Film

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="sh">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>shwiki</dbname>
    <base>https://sh.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.21</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Mediji</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Posebno</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Razgovor</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Korisnik</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Razgovor sa korisnikom</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Razgovor o Wikipedia</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Datoteka</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Razgovor o datoteci</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Mediawiki razgovor</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Šablon</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Razgovor o šablonu</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Pomoć</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Razgovor o pomoći</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategorija</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Razgovor o kategoriji</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Portal</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Razgovor o portalu</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Modul</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Razgovor o modulu</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Spravica</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Razgovor o spravici</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Definicija spravice</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Razgovor o definiciji spravice</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Film</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1972</id>
    <revision>
      <id>41260157</id>
      <parentid>41240238</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T14:04:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Billinghurst</username>
        <id>28103</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vraćene izmjene [[Special:Contributions/176.59.132.164|176.59.132.164]] ([[User talk:176.59.132.164|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:62.118.86.243|62.118.86.243]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2515" xml:space="preserve">'''Film''' je audiovizualno djelo koje se nastavlja na [[strip]]. 

'''Filmska umetnost''' je posebna vrsta [[umetnost]]i koja se služi sopstvenim [[jezik]]om, [[Gramatika|gramatikom]] i [[Stil|stilistikom]], čija se suština ogleda u estetski organizovanim ritmički usklađenim redosledima različitih fotografisanih prizora u kretanju, koji pri projekciji stvaraju iluziju realnosti. Ona je sintetička umetnost koja pored sopstvenih izražajnih sredstava koristi i sredstva drugih umetnosti: [[Književnost|književnosti]], [[teatar|pozorišta]], [[Slikarstvo|slikarstva]] i [[Muzika|muzike]]. Elementi tih umetnosti transformišu se u filmu, gube samostalnost i kvalitativno se menjaju, stvarajući iluziju doživljaja na gledaoca. Izražajna sredstva filma leže u izboru planova i njihovog povezivanja, [[FIlmska montaža|montaže]].

Gledanje filmova dio je moderne kulture. Junaci popularnih filmova i glumci koji ih igraju često postaju poznati, a njihove slike prepoznatljive. Posebno za masovno gledanje filmova grade Kina. Obično trajanje filma je 90-120 minuta (1,5—2 sati). Kod kuće, za gledanje filmova tradicionalno se koristi TV s priključenim video playerom, nedavno sve više i više za tu svrhu služi osobno računalo, Pametni telefon i drugi elektronički uređaji za reprodukciju videozapisa&lt;ref&gt;[https://zetflix24.app/ Aplikacija za gledanje filmova i TV serija]&lt;/ref&gt;.

== Povijest filma ==
{{main|Historija filma}}
* [[Nijemi film]]
* [[Zvučni film]]
* [[Crno-bijeli film]]

* Film u boji
* 3D filmovi

== Žanrovi ==
* [[Biografija|Biografski]]
* [[Povijesni]]
* [[Komedija]]
* [[Kriminalistički]]
* [[Western]]
* [[Ljubavni film|Ljubavni]]
* [[Drama]]
* [[Avanturistički]]
* [[Triler]]
* [[Znanstvena fantastika|Znanstvenofantastični]] ([[science fiction|SF]])
* [[Horor|Horror]]
* [[Pornografski film|Porno film]]

== Ljudi koji rade na filmu ==
* [[Reditelj|Redatelj]]
* [[Scenarist]]
* [[filmski producent|Producent]]
* [[Snimatelj]]
* [[Glumci]]
* [[Kompozitor|Skladatelj]]

== Poveznice ==
* [[Kinematografije po državama]]
* [[Popis filmova]]
* [[Popis filmskih glumaca|Popis glumaca]]
* [[Popis filmskih redatelja|Popis redatelja]]
* [[Historija filma|Povijest filma]]
* [[Oscari]]

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Cinema}}
* [http://www.film.hr Baza podataka hrvatskih filmova] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120711042934/http://www.film.hr/ |date=2012-07-11 }}

== Reference ==
{{reflist}}
[[Kategorija:Film| ]]
[[Kategorija:Četveroslovnik-F|ILM]]</text>
      <sha1>kw1qocr5litaqaytzvkavyr61ivh2nv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kemal Atatürk</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2713</id>
    <revision>
      <id>41260206</id>
      <parentid>41061260</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T01:28:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5345" xml:space="preserve">{{klica-istorija}}


{{Politički vođa
|ime=Mustafa Kemal Atatürk&lt;br/&gt;&lt;small&gt;Ali Rıza oğlu Mustafa&lt;/small&gt;
|ime pri rođenju=Ali Rıza oğlu Mustafa
|datum rođenja=[[1881.]]
|mjesto rođenja=[[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Ottoman_Empire_(1882–1922).svg|22px|border]] [[Solun]], [[Osmansko Carstvo]]
|datum smrti = {{Death date and age|1938|11|10|1881|5|19|df=y}}
|mjesto smrti=[[Datoteka:Flag_of_Turkey.svg|22px|border]] [[Istanbul]], [[Turska|Republika Turska]] (&lt;small&gt;[[Dolmabahče|Dolmabahče Saraj]]&lt;/small&gt;)&lt;br/&gt;&lt;small&gt;'''Pokop''': [[Ankara]], [[21. 11.|21. novembar]] [[1938.]] ([[Анткабир|Anıtkabir]] od [[10. 11.|10. novembra]] [[1953.]])&lt;/small&gt;
|slika=Ataturk1930s.jpg
|veličina=220px
|opis slike=
|podpredsjednik=
|podpremijer=
|zamjenik=
|stranka=[[Republikanska narodna stranka]] (C.H.P.)
|potpis=Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg
|zanimanje=
|fusnote=
|položaj         = 1. [[Predsjednik Turske]]
|mandat_start    = [[29. 10.|29. oktobar]] [[1923.]]
|mandat_kraj     = [[10. 11.|10. novembra]] [[1938.]]
|podpredsjednik  = 
|podpremijer     = 
|zamjenik        = 
|premijer1       = [[İsmet İnönü]] &lt;small&gt;(1923–1924)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Fethi Okyar]] &lt;small&gt;(1924–1925)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[İsmet İnönü]] &lt;small&gt;(1925–1937)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Celal Bayar]] &lt;small&gt;(1937–1938)&lt;/small&gt;
|predsjednik1    = 
|prethodnik      = (nema)
|nasljednik      = [[İsmet İnönü]]
|zanimanje       = [[Vojnik|Vojno lice]]
|roditelji       = Ali Rıza Efendi&lt;br/&gt;Zübeyde Hanım
|supruga=Latife Uşaklıgil &lt;small&gt;(1923–1925)&lt;/small&gt;
|vjera=
}}

'''Mustafa Kemal Atatürk''' ([[Solun]], [[1881]]. — [[Istanbul]], [[1938]].) je turski vojskovođa, revolucionar i državnik koji se smatra ocem i osnivačem moderne [[Turska|Turske]].

== Život ==
Kemal Atatürk je rođen pod imenom «Ali Rıza oğlu Mustafa» što znači «Mustafa sin Alija Rıze». Rođen je u prvim mjesecima [[1881.]] u [[Solun]]u (''Selanik'') za vrijeme sultanata [[Abdul Hamid II|Abdulhamida II.]] Njegovi roditelji su bili Ali Rıza Efendi (1839–1888), policajac porijeklom iz [[Kodžadžik]]a, i Zübeyde Hanım iz [[Lagkadas]]a (1856–1923). Od ukupno šestoro djece, samo jedna Mustafina sestra je preživjela djetinjstvo, Makbule Atadan (1885–1956).&lt;br/&gt;
Drugo ime ''Kemal'' (što znači Savršenstvo ili Zrelost) mu je dao njegov učitelj matematike, zadivljen njegovoj sposobnosti i zrelosti, mada drugi biografi tvrde da je on sam odabrao ime kao posvetu pjesniku [[Namık Kemal|Namıku Kemalu]]. U ranim godinama, majka je ga ohrabrivala da pohađa [[Medresa|vjersku školu]], što je radio nevoljno i samo nakratko. Kasnije je pohađao privatnu Şemsi Efendi školu po uputstvu oca. Kada je imao sedam godina, otac mu je umro. Njegova majka je željela da nauči zanat, ali je Mustafa 1893. samovoljno položio prijemni ispit za Solunsku vojnu školu (''Selanik Askeri Rüştiyesi''). Dana 14. marta 1899. upisao se na Osmansku vojnu akademiju u naselju Pangaltı u [[Istanbul|istanbulskom]] distriktu Šišli, i diplomirao je [[1902.]] Zatim je 11. januara [[1905.]] diplomirao na Otomanskom vojnom koledžu (''Mekteb-i Erkân-ı Harbiye''), isto u [[Istanbul]]u.&lt;br/&gt;

Priključio [[Mladoturci|mladoturskom]] pokretu u tadašnjem [[Osmansko Carstvo]]. Nakon što su mladoturci preuzeli vlast, Mustafa Kemal je preuzeo važne vojne položaje. U [[Prvi svjetski rat|prvom svjetskom ratu]] se godine 1915. istakao u uspješnoj obrani Galipolja od savezničke invazije.

Nakon sloma Otomanskog imperija godine 1918. Mustafa Kemal je postao vođa pokreta kojemu je cilj bio ostatke imperija transformirati u modernu tursku nacionalnu državu. Zbog toga je vodio niz oružanih sukoba sa savezničkim okupacijskim snagama, konzervativnom sultanovom vladom te [[Grčka|Grčkom]], koja je nastojala proširiti svoj teritorij na Malu Aziju. Grci su potučeni godine 1922. što je dovelo do masovnog etničkog čišćenja na obje strane nove granice, a Mustafa Kemal je postao de facto gospodarom Turske.

Godine 1924. sultanat je zamijenjen republikom čiji je Atatürk postao predsjednik. Koristeći svoj autoritet, Mustafa Kemal je proveo cijeli niz radikalnih reformi s ciljem da Tursku učini što sličnijom modernim evropskim državama - uvođenje prezimena (sam je Mustafa Kemal dobio prezime Atatürk, što znači &quot;Otac Turaka&quot;), zamjena arapskog pisma latinicom, legalizacija alkohola, izjednačavanje položaja muškaraca i žena. Atatürkov režim se danas često navodi kao uspješan primjer islamske države koja je dobila sekularni karakter.

Umro je 10. novembra 1938. godine u Dolmabahçe palati, gde su svi satovi zaustavljeni u 9.05. Nakon smrti Atatürk je postao predmetom kulta ličnosti, a po njemu je nazvana [[kemalizam]], koja je dugo bila službenom ideologijom moderne Turske.

== Vidi još ==
* [[Turski rat za nezavisnost]]
* [[Kemalizam]]
* [[Republikanska narodna stranka]]
* [[Анткабир|Anıtkabir]]

== Spoljašne veze ==
{{Commonscat|Mustafa Kemal Atatürk}}

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==

{{biog-stub}}
{{Predsjednici Turske}}

{{Lifetime|1881|1938|Ataturk, Kemal}}

[[Kategorija:Predsjednici Turske]]
[[Kategorija:Revolucionari]]
[[Kategorija:Komandanti Prvog svjetskog rata]]
[[Kategorija:Politika Turske]]
[[Kategorija:Historija Turske]]</text>
      <sha1>ffhnghtt0gug2b7nog5pi8oq6s27ipt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260208</id>
      <parentid>41260206</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T01:54:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>/* Život */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5621" xml:space="preserve">{{klica-istorija}}


{{Politički vođa
|ime=Mustafa Kemal Atatürk&lt;br/&gt;&lt;small&gt;Ali Rıza oğlu Mustafa&lt;/small&gt;
|ime pri rođenju=Ali Rıza oğlu Mustafa
|datum rođenja=[[1881.]]
|mjesto rođenja=[[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Ottoman_Empire_(1882–1922).svg|22px|border]] [[Solun]], [[Osmansko Carstvo]]
|datum smrti = {{Death date and age|1938|11|10|1881|5|19|df=y}}
|mjesto smrti=[[Datoteka:Flag_of_Turkey.svg|22px|border]] [[Istanbul]], [[Turska|Republika Turska]] (&lt;small&gt;[[Dolmabahče|Dolmabahče Saraj]]&lt;/small&gt;)&lt;br/&gt;&lt;small&gt;'''Pokop''': [[Ankara]], [[21. 11.|21. novembar]] [[1938.]] ([[Анткабир|Anıtkabir]] od [[10. 11.|10. novembra]] [[1953.]])&lt;/small&gt;
|slika=Ataturk1930s.jpg
|veličina=220px
|opis slike=
|podpredsjednik=
|podpremijer=
|zamjenik=
|stranka=[[Republikanska narodna stranka]] (C.H.P.)
|potpis=Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg
|zanimanje=
|fusnote=
|položaj         = 1. [[Predsjednik Turske]]
|mandat_start    = [[29. 10.|29. oktobar]] [[1923.]]
|mandat_kraj     = [[10. 11.|10. novembra]] [[1938.]]
|podpredsjednik  = 
|podpremijer     = 
|zamjenik        = 
|premijer1       = [[İsmet İnönü]] &lt;small&gt;(1923–1924)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Fethi Okyar]] &lt;small&gt;(1924–1925)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[İsmet İnönü]] &lt;small&gt;(1925–1937)&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;[[Celal Bayar]] &lt;small&gt;(1937–1938)&lt;/small&gt;
|predsjednik1    = 
|prethodnik      = (nema)
|nasljednik      = [[İsmet İnönü]]
|zanimanje       = [[Vojnik|Vojno lice]]
|roditelji       = Ali Rıza Efendi&lt;br/&gt;Zübeyde Hanım
|supruga=Latife Uşaklıgil &lt;small&gt;(1923–1925)&lt;/small&gt;
|vjera=
}}

'''Mustafa Kemal Atatürk''' ([[Solun]], [[1881]]. — [[Istanbul]], [[1938]].) je turski vojskovođa, revolucionar i državnik koji se smatra ocem i osnivačem moderne [[Turska|Turske]].

== Život ==
Kemal Atatürk je rođen pod imenom «Ali Rıza oğlu Mustafa» što znači «Mustafa sin Alija Rıze». Rođen je u prvim mjesecima [[1881.]] u [[Solun]]u (''Selanik'') za vrijeme sultanata [[Abdul Hamid II|Abdulhamida II.]] Njegovi roditelji su bili Ali Rıza Efendi (1839–1888), policajac porijeklom iz [[Kodžadžik]]a, i Zübeyde Hanım iz [[Lagkadas]]a (1856–1923). Od ukupno šestoro djece, samo jedna Mustafina sestra je preživjela djetinjstvo, Makbule Atadan (1885–1956).&lt;br/&gt;
Drugo ime ''Kemal'' (što znači Savršenstvo ili Zrelost) mu je dao njegov učitelj matematike, zadivljen njegovoj sposobnosti i zrelosti, mada drugi biografi tvrde da je on sam odabrao ime kao posvetu pjesniku [[Namık Kemal|Namıku Kemalu]]. U ranim godinama, majka je ga ohrabrivala da pohađa [[Medresa|vjersku školu]], što je radio nevoljno i samo nakratko. Kasnije je pohađao privatnu Şemsi Efendi školu po uputstvu oca. Kada je imao sedam godina, otac mu je umro. Njegova majka je željela da nauči zanat, ali je Mustafa [[1893.]] samovoljno položio prijemni ispit za Solunsku vojnu školu (''Selanik Askeri Rüştiyesi''). Dana 14. marta [[1899.]] upisao se na Osmansku vojnu akademiju u naselju Pangaltı u [[Istanbul|istanbulskom]] distriktu Šišli, i diplomirao je [[1902.]] Zatim je 11. januara [[1905.]] diplomirao na Otomanskom vojnom koledžu (''Mekteb-i Erkân-ı Harbiye''), isto u [[Istanbul]]u.&lt;br/&gt;

Priključio [[Mladoturci|mladoturskom]] pokretu u tadašnjem [[Osmansko Carstvo]]. Nakon što su mladoturci preuzeli vlast, Mustafa Kemal je preuzeo važne vojne položaje. U [[Prvi svjetski rat|prvom svjetskom ratu]] se godine [[1915.]] istakao u uspješnoj [[Galipoljska operacija|obrani Galipolja]] od [[Antanta|savezničke]] invazije.

Nakon sloma [[Osmansko Carstvo|Otomanskog imperija]] godine [[1918.]] Mustafa Kemal je postao vođa pokreta kojemu je cilj bio ostatke carstva pretvoriti u modernu tursku [[Nacionalizam|nacionalnu]] državu. Zbog toga je vodio niz oružanih sukoba sa savezničkim okupacijskim snagama, konzervativnom sultanovom vladom te [[Grčka|Grčkom]], koja je nastojala proširiti svoj teritorij na Malu Aziju ([[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]]). Grci su potučeni godine [[1922.]] što je dovelo do masovnog etničkog čišćenja na obje strane nove granice, a Mustafa Kemal je postao de facto gospodarom Turske.

Godine [[1924.]] [[sultanat]] je zamijenjen [[Republika|republikom]] čiji je Atatürk postao predsjednik. Koristeći svoj autoritet, Mustafa Kemal je proveo cijeli niz radikalnih [[Reforma|reformi]], odnosno [[Revolucija|revoluciju]], s ciljem da Tursku učini što sličnijom modernim evropskim državama - uvođenje prezimena (sam je Mustafa Kemal dobio prezime Atatürk, što znači «Otac Turaka»), zamjena arapskog pisma latinicom, legalizacija alkohola, izjednačavanje položaja muškaraca i žena. Atatürkov režim se danas često navodi kao uspješan primjer islamske države koja je dobila [[Sekularizam|sekularni]] karakter.

Umro je 10. novembra [[1938.]] godine u [[Dolmabahče|Dolmabahçe palati]], gdje su svi satovi zaustavljeni u 09:05. Nakon smrti Atatürk je postao predmetom [[Kult ličnosti|kulta ličnosti]], a po njemu je nazvana [[kemalizam]], koja je dugo bila službenom ideologijom moderne Turske.

