Wikipedia scwiki https://sc.wikipedia.org/wiki/P%C3%A0gina_printzipale MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter Media Ispetziale Cuntierra Usuàriu Cuntierra usuàriu Wikipedia Cuntierra Wikipedia File Cuntierra file MediaWiki Cuntierra MediaWiki Template Cuntierra template Agiudu Cuntierra agiudu Categoria Cuntierra categoria TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Stanis Dessy 0 2082 177965 175993 2022-08-23T12:35:30Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Variant|LSC}} [[File:Stanis Dessy.jpg|thumb|Stanis Dessy|link=Special:FilePath/Stanis_Dessy.jpg]] [[File:Sassari (Sardaigne) - 96 - juillet 2015.jpg|thumb|Losa dedicada a Stanis Dessy In Àrthana.|alt=]] '''Stanis Dessy''' ([[Àrthana]], [[1900]] - [[Tàtari]], [[1986]]) fiat unu [[pintore]] sardu. ==Biografia== A pustis de su ginnàsiu in [[Casteddu]] s'est iscritu a s'Acadèmia de sas Bellas Artes in [[Roma]]. In su [[1921]] est torradu a Casteddu, in ue at fatu su professore de disinnu in s'Iscola de rieducatzione pro mutilados. Ciusa l'at cussigiadu de traballare comente tzeramista ma at a preferrere sa pintura. At fatu de modellu pro s'istàtua de L'Ucciso. At debutadu in sa mustra de su tzìrculu universitàriu catòlicu. In su [[1922]] su [[Giornale d'Italia]] at publicadu in sa pàgina sarda unu profilu de s'artista. S'annu imbeniente at espostu in sa Cuadriennale de Torinu su ghissu Cinzio, retratu de su figiu de Ciusa. At incumintzadu a collaborare cun sa rivista Il Nuraghe e a traballare comente issenògrafu in sa Compagnia Stabile Sarda. In su '25 at espostu in sa III Biennale romana e in sa Mustra de arte de Casteddu. In su [[1926]] si nche est tramudadu a Tàtari. In su [[1927]] at incumintzadu a istudiare sa pintura tedesca e fiaminga. In su [[1930]] s'est cojuadu cun Ada Dessì. In su matessi annu at partetzipadu a sa segunda espositzione de litografia e xilografia in [[Chicago]] e at isperimentadu s'acuaforte ghiadu dae Melis Marini. In su mese de santandria est andadu a [[Parigi]] ma sena resurtadu perunu. At comporadu istampas antigas de Dürer e Rembrandt. Si dèdicat a su monotipu. [[File:Stanis dessy, piazza azuni, 1952.JPG|left|thumb|Piazza Azuni - 1952. Cunservadu in sa Pinacoteca Natzionale de [[Tàtari]].]] In su [[1937]] duas xilografias sunt incluidas in sa regorta de su "British Museum". In su [[1938]] in sa IX Sindacale Nuorese at bintu su prèmiu PNF pro sa pintura. In su [[1940]] at espostu in una personale de xilografia in sa Biennale de Venezia. In sa Biennale de su [[1942]] at espostu sa xilografia Notte di San Giovanni. In su [[1944]] at disinnadu paris cun Tavolara sa tèssera de su [[Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione|Partidu Sardu]]. In su [[1949]] at collaboradu cun sa rivista Ichnusa e s'est iscritu a su [[sindacadu]] regionale de sos artistas. In su [[1952]] at partetzipadu pro s'ùrtima bia a sa Biennale de Venezia. In su [[1956]] at organizadu cun Tavolara sa V Mustra de intzisiones italianas. In su [[1957]] at partetzipadu a sa de sete mustras de su Premiu del Fiorino. In su [[1959]] in s'Unione sarda Frantziscu Màsala l'at acusadu de indiferèntzia pro sos problemas sotziales. Issu at rispostu chi sa pintura sua unu caràtere sotziale lu tenet, giai chi est destinada a li garantire su sustentamentu. In su [[1960]] at donadu sa pintura La Cena in Emmaus a su Collegium Mazotti. In su [[1964]] at espostu in una personale in sa Rassinna de xilografia sarda e piemontese de [[Torinu]]. In su [[1977]] s'aministratzione provintziale tataresa l'at dedicadu una mustra antològica. ==Unas cantas òperas== *''Cinzio'' (brunzu), 1921-22 *''Mendicanti'', 1924 *''Ada nel giardino'', 1927 *''Zia Remondica'', 1928 *''Mendicanti di Monte Gonare'' (xilografia), 1930 *''Ada'' (màrmaru), 1931 *''Zio Paolo'', 1939 *''La Giustizia'', 1943-45 == Bibliografia == * {{Tzita libru|nùmene=Giuliana|sambenadu=Altea|nùmene2=Marco|sambenadu2=Magnani|tìtulu=Stanis Dessy|url=http://www.sardegnadigitallibrary.it/mmt/fullsize/2008122013491200477.pdf|atzessu=2019-11-27|collana=Grandi Monografie|data=2002|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|OCLC=51825389|ISBN=88-87825-48-3}} *{{Tzita libru|nùmene=Marco|sambenadu=Magnani|tìtulu=Stanis Dessy|url=http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_39_20060406180714.pdf|atzessu=2019-11-27|data=2004|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|OCLC=51825389|ISBN=88-87825-48-3|collana=I Maestri dell'Arte Sarda|dataarchìviu=2007-12-16|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071216144611/http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_39_20060406180714.pdf|urlmortu=eja}} *{{Tzita web|url=https://www.artribune.com/report/2014/03/lo-sguardo-limpido-e-oggettivo-di-stanis-dessy/|tìtulu=Lo sguardo limpido e oggettivo di Stanis Dessy|autore=Roberta Vanali|situ=Artribune|data=2014-03-28|limba=it-IT|atzessu=2019-11-27}} == Ligàmenes esternos == {{Tzita web|url=http://www.pinacotecamusa.it/index.php?module=dbsimple&ida=13|tìtulu=Òperas de Dessy in sa Pinacoteca de Tàtari|limba=it}} <br />{{Controllu de autoridade}} {{DEFAULTSORT:Dessy}} [[Category:Biografias|Dessy, Stanis]] [[Category:Sardos|Dessy, Stanis]][[Category:Pintores|Dessy, Stanis]] [[Categoria:Artes visivas]] 5lk72dbl07rlu0xffgpnq85kaht19uv Varsàvia 0 3821 177983 175302 2022-08-23T13:38:00Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{coord|format=dms|display=title}} {{Bidda |nòmene comune=Varsàvia |densidade=3.461,95 |zassu=https://um.warszawa.pl/ |die patronu= |nòmene patronu= |fiscale= |istat= |prefissu=22 |cap=00-000 - 05-000 |comunes lacanantes= |apendìtzios= |populamentu=1.790.658 |nòmene ufitziale=Warszawa |tirada=517,24 |artiore=78−115 |longhiore=21°00′30.36″ |ladiore=52°13′56.28″ |sigla provìntzia= |nòmene provìntzia= |s-nòmene rezone=Voivodatu de Masòvia|s-nòmene Istadu=Polònia |nòmene rezone=[[Voivodatu de Mosòvia|Masòvia]]|nòmene Istadu=[[Polònia]]|imàzine=Warsaw montage.JPG}} '''Varsàvia''' (in [[Limba polonesa|polonesu]]: ''Warszawa'') est sa prus tzitade manna e capitale de [[Polònia]] dae su [[1596]]. Est puru sa sede de su [[Presidente de sa Repùblica de Polònia|presidente de sa Repùblica]], de su [[Parlamentu de Polònia|Parlamentu]] e de su restu de sas autoridades tzentrales. Contaiat una populatzione de unos 1.745.000 bividores​<ref>{{Tzita web|url=http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf|tìtulu=«GUS – Główny Urząd Statystyczny – „Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stanu w dniu 30.06.2012 r.”»|limba=polacu|atzessu=2022-01-08|dataarchìviu=2013-10-12|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20131012024627/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_ludnosc_stan_struktura_30062012.pdf|urlmortu=eja}}</ref> (in su [[2014]]), cosa chi nde faghet sa de sete tzitades prus populadas dae s'[[Unione Europea]], e arribbaiat a unos 3.101.000 bividores in s'[[Àrea metropolitana de Varsàvia|àrea metropolitana]]. S'istòria de sa tzitade torrat a coa a sa fine de su [[sèculu XIII]], cando fiat una bidda pitica de piscadores. In su [[1569]], su re [[Sigismundu III]] aiat trasladadu sa corte sua paris cun sa capitale polaca dae [[Cracòvia]] a in ie. Unu tempus fiat descrita comente sa «Parigi de su Norte» e fiat cunsiderada una de is prus tzitades bellas de su mundu in antis in sa [[Segunda Gherra Mundiale]].<ref>{{Tzita libru|autore=constantine Pleshakov|tìtulu=Freedom without bread! 1989 and the civil war that brought down communism|limba=inglesu}}</ref>​ Bombardada a cumintzu de s'[[Invasione tedesca de sa Polònia|invasione tedesca in 1939]], sa tzitade aiat fatu resistèntzia. Is deportatziones de sa [[Istòria de is giudeos de Polònia|populatzione giudea]] a is [[Campu de cuntzentramentu|campos de cuntzentramentu]] aiant provocadu s'[[abolotu de su ghetu de Varsàvia]] in su [[1943]] e s'iscagiamentu de su ghetu a pustis de unu mese de cumbatimentos. Un'abolotu generale in Varsàvia intre su mese de austu e santugaine de su [[1944]] aiat batidu a una devastu fntzas prus mannu de sa tzitade, giai addanniada meda. Varsàvia aiat achiridu su tìtulu nou de «Tzitade [[Fenis]]» a causa de s'istòria sua longa e fraigu torra cumpletu a pustis de sa Segunda Gherra Mundiale, chi aiat lassadu in ruinas prus de su 85% de is fàbricos. Varsàvia est sa sede de [[Frontex]], sa guàrdia de fronteras europea. Varsàvia est fintzas una de is prus tzitades metropolitanas dinàmicas de [[Europa]].​ In su 2012, s'Unidade de intellighèntzia de [[The Economist]] aiat classificadu in Varsàvia comente sa de 32 prus tzitades abitàbiles de su mundu.​ In su [[2017]], sa tzitade aiat ocupadu sa de 4 posiduras in sa categoria "Amistosa pro sos afares" e sa de 8 in "Capitale umanu e istile de vida".​ Puru s'est classificada comente una de is prus tzitades abitàbiles de s'[[Europa tzentrale|Europa Tzentrale]] e [[Europa orientale|Orientale]] e est unu de is tzentros printzipales economicu-finantzieris e culturales de [[Europa]]. Su tzentru istòricu de Varsàvia fiat istadu decraradu [[Patrimonios de s'Umanidade|Patrimòniu de s'Umanidade]] dae s'[[UNESCO]] in su [[1980]]. Varsàvia est connota fintzas pro tratados vàrios comente: su [[Patu de Varsavia|Patu de Varsàvia]], sa [[Cunventzione de Varsàvia]] e su [[Tratadu de Varsàvia (1970)|Tratadu de Varsàvia]]. ==Galleria de imàgines== <gallery> File:Hdred Pałac na Wodzie.jpg File:Stalin palace.JPG File:Syrenka on the market.JPG File:Kościół w Warszawie.JPG </gallery> ==Riferimentos== <references/> ==Àteros progetos== {{commons|Category:Warsaw|Varsàvia}} [[Categoria:Tzitades d'Europa]] [[Categoria:Polonia]] [[Categoria:Capitales de istadu]] [[Categoria: Capitales europeas]] [[Categoria:Tzitades de sa Polònia]] qzvmzqhbn5g37rli20taak7hcmlvmx8 Sindia 0 4321 177963 175195 2022-08-23T12:18:20Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{coord|format=dms|display=title}} {{LSC}}{{Tmp|Bidda}}[[File:Sindia - Panorama (01).JPG|thumb|right|250px]] '''Sindia''' est una [[bidda]] de sa [[Provìntzia de Nùgoro]] in sa [[Pranàrgia]] e giughet 1.971 bividores. == Su nùmene == Sighende sa paretimologia su nùmene de sa bidda benit dae su latinu ''SINE DIE'', ca sa bidda fiat posta in sos tempos antigos in mesu de unu litu mannu, chi a die de oe b'addurat petzi s’ammentu toponomàsticu in sa localidade ''Matta ’e Sindia'' a curtzu a sa bidda. Su canònigu [[Giovanni Spano|Giuanne Spano]] faghet bènnere su nùmene de Sindia dae sa paràula [[Fenìtzios|fenìtzia]] SCIN chi cheret nàrrere “dente, logu malu”, ca Sindia est in s’oru de unu irrocadòrgiu. [[Massimo Pittau|Màssimu Pittau]] narat chi su significadu benit dae su gregu ''SINDÒN'', ''SINDÒNOS'', chi cheret nàrrere “telu de linu”, ligadu a sa coltivatzione de su linu in su territòriu. Pro Dedola su nùmene de Sindia si prendet a sa populatzione de sos ''SINTOS'' chi traballaiant su ràmene; Botticini lu faghet bènnere dae su sumèricu ''SIN'' ligadu a su cultu de sa [[luna]]. == Su sartu == Su territòriu de Sindìa mesurat 58,30 Km cuadrados e est postu pro su prus in pranu in sos campos de Campeda chi si podent bisitare leende sas istradas chi andant dae [[Macumere]] a Sindia e dae Macumere a [[Putumajore]]. Semper andende dae Macumere a Sindia si podent bìdere sos terrinos impischinados de sa ''Pischina ’e Fustes'', sa ''Pischina Rugia'' e sa ''Pischina ’e sa Pruna''; a làcana cun territòriu de Macumere s’agataiat s’istagnu de Bara, chi est istadu bonificadu a pustis de sa [[Segunda gherra mundiale|segunda gherra manna]] in su sèculu passadu. Sighende s’istrada istatale s’arribat a Matta Sindia, Monte Giuandalu e Monte Codes chi in antis fiant unu litu mannu meda. Sighende s’intrat in s’istrada provintziale de sa tzirconvallatzione chi pertocat a ''Muccores'', ''Tanca Inza'', ''Sa Pedrosa'', ''Badu Iscanesu'', ''Serras'', ''Su Furrighesu''. Addurende imbetzes in s’istrada istatale 129 bis si nche calat a ''Narbones'', ''Sa Niera'', ''Piena Porcalzos'' e ''Bullitas'' pro nch’imbàtere a sa tzirconvallatzione. Su giassu de monte de sa bidda si podet bìdere pighende dae sos caminos pro artziare a su Monte de Sant’Antoni o a su [[nuraghe]] de Sant’Arvara: su giassu prus artu est cussu a inghìriu de su Nuraghe Fiorosu, Crastu Ruggiti, Crastu Furones, Matta Donna. Est de importu mannu su giassu a nord de su territòriu sindiesu in ue b’est su Riu Mannu cun s’Adde e sas Campedas postas a làcana cun sos territòrios de [[Putumajore]], [[Semèstene]] e [[Macumere]]. == S'istòria == Sas primas atestatziones documentàrias de Sindia benint dae su [[Condaghe]] de su monasteru de Santu Nigola de Truddas in sos sèculos XI-XII. Su territòriu de Sindia l’ant abitadu dae sos tempos prus antigos comente testimòniant sas istigas archeològicas chi bi sunt in su territòriu: prus de 40 nuraghes tzensidos dae su comunu e dae sos istùdios fatos in su tempus. Sos nuraghes sunt: ''Miali 1, Miali 2, Sos Bandidos, Utturos de Gannas, Tziu Andria, Su Furrighesu, Stioccoro-Istioccoro-Su Ludrau, Corizanas, Tziu Mameli, Serras, Nelu, Serrese, Sa Fenestra, Sa Cherina, Biancu, Bidu Margiani, Codinatta, Su Annargiu, Mariotto, Nela, Sant’Alvara, Sos Benales, Pizzinnu, Fiorosu, Sa Casina, Monte Codes, Giambasile, Moresa, S’Ena ‘e Solomo, Losa, Mura 'e Coga, Elighe, Giunturas, Mura ‘Ena 1, Mura‘Ena 2, Sa Tanca ‘e sos Salighes, Mandra 'e Puddredros.'' Àteras istigas sunt sos [[dolmen]] de Serrese, Su Furrighesu e Nele e sas [[Tumba de sos zigantes|tumbas de gigantes]] de Su Furrighesu, Solomo e su [[Puttu sacru nuraghesu|putzu sacru]] chi b’est in Solomo. De importu mannu sunt sa crèsias de Sindia: sas ruinas de s’abbadia e de su monasteru de Santa Maria de Corte o Cabuabbas fraigada in su 1147-1149 pro sa voluntade manna de [[Judicadu de Torres#Gunnare II, su giuighe crosadu|Gònnariu II de Lacon]], Giùighe de su [[Judicadu de Torres|Logu de Torres]]; sa cresiedda romànica de Santu Pedru posta in su tzentru istóricu; sa crèsia gòtica de Santu Giorgi fraigada in s’ala prus antiga in su de XII sèculos; sa crèsia de Santu Deormiti fraigada in su sèculu XVII cun sos contones de sa derruta abbadia de Santa Maria de Corte; sa crèsia parrochiale de su Rosàriu fraigada comente est oe in su de XIX sèculos illonghiende sa crèsia de su de XV sèculos. Un’àtera crèsia dedicada a sa Santa Rughe fiat in intro de sa domo de s’Asilu Parrochiale in su 1936, mentras ispèrdidas sunt sas crèsias de Sant’Alvara, e sas crèsias de Santu Lianu e de Sant’Elene chi b'addurat petzi s’ammentu toponomàsticu in sos documentos. Segundu de sa traditzione orale, chi est istada afortiada dae sos istùdios de Muns. Masia in su sèculu passadu, in su territòriu sindiesu bi fiant puru sas crèsias de Santa Sofia e de Santu Micheli. == Sa cultura == Sa cultura in Sindia est isvilupada meda: non mancant mai ocasiones de addòbios pro presentare libros e fàghere connòschere s'istòria e su territòriu. In sos ùrtimos annos s'Amministratzione Comunale at organizadu cuncursos de poesia e at fatu parte de su tzircùitu de sas manifestatziones naradas Beranu in su Màrghine. Dae pagu est nàschidu un'assòtziu naradu Rimas in Sindia chi in pare a Sa Pro Loco, a su Grupu Folk Banzu, a su Grupu Folk Salvadore Piras, a su Tzìrculu Culturale Cabuabbas e a sas cunfrarias de Santa Rughe e de Su Rosàriu at a dare unu contributu mannu pro sa tutela de sa limba e de sa cultura sindiesa. == S'economia == S'economia de Sindia est fundada prus che totu s'allevamentu de sas berbeghes e de sas bacas. Connotu meda puru s'allevamentu de sos porcos e de sos caddos e de sas cabras, in s'annu 2001 b'aiat prus de 200 aziendas registradas. In sos ùrtimos annos sunt essidas a campu àteras produtziones agro-alimentares de calidade manna che a su mele e s'antunna. == Sas festas == Sa festa de importu prus mannu de Sindia est sa chi si faghet pro Nostra Segnora de Corte o de Cabuabbas, cada annu in s’abbadia tzistertzense de Santa Maria a 2 Km dae sa bidda, cun unu bizadolzu su sero de su 7 de [[cabudanni]]. Sa die de s’8 de cabudanni, imbetzes, a sa torrada de su simulàcru a sa bidda si faghet una professone cun sos cadderis, sos grupos folk e sos assòtzios. Su 17 de santugaine si festat a Santu Deormiti in una crèsia chi in antis fiat in fora dae sa bidda; sa note in antis si faghet unu bizadolzu. Benint festadas puru Sant’Arbara (su 4 de nadale) e Santa Lughia 13 de nadale); Sant’Arvara est una festa noa, organizada dae sos ex minadores sindiesos e dae sos fìgios issoro emigrados dae sos annos 30 in antis in sas minas de su Sulcis e a pustis in [[Bèlgiu]], [[Germania|Germània]] e [[Frantza]]. De importu mannu sas tres dies de festa chi si faghent tres chidas a pustis de sa Pasca Manna; Santu Giorzi, Santu Sidore e Santu Rafaele e cada die bi faghent duas àrdias. Àteras festas sunt sas de Sant’Antoni de su fogu su 16 de [[ghennàrgiu]], Santa Giuanne cun sos fogos sa note de su 23 de [[làmpadas]] e de sos Santos Pedru e Pàulu su 29 e de su 30 de làmpadas. == Persones nòdidas == * Giuanne Delrio: nàschidu in su 1925 est istadu pro tres bortas Presidente de sa [[Regione Autònoma de sa Sardigna|Regione Autònoma de Sardigna]] e deputadu in su parlamentu italianu; * Pedru Pàule Virdis: nàschidu in su 1957, est istadu unu giogadore balente de fùbalu chi at giogadu in Sèrie A; * Martine Cambula: nàschidu in su 1937, est mortu in 2004. Est istadu dotzente universitàriu de Istòria de sa [[Filosofia]] in [[Universidade de Tàtari|Tàtari]]; * Linardu Pisanu: nàschidu in su 1927 e mortu in 2013. Est istadu dotzente universitàriu in sa Pontifìtzia Facultade Teològica de sa Sardigna. * Gàvinu Pintor-Serra: fiat unu gesuita e est istadu Inchisidore Generale de sa Sardigna dae su 1604 a su 1610. At fatu fraigare sa crèsia de Santu Deormiti. == Bibliografia == * {{Tzita libru|nùmene=M. A.|sambenadu=Sanna|tìtulu=Biddas de sa provìntzia de Nùgoro|annu=2014|editore=Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro|pp=95-96|capìtulu=Sindia}} *{{Tzita libru|nùmene=Vittorio|sambenadu=Angius|wkautore=Vittorio Angius|tìtulu=Dizionario geografico storico statistico commerciale degli stati di Sua Maestà il re di Sardegna: Sardegna.|url=https://archive.org/details/dizionariogeogra07casa|atzessu=2021-12-20|annuoriginale=1834|data=2000|editore=Editrice Archivio Fotografico Sardo|tzitade=Nùgoro|limba=it|OCLC=894820561}} *{{Tzita libru|curadore=[[Manlio Brigaglia]] e Salvatore Tola|tìtulu=Dizionario storico-geografico dei comuni della Sardegna|url=https://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=2435&s=17&v=9&c=4459&c1=%22Dizionario+storico-geografico+dei+Comuni+della+Sardegna%22&n=24&ric=1&idtipo=3|data=2006|editore=[[Carlo Delfino editore]]|tzitade=Tàtari|limba=it|volume=5|capìtulu=Sindia|url_capìtulu=http://www.sardegnadigitallibrary.it/mmt/fullsize/2012082710554100015.pdf|OCLC=888708482|ISBN=978-88-7138-430-6}} *{{Tzita libru|nùmene=Francesco Cesare|sambenadu=Casula|wkautore=Frantziscu Tzèsare Casula|tìtulu=DI.STO.SA. - Dizionario storico sardo|data=2001|editore=[[Carlo Delfino editore]]|tzitade=Tàtari|limba=it|pp=195-196|capìtulu=Sindia|OCLC=470391425|ISBN=9788871382418}} *{{Tzita libru|nùmene=Raimondo|sambenadu=Carta Raspi|wkautore=Raimondo Carta Raspi|tìtulu=Condaghe di San Nicola di Trullas|annuoriginale=1110-1300|data=1937|editore=Ed. della Fondazione Il Nuraghe|tzitade=Casteddu|limba=sc|OCLC=162715416}} *{{Tzita libru|nùmene=Antonio|sambenadu=Sanna|tìtulu=Il Codice di S. Pietro di Sorres|annuoriginale=XV sèc.|data=1957|editore=[[Regione autònoma de sa Sardigna]]|tzitade=Casteddu|limba=it|capìtulu=Ischeda 341|OCLC=879952027}} *{{Tzita libru|curadore=Dionigi Scano|tìtulu=Codice diplomatico delle relazioni fra la Santa Sede e la Sardegna|data=1940|editore=Arti Grafiche B.C.T.|tzitade=Casteddu|limba=it|p=409|volume=1|OCLC=889219711}} *{{Tzita libru|nùmene=Giovanni Francesco|sambenadu=Fara|wkautore=Giovanni Francesco Fara|curadore=Enzo Cadoni|tradutore=Maria Teresa Laneri|àteros=cun notas biogràficas e istòricas a incuru de Raimondo Turtas|tìtulu=Sardiniae Chorographiam|annuoriginale=1835|data=1992|editore=Gallizzi|tzitade=Tàtari|limba=la,it|pp=140 e 188|OCLC=886513630}} *{{Tzita libru|nùmene=Francesco|sambenadu=Floris|tìtulu=La Grande Enciclopedia della Sardegna|url=http://www.sardegnacultura.it/j/v/321?s=7&v=9&c=2475&c1=28430&o=1&na=1&n=10|data=2007|editore=[[La Nuova Sardegna]]|tzitade=Tàtari|limba=it|pp=943-944|volume=9|capìtulu=Sindia|url_capìtulu=https://web.archive.org/web/20120611055129/http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_81_20071203171002.pdf|OCLC=879939459|atzessu=2021-12-30|dataarchìviu=2012-06-11|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120611055129/http://www.sardegnacultura.it/j/v/321?s=7&v=9&c=2475&c1=28430&o=1&na=1&n=10|urlmortu=eja}} *{{Tzita libru|nùmene=Alberto|sambenadu=Moravetti|tìtulu=Ricerche archeologiche nel Marghine-Planargia|data=1998|editore=[[Carlo Delfino editore]]|tzitade=Tàtari|limba=it|pp=333-420|volume=2|OCLC=1146534261|ISBN=978-88-7138-169-5}} *{{Tzita libru|nùmene=Vittorio|sambenadu=Pinna|tìtulu=Lumenes de logu : i toponimi di Sindia|data=2002|editore=Tipografia San Giuseppe|tzitade=Bosa|limba=it|SBN=IT\ICCU\CAG\0626228}} *{{Tzita libru|nùmene=Massimo|sambenadu=Pittau|wkautore=Massimo Pittau|tìtulu=I toponimi della Sardegna: significato e origine dei nomi di luogo in 83 comuni|data=2011|limba=it|capìtulu=Sindia|OCLC=767577627|ISBN=978-88-6025-159-6}} *{{Tzita libru|nùmene=Mario Antioco|sambenadu=Sanna|tìtulu=Sindia. Guida al paese ed al territorio|annu=2010|editore=Comune de Sindia|tzitade=Sindia|limba=it}} *{{Tzita libru|nùmene=Pietro|sambenadu=Sella|tìtulu=Rationes decimarum Italiae nei secoli XIII e XIV. Sardinia|collana=Studi e testi|data=1945|tzitade=Tzitade de su Vaticanu|limba=it|capìtulu=Ischedas 300, 806, 826, 1779, 2672, 2690 (in sa forma Sindia)|OCLC=631930398}} *{{Tzita libru|nùmene=Pasquale|sambenadu=Tola|tìtulu=Codex diplomaticus Sardiniae|data=1861-68|tzitade=Torinu|limba=it|p=829/1 e 833/2|volume=1|OCLC=759743536}} == Ligàmenes esternos == * {{Tzita web|url=https://www.comune.sindia.nu.it/|tìtulu=Situ istitutzionale|limba=it}} {{Controllu de autoridade}}{{Template:Provìntzia de Nùgoro}} [[Category:Comunes de sa provìntzia de Nùgoro]] 1wy99x0z0i7cw679dnjjylmzhjn0v0a Terraba 0 4359 177973 174605 2022-08-23T12:56:24Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{variant|CAM}} {{coord|format=dms|display=title}} {{s/geografia}} {{Bidda |nòmene comune = Terraba/Terralba |imàzine =Terralba_-_Cattedrale_di_San_Pietro_(12).JPG |nòmene ufitziale =Terraba/Terralba<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Comune di Terralba|annu=2010|mese=07|tìtulu=DELIBERAZIONE DI CONSIGLIO COMUNALE N.40 del 19.07.2010|limba=it|url=http://www.comune.terralba.or.it/dati/calendarioeventipdf/588_0.pdf|atzessu=2020-05-31|dataarchìviu=2015-02-20|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20150220141832/http://www.comune.terralba.or.it/dati/calendarioeventipdf/588_0.pdf|urlmortu=eja}}</ref> |nòmene Istadu = [[Immàgini:Flag of Italy.svg|22px]] [[Itàlia]] |s-nòmene Istadu = s'Itàlia |nòmene rezone = [[Immàgini:Bandera Regione Sardigna.jpg|22px]] [[Sardigna]] |s-nòmene rezone = sa Sardigna |nòmene provìntzia = Aristanis |sigla provìntzia = OR |ladiore = 39°43′0″ |longhiore = 8°38′0″ |artiore = 9 |tirada = 49,8 |populamentu = 9 822 bividores <small>austu 2021</small> |densidade = 197,23 |apendìtzios = [[Marceddì]], [[Tanca Marchesa]] |comunes lacanantes = [[Marrùbiu]], [[Arborea]], [[Uras]], [[Arcidanu]], [[Guspini]] |cap = 09098 |prefissu = [[0783]] |istat = 095065 |fiscale = L122 |nòmene bividores = -"Terrabesus" (Sardu)<br> -"Terralbesi" (Italiànu) |nòmene patronu = [[Santu Pedru]] |die patronu = [[29 Làmpadas]] |zassu = [http://http://www.comune.terralba.or.it/ Giassu Istitutzionale] }} '''Terraba''' o '''Terrarba''' est una [[bidda]] de 9 822 bividoris<ref>{{Tzita web|url=http://demo.istat.it/bilmens/query.php?anno=2021&lingua=ita&Rip=S5&Reg=R20&Pro=P095&Com=65&submit=Tavola|tìtulu=Bilancio demografico anno 2021 (dati provvisori) Comune: Terralba|situ=demo.istat.it|limba=it|atzessu=2021-12-08}}</ref> de sa [[Provìntzia de Aristanis]] in su [[Campidanu de Aristanis]]. === Territoriu === Su territòriu de Terraba est situau in su [[Campidanu]] cabesuesu. Una parti de is 34,87 km² de sa superfitzi sua, est cumprèndia in s'àrea de sa Pranura de Terraba, ca est stètia bonificada, cumintzendi de su 1918. Sa positzioni de su centru abitau, agatendi·si in mesu a su caminu de s'istrada stadali 126 ''Occidentale Sarda'' chi partit de [[Marrùbiu]] e arribat a [[Santu Antiogu|Sant'Antiogu]], ndi fait una gruxi importanti de bias conca a is centrus de sa [[Provìntzia de Sud Sardigna]]. Su municìpiu s'agatat a 9 metrus asuba a su mari. Su livellu massimu e minimu de artària funt 30m e 0m a.s.m. Terraba stèsiat 23 km de sa tzitadi de sa biddamanna de provìntzia, [[Aristanis]] e 75 km de sa biddamanna de Sardegna, [[Casteddu]]. == Riferimentus == <references /> <br />{{Template:Provìntzia de Aristanis}} [[Category:Comunes de sa provìntzia de Aristanis]] 3v8hkzjlhuc8a7t92gy4cik5ze2yb85 Senegal 0 4615 177958 177006 2022-08-23T12:10:35Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{coord|format=dms|display=title}}{{variant|CAM}} [[File:Flag of Senegal.svg|right|255x255px]] [[File:Senegal (orthographic projection).svg|thumb|245x245px|right|Posidura in su continente africanu]] [[File:Coat of arms of Senegal.svg|right|120px]] Su '''Senegàl''', ufitzialmenti '''Repùblica de Senegàl''' (in [[Limba frantzesa|frantzesu]] ''République du Sénégal'', in [[Limba wolof|wolof]] ''Réewum Senegaal'') est unu [[Istadu|stadu]] de s'[[Àfrica otzidentale|Àfrica otzidentali]], cun capitale [[Dakar]]. Funt lìnguas ufitzialis su [[limba frantzesa|frantzesu]] e su [[wolof]] e is atras lìnguas natzionalis: [[Jola]]; [[Mandinka]]; [[Pulaar]]; [[Serer]]; [[Soninke]]. Su territòriu si sterrit po 196 722 km² in sa parti otzidentali estrema de s'Àfrica [[Sudàn (regione)|sudanesa]], a manca de su [[Senegàl (riu)|frùmini omònimu]] e in is [[Lutone idrogràficu|bassinas idrogràficas]] de unus cantus rius piticheddeddus; a ovest si ghetat a su [[otzèanu Atlànticu|ocèanu Atlànticu]]. Su territòriu si scàmpiat in s'aici narau [[Sahel]], sa zona de transitzioni intra de is regionis àrridas [[Sahara|saharianas]] e cuddas ùmidas de s'Àfrica guineana. Su clima est [[Clima tropicale|tropicali]], cun una stasoni sica [[Ierru|de ierru]] e una stasoni ùmida [[Istiu|de istadi]] sa cali durada crescit procedendi de norti (unus 3 meses) faci a sud (6-7 mesis); s'ammuntadura [[Vegetatzione|vegetali]] prevalenti in su paisu est duncas sa de sa [[savana]], in unas cantas àreas alteradas po nexi de sa presèntzia umana. Ingiriat giai de su totu su stadu anglòfonu de su [[Gàmbia]], chi si sterrit a longu a longu de su [[Gàmbia (riu)|omònimu riu]]. Segundu una stima de su 2011 sa populatzioni de su Senegàl arribbat a 12,6 millionis de bividoris,<ref name="CIA2">{{en}} [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sg.html CIA World Factbook] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200831041253/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sg.html |date=2020-08-31 }}.</ref> sa [[densidade de populatzione|densidadi de popultzioni]] est de unus 64 biv./km². Sa populatzioni si cuncentrat aundi sunt mellus is cunditzionis ambientalis, a longu sa fasca costera e in s'intruterra immediau; s'internu, in bona parti àrridu o sèmi-àrridu, bidit unu populamentu prus raru, aposentamentus sceti a longu a longu de su cursu de is arrius, aundi prus mannas funt is disponibilidadis [[Abba|ìdricas]]. Sa tzitade prus manna de su paisu est sa capitali [[Dakar]], chi contat unos 2,6 millionis de bividoris<ref name="Gazetteer2">{{en}} [http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1112485867&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-1&srt=npan&cun su=adhoq&msz=1500&geo=-197 World Gazetteer] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121204163735/http://www.world-gazetteer.com/wg.php?x=1112485867&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-1&srt=npan&cun |data=4 nadale 2012 |date=2012-12-04 }}</ref> e cuntenit bona parte de sa populatzione [[Tzitade|urbana]] de s'istadu, difatis is atrus centrus urbanus de annotu natzionali tenint dimensionis [[Demografia|demogràficas]] prus piticas ({{formatnum:100000}}-{{formatnum:200000}} abitantes). Sa populatzioni senegalesa est costituia de [[Etnia|grupus ètnicus]] diferentis, predominanti su de is [[wolof]], chi costituit unu 43% de sa populatzioni<ref name="CIA2" />. Sa [[limba wolof|lìngua]] costituit una sorti de [[limba franca|lìngua franca]] natzionali paris cun su francesu. Su populamentu de su territòriu senegalesu est antigu, cun arrastus chi torrant a artziai[a su [[Paleolìticu]];<ref name="Corriere2">Istitutu Geogràficu De Agostini. ''Entziclopedia geogràfica'', editzioni speciali po su [[Corriere della Sera]], vol. 11, pagg. 348-349. RCS Cuotidianus s.p.a., [[Milanu]], 2005. {{ISSN|1824-9280}}.</ref> in èpocas a fatu, su Senegàl at biu s'incontru de populatzionis nieddas aproliadas de sud-estu o de estu cun populatzionis biancas bènnias de is regionis nordafricanas. [[Islam|Islamizau]] a partiri de su [[su de 11 sèculos|su de 11 sèculus]], su territòriu senegalesu est stadu interessau de domìniu coloniali europeu perlongau (francesu, [[Paisos Bàscios|olandesu]], [[Inglesos|inglesu]] e [[Portughesos|portughesu]]), incuminciau in su [[su de 15 sèculos|su de 15 sèculus]] e chi si fiat fatu prus forti in su [[su de 19 sèculos|de 19]] candu at cumintzau a interessai fintzas is zonas internas de su Paisu. Sa Repùblica de Senegàl s'est fata indipendenti de sa [[Frantza|Frància]] in su [[1960]], a primu in unioni cun su [[Mali]], a pustis a Stadu indipendenti. De su puntu de bista [[Economia|econòmicu]], su Senegàl cumparit che a una de is natzionis africanas prus pagu fràgilis, cun unu discretu livellu de isvilupu de su setori [[Indùstria|indùstriali]] ([[Fainas manifaturiera|indùstria manifaturiera]] e [[Indùstria minerària|estrativa]]) e de is [[Setore tertziàriu|serbìtzius]] (in Senegàl tenint sedi istitutzionis finantziàrias africanas medas). Sa messaria, chi òcupat sa prus parti de sa populatzioni ativa, est bastanti diversificada e eficienti fintzas chi s'osservat ancora una dipendèntzia esagerada de sa coltura de su [[Arachide (sèmene)|pistàciu de terra]], eredadi de su passau coloniali. De su puntu de bista de s'ordinamentu de su stadu, su Senegàl est (de su 2019) una [[repùblica semipresidentziale|repùblica presidentziali]] (càstia [[Movimentos liberales in s'islam|democratzia islàmica]]). ==Riferimentos== <references/> ==Àteros progetos== {{commons|Category:Senegal|Senegàl}} {{Template:Àfrica}} [[Categoria:Natziones de s'Africa]] 3lplxaf01s20hn7bfglg8ik120h0rqx Sierra Leone 0 4617 177962 177008 2022-08-23T12:14:49Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}}{{coord|format=dms|display=title}} [[File:Flag of Sierra Leone.svg|thumb|246x246px|right|Bandera]] [[File:Sierra Leone (orthographic projection).svg|thumb|245x245px|right|Posidura in su continente africanu]] [[File:Coat of arms of Sierra Leone.svg|right|150px]] [[File:LocationSierraLeone.svg|thumb|300px|right|Tirada]] Sa '''Sierra Leone''' (dae su [[Limba portughesa|portughesu]] "''Serra Leoa''"), ufitzialmente '''Repùblica de Sierra Leone''', est un'istadu de s'[[Àfrica Otzidentale]]. Sa capitale est [[Freetown]], sa limba ufitziale s'[[Limba inglesa|inglesu]]. S'istadu tenet istèrrida de 71,740 km² e contat unos 7.557.212. Allàcanat cun sa [[Guinea]] in su norte, sa [[Libèria]] in su sud-estu e s'[[otzèanu Atlànticu]] in su sud-ovest. Est unu paisu cun clima tropicale, cun un'ecosistema chi vàriat dae sa [[savana]] fintzas a sa [[foresta pluviale]]. Sierra Leone est su paisu chi figurat a ùrtimu in s'[[inditu de isvilupu umanu]] e su sete unu prus bàsciu in s'Inditu de poberesa, pro neghe de una Corrutzione polìtica endèmica<ref>{{Tzita web|url=https://www.worldpress.org/Africa/352.cfm|tìtulu=Who Will Guard the Guards?}}</ref> e de sa supressione de sa [[libertade de imprenta]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.rsf.org/article.php3?id_article=3775|tìtulu=Media body curbs press freedom|atzessu=2021-03-03|dataarchìviu=2003-03-27|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20030327223958/http://www.rsf.org/article.php3?id_article=3775|urlmortu=eja}}</ref> ==Istòria== S'istadu de Sierra Leone fiat bèndidu in su [[1788]] dae unu re indìgenu a sa[[impèriu Britànnicu|Corona Britànnica]], e fiat fatu luegus colònia inglesa. Sa bèndida fiat istada fata cun unu fine pretzisa, su de dare amparu a sos africanos chene pàtria e a sos iscraos liberados. Sa colònia de sa Corona britànnica aiat tentu unu guvernadore incarrigadu de nominare unu Cussìgiu esecutivu assistidu de unu Cussìgiu legislativu. Sa lege inglesa s'aplicaiat cun is mudàntzias rechertas dae sa situatzione ambientale. Sa colònia fiat partzida in duas provìntzias cadauna presidida dae unu commissàriu europeu. Ogni commissàriu teniat s'incàrrigu de resolvere totu is chistiones de una tzerta rilevàntzia lassende is de pesu minore a is cabos indìgenos, possessores de apòsitos tribunales. Sa colonizatzione aiat tentu cumintzu e, a pustis de una sèrie de fallimentos, in su [[1791]] si fiat costituida una cumpangia chi in su [[1807]] aiat tzèdidu totu is deretos a sa Corona inglesa. In su [[1872]] fintzas sa regione de ''Falaba'' fiat coladu suta protetoradu inglesu. In su [[1898]] fiat tzocada una rebellia de is indìgenos contra de sos inglesos, ma fintzas contra de sos africanos europeizados, chi fiat amasedada e torrende totu sa colònia suta controllu. In su [[1904]] sas [[ìsulas Los]] fiant tzèdidas a sa [[Impèriu coloniale frantzesu|Frantza]]. S'isvilupu de s'esploratzione aiat batidu in su [[1926]] a s'iscoberta de unas cantas setziduras de [[plàtinu]], de [[ematite]] e de [[oro]], e ndi fiat aviadu s'isfrutu. Sa zona de is pranos internos fiat resurtada sa prus rica de minerales, in piessignu [[diamante|diamantes]]. A sa fine de sa [[segunda gherra mundiale]] sa [[Regnu Unidu|Bretagna Manna]] aiat cumintzadu in totu is colònias africanas suas una polìtica de preparatzione a s'autonomia e dd'aiat fatu in tapas in su [[1946]], in su [[1951]] e in su [[1956]]. S'intentu fiat de formare istados autònomos ma semper membros de su [[Commonwealth de sas Natziones|Commonwealth]]. Custu fiat acontèssidu fintzas in Sierra Leone e in su [[1958]] si fiat costituidu un'Òrdine de su Cussìgiu chi at batidu su Cussìgiu Esecutivu a èssere formadu in s'interi dae africanos. Su 16 de martzu 1961 su primu ministru britànnicu at acollidu in su Commonwealth sa Sierra Leone che a membru indipendente, partende dae su 27 de abrile a sighire. In su mese de santugaine de su matessi annu fintzas is [[Natziones Unidas]] ant promòvidu s'ammissione de sa Sierra Leone. Su guvernu de su istadu nou fiat, a s'atu de s'indipendèntzia sua, poderadu dae una coalitzione, United Front, presidida dae su cunservadore [[Milton Margai]], a sa cale morte in su [[1964]], su guvernu fiat coladu in is manos de su frade [[Albert Margai|Albert]] cun resurtados disastrosos, in cantu issu aiat aplicadu unu regìmene totalitàriu e inefitziente, e custu aiat fatu balangiare su favore populare a su partidu de opositzione, ghiadu dae [[Siaka Stevens]]. In is eletziones de su martzu [[1967]] su partidu de guvernu aiat pèrdidu sa majoria e mentras [[Siaka Stevens|Stevens]] assumiat su òdere, fiat acontèssidu unu [[Corpu de Istadu|corpu de istadu]] militare promòvidu dae D. Lansana. Is partidos fiant abolidos, sa Costitutzione suspèndida. Fiant sighidos annos de iscussertos polìticos e sotziales, in is cales si fiant alternados regìmenes totalitàrios noos cun tentativos de torrada a sa democratzia. In su [[1991]] est torradu a intrare su multipartidismu. Su 30 de abrile [[1992]] unu corfu de Istadu torra de ufitziales giòvanos fiat elaboradu dae su capitanu V. E. M. Strasser, divenidu aici su prus giòvanu cabu de istadu a su mundu, sende chi aiat pigadu su pòdere tres dies a pustis de su de 25º cumpleannos. Issu aiat promìtidu sa torrada a sa democratzia in tres annos. Ma custu non si fiat acontèssidu pro ite su paisu aiat sighidu a èssere laniadu de violèntzias de ogni tipu. Strasser aiat dèpidu pesare gherra contra de su [[Fronte Rivolutzionàriu Unidu]] (R.U.F), chi a pustis de sustentare sa Gherra tzivile a costadu de is gherrilleris liberianos in ie, aiant comintzadu a istrumbulliare sa vida polìtica in domo cosa issoro, cun atziones delitivas medas, intre cales su sachìgiu de is minas de diamantes, ùnica fonte de richesa a berus de sa Sierra Leone. ==Àteros progetos== {{commons|Category:Sierra Leone}} {{Template:Àfrica}} [[Categoria:Natziones de s'Africa]] 8eb9aulc5aw0gza9ni60avbvdbt4hi2 Teletubbies 0 6274 177972 174713 2022-08-23T12:54:00Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Variant|LSC}} '''''Teletubbies''''' est una sèrie televisiva [[Rennu Unidu|britànnica]] pro pitzinnos de edade pre-iscolare creada dae [[Anne Wood]] e [[Andrew Davenport]] e prodùida dae [[Ragdoll Productions]] ([[1997]]-[[2001]]) e DHX Media (dae su [[2015]]). Su programma si cuntzentrat subra bator criaduras multicolores connotas comente "Teletubbies", chi pigant nùmene dae sos ischermos de [[televisione]] chi tenent imprantados in sa bentre. Connotos in sa cultura populare pro s'antenna chi essit dae su capu de cada personàgiu, sos Teletubbies comùnicant pare-pare a traessu de murmutu e sunt istados disinnados pro s'assimigiare a sos pitzinnos minores<ref>{{Tzita web|url=http://current.org/files/archive-site/ch/ch803t.html|tìtulu=Current.org {{!}} The Teletubbies come to play|situ=web.archive.org|data=2016-08-17|limba=en|atzessu=2021-12-10|dataarchìviu=2016-08-17|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160817235434/http://current.org/files/archive-site/ch/ch803t.html|urlmortu=eja}}</ref>. Sa sèrie s'est cunvertida a sa lestra in èsitu cummertziale in [[Britànnia Manna|Bretànnia Manna]] e a foras. At bintu diversos prèmios BAFTA e est istadu nominadu duas bortas pro su Daytime Emmys. Unu sìngulu basadu subra sa cantzone de su tema de s'ispetàculu est arribbada a sa prima positzione de s'UK Singles Chart su nadale de su 1997 e est abarrada intra is Top 75 durante 32 chidas, bendende prus de unu millione de còpias<ref>{{Tzita libru|nùmene=Richard|sambenadu=Spilsbury|tìtulu=Simon Cowell|url=https://www.worldcat.org/oclc/841504987|atzessu=2021-12-10|data=2013|editore=Heinemann Library|tzitade=Chicago|limba=en|OCLC=841504987|ISBN=978-1-4329-7439-8}}</ref>. Cun totu chi s'esecutzione originale at concruidu su 2001<ref>{{Tzita web|url=https://www.broadcastnow.co.uk/cbbc-wants-first-tenders/1177573.article|tìtulu=CBBC wants first tenders|autore=2001-06-29T00:00:00|situ=Broadcast|limba=en|atzessu=2021-12-10}}</ref>, si sunt ordinados sessanta episòdios noos in su [[2014]]<ref>{{Tzita web|url=http://www.theguardian.com/media/2014/jun/13/bbc-cbeebies-orders-new-teletubbies-episodes|tìtulu=BBC’s CBeebies orders 60 new Teletubbies episodes|situ=the Guardian|data=2014-06-13|limba=en|atzessu=2021-12-10}}</ref>. In die de oe ddus emitet CBeebies in su [[Rennu Unidu]] e Nick Jr. in sos [[Istados Unidos de Amèrica|Istados Unidos]]<ref>{{Tzita web|url=https://www.complex.com/pop-culture/2015/06/nickelodeon-gets-american-rights-for-bbc-teletubbies-reboot|tìtulu=Nickelodeon Gives The ‘Teletubbies’ Reboot Its American Home|situ=Complex|limba=en|atzessu=2021-12-10}}</ref>. Sa sèrie originale de 1997-2001 sighit a apàrrere in canales de televisione de importu mannu in totu su mundu. == Atores == * [[Dave Thompson (commediante)|Dave Thompson]] e [[Simon Shelton]]: Tinky Winky * [[John Simmit]]: Dipsy * [[Nikky Smedley]]: Laa-Laa * [[Pui Fan Lee]]: Po == Distributzione Italiana == * [[Nanni Baldini]], [[Omar Vitelli]], e [[Federico Zanandrea]]: Tinky Winky * [[Fabrizio Vidale]], [[Silvio Anselmo]], e [[Luca Sandri]]: Dipsy * [[Antonella Rinaldi]] e [[Jolanda Granato]]: Laa-Laa * [[Ilaria Latini]], [[Giulia Tarquini]], e [[Serena Clerici]]: Po == Riferimentos == <references/> == Acàpios == * {{en}} [http://pbskids.org/teletubbies/teletubbyland.html Giassu ufitziale] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050302101056/http://pbskids.org/teletubbies/teletubbyland.html |date=2005-03-02 }} [[Categoria:Series televisivas]] fw0s4p56ouxtdujdrrqaq5zu15llmlk Odessa 0 7163 178000 169431 2022-08-23T23:26:55Z 2003:F6:F09:A783:D00:7B88:D684:DC58 wikitext text/x-wiki {{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LOG}}[[File:Одесса-коллаж1.jpg|thumb|496x496px|Odessa]] [[File:UKR Odessa map.svg|thumb|268x268px|Posidura in Ucraina]] '''Odessa''' (in [[Limba ucraina|ucrainu]]: '''Одеса''' [oˈdɛsɐ]) est sa de tres tzitades majores de s'[[Ucraina]], cun pius de 1.003.000 abitantes. Non pius, est su [[portu]] printzipale subra su [[Mare Nieddu]]. Est fintzas tzentru amministrativu de s'[[oblast de Odessa|oblast omònimu]]. Posta in su chirru nord-otzidentale de su mare Nieddu, sa bidda est nàschia subra una cussolza [[tàtaros|tàtara]] minore e fiat fundada de [[Haci I Giray]], khan de [[Crimea]], in su 1440, cun nòmene de ''Hacibey''. A pustis de unu perìodu de cuntrollu [[Granducadu de Lituània|lituanu]], in su 1529 fiat passada suta pòdere [[impèriu otomanu|otomanu]], fintzas a su 1792, annu de sa derrota de sos otomanos in sa [[gherra russo-turca]]. In su 1794 fiat fundada sa tzitade peri unu decretu de imperadora [[Cadalina sa Manna]]. Dae su 1819 a su 1858 Odessa fiat unu [[portu francu]]. Pro totu su de 19 sèculos est istadu sa de bator tzidades de sa [[Impèriu Russu|Rùssia imperiale]] a fatu de [[Mosca]], [[San Pietroburgo|Santu Pedruburgu]] e [[Varsavia|Varsàvia]]. Durante su perìodu sovièticu fiat su portu de cummèrtzios pius importante de s'Unione Soviètica e una base navale. Su 1 de bennàrzu [[2000]] su portu de Odessa est istadu declaradu portu francu de cummèrtzios pro unu perìodu de 25 annos. S'architetura de Odessa at unu istile pius pròssimu a su mediterràneu chi non a su russu, est difatis istada influentziada de sos istiles italianu e frantzesu. Unos cantos fàbricos sunt fraigados cun unu ammesturu de istiles diferentes, comente [[Art Nouveau|art nouveau]], [[renaschimentu|renaschimentale]] o [[neoclàssitzismu|neoclàssicu]]. Sos [[Ucraina|ucrainos]] rapresentant sa majoria de sos bividores de Odessa (unu 68%), sighidos de [[Rùssia|russos]] (unu 25%). Sa limba pius impitada est nointamas su [[Limba russa|russu]], faeddadu dae su 78% de sos bividores, contra petzi su 6% de sos chi faeddant [[Limba ucraina|ucrainu]]. Grupos de minoria sunt rapresentados dae [[Albania|albanesos]], [[Armènia|armenos]], [[Azerbaigián|azeros]], [[crimea|crimeanos]], [[tàtaros]], [[Bulgaria|bulgaros]], [[georgianos]], [[Grèghia|grecos]], [[ebreos]], [[Polonia|polonesos]], [[Romania|romunos]], [[Turchia|turcos]] e àteros. Fintzas a sa [[segunda gherra mundiale]] sa minoria ebrea fiat meda cunsistente e dae sos annos '70, sa prus parte de sos chi bi s'agataiant galu, sunt emigrados a [[Israele]] o àteros istados. In su de 19 sèculos sa tzitade fiat populada mescamente de russos, ma sos ebreos rapresentaiant su segundu grupu prus numerosu. ==Àteros progetos== {{commons|Category:Odessa}} [[Categoria:Tzitades d'Europa]] [[Categoria:Tzitades de s'Ucraina]] p6vx85om20eq7nrupuo9w1liuc30ubp Antine Nivola 0 8346 177999 175015 2022-08-23T14:30:36Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} [[File:Antine Nivola.jpg|thumb|Antine Nivola]] '''Antine Nivola'''<ref name=":0">{{Tzita web|url=https://www.ilisso.it/nivola-ho-bussato-alle-porte-di-questa-citta-meravigliosa/|tìtulu=Nivola. Ho bussato alle porte di questa città meravigliosa|nùmene=ILISSO|limba=it-IT|atzessu=2019-06-27}}</ref><ref>{{Tzita libru|nùmene=Omar|sambenadu=Onnis|nùmene2=Manuelle|sambenadu2=Mureddu|tìtulu=Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde|url=https://www.worldcat.org/oclc/1124656644|atzessu=2019-12-06|data=2019|editore=Domus de Janas|tzitade=Sestu|limba=it|OCLC=1124656644|ISBN=978-88-97084-90-7}}</ref><ref name=":1">{{Tzita libru|nùmene=Giuliana|sambenadu=Altea|tìtulu=Costantino Nivola|data=2005|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|OCLC=60436870|ISBN=88-89188-13-8}}</ref>, a s'anàgrafe '''Costantino Nivola Mele'''<ref>{{Tzita libru|autore=Mattia Patti|tìtulu=Dizionario biografico degli italiani|atzessu=21 maju 2019|annu=2013|editore=Istituto dell'Enciclopedia Italiana|tzitade=Roma|limba=it|volume=78|capìtulu=NIVOLA (Nivola Mele), Costantino|url_capìtulu=http://www.treccani.it/enciclopedia/costantino-nivola_(Dizionario-Biografico)/}}</ref> ([[Orane]], 6 trìulas [[1911]] – East Hampton, 6 maju [[1988]]) e connotu in sos [[Istados Unidos de Amèrica|Istados Unidos]] fintzas cun su nùmene de '''Tino Nivola'''<ref name=":0" /><ref name=":1" />, est istadu un'artista e iscultore [[Populu sardu|sardu]]. Su [[Museu Nivola]] de Orane, in [[Sardigna]], cunservat sa regorta prus manna e de importu de sas òperas suas. [[File:Sculpture nivola.jpg|thumb|Figura feminina]] [[File:4 telaio al lavatoio con sotto la fontana che canta di nivola.JPG|thumb|right|Funtana sonora de Antine Nivola de su 1987, in su Sabunadòrgiu Cumonale betzu de Ulassa]] At semper firmadu sos iscritos suos e totu sas lìteras suas impreende "Antine Nivola", su nùmene sardu suo. == Biografia == Su babbu fiat mastru de muru e dae issu Antine at imparadu sos primos rudimentos de su mestieri. In su [[1926]] at incumentzadu a traballare comente a apprendista pro [[Mario Delitala]], pintore e intzisore, chi fiat traballende a sa decoradura de s'àula magna de s'Universidade de Tàtari. Dae su [[1931]], gràtzias a una bursa de istùdiu, at frecuentadu in [[Monza]] s'ISIA (''Istitutu Superiore de Indùstrias Artìsticas'') in ue s'est diplomadu comente a gràficu publitzitàriu in su [[1936|1936.]] In Monza at tentu comente a cumpàngios de cursu [[Salvatore Fancello|Fancello]] e [[Giovanni Pintori|Pintori]], sardos comente a issu. S'annu imbeniente est devènnidu diretore de s'ufìtziu gràficu de s'Olivetti, pro sa cale at realizadu sas decoraduras de su padiglione italianu in s'Espositzione Universale de Parigi (''Exposition Internationale de Arts et Techniques dans sa Vie Moderne''). In su 1938 s'at cojuadu a Ruth Guggenheim, una cumpàngia de cursu [[Germania|tedesca]] de orìgine [[Ebreos|ebràica]] (morta su 18 de ghennàrgiu de su 2008) e est istadu costrintu dae sas persecutziones antisemitas a abbandonare s'Itàlia, tramudende·si in antis in [[Parigi]], in ue at traballadu comente a disegnadore, e posca, comente a medas àteros intelletuales e artistas europeos, a pustis de s'invasione nazista de sa Frantza, in [[New York City|New York.]] Inoghe at dèpidu superare a s'incumintzu dificultades mannas, finas a cando in su [[1941]] est istadu nominadu ''Art Director'' pro sa rivista "''Interiors and Industrial Design''", incàrrigu chi at mantentu pro ses annos. In New York at agatadu un'ambiente culturale ricu de fermentos istimolantes e at istrintu amighèntzia cun medas rapresentantes de sas avanguàrdias artìsticas de su momentu, e prus de totus cun s'architetu mannu [[Le Corbusier]], cun su cale, a s'ispissu, at cumpartzidu s'istùdiu e mescamente carchi sèberu istilìsticu, e Saul Steinberg. In su 1944 est naschidu su fìgiu Pietro, babbu de s'atore Lisandru Nivola, e in su [[1944|1947]] sa fìgia Chiara. In su [[1948]] at istabilidu s'istùdiu suo in una domo comporada in East Hampton, in Long Island, in ue at creadu sa tècnica de sa colada de [[tzimentu]] in s'arena modellada (''sand casting'') e at connotu [[Jackson Pollock|Jackson Pollock.]] In custu perìodu fiat bighinu de domo de [[Albinu Manca]], ma nointames custu cun custu ùrtimu no at istrintu unu raportu de amistade. Sa domo est istada ristruturata in su 1951-52 impreende sa tècnica noa, in collaboratzione cun s'architetu [[Bernard Rudofsky|Bernard Rudofsky.]] A pustis Nivola est torradu in Sardigna pro realizare, pro contu de sa rivista "Fortune", disinnos pro sa campagna [[Malària|antimàlarica]] de sa [[Fundatzione Rockefeller|Fundatzione Rockefeller.]] S'at dedicadu mescamente a sa plàstica decorativa ligada a s'architetura, setore in su cale at retzidu incàrrigos semper prus de importu mannu. At insegnadu disinnu in sa "Graduate School of Design" de s'Universidade de Harvard e at retzidu su "tzertificadu de primore" de su "American Institute of Graphics". In su 1962 at insegnadu in su dipartimentu de arte de sa [[Columbia University]] e at otentu reconnoschimentos in [[New York City|New York]] (medàllia de prata de sa "Architectural League" e diploma de sa "Municipal Art Society"; in su 1967 medàllia de oro e in su [[1962|1968]] "Fine Arts Medal" de su "American Institute of Architets"). In sos annos imbenientes Antine Nivola at sighidu cun sa faina de s'insegnamentu ("Carpenter Center for the Visual Arts" in s'Universidade de Harvard e s'Universidade de Berkeley) e est istadu fintzas membru, dae su [[1972]], de sa "American Academy and Institute of Arts and Letters" de New York, fintzas si non teniat sa tzitadinàntzia americana. Est istadu medas bias in [[Roma]], acasagiadu dae s'"Acadèmia americana". In su [[1975]] est devènnidu membru onoràriu de sa "Royal Academy of Fine Arts" de s'Aja. In sos annos setanta, in [[Casteddu|Casteddu]], at connotu s'artista [[Maria Lai]], cun sa cale at istrintu un'amighèntzia manna. Sos duos paris ant a realizare, in sos annos a pustis, su Sabunadòrgiu Cumonale de Ulassa. Oe, in Orane, b'at unu museu de importu mannu dedicadu a issu, su [[Museu Nivola]]. === Mustras de importu mannu === * [[1942]]: partetzipatzione a mustras colletivas in sa "galleria Betty Parsons" de [[New York City|New York]] * [[1944]]: partetzipatzione a mustras colletivas in sa "galleria Wakefield", semper in New York * [[1950]]: prima mustra personale, in sa "galleria Tibor de Negy" de New York e partetzipatzione a sa [[Quadriennale de Roma]]. * [[1958]]: mustra personale organizada dae sa "Architectural League de New York"; mustra a s'abertu in sos caminos de sa bidda nadale sua, Orane, cun isculturas minores in tzimentu. * [[1959]]: mustra personale in sa "galleria Il Milione" de Milanu; partetzipatzione a sa Triennale de [[Milanu]]. * [[1960]]: partetzipatzione a sa mustra "''Aspects de la Scultpure americaine''" in sa "galleria Bernard" in [[Parigi]]. * [[1965]]: mustra personale in sa "galleria Byron" de New York e partetzipatzione noa a sa Quadriennale de Roma. * [[1967]]: mustras personales galu in sa "galleria Byron" de New York e in sa "galleria L'Acquario" de [[Nùgoro]] * [[1973]]: mustras in sa "galleria de arte Malborough" e in sa "galleria Il Segno" in [[Roma]] e in sa Facultade de lìteras de s'Universidade de Casteddu; mustra in sa "galleria Williard" de New York. * [[1974]]: mustra personale in s'"Institute of Contemporary Art" de [[Boston]]. * [[1982]]: mustra in sa "galleria Duchamp" de [[Casteddu]] de isculturas e tzeràmicas realizadas cun su ceramista [[Luigi Nioi]]. * [[1987]]: mustra "Forme nel verde" in San Quirico de Orcia * [[1994]]: mustra apustis mortu in sos Mercados de Traianu in [[Roma]] *[[2020]]: mustra "Figure in Field", Arthur A. Houghton Jr. Gallery, New York === Òperas de importu mannu === [[File:Antine Nivola Crèsia Orane 1958.jpg|thumb|Nivola in su 1959, traballende a sa fatzada de sa crèsia de sa ''Madonna de sa Itria'' de Orane in paris cun sos àteros tzitadinos de sa bidda sua]] [[File:Nuoro - piazza Satta 1.jpg|thumb|Nùgoro - Pratza Satta]] [[File:Nuoro - piazza Satta 2.jpg|thumb|Nùgoro - Pratza Satta]] [[File:Nuoro - piazza Satta 3.JPG|thumb|Nùgoro - Pratza Satta]] * [[1932]]: Intrada d''e'' s'Espositzione aereonàutica italiana (''cun'' ''[[Giovanni Pintori]]'' e ''[[Giuseppe Pagano]]'') * [[1952]]: afriscu in sa domo Bagarin in [[Litchfield (Connecticut)|Litchfield]], in su [[Connecticut]] * [[1953]]: decoradura de sa Butega Olivetti (New York); progetatzione de su "Monumentu de sos Bator Capellanos" de Washington (distretu de Colùmbia). * [[1957]]: decoradura monumentale (3.850 m²) pro sa fatzada de sa sede de sa "Mutual [[Hartford]] Insurance Company" in Hartford (Connecticut); decoradura de sa "William E. Grady Vocational High School" de [[Brooklyn]]. * [[1958]]: decoradura a grafitu pro sa fatzada de sa crèsia de ''Sa Itria'' de Orane; rilievos pro sos edifìtzios de sa Facultade de Giurisprudèntzia de s'Universidade de Harvard. * [[1959]]: decoradura monumentale (3.600 m²) pro su "McKormick Plaza Exposition Center" de [[Chicago]]; isculturas pro sa "Public School 46" de Brooklyn. * [[1960]]: 35 isculturas e unu bassorilievu mannu pro sos edifìtzios de [[Eero Saarinen]] in s'Universidade de Yale; decoraduras pro su "Motorola Building" de Chicago. * [[1962]]: collaboratzione cun [[Richard Stein]] pro sa decoradura iscultòrea de s'"àrea ricreativa Stefen Wise" de New York. * [[1963]]: pannellos pro sos ufìtzios de su "Federal Office" de [[Kansas City (Missouri)|Kansas City]]; afriscu pro sa "Public School 17" de Long Island. * [[1964]]: decoraduras pro sa "Public School 55" in [[Staten Island]]. * [[1966]]: decoradura de sa pratza noa dedicada a [[Bustianu Satta]] in [[Nùgoro]] cun massos de [[granitu]] chi acasàgiant isculturas minores in [[brunzu]]; decoradura de sa fatzada de su "[[Bridgeport (Connecticut)|Bridgeport]] Post" in Bridgeport (Connecticut); cun s'architetu [[Percival Goodman]]; bassorilievos pro sa "Public School 345" de Brooklyn * [[1967]]: isculturas pro sa "Public High School 320" de Brooklyn; <span data-segmentid="154" class="cx-segment">rilievos pro sa sede de sa "[[Janesville (Wisconsin)|Janesville]] Gazette" a Janesville (Wisconsin); Pratza Bustianu Satta in [[Nùgoro]] * [[1968]]: iscultura chi rapresentat s'Itàlia in [[Tzitade de su Mèssico|Tzitade de su Messico]], in ocasione de sas [[Giogas de sa de XIX Olimpìades|Olimpìades]]. * [[1969]]: grafitos murales pro sa "Hurley House" e s'"Istadas Office Building" de [[Boston]]; parcu giogos pro su "Children Psychiatric Hospital" de su [[Bronx]] in New York. * [[1970]]: decoraduras pro su "Continental Office Building" de [[Filadelfia|Filadèlfia]] * [[1972]]: isculturas pro su Palatzu Guvernativu de [[Albany]] in New York; isculturas pro sa "Intermediate School 183" de su Bronx; grafitu in sa "Domo Satta de Capitana" in [[Cuartu Sant'Aleni]] (CA). * [[1974]]: isculturas mannas pro sa "Beach High School" in su [[Queens]]; * [[1980]] isculturas e tzeràmicas cun sos versos de su poeta [[Benvenuto Lobina]] e sa collaboratzione de L. Nioi * [[1981]]: isculturas pro sa sede de sa "Mobil Oil" de [[Washington]] * [[1984]]: isculturas pro sa sede de su "Dipartimentu de politzia e vìgiles de su fogu" de su 18u distretu de New York * [[1985]]: isculturas pro sos "Kellogg Company Corporate Headquarters" de Battle Creek (Michigan) de s'architetu [[Gyo Obata]]. * [[1986]]: colunna isculpida pro su "Campu de su Sole" in [[Tuoro in su Trasimeno]] ([[Provìntzia de Perugia|PG]]) (posta in òpera in su [[1986|1988]]) * [[1987]]: progetu pro sa ristruturatzione de su Sabunadòrgiu cumonale de Ulassa ([[Provìntzia de Nùgoro|NU]]) * [[1988]]: isculturas e cantzu de su progetu urbanìsticu pro su palatzu nou de su Cussìgiu regionale in [[Casteddu]] == Iscultura == S'arte de Nivola partit dae sos materiales traditzionales chi at imparadu a manigiare in sa terra de orìgine sua, cun una tècnica chi at isvilupadu galu de prus abarrende a cuntatu cun su ambiente culturale ricu newyorkesu, in ue fiant rapresentadas sas currentes artìsticas majores de su momentu e chi est istadu importante a beru in sa formatzione sua, cun sa distàntzia dae sa Sardigna chi li permitiat de achirire consièntzia de sas raighinas suas. De mannu importu est istadu fintzas su raportu cun [[Le Corbusier]] e cun s'abistesa analìtica sua, su [[Purismo (arte)|purismu suo]] e su rigore suo. Sas isculturas suas s'oponent cun isfortzu a sa fortza de gravidade, afirmende in custa manera sa voluntade de bida issoro. Sa sèrie de sas "Mamas" chi tzitant s'iscultura de sa [[Sardigna prenuràgica]], nde pigat sa forma archètipa e essentziale e s'atentzione a s'espressividade de sa matèria. Sa sensualidade de sa matèria s'agatat fintzas in sos rilievos mannos, chi apartenent a sa cultura de s'arte informale. Una àtera importante caraterìstica est sa punna de sas òperas suas de abèrrere unu diàlogu cun s'ispàtziu a fùrriu e de otènnere una presentada corale e pùblica prus chi privada. De tzitare sa sèrie de sos "letinos" in terra còghida. == Notas == <references /> == Bibliografia == *{{Tzita libru|autore=Giuliana Altea|autore2=Antonella Camarda|curadore=Inbal Ben-Asher Gitler|tìtulu=Monuments and Site-Specific Sculpture in Urban and Rural Space|data=2017-05-11|editore=Cambridge Scholars Publishing|limba=en|pp=134-162|capìtulu=Formal Autonomy versus Public Participation: The Modernist Monument in Costantino Nivola’s work|ISBN=9781443892711}} *{{Tzita libru|autore=Giuliana Altea|autore2=Antonella Camarda|tìtulu=Costantino Nivola. La Sintesi delle arti|annu=2015|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|ISBN=8862023359}} *{{Tzita libru|nùmene=Costantino|sambenadu=Nivola|curadore=Renato Miracco|tìtulu=Costantino Nivola : 100 years of creativity|data=2012|editore=Charta|tzitade=Milanu|limba=en|ISBN=9788881588367}} *{{Tzita libru|nùmene=Maddalena|sambenadu=Mameli|tìtulu=Le Corbusier e Costantino Nivola: New York, 1946-1953|url=https://books.google.it/books?id=n-qpGLXQIpQC&printsec=frontcover&dq=Maddalena+Mameli,+Le+Corbusier+e+Costantino+Nivola.+New+York+1946-1953,+Franco+Angeli&hl=it&sa=X&ved=0ahUKEwjJqNedjonjAhVLDewKHfytCIgQ6AEIKzAA#v=onepage&q=Maddalena%20Mameli,%20Le%20Corbusier%20e%20Costantino%20Nivola.%20New%20York%201946-1953,%20Franco%20Angeli&f=false|atzessu=2019-06-27|data=2012|editore=FrancoAngeli|tzitade=Milanu|limba=it|ISBN=9788856846287}} *{{Tzita libru|curadore=Giuliana Altea|tìtulu=Seguo la traccia nera e sottile. I disegni di Costantino Nivola|annu=2011|editore=Agave|tzitade=Tàtari|limba=it|ISBN=8896547083}} *{{Tzita libru|curadore=C. Pirovano|tìtulu=Nivola. L’investigazione dello spazio|annu=2010|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|ISBN=8862020597}} *{{Tzita libru|nùmene=Giuliana|sambenadu=Altea|tìtulu=Costantino Nivola|url=https://www.sardegnacultura.it/documenti/7_39_20060406180851.pdf|data=2005|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|OCLC=60436870|ISBN=9788889188132|atzessu=2021-12-20|dataarchìviu=2013-12-15|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20131215072113/https://www.sardegnacultura.it/documenti/7_39_20060406180851.pdf|urlmortu=eja}} *{{Tzita libru|autore=U. Collu et al.|tìtulu=Museo Nivola|annu=2004|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|ISBN=88-89188-26-X}} *{{Tzita libru|nùmene=Sylvie|sambenadu=Forestier|tìtulu=Nivola: terrecotte ; opere dello studio Nivola, Amagansett, USA|data=2004|editore=Jaca Book|tzitade=Milanu|limba=it|ISBN=9788816603059}} *{{Tzita libru|nùmene=Roberto|sambenadu=Cassanelli|nùmene2=Ugo|sambenadu2=Collu|nùmene3=Ornella|sambenadu3=Selvafolta|tìtulu=Nivola, Fancello, Pintori : percorsi del moderno : dalle arti applicate all'industrial design|data=2003|editore=Jaca Book|tzitade=Milanu|limba=it|OCLC=54511432|ISBN=8816603046}} *{{Tzita libru|curadore=Micaela Martegani|tìtulu=Costantino Nivola in Springs|url=https://www.worldcat.org/oclc/53373537|atzessu=2019-06-27|data=2003|editore=Parrish Art Museum-Ilisso|tzitade=New York-Nùgoro|limba=it|OCLC=53373537|ISBN=8887825645}} *{{Tzita libru|nùmene=Raffaella|sambenadu=Venturi|nùmene2=Dore|sambenadu2=Ashton|nùmene3=Diego|sambenadu3=Mormorio|tìtulu=Costantino Nivola : biografia per immagini, con testo di R. Venturi e saggi introduttivi di D. Ashton e D. Mormorio|data=2001|editore=Ilisso|tzitade=Nùgoro|limba=it|OCLC=48108087|ISBN=888782522X}} *{{Tzita libru|nùmene=Costantino|sambenadu=Nivola|tìtulu=Costantino Nivola: sculture, dipinti, disegni|annu=1999|editore=Electa|tzitade=Milanu|limba=it|ISBN=9788843572861}} *{{Tzita libru|autore=Alberto Crespi|autore2=Fred Licht|autore3=Salvatore Naitza|tìtulu=Nivola: dipinti e grafica|data=1995|editore=Jaca Book|tzitade=Milanu|limba=it|OCLC=34193622|ISBN=8816601698}} *{{Tzita libru|nùmene=Omar|sambenadu=Onnis|nùmene2=Manuelle|sambenadu2=Mureddu|tìtulu=Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde|data=2019|editore=Domus de Janas|tzitade=Sestu|limba=it|OCLC=1124656644|ISBN=978-88-97084-90-7}} * U. Collu et al., Nivola dipinti e grafica, Milanu, Jaca Book, 1995. * Museo Nivola, Nùgoro, Ilisso, 1995. * S. Naitza (a incuru de), Nivola, Nùgoro, Ilisso, 1994. * F. Licht, A. Satta, R. Ingersoll, Nivola sculture, Milano, Jaca Book, 1991. * R. Bossaglia, P. Cherchi, Nivola, Nùgoro, Ilisso, 1990. * M. Volpi, ''Costantino Nivola'', presentazione mostra: Cagliari, Istituto di Antichità, Archeologia e Arte - Facoltà di Lettere e Filosofia, Istituto di discipline artistiche - Facoltà di Magistero, 1973, como in M. Volpi, ''Artisti contemporanei.'' ''Profili'', Il Bagatto, Roma 1986 == Iscritos == *{{Tzita libru|autore=Costantino Nivola|tìtulu=Memorie di Orani|url=https://www.worldcat.org/oclc/35221970|atzessu=2019-06-27|data=1996|editore=Libri Scheiwiller|tzitade=Milanu|limba=it|OCLC=35221970|ISBN=8876442251}} *{{Tzita libru|nùmene=Costantino|sambenadu=Nivola|tìtulu=Ho bussato alle porte di questa città meravigliosa|data=1993|editore=Arte Duchamp|tzitade=Casteddu|limba=it|OCLC=1048212405}} == Àteros progetos == * [[File:Commons-logo.svg|link=https://commons.wikimedia.org/wiki/?uselang=sc|24x24px|Collàbora a Wikimedia Commons]] <span class="plainlinks">[https://commons.wikimedia.org/wiki/?uselang=sc Wikimedia Commons] tenet immàgines e àteros documentos a pitzu de '''<span class="plainlinks">[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Costantino_Nivola?uselang=sc Antine Nivola]''' == Ligàmenes esternos == * {{Tzita web|http://www.museonivola.it/sc/|Situ ufitziale de su Museu e de sa Fundatzione dedicada a Antine Nivola|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210124212948/http://www.museonivola.it/sc/|urlmortu=eja}} * {{Tzita web|1=http://www.sardegnacultura.it/j/v/365?s=7&v=9&c=28512&nodesc=1|2=Arte cuntemporànea}} *{{Tzita libru|tìtulu=Dizionario biografico degli italiani|autore=Mattia Patti|volume=78|capìtulu=NIVOLA (Nivola Mele), Costantino|annu=2013|atzessu=21 maju 2019|url_capìtulu=http://www.treccani.it/enciclopedia/costantino-nivola_(Dizionario-Biografico)/|tzitade=Roma|limba=it|editore=Istituto dell'Enciclopedia Italiana}} * {{Tzita web|url=http://www.sardegnacultura.it/j/v/285?s=7&v=9&c=2476&id1=2555&id2=2744&pic=3|tìtulu=Costantino Nivola e la mostra ad Orani (foto di Carlo Bavagnoli, marzo 1958)|limba=it}} * {{Tzita web|url=http://www.wwmm.org/storie/storia.asp?id_storia=471&pagina=8&project=0|tìtulu=''Composizione'', Monza, Musei Civici|limba=it}} * {{Tzita web|url=http://www.wwmm.org/storie/storia.asp?id_storia=468&pagina=15&project=0|tìtulu=''Roggia nel Parco'', Monza, Musei Civici|limba=it}} * {{Tzita web|url=http://www.wwmm.org/storie/storia.asp?id_storia=474&pagina=13&project=0|tìtulu=''Ritratto di Marino Marini'', Monza, Civiche raccolte d'arte|limba=it}} * {{Tzita web|url=http://www.exibart.com/notizia.asp?idnotizia=24484|tìtulu=Recensione della mostra di Nivola al Palazzo Regio di Cagliari, di Roberta Vanali|limba=it}} * {{YouTube|DV_zwntKKtk|la tecnica del Sand Casting|limba=it}} {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Sardos]][[Categoria:Pintores italianos]] [[Categoria:Iscultores]][[Categoria:Universidade de Harvard]] 5ug85fhiw4kfg21xqqi3mkoin6hstsn Stanley Kamel 0 10280 177966 173230 2022-08-23T12:35:57Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{CAM}}{{Bio |Nòmene = Stanley |Sambenàdu = Kamel <ref>[http://www.imdb.com/name/nm0436528/ IMDb] Consultau su 16 de Cabudannu de su 2008</ref> |Sesso = M |LoguNascita = South River |DieMeseNascita = 1 de gennargiu |AnnuNascita = de su 1943 |LoguMorte = Los Angeles |DieMeseMorte = 8 de arbili |AnnuMorte = de su 2008 |Faìna = attori |Faìna2 = |Natzionalidade = stadunidensi |PostNatzionalidade = , fudi prus connottu po su suu rolu comenti Dr. Charles Kroger in sa serie televisiva americana ''Monk'' }} ==Biografia== Kamel fudi nasciu in dd'una famiglia ebrea e fudi cresciu in South River, New Jersey,<ref>Beale, Lewis. [http://www.nydailynews.com/archives/entertainment/1996/01/22/1996-01-22_big_bounce_from__murder__shr.html "BIG BOUNCE FROM 'MURDER' SHRINK ROLE"]{{Ligàmene interrùmpidu}}, ''Daily News (New York)'' , 22 de gennargiu de su 1996. Consultau su 20 de martzu de su 2011. "Kamel est unu de cussus attoris ca tenint una mirada familiari ma (no ti subenis) cali est su nomini ca traballat tottu su tempus ma parinti mancai sa celebridadi. Su nativu de South River, N.J., at tentu rolus recurrentis in medas series TV, ma su suu traballu mellus est stetiu in ''Hill Street Blues,'' ''L.A. Law'' e ''Murder One,'' tottus criadas de Stephen Bochco."</ref> frequentada sa Rutgers Preparatory School.<ref name="Background">url=http://www.usanetwork.com/series/monk/theshow/characterprofiles/stanley/bio.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070209122342/http://www.usanetwork.com/series/monk/theshow/characterprofiles/stanley/bio.html |date=2007-02-09 }}</ref> Iat cumenciau sa sua carriera de attori off-Broadway, e fudi imbuccau in televisioni cun dd'unu rolu in ''Days of Our Lives'' comenti Eric Peters. De pagu issu fudi prus connottu po su suu rolu comenti 'Dr. Charles Kroger' in sa serie televisiva de sa USA Network ''Monk'' , interpretandu su psichiatra infinitamenti passienziosu e sempri de axudu a su personaggiu principali, Adrian Monk (Tony Shalhoub). Peri chi at tentu sa sua urtima apparitzioni in sa sesta stasoni de ''Monk'' , clips de su suu personaggiu funti stetius bittus in s'acabu de serie de ''Monk'' . ==Morti== S'8 de arbili de su 2008, Kamel est stetiu agatau mortu in sa sua domu de Hollywood Hills. Is inquirentis anti stabiliu ca sa causa de sa morti est stetia unu antrecoru. Teniat 65 annus.<ref>{{Tzita web |url=http://www.msnbc.msn.com/id/24033500/ |tìtulu=Archive copy |atzessu=2012-07-21 |dataarchìviu=2008-04-14 |urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20080414112029/http://www.msnbc.msn.com/id/24033500/ |urlmortu=eja }}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=en-US|nùmene=The Associated|sambenadu=Press|url=https://www.nytimes.com/2008/04/11/arts/television/11kamel.html|tìtulu=Stanley Kamel, 65, Actor on ‘Monk,’ Is Dead|publicatzione=The New York Times|data=2008-04-11|atzessu=2021-08-11}}</ref> S'episodiu de ''Monk'' "Il signor Monk compra casa" est stetiu dedicau a sa sua memoria. Kamel non fudi cojau e no teniat nisciunu fixu suu. Fudi subrabbiuviu a duus fradis, su Dr. Stephen Kamel e Robert Kamel, cincu nettas e nebodis, e ses pronettas e pronebodis. <ref>{{Tzita web|url=http://www.jason47.com/days/obitkamel.html|tìtulu=Stanley Kamel Obituary|situ=www.jason47.com|limba=en|atzessu=2021-08-11}}</ref> ==Filmografia== ===Film=== {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Year ! style="background:#B0C4DE;" | Film ! style="background:#B0C4DE;" | Rolu ! style="background:#B0C4DE;" | Notas |- | rowspan="1"| 1970 || ''Bacchanale'' || S'amanti || |- | rowspan="1"| 1972 || ''Short Walk to Daylight'' || Ernie Delion || film TV |- | rowspan="1"| 1976 || ''Mallory: Circumstantial Evidence'' || Cole|| film TV |- | rowspan="1"| 1977 || ''In the Glitter Palace'' || Director || film TV |- | rowspan="1"| 1978 || ''Corvette Summer'' || Las Vegas Con Man|| |- | rowspan="2"| 1979 || ''In Search of Historic Jesus'' || James || |- | ''[[Captain America II: Death Too Soon]]'' || Kramer || film TV |- | rowspan="1"| 1980 || ''The Gossip Columnist'' || Phil || film TV |- | rowspan="1"| 1982 || ''Making Love'' || Charlie || |- | rowspan="1"| 1983 || ''Star 80'' || Nick || |- | rowspan="3"| 1984 || ''My Mother's Secret Life'' || Larry Fenton || film TV |- | ''Old Friends'' || Charlie || film TV |- | ''Victims for Victims: The Theresa Saldana Story'' || D.A. Mike Knight || film TV |- | rowspan="2"| 1985 || ''A Bunny's Tale'' || Jerry || film TV |- | ''The Rape of Richard Beck'' || Dr. Greenberg || film TV |- | rowspan="4"| 1990 || ''Murder by Numbers'' || George || |- | ''We'll Take Manhattan'' || Director || film TV |- | ''Bar Girls'' || Judge || film TV |- | ''Dead Men Don't Die'' || Archie || |- | rowspan="1"| 1994 || ''Honor Thy Father and Mother: The True Story of the Menendez Murders'' || Dr. Jerome Oziel || film TV |- | rowspan="1"| 1995 || ''Automatic'' || Seth Baker || |- | rowspan="1"| 1997 || ''Ravager'' || Clean || |- | rowspan="1"| 1998 || ''Like Father, Like Santa'' || Leland Jennings || film TV |- | rowspan="3"| 1999 || ''Eat Your Heart Out'' || Michael Stark || |- | ''Running Red'' || Alexi || |- | ''Stonebrook'' || Tali || |- | rowspan="2"| 2000 || ''Escape Under Pressure'' || Suta Comandanti || |- | ''An American Daughter'' || Dr. Blumberg || film TV |- | rowspan="1"| 2001 || ''The A-List'' || Buchwald || |- | rowspan="1"| 2003 || ''Judge Koan'' || Giugi Koan || |- | rowspan="1"| 2005 || ''Domino'' || Anthony Cigliutti || |- | rowspan="2"| 2006 || ''Inland Empire'' || Koz Kakawski || |- | ''Last Day'' || Sorin || film TV |- | rowspan="1"| 2007 || ''Jane Doe: How to Fire Your Boss'' || Dr. Jared Fox || Deretu-in-video |- | rowspan="1"| 2008 || ''The Urn'' || Joseph || |- |} ===Televisioni=== {|class="wikitable" style="font-size: 90%;" border="2" cellpadding="4" background: #f9f9f9; |- align="center" ! style="background:#B0C4DE;" | Annu ! style="background:#B0C4DE;" | Film ! style="background:#B0C4DE;" | Rolu ! style="background:#B0C4DE;" | Notas |- | rowspan="1"| 1969 || ''[[Mission: Impossible]]'' || Passienti Mascu || Episodiu: The Controllers: Part 1 |- | rowspan="3"| 1972 || ''Mannix'' || John 'Gemini' Boling || Episodiu: The Upside-Down Penny |- | ''A tutte le auto della polizia'' || Lou || Episodiu: A Bloody Shade of Blue |- | ''Sesto senso'' || Killer || Episodiu: The Eyes That Wouldn't Die |- | rowspan="1"| 1972–1976 || ''Il tempo della nostra vita'' || Eric Peters #2 || |- | rowspan="1"| 1973 || ''Squadra emergenza'' || Harry Rivers || Episodiu: An English Visitor |- | rowspan="2"| 1974 || ''[[Owen Marshall: Counselor at Law]]'' || Essex Taylor || Episodiu: To Keep and Bear Arms |- | ''Get Christie Love!'' || Marvin || Episodiu: Emperor of Death Street |- | rowspan="1"| 1974, 1977 || ''Kojak'' || Clyde Bruckner/Bert Marino || 2 Episodius |- | rowspan="2"| 1975 || ''Switch'' || Eddie Matlock || Episodiu: The Late Show Murders |- | ''McMillan e signora'' || Sable || Episodiu: Requiem for a Bride |- | rowspan="1"| 1977, 1981 || ''Quincy M.E.'' || Max Cullis/Attorney Dave Bremmerhouse || 2 Episodius |- | rowspan="1"| 1978 || ''Charlie's Angels'' || Dinsmore || Episodiu: Angelo inesploso |- | rowspan="2"| 1979 || ''240-Robert'' || Prisoner || Episodiu: Acting Sergeant |- | ''L'incredibile Hulk'' || Gary || Episodiu: Maschera di morte |- | rowspan="1"| 1979, 1981 || {2Lou Grant || Marty Niles/Dr. Weyland || 2 Episodius |- | rowspan="1"| 1979, 1982 || ''Barney Miller'' || Lance Parks/Dr. Michael Packer || 2 Episodius |- | rowspan="4"| 1981 || ''La famiglia Bradford'' || Bruce Taylor || Episodiu: Bradfordgate |- | ''Visite a domicilio'' || Lenny || Episodiu: My Son, the Anarchist |- | ''The Phoenix'' || Murray || Episodiu: Pilot |- | ''Mork &amp; Mindy'' || Charlie || Episodiu: Papà sei grande |- | rowspan="1"| 1982 || ''Tre cuori in affitto'' || Clean Cut Man Packer || Episodiu: La serata inaugurale |- | rowspan="1"| 1983–1985 || ''Hill Street giorno e notte'' || Agent Ramsey || 3 Episodius |- | rowspan="1"| 1983–1988 || ''New York New York'' || Det. Mick Solomon || 7 Episodius |- | rowspan="2"| 1984 || ''Riptide'' || Colonnellu Davidson || Episodiu: The Orange Grove |- | ''Supercar'' || Sonny Martin || Episodiu:L'orchidea velenosa |- | rowspan="3"| 1985 || {1Hardcastle &amp; McCormick || Zimmerman || Episodiu: Surprise on Seagull Beach |- | ''Professione pericolo'' || Carl Trenton || Episodiu: The Life of Riley |- | ''Rituals'' || DA Don Wallace || |- | rowspan="2"| 1986 || ''Top secret'' || Steven Sallee || Episodiu: I morti non lasciano tracce |- | ''Mr. Belvedere'' || Lawrence Miller || Episodiu: Deportation: Part 1 |- | rowspan="1"| 1986–1991 || ''Avvocati a Los Angeles'' || Mark Gilliam || 5 Episodius |- | rowspan="1"| 1987 || ''[[Star Trek: The Next Generation]]'' || Kosinski || Episodiu: Dove nessuno è mai giunto prima |- | rowspan="1"| 1987–1988 || ''Hunter'' || Brad Wilkes, FBI || 4 Episodius |- | rowspan="1"| 1987, 1990 || ''Matlock'' || Mark Douglas/Clayton Ross|| 2 Episodius |- | rowspan="4"| 1988 || ''Hooperman'' || Dr. Kenwood || Episodiu: Blaste from the Past |- | ''Probe'' || Marty Corrigan || Episodiu: Black Cats Don't Walk Under Ladders (Do They?) |- | ''Buck James'' || Dennis Osterman || Episodiu: Top Secret |- | ''Il giustiziere della strada'' || Cisco || Episodiu: Frightmare |- | rowspan="2"| 1989 || ''Paradise'' || Mr. Sweet || Episodiu: A Private War |- | ''Mancuso, FBI'' || Stein || Episodiu: Conflict of Interest |- | rowspan="2"| 1989–1990 || ''La bella e la bestia'' || George Walker || 2 Episodius |- | ''La signora in giallo'' || Frankie, the Bartender/Sid Staples || 2 Episodius |- | rowspan="3"| 1990 || ''Colombo'' || Tim Haines || Episodiu: Agenda per omicidi |- | ''Il cane di papà'' || Monsieur Gerard || Episodiu: A Flaw Is Born |- | ''La famiglia Hogan'' || Steven Eisenberg || Episodiu: It Happened One Night... Or Did It? |- | rowspan="1"| 1990–1991 || ''Le inchieste di Padre Dowling'' || Leo Chaplin/Ron Baylor || 2 Episodius |- | rowspan="3"| 1991 || ''Cuori senza età'' || Herb Shrewsberry || 2 Episodius |- | ''Ragionevoli dubbi'' || John Callahan || Episodiu: Dicky's Got the Blues |- | ''MacGyver'' || Victor Kasanti || Episodiu: Sfratti senza scrupoli |- | rowspan="1"| 1992 || ''2000 Malibu Road'' || Mr. Adler || Episodiu: Pilot |- | rowspan="1"| 1993 || ''Homefront'' || Mr. Smith || Episodiu: By Word or Act |- | rowspan="1"| 1993–1994 || ''[[Diagnosis: Murder]]'' || Dr. Larry Wright/Wayne Topping || 2 Episodius |- | rowspan="1"| 1994 || ''Melrose Place'' || Bruce Teller || 13 Episodius |- | rowspan="1"| 1995 || ''Beverly Hills 90210'' || Tony Marchette || 8 Episodius |- | rowspan="1"| 1995–1996 || ''Murder One'' || Dr. Graham Lester || 8 Episodius |- | rowspan="1"| 1996 || ''Dark Skies - Oscure presenze'' || Dr. Ron Burnside || Episodiu: Messaggi subliminali |- | rowspan="4"| 1997 || ''Renegade'' || Anthony Capezi || Episodiu: Hollywood |- | ''E.R. - Medici in prima linea'' || Dr. 'Fin' Leosch || Episodiu: Momenti difficili |- | ''La tata'' || Condo Representative || Episodiu: Amori e... barattoli |- | ''[[Pensacola: Wings of Gold]]'' || Grissom || Episodiu: Grey Ghost |- | rowspan="1"| 1998 || ''Più forte ragazzi'' || Dr. Ron Burnside || Episodiu: Malcolm Devrons |- | rowspan="3"| 1999 || ''L.A. Doctors'' || Dr. Crosswell || Episodiu: Been There, Done That |- | ''Cracker: Mind Over Murder'' || Pat Vicker || Episodiu: Faustian Fitz |- | ''Settimo cielo'' || Shana’s Dad || Episodiu: Matrimoni e divorzi |- | rowspan="2"| 2000 || ''NYPD - New York Police Department'' || Noel Beller || Episodiu: Alta società |- | ''Dark Angel'' || Edgar Sonrisa || Episodiu: Pilot |- | rowspan="1"| 2001 || ''Geena Davis Show'' || Carl || Episodiu: Photo Finish |- | rowspan="1"| 2002 || ''Six Feet Under'' || Death || Episodiu: Il gioco della vita |- | rowspan="1"| 2002–2008 || ''Monk'' || Dr. Charles Kroger || 43 Episodius |- | rowspan="3"| 2003 || ''Mister Sterling'' || Arthur Peyton || 5 Episodius |- | ''The Guardian'' || James Fuller || Episodiu: Lavoro e affetti |- | ''General Hospital'' || Cody McCall || 5 Episodius |- | rowspan="2"| 2004 || ''The D.A.'' || Giugi || Episodiu: The People vs. Patricia Henry |- | ''West Wing - Tutti gli uomini del Presidente'' || Stanley || Episodiu: In viaggio per la Cina |- | rowspan="1"| 2005 || ''Reba'' || Mac || Episodiu: Issues |- | rowspan="1"| 2007 || ''Eyes'' || Dipendenti de is Servitzius Socialis || Episodiu: Whistleblower |- |} ==Notas== <references></references> ==Ligas esternas== *[http://www.nytimes.com/2008/04/11/arts/television/11kamel.html?_r=1&amp;ref=obituaries&amp;oref=slogin New York Times: Stanley Kamel, 65, Actor on ‘Monk,’ Is Dead] {{Controllu de autoridade}} 0xyzufumaw36adg4elp55bqioow7vjn Vènere (praneta) 0 16168 177988 175780 2022-08-23T13:49:37Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 2 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Variant|CAM}} [[File:Venus-real color (crop tight).jpg|alt=|thumb|285x285px|Vènere bida dae sa sonda [[Mariner 10]]]] Vènere (simbulu: [[File:Venus symbol (fixed width).svg|16px|♀]]) est su segundu [[praneta]] de su [[Sistema Solari]]. Est unu [[praneta terrestri]] cun sa massa chi est su 81,5% e su volume chi est su 88% de is de sa [[Terra]]<ref>{{Tzita web|url=http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Venus&Display=Facts&System=Metric|tìtulu=NASA's Solar System Exploration: Planets: Venus: Facts & Figures|situ=web.archive.org|data=2006-09-29|atzessu=2019-08-23|dataarchìviu=2006-09-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20060929003116/http://sse.jpl.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Venus&Display=Facts&System=Metric|urlmortu=eja}}</ref>, cosas chi ddu faint narai "praneta gemellu" de sa custa. Tenit una [[atmosfera]] de [[Diòssidu de carboniu|anidridi carbònica]] densa meda, cun 90 [[Atmosfera(unidade de misura)|atm]] de pressioni me in sa superfitzi, cun [[Nue|nuis]] de [[àcidu solfòricu]] chi impedint s'osservatzioni de sa superfitzi cun [[luxi visìbili]], e po mori de s'[[efetu serra]] est su corpus celesti prus callenti de su Sistema Solari, cun una [[temperadura]] mèdia de 462 °C. Tenit unu [[campu magnèticu]] debili. Probabilmenti est ancora geologicamenti ativu. Est s'unicu corpus de su Sistema Solari cun rodatzioni retrograda, est a narai innoi su Soli nascit a Ovest e tramontat a Est. Sa die venusiana est prus longa de s'annu, siendi custa de 243 dies terrestris apetus de is [[isteddus fissus]] e de 224 dies s'annu. S'[[òrbita]] [[Òrbita ellìtica|ellìtica]] tenit [[Ecentritzìdade|ecentritzìdadi]] bàscia, siendi agiumai circulari, cun [[ràju]] mèdiu de 108 208 930 km. No tenit [[Satèllite naturale|satèllitis naturalis]]. Venere est s'ogetu prus luminosu in sa noti a pustis de sa [[Luna]], e est cannòsciu dae totus is cultùras umanas. Pigat su nomini dae sa dea de su [[pantheon]] romanu [[Venus]]. == Geologia == === Strutura interna === Sigumenti no teneus informatzionis a pitzu de [[Terremotu|terremotus]] o [[Onda sìsmica|ondas sìsmicas]] in generali podeus narai pagu de sa strutura interna de su praneta. Podeus pensai chi custa siat simili a sa de sa Terra, cun unu [[Nùcleu pranètariu|nùcleu]] e unu [[manteddu]]. Su fatu ca su campu magnèticu siat debili nosi fait cumprendi ca s'[[Efetu dìnamo(geofìsica)|efetu dìnamo]] no funtzionat, duncas ca su praneta no tenit [[Convetzione|convetzioni]] me in su manteddu. Custu fatu est coerenti cun sa mancantzia de [[tetonica a placas]]. Chi custu est beru, su praneta dispèrdit prus pagu calori de sa Terra, e custu podit portai a eventus aundi totu sa superfitzi cambiat in una borta donnia parriga de centinàju de millionis de annus<ref>{{Tzita publicatzione|nùmene=Robert G.|sambenadu=Strom|data=1994|tìtulu=The global resurfacing of Venus|rivista=Journal of Geophysical Research|volume=99|nùmeru=E5|pp=10899|limba=en|atzessu=2019-08-23|doi=10.1029/94JE00388|url=http://doi.wiley.com/10.1029/94JE00388|nùmene2=Gerald G.|sambenadu2=Schaber|nùmene3=Douglas D.|sambenadu3=Dawson}}</ref>. === Superfitzi e Geografia === [[File:Venus topo merc.jpg|alt=|thumb|560x560px|Mapa topogràfica de sa superfitzi de Vènere fata dae su radar de su [[orbiter]] [[Magellan(astronae)|Magellan]], torrada ca retangolari po mèdiu de su metodu de Mercatore. Is coloris rappresentant is artàrias: is partis prus artas funt arrùbias, is prus bàscias funt blu. Sa podda arrùbia in artu est su [[Maxwell Mont|Monti Maxwell]], me sa Ishtar Terra, colorada de grogu e birdi. A su centru pagu pagu a destra ddoi est sa Aphrodite Terra, groga a birdi issa e totu.]] 8 de 10 partis de sa superfitzi de Vènere funt costituias de pranus vulcànicus, sa duas partis restantis funt occupadas dae is chi funt generalmenti tzerriadas ''highlands'', ossiat duas "Terramannas" prus artas, sa [[Ishtar Terra]] e sa [[Aphrodite Terra]], e atras "isulas"<ref name="venussurface">{{Tzita publicatzione|nùmene=Alexander T|sambenadu=Basilevsky|data=2003-10-01|tìtulu=The surface of Venus|rivista=Reports on Progress in Physics|volume=66|nùmeru=10|pp=1699–1734|atzessu=2019-08-24|doi=10.1088/0034-4885/66/10/R04|url=http://stacks.iop.org/0034-4885/66/i=10/a=R04?key=crossref.315eb5a139ca509ffceef73b6091bce9|nùmene2=James W|sambenadu2=Head}}</ref>. Sa presèntzia de pagus [[Cratere de atumbada|crateris de atumbada]] fait pensai ca sa superfitzi siat giòvuna, no prus bèccia de 300/600 millionis de annus. Scireus pagu de sa compositzioni: dae is informatzionis de is sondas [[Programma Venera|Venera]], is solas chi ant mandau datus dae sa superfitzi, est cunfirmada sa presèntzia de [[basaltu]]<ref name="venera9">{{Tzita web|url=http://mentallandscape.com/V_Lavochkin2.htm|nùmene=First Pictures of the Surface of Venus|situ=mentallandscape.com|atzessu=2019-08-24}}</ref> <ref name="vàriasmissionis">{{Tzita web|url=http://mentallandscape.com/V_Venera11.htm|nùmene=Drilling into the Surface of Venus|situ=mentallandscape.com|atzessu=2019-08-24}}</ref>, chi parrit sa roca prus abbundanti, ma is regionis prus artas riflèttint mellu is ondas de is radar, duncas podint essi fatas dae rocas diferentis, probabilmenti [[galantza]]<ref>{{Tzita web|url=https://source.wustl.edu/2004/02/heavy-metal-snow-on-venus-is-lead-sulfide/|nùmene='Heavy metal' snow on Venus is lead sulfide {{!}} The Source {{!}} Washington University in St. Louis|situ=The Source|data=2004-02-10|limba=en-US|atzessu=2019-08-25}}</ref>. Intra is puntus prus artu e prus bàsciu ddoi funte 13 km de differèntzia<ref name="venussurface"/>. Is pranus vulcànicus funt fatus dae fruoris de lava, cun is regionis prus bàscias (''lowlands'') prenas de materialis finis creaus dae s'[[Erosione|erosioni]] me is regionis artas, e cussas in mesu lisas issas e totu ma cun promontòrius frunzius e struturas vùlcanicas ca is pranus a scudu<ref name="venussurface"/>. Me is ''highlands'' su terrenu est meda prus àspidu, cun meda struturas cummenti is [[tesserae]], gorropus e montis. Sa presèntzia de atividadi vùlcanica est ladina innoi puru. Sa Ishtar Terra est manna circa cummenti s'[[Australia|Austràlia]], e ingudei ddoi funt is montis prus artus cummenti su [[Maxwell Mons]]. Ddoi funt meda vùlcanus dormius, e ''tesserae''<ref>{{Tzita web|url=https://www.britannica.com/place/Ishtar-Terra|nùmene=Ishtar Terra {{!}} Venusian surface feature|situ=Encyclopedia Britannica|limba=en|atzessu=2019-08-25}}</ref>. Sa Aphrodite Terra est manna agiumai ca s'[[Amèrica de su Sud]], tenit montis prus bàscius ma is propias caràteristicas de sa Ishtar Terra<ref name="venussurface"/>. [[File:VenusianArachnoid.png|left|thumb|Aracnoidi mapau cun su radar de sa sonda Magellan]] === Vulcanus === Sa superfitzi de Vènere tenit prus [[Vulcanu|vulcanus]] de sa Terra, ma sa prus parti est dormia. Indìtzius de atividadi de cancunu de custus est sa presèntzia de fùlminis e tronus. In su 2008 sa sonda [[Venus Express]] at arregistrau una crèscia de calori in sa regioni de Ganis Chasma chi parrit ligada a atividadi vulcànica<ref>{{Tzita web|url=http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/Venus_Express/Hot_lava_flows_discovered_on_Venus|autore=esa|nùmene=Hot lava flows discovered on Venus|situ=European Space Agency|limba=en-GB|atzessu=2019-08-24}}</ref>. Meda struturas vulcànicas funt diferentis: is vulcanus a scudu funt meda prus largus ma prus bàscius. Ddoi funt medas struturas chi parrint vùlcanus ma no eus cumprèndiu ancora cummenti si siant formadas, cummenti is [[Aracnoide|aracnoidis]] (naraus aici poita assimbilant a taleragnas) e is [[coronae]]. <br /> == Atmosfera == [[File:Venus as captured by Mariner 10 (cropped).jpg|thumb|440x440px|Foto de Vènere cun falsus coloris fata cun una camera [[Ultra violetu|UV]] dae su [[Mariner 10]] in su 1973. In s'atmosfera de Vènere sa radiatzioni UV ammustrat is nuis chi no si podint biri cun sa luxi visìbili: is strìscias faint biri cummenti si ponint is nuis de [[àcidu solfòricu]] e cummenti suant is bentus.]] S'atmosfera de Vènere est fata po su 96% dae anidridi carbònica e su 3,5% de [[azotu]], cun tràcias de atrus gas, mascimamenti [[anidridi solforosa]]<ref>{{Tzita web|url=http://burro.cwru.edu/stu/advanced/venus.html|nùmene=Venus|situ=web.archive.org|data=2012-04-26|atzessu=2019-08-25|tìtulu=Archive copy|dataarchìviu=2012-04-26|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120426064658/http://burro.cwru.edu/stu/advanced/venus.html|urlmortu=eja}}</ref>. Sa presèntzia de anidridi carbònica est sa causa de s'efetu serra chi torrat Vènere ca su praneta prus callenti de su Sistema Solari, mancai [[Mercùriu (praneta)|Mercùriu]] siat prus accanta a su [[Sole|Soli]] chi ddi donat catru bortas prus [[energia]] de Vènere. Sa temperadura mèdia est de 462°C, sa [[Pressione|pressioni]] me in sa superfitzi est de 91 atm, ossiat 91 bortas sa de sa Terra. Nuis de àcidu solfòricu impedint de biri sa superfitzi. Me is partis artas de sa [[troposfera]], a 65 km de artària, ddoi est su fenòmenu de sa [[Super-rodatzione|super-rodatzioni]]: is bentus faint fai a s'atmosfera unu giru de su praneta donnia catru dies terrestris, cun [[Lestresa|lestresas]] de 360 [[Chilòmetru oràriu|chilòmetrus oràrius]] e fintzas prus mannas. Custa parti de s'atmosfera tenit pressioni e compositzioni simili a is de sa Terra. Su bentu torrat prus debili cummenti unu s'acostat a sa superfitzi, fintzas a tenni lestresas agiumai de dexi chilòmetrus oràrius. A giru de is polus ddoi funt is [[Molinada|molinadas]] polaris, struturas anticiclonicas. Is nuis no funt densas meda: sa visibilidadi est de unus chilòmetrus. Funt fatas de tzicus sfèricus de mannesa diferenti, ma is datus de is sondas [[Pioneer Venus Multiprobe|Pioneer]] nant chi ddoi funt cristalus puru. Totus is sondas chi funt intradas me s'atmosfera ant tentu dannus a 12.5 km, si pensat po carci sustàntzia conduttora chi s'est cundensada me is [[Circùitu elètricu|circùitus]], [[Ossidatzione|ossidatzioni]] de su [[titàniu]] e su fatu ca fortzis is sonda fiant imboddicadas dae [[plasma]]. No scireus spiegai ancora custus fatus. A pitzu de sa troposfera ddoi est sa [[mesosfera]], e prus in artu sa [[termosfera]]. Puru innoi ddoi est bentu, ma po mori de sa luxi de su Soli e su [[Bentu solare|bentu solari]]: is gas callentaus dae sa luxi andànt dae sa partis luxenti a sa parti scuria, aundi si sfridant. S'urtima parti de s'atmosfera, cummenti in sa Terra, est se [[ionosfera]]. No tenendi Vènere unu campu magneticu, su bentu solari podit atumbai deretu custa parti: si format unu campu magneticu indusiu dae s'interatzioni intra is duus, una [[magnetosfera]] criada dae su bentu solari. Su bentu solari bogat dae s'atmosfera venusiana is elementus prus lebius, e ddis sperdit in su spatziu. Mancai no siat visìbili cummenti a custas, Vènere tenit una coa simili a sa de is [[Coudu|coudus]]. Sa pérdida de elementus lebius cummenti s'[[idrogenu]] podit spiegai poita no s'agatat àcua a pitzu de Vènere. == Osservatzionis e Esploratzionis == [[File:Phases-of-Venus2.jpg|thumb|440x440px|Schema de is fasis de Vènere bidas dae sa Terra (Earth). Is fasis de Vènere, scobertas dae Galileo, funt causadas dae su movimentu de su praneta a ingìriu de su Soli.|alt=]] Vènere est cannòscia fintzas dae s'antichidadi. Sigumenti est acanta a su Soli, si podit biri a s'[[obrescidroxu]] e a su [[scurigadroxu]], e ddu narànt isteddu de su mangianu e isteddu de su seru. A donnia manera, is antigus sciriant ca is duus ogetus fiant su propiu: is [[Sumerus]] crediant chi fessit [[Ishtar]], sa [[Deus|dea]] de s'amori. Is [[Babilonesus]] iant arregistrau is mòvidas de Vènere in is [[Taulas de Ammisaduqa]]<ref>{{Tzita libru|nùmene=Michael|sambenadu=Kozuh|tìtulu=Texts and Contexts|url=http://dx.doi.org/10.1515/9781614515371-007|atzessu=2019-08-25|editore=DE GRUYTER|ISBN=9781614515371}}</ref>, in su 1700 a.c. In su segundu seculu a.c. su gregu-egitzianu [[Tolomeu]] naràt ca Vènere e Mercùriu fiant postus intra sa Terra e su Soli. In su 1100, su [[filòsofu]] [[Persianus|persianu]] [[Avicenna]] at nau ca iat bidu su passàgiu de Vènere arantis de su Soli, ma probabilmenti fiat faddina. Is Romanus tzerriànt is ddus aparitzionis [[Luciferus]] e [[Vesper]]. Su primu a castiai Vènere cun su telescòpiu est stètiu su [[Fìsica|fìsicu]] e [[Astronomia|astrònomu]] italianu [[Galileo Galilei|Galileo]]. Issu at scobertu ca is [[Fases|fasis]] de su praneta assimbilànt a is de sa [[Luna]], e dae cussas at cumpresu ca Vènere andàt a ingìriu a su Soli. In su [[1639]] su [[Transitu(astronomia)|transitu]] de Vènere aranti a su Soli est stètiu nau prima dae s'astrònomu [[Jeremiah Horrocks]]<ref>{{Tzita publicatzione|tìtulu=Horrocks, [Horrox] Jeremiah|rivista=SpringerReference|editore=Springer-Verlag|atzessu=2019-08-25|url=http://dx.doi.org/10.1007/springerreference_58655}}</ref>. In su 1761 s'astrònomu [[Rùssia|russu]] [[Mikhail Lomonosov]] at scobertu ca Vènere tenit un'atmosfera. Fintzas a su '900 est stètiu scobertu pagu: sceti in su 1920 est stètia fata sa prima fotografia cun ràjus [[Ultra Violetu|UV]], ammostrendi ca ddoi depiant essi nuis chi no fadiant biri sa superfitzi. Sa lestresa de rodatzioni est stètia misurada cun su radar dae sa Terra in su 1960. [[File:Foto de Venera 9.png|alt=rocas a pitzu de Vènere|thumb|440x440px|Fotografia fata cun sa camera de su lander Venera 9. Sa camera no si fiat oberta beni po mori de sa pressioni me in sa superfitzi de Vènere. Est su propiu sa prima foto fata a pitzu de sa superfitzi de un'atru praneta.]] [[File:Venus globe.jpg|thumb|440x440px|Màgini radar de sa superfitzi de Vènere fata dae sa sonda Magellan|alt=]] Su primu ''fly-by'' (subrabolu) de Vènere est stètiu fatu dae sa sonda [[Mariner 2]] de sa [[NASA]] in su 1962. Custa at scobertu ca Vènere no tenit campu magnèticu, e ca sa temperadura de sa superfitzi fiat circa de 500°C. Sa prima sonda a intrai in s'atmosfera est stètia sa [[Venera 4]] de su programma [[Venera]] de s'[[URSS]] in su 1967, donendi·si is primas analisis de s'atmosfera, ma s'est arrogada po mori de sa pressioni in antis de arribai a sa superfitzi. Sa prima sonda a mandai datus dae sa superfitzi est stètia [[Venera 7]], narendi·si chi sa temperatura fiat de 475 °C ± 20 °C, ma fiant pagu cosa, poita su paracadute s'est arrogau prima de s'acabu de sa calada<ref>{{Tzita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1970-060A|nùmene=NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details|situ=nssdc.gsfc.nasa.gov|atzessu=2019-08-25}}</ref>.In su 1972 [[Venera 8]] est stètia sa prima sonda a arrannesci a arribai a sa superfitzi funtzionendi, at arresìstiu 63 minutus, misurendi sa cantidadi de luxi, sa pressioni, sa temperadura e analizendi su terrinu de Vènere<ref>{{Tzita web|url=https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1972-021A|nùmene=NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details|situ=nssdc.gsfc.nasa.gov|atzessu=2019-08-25}}</ref>. In su 1975 su [[lander]] de [[Venera 9]] est stètia sa prima sonda a fotografai sa superfitzi, e sa prima puru a fotografai sa superfitzi de un'atru praneta<ref name="venera9"/>. De sa matessi missioni est su primu [[orbiter]]. Su progrmma Venera at fatu arribai ses landers a pitzu de sa superfitzi. In su 1974 sa sonda [[Mariner 10]] est stètia sa prima a fotografai is nuis cun ràjus UV. Sa prima mapa de Vènere est stètia fata dae su [[Pioneer Venus Orbiter]] de sa NASA in su 1978. Sa missioni Magellan est stètia cussa chi at fatu sa mapa prus precisa. == Me is contus == [[File:Planetstories.jpg|left|thumb|Una rivista de su 1939 cun una storia a pitzu de is Amatzonis Venusianas]] <br />Vènere est stètiu po meda tempus una de is scenàrius preferius po is contus de [[Fantasientzia|fantascièntzia]]. Prima de sa scoberta ca sa temperadura fiat tropu manna po bivi, is scritoris ddu maginànt ca asuta de is nuis si cuàt unu mundu callenti, ocupau dae forestas tropicalis, oceanus o desertus, e prenu de animalis e matas similis a is preistoricus terrestris. Su numeru de custas storias est inghitzau a calai pustis de s'arribu a Vènere de is primas sondas. == Notas == [[Category:Astronomia]] <references /> 266qxh73ii0dokr91swsklorsghrvz5 Víctor Ibarbo 0 16549 177989 173348 2022-08-23T13:51:57Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{De bortare}}{{Wikificare}} <span data-source="180" id="cx180" tabindex="0" data-template-state="adapt" data-cx-weight="2" style="min-height: 72px;" contenteditable="false">'''Segundo Víctor Ibarbo Guerrero''' ([[:it:Cali|Cali]], [[:it:19_maggio|19 maju]] [[:it:1990|1990]]) est unu giogadore colombianu, tzentrucampista o atacante de su [[:it:Cagliari_Calcio|Casteddu]].</span> {{DEFAULTSORT:}} == Caraterìsticas tècnicas == Fintzas si naschet comente <span data-source="180" id="cx180" tabindex="0" data-template-state="adapt" data-cx-weight="2" style="min-height: 72px;" contenteditable="false">tzentrucampista</span> meda bortas at tentu su ruolu de atacante. Tenet una carena atlètica meda e ischit amparare sa botza bene meda, est capatzu de la mòere cun ambos pees, est perigulosu in su giogu aèreu, e possedit unu tiru bonu.<ref name="tutto">{{cita news|url=http://www.gazzetta.it/Calcio/22-07-2009/next-generation-50835307844.shtml|tìtulu=Next Generation: Ibarbo Fra Asprilla e Asamoah|pubblicazione=[[La Gazzetta dello Sport]]|data=31 trìulas 2009|accesso=14 ghennàrgiu 2013}}</ref> Dd'agradat meda giogare comente segunda punta o esternu e sa caraterìstica printzipale sua est sa lestresa pro s'insertare in is ispàtzios.<ref>{{cita web|url=http://cagliarinews24.com/ibarbo-tripletta-ancora-non-ci-credo-cagliari-cibo-buonissimo-la-lingua-1433.html|tìtulu=Ibarbo: "Tripletta, ancora non ci credo. Cagliari, cibo buonissimo: la lingua..."|editore=cagliarinews24.com|data=11 martzu 2013|accesso=12 martzu 2013}}</ref> == Carriera == === Iscuadra === ==== Atlético Nacional ==== Achistadu giòvanu a beru dae s'Atlético Nacional, aiat fatu sa primu aparitzione in su campionadu màssimu colombianu in su freàrgiu [[2008]] contra de s'iscuadra de su Envigado. Binchet su Torneu Abertura 2011 cun s'Atlético Nacional. ==== Casteddu ==== Benit comporadu dae s'iscuadra [[Itàlia|sarda]] de su [[Cagliari Calcio|Casteddu]] in su mese de trìulas/argiolas de su [[2011]]<ref>{{cita web|url=http://www.tuttocagliari.net/?action=read&idnotizia=12209|tìtulu=UFFICIALE - Depositato il contratto di Victor Ibarbo|editore=tuttocagliari.net|data=8 trìulas 2011|accesso=14 ghennàrgiu 2013}}</ref><ref>{{cita web|1=http://www.atlnacional.com.co/ultimas-noticias/ibarbo-al-cagliari-de-italia-01834|2=Ibarbo al Cagliari de Italia|editore=atlnacional.com.co|data=7 abrile 2011|accesso=14 ghennàrgiu 2013|lingua=Es|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2013-09-27|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130927162050/http://www.atlnacional.com.co/ultimas-noticias/ibarbo-al-cagliari-de-italia-01834|deadurl=yes}}</ref> pro 2.300.000 dollaros, brusiende sa cuncurrèntzia de s'Udinese.<ref>{{cita web|url=http://www.tuttomercatoweb.com/index.php/img/www.mondopallone.net?action=read&id=328578|tìtulu=Cagliari, il prezzo di Ibarbo continua a salire|editore=tuttocagliari.net|data=3 freàrgiu 2012|accesso=14 ghennàrgiu 2013|deadurl=eja}}</ref><ref>{{cita news|url=http://www.unionesarda.it/Articoli/Articolo/307464|tìtulu=Il Cagliari si coccola Ibarbo - Tre gol e la Nazionale nella testa|publicatzione=[[L'Unione Sarda]]|data=12 martzu 2013|atzessu=2017-02-08|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130315090032/http://www.unionesarda.it/Articoli/Articolo/307464|dataarchìviu=2013-03-15|deadurl=eja}}</ref> Signat su primu gol cosa sua in màllia ruja e biaita contra su Catània in su 4 nadale 2011 a pustis de un'atzione personale: su colombianu s'inbolat a dereta, brincat in sa lìnia de fundu in antis de is difensores Legrottaglie e Spolli, tando ghirat in su sinistru, faghet una finta a su portiere Andújar, arrumbende sa bòcia in sa retza a ghenna bòida; sa retza resurtat detzisiva pro sa vitòria finale pro 1-0.<ref>{{cita news|url=http://www.corriere.it/notizie-ultima-ora/Sport/Serie-Catania-Cagliari-1/04-12-2011/1-A_000559896.shtml|tìtulu=Catania-Cagliari 0-1|pubblicazione=[[Corriere della Sera]]|data=4 nadale 2011|accesso=14 ghennàrgiu 2013}}</ref> Acabat s'istajone 2011-12, cun 38 presèntzias in campionadu cundidas dae 3 marcaduras, is ùrtimas duas realizadas contra su [[Genoa Cricket and Football Club|Genoa]], e àncoras Catània.<ref>{{cita news|url=http://www.gazzetta.it/Calcio/Squadre/Cagliari/08-01-2012/cagliari-affonda-genoa-esordio-amaro-gila-marino--804234416338.shtml|tìtulu=Il Cagliari affonda il Genoa. Esordio amaro per Gila e Marino|pubblicazione=[[La Gazzetta dello Sport]]|data=8 ghennàrgiu 2012|accesso=14 ghennàrgiu 2013}}</ref><ref>{{cita news|url=http://www.sportmediaset.mediaset.it/calcio/cagliari/articoli/81096/serie-ail-cagliari-prende-ossigeno.shtml|tìtulu=SERIE A:IL CAGLIARI PRENDE OSSIGENO|pubblicazione=[[Sport Mediaset]]|data=24 abrile 2012|accesso=14 ghennàrgiu 2013}}</ref> Su 10 freàrgiu [[2013]] fait sa sua prima marcadura in su campionadu 2012-2013 in su disafiu Casteddu-Milan (1-1), marchende Abbiati cun unu corfu de conca a su 45º minutu, portende is ''rossoblu'' a su momentaneo vantàgiu.<ref>{{cita news|url=http://www.tuttomercatoweb.com/altre-notizie/cagliari-milan-1-1-il-tabellino-della-gara-423598|tìtulu=Cagliari-Milan 1-1: il tabellino della gara|editore=tuttomercatoweb.com|data=10 freàrgiu 2013|accesso=30 abrile 2013}}</ref>Su 10 de martzu 2013 realizat sa sua in antis tripletta in carriera in sa partida binta dae su Casteddu in sa Sampdoria pro 3-1 in sa 28ª die, mentras su 21 abrile imbeniente realizat contra su [[S.S.C. Napoli|Nàpoli]] su de chimbe gol suos in campionadu, batende·si a su de bator locos tra sos cannonieri colombianos pro nùmeru de retzes in su campionadu italianu cun 8 realizatziones a s'ativu.<ref>{{cita web|url=http://i2.goal.com/it/match/88323/cagliari-vs-sampdoria/report|tìtulu=Cagliari-Sampdoria 3-1: Ibarbo si scatena e con una tripletta manda al tappeto i blucerchiati|editore=goal.com|data=10 martzu 2013|accesso=10 martzu 2013|tìtulu=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2013-10-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20131021070929/http://i2.goal.com/it/match/88323/cagliari-vs-sampdoria/report|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.cagliarinews24.com/gol-numero-8-il-nome-di-victor-ibarbo-gia-tra-i-grandi-di-colombia-2440.html|tìtulu=Gol numero 8, il nome di Victor Ibarbo già tra i "grandi" di Colombia|editore=cagliarinews24.com|data=22 abrile 2013|accesso=23 abrile 2013}}</ref> Su 11 maju realizat su gol de su momentaneo vantàgiu de sos sardos contr''a sa'' Juventus (Juventus-Casteddu 1-1), posca un'assolada currera partende de sa pròpia àrea, superende Claudio Marchisio e Andrea Barzagli e adobbende su portieras Marco Storari; retze definida dae vàrios òrganos de istampa a sa ''Weah''<ref>{{cita news|url=http://www.ilmessaggero.it/SPORT/CALCIO/juventus_cagliari_diretta_live_sintesi/notizie/278670.shtml|tìtulu=Juventus-Cagliari 1-1/ Ibarbo-gol alla Weah, rovina la festa di Conte: addio record|accesso=13 maju 2013|pubblicazione=[[Il Messaggero]]|data=11 maju 2013}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.goal.com/it/news/2/serie-a/2013/05/11/3971997/ibarbo-gela-lo-juventus-stadium-con-una-rete-alla-weah-ho|tìtulu=Ibarbo gela lo Juventus Stadium con una rete alla Weah: "Ho preso palla e ho iniziato correre"|accesso=13 maju 2013|editore=goal.com|data=11 maju 2013}}</ref><ref>{{cita news|url=http://www.tgcom24.mediaset.it/sport/fotogallery/1020700/ibarbo-gol-alla-weah-con-la-juve.shtml|tìtulu=Ibarbo, gol alla Weah con la Juve|accesso=13 maju 2013|pubblicazione=[[TGcom24]]|data=11 maju 2013|publicatzione=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2013-09-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130928224851/http://www.tgcom24.mediaset.it/sport/fotogallery/1020700/ibarbo-gol-alla-weah-con-la-juve.shtml|deadurl=yes}}</ref> (in riferimentu a unu gol realizadu dae su calciadore [[Libèria|liberianu]] in unu Milan-Verona de su 1996).