज्ञातनिःशेषपदार्थमा हिर्मुखनाथपूज्यम् । सुबर्णवर्णं जिनदर्शनानं गिरामवीशं स्मृतिमानदोऽहम् ॥ २ ॥ अथ विक्रमः । तत्राडौँ सतदशचिञ्चर्यिताटाढा चक्रवन्धचित्रेण परमगुरुभट्टारक- श्रीविजयानन्दसूरीश्वराणां स्तुतिनाह- दक्षलक्षक्षमः सुश्रीर्जचाय यतिपुंगव । वल्गुभाभारवनित्यं भव क्षिप्तभश्रम ॥ ३ ॥ ATENT इति कलशः ॥ १ ॥ दयावन्भगवन्साविलोककोकखगोपम । महासौख्यं सतां, दद्याः पुण्यविष्टरवारिद ॥ ४ ॥ MA धनुः ॥ २ ॥ दमवंस्त्वं गतव्याज जनानां सकलामद | दतुल्य मकान्तारे तारं यच्छ शिवं दमम् ॥ ५॥ शक्तिः ॥ ३ ॥ इतोऽष्टादशारचक्रबन्धचित्रस्यावचूरिः । दक्षेति । हे चतिश्रेष्ठ, हे मनोहरप्रभासमूहवन्, हे निरस्तसंसारायास, त्वं मम जयाच भव । कथम् । नित्यम् । कीदृशस्त्वम् । दक्षाणां लक्षाणि दक्षलक्षाणि तेषु क्षमः समर्थः अतिचातुर्यवत्त्वात्, यद्वा दक्षलक्षवत्क्षमा यस्य, अथवा दक्षलक्षैः क्षमो युक्तः दक्षलक्षक्षमः । 'परिपाट्यां क्षमं शक्ते हिते युक्ते क्षमावति' इति हैमानेकार्थकोशः । पुनः कीदृशस्त्वम् | सु शोभना श्रीः शोभा लक्ष्मीर्वा यस्य सः ॥ ३ ॥ कलशः ॥ १ ॥ हे कृपावन्, हे ज्ञानवन्, भावस्तुरीयो धर्मः स विद्यते येषां ते भाविनस्ते च ते लो- काय त एव चक्रवाकास्तेषु सूर्यस्येव उपमा यस्य तत्संबुद्धिः, त्वं साधूनां महन्च तत्सौख्यं च महासौख्यं दद्याः । कीदृशस्त्वम् । पुण्यमेव विष्टरो वृक्षस्तस्मिन् वारि ददातीति दारिदो नेघः । ‘वृक्षासनयोर्विष्टरः' इति निपातितः ॥ ४ ॥ धनुः ॥ २ ॥ हे गुरो, त्वं जनानां निरुपद्रवं दमं उपशमं यच्छ देहि । कथम् । तारं यथा भवति तथा । हे दमवन्, १. विज्ञातो निःशेषेण पदार्थानां सार्थ: समूहो येन स तम्; एतेन ज्ञानातिशयः. २. ब- हिंरग्निर्मुखं येषां ते वहिर्मुखा देवाः प्रबर्हाः प्रकृष्टाच ते बहिर्मुखाश्च प्रवर्हवहिर्मुखाः तेषां नाथाः स्वामिनश्चतुःषष्टीन्द्राः प्रबर्हबर्हिर्मुखनाथाः तैः पूज्यम्. एतेन पूजातिशयः ३. ज यति रागद्वेषाद्यरीन्वशीकरोतीति जिनः जिनश्चासौ वर्धमानश्च तम्. एतेनापायागमाति- शयः ४. गिरामधीशमित्यत्र वचनातिशयः । अस्मिन्पद्ये चत्वारोऽतिशयाः सूचयांचक्रिरे.</poem><noinclude></noinclude> 0byunx1mih6sg24hnr8p145eqmmexhl 104 128863 347061 2022-08-21T23:55:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>५० काव्यमाला | दनुजार्यर्च्य मा देयाः प्राणिनाममलासम | मतिप्रष्ठ गतायास त्वया धीररतिप्रद ॥ ६ ॥ दन्ततर्जितसत्सूनचक्रवाल स्य तत्त्वद । दक्षमुख्य दरं कामं घनं... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>५० काव्यमाला | दनुजार्यर्च्य मा देयाः प्राणिनाममलासम | मतिप्रष्ठ गतायास त्वया धीररतिप्रद ॥ ६ ॥ दन्ततर्जितसत्सूनचक्रवाल स्य तत्त्वद । दक्षमुख्य दरं कामं घनं मम प्रियंवद ॥ ७ ॥ वज्रम् ॥ ४ ॥ दयोदयदयोन्माददवदाहनवाम्बुद | दम्भदस्यो सदाशर्मकण्टकस्वाङ्ग शंकर ॥ ८ ॥ (युग्मम् ) द्वाभ्यां खङ्गम् ॥ ५ ॥ दत्ख वितरणं शंसूत्रेतीश स्मरशंकर | रसास्पृशां गुरो तीव्र सूरे सिद्धेर्निरन्तरम् ॥ ९ ॥ मुसलम् ॥ ६ ॥ इदं संबोधनं सहेतुकम् । 'स्वयं दरिद्रो न परमीश्वरीकर्तुमीश्वरः' इत्युक्तत्वात् । हे नि:- कपट । मायारहित इत्यर्थ: । कलया सह वर्तत इति सकलः तत्संबुद्धिः, हे मदरहित, हे दवसदृश, दाहकत्वात् । कस्मिन् रोगवने ॥ ५ ॥ शक्तिः ॥ ३ ॥ दैत्यानामरयो देवास्तैरर्च्यस्तत्संबुद्धिः, हे अमल कर्ममलरहित, मल्या प्रष्ठः प्रधानस्तत्संबुद्धिः, हे गत- प्रयास, हे धीररतिप्रद वीर्बुद्धिस्तया राजन्त इति धीरा मेधाविनस्तेषां रतिः सुखं प्रकर्षेण ददातीति तत्संबुद्धिः; यद्वा हे धीर बुद्धया विराजमान, हे रतिप्रद हे सुखप्रद, त्वया प्राणिनां मा लक्ष्मीर्दैया । हे असम न समस्तुल्यो जगति कोऽपि यस्य, यद्वा मया लक्ष्म्या सहवर्तमानः समः न समोऽसमः | निःपरिग्रह इत्यर्थः । तत्संबुद्धिः ॥ ६ ॥ वज्रम् ॥ ४ ॥ दन्तैस्तर्जितं सत् शोभनं सूनानां प्रसूनानां चक्रवालं समूहो येन तत्संबुद्धिः, हे तत्त्वदायक, दक्षेषु मुख्यो दक्षमुख्यः तत्संबुद्धि:, हे मधुरभाषक, त्वं काममत्यर्थ मम भयं स्य । 'षोऽन्तकर्मणि' इति धातोः स्फोटय ॥ ७ ॥ दयाया उदयो दयोदयः तं दयते ददातीति दयोदयदयस्तत्संबुद्धिः | उन्मादो मोहोदयाच्चित्तविप्लवः स एव दवदाहो वनवह्निस्तत्र नवाम्बुदो यः स तत्संबुद्धिः, दम्भः कपटं तस्य दस्युर्देष्टा तत्संबुद्धिः । 'दस्युः सपत्नो सहनो विपक्षः' इति हैमः । सदा निरन्तरं शर्मणः कण्टको रोमाञ्चः स्वस्याङ्गे यस्य तत्संबुद्धिः । शं सुखं करोतीति शंकरस्तत्संबुद्धिः ॥ ८॥ द्वाभ्यां खड्गम् ॥५॥ हे व्रतिनामीश, हे स्मरशंकर स्मरे शंकर ईश इव, हे तीव्र तीव्रतपःकर- णात्, यद्वा तपस्युत्कट । ‘तीव्रं कटूष्णात्यर्थेषु' इति हैमानेकार्थकोश: । हे सूरे सूरिपद- धारक, हे गुरो गृणाति हिताहितमुपदिशतीति गुरुस्तत्संबोधनं, त्वं नित्यं सिद्धेर्वितरणं दानं दत्व । केषाम् । रसां पृथ्वीं स्पृशन्ति ते रसास्पृशस्तेषां पुंसां शं सुखं तस्य सूरुत्प-</poem><noinclude></noinclude> 3qjs7f03ghb51czxm1hn09gl9i1ac54 104 128864 347062 2022-08-21T23:55:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | दक रहुवने भूरि कल्याणं वह सुन्दर । रणरोगविनिर्मुक्त द्रव गङ्गाम्बुनिर्मल ॥ १० ॥ अर्धभ्रमः ॥ ७ ॥ दन्तावलग सर्वशेश्वर भट्टमरं किल । रयान्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | दक रहुवने भूरि कल्याणं वह सुन्दर । रणरोगविनिर्मुक्त द्रव गङ्गाम्बुनिर्मल ॥ १० ॥ अर्धभ्रमः ॥ ७ ॥ दन्तावलग सर्वशेश्वर भट्टमरं किल । रयान्मम प्रदेहि त्वं शमवान्वारिजक्रम ॥ ११ ॥ दर्भाग्रप्रतिभं देवं मनसा ततसानम | महमदगुणागारं वरदासं सदारवम् ॥ १२ ॥ शरः ॥ ८ ॥ रथपदम् ॥ ९ ॥ दम्भोलिर्गदशैलेऽकं छिन्धि रध्य घनारव | वर्य श्रीवन्तसंजात तमोद मम सन्नत ॥ १३ ॥ भल्लः ॥ १० ॥ त्तिस्थानं तत्संबुद्धिः ॥९॥ सुसलम् ॥६॥ हे दक, कस्मिन् । रब्रुवने रं ध्यानमर्थाच्छुभष्यानं तदेव द्रुर्द्वनस्तस्य वनं तस्मिन् । 'रक्लीबे रुधिरे मूर्ध्नि घ्याने (व्यो) योमाण्डकुक्षिषु' इत्येकाक्षरा- नेकार्थनामकोशे । हे सुन्दर सुन्दराकृते, हे रणरोगविनिर्मुक्त रणाश्च रोगाश्च तैर्विनिर्मुक्त, हे द्रव द्रः स्वर्णं तस्येव उपमा यस्य । 'द्रः कामरूपिणि स्वर्णे' 'वः पश्चिमदिगीशे स्यादौपम्ये पुनरव्ययम्' इति द्वैमानेकार्थकोशे । हे गङ्गाम्बुनिर्मल गङ्गाम्बुवन्निर्मल निरतिचारचारित्राच- रणात् । त्वं भूरि कल्याणं वह प्रापय ॥१०॥ अर्धभ्रमः ॥७॥ किलेति सत्ये । हे दन्तावलग हे गजगतं, दन्तावल इव गच्छतीति तत्संबुद्धिः । 'दन्तावल: करटिकुञ्जरकुम्भिपीलवः' इति हैमः | हे सवंश सञ्छोभनो वंशोऽन्वयो यस्य तत्संबुद्धिः, हे ईश्वर हे ऐश्वर्यवन् ज्ञानाद्यर्धि- समृद्धत्वात्, यद्वा सञ्छोभनश्वासौ वंशः प्राच्यवंशश्च तस्येश्वरस्तत्संबुद्धिः, हे वारिजक्रम चारिजे कमले इव क्रमौ यस्य, यद्वा वारिजं क्रमयोर्यस्य तत्संबोधनं, त्वं शीघ्रं मम भद्रभरं कल्याणसमूहं प्रदेहि । कीदृशस्त्वम् । शमवान् शमगुणयुक्तः ॥ ११ ॥ शरः ॥ ८ ॥ दर्भाग्रेति । हे ततस तता विस्तीर्णा सा लक्ष्मीर्यस्य । 'ता सा श्रीः कमलेन्दिरा' इति हैमः । तत्संवृद्धिः ईदृग् हे जन, त्वं देवं दीव्यति ज्ञानश्रिया दीप्यत इति देवः, यद्वा दीव्यते विश्वमनेनेति देवस्तं अर्थात् गणनाथं मनसा कृत्वा आनमेति संबन्धः कीदृशं देवम् । कुशाग्रीयमतिम् । पुनः कीदृशम् । महानुत्सवान्प्रददति ते महप्रदाः एवंविधाश्च ते गुणाच तेषामगारं गृहम् । पुनः कीदृशम् । वरः प्रधानो दासः प्रभावो यस्य, यद्वा वराः प्रधाना दासा: सेवका यस्य तम् । 'नवनीते प्रभावेऽग्नौ दासो धीवरमृत्ययोः' इति हैमानेका - थंकोशः । पुनः कीदृशम् । सञ्छोभन आरवो ध्वनिर्यस्य तम् ॥ १२ ॥ रथपदम् ॥ ९ ॥ हे वर्यश्रीवन्तसंजात वर्यवासौ श्रीवन्तश्च तस्मात्संजातस्तत्संवोधनं, त्वं मम</poem><noinclude></noinclude> axuimrtw52dlku4xvu0lfuo1jcslewu 104 128865 347063 2022-08-21T23:55:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>५२ काव्यमाला | दमीश त्वां सुधीराहमानमामि ननाजित | तत्त्ववित् ततताबेश्म सारमाननगेऽच्युत ॥ १४ ॥ दं तन्यास्त्वं तमःकंसकंसशत्रो सुरैर्नतः । तनुप्रभाजितवर्ण मु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>५२ काव्यमाला | दमीश त्वां सुधीराहमानमामि ननाजित | तत्त्ववित् ततताबेश्म सारमाननगेऽच्युत ॥ १४ ॥ दं तन्यास्त्वं तमःकंसकंसशत्रो सुरैर्नतः । तनुप्रभाजितवर्ण मुनिप्रभुतो भुवि ॥ श्रीकरी ॥ ११ ॥ १५ ॥ हलम् ॥ १२ ॥ दक्षमानम मेधाविदकजातलसद्रविम् । विनतं वासवैः स्फारं विमलं सूरिसिन्धुरम् ॥ १६ ॥ छत्रम् ॥ १३ ॥ अकं दुःखं पापं वा । ‘अकं दुःखाघयोः' इति हैमानेकार्थंकोशः । छिन्धि जहीहि । कीदृशस्त्वम् । गदो रोग एव शैलः पर्वतः तस्मिन् दम्भोलिर्वज्रमिव, हे घनारव घनवन्मेघवदारवो ध्वनिर्यस्य तत्संबोधनम् । हे तमोद तमांस्यज्ञानानि यति खण्डयतीति, यद्वा न ददातीत्यदः तमसः अदस्तमोदस्तत्संबोधनम्, सद्भिर्नतः सन्नतस्तत्संबोधनं हे सन्नत ॥ १३ ॥ भल्लः ॥ १० ॥ हे मुनीश, अहं त्वां आन- मामीति संबन्धः । हे सुधीर सु शोभना धीर्येषां ते सुधियस्तैः राजत इति सुधीरः, यद्वा सुशोभना धीराः पण्डिता यस्य तत्संबोधनम्, हे नन, अजित, न जितः अजितः । द्वौ नकारौ प्रकृत्यर्थं सूचयतः । अपि तु अजित इत्यर्थः । अष्टकर्मभिरिति गम्यम् । हे तत्त्ववित् तत्त्वानि वेत्तीति तत्संबुद्धिः, हे तततावेश्म तता विस्तीर्णा चासौ ता लक्ष्मीश्च तस्यां वेश्म गृहं तत्संबोधनं, हे अच्युत हे अपतित । 'पतितं गलितं च्युतम्’ इति हैमः । कस्मिन् । स्मरमाननगे स्मरयुक्तो मानः स्मरमानः, यद्वा स्मरस्य मानोऽहंकारः स एव नगस्तस्मिन् ॥ १४ ॥ श्रीकरी ॥ ११ ॥ हे गुरो, त्वं दं दानं पुण्यं वा । 'दं दानं शरणं कर्म भव्यं न्यूनम किल्बिषम्' इत्यनेकार्थकोशः । तन्या इति योगः । कीदृशस्त्वं सुरैर्देवैर्नतः प्रणतः । पुनः कीदृशः । मुनीनां प्रभुः स्वामी । पुनः कीदृशः। मतो मान्यः । कस्याम् | भुवि पृथिव्याम् | हे तमःकंसकंसशत्रो तमोऽज्ञानमेव कंस: तस्मिन्कंसशत्रुर्विष्णुरिव तत्संबोधनम्, हे तनुप्रभाजितस्वर्ण तनर्देहस्य प्रभया जितं स्वर्ण येन तत्संबुद्धिः ॥ १५ ॥ हलम् ॥ १२ ॥ हे जन, त्वं सूरिसिन्धुरं सूरिषु सिन्धुरो गज इव तं आनम । कीदृशम् । दक्षम् । पुनः कीदृशम् । मेधाविन एव दकजातानि पद्मानि तेषु बोधकत्वाल्लसद्रविं स्फूर्जत्सूर्यम् । पुनः कीदृशम् । वासवैरिन्द्रैर्विनतम् । पुनः कीदृशम् । स्फारं मनोहरम् । पुनः कीदृशम् । विमलं पापमलरहितम् ॥ १६ ॥</poem><noinclude></noinclude> bbos7ptc9cnaiwrke28iz278bqw8muy 104 128866 347064 2022-08-21T23:56:14Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | दृढ़ सावोऽजरासाजरामाभी रहितोऽसल । रमती हितकृत्सा रसास्पृक्हृदयेऽपर ॥ १७ ॥ शङ्खः ॥ १४ ॥ वह पाप विशां ध्येय नित्यं मुनुक्षुराडूर । ललन्क... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | दृढ़ सावोऽजरासाजरामाभी रहितोऽसल । रमती हितकृत्सा रसास्पृक्हृदयेऽपर ॥ १७ ॥ शङ्खः ॥ १४ ॥ वह पाप विशां ध्येय नित्यं मुनुक्षुराडूर । ललन्कंकलरभाव दारं शंकर सक ॥ १८ ॥ ५३ त्रिशूलम् ॥ १५ ॥ ददं भन्दवदं सक्कद्गुरुं भजत सामकम् । कल्पकल्पं कर्मकर्षं कजकत्रकरं कसम् ॥ १९ ॥ चामरम् ॥ १६ ॥ छञम् ॥ १३ ॥ हे साधो, त्वं रसास्पृशां नृणां हृदयं रसास्पृग्वृदयं तस्मिन् रम इति संबन्धः । हे दद ददातीति ददस्तत्संवोधनम् । हे अजर न विद्यते जरा यस्य तत्संवोधनम् । हे अमाज न विद्यते माजः कन्दर्यो यस्य तत्संबोधनम् । कीदृशस्त्वम् । रामाभिः स्त्रीभिः रहितः, यद्वा त्वं कीदृशः । जरामाजरामासीरहितः जरा च माजश्च रामाश्च ताभिः | परवलिङ्गम् । हे अमल न विद्यते मलः कर्मरूपो यस्य तत्सं- बोधनम् । पुनः कीदृशस्त्वम् । तः सुवेषः । 'तः सुवेषो मता नारी' इत्येकाक्षरानेका- र्थनासकोशे । पुनः कीदृशस्त्वम् | हितं करोतीति हितकृत्, हे सार हे श्रेष्ठ, हे अपर न विद्यते पराः शत्रवो रागद्वेषादयो यस्य तत्संबोधनम् ॥ १७ ॥ शङ्खः ॥ १४ ॥ हे मुमुक्षुराडूर मुमुक्षुराज्ञां मध्ये वर श्रेष्ठ, हे ध्येय ध्यातुमर्ह, त्वं विशां पाप दह । कथम् । नित्यम् । हे ललन्ककलरम्भाद ललतीति ललन् तच तत्कं च ललन्कं तदेव कलरम्भा मनोज्ञकदली तां ददातीति तत्संवोधनम् | अरं अत्यर्थं दम दं दानं तेन भातीति दद्भस्तत्संबोधनं हे शंकर, हे सक सह केन सुखेन वर्तत इति सकस्तत्संबो- धनम् ॥ १८ ॥ त्रिशूलम् ॥ १५ ॥ सो जनाः, यूयं सकृदपि अपीति गम्यम् । आस्तामनेकवारं एकवारमपि ममेदं मामकं गुरुं हिताहितोपदेशकं भजत सेवत । कीदृशम् । ददातीति ददस्तम् । 'ददातिदधात्योर्विभाषा' इति शस्तम् । पुनः कीदृशम् । सन्दं कल्याणं वदतीति भन्दवदस्तम् । 'भन्दं कल्याणे सौख्ये च' इति हैमानेकार्थ- कोशः । पुनः कीदृशम् । कल्पकल्पं कल्पो देवभूरुहस्तत्सदृशः कल्पकल्पस्तम् । 'ईषदप- रिसमाप्तौ कल्पव्देश्यदेशीयरः' । पुनः कीदृशम् | कर्माणि कषति हिनस्तीति कर्मकषस्तम् । पुनः कीदृशम् । कजकम्रकरं कजं पद्मं तद्वत्कम्रौ कमनीयौ करौ इस्तौ यस्य तम् । पुनः की- दृशम् । कमं कं सुखं मयते प्रतिददातीति । 'मेङ् प्रणिदाने' इति वचनात् । यद्वा कस्य १४</poem><noinclude></noinclude> hsugqka231npkwh0qcnncoccn2hf191 104 128867 347065 2022-08-21T23:56:23Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाला | दद्यान्मे ततविज्ञातशास्त्रः शातं तमःशमः । मर्त्यस्तुतस्तपागच्छाधीशः सततवैभवः ॥ २० ॥ श्रीवत्सः ॥ १७ ॥ एभिः सप्तदशमिब्धित्रैः स्वगुरुनामगर्मित... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाला | दद्यान्मे ततविज्ञातशास्त्रः शातं तमःशमः । मर्त्यस्तुतस्तपागच्छाधीशः सततवैभवः ॥ २० ॥ श्रीवत्सः ॥ १७ ॥ एभिः सप्तदशमिब्धित्रैः स्वगुरुनामगर्मितं कर्तृनामगर्मितं चाष्टादशारं चक्रं संपद्यते । स्थापना च प्राक्प्रदर्शिता । सूरीशविजयानन्दपादपद्मं सुखप्रदम् । अभितोभूय सद्भक्त्या नम्रकम्रनरेश्वरम् ॥ २१ ॥ अथ प्रतिद्वारवृत्तानि ॥ ३ ॥ तृतीयेऽथ परिच्छेदे प्रतिद्वारक्रमो मया । क्रियते कोविदवृन्दहृदयानन्ददायकः ॥ २२ ॥ हंसान्योक्तिः शुकान्योक्तिर्बकोक्तिः खञ्जनोक्तयः । कोकिलान्योक्तयस्तद्वत्काकस्यान्योक्तयः पुनः ॥ २३ ॥ कुक्कुटान्योक्तयो ज्ञेया मयूरान्योक्तयस्ततः । चक्रवाकोक्तिरपरा चातकोक्तिः स्मृता बुधैः ॥ २४ ॥ चकोरोक्तिः सारसोक्तिष्टिट्टिभोक्तिः प्रभासुरा | तथा मयूरपिच्छोक्तिर्ज्ञेया कोविदकुञ्जरैः ॥ २५ ॥ अथ खचराधिकारपद्धतौ प्रथमं हंसान्योक्तयः ॥ १ ॥ अम्भोजिनीवननिवासविलासमेव हंसस्य इन्त्यतितरां कुपितो विधाता । न त्यस्य दुग्धजलभेदविधिप्रसिद्धां वैदग्ध्यकीर्तिमपहर्तुमसौ समर्थः ॥ २६ ॥ सुखस्य मा लक्ष्मीर्यस्य तम् ॥ १९ ॥ चामरम् ॥ १६ ॥ दयादिति । मर्त्यस्तो नरैर्नुत: शातं दद्यात् । कस्य मे मम । किंभूतः । ततानि विस्तीर्णानि विज्ञातानि शास्त्राणि येन सः । पुनः किंभूतः । तमोऽज्ञानं शमयतीति तमःशमः। पुनः कीदृशः । तपागच्छ स्याधीशस्तपागच्छाधीशः । पुनः किदृशः । सततं मिरन्तरं वैभवः समृद्धिर्यस्य ॥ २० ॥ श्रीकरी ॥ १७ ॥ इत्यष्टादशारचक्रबन्धचित्रस्यावचूरिः ॥</poem><noinclude></noinclude> e1ah44cfa18bod0yeo3tinqtaialg1y 104 128868 347066 2022-08-21T23:56:33Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | कंसारिचरणोद्भुत सिन्धुकोललालितम् । सन्ये हंस सनो नीरे कुल्याया रमते न ते ॥ २७ ॥ अपसरणमेव शरणं मौनं वा तत्र राजहंसस्य | कटु स्टति निकटवर्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | कंसारिचरणोद्भुत सिन्धुकोललालितम् । सन्ये हंस सनो नीरे कुल्याया रमते न ते ॥ २७ ॥ अपसरणमेव शरणं मौनं वा तत्र राजहंसस्य | कटु स्टति निकटवर्ती वाचाटष्टिट्टियो यत्र ॥ २८ ॥ यदि नाम दैवगत्या जगदसरोजं कदापि संजातम् । अवकरनिकरं विकिरति तत्किं कृकवाकुरिव हंसः ॥ २९ ॥ अस्ति यद्यपि सर्वत्र नीरं नीरजराजितम् । रसते न मरालस्य मानसं मानसं विना ॥ ३० ॥ भृङ्गानाजममनोहरहारिगीत- राजीवरेणुकणकर्णपिशङ्गतोयाम् । रस्यां हिमाचलनदीं प्रविहाय हंस हे हे हताश वद कां दिशमुत्सुकोऽसि ॥ ३१ ॥ स्थित्वा क्षणं विततपक्षतिरन्तरिक्षे मातङ्गसङ्गकलुषां नलिनीं विलोक्य | उत्पन्नमन्युपरिघर्घरनिःखनेन हंसेन साश्रु परिवृत्य गतं नलीनम् ॥ ३२ ॥ सरसि बहुशस्ताराच्छाया दशन्परिवञ्चितः कुमुदविटपान्वेषी हंसो निशास्वविचक्षणः । न दशति पुनस्ताराशङ्की दिवापि सितोत्पलं कुहकचकितो लोकः सत्येऽप्यपायमपेक्षते ॥ ३३ ॥ वातान्दोलितपङ्कजच्युतरजःपुखारागोज्वलो यः शृण्वन्कलकूजितं मधुलिहां संजातहर्षः पुरा । कान्ताचपुटापवर्जितबिसग्रासग्रहेऽप्यक्षमः सोऽयं संप्रति हंसको मरुगतः कोष्णं पयो याचते ॥ ३४ ॥ १. 'स्थित्वा चिरं नभसि निश्चलतारकेण' इति वा पाठः २. 'विततपक्षतिनान्तरिक्षे' इत्यपि पाठः.</poem><noinclude></noinclude> o6zmhke28t12f38nwbnf80jvfv4wcf6 104 128869 347067 2022-08-21T23:56:43Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाला | तरौ तीरोद्भुते क्वचिदपि दलाच्छादितवपुः पतद्धारासारां गमय विषमां प्रावृषमिमाम् । निवृत्तायां तस्यां सरसि सरसोत्फुल्लनलिने स एव त्वं हंसः पुनरप... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाला | तरौ तीरोद्भुते क्वचिदपि दलाच्छादितवपुः पतद्धारासारां गमय विषमां प्रावृषमिमाम् । निवृत्तायां तस्यां सरसि सरसोत्फुल्लनलिने स एव त्वं हंसः पुनरपि विलासास्त इह ते ॥ ३५ ॥ रे राजहंस किमिति त्वमिहागतोऽसि योऽसौ बकः स इह हंस इति प्रतीतः । तद्गम्यतामनुपदेन पुनः स्वभूमौ यावद्वदन्ति बक एष न मूढलोकाः ॥ ३६ ॥ दुष्टं बकोट निकरोऽपि मरालबुद्ध्या मानप्रदे जनपदेऽत्र समागतोऽसि । तन्मौनमेव कुरु हे कलहंस नो चे- त्त्वं वक्ष्यसे बक इतीह विमूढलोकैः ॥ ३७ ॥ यो दिव्याम्बुजवृन्दमत्तमधुपप्रोद्गीतिरम्यं सर- स्त्यक्त्वा मानसमल्पवारिणि रतिं बध्नाति केदारके । तस्यालीक सुखाशया परिभवक्षोदीकृतस्याधुना हंसस्योपरि टिट्टिभो यदि रतिं धत्तेऽत्र को विस्मयः ॥ ३८ ॥ अन्या सा सरसी मराल मुनिभिर्यत्तीरसोपानिका- वित्यक्तान्बलितन्दुलान्कवलयन्दृष्टोऽसि हृष्टैर्मुखैः । एषा पक्कणवापिका कमलिनीखण्डेन गुप्तात्मभि- यस्त्वद्विधमुग्धबन्धनविधौ किं नाम नो सूज्यते ॥ ३९ ॥ हे हंसास्तावदम्भोरुहकुहररजोरञ्जिताङ्गाः सहेलं हंसीभिः पद्मखण्डे मधुरमधुकरारावरम्ये रसध्वम् । यावन्नार्च्छच्चिरं यो हरगलगरलव्यालजालालिनील- प्रोन्मीलन्मेघमालामलिनसकलदिङ्मण्डलोऽभ्येति कालः ॥ ४० ॥ स्मरसि सरसि बीची मम्बुदोलायितानां तदनु बिसलताग्रं त्वन्मुखाद्यन्मदाप्तम् ।</poem><noinclude></noinclude> ke271lorilh9qtgk6phwi1g380cxu4g 104 128870 347068 2022-08-21T23:56:53Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | इति मनन्ति निविष्ठामापदेव हंसी त्यजति हिन्दाजीदिनं राजहंसः ॥ ११ ॥ यः संतापनात जगनां यथोपकारक्षमः सर्वेपासवृतान्मकेन बहुत प्रीति नेत्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | इति मनन्ति निविष्ठामापदेव हंसी त्यजति हिन्दाजीदिनं राजहंसः ॥ ११ ॥ यः संतापनात जगनां यथोपकारक्षमः सर्वेपासवृतान्मकेन बहुत प्रीति नेत्राणि यः ! तस्याप्युन्नतिनम्बुदस्यहर वर्णदेव परं नगळ धवलः कृष्ण ॥ ४२ ॥ गतं तद्द्वान्भीर्य नटनपि चितंजलिः ५७ सम्बे हंसोत्तिष्ठ त्वरितमनुनोऽन्यत्र गरमः | न याचपन्भःऋषितनुभूरि बिराट- न्योटो वाचावश्चरणयुगलं वृद्धिं कुरुते ॥ १३ ॥ आकार: कमनीयताकुलगृहं लीलालसा सा गतिः संपर्कः कमलायैः कलनया लोकोत्तरं कृजितम् | गुणसंपत्ति महती तन्यातिभव्यस्य ते संरव्यवनसङ्गमन्द्रकलहं नाहं सहे हंस ह ॥ १४ ॥ नद्यो नीचनरा दुरापपयसः कृपाः पयोराशयः क्षारा दुष्टचकोटकङ्कटतटोंइशान्टा कादयः । धन्वा भूतलमाकलव्य सकलानम्भोनिवेशानिति त्वां भो मानस संस्मरन्पुनरसी हंसः समभ्यागतः ॥ ४५ ॥ हंस त्वं शरदिन्दुधामधवलः पक्षद्वयमोन्नतो धात्रीमण्डलमण्डनस्थिरपदः लाध्यं न किंवा तव । एकत्वं गतयस्तदङ्ग कुरुपे भेदं च दुग्धाम्भसो नूनं सर्वगुणान्वितस्य भवतस्ते नैव युक्तं मनाकू || ४६ ॥ क्रुद्धोलूकनखप्रपात बिगलत्पक्षा द्यपि स्वाश्रयं ये नोज्झन्ति पुरीषदुष्टवपुपस्ते केऽपि चान्ये द्विजाः । येऽपि खर्गतरङ्गिणीकमलिनीलेशेन संवर्धिता गाङ्गं नीरमपि त्यजन्ति कलुपं ते राजहंसा वयम् ॥ १७ ॥ १५</poem><noinclude></noinclude> 6bupxu8ke1tq9i8l0cl9zcfg1s237i8 104 128871 347069 2022-08-21T23:57:01Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>५८ काव्यमाला । पक्षौ तावदतीन्द्रधामधवलौ धन्या गतेश्चारुता नादः सादरसुन्दराश्रुतिसुखः स्थानं सरो मानसम् । नीरक्षीरविवेचनं च सहजं श्लाघ्यो गुणानां गणः शेव... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>५८ काव्यमाला । पक्षौ तावदतीन्द्रधामधवलौ धन्या गतेश्चारुता नादः सादरसुन्दराश्रुतिसुखः स्थानं सरो मानसम् । नीरक्षीरविवेचनं च सहजं श्लाघ्यो गुणानां गणः शेवालाङ्कुरपत्रभोजनमिदं नाहं सहे हंस हे ॥ ४८ ॥ हंहो हंस महामते बलिभुजां मध्ये स्थितिं मा कृथा लोकस्त्वां सितकांकमेव मनुते मीमांसते नो गतिम् । नो जानाति विमिश्रदुग्धपयसां दुग्धग्रहे नैपुणं घूकैः संप्रहरस्यते तव शिरस्त्वं धाम तूर्णं व्रज ॥ ४९ ॥ तटमनुतटं पद्म पद्मे निवेशितमानसं प्रतिकमलिनीपत्रच्छायं क्षणं क्षणमासिनम् । नयनसलिलैरुष्णैः कोष्णाः कृता जलवीचयो जलदमलिनां हंसेनाशां विलोक्य गमिष्यता ॥ ५० ॥ पीतं येन पुरा पुरन्दरपुरस्त्रीवारिकेलिक्षल- न्मन्दारकर्णपूरसुरभि खर्गापगायाः पयः । पातुं पलवलवारि पामरवधूपादार्पणप्रोच्छल- त्पङ्कातङ्कितभेकभिन्नमघृणो हंसः किमाकाङ्क्षति ॥ ५१ ॥ सन्त्यन्यत्रापि वीचीचयचकित चलत्क्रौञ्च चञ्चुप्रभिन्न- प्रोन्निद्राम्भोजरेणुप्रकरविरचनाहारिवारिप्रवाहाः | किंतु खच्छाशयत्वं जगति न सुलभं तेन गत्वापि दूरे बद्धोत्कण्ठोऽनुरागादनुसरति सरो मानसं राजहंसः ॥ ५२ ॥ ये वर्धिताः कनकपङ्कजरेणुमध्ये मन्दाकिनीविमलनीरतरङ्गभङ्गैः । ते सांप्रतं विधिवशात्खलु राजहंसा: शेवालजालजटिलं जलसाश्रयन्ति || ५३ ॥ मैवं मंस्थाः स्थितिपदमहं मत्त एवाम्बुलाभो मय्यायत्तं जठरभरणं मत्कृता सत्क्रिया वा ।</poem><noinclude></noinclude> bmekdyz8gx720j2eol4oehmd6xucat2 104 128872 347070 2022-08-21T23:57:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली । स्थास्यन्त्येते परिभवनपि प्राप्य हे पद्मसद्म- नैक्स्पायें कमलसरसो निर्मिता राजहंसाः ॥ ५४ ॥ यत्रापि तत्राणि यता भवन्ति हंसा महीमण्डलम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली । स्थास्यन्त्येते परिभवनपि प्राप्य हे पद्मसद्म- नैक्स्पायें कमलसरसो निर्मिता राजहंसाः ॥ ५४ ॥ यत्रापि तत्राणि यता भवन्ति हंसा महीमण्डलमण्डनाय | हानिस्तु तेषां हि सरोवराणां येषां नरालैः सह विप्रयोगः ॥ ५५ ॥ गाङ्गमम्बु सितमम्वु यानुनं कज्जलानमुभये निमज्जतः । चीयते न च न चापचीयते राजहंस तत्र शुद्धपक्षता ॥ ५६ ॥ हंसोऽसि तुमं सरमण्डणोऽसि धवलोऽसि धवल किं भणिमो । खलवायसाणमज्झे मूढ तुमं कत्थ पडिओसि ॥ ५७ ॥ कारणवसेण सुन्दरि हंसा सेवन्ति गामवाहुलिया | गमयन्ति केवि दीहा पुणोवि जो जत्थ सो तत्थ ॥ ५८ ॥ हंसो मसाणमज्ज़े काओजो वसइ पङ्कजवणम्मि | तविहु हंसो हंसो काओ काओ वियाणीओ ॥ ५९ ॥ सब्वेसु तुमं पावेसि सरोवरं रायहंस नहुचुज्जम् | माणससरसारिच्छं कहवि भमन्तो ण पावेसि ॥ ६० ॥ माणसविणा सुहाई जहय ण लब्भन्ति रायहंसेहिम् । तह तस्सवि तेहिविणा तीरुच्छङ्गा ण सोहन्ति ॥ ६१ ॥ परिसेसिअ हंसउलं पि माणसं माणसं ण संदेहो । अन्नत्यविजत्थ गया हंसा विचया ण भणन्ति ॥ ६२ ॥ ( इति हंसान्योक्तयः ।) अथ शुकान्योक्तयः । किंशुकाद्गच्छ मा तिष्ठ शुक भाविफलाशया | वाह्यरङ्गप्रपञ्चेन के के नानेन वञ्चिताः ॥ ६३ ॥ किंशुके कि शुकः कुर्यात्फलितेऽपि बुभुक्षितः । अदातरि समृद्धेऽपि किं कुर्वन्त्युपजीविनः ॥ ६४ ॥ शुक यत्तव पठनव्यसनं न गुणः स गुणाभासः | समजनि येन तवामरणं शरणं पञ्जरवासः ॥ ६५ ॥ ५९</poem><noinclude></noinclude> tngi1vf7cw43i0p7c3rkevqpkjx0vso 104 128873 347071 2022-08-21T23:57:26Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६.० काव्यमाला | धिक्तव शुक पठनव्यसनं जातं पञ्जरवासः | वरमन्ये द्विजराजगणस्तिष्ठति यः सुविलासः || ६६ ॥ अये कीरश्रेणीपरिवृढ वृथा वासरशतं किमर्थं व्यर्थं त्वं क्... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६.० काव्यमाला | धिक्तव शुक पठनव्यसनं जातं पञ्जरवासः | वरमन्ये द्विजराजगणस्तिष्ठति यः सुविलासः || ६६ ॥ अये कीरश्रेणीपरिवृढ वृथा वासरशतं किमर्थं व्यर्थं त्वं क्षपयसि पलाशे रभसतः । यदा पुष्पारम्भे मुखमलिनि किं किंशुकतरो- स्तदैवं विज्ञातं फलपरिचयो दुर्लभ इति ॥ ६७ ॥ उच्चैरेकतरुः फलं च पृथुलं दृष्प्रैव हृष्टः शुकः पक्कं शालिवनं विहाय जडधीस्तां नालिकेरीं गतः । तत्रारुह्य बुभुक्षितेन मनसारम्भः कृतो भेदने ह्यायासो ननु केवलं विगलितो चञ्ञ्जुर्गता कूर्चताम् ॥ ६८ ॥ इदमकटु कपाटं जर्जरः पञ्जरोऽयं विरमति न गृहेऽस्मिन्क्रूरमार्जारयात्रा । शुक मुकुलितजिह्वं स्थीयतां किं वचोभि- स्तव वचनविनोदेऽनादर: पामराणाम् ॥ ६९ ॥ सत्साङ्गत्यमवाप्य यः पुरवने नानारसास्वादव - त्कीरः शास्त्रविचारचारुवचनैरानन्दकारी जने । दैवेनास्फुटवाक्प्रपञ्चविहितश्रोत्रस्य तस्याटवीं प्राप्तस्यात्मसभाप्रगल्भकविषु स्यान्मौनमेवोचितम् ॥ ७० ।। भ्रातः कीर कठोरचञ्चुकषणक्रोधायितैः कूजितैः किं माधुर्यनिषितसूक्तिविशदः कण्ठावटुः शोष्यते । श्रीमद्राघवनामधेयमनिशं त्वं ब्रूहि मुक्तिप्रदं सेयं दैववशाद्दशा परिणता राजन्यपात्रस्य ते ॥ ७९ ॥ अमुष्मिताने विहग खल एष प्रतिफलं विलोलः काकोलः क्वणति किल यावत्पटुतरम् । सखे तावत्कीर द्रढय हृदि वाचंयमकलां न मौनेन न्यूनीभवति गुणभाजां गुणगणः ॥ ७२ ॥</poem><noinclude></noinclude> qm7kwy0jtdyykdynfuimevr0v8o4rut 104 128874 347072 2022-08-21T23:57:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | इयं पली भिल्लैरचितसमारम्भरसिकैः समन्ताजाविष्टा विषमविषत्राणप्रणयिभिः । तरोरस्य स्कन्धे रामय समयं कीर निभृतं न वाणी कल्याणी तदिह तब म... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | इयं पली भिल्लैरचितसमारम्भरसिकैः समन्ताजाविष्टा विषमविषत्राणप्रणयिभिः । तरोरस्य स्कन्धे रामय समयं कीर निभृतं न वाणी कल्याणी तदिह तब मुद्रैव शरणम् ॥ ७३ ॥ ( इति शुक्रान्योक्तयः ।) अथ वकान्योक्तयः | नालेनैव स्थित्वा पादेनैकेन कुञ्चितीम् । जनयति कुमुदभ्रान्ति वृद्धवको वालमत्स्यानाम् ॥ ७४ ॥ एप बकः सहसैव विपन्नः शाठ्यमहो व नु तद्गतमस्य | साधु कृतान्त न कश्चिदपि त्वां वञ्चयितुं सुशठोऽपि समर्थः ॥ ७५ ॥ कलयतु हंस विलासगतिं स बकः सरसि वराकः । नीरक्षीर विवेकविधौ तस्य कुतः परिपाकः ॥ ७६ ॥ चक्रेऽपि हंसेऽपि च वासभूमिरेकैव शुक्लो गुण एक एव । पृथग्विधातुं पयसी तु हंसे चातुर्यमास्ते न बके बराके ॥ ७७ ॥ बकोट ब्रूमस्त्वां लघुनि सरसि कापि शफरै- स्तव न्याय्या वृत्तिर्न पुनरवगाढुं समुचितः । इतश्वेतश्चाअंलिहलहरिहेलातरलित- क्षितिघ्रग्राबौकग्रहिलतिमि(ने)तः पतिरपाम् ॥ ७८ ॥ न कोकिलानामिव मञ्जु कूजितं न लब्धलास्यानि गतानि हंसवत् । न बर्हिणानामिव चित्रपक्षता गुणस्तथाप्यस्ति वके वकव्रतम् ॥ ७९ ॥ जातिस्तस्य न मानसे न शुचिभिर्वृत्तिर्मृणालाकुरै- र्न ब्रह्मोहनेन निर्मलयशःप्राप्तिर्न वाचः कलाः । जीवन्सत्ववधेन बाह्यधवलोद्राम्यत्सग पुन- र्मिथ्यैवोन्नतकन्धरः शठबको हंसैः सह स्पर्धते ॥ ८० ॥ कस्त्वं लोहितलोचनास्यचरणो हंसः कुतो मानसा- किं तत्रास्ति सुवर्णपङ्कजवनं तोयं सुधासंनिभम् । १६ no</poem><noinclude></noinclude> aiolud0xy1r2v071noko2t2kl3d3qcd 104 128875 347073 2022-08-21T23:57:44Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६२.. काव्यमाला | मुक्तास्फोट विभिन्न भूमिपटलं वैडूर्यरोहः कचि- च्छम्बूकाः किमु सन्ति नेति च बकैराकर्ण्य हीहीकृतम् ॥८१ उभौ श्वेतौ पक्षौ चरति गगनेऽवारितगतिः स... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६२.. काव्यमाला | मुक्तास्फोट विभिन्न भूमिपटलं वैडूर्यरोहः कचि- च्छम्बूकाः किमु सन्ति नेति च बकैराकर्ण्य हीहीकृतम् ॥८१ उभौ श्वेतौ पक्षौ चरति गगनेऽवारितगतिः सदा मीनं मुझे वसति सकलस्थाणुशिरसि । 'बके चन्द्रः सर्वो गुणसमुदयः किंचिदधिका गुणाः स्थाने मान्या नरवर नतु स्थानरहिताः ॥ ८२ ॥ रे रे शिष्ट बकोट नाकतटिनीतीरे तपस्वित्रतं ध्यानेनानिमिषोपभोगमनसा युक्तं करोषीदृशम् । एवं यत्किल मानसस्य पदवीं काङ्क्षस्ययुक्तं हि त- न्नीरक्षीरविवेकनिर्मलधियो हंसस्य नान्यस्य सा || ८३ ॥ सिक्खेसि गयं सिक्खेसि वक्किमा धवलिमं समुव्वहसि । कह सिक्खसि बगराया पयनीरजुयंजुयाकरणम् ॥ ८४ ॥ ( इति बकान्योक्तयः ।) अथ खञ्जनान्योक्तिः । आहारे शुचिता स्वरे मधुरता नीडे निरारम्भता बन्धौ निर्ममता बने रसिकता वाचालता माधवे त्यक्त्वा तं द्विजकोकिलं मुनिवरं दूरात्पुनम्भिकं वन्दन्ते बत खञ्जनं कृमिभुजं चित्रा गतिः कर्मणाम् ||८५|| (इति खञ्जनान्योक्तिः ।). अथ कोकिलान्योक्तयः । काकैः सह विवृद्धस्य कोकिलस्य कला गिरः | खलसङ्गेऽपि नैष्ठुर्यं कल्याणप्रकृतेः कुतः ॥ ८६ ॥ समुद्गिरसि वाचः किं पुंस्कोकिल सुकोमलाः । श्वभ्रेऽस्मिञ्जडपाषाणगुरुनिर्घोषभैरवे ॥ ८७ ॥ सहकारे चिरं स्थित्वा सलीलं बालकोकिल । तं हित्वाय करीरेषु विचरन्न विलजसे ॥ ८८ ॥</poem><noinclude></noinclude> f8q0qu9141kowwowdjr57e8fothu3uo 104 128876 347074 2022-08-21T23:57:52Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | कलकण्ठ यथा शोभा सहकारे भवद्भिरः । खदिरे वा पलाशे वा किं तथा स्याद्विचारय ॥ ८९ ॥ पक्कं चूतफलं भुक्त्वा गर्वान्नायाति कोकिलः । पीत्वा कर्द... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | कलकण्ठ यथा शोभा सहकारे भवद्भिरः । खदिरे वा पलाशे वा किं तथा स्याद्विचारय ॥ ८९ ॥ पक्कं चूतफलं भुक्त्वा गर्वान्नायाति कोकिलः । पीत्वा कर्दमपानीयं भेको भकभकायते ॥ ९० ॥ साधु साधुकृतं मौनं कोकिले प्रावृषि त्वया । दर्दुरा यत्र भाषन्ते कथं तव सुभाषितम् ॥ ९१ ॥ न विना मधुमासेन अ ( ब )न्तरं पिककाकयोः । वसन्ते च पुनः प्राप्ते काकः काकः पिकः पिकः ॥ ९२ ॥ रसालशिखरासीनाः सन्तु सन्तु पतत्रिणः | तन्मञ्जरी रसास्वादविन्दुरेकः कुहूमुखः ॥ ९३ ॥ गुणिनं गुणयति गुणवानितरस्तत्र वराकः । सहकाराङ्कुररसिकः कोकिल एव न काकः ॥ ९४ ॥ रे रे कोकिल मा भज मौनं किंचिदुदञ्चय पञ्चमरागम् । नो चेत्त्वामिह को जानीते काककदम्बकपिहिते चूते ॥ ९५ ॥ अस्यां सखे बधिरलोकनिवासभूमौ किं कूजितेन खलु कोकिल कोमलेन । एते हि दैववशतस्तदभिन्नवर्ण त्वां काकमेव कलयन्ति कलानभिज्ञाः ॥ ९६ ॥ कोकिल कलप्रलापैरलमलमालोकसे रसाले किम् । शरनिकरभरितशरधिः शबर: सरतीह परिसरे सधनुः ॥ ९७ ॥ तवैतद्वाचि माधुर्ये जातं कोकिल कृत्रिमम् ।. यैः पोषितोऽसि तानेव जातपक्षो जहासि यत् ॥ ९८ ॥ मूकीभूय तमेव कोकिल मधु बन्धुं प्रतीक्षख हे हेलोल्लासितमल्लिकापरिमलामोदानुकूलानिलम् । यत्रैतास्तव सूक्तयः सफलतामायान्त्यमी तूल्लस- त्पांसूत्तम्भभृतो निदाघदिवसा: संतापसंदायिनः ॥ ९९ ॥ १ 'दैवहतकाः' इति पाठः.</poem><noinclude></noinclude> blzns5zrxecyp24am1wxfdr4g1emkt3 104 128877 347075 2022-08-21T23:57:59Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>६४ काव्यमाला | येनानन्दमये वसन्तसमये सौरभ्यहेलामिल- मुखरे रसालशिखरे नीताः पुरा वासराः | आः कालस्य वशेन कोकिलयुवा सोऽप्यद्य सर्वा दिशः खेलद्वायसचञ्चुघातविद... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>६४ काव्यमाला | येनानन्दमये वसन्तसमये सौरभ्यहेलामिल- मुखरे रसालशिखरे नीताः पुरा वासराः | आः कालस्य वशेन कोकिलयुवा सोऽप्यद्य सर्वा दिशः खेलद्वायसचञ्चुघातविदलन्मूर्धा मुहुर्धावति || १०० || कचिज्झिल्लीनादः क्वचिदतुलकाकोलकलहः क्वचित्कङ्कारावः क्वचिदपि कपीनां कलकलः । क्वचिद्धोरः फेरुध्वनिरयमहो दैवघटना कथंकारं तारं रसति चकितः कोकिलयुवा ॥ १०१ ॥ उत्कृजन्तु वटे वटे बत बकाः काका वराका अपि कां कुर्वन्तु सदा निनादपटवस्ते पिप्पले पिप्पले । सोऽन्यः कोऽपि रसालपल्लवलवग्रासोल्लसत्पाटवः क्रीडत्कोकिलकण्ठकूजनकलालीलाविलासक्रमः ॥ १०२ ॥ यस्याकर्ण्य वचः सुधाकवलितं वाचंयमानामपि व्यग्राणि ग्रथयन्ति मन्मथकथां चित्तानि चैत्रोत्सवे । रे रे काक वराक साकममुना पुंस्कोकिलस्याधुना स्पर्धाबन्धमुपेयुषस्तव नु किं लज्जापि नोजागरा ॥ १०३ ॥ हे कोकिल क्षपय कालमलालसत्वं वाचंयमत्वमवलम्ब्य कियद्दिनानि । श्रीखण्डशैलसुहृदः प्रसरन्ति याव- ते वायवः सहचराः सहकारलक्ष्म्याः ॥ १०४ ॥ मा कलकण्ठ कलध्वनिमिह मिहिरैमहीरुहस्य मूर्ध्नि कृथाः । भूलमिमं कथयिष्यति जडो जनस्तव गिरां सुतराम् ॥ १०५ ।। रे बालकोकिल करीरमरुस्थलीषु किं दुर्विदग्धमधुरध्वनिमातनोषि । अन्यः स कोऽपि सहकारतरुप्रदेशो राजन्ति यत्र तव विभ्रमभाषितानि ॥ १०६ ॥ १ अर्कवृक्षस्य. २ मूर्खो लोकस्तव प्रधानकारणमिममर्क कथयिष्यति.</poem><noinclude></noinclude> 7xxidfenv62ibhibq6se4lec6kqugfn 104 128878 347076 2022-08-21T23:58:11Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | रे कीर कैतवसुगीरिति संकलय्य मामत्र संरससि सज्जनरञ्जनाय बालोऽपि यत्र कलकण्ठसुकण्ठपीठ- संलोठिकोमलकुहूरुतपूर्णकर्णः ॥ १०७ ॥ परभृतशिशो... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | रे कीर कैतवसुगीरिति संकलय्य मामत्र संरससि सज्जनरञ्जनाय बालोऽपि यत्र कलकण्ठसुकण्ठपीठ- संलोठिकोमलकुहूरुतपूर्णकर्णः ॥ १०७ ॥ परभृतशिशो मौनं तावद्विधेहि नभस्थलो- त्पतनविधये पक्षौ स्यातां न यावदिमौ क्षमौ । ध्रुवमपरथा द्रष्टव्योऽसि स्वजातिविलक्षण- ध्वनितकुपितध्वात्रोटीपुटाइतिजर्जरः ।। १०८ ॥ मालिन्यं भुवनातिशायि रुचिरं नो किंचिदप्याकृतौ (ता)- (व)अन्यैः पोषणमात्मनो विसदृशैस्तत्रापि काकैः किल । भ्रातः कोकिल सर्वमेतदमृतस्रोतस्विनीसोदरे माधुर्ये भवतो गिरां समधिके निर्नाम निर्मजति ॥ १०९ ॥ चूतोऽयं नवमञ्जरीपरिकरो वाचो ममास्याश्रया- ल्लप्स्यन्ते किल संप्रति प्रणयिनां मत्वेति यावत्स्थितः । तावत्कोटरगर्भसुस्थितवता घूकेन धूत्कुर्वता क्षुप्तः काकधिया स कोकिलयुवा धिङ्लानतामाकृतेः ।। ११० ।। दात्यूहाः सरसं रसन्तु सुभगं गायन्तु केकाभृतः कादम्बाः कलमालपन्तु मधुरं कूजन्तु कोयष्टयः । दैवाद्यावदसौ रसालविटपिच्छायामनासादय- न्निर्विण्णः कुटजेषु कोकिलयुवा संजातमौनव्रतः ॥ १११ ॥ भ्रातः कोकिल कूजितेन किमलं नाद्याप्यनर्थ्यो गुण- स्तूष्णीं तिष्ठ विशीर्णपर्णपटलच्छन्नः क्वचित्कोटरे । प्रोद्दामद्रुमसंकटे कटुरटत्काकावलीसंकुलः कालोऽयं शिशिरस्य संप्रति सखे नायं वसन्तोत्सवः ॥ ११२ ॥ अनुमतिसरसं विमुच्य चूतं नवनवमञ्जुलमञ्जरीपरीतम् । अपि पिकदयिते कथं मतिस्ते घटयति निष्फलपिप्पलेऽवलेपम् ॥ ११३ ॥ १७ ६५</poem><noinclude></noinclude> 0rfnhfqbmaennx591lrm0epuan4nlly 104 128879 347077 2022-08-21T23:58:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem> काव्यमाला | येनोषितं रुचिरपल्लवमञ्जरीभिः श्रीखण्डचम्पकरसालवने सदैव । दैवात्स कोकिलयुवा विचचार निम्बे तत्रापि रुष्टबलिपुष्टकुलैर्निनादः ॥ ११४ ॥ तावन्मौ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem> काव्यमाला | येनोषितं रुचिरपल्लवमञ्जरीभिः श्रीखण्डचम्पकरसालवने सदैव । दैवात्स कोकिलयुवा विचचार निम्बे तत्रापि रुष्टबलिपुष्टकुलैर्निनादः ॥ ११४ ॥ तावन्मौनेन नीयन्ते कोकिलैरिव वासराः । यावत्सर्वजनानन्ददायिनी वाक्प्रवर्तते ॥ ११५ ॥ ( इति पिकान्योक्तयः । ) अथ काकान्योक्तयः । तुल्यवर्णच्छदः कृष्णः कोकिलैः सह संगतः । केन विज्ञायते काकः स्वयं यदि न भाषते ॥ ११६ ॥ आमरणादपि विरुतं कुर्बाणा: स्पर्धया सह मयूरैः । किं जानन्ति वराकाः काकाः केकारवं कर्तुम् ॥ ११७ ॥ उषितः कोकिलयापि समं तदपि वराकः काकः । लभतेऽद्यापि न सुस्वरतां गुरुरिह कर्मविपाकः ॥ ११८ ॥ कर्णारुन्तुदमन्तरेण रणितं त्वां कोकिलं मन्महे माकन्दं मकरन्दसुन्दरमिदं गाहस्व काक स्वयम् । भव्यानि स्थलसौष्ठवेन कतिचिद्वस्तूनि कस्तूरिकां नेपालक्षितिपालभालतिँलके पङ्कं न शङ्केत कः ॥ ११९ ॥ गात्रं ते मलिनं तथा श्रवणयोरुद्वेषङ्कितं भक्ष्यं सर्वमपि स्वभावचटुलं दुश्चेष्टितं ते सदा । एतैर्वायसङ्गतोऽस्य विनयैदेषिकमूलैः परं यत्सर्वत्र कुटुम्बवत्सलमतिस्तेनैव वन्द्यो भवान् || १२० ॥ ● पथि निपतितां शून्ये दृष्ट्वा निरावरणाननां दधिभृतघटीं गर्वोन्नद्धः समुद्धतकंधरः । १. 'पतिते पङ्के' इति कुवलयानन्दे विकस्वरालंकारोदाहरणभूतेऽस्मिन् पद्ये स्थितः पाठः.</poem><noinclude></noinclude> pwjhsbtta4utjv62bz9m89vih9wzdmw 104 128880 347078 2022-08-21T23:58:40Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | निजसमुचितास्तास्ताश्चेष्टा विकारशताकुलो यदि न कुरुते काणः काकः कढ़ा नु करिष्यति ॥१२१॥ रूक्षस्यामधुरम्य चातिमलिनच्छायस्य दृष्टस्य च... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | निजसमुचितास्तास्ताश्चेष्टा विकारशताकुलो यदि न कुरुते काणः काकः कढ़ा नु करिष्यति ॥१२१॥ रूक्षस्यामधुरम्य चातिमलिनच्छायस्य दृष्टस्य च क्षुद्रस्य क्षतिकारिणोऽतिचपलस्याह्लाढविच्छेदिनः । येयं निम्बफलेपु काक भवतिक्ते नैसर्गिकी प्रीतितत्सदृशं विधेर्विलसितं निप्पन्नमेतचिरात् ॥ १२२ ॥ प्रत्यङ्गणं प्रतितरुं प्रतिवापितीरं काकाश्चलन्ति चलचञ्ञ्जुपुटा रटन्तः । . ६७ नो यान्ति तृतिमथ मण्डितपुण्डरीक- खण्डे ब्रसन्नहह तृप्यति राजहंसः ॥ १२३ ॥ कृष्णं वपुर्वहतु चुम्चतु सत्फलानि रम्येषु संचरतु चूतवनान्तरेषु । पुंस्कोकिलस्य चरितानि करोतु कामं काकः कलध्वनिविधौ ननु काक एव ॥ १२४ ॥ किं कीरकोकिलमयूरमरालवंशे कोऽप्यत्र नास्ति धरणीतलरम्यहर्म्यः । येनाधुना कनकपञ्जरमध्यवर्ती काकः करोति कुरुतानि कुचेष्टितानि ॥ १२५ ॥ आकारो न मनोहरः श्रवणयोः शल्योपमं कूजितं व विडिकृतं कृतान्तसमयालम्बीदमालोकितम् । क्रीडासंवनने पृथग्जनचिते वासस्तरौ कुत्सिते तत्केनास्तु वराक काक कनकागारे तवावेशनम् ॥ १२६ ॥ किं केकीव शिखण्डमण्डिततनुः सारीव किं सुस्वरः किं वा हंस इवाङ्गनागतिगुरुः किं कीरवत्पाठकः । किंवा हन्त शकुन्तपोतपिकवत्कर्णामृतस्यन्दनं काकः केन गुणेन काञ्चनमये व्यापारित, पञ्जरे ॥ १२७ ॥</poem><noinclude></noinclude> 2emsqb91083zz8oisooc4j1mkrd2ie4 104 128881 347079 2022-08-21T23:58:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाला | अत्रस्थः सखि लक्षयोजनगतस्यापि प्रियस्यागमं वेत्त्याख्याति च धिक् शुकादय इमे सर्वे पठन्तः शठाः । मत्कान्तस्य वियोगतापदहनज्वालावलीचन्दनं काकस... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाला | अत्रस्थः सखि लक्षयोजनगतस्यापि प्रियस्यागमं वेत्त्याख्याति च धिक् शुकादय इमे सर्वे पठन्तः शठाः । मत्कान्तस्य वियोगतापदहनज्वालावलीचन्दनं काकस्तेन गुणेन काञ्चनमये व्यापारितः पञ्जरे ॥ १२८॥ कोटिं जीव पिबामृतं ब्रज सखे शाखान्तरं वायस आयाते दयिते मनोरथशतैर्दास्यामि दध्योदनम् । एतज्जल्पति यावदध्वगवधूस्तावत्पतिः प्राङ्गणे त्रुट्यत्कञ्जुकजालकत्रुटत्रुटत्सर्वाङ्गमुज्जृम्भितम् ॥ १२९ ।। ^रेरे काक वराक साकममुना पुंस्कोकिलेन ध्वनिः(नेः) स्पर्धाबन्धमुपेयुषस्तव कथं वक्षो न याति द्विधा । यस्याकर्ण्य वचः सुधाकवलितं वाचंयमानामपि व्यग्राणि ग्रथयन्ति मन्मथकथां चेतांसि चैत्रोत्सवे ॥ १३० ॥ नो चारू चरणौ न चापि रुचिरा चञ्चुर्न रुच्यं वचो नो लीलाललिता गतिर्न च शुचिः पक्षग्रहोऽयं तव । क्रूराक्राङ्कितदुर्भगां गिरमिह स्थाने वृथैवोद्गिर- न्मूर्ख ध्वास न लज्जसे विसदृशं पाण्डित्यमुन्नाटयन् ॥ १३१ ॥ अनुचितफलाभिलाषी विधिनैव निवार्यते ह्यधमपुरुषः । द्राक्षाविपाकसमये मुखरोगो भवति काकानाम् ॥ १३२ ॥ जो जाणइ जस्स गुणे लोएसो तस्स आयरं कुणइ । पक्चेदरकारामे काओ निम्बोआणि चुणई ॥ १३३ ॥ ( इति काकान्योक्तयः ) अथ कुक्कुटान्योक्तयः । भो लोकाः सुकृतोद्यता भवत तं लब्ध्वा भवं मानुषं मोहान्धाः प्रसरत्प्रम।दवशतो माहार्यमाहार्यथाः । इत्थं सर्वजनप्रबोधमधुरो यामेर्धयामे सदा कृत्वोर्ध्वं निजकंधरं प्रतिदिनं कोकूयते कुक्कुटः ॥ १३४ ॥ १. 'स्थिताः' इत्यपरपाठ:. २. 'वारिदः' इति पाठान्तरम्.</poem><noinclude></noinclude> trc9bj1eesgf89gt82lkoeoajzk10ix 104 128882 347080 2022-08-21T23:58:59Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योतिनुकावळी । रमियाण पत्तियाणय पान चोराण कुछडो कहइ । महबहाय पलयं गयार यणी ॥ १३५ ॥ रं ( इनि कुकुठान्योतयः । ) अयस्कृष्टयः । मथुर नर नाथुर्ये त्यसैटपलभ्यते । उ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योतिनुकावळी । रमियाण पत्तियाणय पान चोराण कुछडो कहइ । महबहाय पलयं गयार यणी ॥ १३५ ॥ रं ( इनि कुकुठान्योतयः । ) अयस्कृष्टयः । मथुर नर नाथुर्ये त्यसैटपलभ्यते । उग्गन्नाननिर्मिहाकर्मणा दागी भवान् ॥ १३६ ॥ एतम्मिन्याच बहुविधैः किं तरकिंचिन्करः क्राकोऌककपोतकोकिलकुन्तै केकी बृजनि नेदा विघटितव्यलावलीवन्धनः जेव्यः स्यादिह सर्वलोकमनन्दामानन्द्रनश्चन्दनः ॥ १३७ ॥ पार्श्वस्थितः । केका कर्णामृतं ने कुसुमिनकवरीकान्तिहागः कलापाः ऋण्ठच्छाया पुगंर्गलरुचिरुचिरा सौहृढं मेघसः । विद्वेपिद्दिजिह्वस्फुरदुपिचित नित्यमाहारवृत्तिः कैः पुण्यः प्राप्यमेतत्मकलमपि सम्बे चित्तवृत्तं मयूर ॥ १३८॥ चंगज्वलद्दिटपपुञ्जमहारवोऽयं गर्जिन तीव्रतरहेतिरियं न शम्पा | हावाशिधूमनिवहोऽयमये न मेघः किं नृत्यसि द्रुतमितो व्रज तत्कलापिन् ॥ १३९ ॥ अंय नीलग्रीव व कथय सवे तेऽद्य मुनयः परं तोपं येषां तब रवबिलासो वितनुते । अमी दूरात्क्रूराः क्वणितमिढमाकर्ण्य सहसा त्वरन्ते हन्तुं त्वामहह शवराः पुङ्क्तिशराः ॥ १४० ॥ हारीताः सरसं रसन्तु मधुरं कृजन्तु पुंस्कोकिला: सानन्दं गिरमुद्गिरन्तु च शुकाः किं तैः शिरःस्थैरपि । एकेनापि तटस्थितेन नदता श्रीखण्डनिस्तर्जना- ह्यालानां च शिखण्डिता ननु महापाण्डित्यमुद्दण्डितम् ॥१४१॥ १८</poem><noinclude></noinclude> qqkgwgpduusrnbfph2iz6lm4yjx9ayl 104 128883 347081 2022-08-21T23:59:09Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>काव्यमाला | किं दूरेण पयोधरा उपरि किं नान्ये रटन्तः श्रुता निर्व्यापारतया च पक्षिषु गताः किं वा न पक्षा वृथा । रम्यं वा गगनेन किं विहरणं किंतूग्रकाकावली- पर्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>काव्यमाला | किं दूरेण पयोधरा उपरि किं नान्ये रटन्तः श्रुता निर्व्यापारतया च पक्षिषु गताः किं वा न पक्षा वृथा । रम्यं वा गगनेन किं विहरणं किंतूग्रकाकावली- पर्यायप्रतिपत्तिलाघवभयाद्भूमौ स्थिता बर्हिणः ॥ १४२ ॥ यत्नादपि कः पश्येच्छिखिनामाहारनिर्गमस्थानम् । यदि जलदनिनदमुदितास्त एव मूढा न नृत्येयुः ॥ १४३ ॥ पीऊण पाणियं सखरम्भि पिट्ठि नदिन्तिसि हिडिम्भा | होही जाण कलावो पयइच्चिय साहएताण ॥ १४४ ॥ ( इति मयूरान्योक्तयः । ) अथ चक्रवाकान्योक्तयः । कथय किमपि दृष्टं स्थानमस्ति श्रुतं वा व्रजति दिनकरोऽयं यत्र नास्तं कदाचित् । इति विहगसमूहान्नित्यमेवास्ति पृच्छन् रजनिविरहभीतश्चक्रवाको वराकः ॥ १४५ ॥ अस्तं गतोऽयमरविन्दवनैकबन्धु- र्भास्वान्न लङ्घयति कोऽपि विधिप्रणीतम् । हे चक्र धैर्यमवलम्ब्य विमुञ्च शोकं धीरास्तरन्ति विपदं न तु दीनचित्ताः ॥ १४६ ॥ मित्रे कापि गते सरोरुहवने बद्धानने क्लाम्यति क्रन्दत्सु भ्रमरेषु वीक्ष्य दयिताश्लिष्टं पुरः सारसम् । चक्राङ्गेन वियोगिना बिसलता नास्वादिता नोज्झिता चक्रे केवलमर्गलेव निहिता जीवस्य निर्गच्छतः ॥ १४७ ॥ वापीतोयं तटतरुवनं पद्मिनीपत्रशय्या चन्द्रालोको विकचकुमुदामोदहृचः समीरः । यत्रैतेऽपि प्रियविरहिणो दाहिनश्चक्रनाम्ना तत्रोपायः क इह भवतु प्राणसंधारणाय || १४८ ॥