== Vidi još ==
* [[Turski rat za nezavisnost]]
* [[Kemalizam]]
* [[Republikanska narodna stranka]]
* [[Анткабир|Anıtkabir]]

== Spoljašne veze ==
{{Commonscat|Mustafa Kemal Atatürk}}

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==

{{biog-stub}}
{{Predsjednici Turske}}

{{Lifetime|1881|1938|Ataturk, Kemal}}

[[Kategorija:Predsjednici Turske]]
[[Kategorija:Revolucionari]]
[[Kategorija:Komandanti Prvog svjetskog rata]]
[[Kategorija:Politika Turske]]
[[Kategorija:Historija Turske]]</text>
      <sha1>4c9xwhrzc119suq71ajysdwn7g4hbnh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Osmansko Carstvo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3033</id>
    <revision>
      <id>41260195</id>
      <parentid>41244981</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T20:04:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32723" xml:space="preserve">&lt;table border=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;1&quot; cellspacing=&quot;0&quot; align=&quot;right&quot; style=&quot;margin-left:0.5em; border-collapse:collapse;&quot; width=&quot;285px&quot;&gt;
&lt;caption&gt;&lt;font size=&quot;+1&quot;&gt;'''Osmanlı İmparatorluğu'''&lt;br /&gt;'''Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye'''&lt;/font&gt;&lt;/caption&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td align=&quot;center&quot; colspan=&quot;2&quot;&gt;
&lt;table border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;2&quot; cellspacing=&quot;0&quot;&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td align=&quot;center&quot; width=&quot;150px&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;floatright&quot;&gt;[[Datoteka:Osmanli-nisani.svg|150px|Ottoman Coat of Arms]] 
&lt;center&gt;[[Grb Osmanskog Carstva]]&lt;/center&gt;&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td align=center colspan=2&gt;&lt;div class=&quot;floatcenter&quot;&gt;[[Datoteka:Ottoman 1683.png|Osmansko carstvo]]
&lt;center&gt;&lt;small&gt;''Osmansko carstvo 1683''&lt;/small&gt;&lt;/center&gt;
&lt;/div&gt;&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;

&lt;tr&gt;&lt;td width=&quot;100px&quot;&gt;[[Službeni jezik]] &lt;/td&gt;&lt;td&gt;[[osmanski turski jezik|osmanski turski]]&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Glavni grad]] &lt;/td&gt;&lt;td width=&quot;50px&quot;&gt;[[Sogut]] (1299-1326) &lt;br&gt; [[Bursa]] (1326-1362) &lt;br&gt; [[Edirne]] (1362-1453) &lt;br&gt; [[Istanbul]] (1453-1922)&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Vladar]]&lt;/td&gt;&lt;td&gt;[[sultan]]&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Broj stanovnika]] &lt;/td&gt;&lt;td&gt;~40,000.000&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;Datum osnutka &lt;/td&gt;&lt;td&gt;[[17. januar]] [[1299]].&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;Datum nestanka &lt;/td&gt;&lt;td&gt;[[1. novembar]] [[1922]].&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Valuta]] &lt;/td&gt;&lt;td&gt;[[akçe]]&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td&gt;[[Zastava Osmanskog Carstva]] &lt;/td&gt;&lt;td ALIGN=center&gt;[[Datoteka:Ottoman Flag.svg|125px|Zastava osmanlija]]&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;

&lt;/table&gt;

'''Osmansko Carstvo''' (na [[osmanski turski jezik|osmanskom turskom]]: دولتِ عَليه عُثمانيه [''Devlet-i Aliye-i Osmaniye''], što znači &quot;Osmanlijska uzvišena država&quot;; na modernom [[turski jezik|turskom]]: ''Osmanlı Devleti'', &quot;Osmanlijska Država&quot;, ili ''Osmanlı Imparatorluğu'', &quot;Osmanlijsko Carstvo&quot;), bilo je [[imperijalizam|imperijalna]] snaga, smještena na obodu [[Sredozemno more|Sredozemnog mora]], trajući od [[1288]]. do [[1922]]. Na vrhuncu moći, tokom [[16. vijek]]a, ovo carstvo je obuhvaćalo [[Anadolija|Anadoliju]], [[Bliski Istok]], dijelove [[Sjeverna Afrika|Sjeverne Afrike]], dobar dio jugoistočne [[Evropa|Evrope]], i na sjever sve do [[Kavkaz]]a. Carstvo je obuhvaćalo oblast od oko 5,2 miliona [[kvadratni kilometar|km²]], mada je dobar dio ovog bio pod indirektnom kontrolom centralne [[vlada|vlade]]. Carstvo je bilo smješteno napola između Istoka i Zapada, tako da je tokom svog 600-godišnjeg postojanja bilo u međusobnom odnosu sa [[Istočna kultura|Istokom]] i sa [[Zapadna kultura|Zapadom]].

Pleme [[Ouzi Turci|Ouz Turaka]] je u zapadnoj [[Anadolija|Anadoliji]] osnovalo ovo carstvo, kojim je vladala osmanlijska (na turskom: ''Osmanlı'') loza, koja je potekla od Oghuz Turaka. Carstvo je osnovao [[Osman I.]] (na [[arapski jezik|arapskom]]: ''ʿUthmān'', عُثمَان, što je u zapadno-evropskim jezicima prilagođeno / iskvareno u ime &quot;Ottoman&quot;, pa otuda i ime castva - Osmanlijsko ili &quot;Otomansko&quot; Carstvo). [[1453]], nakon što su Osmanlije [[Pad Konstantinopolja|osvojile]] Carigrad ([[Konstantinopolj]]) (danas moderni [[İstanbul]]), kao posljednji ostatak [[Bizantsko carstvo|Bizantijskog carstva]], ovaj grad je postao treća osmanlijska [[prestonica]]. U [[16. vijek|16.]] i [[17. vijek]]u, Osmanlijsko carstvo je postalo jedna od svjetskih najmoćnijih političkiha sila, od čijeg su se napredovanja uzduž [[Balkansko poluostrvo|Balkanskog poluostrva]] i južnim obodom [[Poljsko-litvansko kraljvstvo|Poljsko-litvanskog kraljvstva]] evropske zemlje osjećale ugroženim.

Na svom vrhuncu, Carstvo je uključivalo mnoga važna mjesta [[klasična starina|klasične starine]], među kojima su [[Homer]]ov [[Olimp]], [[Zeus]]ova [[Evropa (mitologija)|Evropa]], [[Io (mitologija)|Ijin]] Bosfor, Dijanin hram u [[Efes]]u, [[sarkofag]] [[Aleksandar Veliki|Aleksandra Velikog]], [[Rajski vrtovi]], [[Noj]]eva (Nuhova) [[Gora Ararat]], [[Avram]]ova (Ibrahimova) oaza i izvori, [[Nil]], [[Besjeda na gori]], brijeg [[Golgota]].

Propad Osmanlijskog carstva je bio posljedica [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]], tokom kojeg su savezničke sile, uključujući i [[Arapi|Arape]], konačno porazile osmanlijske snage na [[Bliski Istok|Bliskom Istoku]]. Na [[posljedice Prvog svjetskog rata|kraju rata]] osmanlijska vlada se potpuno raspala, dok su carstvo međusobno podijelile pobjedničke snage. Predstojeće dvije godine su okončane proglašvanjem novih [[država]]. Jedna od novih država bila je [[Turska|Republika Turska]]. Članovi osmanske dinastije su protjerani iz [[Anadolija|Anadolije]], gdje su njihovi preci nekad sagradili jedno od najvećih carstava svijeta. [[1999]], turska skupština [parlament] je povratila državljanstvo članovima Osmanlijske porodice, nakon 76 god.

== Istorija ==
{{V. također|Hronologija Osmanskog carstva|Istorija Osmanskog carstva}}
=== Počeci ===
Osmanlijsko carstvo je započelo kao vrsta &quot;pokrajinske [[begovina|begovine]]&quot; (na turskom, ''uç beyliği''), ili &quot;grofovije / marke&quot; (uporedi s [[Marka|markom]]), unutar [[Seldžučka država u Anadoliji|Seldžučke države u Anadoliji]], poznate kao Rumski sultanat iz [[13. vijek]]a, kada je taj sultanat već postao [[umjetna država]] i [[Ilhanat|Ilhansko]] [[vazalstvo]]. Prema predanju, [[Osman I.]] je [[1299]]. proglasio nezavisnot svoje begovine, ''[[beyluk]]a'', postajući pročelnik Osmanlijskog carstva.

=== Uspon (1299–1453) ===
{{glavni|Bizantsko-osmanski ratovi}}
[[Osman I.]] se smatra osnivačem carstva, po kojem je ono i nazvano; Osman je bio prvi ''bej'' (&quot;[[beg]]&quot;) koji je proglasio nezavisnost Osmanlijske države na područu tadašnjeg Bizantskog carstva. Dok su se drugi turski [[beylik|bejlici]], tj. &quot;begovine,&quot; međusobno borili, Osman je prošio granice carstva dalje prema [[Bizantijsko carstvo|Bizantiji]]. Za vrijeme njegove vladavine, najvažniji bizantski osvojeni grad je bio [[Bursa]] u koji Osman smješta prestonicu svoje države. Sljedećih tridesetak godina Otomansko carstvo se postepeno širi osvajajući nakon dugih opsada bizantske gradove u maloj aziji. Početak osvanja u [[Evropa|Evropi]] će biti obilježen za turke sretnim događajem kada veliki potres uništava zidine grada [[Galipolje|Galipolja]] 1354. godine što Orhanov sin iskorištava za brzo osvajanje i stvaranje vojne baze iz koje će se napadati ostatak Balkana.

Tokom vladavine sljedećeg sultana dolazi do osvajanja grada [[Jedrene]] čime je [[Bizant]] prepolovljen na dva dijela i [[Bitka na Kosovu polju|bitke na Kosovo polju]] 1389. godine kada je slomljena moć srpske države. Muratov ratoborni nasljednik Bajazid munja će drastično ubrzati osvajanja, ali mu prvo propada velika opsada Carigrada, a potom život gubi u ratu protiv [[Timur Lenk]]a kojeg je sam objavio. Posljedica ove vojne katastrofe postaje slabljenje države i desetogodišnjeg građanski rat što produžuje život i Bizantu i Srbiji za 50 godina. Novo razdoblje otomanskih osvajanja počinje drugom vladavinom ratobornog [[Mehmed II.|Mehmeda II]] Osvajača koji 1453. godine osvaja [[Carigrad]]a i proglašava sebe Rimskim carem. Ostatak života nakon debakla u opsadi Beograda on će provesti osvajajući ostatke Bizantskog carstva kako bi po svojoj logici Otomansko carstvo postalo legalni nasljednik [[Rimsko Carstvo|Rimskog carstva]].

Osvajanjem Konstantinopolja to jest Carigrada, dovodi do sudbinskih promena Otomanske države koja sada postaje evropska velesila. Jedna od prvih stvari koju su muslimanski Turci učinili je bila promjena imena grada, koji je od sada postao poznat kao &quot;Istanbul&quot; (postoje mnoga nagađanja i teze o tome šta &quot;Istanbul&quot; znači: od &quot;Islambol,&quot; što se na [[turski jezik|turskom]] može protumačiti kao &quot;pun islama,&quot; do grčke intepretacije koja tvrdi da je to iskvareni oblik [[grčki jezik|grčkih]] riječi &quot;istan polos,&quot; tj. &quot;na putu za grad&quot;; osmanlijski [[defter]]i iz tog period često koriste riječ &quot;Konstantiniye&quot;).

[[Datoteka:Portrait of Mehmed II by Gentile Bellini (Cropped).png|thumb|left|thumb|120px|[[Mehmed II.|Mehmed II (Osvajač)]]]]

=== Širenje Osmanlijskog carstva (1453–1683) ===
Jačanje osmanlijske sile može se podijeliti na dva glavna i karakteristična . Prvi period označava stabilna osvajanja i uspon - od zauzimanja [[Carigrad]]a, [[1453]], do smrti [[Sulejman Veličanstveni|Sulejmana Veličanstvenog]], [[1566]]. Bio je to period zapanjujućih postignuća Osmanlijskog carstva. Nakon osvajanja Konstantinopolja, Osmanlije su porazili [[Srbi|Srbe]] u [[Kosovska bitka|Kosovskoj bici]], [[1389]], što je utrlo put daljnjem širenju u Evropu. Sultan [[Selim I.]] Mrgodni ([[1512]]-[[1520]]), proširio je istočne granice carstva, poražavanjem [[Safavidi|safavidske]] [[Persija|Persije]] u [[Bitka kod Čaldirana|Bici kod Čaldirana]], [[1514]], i osnivanjem [[mornarica|mornarice]] na [[Crno more|Crnom moru]]. Selimov nasljednik, Sulejman Veličanstveni će još dalje proširiti carstvo i njegovu moć. Nakon osvajanja [[Beograd]]a, Sulejman osvaja [[Mađarska|Mađarsku]] u [[Bitka kod Mohača|Bici kod Mohača]], marširajući pravo do pred zidine [[Opsada Beča|Beča]], [[1529]]. (Kao što će se kasnije pokazati, bio je ovo krajnji domak Osmanlijskog carstva, nakon kojeg više nije bilo moguće dalje napredovati.) Na Istoku, [[suni]] [[sultan]] i [[halifa]] Sulejman je od iranskih [[šija|šiita]] oduzeo [[Bagdad]], [[1535]], omogućavajući Osmanlijama kontrolu nad Bliskim Istokom.

[[Datoteka:Suleyman I of the Ottoman Empire.jpg|thumb|left|thumb|120px|[[Sulejman I|Sulejman I (Veličanstveni)]]]]

Tokom ovog perioda, vješti [[arhitekt]] i [[inženjer]] bio je čuveni [[Mimar Sinan]], tj. &quot;Arhitekt Sinan,&quot; koji je bio član Selimove inženjerske ekipe. Kasnije je Sinan je unaprijeđen u glavnog arhitektu što mu je dalo privilegiju da dizajnira, razije i nadogradi osvojene gradove, zasnivajući se na gradskom planu.

Svoje [[Osmanlijsko zlatno doba|Zlatno doba]] Osmanlije su dostigle za vrijeme vladavine [[Sulejman Veličanstveni|Sulejmana Veličanstvenog]].

Do okončanja 230 godina fantastičnog uspona doveo je kraj širenja u Evropi. [[Opsada Beča]] nije vodila osmanlijskom širenju u [[Njemačka|Njemačku]]. Turci su stigli do Beča u odgovoru na miješanja [[Austrija|austrijskih]] [[Habsburg]]ovaca u pitanja [[Mađarska|Mađarske]]. No, ovo je neke od osmanlijskih prijatelja pretvorilo u neprijatelje. [[katoličanstvo|Katolički]] [[papa]] je čak zanemario svoje sekularne interese da bi pozvao na opšti [[Krstaški ratovi|Krstaški rat]] protiv Osmanlijskog carstva. Tokom narednih nekoliko desetina godina, Osmanlijsko carstvo je postalo ne samo osvajačka sila, nego i oruđe u evropskoj politici.

=== Stagnacija (1683–1827) ===
Više od vijek i po poslije [[Sulejman I.|Sulejmanove]] [[Opsada Beča|opsade]], u [[Bitka kod Beča|Bici kod Beča]], [[1683]], Osmanlijsko carstvo je izgubilo svoje uporište u Evropi. [[1699]], po prvi put u svojoj istoriji, Osmanlije su priznale da [[Austrija|austrijsko]] carstvo sada može potpisati sporazum s Osmanlijama na ravnoj nozi. Ovome je između ostalog prethodio gubitak zemlje koja je bila u osmanlijskim rukama cijela dva vijeka. Nakon ovih događaja, Osmanlijskim carstvom su vladali sultani koji nisu bili ravni [[Mehmed II.|Mehmedu II]], [[Selim I.|Selimu I]] i [[Sulejman I.|Sulejmanu I]].

Toko Osmanlije su oslabili ratovi, posebno oni protiv [[iran]]skih [[šiiti|šiita]], [[Litvansko-poljska kraljevina|Litvansko-poljske kraljevine]], [[Rusija|Rusije]] i [[Austro-Ugarska|Austro-Ugarske]]. Osmanlije su uspjele da poraze Ruse u Bici kod [[Prut]]a, [[1712]], i Austrijance, [[1736]], ponovo zauzimajući prethodno izgubljene teritorije u Evropi. Kasnije, u [[Krimski rat|Krimskom ratu]], Osmanlije će stupiti u savez sa Britancima i francuzima da bi porazili Ruse.

[[Datoteka:Koceks - Surname-i Vehbi.jpg|thumb|120px|Koćeci (''köçekler'') na vašaru]]

[[Požarevački sporazum]] je dao daha kratkom miru, koji je uslijedio između [[1718]]–[[1730]].

Promjena u osmanlijskoj politici prema Evropi je već davala vidne znakove. Carstvo je počelo da utvrđuje gradove širom [[Balkan]]a, koji će postati bedemi odbrane od ekspanzionističkih namjera Evropljana. Zavedene su dodatne javne mjere poput smanjenja [[porez]]a, poboljšanja javnih odnosa, uspostavljanja konzularnih predstavništava i prvih građanskih investiranja u industriju. Bio je to period poznat pod romantičarskim imenom &quot;[[Doba lala]]&quot; ({{Šablon:Jez-tur|lale devri}}), po čuvenim raskošnim vrtovima [[lala]] u kompleksu [[Topkapi saraj|carigradskog dvora]]. No, naučni napredak Osmanlija pred zemljama Evrope je u međuvremenu znatno opao, što je period tokom kojeg su Evropljani ubrzali svoja naučna dostignuća širom ovog kontinenta. Osmanlijsko carstvo nije bilo u tehnološkom koraku sa svojim evropskim takmacima, što se ubrzo pokazalo poraznim.

Austrija i Rusija su dobile ratove i teritorije, dok su oblasti osmanlijskog carstva kao što je [[Egipat]] postale nezavisne u svemu osim na papiru. Tokom ovog perioda, koji se poklapa s početkom vladavine sultana [[Selim III.|Selima III]] ([[1789]]-[[1807]]), poduzeti su napori ka modernizaciji sistema. No, mnoge od reformi koje je ovaj sultan pokušao da zavede kako bi revitalizirao carstvo, zakočile su konzervatne snage širom Osmanlijskog carstva, bio to religiozni kadar ili pak sada korumpirani [[janičari]], iako su ovi zvanično bili ukinuti i raspušteni kao vojska [[1826]].

