Wikipedia
shiwiki
https://shi.wikipedia.org/wiki/Tasna_Tamzwarut
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Midya
Amẓli
Amsawal
Asmras
Amsawal n usmras
Wikipidya
Amsawal n Wikipidya
Afaylu
Amsawal n ufaylu
MidyaWiki
Amsawal n MidyaWiki
Talɣa
Amsawal n talɣa
Tiwisi
Amsawal n twisi
Taggayt
Amsawal n taggayt
Aggur
Amsawal n waggur
TimedText
TimedText talk
Module
Discussion module
Gadget
Discussion gadget
Définition de gadget
Discussion définition de gadget
Agadir
0
1165
33346
29456
2022-08-10T09:48:22Z
Vargenau
1193
[[Taggayt:Agadir]]
wikitext
text/x-wiki
{{Ismawn mrwasnin/Tin imgradn|Ism=[[Agadir (ismawn mrwasnin)|Agadir]]}}
{{Infobox
| abovestyle = background-color: lightgrey;
| headerstyle= background-color: lightgrey;
| subheaderstyle = background-color: lightgrey;
|above = Agadir
|subheader = ⴰⴳⴰⴷⵉⵔ ([[Tutlayin_timaziɣin|tamaziɣt]])
|image1 = [[Afaylu:Agadir_oufella.jpg|250px]]
|image2 = [[Afaylu:Sunset.agadir.jpg|250px]]
|image3 = [[Afaylu:Cornich_agadir.jpg|250px|center]]
|image4= [[Afaylu:Panorama_Marina_Agadir_2020.jpg|250px]]
|caption4 =<small>Kran tiwlafin n tiɣrmt n Ugadir</small>
|header1 = Tamssugurt
|label2 = Tamazirt
|data2 =[[Afaylu:Flag of Morocco.svg|18px]] [[Lmɣrib]]
|label3 = Tasga
|data3=[[Tasga n Sus-Massa|Sus-Massa]]
|label4 = Tamnbaḍt
|data4=[[Tamnbaḍt_n_Agadir-Idawtanan|Agadir-Idawtanan]]
|header10 =Taraɣrft
|label11 = Asmɣrf
|data11= Ayt ugadir
|label12 = Imzdaɣ
|data12= 421 844 (2014)
|header20 =Asit n lweb
|data21= http://www.agadir.ma/
}}
[[Afaylu:Agadir Kasbah 1012.JPG|thumb|Yat twlaft n taɣart n ugadir d ugadir uflla ɣ 2005|271x271px]]'''Agadir''' tga yat tiɣrmt imqqurn illan ɣ iffus n [[Lmɣrib]] ɣ tasga n [[Sus]]. Tlla tiɣrmt ad ɣ 508 <abbr>km ɣ unẓul n [[Tigmmi Tumlilt|Tigmmi tumlilt]], d 173 km i [[Taṣṣurt]], d 235 km i [[Mrrakc]].</abbr>
Uggar n 421 844 n mddn zdɣn ɣ Ugadir , d uggar n 600 599 n mddn zdɣn ɣ [[Tamnbaḍt n Agadir-Idawtanan|Agadir-Idawtanan]]. Kṛaḍ n tutlayin ad sawaln imzdaɣn n Ugadir : [[Taclḥit]], [[Darija|Taɛṛabt tamrrukiyt]] ( Darija ), [[Tafransist|Tafrasist]].
Ar nttini i imzdaɣn n Ugadir ''"'' ''Agadiriyin "'' s tɛrabt , d ''" Ait Ugadir "'' s [[Tutlayin timaziɣin|tamaziɣt]] .