<ref>{{cita web|url=http://www.insideworldsoccer.com/2013/05/solo-goal-victor-ibarbo-cagliari-juventus-golazo.html|tìtulu=Goal of the day: Víctor Ibarbo (Cagliari) vs Juventus|accesso=13 maju 2013|editore=insideworldsoccer.com|data=12 maju 2013|lingua=en}}</ref> Cùngiat s'istajone cun 6 retzes realizadas in 36 presèntzias. In s'istajone 2013-2014 riveste unu ruolu fundamentale in sas tàticas in antis de Diego López e poi de Ivo Pulga. A banda sos meses de nadale e freàrgiu, durante sos cales tenet a chi fàghere cun unos problemas fìsicos, benit ischieradu semper titulare in sa positzione de segunda punta.<ref>{{cita news|url=http://www.cagliarinews24.com/victor-ibarbo-i-pagelloni-di-cagliarinews24-9415.html|tìtulu=Victor Ibarbo - I pagelloni di CagliariNews24|accesso=5 trìulas 2014|editore=cagliarinews24.com|data=9 làmpadas 2014}}</ref> Concruit s'istajone cun 30 presèntzias cundidas dae 4 gol e 3 assist.<ref>{{cita news|url=http://it.ibtimes.com/articles/68053/20140703/calciomercato-inter-ibarbo-benedetti-botta-longo-osvaldo-rabiot-thohir.htm|tìtulu=Mercato Inter. Incontro per Ibarbo. Osvaldo ad un passo. Ecco l’accordo per Rabiot|pubblicazione=[[International Business Times]]|data=3 trìulas 2014|accesso=5 trìulas 2014|autore=Cristian Amadei|tìtulu=Archive copy|publicatzione=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2014-07-07|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140707111608/http://it.ibtimes.com/articles/68053/20140703/calciomercato-inter-ibarbo-benedetti-botta-longo-osvaldo-rabiot-thohir.htm|deadurl=yes}}</ref>Su 26 austu 2014 rinnovat su cuntratu cun su Casteddu finas su [[2017]].<ref>{{cita web|url=http://www.tuttocagliari.net/primo-piano/ufficiale-ibarbo-rinnova-fino-a-giugno-2017-20818|tìtulu=UFFICIALE: Ibarbo rinnova fino a làmpadas 2017|editore=tuttocagliari.net|data=26 austu 2014|accesso=7 santandria 2014}}</ref> ==== Roma ==== Su 1º freàrgiu [[2015]] sa [[A.S. Roma|Roma]] l'acuistat de su [[Cagliari Calcio|Casteddu]] cun sa fòrmula de su prèstidu onerosu de 2,5 milliones cun deretu de riscatu a fine istajone fissadu a 12,5 milliones de èuros. Sèberat sa màllia nùmero 19.<ref>{{cita web|url=http://www.asroma.it/pdf/corporate/operazioni_di_mercato/2015_-_01_-_02_ibarbo.pdf|tìtulu=Acquisizione a titolo temporaneo dei diritti alle prestazioni sportive del calciatore Victor Ibarbo|editore=asroma.it|formato=pdf|data=1º freàrgiu 2015|accesso=1º freàrgiu 2015}}</ref> Duas dies a pustis esordit cun sa màllia giallorossa a s'Istàdiu Olìmpicu in sa partida de Copa Itàlia contra sa Fiorentina bàlidu pro s'atzessu a sas semifinales de su torneu pèrdidu dae sa Roma pro 2-0. Nointames una fèrta a su tèndine rotuleo de su ghenugru destru e una lesione a su gemellu mèdia·las de su polpaccio destru, chessit a impàrere 11 presèntzias.<ref>{{cita web|url=http://www.sportmediaset.mediaset.it/calcio/roma/2015/articoli/1058581/roma-visita-ibarbo-ok-tendine-rotuleo-guarito-.shtml|tìtulu=Roma, visita Ibarbo ok: "Tendine rotuleo guarito"|editore=sportmediaset.mediaset.it|data=10 freàrgiu 2015|accesso=25 trìulas 2015}}</ref> Su 3 trìulas sighente benit perlongadu su prèstidu pro una àtera istajone pro 5 milliones prus 1 millione de bonus e cun su riscatu fissadu a 8 milliones.<ref>{{cita web|url=http://www.asroma.it/it/notizie/victor_ibarbo_ancora_giallorosso/|tìtulu=VICTOR IBARBO ANCORA GIALLOROSSO|editore=asroma.it|data=3 trìulas 2015|accesso=5 trìulas 2015}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.sportmediaset.mediaset.it/mercato/mercato/roma-rinnovato-il-prestito-di-ibarbo_1070336-201502a.shtml|tìtulu=ROMA: RINNOVATO IL PRESTITO DI IBARBO|sito=sportmediaset.it|data=3 trìulas 2015|accesso=5 trìulas 2015}}</ref> ==== Watford ==== In sa sessione de mercadu istiale colat in prèstidu annuale a su Watford de Giampaolo Putzu. Esordit su 27 cabudanni contra su Crystal Palace, intrende in campu a su 81º minutu de giogu (derrotada pro 0-1). Non chessit a s'ambientare ne a giogare cun continuidade e colletzionat solu 4 presèntzias sena signare in s'in antis ala de s'istajone.<ref>{{cita web|url=http://www.unionesarda.it/articolo/sport/2016/01/15/calcio_la_parabola_discendente_di_ibarbo_dal_sogno_bar_a_a_medell-4-458243.html|autore=Alberto Masu|tìtulu=Calcio, la parabola discendente di Ibarbo dal sogno Barça a Medellin|pubblicazione=[[L'Unione Sarda]]|data=15 ghennàrgiu 2016|accesso=30 santandria 2016}}</ref> ==== Torrada a s'Atlético Nacional ==== Su 19 ghennàrgiu 2016 abbandonat sa Premier League pro torrare a giogare in s'Atlético Nacional, compagine de sa Categoría Primera A colombiana, cun sa fòrmula de su prèstidu sicu de sa durada de ses meses.<ref>[http://www.futbolmundial.com/2016/01/19/ibarbo-regresa-a-colombia-con-el-deseo-de-ganar-la-libertadores-con-el-nacional/ Ibarbo regresa a Colombia con el deseo de ganar la Libertadores con el Nacional<] futbolmundial.com</ref> Su 12 abrile 2016 signat su primu gol de sa noa esperièntzia sua a s'Atlético Nacional a [[Lima]] contra su Sporting Cristal, in sa fase a grupos de sa Copa Libertadores 2016.<ref>{{cita news|url=http://depor.com/futbol-peruano/sporting-cristal-victor-ibarbo-fabrico-penal-y-convirtio-categoria-1069497|tìtulu=Sporting Cristal: Víctor Ibarbo fabricó penal y convirtió con categoría|editore=depor.com|data=12-04-2016|lingua=es|publicatzione=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2016-07-20|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160720033935/http://depor.com/futbol-peruano/sporting-cristal-victor-ibarbo-fabrico-penal-y-convirtio-categoria-1069497|urlmortu=eja}}</ref> Sa marcatura, siglada subra carche de rigore, dat a s'iscuadra sua sa vitòria. [[File:Víctor_Ibarbo_(panathinaikos)_being_challanged_by_Nils-Eric_Johansson_(AIK)_during_a_Europa_League_Qualifier.jpg|thumb|Víctor Ibarbo a su Panatinaikos durante una partida de Europa League]] ==== Panathinaikos e torrada a su Casteddu ==== Su 30 làmpadas 2016 si trasferit a su Panathinaikos in prèstidu pro un'istajone e sèberu pro su riscatu.<ref>{{cita news|url=http://www.fcinter1908.it/ultimora/stramaccioni-piazza-il-colpo-per-il-suo-panathinaikos-preso-victor-ibarbo/|tìtulu=Stramaccioni piazza il colpo per il suo Panathinaikos: preso Victor Ibarbo|editore=fcinter1908.it|data=01-07-2016}}</ref> Posca s'esòneru de su tècnicu Stramaccioni, lassat s'iscuadra grega in su mercadu de ghennàrgiu pro ghirare a su Casteddu.<ref>[http://www.gazzetta.it/Calciomercato/31-01-2017/ibarbo-tornato-cagliari-lui-seconda-vita-serie-a-180641251596.shtml Ibarbo è tornato al Cagliari: per lui una seconda vita in Serie A] Gazzetta dello Sport 31 ghennàrgiu 2017</ref> === Natzionale === At pigadu ala a su Campionadu sudamericanu de carche Under-20 2009 cun sa màllia de sa Natzionale colombiana, benende eliminadu a sos de bator de finale de su Venezuela. Su 27 maju [[2010]] at esordidu in Natzionale majore in ocasione de su disafiu amistosu chertadu #si a sa FNB Stadium de [[Johannesburg]] contra su Sudàfrica, aende·si concruida cun su puntègiu de 2-1 pro sos sudafricanos.<ref>{{cita web|url=http://it.soccerway.com/matches/2010/05/27/world/friendlies/south-africa/colombia/930102/?ICID=HP_MS_01_05|tìtulu=Sud Africa vs. Colombia 2 - 1|accesso=30 abrile 2013|editore=soccerway.com}}</ref> Su 14 santandria [[2013]] signat su primu gol suo in sa gara amistosa contra su Bèlgiu, fissende su puntègiu in su 0-2.<ref>{{cita web|url=http://www.cagliaricalcio.net/news/15247/ibarbo-gol.html|tìtulu=Ibarbo gol|accesso=15 santandria 2013|editore=cagliaricalcio.net|tìtulu=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2013-12-02|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20131202232859/http://www.cagliaricalcio.net/news/15247/ibarbo-gol.html|deadurl=yes}}</ref> In su [[2014]] benit inclùdidu dae su commissàriu tècnicu Jose Pekerman in sa rosa de 23 giogadores chi pigant ala a su Campionadu mundiale in [[Brasile|Brasile.]]<ref>{{cita web|url=http://www.cagliaricalcio.net/news/16042/anche-pinilla-e-ibarbo-ai-mondiali.html|tìtulu=Anche Pinilla e Ibarbo ai Mondiali|accesso=9 làmpadas 2014|data=3 làmpadas 2014|editore=cagliaricalcio.net|tìtulu=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2014-07-14|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140714234326/http://www.cagliaricalcio.net/news/16042/anche-pinilla-e-ibarbo-ai-mondiali.html|deadurl=yes}}</ref> Esordit in sa cumpetitzione iridata in s'in antis partida de su primu turnu, binta dae sa sua Natzionale pro 3-0 in sa Grètzia, gioghende s'intrea partida.<ref>{{cita web|url=http://www.tuttocagliari.net/altre-notizie/il-cagliari-ai-mondiali-buon-esordio-per-pinilla-e-ibarbo-20314|tìtulu=Il Cagliari ai Mondiali: buon esordio per Pinilla e Ibarbo|accesso=16 làmpadas 2014|data=15 làmpadas 2014|editore=tuttocagliari.net}}</ref> Cun sos ''Cafeteros'' arribbat finas sos de bator de finale, benende eliminadu dae sa Natzionale brasiliana posca una derrota pro 2-1.<ref>{{cita web|url=http://www.cagliaricalcio.net/news/16093/victor-fine-del-sogno.html|tìtulu=Victor, fine del sogno|accesso=5 trìulas 2014|data=5 trìulas 2014|editore=cagliaricalcio.net|tìtulu=|atzessu=2017-02-08|dataarchìviu=2014-07-14|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140714233257/http://www.cagliaricalcio.net/news/16093/victor-fine-del-sogno.html|deadurl=yes}}</ref> At partetzipadu fintzas cun sa sua natzionale a sa Copa Amèrica 2015 lompende finas a sos de cuator de finale benende eliminada dae s'Argentina, mentras no est istadu cunvocadu pro sa Copa Amèrica 2016. == Istatìsticas == === Presèntzias e marcaduras in is iscuadras === {| class="wikitable" style="font-size: 90%; width: 99%; text-align: center; margin-bottom: 10px;" ! rowspan="2" |Istajone ! rowspan="2" |Iscuadra ! colspan="3" |Campionadu ! colspan="3" |Copas natzionales ! colspan="3" |Copas continentales ! colspan="3" |Unas àteras copas ! colspan="2" |Totale |- !Comp !Pres !Retzes !Comp !Pres !Retzes !Comp !Pres !Retzes !Comp !Pres !Retzes !Pres !Retzes |- | 2008 | rowspan="4" | Atlético Nacional[[File:Flag_of_Colombia.svg|20x20px]] | CM | 16 | 0 | - | - | - | - | - | - | 16 | 0 |- | 2009 | CM | 30 | 1 | - | - | - | - | - | - | 30 | 1 |- | 2010 | CPA | 40 | 3 | - | - | - | - | - | - | 40 | 3 |- | 2011 | CPA | 16 | 2 | CC | 5 | 1 | - | - | - | - | 21 | 3 |- | 2011-2012 | rowspan="4" | [[Cagliari Calcio|Casteddu]][[File:Flag_of_Italy.svg|20x20px]] | A.॥॥ | 38 | 3 | NCHE | 1 | 0 | - | - | - | - | 39 | 3 |- | 2012-2013 | A.॥॥ | 34 | 6 | NCHE | 3 | 0 | - | - | - | - | 37 | 6 |- | 2013-2014 | A.॥॥ | 30 | 4 | NCHE | 1 | 0 | - | - | - | - | 31 | 4 |- | 2014-feb. 2015 | A.॥॥ | 13 | 2 | NCHE | 1 | 0 | - | - | - | - | 14 | 2 |- | feb.-giu. 2015 | rowspan="2" | [[A.S. Roma|Roma]][[File:Flag_of_Italy.svg|20x20px]] | A.॥॥ |10 | 0 | NCHE | 1 | 0 |UEL | 0 | 0 | - | - | - |11 | 0 |- | agu. 2015 | A.॥॥ | 2 | 0 | NCHE | 0 | 0 | UCL | 0 | 0 | - | - | - | 2 | 0 |- ! colspan="3" |Totale Roma ! 12 ! 0 ! 1 ! 0 ! 0 ! 0 ! - ! - ! 13 ! 0 |- | set. 2015-gen. 2016 | Watford[[File:Flag_of_England.svg|20x20px]] | PL | 4 | 0 | FACup+CdL | 0 | 0 | - | - | - | - | 4 | 0 |- | 2016 | Atlético Nacional[[File:Flag_of_Colombia.svg|20x20px]] | CPA |11 |1 | CC |0 |0 | CL |8 |2 | - | - |19 |3 |- ! colspan="3" |Totale Atlético Nacional ! 113 ! 7 ! 5 ! 1 !8 !2 ! - !- !126 !10 |- | 2016-gen. 2017 | Panathīnaïkos[[File:Flag_of_Greece.svg|20x20px]] | SL |8 | 0 | CG | 2 | 0 | UEL | 9 |3 | - | - | - |19 |3 |- | gen.-giu. 2017 | [[Cagliari Calcio|Casteddu]][[File:Flag_of_Italy.svg|20x20px]] | A.॥॥ | - | - | NCHE | - | - | - | - | - | - | - | - |- ! colspan="3" |Totale Casteddu ! 115 ! 15 ! 6 ! 0 ! - ! - ! - ! - ! 121 ! 15 |- ! colspan="3" |Totale carriera !252 ! 22 !14 ! 1 !17 !5 ! - ! - !283 !28 |} == Palmarès == === Iscuadras === ==== Cumpetitziones natzionales ==== * Campionadu colombianu: 1 == Riferimentos == <references /> == Ligàmenes esternos == * <cite class="citation testo" style="font-style:normal"> [http://www.legaseriea.it/it/serie-a-tim/calciatore?p_p_id=BDC_dettaglio_calciatore_WAR_LegaCalcioBDC&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_pos=1&p_p_col_count=2&_BDC_dettaglio_calciatore_WAR_LegaCalcioBDC_idPersona=69027 Víctor Ibarbo]{{Ligàmene interrùmpidu}}, subra LegaSerieA.it, Lega Natzionale Professionistas Sèrias A.</cite> kyan3s4jkqsm4jwopvertbpbm3qlz0u Umidade 0 17620 177980 172797 2022-08-23T13:30:11Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki S''''umidade''' (o umidesa o umidori) est sa cantidade de [[papore de abba]] presente in s'àera. In su sistema internatzionale de unidades (SI) si podet espressare in [[Grammu|grammos]] de abba pro [[metru cùbicu]] de àera ('''umidade assoluta'''), o in pertzentuale de s'umidade totale chi podet cuntènnere s'àera a sa temperadura ue nos agatamus ('''umidade relativa''' o '''gradu de umidade'''). == Umidade ambientale == Si nùmenat '''umidade ambientale''' sa cantidade de [[papore de abba]] presente in s'àera. Si podet espressare in forma assoluta mediante s'umidade assoluta, o de forma relativa mediante s'umidade relativa o gradu de umidade. S'umidade relativa est sa relatzione pertzentuale intre sa cantidade de papore de abba reale cuntenta dae s'àera e sa chi diat dèpere cuntènnere pro si prenare a idèntica temperadura, pro esempru, un'umidade relativa de su 70% cheret nàrrere chi su totale de papore de abba (su 100%) chi diat pòdere cuntènnere s'àera a custa temperadura, petzi tenet su 70%. == Umidade relativa == [[File:Umidaderelativa.jpg|thumb| Unu dispositivu utilizadu pro medire s'umidade si narat termoigròmetru, chi s'utilizat pro regulare s'umidade de s'àera.]] S'umidade relativa est sa relatzione de sa pressione partziale de papore de abba in un'ammisturu de àera-abba a sa pressione de papore prenadu dae abba a una temperadura prescrita. S'umidade relativa de s'àera dipendet non petzi dae sa temperadura si nono puru dae sa pressione de su sistema de interessu. === Definitzione === S'''umidade relativa <math> \left(\phi\right) </math> ''de unu misturu de àera-abba, est definida dae sa relatzione de sa pressione partziale de su papore de abba H<sub>2</sub>O <math> \left({e_w}\right) </math> in un'ammisturu de pressione de saturatzione de abba <math> \left({{e^*}_w}\right) </math> a una temperadura de misturu de àera. S'umidade relativa s'espressat normalmente comente una pertzentuale e si càrculat utilizende s'ecuatzione imbeniente:<ref name="Perry">Perry, R.H. and Green, D.W, ''[//ca.wikipedia.org/wiki/Perry%27s_Chemical_Engineers%27_Handbook Perry's Chemical Engineers' Handbook]'' (7th Edition), [//ca.wikipedia.org/wiki/McGraw-Hill McGraw-Hill], [//ca.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/0070498415 ISBN 0-07-049841-5], Eqn 12-7</ref> ::: <math> \phi = {{e_w} \over {{e^*}_w}} \times 100\% </math> === Significu === ==== Controllu climàticu ==== Controllat sa temperadura e s'umidade relativa pro su cunfortu umanu, sa salude e sa seguridade, e pro sos rechisitos tècnicos de màchinas e protzessos, in fràigos, veìculos e àteros ispàtzios tancados. ==== Comfort ==== Sos èsseres umanos sunt sensìbiles a s'àera infusta pro su fatu chi su corpus umanu utilizat sa refrigeratzione pro evaporatzione comente a mecanismu printzipale pro regulare sa temperadura. Suta conditziones de umidade, sa lestresa a sa cale s'ispaporat sa transpiratzione est minore chi in conditziones sicas. ==== Edificios ==== Temperadura est arta e s'umidade relativa est bassa, s'evaporatzione de abba est lestra e mòbiles de linna si podent arreduire. Cando sa temperadura est arta e s'umidade relativa est arta, s'evaporatzione de s'abba est lenta. Cando s'umidade relativa s'acùrtziat a su 100 pro chentu, podet produire cundensatzione a sas superfìtzies, su chi batit a problemas cun sa floridura, corrosione, peoramentu e àteras alteratziones relatzionadas cun s'umidade. Tzertos protzessos de produtzione e tècnicas e tratamentos in fàbricas, laboratòrios, ispidales e àteras installatziones rechedent livellos ispetzìficos de umidade relativa duncas, si mantenet s'impreu de humidificadors, deshumidificadors e sistemas de controllu assòtziados. ==== Veìculos ==== Sos printzìpios fundamentales de sos edificios, puru s'àplicant a sos veìculos. In prus, podet àere cunsideros de seguridade. Pro esempru, s'umidade arta a intro de unu veìculu podet cunduire a problemas de cundensatzione, gosi comente neulizatzione de [[parafrinas]] e su curtzucircuitu de sos cumponentes elètricos. ==== Aviatzione ==== S'àera infusta frita podet provocare sa formatzione de astra, su chi est unu perìgulu pro sos aeroplanos, ca tocat su profilu de sa fògia e su pesu aumentat. Motores de carburatzione tenent de prus perìgulu de formatzione de astra intro de su carburadore. === Medida === S'umidade de unu misturu de àera-papore de abba si determinat mediante s'impreu de diagrammas psicromètricos si sa [[temperadura de bulbu sicu]] (T) e sa [[temperadura de bulbu infustu]] (''Tw'') de su misturu sunt connotos. Custas cantidades s'otenent a discansu mediante s'impreu de unu psicròmetru. Esistent diversos currelatziones empìricas chi podent èssere utilizadas pro istimare sa pressione de papore de prenadura de s'abba comente una funtzione de sa temperadura. S'ecuatzione de Antoine est de sas de mancu complessas de custas fòrmulas, ca petzi tenet tres paràmetros (A, B, e C). Àteros apìtzigos, comente sos presentados dae sa Goff-Gratch e Tenten Magnus, sunt prus complicados, ma presentant mègius rendimentos. S'apìtzigu presentadu dae Buck s'agatat cun frecuèntzia in sa literadura e frunit un'echilìbriu resonile intre sa cumplessidade e pretzisione:<ref>http://www.google.ca/#hl=en&safe=off&&sa=X&ei=T7xqTN-UFYy4sQPFy-XGDw&ved=0CBQQvwUoAQ&q=new+equations+for+computing&spell=1&fp=61ed78eac09af644</ref> ::: <math> {{e^*}_w} = (1.0007 + 3.46 \times 10^{-6} P) \times (6.1121) e^{\left(\frac {17.502 T} {240.97 + T}\right)}</math> Ue <math> T </math> est sa temperadura de bulbu sicu, espressada in grados Celsius ('''°C'''), <math> P </math> est sa pressione assoluta, espressada in hectopascals (hPa), e <math> {{e^*}_w} </math> est sa pressione de papore saturu espressadu in hectopascals ('''hPa'''). Buck at istimadu chi sa faddina relativa màssima est de mancu de 0,20% intre -20 °C e +50 °C cando custa forma particulare de sa fòrmula generalizada s'utilizat pro istimare sa pressione de papore prenadu dae abba. === Cuntzetu isballiadu === A s'ispissu su cuntzetu de tenidura de àera in su papore de abba si presentant pro descrìere su cuntzetu de ''umidade relativa.'' Custu, però, est unu cuntzetu isballiadu. S'àera est unu misturu de gas (nitrògenu, ossìgenu, argó, papore de abba e àteros gas) e comente a gasi, sos costituentes de s'ammisturu semplitzemente faghent comente unos carradores de papore de abba, ma non sunt un'apògiu de custa. ''Umidade relativa'' si definit in tèrmines de petzi sas propiedades fìsicas de s'abba e duncas no est relatzionada cun cuntzetu de tenidura de àera in su papore de abba. Difatis, unu volùmene de àera inferiora podet cuntènnere papore de abba e duncas s'umidade de custu volùmene si podet determinare a discansu.<ref>http://www.atmos.umd.edu/~stevenb/vapor/</ref><ref>http://www.ems.psu.edu/~fraser/Bad/BadFAQ/BadCloudsFAQ.html</ref> === Fatore de megioru === Su fatore de megioru <math> \left(f_w\right) </math> si definit comente sa relatzione intre sa pressione de papore de saturatzione de s'abba in s'àera infusta <math> \left(e'_w\right) </math> e sa pressione de papore de saturatzione de s'abba pura. <math> f_W = \frac {e'_w} {e^*_w} </math> === Dipendèntzia de sa pressione === S'umidade relativa de unu sistema de àera-abba est dipendente non petzi dae sa temperadura si nono puru de sa pressione assoluta de su sistema istudadu. Custa dipendèntzia si dimustrat cunsiderende su sistema de àera-abba chi si mustrat in fatu. Su sistema est tancadu (est a nàrrere, no importat chi intrat o essit dae su sistema). Si su sistema in s'Istadu A si cagentat isobàricamente (riscaldamentu sena cambiamentu in sa pressione de su sistema), tando s'umidade relativa de su sistema mìnimat pro su fatu chi sa pressione de papore prenadu dae abba aumentat cun sa temperadura chi creschet. Custu si mustrat in s'Istadu B. Si su sistema in s'Istadu A s'incarcat isotèrmicamente (cumpressione sena cambiamentu in sa temperadura de su sistema) tando s'umidade relativa de su sistema aumentat a causa de su fatu chi sa pressione partziale de s'abba in su sistema aumentat cun s'aumentu de sa pressione de su sistema. Custu si mustrat in s'Istadu C. Duncas unu cambiamentu in s'umidade relativa si podet ispiegare pro unu cambiamentu in sa temperadura de su sistema, unu cambiamentu in sa pressione assoluta de su sistema, o unu cambiamentu in sas duas de custas propiedades de su sistema. === Cuntzetos relatzionados === Su tèrmine de s'umidade relativa s'abbandat pro sos sistemas de papore de abba in s'àera. Su tèrmine de sa prenadura relativa s'utilizat pro descrìere propiedades sìmiles pro sistemas chi tenent una fase condensable in manera diferente de s'abba in una fase non condensable chi non siat àera.<ref>http://blowers.chee.arizona.edu/201project/GLsys.interrelatn.pg1.HTML</ref> === Àteros fatores importantes === [[File:Relative_Humidity.png]] Unu gas in custu cuntestu si connoschet comente prenadu cando sa pressione de papore de abba in s'àera est in echilìbriu cun sa pressione de papore de su papore de abba a sa temperadura de su misturu de gas e papore de abba; abba lìcuida (e s'astra, a sa temperadura apropriada) at a dassare de pèrdere tropu pro s'evaporatzione cando s'arrischet a s'àera prenada. Puru podet currispòndere a sa possibilidade de sa formatzione de rosada o de neula, in un'ispàtziu chi non tenet sas diferèntzias de temperadura intre sas portziones suas. == Umidade assoluta == S'espressat pro sa massa de s'abba (chilogrammos) in unu volùmene (metru cùbicu) de àera. Su càrculu est: <math> m_w </math>, pro metru cùbicu de àera, <math> v_a </math>. : <math> AH = {m_w \over v_a} </math> Su balore de s'umidade assoluta càmbiat de acordu cun sa pressione. == Mesura e regulamentu de s'umidade == B'ant diversos trastos pro medire s'umidade. Unu de issos est su psicròmetru fundadu supra sa diferèntzia intre unu termomètru sicu e unu infustu. Sos àteros sunt higròmetros diretos. Puru si medit a traessu de satèllites geoestatzionarios. Sos deshumidificadores sicant s'àera caturende·nde s'umidade. == S'umidade in sa piròlisi == Est su segundu fatore prus influente in sa piròlisi e su chi est prus relatzionadu, mancari in manera indireta, cun sa [[temperadura]] de piròlisi. Est importante ischire sa pertzentuale de umidade de su rusuzu a istudare, ca est unu fatore determinante cando si pretendet adotare comente a tratamentu intermèdiu s'inchisinadura, dae chi sa cantidade de combustìbile netzessàriu pro su protzessu at a variare segundu su cuntenutu de '''umidade''' de su rusuzu. Custu est aici ca normalmente sa piròlisi de partigheddas infustas, tenet logu a temperadura prus minujas de sa fissada, dae chi parte de su calore porridu, s'impreat in ispaporare s'umidade de sa mustra. Puru influentzat subra sa cumpositzione de su gas de essida, agiomai iscostiende carchi reatzione. In generale s'atzetant umidades de intre 10 e 20% pro letos mòbiles e finas a su 40% pro letos flùidos.<ref>García Cortes, Angela Nuria. ''Estudio termoquímico y cinético de la pirólisis de residuos sólidos urbános''. Universidad de Alicante, Facultad de Ciencias, Departamento de Ingenieria Química, Septiembre 2003.</ref> == Ligàmenes esternos == * [http://www.nsdl.arm.gov/Library/glossary.shtml#absolute_humidity Glossary definition of absolute humidity] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20021123031727/http://nsdl.arm.gov/#absolute_humidity |date=2002-11-23 }} - National Science Digitale Library * [http://nsidc.org/arcticmet/glossary/psychrometric_tables.html Glossary definition of psychrometric tables] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050122010512/http://nsidc.org/arcticmet/glossary/psychrometric_tables.html |date=2005-01-22 }} - National Snow and Ice Data Center * [http://nsidc.org/arcticmet/glossary/specific_humidity.html Glossary definition of specific humidity] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050811085256/http://nsidc.org/arcticmet/glossary/specific_humidity.html |date=2005-08-11 }} - National Snow and Ice Data Center [[Categoria:Abba]] [[Categoria:Clima]] [[Categoria:Meteorologia]] [[Categoria:Àera]] 9yn2c44ykdfszvjfgfrdijdd02erdvw Tarquinio Sini 0 19155 177970 162769 2022-08-23T12:47:05Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}}[[File:Prosciugamento_Mediterraneo_romanzo_Motta_Ciancimino_1931.jpg|thumb|Cobertedda de su romanzu ''Il prosciugamento del Mediterraneo (''Su prosciugamentu de su Mediterràneu'')'' (1931) de Luigi Motta e Calogero Ciancimino, illustradu dae Tarquinio Sini.]] '''Tarquinio Sini''' ([[Tàtari]], 27 de [[martzu]] de su [[1891]] - [[Casteddu]], 17 de [[freàrgiu]] de su [[1943]]) est istadu un'illustradore e publitzitàriu [[Populu sardu|sardu]]. Est istadu fintzas unu gràficu caricaturista famadu e apretziadu. == Biografia == Nàschidu in Tàtari in su 1891, in su primu Noighentos s'est tramudadu cun sa famìlia sua a [[Casteddu]], in ue est intradu in cuntatu cun sos artistas prus de importu de sa tzitade e at printzipiadu s'istùdiu de sa gràfica. In su [[1910]] s'est tramudadu a [[Torinu]], e at tentu cumintzu gai una sèrie de collaboratziones cun testadas satìricas che a vignetista e una faina de cartellonista pro s'indùstria tzinematogràfica, chi in [[Itàlia]] at bidu sa lughe pròpiu in cussos annos e in cussa tzitade. At esordidu cun sa vigneta ''Una bonne inesperta'' in su giornale ''Il Pasquino'', de cale prus a tardu est divenidu diretore. At traballadu fintzas comente a scenegiadore e scenògrafu siat in Torinu siat in [[Roma]]. In Roma fiat in cuntatu cun unos àteros artistas sardos, intre sos cales Mario Mossa De Murtas. A metade de sos annos binti torrat in Sardigna, in ue agatat unu clima diferente meda dae su chi connoschiat bene: s'arte isolana est truncada in duos intre sos traditzionalistas, chi punnant a una rielaboratzione de sos motivos e de sos istiles sardos antigos, e sos chi imbetzes sustentant e s'ispirant a sos movimentos artìsticos prus modernos. Chene duda Sini, cun s'istile modernu e a s'avanguàrdia suo, est tra custos ùrtimos e, cando chi non creat in un'arte sarda, cun sa realizatzione de sas bintighimbe tèmperas ''Contrasti'' dimustrat de àere agatadu su cumponente chi dae inoghe in antis l'at a caraterizare: issu rapresentat in sas òperas suas su cuntrastu intre traditzione e modernidade ponende costa a costa tzitadinas disinibidas e sofisticadas cun [[Dèsulu|desulesinas]] timoradas, mamas de famìlia austeras, [[Cantu a tenore|tenores]] e [[Mamuthone|mamuthones]]. In prus, collaborat cun rivistas medas chi in cussu perìodu fiant naschinde in s'ìsula. Saprima espositzione casteddaja sua est de su [[1927]], e su sutzessu chi at tentu l'at batidu a realizare medas còpias e variatziones in su tema, pro mèdiu de sa forma moderna de sa cartulina. In tantu si dedicat a sa gràfica publitzitària, realizende manifestos e calendàrios medas, siat in sa penìsula chi in sa terra natia sua. Istat in [[Teulada]] in su [[1929]]. In su [[1930]] si tramudat a [[Milanu]], in ue traballat comente a illustradore publitzitàriu e de libros pro pipios. Morit in Casteddu in su freàrgiu de su '43 a s'edade de chimbantaduos annos, in suta de su primu bombardamentu de Casteddu, corfidu dae unu bomba in su mentres chi chircaiat amparu a curtzu de sa cripta de sa crèsia de Santa Restituta, impreada comente a amparu durante sa [[segunda gherra mundiale]]. Carchi òperas sua s'agatat in su [[Museu d’Arte de sa Provìntzia de Nùgoro|Museu MAN]] de [[Nùgoro]], in sa Galleria cumonale de arte e in sa [[regorta sarda "Luigi Piloni"]] in [[Casteddu]] e in su Museu tzìvicu de [[Trebisu|Treviso]]. == Bibliografia == * {{Tzita libru|nùmene=Anna|sambenadu=Pau|tìtulu=Tarquinio Sini|url=http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_39_20060406180510.pdf|annu=2004|editore=Ilisso Edizioni|tzitade=Nùgoro|limba=it|ISBN=88-89188-03-0|atzessu=2019-12-11|dataarchìviu=2007-12-16|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071216144334/http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_39_20060406180510.pdf|urlmortu=eja}} == Artìculos ligados == * [[Museu d’Arte de sa Provìntzia de Nùgoro|Museu de Arte de sa Provìntzia de Nùgoro]] * [[Regorta sarda Luigi Piloni]] * [[Tàtari]] * [[Casteddu]] {{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Artes visivas]] [[Categoria:Sardos]] ecly2gi6z68pzc6aww9bilrie3hv0g7 Unidade de elaboratzione gràfica 0 19504 177982 166593 2022-08-23T13:30:24Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Variant|LSC}}[[File:ATI_Radeon_Graphics-3719.jpg|right|thumb|Unidade ATI Radeon Graphics HD4650]] S''''unidade de elaboratzione''' '''gràfica''' (prus nòdida comente a '''GPU''', dae sa limba inglesa '''''graphics processing unit''''') o '''unidade de elaboratzione visiva''' ('''VPU''', in inglesu ''visual processing unit'') o '''protzessore gràficu''' o '''protzessore visivu''' est una tipologia de co-protzessore ispetzializada in sa generatzione ([[renderizatzione]]) de immàgines gràficas. S'impreu tìpicu suo est comente a co-protzessore de s''<nowiki/>'unidade de elaboratzione tzentrale'' e dae carchi annu est fintzas impreada in genèricas elaboratziones datet (GPGPU). Sa GPU est costruida comente a [[Micro-protzessore#Micro-protzessore monolìticu|micro-protzessore monolìticu]] e, dae carchi annu, est fintzas posta in su matessi tzicuitu integradu de sa CPU.<ref>{{Tzita web|url=http://computershopper.com/feature/200704_the_right_gpu_for_you|tìtulu=The Right GPU for You - Computer Shopper|nùmene=|situ=web.archive.org|data=2007-05-06|atzessu=2020-03-21|dataarchìviu=2007-05-06|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20070506033224/http://computershopper.com/feature/200704_the_right_gpu_for_you|urlmortu=eja}}</ref> == Notas == <references/>{{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Informàtica]] 139gyz6lm56b6v2b1t3eg41vxv2cqc2 Amèrica/campidanesu 0 19767 177997 177091 2022-08-23T14:24:57Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki <br /> {{Regioni geografica |nominiTerritoriu = Amèrica |panorama = |didascalia = |atrusStadus = [[:Categoria:Stadus de s'America|35]] |territoriu = |superfitzie = {{formatnum:42075000}} |bividoris = {{formatnum:1001559000}}<ref>{{en}} [http://www.worldatlas.com/geoquiz/thelist.htm worldatlas.com]</ref> |annu = 2016 |densidadi = {{formatnum:23}} |limbas = |fusus = de [[UTC-10]] a [[UTC+0]] |nominiBividoris = americanos |linkMappa = Americas in the world (red) (W3).svg |noteMappa = Positzioni de s'America in su mundu |giassu = }} [[File:Americas.jpg|thumb|300px|Is Amèricas.]] S''''Amèrica''' est unu continenti, chi est s'unioni de s'[[Amèrica de su Norti|Amèrica setentrionali]] e de s'[[Amèrica de su Sud|Amèrica meridionali]]. == Trèmini == Po nai "Amèrica" a bortas nant "Mundu Nou" o "Continenti Nou", faci a su "Mundu Bèciu" o "Continenti Bèciu" comenti nant s'Europa, logu de aundi is scoberridoris ndi lompiant. Medas bortas si narat "Amèrica" po nai siat s'Amèrica setentrionali siat s'Amèrica meridionali, ma medas bortas puru si narat "America" (in totus is lìmbas, s'inglesu puru) po inditai is [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]] sceti. ==Etimologia== {{Variant|CAM}} Segundu sa teoria chi s'est spartzinada in is sèculus, su nòmini de s'Amèrica iat a bènniri de s'esploradori de [[Firenze]] [[Amerigo Vespucci]]: ponendu in fatu a custa teoria, unu cartògrafu tedescu, Martin Waldseemüller, iat postu in conca s'idea de mutiri su mundu nou de aici, impreendu su gèneri feminili (Amèrica) de su nòmini suu latinizau (Americus Vespucius), po inditai su continenti nou in una mapa de su mundu disenniada in su 1507, chi s'agatat in sa ''Cosmographiae Introductio''. Esistit perou peri un'àtera versioni, chi ponit su scioberu de su nòmini in unu tempus innantis chi Vespucci arribbessit a su continenti nou. Giovanni Caboto, sigomenti iat cumprèndiu ca Cristoforo Colombo no fut lòmpiu a s'Orienti Estremu, a pustis de essi propostu po nudda a Ferdinando II e Isabella de Castiglia de ddi donai unu viàgiu esplorativu bie una rotta prus settentrionali, s'est trasferiu in su 1496 in [[Inghilterra]], po cumbinci su rei Erricu VII a sustenni su progetu suu. Su rei, ca iat giai perdiu s'occasioni de tenni Cristoforo Colombo a serviziu po issu, iat coidau a cuncediri s'autorizzazioni a Giovanni Caboto e iat achistìu su suu progetu de viaggiu cun litteras patentis de su 5 de martzu de su 1496. In su portu de [[Bristol]] Si fudi ordingiada una spedizioni de cincu navis, armadas cun su dinai de Caboto, ma cun su finanziamentu prus che atru a carrigu de s'erriccu mercanti gallesu [[Richard Ameryk]], peri chi, po arrexonis ancora de cumprendiri, su [[2 de mau]] de su [[1497]] ddest sarpàda una e bia , su ''Matthew'', navíu de cinquanta tonnelladas cun ddunu equipaggiu de dexottu ominis: su [[24 de lampadas]] de su [[1497]] est approdau in s'isula de [[Isola del Capo Bretone|Cabudu Bretoni]] e at toccau sa [[Nova Scozia|Noa Scozia]], appubandu s'isula de [[Terranova]], e, creendu de essi toccau s'estremidadi Nord Orientali de s'[[Asia]], indd'at pigau possessu po nomini de Erricu VII. Caboto, disignandu sa mappa costas nordamericanas, casi seguramenti po sa primu borta iat donau a cussas terras su nomini de ''America'', in onori de su Richard Ameryk ca fudi su principali finanziadori de su viaggiu suu, avvenniu duus annus primu de sa spedizioni de Amerigo Vespucci. resultat ca s'annuariu de Bristol de su 1497 apat registrau: ''... sa dii de Santu Giuanni, sa terra de America beniat scoberta de is mercantis de Bristowe, a pissu de una navi nomenada Mathew …'', comenti testificau de atrus documentus de cussu tempus pervennius fincias a oi<ref>{{it}}[https://archive.is/20120724141634/scienzamoderna.wordpress.com/la-domanda-del-giorno/ >> La domanda del giorno « ScienzaOggi<!-- Titolo generato automaticamente -->]</ref>. == Storia == ===[[Iscoberta de s'Amèrica|Scoberta de s'America]]=== Is Americas fiant oficialmenti scobertas de su "Becciu Mundu" su 12 de su mes'e Ladamini de su 1492, cun su viaggiu de [[Cristoforo Colombo]], unu navigadori imbiau de sa regina de sa [[Ispagna|Spagna]], e de su XV séculu funti stetias logu de medas esplorazionis e sighentis colonizazionis. Si creit eppuru ca is primus europeus a lompi in su Mundu Nou fiant unus cantus de [[Vichingos|vichingus]], ca iant a essi sbarcaus in s'isula de [[Terranova]] e forsis in is costas de su [[Canada]] bie su [[1100]]. Specificatamenti su primu [[Europa|europeu]] a biri is Americas ca si sciit fiat su [[Vichinghi|vichingu]] [[Bjarni Herjólfsson]] (nasciu in [[Islanda]] ma de originis [[Norvegia|norvegesas]]) ca in su [[986]] iat bittu is costas de [[Terranova]] e de su [[Labrador (penìsula)|Labrador]]. == Geografia == [[File:Americas (orthographic projection).svg|300px|right|thumb|Posizioni de s'America in sa [[Terra]]]] === Geografia fisica === S'America capit totu in s'[[Emisfèriu Otzidentale|emisferu occidentali]] e s'estendit po casi totu sa [[latitudini]] de custu emisferu. Est difatis barigada de s'[[Ecuadore|equatori]], de su [[tropicu de su Cancru]] e de su [[tropicu de su Capricornu]]. S'estendit a [[nord]] fincias a si fai barigai peri de su [[circulu polari articu]], mentris a [[sud]] no lompit a su [[circulu polari antarticu]]. S'America stremenat petti cun [[mari]]s e [[oceanu]]s: a nord de su [[Otzèanu Àrticu|Mari Glaciali Articu]], a [[ovest]] e [[sud-ovest]] de s'[[Ocèanu Patzìficu|Oceanu Pacificu]], a [[est]] e [[sud-est]] de s'[[Oceanu Atlanticu]], a [[sud]] de s'[[Otzèanu Patzìficu|Oceanu Pacificu]] e de s'Oceanu Atlanticu. A sud, su [[meridianu]] ca transit po su [[Cabudu Horn]] (su puntu prus meridionali de s'America), cumpartit difatis (convenzionalmenti) s'Oceanu Pacificu de s'Oceanu Atlanticu. In totu s'America tenit una superfizie de 42.549.000 [[km²]], unu pagu de mancu de sa de s'[[Asia]] de cali est scrobada de su [[strintu de Bering]]. ==== Geomorfologia ==== S'America est cumposta de duas mannas terras bessias a pillu mutìas "[[Amèrica de su Norti|America de su Nord]]" e "[[Amèrica de su Sud|America de su Sud]]" po comenti funti postas. Arrexonandu de i su tremini intre is duas Americas, is [[geografu]]s funti casi totus de accordiu a cunsiderai s'[[Amèrica Tzentrale|America Centrali]] parti de s'America de su Nord. In particulari prus che atru si cunsiderat s'[[istmu de Darién]] comenti tremini. Cun prus precisioni su [[spartiacque]] de is [[flumini]]s [[Atrato]] (flunini de sa [[Colòmbia|Colombia]]) e [[Tuiria]] (flumini de sa [[Panamá|Repubblica de Panamà]]). Prus pagu bortas, comenti tremini intre is Americas, si cunsiderat su [[canali de Panamà]] (postu prus a [[nord-ovest]]). S'America de su Nord capit in totu in s'[[Emisfèriu norte|emisferu boreali]] mentris s'America de su Sud capit casi totu in s'[[Emisfèriu sud|emisferu australi]]. Cunsiderandu s'America Centrali parti de s'America de su Nord, in particulari, de s'America de su Sud nofunti includius in s'emisferu australi: su [[Venezuela]], sa [[Guyana]], su [[Suriname]], sa [[Gujana Frantzesa|Guiana Francesa]], una parti manna de sa [[Colòmbia|Colombia]] e una parti pitica de s'[[Ecuador]] e de su [[Brasile]]. Sempri cunsiderandu s'America Centrali parti de s'America de su Nord, s'America de su Sud tenit una superfizie de 17.840.000 [[km²]] mentris s'America de su Nord tenit una superfizie de 24.709.000&nbsp;km² (tandu s'America de su Nord est prus manna de s'America de su Sud de prus o mancu su 38,5%). ===== Unu o duus continentis? ===== Is [[geografu]]s no funti de accordiu po cunsiderai s'[[Amèrica de su Norti|America del Nord]] e s'[[Amèrica de su Sud|America del Sud]] duus [[Continenti (Geografia)|continentis]] cumpartius (su continenti nordamericanu e su continenti sudamericanu). Is geografus ca no funti de accordiu cun custu, dda cunsiderant un unicu continenti e cunsiderant s'America de su Nord e s'America de su Sud duus [[subcontinenti]]s (su [[Nordamèrica|subcontinenti nordamericanu]] e su [[Sudamèrica|subcontinenti sudamericanu]]). Segundu is geografus ca dda sustenint, custa posizioni scientifica est donada de sa continuidadi territoriali ca esistit itre s'America de su Nord e s'America de su Sud. ==== Macroregionis ==== Is principalis macroregionis de s'America funti (po posizioni geografica) s'[[Amèrica Setentrionale]], s'[[Amèrica Tzentrale]] ([[Caràibes]]) e s'[[Amèrica Meridionale]]. Custas tres macroregionis, cunsideradas paris, rappresentant s'intreu territoriu de s'America. Peri s'[[Amèrica Latina]] est una de is principalis macroregionis de s'America. Custa perou si contraddistinghit po essi istetia meda influenziada de [[natzione|nazionis]] latinas comenti [[Frantza]], [[Portugallu]] e [[Ispagna]]. In s'[[Amèrica Latina]] pigat parti casi totu s'America Meridionali, casi totu s'[[Amèrica Tzentrale]] e su [[Mèssicu]]. ==== Biogeografia ==== ===== Is primus esseris biventis ===== Is [[parassitologia|parassitologus]] de [[Rio de Janeiro]] funti ciccandu dedonai s'axudu insoru a sa scoberta de is bias de migrazioni preistoricas, crarusighias peri de is esseris umanus. pon'esempiu funti istetius agataus parassitus intestinalis de is esseris umanus de chini su ciclu vitali no s'iat a essi possiu arreguai passandu in is frittas regionis articas; tandu is specialistas ant ipotizzatu ca a su mancu 7000 annus calincunu populu iat a podiri essiri sceberau un'atru camminu po si trasferiri in su continenti americanu. Tandu in prus a cudda artica si podint acciungi comenti possibilis logus de passaggiu sa sub-artica e sa transoceanica (polinesiana).<ref name = "Migp">"Parassiti e migrazioni umane", de Fabrizio Bruschi, pubbl. in "Le Scienze (Scientific American)", num.484, dic.2008, pag.44</ref> == Populazioni == === Populazioni originaria === Is primus bividoris de is Amèricas funti istetius casi totus sperdius de is colonizzadoris europeus. Intre is prus nomenaus nci furinti is ca ddi narant "populazionis precolombianas" (is prus nomenadas "[[Inca]]", "[[Maya]]" e "[[Atzecus]]"), tzerriaus de is europeus "indios" e is "[[indianus de Amèrica]]" ca biviànt in is ca oi funti is [[Istados Unidos|Stadus Unius]] e in su [[Canada]], e ca funti istetius sperdius e inserraus in is tancas de is pionieris europeus. === Populazioni oi === [[File:Composición_Étnica_de_América.png|thumb|Composizioni etnica de s'Amèrica]] Sa populazioni americana est cumposta de 806.609.000 bividoris e una densidadi media de 19,1 ab/km², descendentis de tres grandus grupus etnicus, e fincias s'amescuru intr'e issus e totu: [[amerindiu]]s e [[esquimal]]is (ca formànta is abitantis autoctonus de s'Amèrica); europeus (de origini [[Ispagna|spagnola]], [[Portugallu|portughesa]], [[Rennu Auniadu|britannica]], [[Frantza|francesa]], [[Itàlia]]nu, [[Germania|tedesca]], [[Logos Bascios|olandesa]], [[Danimarca|danesa]] e [[populus slavus|slava]], custus in totu fainti prus o mancu 572,9 milionis de personas, est a nai unu 63,5% de sa populazioni americana) e [[Àfrica|africanus]] subsaharianus descendentis de iscraus. Ddue funti peri descendentis de atrus inmigrantis, prus recentis, a pitzu de totu [[Asia|asiaticus]], tanti de su Mediu tanti de s'Estremu Orienti. Mentris in mesura prus manna o prus pitica totus is paisus de su continenti tenint ascendenzia europea, custa est predominanti in paisus comenti [[Argentina]], [[Brasile|Brasili]], [[Canada]], [[Costa Rica]], [[Istados Unidos]], [[Cile]] e [[Uruguay]]. In calincunu de custus paisus, de chini is abitantis fenotípicamente tenint trattus europeus predominantis]], s'est bittu cun provas geneticas ca tenint percentualis piticas de sambini amerindiu e africanu.<ref>{{Tzita web|url=http://www.umng.edu.co/www/resources/idsocial.doc|tìtulu=SOCIAL IDENTITY Marta Fierro Social Psychologist|limba=en|atzessu=2009-02-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090225203250/http://www.umng.edu.co/www/resources/idsocial.doc|dataarchìviu=2009-02-25|deadurl=no}}</ref><ref>{{Tzita web |url=http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf |tìtulu=massive immigration of European Argentina Uruguay Chile Brazil |atzessu=2020-06-02 |dataarchìviu=2009-02-25 |urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090225190038/http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf |deadurl=yes }}</ref><ref>{{Tzita web |url=http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF |tìtulu=Latinoamerica. |atzessu=2020-06-02 |dataarchìviu=2009-03-18 |urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090318213911/http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF |deadurl=yes }}</ref> Is problemas de arraccia in Amèrica funti calandu in su cursu de sa storia, specialmenti in forma legali, e ca sa sclavitudiniest istetia totu abolia in totus is paisus. Eppuru, esistint recusas po is minorìas de origini [[amerindiu|amerindia]], [[Africa|africanus]] o [[Asia|asiaticus]] in diversus paisus de populazionis predominantementi biancas. Is paisus auba sa percentuali de [[amerindiu]]s est sa parti prus manna de sa populazioni funti [[Guatemala]], [[Bolìvia|Bolivia]], [[Mèssicu]] e [[Perù]]. Sa cumponenti indígena est meda significativa peri in Ecuador, El Salvador, Nicaragua, Honduras, Panama, Colombia, Venezuela e Paraguay. === Carateristicas de sa populazioni === Sa populazioni in Amèrica bariat segundu is condizionis de sa vida. Sa parti prus manna de is abitantis de s'[[Amèrica Latina]] funti giovunus intr'e is 15 e is 24 annus de etadi, e sa sperantzia de vida bariat intr'e is 60 e is 80 annus de etadi. In prus, prus de sa metadi de la populazioni in grandu parti de is paisus est rurali. [[Argentina]], [[Cuba]], [[Cile]] e [[Uruguay]] funti is paisus de s'[[Amèrica Latina]] cun dduna struttura demografica relativamenti imbecciàda, difatis sa populazioni de ''60 annus o prus'' est oguali o superiori a su 13%. In paisus comenti [[Guatemala]], [[Haiti]], [[El Salvador]], [[Honduras]], [[Nicaragua]], [[Panamá|Panama]], [[Paraguay]] e [[Repùblica Dominicana|República Dominicana]], esistit una populazioni giovana prus mannas, funti de prus is giovunus intr'e is 15 e is 25 annus de etadi, invecis de sa [[Bolìvia|Bolivia]] ca est un paisu ca est imbecciandu, ma peri cun dduna populazioni giovana. Po urtimu, in [[Brasile|Brasili]], [[Colòmbia|Colombia]], [[Ecuador]], [[Costa Rica]], [[Mèssicu]], [[Perù|Perú]], [[Puerto Rico]] e [[Venezuela]], peri sa parti manna de is abitantis insoru funti giovunus, peri si in is urtimus annus in Brasili, Colombia, Costa Rica, Mèssicu e Puerto Rico ddu at unu progressivu imbecciamentu de sa populazioni relazionau a sa diminuzioni de sa fecundidadi.Su propriu in Guadalupe, [[Gujana Frantzesa|Guayana Francesa]] e [[Martinica]] ([[Frantza|Francia]]) e in paisus no latinus comenti [[Bahamas]], [[Belize]], [[Guyana]], [[Giamàica|Jamaica]], [[Suriname]], is [[Antillas Piticas]], [[Trinidad e Tobago]], includendu is dependenzias [[Europa|europeas]] comenti is [[Antillas Olandesas]], [[Aruba]], etc.. In is [[Istados Unidos|Stadus Unius]] e [[Canada]] sa parti manna de is suus abitantis est adulta, bincendu sa populazioni giovana, assimbillandusì a su processu ca ddu est in [[Europa]]. == Tzidadis prus mannas == Is 10 Tzidadis prus mannas de s'America funti elencadas in segus. Sa definitzioni offissiali de tzidadi est donada de su cuncetu de cittadi bera e propria, est a nai su territoriu a intru de is treminis de sa tzidadis, e tandu no po [[area urbana]] o [[area metropolitana]]. {| class="wikitable sortable" |- bgcolor="#ececec" !Positzioni !Tzidadis !Paisu !Populatzioni !Annu |- | 1 || [[Sao Paulo]] || [[File:Flag of Brazil.svg|border|link=|25px]] [[Brasile]] || 11.316.149<ref>{{pt}} url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/tabelas_pdf/total_populacao_sao_paulo.pdf</ref> || 2011 |- | 2 || [[Tzitade de su Mèssico|Tzidadi de su Messicu]] || [[File:Flag of Mexico.svg|border|link=|25px]] [[Mèssicu]] || 8.851.080<ref name="MEX2010">INEG 2010 Census Tables http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225034233/http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223%20 |date=2018-12-25 }}</ref>|| 2010 |- | 3 || [[New York|New York City]] || [[File:Flag of the United States (Pantone).svg|border|link=|25px]] [[Istados Unidos|Stadus Unius]] || 8.175.133<ref name=uscensus1>{{en}} Population and Housing Occupancy Status: 2010 - State -- Place more information 2010 Census Redistricting Data (Public Law 94-171) Summary File url=http://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=DEC_10_PL_GCTPL2.ST13&prodType=table|publisher=U.S. U.S. Census Bureau</ref> || 2010 |- | 4 || [[Lima]] || [[File:Flag of Peru.svg|border|link=|25px]] [[Perù]] || 7.605.742<ref>{{es}} url=http://censos.inei.gob.pe/censos2007/Documentos/Primresult_CPV2007.pdf Instituto Nacional de Estadistica e Informatica (INEI)</ref> || 2007 |- | 5 || [[Bogotá]] || [[File:Flag of Colombia.svg|border|link=|25px]] [[Colòmbia|Colombia]] || 7.467.804<ref>{{es}} url=http://www.sdp.gov.co/resources/estadistica/Bogota_en_Cifras_junio_13_V17.xls {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225201044/http://www.sdp.gov.co/resources/estadistica/Bogota_en_Cifras_junio_13_V17.xls |date=2018-12-25 }} Secretaría Distrital de Planeación</ref> || 2011 |- | 6 || [[Rio de Janeiro]] || [[File:Flag of Brazil.svg|border|link=|25px]] [[Brasile]] || 6.355.949<ref>{{pt}} url=http://www.ibge.gov.br/home/estatistica/populacao/censo2010/tabelas_pdf/total_populacao_rio_de_janeiro.pdf Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística </ref> || 2011 |- | 7 || [[Santiago (Cile)|Santiago]] || [[File:Flag of Chile.svg|border|link=|25px]] [[Cile]] || 5.040.028<ref>{{es}} url=http://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/DatProv/SalProvUsuarios-T13OK.xls Instituto Nacional de Estadística de Chile (INE)</ref> || 2010 |- | 8 || [[Los Angeles]] || [[File:Flag of the United States (Pantone).svg|border|link=|25px]] [[Istados Unidos]] || 3.792.621<ref name=uscensus1/> || 2010 |- | 9 || [[Buenos Aires]] || [[File:Flag of Argentina.svg|border|link=|25px]] [[Argentina]] || 2.891.082<ref>{{es}} url=http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_caba.