=== Propadanje (1828–1908) ===
[[Datoteka:Ottoman-Counsultative-Menagerie.png|thumb|left|thumb||120px|Konsultativna menažerija, januar 1885]] 
Sa propadanjem Carstva poklopili su se procesi reorganizacije i transformacije u svim vidovima života Carevine, dakle ne samo u životu Turaka Osmanlija, nego i ostalih podanika unutar ove ogromne države. Karikatura slijeva je iz tog perioda, vjerno slikajući osjećanja tadašnjih Osmanlija. Na karikaturi, Jusufbeg, u stvari patak, u gro planu, ismijava činovnike u jednom od pravnih ureda unutar osmanlijskog Ministarstva za spoljne poslove. Papagaj, majmun i svinja, koji predstavljaju Britance, Italijane i Nijemce, dakle glavne zastupnike i tumače evropskih sila, očito gnjave Jusufbega, koji ne zna šta će s njima. Rusi su u pozadini, predstavljeni kao medvjedi. Ovaj šaljivi umjetnički i politički komentar, slika je stanja Carevine: s jedne strane, modernizacija i promjena, s druge, nemogućnost ili nevoljnost da se bilo šta uradi.

[[Tanzimat]] je bio period reformi koje su trajale od [[1839]]-[[1876]]. Tokom ovog perioda oformljena je moderna vojska i reformisan bankovni sistem, dok su moderne [[fabrika|fabrike]] zamijenile [[zanatska udruženja]] tipa [[gilda|gilde]]. Ekonomski, Carevina je vodila muku kako da evropskim bankama otplati dugove, dok je vojno imala problema da se odbrani od strane okupacije (Egipat je, na primjer, [[1798]]. okupirala Francuska, dok su Kipar zauzeli Britanci, [[1876]]).

Značajna promjena ovog vremena je sljedeća: Osmanlijsko carstvo je prestalo ulaziti samo u konflikte, a počelo sklapati saveze, kao i evropske zemlje. Sklopljeni su mnogi savezi sa zemljama kao što su [[Francuska]], [[Holandija]], [[Velika Britanija]] i [[Rusija]]. Kao primjer može se navesti [[Krimski rat]], u kojem su se Britanci, Francuzi, Osmanlije i drugi, ujedinji u alijansu, borili protivi carske Rusije.

Od svih ideja koje su Osmanlije usvojili sa zapada, najuticajnija ideologija je bila [[etnički nacionalizam]], ili kako se u to vrijeme zvao, religija modernog svijeta. Nisu Osmanlije imale posla sa etničkim nacionalizmom samo u granicama svog carstva, nego i van njih. Pobune su imale veliki uticaj na mnoge grupe tokom [[19. vijek]]a. Tvrdi se da su ove pobune odredile put kojim su Osmanlije morale krenuti tokom [[20. vijek]]a, ali je retorika o razlogu pobunama u 19. vijeku oštro podjeljena. 
Osmanlije tvrde da se izvor [[etnički konflikt|međuetničkim konfliktima]] treba tražiti u njihovoj dinamici koja je podržavala konflikte sa skrivenim ciljevima. Period pada carstva je postigao mnoga dostignuća, kao što je organizacija ekonomije, vojske, komunikacije itd, ali da je Osmanlijsk država bila jaka i uticajna, pitanje je koliki efekat bi imale etničke pobune.

[[Datoteka:London news c1877 - scanned constantinopole(1996)-Opening of the first parlement.png|thumb|left|thumb|120px|Otvaranje Prvog Parlamenta, 1877.]]
[[Mladi Turci]] su bili grupacija Osmanlija koji su bili obrazovani na zapadnim [[univerzitet]]ima i koji su vjerovali da [[konstitucionalna monarhija]] može ublažiti socijalno nezadovoljstvo u Carstvu. Mesrutiyet Era objašnjava političku i socijalnu dinamiku prvog ustrojstva koje je napisao İttihat ve Terakki Cemiyeti, kao i njegove socijalne i ekonomske posljedice. Kroz [[vojni udar]], İttihat ve Terakki Cemiyeti je prisilio [[sultan]]a [[Abdulaziz]]a da napusti svoj tron u korist [[Murat V.|Murata V]]. Ipak, Murat V se pokazao mentalno bolesnim i morao se skinuti s vlasti nakon nekoliko mjeseci. [[Abdulhamid II.|Princ Abdulhamid]] je pozvan da preuzme vlas pod obećanjem da proglasi konstitucionalnu monarhiju, što je on i učinio [[23. novembar|23. novembra]] [[1876]]. Ustav je nazvan ''Kanun-i Esasi'' na turskom (Osnovni Zakon).

=== Raspad (1908–1922) ===
Raspad je počeo ustoličenjem Druge [[ustavotvorna vlada|ustavotvorne vlade]].

Pred kraj [[19. vijek]]a stvorene su tri nove [[balkan]]ske države, [[Srbija]], [[Bugarska]] i [[Grčka]], koje su, zajedno sa [[Crna Gora|Crnom Gorom]], tražile dodatne teritorije unutar [[Albanija|Albanije]], [[Makedonija|Makedonije]] i [[Trakija|Trakije]], prostranih oblasti pod turskom upravom. Ovo je bio jedan od uzroka [[Balkanski ratovi|Balkanskih ratova]], [[1912]]-[[1913]]. U početku, ove su države, ohrabrene [[Rusija|Rusijom]], potpisale niz sporazuma iz [[1912]]: Srbija i Bugarska, u martu, a Grčka i Bugarska, u maju iste godine. Crna Gora je potom potpisala sporazume sa Srbijom i Bugarskom, u oktobru [[1912]]. Srpsko-bugarski sporazum je izričito zahtijevao podjelu Makedonije, što je dovelo do [[Prvi balkanski rat|Prvog balkanskog rata]]. Ovom je uslijedio [[Drugi balkanski rat]].

[[Datoteka:TreatyOfSevres (corrected).PNG|thumb|250px|Karta nakon [[Sporazum u Sevru|Sporazuma u Sevru]] (Sèvres)]]
U konačnom pokušaju zadržavanja vlasti i povraćaja barem nekih od izguljenih teritorija, osmanlijski [[trijumvirat]], pod vođstvom [[Enver Paša|Enver Paše]], je stavio Osmanlijsko carstvo na stranu [[Centralne sile|Centralnih sila]]. Na početku [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]], carstvo je imalo izvijesnog uspjeha. [[Savezničke sile u Prvom svjetskom ratu|Saveznici]], u čijim su redovima bile i [[ANZAK]] snage, su poraženi u [[Bitka kod Galipolja|Bici kod Galipolja]]. Na [[Kavkaz]]u, Osmanlijsko carstvo je poraženo u nizu bitaka, tako da su [[Rusi]] osvojili [[Trabzon]], na [[Crno more|Crnom moru]], i [[Erzurum]] i [[Van]], u sjeveroistočnoj [[Anadolija|Anadoliji]].

Na kraju Prvog svjetskog rata, Saveznici su, udruženi sa [[Arapi]]ma i [[Jermeni]]ma, konačno porazili Osmanlije, nakon čega su osmanlijske teritorije pripojene nonastalim državama i protektoratima. Tajnim sporazumima je uslijedio [[Sporazum u Sevru]] (Sèvres), koji je sa Saveznicima potpisali predstavnici [[sultan]]a [[Mehmed VI.|Mehmeda VI]]. Međutim, sporazum nikad nije stupio na snagu jer ga nisu priznali članovi turskog republikanskog pokreta, na čelu s [[Ataturk|Kemalom Atatürkom]]. Republikanci su iskoristili ovu priliku da proglase punopravnu novu vladu [[Turska|Turske]], time zamjenjujući [[monarhija|monarhiju]], sa sjedištem u [[Istanbul]], sa [[republika|republikom]], premještajući [[vlada|vladu]] i [[glavni grad]] u [[Ankara|Ankaru]], u srednjoj [[Anadolija|Anadoliji]].

== Država ==
Neke od karakteristika osmanlijske države nisu se promijenile bez obzira na njenu viševjekovnu dugotrajnost.

[[Datoteka:JNdelespinassec1787 -scanned from constantinopole (1996) - A public office in istanbul.png|thumb|left|thumb|120px|Državna mašinerija]]

U diplomatskim krugovima, za carstvo se često upotrebljavala riječ [[Divan (Osmanlijska vlada)|Divan]]. Divan je inače bio carski savjet koji se sastajao u dijelu carskog dvora, [[Topkapi saraj|saraja]], poznatom kao ''Bâb-i-âlî'' (بابِ علی, &quot;velika vrata&quot;) ili ''[[Topkapi saraj|Topkapı]]'' (&quot;topovska vrata&quot;); ovdje su osmanlijski sultani dočekivali strane izaslanike i ambasodore.

=== Sultani ===
Osmanlijski [[sultan]] je bio jedini upravnik i vladar carstva, barem zvanično.

Mada su prvi osmanlijski vladari nosili naslov [[beg]]a (''bey''), time priznavajući suverenitet [[Seldžuci Turci|Seldžučkog]] [[sultanat]]a, [[Murat I]] je bio prvi Osmanlija koji je ponio naslov ''[[sultan]]a'', tj. &quot;[[car]]a&quot; ili &quot;kralja.&quot; [[Pad Konstantinopolja|Padom Konstantinopolja]], [[1453]], država je uveliko stala na put postanka moćne carevine, tako da je [[Mehmed II.|Mehmed Osvajač]] zaista postao njen prvi istinski car, odnosno [[padišah]].

Od [[1517]] naovamo, osmanlijski sultan je istovremeno bio i [[halifa]] islama, tako da je Osmanlijsko carstvo od ove godine pa do sve do svog raspada, [[1922]] (odnosno do ukidanja [[hilafet]]a, [[1924]]), u stvari bilo i hilafet, tj. islamska vjerska država.

:Također pogledajte [[Sultani Osmanlijskog carstva]].

=== Državno uređenje ===
[[Datoteka:Thomas allom, c1840, The Enterance to Divan.png|thumb|left|thumb|120px|Ulaz u [[Divan (Osmanlijska vlada)|Divan]]]]
Iako je osmanlijska država prošla kroz niz uređenja i preuređenja, neke od glavnih struktura su ostale neizmijenjene. Uvijek je postojao neko ko je bio potpuno odgovoran za upravu države, tj. [[sultan]] carevine. Odluke je uvijek razmatrao [[Divan (Osmanlijska vlada)|divanski]] savjet, dok je konačnu riječ uvijek imao sultan. U začecima carstva, ovaj savjet su činili plemenski starci. Kasnije je on promijenjen tako da je uključivao vojne profesionalce i mjesne viđenije ljude (elitu), poput vjerskih i političkih savjetnika visokog staleža. Članovi divana su nazvani [[vezir]]i (ministri), kojima je nešto kasnije počeo da predsjedava [[Veliki vezir]] (premijer), preuzimajući neke od sultanovih odgovornosti.

[[Visoka porta]] je bio sultanov otvoreni dvor, nazvan po vratima na ulazu u glavne urede Velikog vezira, gdje je sultan primao strane izaslanike. Vremenom, Veliki vezir je postao jednako važan ili čak važniji od samog sultana.

Od [[1908]], država je bila [[konstitutivna monarhija]], u kojoj je sultan izgubio isključivu izvršnu moć, s [[parlament]]om koji su sačinjavali [[predstavnički poslanik|predstavnički poslanici]] iz [[provincija]].

=== Sastavni dijelovi države ===
:''O podjeli Osmanlijsko carstva na njegove sastavne dijelove vidi opširnije u članku [[Sastavni dijelovi Osmanlijskog carstva]].''

=== Državni propusti ===

== Privreda ==
[[Datoteka:Timbre Ottoman 1901 20paras bright.jpg|thumb|100px|Poštanska marka iz 1901.]]
Osmansko carstvo počivalo je na specifičnom poretku feudalnog tipa. Taj se poredak nazivao timarsko-spahijski sistem. Timar je predstavljao najmanji zemljišni posjed koji je država to jest sultan davao na korištenje spahiji (konjaniku) za ratne zasluge. Veći posjed od timara, a najveći has. Zeameti su dodjeljivani krupnim spahijama, a hasovi visokim državnim službenicima.
Osmanlije su većinu svojih prihoda dobijali od harača. Godišnji prihodi od harača u evropskom dijelu Osmanskog carstva iznosili su 1.469.000 dukata. U isto vrijeme prihodi iz azijskog dijela Osmanskog carstva bili su 331.000 dukata. Sultani su širom svoga Carstva podizali velike građevinske komplekse koji se nazivaju sultanovim zadužbinama. Tako su vrlo bogati prihodi bili zemljišta, hanovi, hamami, dućani, kuće i čaršije u okviru sultanovih zadužbina.

== Sultani Osmanskog carstva ==
&lt;table border=&quot;0&quot;&gt;&lt;tr&gt;&lt;td width=&quot;350px&quot;&gt;
* [[Osman I.]] (Gazi - Ratnik) ([[1281]]-[[1326]])
* [[Orhan]] (Gazi - Ratnik) ([[1326]]-[[1362]]) 
* [[Murat I.]] ([[1362]]-[[1389]]) 
* [[Bajazid I.]] ([[1389]]-[[1402]]) 
* [[Mehmed I.]] ([[1403]]-[[1421]]) 
* [[Murat II.]] ([[1421]]-[[1451]]) 
* [[Mehmed II.]] (Osvajač) ([[1451]]-[[1481]]) 
* [[Bajazid II.]] ([[1481]]-[[1512]]) 
* [[Selim I.]] ([[1512]]-[[1520]]) 
* [[Sulejman I.]] (Veličanstveni) ([[1520]]-[[1566]]) 
* [[Selim II.]](Pijanica) ([[1566]]-[[1574]]) 
* [[Murat III.]] ([[1574]]-[[1595]]) 
* [[Mehmed III.]] ([[1595]]-[[1603]]) 
* [[Ahmed I.]] ([[1603]]-[[1617]]) 
* [[Mustafa I.]] ([[1617]]-[[1618]]) 
* [[Osman II.]] ([[1618]]-[[1622]]) 
* [[Mustafa I.]] ([[1622]]-[[1623]])
* [[Murat IV.]] ([[1623]]-[[1640]])
* [[Ibrahim I.]] ([[1640]]-[[1648]]) 
&lt;/td&gt;&lt;td width=&quot;350px&quot;&gt;
* [[Mehmed IV.]] ([[1648]]-[[1687]]) 
* [[Sulejman II.]] ([[1687]]-[[1691]]) 
* [[Ahmed II.]] ([[1691]]-[[1695]]) 
* [[Mustafa II.]] ([[1695]]-[[1703]]) 
* [[Ahmed III.]] ([[1703]]-[[1730]]) 
* [[Mahmud I.]] ([[1730]]-[[1754]]) 
* [[Osman III.]] ([[1754]]-[[1757]]) 
* [[Mustafa III.]] ([[1757]]-[[1774]]) 
* [[Abdul Hamid I.]] ([[1774]]-[[1789]]) 
* [[Selim III.]] ([[1789]]-[[1807]]) 
* [[Mustafa IV.]] ([[1807]]-[[1808]]) 
* [[Mahmud II.]] ([[1808]]-[[1839]]) 
* [[Abdul Medžid I.]] ([[1839]]-[[1861]]) 
* [[Abdul Aziz]] ([[1861]]-[[1876]]) 
* [[Murat V.]] ([[1876]]) 
* [[Abdul Hamid II.]] ([[1876]]-[[1909]]) 
* [[Mehmed V.]] (Reşad) ([[1909]]-[[1918]]) 
* [[Mehmed VI.]] (Vahidettin) ([[1918]]-[[1922]])
* [[Abdul Medžid II.]] ([[kalif]]) ([[1922]]-[[1924]])
&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;&lt;/table&gt;

== Vojska ==
U osmanskoj državi za kratko vrijeme i bez većih izdanaka mogla se sakupiti ogromna vojska spremna da se bori do smrti za sultana.

== Kultura ==

== Religija ==
Nakon pada [[Al-Andaluz|islamske Andaluzije]], jedino u Osmanskom carstvu se u to vrijeme tolerisala religija drugačija od oficijelne &quot;državne&quot;. Sprazum zvan &quot;Westfälischer Frieden&quot; iz [[1648]] godine - barem sto se odnosa izmedju katolika i protestanata tiče - donio je neku vrstu tolerancije, tj. stvar se riješila tako što bi podanici preuzeli konfesiju regionalnog vladara (princip: ''cuius regio eius religio''). Iako je u Otomanskom carstvu islam bio povlaštena religija, pripadnici drugih priznatih religija su ipak imali pravo na javno ispovedanje svoje vjere.