== Aẓur n yism ==
Agadir iga yan wassaɣ amaziɣ ammak nns igat iɣrm akcraraḍ nɣ tazqqa n ujmu d imndi ... , d llan tugtt n wassaɣn aḍnin i tɣrmtt n ugadir zzɣ tasut tiss smmust d mraw , gisn mad igan win imzdaɣ zun d "agadir n iɣir" , "agadir n lɛṛba" , "lɛin n lɛṛba" , "tigmmi n lɛin n lɛṛba" , "tigmmi n uṛumi" . d llan wassaɣn lli yas gan imdduryn slawan t akk ibrdqqizn zun d : Santa cruz de Ague Santa Cruz du cap do ... . d llan wassaɣn aḍnin lli ittyafan ɣ tikrṭa d tnfulin tiqqburin . d rad lkmn wassaɣn ad mann yaẓn i 20 , macc tugtt nnsn ur sul ttyssann . ɣilad ur sul ɣaman amr sin ɣ wassaɣn ad gantn "agadir" d yan wassaɣ aḍnin art ttinin i yan ɣ iḍuṛan n tɣrmt igat "funti" .
== Amzruy ==
=== Anaɣiz ===
Amzruy n tmdint n Ugadir iga agnaw dat tasut tis 12, ur illi ma tt ibdrn ula ma fllas isawn dat usakud ad.
Ɣ tasut tis-snat dat tlallit n lmasiḥ, ibdr buwmzruy Polybe ɣ iẓẓlmḍ n tfriqt, ɣ ugaraw anaṭlas, yan ''cap Rhysaddir,'' lli iẓḍar ad yili ɣ kra n udɣar ur bahra yaggugn f Ugadir, idis nns ckkan sul gis id buwmzruy.
Tamnagit takaṛḍugrafit lli akkʷ iqburn nna ɣ nttafa Agadir d nna ɣ-d tbayyn tga tt ɣ yat takaṛḍa n 1325 : ɣ udɣar ɣ nnawaḥi nna ɣ tlla tamdint ɣilad, gis uskan n yan umkan ila yism n ''Porto Mesegina,'' id ikkan yism n taqbilt tamaziɣt ittuybdarn yad ɣ tasut tis-12, taqbilt n Msgina, ad tt igan d Ksima.<ref>[http://tribusdumaroc.free.fr/ksima.php Taqbilt n Ksima] - Tiqbilin n Lmɣrib</ref>
Ɣ tigira n tizi n uzmz anammas, Agadir tga yan iɣrm idrus as waddur ; ism ad nit, ''Agadir el-arba'', ittyafa ɣ tiklit izwarn ɣ 1510.<ref>« Nom qui semble attester l'existence d'un marché du mercredi, « ''souk el-arba'' », près d'un grenier collectif. »''Chronique de Santa-Cruz du Cap de Gué'', Paris, 1934</ref>
=== Azmz Abrtqqizi ===
Ɣ 1505, Ibrtqqizin kcmn yad ɣ-akud-ann d taɣarin timɣribiyin, ṣkun ukan aṣddar d tiɣrmt nnsn ɣ uḍar n yat twrirt nɣ tadawt mnid n yill, Santa Cruz do Cabo de Aguer (Tagʷrramt taẓggʷa n Cap Ɣir), ɣ udɣar n tuddurt ɣilad laḥt n Funti (ila yism ad lli d ikkan tguri n ''fonte'' iṭṭafn anamk n ''aɣbalu'').
Dɣya, sliɣ d umẓn ibrtqqizn zzkiṛ d tqbilin n tmnaḍt uqɛan gra-tsn tmukrisin. Zɣ 1530, blukin ɣinna ibrtqqizn ɣ Santa Cruz. Ibda lmadd abrtqqizi lliɣ d iɣʷi ugllid asaɛdi Muḥammad Ccayx ass n 12 mars 1541 iɣrm n Santa Cruz de Aguer. Ṣḍiṣ tmaḍ n willi ur mmutnin zɣ ibrtqqizn srsn tn ɣ biggurdan, gisn ula anbbaḍ Guterre de Monroy d yillis Dona Mecia. Ur asn ṛẓmn aylliɣ tn sɣan kra n igʷrramn lli d yuckan zɣ Brtqqiz xississan bac ad tn sdrfin. Dona Mecia, lli y'as immut urgaz ɣ ammas n imnɣi, tahl Muḥammad Ccayx macc tmutt lliɣ tra ad taru ɣ 1544. Ɣ usggʷas ad nit, iṛẓm Muḥammad Ccayx i unbbaḍ Guterre de Monroy, aɣuln-d gan imddukkal.<ref>''Chronique de Santa-Cruz du Cap de Gué'', Paris, 1934</ref>
Timrsi n ibrtqqizn ɣ Lmɣrib umɛin gr 1505 d 1520, rad naqṣn. Ḍaṛt mzliwt n Agadir, iqqan f Ibrtqqizn ad fln [[Asfi]] d [[Azmmur (tamdint)|Azmmur]]. Lmɣrib imik s imik ur sul ihmmi ibrtqqizn lli d iḍwwrn s dar Lhnd d Lbrizil. Ḍaṛt 1550, ur umẓn ibtrqqizn ɣ Lmɣrib abla Mazagan (ad t igan d [[Jdida]]), [[Ṭanja]] d [[Sbta]].