</poem><noinclude></noinclude> ianpo3yn2wpscvf7xn344khuxwl9tq7 104 128884 347082 2022-08-21T23:59:20Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | कवलितमिह नालं कन्दलं चेह दृष्ट- मिह हि कुसुदकोशे पीतमम्भ: सुशीतम् | इति विरटति रात्रौ पर्यटन्ती तटान्ते सहचरपरिमुक्ता चक्रवाकी वराकी ॥ १... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | कवलितमिह नालं कन्दलं चेह दृष्ट- मिह हि कुसुदकोशे पीतमम्भ: सुशीतम् | इति विरटति रात्रौ पर्यटन्ती तटान्ते सहचरपरिमुक्ता चक्रवाकी वराकी ॥ १४९ ॥ शतगुणपरिपाट्या पर्यटन्नन्तराले कुमुदकुवलयानां मध्यरात्रेऽपि खिन्नः । उपनदि दयितायाः क्वापि शब्दं निशम्य भ्रमति पुलिनपृष्ठे चक्रेवाको बराकः || १५० ॥ दिनान्ते चक्रवाकेन प्रियाविरहमीरुणा | तथा निःश्वसितं तेन यथा नसतं पुनः ॥ १५१ ॥ एकेनाकै प्रकटितरुपा पाटलेनास्तसंस्थं पश्यन्त्यक्ष्णाश्रुजललुलितेनापरेण स्वकान्तम् । अश्छेदे दयित विरहाशङ्किनी चक्रवाकी संकीर्णो रचयति रसौ नर्तकीव प्रगल्भा १५२ ॥ उत्कृजति श्वसति मुह्यति याति तीरं तीरात्तरुं तरुतलात्पुनरेति वापीम् । चाप्यां न तिष्ठति न चात्ति मृणालखण्डं चक्रः क्षपासु विरहे खलु चक्रवाक्याः ॥ १५३ ॥ अयं पद्मासनासीनश्चक्रवाको विराजते । युगादौ भगवान् वेधा विनिर्मित्सुरिव प्रजाः ॥ १५४ ॥ आतपे धृतिमता सह वध्वा यामिनीविरहिणा विहगेन । सेहिरे न किरणा हिमरश्मेर्दुःखिते मनसि सामसह्यम् ॥ १५५ ॥ चक्रः पप्रच्छ पान्थं कथय मम सखे अस्ति स क्वापि देशो वस्तुं नो यत्र रात्रिः प्रचरति विहगायेति स प्रत्युवाच । नीते मेरौ समाप्तिं कनकवितरणैः श्रीजगद्देवनाम्ना सूर्ये ह्यन्तर्हितेऽस्मिन्कतिपयदिवसैर्वासराद्वैतसृष्टिः ॥ १५६ ॥ ( इति चक्रवाकान्योक्तयः ।) 1. 'चक्रवञ्चक्रवाकः' इति वा पाठः.</poem><noinclude></noinclude> o7a52rhvdzfl33d248haxuz94r6grz2 104 128885 347083 2022-08-21T23:59:30Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>७२ काव्यमाला | अथ चातकान्योक्तयः । सत्यं सत्यं मुनेर्वाक्यं नादत्तमुपतिष्ठते । अम्बुभिः पूरिता पृथ्वी चातकस्य मरुस्थली ॥ १५७ ॥ चातक धूमसमूहं दृष्ट्वा मा धा... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>७२ काव्यमाला | अथ चातकान्योक्तयः । सत्यं सत्यं मुनेर्वाक्यं नादत्तमुपतिष्ठते । अम्बुभिः पूरिता पृथ्वी चातकस्य मरुस्थली ॥ १५७ ॥ चातक धूमसमूहं दृष्ट्वा मा धाव वारिधरबुद्ध्या । इह हि पतिष्यति भवतो नयनयुगादेव वारि परम् ॥ १५८ ॥ एक एव खगो मानी चिरं जीवतु चातकः । म्रियते वा पिपासातो याचते वा पुरंदरम् ॥ १५९ ॥ भ्रातश्चातक कथय सखे कीदृक् पापमकारि । नवजलदादपि चञ्चपुढे यत्ते पतति न वारि ॥ १६० ॥ गर्जितबधिरीकृतककुभा किमपि कृतं न घनेन । कियती चातकचञ्जुपुटी सापि भृता न जलेन ॥ १६१ ॥ दीनोन्नतचलपक्षतया बद्दपि लब्धमवस्तु । चातक यत्संभावनया किमपि यदस्ति तदस्तु ॥ १६२ ॥ चातकस्य मुखचञ्चसंपुढे नो पतन्ति यदि वारिविन्दवः । सागरीकृतमहीतलस्य किं दोष एव जलदस्य दीयते ॥ १६३ ॥ रे रे चातक सावधानमनसा मित्र क्षणं श्रूयता- मम्भोदागमने वसन्ति बहवः सर्वेऽपि नैतादृशाः । केचिद्वष्टिभिरार्द्रयन्ति धरणीं गर्जन्ति केचिद्वथा यं यं पश्यसि तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनं वचः ॥ १६४ अये वापीहंसा निजवसतिसंकोचपिशुनं कुरुध्वं मा चेतो वियति डयतो वीक्ष्य विहगान् । अमी सारङ्गास्ते जलदजलपानव्यसनिनो निरीहाणां येषां तृणमिव भवन्त्यम्बुनिधयः ॥ १६५ ॥ स्फटिकविमलं पीत्वा तोयं घनोदरनिःसृतं पिबति न पयो मासानष्टौ बतापि न चातकः । मनसि जलदं स्मृत्वा स्मृत्वा तृषापि न [ बाध्येति] गुणवति जने बद्धाशानां श्रमोऽपि सुखावहः ॥ १६६ ॥ १. 'भुवनमहनीयव्रतभृतो' इति पाठः. २. 'बाधते' इति स्यात्.</poem><noinclude></noinclude> pje2vmmok5msrac53rhoe309kr0iu2i 104 128886 347084 2022-08-21T23:59:38Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली । किमत्र हे चातक दीर्घकण्ठं प्रसार्य वक्रं करुणं विरौषि । रात्रौ दिवा वर्षति वारिदोऽत्र तथापि पत्रत्रितयं पलाशे ॥ १६७ ॥ विरम चातक ढैन्यम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली । किमत्र हे चातक दीर्घकण्ठं प्रसार्य वक्रं करुणं विरौषि । रात्रौ दिवा वर्षति वारिदोऽत्र तथापि पत्रत्रितयं पलाशे ॥ १६७ ॥ विरम चातक ढैन्यमपास्यतां वत चटूनि कियन्ति करिष्यसि । विधिविनिर्मितमम्बुकणद्वयं किमधिकं कलयापि करिष्यसि ॥ १६८ ॥ बीजैरङ्कुरितं जटाभिरुदितं वल्लीभिरुज्जृम्भितं कन्दैः कन्दलितं जनैः प्रमुदितं धाराधरे वर्षति । भ्रातश्चातक पातकं किमपि ते सम्यङ्ग जानीमहे येनास्मिन्न पतन्ति चञ्ञ्जुपुटके द्वित्राः पयोविन्दवः ॥ १६९ ॥ दैवेन प्रभुणा स्वयं जगति यद्यस्य प्रमाणीकृतं तत्तस्योपनयेन्मनागपि सदा नैवाश्रयः कारणम् । सर्वाशापरिपूरके जलधरे वर्षत्यपि प्रत्यहं सूक्ष्मा एव पतन्ति चातकमुखे द्वित्राः पयोविन्दवः ॥ १७० ।। रक्ताब्जपुञ्जरजसारुणितान्विमुच्य स्वस्थान्सुधारससमानपि वारिराशीन् । यश्चातकः पिबति वारिधरोदविन्दू- न्मन्ये तदानतिभयाच्छिरसोऽभिमानी ॥ १७१ ॥ कूपे पानमधोमुखं भवति मे नद्यो वराक्यः स्त्रियः सामान्यैर्बकटिट्टिभैः सह सरस्येवं समालोकयन् । नादत्ते तृषितोऽपि हीनसलिलं क्रूरैर्वृतं जन्तुभि- र्मानादुन्नतकंधरः सुरपतिं तच्चातको याचते ॥ १७२ ॥ हा घिक्परव्यसनदुर्ललिताशयेन केनापि रे सरल चातक वञ्चितोऽसि । येनाम्वुवाहमपि याचसि याचितस्य यस्यास्य याचितुरिवातिमलीमसत्वम् || १७३ || किं नाम दुष्कृतमिदं भवतश्चकास्ति येनात्र दैन्यपिशुनं बत याचितोऽपि । १८ ७३</poem><noinclude></noinclude> iddohl2xjsyx7lhkdh4idbtd6p9alsf 104 128887 347085 2022-08-21T23:59:46Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>७४ काव्यमाला | एते हि कामनिभृतोन्नतयोऽपि तृप्त्यै मुञ्चन्ति चातक पयो न पयोमुचस्ते ॥ १७४ ॥ योऽयं वारिधरो धराधरशिरस्यभ्युन्नतः केवलं गर्जत्येव गभीरधीरनिनदै... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>७४ काव्यमाला | एते हि कामनिभृतोन्नतयोऽपि तृप्त्यै मुञ्चन्ति चातक पयो न पयोमुचस्ते ॥ १७४ ॥ योऽयं वारिधरो धराधरशिरस्यभ्युन्नतः केवलं गर्जत्येव गभीरधीरनिनदैर्नायं सखे वारिदः । तत्ते चातक पातकस्य कतमस्यैतत्फलं पठ्यते येनासौ न ददाति याति न भवचेतोऽपि निर्विघ्नताम् ॥ १७५ ॥ अन्येsपि सन्ति बत तामरसावतंसा हंसावलीवलयिनो जलसंनिवेशाः । कोऽप्याग्रहो गुरुरयं हतचातकस्य पौरंदरीं समभिवाञ्छति वारिधाराम् ॥ १७६ ॥ अन्ये ते जलदायिनो जलधरास्तृष्णां विनिघ्नन्ति ये भ्रातश्चातक किं वृथान रणितैः खिन्नोऽसि विश्राम्यताम् । मेघ: शारद एष काशधवल: पानीयरिक्तोदरो गर्जत्येव हि केवलं भृशमपां नो बिन्दुमप्युज्झति ॥ १७७ ॥ यः कृष्णं कुरुते मुखं जनयति त्रासं तडिद्भिस्तु यो यश्च प्रार्थयते परं दलयति श्रोत्राणि यो गर्जितैः । सत्यं चातक तं तथाविधमपि भ्रातस्त्वया याचता जीमूतं कृतमेव तुल्यमनयोरर्थित्वतिर्यक्त्वयोः ॥ १७८ ॥ धिग्वारिदं परिहृतान्यजलाशयस्य यश्चातकस्य कुरुते न तृषः प्रशान्तिम् । धिक् चातकं तमपि योऽर्थितयास्तलज्ज- स्तं तादृशं च यदुपैति पिपासितोऽपि ॥ १७९ ॥ अनुसर सरस्तीरं वैरं किमत्र महात्मना कतिपयपय: पानं मानिन्समाचर चातक | प्रलयपवनैरस्तं नीतः पुरातनवारिदो यदयमदयं कीलाजालं विमुञ्चति नूतनः ॥ १८० ॥ १, ‘एतेऽभिकामविवृतोन्नतयोऽपि तृप्त्यै' इति पाठः.</poem><noinclude></noinclude> nxd7i7jcq7bdd2i7jx678gxwismd4eg 104 128888 347086 2022-08-21T23:59:54Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>जन्योक्तिमुक्तावली | विश्वोपजीवोऽपि पिवत्यो न पद्माकरे यद्यपि चातकोऽयन् । स्वाथ्क्ष्यन्तन्य ट्रानुस लवुत्वमन्त्रास्ति न किंचिद॒स्य ॥ १८१ ॥ ( इति चातकान्य... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>जन्योक्तिमुक्तावली | विश्वोपजीवोऽपि पिवत्यो न पद्माकरे यद्यपि चातकोऽयन् । स्वाथ्क्ष्यन्तन्य ट्रानुस लवुत्वमन्त्रास्ति न किंचिद॒स्य ॥ १८१ ॥ ( इति चातकान्योक्तयः ।) अथ कोस् । चुलुकयति =न्द्रदीधितिनविनश्वासि नूनमङ्गारान् । अधिकतरदुष्णनुनयो किमिति केरोऽवधारयति ॥ १८२ ॥ आपूंर्यंत पुनः स्फुरच्छफरिकासारोमिंभिर्वारिभि- भयोऽपि प्रविजृम्भमाणनलिनं पश्यामि तोयाशयम् | इत्याचाशततन्तुबद्धहृदयो नक्तंदिनं दीनधी: छुप्यत्यातपशोषितस्य सरसस्तीरे जरत्सारसः ॥ १८३ ॥ अथ विभिन्य | त्वचित्तकल्पितो गर्वः कस्य नाम न विद्यते । उत्क्षिप्य टिट्टिभः पादौ शेते भङ्गभयाद्भुवः ॥ १८४ ॥ बक चटु तपसे त्वं शाखिनि कापि सान्द्रे श्रय झटिति तटिन्याष्टिट्टिभ त्वं तटानि | इह सरसि सरोजच्छन्नगम्भीरदेशे ललितगतिरिदानीं रंस्यते राजहंसः ॥ १८५ ॥ अथ मयूरपिच्छस्य | व्यजनैरातपत्रैश्च भूत्वा पिच्छेः कलापिनाम् । स्थानभ्रष्टैरपि कृतं परेषां तापवारणम् ॥ १८६ ॥ अस्मान्विचित्रवपुषश्चिरपृष्ठलग्ना- ७५ न्कस्माद्विमुञ्चसि सखे यदिवा विमुञ्च । हा हन्त केकिवर हानिरियं तवैव गोपालमौलिषु पुनर्भविता स्थितिर्नः ॥ १८७ ॥ इति श्रीमत्तपागच्छाधिराजश्रीगौतमगणधरोपमगुणसमाजसकलभट्टारकवृन्दवृन्दारक- वृन्दारकराजपरमगुरुभट्टारक श्री १९ श्रीविजयानन्दसूरिशिष्यभुजिष्य- पण्डितहंसविजयगणिसमुच्चितायामन्योक्तिमुक्तावल्यां स्थलचरज- लचरान्योक्तिनिरूपकस्तृतीयः परिच्छेदः ॥ ३ ॥</poem><noinclude></noinclude> bas45v8l7z4jtknqkdz9ohzagfhdmr0 104 128889 347087 2022-08-22T00:00:06Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>७६ काव्यमाला | चतुर्थः परिच्छेदः । सिद्धिश्रिया किं निहिताः कटाक्षा मनोवशीकर्तुमिहाश्वसेनेः । त एव भान्ति स्वकशीर्षदेशस्थितस्फटानां कपटेन मन्ये ॥ १ ॥ श्रे... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>७६ काव्यमाला | चतुर्थः परिच्छेदः । सिद्धिश्रिया किं निहिताः कटाक्षा मनोवशीकर्तुमिहाश्वसेनेः । त एव भान्ति स्वकशीर्षदेशस्थितस्फटानां कपटेन मन्ये ॥ १ ॥ श्रेयः श्रियं दिशतु सद्गुणराजराजी- राजीवजैत्रनयनः : सुररत्नकल्पः । कल्पद्रुमः किल जनाभिमतार्थसिद्धौ सिद्धौषधः स्मरगदे जिनवर्धमानः ॥ २ ॥ अथ समवसरणबन्धचित्रम् | सकललोकचकोरनिशाकर रजतकाय हरिध्वज शंकर | रमण संयमिनां भवतारक कविकुलस्रुतमुक्तिपुरे वस ॥ ३ ॥ निखिलनाकिनिकायविनिर्मितं ततमहामणिहेमहिमांशुभिः । भिदुरवद्यमहीभृति रातु शं समवयुक्क् सरणं तव मुत्खनि ॥ ४ ॥ सुजन भो सुतरां चरमप्रभुं भुवनवर्तिजनार्तिनिवारकम् । कलनिनादमभीष्टसुखप्रदं दमिवरं धर चेतसि सदसुम् ॥ ५ ॥ शुद्धप्राग्वाटवंशाभ्रप्रभासनदिवाकरः । दद्यादानन्दमानन्दसद्गुरुः सततोदयः ॥ ६ ॥ अथ प्रतिद्वारवृत्तानि । वर्यतुर्यपरिच्छेदे प्रतिद्वारस्य पद्धतिः । सम्यग्बुद्धिप्रबोधाय तन्यते मयकाधुना ॥ ७ ॥ शङ्खान्योक्तिर्मत्कुणोक्तिः खद्योतान्योक्तयस्ततः । भ्रमरान्योक्तयो ज्ञेया वाग्विलासविशारदैः ॥ ८ ॥ अथ विकलेन्द्रियाधिकारपद्धतावादी शङ्खान्योक्तयः । उच्चैरुच्चर रुचिरं झिल्लीवर्त्मसु तरुं समारुह्य | दिग्व्यापिनि शब्दगुणे शङ्खः संभावनाभूमिः ॥ ९ ॥ कीटगृहं कुटिलोऽन्तः कठिनः क्षाराम्बुसंभवः शून्यः । शङ्खः श्रीपतिनिकटे केन गुणेन स्थितिं लभते ॥ १० ॥</poem><noinclude></noinclude> opm9swhbdm3w1iyv4aagzr5adhej6il 104 128890 347088 2022-08-22T00:00:27Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अन्तः कुटिलतां विभ्रच्छङ्खः स खलु निष्ठुरः । हुंकरोति याभ्यानन्तदेव बहु गण्यताम् ॥ ११ ॥ विमलतां वचनम् शेर जनयिता तव शङ्ख महोदधिः । ७७ मु... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अन्तः कुटिलतां विभ्रच्छङ्खः स खलु निष्ठुरः । हुंकरोति याभ्यानन्तदेव बहु गण्यताम् ॥ ११ ॥ विमलतां वचनम् शेर जनयिता तव शङ्ख महोदधिः । ७७ मुद्रमलं तनुते मनवन्तो विधृता हृदि वक्रता ॥ १२ ॥ जन्मन्थानननातिभिः शुनित्या व्यातिस्तत्रैवोज्ज्वला माहव्ये च जगत्प्रकोषजनक नहन्तवाणी | किंवा ने कमलापतिः प्रणयिता मन्तवमंविध माहात्न्ये सति शङ्ख सङ्कनकिटिल्यनन्तः कुतः ॥ १३ ॥ तातः क्षीरनिधिः स्वसा जलविजा भ्राता सुम सौजन्यं सह कौस्तुभेन शुचिता यस्य द्विजशादपि । विद्यमणि स एवं कम्बुरधुना पाखण्डिकान्नाकरे विश्रान्तः प्रतिवासरं प्रतिगृहं भक्ष्येण कुभिरिः ॥ १४ ॥ सर्वाशापग्पृिरिहुंकृतिमढो जन्मापि दुग्धोद्र्वे- गोविन्दाननचुम्बि सुन्दर पूर्णदुबम्बाः । श्रीपा सहजा गुणाः किमपरं भण्यन्त एते हि य- कौटिल्यं हृदि पाञ्चजन्य भवतस्तेनापि लज्जामहे ॥ १५ ॥ शङ्खाः सन्ति सहस्रशो जलनिधवींचीघटाघट्टिताः पर्यन्नंषु लुठन्ति ये दलशतैः कल्मापितक्ष्मातलाः । एकः कोऽपि च पाञ्चजन्य उदभृदाश्चर्यधामा सतां यः संवर्तभरक्षमैर्मधुरिपोः श्वासानिलैः पूर्यते ॥ १६ ॥ अम्भोघेरेव जाताः कति जगति न ते हन्त सन्तीह शङ्खा यान्संगृह्य भ्रमन्ति प्रतिभवनममी भिक्षवो जीवनाय | एकः श्रीपाञ्चजन्यो हरिहरकमलकोडहंसायमानो यस्याध्वानैरमानैरसुरवरवधूवर्गगर्भा गलन्ति ॥ १७ ॥ पिता रत्नाकरो यस्य लक्ष्मीर्यस्य सहोदरी । शङ्खः प्रतिगृहं रौति कर्म तस्यैव कारणम् ॥ १८ ॥</poem><noinclude></noinclude> 5nzj06xdlxcx8wfu11c7rlbdhf0uf9z 104 128891 347089 2022-08-22T00:00:36Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>७८ काव्यमाला | सो सद्दो धवलत्तणं च रयणादारंमि उप्पत्ती । सङ्घस्स तुज्झकुटिलत्तणेण सव्वंपि पब्सट्टम् ॥ १९ ॥ ( इति शङ्खान्योक्तयः ।) अथ मत्कुणस्य । मन्ये मत्कुण... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>७८ काव्यमाला | सो सद्दो धवलत्तणं च रयणादारंमि उप्पत्ती । सङ्घस्स तुज्झकुटिलत्तणेण सव्वंपि पब्सट्टम् ॥ १९ ॥ ( इति शङ्खान्योक्तयः ।) अथ मत्कुणस्य । मन्ये मत्कुणशङ्कया जलनिधौ गत्वा हरिः सुप्तवां- स्तन्नाभ्यम्बुरुहे प्रजापतिर भूलक्ष्मीश्च तद्वक्षसि । कैलासाचलमाश्रितः पशुपतिगरी तदुत्सङ्गगा नक्षत्रग्रहमण्डलं च सकलं येषां भयाद्भ्राम्यति ॥ २० ॥ शशिदिनकरौ व्योनि स्वर्गे शचीहृदयेश्वरो धनपतिरसौ कैलासाद्रौ हरिर्मकराकरे । शतधृतिरयं नाभौ शम्भुः श्मशानभुवं गतो भुजगरमणोऽधो मन्येऽहं द्रुतं किल मत्कुणात् ॥ २१ ॥ अथ खद्योतान्योक्तयः । जर्जरतृणाग्रमदहन्सर्षपकणमप्रकाशयन्नूनम् । कीटत्वमात्मतत्वात्खद्योतः ख्यापयन्भवति ॥ २२ ॥ इन्दुः प्रयास्यति विनमयति तारकश्रीः स्थास्यन्ति लीढतिमिरा न मणिप्रदीपाः । अन्धं समग्रमपि कीटमणे भविष्य- त्युन्मेषमेष्यति भवानपि पूरमेतत् ॥ २३ ॥ अदृष्टिव्यापारं गतवति दिनानामधिपतौ यशःशेषीभूते शशिनि गतधान्नि ग्रहगणे । तथान्धं संजातं जगदुपनते मेघसमये यथामी गण्यन्ते तमसि पटवः कीटमणयः ॥ २४ ॥ घनसन्तमसमलीमस दशदिशि निशि यद्विराजसि तदन्यत् । कीटमणे दिनमधुना तरणिकरान्तरितशीतकरम् ॥ २५ ॥ (इति खद्योतान्योक्तयः ।)</poem><noinclude></noinclude> 7sgwco0bu01j9mzjjn0ol4vpyo05l5k 104 128892 347090 2022-08-22T00:00:50Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अथ भ्रमरान्योक्तयः । मधुकर तव करनिकरैः किं किं क्रान्तं न कुसुमानाम् । तद्वत्सरसिजमुकुले लब्धं किंचित्तदन्यतत्सत्किम् ॥ २६ ॥ गौरीं चम... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>अन्योक्तिमुक्तावली | अथ भ्रमरान्योक्तयः । मधुकर तव करनिकरैः किं किं क्रान्तं न कुसुमानाम् । तद्वत्सरसिजमुकुले लब्धं किंचित्तदन्यतत्सत्किम् ॥ २६ ॥ गौरीं चम्पककलिकामपहाय भ्रान्त दुर्बुद्धे । शाल्मलिकुसुमदलेषु स्वैरं गुञ्जन्न लज्जसे मधुप ॥ २७ ॥ कृत्वापि कोशपानं भृङ्गयुवा पुरत एव कमलिन्याः । अभिलषति वकुलकलिकां मधुलिहि मलिने कुतः सत्यम् ॥ २८ ॥ सुरतरुकुसुमे मधु मधुरं यन्मधूपेन निपीतम् । सत्प्रयतोऽपि करीरतरौ लभतां कथमविगीतम् ॥ २९ ॥ भ्रमन्वनान्ते नवमञ्जरीषु न षट्पदो गन्धफलीमजिघ्रत् । सा किं न रम्या स च किं न रन्ता गरीयसी केवलमीश्वरेच्छा ॥३०॥ भ्रमर भ्रमता दिगन्तराणि क्वचिदासादितमीक्षितं श्रुतं वा । वद सत्यमपास्य पक्षपातं यदि जातीकुसुमानुकारि पुष्पम् ॥ ३१ ॥ अभिनवनलिनीविनोदलुब्धो मुकुलितकैरविणीवियोगभीरुः । भ्रमति मधुकरोऽयमन्तराले श्रयति स पङ्कजिनीं कुमुद्वतीं वा ॥ ३२ ॥ द्विजपतिदयितां तां व्यक्तपुष्पां प्रदोषे- ऽप्यहह कुमुदिनीं किं भृङ्ग भुङ्गे स्वधार्थ्यात् । मलिन मधुप मन्ये त्वय्यदः सर्वमर्ह विहितमविहितं वा चिन्तयेत्को हि लोलः ॥ ३३ ॥ नो मल्लीमयमीहते न भजते मत्तेभकुम्भस्थलीं वासन्तीं वसते न चन्दनवनीमालम्वते न क्वचित् । जातीमेव हृदीश्वरीमिव महानन्दैककन्दाङ्कुरां ध्यायन्निर्वृतिमेति षट्टृदयुवा योगीव वीतभ्रमः ॥ ३४ ॥ केतकीकुसुमं भृङ्गः खण्ड्यमानोऽपि सेवते । दोषाः किं नाम कुर्वन्ति गुणापहृतचेतसः ॥ ३५ ॥ अन्यासु तावदुपमर्दसहासु भृङ्ग लोलं विनोदय मनः सुमनोलतासु ।</poem><noinclude></noinclude> s6pkvi4e8sqtx8dvfe461fw6zgervvo 104 128893 347091 2022-08-22T00:01:04Z Srkris 3283 /* अपरिष्कृतम् */ <poem>८० काव्यमाला । मुग्धामनातरजसं कलिकामकाले बालां कदर्थयसि किं नवमल्लिकायाः ॥ २६ ॥ विकटनितस्वायाः । बाला तन्वी मृदुतरतनुस्त्यज्यतामत्र शङ्कां दृष्टा किं न भ... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Srkris" /></noinclude><poem>८० काव्यमाला । मुग्धामनातरजसं कलिकामकाले बालां कदर्थयसि किं नवमल्लिकायाः ॥ २६ ॥ विकटनितस्वायाः । बाला तन्वी मृदुतरतनुस्त्यज्यतामत्र शङ्कां दृष्टा किं न भ्रमर चरता मञ्जरी भज्यमाना । तस्मादेषा रहसि भवता निर्दयं पीडनीया मन्दाक्रान्ता विसृजति रसं नेक्षुयष्टिः समग्रम् ॥ ३७॥ मदनमवलोक्य निष्फलमनित्यतां बन्धुजीवकुसुमानाम् । वनमुपगम्य भ्रमरः संप्रति जातो जपासक्तः ॥ ३८ ॥ फुल्लेषु यः कमलिनीकमलोदरेषु चूतेषु यो विलसितः कलिकान्तरस्थः । पश्याथ तस्य मधुपस्य शरव्यपाये कृच्छ्रेण वेणुविवरे दिवसाः प्रयान्ति ॥ ३९ ॥ स्वामोदवासितसमग्र दिगन्तराला रक्ता मनोहरशिखा सुकुमारमूर्तिः । सेव्या सरोजकलिका तु सदैव जाता नीतस्तदैव विधिना मधुपोऽन्यदेशम् ॥ ४० ॥ धिक्कापि प्रलयानलैर्विटपिनो निर्दय भस्मीकृताः किंवा दैवगजेन पङ्कजवनं निष्कन्दमुन्मूलितम् | किंवा हन्त कृतान्तकेसरिभयात्त्यक्तो मदः कुञ्जरै- र्येनास्मिन्विरसे करीरकुसुमे हा भृङ्ग विश्राम्यसि ॥ ४१ ॥ यत्प्रोन्मत्तमतङ्गजाङ्गविगलहानाम्बुलोभभ्रम- द्भृङ्गाली किल कूजतीति विदुषां चित्ते विधत्ते धियम् । कर्णाभ्यर्णमुपेत्य किं ननु वदत्येषा शिरः कम्पनै- मस्मान्वारय नाग देहि विततं दानं चलाः संपदः ॥ ४२ ॥ सोऽपूर्वो रसनाविपर्ययविधिस्तत्कर्णयोश्चापलं दृष्टिः सा मदविस्मृतस्वपरदिक्किं भूयसोक्तेन वा ।</poem><noinclude></noinclude> lto2f7kf0nczkok05picfiy213wqltc 104 128894 347092 2022-08-22T01:34:18Z अनुनाद सिंह 1115 /* अपरिष्कृतम् */ 18 gives an elaborate list of officers who are classified under three main heads of Dharma, Artha and Käma. The names of the different officers mentioned are interesting as showing the administrative machinery of the author, King Someśvara and incidentally of the age to which the king belonged. The designations, significant in themselves, are given below:- (1) Kosādhikärin, apparently the Accountant General of to-day... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>18 gives an elaborate list of officers who are classified under three main heads of Dharma, Artha and Käma. The names of the different officers mentioned are interesting as showing the administrative machinery of the author, King Someśvara and incidentally of the age to which the king belonged. The designations, significant in themselves, are given below:- (1) Kosādhikärin, apparently the Accountant General of to-day (2) Niskädhikärin, the Treasury officer or the mint officer who is actually in charge of the Niskas i.e. gold coius (3) Mulyadhikarin, probably the officer who fixes the wages or salary (4) Arghādhikarin, probably for fixing the value of articles to be sold in the bazar (5) Karmadhikarin, probably the officer in charge of the Karmakanda (performance of religious duties) (6) Vidyadhikarin, the officer in charge of the recognised fourteen Vidyas while (7) the Sästrādhikariu may be in charge of the other Šāstras (depart- ments of knowledge), such as sciences of politics, agriculture, music, astronomy, astrology, palmistry, medicine, Dhanurveda, etc. The word (S) Chitrādhikarin shows that there was an officer in charge of the picture gallery. (9) Mrgadhikarin is in charge of the deer etc. and the beasts of prey, while (10) Paksādhikârin may be the man in charge of the aviary. (11) The Angadhikarins are the body guards or A. D. C.s and (12) Prāṇâ- dhikarins are the physicians. (13) Ghasādhikarin may perhaps be the officer in charge of the grass or forest department. (14) Sudhādhikarin seems to be the officer in charge of the white-washing, painting or decoration depart- ment. The names of the (15) Vastrádhikarin and (16) Phaladhikárin have come twice in the list. (17) Parpadhikarin may be the officer in charge of the betel nut or garden department. (18) Varpadhikarin seems to be the officer whose duty it may be to see whether all the Varnas (Brahmaṇa. Ksatriya, Vaisya and Sudra) behave properly according to the established customs. (19) Duṣṭādhikarin seems to be the Jail Superintendent. There is no engineering department but we think that (20) Durgadhikarin may include engineers also. It is posible that there was an engineering depart- ment, otherwise it was not possible for the author to introduce a long chapter on buildings in the beginning of the third Vimsati. This department may form one of the departments under the Durgadhikärin or Grámadhikarin or Desādhikärin or perhaps the Sudhädhikarin. All officers wear fine coats of long sleeves embroidered with gold, turbans and golden ornaments. Betel-nut-bearers and trustworthy swordsmen (A. D. C.s) who have conquered their passions should stand attentively near the king. 1. Of शिकारखाना कामदार in the Baroda State.