== Administrativna podjela ==
* [[Sastavni dijelovi Osmanlijskog carstva]]

==Literatura==
{{refbegin|2}}
* Barbara Jelavich, ''History of the [[Balkan]]s, [[18. vek|Eighteenth]] and [[19. vek|Nineteenth]] Centuries'', Cambridge University Press, [[1983]]. ISBN 0-521-25249-0. See &quot;Balkan Christians under Ottoman Rule&quot;, pages 39–126.
* Colin Imber, ''The Ottoman Empire, [[1300]]–[[1650]]: The Structure of Power'', [[2002]]. ISBN 0-333-61386-4.
* Gülru Necipoglu ''Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the [[15. vek|Fifteenth]] and [[16. vek|Sixteenth]] Centuries'', [[1991]]. ISBN 0-262-14050-0.
* Barkey, Karen. ''Empire of Difference: The Ottomans in Comparative Perspective.'' (2008) 357pp [http://www.amazon.com/Empire-Difference-Ottomans-Comparative-Perspective/dp/0521715334/ref=sr_1_7?ie=UTF8&amp;s=books&amp;qid=1240307430&amp;sr=1-7 Amazon.com], excerpt and text search
* Davison, Roderic H. ''Reform in the Ottoman Empire, 1856–1876'' (New York: Gordian Press, 1973)
* Deringil, Selim. ''The well-protected domains: ideology and the legitimation of power in the Ottoman Empire, 1876–1909'' (London: IB Tauris, 1998)
* Findley, Carter V. ''Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789–1922'' (Princeton University Press, 1980)
*  Faroqhi, Suraiya N. ''The Cambridge History of Turkey'' (Volume 3, 2006) [http://www.amazon.com/Cambridge-History-Turkey-3/dp/0521620953/  excerpt and text search], essays by scholars
*  Faroqhi, Suraiya N. and Kate Fleet, eds. ''The Cambridge History of Turkey'' (Volume 2 2012) essays by scholars
*Finkel, Caroline. ''Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923''. John Murray, 2005. ISBN 0-7195-5513-2. [http://www.amazon.com/Osmans-Dream-History-Ottoman-Empire/dp/0465023967/ ], excerpt and text search
* Fleet, Kate, ed. '' The Cambridge History of Turkey'' (Volume 1, 2009) [http://www.amazon.com/Cambridge-History-Turkey-1/dp/0521620937/ excerpt and text search], essays by scholars
*Goodwin, Jason. ''Lords of the Horizons: A History of the Ottoman Empire'' (2003) [http://www.amazon.com/Lords-Horizons-History-Ottoman-Empire/dp/0312420668/ excerpt and text search]
*Imber, Colin. ''The Ottoman Empire, 1300–1650: The Structure of Power''. Palgrave Macmillan, 2002. ISBN 0-333-61386-4.
* Halil İnalcık and Quataert, Donald, ed. ''An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914.'' 1995. 1026 pp.
*Imber, Colin. ''The Ottoman Empire, 1300–1650: The Structure of Power'' (Palgrave Macmillan, 2002) ISBN 0-333-61386-4.
* Inalcik, Halil. ''The Ottoman Empire: 1300–1600'' (Hachette UK, 2013)
*Inalcik, Halil, and Quataert, Donald, ed. ''An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914.'' 1995. 1026 pp.
* Itzkowitz, Norman. ''Ottoman Empire and Islamic Tradition, University of Chicago Press, 1980) ISBN 0-226-38806-9
*  Kasaba, Reşat, ed.  ''The Cambridge History of Turkey'' (vol 4 2008) [http://www.amazon.com/Cambridge-History-Turkey-4/dp/0521620961/ excerpt and text search vol 4] comprehensive coverage by scholars of 20th century
* Kinross, Patrick Balfour Baron, and John Patrick Douglas Balfour Kinross. ''The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire'' (Morrow, 1977)
*McCarthy, Justin. ''The Ottoman Turks: An Introductory History to 1923'' 1997 [http://www.questia.com/read/58745078 Questia.com], online edition
* McMeekin, Sean. ''The Berlin-Baghdad Express: The Ottoman Empire and Germany's Bid for World Power'' (2010)
* Nicolle, David. ''Armies of the Ottoman Turks 1300–1774'' (Osprey Publishing, 1983)
* Palmer, Alan.. ''The Decline and Fall of the Ottoman Empire''. (New York: Barnes and Noble, 1992) 306 p., maps. ISBN 0-87131-754-0
*Pamuk, Sevket. ''A Monetary History of the Ottoman Empire.'' 1999. 276 pp.
*Quataert, Donald. ''The Ottoman Empire, 1700–1922'' (2005), standard scholarly survey [http://www.amazon.com/Ottoman-1700-1922-Approaches-European-History/dp/0521547822/ excerpt and text search] ISBN 0-521-54782-2.
*Shaw, Stanford J., and Ezel Kural Shaw. ''History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Vol. 1,'' 1977.
* Sicker, Martin. ''The Islamic World in Ascendancy: From the Arab Conquests to the Siege of Vienna'' (Praeger Publishers, 2000) [http://www.questia.com/read/28606454/the-islamic-world-in-ascendancy-from-the-arab-conquests online] 
* Sicker, Martin. ''The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire'' (Praeger, 2001) [http://www.questia.com/read/101155225/the-islamic-world-in-decline-from-the-treaty-of-karlowitz online]
*Somel, Selcuk Aksin. ''Historical Dictionary of the Ottoman Empire.'' (2003). 399 pp.
*Stone, Norman &quot;Turkey in the Russian Mirror&quot; pages 86–100 from ''Russia War, Peace and Diplomacy'' edited by Mark &amp; Ljubica Erickson, Weidenfeld &amp; Nicolson: London, 2004 ISBN 0-297-84913-1.
*{{Cite book | last1=Uyar | first1=Mesut | last2=Erickson | first2=Edward | title=A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk | year=2009 | isbn=978-0-275-98876-0 }}
{{refend}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Ottoman Empire}}
* [http://www.osmanli700.gen.tr/english/engindex.html Ottoman Web Site] – Sadrži detaljnu informaciju o Osmanlijskom carstvu (na engleskom)
* [http://www.4dw.net/royalark/Turkey/turkey.htm Royal Ark: Turkey] – Bogati website s obiljem detalja i informacija (na engleskom)
* [http://www.wsu.edu:8080/~dee/OTTOMAN/OTTOMAN1.HTM World Civilizations: The Ottomans] – Sveobuhvatni website koji pokriva dobar dio države i vlade (na engleskom)
* [http://www.theottomans.org The Ottomans] – Covers various aspects of the Ottoman Empire in detail (na engleskom)
* [http://www.discoverturkey.com/haberler/osmanli-bayrak.html Flags of Ottoman Empire] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080214144301/http://www.discoverturkey.com/haberler/osmanli-bayrak.html |date=2008-02-14 }}
* [http://www.ottomansouvenir.com/Capitals/Capitals_of_Ottoman_Empire.htm Capitals of Ottoman Empire]
* [http://www.osmanlimedeniyeti.com Osmanlijska civilizacija] – Sve o istoriji i kulturi Osmanlijskog carstva i civilizacije (na turskom)
* [http://www.humanities.ualberta.ca/ottoman/module3/lecture2.htm More on the 16 &amp; 1700's] - Nacionalizam u povoju, propast carstva?
{{Kolonijalna carstva}}
[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]
[[Kategorija:Srednji vijek]]
[[Kategorija:Bivše države u Evropi]]
[[Kategorija:Bivše države u Aziji]]
[[Kategorija:Bivše države u Africi]]
[[Kategorija:Bivše države na Balkanu]]</text>
      <sha1>im9pbfpxothlgovzgfz4jsf1diw5tte</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kanada</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3465</id>
    <revision>
      <id>41260179</id>
      <parentid>41221651</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:52:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>185.15.65.180</ip>
      </contributor>
      <comment>Dodatak informacija</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78991" xml:space="preserve">{{Kanada tablica}}

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;'''Kanada''' ({{jez-engl|Canada}}, {{jez-fra|Canada}}) je država u [[Severna Amerika|Severnoj Americi]] koja se nalazi severno i istočno od [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenih Američkih Država]]. Na zapadu Kanade se nalazi [[Tihi ocean|Tihi okean]], na severu [[Severni ledeni okean]], a na istoku [[Atlantski okean]]. Kanada je sa površinom od 9.976.670 km² druga po veličini država u svetu, posle [[Rusija|Rusije]]. Glavni grad Kanade je [[Otava]], a najveći grad je [[Toronto]]. Ostali veći gradovi su [[Montreal]], [[Edmonton]], [[Calgary]], [[Quebec (grad)|Quebec]], [[Vankuver]] i [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]]. Broj stanovnika Kanade prema proceni iz 2009. iznosi 33.674.000.&lt;ref&gt;{{cite web
|url = http://www.statcan.ca/english/edu/clock/population.htm
|title = Canada's population clock
|publisher = Statistics Canada
&lt;!-- this automatically updates ONCE per day at 00:00 UTC &amp; rounds to nearest hundred—an estimate with any more sig figs can only be either false precision or extremely temporary -- Please do not change formula without discussing on talk page --&gt;
|access-date = 2010-10-24
|archivedate = 2008-03-23
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080323075300/http://www.statcan.ca/english/edu/clock/population.htm
|deadurl = yes
}}&lt;/ref&gt;&lt;/span&gt;&lt;!--PODACI SE MENJAJU SVAKOG DANA U PONOC--&gt;

Teritoriju današnje Kanade su, pre dolaska Evropljana, već nekoliko hiljada godina naseljavala brojna [[Indijanci|domorodačka]] plemena. Počevši od kraja 15. veka, britanske i francuske ekspedicije su istražile i naselile atlantsku obalu Kanade. Posle [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]], [[Francuska]] je 1763. godine, morala predati sve svoje [[Kanada (Nova Francuska)|kolonije]] u Severnoj Americi [[Velika Britanija|Velikoj Britaniji]]. Godine [[1867]]. ujedinjenjem tri britanske severnoameričke kolonije u federalni [[dominion]] od četiri provincije osnovana je Kanada. Ovim je započelo pridruživanje provincija i teritorija i proces osamostaljenja od [[Velika Britanija|Velike Britanije]]. Ova široka autonomija je proširena [[Vestminsterski statut iz 1931.|Vestminsterskim statutom]] iz [[1931]], a kulminirala je [[Kanadski zakon|Kanadskim zakonom]] iz [[1982]]. kojim su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog [[parlament]]a.

Danas je Kanada [[federacija]] koja se sastoji od deset [[Kanadske provincije|provincija]] i tri teritorije. Prema državnom uređenju je [[parlament]]arna [[demokratija]] i [[ustav]]na [[monarhija]] sa kraljicom [[Elizabeta II|Elizabetom II]] kao vrhovnim suverenom. Dvojezična je država, gde su osim na federalnom nivou, [[Engleski jezik|engleski]] i [[francuski jezik]] zvanični i u provinciji [[Novi Brunswick]]. Takođe, ekonomski je jedna od najrazvijenijih država sveta, te je članica brojnih organizacija kao što su [[G8]], [[NATO]], [[Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj|OECD]], [[Svetska trgovinska organizacija|STO]], [[Organizacija američkih država|OAD]], [[APEC]] i [[Organizacija ujedinjenih nacija|UN]].
Popularni automobil Zastava Yugo je u Kanadu uvezao Slobodan Stjepanović 1967. godine.

== Ime ==
[[Datoteka:Jacques Cartier 1851-1852.jpg|thumb|thumb|200px|[[Žak Kartije]]]]
[[Datoteka:Canada-satellite.jpg|thumb|thumb|200px|Satelitska slika Kanade. [[Tajga|Tajge]] preovlađuju na stenovitom [[Kanadski štit|Kanadskom štitu]]. Led i [[tundra]] su istaknuti u [[Arktik|arktičkom]] delu. Glečeri su vidljivi na [[Kanadske stenovite planine|Kanadskim stenovitim planinama]] i [[Obalske planine|Obalskim planinama]]. Ravnice i plodne [[prerija|prerije]] su pogodne za poljoprivredu. Iz [[Velika jezera|Velikih jezera]] ističe [[Saint Lawrence (rijeka)|Reka Saint Lawrence]] (na jugozapadu), gde živi najveći deo stanovništva Kanade.]]
Ime Kanada dolazi od [[Irokezi|irokeške]] reči ''kanata'', što znači naselje. Godine 1535. domorodačko stanovništvo na teritoriji današnjeg grada [[Quebec (grad)|Quebec]] je upotrebilo ovu reč da uputi francuskog istraživača [[Jacques Cartier]]a prema naselju [[Stadakona]].&lt;ref&gt;{{cite book| first=Bruce G.| last=Trigger| coauthors=Pendergast, James F.| year=1978| chapter=Saint-Lawrence Iroquoians| title=Handbook of North American Indians Volume 15| location=Washington| publisher=Smithsonian Institution |pages=357–361 |id=OCLC 58762737}}&lt;/ref&gt; Kartije je kasnije koristio reč Kanada ne misleći samo na ovo naselje, već na čitavu oblast kojom je vladao [[Donakona]] (starešina Stadakone). Do 1545. evropske knjige i mape su počele da nazivaju ovu oblast Kanada.&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.gutenberg.org/files/12356/12356-h/12356-h.htm| title=Relation originale de Jacques Cartier| publisher=Tross (1863 edition)| author=Jacques Cartier| year=1545| accessdate=23. 02. 2007.}}&lt;/ref&gt;

Od početka 17. veka, taj deo [[Nova Francuska|Nove Francuske]] koji je ležao duž reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]] i severnih obala [[Velika jezera|Velikih jezera]] je nazvan [[Kanada (Nova Francuska)|Kanada]]. Nakon [[Pariški sporazum, 1963.|Pariskog sporazma iz 1763]]. ta oblast je podeljena u dve britanske kolonije, [[Donja Kanada|Donju]] i [[Gornja Kanada|Gornju Kanadu]], i ta se podela održala sve do njihovog ujedinjenja u [[Provincija Kanada|provinciju Kanada]] 1841. Nakon osnivanja konfederacije 1867. ime Kanada je usvojeno kao ime nove države.&lt;ref name=&quot;Martin&quot;&gt;{{cite journal| last=Martin| first=Robert| title=1993 Eugene Forsey Memorial Lecture: A Lament for British North America| journal=The Machray Review| publisher=Prayer Book Society of Canada| year=1993| url=http://www.prayerbook.ca/library/machray/issue5/machray5d.htm| accessdate=2008-11-05| quote=Strictly speaking, the official name of the new country was, simply, &quot;Canada,&quot; but usage sanctioned &quot;Dominion of Canada&quot;.| archive-date=2005-10-17| archive-url=https://web.archive.org/web/20051017043704/http://prayerbook.ca/library/machray/issue5/machray5d.htm| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== Geografija ==
{{main|Geografija Kanade}}
=== Položaj ===
Kanada zauzima najseverniji deo [[Severna Amerika|Severne Amerike]]. Proteže se od [[Atlantski okean|Atlantskog okeana]] na istoku do [[Tihi ocean|Tihog okeana]] na zapadu, a sa severa je zapljuskuje [[Severni ledeni okean]]. Preko kopna na jugu se graniči samo sa [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]], a sa teritorijalno izdvojenom američkom saveznom državom [[Aljaska|Aljaskom]] se graniči na severozapadu. Granica između Kanade i SAD predstavlja najdužu nebranjenu granicu na svetu. Morsku granicu deli s [[Danska|Danskom]], tj. njenim posedom [[Grenland]]om. Po ukupnoj površini, Kanada je druga najveća država na svetu posle [[Rusija|Rusije]] i najveća na američkom kontinentu.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://education.yahoo.com/reference/factbook/countrycompare/area/3d.html;_ylt=As1XMsN8kgSx746VWazy_s7PecYF|title=World Factbook: Area Country Comparison Table}}&lt;/ref&gt; Od 1925. Kanada polaže pravo na deo [[Arktik]]a između 60° i 141° ZGD, ali ovo njeno pravo nije opšte prihvaćeno. Najsevernije naselje u Kanadi i u svetu je baza kanadske vojske [[Alert]] na severnom delu ostrva [[Elsmir (ostrvo)|Elsmir]], samo 817 km od [[Sjeverni pol|Severnog pola]].&lt;ref name=&quot;alert&quot;&gt;{{cite web | publisher = National Defence Canada | author = National Defence Canada | date = 15. 08. 2006. | accessdate = 03. 10. 2006. | title = Canadian Forces Station (CFS) Alert | url = http://www.img.forces.gc.ca/org/cfiog/alert_e.asp | archivedate = 2007-06-09 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070609135729/http://www.img.forces.gc.ca/org/cfiog/alert_e.asp | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; Kanada ima najdužu morsku obalu na svetu dugu 243.000&amp;nbsp;km.&lt;ref name=&quot;coastweb&quot;&gt;{{cite web |author=Natural Resources Canada |publisher=Natural Resources Canada |url=http://gsc.nrcan.gc.ca/coast/facts_e.php |title=CoastWeb: Facts about Canada's coastline |date=19. 12. 2006. |accessdate=13. 07. 2007. |archivedate=2007-11-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071116024654/http://gsc.nrcan.gc.ca/coast/facts_e.php |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;

Zapadno od Ontarija, prostire se [[Velika ravnica]] do [[Stenovite planine|Stenovitih planina]], koje je odvajaju od [[Britanska Kolumbija|Britanske Kolumbije]]. Gotovo polovina Kanade otpada na Severnokanadsku niziju, koja je na jugu obrasla [[četinari|četinarskom]] šumom, a prema severu prelazi u močvarnu i pustu tundru, pa se na kraju razbija na brojna ostrva Arktičkog arhipelaga. Na severozapadu Kanade, reka [[Mackenzie]], posle [[Misisipi (reka)|Misisipija]] najduža reka Severne Amerike, ističe iz [[Veliko Ropsko jezero|Velikog ropskog jezera]] u Severni ledeni okean. Kopneni deo severne Kanade je okružen velikim arhipelagom u kome se nalaze neka od najvećih ostrva na svetu.

=== Geologija i reljef ===
Severno od oblasti Velikih jezera leži široki [[Kanadski štit]], izgrađen od prekambrijskih stena — [[granit]]a, [[gnajs]]a i [[peščar]]a. To je zaravnjena stenovita oblast prosečne nadomrske visine od 100–500 m, oblikovana povlačenjem leda u poslednjem [[Ledeno doba|ledenom dobu]], bogata rudama, jezerima i rekama. Teritorija Kanade je geološki aktivna u svom zapadnom delu, sa brojnim zemljotresima i potencijalno aktivnim vulkanima, među kojima su [[Maunt Miger]], [[Maunt Garibaldi]], [[Maunt Kejli]] i [[Maunt Edziza]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Etkin | first = David | coauthors = Haque, C.E. and Brooks, Gregory R. | title = An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada | publisher = Springer | date = 30. 04. 2003. | location = | pages =569, 582, 583 | url = http://books.google.com/books?id=kaJz_SNNuKMC&amp;pg=PA569&amp;lpg=PA569&amp;dq=wells+%22gray+clearwater%22+volcanic+field+earthquakes&amp;source=web&amp;ots=3-cpYxu0uM&amp;sig=OsW3GQ5BQLaHN3HzRdzQfObnx6A
| isbn = 978-1402011795}}&lt;/ref&gt; Erupcija vulkana [[Sijaks]] iz 1775. je izazvala katastrofalne posledice, ubivši 2000 pripadnika plemena [[Nisga]] i uništenjem njihovog naselja u dolini reke [[Nas]] u severnoj Britanskoj Kolumbiji. Erupcija je proizvela potok [[lava|lave]] dugačak 22,5 kilometara i prema legendi plemena Nisga blokirala je tok reke Nas.&lt;ref&gt;{{cite web | title = Tseax Cone | work = Catalogue of Canadian volcanoes | publisher = [[Geological Survey of Canada]] | date = 19. 08. 2005. | url = http://gsc.nrcan.gc.ca/volcanoes/cat/volcano_e.php?id=svb_tsx_107 | accessdate = 29. 07. 2008. | archivedate = 2010-05-23 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100523135321/http://gsc.nrcan.gc.ca/volcanoes/cat/volcano_e.php?id=svb_tsx_107 | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; Istok Kanade, koje najvećim delom zauzima Kanadski štit, je geološki vrlo mirno i stabilno podučje.