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150923202027/http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_caba.asp |date=2015-09-23 }} INDEC</ref> || 2010 |- | 10 || [[Chicago]] || [[File:Flag of the United States (Pantone).svg|border|link=|25px]] [[Istados Unidos|Stadus Unius]] || 2.695.598<ref name=uscensus1/> || 2010 |- |} {| border="1" cellpadding="0" cellspacing="0" align="0" |<center>'''Is 10 cittadis prus mannas (cittadi bera e propria) in America'''</center> <gallery perrow="4"> File:Ponte Octávio Frias no Brooklin, São Paulo (SP).jpg|[[File:Flag of Brazil.svg|border|link=|25px]] [[Sao Paulo]] |[[File:Flag of Mexico.svg|border|link=|25px]] [[Tzitade de su Mèssico|Cittadi de su Messicu]] File:Stars and Stripes.jpg|[[File:Flag of the United States (Pantone).svg|border|link=|25px]] [[New York|New York City]] File:San Isidro view from Huallamarca01.jpg|[[File:Flag of Peru.svg|border|link=|25px]] [[Lima]]<br /> File:Center Bogotaxx.jpg|[[File:Flag of Colombia.svg|border|link=|25px]] [[Bogotá]] File:Vista aérea Centro do Rio de Janeiro RJ.jpg|[[File:Flag of Brazil.svg|border|link=|25px]] [[Rio de Janeiro]] File:Vitacura at night.jpg|[[File:Flag of Chile.svg|border|link=|25px]] [[Santiago (Cile)|Santiago]]<br /> File:LA Skyline Mountains2.jpg|[[File:Flag of the United States (Pantone).svg|border|link=|25px]] [[Los Angeles]] File:Buenos Aires -Argentina- 108.jpg|[[File:Flag of Argentina.svg|border|link=|25px]] [[Buenos Aires]] File:ChicagovanafSearsTower.jpg|[[File:Flag of the United States (Pantone).svg|border|link=|25px]] [[Chicago]] </gallery> |} == Geografia politica == [[File:N&SAmerica-pol.jpg|thumb|300px|[[Mappa politica]] (in [[Limba inglesa|lìngua inglesa]]) de s'America]] Su [[Nordamèrica|Nordamerica]] e su [[Sudamèrica|Sudamerica]] contant in totu 35 [[Istados|stadus]] indipendentis (22 in Nordamerica e 13 in Sudamerica) e calincunu territoriu mesu-indipendenti. ===== America Settentrionali ===== {|class="wikitable" ! Paisu!! Capitali |- | [[Bermuda]] ([[Rennu Auniadu|Regnu Uniu]]) || [[Hamilton (Bermuda)|Hamilton]] |- | [[Canada]] || [[Ottawa]] |- | [[Groenlàndia|Groenlandia]] ([[Danimarca]]) || [[Nuuk]] |- | [[Mèssicu]] || [[Tzitade de su Mèssico|Cittadi de su Messicu]] |- | [[Saint-Pierre e Miquelon]] ([[Frantza|Francia]]) || [[Saint-Pierre (Saint-Pierre e Miquelon)|Saint-Pierre]] |- | [[Istados Unidos|Stadus Unius]] || [[Washington (Distretu de Colùmbia)|Washington]] |} ===== America Centrali ===== {|class="wikitable" ! Paisu!! Area (km²) !! Popolazioni ([[1u de argiolas]] de su [[2007]]) !! Densidadi (po km²) !! Capitali |- | [[Belize]] || 22.966 || 256.062 || 11 || [[Belmopan]] |- | [[Costa Rica]] || 51.100 || 4.325.838 || 85 ||[[San José (Costa Rica)|San José]] |- | [[El Salvador]] || 21.040 || 6.948.073 || 330 || [[San Salvador]] |- | [[Guatemala]] || 108.890 || 12.974.361 || 119 || [[Tzitade de Guatemala|Citadi de Guatemala]] |- | [[Honduras]] || 112.090 || 6.406.052 || 57 || [[Tegucigalpa]] |- | [[Nicaragua]] || 129.494 || 5.603.000 || 42 || [[Manàgua|Managua]] |- | [[Panamá]] || 78.200 || 3.231.000 || 43 || [[Panamá (tzitade)|Panamá]] |} ====== Antillas ====== {|class="wikitable" ! Paisu!! Area (km²) !! Popolazioni ([[1u de argiolas]] de su [[2007]]) !! Densidadi (po km²) !! Capitali |- | [[Antigua e Barbuda]] || 442 || 69.108 || 152 || [[Saint John's (Antigua e Barbuda)|Saint John's]] |- | [[Curaçao]] (Paisus Bascius) || || || || [[Willemstad]] |- | [[Aruba]] (Paisus Bascius) || 193 || 102.695 || 532 || [[Oranjestad]] |- | [[Sint Maarten]] (Paisus Bascius) || || || || [[Philipsburg (Sint Maarten)|Philipsburg]] |- | [[Bahamas]] || 13.940 || 297.852 || 21,2 || [[Nassau]] |- | [[Barbados]] || 430 || 276.607 || 642 || [[Bridgetown]] |- | [[Isulas Cayman]] (Regnu Uniu) || 260 || 44.270 || 139 || [[George Town (Isulas Cayman)|George Town]] |- | [[Cuba]] || 110.861 || 11.184.023 || 110,9 || [[S'Avana]] |- | [[Dominica]] || 754 || 72.386 || 91 || [[Roseau]] |- |[[Repùblica Dominicana|Repubblica Dominicana]]|| 48.730 || 9.183.984 || 173,2 || [[Santo Domingo]] |- | [[Grenada]] || 350 || 105.000 || 259,5 || [[St.George's|Saint George's]] |- | [[Guadalupa]] (Francia) || 1.628 || 420.000 || 258 ||[[Basse-Terre (bidda)|Basse-Terre]] |- | [[Haiti]] || 27.750 || 8.527.817 || 271 || [[Port-au-Prince]] |- | [[Giamàica|Giamaica]] || 11.425 || 2.598.000 || 245 || [[Kingston (Giamàica)|Kingston]] |- | [[Martinica]] (Francia) || 1.128 || 401.000 || 339 || [[Fort-de-France]] |- | [[Montserrat]] (Regnu Uniu) || 102 || 4.798 || 47 || [[Plymouth (Montserrat)|Plymouth]] (capitali ''de facto'': [[Brades]]) |- | [[Puerto Rico|Porto Rico]] (Stadus Unius) || 9.104 || 3.994.259 || 438 || [[San Juan (Puerto Rico)|San Juan]] |- | [[File:Flag of Saint Barthélemy (local).svg|21px]] [[Saint-Barthélemy (Antillas)|Saint-Barthélemy]] (Francia) || 25 || 6.852 || 274 ||[[Gustàvia|Gustavia]] |- | [[Saint Kitts e Nevis]] || 261 || 38.756 || 148,5 || [[Basseterre]] |- | [[Saint Lucia|Santa Lucia]]|| 620 || 160.145 || 260 || [[Castries]] |- | [[Saint-Martin (Frantza)|Saint-Martin]] (Francia) || 53,20 || 31.397 || 590 || [[Marigot (Saint-Martin)|Marigot]] |- | [[Saint Vincent e sas Grenadinas|Saint Vincent e Grenadine]]|| 389 || 116.812 || 300 || [[Kingstown]] |- | [[Trinidad e Tobago]] || 5.128 || 1.300.000 || 215 || [[Port of Spain]] |- | [[Turks e Caicos]] (Rennu Auniadu) || 497 || 26.023 || 60 || [[Cockburn Town]] |- |[[Ìsulas Vìrgines Americanas|Isulas Virginis americanas]] (Stadus Unius) || 352 || 124.778 || 254 || [[Charlotte Amalie]] |- | [[Isulas Virginis britannicas]] (Regnu Uniu) || 153 || 21.730 || 142 || [[Road Town]] |} ===== America Meridionali ===== {|class="wikitable" ! Paisu!! Area (km²) !! Popolazioni ([[1u de argiolas]] de su [[2007]]) !! Densidadi (po km²) !! Capitali |- | [[Argentina]] || 2.766.890 || 39.921.833 || 14,3 || [[Buenos Aires]] |- | [[Bolìvia|Bolivia]] || 1.098.580 || 8.857.870 || 8,1 || [[Sucre (Bolìvia)|Sucre]] |- | [[Brasile]] || 8.514.877 || 192.000.000 || 22 || [[Brasìlia|Brasilia]] |- | [[Cile]] || 756.950 || 16.358.565 || 21,1 || [[Santiago (Cile)]] |- | [[Colòmbia|Colombia]] || 1.138.910|| 44.831.434 || 39,4 || [[Bogotá]] |- | [[Ecuador]] || 283.560 || 13.363.593 || 47,1 || [[Quito]] |- |[[Ìsulas Falkland|Isulas Falkland]] ([[Rennu Auniadu|Regnu Uniu]]) || 12.173 || 2.967 || 0,24 || [[Port Stanley]] |- | [[Geòrgia de su Sud e Ìsulas Sandwich meridionales|Georgia de su Sud e isulas Sandwich meridionalis]] ([[Rennu Auniadu|Regnu Uniu]]) || 4.190 || 200 || 0,04 || [[Grytviken]] |- | [[Guyana]] || 214.970 || 765.283 || 3,6 || [[Georgetown (Guyana)|Georgetown]] |- |[[Gujana Frantzesa|Guyana francesa]] ([[Frantza|Francia]]) || 86.504 || 190.842 || 2 ||[[Cajenna|Cayenne]] |- | [[Paraguay]] || 406.750 || 6.347.884 || 15,6 || [[Asunción]] |- | [[Perù]] || 1.285.220 || 27.925.628 || 21,7 || [[Lima]] |- | [[Suriname]] || 163.270 || 433.998 || 2,7 || [[Paramaribo]] |- | [[Uruguay]] || 176.220 || 3.415.920 || 19,4 || [[Montevideo]] |- | [[Venezuela]] || 912.050 || 25.375.281 || 27,8 || [[Caracas]] |} === Lìnguas === [[File:Idiomas de américa.png|thumb|400px|Lìnguas prus allegadas e prus importantis in Amèrica (mappa in lìngua spagnola).]] Su numeru in totu de is lìnguas de sAmèrica bincit de meda 500, intr'e lìnguas e dialetus. Is principalis lìnguas funti is correspundentis a is ca funti istetius postus de is colonizadoris europeus, sighius de is lìnguas de is principalis culturas amerindias. * Su [[Limba ispagnola|spagnolu]] est allegau de prus de 377 milionis de personas, principalmenti in [[Mèssicu]], [[Amèrica Tzentrale|Centroamèrica]] e [[Amèrica de su Sud|Sudamèrica]]. Esistint peri importantis comunidadis ispanofonas in is [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]], [[Brasile|Brasili]] e calincuna isula de is Caraibis. * Su [[Limba inglesa|inglesu]] est allegau de unu 325 milionis de personas. Est sa lìngua prus allegadas in is [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]] e est offitziali in [[Canada]], [[Belize]], [[Guyana]], is Isulas Malvinas o Falkland e calincunu territoriu de is antillas. In [[Puerto Rico]] est presenti comenti segunda lìngua offitziali. * Su [[Limba frantzesa|francesu]] est allegau in varias isulas de is Caraibis (comenti [[Haiti|Haití]], [[Guadalupa|Guadalupe]] e [[Martinica]], intr'e atras) e est offitziali in [[Canada]] (comenti peri in sa provincia de su [[Québec|Quebec]]) e in sa [[Gujana Frantzesa|Guayana Francesa]]. * Su [[Limba portughesa|portoghesu]] est sa lìngua offitziali de su Brasili, cun ddunu totali de prus de 185 milionis de fueddadoris. * Su quechua est sa lìngua nativa prus allegada, cun prus de 12 milionis de personas. Est offitziali in [[Bolìvia|Bolivia]] e in su [[Perù|Perú]], in is zonas auba custa lìngua predominat.<ref name=constitucion_peru> http://pdba.georgetown.edu/Constitutions/Peru/per93reforms05.html Funti lìnguas offitzialis su castiglianu e, in is logus auba predominant, comenti ddu funti su quechua, su aimara e is atras lìnguas originarias de su continenti, segundu sa ley </ref> Su propriu ddu allegat una considerabili minoría in [[Ecuador]], su sud de sa [[Colòmbia|Colombia]], totu su nord de s'[[Argentina]] e su nord de su [[Cile]].<ref name="eth">[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CL Chile profile], Ethnologue, retrieved October 10th, 2007</ref><ref>{{Tzita web |url=http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=cqu |tìtulu=SIL International |atzessu=2020-06-02 |dataarchìviu=2008-06-19 |urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20080619064049/http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=cqu |deadurl=yes }}</ref> * Paris a su quechua, su [[Limba aimara|aimara]] est peri offitziali in Bolivia, mentris in su Perú auba prevalit e bia.<ref>In su Perú no ddu at una legislazioni ca ponit in practica sa offitzialidadi constituzionali de s'aimara, ne est in nisciuna manera impreada in s'amministrazioni de su Stadu, cun dduna eccezioni: is programas ruralis de "Educación Bilingüe Intercultural (EBI)</ref> Aicci e totu, s'aimara est sa primu lìngua de unu 18% de sa populazioni de sa Bolivia, e est sa lìngua principali [[amerindio]] del sud peruvianu e su nord cilenu. Nci funti peri fueddantis de custa lìngua in su nord de s'Argentina.<ref name="eth" /><ref>(Hardman 2000: p. 1)</ref> * Su creolu est una lìngua basada principalmenti in su francesu, ca si chistionat in [[Haiti|Haití]]. * Su guaraní est allegau de prus de 6 milionis de personas, principalmenti in su [[Paraguay]], auba est lìngua offitziali. * Diversas lìnguas nativas funti allegadas in sa zona de su centruamerica, comenti su náhuatl (allegau de 1,5 milionis de personas in [[Mèssicu]]), su quiché (allegau de 1,4 milionis de personas in [[Guatemala]] e [[Mèssicu]]), is lìnguas mayenses (totus paris allegadas de 5 milionis de personas in [[Mèssicu]] e Centruamèrica), su zapotecu (allegau in [[Oaxaca]] de unu 800 milla personas, a pitzu de totu s'[[Istmo de Tehuantepec]], includiu medas de cussas de origini europea e araba) e su mixteco (allegau in [[Oaxaca]] e in su [[Estado de Guerrero|Guerrero]] de prus de 500 milla personas), intr'e atras. * Su [[Limba olandesa|olandesu]] est allegau in is isulas de [[Aruba]], [[Bonaire]], [[Curaçao|Curazao]], [[Sint Maarten]], [[San Eustaquio]] e [[Saba]], aicci comenti in sa República de [[Suriname]]. * In su territoriu de sa [[Groenlàndia|Groenlandia]] est offitziali su [[Limba groenlandesa|groenlandesu]]. Calincuna atra lìngua tenit una importantzia demográfica chenza chi siat offitziali, intr'e cussas: * Su [[Limba mapuche|mapudungunu]] est sa lìngua nativa allegada de prus o mancu 440 milla mapuches in su [[Cile]] e s'[[Argentina]]. * Su [[Limba wayúu|wayúu]] o guajiru est una lìngua indígena allegada de prus de 400 milla personas in sa [[Colòmbia|Colombia]] e su [[Venezuela]]. * Su [[Limba papiamentu|papiamentu]] est una lìngua criolla allegada in is isulas de [[Aruba]], [[Bonaire]] e [[Curaçao|Curazao]]. * Diversas lìnguas, comenti su [[Limba tedesca|tedescu]] e sa lìngua [[Limba italiana|italiana]], funti peri allegadas de is immigrantis ca furinti lompius in s'Amèrica a s'acabu de su [[seculu XIX]] e in su [[seculu XX]]. Su [[Limba tedesca|tedescu]] est allegada prus che atru in sa Regioni Sud de su Brasili, sud de su [[Cile]] e in calincuna regioni de [[Argentina]], [[Perù|Perú]], [[Paraguay]], [[Mèssicu]] e [[Venezuela]], intr'e atras. Su basciu tedescu est allegau in su [[Paraguay]], [[Mèssicu]], [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]], [[Canada]], [[Belize]] e [[Bolìvia|Bolivia]]. S'[[Limba italiana|italianu]] est allegau in [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]], [[Canada]], [[Argentina]], [[Brasile|Brasili]], [[Perù|Perú]], [[Cile]], [[Uruguay]], [[Venezuela]] e [[Mèssicu]]. * Su [[Limba veneta|vènetu]] est allegau prus che atru in [[Mèssicu]] e [[Brasile|Brasili]]. * Su [[Limba portughesa|portughesu]] est allegau in [[Venezuela]] de sa manna colonia portughesa distribuia in totu su Paisu (su Venezuela ponit paris sa terza colonia portughesa prus manna de su mundu). Su propriu est allegau in is fronteras de is paisus ca stremenant cun su Brasili. S'amescuru de is lìnguas spagnolas e portughesas donant logu a sa bariedadi mutìa ''Portuñol''. * Su [[Limba giapponesa|giapponesu]] est allegau, in gradu prus mannu, in is Istadus Unius, in su Brasili e in su [[Perù|Perú]], ca funti is paisus auba bivit sa prus cantidadi de immigrantis gapponesus, peri chi su propriu dd'allegant in is paisus cun piticas colonias giapponesas. * Su [[Limbas de sa Cina|cinesu]] est allegau, principalmenti, in su [[Perù|Perú]], [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]] e [[Canada]] (ca funti is paisus cun prus cantidadi de immigrantis) e, unu pagu de mancu, in atrus paisus de su continenti. * Su [[Limba gallesa|gallesu]] est allegau in sa provincia de sa patagonia [[argentina]] de Chubut. * Su [[Limba croata|croatu]] est allegau in [[Cile]] de sa manna comunidadi de immigrantis ca bivint in is regionis de Antofagasta e Magallanes. * Sa lìngua ausiliaria [[esperanto]] est allegada de unu 300 milla personas in paisus de totu su continenti, cun concentratzionis notabilis in [[Brasile|Brasili]], [[Argentina]], [[Cile]], [[Costa Rica]], [[Mèssicu]], [[Uruguay]], [[Paraguay]], [[Venezuela]], [[Colòmbia|Colombia]], [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]], [[Canada]] e [[Cuba]]. [[File:Dollar11963A.JPG|180px|thumb|Billetu de unu dollaru stadunidensi (impreau in is Stadus Unius e atrus Paisus de s'Amèrica).]] [[File:Billete $200 Mexico Tipo F Anverso.jpg|180px|thumb|Billetu de duxentus pesos messicanus.|link=Special:FilePath/Billete_$200_Mexico_Tipo_F_Anverso.jpg]] [[File:C$50 Cordobas.jpg|180px|thumb|Billetu de cincuanta córdobas nicaraguensas.|link=Special:FilePath/C$50_Cordobas.jpg]] [[File:250G.png|180px|thumb|Billetu de duxentus cincuanta gourdes haitianus.]] == Dinai == * [[Anguilla]], [[Antigua e Barbuda]], [[Dominica]], [[Granada]], [[Montserrat]], [[Saint Kitts e Nevis]], [[Saint Vincent e Grenadine]], e [[Santa Lucía]] - [[Dollaru de is Caraibis orientalis]] (EC$; XCD) * [[Antillas Olandesas]] - [[Fiorinu antillanu olandesu]] * [[Argentina]] - [[Peso de s'Argentina|Peso argentinu]] ($; ARS) * [[Aruba]] - [[Fiorinu de Aruba]] (AWG) * [[Bahamas]] - [[Dollaru de is Bahamas]] (B$; BSD) * [[Barbados]] - [[Dollaru de is Barbados]] (Bds$; BBD) * [[Belize]] - [[Dollaru de su belize]] (Bz$; BZD) * [[Bermudas]] - [[Dollaru de is bermudas]] (BD$, BM$; BMD) * [[Bolìvia|Bolivia]] - [[Bolivianu]] (Bs.; BOB) * [[Brasile|Brasili]] - [[Real de su Brasili]] (R$; BRL) * [[Canada]] - [[Dollaru canadesu]] (C$; CAD) * [[Cile]] - [[Peso cilenu]] ($; CLP) * [[Colòmbia|Colombia]] - [[Peso colombianu]] ($, COL$; COP) * [[Costa Rica]] - [[Colón costaricanu]] (₡; CRC) * [[Cuba]] - [[Peso cubanu]] (CUP), [[Peso cubanu convertibili]] (CUC) *[[Repùblica Dominicana|República Dominicana]] - [[Peso oru dominicanu]] ($, RD$; DOP) * [[Ecuador]], [[El Salvador]], [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]], [[Turks e Caicos]], [[Isulas Vírginis Britannicas]], [[Isulas Vírginis amèricanas]], e [[Puerto Rico]] - [[Dollaru stadunidensi]] ($; USD) * [[Groenlàndia|Groenlandia]] - [[Corona danesa]] (DKK) *[[Guadalupa|Guadalupe]], [[Gujana Frantzesa|Guayana Francesa]], [[Martinica]], [[Saint-Barthélemy (Antillas)|Saint-Barthélemy]], y [[San Martín]] - [[Euro]] (€; EUR) * [[Guatemala]] - [[Quetzal]] (GTQ) * [[Guyana]] - [[Dollaru guyanesu]] (GYD) * [[Haiti|Haití]] - [[Gourde haitianu]] (HTG) * [[Honduras]] - [[Lempira]] (HNL) * [[Isulas Cayman]] - [[Dollaru de is Isulas Cayman]] * [[Georgia de su Sud e isulas Sandwich meridionalis]], e [[Isulas Falkland]] - [[Libra malvinensa]] o [[Sterlina de is Falkland]] (£, FL£; FKP) * [[Giamàica|Jamaica]] - [[Dollaru jamaicanu]] ($, J$, JA$; JMD) * [[Mèssicu]] - [[Peso mèssicanu]] ($; MXN) * [[Nicaragua]] - [[Córdoba nicaraguensa]] (C$; NIO) * [[Panamá]] - [[Balboa panamensu]] (oficial) (PAB); [[Dollaru de is Istados Unidos de Amèrica|Dollaru stadunidensi]] (cursu legali) ($; USD) * [[Paraguay]] - [[Guaraní paraguayo]] (PYG) *[[Perù|Perú]] - [[Nuevo sol]] (S/.; PEN) * [[Saint-Pierre e Miquelon]] - * [[Suriname]] - [[Dollaru surinamesu]] (SRD) * [[Trinidad e Tobago]] - [[Dollaru trinitensu]] ($, TT$; TTD) * [[Uruguay]] - [[Peso uruguaianu]] ($; UYU) * [[Venezuela]] - [[Bolívar]] (Bs., Bs.F; VEF) == Notas == <references/> [[Categoria:Campidanesu]] [[Categoria:Geografia]] [[Categoria:Continentes]] [[Categoria:Amèrica| ]] {{DEFAULTSORT:Amèrica}} r8e9n8be8bjh9mpw1mmpjnuzd32k6hw Tzitades règias de Sardigna 0 19996 177976 167048 2022-08-23T13:22:10Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} Sunt inditadas che a '''tzitades règias de sa Sardigna''' sos tzentros de [[Sardigna]] chi ant otentu su tìtulu de tzitade in perìodu de [[Istòria de Sardigna ispagnola|guvernu ibèricu]]. == Is tzitades règias de su [[Regnu de Sardigna (1324-1720)|Regnu de Sardigna]] aragonesu e ispagnolu == Durante su guvernu aragonesu e ispagnolu bantaiant tìtulu de ''tzitade règia'' sos sete tzentros de<ref>Francesco Cesare Casula - La Storia di Sardegna (1994) pg. 419-420-421</ref>: * [[Igrèsias]], dae su 7 de làmpadas [[1327]], che a ''Iglesias'', giai ''Bidda de Crèsia'' * [[Casteddu]], dae su 25 de austu [[1327]], che a ''Castel de Càller'' (a fatu petzi Càller) * [[Tàtari]], dae su 20 de austu [[1331]], narada ''Sàsser'' * [[Casteddu Sardu]], dae su [[1448]], che a ''Castillo Aragonés'' (''Casteddu Aragonesu'') mudende nùmene dae ''Castel Genovesu'' o ''Castel Doria'' * [[Aristanis]], dae su 15 de austu [[1479]], narada ''Oristán'' * [[Bosa]], dae su [[1499]] * [[S'Alighera]], dae su 28 de austu [[1501]], che a ''L'Alguer''<ref>Tonino Budruni, ''Breve storia di Alghero, dal 1478 al 1720'', vol II, Editziones de del Sole, S'Alighera, 1989, pàgina 27. Su tìtulu cumparet in unu documentu emanadu in [[Granada]] dae sos soberanos Ferdinando e Isabella in ue s'istabiliant is noos disponimentos in sa nòmina de sos cussigeris tzìvicos.</ref> Issas non fiant infeudadas ma sutapostas a sa direta giurisditzione reale e gosaiant de privilègios e cuntzessiones, derivadas de s'istatus issoro. In manera sustantziale sas tzitades teniant pòderes amministrativos de autoguvernu, chi esertzitaiant pro mèdiu de rapresentantes pròpios elègidos (pro mèdiu de vàrios sistemas chi pro s'in prus cumbinaiant votu e sortègiu) narados ''cussigeris'', e in is cales s'amministratzione règia interveniat pro decretare o refudare sas detzisioness assùmidas, pro mèdiu de unu rapresentante naradu ''vigheri'' (''veguer'') o ''podestade''; annotamala sas tzitades règias teniant fintzas poderes polìticos, in cantu sos rapresentantes issoro, narados ''sìndigos'', costituiant unu de sos tres bratzos de su Parlamentu de su Regnu (s'<nowiki/>''[[istamentu]] reale''). Pro custa resone generalmente sa rapresentàntzia fiat inibida a sos [[Nobilesa|nòbiles]], chi faghiant imbetzes parte de s'''istamentu militare''. === Igrèsias === {{Càstia fintzas|Igrèsias}} Su 6 freàrgiu 1324 sa tzitade fiat passada a sos catalanu-aragonesos a pustis de unu [[Assìtiu de Bidda de Crèsia|assìtiu de 7 meses]] e fiat istada reconnota Tzitade Règia dae su Regnu de Sardigna. Igrèsias aiat otentu ''istatus'' de tzitade règia a s'incras de s'istitutzione de su Regnu etotu. Su protzessu no fiat istadu liniare: is bisòngios polìticos aiant batidu duas bortas is soberanos a intentare de nde fàghere unu [[Feudalèsimu|fèudu]] de atibiare a sùdditos fideles e chi ddu meritarent in piessignu, ma sos tzitadinos aiant ischidu amparare in manera eficatze sos mandos issoro, disamorende ambas is bortas su progetu de afeudamentu fintzas a su definitivu afrancamentu acontèssidu su 8 freàrgiu [[1450]]<ref name="Floris">{{Tzita libru|nùmene=Francesco|sambenadu=Floris|tìtulu=Feudi e feudatari in Sardegna|annu=1996|editore=Della Torre|tzitade=Casteddu|pàginas=323|ISBN=88-7343-288-3|volùmene=1}}.</ref>. Sa tzitade fiat guvernada dae unu Capitanu de Giustìtzia de nòmina règia e de unu Cussìgiu eletivu, a su cùcuru de su cale istaiat su Giuradu Capu.<ref>{{Tzita web|url=http://www.portalestoria.net/italia%20sindaci%20i.htm|tìtulu=PortaleStoria|atzessu=2020-06-10|dataarchìviu=2015-04-02|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20150402135458/http://www.portalestoria.net/italia%20sindaci%20i.htm|urlmortu=eja}}</ref> Is tzitadinos de Igrèsias gosaiant de diversos mandos in is campagnas a inghìriu a sa tzitade. === Casteddu === {{Càstia fintzas|Casteddu}} Fiant istados is catalanu-aragonesos, in sa gherra de conchista de su Regnu de Sardigna e Còrsica, a fraigare una noa rocaforte in unu àteru montigru casteddaju: su de [[Bonària]]. Is ibèricos, vitoriosos (1324), aiant lassadu [[Casteddu|Casteddu de Castru]] infeudadu a Pisa pro duos annos, ma luegus apoderende·si de su complessu urbanu intreu. Gai Casteddu de Castru, torrada a populare dae [[Corona de Aragona|catalanos]], aiat assùmidu sa noa denumenatzione de ''Castel de Caller'' (a fatu isceti Caller), e fiat devènnida tzitade règia non sutamìtida a feudatàriu perunu, pro chi pagaiat is tassas diretamente a su soberanu; is avantàgios chi sa partenèntzia a Casteddu batiant fiant notàbiles, tenende in contu chi in tzitade teniant sede sas istitutziones guvernativas partende dae su [[visurrè]], comente sas eclesiàsticas, militares, etzetera, si bi riuniat su [[Istamentos|parlamentu]] e fiant presentes numerosos esponentes de sos nòbiles e de sos feudatàrios. Annotamala sos bividores de su cabulogu teniant su deretu de linnare de badas in is montes de [[Cabuderra]] cun totu ca fiant infeudadas. Pro custa resone sa [[tzitadinàntzia]] (chi, ultres su restu, cumportaiat s'afrancamentu dae su regìmene feudale pro chi acudiat dae terras infeudadas) fiat cuntzèdida cun istràviu e in manera gelosa<ref>{{Tzita libru|nùmene=Giancarlo|sambenadu=Sorgia|curadore=Giuanne Todde|tìtulu=Cagliari, sei secoli di amministrazione cittadina|annu=1981|editore=Lions international|tzitade=Casteddu}}</ref>. Sa documentatzione de artzivu permitet de torrare a costrùere sa sutzessione sighida de sos [[Sìndigos de Casteddu|cussigeris]]<ref>In G. Sorgia e G. Todde, ''Op. cit.'', cumparet s'elencu prus cumpletu de totu sos cussigeris: [http://www.araldicasardegna.org/indice.htm si bidat inoghe], clichende a manca in "Sa nobilesa in Sardigna", tando subra "Guvernadores e Sìndigos de sa Tzitade de Casteddu (1400-1900)".</ref>. In s'[[istamentu]] reale, su sìndigu de Casteddu fiat sa ''prima boghe'', est a nàrrere su presidente. === Tàtari === {{Càstia fintzas|Tàtari}} Sa tzitade de Tàtari, traditzionalmente comuna autònoma dae s'[[Edade Mèdia]], in su 1316 fiant promulgados is [[Istatutos Tataresos|Istatutos e Tàtari]] e fiat istadu suta influèntzia genovesa a su nessi fintzas a sa conchista aragonesa de su 1323. Sa tzitade si fiat rebellada inutilmente a sos conchistadores noos aragonesos in su 1325. Tàtari aiat otentu su tìtulu de tzitade règia su 20 austu 1331. In calidade de tzitade règia aiat tentu fintzas deretos feudales in sa [[Nurra]], sa campagna a inghìriu: is cussigeris de sa tzitade fiant cunsiderados colletivamente [[Barone|barones]] de sa Nurra, fintzas chi non partetzipaiant a s'[[istamentu]] militare pro incumpatibilidade. Sa funtzione de cabulogu de su ''[[Cabu de susu|Cabu de subra]]'' cun sa presèntzia de diversas istitutziones amministrativas, giuditziàrias, militares e eclesiàsticas, sa presèntzia de diversos nòbiles e feudatàrios e apuntu sos pòderes de sa tzitade in sa campagna torraiant disigiadu meda a bìvere in Tàtari. Sa dipendèntzia de sa Nurra dae sa tzitade aiat tentu sa cunsighèntzia chi galu oe sa comuna de Tàtari est unu de sos prus istèrridos de Itàlia. In su 1369 fiat istada sutamìtida pro duos annos a su giùighe [[Marianu IV de Arbaree]] e a pustis a fìgiu suo Ugone, e in su 1410 a su [[Gulliermu de Arbarea|visconte de Narbona]]. Durante prus de tres sèculos fiat istada suta dominatzione ispagnola. In su [[1528]] sa tzitade fiat istada invàdida e sachigiada dae sas tropas frantzesas capitanadas dae Renzo Ursino chi bi fiant abarradas pro unu mese e postu fogu su munitzìpiu. === Casteddu Sardu === {{Càstia fintzas|Casteddu Sardu}} Sa tzitade de Casteddu Sardu fiat unu puntu istratègicu pro sa defensa de su regnu, gràtzias a sa natura sua de pratzaforte. Fiat istada sede obispale dae su 1503 a su 1839 ([[Diòtzesi de Tèmpiu-Ampùrias|pìscamu de Ampùrias]], a pustis de Ampùrias e Cìvita). Cun totu custu fiat comente si siat unu tzentru meda minore, tantis chi pro s'amministratzione si fiat dèpidu ''suplicare'' a su re una dèroga a sa proibitzione pro sos nòbiles, in difetu fiat difìtzile agatare òmines idòneos. In su 1448 sa roca, chi dòminat is [[Bucas de Bonifàtziu]], fiat istada conchistada definitivamente e fiat intrada a fàghere parte de sos territòrios catalanu-aragonesos de su Regnu de Sardigna in calidade tzitade règia, diretamente dipendente dae sa [[Corona de Aragona]]. Aiat mudadu su nùmene in Casteddu Aragonesu in su 1516. A segus fiat istada denominada Casteddu Sardu partende dae su 1769. Cun sa promulgatzione de sa l. n. 295/1848, fiat istada decretada sa reforma de sa lege comunale e provintziale, Casteddu Sardu fiat reconnota che a ente autònomu. === Aristanis === {{Càstia fintzas|Aristanis}} Aristanis fiat s'antiga capitale de su [[Judicadu de Arbaree|giuigadu de Arbaree]]. A pustis de sa derrota de sas tropas giuigales: a banda de sos catalanu-aragonesos, in su [[1410]] su re aiat reconnotu a su legìtimu erederi de su giùighe, [[Lenardu Cubeddu]], su tìtulu de [[Marchesadu de Aristanis|marchesu de Aristanis]], infeudende·ddi unu territòriu chi currispondiat agiomai a cuddu de s'antigu giuigadu in càmbiu de sa fidelidade<ref name="Floris" />. A pustis de s'avolotu de su marchesu de Aristanis [[Lenardu de Alagon|Lenardu de Alagòn]], derrotadu in su 1479, su re aiat detzìdidu de atacare su territòriu a su [[demàniu]] de cosa sua. Dae tando marchesu de Aristanis est semper istadu su re e sa tzitade fiat tzitade règia, cun su controllu subra is gai narados tres [[Campidanu|Campidanos]] de Aristanis (su ''Campidanu Majore'' (o ''de Crabas''), su ''Campidanu de Miris'' e su ''Campidanu de Simaghis''). In su [[1767]], cun totu ca sos tzitadinos aiant fatu resistèntzia, is rendas de sos tres Campidanos fiant istadas sutràidas a Aristanis e a su demàniu règiu e infeudadas a Damiano Nurra cun su tìtulu de marchesu de Arcais (petzi sas rendas, chentza podere giurisditzionale perunu chi abarraiat riservadu a sos tribunales règios), a sos cales sighidores fiant istados a pustis riscatadas in su 1838. === Bosa === {{Càstia fintzas|Bosa}} In perìodu de su Regnu de Sardigna, Bosa fiat istada pro carchi tempus sugeta a amministratzione règia dereta e pro àtera a amministratzione feudale. In piessignu, in su 1469 fiat istada infeudada a s'[[ammiràlliu]] Juan Vilamarì<ref name="Floris" /> dae chi fiat coladu infines a [[Isabel Vilamarì]], mugere de su [[Ferrante Sanseverino|prìntzipe de Salerno]]. Su regìmene feudale no fiat istadu opressivu e sos bosincos aiant sighidu a ammentare cun istima a sa printzipessa, "una de sas fèminas prus tzelebradas e ammiradas de s'època pro bellesa, gràtzia e cultura"<ref>[http://www.ilportaledelsud.org/salerno.htm Inoghe] si faeddat fintzas de sos relatos de sos feudatàrios cun [[Salerno]], simigiante a su chi - in pitiu - esistiat in Bosa.</ref> e chi intre àteros aiat otentu dae su re pro su portu de Bosa su deretu de su cummèrtziu (in antis riservadu a Aristanis, cun dannu mannu pro sos bosincos) e de sa pisca lucrosa de su coraddu pro sos bividores suos. Aici, Bosa, suta de su guvernu deretu de su re cun un'istatutu giurìdicu autònomu, in realidade, però, fidada a sa giurisditzione de unu feudatàriu fintzas a su 1565, fiat istada una de sas sete Tzitades Règias de s'ìsula. Is privilègios cuntzèdidos a sa tzitade fiat abarrados immudados fintzas a sa reforma de sos Cussìgios Tzìvicos, decretada dae re Càralu [[Emanuele III de Savoja]]. === S'Alighera === {{Càstia fintzas|S'Alighera}} In su 1353 sa tzitade fiat istada conchistada dae sos catalanu-aragonesos e in su 1354 [[Pedru IV de Aragona]], naradu su tzerimoniosu o de su Punyalet, aiat torradu a populare S'Alighera de catalanos boghende·nche dae sa tzitade sardos e lìgures. Sa domo de Aragona aiat cuntzèdidu a S'Alighera totu una sèrie de avantàgios e de privilègios, faghende·nde una tzitade règia, cunsiderada che a munitzìpiu autònomu, non sutapostu a regìmene feudale ma deretu a sa giurisditzione règia, e dotada de un'istatutu giai dae su 1503, chi nde regulaiat sa vida polìtica e econòmica. Sa tzitade fiat abarrada pro belle che bator sèculos suta sa dominatzione in antis catalanu-aragonesa e pustis ispagnola. In su 1541, s'imperadore [[Càralu V de Asburgu|Càralu V]] bi fiat andadu in bìsita acumpangiadu dae s'ammiràlliu Andrea Doria, constatende sas calidades chi dd'aiant fata tantis bramada in su passadu, e coniende fortzis sa famada espressione "Sed todos caballeros". Cun s'abbentu de sos Savoja in su 1720, in su Regnu de Sardigna, S'Alighera aiat cumintzadu a atzetare càmbios sustantziales in costùmenes suas. Fiat istada pesada a comuna moderna in su 1848. A fatu de sa bogada de totu sos sardos e lìgures dae sa tzitade, e de su popolamentu torra de catalanos galu oe in S'Alighera medas persones ant cunservadu s'impreu de sa [[Limba catalana|limba Catalana]] in sa variante [[Saligheresu|aligheresa]], criende unu colligamentu e unu iscàmbiu culturale incantadore cun sa [[Catalugna]], in [[Ispagna]]. == Is tzitades de su Regnu de Sardigna sabàudu == Su guvernu sabàudu de su [[Regnu de Sardigna (1720-1861)|Regnu de Sardigna]], mancari reconnoschende sos sete tìtulos urbanos pretzedentes, aiat impreadu semper pro sos matessi tzentros sa terminologia de ''tzitade'', segundu su costùmene de su Piemonte. Cun su guvernu de sos [[Domo Savoja|Savoja]], difatis, su [[Istamentu|parlamentu]] non si fiat prus torradu a atobiare e difatis is privilègios de sas tzitades règias fiant torrados a nudda. A pustis de su riscatu de sos [[Feudalèsimu|fèudos]] ([[1836]]-[[1840]]), a sas sete ''tzitades règias'' fiat abarradu isceti su rangu de tzitade, onorìficu respetu a sas àteras comunas, comente sutzedet oe. De custu momentu a in antis, unos àteras biddas (''ville'') ant a tènnere in manera progressiva su rangu (isceti onorìficu) de ''tzitade'' a pustis de s'abolitzione de su feudalesimu: * [[Tèmpiu]] * [[Othieri]] * [[Nùgoro]] == Riferimentos == <references /> == Artìculos currelados == * [[Regnu de Sardigna]] * [[Istoria de Sardinnia|Istòria de sa Sardigna]] {{Navbox |name = Tzitades règias de Sardigna |title = [[Tzitades règias de Sardigna]] |state = collapsed |image = |group1 = Tìtulu ibèricu |list1 = [[S'Alighera]] (''Alguer'', 1501){{,}}[[Bosa]] (1499){{,}}[[Casteddu]] (''Castel de Càller'', 1327){{,}}[[Casteddu Sardu]] (''Castillo Aragonés'', 1448){{,}}[[Igrèsias]] (''Iglesias'', 1327){{,}}[[Aristanis]] (''Oristán'', 1479){{,}}[[Tàtari]] (''Sàsser'', 1331) |group2 = Tìtulu sabàudu |list2 = [[Nùgoro]] (''Nuoro'', 1836){{,}}[[Otieri]] (''Ozieri'', 1836){{,}}[[Tèmpiu]] (''Tempio'', 1836) }}<noinclude> [[Categoria:Istòria de Sardigna]] 66ehgbln6vr3pbkpjez5rrdp8dufe7q Symbian OS 0 20119 177969 172743 2022-08-23T12:42:04Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 5 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{CAM}} [[File:Symbian OS logo.svg|thumb|Su logo de Symbian]] '''Symbian OS''' fiat unu [[sistema operativu]] po dispositivus mòbbilis, prodùsiu de Symbian Foundation. Su svilupu suu est stètiu suportau de Accenture de su 2012 a su 2016 ma, a pustis chi Microsoft at comporau s'ala ''Devices & Service'' de Nokia chi cumprendiat fintzas su svilupu de custu SO, perunu hardware ddu suportat prus<ref name=":6" />. == Stòria == Symbian OS boddit s'erèntzia de su sistema operativu EPOC, in sa versione EPOC32, creau de sa Psion a sa fini de is annus noranta po sa lìnia sua de elaboradoris palmaris. Nàscit in su mesi de làmpadas de su [[1998]] cun sa creatzioni de sa cumpangia indipendenti Symbian Limited, formada de sa cooperatzioni de prus cumpangias telefònicas e de sa Psion etotu<ref name=":7" />. Su primu telèfonu mòbili a impreai custu [[sistema operativu]] est stètiu su Sony Ericsson P800 e is Nokia 9210 e 7650. S'ùrtima versioni de su sistema operativu est sa 10.1. In su làmpadas de su [[2008]] Nokia at comunicau sa boluntadi de comporai is cuotas atzionàrias de is àteras sotziedadis cun sa punna de bessiri s'ùnicu propietàriu de su sistema operativu, e una borta acabbau su coberamentu, de ndi aberri su còdixi, cun sa creatzioni de [[Symbian Foundation]] chi in depiat includiri is propietàrius antigus e essi aberta a àterus produsidoris e svilupadoris esternus.<ref name=":7">{{Tzita web|url=http://www.vnunet.it/it/news/2008/06/24/nokia_acquista_symbian|tìtulu=Nokia acquista Symbian e crea la Foundation - Notizie - vnunet.it|situ=web.archive.org|data=2008-09-26|limba=it|atzessu=2020-08-09|dataarchìviu=2008-09-26|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20080926151513/http://www.vnunet.it/it/news/2008/06/24/nokia_acquista_symbian|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.macitynet.it/Nokia_compra_Symbian_e_la_trasforma_in_progetto_open_source/|tìtulu=Nokia compra Symbian e la trasforma in progetto open source|atzessu=2020-08-15|dataarchìviu=2016-04-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160429090617/http://www.macitynet.it/Nokia_compra_Symbian_e_la_trasforma_in_progetto_open_source/|urlmortu=eja}}</ref> Symbian de su 4 friaxu 2010 est bessiu sistema operativu lìberu. In prus, fintzas sa documentatzioni de is API est stètia lassada pùbblica. Su 11 friaxu 2011 Nokia e s'amministradori suu nou Stephen Elop ant sceberau de impreai su sistema operativu de Microsoft, [[Windows Phone 7]], comenti a "prataforma principali" acostendi sa prataforma Symbian. Su 5 abrili 2011 Nokia at annuntziau unu mudamentu de is critèrius po contribbuiri a su progetu, trasformende·ddu de unu progetu lìbberu a còdixi abertu a unu progetu innui sceti is aziendas podiant collaborai a su svilupu suu.<ref>{{Tzita web|url=http://symbian.nokia.com/blog/2011/04/04/not-open-source-just-open-for-business/|tìtulu=Not Open Source, just Open for Business {{!}} symbian.nokia.com|situ=web.archive.org|data=2011-04-08|limba=en|atzessu=2020-08-09|dataarchìviu=2011-04-08|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110408193729/http://symbian.nokia.com/blog/2011/04/04/not-open-source-just-open-for-business/|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://pianetatech.it/|nùmene=Pianeta Tech|limba=it-IT|atzessu=2020-08-09}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://arstechnica.com/gadgets/news/2011/04/nokia-transitions-symbian-source-to-non-open-license.ars|tìtulu=Nokia transitions Symbian source to non-open license|autore=Ryan Paul|situ=Ars Technica|data=2011-04-11|limba=en-us|atzessu=2020-08-09}}</ref> Su 27 abrili 2011 Nokia at annuntziau chi sa sotziedadi Accenture iat essi stètia incarrigada de su svilupu de sa prataforma Symbian. S'acòrdiu previdiat su coladroxu de unus 3000 dipendentis de Nokia a Accenture.<ref>{{Tzita web|url=http://borsaitaliana.it.reuters.com/article/foreignNews/idITLDE73Q0QF20110427|tìtulu=Nokia esternalizza Symbian ad Accenture|atzessu=2020-08-15|dataarchìviu=2011-04-30|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20110430031855/http://borsaitaliana.it.reuters.com/article/foreignNews/idITLDE73Q0QF20110427|deadurl=yes}}</ref> Su 24 gennaxu 2013 Nokia at comunicau de no bolli prus impreai Symbian me is aparatus suus.<ref name=":6">{{Tzita web|http://techcrunch.com/2013/01/24/nokia-confirms-the-pure-view-was-officially-the-last-symbian-phone/|Nokia confirms the PureView 808 was officially the last Symbian Phone|limba=en}}</ref> Su 11 làmpadas 2013 Nokia at annuntziau de acabbai sa produtzioni de dispositivus frunius cun Symbian.<ref>{{Tzita web|http://www.hwupgrade.it/news/telefonia/bye-bye-symbian-nokia-ne-termina-la-produzione_47414.html|Bye Bye Symbian: Nokia ne termina la produzione}}</ref> Su 1 gennaxu 2014 Nokia at serrau Ovi, sa butega Symbian, acabbendi de acetai aplicatzionis e annoamentus.<ref name=":8" /> == Piessìnnius == Symbian impreat unu [[Sistema operativu#Nùcleu|micro-nùcleu]] e comenti àterus sistemas operativus portat funtzionalidadis de multithreading, multitasking e amparu de sa memòria. Est donau atentu mannu a s'impreu sa memòria, cun tènnicas chi redusint meda is faddinas dèpidas a su manìgiu malu suu (''memory leak''). Àteras tènnicas permitint de ammellorai s'atòliu in su manìgiu de su logu de sa memòria de massa. Su funtzionamentu de Symbian est basau asuba a eventus e sa CPU est studada candu no ddoi funt eventus ativus: s'impreu curretu de custa tènnica agiudat a allongai sa durada de is baterias.<ref>{{Tzita publicatzione|tìtulu=Introduction to the Architectureof Symbian OS|limba=en|url=http://www.123seminarsonly.com/Seminar-Reports/021/25770690-Symbian-OS-Architecture-Source-Book-Sample-Chapter.pdf}}</ref> == Interfàtzias == [[File:SymbBelleFp2.jpg|thumb|Symbian OS esecutau in Nokia Bokia Belle FP2]] Ddoi at medas interfàtzias de aparatus mòbbilis (ddi nant puru "prataformas"), svilupadas de is produsidoris de dispositivus, basadas asuba a Symbian: * '''Nokia Sèrie 60''' o S60 (sa prus sprainada): impreada fintzas de Siemens, Sendo, Panasonic, Samsung * '''Nokia Sèrie 80''': impreada de is "communicator" de Nokia (francu su E90 chi impreat sa Sèrie 60) * '''Nokia Sèrie 90''': impreada de càncua [[Tauledda (informàtica)|tauledda]] de Nokia (a es. su 7710) * UIQ: una interfàtzia de impitadori mujadita chi cuntenit una prataforma de svilupu po Symbian OS. * MOAP: impreada po terminalis de Fujitsu, Mitsubishi, Sony Ericsson e Sharp po NTT DoCoMo in Giaponi == Aplicatzionis == Ddoi fiat unu nùmeru mannu de aplicatzionis a disponimentu po Symbian, siat gratuitasm siat a pagamentu. Funt stètius importaus giogus meda de console in versioni mòbili, perfetzionaus po su telèfonu, ddoi fiat s'integratzioni de su navigadori gratuitu Ovi Maps. Apustis de s'achirimentu de Microsoft de s'ala de servìtzius e prodùsius Nokia incumentzendi de su 3 cabudanni 2013, su 11 de ladàmini apustis est stètiu annuntziau chi su ''Store'' Symbian iat a essi stètiu serrau. Sa serrada finali est acontèssia su 1 gennaxu 2014, impedendi aici de insertai annoamentus po is app giai a disponimentu e de ndi pubblicai noas.<ref name=":8">{{Tzita web|url=http://www.webnews.it/2013/10/11/nokia-symbian-lo-store-chiude-il-1-gennaio/|tìtulu=Chiusura Symbian Store}}</ref> == Spainadura == Is cuncorrentis principalis de Symbian fiant iOS, Windows Phone, Android, BlackBerry OS, Bada. Cummenti bieus in sa tabella chi sighit, sa percentuali prus arta de Symbian in su mercau de is ''smartphone'' s'est averiguau a ingìriu de su 2005-2006, cun giai 3/4 de is telefoneddus bèndius cun Symbian cummenti sistema operativu. De su 2007-2008 sa percentuali calat cun s'arrennèscia de iOS e Android.<ref name=":0">{{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2009-03-13-gartner-posts-worldwide-mobile-os-numbers-for-2008.html|tìtulu=Gartner posts worldwide mobile OS numbers for 2008|atzessu=2020-05-23}}</ref> In donniasantu 2006, Symbian at segudau is 100 millionis de telefoneddus bèndius chi dd'impreànt, candu a argiolas 2009 fiant stètius prodùsius 250 millionis de telefoneddus cun Symbian.<ref>{{Tzita web|url=http://www.thesmartpda.com/50226711/six_years_of_symbian_produces_100_models_and_100_million_shipments.php|tìtulu=The Smart PDA - Six Years of Symbian Produces 100 Models and 100 Million Shipments - smartphone, smartphones, pda, xpda, iphone, windows mobile, palm, blackberry, rim, treo, nokia, samsung, lg, htc, motorola,sony ericsson|data=2012-06-30|atzessu=2020-05-23|dataarchìviu=2012-06-30|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120630220551/http://www.thesmartpda.com/50226711/six_years_of_symbian_produces_100_models_and_100_million_shipments.php|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://news.softpedia.com/news/Symbian-Foundation-Adds-New-Member-Nuance-117209.shtml|tìtulu=Symbian Foundation Adds New Member, Nuance|autore=Ionut Arghire|atzessu=2020-05-23}}</ref> Sighit una tabella de is cuotas de mercau de Symbian OS annu po annu in su mercau de is aparatus mòbilis, segundu unas cantu fontis e analistas:<ref>Totu is percentualis ugualis o prus artas de 5% funt atundadas a s'unidadi.</ref> {| class="wikitable" !Annu !Gartner (''po unidadis bèndias'') !Statcounter.com (''po circas in arretza''<ref name=":1">Sa percentuali marcada est sa de su mesi de idas.</ref><ref>{{Tzita web|url=https://gs.statcounter.com/os-market-share/mobile/worldwide/|tìtulu=Mobile Operating System Market Share Worldwide|atzessu=2020-05-23}}</ref>) !Statista<ref>{{Tzita web|url=https://www.statista.com/statistics/272698/global-market-share-held-by-mobile-operating-systems-since-2009/|tìtulu=Mobile OS market share 2019|atzessu=2020-05-23}}</ref> !Àterus |- |[[2003]] | rowspan="4" | - | rowspan="6" | - | rowspan="9" | - |Q3: 31%<ref name=":2">{{Tzita web|url=https://www.theregister.co.uk/2004/10/27/pda_market_q3_04/|tìtulu=Global smart phone sales soar|atzessu=2020-05-23}}</ref> |- |[[2004]] |Q3: 50% |- |[[2005]] |73%<ref name=":3">{{Tzita web|url=http://www.abiresearch.com/press/826|tìtulu=Nokia Leading Smartphone Market with 56%, While Symbian's Share of OS…|data=2012-03-29|atzessu=2020-05-23|dataarchìviu=2012-03-29|urlarchìviu=https://archive.today/20120329111955/http://www.abiresearch.com/press/826|urlmortu=eja}}</ref> |- |[[2006]] |56% |- |[[2007]] |64%<ref name=":0"/> | |- |[[2008]] |52% | |- |[[2009]] |47%<ref name=":4">{{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2011-02-10-gartner-and-idc-dispute-androids-dominance-over-symbian-in-q4-2.html|tìtulu=Gartner and IDC dispute Android's dominance over Symbian in Q4 2010|atzessu=2020-05-23}}</ref> |35% | |- |[[2010]] |38% |30% | |- |[[2011]] |19%<ref name=":5">{{Tzita web|url=https://www.statista.com/statistics/219966/global-smartphone-market-shareforecast-of-symbian-and-microsoft/|tìtulu=Symbian & Microsoft: global smartphone market share|atzessu=2020-05-23}}</ref> |33% | |- |[[2012]] |5,2% | colspan="2" |11% | |- |[[2013]] |<0,9%<ref>{{Tzita web|url=https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2014-02-13-gartner-says-annual-smartphone-sales-surpassed-sales-of-feature-phones-for-the-first-time-in-2013|tìtulu=Gartner Says Annual Smartphone Sales Surpassed Sales of Feature Phones for the First Time in 2013|atzessu=2020-05-23}}</ref> | colspan="2" |5% | |- |[[2014]] |<0,5%<ref>{{Tzita web|url=https://www.gartner.com/en/newsroom/press-releases/2015-03-03-gartner-says-smartphone-sales-surpassed-one-billion-units-in-2014|tìtulu=Gartner Says Smartphone Sales Surpassed One Billion Units in 2014|atzessu=2020-05-23}}</ref> |2,7% |1,8% | |- |[[2015]] | - |1,2% |0,8% | |- |[[2016]] | - | rowspan="2" | - |0,3% | |- |[[2017]] | - |0,2% | |} == Riferimentus == <references /> [[Categoria:Informàtica]] 8twdypde768m9n2pacc0zn1n4jxnc5w Tortura 0 20140 177975 173235 2022-08-23T13:16:19Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} [[File:Folter im 16 Jhd.jpg|thumb|341x341px|Illustratzione subra mètodos de tortura]] [[File:Diverse torture instruments.jpg|thumb|307x307px|Ainas vàrias de tortura]] Sa '''tortura''' est s'atu de dare deliberadamente dolore fìsicu o psicològicu graes e si possìbile lesiones a una persone (o animale), in generale suta su controllu o custòdia de su torturadore, e in ue su torturadu est discapassu de si defèndere de su chi si ddi faghet. Sa tortura est istada realizada o autorizada indivìduos, grupos e istados durante s'istòria dae s'antighidade fintzas a is dies nostras, e is formas de tortura podent variare meda in durada (dae petzi unos pagos minutos a dies medas o agiomai prus tempus). Is resones pro sa tortura podent inclùere su castigu, sa vindita, sa reeducatzione polìtica o religiosa, sa dissuasione, s'interrogatòriu o sa coatzione de sa vìtima o de tertzos, o semplemente su gosamentu sàdicu de is chi cumprint sa tortura o dda osservant. Su torturadore podet o nono tènnere s'intentzione de ochire o fèrrere a sa vìtima, ma a bias sa tortura est deliberadamente fatale e podet pretzèdere a una bochidura o serbire che a una forma cruele de [[pena de morte]]. In àteros casos, su torturadore podet èssere indiferente a sa cunditzione de sa vìtima. In alternativa, unas cantas formas de tortura sunt disinnadas pro dare dolore psicològicu e lassare su dannos fìsicos minore o proas de sa tortura, totu otenende unu patimentu mannu. Dipendende dae s'obietivu, agiomai una forma de tortura chi est intentzionalmente fatale podet èssere illonghiada pro permìtere chi sa vìtima padesset pro su tempus prus longu possìbile (comente su [[mesu impicu]]). Mancari a livellu istòricu sa tortura est istada santzionada dae unos cantos istados, est durante su de 20 e su de 21 sèculu chi sa tortura est istada proibida dae su deretu internatzionale e pro su deretu internu de sa majoria de is paisos. Si cunsìderat ca est una violatzione de is deretos umanos, e si decrarat ca est inatzetàbile in s'artìculu 5 de sa [[Declaratzione Universale de sos Deretos Umanos|Declaratzione Universale de is Deretos Umanos]] de s'[[ONU]]. Is signatàrios de is [[Cumbènios de Ginevra]] de [[1949]] e is [[Protocollu I|Protocollos Additzionales I]] e [[Protocollu II|II]] de 8 de làmpadas de su [[1977]] cointzident ufitzialmente in non torturare a is persones cassadas in is cunflitos armados, natzionales o internatzionales chi siant. Sa tortura est proibida fintzas dae sa [[Cunventzione de Natziones Unidas contra sa Tortura]], chi est istada ratificada dae 156 paisos.<ref>{{Tzita web|url=https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-9&chapter=4&lang=en|tìtulu=9. Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment - New York, 10 December 1984|situ=United Nations Treaty Collection|atzessu=22 September 2020|dataarchìviu=12 July 2015|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20150712233655/https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV-9&chapter=4&lang=en|deadurl=yes}}</ref> Is proibitziones legales natzionales e internatzionales subra sa tortura si derivant dae unu cunsensu segundu chi sa tortura e àteros maltratos sunt immorales.<ref>{{Tzita web|url=http://www.amnesty.org/en/documents/ACT40/014/2005/en/|tìtulu=GENERAL INFORMATION LEAFLET: TORTURE AND ILL TREATMENT IN THE 'WAR ON TERROR'|situ=[[Amnesty International]]}}</ref> Cun totu chi s'agatent custas cunventziones internatzionales, is organizatziones chi bàrdiant is abusos de is deretos umanos (pro esempru, [[Amnesty International]], su [[Cunsìgiu Internatzionale de Riabilitatzione de is Vìtimas de Tortura]], etz) informant de s'impreu generalizadu in diferentes istados in medas regiones de su mundu.<ref>{{Tzita web|url=http://web.amnesty.org/report2006/2af-summary-eng|tìtulu=Regional Overview - Africa|situ=[[Amnesty International]]|atzessu=2020-09-22|dataarchìviu=2007-03-17|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20070317170847/http://web.amnesty.org/report2006/2af-summary-eng|urlmortu=eja}}</ref> Amnesty International càrculat chi a su nessi 81 guvernos de su mundu atualmente pràticant sa tortura, calincunos de issos abertamente. Istoricamente, is istados in ue sa tortura est istada arrumbada legalemente e aguantada ufitzialmente, disponent de dispositivos e tècnicas de tortura istraordinariamente ingeniosas. == Notas == <references /> ==Àteros progetos== {{commons|Category:Torture|Tortura}} [[Categoria:Violatzione de is deretos umanos]] fj1pljlpih7j62nzu0lta6t9lbjkxvm Uiguros 0 20165 177979 168191 2022-08-23T13:28:35Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} [[File:Uighur-Farmer-at-Kashgar-Livestock-Market.jpg|thumb|265x265px|Gente uigura]] Sos '''Uiguros''' ([[Limba uigura|uiguru]]: Uyghur; [[Limba tzinesa istandard|tzinesu]]: 維吾爾T, 维吾尔S, Wéiwú'ěrP) sunt un'[[etnia]] [[Limbas turcas|turcofona]] de religione [[Islam|islàmica]] chi bivet in su nord-ovest de [[Tzina|Cina]], mescamente in sa regione autònoma de su [[Xinjiang]], paris cun is tzinesos [[Han]]. Sos uiguros costituint sa majoria relativa de sa populatzione de sa regione (46%).<ref>{{Tzita web|url=http://www.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/esteri/200907articoli/45308girata.asp|tìtulu=Chi sono gli Uiguri dello Xinjiang?