=== Ankar Amzwaru ===
{{Agzzum ixwan}}
=== Tasutin tis 18 d tis 19 ===
{{Agzzum ixwan}}
=== Azmz Afransawi ===
{{Agzzum ixwan}}
=== Amussu n trgagit n wakal ===
{{Agzzum ixwan}}
=== Agadir ḍaṛt 1960 ===
{{Agzzum ixwan}}
==Timktit==
[[Afaylu:SMS Panther.gif|thumb|Tawlaft n uɣrrabu aliman SMS Panther]]
Ɣ 1505, lliɣ yad rsan ɣ kigan n tɣarin timrrukiyin, bnan ibrtqizn yat tgadirt d yan umaris n tsbbabt tama n yill, ɣ izddar n wawrir ɣ illa Ugadir-uflla, iga s yism ''Santa Cruz do Cabo de Aguer''.
ɣ 1911, tssufḍ [[Lalman]] yan uɣrrabu s Ugadir ilan s yism SMS Panther, ayad yiwi-d yan umukris adiblumasiy mqqurn gr Fransa d Lalman, ar as ttinin [[Tassast n Ugadir]], nɣ Tassast tamrrukiyt tiss snat.
Ɣ usggas n 1911 issiw uɣrrabu almani "bantr" ɣ tɣrmt afadd ad iḥḍu ilmanin zdɣnin ɣ ugadir , mayad add yiwin aylliɣ tlla tassast n ugadir ngr fṛansa d almanya , ɣaylli d yiwin ad tssuḍrer fṛansa is tsdurri maṛṛa amṛṛuk ɣ usggas n 1912 .
Ɣ 29 fabṛayr 1960 ɣ ugad wiss 11 d 57 n tusdadt n yiḍ , immuss wakal n ugadir , ɣaylli d iwin arkiɣ tndl tɣrmt . d ɣ 15 n ultu ittymḍal mad izrin 15.000 n ufgan . lliɣ izri unggza n ugadir inna ugllid muḥmmad wiss smmus : «لئن حكمت الأقدار بخراب أكادير، فإن بنائها موكول إلى إرادتنا وعزيمتنا» , nɣd : « iɣ izzurf urtum andal n ugadir , tuska nns tlla f waqqas nnɣ d umummi nnɣ » ityska ugadir amaynu ɣ 2 km ɣ iffus n ugadir taqqburt . tiɣrmt tamaynut s ibridn nns ibarawn d tiskka nns timaynutin d tbrnaṭin nns ur tga zun d tiɣrmin tiqqburin n umṛṛuk . d nttat ad yiwin taskflt tiss snat ɣ tmallayt ḍaṛat amuṛṛakkc s ugalaz n uftas nns ibuɣlan d ignna nns aẓrwal . yuckad ɣ tiṭṭan lli ittyskarn masdd anadal lli yutn agadir iga walli bahra iggutn , lliɣ yut unngza tugtt n iḍuran ns (talbdjt , lqṣbt...) , d idɣarn ad darsn yan unbḍu immrwasn , att igan d usttiɣ lli illan ɣ ddu wakal , lli immntln ɣ mad izrin i tugtt n tmukrisin ɣ tdffurt n wakal , macc ɣ usggas n 1960 illa yakk umussu n wakal lli immntln i unadal n tɣrmt . ḍaṛat amngas lli yutn agadir ɣ wass n 29 fabṛayr 1960 , iḍṛd uṭṭun n imzdaɣ zzɣ 45000 ar 16000 .