Kanada ima više jezera od bilo koje države i u njoj se nalazi veliki deo slatke vode u svetu.&lt;ref name=&quot;altas_lakes&quot;&gt;{{cite web |author=The Atlas of Canada |publisher=National Resources Canada |url=http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/freshwater/distribution/drainage/1 |title=Drainage patterns |date=02. 04. 2004. |accessdate=18. 05. 2006. |archivedate=2008-06-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080615223618/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/freshwater/distribution/drainage/1 |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author = Encarta| title = Canada| publisher = Microsoft Corporation| accessdate = 12. 06. 2006.| year = 2006| url = http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563379/Canada.html| archivedate = 2006-06-13| archiveurl = https://web.archive.org/web/20060613082536/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563379/Canada.html| deadurl = yes}}&lt;/ref&gt; Kanadski štit se na severu i severoistoku nastavlja u vidu velikog broja ostrva u [[kanadski arktički arhipelag|kanadskom arktičkom arhipelagu]], od kojih su najveća [[Sautempton]], [[Bafinova zemlja|Bafinovo ostrvo]], [[Devon]], [[Elsmir (ostrvo)|Elsmir]], [[Samerset (ostrvo)|Samerset]] i druga.

[[Datoteka:Peggys Cove Harbour 01.jpg|thumb|thumb|200px|Prizor iz kanadskog primorja u [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]].]]
Reka Saint Lawrence na svom ušću obrazuju najveći [[estuarij]] na svetu pre nego što se ulije u [[Saint Lawrence (zaljev)|Zaliv Saint Lawrence]]. Zaliv okružuju [[Newfoundland]] na severu i [[Kanadsko primorje]] na jugu. Kanadsko primorje se produžuje na istok duž planina [[Apalači]], od severne [[Nova Engleska|Nove Engleske]] i poluostrva [[Gaspe]] u [[Quebec]]u. [[Novi Brunswick]] i [[Nova Škotska|Novu Škotsku]] razdvaja zaliv [[Fandi (zaliv)|Fandi]], u kom su zabeležene najveće razlike [[plima i oseka|plime i oseke]] na svetu. [[Ontario]] i [[Hadsonov zaliv]] dominiraju srednjim delom Kanade.

=== Vode ===
[[Datoteka:Moraine Lake 17092005.jpg|thumb|left|thumb|200px|[[Morensko jezero]] u [[Nacionalni park Banf|Nacionalnom parku Banf]]]]
U Kanadi se nalaze velike zalihe vode; kroz njene reke protiče skoro 9% obnovljivih vodotokova u svetu,&lt;ref&gt;{{Cite web| url= http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/freshwater/distribution/1 | author= Atlas of Canada | title= Distribution of Freshwater | year= 2004 | month= February | accessdate=01. 02. 2007.}}&lt;/ref&gt; u njoj se nalazi četvrtina [[rit]]ova na [[Zemlja|Zemlji]], a treća je po broju [[lednik|glečera]] u svetu (iza Antarktika i Grenlanda). Zbog znatnog [[glacijalni proces|glacijalnog procesa]] u Kanadi se nalazi više od 2 miliona jezera; od onih koji se nalaze u potpunosti unutar granica Kanade, njih više od 31.000 je površine između 3 i 100&amp;nbsp;km², dok je 563 veće od 100&amp;nbsp;km².&lt;ref&gt;{{Cite web| url= http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/learningresources/facts/lakes.html | author= Atlas of Canada | title= Facts about Canada - Lakes | year= 2004 | month= April| accessdate=01. 03. 2007.}}&lt;/ref&gt;
[[Datoteka:Mackenzie River Freeze-up.jpg|thumb|thumb|200px|Zaleđena reka [[Mackenzie]]]]
Pored Velikih jezera na granici sa Sjedinjenim Državama, ostala veća jezera su [[Veliko Ropsko jezero|Veliko ropsko jezero]], [[Vinipeg (jezero)|Vinipeg]], [[Veliko medveđe jezero]], [[Jezero Atabaska|Atabaska]], [[Manitoba (jezero)|Manitoba]], [[Malo ropsko jezero]], [[Nipigon]], [[Sakami]] i dr.

Kanada raspolaže velikim hidroenergetskim potencijalom. Lednicima oblikovane doline reka pružaju povoljne mogućnosti za gradnju hidrolektrana, međutim, većina reka je zaleđena više meseci tokom godine, pa se njihova voda ne može iskorišćavati. Reke Kanade otiču u tri okeana i dva zaliva: [[Tihi ocean|Tihi okean]], [[Severni ledeni okean]], [[Atlantski okean]], [[Hadsonov zaliv]] i [[Meksički zaliv]]. U Tihi okean otiču [[Yukon (rijeka)|Yukon]], [[Columbia (rijeka)|Columbia]] i [[Frejzer (reka)|Frejzer]]. Slivu Severnog ledenog okeana pripada [[Mackenzie]] sa svojim pritokama [[Atabaska (rijeka)|Atabaskom]], [[Lajard]]om i [[Pis]]om, zatim [[Kopermajn]], [[Elis]] i [[Bek (rijeka)|Bek]]. Najznačajnije reka atlantskog sliva je [[Saint Lawrence]], a osim nje u Atlantik utiču i neke manje reke — [[Romen]], [[Litl Mekatina]], [[Nataškuan]] i dr. U Hadsonov zaliv se ulivaju reke [[Nelson]], [[Čerčil (reka)|Čerčil]], [[Severn]], [[Olbani]] i [[Mus]], dok slivu Meksičkog zaliva pripada [[Mlečna reka]] sa svojim pritokama.

=== Flora i fauna ===
[[Datoteka:portneuf.jpg|thumb|200px|thumb|Predeo [[širokolisne i mešovite šume umerenih predela|mešovitih šuma]] u Quebecu]]
[[Datoteka:Borealforest.jpg|thumb|thumb|200px|Crnogorična šuma Kanade]]
Ogromne nenaseljene površine, posebno u planinskim regionima i severnim regionima tundre, zauzimaju oko 70% površine Kanade. To iznosi negde oko 20% svetskih nenaseljenih područja (bez Antarktika). Ipak, samo mali deo tih površina je pokriven šumom&lt;ref&gt;[http://www.waldwissen.net/themen/wald_gesellschaft/weltforstwirtschaft/fva_kanada_wald_inventurdaten_nutzung_DE Ulrich Kohnle: ''Der Wald in Kanada und seine Nutzung'', 2009]&lt;/ref&gt;. Severna šumska granica prolazi istočnom obalom [[Labrador]]a, preko poluostrva [[Ungava]] u pravcu juga, uz istočnu obalu [[Hadsonov zaliv|Hadsonovog zaliva]], nastavlja se krivudavom linijom u pravcu severozapada prema donjem toku [[Makenzi]]ja i vodi dalje prema [[Aljaska|Aljasci]]. Severno od šumske granice, u [[tundra|tundri]], skoro da ne postoji plodno zemljište. Vegetacija južnije tundre se sastoji iz niskog šipražja, trava i [[Cyperaceae|oštrica]]. Negde oko desetina severnih delova tundre je pokrivena [[mahovine|mahovinama]], tipičnim biljkama polarne pustinje.

Kanada ima 418 miliona hektara šuma, tj. 41,9 % ukupne površine države&lt;ref&gt;Šabić Dejan, ''Šumarstvo Kanade''&lt;/ref&gt;.
Gledano od severa prema jugu biomi Kanade su: [[tundra]] i [[tajga]] u arktičkom delu, [[širokolisne i mešovite šume umerenih predela]] u istočnom delu zemlje, [[prerije]] u državama Alberta, Manitoba i Saskatchewan i [[četinarske šume umerenih predela]] u Britanskoj Kolumbiji.

Teritorija Kanade se prostire u [[Holarktičko florističko carstvo|Holarktičkom florističkom carstvu]]. U okviru njega na krajnjem severu, obuhvatajući ostrva i kontinentalni deo do Hadsonovog zaliva, izdvaja se [[Arktička floristička podoblast]] koju karakterišu tundre i tajge. Južno, uz obalu Pacifik, pa sve do istočnih padina Kordiljera izdvaja se [[Severnoameričko-pacifička floristička podoblast]] gde su smeštene guste četinarske šume [[cuga|cuge]] i [[tuja|tuje]]. Od Kordiljera do [[Manitoba|Manitobe]] izdavaja se [[Severnoameričko-prerijska floristička podoblast]] sa mešovitim listopadnim šumama i [[prerija]]ma. Na krajnjem istoku Kanade od [[Manitoba|Manitobe]] do Labradora izdavaja se [[Severnoameričko-atlantska floristička podoblast]] sa listopadnim šumama [[javor]]a, [[bukva|bukve]] i [[hrast]]a i četinarskim šumama [[bor (biljka)|borova]], [[smrča|smrče]] i [[ariš]]a&lt;ref&gt;Dukić, str. 120-125&lt;/ref&gt;.

[[Datoteka:Bigbullmoose.jpg|thumb|200px|left|thumb|Američki los]] Južno od šumske granice, od Aljaske do Newfoundlanda, se prostire jedno od najvećih svetskih područja crnogorične šume. Na istoku, od [[Velika jezera|Velikih jezera]], pa sve do obale [[Atlantski okean|okeana]], se prostiru mešovite šume [[javor]]a, [[bukva|bukve]], [[breza|breze]], [[bor (biljka)|bora]], [[ariš]]a i [[jela|jele]]. Doline na jugu su pokrivene belogoričnim drvećem. Tu preovladava [[hrast]], [[kesten]], [[javor]], [[brest (biljka)|brest]] i [[orah]]. U zapadnim planinskim predelima se najčešće mogu videti [[smrča]], [[duglazija]] (''Pseudotsuga menziesii'') i usukani bor (''Pinus contorta''). Na visoravnima rastu između ostalog topola i žuti bor (''Pinus ponderosa''). Vegetacijom obale [[Tihi okean|Pacifika]] dominiraju guste šume visokih duglezija, [[kedar|kedra]] (''Cedrus'') i jela. Prerija je previše suva da bi u njoj moglo rasti više od pojedinačnih šumaraka. U tom predelu se prostire poznati „pojas žitarica“ - žitnica Kanade i [[Sjedinjene Američke Države|SAD]].

U pogledu faune, Kanada spada u [[Holarktička zoogeografska oblast|Holarktičku zoogeografsku oblast]], gde se na severu do Hadsonovog zaliva izdvaja [[Arktička zoogeografska podoblast]], a na jugu [[Kanadska zoogeografska podoblast]]. Najkarakterističnije životinjske vrste Kanade su: [[los]], [[vapiti]], [[šumski bizon]], [[grizli]], [[kanadski ris]], [[američki dabar]], [[vizon]], [[bizamski pacov]], [[američko bodljikavo prase]], [[kanadska guska]] i [[leštarka]]. Na severu, u arktičkim predelima žive [[beli medved]]i, [[polarna lisica]], [[bela sova]], [[karibu]], [[vuk]], [[morž]] i endemično [[mosušno goveče]]&lt;ref&gt;Dukić, str 338-340&lt;/ref&gt;.

=== Zemljište ===
Na teritoriji Kanade se prostiru sledeći tipovi [[tlo|tla]]: Na krajnjem severoistoku dominiraju tla tundri, koja se ka jugu, sve do Velikih jezera nastavljaju na [[podzol]]i. U centralnom južnom delu Kanade su rasprostranjeni [[černozem]] i [[smeđe tlo|smeđa prerijska tla]]. Na Pacifičkoj obali od granice sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], pa sve do [[Bofortovo more|Boforovog mora]] dominiraju tipična [[planinsko tlo|planinska tla]]&lt;ref&gt;Atlas sveta, str. 40, odeljak ''Tla''&lt;/ref&gt;

=== Klima ===
U Kanadi se može pronaći nekoliko tipova klime, čije prostiranje zavisi od geografskog položaja i klimatoloških faktora koji deluju na datom području. Prema [[Kepenova klasifikacija klimata|Kepenovoj klasifikaciji klimata]], najveći deo Kanade ima vlažnu borealnu klimu (''Df''). Krajnji jug Kanade, uz granicu sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] ima podtip vlažne borealne klime s toplim letom (''Dfb''), dok se severnije nalazi poručje vlaže borealne klime sa svežim letom (''Dfc''). Zime su oštre, s prosečnim dnevnim temperaturama od –15&amp;nbsp;°C, a mogu se spusti i ispod −40&amp;nbsp;°C.&lt;ref name=&quot;twn_regina&quot;&gt;{{cite web |author=The Weather Network |authorlink=The Weather Network |publisher=The Weather Network |url=http://www.theweathernetwork.ca/weather/stats/pages/C02072.htm?CASK0261 |title=Statistics, Regina SK |accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; U oblastima daljim od obale, sneg može da se zadrži i do 6 meseci godišnje. Prosečne najviše temperature se kreću od 20 do 25&amp;nbsp;°C, dok na obalama prosečna najviša letnja temperatura varira od 25 do 30&amp;nbsp;°C, sa povremenim ekstremnim vrućinama u nekim oblastima u unutrašnjostima koje prelaze 40&amp;nbsp;°C.&lt;ref name=&quot;twn_vancouver&quot;&gt;{{cite web |author=The Weather Network |authorlink=The Weather Network |publisher=The Weather Network |url=http://www.theweathernetwork.ca/weather/stats/pages/C02096.htm?CABC0308 |title=Statistics: Vancouver Int'l, BC |accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;twn_toronto&quot;&gt;{{cite web |author=The Weather Network |authorlink=The Weather Network |publisher=The Weather Network |url=http://www.theweathernetwork.ca/weather/stats/pages/C02017.htm?CAON0696 |title=Statistics: Toronto Pearson Int'l |accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;

Zapadno primorje u provinciji Britanska Kolumbija je izuzetak od generalno oštre klime zemlje. Tu preovladava umereno vlažni (okeanski) tip klime (''Cf''), odnosno njen podtip vlažna subtropska klima (''Cfa''), a mestimice (jug ostrva Viktorija) se javlja i mediteranski tip (''Cs''), s podtipom mediteranske klime sa toplim letima (''Csb''). Zime su u ovom području blage i kišovite. Krajni sever zemlje ima polarni tip klime (''ET'') s [[Tundra|tundrom]] kao preovladavajućom vegetacijom.

== Istorija ==
{{main|Istorija Kanade}}
[[Datoteka:Authentic Viking recreation.jpg|thumb|left|thumb|200px|Restaurirano vikinško naselje u Lans o Medouz]]
Arheološka istraživanja pokazuju da su ljudi u severnom [[Yukon]]u živeli još pre 26 500 godina, a u južnom [[Ontario|Ontariju]] od pre 9 500 godina.&lt;ref&gt;{{cite journal| last=Cinq-Mars| first=J.| year=2001| title=On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia| journal=The World of Elephants - International Congress, Rome| url=http://www.cq.rm.cnr.it/elephants2001/pdf/424_428.pdf|format=PDF| accessdate= 2006-05-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=Wright, J.V| publisher=Canadian Museum of Civilization Corporation| url=http://www.civilization.ca/archeo/hnpc/npvol04e.html| title=A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes| date = 2001-09-27| accessdate= 2006-05-14}}&lt;/ref&gt;. Ti autohtoni narodi su stigli u Severnu Ameriku preko [[Beringov moreuz|Beringovog moreuza]] između [[Aljaska|Aljaske]] i istočnog [[Sibir]]a.

I [[Indijanci]] (u Kanadi se koristi termin [[Prvi narodi]]) i [[Eskimi]] (Inuiti) su živeli od lova i ribolova. Svaki narod je bio organizovan u određenim regionima i imao svoje kulturne posebnosti, koje su sve bile povezane sa prirodom. I pored toga [[animizam]] je bila glavna religija svih domorodačkih naroda.

[[Beotuci]], narod koji je nekada živeo na ostrvu [[Newfoundland]], bili su prvi autohtoni narod koji je stupio u kontakt s Evropljanima. Oni su zaslužni za izraz Crveni Indijanci, koji će se naknadno odnositi na druge indijanske narode u Severnoj Americi. Zbog svoje izolacije od drugih autohtonih naroda, Eskimi će postati šire poznati Evropljanima krajem 19. i početkom 20. veka, kada su ih francusko-kanadski istraživači sreli na dalekom severu.

[[Kolonizacija Severne Amerike|Evropljani]] su se prvi put pojavili kada su [[Vikinzi]] naselili u [[Lansi Medouz|Lans o Medouzu]] oko 1000. godine. Nakon neuspeha te kolonije nije bilo pokušaja istraživanja [[Severna Amerika|Severne Amerike]] sve do 1497. kada je [[Džon Kabot]] istraživao atlantsku obalu Kanade za račun [[Engleska|Engleske]] i [[Jacques Cartier|Jacquesa Cartiera]] 1534. za račun [[Francuska|Francuske]].

=== Doseljavanje Evropljana ===
[[Datoteka:Voyageur canoe.jpg|thumb|thumb|200px|Trgovina krznom je bila najvažnija delatnost u Kanadi do 19. veka]]
Francuski istraživač [[Samuel de Champlain]] je stigao do Kanade 1603. i osnovao prva stalna evropska naselja u [[Port Royal (Nova Škotska)|Port Royalu]] [[1605]]. i [[Quebec (grad)|Quebec]] [[1608]]. Ova naselja su postala sedišta [[Akadija (Nova Francuska)|Akadije]] i Kanade. Od francuskih kolonista u [[Nova Francuska|Novoj Francuskoj]], Kanadijenci su se naselili duž reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]], Akadijci su se naselili u današnje [[Kanadsko primorje]], dok su francuski trgovci krznom i katolički misionari istražili [[Velika jezera]], [[Hadsonov zaliv]] i sliv [[Misisipi (rijeka)|Misisipija]] do [[Luizijana|Luizijane]]. Oko kontrole trgovinom krznom izbili su [[Francusko-irokeški ratovi|ratovi]] između Francuza i domaćih [[Irokezi|Irokeza]]. Englezi su osnovali svoje ribarske stanice u [[Newfoundland]]u oko 1610. i kolonizovali su [[13 kolonija]] na jugu.

=== Kolonijalno doba ===
Niz od četiri interkolonijalna rata je izbio u periodu od 1689. do 1763. između Engleske (kasnije Velike Britanije) i Francuske. [[Rat kralja Vilijama]] (1689-1697) nije doneo teritorijalne promene, ali ih je došlo nakon [[Rat kraljice Ane|Rata kraljice Ane]] (1702-1713). Kopneni deo Nove Škotske ([[Akadija]], Newfoundland i oblast Hadsonovog zaliva) je došao pod britansku vlast po [[Utrehtski mir|Uthrehtskom miru]] iz 1713, a po okončanju [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]] [[Pariski mir|Pariskim mirom]] (1763) Kanada i veći deo Nove Francuske su predate Velikoj Britaniji. Britanci su 1745. tokom [[Rat kralja Džordža|Rata kralja Džordža]] zauzeli francusku tvrđavu [[Luizburg]] na ostrvu Kejp Breton, ali su je vratili nazad 1748. odredbom [[Ahenski mir|Ahenskog mira]]. Po okončanju [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]] [[Pariski mir|Pariskim mirom]] (1763) Kanada i veći deo Nove Francuske su predate Velikoj Britaniji.