|atzessu=2020-09-29|dataarchìviu=2009-07-10|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090710060021/http://www.lastampa.it/redazione/cmsSezioni/esteri/200907articoli/45308girata.asp|urlmortu=eja}}</ref> Un'àteru grupu de uiguros bivet in sa contea de Taoyuan de sa provìntzia de s'[[Hunan]] (Tzina tzentru-meridionale). Sos uiguros formant unu de is 57 grupos ètnicos ufitzialmente reconnotos in [[Cina]]. Foras de Cina, esistent comunidades diaspòricas de Uiguros importantes in is istados de s'[[Ásia tzentrale|Àsia tzentrale]] de su [[Kazachistàn|Kazakistàn]], [[Kirgizistàn|Kirghisistàn]] e [[Uzbekistàn]], e in [[Oriente Mèdiu]] in [[Turkia|Turchia]]. Comunidades prus minores s'agatant in [[Afganistàn]], [[Pakistan|Pakistàn]], [[Germania|Germània]], [[Bèlgiu]], [[Paisos Bàscios]], [[Norvègia]], [[Isvetzia|Isvètzia]], [[Rùssia]], [[Aràbia Saudita]], [[Australia|Austràlia]], [[Canada|Canadà]] e [[Istados Unidos de Amèrica|Istados Unidos]]. Dae sa matessi branca de sos Uiguros, annotamala, orìginat un'àtera minoria ètnica cinesa, sos [[Juguros]]. Issos tenent caraterìsticas fìsicas meda diversificadas, presentende siat trassas francamente [[Europa|europeos]] siat caras [[Oriente Mèdiu|mediorientales]] e [[Asia|asiàticas]]. == Notas == <references /> == Àteros progetos == {{commons|Category:Uyghur people|Uiguros}} 6vdg1ea7h7q6y1ldjeybpqhlxnt7jb5 Àsia sud-orientale 0 20181 177994 172958 2022-08-23T14:00:41Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{coord|format=dms|display=title}}[[File:Southeast Asia (orthographic projection).svg|thumb|287x287px|Mapa de s'Àsia sud-orientale]] <span> </span> S''''Àsia Sud-orientale''', fintzas connota che '''Àsia de su sud-estu''' o '''sud-est asiàticu''', est una subregione de s'[[Asia|Àsia]] cumposta dae sos istados postos geograficamente a su sud de [[Cina]], a s'estu de [[Ìndia]] e su norte de [[Australia|Austràlia]]. S'àrea s'agatat a sa rughe de placas tetònicas chi pròvocant un'arta atividade sìsmica e vulcànica. == Zonas geogràficas == S'Àsia Sud-orientale est costituida dae duas zonas geogràficas diferentziadas: sa zona continentale e s'imparis de arcos vulcànicos e artzipèlagos in s'estu e in su sud-estu. Sa zona continentale, a sa penìsula de [[Indotzina]], est cumposta dae [[Cambògia]], [[Laos]], [[Myanmar|Myanmàr]], [[Tailàndia]], su [[Vietnam|Vietnàm]] e sa [[Malaìsia]] otzidentale e in ue sa religione printzipale est su [[buddhismu]], sighidu dae su [[confutzianèsimu]]. Sa parte marìtima incluet sa [[Malaìsia]] orientale, [[Brunei]], su [[Timor Orientale]], [[Indonèsia]], [[Filipinas]] e [[Singapore]] e sa populatzione sua est pro sa majoria [[Islam|islàmica]] ma fintzas [[Cristianèsimu|cristiana]]. {| class="sortable wikitable" !Istadu !Tirada (km²)<ref name="CIA">{{Tzita web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html|2=|tìtulu=Country Comparison :: Area|editore=CIA World Factbook|atzessu=2020-10-03|dataarchìviu=2014-02-09|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html|urlmortu=eja}}</ref> !Populatzione (2009 ist.)<ref name="unitednations1">{{Tzita web|url=http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2008/wpp2008_text_tables.pdf||tìtulu=Table A.1. Total Population by Sex in 2009 and Sex Ratio by Country In 2009 (Medium Variant)|editore=Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat}}</ref> !Densidade (/km²) !Capitale |- |[[File:Flag_of_Brunei.svg|25x25px|bordo]] [[Brunei]] |5.765 |400.000 |69,4 |[[Bandar Seri Begawan]] |- |[[File:Flag_of_Myanmar.svg|25x25px|bordo]] [[Myanmar]] |676.578 |50.020.000 |73,9 |[[Naypyidaw]] |- |[[File:Flag_of_Cambodia.svg|25x25px|bordo]] [[Cambògia]] |181.035 |14.805.000 |81,8 |[[Phnom Penh]] |- |[[File:Flag_of_East_Timor.svg|25x25px|bordo]] [[Timor Orientale]] |14.874 |1.134.000 |76,2 |[[Dili]] |- |[[File:Flag_of_Indonesia.svg|25x25px|bordo]] [[Indonèsia]] |1.904.569 |229.965.000 |120,7 |[[Giacarta]] |- |[[File:Flag_of_Laos.svg|25x25px|bordo]] [[Laos]] |236.800 |6.320.000 |26,7 |[[Vientiane]] |- |[[File:Flag_of_Malaysia.svg|25x25px|bordo]] [[Malaìsia]] |329.847 |27.468.000 |83,3 |[[Kuala Lumpur]] |- |[[File:Flag_of_Philippines.svg|25x25px|bordo]] [[Filipinas]] |300.000 |91.983.000 |306,6 |[[Manila]] |- |[[File:Flag_of_Singapore.svg|25x25px|bordo]] [[Singapore]] |710,2 |4.987.600<ref>{{Tzita web|url=http://www.singstat.gov.sg/stats/keyind.html#popnarea|tìtulu=Statistics Singapore|limba=en|atzessu=2020-10-03|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090221030353/http://www.singstat.gov.sg/stats/keyind.html#popnarea|dataarchìviu=2009-02-21|deadurl=eja}}</ref> |7.022,8 |Tzitade de [[Singapore]] |- |[[File:Flag_of_Thailand.svg|25x25px|bordo]] [[Tailàndia]] |513.120 |67.764.000 |132,1 |[[Bangkok]] |- |[[File:Flag_of_Vietnam.svg|25x25px|bordo]] [[Vietnam]] |331.210 |88.069.000 |265,0 |[[Hanoi]] |- |} == Notas == <references /> == Àteros progetos == {{commons|Category:Southeast Asia|Àsia sud-orientale}} [[Categoria:Geografia]] [[Categoria:Asia]] aks86znyi3jwgz7t68ve17hpmm1ceit Vita-Cola 0 20291 177985 168707 2022-08-23T13:45:22Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{CAM}} [[File:Vita cola flasche.jpg|thumb|Vita-Cola]] '''Vita-Cola''' est una [[Bèvida de cola|bevida a basi de cola]] prodùsia in s'ex [[Repùblica Democràtica Tedesca|Repùbblica Democràtica Tedesca]], oi in [[Germania|Germània]]. Su sabori de sa Vita-Cola est descritu che una cola aromatisada a s'agrùmini e a sa fruta. A cunfrontu cun s'Afri-Cola, sa [[Coca-Cola]] e sa [[Pepsi|Pepsi-Cola]] est prus durci. == Stòria == Est nàscia comenti imitadura de sa Coca-Cola in sa [[Repùblica Democràtica Tedesca|DDR]]. Est stètia presentada in su [[1957]] comenti ''Brauselimonade mit Frucht- und Kräutergeschmack''<ref>{{Tzita web|url=https://www.getraenkebetriebe.de/allgemeines/cola.html|tìtulu=Vita Cola und Club Cola|situ=www.getraenkebetriebe.de|limba=de|atzessu=2020-10-24}}</ref> (in sardu, ''bevida gasada a sabori de fruta e erbas aromàticas'') e sa retzeta originària sua est segreta (comenti sa de sa Coca-Cola). In su momentu de spraxidura cumertziale màssima, si contànt agiumai 200 centrus de imbutillamentu de sa Vita-Cola in totu sa DDR. Apustis de s'arutroxa de su [[Muru de Berlino|muru de Berlinu]] in su [[1989]], is bèndidas si funt redùsias a lestu e is màrchius ocidentalis de Cola ant pigadu su logu suu.<ref name=":1">{{Tzita web|url=https://www.bnnbloomberg.ca/these-quirky-east-german-brands-survived-the-end-of-communism-1.1345541|tìtulu=These Quirky East German Brands Survived the End of Communism|situ=Bloomberg News|data=2019-11-09|limba=en|atzessu=2020-10-24}}</ref> Cun s'arribu de s'[[Ostalgie]] (nostalgia de is tedescus de s'est po ''is diis'' passaus de sa Germània Est), prodùsius scarèscius, comenti sa Vita-Cola, funt torraus in cummèrtziu e agradèssius meda de is consumadoris. Sa Thüringer Waldquell (una sotziedadi de sa Germània Est) nd'at comporau is deretus, su nòmini e sa retzeta, torrendi-dda a ponni in produtzioni in su [[1994]].<ref name=":0">{{Tzita web|url=http://www.vita-cola.de/geschichte.html|tìtulu=VITA COLA: GESCHICHTE|situ=vita-cola.de (Archiviau)|data=2012-07-24|limba=de|atzessu=2020-10-24|dataarchìviu=2012-07-24|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120724022304/http://www.vita-cola.de/geschichte.html|urlmortu=eja}}</ref> In Thuringia sa Vita-Cola in su 2009 est stètia bèndia prus de sa Coca-Cola<ref name=":0" /> e in su 2018 is bèndidas totalis funt arribadas a 89 millionis de litrus.<ref name=":1" /> == Riferimentus == <references /> == Pàginas ligadas == * [[Club Cola]] * [[Ostalgie]] [[Categoria:Coghina]] [[Categoria:Germània]] il4nu0tri06ene0ddgpa3a3a6516cw0 Supercopa de Sardigna 0 20371 177968 175824 2022-08-23T12:40:35Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 7 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki Sa '''Supercopa Sardigna''' (connota finas s’istajone 2009-10 comente a ''Finale Regionale Sardigna'') est una cumpetitzione de [[fùbalu]] organizada dae su Comitadu Regionale Sardigna in ue s’afrontant sas isquadras binchidoras de sa [[Copa de Sardigna]] e de sa [[Copa Promotzione de Sardigna]]. == Binchidores e finalistas == {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 0.5em 0.5em 0.5em 1em; padding: 0.5em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;" |- bgcolor=silver ! width=8%|Istajone ! width=9%|Editzione ! width=10%|Data ! width=20%|Logu ! width=15%|Binchidore ! width=10%|Resurtadu ! width=15%|Derrotadu |- align="center" |2006-07 |1 |12-08-07 |[[Casteddu Sardu]] |{{simbolo|600px Rosso e Blu3-Flag.svg}} Castelsardo |1-0<ref>[https://mega.nz/file/CdEgnLKb#9Eop7bGzfzezT1krFqR_eXEMtqnqB9Qzc-dDm9SNFbE Comunicadu Uffitziale de su Comitadu Regionale Sardigna n. 44] de su 17 de [[maju]] de su [[2007]].</ref> |{{simbolo|600px pentasection HEX-E42B2E White.svg}} Sanluri |- align="center" |2007/08 |2 |23-04-08 |[[Seddori]] |{{simbolo|600px Giallo e Blu.svg}} Terralba |0-0 (4-3 d.r.)<ref>[https://mega.nz/file/acFmGbLC#JDiir1XDB93uO0wUSoksocKrpxz8OwLqB6aHLCahhvk Comunicadu Uffitziale de su Comitadu Regionale Sardigna n. 41] de su 02 de [[maju]] de su [[2008]].</ref> |{{simbolo|600px pentasection HEX-E42B2E White.svg}} Sanluri |- align="center" |2008-09 |3 |02-09-09 |[[Casteddu Sardu]] |{{simbolo|Rosso e Blu.svg}} Porto Torres |1-0<ref>[https://mega.nz/file/HcUGVDQB#4SsPsY01hrQZ-xbXscRp-8b6S6ZAjFHNuYgIEKvph6A Comunicadu Uffitziale de su Comitadu Regionale Sardigna n. 9] de su 4 de [[cabidanni]] de su [[2009]].</ref> ||{{simbolo|600px Blu e Rosso con V gialla.png}} Valledoria |- align="center" |2009-10 |4 |08-05-10 |[[Belchidda]] |{{simbolo|Rosso e Blu.svg}} Porto Torres |3-0<ref>[https://mega.nz/file/zJES2TCR#kAExHsRpCbytTZIHXxz-1hoYkAPFt3qa15b4es2zQ9Q Comunicadu Uffitziale de su Comitadu Regionale Sardigna n. 49] de su 13 de [[maju]] de su [[2010]].</ref> |{{simbolo|Bianco Azzurro e Bianco.png}} Portorotondo |- align="center" |2010-11 |5 |06-05-11 |[[Arborea]] |{{simbolo|600px vertical White Red HEX-F6002F.svg}} Pula |2-1 d.s.<ref>{{Tzita web|1=http://sardegna.diariosportivo.it/articoli/len-plein-del-pula-battuto-il-taloro-nella-supercoppa|tìtulu=L'en-plein del Pula, battuto il Taloro nella Supercoppa|situ=diariosportivo.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2013-06-24|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130624112058/http://sardegna.diariosportivo.it/articoli/len-plein-del-pula-battuto-il-taloro-nella-supercoppa|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|600px Rosso e Blu3-Flag.svg}} Taloro Gavoi |- align="center" |2011-12 |6 |19-05-12 |[[Macumere]] |{{simbolo|600px chequered HEX-04274C HEX-E4021C.svg}} Torres |2-1<ref>{{Tzita web|1=https://sardegna.diariosportivo.it/ultimora/supercoppa-regionale-torres-fonni-2-1|tìtulu=Supercoppa regionale: Torres-Fonni 2-1|situ=diariosportivo.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2020-10-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201028055140/https://sardegna.diariosportivo.it/ultimora/supercoppa-regionale-torres-fonni-2-1|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|600px Blu Bianco e Blu (1).png}} Fonni |- align="center" |2012-13 |7 |18-05-13 |[[Barùmini]] |{{simbolo|600px Giallo e Blu.svg}} Muravera |4-2<ref>{{Tzita web|1=https://www.unionesarda.it/news/news_24_sport/2013/05/18/calcio_al_muravera_la_supercoppa_dilettanti-21-315340.html|tìtulu=Calcio: al Muravera la Supercoppa dilettanti|situ=unionesarda.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2013-06-08|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130608034328/https://www.unionesarda.it/news/news_24_sport/2013/05/18/calcio_al_muravera_la_supercoppa_dilettanti-21-315340.html|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|Flag maroon HEX-7B1C20.svg}} Sant’Antioco |- align="center" |2013-14 |8 |10-05-14 |[[Tonara]] |{{simbolo|600px_Nero_e_Giallo_(Strisce).png}} Porto Corallo |3-1<ref>{{Tzita web|1=https://sardegna.diariosportivo.it/ultimora/finale-supercoppa-tonara-porto-corallo-1-3-segno-tocco-dopo-i-gol-di-vignati-taraschi-e-ava|tìtulu=Finale Supercoppa: Tonara-Porto Corallo 1-3, a segno Tocco dopo i gol di Vignati, Taraschi e Avanzini|situ=diariosportivo.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2020-10-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201028055930/https://sardegna.diariosportivo.it/ultimora/finale-supercoppa-tonara-porto-corallo-1-3-segno-tocco-dopo-i-gol-di-vignati-taraschi-e-ava|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|Nero e Rosso (Strisce).png}} Tonara |- align="center" |2014-15 |9 |30-04-15 |[[Lanusèi]] |{{simbolo|600px solid HEX-007500.svg}} Frassinetti Elmas |2-2 (7-6 d.r.)<ref>{{Tzita web|1=https://sardegna.diariosportivo.it/ultimora/finale-supercoppa-regionale-lanusei-frassinetti-elmas-6-7-dopo-i-rigori|tìtulu=Finale Supercoppa regionale: Lanusei-Frassinetti Elmas 6-7 dopo i rigori|situ=diariosportivo.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2020-10-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201028060220/https://sardegna.diariosportivo.it/ultimora/finale-supercoppa-regionale-lanusei-frassinetti-elmas-6-7-dopo-i-rigori|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|600px Bianco Verde e Rosso.png}} Lanusei |- align="center" |2015-16 |10 |11-05-16 |[[Bosa]] |{{simbolo|Rosso e Giallo 2.svg}} Ghilarza |1-0<ref>{{Tzita web|1=https://www.zonacalciofaidate.it/eccellenza/supercoppa-regionale-bosa-ghilarza-0-1/|tìtulu=Supercoppa Regionale: Bosa-Ghilarza 0-1|situ=zonacalciofaidate.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2020-10-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201028060619/https://www.zonacalciofaidate.it/eccellenza/supercoppa-regionale-bosa-ghilarza-0-1/|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|Rosso e Blu.svg}} Bosa |- align="center" |2016-17 |11 |04-05-17 |[[Durgali]] |{{simbolo|Rosso e Blu.svg}} Tortolì |1-0<ref>[https://www.figc-sardegna.it/comunicato-ufficiale-n-56-20162017/ Comunicadu Uffitziale de su Comitadu Regionale Sardigna n. 56] de su 11 de [[maju]] de su [[2017]].</ref> |{{simbolo|Rosso e Blu.svg}} Dorgalese |- align="center" |2017-18 |12 |01-05-18 |[[Aristanis]] |{{simbolo|Rosso e Blu.svg}} Dorgalese |0-0 (4-1 d.r.)<ref>[https://www.figc-sardegna.it/comunicato-ufficiale-n-51-2017-2018/ Comunicadu Uffitziale de su Comitadu Regionale Sardigna n. 51] de su 3 de [[maju]] de su [[2018]].</ref> |{{simbolo|Nero e Rosso (Strisce).png}} Tonara |- align="center" |2018-19 |13 |28-12-19 |[[Nùgoro]] |{{simbolo|600px Blu e Rosso con V gialla.png}} Valledoria |3-0 (tav.)<ref>{{Tzita web|1=https://www.lanuovasardegna.it/sport/2020/01/09/news/supercoppa-di-calcio-al-valledoria-a-tavolino-1.38308481|tìtulu=La Supercoppa al Valledoria a tavolino|situ=lanuovasardegna.it|limba=it-IT|atzessu=2020-12-06|dataarchìviu=2020-10-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201028062549/https://www.lanuovasardegna.it/sport/2020/01/09/news/supercoppa-di-calcio-al-valledoria-a-tavolino-1.38308481|urlmortu=eja}}</ref> |{{simbolo|600px Blu e Verde.png}} Nuorese |- align="center" |2019-20 |14 | |Non chertada pro su [[Covid-19]] |} </center> ==Càstia puru== * [[Eccellenza Sardigna|Eccellenza]] * [[Copa de Sardigna]] ==Riferimentos== <references /> ==Ligàmenes esternos== * {{cita web|http://www.figc-sardegna.it/|FIGC Sardegna - Federazione Italiana Giuoco Calcio - Portale Regionale Sardegna|limba=it}} [[Categoria:Fùbalu in Sardigna| ]] 7widkoq5gt98mvpu5gpnmp2kitb2bfy Windows Phone 0 20372 177991 173242 2022-08-23T13:54:55Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} [[File:Windows Phone 8.svg|thumb|Windows Phone 8]] '''Windows Phone''' est istada una famìlia de [[Sistema operativu|sistemas operativos]] pro telefoneddu de Microsoft, presentada sa prima borta a su Mòbile World Congress su 15 freàrgiu [[2010]]. Fiat indiritzadu a su mercadu ''consumer'' a su contràriu de su sistema betzu, Windows Mòbile (indiritzadu a su mercadu ''enterprise''); in prus, est incumpatìbile cun custu ùrtimu e, mancai poderende·nde carchi piessìnniu<ref>{{Tzita web|url=http://www.windowsphoneitaly.com/news/varie/5661-microsoft-design-language-svelato-il-nome-sostitutivo-di-metro.html|tìtulu=Svelato il nome sostitutivo di Metro UI, Microsoft Design Language|atzessu=23 marzo 2014}}</ref>, fiat unu sistema nou in s'istrutura e in s'interfàtzia: custa ùrtima, derivada dae sa de Zune HD e denominada in su comintzu ''Metro UI'', posca ''Modern UI'' o ''limbàgiu de design Microsoft''<ref>{{Tzita web|url=https://arstechnica.com/microsoft/news/2010/03/windows-phone-7-series-in-the-enterprise-not-all-good-news.ars|tìtulu=Windows Phone 7 Series in the Enterprise: not all good news|autore=Peter Bright|data=16 marzo 2010|atzessu=20 novembre 2010}}</ref>, at debutadu subra Windows Phone pro s'estèndere a pustis a totu is sitemas Microsoft, inclùdidu [[Windows 8]] e sas dashboard de Xbox 360 e One. Sa prima versione, Windows Phone 7, est arribbada in su mercadu su 21 de ledàmene de su 2010 (su 8 de onniasantu in is [[Istados Unidos de Amèrica|Istados Unidos]]), sighida su 29 ledàmene [[2010|2012]] dae sa segunda generatzione, Windows Phone 8. Cun s'essida de Windows 10, Microsoft at cambiadu su nùmene de su sistema operativu pro telefoneddos e tauleddas in [[Windows 10 Mòbile]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.telefonino.net/Microsoft/Notizie/n37596/addio-windows-phone-benvenuto-windows-mobile.html|tìtulu=Windows Phone cambia nome: si chiamerà Windows 10 Mobile|editore=Telefonino.net|data=14 maggio 2015|atzessu=2 marzo 2016}}</ref> Unu de is problemas prus mannos pro is impitadores de Windows Phone fiat sa disponibilidade de prus pagas aplicatziones in sa butega sua chi no in is pro is àteros sistemas prus de importu, dèpidu siat a s'arribu tardu de su sistema in su mercadu siat a su pagu interessu de carchi azienda manna de su web che Facebook, chi at favorèssidu s'isvilupu de aplicatziones a banda de àteros programmadores, chi però no teniant sa calidade de is aplicatziones ufitziales pro àteros sistemas.<ref>[https://www.wired.com/gadgetlab/2013/03/windows-phones-app-problem/ Microsoft Endlessly Disappoints With &#x27;New&#x27; Windows Phone Apps | Gadget Lab | Wired.com]</ref><ref>[http://www.techradar.com/news/software/applications/windows-phone-has-an-app-problem-but-don-t-tell-that-to-microsoft-1141442 Windows Phone has an app problem, but don't tell that to Microsoft | News | TechRadar]</ref><ref>[http://www.latimes.com/business/technology/la-fi-tn-nokia-frustrated-lack-of-apps-windows-phone-20130729,0,5531894.story Nokia frustrated with lack of apps, progress on Windows Phone - latimes.com]</ref><ref>{{Tzita web |url=https://www.cbsnews.com/8301-505143_162-57605203/microsoft-has-an-app-problem/ |tìtulu=Microsoft has an app problem - CBS News |atzessu=2020-12-06 |dataarchìviu=2013-10-16 |urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20131016220158/http://www.cbsnews.com/8301-505143_162-57605203/microsoft-has-an-app-problem/ |urlmortu=eja }}</ref> A pustis de unu megioramentu de custa situatzione in su 2013 e de su [[2013|2014]], custa diferèntzia s'est ammanniada, batende Windows Phone a su fallimentu in totu su mundu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.theverge.com/2015/10/23/9602350/microsoft-windows-phone-app-removal-windows-store|tìtulu=Windows Phone has a new app problem|autore=Tom Warren|editore=[[The Verge (sito web)|The Verge]]|data=23 ottobre 2015|atzessu=2 marzo 2016}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Preston|sambenadu=Gralla|url=https://www.computerworld.com/article/2598714/is-the-app-gap-still-killing-windows-phone.html|tìtulu=Is the app gap still killing Windows Phone?|publicatzione=[[Computerworld (blog)|Computerworld]]|data=22 agosto 2014|atzessu=9 novembre 2019}}</ref> == Istòria == === Isvilupu de su sistema operativu === [[File:Windows Phone 8 logo and wordmark (purple).svg|thumb|Logo]] Su traballu pro sa creatzione de una generatzione noa de Windows Mòbile est inghitzada a su cumintzu de su [[2004]] a suta de su nùmene in còdighe ''Photon'', ma su progetu fiat tropu adasiadu e est istadu abbandonadu.<ref>{{Tzita web|url=https://gizmodo.com/5480387/what-windows-phone-7-could-have-been|tìtulu=What Windows Phone 7 Could Have Been|data=25 febbraio 2010|atzessu=5 giugno 2010}}</ref> In su 2008 Microsoft at torradu a organizare is grupos de traballu pro Windows Mòbile, cun su pranu de ddu publicare in su [[2008|2009]] cun su nùmene de ''Windows Phone'', ma pro neghe de istentos meda at detzìdidu de publicare Windows Mobile 6.5 in s'ìnteri de su traballu a subra a su sistema nou.<ref>{{Tzita web|url=http://pocketnow.com/thought/thoughts-on-windows-phone-7-series-btw-photon-is-dead|tìtulu=Thoughts on Windows Phone 7 Series (BTW: Photon is Dead)|data=17 febbraio 2010|atzessu=5 giugno 2010}}</ref><ref name="MTW_Steve">{{Tzita web|url=http://www.mobiletechworld.com/2009/09/24/steve-ballmer-wishes-windows-mobile-7-had-already-launched-but-they-screwed-up/|tìtulu=Steve Ballmer wishes Windows Mobile 7 had already launched, but they screwed up|editore=MobileTechWorld|data=24 settembre 2009|atzessu=25 marzo 2013|dataarchìviu=2013-11-04|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20131104214039/http://www.mobiletechworld.com/2009/09/24/steve-ballmer-wishes-windows-mobile-7-had-already-launched-but-they-screwed-up/|deadurl=yes}}</ref> Windows Phone 7 est istadu isvilupadu a a lestra: sa cunsighèntzia printzipale est istada sa retro-compatibilidade mancada cun is [[Software|programmas]] isvilupados pro is sèries pretzedentes. Larry Lieberman, responsàbile de Isvilupu de sa ''Microsoft Mòbile Developer Experience'', at decraradu a pustis: «Si aeremus tentu prus tempus e resursas, diamus àere pòdidu fàghere carchi cosa pro cantu pertocat sa retro-compatibilidade».<ref name="eWeek_Explains">{{Tzita web|url=http://www.eweek.com/c/a/Mobile-and-Wireless/Microsoft-Explains-Windows-Phone-7-Lack-of-Compatibility-588900/|tìtulu=Microsoft Explains Windows Phone 7 Lack of Compatibility|autore=Nicholas Kolakowski|editore=''eWeek''|data=15 marzo 2010}}</ref> Lieberman, in prus, s'est espressadu a subra de comente Microsoft apat proadu a castiare a su mercadu de is tzellulares in una manera diferente, tenende in mente su sìngulu cliente finale e a su pròpiu tempus is retzes aziendales. Terry Myerson, ingennieri de isvilupu de Windows Phone, at acraradu: «Cun s'isvilupu de is ischermos capatzitivos, sena netzessidade de pennedda, e su sèberu de hardware pretzisu pro Windows Phone 7, amus dèpidu truncare sa cumpatibilidade de is aplicatziones de Windows Mòbile 6.5».<ref name="TerryMyerson_explains">{{Tzita web|url=http://www.msteched.com/2010/NorthAmerica/WPH201|tìtulu=Windows Phone 7: A New Kind of Phone (36:47 min. in)|editore=Microsoft|data=13 giugno 2010|atzessu=9 settembre 2010|dataarchìviu=2012-12-27|urlarchìviu=https://archive.is/20121227175926/http://www.msteched.com/2010/NorthAmerica/WPH201|deadurl=yes}}</ref> === Nùmene === Su nùmene ''Windows Phone'' benet in parte dae su sistema betzu de Microsoft, Windows Mòbile. Prima de s'annùntziu ufitziale de Windows Phone 7, Microsoft at incumentzadu a pònnere ''Windows Phones'' a is telefoneddos cun sistema operativu Windows Mòbile. A pustis at annuntziadu sa prataforma sua comente ''Windows Phone 7 Series'', ma custu at intzitadu crìticas, ca fiat tropu longu e difìtzile de impreare in is arresonos. Rispondende a custu, su 2 abrile de su [[2011]] Microsoft at decraradu chi su faeddu ''Series'' diat èssere istadu bogadu dae su nùmene, lassende isceti ''Windows Phone 7''.<ref>{{Tzita web|url=https://www.cnet.com/8301-17918_1-20001674-85.html?tag=mncol|tìtulu=Microsoft drops 'Series' from Windows Phone 7|autore=Bonnie Cha|editore=cnet}}</ref> Su decraru ufitziale est istadu:<blockquote> «Is clientes pedint una manera prus simpre pro impreare su nùmene cun fitiania. Sa cosa importante est a mantènnere s'atentu subra de su màrchiu Windows Phone, chi amus introduidu incumentzende dae su mese de ledàmene ([[2009]], ''ndr'') e chi at a sighire a èssere impreadu fintzas a pustis de Windows Phone 7.» </blockquote> === Partenariados OEM === Cun Windows Phone 8.1, sunt istados 17 is partner chi ant detzìdidu de impreare Windows Phone, comente Samsung, HTC, Sony, LG ma no ant presentadu totus e 17 un'aparatu cun Windows Phone.<ref>{{Tzita web|url=http://www.tuttowindowsphone.net/news/microsoft-salgono-17-produttori-che-hanno-deciso-di-puntare-su-windows-phone-20547/|tìtulu=Microsoft: salgono a 17 i produttori che hanno deciso di puntare su Windows Phone|autore=|data=|atzessu=25 luglio 2014|dataarchìviu=2014-05-22|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140522023845/http://www.tuttowindowsphone.net/news/microsoft-salgono-17-produttori-che-hanno-deciso-di-puntare-su-windows-phone-20547/|deadurl=yes}}</ref> === Partenariadu cun Nokia === Su 11 freàrgiu de su [[2011]], in s'ìnteri de una cunferèntzia de imprenta in [[Londra]], Steve Ballmer e s'amministradore delegadu de Nokia Stephen Elop ant annuntziadu unu partenariadu intre is aziendas issoro chi previdiat chi Windows Phone diat èssere essidu su sistema operativu printzipale de is telefoneddos Nokia benidores. S'idea printzipale fiat sa ''creatzione de un'ecosistema globale'' ''nou'', acostagende cuncurrentes comente a Android e iOS e faeddende de ''una gara a tres cuncurrentes''. In prus, in base a s'acòrdiu, Bing diat èssere essidu su motore de chirca pro is telefoneddos Nokia e ddoe depiat èssere un'integratzione intre Nokia Maps e Bing Maps gasi comente s'Ovi Store de Nokia depiat èssere integradu cun su Windows Phone Marketplace. Su partenariadu includiat "coladòrgios de fundos pro royalties, promotzione e cumpartzimentu", chi segundu Microsoft depiant èssere ''mesurados in milliardos de dollaros''.<ref>[https://www.microsoft.com/presspass/press/2011/apr11/04-21msftnokia.mspx Nokia and Microsoft Sign Definitive Agreement Ahead of Schedule]</ref> Is primos telefoneddos Nokia a montare su [[sistema operativu]] de s'azienda de Redmond sunt istados is Nokia Lumia 800 e 710, presentados in ladàmene a su ''Nokia World 2011''.<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/technology-15460569 Nokia's First Windows Phone 7 Handset] BBC World News 26 Oct 2011</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.governor.co.uk/news-plus-views/2011/10/31/nokia-windows-phone-launch-in-uk|tìtulu=Nokia's Windows Phone announced alongside the 800, hitting select markets by end of year|editore=Governor|data=|atzessu=31 ottobre 2011|dataarchìviu=2012-04-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120425233819/http://www.governor.co.uk/news-plus-views/2011/10/31/nokia-windows-phone-launch-in-uk|deadurl=yes}}</ref> Su 3 cabudanni [[2013]] est annuntziadu ufitzialmente s'achirimentu dae Microsoft de sa partzidura Devices & Services de Nokia pro una summa de belle 5,44 milliardos de dollaros.<ref>{{Tzita web|url=http://ansa.it/web/notizie/rubriche/economia/2013/09/03/Microsoft-compra-Nokia-5-44-mld-euro_9237175.html|tìtulu=Microsoft compra Nokia per 5,44 mld euro|atzessu=29 marzo 2014}}</ref> Cun custu Microsoft s'est assigurada is deretos in sa produtzione de telefoneddos cun màrchiu Lumia e Asha prus unu tzertu nùmeru de brevetos Nokia; custa at sighidu a esìstere comente a azienda isvilupadora de servìtzios de localizatzione (Nokia HERE) e tecnologias noas pro is telecomunicatziones.<ref>{{Tzita web|url=http://www.ilpost.it/2013/09/04/microsoft-nokia/|tìtulu=10 cose su Microsoft che compra Nokia|atzessu=29 marzo 2014}}</ref> Stephen Elop lassat s'incàrrigu de amministradore delegadu de sa sotziedade [[Finlàndia|finlandesa]] (Risto Siilasmaa dd'at remplasadu) pro assùmere su de vitzepresidente esecutivu de sa partzidura Devices & Services.<ref>{{Tzita web|url=http://www.repubblica.it/economia/2013/09/03/news/microsoft_nokia-65780299/|tìtulu=Microsoft compra le attività cellulari di Nokia: operazione da 5,44 miliardi di euro|atzessu=29 marzo 2014}}</ref> Est naschidu gai ''Microsoft Mòbile''. Mancari chi esseret istada achirida dae Microsoft (achirimentu acabadu in abrile 2014 pro motivos burocràticos<ref>{{Tzita web|url=http://www.webnews.it/2014/03/24/microsoft-nokia-acquisizione-aprile/|tìtulu=Microsoft-Nokia, acquisizione completata ad aprile|atzessu=29 marzo 2014}}</ref>) Nokia at presentadu in su Mòbile World Congress [[2014]] una sèrie de telefoneddos denominada Nokia X e chi cumprendet sos mollos X, X+ e XL.<ref>{{Tzita web|url=http://www.plaffo.com/2014/02/nokia-presenta-una-nuova-gamma-di-smartphone-nokia-x-nokia-x-e-nokia-xl-ecco-tutte-le-info/|tìtulu=Nokia presenta una nuova gamma di smartphone Nokia X, Nokia X+ e Nokia XL, ecco tutte le info!|atzessu=29 marzo 2014}}</ref> Sa sèrie fiat basada a subra de una versione modificada de su [[sistema operativu]] Android, cun un'interfàtzia impitadore simigiante a cussa impreada dae Windows Phone e sa butega de aplicatziones sua in logu de Google Play.<ref>{{Tzita web|url=http://www.wired.it/mobile/smartphone/2014/02/24/mobile-world-congress-le-novita-nokia-diretta-da-barcellona/|tìtulu=Mobile World Congress, Nokia presenta tre Nokia X con Android|atzessu=29 marzo 2014}}</ref> Is primos mollos targados Microsoft Mòbile (formalmente ancora in suta de màrchiu Nokia), is Nokia Lumia 530, 630, 635 e 930 sunt arribbados in su [[2014]]; a suta de su nùmene de Microsoft Mòbile est istadu afiladu fintzas su Nokia X2 cun una versione modificada de su [[sistema operativu]] Android, ma est a pustis istadu decraradu chi custu mollu diat èssere istadu s'ùrtimu.<ref>{{Tzita web|url=http://www.windowsblogitalia.com/2014/07/microsoft-fa-fuori-18-000-dipendenti-e-la-serie-nokia-x/|tìtulu=Microsoft fa fuori la serie Nokia X|autore=Alexandre Milli|data=|atzessu=25 luglio 2014}}</ref> == Cummèrtziu initziale == === Windows Phone 7 === Microsoft aiat naradu chi Windows Phone 7 diat èssere istadu cummertzializadu a tempus pro is vacàntzias de Nadale de su 2010; in argiolas [[2010]] est istada distribuida sa versione beta de ''Windows Phone Developer Tools'', unu pachete gratùitu pro isvilupare aplicatziones de esecutare subra Windows Phone 7, cun Visual Studio (versione [[2010]] Express), Silverlight, Expression Blend, XNA Game Studio ( versione 4.0) e su ''Windows Phone Emulator''. Windows Phone 7 est istadu isveladu su 15 freàrgiu de su 2010 in su Mòbile World Congress de [[Bartzellona]]<ref name="WP7unveil">{{Tzita web|url=http://www.techcentral.co.za/mobile-world-congress-2010-day-one-overview/12826/|tìtulu=Mobile World Congress 2010 – day one overview|data=15 febbraio 2010|atzessu=3 giugno 2010}}</ref> e Microsoft at riveladu minudas agiuntivas a su MIX [[2010]] su 15 martzu imbeniente. Sa versione definitiva de su [[Software|programma]] est istada distribuida su 16 cabudanni de su matessi annu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2010/09/16/microsoft-demoes-twitter-and-netflix-apps-for-windows-phone-7-r/|tìtulu=Microsoft demoes Twitter and Netflix apps for Windows Phone 7, releases final dev tools|autore=Vlad Savov|editore=Engadget|data=16 settembre 2010|atzessu=29 settembre 2010}}</ref> Windows Phone 7 at retzidu 4 annoamentos: duos minores (Nodu e Tango) e duos majores (7.5 - Mango e 7.8). Windows Phone 7.8 est s'ùrtimu annoamentu pro sos dispositivos naschidos cun Windows Phone 7.x. === Windows Phone 8 === Sa versione manna imbeniente, Windows Phone 8, est istada annuntziada dae Microsoft su 20 làmpadas [[2012]] e posta in cummèrtziu su 29 ladàmene de su matessi annu. Windows Phone 8.x at retzidu chimbe annoamentos: bator minores (WP 8 Update - Portico, Update 2, Update 3, WP 8.1 Update) e unu majore, Windows Phone 8.1. === Panoràmica de is versiones === {| class="wikitable" !Versione printzipale !Dada de distributzione !Mudadas rilevantes |- | style="background-color:#F48892" |'''Windows Phone 7''' '''''RTM''''' (7.0.7004.0) |1º cabudanni [[2010]] |''Release to manufacturing''. |- | style="background-color:#F48892" |'''Windows Phone 7''' '''''NoDo''''' (7.0.7390.0) |beranu [[2011]] |Introduit su còpia e ataca, abertura e serrada prus lesta de is aplicatziones<ref name="autogenerato3">[https://www.microsoft.com/windowsphone/en-us/features/update-info.aspx The Smartphone Reinvented Around You | Windows Phone (United States)]</ref>, megioramentu de su sistema de chirca de su Marketplace e su suportu CDMA. Megioros a: Outlook, fotocàmera, audio e Wi-Fi. |- | style="background-color:#F48892" |Windows Phone 7.5 '''''Mango''''' (7.10.7720.68) |27 cabudanni [[2011]] |  Torrada a disenniare sa barra de su volùmene, megioros a s'ischermada de blocu in s'ìnteri de s'ascurtu de mùsica, Windows Live Messenger e Facebook Chat integrados a s'hub Cuntatos/Messàgios, hub Giogos megioradu, Task Switch megioradu, introduidos Bing Vision e Bing Mùsica, Marketplace megioradu, ischermada noa de istudu, assètios noos pro sa fotocàmera, Office Mòbile megioradu, Internèt Explorer 9 Mòbile, Hub Mùsica + Video cun funtziones noas, sonos de tzerriada personalizados, gràfica megiorada, Smart DJ. E prus de 500 funtziones noas e 1500 API noas. |- | style="background-color:#F48892" |Windows Phone 7.5 '''''Refresh Tango''''' (7.10.8773.98) |istiu [[2012]] |Novidade pro is messàgios, esportatzione e importatzione de cuntatos de su telèfonu cara a un'ischeda SIM. |- | style="background-color:#F48892" |Windows Phone 7.8 (7.10.8862.144) |30 ghennàrgiu [[2013]] |  Oferit un'esperièntzia noa de s'ischermada Start cun ricuadros animados piticos, mèdios e mannos, prus colores in su primu pranu a 20, megiorada s'esperièntzia de s'ischermada de blocu cun funtzionalidade de amparu dae s'ativatzione atzidentale e s'immàgine de Bing comente a isfundu de sa die. Estèndidu su suportu de Windows Phone Marketplace e Xbox a àteros paisos, megioradu su caràtere tzinesu e s'aspetu de s'àrabu e de àteras limbas; |- | style="background-color:#B490BD" |'''Windows Phone 8''' |29 santugaine [[2012]] |Kernel Windows NT in logu de Windows CE presente in Windows Phone 7.x, Internet Explorer Mòbile 10, Office Mòbile megioradu, imbiu de archìvios pro mèdiu de Bluetooth, suportu NFC e Wi-Fi Direct, suportu pro prus risolutziones, Ungroni de is Pipios, suportu pro is MicroSD, suportu a is protzessores multi-nùcleu finas a 64 nùcleos, notìficas de aplicatziones de àteros produtores in sa'ischermada de blocu, pagamentos in is app, annoamentu OTA. |- | style="background-color:#B490BD" |'''Update -''' '''''Pòrticu''''' ('''GDR1''') (8.0.10211.204) |11 nadale [[2012]] |Poderamentu de sa connessione Wi-Fi a ischermu istudadu, possibilidade de tènnere SMS ammentados in su terminale, possibilidade de refudare una mutida in intrada imbiende unu SMS ammentadu, boghe noa “issebera totu” in messàgios e foto, arràngiu pro su problema de is avios noos improvisos. |- | style="background-color:#B490BD" |Update 2 (GDR2) (8.0.10327.77 o 8.0.10328.78) |trìulas [[2013]] |Megioros pro s'hub Mùsica + video siat in lestresa, siat in in funtzionalidades; agiunta de sa Ràdiu FM; introduidu Data Sense pro controllare is datos iscarrigados dae sa retze tzellulare; Is app chi impreant su protocollu [[VoIP]] comente a Lync e Skype oferint mègius prestatziones e prus istabilidade. Megioros in Internet Explorer, chi megiorat sa cumpatibilidade cun HTML5. |- | style="background-color:#B490BD" |Update 3 (GDR3) (8.0.10501.127, 8.0.10512.142, 8.0.10517.150 o 8.0.10521.155) |santugaine [[2013]] |Megioros chi fatzìlitant s'impreu de is dispositivos a dae is impitadores cun problemas de bista, possibilidade de liberare ispàtziu de sa memòria cun prus fatzilidade e burrare is documentos temporales. Is categorias noas in “memòria de su telèfonu” ammustrant in minuda cales app òcupant prus ispàtziu. Introduida sa ''Modalidade Ghia'' chi permitit a s'impitadore de disativare is notìficas de mutidas e messàgios in arribu cando est portende unu veìculu. Agiunta sa possibilidade de disativare sa rotatzione de s'ischermu; agiuntu su suportu pro su cumpartzimentu de sa connessione de retze pro mèdiu de bluetooth cun is dispositivos Windows 8.1, risòlvidos diversos bug chi causaiant problemas in sas connessiones bluetooth cun is atzessòrios àteros aparatos. Agiunta sa possibilidade de personalizare sa suoneria de SMS, e-mail, messàgios vocales, promemoria e messaggistica istantànea). Est istada annotamala agiunta sa possibilidade de cungiare sas aplicatzione de su Fast App Switcher cun unu tocu de is sìmbulos “X” issoru. |- | style="background-color:#40C2F3" |Windows Phone 8.1 (8.10.12293.216, 8.10.12393.890, 8.10.12382.878, 8.10.12397.895 8.10.12397.899) |istiu [[2014]] |  Agiunta de s'assistente virtuale Cortana, de su tzentru operativu e de sa funtzionalidade swype a su tecladu ''Word Flow''; majore personalizzazione cun sa possibilidade de agiùnghere un'isfundu a is ''tile'' de s'ischermada Start; megioros a su navigadore e a su riprodutore vìdeo a intro de sa bentana; partzidura de s'hub ''Mùsica + video'' in Xbox Music e Xbox Video, app noas de averiduu ''comente'' ''Rispàrmiu Bateria'', ''Sensore Datos'', ''Sensore Wi-Fi'' e ''Sensore Memòria''. megioradu su ''multi-protzessu'', introduidas aplicatziones universales pro Windows 8.1 e Windows Phone 8.1, API noas pro personalizare s'ischermada de blocu. S'integratzione intre is retzes sotziales e is hub de sistema no est prus manigiada dae su sistema ma dae is aplicatziones (Facebook, Twitter etc.). Cun sa chirca de Bing est possìbile ''chircare'' fintzas archìvios, cuntatos e aplicatziones in su sistema e est istadu agiuntu su suportu pro is butones ''A coa'', ''Start'' e Chirca a s'ischermu. |- | style="background-color:#40C2F3" |Windows Phone 8.1 Update (GDR1) (8.10.12293.216) |austu/atòngiu [[2014]] |Cortana arribbat in Tzina, Rènniu Unidu, Canadà, Ìndia e Austràlia, agiuntas cartellas in Start Screen, megioros a Xbox Music: suportu a sa Live Tile, Ischeda "Riproduidos de reghente", Suportu a s'ungrone de is Pipios. |- | style="background-color:#40C2F3" |Windows Phone 8.1 Update 2 (GDR2)(8.10.15148.160) |abrile [[2015]] |Preinstalladu in is Lumia 640 e 640 XL; peruna informatzione a pitzus de s'annoamentu de àteros aparatos.<ref name="WP8.1GDR2">[http://windows.hdblog.it/2015/03/02/windows-phone-update-2-lumia-os-aggiornamento/ Windows Pone 8.1 Update 2 Preinstallato su Lumia 640 e 640 XL]</ref> |- |'''Windows 10 Mòbile''' |martzu [[2016]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.ridble.com/windows-10-mobile-disponibile/|tìtulu=Inizia finalmente il rollout di Windows 10 Mobile per i vecchi Windows Phone|autore=Giovanni Mattei|editore=Ridble|data=17 marzo 2016|atzessu=17 marzo 2016|dataarchìviu=2016-05-03|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160503100418/https://www.ridble.com/windows-10-mobile-disponibile/|deadurl=yes}}</ref> |''Versione majore'' cun s'obietivu de annànghere a smartphone e phablet un' esperièntzia de impreu prètzisu a sa de Windows 10.<ref>{{Tzita web|url=http://www.windowscentral.com/windows-10-mobile|tìtulu=Windows 10 Mobile|editore=[[Windows Central]]|atzessu=4 marzo 2016}}</ref> Mollos cumpatìbiles: Lumia 1520, 930, 640, 640XL, 730, 735, 830, 532, 535, 540, 635 1GB, 636 1GB, 638 1GB, 430, 435, BIAITOS Win HD w510u, BIAITA Win HD LTE x150q, MCJ Madosma Q501.<ref>{{Tzita noas|autore=Salvatore Carrozzini||url=http://www.hwupgrade.it/news/telefonia/ufficiale-prende-il-via-l-aggiornamento-a-windows-10-mobile_61619.html|tìtulu=Ufficiale: prende il via l'aggiornamento a Windows 10 Mobile|publicatzione=Hardware Upgrade|data=17 marzo 2016|atzessu=17 marzo 2016}}</ref> |} == Piessìnnios == === Interfàtzia de impitadore === [[File:Windows_10_Mobile_screenshot.svg|thumb|Esempru ischemàticu de s'interfàtzia Modern UI in unu Windows Phone, in ue sunt impreadas is "''Live Tiles''" de vàrias dimensiones e positziones]] Windows Phone impreaiat s'interfàtzia de impitadori ''Modern UI'' (In antis ''Metro'') Microsoft.<ref>{{Tzita web|url=https://download.microsoft.com/download/F/F/C/FFCF79B1-C2EB-42C2-8E2D-665705380DA0/Windows%20Phone%20Design%20System%20-%20Codename%20Metro.PDF|tìtulu=Copia archiviata|atzessu=9 settembre 2010|dataarchìviu=2010-11-15|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20101115052944/http://download.microsoft.com/download/F/F/C/FFCF79B1-C2EB-42C2-8E2D-665705380DA0/Windows%20Phone%20Design%20System%20-%20Codename%20Metro.PDF|deadurl=yes}}</ref> S'ischermada printzipale, ''Ischermada Start'', fiat assentada dae ''Live Tiles'', chi sunt ligòngios a aplicatziones, funtziones o elementos individuales (cuntatos, pàginas internèt, aplicatziones o àteru) a forma de regiolas (''tiles'' in [[limba inglesa]]). S'impitadore podiat agiùnghere, dimensionare, iscostiare o eliminare is regiolas, chi aparint dinàmicas (ddi naraiant pro custu ''Live tiles'') gràtzias a efetos gràficos (furriadas, animatziones etc.) e s'annoaiant in tempus reale - pro esempru, sa regiola de unu contu de [[posta eletrònica]] ammustraiat su nùmeru de messàgios non letos, o sa de un' aplicatzione meteo podiat informare fatu-fatu a pitzus de is cunditziones [[Meteorologia|meteo]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2010/02/15/windows-phone-7-is-official-and-microsoft-is-playing-to/|tìtulu=Windows Phone 7 is official, and Microsoft is playing to win|data=15 febbraio 2010|atzessu=15 febbraio 2010-10|dataarchìviu=2016-03-03|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160303221524/http://www.engadget.com/2010/02/15/windows-phone-7-is-official-and-microsoft-is-playing-to/|deadurl=yes}}</ref><ref name="ReferenceA">{{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2010/03/18/windows-phone-7-series-the-complete-guide/|tìtulu=Windows Phone 7: the complete guide|data=18 marzo 2010|atzessu=19 settembre 2010}}</ref> S'interfàtzia de impitadore pre-definida teniat unu tema iscuru, ma s'impitadore podiat seberare de ddu cambiare cun unu tema craru, in ue faghiat a seberare unu colore ùnicu pro is regiolas intra 20 tonalidades.<ref>{{Tzita web|url=http://pocketnow.com/windows-phone/comprehensive-windows-phone-7-demo|tìtulu=The Most Comprehensive Windows Phone 7 Demo to Date|data=27 luglio 2010|atzessu=19 settembre 2010}}</ref> Is regiolas de aplicatziones esternas podiant adotare in manera automàtica su colore seberadu o nde pigare un'indipendente.<ref>{{Tzita web|url=http://pocketnow.com/windows-phone/channel-9-demos-some-windows-phone-7-apps|tìtulu=Channel 9 Demos Some Windows Phone 7 Apps|data=10 agosto 2010|atzessu=19 settembre 2010}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.wp7forum.com/htc-hd7/htc-hd7-hello-all-4-3-inches-of-windows-phone-7|tìtulu=HTC HD7: Hello, All 4.3-Inches of Windows Phone 7|data=10 ottobre 2010|atzessu=25 marzo 2013}}</ref> Medas càbidos in Windows Phone fiant organizados in ''hub'', chi cumbinaiant càbidos locales e in lìnia non limitende·si a ammustrare isceti elementos relativos a sa sìngula categoria, ma ammanniende·dda collinde interatziones, collegamentos e app fintzas pro mèdiu de s'integratzione de su sistema cun is retzes sotziales printzipales comente Facebook e Twitter.<ref name="ReferenceA"/> A esempru, s'hub Foto cunteniat siat is albums creados fadende fotografias o caturende ischermadas, siat is de su contu de retze sotziale sincronizadu e ammustraiat a esempru is app installadas chi permitint mudàntzias fotogràficas. Àteros hub presentes sunt ''Mùsica + video'', Giogos, ''e'' ''Office''. === Intrada === S'impitadore interagiat cun sa prataforma Windows Phone pro mèdiu de tres teclas printzipales: ''A coa'', ''Start'' e ''Chirca''. A coa, rapresentadu dae una fritza girada cara a manu manca, aporriat a s'ischermada pretzedente e permitiat de cungiare un'aplicatzione in esecutzione; cun una pressione perlongada ammustraiat s'ischermada de is protzessos. Start, rapresentadu dae su logu de Windows, aporriat a s'ischermada ''Start'' cando un'aplicatzione est in esecutzione, lassende·dda aberta in ''fundu''. Cun pressione perlongada, ativaiat is cumandos vocales ''TellMe'' ''Chirca'', rapresentadu dae una lente de ingrandimentu, permitiat de intrai in sa chirca integrada de Bing. Windows Phone impreaiat sa tecnologia ''multi-tocu''; s'insertada de su testu acontessiat pro mèdiu de una tastiera virtuale a subra a s'ischermu, chi ddi naraiant ''Word Flow''.<ref name="windows phone preview"> {{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2010/07/19/windows-phone-7-in-depth-preview/|tìtulu=Windows Phone 7 in-depth preview|data=19 luglio 2010|atzessu=4 settembre 2010}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://rgullhaug.wordpress.com/2010/09/08/autocompletebox-in-wp7|tìtulu=AutoCompleteBox in Windows Phone 7|data=8 settembre 2010|atzessu=21 settembre 2010}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://pocketnow.com/windows-phone/windows-phone-7-keyboard-demoed-deemed-fast-responsive-accurate|tìtulu=Windows Phone 7 Keyboard Demoed, Deemed Fast, Responsive, Accurate|data=10 agosto 2010|atzessu=19 settembre 2010}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://pocketnow.com/deals/windows-phone-7-series-text-entry-strict-hardware-requirements|tìtulu=Windows Phone 7 Series Text Entry: Strict Hardware Requirements|data=17 agosto 2010|atzessu=19 settembre 2010}}</ref> === Multi-prozessu === Windows Phone impreaiat unu sistema de gestione de is app in su fundu diferente de àteros [[Sistema operativu|sistemas operativos]]: is app presentes in ''background'' difatis no abarraiant abertas e ativas, ma "ibernadas" in sa memòria cache e tando at rimòvidu dae sa [[Memòria a atzessu casuale|RAM]]; non fiant serradas de su totu ma postas in pàusa a manera de torrare ativas in pessu chi s'arratzaiat dae s'ischermada ''multitasking''. Custu permitiat de aorrare resursas hardware, comente su logu in RAM. === Notìficas === Su sistema de notìficas fiat manigiadu dae is [[Serbidore (informàtica)|serbidores]] Microsoft e suportaiat app de sistema o de àteros. S'impitadore podiat retzire notìficas in forma de ''Toast'', duncas pro mèdiu de unu pinnone chi apariat in s'ala superiora de s'ischermu e chi ddoe abarraiat pro carchi segundu. Cando s'impitadore non castiaiat sa notìfica, su nùmeru de notìficas presentes pro s'app fiat ammustradu a subra a regiola sua. === Chirca === Is dillindadas de Microsoft in contu de s'hardware de is aparatos previdiant sa presèntzia de una tecla multifunzione de chirca in su frontale de su telèfonu. Sa pressione in su pulsante Chircat permitiat a s'impitadore de ''chircare'' sitiados internèt, notizias e pòngiat in sa mapa impreende su motore de chirca Bing.<ref name="MaryJo_Will">{{Tzita web|url=https://www.zdnet.com/blog/microsoft/will-all-xbox-games-work-on-windows-phone-7-devices/5272|tìtulu=Will all Xbox games work on Windows Phone 7 devices?|autore=Mary Jo Foley|editore=ZDNet|data=15 febbraio 2010}}</ref>Bing fiat su motore de chirca pre-definidu e mègius integradu, ma fiat possìbile a nde impreare àteros. === Assistente vocale === In Windows Phone 7 e 8 ddoe fiat un'assistente vocale, ''Microsoft TellMe'', chi si podiat ativare xun sa pressione perlongada de sa tecla tzentrale ''Start''. Permitiat de esecutare funtziones limitadas comente tzerriare unu cuntatu, s'abertura de aplicatziones, sa chirca, sa cumpositzione de notas e messàgios. Cun sa ''versione majore'' Windows Phone 8.1, Microsoft at agiuntu a sa prataforma Windows Phone un'assistente vocale intelligente, ''[[Cortana (programma)|Cortana]]''.<ref>{{Tzita web|url=http://www.lastampa.it/2014/04/03/tecnologia/windows-phone-sugli-smartphone-nokia-arriva-lassistente-vocale-cortana-1cHvjFbaSHoieqw2ZNDZVJ/pagina.html|tìtulu=Con Windows Phone 8.1 arriva l'assistente Cortana|atzessu=3 aprile 2014}}</ref> Su nùmene fiat pigadu dae sa sèrie ''Halo'', comente annuntziadu dae Joe Belfiore in s'ìnteri de sa presentada in ue nd'at ammustradu is pessìnnios printzipales.<ref>{{Tzita web|url=http://www.repubblica.it/tecnologia/2014/04/03/news/microsoft_lancia_cortana_il_siri_di_windows_phone_e_presenta_tre_nuovi_nokia_lumia-82603550/?rssimage|tìtulu=Microsoft lancia Cortana|atzessu=3 aprile 2014}}</ref> === Annoamentos === Segundu cantu decraradu dae Microsoft, is annoamentos fiant imbiados a is terminales Windows Phone pro mèdiu de Microsoft Update, comente in is àteros sistemas operativos basados subra Windows.<ref>{{Tzita web|url=http://windowsphonesecrets.com/2010/04/19/windows-phone-os-7-0-architecture-guide/|tìtulu=Windows Phone OS 7.0 Architecture Guide|autore=Paul Thurrott|data=19 aprile 2010|atzessu=9 settembre 2010}}</ref> Microsoft boliat però annoare a manera dereta onni telèfonu cun Windows Phone e aiat pianificadu un'imbiu costante de annoamentos minores chi ant a agiùnghere funtziones in s'ìnteri de s'annu e unu prus mannu annuale.<ref>{{Tzita web|url=http://www.mobiletechworld.com/2010/04/11/microsoft-talks-windows-phone-7-features-native-code-multi-tasking-and-update-process|tìtulu=Microsoft talks Windows Phone 7 features, native code, multi-tasking and update process|editore=MobileTechWorld|atzessu=25 marzo 2013|dataarchìviu=2012-05-10|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120510210727/http://www.mobiletechworld.com/2010/04/11/microsoft-talks-windows-phone-7-features-native-code-multi-tasking-and-update-process/|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://news.cnet.com/8301-13860_3-20019259-56.html?tag=cnetRiver|tìtulu=Ballmer talks Windows Phone 7 with CNET (Q&A)|autore=Ina Fried}}</ref> Totu is aplicatziones esternas podiant èssere annoadas in manera automàtica pro mèdiu de su Windows Phone Store (''Marketplace'' in Windows Phone 7).<ref>{{Tzita web|url=https://www.engadget.com/2010/03/15/windows-phone-marketplace-for-windows-phone-7-series-unveiled/|tìtulu=Windows Phone Marketplace for Windows Phone 7 Series unveiled|autore=Chris Ziegler|editore=Engadget|data=15 marzo 2010|atzessu=3 giugno 2010}}</ref> == Riferimentos == <references /> [[Categoria:Informàtica]] [[Categoria:Telefonia]] 5v9re3i1ra041y086t223jyh9b0a1cz Spoon River Anthology 0 20418 177964 173337 2022-08-23T12:31:57Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} [[File:Usstamp-edgar lee masters.jpg|thumb|'''Francubullu''' [[Istados Unidos de Amèrica|istadunidensu]] cun sa cara de Edgar Lee Masters]] '''Spoon River Anthology''' est una regorta de poesias in [[versu lìberu]] iscrita dae su poeta istadunidensu [[Edgar Lee Masters]] e publicada intre su 1914 e su 1915 in su ''Mirror'' de [[Saint Louis (Missouri)|Saint Louis]]. Ònnia poesia contat, in forma de rètulu de làpide, sa vida de is bividores de sa bidda immaginària de Spoon River (nùmene chi benit dae unu riu chi esistit a beru e curret acanta de Lewistown, tzitade de residèntzia de Masters), interrados in su [[campusantu]] locale. Sa punna de Masters est de contare sa realidade de una biddighedda rurale americana, a foras de is fàulas chi is bivos contant a pitzus de sa vida issoro<ref name=":0">{{Tzita libru|sambenadu=Masters, Edgar Lee.|sambenadu2=Mondadori, Cles, tipografo trentino.