<noinclude></noinclude> 4vwslzgggmcvnp9r56xo6dm0ig6hal1 104 128895 347093 2022-08-22T01:34:47Z अनुनाद सिंह 1115 /* अपरिष्कृतम् */ 19 Then comes a list of professional people who utter the words "Victory to the King". It is worthy of note that in this list along with Bhatta, Chāraṇa, Bandi, Vaitälika and Chāṭukāra are included poets, astrologers, Vadis (plaintiffs, complainants), Vagis'as-orators, Pathakas- readers of the Purânas and Katbakas-story tellers, that is to say, the modern Harikirtana people. All these, therefore, appear to be the... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>19 Then comes a list of professional people who utter the words "Victory to the King". It is worthy of note that in this list along with Bhatta, Chāraṇa, Bandi, Vaitälika and Chāṭukāra are included poets, astrologers, Vadis (plaintiffs, complainants), Vagis'as-orators, Pathakas- readers of the Purânas and Katbakas-story tellers, that is to say, the modern Harikirtana people. All these, therefore, appear to be the servants of his private department. The Ankas (those who fight with their enemies by the same weapon) are also included in this list. The whole assembly in the Darbar Hall should eagerly look at the king as they would look at the moon when it rises on the first day of the month. The king then should order the door-keeper to summon the smaller kings who have come there to seek his protection to appear before him. Immedi- ately on entering the hall the new-comer should prostrate himself before the throne. The king, thereupon, should sympathetically ask the new-comer to get up and take his appointed seat. When a ruling king seeks protection, a seat befitting his position may be given to him with due respect. He should please him with kind words and present him fine clothes, gold ornaments, jewels, horses and elephants, villages, cities or even small countries and make him stay in the best houses. In the same way, he should please the princes, ministers, warriors, officers, scholars, favourites and those who can amuse and excite mirth! Then leaving the Darbar Hall he should go to the pleasure house in the company of women. Next follows the enjoyment of children. The author in this section deals with the Samskäras like Garbhādhana, Tumsavana, Sīmanta, Jatakarma, Namakarana and incidentally gives detailed information on this subject culled from Jyotisa, Vaidyaka and Dharmaśāstra works. At the time of the Simanta ceremony the Sastrakāras¹ say that the fans should sing songs in praise of Soma, but here the King Someśvara actually advises that they should play the Soma Raga which he defines as under :- अवरोहे सगन्धारः सोमरागस्तु षाडवः । --मानसोल्लास. The farat defines Soma Raga in the following words :- षड्जे पाइजीभवः षड्जग्रहांशान्त्यनिगोत्कटः । सोमरागः स्मृतो वीरे तारे मध्यस्थमध्यमः ॥ --सङ्गीतरत्नाकर. अ. २-१६७. 1. आश्वलायन: वीणागाधिनो संशास्ति सोमं राजानं संगायताम् इति । पारस्कर: -अथाह बीणागाथिनौ राजानं संगायतां योवाप्यन्यो बीग्तर इति । नियुक्तामध्ये के गाथासपोदाहरन्ति । सोम एवं नो राजेमा मानुषीः प्रजाः | अविमुक्तचक्र आसीरंस्तीरे तुभ्यमसाविति यां नदीमुपावसिता भवति तस्या नाम गृह्णाति । आपस्तम्बः --गायतामति वीणागाथिनौ संशास्ति । हिरण्यकेशी:- सोम एवं नो राजा याहुब्रह्मणीः प्रजाः ।<noinclude></noinclude> 69m3ds7sz7ysn07w9ihs8ijhz3o02fu 104 128896 347094 2022-08-22T01:43:14Z अनुनाद सिंह 1115 /* समस्याकारक */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>20 स्वरमेलकलानिधि mentions this राग among अधमरागs and defines it as सन्यासः सग्रहश्वेष सांशः सम्पूर्ण एव च । सोमरागः सदा गेयो मन्द्रमध्यमभूषितः ॥ लक्ष्य सङ्गीत indirectly mentions it in दुर्गा of बिलावलमेल :- अवरोहे गसंयोगे सोमरागस्य नोद्धषः ॥ under :- King Someśvara is an eminent authority on music as can be seen from the introductory stanzas of Sangītaratnākara' and the first Sloka of the second Adhyāya of Sangitasamayasāra ? While dealing with the Nāmakarana ceremony the king advises that the male child should be named with suffixes such as simhn, malla, bāhu, pāla, etc. This chapter shows that the king was very affectionate' and tender-hearted. EDUCATION OF THE PRINCE. After performing the Upanayana ceremony in the eighth or eleventh year the prince should be taught one of the Vedas, the use of weapons and various other sciences. How many subjects the princes had to learn is given on page 110. They are required to be trained by experts and repeatedly examined by experts. When the king is pleased with the progress of the princes he should embrace them and honour them with sweet words and presents and the teachers should be presented with cows, towns or even villages. After educating the princes properly the king should get them married. The marriage customs also are given in the book. They appear like the present Marātha customs as observed in the royal family at Baroda excepting perhaps the use of जीरकs. p. 113. The Marātha bridegroom and the bride before कन्यादान are brought together face to face with a screen between them and the recitation of मङ्गलाटक goes on. They put garlands on the neck of each other after the removal of the screen put between them. The custom appears somewhat like that of the āśvalāyanas and resembles 1. रुद्रटो नान्यभूपाली भोजभूषल्लभस्तथा । परमदर्दी च सोमेशो जगदेकमहीपतिः || भाण्डीकभाषयोडिष्टा भोजसोमेश्वरादिभिः । गेयलक्षणतः केचिद् वक्ष्यन्ते लक्ष्यसम्भवाः ॥ 2. --सङ्गीतसमयसार. 2–1. 3. बालकानां स्वकीयानामव्यक्तं शृणुयाद्वचः । अधीईभाषितं तेषां गालिदानं मनोहरम् || and फलप्रदर्शनाट् बालमानीतं मातुरङ्कतः । अङ्कमारोपयेन्दालमुरः स्कन्धतलं तथा ॥ As well as the lines like the following :-- - सङ्गीतरत्नाकर. अ. 1-18, कुमारं सुकुमाराङ्गमालिङ्गेनीपति | कर्णे कर्णे च कर्षन्तं वर्षन्तं हर्षमात्मनि ॥ पुत्रं गात्रात्समुत्पन्नमीक्षन्ते पुण्यभागिनः । पुत्राणां दर्शनं चन्द्रदर्शनादपि सौख्यदम || Cf. धन्यास्तदंगरजसा मलिनीभवन्ति । शाकुन्तल VII. 17.<noinclude></noinclude> 6rv8sa12x4ufladb60y45ai0j7wgmbd 104 128897 347095 2022-08-22T01:51:49Z अनुनाद सिंह 1115 /* अपरिष्कृतम् */ किमपि नास्ति अस्मिन पृष्टे। नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>किमपि नास्ति अस्मिन पृष्टे।<noinclude></noinclude> 4y68sb0m4m9iao1eq9eszxqbazyi25a 347096 347095 2022-08-22T01:52:23Z अनुनाद सिंह 1115 /* समस्याकारक */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>किमपि नास्ति अस्मिन पृष्टे।<noinclude></noinclude> q1ahz9gz5qul21i73hgpmbnicxw2see 347107 347096 2022-08-22T03:35:18Z अनुनाद सिंह 1115 /* शोधित */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>किमपि नास्ति अस्मिन पृष्टे।<noinclude></noinclude> ejfjj318rui5ot98svgnjga0dub72ig 104 128898 347097 2022-08-22T02:06:13Z अनुनाद सिंह 1115 /* अपरिष्कृतम् */ 21 the one given in the Prayogaratna of Nārāyaṇabhatta. How the prince proceeds to the bride's house is not given but the author has described the procession¹ from the bride's house to the bridegroom's residence after the marriage ceremony is over. It should be accompanied by hundreds of torches while the music of the Pañchamahäsabdas is going on. The use of the compound Pañchamahäsabda in the line- ततः प... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>21 the one given in the Prayogaratna of Nārāyaṇabhatta. How the prince proceeds to the bride's house is not given but the author has described the procession¹ from the bride's house to the bridegroom's residence after the marriage ceremony is over. It should be accompanied by hundreds of torches while the music of the Pañchamahäsabdas is going on. The use of the compound Pañchamahäsabda in the line- ततः पञ्चमहाशद्वैर्वायमानैर्ब्रजेद्वरः । shows that there are five auspicious and sweet sounds produced by five instruments. The word occurs many a time in the copper-plate grants. The five instruments seem to include भेरी, शङ्ख, काहल, and कांस्पताल. Such lines as- वीणा मेरी मृदङ्ग काहलकलागीतं च नृत्यं तथा । शि. मा. पू. स्तोत्र. show that the sound of the instruments was not only loud but also sweet. The investment with the honour of Pañichamahāśabda was always granted by mighty kings to the most important citizens of the state. No such honour seems to have been given in the days of the Moghul and Maratha Ascendency. Then comes the Annabhoga. In this chapter he has given the names of a great many articles of food and the directions as to the preparations of various dishes. The king should take his food along with his sons, grandsons, relations, lords, A. D. C.s and his special private servants. In this chapter the author gives methods of preparing vegetarian as well as non-vegetarian articles of food. Many names appear as being current in Canarese, Tamil, etc. while there are others which still survive in Marathi. Thus Dhosa, Idali, etc. are even to-day found in Canarese and Tamil while dishes like मण्ड-मांडे, पोलिका-पोळी, टिका-चढे, कटकर्ण-कडकर्णे are known to the Marathas. The method of using Hingu (asafoetida) as given in the Manasolläsa is not to use it in small quantities as is now being done usually but by using Hingu water. Water can give the smell of Hingu if powder of Hingu is mixed with water and kept standing for some time. This use of Hingu is not known in Northern India. The process of Hingudhupa is also described here which resembles Phodani (Marathi) or Vaghara (Gujarati) of modern days. 1. In this proces ion the bridegroom with his bride goes on a female elephant only. In a marriage procession if a horse is to be used it is the male-horse and not the female. 