[[Kraljevska objava 1763.|Kraljevskom objavom]] iz [[1763]]. od Nove Francuske obrazovana je [[Quebec]], a ostrvo [[Cape Breton]] je pripojeno [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]]. Ona je takođe ograničila jezička i verska prava francuskih naseljenika. Godine 1769. Ostrvo svetog Džona (danas [[Otok Princa Edwarda]]) je postalo posebna kolonija. Da bi se sprečili sukobi u Quebecu, 1774. godine je donet Kvebečki zakon, koji je proširio teritoriju Quebeca do Velikih jezera i doline [[Ohajo (rijeka)|Ohaja]], a ponovo su dozvoljeni [[francuski jezik]], [[katoličanstvo|katolička vera]] i francusko građansko pravo u Quebecu. Ovo je razljutilo mnoge stanovnike [[13 kolonija]], što je ubrzalo [[Američka revolucija|Američku revoluciju]].&lt;ref&gt;{{cite web | author= |publisher= |title= Wars on Our Soil, earliest times to 1885 |accessdate=21. 08. 2006. |url=http://www.civilization.ca/cwm/gallery1/revolution2_e.html}}&lt;/ref&gt;[[Pariski mir|Pariskim mirom]] iz 1783. je priznata nezavisnost [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenih Američkih Država]], kojima su pripale teritorije južno od Velikih jezera. U Kanadu je iz Sjedinjenih Država izbeglo oko 50.000 lojalista vernih Velikoj Britaniji.&lt;ref name=&quot;moore&quot;&gt;{{cite book |first= Christopher |last=Moore |year=1994 |title=The Loyalist: Revolution Exile Settlement |publisher=McClelland &amp; Stewart |location= Toronto |isbn=0-7710-6093-9}}&lt;/ref&gt;, kao i njenih indijanskih saveznika poput [[Mohikanci|Mohikanaca]]. [[Novi Brunswick]] je izdvojen iz Nove Škotske kao deo reorganizacije naselja lojalista u kanadskom primorju. Da bi se ugodilo engleskim lojalistima u Quebecu, novim [[Ustavni zakon iz 1791.|Ustavnim zakonom]] [[Quebec]] je 1791. podeljen na frankofonsku [[Donja Kanada|Donju Kanadu]] i anglofonsku [[Gornja Kanada|Gornju Kanadu]], čime je obemama stranama zagarantovana njihova izabrana zakonodavna skupština.

=== Britanska Severna Kanada ===
Kanada (Gornja i Donja) su bile glavni front u [[Rat 1812.|Ratu 1812.]] između Velike Britanije i SAD. Odbrani Kanade je doprinela osećaj zajedništva među kanadskim Britancima.

Od 1815. započela je masovna imigracija Britanaca i [[Irci|Iraca]] u Kanadu. [[Drvna industrija]] je prestigla trgovinu krznom kao glavnu privrednu delatnost početkom 1800ih.

Potreba za odgovornom vladom dovela je do oružanog ustanka 1837. i 1838. kao znak nezadovoljstva političkim reformama i etničkim sukobima. Posledica toga je bio [[Zakon o uniji iz 1840.]] koji je ujedinio Gornju i Donju Kanadu u [[Ujedinjena provincija Kanada|Ujedinjenu provinciju Kanadu]]. Kanađani i engleskog i francuskog porekla su zajedno radili u parlamentu na vraćanju prava Francuzima. Odgovorna vlada je uspostavljena u svim Britanskim Severnoameričkim provincijama do 1849.

Dve trgovačke kompanije, [[Kompanija Hadsonovog zaliva]] i [[Severozapadna kompanija]], kontrolisale su trgovinu u ogromnoj oblasti prerija i kanadskog severa. Kompanija Hadsonovog zaliva je 1670. zakupila [[Rupertova zemlja|Rupertovu zemlju,]] što joj je omogućilo da ima monopol nad trgovinom krznom. Ali kada je Severozapadna kompanija pokušala da tu stekne uporište, dolazilo je to stalnih oružanih sukoba. Posle [[bitka kod Sedam hrastova|okršaja kod Sedam Hrastova]] u [[Kolonija Crvena reka|Koloniji Crvena reka]] (danas Manitoba), ove dve kompanije su se 1821. spojile, a nova kompanija je proširila svoj monopol na gotovo ceo severozapad kontinenta. Granični spor sa SAD je razrešen 1846. godine i granica je povučena po 49. paraleli, zapadno od Velikih jezera. Ovo je omogućilo kasniju kolonizaciju zapadnih provincija i osnivanje kolonije na ostrvu [[Vankuver (ostrvo)|Vankuver]] 1849. i kolonije [[Britanska Kolumbija]] 1858.

=== Postkonfederalna Kanada ===
[[Datoteka:Fathers of Confederation LAC c001855.jpg|thumb|left|200px|thumb|„Očevi konfederacije“, slika [[Robert Haris|Roberta Harisa]]]]
Posle niza ustavnih konferencija, Ustavnim zakonom iz [[1867]]., takođe poznatim i kao Britanski Severnoamerički zakon, osnovana je Kanadska konfederacija, koja je ujedinjena u jedan [[dominion]] Kanada 1. jula 1867. sa četiri provincije: [[Ontario]], [[Quebec]], [[Nova Škotska]] i [[Novi Brunswick]]&lt;ref&gt;{{cite book| last=Farthing |first= John |title= Freedom Wears a Crown |location= Toronto |publisher=Kingswood House |date=1957 |id = ASIN B0007JC4G2}}&lt;/ref&gt;. Godine 1870. od [[Rupertova zemlja|Rupertove zemlje]] i [[Severozapadna zemlja|Severozapadne zemlje]] stvorene su [[Severozapadne teritorije]] i provincija [[Manitoba]]. Sledeće godine u dominion je ušla provincija [[Britanska Kolumbija]], a [[1873]]. i [[Otok Princa Edwarda]].

[[Datoteka:Canada provinces evolution 2.gif|thumb|250px|thumb|Teritorijalni razvoj Kanade]]
Osnivanje države i političkog sistema je odigralo važnu ulogu na razvoj Kanade u pogledu kolonizacije, razvoja industrije, poljoprivrede i saobraćaja.
 
[[Datoteka:Canadian tank and soldiers Vimy 1917.jpg|Kanadski vojnici su odneli odlučujuću pobedu u [[bitka kod izbočine Vimi|bici kod bregova Vimi]]|thumb|200px|thumb|left]]
Kanada je britanskom objavom rata [[Nemačko carstvo|Nemačkoj]] 1914. automatski ušla u [[Prvi svetski rat]]. Kanada je slala svoju vojsku na [[Zapadni front u Prvom svetskom ratu|Zapadni front]], i ona je odigrala važnu ulogu u tom ratu.

Godine 1919. Kanada se samostalno (nezavisno od Ujedinjenog Kraljevstva) pridružila [[Društvo naroda|Ligi naroda]]. [[Vestminsterski statut 1931.|Vestminsterskim statutom]], koji je doneo Parlament Ujedinjenog Kraljevstva, potvrđena je nezavisnost Kanade.

[[Velika kriza]] od 1929. do 1933. je donela ekonomske probleme celoj Kanadi. Kanada je objavila rat [[Treći rajh|nacističkoj Nemačkoj]] tri dana nakon što je to uradilo Ujedinjeno Kraljevstvo. Kanadska vojska je igrala značajnu ulogu u borbama na Atlantiku, invaziji na Italiju, [[desant na Bretanju|desantu na Bretanju]], [[bitka za Normandiju|bici za Normandiju]], oslobođenju Holandije i drugim operacijama. U tom periodu ekonomija Kanade je doživela nagli razvoj kao rezultat vojnih nabavki za Kanadu, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kinu i [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetski Savez]]. [[Drugi svetski rat]] Kanada ja završila sa jednom od najbrojnijih vojski na svetu&lt;ref name=&quot;stacey&quot;&gt;{{cite book | last = Stacey |first= C.P.| authorlink =C.P. Stacey | title=History of the Canadian Army in the Second World War | publisher = Queen's Printer | year= 1948}}&lt;/ref&gt;. Tokom rata, Kanada je postala jedan od zemalja osnivača [[Organizacija ujedinjenih nacija|Ujedinjenih nacija]].

Godine 1949. [[Newfoundland i Labrador]] su se pridružili Kanadskoj konfederaciji kao deseta provincija. Ekonomski razvoj je doprineo povećanju nataliteta i imigracije iz brojnih evropskih zemalja.&lt;ref&gt;{{cite web |author=Harold Troper |publisher=Ontario Institute for Studies in Education |url=http://ceris.metropolis.net/Virtual%20Library/Demographics/troper1/troper1.html |title=History of Immigration to Toronto Since the Second World War: From Toronto 'the Good' to Toronto 'the World in a City' |date=2000-03 |accessdate=19. 05. 2006. |archivedate=2006-05-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060529054654/http://ceris.metropolis.net/Virtual%20Library/Demographics/troper1/troper1.html |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;. Ovaj rast, uz politiku nekoliko uzastopnih vlada Liberalne stranke, je doveo do pojave novog kanadskog identiteta, što je obeleženo usvajanjem sadašnje [[zastava Kanade|zastave sa javorovim listom]] 1965, uvođenjem zvanične dvojezičnosti 1969. i zvanične multikulturalnosti 1971. Konačno, posle niza ustavnih konferencija, [[Kanadski zakon|Kanadskim zakonom]] iz 1982. su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog parlamenta. [[Ustav Kanade]] je usvojen 1982, istovremeno sa usvajanjem [[Povelja o pravima i slobodama građana|Povelje o pravima i slobodama građana]] kao proširenjem ustavnog sistema Kanade.

U isto vreme, u [[Québec]]u su se odvijale duboke društvene i ekonomske promene kroz [[Tiha revolucija|Tihu revoluciju]], što je dovelo do rasta nacionalističkog pokreta u ovoj provinciji&lt;ref name=&quot;QR&quot;&gt;{{cite web| last=Bélanger| first=Claude |publisher=Marionopolis College, Montreal| url= http://faculty.marianopolis.edu/c.belanger/quebechistory/events/quiet.htm| title= Quiet Revolution| work=Quebec History| date = 3. 08. 2000.| accessdate=2008}}&lt;/ref&gt; i radikalnijeg [[Front za oslobođenje Kvebeka|Fronta za oslobođenje Kvebeka]], čije su akcije pokrenule [[Oktobarska kriza|Oktobarsku krizu]] 1970. Jednu deceniju kasnije održan je neuspešan [[Referendum o nezavisnosti Kvebeka 1980.|referendum]] o nezavisnosti provincije i međudržavnom povezivanju s Kanadom. Potonji pokušaji [[Sporazum kod jezera Mič|pokušaji ustavne reforme]] su propali 1989. Drugi referendum o nezavisnosti Quebeca održan je 1995., kojim je nezavisnost odbijena tesnom većinom od 50,6% prema 49,4%.&lt;ref name=&quot;dickinson&quot;&gt;{{cite book| first=John Alexander| last=Dickinson| coauthors=Young, Brian| year=2003| title=A Short History of Quebec| publisher=McGill-Queen's University Press| edition=3rd| location=Montreal| isbn=0-7735-2450-9}}&lt;/ref&gt; Vrhovni sud Kanade je presudio da bi jednostrano proglašenje nezavisnosti bilo neustavno, a u parlamentu je usvojen [[Zakon o jasnoći]] kojim su precizirani uslovi dogovornog napuštanja konfederacije.&lt;ref name=&quot;dickinson&quot; /&gt;

Tokom 1980-ih, za vreme premijera [[Brian Mulroney|Briana Mulroneya]], Kanada se približila SAD u ekonomskim i političkim odnosima. Sa SAD, a kasnije i sa [[Meksiko]]m je potpisan sporazum o slobodnoj trgovini (poznat kao [[NAFTA]] - severnoamerički sporazum za slobodnu trgovinu).

Nakon raznih [[mirotvorna misija|mirotvornih]] misija od 1950-ih do 1990-ih, Kanada je učestvovala u [[Rat u Afganistanu|ratu u Avganistanu]] 2001, ali je odbila da učestvuje u [[Invazija Iraka 2003.|invaziji Iraka 2003]]. Za to vreme u Kanadi, nakon brojnih pravnih borbi, kao i uz neke nasilne sukobe, Kanada je 1999. omogućila [[eskimi|eskimsku]] samoupravu osnivanjem teritorije [[Nunavut]], i ispunila zahteve naroda [[Nizga]] u Britanskoj Kolumbiji.

== Politika i državno uređenje ==
[[Datoteka:Canada Parliament2.jpg|thumb|left|200px|thumb|Kanadski parlament u [[Otava|Otavi]]]]
{{glavni članak|Federalizam u Kanadi}}
Kanada je [[federacija|federalna]] [[Kanadska monarhija|ustavna monarhija]] na čelu sa kraljicom [[Elizabeta II|Elizabetom II]]. Britanski monarh je istovremeno i vladar još 15 zemalja u okviru [[Komonvelt]]a, što stavlja Kanadu u zajednicu sa tim državama preko [[personalna unija|personalne unije]]. Predstavnik kraljice u Kanadi je [[Generalni guverner Kanade|generalni guverner]], koji ima ulogu odobravanja zakona i ostale državne funkcije.

Ustav Kanade se sastoji od pisanog teksta i nepisanih tradicija i pravila&lt;ref&gt;{{cite web|author=Department of Justice |publisher= Department of Justice, Canada |url=http://laws.justice.gc.ca/en/const/index.html |title=Constitution Acts 1867 to 1982|accessdate=14. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;. Ustavni zakon od 1867. godine (do 1982. poznat kao [[Britanski akt o Severnoj Americi]]) je uspostavio upravu na osnovama parlamentarnog presedana sličnom onom u Velikoj Britaniji, i podelio je vlast između savezne i provincijskih vlada. Ustavni zakon iz [[1982]]. je dodao [[Povelja o pravima i slobodama|Povelju o pravima i slobodama]], koja garantuje Kanađanima osnovna prava i slobode koje se obično ne mogu ograničiti na bilo kom nivou vlasti (mada sekcija 33 Povelje o slobodama i pravima pruža mogućnost saveznom i provincijskim [[parlament]]ima da zaobiđu neke sekcije Povelje na rok od pet godina).
[[Datoteka:Justin Trudeau in 2019 at the G7 (Biarritz) (48622478973) (cropped) (cropped) (cropped).jpg|alt=|mini|[[Justin Trudeau]], sadašnji premijer Kanade]]
Premijera bira većina u parlamentu, a potvrđuje ga guverner. Trenutni premijer Kanade je [[:en:Justin_Trudeau|Justin Trudeau]].

[[Parlament Kanade|Parlament]] je [[Dvodoman sistem|dvodoman]]: izabrani predstavnici u [[Donji dom Kanade|Donjem domu]] i imenovani poslanici u [[Senat Kanade|Senatu]]. Svakog člana donjeg doma bira većina u njegovoj izbornoj jedinici (većinski izvorni sistem). Izbore raspisuje guverner, po savetu premijera. Maksimalno trajanje mandata je 5 godina. Članove Senata bira premijer, a imenuje ih guverner, i članovi istaju u Senatu do svoje 75. godine.

Četiri partije koje su izabrane u federalni parlament na izborima 2008. su: [[Konzervativna partija (Kanada)|Konzervativna]], [[Liberalna partija (Kanada)|Liberalna partija]], [[Nova demokratska partija]] i [[Blok za Kvebek]].

Najvišu sudsku vlast ima Vrhovni sud, koji ima 9 članova koje imenuje guverner sa savet premijera i ministra pravde. Sve sudije na najvišem i apelacionim nivoima se imenuju nakon konsultacija sa nevladinim pravnim telima. Anglosaksonsko [[opšte pravo]] preovladava u svim provincijama osim u Quebecu, u kom preovladava francusko [[građansko pravo]]. Krivični zakon je odgovornost federalne vlade i jedinstven je u celoj Kanadi. Sprovođenje zakona, što uključuje i krivične sudove, je odgovornost provincija, ali u ruralnim oblastima svih provincija osim u Ontariju i Quebecu, sprovodi ga [[Kraljevska kanadska konjička policija]].

Kanada i SAD dele najdužu nebranjenu granicu na svetu, sarađuju u vojnim kampanjama i vežbama, a međusobno su najveći trgovinski partneri. I pored toga, Kanada ima nezavisnu spoljnu politiku, posebno u odnosima sa Kubom, Kinom i Irakom. Pored toga, Kanada održava i tradicionalne veze sa Velikom Britanijom, Francuskom i sa zemljama [[Komonvelt]]a i [[Frankofonija|Frankofonije]].

=== Administrativna podela ===
{{main|Kanadske provincije}}
[[Datoteka:Kanada administrativna podela.svg|thumb|thumb|250px|Provincije i teritorije Kanade]]
Kanada se sastoji od 10 provincija i 3 teritorije. Na zapadu se nalaze [[Britanska Kolumbija]], [[Alberta]], [[Saskatchewan]] i [[Manitoba]]. U centralnom delu Kanade nalaze se [[Québec]] i [[Ontario]], a atlantski deo Kanade čine [[Novi Brunswick]], [[Otok Princa Edwarda]], [[Nova Škotska]] i [[Newfoundland i Labrador]]. Tri teritorije ([[Yukon]], [[Nunavut]] i [[Severozapadne teritorije]]) čine severnu Kanadu. Provincije imaju veću autonomiju od teritorija. Svaka ima svoje provincijske ili teritorijalne simbole. Provincije su odgovorne za većinu socijalnih programa Kanade (kao što su zdravstvena i socijalna zaštita i obrazovanje) i zajedno skupe više prihoda od federalne vlade. Federalna vlada može da uvedene nacionalne zakone na teritoriji provincije, ali provincije imaju diskreciono pravo da se izuzmu od toga, ali to retko čine.