|tìtulu=Antologia di Spoon River|url=https://www.worldcat.org/oclc/800981627|editzione=10. rist|data=2001|editore=Mondadori|limba=it|p=10|capìtulu=Prefatzione|OCLC=800981627|ISBN=88-04-49609-6}}</ref>. == Tema == Sa prima editzione de sa regorta publicada in s'abrile de su 1915 contaiat 213 rètulos, essidos posca 243 prus ''The Hill (Su Montigru)'' in sa versione definitiva de su 1916. Sa regorta cumprendet deghennoe istòrias chi interessaiant unu totale de 248 personàgios chi cugùgiant agiumai totu is categorias e is mestieris umanos. Masters si proponiat de descrìere sa via umana contende is fatos de unu micro-cosmu, sa biddighedda de Spoon River. In apenditze a sa versione in limba originale b'est unu poemeddu èpicu-satìricu intituladu "The Spooniad"<ref>[https://www.americanpoems.com/poets/edgar-lee-masters/the-spooniad/ The Spooniad – American Poems – Analysis, Themes, Meaning and Literary Devices]</ref> in ue unu de is personàgios de su libru (Mr. Jonathan Swift Somers) cheret contare totu is fatos acontèssidos in Spoon River ma non resesset lassende·ddu sena agabbu. Masters s'est ispiradu a persones esìstidas de a beru in is biddas de Lewistown e Petersburg, acanta de [[Springfield (Illinois)|Springfield]] in [[Illinois]], in ue issu fiat pesadu. Su piessìnniu prus de importu de is personàgios de Edgar Lee Masters est chi, essende mortos, non teniant prus nudda de pèrdere e tando podiant nàrrere cale si siat cosa a pitzus de sa vida issoro in sintzeridade totale. Segundu istudiosos medas, s'autore s'est ispiradu, nessi pro s'istrutura de s'òpera, a s'Antologia Palatina<ref name=":0" />. == Resèssida e crìtica == Spoon River Anthology at retzidu crìticas positivas e est istadu acòllidu bene dae su pùblicu. Autores che [[Ezra Pound]] e [[Carl Sandburg]] dd'ant bantada in is retzensiduras issoro.<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Ezra Pound|tìtulu=Webster Ford|rivista=The Egoist|volume=|nùmeru=|pp=11-12|limba=en|url=http://library.brown.edu/pdfs/1306934830171879.pdf}}</ref><ref>{{Tzita libru|nùmene=Carl|sambenadu=Sandburg|sambenadu2=|tìtulu=Notes For a Review of "The Spoon River Anthology"|url=http://archive.org/details/littlereview02mcke|atzessu=|data=1969|editore=[Huntington, W. Va. : John McKernan|limba=en|pp=42-43|òpera=The Little Review}}</ref> Persones medas ancora bias e a discansu connoschìbiles in is "rètulos" de s'òpera si nde sunt annugiados bidende is fainas issoro prus segretas e privadas publicadas in cussas poesias. Su libru fiat proibidu in is iscolas e librerias de Lewistown fintzas a su 1974.<ref name=":1">{{Tzita web|url=https://www.neh.gov/humanities/2015/novemberdecember/statement/how-the-once-banned-spoon-river-anthology-made-comeback-i|tìtulu=How the Once-Banned Spoon River Anthology Made a Comeback in Lewistown|situ=The National Endowment for the Humanities|limba=en|atzessu=2020-12-26}}</ref> Master at iscritu una sighidura de s'òpera, ''The New Spoon River'', in ue is Spoon River est essida unu burgu de [[Chicago]] e is bividores suos si sunt urbanizados<ref>{{Tzita libru|nùmene=Edgar Lee|sambenadu=Masters|tìtulu=The new Spoon River|url=http://archive.org/details/newspoonriver00ilmast|atzessu=2020-12-26|data=1968|editore=New York, Macmillan|limba=en}}</ref>. S'òpera no at segudadu sa resèssida e is bantos de Spoon River Anthology.<ref>{{Tzita libru|nùmene=Ronald|sambenadu=Primeau|tìtulu=Beyond Spoon River: The Legacy of Edgar Lee Masters|url=https://books.google.com/books?id=ChiCBAAAQBAJ&q=%22the+new+spoon+river%22&pg=PT90|atzessu=2020-12-26|data=2014-08-27|editore=University of Texas Press|limba=en|ISBN=978-1-4773-0177-7}}</ref> In [[Itàlia]], sa prima editzione est istada publicada in su 9 martzu 1943 dae sa domo editora Einaudi in s'ìnteri de su regìmene fascista, furriada in [[Limba italiana|italianu]] dae [[Fernanda Pivano]] chi aiat lèghidu su libru originale sighende su consìgiu de [[Cesare Pavese]] e chi est istada posta in presone pro àere publicadu un'òpera chi contrariaiat is ideales [[Fascismu|fascistas]].<ref>{{Tzita libru|sambenadu=Masters, Edgar Lee.|sambenadu2=Mondadori, Cles, tipografo trentino.|tìtulu=Antologia di Spoon River|url=https://www.worldcat.org/oclc/800981627|atzessu=2020-12-26|editzione=10. rist|data=2001|editore=Mondadori|limba=it|p=13|capìtulu=Prefatzione|OCLC=800981627|ISBN=88-04-49609-6}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.lastoriasiamonoi.rai.it/puntata.aspx?id=269|tìtulu=La Storia siamo noi - Fabrizio De Andrè|situ=web.archive.org|data=2009-01-22|limba=it|atzessu=2020-12-26|dataarchìviu=2009-01-22|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090122134142/http://www.lastoriasiamonoi.rai.it/puntata.aspx?id=269|urlmortu=eja}}</ref> Sa bidda de Lewistown at tzelebradu a s'autore ponende un'istàtua in su campusantu Oak Hill Cemetery e oferende una caminera in mesu a is tumbas chi ant ispiradu s'òpera<ref>{{Tzita web|url=https://lewistownillinois.org/wp/oak-hill-cemetary/|tìtulu=Oak Hill Cemetery|limba=en-US|atzessu=2020-12-26}}</ref>. In su 2015 at festadu is 100 annos de sa publicatzione.<ref name=":1" /> == Riferimentos == <references /> [[Categoria:Template Webarchive - ligàmenes a s'Internet Archive]] [[Categoria:Literadura]] 1ymgc05tcfqzdvii8scpqgcer5e05wp Wireless Application Protocol 0 20519 177993 172824 2022-08-23T13:55:34Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 4 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{CAM}}[[File:Wap-wikipedia-en.png|thumb|Schermada de su giassu WAP de Wikipedia]]'''''Wireless Application Protocol''''' ('''WAP,''' ''protocollu de aplicatzioni chena filus'') est unu standard tènnicu po s'acessu a informatzionis apitzus de arretzas chena filus mòbilis. Po navigai in su [[World Wide Web|web]] impreendi custu standard serbit unu '''navigadori WAP'''<ref>{{Tzita libru|autore=Sharma|nùmene=Chetan|autore2=Nakamura|nùmene2=Yasuhisa|tìtulu=Wireless Data Services: Technologies, Business Models and Global Markets|url=https://archive.org/details/wirelessdataserv0000shar_s7b4|data=2003-11-20|editore=Cambridge University Press|limba=en|p=[https://archive.org/details/wirelessdataserv0000shar_s7b4/page/194 194]|ISBN=978-0-521-82843-7}}</ref>, chi podit essi postu a disponimentu de is produtoris de dispositivus mòbilis. Su primu dispositivu cun unu programa de custu tipu est stètiu su telefoneddu Nokia 7110, de su 1999<ref name=":0">{{Tzita web|url=http://press.nokia.com/PR/199902/777256_5.html|tìtulu=Nokia unveils the world's first media phone for Internet access|data=23 freàrgiu 1999|limba=en|atzessu=2021-01-17|dataarchìviu=2001-08-27|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20010827093408/http://press.nokia.com/PR/199902/777256_5.html|urlmortu=eja}}</ref>. S'utilidadi de WAP s'est minimada cun s'introdutzionis de arretzas prus lestas, schermus prus mannus a coloris e s'impreu de navigadoris Web chi impreant su pròpiu standard de is elaboradoris<ref>{{Tzita libru|sambenadu=Tanenbaum, Andrew S.|tradutore=Sabrina Gaito e Dario Maggiorini|tìtulu=Reti di calcolatori|url=https://www.worldcat.org/oclc/860630289|atzessu=2021-01-16|editzione=5. ed|data=2011|editore=Pearson|limba=it|pp=661-662|OCLC=860630289|ISBN=978-88-7192-640-7}}</ref>. In generali, is costus artus de impreu po is impitadoris, sa pagu comodidadi de navigai in Internet cun schermus piticus e monocromàticus e sa dificultadi de posta in òpera po frunidoris de servìtziu e cuntènnius, nd'ant fatu unu standard pagu arrennèsciu.<ref name=":3">{{Tzita web|url=https://www.punto-informatico.it/contrappuntiitil-wap-morto/|tìtulu=Il WAP è morto|autore=F2innovation|situ=Contrappunti.it - Punto Informatico|data=2000-07-23|limba=it|atzessu=2021-01-17}}</ref><ref name=":4">{{Tzita web|url=https://www.rfc-editor.org/rfc/rfc5218.html#appendix-A.5|tìtulu=What Makes for a Successful Protocol?|autore=D. Thaler, B. Aboba|situ=www.rfc-editor.org|limba=en|atzessu=2021-01-17}}</ref><ref name=":5">{{Tzita web|url=https://www.apogeonline.com/articoli/gprs-grande-flop-in-europa-raffaella-scalisi/|tìtulu=GPRS: grande flop in Europa|autore=Raffaella Scalisi|situ=Apogeo Editore|limba=it-IT|atzessu=2021-01-17}}</ref> == Piessìnnius tènnicus == === Pila WAP === Su standard WAP descriit una pila de protocollus<ref>{{Tzita web|url=https://www.rivier.edu/faculty/vriabov/cs553a_Project_SKrishnaswamy.pdf|tìtulu=Wireless Communication Methodologies & Wireless Application Protocol|sambenadu=Krishnaswamy|nùmene=Sankara|limba=en|atzessu=2021-01-17|dataarchìviu=2020-11-01|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201101042947/https://www2.rivier.edu/faculty/vriabov/cs553a_Project_SKrishnaswamy.pdf|deadurl=yes}}</ref> chi permitit su funtzionamentu de dispositivus e programas WAP cun tecnologias de arretza diferentis, comenti GSM e IS-95. {| class="wikitable" |Wireless Application Environment (WAE, Ambienti de aplicatzioni chena filus) | rowspan="6" |pila de protocollus WAP |- |Wireless Session Protocol (WSP, Protocollu de sessioni chena filus) |- |Wireless Transaction Protocol (WTP, Protocollu de transatzioni chena filus) |- |Wireless Transport Layer Security (WTLS, Seguràntzia de livellu de carrìngiu chena filus) |- |Wireless Datagram Protocol (WDP, Protocollu datagrama chena filus) |- |*** Calisisiat arretza sena filus *** |} Su protocollu prus a bàsciu in sa pila, Wireless Datagram Protocol (WDP), funtzionat comenti livellu de adatamentu chi fait simbillai dònnia arretza a UDP a is livellus apitzus de cussu, frunendi unu carrìngiu no afidàbili a is datus a traessu de duus gennas (orìgini e arribu). Is àterus livellus biint WDP comenti unu protocollu ùnicu cun prus "realisatzionis tènnicas", a pitzus de vàrius "carradoris de datus". Candu custus funtzionant giai a manera nativa cun IP, WDP est UDP.<ref name=":1">{{Tzita libru|autore=Team Digit|tìtulu=Fast Track to Mobile Telephony|url=http://archive.org/details/200601MobileTelephony|atzessu=2021-01-17|limba=en|p=101}}</ref> WTLS, est unu livellu no obligatòriu e frunit seguràntzia cun unu mecanismu de critografia a crae pùblica, chi assimbillat a [[Transport Layer Security|TLS]].<ref name=":1" /> WTP frunit su suportu a is transazionis e duncas rechertas e arrespustas afidàbilis. Sendi progetau po is arretzas mòbilis, est prus eficenti de TCP in su manìgiu de su problema de sa pèrdida de pachetus chi acuntessit in arretzas 2G.<ref name=":1" /> Su livellu de aplicatzioni (WAE) definit unus cantu linguàgius de markup po is programas.<ref name=":6">{{Tzita libru|sambenadu=Team Digit|tìtulu=200601 Mobile Telephony|url=http://archive.org/details/200601MobileTelephony|atzessu=2021-01-17|limba=en|p=102}}</ref> Po WAP versioni 1.X, su linguàgiu principali est Wireless Markup Language (WML), fundada apitzus de XML<ref>{{Tzita web|url=www.wapforum.org/DTD/wml20.dtd|tìtulu=Wireless Markup Language (WML) 2.0 Document Type Definition|situ=Wap Forum|limba=en}}</ref>. In WAP 2.0 est XHTML Mobile Profile, versioni redùsia de XHTML.<ref name=":6" /><ref>{{Tzita web|url=https://www.developershome.com/wap/xhtmlmp/|tìtulu=XHTML MP Tutorial - Learn the WAP 2.0 Markup Language with the Help of Examples|situ=www.developershome.com|limba=en|atzessu=2021-01-17}}</ref> === WAP Push === [[File:WAP_Push_Process.jpg|thumb|300x300px|Processu de WAP Push]] WAP Push est stètiu agiuntu a is propiedadis po permiti de imbiai is cuntènnius WAP a is dispositivus mòbilis cun unu traballu mìnimu de s'impitadori. Unu WAP Push est sceti unu messàgiu cun una codìfica speciali chi incluit un'indiritzu WAP.<ref>{{Tzita web|url=https://www.openmarket.com/mms-messaging-service-how-to-showcase-your-multimedia-mojo/|tìtulu=MMS messaging: find out why and when you need it|situ=OpenMarket|limba=en-US|atzessu=2021-01-17}}</ref> Unu Push podit essi imbiau a traessu de vàrius servìtzius, comentu SMS e GPRS. <ref name=":2">{{Tzita publicatzione|tìtulu=Wap Push Technology Overview|limba=en|url=https://fasterthemes.com/Wikipedia_WAP_Push_Tech_Overview.pdf}}</ref> Unu terminali chi suportat WAP 1.2 (o prus recenti) at a donai su sceberu a s'impitadori de intrai in su cuntènniu WAP: est su WAP Push SI (Service Indication).<ref name=":2" /> Una varianti de custu, WAP Push SL (Service Loading), aberit su navigadori WAP po dd'amostai<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Wireless Application Protocol Forum|data=8 santandria 1999|tìtulu=WAP Service Loading|limba=en|url=https://www.ixbt.com/mobile/trans/doc/wap/SPEC-ServiceLoad-19991108.pdf}}</ref>. === WAP 2.0 === Wap 2.0 est stètiu publicau in su 2002 po amellorai s'esperièntzia de impreu de is impitadoris. Impreat XHTML e WCSS in logu de WML, amellorat WAP Push e introdusit su profilu de agenti po permiti de identificai is piessìnnius de su navigadori e interfacis po cumponentis agiuntivus.<ref name=":7">{{Tzita web|url=https://www.javatpoint.com/wap|tìtulu=WAP {{!}} What is WAP {{!}} Wireless Application Protocol - javatpoint|situ=www.javatpoint.com|limba=en|atzessu=2021-01-17}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.developershome.com/wap/wcss/wcss_tutorial.asp?page=introduction|tìtulu=WCSS Tutorial: What is WAP CSS/Wireless CSS - To Set Layout and Style for WAP 2.0 Mobile Internet Applications|situ=www.developershome.com|limba=en|atzessu=2021-01-17}}</ref> == Stòria == Su WAP Forum est stètiu fundau in su 1998 de Ericsson, Motorola, Nokia e Unwired Planet.<ref>{{Tzita web|url=http://www.nokia.com/en_int/news/releases/1998/01/08/ericsson-motorola-nokia-and-unwired-planet-establish-wireless-application-protocol-forum-ltd|tìtulu=Ericsson, Motorola, Nokia and Unwired Planet establish Wireless Application Protocol Forum Ltd. {{!}} Nokia|situ=web.archive.org|data=2017-11-16|limba=en|atzessu=2021-01-17|dataarchìviu=2017-11-16|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20171116034542/http://www.nokia.com/en_int/news/releases/1998/01/08/ericsson-motorola-nokia-and-unwired-planet-establish-wireless-application-protocol-forum-ltd|urlmortu=eja}}</ref> Sa punna sua fiat de ponni totu is tecnologias de arretza chena filus impari in unu protocollu standardisau.<ref>{{Tzita web|url=http://inspiredbloggers.blogspot.com/2004/12/brief-history-of-wap_110252445307049372.html|tìtulu=A brief History of WAP|situ=HCI blog|data=December 8, 2004|limba=en|atzessu=5 austu 2011}}</ref> In su 2002, su WAP Forum est intrau in sa Open Mobile Alliance (OMA).<ref>{{Tzita web|url=http://www.openmobilealliance.org/AboutOMA/FAQ.aspx|tìtulu=About OMA SpecWorks - OMA SpecWorks|situ=www.openmobilealliance.org|limba=en}}</ref> === Europa === Sa prima cumpangia a publicai unu giassu WAP est stètia s'operadori de telefonia mòbili tedescu Telfort BV in ladàmini 1999. Su situ est stètiu svilupau comenti progetu secundàriu de Christopher Bee e Euan McLeod e publicau cun sa presentada de su telefoneddu Nokia 7110<ref name=":0" />. Sa publicidadi iat esagerau in sa promovidura de WAP, faendi pensai chi is is prestatzionis fessint su pròpiu de is connessionis fissas e custu at lassau impitadoris medas delùdius. BT Cellnet, cumpangia britànnica, at dèpiu bogai una campànnia po acrarai su malintèndiu.<ref>{{Tzita web|url=http://networks.silicon.com/mobile/0,39024665,11020593,00.htm|tìtulu=BT Cellnet rapped over 'misleading' WAP ads - Networks - Breaking Business and Technology News at silicon.com|situ=web.archive.org|data=2009-01-13|limba=en|atzessu=2021-01-17|dataarchìviu=2009-01-13|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090113175612/http://networks.silicon.com/mobile/0,39024665,11020593,00.htm|urlmortu=eja}}</ref> Pagu cunsiderau de is impitadoris po is prètzius e is limitatzionis tènnicas<ref name=":3" /><ref name=":5" />, intra su 2003 e su 2004, s'amelloramentu de is prestatzionis e sa presentada de servìtzius de interessu po is impitadoris, at fatu dopiai s'impreu de WAP in su [[Rennu Unidu|Rènnu uniu]]<ref>{{Tzita web|url=http://www.builderau.com.au/news/soa/UK-WAP-usage-doubles-in-12-months/0,339028227,339130400,00.htm|tìtulu=UK WAP usage doubles in 12 months - News - Builder AU|situ=web.archive.org|data=2009-08-02|limba=en|atzessu=2021-01-17|dataarchìviu=2009-08-02|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090802212333/http://www.builderau.com.au/news/soa/UK-WAP-usage-doubles-in-12-months/0,339028227,339130400,00.htm|urlmortu=eja}}</ref>. In [[Itàlia]] sa prima cumpangia a oferri custu servìtziu est stètia Omnitel, in su 2000<ref>{{Tzita web|url=https://www.telefonino.net/notizie/parte-il-servizio-wap-di-omnitel-2000/|tìtulu=Parte il servizio WAP di Omnitel 2000|situ=telefonino.net|limba=it-IT|atzessu=2021-01-17}}</ref>. TIM at acabau de ddu fruniri in su 2016, giai chi is telefoneddus modernus impreant sa pròpiu tecnologia de is elaboradoris po s'acessu a Internet.<ref>{{Tzita web|url=https://www.pcprofessionale.it/news/tim-wap/|tìtulu=TIM, stop alla navigazione WAP|autore=Michele Braga|situ=PC Professionale|data=2016-05-30|limba=it-IT|atzessu=2021-01-17|dataarchìviu=2021-01-22|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210122054423/https://www.pcprofessionale.it/news/tim-wap/|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.mondomobileweb.it/156006-tim-addio-wap-configurazione-proxy-server/|tìtulu=TIM modifica la rete WAP: dal 6 Novembre 2019 addio alla configurazione Proxy Server|situ=MondoMobileWeb.it - Telefonia, Offerte e Notizie|data=2019-08-09|limba=it-IT|atzessu=2021-01-17}}</ref> === USA === Me is [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Unius]] sa spraxidura de WAP at atobiau unus cantu impèigus. A primu, ddoi fiant costus in prus po ativai su suportu a is datus in mollus meda de telefoneddu. In prus, is cumpangias de [[Telecomunicatzione|telecomunicatzioni]] pediant de limitai s'acessu a is datus sceti a frunidoris aprovaus. In su 2007 sa FCC at permìtiu a totu is svilupadoris, produtoris de dispositivus e àterus operadoris de impreai calisisiat aplicatzioni o dispositivu cun una banda de datus speciali.<ref name=":7" /> == Riferimentus == <references /> [[Categoria:Informàtica]] [[Categoria:Telefonia]] p360ps8x1cjr559b3okn53vmqdezflx UVB-76 0 20786 177977 173345 2022-08-23T13:25:11Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 4 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{CAM}}[[File:UVB-76.ogg|thumb|Un'arregistradura curtza de una trasmissioni de UVB-76 ascurtada in su sud de sa Finlàndia in su 2002, 860 km a tesu de su situ de trasmissioni]] [[File:UVB-76-detail.png|thumb|UVB-76 bida a s'analisadori de spetru]] '''UVB-76''', connota puru comenti ''The Buzzer'', est una statzioni arràdiu a undas curtzas [[Unione Sovietica|soviètica]] e, apustis, [[Rùssia|russa]]. Sa statzioni trasmitit unu zùmiu monòtonu e curtzu, chi s'arrepitit 25 bortas po minudu.<ref name="The Buzzer">{{En}} {{Tzita web|url=http://www.numbers-stations.com/the-buzzer|tìtulu=The Buzzer|data=santugaine 2014|atzessu=1 santugaine 2014}}</ref> In pagus ocasionis, su sonu si firmat lassendi su logu a messàgius de boxi cifraus in [[Limba russa|russu]].<ref name="wired">{{En}} {{Tzita noas|autore=Peter Savodnik|url=https://www.wired.com/magazine/2011/09/ff_uvb76/|tìtulu=Inside the Russian Short Wave Radio Enigma|publicatzione=Wired|data=27 cabudanni 2011|atzessu=7 santugaine 2011|deadurl=eja|dataarchìviu=2014-03-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140328233108/http://www.wired.com/magazine/2011/09/ff_uvb76}}</ref> Is trasmissionis parint incumentzadas in su 1973.<ref name="Morse_Stations">{{En}} {{Tzita web|url=http://www.cvni.net/radio/nsnl/nsnl075/nsnl75ms.html|tìtulu=Morse Stations|data=2 austu 2004|atzessu=27 austu 2010}}</ref><ref name="Numbers_and_Oddities">{{En}} {{Tzita web|url=http://www.cvni.net/radio/nsnl/nsnl000/nsnl0a.html|tìtulu=Numbers & oddities: Column 1|atzessu=}}</ref> == Nòmini e piessìnnius de sa statzioni == Is amantiosus de arràdiu de totu su muntu ant postu a sa statzioni "The Buzzer", e is russus de sòlitu ddi nant {{Lim|ru|жужжалка}} (''žužžalka'', "pispisu").<ref name="ghostly">{{En}} {{Tzita web|url=https://www.bbc.com/future/story/20170801-the-ghostly-radio-station-that-no-one-claims-to-run|tìtulu=The ghostly radio station that no one claims to run|atzessu=4 austu 2017}}</ref> Su nòmini ofitziali de sa statzioni est disconnotu, mancai is messàgius de boxi trasmìtius apant fatu pensai a unu possìbili identificativu: finas a cabudanni 2010 sa statzione introduiat totu is messàgius suus cun s'identificativu '''UVB-76'''<ref>{{Tzita publicatzione|tìtulu=UVB-76 MDZhB [23.08.2010] [13:35] (93 882 NAIMINA 74 14 35 74)|limba=en|atzessu=2021-06-24|url=https://www.youtube.com/watch?v=IJuiurAdWV0}}</ref> (in cirìllicu: УВБ-76), chi est su chi s'impreat ancora oi po chistionai de cust'arràdiu. De cabudanni 2010 su situ de trasmissioni est cambiau e s'identificativu de cussu momentu fiat '''MDZhB'''<ref>{{Tzita web|url=https://priyom.org/military-stations/russia/the-buzzer/2010|tìtulu=2010 › The Buzzer › Priyom.org|situ=priyom.org|limba=en|atzessu=2021-06-24}}</ref><ref>{{Tzita publicatzione|tìtulu="The Buzzer" or "UVB-76" numbers station - 26 dec 2014|limba=en|atzessu=2021-06-24|url=https://www.youtube.com/watch?v=vYxcGJssqMY}}</ref> ({{Lim|ru|МДЖБ}}, pronuntziau "Mikhail, Dimitri, Zhenya, Boris"). De su 28 de idas de su 2015 s'identificativu est '''ZhUOS'''<ref>{{Tzita publicatzione|tìtulu=Messàgiu de boxi chi impreat s'identificativu ZhUOZ|limba=ru|url=https://priyom.org/media/189469/s28-290118-1650-bylarsen.ogg}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://priyom.org/military-stations/russia/the-buzzer/2015/december|tìtulu=December › 2015 › The Buzzer › Priyom.org|nùmene=|situ=priyom.org|limba=en|atzessu=2021-06-24}}</ref> ({{Lim|ru|ЖУОЗ}}, pronuntziau "Zhenya, Ulyana, Olga, Zinaida") e, de su 1 martzu 2019 ndi funt impreaus unus cantu nous, cun '''ANVF'''<ref>{{Tzita publicatzione|tìtulu=Su primu messàgiu de "The buzzer" arregistrau cun s'identificativu ANVF|limba=ru|url=https://priyom.org/media/214558/s28-4625usb-20190328-155829z-msg-byargonn.ogg}}</ref> (АНВФ) chi est su prus comunu. Sa trasmissioni est fata in AM e in modulazioni a banda laterali sìngula cun supressioni de sa banda superiora (USB) (o fintzas s'inferiora) me is frecuèntzias 4.625 kHz e, de su 2015, fintzas 6.998 kHz.<ref name="The Buzzer"/> Su sonu trasmìtiu est unu zùmiu prètzisu a su de unu sonar, cun durada de 1,2 segundus, cun pàusas de 1 - 1,3 segundus, repìtiu de 21 a 34 bortas po minudu.<ref name="The Buzzer"/><ref name="oddities">{{En}} {{Tzita web|url=http://www.cvni.net/radio/e2k/e2k008/e2k08odd.html|tìtulu=Oddities|data=ghennàrgiu 2002|atzessu=6 maju 2009}}</ref> Finas a santandria 2010 is zùmius durànt prus pagu: 0,8 segundus.<ref name="Russian_HF_beacons">{{En}} {{Tzita web|url=http://www.cvni.net/radio/nsnl/nsnl032/nsnl32mx.html|tìtulu=Russian HF Beacons|data=24 nadale 2000|atzessu=26 austu 2010}}</ref> == Messàgius de boxi == In unas cantu raras ocasionis, su zùmiu s'interrumpit po lassai intendi messàgius curtzus de boxi. Custus messàgius funt trasmìtius in [[Limba russa|russu]], pronuntziaus de una boxi de òmini, sighint unu schema pretzisu e incluint secuèntzias de nùmerus e nòminis de personi.<ref name="The Buzzer"/><ref name="oddities"/><ref name="Russian_HF_beacons"/><ref>{{En}} {{Tzita web|url=http://googlesightseeing.com/2009/07/the-buzzer-uvb-76/|tìtulu="The Buzzer" (UVB-76) – Google Sightseeing|autore=Russia|editore=Googlesightseeing.com|data=21 trìulas 2009|atzessu=9 santugaine 2012}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.abc.es/tecnologia/misterio-emisiones-radio-secretas-201008260000_noticia.html|tìtulu=El misterio de las emisiones de radio secretas|nùmene=|situ=abc|data=2010-08-26|limba=es|atzessu=2021-06-24}}</ref><ref name="Geocities_UVB76_Rus">{{Tzita web|url=http://www.geocities.com/uvb76/uvb76.html|tìtulu=ru:Радиостанция "УЗБ-76"|atzessu=29 austu 2008|dataarchìviu=2003-04-14|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20030414090619/http://www.geocities.com/uvb76/uvb76.html|deadurl=yes}}</ref><ref name="Single_Letter_Markers">{{En}} {{Tzita web|url=http://dxworld.com/markers.html|tìtulu=Single Letter Markers|data=|atzessu=29 austu 2008|dataarchìviu=2007-11-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071125051007/http://dxworld.com/markers.html|deadurl=yes}}</ref> Esemprus: {{Tzitatzione|Ya UVB-76, Ya UVB-76. 180 08 BROMAL 74 27 99 14. Boris, Roman, Olga, Michajl, Anna, Larisa. 7 4 2 7 9 9 1 4|Oras 21:00 [[UTC+0]] de su 24 de idas 1997|limba2=ru}}{{Tzitatzione|UVB-76, UVB-76. 62 691 IZAFET 36 93 82 70|Oras 4:18 [[UTC+0]] de su 9 de idas 2002|limba2=ru}}{{Tzitatzione|UVB-76, UVB-76. 75-59-75-59. 39-52-53-58. 5-5-2-5. Konstantin-1-9-0-9-0-8-9-8-Tatiana-Oksana-Anna-Elena-Pavel-Schuka. Konstantin 8-4. 9-7-5-5-9-Tatjana. Anna Larisa Ulijana-9-4-1-4-3-4-8|Oras 7:57 [[UTC+0]] de su 21 de friaxu 2006|limba2=ru}} Su 5 de làmpadas 2010 UVB-76 at firmau sa trasmissioni e po unas 24 oras est abarrada muda. Su zùmiu est torrau a incumentzai in su mangianu de su 6 de làmpadas. A is 13:35 UTC+0 de su 23 de austu 2010 est stètiu trasmìtiu unu messàgiu: {{Tzitatzione|UVB-76, UVB-76. 93 882 NAIMINA 74 14 35 74. 9 3 8 8 2 Nikolaj, Anna, Ivan, Michajl, Ivan, Nikolaj, Anna. 7 4 1 4 3 5 7 4|[https://soundcloud.com/djoutcold/uvb-76-aug-23-2010-9-32ampst Arregistradura de sa trasmissioni de su 23 de austu 2010]<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20171005202731/http://fromtheold.com/news/politics/uvb-76-wakes-4chan-message-warns-world-war-new-world-order-20316.html|tìtulu=UVB-76 wakes up, 4chan message warns of World War, New World Order|data=5 santugaine 2017 }}, From The Old, 25 austu 2010</ref><ref>{{en}} Cutlack, Gary, [http://www.gizmodo.com.au/2010/08/mysterious-russian-numbers-station-changes-broadcast-after-20-years/ "Mysterious Russian ‘Numbers Station’ Changes Broadcast After 20 Years"], [[Gizmodo]] Australia, 25 austu 2010</ref>|limba2=ru}} Duas diis apustis, su 25 de austu a is 7:13 UTC+0, su sonu s'est torrau a firmai e s'est intèndiu abolotu de fundu, comenti chi unu micròfonu fessit abarrau abertu. Sa pròpiu dii su zùmiu est torrau a incumentzai, acumpangiau de boxis de fundu. Un'àteru messàgiu vocali est stètiu trasmìtiu: {{Tzitatzione|Michajl Dmitrij Ženija Boris. Michajl Dmitrij Ženija Boris. 04 979 D-R-E-N-D-O-U-T. T-R-E-N-E-R-S-K-I-Y|Oras 16:48 [[UTC+0]] de su 7 de cabudanni 2010|limba2=ru}} Su 17 de ladàmini 2016 su ''Buzzer'' at trasmìtiu prus de 18 messàgis diferentis in prus pagu de 24 oras.<ref>{{Tzita web|url=https://twitter.com/priyom_org/status/788136814246785028|tìtulu=Today's extraordinary Russian military channel marker message stats|situ=Twitter|limba=en|atzessu=2021-06-24}}</ref> == Trasmissionis insòlitas == Si funt intèndius a fitianu àterus sonus de fundu impari cun su zùmiu, faendi pensai chi is sonus no siant trasmìtius a manera dereta, ma prodùsius de unu dispositivu postu acanta de unu micròfonu sèmpiri allutu. Est fintzas possìbili chi in passau su micròfonu siat stètiu ativau in manera involuntària candu no serbiat.<ref>{{Tzita web|url=https://www.idnes.cz/technet/audio-foto-video/mysteriozni-radio-uz-30-let-vysila-zahadny-signal-a-ted-i-tajnou-sifru.A100826_231351_tec_audio_kuz|tìtulu=Mysteriózní rádio už 30 let vysílá záhadný signál a teď i tajnou šifru|situ=iDNES.cz|data=2010-08-27|limba=cs|atzessu=2021-06-24}}</ref> In una de custas ocasionis, su 3 de donniasantu 2001, si funt intèndius custus fueddus in [[Limba russa|russu]]:<ref name="oddities"/> {{Tzitatzione|Deu seu 143. No s'arricit su generadori. Cussa cosa benit de sa sala de controllu|3=Я — 143. Не получаю генератор. Идёт такая работа от аппаратной.|limba=ru}} A is 22:25 UTC de su 1 de cabudanni 2010, su zùmiu s'est firmau e s'est intèndiu un'incueddu de mùsica clàssica de 38 segundus pigau de s'òpera ''Su lagu de is cìsinis'' de su composidori russu Tchaikovsky. Cuàturu diis apustis, su 5 de cabudanni a is oras 12:30 UTC, una boxi de fèmina at incumentzau a contai de 1 a 9 in [[Limba russa|russu]]; apustis de pagu prus de un' ora, a is 13:39 UTC, est stètiu trasmìtiu unu messàgiu vocali. Su 17 trìulas 2015, s'est intèndiu su chi pariat essi unu sinnali de tipu ''radioteletype'' (RTTY) in sutafundu a su sinnali acùsticu.<ref>{{En}} {{Tzita web|url=https://www.reddit.com/r/shortwave/comments/3dkgrw/the_buzzer_has_changed_sound/|tìtulu=The Buzzer has changed sound?|editore=reddit}}</ref><ref>{{En}} {{Tzita web|url=https://www.reddit.com/r/amateurradio/comments/3dnva6/uvb76_the_buzzer_appears_to_be_sending_out_a/|tìtulu=UVB-76 (The Buzzer) appears to be sending out a RTTY-like signal right now. Anyone care to decode it?|editore=reddit}}</ref> == Logu e punna de sa statzioni == Sa punna de sa statzioni no est mai stètia decrarada a manera ofitziali, ma s'ex ministru de is Comunicatzionis e de s'Informàtica [[Lituània|lituanu]] Rimantas Pleikys at scritu chi is messàgius vocalis serbint a cunfirmai chi is operadoris de is statzionis de arricidura siant prontus a s'ascurtu.<ref name="Russian_HF_beacons"/><ref>{{En}} {{Tzita web|url=http://dxworld.com/markers.html|tìtulu=Single letter markers – posts from the SPOOKS and WUN listservers|data=|atzessu=29 austu 2008|dataarchìviu=2007-11-25|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071125051007/http://dxworld.com/markers.html|deadurl=yes}}</ref><ref>{{En}} {{Tzita libru|nùmene=Rimantas|sambenadu=Pleikys|tìtulu=Jamming|url=http://www.oldradio.lt/jamming/jamminge.htm|annu=1998|editore=Rimantas Pleikys|tzitade=Vilnius Lithuania}}</ref> Àteras spricaduras funt chi sa trasmissioni est sèmpiri ascurtada de comissariaus militaris.<ref>{{Tzita web|url=http://www.radioscanner.ru/forum/topic12415-4.html|tìtulu=Военная "Жужжалка" на частоте 4625 кГц. "The Buzzer" - АНВФ, УЗБ-76, МДЖБ, ЖУОЗ - Страница 4|nùmene=|situ=www.radioscanner.ru|limba=ru|atzessu=2021-06-24}}</ref> Un'idea publicada in sa ''revista Russian Journal of Earth Sciences'' descrit un'osservatòriu chi iat a mesurai is càmbius in s'ionosfera trasmitendi unu sinnali a 4.625 kHz, uguali a su ''Buzzer''.<ref>{{En}} {{Tzita web|url=http://elpub.wdcb.ru/journals/rjes/v10/2007ES000227/0.shtml|tìtulu=Information-measuring complex and database of mid-latitude Borok Geophysical Observatory|atzessu=10 freàrgiu 2012}}</ref> Ddoi at puru s'idea chi is messàgius siant messàgius militaris cifraus russus, e chi su zùmiu siat sceti unu "marcadori" impreau po apoderai sa frecuèntzia sèmpiri ocupada, po dda podi impreai luegus candu serbit. Su sonu caraterìsticu iat a podi essi impreau po sintonizai su sinnali cun unu dispositivu arricidori analògicu.<ref name="The Buzzer"/> Un'àtera teoria narat chi su sinnali emìtiu de sa turri est impreau in su sistema de controllu nucleari [[Unione Sovietica|sovièticu]] ''Perimetr'' (connotu fintzas comenti ''Dead Hand'') impreau in sa [[gherra frida]] e ancora ativu, segundu calincunu. Pensau comenti deterrenti, segundu s'ipòtesi ''Perimetr'' iat a tenni sa funtzioni de ativai sa ghetada de mìssilis nuclearis in ocasioni de un'atacu nucleari a su paisu: e aici is duus gherradoris s'iant a sperdi pari-pari. Custu mecanismu s'iat a ativai cun sa firmada de su zùmiu.<ref name="ghostly"/> Ddoi at àteras duas statzionis russas chi sighint unu schema pretzisu, ''[[The Pip]]'' e ''[[The Squeaky Wheel]]''. Comenti a su ''Buzzer'', custas statzionis trasmitit unu sonu caraterìsticu, arrepìtiu in manera costanti e fatu-fatu est firmau po trasmiti messàgius de boxi codificaus.<ref name="The Buzzer"/> Su trasmitidori originali s'agatàt acanta de Povarovo, in [[Rùssia]], in 56°05′00″N 37°06′37″E, a metadi de tretu intra Zelenograd e Solnečnogorsk e 10 chilòmetrus a nordovest de [[Mosca]], acanta de su bidditzolu de Lozhki.<ref name="The Buzzer"/><ref>{{En}} {{Tzita web|url=https://www.wired.co.uk/news/archive/2010-08/25/russian-numbers-station-broadcast-changes|tìtulu=Mysterious Russian 'Buzzer' radio broadcast changes|data=austu 2010|atzessu=12 cabudanni 2010}}</ref> Sa positzioni e su nominativu fiant disconnotus finas a sa primu trasmissioni de boxi de su 1997.<ref>{{Tzita web|url=http://www.elreservado.es/news/view/261-correos-rebotados-internet-comic/895-el-misterioso-zumbido-de-la-estacion-de-radio-uvb-76|tìtulu=El misterioso zumbido de la estación de radio UVB-76|nùmene=|situ=El Reservado|data=2016-03-13|limba=es|atzessu=2021-06-24|dataarchìviu=2016-03-13|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160313112711/http://www.elreservado.es/news/view/261-correos-rebotados-internet-comic/895-el-misterioso-zumbido-de-la-estacion-de-radio-uvb-76|urlmortu=eja}}</ref> In su cabudanni 2010 su trasmitidori de sa statzioni est stètiu mudau acanta de su bidditzolu de Kerro Massiv, in s'Oblast' de Leningrado, pagu a tesu de sa tzitadi de [[San Pietroburgo]]. Su trasferimentu podit essi dèpidu a una reorganisadura de is fortzas armadas russas. Is coordinadas de custa statzioni funt 60°18′40.1″N 30°16′40.5″E e est parti de su de 60 centrus de comunicatzioni. Parit chi esistat unu segundu situ de trasmissioni in sa tzitadi de Naro-Fominsk, 70 km a sud ovest de Mosca, a is coordinadas 55°25′35″N 36°42′33″E. Non si sciit meda apitzus de custa segunda statzioni, si no chi est parti de su de 69 centrus de comunicatzioni.<ref name="wired"/><ref name="uvb76">{{Tzita web|url=http://uvb-76.net/p/triangulation.html|tìtulu=UVB-76 Locations|editore=uvb-76.net|atzessu=5 santugaine 2017}}</ref> In su 2011 unu grupu de esploradoris urbanus ant compudau is edifìtzius abbandonaus me in Povarovo<ref name="dailymail">{{En}} {{Tzita web|url=https://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2877988/Can-solve-mystery-UVB-76-Radio-station-buzzed-second-1970s-no-one-knows-why.html|tìtulu=Can YOU solve the mystery of UVB-76?|editore=[[Daily Mail]]|data=31 nadale 2014|atzessu=3 trìulas 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://blog.kwasd.ru/%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B9-%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82-%D1%81-%D1%83%D0%B2%D0%B1-76-the-buzzer-%D0%B6%D1%83%D0%B6%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%BA/|tìtulu=kwasd's blog » Небольшой фотоотчет с УВБ-76 («The Buzzer», «Жужжалка»)|nùmene=|situ=web.archive.org|data=2012-09-10|limba=ru|atzessu=2021-06-24|dataarchìviu=2012-09-10|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120910123245/http://blog.kwasd.ru/%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B9-%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82-%D1%81-%D1%83%D0%B2%D0%B1-76-the-buzzer-%D0%B6%D1%83%D0%B6%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%BA/|urlmortu=eja}}</ref> e at nau chi si tratat de una basi militari abandonada. Est stètiu arrilevau unu sinnali arràdiu chi cunfirmat su funtzionamentu de unu trasmitidori a 4.625 kHz.<ref>{{En}} {{Tzita web|url=http://www.numbers-stations.com/media/sample-uvb76-logbook.pdf|tìtulu=www.numbers-stations.com/media/sample-uvb76-logbook.pdf|data=22 cabudanni 2014|atzessu=3 trìulas 2016}}</ref> == Riferimentus == <references /> == Ligàminis esternus == * {{Tzita web|http://priyom.org/number-stations/slavic/s28.aspx|UZB-76 messages transcripts|limba=en}} * {{En}} [[National Public Ràdiu|NPR]]'s [http://www.npr.org/templates/topics/topic.php?topicId=1074 Lost and Found Sound], 2000-05-26: [http://www.npr.org/programs/lnfsound/stories/000526.stories.html The Shortwave Numbers Mystery] * {{En}} [http://qrg.globaltuners.com/details.php?id=19667 UZB76] at the [http://qrg.globaltuners.com/ Global Frequency Database] * {{En}} [http://www.uvb-76.net UVB-76 Temporary Internet Relay] – Live Internet Streaming site, 900&nbsp;km NW from station. * {{Tzita web|1=http://www.securitygeneration.com/misc/uvb-76/uvb-76-activity-updates/|2=UVB-76 Activity Updates|limba=en|atzessu=2021-06-24|dataarchìviu=2012-03-06|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20120306153954/http://www.securitygeneration.com/misc/uvb-76/uvb-76-activity-updates/|urlmortu=eja}} * {{Tzita web|url=https://www.wired.co.uk/magazine/archive/2011/11/features/enigma?page=all|tìtulu=Wired.co.uk 2011 article|limba=en}} [[Categoria:Russia]] 0v4cvdu2ketri9m63y05tgfwgb4ylwn Securitate 0 20805 177957 171841 2022-08-23T12:09:42Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} Sa '''Securitate''' (in [[Limba romuna|rumanu]]: ''Departamentul Securității Statului'' = Dipartimentu de Seguresa de s'Istadu) fiat su servìtziu secretu de su [[Partidu Comunista de Romania]]. In antis a sa politzia secreta si ddi naraiat ''Siguranța Statului'' (Seguresa de s'Istadu). Custu dipartimentu fiat istadu fundadu su 30 de austu de su [[1948]] cun s'agiudu de su [[NKVD]] de s'[[Unione Sovietica|Unione Soviètica]]. Fiat istada abolida in su nadale de su [[1989]] pagu a pustis de s'esecutzione de su presidente [[Nicolae Ceausescu|Nicolae Ceaușescu]]. Su propòsitu ufitziale suo fiat de «defèndere is conchistas democràticas e is garàntzias de seguresa de is pòpulos rumanos tantis subra sos inimigos internos comente subra sos esternos». Sa Securitate fiat, in proportzione de sa populatzione de Romania una de is politzias secretas prus dotadas e brutales de is paisos de règimene comunista de s'Est de Europa.<ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2006/12/12/world/europe/12spooks.html|tìtulu=Eastern Europe Struggles to Purge Security Services}}</ref> Su primu bilantzu de sa Securitate de su 1948 istabiliat 4.641 postos de traballu, de is cales 3.549 fiant giai ocupados in su mese de freàrgiu dae su [[1949]]. Conca a su [[1951]], sa base de sa Securitate si fiat ammanniada fintzas a chimbe bortas e in su ghennàrgiu de su 1956 teniat 25.468 impreados.<ref>{{Tzita web|url=http://www.itcnet.ro/history/archive/mi1998/current10/mi24.htm|tìtulu=SECURITATEA: INCEPUTURILE|autore=CRISTIAN TRONCOTA|atzessu=2021-07-13|dataarchìviu=2007-12-12|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20071212092940/http://www.itcnet.ro/history/archive/mi1998/current10/mi24.htm|urlmortu=eja}}</ref> Suta su règimene de Ceaușescu, sa Securitate ocupaiat unos 11.000 agentes e mesu millione de informadores<ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2006/12/12/world/europe/12spooks.html|tìtulu=Eastern Europe Struggles to Purge Security Services}}</ref> in unu paisu cun petzi 22 milliones de bividores in s'annu 1985. ==Riferimentos== <references/> [[Categoria:Istòria]] [[Categoria:Romania]] 14csec059s287bd447qktdmf5om3k6y Cuntierra:Amèrica/campidanesu 1 20870 177998 173255 2022-08-23T14:24:58Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 4 ligàmenes esternos in [[Amèrica/campidanesu]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172176 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Formatatzione acontzada/impreu acontzadu pro http://scienzamoderna.wordpress.com/la-domanda-del-giorno/ *Formatatzione acontzada/impreu acontzadu pro http://www.umng.edu.co/www/resources/idsocial.doc *Archìviu https://web.archive.org/web/20181225034233/http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223%20 annantu a http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223 *Archìviu https://web.archive.org/web/20181225201044/http://www.sdp.gov.co/resources/estadistica/Bogota_en_Cifras_junio_13_V17.xls annantu a http://www.sdp.gov.co/resources/estadistica/Bogota_en_Cifras_junio_13_V17.xls . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 20:50, 9 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 2 ligàmenes esternos in [[Amèrica/campidanesu]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=173091 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20090225190038/http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf annantu a http://www.iidh.ed.cr/comunidades/diversidades/docs/div_docpublicaciones/Derecho%20Indigena/Cap.%202.%20Pensar%20a%20los%20indios,%20tarea%20de%20criollos.pdf *Archìviu https://web.archive.org/web/20090318213911/http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF annantu a http://revistas.ucm.es/fll/02104547/articulos/ALHI8383110228A.PDF . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 03:09, 20 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmenes esternos in [[Amèrica/campidanesu]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=173254 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20080619064049/http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=cqu annantu a http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=cqu . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 07:45, 21 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Amèrica/campidanesu]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177997 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20150923202027/http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_caba.asp annantu a http://www.censo2010.indec.gov.ar/preliminares/cuadro_caba.asp . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 16:24, 23 Aus 2022 (CEST) egls6j6020a8dvpd4u8z8kdqn4c366x Cuntierra:Stanley Kamel 1 21097 177967 172739 2022-08-23T12:35:57Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmenes esternos in [[Stanley Kamel]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172738 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20070209122342/http://www.usanetwork.com/series/monk/theshow/characterprofiles/stanley/bio.html annantu a http://www.usanetwork.com/series/monk/theshow/characterprofiles/stanley/bio.html . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 00:18, 10 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Stanley Kamel]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177966 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20080414112029/http://www.msnbc.msn.com/id/24033500/ annantu a http://www.msnbc.msn.com/id/24033500/ . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 14:35, 23 Aus 2022 (CEST) 0uwt199wns20lb14y8b3t1aijba5ddn Cuntierra:UVB-76 1 21120 177978 172790 2022-08-23T13:25:12Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 3 ligàmenes esternos in [[UVB-76]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172789 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20030414090619/http://www.geocities.com/uvb76/uvb76.html annantu a http://www.geocities.com/uvb76/uvb76.html *Archìviu https://web.archive.org/web/20071125051007/http://dxworld.com/markers.html annantu a http://dxworld.com/markers.html *Archìviu https://web.archive.org/web/20071125051007/http://dxworld.com/markers.html annantu a http://dxworld.com/markers.html *Eticheta {{tlx|dead link}}annanta a http://www.securitygeneration.com/misc/uvb-76/uvb-76-activity-updates/ . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 00:33, 10 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 4 ligàmene(s) esternos in [[UVB-76]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177977 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20140328233108/http://www.wired.com/magazine/2011/09/ff_uvb76 annantu a https://www.wired.com/magazine/2011/09/ff_uvb76/ *Formatatzione acontzada/impreu acontzadu pro http://www.elreservado.es/news/view/261-correos-rebotados-internet-comic/895-el-misterioso-zumbido-de-la-estacion-de-radio-uvb-76 *Formatatzione acontzada/impreu acontzadu pro http://blog.kwasd.ru/%D0%BD%D0%B5%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B9-%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82-%D1%81-%D1%83%D0%B2%D0%B1-76-the-buzzer-%D0%B6%D1%83%D0%B6%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%BA/ *Archìviu https://web.archive.org/web/20120306153954/http://www.securitygeneration.com/misc/uvb-76/uvb-76-activity-updates/ annantu a http://www.securitygeneration.com/misc/uvb-76/uvb-76-activity-updates/ . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 15:25, 23 Aus 2022 (CEST) 3qcmh6m0snv7rjzhzjkbt1moqno49tp Cuntierra:Umidade 1 21123 177981 172798 2022-08-23T13:30:12Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 2 ligàmenes esternos in [[Umidade]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172797 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20050122010512/http://nsidc.org/arcticmet/glossary/psychrometric_tables.html annantu a http://nsidc.org/arcticmet/glossary/psychrometric_tables.html *Archìviu https://web.archive.org/web/20050811085256/http://nsidc.org/arcticmet/glossary/specific_humidity.html annantu a http://nsidc.org/arcticmet/glossary/specific_humidity.html . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 00:36, 10 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Umidade]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177980 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20021123031727/http://nsdl.arm.gov/ annantu a http://www.nsdl.arm.gov/Library/glossary.shtml . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 15:30, 23 Aus 2022 (CEST) jf8xabweq1bmjm98hxya6v0pmaatog6 Cuntierra:Víctor Ibarbo 1 21131 177990 173241 2022-08-23T13:51:57Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 7 ligàmenes esternos in [[Víctor Ibarbo]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172818 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20130927162050/http://www.atlnacional.com.co/ultimas-noticias/ibarbo-al-cagliari-de-italia-01834 annantu a http://www.atlnacional.com.co/ultimas-noticias/ibarbo-al-cagliari-de-italia-01834 *Archìviu https://web.archive.org/web/20130315090032/http://www.unionesarda.it/Articoli/Articolo/307464 annantu a http://www.unionesarda.it/Articoli/Articolo/307464 *Archìviu https://web.archive.org/web/20131021070929/http://i2.goal.com/it/match/88323/cagliari-vs-sampdoria/report annantu a http://i2.goal.com/it/match/88323/cagliari-vs-sampdoria/report *Archìviu https://web.archive.org/web/20140707111608/http://it.ibtimes.com/articles/68053/20140703/calciomercato-inter-ibarbo-benedetti-botta-longo-osvaldo-rabiot-thohir.htm annantu a http://it.ibtimes.com/articles/68053/20140703/calciomercato-inter-ibarbo-benedetti-botta-longo-osvaldo-rabiot-thohir.htm *Eticheta {{tlx|dead link}}annanta a http://depor.com/futbol-peruano/sporting-cristal-victor-ibarbo-fabrico-penal-y-convirtio-categoria-1069497 *Archìviu https://web.archive.org/web/20131202232859/http://www.cagliaricalcio.net/news/15247/ibarbo-gol.html annantu a http://www.cagliaricalcio.net/news/15247/ibarbo-gol.html *Archìviu https://web.archive.org/web/20140714234326/http://www.cagliaricalcio.net/news/16042/anche-pinilla-e-ibarbo-ai-mondiali.html annantu a http://www.cagliaricalcio.net/news/16042/anche-pinilla-e-ibarbo-ai-mondiali.html *Archìviu https://web.archive.org/web/20140714233257/http://www.cagliaricalcio.net/news/16093/victor-fine-del-sogno.html annantu a http://www.cagliaricalcio.net/news/16093/victor-fine-del-sogno.html . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 00:43, 10 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmenes esternos in [[Víctor Ibarbo]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=173240 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Eticheta {{tlx|dead link}}annanta a http://www.tuttomercatoweb.com/index.php/img/www.mondopallone.net?action=read&id=328578 *Archìviu https://web.archive.org/web/20130928224851/http://www.tgcom24.mediaset.it/sport/fotogallery/1020700/ibarbo-gol-alla-weah-con-la-juve.shtml annantu a http://www.tgcom24.mediaset.it/sport/fotogallery/1020700/ibarbo-gol-alla-weah-con-la-juve.shtml *Eticheta {{tlx|dead link}}annanta a http://www.legaseriea.it/it/serie-a-tim/calciatore?p_p_id=BDC_dettaglio_calciatore_WAR_LegaCalcioBDC&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_pos=1&p_p_col_count=2&_BDC_dettaglio_calciatore_WAR_LegaCalcioBDC_idPersona=69027 . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 07:18, 21 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Víctor Ibarbo]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177989 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20160720033935/http://depor.com/futbol-peruano/sporting-cristal-victor-ibarbo-fabrico-penal-y-convirtio-categoria-1069497 annantu a http://depor.com/futbol-peruano/sporting-cristal-victor-ibarbo-fabrico-penal-y-convirtio-categoria-1069497 . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 15:51, 23 Aus 2022 (CEST) 2vq13r07xm408futlpc9dicru2bfv02 Cuntierra:Windows Phone 1 21133 177992 173243 2022-08-23T13:54:56Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 7 ligàmenes esternos in [[Windows Phone]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172822 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20131104214039/http://www.mobiletechworld.com/2009/09/24/steve-ballmer-wishes-windows-mobile-7-had-already-launched-but-they-screwed-up/ annantu a http://www.mobiletechworld.com/2009/09/24/steve-ballmer-wishes-windows-mobile-7-had-already-launched-but-they-screwed-up/ *Archìviu https://archive.is/20121227175926/http://www.msteched.com/2010/NorthAmerica/WPH201 annantu a http://www.msteched.com/2010/NorthAmerica/WPH201 *Archìviu https://web.archive.org/web/20140522023845/http://www.tuttowindowsphone.net/news/microsoft-salgono-17-produttori-che-hanno-deciso-di-puntare-su-windows-phone-20547/ annantu a http://www.tuttowindowsphone.net/news/microsoft-salgono-17-produttori-che-hanno-deciso-di-puntare-su-windows-phone-20547/ *Archìviu https://web.archive.org/web/20120425233819/http://www.governor.co.uk/news-plus-views/2011/10/31/nokia-windows-phone-launch-in-uk annantu a http://www.governor.co.uk/news-plus-views/2011/10/31/nokia-windows-phone-launch-in-uk *Archìviu https://web.archive.org/web/20160503100418/https://www.ridble.com/windows-10-mobile-disponibile/ annantu a https://www.ridble.com/windows-10-mobile-disponibile/ *Archìviu https://web.archive.org/web/20101115052944/http://download.microsoft.com/download/F/F/C/FFCF79B1-C2EB-42C2-8E2D-665705380DA0/Windows%20Phone%20Design%20System%20-%20Codename%20Metro.PDF annantu a https://download.microsoft.com/download/F/F/C/FFCF79B1-C2EB-42C2-8E2D-665705380DA0/Windows%20Phone%20Design%20System%20-%20Codename%20Metro.PDF *Archìviu https://web.archive.org/web/20120510210727/http://www.mobiletechworld.com/2010/04/11/microsoft-talks-windows-phone-7-features-native-code-multi-tasking-and-update-process/ annantu a http://www.mobiletechworld.com/2010/04/11/microsoft-talks-windows-phone-7-features-native-code-multi-tasking-and-update-process . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 00:45, 10 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmenes esternos in [[Windows Phone]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=173242 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Eticheta {{tlx|dead link}}annanta a https://www.cbsnews.com/8301-505143_162-57605203/microsoft-has-an-app-problem/ *Archìviu https://web.archive.org/web/20160303221524/http://www.engadget.com/2010/02/15/windows-phone-7-is-official-and-microsoft-is-playing-to/ annantu a https://www.engadget.com/2010/02/15/windows-phone-7-is-official-and-microsoft-is-playing-to/ . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 07:21, 21 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Windows Phone]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177991 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20131016220158/http://www.cbsnews.com/8301-505143_162-57605203/microsoft-has-an-app-problem/ annantu a https://www.cbsnews.com/8301-505143_162-57605203/microsoft-has-an-app-problem/ . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 15:54, 23 Aus 2022 (CEST) 26r8rd8ize6p8v8zf2uoyrdy43t1km7 Cuntierra:Àsia sud-orientale 1 21136 177995 172830 2022-08-23T14:00:41Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2021) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmenes esternos in [[Àsia sud-orientale]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=172829 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20090221030353/http://www.singstat.gov.sg/stats/keyind.html annantu a http://www.singstat.gov.sg/stats/keyind.html . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu[[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 00:48, 10 Aus 2021 (CEST) == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Àsia sud-orientale]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177994 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20140209041128/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html annantu a https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2147rank.html . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 16:00, 23 Aus 2022 (CEST) 5oh0vf9pdvxxhr8kzjo17r16sb37mjz Ötzi 0 21320 177996 174232 2022-08-23T14:03:15Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{Infobox |name = Ötzi |bodystyle = |titlestyle = |abovestyle = background:#C04000; |subheaderstyle = |title = |above = Ötzi |imagestyle = |captionstyle = |image = [[File:Otzi-Quinson.jpg|200px|alt=Example alt text]] |caption = Retratu de sa mùmmia |headerstyle = background:#FFDB58 ; |labelstyle = |datastyle = |header1= |label1=Nòmingios e paranùmenes |data1= the Iceman, Ötzi, Similaun Man, Mùmmia de su Similaun, Man from Hauslabjoch, Tyrolean Iceman e Hauslabjoch mummy |header2= |label2=Naschimentu |data2= cara a su 3300 a. C. acanta de sa localidade atuale de [[Feldthurns]], a norte de [[Bolzanu|Bozen]], [[Itàlia]] |header3= |label3=Morte |data3=cara a su 3255 a. C. (edade ≈46 annos), Alpes de Ötztal, acanta de Hauslabjoch, a sa frontera intre [[Àustria]] e [[Itàlia]] |header4= Caraterìsticas fìsicas |label4= |data4= |header5= |label5= Mannària |data5= 1,59 m |header6= |label6= Pesu |data6= 50 kg |header7= |label7= Ogros |data7= baju iscuru |header8= |label8= Pilos ||data8= Colore de castàngiu |header9= Web |label9= |data9= |header10= |label10= Giassu |data10= https://www.iceman.it/ |belowstyle=|below=}}'''Ötzi''', '''Òmine de Similaun''' e '''Òmine de Hauslabjoch''' sunt is nùmenes modernos de sa [[mùmmia]] de un'òmine chi fiat mortu cara a su [[Sèculu XXXIII a.C.|3255 a.C.]] aprossimadamente a 46 annos de edade.<ref>{{Tzita web|url=https://www.thetimes.co.uk/article/iceman-was-wearing-earliest-snowshoes-pzcdpr9fzg6|tìtulu=Iceman was wearing ‘earliest snowshoes’|limba=inglesu}}</ref> Sa mùmmia fiat iscoberta in su mese de cabudanni de su [[1991]] dae duos [[Alpinismu|alpinistas]] [[tedescos]] in is [[Alpes de Ötztal]], acanta de [[Hauslabjoch]], a sa frontera intre [[Àustria]] e [[Itàlia]], a un'artària de 3200 mslm.<ref>{{Tzita web|url=http://wilderdom.com/evolution/OtziIcemanAlpsPictures.htm|tìtulu=Otzi, the 5,300 year old Iceman from the Alps|limba=inglesu|atzessu=2021-11-19|dataarchìviu=2007-03-12|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20070312171223/http://wilderdom.com/evolution/OtziIcemanAlpsPictures.htm|urlmortu=eja}}</ref>​ Su nùmene benit dae ''Ötztal'' (badde de Ötz), logu in is [[Alpes]] italianos in ue est istadu atzapadu. Est sa mùmmia umana naturale prus antiga de [[Europa]] e at ofertu una bisura sena pretzedentes de sos europeos de su Calcolìticu ([[Edade de su Ràmene]]). Su corpus e pertenèntzias suas sunt ammostados in su [[Museu de Archeologia de su Tirolu de su Sud]] de sa tzitade de [[Bolzanu|Bozen]], in su [[Provìntzia autònoma de Bolzano - Alto Adige/Südtirol|Tirolu de su Sud]] ([[Itàlia]]). Sa càusa de sa mummificatzione de su [[carasu]] est istada su fritu estremu e perpètuu de sa regione in ue s'indivìduu est mortu. == Iscoberrimentu == Ötzi fiat agatadu dae duos [[Alpinismu|alpinistas]] de [[Norimberga|Nürnberg]] ([[Germania|Germània]]), is isposos Helmut e Erika Simon, su 19 de cabudanni de su [[1991]]. A primìtziu si fiat pensadu chi si trataiat de unu carasu modernu, comente diversos àteros chi fiant istados agatados de reghente in sa regione. Fiat istadu recuberadu dae sas autoridades austrìacas e portadu a [[Innsbruck]], in ue fiat fata sa datatzione reale sua. Sa perrica diplomàtica intre [[Àustria]] e [[Itàlia]] pro sa titularidade de sa mùmmia fiat sighida pro neghe de s'indefinitzione de sa frontera, ammuntada dae astragu in su momentu de sa firma de su tratadu de St. Germain-in-Laye in [[1919]]. Noas medidas in [[1991]] aiant decretadu chi sa determinatzione si fiat produida unos 93 metros a intro de su territòriu italianu, mancari s'[[Universidade de Innsbruck]], in [[Àustria]], aiat cunservadu sa mùmmia fintzas a acabare is chircas sientìficas. Sete annos prus a tardu si fiat detzìdidu ca sa mùmmia diat abarrare in Itàlia. == Anàlisi sientìfica == Su corpus fiat esaminadu, mesuradu, radiografadu e datadu in manera estensiva. Is intessiduras finas e su cuntenutu de sos òrganos fiant esaminados pro mèdiu de su [[microscòpiu]], uguale chi su [[pòddine]] opostu in is bestimentas. Su secuentziamentu de su genoma ([[DNA]]) at iscobiadu ca teniat ogros castàngios, [[Grupu sanguìneu|grupu sanguìneu O+]], [[intolleràntzia a su latòsiu]] e problemas cardiovascolares. === Corpus === Segundu sas istimas atuales, Ötzi fiat artu unos 159 cm, teniat 46 annos e pesaiat unos 50 kg (cando dd'ant iscobertu, pesaiat 38 kg). Teniat artrite, [[càrie]], sa [[maladia de Lyme]] e padessiat de parassitos intestinales. Sa presèntzia in su corpus de pòddine de [[Ostrya carpinifolia|àrrui]], mata chi frorit in is [[Alpes]] intre martzu e làmpadas, inditat chi Ötzi fiat mortu in [[beranu]] o printzìpios de [[istiu]]. [[File:Archeoparc - Museum Ötzi Kleidung.jpg|thumb|520x520px|Modellu de is bestimentas de Ötzi]] Is anàlisis de sos pibiones de su pòddine, de sa prùinu e de sa cumpositzione [[Isotòpu|isotòpica]] de s'ismaltu de is dentes inditant ca aiat passadu sa pitzinnia a curtzu de sa bidda atuale de [[Feldthurns]] (a norte de [[Bolzanu|Bozen]]), ma fiat andadu a fatu a bìvere in is baddes a curtzu de 50 chilòmetros a norte de custu logu. S'anàlisi de su grupu de Franco Rollo, in s'[[universidade de Camerino]], at dimustradu chi su [[DNA mitocondriale]] de Ötzi apartenet a su subclúster K1 de su [[grupu aplòide mitocondriale]] K, ma chi non podet èssere categorizadu intre is tres brancos modernos pro su fatu de èssere unu subcluster. S'anàlisi intestinale de Ötzi aiat dimustradu cuntènnere duos màndigos reghentes (una a tzirca oto oras in antis de sa morte): una de petza de [[Ripicapra rupicapra|craba de monte]], un'àtera de petza de [[Cervus elaphus|cherbu ruju]], ambas duas consumadas cun carchi [[laore]] (unu segundu de [[Triticum monococcum|farre]] protzessadu, consumadu fortzis in forma de pane). FIat agatadu puru carchi sèmene de [[Prunus spinosa|prunijedda]] e carchi raighina. Su pòddine agatadu in su primu mandiare at dimustradu ca fiat istada consumada in una padente de conìferas de artària mèdia, e àteros pòddines ant inditadu sa presèntzia de [[trigu]] e [[Legùmene|legùmenes]], chi diant pòdere èssere de incùngias domèsticas. Su pòddine est istadu agatadu preservadu in istadu perfetu, agiomai cun s'internu de is tzèllulas intatu, cosa chi inditat chi fiat friscu (de pagas oras) e fiat inciupadu dae pag'ora in su momentu de sa morte de Ötzi. Custu fatu annanghet elementos noos de istùdiu subra su tema. Est de interèssiu sinnalare ca su farre si regollit in s'istiu tardu e sa prunijedda in atòngiu; est a nàrrere ca depiant èssere istados regortos s'annu in antis. A causa de is càmbios de temperadura derivados dae su trasportu de su corpus, medas tessìngios de Ötzi fiant deterioradas, cosa chi at impedidu anàlisis posteriores. === Tatuàgios === Su corpus presentat 68 tatuàgios, in su cambutzu de manca, duas in sa zona de is lumbos, chimbe in s'anca dereta e duas in sa de manca. Si tratat de grupos piticos de tres o bator lìnias parallelas chi in s'imparis non formant unu disinnu prus cumplessu.<ref>{{Tzita web|url=https://elpais.com/internacional/2009/03/05/actualidad/1236207615_850215.html|tìtulu=Tatuajes de 5.000 años|limba=ispagnolu}}</ref><ref>{{Tzita publicatzione|autore=Aaron Deter-Wolf; Benoît Robitaille; Lars Krutak; Sébastien Galliot|data=Freàrgiu 2016|tìtulu=The world's oldest tattoos|rivista=Journal of Archaeological Science: Reports|volume=5|pp=19-24|limba=inglesu}}</ref>​ Is iscientziados, usende [[rajos X]], ant determinadu chi Ötzi diat pòdere sufrire de artrite in custas zonas, e s'est ispeculadu duncas chi is tatuàgios diant pòdere èssere realizados cun una funtzione màgicu-curativa (una sorte de [[agupuntura]]).<ref>{{Tzita web|url=https://www.abc.es/ciencia/20150128/abci-otzi-hombre-hielo-tenia-201501281144.html|tìtulu=Descubren tatuajes nunca vistos en Ötzi, el «hombre de hielo»|limba=ispagnolu}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.icemanphotoscan.eu/|tìtulu=Iceman Photoscan}}</ref> [[File:ReconstructedOetziAxe.jpg|thumb|409x409px|Reprodutzione de su destrale]] === Roba e crapitas === Is bestimentas de Ötzi cunsistiant de unu gabbanu de fibra vegetale, unu bonete de pedde de [[ursu]], unu gipone e mìgias de pedde de cabra domèstica, una fasca de chintu de coiràmine e iscarpas tèssidas de coiràmine; fiant sofisticadas meda. Is iscarpas fiant impermeàbiles, disinnadas aparentemente pro caminare a traessu de sa nie; fiant istadas fatas usende pedde de ursu pro is prantas de su pee, pedde de cherbu cuada in is pannellos superiores e una retza interiore fata de corju de àrbore, imbutida cun erba sica chi inghiriaiat su pee a intro de s'iscarpa, funtzionende de mìgia.<ref>{{Tzita libru|autore=Konrad Spindler|tìtulu=Der Mann im Eis|annu=1993|limba=tedescu}}</ref> Is iscarpas sunt istadas reprodùidas in die de oe dae sos espertos e b'at pranos pro sa produtzione cummertziale.<ref>{{Tzita web|url=https://www.smh.com.au/world/shoemaker-pursues-the-ultimate-sole-mate-20050718-gdlpco.html|tìtulu=Shoemaker pursues the ultimate sole mate|limba=inglesu}}</ref> Segundu una teoria prus reghente is "iscarpas" de Ötzi fiant a diaderus sa parte superiore de rachetas. Ponende a mente custa teoria, s'artìculu interpretadu fintzas a oe che a parte de s'iscarpa est in beridade s'istrutura de sa retza de linna de una racheta. === Anàlisi de su sàmbene === In su mese de maju de su [[2012]] is iscientziados ant annuntziadu s'iscoberta chi Ötzi galu teniat tzèllulas sanguineas intatas. Custas sunt is tzèllulas sanguineas umanas cumpletas prus antigas mai identificadas. In sa majoria de is corpos antigos is tzèllulas de su [[sàmbene]], o fiant minimados meda o nde fiant abarradas isceti rastas, ma su sàmbene de Ötzi tenet is pròpias dimensiones chi tenent is [[Eritrotzitu|glòbulos rujos]] bios e s'assimbìgiat a una mustra de oe in die. Su fatu chi Ötzi sufriat de intolleràntzia a su latòsiu inditat chi issu e sa comunidade sua non fiant [[Pòpulos indoeuropeos|indoeuropeos]]. Ötzi aparteniat a s'[[Aplogrupu G (DNA -Y)|aplogrupu G]] pro su DNA de su [[cromosoma]] Y, duncas est prus a istrintu relatadu cun is europeos de su sud, susetotus cun is populatziones de [[Còrsica]] e [[Sardigna]].<ref>{{Tzita publicatzione|autore=V. Coia, G. Cipollini, P. Anagnostou, F. Maixner, C. Battaggia, F. Brisighelli, A Gómez-Carballa, G. Destro Bisol, A. Salas & A. Zink|data=14 ghennàrgiu 2016|tìtulu=Whole mitochondrial DNA sequencing in Alpine populations and the genetic history of the Neolithic Tyrolean Iceman|rivista=Scientific Reports|limba=inglesu}}</ref> [[File:Oetzi Memorial.jpg|thumb|387x387px|Su memoriale in su logu de s'agatamentu]] === Àteros echipagiamentos === Àteros artìculos atzapados impare cun s'«òmine de àstragu» sunt: * unu destrale de [[Ràmine|ràmene]] e [[sìlighe]] cun unu mànigu de [[Taxus|longufresu]] * una [[Leppa|lepa]] de [[sìlighe]] cun mànigu de [[Fraxinus|frassu]] * unu [[turcassu]] prenu de fritzas cun is tenaghis de [[Viburnum|sambucu areste]] * puntas de sìlighe * un'arcu no acabadu chi fiat prus artu de issu. Intre is possessiones de Ötzi b'aiant duas ispètzies de cordolinos. De unu de custos (su cordolinu de sa betulla) s'ischit chi tenet caraterìsticas antibatèricas, e fiat istadu utilizadu fortzis pro propòsitos mèigos. S'àteru fiat unu tipu de fungu de allumìngiu (pro produire fogu), inclùidu cun parte de su chi paret èssere unas ainas cumplessas pro pigare fogu. Is ainas cuntenet rogos de prantas vàrias, una dosina, in prus de sa sìlighi e de sa [[pirite]] pro creare ischinchiddas. == Erèntzia == S'agatamentu de Ötzi at pesadu gasi meda interèssiu chi 3700 austrìacos aiant donadu mustras de sàmbene pro pònnere a cumparàntzia su DNA issoro cun su de s'òmine de hielo. S'istùdiu, realizadu dae s'Instituto Natzionale de Meighina Legale de s'Universidad Médica de Innsbruck, at pòdidu identificare a 19 persones chi sunt genéticamente relatadas cun isse. == Riferimentos == <references /> ==Àteros progetos== {{commons|Category:Ötzi}} [[Categoria:Istòria]] 5vlrqjpb1gphu11zutpcerq42i3lw4y Shanghai 0 21408 177960 174735 2022-08-23T12:13:19Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{coord|format=dms|display=title}}{{LSC}}{{Bidda|nòmene comune=Shangai|nòmene ufitziale=上海市 (Shànghǎi shì)|imàzine=Shanghai_skyline_unsplash.jpg|nòmene Istadu=Repùblica Populare de Tzina|s-nòmene Istadu=sa Repùblica Populare de Tzina|ladiore=31°13′49″|longhiore=121°28′13″|artiore=4|tirada=6 340,5|populamentu=24,87 milliones|densidade=3 900|zassu=http://www.shanghai.gov.cn/}} '''Shanghai''' (In [[Limba tzinesa|tzinesu]]: 上海) est unu de is bator comunos a amministratzione direta de sa [[Cina|Repùblica Populare Tzinesa]]. Sa tzitade s'agatat a subra de sa foghe meridionale de su riu Yangtze, rugrada dae su riu Huangpu. Cun una populatzione de 24,87 milliones de abitantes in su [[2020]]<ref>{{Tzita web|url=http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/202105/t20210510_1817188.html|tìtulu=Communiqué of the Seventh National Population Census (No. 3)|situ=www.stats.gov.cn|limba=en|atzessu=2021-12-05}}</ref> est s'àrea urbana prus populosa de sa [[Cina|Tzina]], sa tzitade prus populosa de su mundu e s'ùnica tzitade de s'[[Àsia orientale]] cun unu PIL prus artu de su de sa capitale sua. Shangai est unu tzentru globale pro sa finàntzia, is afàrios e s'[[economia]], sa chirca, s'imparu, s'[[iscièntzia]] e sa [[tecnologia]], sa produtzione, su [[turismu]], sa cultura e su trasportu; su portu de Shangai est su portu pro cuntenidores prus travigadu de su mundu. In orìgine fiat unu bidditzolu de piscadores e una tzitade mercadu, creschende importu in su de 19 sèculos gràtzias a su cummèrtziu internu e èsteru e a sa positzione portuale sua favoràbile<ref>{{Tzita web|url=https://www.mcgill.ca/mchg/student/lilong/chapter1|tìtulu=Chapter 1: History of Shanghai|limba=en}}</ref>. Sa tzitade est istada unu de is chimbe portos chi ant dèpidu abèrrere a su cummèrtziu europeu a pustis de sa prima gherra de s'òpiu<ref>{{Tzita web|url=https://www.scmp.com/article/974360/opium-war-or-how-hong-kong-began|tìtulu=The Opium war (or how Hong Kong began)|situ=South China Morning Post|data=Invalid Date|limba=en|atzessu=2021-12-05}}</ref>. Sa tzitade s'est ammanniada, essende unu tzentru cummertziale e finantziàriu de importu in s'[[Asia|Àsia]] de is annos '30. In s'ìnteri de sa [[segunda gherra tzinu-giaponesa]], in sa tzitade s'est cumbàtida sa grandu batalla de Shangai. A pustis de sa gherra, cando is comunistas ant pigadu su possessu de sa terra in su [[1949]], su cummèrtziu est istadu limitadu a unos cantos àteros paisos sotzialistas e s'influèntzia globale de sa tzitade s'est minimada. Me is annos '90, is reformas econòmicas chi Deng Xiaoping at introduidu unos deghe annos in antis ant portadu a un'avaloramentu nou de sa tzitade, prus che totu de s'Àrea Noa de Pudong, favorende sa furriada de sa finàntzia e de is investimentos istràngios<ref>{{Tzita web|url=http://www.xinhuanet.com/fortune/2018-09/17/c_1123438650.htm|tìtulu=浦东,改革开放尽显“上海风度”-新华网|situ=www.xinhuanet.com|limba=zh|atzessu=2021-12-05|dataarchìviu=2019-09-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190929114521/http://www.xinhuanet.com/fortune/2018-09/17/c_1123438650.htm|urlmortu=eja}}</ref>. Sa tzitade est torrada a essire unu tzentru pro su cummèrtziu internatzionale e sa finàntzia; est sa sede de sa Bursa de Shangai, una de is prus bursas mannas de su mundu pro capitalizadura de mercadu e sa Shangai Free-Trade Zonae, sa prima zona de iscàmbiu lìberu in sa Tzina continentale. Incumentzende dae su 2020, Shangai est classificada comente a una tzitade Alpha+ dae su Globalization and World Cities Research Network<ref>{{Tzita web|url=https://www.lboro.ac.uk/gawc/world2020t.html|tìtulu=GaWC - The World According to GaWC 2020|situ=www.lboro.ac.uk|limba=en|atzessu=2021-12-05}}</ref> e classificada comente su de tres tzentros finantziàrios prus cumpetitivos e mannos de su mundu a pustis de [[New York City|Noa York]] e [[Londra]] dae su Global Financial Centres Index<ref>{{Tzita publicatzione|annu=2020|mese=cabudanni|tìtulu=The Global Financial Centres Index 28|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf}}</ref>. Tenet sa prus retze metropolitana manna de su mundu, su de ses nùmeros prus artos de milliardàrios, sa de chimbe produtziones de chirca sientìfica e istitutziones educativas de artu livellu, comente s'Universidade Fudan, s'Universidade Jiao Tong de Shangai, s'Universidade Tongji, s'Universidade Normale de sa Tzina orientale, s'Universidade de Shangai, s'Universidade de Finàntzia e Economia de Shangai e s'Universidade de Iscièntzia e Tecnologia de sa Tzina orientale. Caraterizada dae istiles architetònicos diferentes, comente a s'Art Deco e su shikumen, sa tzitade est connota pro su Lujiazui, is museos e is fràigos istòricos, comente su City God Temple, su Yu Garden, su China Pavilion e is edifìtzios a oru de su Bund. Acasàgiat eventos natzionales e internatzionales medas cada annu, comente sa Shangai Fashion Week, su Grandu Prèmiu tzinesu e ChinaJoy. Shangai est sa tzitade cun su prus artu balàngiu turìsticu a su mundu<ref>{{Tzita web|url=https://ftnnews.com/other-news/35281-wttc-reveals-the-world-s-best-performing-tourism-cities|tìtulu=WTTC reveals the world’s best performing tourism cities|autore=Özgür Töre|situ=ftnnews.com|limba=en-gb|atzessu=2021-12-05}}</ref>, cun su de sete nùmeros de albergos a chimbe isteddos<ref>{{Tzita web|url=https://gulfbusiness.com/revealed-worlds-top-10-cities-five-star-hotels/|tìtulu=Revealed: World's top 10 cities with the most five-star hotels|autore=Aarti Nagraj|situ=Gulf Business|data=2018-03-07|limba=en-US|atzessu=2021-12-05}}</ref>, e su segundu edifìtziu prus artu de su mundu, sa Turre de Shangai<ref>{{Tzita web|url=https://living.corriere.it/tendenze/architettura/grattacieli-piu-alti-del-mondo/|tìtulu=I grattacieli più alti del mondo: la top ten del 2021|autore=A. cura di Francesca Tagliabue|situ=Living|data=2021-01-18|limba=it-IT|atzessu=2021-12-05}}</ref>. == Riferimentos == <references/> [[Categoria:Tzitades de s'Asia]] hzp6m4wujb2hqpsj9z7lm8edyd8jsud Virus (biologia) 0 21412 177984 174752 2022-08-23T13:45:09Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{Infobox|name=Virus |label2=Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed) |label6= |header6=[[Classificatzione de Baltimore]] |data6= |label7= |header7= |data7= I: [[Virus a DNA|Virus a dsDNA]] II: [[Virus a DNA|Virus a ssDNA]] III: [[Virus a RNA|Virus a dsRNA]] IV: [[Virus a RNA|Virus a ssRNA+]] V: [[Virus a RNA|Virus a ssRNA-]] VI: [[Virus a RNA|Retrovirus a ssRNA]] VII: [[Virus a RNA|Retrovirus a dsDNA]] |data5=[[Adnaviria]]- [[Duplodnaviria]] - [[Monodnaviria]] - [[Riboviria]] - [[Ribozyviria]] - [[Varidnaviria]] |label5= |header5= |data4= |label4= |header4=[[CLassificatzione de is virus|Classificatzione tassonòmica]]<ref>[https://talk.ictvonline.org/taxonomy/ Virus Taxonomy: 2019 Release], EC 51, Berlin, Germany, July 2019, 2020 International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV)</ref> |data3= |label3= |header3= |data2= |header2= |labelstyle=background:#E6E6FA |data1= |label1= |header1= |datastyle= |headerstyle=background:#DCDCDC; |caption=Immàgine de unu [[Rotavirus]] |image=[[File:Rotavirus Reconstruction.jpg|200px|alt=Example alt text]] |captionstyle= |imagestyle= |above=Virus |title= |subheaderstyle= |abovestyle=background:#C0C0C0;}} [[File:Phage injecting its genome into bacteria.svg|thumb|261x261px|Bateròfagos inferrende su genoma issoro a intro de unu batèriu]] [[File:Viral infections and involved species-es.png|thumb|259x259px|Infetziones virales chi fèrrent a sos umanos]] In [[biologia]], unu '''virus''' (de su [[Limba latina|latinu]] ''virus'', in [[Limba grega|gregu]] ''ἰός'' «tossina» o «venenu») est un'[[Infetzione|agente infetivu]] microscòpicu atzellular chi si podet replicare isceti a intro de is [[Tzèllula|tzèllulas]] de àteros organismos. Is virus sunt costituidos dae [[Gene|genes]] chi cuntenent [[Àtzidu nuclèicu|àtzidos nuclèicos]] chi formant molèculas longas de [[ADN]] o [[ARN]], inghiriadas de [[Proteina|proteinas]]. In s'atu de infetare una tzèllula, custos genes "obrigant" sa tzèllula ospedadora a sintetizare sos àtzidos nuclèicos e proteinas de su virus pro pòdere arribare a formare virus noos.<ref>{{Tzita libru|autore=Blanco y Blanco|tìtulu=Química Biológica|annu=2012|limba=ispagnolu|p=128}}</ref>​ S'istùdiu de is virus est unu brancu de sa [[microbiología]]<ref>{{Tzita libru|autore=Richard A. Harvey PhD, Cynthia Nau Cornelissen Ph.D.,|tìtulu=Lippincott Illustrated Reviews: Microbiology (Lippincott Illustrated Reviews Series)|annu=2007|limba=inglesu|p=315}}</ref><ref>{{Tzita libru|autore=Richard A. Harvey PhD, Cynthia Nau Cornelissen Ph.D.,|tìtulu=Lippincott Illustrated Reviews: Microbiology (Lippincott Illustrated Reviews Series)|annu=2007|limba=inglesu|p=45}}</ref> chi retzit nùmene de virologia.<ref>{{Tzita libru|autore=Villarreal, L. P.|tìtulu=Viruses and the Evolution of Life|annu=2005|editore=ASM Press|limba=inglesu}}</ref>​ Is virus infetant a totu is tipos de organismos, dae [[Animalia|animales]], [[Fungi|fungos]], [[Plantae|prantas]], [[Protista|protistas]] fintzas a [[Bacteria|batèrios]] e [[Archeaea|àrcheas]]. Infetant a àteros virus puru; custas ispètzies retzint su nùmene de [[virófagos]]. Is virus chi dipendent dae unu virus pro acumprire is rechisitos issoro si sunt denumenado [[virus satèllites]]. Is virus sunt in sa manna majoria tropu minores pro pòdere èssere osservados cun s'agiudu de unu [[microscòpiu òticu]], pro custu si narat chi sunt submicroscòpicos. Nointames esistent etzetziones intre is virus nucleocitoplasmáticos de ADN de manna mannària o [[Nucleocytoviricota|girus]], comente [[Pandoravirus]] o [[Pithovirus]], chi si antimes podent apretziare mediante de sa microscòpia òtica. Podent propassare agiomai in mannària a carchi procariota.<ref>{{Tzita libru|autore=Villarreal, L. P.|tìtulu=Viruses and the Evolution of Life|annu=2005|editore=ASM Press|limba=inglesu}}</ref>​ Su primu virus connotu, su [[Virus de su mosàicu de su tabacu​|virus de su mosàicu de su tabacu]]​ fiat iscobertu dae [[Martinus Beijerinck]] in su 1899.<ref>{{Tzita libru|autore=Dimmock, N. J.; Easton, Andrew J.; Leppard, Keith|tìtulu=Introduction to Modern Virology|annu=2007|limba=inglesu|p=4}}</ref>​<ref>{{Tzita libru|autore=Dimmock, N. J.; Easton, Andrew J.; Leppard, Keith|tìtulu=Introduction to Modern Virology|annu=2007|limba=inglesu|p=49}}</ref> In die de oe si nde sunt descritos prus de 5000, e carchi autore opinat ca nde diant pòdere esìstere milliones de tipos diferentes.​<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Mya Breitbart, Forest Rohwer|data=làmpadas 2005|tìtulu=Here a virus, there a virus, everywhere the same virus?|rivista=Trends Microbiol.|limba=inglesu}}</ref><ref>{{Tzita publicatzione|autore=C. Martin Lawrence,‡,1 Smita Menon,‡ Brian J. Eilers,‡ Brian Bothner,‡ Reza Khayat,§ Trevor Douglas,‡ and Mark J. Young|annu=8 maju 2009|tìtulu=Structural and Functional Studies of Archaeal Viruses*|rivista=J Biol Chem.|limba=inglesu}}</ref> Is virus s'agatant in giai totu sos ecosistemas de sa [[Terra]]; sunt s'entidade biològica prus abbundante.<ref>{{Tzita publicatzione|autore=C. Martin Lawrence,‡,1 Smita Menon,‡ Brian J. Eilers,‡ Brian Bothner,‡ Reza Khayat,§ Trevor Douglas,‡ and Mark J. Young|annu=8 maju 2009|tìtulu=Structural and Functional Studies of Archaeal Viruses*|rivista=J Biol Chem.|limba=inglesu}}</ref><ref>{{Tzita publicatzione|autore=Robert A. Edwards & Forest Rohwer|annu=10 maju 2005|tìtulu=Viral metagenomics|rivista=Nature Reviews Microbiology}}</ref> Puru sunt is prus minores, sa majoria unas chentu bortas prus piticos de is [[Bacteria|batèrios]]: medint de s'òrdine de unos 10 nanòmetres, est a nàrrere, 0,00001 mm. Custu signìficat chi diat tocare a pònnere unos chentumìgia virus a nera fata pro ammuntare 1 mm. A diferèntzia de is [[Prione|priones]] e [[Viroide|viroides]] (formados isceti s'unu de una proteina, e s'àteru de una cadena de [[ARN]], ) is virus sunt cumpostos dae duas o tres partes: su materiale genèticu issoro, chi portat s'informatzione ereditària e podet èssere ADN o [[ARN]]; una cobertura protèica chi amparat custos genes — denumenada [[càpside]] — e, in calicunos, una capa [[Lipidu|lipìdica]] (est a nàrrere, de grassu) chi ddos inghìriat cando s'agatant foras de sa tzèllula — denumenada imbòddigu virale —. Is virus vàriant in sa forma. Nd'at polièdricos casi perfetos; su [[HIV]], pro esempru, est un'[[icosaedru]]. Àteros sunt elicoides o istruturas prus cumplessas. De su puntu de vista de s'evolutzione de àteras ispètzies, is virus sunt unu mèdiu importante de trasladadura orizontale de genes, sa cale ammànniat sa diversidade genètica e contribuet a s'evolutzione biològica.​<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Carlos Canchaya, Ghislain Fournous, Sandra Chibani-Chennoufi, Marie-Lise Dillmann e Harald Brüssow|data=austu 2003|tìtulu=Phage as agents of lateral gene transfer|limba=inglesu}}</ref> Pro more de custa capatzidade is virus, paris cun is àteros agentes virales (viroides e virus satèllites), sunt istados descritos comente "mobilomas" o "vetores gènicos", dae chi, in prus de si replicare in ospedadores tzellulares, carrant fintzas genes de un'organismu a unu àteru mediante sa [[Trasdutzione genètica|trasdutzione de su materiale genèticu]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.curtisbiologia.com/node/130|tìtulu=Capítulo 13. Elementos genéticos móviles|limba=ispagnolu}}</ref> Is virus paris cun is [[Plasmide|plasmides]] e [[Transposone|transposones]] (cumpostos dae una cadena de [[ADN]]) sunt mèdios naturales importantes pro trasladare genes intre organismos diferentes. Si creet chi is virus apant tentu unu rolu tzentrale in s'evolutzione primidia, in antis de sa diversificatzione de s'ùrtimu antepassadu comunu universale, in batèrios e archeas-eucariotas.<ref>{{Tzita publicatzione|autore=P. Forterre and H. Philippe|data=Làmpadas 1999|tìtulu=The Last Universal Common Ancestor (LUCA), Simple or Complex?|rivista=The Biological Bulletin|volume=196|nùmeru=3|limba=inglesu}}</ref>​ Is bateriòfagos e plasmides sunt vetores usados in biotecnologia pro insertare genes istràngios dae una tzèllula a un'àtera, batende a sa criatzione de sos [[Còsmidu|còsmidos]], [[Fagèmidu|fagèmidos]] e [[Fàsmidu|fàsmidos]], chi sunt plasmides ìbridos cun bateriòfagos. Is virus si isparghinant de medas maneras diferentes e cada tipu de virus tenet una manera pròpia de si trasmìtere. Si ddi narat [[Vetore de trasmissione|vetores de trasmissione]] a sos organismos bios chi ddos carrant de una persone a un'àtera, o de un'animale a una persone (o a s'imbesse). Is virus chi infetant is vegetales s'ispàrghinant a fatu·fatu peri babautzos chi s'alimentant de sa [[Linfa (botànica)|linfa]], comente is [[Aphidoidea|piogos birdes]], mentras ca is chi infetant animales s'isparghinare pro s'inprus pro mèdiu de babautzos [[Ematòfagu|ematòfagos]] (is chi sutzant su [[sàmbene]]). Esistent unos àteros chi non abbisòngiant de vetores: su virus de s'influèntzia ([[Orthomyxoviridae|ortomixovirus]]) e su de su [[romadiu]] comunu ([[Rhinovirus|rinovirus]] e [[coronavirus]]) s'ispàrghinant pro s'àera a traessu de sos [[Istùrridu|istùrridos]] e su [[tùssiu]]; is [[norovirus]] sunt trasmìtidos peri bia fecal-orale, o pro cuntatu cun manos, alimentos e [[abba]] contaminados. Is [[rotavirus]] si disperdent a s'ispissu pro cuntatu diretu cun pipios infetos. Su [[HIV]] est unu de is virus medas chi si [[Maladias de trasmissione sessuale|trasmitent pro cuntatu sessuale]] o peri espositzione a sàmbene infetadu.<ref>{{Tzita libru|autore=Shors, Teri|tìtulu=Understanding Viruses|annu=2008|editore=Jones and Bartlett Publishers|limba=inglesu}}</ref>​ Non totu is virus pròvocant maladias; medas si reproduent sena causare male perunu a s'organismu infetadu. Àteros, comente su [[HIV]], podent produire infetziones permanentes o crònicas cando su virus sighett multiplichende·si in su corpus, istraviende is mecanismos de defensa de s'ospedadore.<ref>{{Tzita publicatzione|autore=Kent A. Sepkowitz, M.D.|data=Làmpadas 2001|tìtulu=AIDS — The First 20 Years|rivista=The New England Journal of Medicine|limba=inglesu}}</ref><ref>{{Tzita publicatzione|autore=R A Weiss|data=28 maju 1993|tìtulu=How does HIV cause AIDS?|rivista=Science (journal)|limba=inglesu}}</ref><ref>{{Tzita libru|autore=Cecil, Russell|tìtulu=Textbook of Medicine|annu=1988|limba=inglesu|pp=1523, 1799}}</ref>​ In is animales, in càmbiu, est fitianu chi sas infetziones virales diant logu a una risposta immunitària chi cunferit un'[[immunidade]] permanente a s'infetzione. Custu est su chi si punnat (e si resessit) a otènnere cun is [[Vatzinu|vatzinos]]. Gràtzias a custos si podet arribare a irraighinare una maladia, comente est acontèssidu cun sa [[poliomielite]]. Is microorganismos comente is batèrios puru tenent defensas contra is infetziones virales, connotas comente a sistemas de impedimentu-modificatzione. Is [[Antibiòticu|antibiòticos]] non tenent efetu subra is virus, ma sunt istadas isvilupadas meighinas [[Antivirale|antivirales]] pro tratare carchi infetzione.<ref>{{Tzita web|url=http://gsbs.utmb.edu/microbook/ch052.htm|tìtulu=Chemotherapy of Viral Infections|autore=Erik De Clercq|limba=inglesu|atzessu=2021-12-06|dataarchìviu=2000-08-18|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20000818075852/http://gsbs.utmb.edu/microbook/ch052.htm|urlmortu=eja}}</ref>​ == Riferimentos == <references /> == Àteros progetos == {{commons|Category:Viruses|Virus}} [[Categoria:Biologia]] 3bi9mjju919yxwty1c3jot6z0z105dc Telegram 0 21751 177971 177396 2022-08-23T12:52:48Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} [[File:Telegram 2019 Logo.svg|thumb|Logo de Telegram]] '''Telegram''' est unu servìtziu de [[messageria istantànea]] de Telegram LLC, sotziedade a responsabilidade limitada cun sede in [[Dubai]], fundada dae s'imprendidore russu Pavel Durov.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/faq#q-where-is-telegram-based|tìtulu=Telegram F.A.Q.|atzessu=22 martzu 2020}}</ref><ref name="TelegramFAQ">{{Tzita web|url=https://telegram.org/faq#q-who-are-the-people-behind-telegram|tìtulu=Telegram FAQ|data=9 austu 2015}}</ref> Is [[Cliente (informàtica)|clientes]] ufitziales de Telegram sunt distribuidos comente a programma lìberu pro [[Android]], [[Linux]], [[iOS]], [[Mac OS X|MacOS]] e [[Microsoft Windows|Windows]].<ref name="teleapps">{{Tzita web|url=https://telegram.org/apps|tìtulu=applicazioni ufficiali di Telegram|data=6 freàrgiu 2014}}</ref> Is funtziones printzipales de Telegram sunt s'iscàmbiu de messàgios de testu intra duos impitadores o in grupu finas a 200 000 partetzipantes, mutidas vocales e video-mutidas codificadas puntu-puntu, messàgios vocales, vìdeu-messàgios, fotografias, vìdeus, adesivos e [[Archìviu (informàtica)|archìvios]] de cale si siat tipu finas a 2 GB<ref>{{Tzita web|url=https://core.telegram.org/techfaq#q-why-did-you-go-for-a-custom-protocol|tìtulu=FAQ for the Technical Inclined|atzessu=25 cabudanni 2016}}</ref><ref name="telegram-faq">{{Tzita web|url=https://telegram.org/faq/it|tìtulu=Telegram F.A.Q.|atzessu=25 cabudanni 2016}}</ref>. Pro mèdiu de is canales est fintzas possìbile sa trasmissione in direta de àudiu/vìdeu e testu a totu is membros. In prus, est possìbile a impostare unu temporizadore pro s'eliminatzione automàtica de unu messàgiu una borta chi su destinatàriu dd'at bidu. == Istòria == Telegram est istadu fundadu in su [[2013]] dae is frades Nikolaj e Pavel Durov, fundadores de sa retze sotziale [[Rùssia|russa]] VK<ref name="telegram-faq"/>. Is fundadores ant annuntziadu chi sa sotziedade Telegram LLC est un'organizatzione chene punna de lucru non ligada a VK e cun sede in Dubai.<ref>{{Tzita web|url=https://twitter.com/telegram/status/436971517835223041|tìtulu=Tweet by Telegram|data=21 freàrgiu 2014|atzessu=12 freàrgiu 2018}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://twitter.com/telegram/status/436970499454029824|tìtulu=Tweet by Telegram|data=21 freàrgiu 2014|atzessu=12 freàrgiu 2018}}</ref> Nikolaj at creadu su protocollu MTProto, a sa base de Telegram, mentras Pavel at frunidu amparu finantziàriu e infrastruturas pro mèdiu de su fundu suo ''Digital Fortress''.<ref>{{Tzita web|url=https://www.reuters.com/article/idUS74722569420130830|tìtulu=Russia’s Zuckerberg launches Telegram, a new instant messenger service|editore=Reuters|data=30 austu 2013|atzessu=12 freàrgiu 2018}}</ref> Su 24 freargiu [[2014]] unu fork de Telegram chi respetat sa filosofia ''FOSS'' est istadu agiuntu a [[F-Droid]].<ref name="android-f-droid">{{Tzita web|url=https://f-droid.org/repository/browse/?fdid=org.telegram.messenger|tìtulu=Telegram|atzessu=25 cabudanni 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://f-droid.org/wiki/page/org.telegram.messenger|tìtulu=org.telegram.messenger|data=24 freàrgiu 2014|atzessu=12 freàrgiu 2018}}</ref> Telegram teniat su progetu de criptodinari suo, TON, ma su 12 maju [[2020]], su fundadore Pavel Durov nd'at annuntziadu s'abbandonu.<ref>{{Tzita web|url=https://telegra.ph/What-Was-TON-And-Why-It-Is-Over-05-12|tìtulu=What Was TON And Why It Is Over|autore=Pavel Durov|data=12 maju 2020|atzessu=13 maju 2020}}</ref> Su 23 de idas 2020, Durov at annuntziadu chi sa prataforma est lòmpida a 500 milliones de impitadores mensiles ativos, faghende sa gestione de is [[Serbidore (informàtica)|serbidores]] cara meda. Pro custu, incumentzende dae su [[2021]] at a èssere insertada publitzidade a intro de s'aplicatzione. Segundu su fundadore de su progetu, issas no ant a istorbare s'esperièntzia de s'usuàriu. === Istatìsticas === Su 12 ghennàrgiu [[2021]] s'aplicatzione est arribada a 500 milliones de impitadores ativas pro mese. Pavel Durov at assotziadu custu resurtadu a su fatu chi 25 milliones de impitadores noos si siant iscritos in s'ìnteri de is 72 oras in antis, abbandonende [[WhatsApp]] pro neghe de is cunditziones noas suas de impreu.<ref>{{Tzita noas|autore=ANSA|url=https://www.ansa.it/sito/notizie/tecnologia/software_app/2021/01/13/con-cambio-privacy-whatsapp-boom-telegram-25-mln-utenti_04c2201d-c783-4b4b-961a-6ca768558ed9.html|tìtulu=Con cambio privacy Whatsapp boom Telegram, +25 mln utenti|publicatzione=[[ANSA]]|data=13 ghennàrgiu 2021}}</ref> == Piessìnnios == Is [[Cliente (informàtica)|clientes]] ufitziales de Telegram sunt programmas lìberos. Su còdighe de orìgine de su [[Serbidore (informàtica)|serbidore]] imbetzes no est istadu publicadu e no est progetadu pro permìtere de istantargiare una retze pro frunire in manera autònoma custu servìtziu de [[Messageria istantànea|messageria]]<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/faq/it#d-posso-far-funzionare-telegram-con-il-mio-server|tìtulu=Telegram F.A.Q.|atzessu=21 nadale 2014}}</ref>. === Is messàgios e s'impitadore === Is messàgios imbiados sunt codificados e sarvados in sa retze ''cloud'' de Telegram. Custu faghet a manera chi is messàgios siant a disponimentu in ònnia dispositivu in ue s'impitadore impreat su servìtziu, chene bisòngiu de nde tènnere còpias non codificadas in àteros servìtzios comente [[Google Drive]], comente acontesset pro àteras app che Whatsapp. Incumentzende dae su 24 martzu 2019, est istada introduida una funtzionalidade noa chi permitit de eliminare messàgios imbiados e retzidos chene làcanas de tempus e chene lassare rastros pro ambos membros de una tzarrada.<ref>{{Tzita web|url=https://www.money.it/Telegram-cancellare-eliminare-messaggi-chat-app-spia|tìtulu=Telegram: come cancellare tutti i messaggi e chat da qualunque dispositivo}}</ref> Cando s'impitadore si registrat, podet seberare si permìtere a àteros de ddu chircare insertende su nomìngiu seberadu. Custa funtzione permitit de chircare s'impitadore in Telegram chene connòschere su nùmeru suo de telèfonu. Dae sa versione 3.9, faghet a modificare is messàgios imbiados finas a duas dies a pustis de s'imbiu.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/edit|tìtulu=Edit Messages, New Mentions and More}}</ref> === Is tzarradas === [[File:Telegram_secret_chat_-_en.png|alt=Un invito a partecipare ad una chat segreta.|left|thumb|Un'invitu a partetzipare a una tzarrada segreta.]] * '''Tzarradas ''cloud'' (clàssicas)''': sa tzarrada impreat una codìfica cliente-serbidore, est a nàrrere chi is comunicatziones de su dispositivu cun su serbidore sunt codificadas. Su resonu abarrat duncas sarvadu in su serbidore de Telegram<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/privacy#cloud-chats|tìtulu=Telegram Privacy Policy|atzessu=20 ottobre 2017}}</ref> pro pòdere èssere sincronizadas in prus dispositivos (telefoneddos, elaboradores, tauleddas, etc). In sa tzarrada faghet a imbiare messàgios de testu, de boghe, vìdeu-messàgios, positziones GPS, cuntatos e cale si siat archìviu mannu finas a 2 GB. * '''Tzarradas segretas''': impreant una codìfica puntu-puntu, duncas su resonu est codificadu in ambos dispositivos e no abarrat sarvadu me in su serbidore. A un'ala, custas tzarradas sunt prus riservadas; a s'àtera ala, no faghet a ddas sincronizare in prus dispositivos<ref>{{Tzita web|url=http://venturebeat.com/2013/11/12/telegram-messenger-app/|tìtulu=New instant messenger Telegram protected even from spy intrusions|editore=VentureBeat|data=12 santandria 2013|atzessu=2 martzu 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/faq/it#d-quanto-sicuro-telegram|tìtulu=Telegram F.A.Q.: Quanto è sicuro Telegram?|atzessu=2 martzu 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://core.telegram.org/mtproto|tìtulu=MTProto Mobile Protocol|atzessu=2 martzu 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/cryptocontest|tìtulu=$300,000 for Cracking Telegram Encryption|atzessu=2 martzu 2016}}</ref>. Faghet fintzas a impostare unu "tempus de àuto-distrutzione" pro sa tzarrada chi, passadu custu tempus, si cantzellat a sola. === Is grupos === Is grupos de Telegram podent cuntènnere finas a 200 000 membros; est possìbile a seberare is permissos pro is amministradores e is àteros impitadores. === Is canales === [[File:Telegram_account_self-destruction.png|alt=Autodistruzione dell'account|thumb|Auto-destruidura de su contu]] Is canales, nàschidos in cabudanni 2015, sunt tzarradas in ue is amministradores podent imbiare messàgios e is membros podent cummentare isceti si su canale est assotziadu a unu grupu.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/channels|tìtulu=Channels: Broadcasting Done Right|atzessu=2 martzu 2016}}</ref> Unu canale no portat lìmite de iscritos e podet èssere pùblicu o privadu; a su canale pùblicu faghet a assotziare unu ligòngiu e unu nòmine chi podet èssere agatadu cun sa funtzione de chirca de s'app, mentras pro su privadu est generadu unu ligòngiu cun 22 caràteres alfa-numèricos casuales.<ref>{{Tzita web|url=http://www.appelmo.com/2015/10/11/canali-telegram-cosa-sono-le-differenze-con-i-bot-e-come-si-crea-un-canale-telegram-gnu/|tìtulu=Canali Telegram: cosa sono, le differenze con i bot e come si crea un canale Telegram|autore=GugliElmo|data=11 ottobre 2015|atzessu=16 ghennàrgiu 2017}}</ref> === Averìguu === In s'abrile de su 2020, cun s'ammanniare de sa netzessidade de controllare su fenòmenu de is noas farsas in s'ìnteri de sa [[Pandèmia de COVID-19|pandemia de COVID-19]], ant introduidu is canales averiguados, chi is ministeros de sa salude de unos cantos paisu ant impreadu pro comunicare cun is tzitadinos.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/coronavirus/it|tìtulu=Notizie sul Coronavirus e canali verificati|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> A su pròpiu tempus, ant introduidu sa possibilidade de pedire s'averìguu de unu bot, grupu o canale chi satisfatzat is lìnias-ghia de Telegram.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/verify/it|tìtulu=Linee guida per la verifica delle pagine|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> === Tzarradas de boghe === Incumentzende dae su mese de idas 2020, a intro de grupos e canales faghet a aviare sessiones de tzarradas de boghe, in ue faghet a comunicare cun su pròpiu mecanismu de un'[[Camina-e-faedda|emissore-retzidore palmare]].<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/voice-chats/it|tìtulu=Chat vocali fatte come si deve|atzessu=20 martzu 2021}}</ref> Su 19 martzu 2021 Telegram pùblicat un'annoamentu de importu: is Tzarradas de Boghe 2.0.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/voice-chats-on-steroids/it|tìtulu=Chat vocali 2.0: Canali, Milioni di ascoltatori, Chat registrate, Strumenti per gli amministratori|atzessu=20 martzu 2021}}</ref> Cun custas, s'impitadore podet registrare is resonadas, e pedire permissu de faeddare ponende su sinnu de pesare sa manu. In prus, s'amministradore de unu canale pùblicu o unu grupu ddu podet impreare comente a profilu pro pigare parte a una tzarrada de boghe, cuende de aici s'identidade sua. Dae làmpadas 2021 ddoe at fintzas is vìdeu-mutidas de grupu, un'estensione de is tzarradas de boghe chi permitit de ativare sa video-càmera e cumpartzire s'ischermu.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/group-video-calls/it|tìtulu=Videochiamate di gruppo|atzessu=2021-12-12}}</ref> A fine de austu essit possìbile, me is tzarradas de boghe de is canales e de is grupos, trasmìtere vìdeos a unu nùmeru infinidu de persones.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/live-streams-forwarding-next-channel/it|tìtulu=Dirette streaming, Inoltro flessibile, Passa al canale successivo e Sticker in primo piano|atzessu=2021-12-12}}</ref> === Is bot === [[File:Telegram_account_is_limited.png|alt=Un bot|thumb|Unu bot]] In làmpadas 2015 Telegram at introduidu una prataforma pro permìtere, a isvilupadores esternos, de creare is bot. Is bot sunt contos Telegram, manigiados dae unu programma, chi oferint funtzionalidades cun rispostas lestras e automàticas.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/bot-revolution|tìtulu=Telegram Bot Platform|atzessu=17 abrile 2016}}</ref> Dae su 4 de ghennàrgiu 2016 est a disponimentu una modalidade noa ''integrada'' pro is bot, chi permitit de impreare unu bot in manera simpre tzitende·ddu cun su nòmine suo, in cale si siat tzarrada.<ref>{{Tzita web|url=https://core.telegram.org/bots/inline|tìtulu=Inline Bots|atzessu=17 abrile 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/inline-bots|tìtulu=Introducing Inline Bots|atzessu=17 abrile 2016}}</ref> === Is adesivos === Is adesivos sunt immàgines a arta definitzione sarvadas in su ''cloud''. Tenent sa punna de fàghere is emoticonas prus espressivas e cumbinchidoras. Is adesivos sunt agrupados in ''pachetes'', faghet a ddus agiùnghere a sa libreria pròpia cun s'impreu de unu ligòngiu opuru incarchende subra un'adesivu imbiadu dae unu àteru impitadore e posca incarchende "Agiunghe Adesivos".<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/stickers-meet-art-and-history|tìtulu=When Stickers Meet Art And History|situ=Telegram|limba=en|atzessu=2022-02-26}}</ref> === Telegraph === Telegraph est unu trastu chi Telegram oferit pro sa publicatzione de postadas formatadas cun fotorafias, vìdeus, e cuntènnidos multimediales, comente vìdeus de [[YouTube]] e [[Vimeo]] o tweet.<ref name="telegram.org">{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/instant-view|tìtulu=Instant View, Telegraph, and Other Goodies|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> === Visualizatzione istantànea === Dae santandria de su 2016, gràtzias a su servìtziu de Visualizatzione istantànea, Telegram permitit de abèrrere unos cantos ligòngios a traessu de unu navigadore nativu cun unu tempus de carrigamentu nullu e reduende su consumu de datos.<ref name="telegram.org"/> In su 2018 Telegram at megioradu su servìtziu, chirchende a bellu a bellu de fàghere funtzionare custu servìtziu pro sa parte manna de is pàginas web<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/translations-iv2|tìtulu=Custom Languages, Instant View 2.0 and More|atzessu=21 martzu 2021}}</ref>. === Importatzione de is tzarradas === A pustis de s'ammàniu de iscritziones acontèssida in su ghennàrgiu de su 2021, est a disponimentu sa possibilidade de importare is messàgios dae unas cantas aplicatziones de messageria, comente a WhatsApp, Line e KakaoTalk. Cun custu servìtziu, is impitadores podent visualizare is messàgios iscambiados in passadu impreende custas app, a intro de sa tzarrada presente in Telegram.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/move-history/it|tìtulu=Spostamento cronologia chat da altre app|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> === Sondàgios === A intro de grupos e canales est possìbile cumpartzire sondàgios a risposta mùltipla. Is rispostas de is sondàgios podent èssere privadas o pùblicas.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/polls-2-0-vmq/it|tìtulu=Sondaggi 2.0: voti visibili, risposte multiple e modalità quiz|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> == Mutidas e vìdeu-mutidas == Su 30 martzu 2017 Telegram at annuntziadu s'introdutzione de is mutidas vocales codificadas puntu-puntu, promitende una calidade arta.<ref>{{Tzita web|url=https://telegram.org/blog/calls|tìtulu=Voice Calls: Secure, Crystal-Clear, AI-Powered|data=30 martzu 2017|atzessu=30 martzu 2017}}</ref><ref>{{Tzita noas|url=http://www.navigaweb.net/2017/04/chiamate-con-telegram-sicure-e-di.html|tìtulu=Chiamate con Telegram, sicure e di qualità superiore|publicatzione=Navigaweb.net|atzessu=3 abrile 2017}}</ref> Su 15 austu 2020, Telegram at agiuntu sa vìdeu-mutida cun critografia puntu-puntu comente a Signal e WhatsApp.<ref>{{Tzita web|url=https://www.forbes.com/sites/kateoflahertyuk/2020/08/16/telegram-just-launched-a-major-new-feature-to-beat-zoom/|tìtulu=Telegram Lanciata una nuova importante funzionalità per battere Zoom|editore=Forbes|atzessu=3 cabudanni 2020}}</ref> == Architetura == [[File:Explanation_of_secret_chats_(Telegram).png|alt=Un'illustrazione semplificata dello schema di crittografia MTProto.|thumb|Un'illustratzione semplificada de s'ischema de critografia MTProto.]] === Is interfaches de programmatzione de Telegram === Is interfaches de programmatzione (''API'') de Telegram sunt a disponimentu pro is isvilupadores indipendentes, pro creare bot o [[Cliente (informàtica)|clientes]] alternativos de Telegram; ambas sunt in donu.<ref>{{Tzita web|url=https://core.telegram.org/bots/2-0-intro|tìtulu=Introducing Bot API 2.0|atzessu=17 abrile 2016}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://core.telegram.org/api|tìtulu=Telegram APIs|atzessu=29 freàrgiu 2016}}</ref> Pro esempru, Plus Messenger est unu cliente alternativu iscritu impreende is API de Telegram.<ref>{{Tzita web|url=http://android.hdblog.it/2016/03/14/Plus-Messenger-e-un-client-alternativo-di-Telegram-per-Android-con-tante-personalizzazioni/|tìtulu=Plus Messenger: un client alternativo di Telegram per Android con tante personalizzazioni|atzessu=19 abrile 2016}}</ref> === Versione web === Telegram faghet a dd'impreare colleghende·si a una pàgina de su giassu de Telegram cun unu navigadore web. A custa versione ddi narant Telegram Web.<ref>{{Tzita web|url=https://web.telegram.org|tìtulu=pagina di accesso a Telegram Web|data=|atzessu=}}</ref> == Balàngios == Mancari Telegram aeret annuntziadu chi non diat àere mai insertadu publitzidade in s'aplicatzione, limitende is fontes issoro de balàngiu a is donatziones, a sa fine de su [[2020]] Pavel Durov at annuntziadu chi Telegram est istudiende comente insertare annùntzios publitzitàrios in s'aplicatzione in manera no infadosa.