Inna ugllid muḥmmad wiss smmus : ''«لئن حكمت الأقدار بخراب أكادير، فإن بنائها موكول إلى إرادتنا وعزيمتنا»'' , nɣd : « iɣ izzurf urtum andal n ugadir , tuska nns tlla f waqqas nnɣ d umummi nnɣ » . tlla tɣrmt n ugadir ɣ yan udɣar irxa ad gis ilin imussutn n wakal , d ɣayad af ttyska tɣrmt n ugadir tamaynut ɣ 2 km ɣ iffus n udɣar nns aqqbur .
== Asnmkta ==
Ar ittini usiḍn lli ittyuskar ɣ usggʷas n 2014 mas<ref>http://rgphentableaux.hcp.ma/</ref>:
=== Aslmd ===
* Tigmiḍi n taqubbanit (middn lli ur ssin ad aqran wala ad ttaran) : 17,9%
* Tigmiḍi n imzdaɣ lli iɣran ar usinan n usmdi nɣd uggar : 27,6%
=== Tadamsa ===
* Tigmiḍi n imzdaɣ lli llan ɣ isggasn nnsn n twuri : 50,8%
* Tigmiḍi n tarwuri (middn lli ur ṭṭafn tawuri) : 17,2%
* Tigmiḍi n imzdaɣ lli swurin dar lmxzn (nɣ kantin swurin gis) : 14,1%
* Tigmiḍi n imzdaɣ lli swurin ɣ uslig (nɣ kantin swurin gis) : 58,8%
== Tarakalt ==
{{Idɣarn n tama|Agafa=[[Tamraɣt]]</br>[[Awrir]]|Agmuḍ=[[Drarga]]|Amalu=[[Agaraw Aṭlasi]]|Taɣiwant=Agadir|Anẓul=[[Dcayra]]</br>[[Inzggan]]}}
==Agadir Uflla==
{{Imgradn sis itealqn|Imgradn=[[Agadir Uflla]]}}
[[Afaylu:Agadir porte Kasbah 0085.JPG|thumb|Taggurt n ugadir-uflla]]Iga '''Agadir Uflla''' yan ugadir ibna t ugllid [[Iseɛdiyen|Asɛdiy]] [[Ɛabdllah Lɣalb]] ɣ 1572. Ittyawbna ɣ iggi n ya wawrir yattuyn s 236 m. Awrir ad ittyara ɣ tsga nns ifkan i iffus s [[Tutlayt Taɛrabt|tɛṛabt]]: "''Allah, al-watan, al-malik "'', « Rbbi nɣ Akuc, Tamazirt, Agllid ».
Ittyara ɣ taggurt n ugadir ad s thulanḍiyt "''Vreest god ende eert den kooning'' ", anamk nns iga t : « kṣuḍ ṛbbi, twqqrt agllid ».
<gallery>
Afaylu:AGADIR OFELLA.jpg|Agadir n uflla
Afaylu:AGADIR OFELLA ( AGADIR).jpg|Aɣaras n Agadir n uflla
Afaylu:AGADIR OFELLA (VILLE D'AGADIR).jpg|Agadir zɣ afa n Agadir n uflla
Afaylu:Agadir Casbah Oufella nuit.JPG|Agadir n uflla ɣ yiḍ
Afaylu:AGADIR-OUFELLA.jpg|Aftas n Agadir
</gallery>
==Taɣarin==
Gan iftasn n ugadir yat taɣawsa lli bahra yiwin tiṭṭ n imallayn d willi bahra tirinin tisggiwin n [[Sus]]. Tili taɣart s yat tiɣzi n 07 km d uggar. Mac iɣ ira yan ad iẓr iftasn taɣarin lli bahra icwan, illa fllas a'nn yitti f tmdint yamẓ aɣaras n [[Taṣṣurt]]. Ɣin ran yaf uggar n 20 n taɣart nɣd aftas. Ig uftas n [[Taɣazut]] yan ɣ iftasn lli baḥra ttuyssanin, yili sisn uḍar d umuddu. A'nn ka zrit [[Taɣazut]] s yan smus id kilumitr ran taft aftas abuda lli mu smman ihippiyn "''Paradis plage'' " nɣd « Iftasn Ljnt ».