3<noinclude></noinclude> jvmv1niia7rf8q9g2fmdhfvjf9lnsh5 104 128899 347098 2022-08-22T02:06:49Z अनुनाद सिंह 1115 /* अपरिष्कृतम् */ 22 While describing non-vegetarian preparations the method of re- moving the hair of a pig is given. The animal should first be covered with a white piece of cloth. Boiling water should then be poured on the body of the boar with the help of a Gandaka (a vessel used for taking water from a big earthern pot) with a handle slowly till the hair are so shaken from the roots that they can be easily removed by hands. The remain... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>22 While describing non-vegetarian preparations the method of re- moving the hair of a pig is given. The animal should first be covered with a white piece of cloth. Boiling water should then be poured on the body of the boar with the help of a Gandaka (a vessel used for taking water from a big earthern pot) with a handle slowly till the hair are so shaken from the roots that they can be easily removed by hands. The remainder may then be removed with the help of a pair of scissors. Another method of removing the hair from the body is to besmear it with mud and burn the skin with fire made of grass While treating of the preparation of ques of a he says that ar should be kept in the form of a roll like rear. In the opinion of the author dishes prepared in earthern vessels taste well. Peculiar mice living in the fields near rivers are also included in the non-vegetarian food. After describing the vegetarian dishes the author proceeds to describe the preparations of milk and curds. Then he refers to the manner in which the district officers are to be treated while at dinner. The king himself should be supplied with a golden dish having a bunch of golden vessels for curries. The king with his face turned towards the east should sit on a cushion with a white napkin spread from the navel to the knee. Thus the use of napkins at the time of dinner appears to be an old custom of rich men or princes in India. In the beginning the king should take rice with and ghee; in the middle sweetmeats i. e. dishes prepared with milk, sugar and ghee should be eaten. Then he should take fruits, sweet as well as sour, cold drinks, S'ikharini and thick curds. Lastly, he should take buttermilk and salt with rice, which may be followed by milk and sugar. No mention of Rangávali or artistic designs made of coloured powders by the side of the dish is made by the author. The king is then recommended to change foods and drinks in accordance with the needs of different seasons. He is asked to eat for instance, pungent things in spring, sweet and cold things in summer, salted things in the rainy season, sweet things in autumn, greasy and hot things in Hemanta and hot and cold things in winter. It is probable that this routine is fixed in accordance with medical laws in order to counteract the Dosa which becomes predominant in a particular season. Then comes the qfar or the enjoyment of drinking water. 1. of. The line zaden afðaðissur 41 Page 128. shows how almanacs were prepared. They were in scrolls. Before the art of printing came to India such almanacs were in use everywhere. 2. In medical books we find that every season has the f of some ( i. e. वात, पित्त and कफ ) and the प्रकोप of some दोष.<noinclude></noinclude> be7rb6vxmjvmsxegyacev7ido2rv9xp 2 128900 347099 2022-08-22T02:13:28Z अनुनाद सिंह 1115 {{संरक्षितं पुस्तकम् | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 2 }} == मानसोल्लास_परीक्षण_पुस्तक_१ == :[[अनुक्रमणिका:Manasollasa part 2.pdf]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/४]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/५]] :पृष्ठम्:Manasollasa part 2... नवीन पृष्ठं निर्मीत अस्ती wikitext text/x-wiki {{संरक्षितं पुस्तकम् | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 2 }} == मानसोल्लास_परीक्षण_पुस्तक_१ == :[[अनुक्रमणिका:Manasollasa part 2.pdf]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/४]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/५]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/६]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/७]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/८]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/९]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१०]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/११]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१२]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१३]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१४]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१५]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१६]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१७]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१८]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१९]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२०]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२१]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२२]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२३]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२४]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२५]] [[वर्गः:पुस्तकानि|परीक्षण पुस्तक १ मानसोल्लास]] ivkg8e6cluf6bopzn7bi011q3q3q8zv 347100 347099 2022-08-22T02:16:32Z अनुनाद सिंह 1115 /* मानसोल्लास_परीक्षण_पुस्तक_१ */ wikitext text/x-wiki {{संरक्षितं पुस्तकम् | setting-papersize = a4 | setting-toc = auto | setting-columns = 2 }} == मानसोल्लास_परीक्षण_पुस्तक_१ == :[[अनुक्रमणिका:Manasollasa part 2.pdf]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/४]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/५]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/६]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/७]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/८]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/९]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१०]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/११]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१२]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१३]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१४]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१५]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१६]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१७]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१८]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/१९]] :[[पृष्ठम्:Manasollasa part 2.pdf/२०]] [[वर्गः:पुस्तकानि|परीक्षण पुस्तक १ मानसोल्लास]] au8a42vfdaww84grrcha960csglhqh3 104 128901 347101 2022-08-22T03:04:11Z अनुनाद सिंह 1115 /* समस्याकारक */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>अनुपयोगी पृष्टम<noinclude></noinclude> ntgun45jvdv2pbc54scye0zds8yv3by 347104 347101 2022-08-22T03:33:44Z अनुनाद सिंह 1115 /* शोधित */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>अनुपयोगी पृष्टम<noinclude></noinclude> 3c4zkxda5vdtkndx00ez68grdb65xei 104 128902 347102 2022-08-22T03:05:04Z अनुनाद सिंह 1115 /* समस्याकारक */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>अस्मिन पृष्टे किमपि नास्ति।<noinclude></noinclude> 35g0ksmfakqcu4qwrv5dxsemis3rake 347105 347102 2022-08-22T03:34:22Z अनुनाद सिंह 1115 /* शोधित */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>अस्मिन पृष्टे किमपि नास्ति।<noinclude></noinclude> awp4y4vhb35q81z53k622mri1y30zkz 104 128903 347103 2022-08-22T03:05:45Z अनुनाद सिंह 1115 /* समस्याकारक */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>अस्मिन पृष्टे किमपि नास्ति।<noinclude></noinclude> 35g0ksmfakqcu4qwrv5dxsemis3rake 347106 347103 2022-08-22T03:34:46Z अनुनाद सिंह 1115 /* शोधित */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="अनुनाद सिंह" /></noinclude>अस्मिन पृष्टे किमपि नास्ति।<noinclude></noinclude> awp4y4vhb35q81z53k622mri1y30zkz 105 128904 347135 2022-08-22T09:29:09Z Shubha 190 /* पुटपरिशीलने का समस्या ? */ नवीनविभागः wikitext text/x-wiki == पुटपरिशीलने का समस्या ? == [[सदस्यः:अनुनाद सिंह|अनुनाद सिंह]] अत्र बहूनां पृष्टानां purple वर्णः दृश्यते ? अत्र का समस्या ? पृष्टपरिशीलनं जातं चेत् कृपया पीतवर्णं करोतु | - [[सदस्यः:Shubha|शुभा]] ([[सदस्यसम्भाषणम्:Shubha|सम्भाषणम्]]) ०९:२९, २२ आगस्ट् २०२२ (UTC) cpwr4d5sua6389w3k5z9epa2xx3r43o