{| class=&quot;wikitable&quot; width=950px style=&quot;font-size:95%;&quot; 
|+  style=&quot;background:#BFD7FF&quot;| '''Provincije i teritorije Kanade'''
! rowspan=&quot;2&quot; | Provincija/Teritorija
! rowspan=&quot;2&quot; | Poštanski/&lt;br /&gt;[[ISO 3166-2:CA|ISO kod]]
! rowspan=&quot;2&quot; | Glavni grad
! rowspan=&quot;2&quot; | Najveći grad
! rowspan=&quot;2&quot; | Ulazak u konfederaciju
! rowspan=&quot;2&quot; | Stanovništvo&lt;br /&gt;(2008)&lt;ref&gt;[http://www.statcan.ca/Daily/English/080625/d080625b.htm Procene broja stanovnika (1. april 2008)]&lt;/ref&gt;
! colspan=&quot;3&quot; | Površina (km²)
|-
! Kopno !! Voda !! Ukupno
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Ontario]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | ON
| [[Toronto]] 
| [[Toronto]]
| rowspan = &quot;4&quot; | [[1. jul]] [[1867]].
| colpos = &quot;6&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 12 891 787
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 917 741
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 158 654
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 076 395
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Quebec]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | QC
| [[Quebec (grad)|Quebec]] 
| [[Montreal]]
| colpos = &quot;6&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 7 744 530
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 356 128
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 185 928
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 542 056
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Nova Škotska]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NS
| [[Halifax]] 
| [[Halifax]] 
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 935 962
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 53 338
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 946
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 55 284
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Novi Brunswick]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NB
| [[Fredericton]] 
| [[Saint John (Novi Brunswick)|Saint John]]
| colpos = &quot;6&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 751 527
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 71 450
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 458
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 72 908
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Manitoba]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | MB
| [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]] 
| [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]] 
| [[15. jul]] [[1870]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 196 291
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 553 556
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 94 241
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 647 797
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Britanska Kolumbija]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | BC
| [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victoria]]
| [[Vankuver]]
| [[20. jul]] [[1871]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 4 428 356
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 925 186
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 19 549
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 944 735
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Otok Princa Edwarda]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | PE
| [[Charlottetown]] 
| [[Charlottetown]] 
| [[1. jul]] [[1873]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 139 407
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 5 660
| style=&quot;text-align: center;&quot; | —
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 5 660
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Saskatchewan]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | SK
| [[Regina (Saskatchewan)|Regina]] 
| [[Saskatoon]]
| rowspan = &quot;2&quot; | [[1. septembar]] [[1905]]
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 010 146
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 591 670
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 59 366
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 651 036
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Alberta]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | AB
| [[Edmonton]]
| [[Calgary]]
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 3 512 368
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 642 317
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 19 531
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 661 848
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Newfoundland i Labrador]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NL
| [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John's]]
| [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John's]]
| [[31. mart]] [[1949]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 508 270
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 373 872
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 31 340
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 405 212
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Severozapadne teritorije]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NT
| [[Yellowknife, Kanada|Yellowknife]] 
| [[Yellowknife, Kanada|Yellowknife]]
| [[15. jul]] [[1870]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 42 514
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 183 085
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 163 021
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 346 106
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Yukon]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | YT
| [[Whitehorse, Yukon|Whitehorse]]
| [[Whitehorse, Yukon|Whitehorse]]
| [[13. jun]] [[1898]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 31 530
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 474 391
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 8 052
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 482 443
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Nunavut]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NU
| [[Iqaluit]] 
| [[Iqaluit]] 
| [[1. april]] [[1999]]. (izdvojen iz Severozapadnih teritorija)
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 31 152
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 936 113
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 157 077
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 2 093 190
|}

=== Vojska ===
Kanada ima profesionalnu vojsku koju čini oko 65 000 redovnih i 26 000 rezervnih vojnika.&lt;ref&gt;{{cite web |author=Assistant Deputy Minister (Public Affairs) |authorlink=Department of National Defence (Canada) |publisher=Department of National Defence |url=http://www.forces.gc.ca/site/about/family_e.asp |title=The National Defence family |accessdate=14. 05. 2006. |archivedate=2006-05-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060506144958/http://www.forces.gc.ca/site/about/family_e.asp |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; Vojska Kanade se sastoji od kopnene vojske, vazduhoplovstva i mornarice. U svom arsenalu Kanada ima 1.400 oklopnih vozila, 34 ratna broda i 861 vazduhoplov.&lt;ref name=&quot;cf_equipment&quot;&gt;{{cite web |author=Assistant Deputy Minister (Public Affairs) |authorlink=Department of National Defence (Canada) |publisher=Department of National Defence |url=http://www.forces.gc.ca/site/Reports/cds_report/anxd_e.asp |title=Canadian Forces Equipment |accessdate=14. 05. 2006. |archivedate=2007-12-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071202111825/http://www.forces.gc.ca/site/Reports/cds_report/anxd_e.asp |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;

Jaka povezanost anglofonog dela Kanade sa Ujedinjenim Kraljevstvom i Komonveltom doprinelo je velikom učešću Kanade u britanskoj kampanji u [[Drugi burski rat|Drugom burskom ratu]], Prvom svetskom ratu i Drugom svetskom ratu. Kanada je bila jedna od osnivača [[Organizacija ujedinjenih nacija|Ujedinjenih nacija]] 1945. i [[NATO|NATO pakta]] 1949. Tokom [[Hladni rat|Hladnog rata]], Kanada je značajno učestvovala u snagama Ujedinjenih nacija u [[Korejski rat|Korejskom ratu]]. Zajedno sa SAD Kanada je osnovala [[Severnoamerička komanda za protivvazdušnu odbranu|Severnoameričku komandu za protivvazdušnu komandu]] protiv potencijalnih napada iz vazduha iz [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetskog Saveza]].

== Privreda ==
[[Datoteka:Log driving in Vancouver.jpg|thumb|thumb|200px|Šlepovanje balvana u Vankuveru]]

Kanada je jedna od najbogatijih država na svetu, sa visokim prihodima po glavi stanovnika, i član je [[Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj|Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj]] i [[G8]]. Po obimu trgovine ona je među prvih deset država sveta.&lt;ref name=&quot;WTO 2008 Press Release&quot;&gt;{{cite web | author=WTO|authorlink= WTO|publisher= WTO|url=http://www.wto.org/english/news_e/pres08_e/pr520_e.htm|title=Latest release |date=17. 04. 2008. |accessdate=03. 07. 2008.}}&lt;/ref&gt; Ekonomija u Kanadi je [[mešovita ekonomija|mešovita]]. Od početka 1990ih, kanadska privreda je brzom usponu, sa niskim stopama nezaposlenosti i suficitima na saveznom nivou. Danas, Kanada podseća na SAD po tržišno orijentisanom privrednom sistemu, modelu proizvodnje, kao i visokom životnom standardu.&lt;ref name=&quot;cia_factbook&quot;&gt;{{cite web |author=Central Intelligence Agency |publisher= Central Intelligence Agency |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ca.html |title=The World Factbook: Canada |date=16. 05. 2006. |accessdate=06. 05. 2007.}}&lt;/ref&gt;

U februaru 2009, nacionalna stopa nezaposlenosti je bila 7,77%. Stopa nezaposlenosti po provincijama varira od male - 3,6% u Alberti do visoke od 14,6% u Newfoundlandu i Labradoru.&lt;ref name=&quot;statcan_labour&quot;&gt;{{cite web | author=Statistics Canada |authorlink= Statistics Canada |publisher= Statistics Canada |url=http://www.statcan.ca/english/Subjects/Labour/LFS/lfs-en.htm |title=Latest release from Labour Force Survey |date=04. 08. 2006. |accessdate=04. 08. 2006.}}&lt;/ref&gt;

U prošlom veku, rast [[industrija|industrije]], [[rudarstvo|rudarstva]], kao i [[tercijarni sektor|uslužnog sektora]] je transformisao državu uglavnom ruralne ekonomije u pretežno industrijsku i urbanu zemlju. Kao i u svim bogatim državama, kanadskom privredom dominira uslužni sektor, koja zapošljava oko tri četvrtine Kanađana.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www40.statcan.ca/l01/cst01/econ40.htm|publisher=Statistics Canada|title=Employment by Industry|date=04. 01. 2007.}}&lt;/ref&gt; Međutim, Kanada je neobična među razvijenim zemljama po značaju primarnog sektora, pošto su [[drvna industrija|drvna]] i [[naftna industrije]] dve najvažnije industrije u Kanadi.

Kanada je jedna od retkih razvijenih zemalja koja je izvoznik [[energenti|energenata]].&lt;ref name=&quot;cia_factbook&quot; /&gt; Kanada u Atlantskom okeanu ima ogromne rezerve [[prirodni gas|prirodnog gasa]], a nalazišta [[nafta|nafte]] i gasa su skoncentrisana i u Alberti. [[Atabaskanski katranski pesak]] pruža Kanadi druge po veličini rezerve nafte u svetu, odmah iza [[Saudijska Arabija|Saudijske Arabije]]&lt;ref name=&quot;athabasca&quot;&gt;{{cite web |author=Clarke, Tony; Campbell, Bruce; Laxer, Gordon |publisher=Parkland Institute |url=http://www.ualberta.ca/PARKLAND/research/perspectives/LaxerClarkeCampbellMar06OpEd.htm |title=US oil addiction could make us sick |date=10. 03. 2006. |accessdate=18. 05. 2006. |archivedate=2007-06-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070622124130/http://www.ualberta.ca/PARKLAND/research/perspectives/LaxerClarkeCampbellMar06OpEd.htm |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; U Québecu, Britanskoj Kolumbiji, Newfoundlandu i Labradoru, Novom Brunswicku, Ontariju, Manitobi i Yukonu, [[hidroelektrana|hidroelektrane]] prestavljaju jeftin i čist izvor [[obnovljivi izvori energije|obnovljivih izvora energije]].

Kanada je jedan od najvažnijih svetskih snabdevača [[poljoprivreda|poljoprivrednim]] proizvodima. Kanadske prerije su jedan od najvećih proizvođača [[pšenica|pšenice]], [[uljana repica|uljane repice]] i drugih žitarica.&lt;ref name=&quot;ce_agriculture&quot;&gt;{{cite web |author=The Canadian Encyclopedia |publisher= Historical Foundation of Canada |url=http://www.canadianencyclopedia.ca/index.cfm?PgNm=TCE&amp;Params=J1SEC80771 |title=Agriculture and Food: Export markets |year=2006|accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; Kanada je najveći svetski proizvođač [[cink]]a i [[uranijum]]a i svetski lider u proizvodnji drugih prirodnih resursa, kao što su [[zlato]], [[nikl]], [[aluminijum]] i [[olovo]].&lt;ref name=&quot;ce_minig&quot;&gt;{{cite web |author=The Canadian Encyclopedia |publisher= Historica Foundation of Canada |url=http://www.canadianencyclopedia.ca/index.cfm?PgNm=TCE&amp;Params=A1SEC824436 |title=Canadian Mining |year=2006|accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;

Mnogi gradovi u severnom delu zemlje se nalaze u blizini rudnika ili područja pod šumom. Kanada takođe ima značajan industrijski sektor skoncentrisan u južnom Ontariju i Quebecu, sa [[automobil]]skom i [[vazduhoplov]]nom industrijom kao posebno važnima.
[[Datoteka:Nafta.jpg|thumb|left|thumb|200px|Predstavnici vlada Kanade, Meksika i Sjedinjenih Američkih Država potpisuju sporazum [[NAFTA]] 1992. godine]]

Ekonomska integracija sa SAD se značajno povećala posle Drugog svetskog rata. To je nateralo Kanađane da se zabrinu za kulturnu i ekonomsku autonomiju u doba [[globalizacija|globalizacije]] i američkih televizijskih emisija, filmova i korporacija koje su postale sveprisutne. [[Trgovinski sporazum o automobilskim proizvodima|Trgovinskim sporazum o automobilskim provizvodima]] iz 1965. uklonjene su carine za trgovinu proizvodima auto-industrije. Tokom 1970ih brige oko energetske samodovoljnosti i stranog vlasništva u industrijskom sektoru primorali su liberalnu vladu [[Pierre Trudeau|Pierra Trudeaua]] da uvede [[Nacionalni energetski program]] i osnuje Agenciju za nadzor stranih ulaganja.&lt;ref&gt;{{cite web|author= Norman Hillmer|title=Foreign Investment Review Agency|work= The Canadian Encyclopedia |publisher=Historica Foundation|url=http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&amp;Params=A1ARTA0002896}}&lt;/ref&gt;

Tokom 1980ih, progresivni konzervativci [[Brian Mulroney|Briana Mulroneya]] ukinuli su NEP i promenili ime u Agenciju za nadzor stranih ulaganja u [[Investicije Kanada]] u cilju podsticanja stranih ulaganja. [[Sporazum o slobodnoj trgovini Kanade i Sjedinjenih Država]] iz 1988. eliminisao je carine između dve zemlje, dok je [[Severnoamerički sporazum o slobodnoj trgovini]] (NAFTA) iz 1990. proširio zonu slobodne trgovine na Meksiko.

Sredinom 1990-tih, liberalna vlada [[Žan Kretjen|Žana Kretjena]] počela je da prijavljuje godišnji budžetski suficit i polako da otplaćuje nacionalni dug. Od 2001. godine Kanada je izbegavala ekonomsku [[recesija|recesiju]] i zadržala je najbolje ukupne ekonomske učinke među članicama G8.&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.pco-bcp.gc.ca/default.asp?Language=E&amp;Page=archivechretien&amp;Sub=Speeches&amp;Doc=commonwealthbusinessforum.20031204_e.htm | publisher = Privy Council Office, Government of Canada | last = Chretien | first = Jean | date = 04. 12. 2003. | accessdate = 07. 08. 2006. | title = Notes for an Address by Prime Minister Jean Chrétien on the Occasion of the Commonwealth Business Forum | archivedate = 2007-08-19 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070819173233/http://www.pco-bcp.gc.ca/default.asp?Language=E | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; [[Svetska ekonomska kriza 2008.|Svetska ekonomska kriza]] iz 2008. prourokovala je recesiju u Kanadi i mogućnost povećanja nezaposlenosti u zemlji do 10%.&lt;ref&gt;[http://www.nationalpost.com/related/topics/story.html?id=1383376 Jobless rate to peak at 10%: TD] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/5nDiwjKnX?url=http://www.nationalpost.com/related/topics/story.html?id=1383376 |date=2010-02-01 }}. Financial Post. March 13, 2009.&lt;/ref&gt; Uprkos globalnoj recesiji, tržištu rada u Kanadi je i dalje potrebno nekoliko stotina hiljada stranih radnika.&lt;ref&gt;[http://www.muchmormagazine.com/2009/01/canada-to-maintain-immigration-levels-in-2009/ Canada to maintain immigration levels in 2009], Muchmor Canada Magazine, January 19, 2009&lt;/ref&gt;

=== Saobraćaj ===
[[Datoteka:Aircanada.b767.750pix.jpg|thumb|thumb|200px|Boing 767, [[Er Kanada]]]]
S obzirom na njen geografski položaj, Kanada ima dobro razvijenu, ali ne tako gustu [[saobraćaj]]nu mrežu. Najveći tranzit se ostvaruje u uskom pojasu uz granicu sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], ne širem od 200-300 kilometara. Drumski saobraćaj je intenzivan u pojasu od Ontarija do [[Vankuver]]a. Od [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victorie]] na pacifičkoj obali do [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John'sa]] na atlantskoj obali izgrađen je [[Transkanadski autoput]] u dužini od 8.000 kilometara, koji je jedini autoput u ovoj državi&lt;ref&gt;[http://archives.cbc.ca/economy_business/transport/topics/678/ Transkanadski autoput, Dobavljeno dana 08. oktobra 2009.]&lt;/ref&gt;. Od [[Toronto|Toronta]] polazi put ''401'', sa čak 16 kolovoznih traka, što ga čini jednim od najširih puteva na svetu&lt;ref&gt;[http://www.onthighways.com/highway_401.htm Put 401]&lt;/ref&gt;.

Kako su severni delovi države nepristupačni za drumski saobraćaj, vazdušni saobraćaj igra veliku ulogu. Postoji čak 75 avio kompanija uključujući i državnu [[Air Canada|Air Canadu]]. Međunarodni [[aerodrom]]i nalaze se u sledećim gradovima — [[Toronto]], [[Quebec (grad)|Quebec]], [[Montreal]], [[Calgari]], [[Edmonton]], [[Halifax]] i [[Vankuver]]&lt;ref&gt;http://www.aircraft-charter-world.com/airports/northamerica/canada.htm Spisak aerodorma u Kanadi&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:TC Hwy Rockies.JPG|thumb|200px|[[Transkanadski autoput]] u Alberti|left]]
Železnički saobraćaj doživeo je procvat tokom [[19. vek]]a, zahvaljujući uspešnoj vladinoj promociji ovog vida prevoza. Međutim, tokom [[1930]]-ih godina [[železnica]] gubi značaj, a glavni krivac bila je ekpanzija drumskog saobraćaja. Danas železnički saobraćaj obavljaju ''VIA Rail Canada'' i brojne privatne kompanije.

Glavne luke u Kanadi se nalaze na ušću reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]] i u [[Vankuver]]u.&lt;!--Hamilton, Montreal, Port-Cartier, Quebec City, polovina kanadskih luka je u oblasti Velikih jezera i Saint Lawrence--&gt; Najveći značaj za unutrašnji vodeni saobraćaj imaju Velika jezera, zahvaljujući veštačkim kanalima kojima su povezana tokom [[19. vek]]a. U prošlosti saobraćaj na rekama se obavljao u [[kanu]]ima, a danas za to služe [[brod]]ovi.

Veliki kanadski gradovi poput [[Toronto|Toronta]] i [[Montreal]]a još od sredine 20. veka imaju izgrađene [[metro]]e. [[Calgary]] i [[Edmonton]] od [[1980]]-ih imaju [[laki šinski sistem|laki metro]], dok u [[Quebec (grad|Quebecu]] postoje čak i [[trolejbus]]i.

== Stanovništvo ==
[[Datoteka:Toronto skyline in September 2008.jpg|left|thumb|200px|thumb|Najveći grad [[Toronto]]]]
Kanadu su prvobitno formirale tri etničke grupe: [[Prvi narodi]], koji su domoroci Kanade; [[Francuzi]] koji su se prvi naselili na prostorima današnje Kanade; i [[Engleska|Englezi]], koji su vojno porazili Francuze i zauzeli njihove kolonije sredinom 18. veka. [[1763]]. godine, Francuska je predala svoje kanadske teritorije Engleskoj potpisivanjem Pariškog mira.