== Anzwi ==
Iḍfuṛ ugadir i unzwi anammas , d unzwi zun d win tnzruft ɣ yat tizi , d ar bahra ttɣama tskʷflt n trɣi ɣ mad yaẓn i 20°C . zun d tiɣrmt n nirubi ɣ kinya . ar izray ɣ tɣrmt ɣaylli mu ttinin "ccrgi" . d igat kra n waḍu lli d itkkan tanzruft d ar ittmntal ɣ uzrruy n tskʷflt n trɣi ard tzri 40°C .
{| class="wikitable"
|+Agadir
!Ayyur
!''<small>Innayr</small>''
!''<small>Fibrayr</small>''
!''<small>Mars</small>''
!''<small>Abril</small>''
!''<small>Mayu</small>''
!''<small>Yunyu</small>''
!''<small>Yulyu</small>''
!''<small>Ɣuct</small>''
!''<small>Cutambir</small>''
!''<small>Uctubr</small>''
!''<small>Nuwanbir</small>''
!''<small>Dujanbir</small>''
|-
|'''Aklis n lḥma'''
|32
|31
|36
|39
|45
|46
|49
|48
|45
|39
|37
|32
|-
|'''Aklis n uṣmmiḍ'''
| -2
|3
|5
|7
|9
|10
|12
|13
|8
|5
|2
|0
|-
|}
== Tadmsa ==
===Tamallayt===
Iga Ugadir yat tmdint li bahra ituyssan s tmallayt ɣ tmazirt n Umrruk. Ar tid ittwattasn gaygan du amalay ɣ kraygatt tasga a ɣu amadlan, gin ifransawiyn imzwura li bahra issusam Ugadir, tab3antnin ilalmaniyn s ingliziyn. Imallaynad gan sɣ wanaw n imallayn li itllinin s iftasn d tafukt.
===Tudrt n il d twuriwins===
Yat ɣ tiwuriwin timuqqranin n il tsalan middn n ugadir tisggiwin gantn tiwuriwin n il. tli ɣ ugadir lmrsa tisnat lmrruk, tili fkrat wal, talmrzat n tmallayt, talmrssat n srdil d gmrt islman d lmrsa tamaynut ntsbbabt.
== Asslmd ==
Tlla ɣ Ugadir Tasdawt n Ben Ẓuher, yat zɣ tsdawin timqranin n tmazirt. Tumy taɣiwant n iḍbibn, tin tussniwin, tin tussniwin tizfanin, tidmsanin d tinamunin, tin tussniwin tinfganin, d kra n tmrsal yaḍnin n usslmd anflla : ENSA, ENCG, d ESTA.
==Tadlsa==
Ar ttyawskarn kigan n inmuggarn ɣ Ugadir, gisn :
*Anmuggar n Tmitar : Isman aẓawan n ayt Sus, win imaziɣn, d win [[Lmɣrib]] s umata, wala win umaḍal. Ar ittili kraygat usggʷas ɣ tzwiri n Yunyu.
*Anmuggar n La Tolérance : Ar ittili kraygat asggʷas d ar ittkka ɣar yan yiḍ.