<ref>{{Tzita web|url=http://dollarsandsense.sg/how-whatsapp-telegram-snapchat-make-money-why-you-should-care/|tìtulu=How Does WhatsApp, Telegram And Snapchat Make Money? (And Why You Should Care)|autore=Tao Ming Hui|data=16 santandria 2017|atzessu=21 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.dday.it/redazione/37998/telegram-pubblicita-soldi-pagamento|tìtulu=Telegram ora vuole fare soldi: nel 2021 adesivi premium e la pubblicità|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> Is annùntzios publitzitàrios no ant a èssere mai ammustrados me is tzarradas cun is impitadores, nen privadas ne in grupu, ma ant a èssere isfrutados is canales pùblicos. Telegram at annuntziadu chi at a fàghere a reconnòschere is annùntzios publitzitàrios a discansu, pro limitare su fenòmenu de is annùntzios ingannosos giai presente, e cun respetu de sa privatesa de is impitadores.<ref>{{Tzita web|url=https://www.hdblog.it/android/articoli/n531491/telegram-pubblicita-pagare-contenuti-cosa-cambia/|tìtulu=La svolta di Telegram: utenti premium e pubblicità dal 2021. Cosa cambia|autore=HDblog.it|data=23 nadale 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> In prus, Telegram bolet introduire in su 2021 unas cantas funtzionalidades a pagamentu pro impitadores ''premium'', comente profilos aziendales, mantenende però in donu is servìtzios de oe a disponimentu pro totu is impitadores<ref>{{Tzita web|url=https://www.ghacks.net/2020/12/24/telegram-premium-features-and-some-advertisement-from-2021-onward/|tìtulu=Telegram: premium features and (some) advertisement from 2021 onward - gHacks Tech News|situ=gHacks Technology News|data=2020-12-24|limba=en-US|atzessu=2022-02-26}}</ref>. Gràtzias a custas funtzionalidades noas, Telegram at a pòdere pagare is costos de is serbidores e de su tràficu de datos, difìtziles de sustènnere cun is donatziones. Su 23 martzu [[2021]], Pavel Durov at annuntziadu de àere collidu unu milliardu de dòllaros bendende obligatziones, a cun sa punna de sustentare su sistema de annùntzios e sutaliniende s'obietivu de furriare Telegram a azienda cun finàntzia sustenìbile.<ref>{{Tzita web|url=https://www.wired.it/economia/business/2021/03/24/telegram-miliardo-obbligazioni/|tìtulu=Telegram raccoglie un miliardo di dollari in obbligazioni per crescere|data=24 martzu 2021|atzessu=24 martzu 2021}}</ref> == Impreos contierrados == === Jihadistas === Is polìticas fortes de privatesa e s'impreu de tzarradas segretas, ant fatu a manera chi Telegram siat essidu unu de is prus trastos de propaganda impreados dae is jihadistas, e prus che totu dae s'[[ISIS]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.wired.it/internet/social-network/2019/07/15/telegram-isis/|tìtulu=Telegram è l'app più utilizzata dall'Isis per fare propaganda|data=15 trìulas 2019|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> In su cabudanni de su [[2015]] Pavel Durov at decraradu chi su deretu a sa privatesa est prus de importu de sa timoria chi acontessant cosas malas che su terrorismu, narende a abbètiu chi diat tocare a bandire fintzas su faeddu ca is terroristas dd'impreant pro comunicare.<ref>{{Tzita web|url=https://social.techcrunch.com/2015/09/21/telegram-now-seeing-12bn-daily-messages-up-from-1m-in-february/|tìtulu=Telegram Now Seeing 12BN Daily Messages, Up From 1BN In February|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> In santandria de su 2015 Telegram at annuntziadu su blocu de 78 canales ligados a s'ISIS.<ref>{{Tzita web|url=https://www.telegraph.co.uk/technology/news/12004892/Encrypted-messaging-app-Telegram-shuts-down-Islamic-State-propaganda-channels.html|tìtulu=Encrypted messaging app Telegram shuts down Islamic State propaganda channels|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> In su mese de idas [[2016]] s'iscuadra at annuntziadu su canale ISIS Watch ([https://t.me/ISISwatch @ISISwatch]) pro sinnalare su nùmeru de canales, grupos e bot ligados a su terrorismu bogados ònnia die.<ref>{{Tzita web|url=https://twitter.com/telegram/status/813772688691003392|tìtulu=Every day we block over 60 ISIS-related channels before they get any traction, more than 2,000 channels each month:|limba=en|atzessu=2021-06-04}}</ref> === Grupos de dereta estrema === A bellu a bellu Telegram est essidu puntu de addòbiu de unos cantos movimentos [[Ratzismu|ratzistas]], [[Misoginia|misòginos]] e antisemitas ispainados in zonas vàrias de su mundu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.editorialedomani.it/tecnologia/cos-telegram-diventato-il-rifugio-della-destra-eversiva-ijtkfx62|tìtulu=Così Telegram è diventato il rifugio della destra eversiva|atzessu=21 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.open.online/2020/07/24/germania-ecco-il-gruppo-telegram-di-militari-di-estrema-destra-che-progetta-la-guerra-civile-e-il-colpo-di-stato/|tìtulu=Germania, ecco il gruppo Telegram di militari di estrema destra che progetta la guerra civile e il colpo di Stato|data=24 trìulas 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> Su grupu neo-nazista The Base, a pustis de su blocu in àteras prataformas mannas, at impreadu Telegram comente a unu de is mèdios printzipales de comunicatzione. A pustis de unos cantos arrestos acontèssidos in su 2020, su profilu ufitziale de Telegram at pedidu a su grupu de agabbare de postare.<ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Neil|sambenadu=MacFarquhar|nùmene2=Adam|sambenadu2=Goldman|url=https://www.nytimes.com/2020/01/22/us/white-supremacy-the-base.html|tìtulu=A New Face of White Supremacy: Plots Expose Danger of the ‘Base’|publicatzione=The New York Times|data=22 ghennàrgiu 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> Telegram est connotu comente a unu de is mèdios de comunicatzione chi is Proud Boys impreant de prus a pustis chi prataformas comente a [[Facebook]] e [[Twitter]] ddos ant blocados a pustis de s'assaltu a su Capidòlliu de is [[Istados Unidos de Amèrica]] de su 2021.<ref>{{Tzita web|url=https://www.rollingstone.com/culture/culture-news/proud-boys-telegram-far-right-extremists-1114201/|tìtulu=Proud Boys Channels Are Exploding on Telegram|autore=E. J. Dickson, E. J. Dickson|data=14 ghennàrgiu 2021|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> In su ghennàrgiu 2021, Telegram at cunfirmadu de àere blocadu "dosinas" de canales neonazistas e suprematistas biancos cun deghinas de mìgias de sighidores pro intzullida a sa violèntzia.<ref>{{Tzita web|url=https://social.techcrunch.com/2021/01/13/telegram-channels-banned-violent-threats-capitol/|tìtulu=Telegram blocks ‘dozens’ of hardcore hate channels threatening violence|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> === Pedo-pornografia e vindita porno === S'aplicatzione est s'ispissu impreada pro su cumpartzimentu de materiale porno, custu includet fintzas materiale pedo-pornogròficu e de vindita porno.<ref>{{Tzita web|url=https://mashable.com/article/nudes-revenge-porn-crime-telegram/|tìtulu=When their nudes were shared online, they got angry and fought back|autore=Rachel Kraus|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> Custu fenòmenu, ispainadu in manera globale, est presente fintzas in Itàlia e at ingendradu crìticas a is polìticas de sa prataforma e a su fatu de no àere rispostu a is sinnaladuras de is impitadores e de sa Politzia de Istadu.<ref>{{Tzita noas|limba=it|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2020/11/25/news/telegram_covo_di_pornografia_non_consensuale_e_revenge_porn_-275647052/|tìtulu="Telegram covo di pornografia non consensuale e revenge porn"|publicatzione=la Repubblica|data=25 santandria 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> === Pirateria === Sos canales de Telegram sunt s'ispissu mèdiu de cumpartzimentu de cuntènnidos piratas, comente pellìculas, mùsica o còpias de giornales. Cun s'ammàniu de su fenòmenu in s'ìnteri de sa [[Pandèmia de COVID-19|pandemia de COVID-19]] in [[Itàlia]], sa Federatzione italiana editores giornales at pedidu a s'autoridade pro sas garantzias in is comunicatziones de suspèndere su servìtziu, chene dda otènnere.<ref>{{Tzita web|url=https://www.lastampa.it/economia/2020/04/14/news/coronavirus-la-richiesta-degli-editori-fieg-l-agcom-fermi-telegram-basta-ai-quotidiani-piratati-nelle-chat-1.38716965|tìtulu=Coronavirus, la richiesta degli Editori (Fieg): l’Agcom fermi Telegram, basta ai quotidiani “piratati” nelle chat|data=14 abrile 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> Su fenòmenu de sa pirateria at giutu Telegram a èssere insertadu in su mese de idas de su 2020 in una lista de s'[[Unione Europea]] pro su controllu de sa farsificadura e de sa pirateria, in ue cumparet pro prima in pari cun VK.<ref>{{Tzita web|url=https://twisterandroid.com/telegram-finisce-nella-watchlist-sulla-pirateria-dellunione-europea/|tìtulu=Telegram finisce nella watchlist sulla pirateria dell'Unione Europea|autore=Michele Rocco d'Angelo|data=17 nadale 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2020/december/tradoc_159183.pdf|tìtulu=Counterfeit and Piracy Watch List}}</ref> === Bot pro sa bèndida de datos === In su 2021 ant agatadu unu bot in Telegram bonu a bèndere is nùmeros telefònicos de 533 milliones de impitadores Facebook.<ref>{{Tzita web|url=https://www.dday.it/redazione/38306/bot-telegram-vende-numeri-telefonici-533-milioni-utenti-facebook-italiani-sono-35-milioni|tìtulu=Scoperto un bot di Telegram che vende i numeri telefonici di 533 milioni di utenti Facebook. Gli italiani sono 35 milioni|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> == Tzensura == [[File:20200726035043_Countries_where_Telegram_is_blocked.svg|alt=|thumb|Mapa de natziones in ue Telegram est blocadu de su totu o in parte {{Legend|#8E0000|Blocadu de su totu|border=1px #555 solid}} {{Legend|#D34343|Blocadu in parte|border=1px #555 solid}}]] === Azerbaigiàn === Incumentzende dae su 27 de su mese de ledàmene 2020, pro neghe de sa cuntierra armada in su Nagorno Karabakh, su Ministeru de is trasportos, de is comunicatziones e de is tecnologias artas de s'[[Azerbaigián|Azerbaigiàn]] at cumandadu sa tasidura temporànea de s'impreu de retes sotziales-mèdia medas a intro de su paisu. Custa restritzione at giutu a su blocu totale de is servìtzios de Telegram, [[Facebook]], [[WhatsApp]], [[YouTube]], [[Instagram]], [[TikTok]], [[LinkedIn]], [[Twitter]], [[Zoom Video Communications|Zoom]] e [[Skype]]. Is limitatziones sunt istadas bogadas su 10 de onniasantu.<ref>{{Tzita web|url=https://netblocks.org/reports/social-media-restricted-in-azerbaijan-amid-clashes-with-armenia-over-nagorno-karabakh-pA5LMj87|tìtulu=Social media restricted in Azerbaijan amid clashes with Armenia over Nagorno-Karabakh|data=27 cabudanni 2020|atzessu=21 martzu 2021}}</ref> === Bahrein === In su mese de làmpadas de su [[2017]] s'impreu de Telegram est istadu blocadu me is territòrios de su [[Bahrein]].<ref>{{Tzita web|url=https://cooltechzone.com/bahrain-vpn|tìtulu=10 Best VPN Providers to Use When You Are in Bahrain [Updated]|data=4 maju 2020|atzessu=22 martzu 2021}}</ref> === Bielorùssia === In s'ìnteri de is [[Protestas in Bielorùssia de 2020|protestas in Bielorùssia de su 2020]] is manifestantes ant impreadu Telegram comente a prataforma pro su coordinamentu.<ref>{{Tzita web|url=https://euractiv.it/section/digitale/news/bielorussia-le-proteste-si-organizzano-su-telegram/|tìtulu=Bielorussia: le proteste si organizzano su Telegram|autore=Benas Gerdžiūnas|data=19 cabudanni 2020|atzessu=22 martzu 2021}}</ref> Telegram difatis est istada una de is pagas prataformas pro sa comunicatzione a disponimentu me is tres dies a pustis de is eletziones, in ue Internet fiat tzensuradu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.rferl.org/a/how-telegram-users-found-a-way-through-belarus-s-internet-lockdown/30780136.html|tìtulu=How Telegram Users Found A Way Through Belarus's Internet Lockdown|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Cun totu is isfortzos de su guvernu pro blocare s'impreu de s'aplicatzione, su merie de su 11 austu su 45% de is persones chi impreaiant s'aplicatzione pro su coordinamentu de is protestas s'est connètida a su servìtziu.<ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Aliaksandr|sambenadu=Herasimenka|nùmene2=Tetyana|sambenadu2=Lokot|nùmene3=Olga|sambenadu3=Onuch|url=https://www.washingtonpost.com/politics/2020/09/11/theres-more-belaruss-telegram-revolution-than-cellphone-app/|tìtulu=Analysis {{!}} There’s more to Belarus’s ‘Telegram Revolution’ than a cellphone app|publicatzione=Washington Post|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Tzina === In su làmpadas de su 2015 sa Tzina at blocadu s'impreu de s'aplicatzione,<ref>{{Tzita web|url=https://hongkongfp.com/2015/07/13/china-blocks-telegram-messenger-blamed-for-aiding-human-rights-lawyers/|tìtulu=China blocks Telegram messenger, blamed for aiding human rights lawyers|autore=Ryan Ho Kilpatrick|data=13 trìulas 2015|atzessu=22 martzu 2021}}</ref> in pari cun WhatsApp, Signal e àteros.<ref>{{Tzita web|url=http://www.askanews.it/economia-estera/2021/03/16/cina-dopo-whatsapp-e-telegram-bloccata-anche-signal-pn_20210316_00133|tìtulu=Cina, dopo Whatsapp e Telegram bloccata anche Signal|data=16 martzu 2021|atzessu=22 martzu 2021}}</ref> === Hong Kong === Mancari Telegram esseret giai istada blocada dae su guvernu tzinesu, in su cursu de is protestas in Hong Kong de su 2019-2020 s'aplicatzione est istada de importu mannu, permitende a is manifestantes de coordinare s'atzione.<ref>{{Tzita web|url=https://www.appelmo.com/amp/2019/09/01/limportanza-di-telegram-a-hong-kong-per-lorganizzazione-delle-proteste/|tìtulu=L'importanza di Telegram a Hong Kong per l'organizzazione delle proteste|data=1 cabudanni 2019|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 11 làmpadas [[2019]] ant arrestadu a Ivan Ip, s'amministradore de unu grupu in Telegram cun unu nùmeru de membros intre 20 000 e 30 000, cun s'acusa de cospirare pro fàghere dannu a sa comunidade. S'òmine at naradu chi sa politzia dd'at obligadu a isblocare s'atzessu a su telèfonu suo e cumpartzire sa lista de is membros de su grupu.<ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Paul|sambenadu=Mozur|nùmene2=Alexandra|sambenadu2=Stevenson|url=https://www.nytimes.com/2019/06/13/world/asia/hong-kong-telegram-protests.html|tìtulu=Chinese Cyberattack Hits Telegram, App Used by Hong Kong Protesters|publicatzione=The New York Times|data=13 làmpadas 2019|atzessu=23 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://globalvoices.org/2019/06/14/in-hong-kong-authorities-arrest-the-administrator-of-a-telegram-protest-group-and-force-him-to-hand-over-a-list-of-its-members/|tìtulu=In Hong Kong, authorities arrest the administrator of a Telegram protest group—and force him to hand over a list of its members|data=14 làmpadas 2019|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Me is dies a pustis de s'arrestu de Ivan Ip, is serbidores de Telegram ant sufridu atacos informàticos DDos chi nd'ant mandadu in tilt su servìtziu. Telegram at posca inditadu su guvernu tzinesu comente a mandante de custos atacos. Pavel Durov at naradu chi cuddu no fiat su primu episòdiu de su gènere in s'ìnteri de sa protesta.<ref>{{Tzita web|url=https://www.wired.it/internet/web/2019/06/13/telegram-hong-kong-cyber-attacco/|tìtulu=Telegram ha registrato attacchi dalla Cina durante le proteste di Hong Kong|data=13 làmpadas 2019|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 28 austu de su 2019 s'''Hong Kong'' Internèt Service Providers Association at annuntziadu sa voluntade de su guvernu de [[Hong Kong]] de blocare s'impreu de Telegram.<ref>{{Tzita web|url=https://www.hkispa.org.hk/139-urgent-statement-of-hkispa-on-selective-blocking-of-internet-services.html|tìtulu=Urgent Statement of HKISPA on Selective Blocking of Internet Services|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Ìndia === In su cumintzu de su 2019 is frunidores de servìtziu Internet [[Ìndia|indianos]] aiant blocadu Telegram e àteras prataformas web.<ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Sai Sachin|sambenadu=Ravikumar|url=https://www.reuters.com/article/us-india-internet-idINKCN1RF14D|tìtulu=Reddit, Telegram among websites blocked in India: internet groups|publicatzione=Reuters|data=3 abrile 2019|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Sa càusa possìbile de custa tzensura est sa reperibilidade de pornografia.<ref>{{Tzita web|url=https://www.indiatoday.in/technology/news/story/not-just-porn-users-reveal-airtel-jio-others-also-banning-telegram-vpns-and-proxy-sites-in-india-1454105-2019-02-12|tìtulu=Not just porn, users reveal Airtel, Jio, others also banning Telegram, VPNs and proxy sites in India|autore=Shweta Ganjoo New DelhiFebruary 12, 2019UPDATED: February 13, 2019 10:16 Ist|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 9 freàrgiu de su 2019 s'''Internet Freedom Foundation'', un'organizatzione indiana non guvernativa pro sa tutela de is deretos e de is libertades digitales, at pedidu crarimentos a subra de s'interessu de su dipartimentu de is telecomunicatziones indianu in su blocu de Telegram, chi at decraradu de non nde tènnere informatzione peruna.<ref>{{Tzita web|url=https://twitter.com/internetfreedom/status/1094156234616238080?ref_url=https%3a%2f%2fwww.indiatoday.in%2ftechnology%2fnews%2fstory%2fnot-just-porn-users-reveal-airtel-jio-others-also-banning-telegram-vpns-and-proxy-sites-in-india-1454105-2019-02-12|tìtulu=Internet freedom foundation: banning-telegram-vpns-and-proxy-sites-in-india|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Indonèsia === In su 2017 s'[[Indonèsia]] at blocadu s'impreu de Telegram pro neghe de sa propaganda terrorista presente in s'aplicatzione. A pustis, su guvernu indonesianu e sa sotziedade de Pavel Durov ant sutascritu un'acòrdiu pro limitare su fenòmenu, a manera chi s'aplicatzione est torrada a funtzionare.<ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Reuters|sambenadu=Staff|url=https://www.reuters.com/article/us-indonesia-security-apps-idUSKBN1AH40K|tìtulu=Indonesia to lift ban on Telegram message service over security|publicatzione=Reuters|data=1 austu 2017|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Iràn === Su blocu de su guvernu [[Iran|iranianu]] a impreare Viber<ref>{{Tzita web|url=https://www.entekhab.ir/fa/news/161368/وایبر-هم-بالاخره-فیلتر-شد|tìtulu=وایبر هم بالاخره فیلتر شد|limba=fa|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> e Line at giutu a una grandu crèschida de s'impreu Telegram.<ref>{{Tzita web|url=http://article.tebyan.net/296339/%D8%A7%D8%B2-%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%84%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85|tìtulu=از وایبر به تلگرام|autore=موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Comente est essida s'[[Messageria istantànea|aplicatzione de messageria]] de riferimentu, in s'austu de su 2015 su guvernu iranianu at impostu a Telegram de eliminare unos cantos càbidos chi ddu tragagiaiant.<ref>{{Tzita web|url=https://advox.globalvoices.org/2015/08/28/is-telegrams-compliance-with-iran-compromising-the-digital-security-of-its-users/|tìtulu=Is Telegram's Compliance with Iran Compromising the Digital Security of Its Users?|data=28 austu 2015|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> S'eliminatzione de custos càbidos a banda de Telegram est istadu motivu de crìtica; s'azienda s'est giustificada narende chi is càbidos a intro de is tzarradas fiant de su totu in su seguru e a foras de custu interventu, chi at isceti burradu unos cantos pachetes de adesivos e bot de sa prataforma. Su 20 de ledàmene 2015 Pavel Durov at naradu chi su guvernu iranianu aiat pedidu a Telegram de atzèdere a datos chi pertocaiant resonos privados e a pustis de sa risposta negativa de Telegram is servìtzios issoro sunt istados blocados unas cantas oras.<ref name="bbc.com">{{Tzita web|url=https://www.bbc.com/persian/iran/2015/10/151019_u04_telegram_iran|tìtulu=تلگرام 'پس از عدم همکاری با دولت ایران موقتا مسدود شد'|data=20 santugaine 2015|atzessu=23 martzu 2021}}</ref><ref name="bbc.com" /> In su maju de su 2016 su guvernu iranianu at pedidu a Telegram de mòere is datos de is tzarradas de is tzitadinos suos a serbidores a intro de su paisu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.webnews.it/2016/05/31/iran-vuole-dati-app-messaggistica/|tìtulu=L'Iran vuole i dati delle app di messaggistica|autore=Filippo Vendrame|situ=Webnews|data=2016-05-31|limba=it|atzessu=2022-02-27}}</ref> Su 20 abrile de su 2017 sa possibilidade de fàghere mutidas in Telegram est de su totu blocada.<ref>{{Tzita web|url=https://www.ictna.ir/id/084193/|tìtulu=واعظی خبر داد: ممنوعیت پرداخت در شبکه‌های اجتماعی خارجی /اگر می‌خواهید مخابرات و 3 اپراتور ورشکست شوند تلگرام صوتی رفع فیلتر شود - ایستنا {{!}} اخبار فناوری و مخابرات|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 30 de idas Telegram at serradu unu canale chi in s'ìnteri de unas cantas protestas intzentivaiat s'impreu de mòlotov contra sa politzia iraniana. A pustis Telegram at decraradu chi su canale andaiat contra a is lìnias ghia de s'aplicatzione e is polìticas de proibitzione de sa violèntzia.<ref>{{Tzita web|url=https://social.techcrunch.com/2016/05/30/iran-forces-messaging-apps-to-move-data-to-iranian-servers/|tìtulu=Iran forces messaging apps to move data to Iranian servers|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su canale est istadu isblocadu a pustis de sa promissa de is amministradores suos de no andare contra a is règulas de Telegram.<ref>{{Tzita web|url=https://twitter.com/durov/status/947422726322565121|tìtulu=I see it as a big win for @telegram|limba=en|atzessu=2021-03-23}}</ref> Su 31 de idas su guvernu iranianu at annuntziadu restritziones temporàneas cun sa punna de garantire s'assèliu e sa seguridade in su paisu, a pustis chi sa sotziedade si fiat refudada de oscurare is canales de protesta paghiosos.<ref name="cnn.com">{{Tzita web|url=https://www.cnn.com/2017/12/31/middleeast/iran-protests-sunday/index.html|tìtulu=Iran restricts social media as protests enter 4th day|autore=Marilia Brocchetto and Dakin Andone CNN|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 13 ghennàrgiu de su [[2018]] is servìtzios de Telegram nd'at torradu a isblocare is servìtzios, fintzas pro ite ca su blocu fiat faghende dannu econòmicu.<ref name="cnn.com" /> In su martzu de su 2018 su presidente de su comitadu pro sa polìtica èstera e sa seguridade natzionale at annuntziadu sa netzessidade de blocare Telegram intro de su 20 abrile 2018, ca est istada de importu in s'ìnteri de is protestas e chi tocaiat a finantziare app locales.<ref>{{Tzita web|url=http://www.irinn.ir/fa/news/579406|tìtulu=بروجردی: تلگرام به زودی فیلتر می شود|autore=پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران|data=۱۳۹۷/۰۱/۱۱ - ۱۴:۴۹|atzessu=23 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.al-monitor.com/originals/2018/04/iran-telegram-block-filtering-protests-boroujerdi-soroush.html|tìtulu=Is Iran ready to block Telegram?|autore=The Telegram app logo is seen on a smartphone in this photo illustration taken Sept. 15, 2017.|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Mancari esseret istadu osservadu chi in su cursu de su blocu de Telegram de su ghennàrgiu de su 2018 su 75% de is tzitadinos aiant impreau servìtzios de VPN pro sighire a impreare Telegram imbetzes de app locales, su 1 maju 2018 su guvernu at torradu a blocare s'aplicatzione.<ref>{{Tzita web|url=https://www.al-monitor.com/originals/2018/04/iran-telegram-block-filtering-rouhani-jahromi-opposition.html|tìtulu=Rouhani administration pushes back against Telegram blocking|autore=Iranian President Hassan Rouhani speaks during a meeting with Muslim leaders, scholars in Hyderabad, India, Feb. 15, 2018.|atzessu=23 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Thomas|sambenadu=Erdbrink|url=https://www.nytimes.com/2018/05/01/world/middleeast/iran-telegram-app-russia.html|tìtulu=Iran, Like Russia Before It, Tries to Block Telegram App|publicatzione=The New York Times|data=1 maju 2018|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 27 abrile 2018 ant revocadu sa litzèntzia a Telegram de tènnere is serbidores CDN in su paisu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.tehrantimes.com/news/423035/Iran-starts-restricting-Telegram-messenger|tìtulu=Iran starts restricting Telegram messenger|data=27 abrile 2018|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Pakistàn === Su 17 de onniasantu de su 2017 su guvernu [[Pakistan|pakistanu]] at blocadu s'impreu de is servìtzios de Telegram.<ref>{{Tzita web|url=https://propakistani.pk/2017/11/17/telegram-blocked-pakistan/|tìtulu=Telegram Blocked in Pakistan!|autore=ProPK Staff|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Rùssia === Su 16 maju 2018 is mèdios de comunicatzione russos ant annuntziadu chi su ''Roskomnadzor'' aiat minetzadu de blocare Telegram. Su 13 abrile de su 2018 Telegram est bandidu in [[Rùssia]] a pustis de su refudu de tzèdere a su Servìtziu federale pro sa seguridade de sa Federatzione russa is craes de critografia impreadas dae is tzarradas, comente cumandat sa lege anti-terrorismu.<ref>{{Tzita web|url=http://www.theguardian.com/world/2018/apr/13/moscow-court-bans-telegram-messaging-app|tìtulu=Moscow court bans Telegram messaging app|data=13 abrile 2018|atzessu=23 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=en|nùmene=Neil|sambenadu=MacFarquhar|url=https://www.nytimes.com/2018/04/13/world/europe/russia-telegram-encryption.html|tìtulu=Russian Court Bans Telegram App After 18-Minute Hearing|publicatzione=The New York Times|data=13 abrile 2018|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su blocu de Telegram est istadu aplicadu blochende prus de 19 milliones de indiritzos IP assotziados a su servìtziu. Custa pràtica at però fatu dannu fintzas a àteros servìtzios e est duncas fallida.<ref>{{Tzita web|url=https://social.techcrunch.com/2018/04/19/russias-game-of-telegram-whack-a-mole-grows-to-19m-blocked-ips-hitting-twitch-spotify-and-more/|tìtulu=Russia’s game of Telegram whack-a-mole grows to 19M blocked IPs, hitting Twitch, Spotify and more|atzessu=23 martzu 2021}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.privateinternetaccess.com/blog/russias-telegram-ban-is-a-fiasco-and-its-rendering-millions-of-ip-addresses-inaccessible/|tìtulu=Russia’s Telegram Ban Is a Fiasco, and It's Rendering Millions of IP Addresses Inaccessible|data=18 abrile 2018|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 8 abrile 2018 is autoridades russas ant pedidu a [[Apple Inc.|Apple]] e [[Google (azienda)|Google]] de bogare Telegram dae is butegas issoro. Is duas aziendas si sunt refudadas.<ref>{{Tzita web|url=https://9to5mac.com/2018/04/17/russia-apple-ban-telegram-app-store/|tìtulu=Russia asks Apple to remove Telegram from App Store after banning the encrypted messaging service|autore=Benjamin Mayo|data=17 abrile 2018|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 28 martzu 2018 ant torradu a imbiare sa pròpiu pedida a traessu de una lìtera legale, domandende fintzas de blocare s'arribu de notìficas noas a is impitadores chi aiant giai installadu s'aplicatzione.<ref>{{Tzita web|url=https://rkn.gov.ru/news/rsoc/news58106.htm|tìtulu=Роскомнадзор требует от Apple прекратить распространение в России приложения Telegram и рассылку его push-уведомлений|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 27 de idas 2018 su motore de chirca [[Yandex]], su prus impreadu in Rùssia, at bogadu su ligòngiu a su situ de Telegram dae is resurtados issoro.<ref>{{Tzita web|url=https://lenta.ru/news/2018/12/26/yandex/|tìtulu=«Яндекс» удалил из поиска сайт Telegram|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> Su 18 de làmpadas 2019 ant bogadu su blocu a Telegram a pustis de chi custa aiat atzetadu de "agiuare in su gherra a s'estremismu".<ref>{{Tzita web|url=https://www.independent.co.uk/news/world/europe/telegram-russia-ban-lift-messaging-app-encryption-download-a9573181.html|tìtulu=Russia lifts ban on private messaging app Telegram|data=18 làmpadas 2020|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Istados Unidos de Amèrica === In su ghennàrgiu de su 2021, un'ex-ambasciadore de is [[Istados Unidos de Amèrica]] at fatu càusa a Google e Apple ca acasagiaiant Telegram me is butegas issoro, cun s'acusa de èssere unu trastu impreadu pro intimidire, minetzare e ricatare a is membros de su guvernu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.businessinsider.com/apple-google-alphabet-telegram-app-store-2021-1|tìtulu=A former US ambassador is taking Google and Apple to court for hosting messaging service Telegram on their app stores|autore=Martin Coulter|atzessu=23 martzu 2021}}</ref> === Thailàndia === A pustis de is protestas in Thailàndia de su 2020-2021, in ue is manifestantes ant impreadu Telegram pro s'organizatzione, su 19 de ledàmene 2020 sa ''Cummissione natzionale pro s'ispainadura ràdiu e is telecomunicatziones'' at cumandadu su blocu de su servìtziu de Telegram in su paisu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/10/19/embattled-thai-premier-recalls-parliament-as-thousands-protest|tìtulu=Embattled Thai PM recalls parliament as thousands protest {{!}} Thailand {{!}} Al Jazeera|data=20 santugaine 2020|atzessu=23 martzu 2021|dataarchìviu=2020-10-20|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20201020133447/https://www.aljazeera.com/news/2020/10/19/embattled-thai-premier-recalls-parliament-as-thousands-protest|urlmortu=eja}}</ref> == Riferimentos == <references /> == Ligòngios esternos == * {{Tzita web|url=https://telegram.org/|tìtulu=Giassu ufitziale}} * {{Tzita web|url=https://web.telegram.org/|tìtulu=Telegram Web}} * {{Tzita web|url=https://telegram.me/telegram|tìtulu=Canale ufitziale de is noas}} * {{Tzita web|url=http://t.me/setlanguage/sardu|tìtulu=Ligòngiu pro installare sa limba sarda in Telegram}} [[Categoria:Informàtica]] [[Categoria:Telefonia]] h2yynnoa39rvb0i96r19c2n9pgpfwl1 Terrorismu 0 21761 177974 176267 2022-08-23T12:59:48Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{CAM}} [[File:UA Flight 175 hits WTC south tower 9-11 edit.jpeg|thumb|S'United Airlines Flight 175 corpit sa Turri Sud de su World Trade Center in s'interis de is [[Sos atentados de s'11 de cabudanni|atacus de s'11 cabudanni de su 2001]] in [[New York City|Noa York]],]] Su '''terrorismu''', in su sentidu prus mannu, est s'impreu de sa violèntzia po lompi a un'intentu ideològicu. Su fueddu est impreau pruschetotu po inditai sa violèntzia fata cun intentzioni in tempus de [[Paghe|paxi]] o in su cuntestu de sa gherra contra no-cumbatidoris<ref>{{Tzita libru|nùmene=J. Jeremy|sambenadu=Wisnewski|tìtulu=Torture, Terrorism, and the Use of Violence (also available as Review Journal of Political Philosophy Volume 6, Issue Number 1)|url=https://books.google.com/books?id=QbALBwAAQBAJ&pg=PA175|atzessu=2022-03-05|data=2008-12-18|editore=Cambridge Scholars Publishing|limba=en|ISBN=978-1-4438-0291-8}}</ref>. Is fueddus "terrorista" e "terrorismu" funt nàscius in s'interis de sa [[Rivolutzione frantzesa|rivolutzioni frantzesa]] a s'acabu de su sèculu XVIII<ref>{{Tzita libru|nùmene=Angus|sambenadu=Stevenson|tìtulu=Oxford dictionary of English.|url=https://www.worldcat.org/oclc/729551189|atzessu=2022-03-05|editzione=3rd ed.|data=2011-|editore=Oxford University Press|tzitade=[Oxford]|limba=en|OCLC=729551189|ISBN=9780199571123}}</ref> ma si funt spainaus a livellu internatzionali e ant gadangiau s'atentzioni mundiali me in is annus '70 in s'interis de su scòntriu de s'[[Irlanda de su Norte|Irlanda de su Nord]], su scòntriu [[Paisu Bascu (Euskal Herria)|bascu]], e su scòntriu israelo-palestinesu. S'impreu sèmpiri prus mannu de atacus suitzidas incumentzendi de is annus '80 at agatau un'esempru famau cun is [[Sos atentados de s'11 de cabudanni|atacus de s'11 cabudanni 2001]] me is [[Istados Unidos de Amèrica|Stadus Aunius]]. Ddoi at definitzionis diferentis de terrorismu, chena acòrdiu universali apitzus de issas<ref>{{Tzita libru|nùmene=Andy|sambenadu=Jones|nùmene2=Gerald L.|sambenadu2=Kovacich|tìtulu=The corporate security professional's handbook on terrorism|url=https://www.worldcat.org/oclc/180190114|atzessu=2022-03-05|data=2008|editore=Elsevier/Butterworth Heinemann|tzitade=Amsterdam|limba=en|pp=4-5|OCLC=180190114|ISBN=978-0-08-055188-3}}</ref><ref name=":0">{{Tzita web|url=https://thelede.blogs.nytimes.com/2009/11/20/define-terrorism/|tìtulu=Can Soldiers Be Victims of Terrorism?|autore=Robert Mackey|situ=The Lede|data=2009-11-20|limba=en-US|tzitatzione=Terrorism is the deliberate killing of innocent people, at random, in order to spread fear through a whole population and force the hand of its political leaders.|atzessu=2022-03-05}}</ref>. Su fueddu est de sòlitu impreau cun su sentidu negativu, de cosa "moralmente sballiada". Is guvernus e is grupus no statalis impreant su fueddu po abusai o denuntziai grupus opostus<ref name=":0" /><ref>{{Tzita libru|nùmene=Daniel|sambenadu=Antonius|tìtulu=The psychology of terrorism fears|url=https://www.worldcat.org/oclc/756767624|atzessu=2022-03-05|data=2012|editore=Oxford University Press|tzitade=New York|limba=en|p=14|OCLC=756767624|ISBN=978-0-19-538811-4}}</ref><ref>{{Tzita libru|nùmene=Jonathan Randall|sambenadu=White|tìtulu=Terrorism and homeland security|url=https://www.worldcat.org/oclc/935952234|atzessu=2022-03-05|editzione=Ninth edition|data=2017|tzitade=Boston, MA|limba=en|p=3|OCLC=935952234|ISBN=978-1-305-63377-3}}</ref><ref>{{Tzita libru|nùmene=Ariel|sambenadu=Heryanto|tìtulu=State terrorism and political identity in Indonesia : fatally belonging|url=https://www.worldcat.org/oclc/67549817|atzessu=2022-03-05|data=2006|editore=Routledge|tzitade=London|limba=en|p=161|OCLC=67549817|ISBN=0-203-09982-6}}</ref><ref>{{Tzita publicatzione|nùmene=Azim|sambenadu=Nanji|data=2004|tìtulu=Historical atlas of Islam|editore=Harvard University Press|atzessu=2022-03-05|url=https://www.worldcat.org/oclc/55527966}}</ref>. Organizatzionis polìticas vàrias funt stètias acusadas de impreai su terrorismu po portai a cumprimentu is obietivus insoru. Custas includint organizatzionis polìticas de dereta e de manca, grupus [[Natzionalismu|natzionalistas]], grupus religiosus, rivolutzionàrius e guvernus<ref>{{Tzita web|url=https://www.britannica.com/topic/terrorism|tìtulu=terrorism {{!}} Definition, History, & Facts {{!}} Britannica|situ=www.britannica.com|limba=en|atzessu=2022-03-05}}</ref>. Sa legislatzione chi decrarat su terrorismu unu crìmini est stètia adotada in stadus medas<ref>{{Tzita web|url=https://mackenzieinstitute.com/2014/08/the-illusion-of-war-is-terrorism-a-criminal-act-or-an-act-of-war/|tìtulu=The Illusion of War: Is Terrorism a Criminal Act or an Act of War?|autore=Andrew Majoran|situ=The Mackenzie Institute|limba=en-CA|atzessu=2022-03-05}}</ref>. Candu su terrorismu benit de stadus natzionalis, su stadu chi ddu portat ainnantis no ddu cunsiderat terrorismu, faendi sa chistioni de sa legalidai pagu crara<ref>{{Tzita publicatzione|nùmene=Jenny|sambenadu=Teichman|data=1989-10|tìtulu=How to Define Terrorism|rivista=Philosophy|volume=64|nùmeru=250|pp=505–517|limba=en|atzessu=2022-03-05|doi=10.1017/S0031819100044260|url=https://www.cambridge.org/core/journals/philosophy/article/abs/how-to-define-terrorism/C1178DA4990BFA8A2DA3DA48F6960BF0}}</ref>. No ddoi at cunsensu apitzus de su fatu chi su terrorismu depat essi cunsiderau unu crìmini de gherra<ref>{{Tzita web|url=https://mackenzieinstitute.com/2014/08/the-illusion-of-war-is-terrorism-a-criminal-act-or-an-act-of-war/|tìtulu=The Illusion of War: Is Terrorism a Criminal Act or an Act of War?|autore=Andrew Majoran|situ=The Mackenzie Institute|limba=en-CA|atzessu=2022-03-05}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.huffpost.com/entry/is-terrorism-a-war-crime_b_3436117|tìtulu=Is 'Terrorism' a War Crime Triable by Military Commission? Who Knows?|situ=HuffPost|data=2013-06-13|limba=en|atzessu=2022-03-05}}</ref>. Sa Basi de datus globali de su terrorismu, manigiau de s'Universidadi de su Maryland, College Park, at arregistrau prus de 61.000 acuntessimentus de terrorismu no statali, cun assumancu 140.000 mortus, intra su [[2000]] e su [[2014]]<ref>{{Tzita web|url=http://economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2015/11/Global-Terrorism-Index-2015.pdf|tìtulu=Global Terrorism Index 2015|limba=en|atzessu=2022-03-05|dataarchìviu=2019-02-07|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190207153725/http://economicsandpeace.org/wp-content/uploads/2015/11/Global-Terrorism-Index-2015.pdf|urlmortu=eja}}</ref>. == Riferimentus == <references/>{{Controllu de autoridade}} [[Categoria:Polìtiga]] ca6ifxsnpldywbaogdy97p8osn9p5hg Volodymyr Zelens'kyj 0 21765 177986 176258 2022-08-23T13:48:28Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 3 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}} {{Biografia |nùmene= Volodymyr Zelens'kyj |immàgine= Volodymyr Zelensky Official portrait.jpg |descritzione= Retratu |data_de_nàschida= 25 de ghennàrgiu 1978 |logu_de_nàschida= [[Kryvyj Rih]], [[Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Ucraina|RSS de Ucraina]], [[Unione Sovietica|URSS]] |data_de_morte= |logu_de_morte= |natzionalidade= [[Ucraina]] |nùmene_intreu=Volodymyr Oleksandrovyč Zelens'kyj |traballu=Presidente de Ucraina -------- Dotore in deretu, atore, cummediante, iscenegiadore, produtore, diretore e polìticu ---------- |nobel= |prèmios= |fìgios=2 |còjube= Olena Zelenska (dae su 2003) |nùmene_mama=Rymma Zelens'ka |nùmene_babbu=Oleksandr Zelens'kyj |firma=Autograph-VolodymyrZelensky.png}} '''Volodymyr Oleksandrovyč Zelens'kyj'''​ (in [[Limba ucraina|ucrainu]], Володи́мир Олекса́ндрович Зеле́нський, [[Kryvyj Rih]], [[Repùbrica Sotzialìsta Soviètica de s'Ucraina|RSS de Ucraina]], [[Unione Sovietica|URSS]]; 25 de ghennàrgiu de su [[1978]]) est unu dotore in deretu, atore, cummediante, iscenegiadore, produtore, diretore e polìticu [[Ucraina|ucrainu]], dae su 20 de maju de su [[2019]] su de ses presidentes de [[Ucraina]]. In antis de sa carrera polìtica, si fiat laureadu in deretu e aiat criadu una domo produtora, ''Kvartal 95'', chi produit films, disinnos animados e programmas de cummèdia pro sa televisione.<ref>{{Tzita web|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-48007487|tìtulu=Ukraine election: Comedian Zelensky 'wins presidency'|limba=inglesu|atzessu=2022-03-07|dataarchìviu=2019-04-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190421173305/https://www.bbc.com/news/world-europe-48007487|urlmortu=eja}}</ref>​ ''Kvartal 95'' aiat criadu una sèrie de televisione narada [[Serbidore de su Pòpulu (sèrie)|Serbidore de su Pòpulu]], in sa cale Zelens'kyj aiat tentu su rolu de presidente de Ucraina.<ref>{{Tzita web|url=https://www.bbc.com/mundo/noticias-internacional-60484959|tìtulu=Rusia invade Ucrania: Volodymyr Zelensky, el presidente poco convencional que enfrenta a Putin|limba=ispagnolu}}</ref>​ Sa sèrie fiat trasmìtida dae su [[2015]] fintzas a su [[2019]]. Unu partidu polìticu chi giughet su matessi nùmene de su programma de televisione fiat criadu in su mese de martzu de su [[2018]] dae impreados de ''Kvartal 95''.<ref>{{Tzita web|url=https://www.unian.ua/politics/2276034-yurist-zelenskogo-zareestruvav-novu-politichnu-partiyu-sluga-narodu.html|tìtulu=Юрист Зеленського зареєстрував нову політичну партію "Слуга народу"|limba=ucrainu}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.pravda.com.ua/articles/2018/10/25/7196270/|tìtulu=Межа жарту. Як Зеленський готується до виборів|limba=ucrainu}}</ref> Aiat annuntziadu sa candidadura sua pro sas eletziones presidentziales de Ucraina de 2019 in sa note de su 31 de nadale de su [[2018]],<ref>{{Tzita web|url=https://www.forumdaily.com/en/komik-zelenskij-vystupil-vmesto-poroshenko-v-novogodnyuyu-noch-i-obyavil-chto-idet-v-prezidenty-video/|tìtulu=Comedian Zelensky made Poroshenko instead of New Year's Eve and announced that he was going to the presidency. VIDEO|limba=inglesu}}</ref>​ oscuressende su discursu de fine annu de su presidente [[Petro Oleksijovyč Porošenko|Petro Porošenko]] in s'èspuru de Annu Nou in su canale de televisione 1+1.<ref>{{Tzita web|url=https://www.reuters.com/article/us-ukraine-election-zelenskiy-oligarch-idUSKCN1RD30L|tìtulu=Comedian faces scrutiny over oligarch ties in Ukraine presidential race|limba=inglesu|atzessu=2022-03-07|dataarchìviu=2019-04-12|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190412150840/https://www.reuters.com/article/us-ukraine-election-zelenskiy-oligarch-idUSKCN1RD30L|urlmortu=eja}}</ref>​ Ses meses in antis chi Zelens'kyj annuntziaret sa candidadura sua, giai fiat unu de is candidados printzipales in is chircas de opinione pro sas eletziones.<ref>{{Tzita web|url=https://www.kyivpost.com/ukraine-politics/support-for-zelensky-varkarchuk-shows-popular-demand-for-new-politicians.html|tìtulu=Support for Zelensky, Varkarchuk shows popular demand for new politicians|limba=inglesu}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.unian.ua/elections/10396374-zelenskiy-zayaviv-pro-rishennya-yti-u-prezidenti-video.html|tìtulu=Зеленський заявив про рішення йти у президенти (відео)|limba=ucrainu}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.pravda.com.ua/articles/2018/10/25/7196270/|tìtulu=Межа жарту. Як Зеленський готується до виборів|limba=ucrainu}}</ref>​ Zelenski aiat bintu sas eletziones cun su 73.22% de is votos in su segundu turnu, binchende a su titulare [[Petro Oleksijovyč Porošenko|Petro Porošenko]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.cvk.gov.ua/pls/vp2019/wp300pt001f01=720.html|tìtulu=Central Election Commission of Ukraine – Ukrainian Presidential Election 2019|limba=ucrainu|atzessu=2022-03-07|dataarchìviu=2019-04-24|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190424061802/https://www.cvk.gov.ua/pls/vp2019/wp300pt001f01=720.html|urlmortu=eja}}</ref> == Filmografia == === Tzìnema === ==== Atore ==== * ''Love in the Big City'' (2009) * ''Office Romance. Our Time'' (2011) * ''Love in the Big City 2'' (2012) * ''Rzhevsky Versus Napoleon'' (2012) * '' 8 First Dates'' (2012) * ''Love in Vegas'' (2014) * ''8 New Dates'' (2015) * ''I, You, He, She'' (2018) ==== Dopiadore ==== * ''[[Paddington (film)|Paddington]]'' (2014) === Televisione === * ''[[Sluha Narodu]]'' (2015-2019) * ''Tanci z zirkamy'' (2016) * ''Ja, ty, vin, vona'' (2017) ==Riferimentos== <references/> == Àteros progetos == {{commons|Category:Volodymyr Zelensky|Volodymyr Zelens'kyj}} [[Categoria:Biografias]] [[Categoria:Ucrainos]] fo8d3zk1a7gyu8skvxxhe8n2sdgawag Cuntierra:Shanghai 1 21798 177961 176541 2022-08-23T12:13:19Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{Bortadu dae|en|Shanghai|2021-12-02|1058215823}} == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Shanghai]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177960 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20190929114521/http://www.xinhuanet.com/fortune/2018-09/17/c_1123438650.htm annantu a http://www.xinhuanet.com/fortune/2018-09/17/c_1123438650.htm . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 14:13, 23 Aus 2022 (CEST) j830ficp1cqaebgwxoqnr5ikb9a86fb Vox (partidu polìticu) 0 21926 177987 177747 2022-08-23T13:48:55Z InternetArchiveBot 10458 Sarvende 2 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki {{LSC}}[[File:VOX logo.svg|thumb|287x287px|Logo de su partidu]] '''Vox''' («boghe» in [[Limba latina|latinu]])<ref>{{Tzita web|url=https://www.ideal.es/sociedad/significa-nombre-vox-20181203131000-nt.html|tìtulu=¿Qué significa el nombre de Vox?|limba=ispagnolu}}</ref> est unu partidu polìticu ispagnolu de ideologia ultracunservadora<ref>{{Tzita web|url=https://www.elconfidencial.com/espana/2022-01-29/cumbre_3366621/|tìtulu=Vox y sus aliados europeos cierran la Cumbre de Madrid culpando a Putin de la crisis|limba=ispagnolu}}</ref>​<ref>{{Tzita web|url=https://elpais.com/espana/elecciones-andalucia/2022-06-07/vox-se-trae-a-la-lider-de-la-ultraderecha-italiana-para-apoyar-la-campana-de-olona.html|tìtulu=Vox se trae a la líder de la ultraderecha italiana para apoyar la campaña de Olona|limba=ispagnolu}}</ref> e ultranatzionalista <ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2019/11/13/opinion/spain-election-vox.html|tìtulu=Vox and the Rise of the Extreme Right in Spain|limba=inglesu}}</ref>​<ref>{{Tzita web|url=http://agendapublica.elpais.com/vox-del-nacional-catolicismo-al-ultranacionalismo-neoliberal/|tìtulu=VOX, DEL NACIONAL-CATOLICISMO AL ULTRANACIONALISMO NEOLIBERAL|limba=ispagnolu|atzessu=2022-08-14|dataarchìviu=2019-05-03|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20190503115247/http://agendapublica.elpais.com/vox-del-nacional-catolicismo-al-ultranacionalismo-neoliberal/|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=8242140|tìtulu=El ultranacionalismo de VOX. Cinco claves para comprender "La España viva"|limba=ispagnolu}}</ref> fundadu su 17 de nadale de su [[2013]]. Vox est califiicadu unu partidu de ultradereta<ref>{{Tzita web|url=https://europa.today.it/attualita/vox-spagna-destra.html|tìtulu=Vox, anticomunista e anti-Ue: chi è il partito di ultradestra che sta crescendo in Spagna|limba=italianu}}</ref>,​ de dereta radicale populista​<ref>{{Tzita web|url=https://theloop.ecpr.eu/the-radical-right-populist-vox-and-the-end-of-spains-exceptionalism/|tìtulu=The radical right populist Vox and the end of Spain’s exceptionalism|limba=inglesu}}</ref> o de dereta estrema<ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/2022/mar/10/spain-far-right-vox-regional-government-castilla-y-leon-peoples-party-deal|tìtulu=Spain’s far-right Vox breaks through into regional government|limba=inglesu}}</ref>.​ Su presidente de su partidu est [[Santiago Abascal]], su visupresidente est [[Jorge Buxadé]] e su secretàriu generale est [[Javier Ortega Smith]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.europapress.es/nacional/noticia-vox-elige-tercera-vez-santiago-abascal-presidente-20180310172233.html|tìtulu=VOX elige por tercera vez a Santiago Abascal como su presidente|limba=ispagnolu}}</ref>​ A livellu de s'[[Unione Europea]], Vox est membru de su [[Partidu de is Cunservadores e Reformadores Europeos]] (ECR), unu grupu parlamentare europeu prus pagu radicale de s'àteru puru de ultradereta​ [[Identidade e Democratzia]] (ID), in su cale Vox aiat declinadu su cumbidu de s'integrare.​ Is fundadores de custa formatzione polìtica in su 2013 aiant isseberadu de s'istesiare dae su [[Partido Popular (Ispagna)|Partidu Populare]] sende chi bidiant custu non capatzu de amparare sos interessos natzionales ispagnolos e cunsederende·ddu tropu modde cara a s'ideologia progressista e cara a is punnas setzessionistas de [[Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna)|bascos]] e [[Catalugna|catalanos]].<ref>{{Tzita web|url=http://www.reuters.com/article/2014/01/16/us-spain-politics-idUSBREA0F1HM20140116|tìtulu=Spanish ruling party rebels launch new conservative party|limba=inglesu|atzessu=2022-08-14|dataarchìviu=2015-11-15|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20151115034339/http://www.reuters.com/article/2014/01/16/us-spain-politics-idUSBREA0F1HM20140116|urlmortu=eja}}</ref> In su martzu de cuss'annu fiat fatu presidente s'europarlamentare [[Alejo Vidal-Quadras]] chi in su mese de ghennàrgiu aiat abbandonadu su [[Partidu populare (Ispagna)|PP]] de su cale fiat istadu presidente in [[Catalugna]].​ A comintzu at agatadu dificultade a s'afirmare in su panorama polìticu ispagnolu, otenende su 1,57% a sas [[Eletziones europeas|europeas]] de su mese de maju de su [[2014]], su 0,23% a is polìticas de su [[2015]] e su 0,20% a is polìticas de su [[2016]], abarrende unu movimentu segundàriu, ma a pustis de sos [[atentados de Bartzellona de su 2017]] at connotu unu creschimentu lestru de is cunsensos, tantis chi in pagos meses is iscritos fiant crèschidos de su 20%.​ In is eletziones generales ispagnolas de su mese de onniasanti de su [[2019]] VOX otenet su 15,09% cun 52 sègios e si faghet su de tres partidos de su paisu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.ansa.it/sito/notizie/topnews/2019/11/10/spagna-leader-vox-impresa-folgorante_945c245f-eb84-4bfa-b9cc-887e0465536e.html|tìtulu=Spagna: leader Vox, impresa folgorante|limba=italianu}}</ref> In su [[2020]] otenet unu sègiu is is eletziones regionales in is [[Paisu Bascu (comunidade autònoma de s'Ispagna)|Paisos Bascos]], in su [[2021]] eleghet 11 deputados in [[Catalugna]], suta de sa ghia de [[Ignacio Garriga]] e 11 in su [[2022]] in su parlamentu de s'[[Andalusia]], cun [[Macarena Olona]].​ ==Riferimentos== <references/> [[Categoria: Ispagna]] [[Categoria: Polìtica]] dhqyockvne8e7kf0thr4y4qcee9opis Cuntierra:Senegal 1 21948 177959 2022-08-23T12:10:35Z InternetArchiveBot 10458 Notìfica de fontes modificadas chi bisòngiant de una revisione) #IABot (v2.0.9 wikitext text/x-wiki == Ligàmenes esternos modificados (Austu 2022) == Salude a totus, Como como apo modificadu in manera automàtica 1 ligàmene(s) esternos in [[Senegal]]. Pro praghere averguade [https://sc.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=177958 sa modìfica mea]. Si tenides preguntas o bisongiades chi su robot ignoret sos ligàmenes o sa pàgina de su totu, bisitade [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|custa pàgina de sas PF]] pro àteras informatziones. Apo fatu custas modìficas: *Archìviu https://web.archive.org/web/20200831041253/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sg.html annantu a https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sg.html . Pompiade·bos sas preguntas fitianas pro informatziones in subra de s’acontzu de sos errores cun su robot. Adiosu - [[Usuàriu:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] ([[Cuntierra usuàriu:InternetArchiveBot|talk]]) 14:10, 23 Aus 2022 (CEST) jmuh74efakjwcx1oy78l4obseq81ulj