== Tamallayt ==
[[Afaylu:AGADIR OFELLA (VILLE D'AGADIR).jpg|thumb|Taɣart n ugadir, ɣiklli d 'ttbayan zɣ ugadir uflla]]
ttwayssan tɣrmt n ugadir lli yaẓn i ugarw aṭlanti s unzwi nns amnumms , d tiɣzi n uftas nns lli izrin 30 kilumitṛ , d umlal nns awraɣ , d tfukt nns ismrɣan uggar n 300 n wass ɣ usggʷas , ma yad ad stt isslkmn i yan uswir bahra yattuyn ɣ tmallayt , lliɣ llan tugtt n izugaz imqqṛann ɣ tama n uftas nns , lli dar llan tugtt n ibridn rẓmnin f uftas . ɣiklli ttwayssann izugaz n ugadir s uzdduɣ amṛṛuki d uzdduɣ amaynu , d tnufa n tunnunt , d tnufa n usjji n tdusi .
=== Aftas n ugadir ===
Iga uftas n ugadir yan ɣ iftasn bahra iẓiln ɣ umṛṛuk , lliɣ ẓḍarn imallayn ad gis skrn tugtt n iẓwarn zun d isardabn n tafukt d ussudu n isan d tunnunin n waman d igiwr ɣ tbrnaṭ n iggi n uftas .
=== Urti n ulhaw ===
Iga irti n ulhaw yan urti bahra iẓiln lli s a fttun tugtt n imallayn afadd ad gis zzrin yat tizi n tayri , ɣ yat tmust ifulkin .
=== Asif n waylaln ===
Iga yan urti n imudar amẓyan , lli indazn s maṛṛa inawn n waylaln d igḍad , d kra ɣ imudar aḍnin , d tlla f kra n izmmuẓẓal zg uftas , ar d sis ttackan imẓyann ula imqṛann . afadd ad ẓṛn igḍaḍ d waylaln , issann fllasn kra n inɣmisn . llan urti yad tugtt n wanawn n waylaln d imudar , llistt yujjan ad taf urtan aḍnin n umṛṛuk . d ɣ isggʷasn ad ggʷranin , irẓm urti tiggura ns fabur ɣ udm n imzdaɣ d imallayn .
=== Asays n lamal ===
Asays imqquṛn ɣ tiɣrmt n ugadir , ar gis ttilin tugtt n imwirn d inmuggarn d imussutn lli ittawsn afadd ad tlkm tɣrma tamṛṛukit d tɣrma tamaziɣt yan uswir yattuyn , zun d anmuggar n timitar lli d ittawin tugtt n inuẓar zzɣ Amṛṛuk slawantt akkʷ Sus , d wyyad zzɣ timura yaḍnin .
=== Agadir n uflla ===
Iga yan udɣar zɣ umzruy tlla yad gis tɣrmt taqqburt , macc yan ugzzum mqquṛn zgis indl s ummntal n umussu n wakal lli yutn tiɣrmt ɣ usggʷas n 1960 . illa ugadir n uflla ɣ iggi n yan udrar lli dar 236 mitru ɣ tɣzi f tsna n yill .ɣ iẓẓlmd n tɣrmt n ugadir . ittyskar ɣ usggʷas n 1540 f ifassn d unmɣuṛ Muḥmmad Ccayx Ssaɛdi .
==Tiwlafin==
<gallery>
File:Building Amazigh Culture Museum Agadir.jpg|Tasnniɣt n tadlsa tamaziɣt
File:Agadir 28.01.2011 15-29-21.JPG|Agdal n Ulhaw
File:Aéroport Agadir.jpg|Azagz n Ugadir
File:Plan d'Agadir en 1885.jpg|Takarda n Ugadir n 1885
File:Panorama Marina Agadir 2020.jpg|Marina n Ugadir
File:Agadir C73-46.jpg|Aftas d Agadir uflla
</gallery>
==Tiɣbula==
<references />
== Ɣayli sis izdin ==
{{Commons izddar|Agadir|Agadir}}{{Tasga n Sus Massa}}{{Amud/Lmɣrib}}
[[Taggayt:Agadir|*]]
[[Taggayt:Timdinin n Lmɣrib]]
[[Taggayt:Taɣrma]]
[[Taggayt:Sus]]
b83ypfg806tboky6aeqssv5yejvjqnq