Po gustini stanovništva, sa 3,5 stanovnika po kvadratnom kilometru, Kanada je među vrlo retko naseljenim državama na svetu.&lt;ref name=&quot;population_density&quot;&gt;{{cite web |author=WorldAtlas.com |publisher= WorldAtlas.com |url=http://worldatlas.com/aatlas/populations/ctydensityl.htm |title=Countries of the World (by lowest population density) |date=2006-02 |accessdate=16. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; U istočnom delu Kanade najgušće naseljeni deo zemlje je pojas između [[Quebec (grad)|Quebec]] i [[Windsor (Ontario)|Windsora]] (južni Quebec—južni Ontario), koji se proteže uz oblast [[Velika jezera|Velikih jezera]] i reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]] na jugoistoku.&lt;ref&gt;{{cite web |accessdate = 03. 10. 2006. | year = 2006 | publisher = railwaypeople.com | author = railwaypeople.com | title = Quebec–Windsor Corridor Jet Train, Canada |url=http://www.railwaypeople.com/rail-projects/quebec-windsor-corridor-jet-train-canada-30.html}}&lt;/ref&gt;

Kanada je na popisu stanovništva imala 31.612.897 stanovnika, što je povećanje od 5,4% od 2001.&lt;ref name=&quot;statcan_population_clock&quot;&gt;{{cite web |author= Beauchesne, Eric |publisher=National Post |url=http://www.canada.com/nationalpost/financialpost/story.html?id=73b94aac-08f0-477f-a72a-b8b640f6658f&amp;k=90795 |title=We are 31,612,897|date=13. 03. 2007.|accessdate=13. 03. 2007.}}&lt;/ref&gt; Uzrok rasta populacije je [[imigracija]], i u manjem procentu, prirodni priraštaj. Oko tri četvrtine stanovništva Kanade živi u pojasu širokom oko 150&amp;nbsp;km od granice sa Sjedinjenim Državama.&lt;ref&gt;{{cite web | date = 25. 01. 2005. | accessdate = 03. 10. 2006. | title = Canada World View&amp;nbsp;– Issue 24 | first = Norman | last = Hillmer | publisher = Foreign Affairs and International Trade Canada | url = http://www.international.gc.ca/canada-magazine/issue24/01-title-en.asp }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Sličan procenat stanovništva živi u gradskim sredinama, skoncentrisan u [[koridor Quebec-Windsor|koridoru Quebec-Windsor]] (gde se nalaze i Toronto, Montreal i Otawa), primorje Britanske Kolumbije (u regionu oko Vankuvera) i u [[koridor Calgary-Edmonton|koridoru Calgary-Edmonton]] u Alberti.&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.statcan.gc.ca/pub/82-221-x/00503/t/th/4062283-eng.htm | title = Urban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regions | year = 2001 | publisher = Statistics Canada | author = Statistics Canada | accessdate = 23. 04. 2009.}}&lt;/ref&gt;

Prema popisu iz 2006. postoje 43 etničke grupe u Kanadi sa najmanje 100.000 pripadnika.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&amp;Geo=PR&amp;Code=01&amp;Data=Count&amp;Table=2&amp;StartRec=1&amp;Sort=3&amp;Display=All&amp;CSDFilter=5000|title=Ethnocultural Portrait of Canada Highlight Tables, 2006 Census&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt;

Kanada ima najveću stopu imigracije po stanovniku,&lt;ref name=&quot;highest immigration&quot;&gt;{{cite web |author=Benjamin Dolin and Margaret Young, Law and Government Division |publisher=Library of Parliament |url=http://www.parl.gc.ca/information/library/PRBpubs/bp190-e.htm |title=Canada's Immigration Program |date=31. 10. 2004. |accessdate=29. 11. 2006. |archivedate=2010-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100227131739/http://www.parl.gc.ca/information/library/PRBpubs/bp190-e.htm |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; što je zasluga ekonomske politike i okupljanja porodica; Kanada takođe prima veliki broj [[izbeglica]].

Kao što je to slučaj sa drugim razvijenim državama, i u Kanadi prosečna starost stanovništva se povećava, sa sve više osoba u penziji i manje stanovništva u radnom dobu. Godine 2006. prosečna starost stanovništva je bilo 39,5 godina.&lt;ref&gt;Statistics Canada [http://www12.statcan.ca/english/census06/analysis/agesex/highlights.cfm 2006 Census: Portrait of the Canadian Population in 2006]&lt;/ref&gt; Rezultati sa ovog popisa su takođe pokazali da uprkos povećanju imigracije od 2001, prosečno starenje stanovništva Kanade nije se usporilo u tom periodu.

=== Etničke grupe ===
Najveća etnička grupa su [[Englezi]] (21%), zatim [[Francuzi]] (15,8%), [[Škoti]] (15,2%), [[Irci]] (13,9%), [[Nemci]] (10,2%), [[Italijani]] (5%), [[Han Kinezi|Kinezi]] (4%), [[Ukrajinci]] (3,6%) i [[Prvi narodi]] (3,5%). Otprilike jedna trećina ispitanika se izjasnilo kao „Kanađani“.&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&amp;Geo=PR&amp;Code=01&amp;Data=Count&amp;Table=2&amp;StartRec=1&amp;Sort=3&amp;Display=All&amp;CSDFilter=5000 |title = Ethnocultural Portrait of Canada Highlight Tables, 2006 Census |accessdate = 30. 06. 2008.}}&lt;/ref&gt; Prirodni priraštaj kanadskog domorodačkog stanovništa je skoro dva puta veći od nacionalnog proseka, a 2006. 3,8% kanadskog stanovništva se izjasnilo kao potomci domorodaca.

=== Jezici ===
[[Datoteka:VuedeMontreal.jpg|left|thumb|200px|thumb|Najveći frankofonski grad [[Montreal]]]]
[[Engleski jezik|Engleski]] i [[francuski jezik]] su dva službena jezika Kanade. Dvojezičnost u Kanadi je zakonski zagarantovana Poveljom o pravima i slobodama. Ova dva jezika se ravnopravna u federalnim sudovima, parlamentu i u drugim federalnim ustanovama.

Engleski je maternji jezik 59,7% a francuski 23,2% stanovništva&lt;ref name=&quot;statscan_language&quot;&gt;{{cite web|author=Statistics Canada |authorlink=Statistics Canada |publisher= Statistics Canada |url=http://www40.statcan.ca/l01/cst01/demo11a.htm |title=Population by mother tongue, by province and territory|date=27. 01. 2005.|accessdate=14. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;. 98,5% Kanađana priča engleski ili francuski. Iako 85% frankofonog stanovništva živi u Quebecu, postoji značajna frankofonska populacija i u Ontariju, Alberti, Manitobi i atlantskim provincijama.

Nekoliko indijanskih jezika takođe ima službeni status u Severozapadnim teritorijama. [[Inuktitut]] je većinski jezik u Nunavutu i jedan od tri službena jezika u toj teritoriji. 200 725 državljana Kanade (6% od ukupnog stanovništva) govori nekim od indijanskih jezika kao materinskim, najviše [[cree jezik|cree jezikom]] (120 000).&lt;ref&gt;[http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2011/dp-pd/tbt-tt/Rp-eng.cfm?LANG=E&amp;APATH=3&amp;DETAIL=1&amp;DIM=0&amp;FL=A&amp;FREE=0&amp;GC=0&amp;GID=0&amp;GK=0&amp;GRP=1&amp;PID=103328&amp;PRID=0&amp;PTYPE=101955&amp;S=0&amp;SHOWALL=0&amp;SUB=0&amp;Temporal=2011&amp;THEME=90&amp;VID=0&amp;VNAMEE=&amp;VNAMEF= www12.statcan.gc.ca], &quot;2011 Census of Canada: Topic-based tabulations&quot;, pristupljeno 28. travnja 2016.&lt;/ref&gt;


Neslužbeni jezici se isto taka važni u Kanadi, pošto se 5.202.245 građana izjasnilo za neki drugi jezik kao maternji&lt;ref name=&quot;statscan_language&quot; /&gt; Od značajnijih neslužbenih jezika najznačajniji su [[kineski jezik|kineski]] (853.745 govornika), [[italijanski jezik|italijanski]] (469.485), [[nemački jezik|nemački]] (438.080), i [[pendžapski jezik|pendžapski]] (271.220).&lt;ref name=&quot;statscan_language&quot; /&gt;

=== Religija ===
{{Grafikon postoci
|izvor=&lt;ref&gt;[http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo30a-eng.htm Population by religion, by province and territory (2001 Census)]&lt;/ref&gt;
|širina=300px
|naslov=Religije u Kanadi &lt;small&gt;(Po popisu iz 2001)&lt;small&gt;
|pozadina=#ddd
|pozicija=right
|šipke=
{{Vrsta sa postotkom|[[hrišćanstvo]]|yellow||77.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[ateizam|ateisti]]|blue||16.2}}
{{Vrsta sa postotkom|[[islam]]|red||2.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[judaizam]]|green||1.1}}
{{Vrsta sa postotkom|[[budizam]]|orange||1.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[hinduizam]]|cyan||1.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[sikizam]]|magenta||0.9}}
}}
Podrška [[verski pluralizam|verskom pluralizmu]] je važan deo kanadske političke kulture. Prema popisu iz 2001.&lt;ref name=&quot;statcan_religion&quot;&gt;{{cite web |author=Statistics Canada |authorlink=Statistics Canada |publisher= Statistics Canada |url=http://www40.statcan.ca/l01/cst01/demo30a.htm |title=Population by religion, by provinces, and territories|date=25. 01. 2005.|accessdate=14. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; 77,1% Kanađana su se izjasnili kao [[hrišćanstvo|hrišćani]], a od toga [[katoličanstvo|katolici]] čine najveću grupu (43,6% svih Kanađana). Najveće [[protestantizam|protestantske]] zajednice su [[Ujedinjena crkva Kanade]] (9,5%), zatim [[Anglikanska crkva|anglikanci]] (6,8%), [[baptisti]] (2,4%), [[luteranizam|luterani]] (2%), ostali hrišćani 4,4%.&lt;ref&gt;''CIA Factbook, 2009''&lt;/ref&gt; Oko 16,5 Kanađana se izjasnilo kao [[ateizam|ateisti]], a preostalih 6,3% pripada nehrišćanskim religijama, od kojih su najznačajniji [[islam]] (1,9%) i [[judaizam]] (1,1%).

=== Najveći gradovi ===
U Kanadi postoji šest milionskih gradova, najveći je [[Toronto]], a slede ga [[Montreal]], [[Vankuver]], glavni grad [[Otava]] sa [[Gatino]]om, [[Calgary]] i [[Edmonton]].
{| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #7f7f7f; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | Najveće metropole na popisu 2006.
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; align=&quot;center&quot; | &lt;small&gt;Provincija/teritorija&lt;/small&gt;
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; align=&quot;center&quot; | &lt;small&gt;Stanovnika&lt;/small&gt;
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Toronto]]
| [[Ontario]]
| 5.113.149
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Montreal]]
| [[Quebec]]
| 3.635.571
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Vankuver]]
| [[Britanska Kolumbija]]
| 2.116.581
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Otava]]-[[Gatino]]
| [[Ontario]]-[[Quebec]]
| 1.130.761
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Calgary]]
| [[Alberta]]
| 1.079.310
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Edmonton]]
| [[Alberta]]
| 1.034.945
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Quebec (grad)|Quebec]]
| [[Quebec]]
| 715.515
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]]
| [[Manitoba]]
| 694.668
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Hamilton (Ontario)|Hamilton]]
| [[Ontario]]
| 692.911
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[London (Ontario)|London]]
| [[Ontario]]
| 457.720
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Kitchener (Ontario)|Kitchener]]
| [[Ontario]]
| 451.235
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[St. Catharines (Ontario)|St. Catharines]]-[[Niagara Falls (Ontario)|Niagara Falls]]
| [[Ontario]]
| 390.317
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Halifax]]
| [[Nova Škotska]]
| 372.858
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Oshawa (Ontario)|Oshawa]]
| [[Ontario]]
| 330.594
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victoria]]
| [[Britanska Kolumbija]]
| 330.088
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Windsor (Ontario)|Windsor]]
| [[Ontario]]
| 323.342
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Saskatoon]]
| [[Saskatchewan]]
| 233.923
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Regina (Saskatchewan)|Regina]]
| [[Saskatchewan]]
| 194.971
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Sherbrooke]]
| [[Quebec]]
| 186.952
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John's]]
| [[Newfoundland i Labrador]]
| 181.113
|}

== Kultura ==
{{main|Kultura Kanade}}
[[Datoteka:Wawadit'la(Mungo Martin House) a Kwakwaka'wakw big house.jpg|thumb|left|200px|thumb|[[Totem]] i tradicionalna „velika kuća“ u [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victoriji]], prestonici [[Britanska Kolumbija|Britanske Kolumbije]].]]

Kanadska kultura je istorijski bila pod uticajem britanske, francuske i domorodačkih kultura i običaja. Ona je takođe pod velikim uticajem [[kultura Sjedinjenih Američkih Država|američke kulture]], zbog blizine Sjedinjenih Država i migracija između dve države. Velika većina engleskih doseljenika u Kanadu između 1755. i 1815. su bili Amerikanci iz 13 kolonija (United empire loyalists). Oni su izbegli iz Sjedinjenih Država zbog vernosti Velikoj Britaniji tokom [[Američki rat za nezavisnost|Američkog rata za nezavisnost]], ili su se doselili zbog obećanja da će dobiti zemlju u zamenu za odanost Britanskoj monarhiji.

Američki mediji i zabava su popularni u anglofonoj Kanadi. Takođe, mnoga kanadska dela kulture i zabave su popularna u Sjedinjenim Državama i širom sveta.&lt;ref&gt;{{cite web |first=John D. |last=Blackwell |url=http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html#culture |title=Culture High and Low |year=2005 |accessdate=15. 03. 2006. |publisher=International Council for Canadian Studies World Wide Web Service |archivedate=2014-08-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140821200252/http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html#culture |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; Popularni pop i rok muzičari iz Kanade su [[Brian Adams]], [[Paul Anka]], [[Michael Bublé]], [[Leonard Cohen]], [[Celine Dion]], [[Nelly Furtado]], [[Avril Lavigne]], [[Alanis Moriset]], [[Daniel Powter]], Shawn Mendes i [[Shania Twain]]. Poznati glumci su [[Jim Carrey]], [[Dan Aykroyd]], [[Donald Sutherland]], [[Michael J. Fox]], [[Pamela Anderson]], [[Natasha Henstridge]].

Programi federalne vlade pomažu zakonski i finansijski posebne kanadske oblike kulture. Na tome rade državna televizija [[CBC]], [[Nacionalni filmski odbor Kanade]] i Kanadska radio-televizijska i telekomunikaciona komisija (CRTC).&lt;ref&gt;{{cite web |author=National Film Board of Canada |authorlink=National Film Board of Canada |url=http://www.nfb.ca/atonf/organisation.php?v=h&amp;lg=en |title=Mandate of the National Film Board |year=2005 |accessdate=15. 03. 2006. |archivedate=2006-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060421170854/http://www.nfb.ca/atonf/organisation.php?v=h&amp;lg=en |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;

Kanada je prostorno ogromna i etnički veoma raznovrsna zemlja. Na kanadsku kulturu su jako uticale kulture iz svih delova sveta. Većina Kanađana ceni svoje multikulturalno društvo i kanadsku kulturu shvata kao takvu.&lt;ref name=&quot;bickerton&quot;&gt;{{cite book| author=Bickerton, James &amp; Gagnon, Alain-G &amp; Gagnon, Alain (Eds).| title=Canadian Politics| publisher=Broadview Press| edition=4th| location=Orchard Park, NY| isbn=1-55111-595-6| year=2004}}&lt;/ref&gt;

Glavni [[Nacionalni simboli Kanade|nacionalni simbol]] je [[javorov list]] (koristi se od ranog 18-og veka, nalazi se na [[Zastava Kanade|zastavi Kanade]], na novčiću od jednog penija i na državnom [[Grb Kanade|grbu]].&lt;ref name=&quot;symbol1&quot;&gt;{{cite book | author=Canadian Heritage | title=Symbols of Canada | year=2002 | location=Ottawa, ON | isbn=0-660-18615-2 | publisher=Canadian Government Publishing}}&lt;/ref&gt; Drugi simboli su: [[dabar]], [[kanadska guska]], [[Britanska monarhija|monarhija]], [[Kraljevska kanadska konjička policija]],&lt;ref name=&quot;symbol1&quot;/&gt;, [[totem]]i i [[inukšuk]].

=== Obrazovanje ===
[[Datoteka:McGill hockey match.jpg|thumb|left|200px|thumb|[[Hokej na ledu|Hokejaška]] utakmica na [[Univerzitet Makgil|Univerzitetu Makgil]] u Montrealu 1901.]]

Provincije i teritorije Kanade su odgovorne za obrazovanje. Svaki sistem je sličan, ali odražava regionalnu istoriju, kulturu i geografiju.&lt;ref name=&quot;education&quot;&gt;{{cite web | author = Council of Ministers of Canada | publisher = Education@Canada | title = General Overview of Education in Canada | url = http://www.educationcanada.cmec.ca/EN/EdSys/over.php | accessdate = 22. 05. 2006. | archivedate = 2007-10-25 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20071025081319/http://www.educationcanada.cmec.ca/EN/EdSys/over.php | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; Uzrast dece koja pohađaju obaveznu školu varira u rasponu od 5–7 do 16–18 godina,&lt;ref name=&quot;education&quot; /&gt;. Pismenost odraslog stanovništva je 99%.&lt;ref name=&quot;cia_factbook&quot; /&gt; Za više obrazovanje su takođe odgovorne provincijske i teritorijalne vlade, koje plaćaju većinu troškova; federalna vlada odobrava dodatnu pomoć za istraživanja, studentske kredite i stipendije. U 2002. godini 43% Kanađana starosti između 25 i 64 godine je imalo više obrazovanje; od onih između 25 i 34 godine procenat stanovništva sa višim obrazovanjem iznosi 51%.&lt;ref&gt;{{cite web | author = Department of Finance | publisher = Department of Finance Canada | title = Creating Opportunities for All Canadians | url= http://www.fin.gc.ca/ec2005/agenda/agc4e.html| date = 14. 11. 2005. | accessdate = 22. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;

=== Sport ===
Zvanični nacionalni sportovi Kanade su [[hokej na ledu]] zimi i [[lakros]] leti.&lt;ref name=&quot;National Sports of Canada Act&quot;&gt;{{cite web | url= http://lois.justice.gc.ca/en/N-16.7/251603.html | title= National Sports of Canada Act (1994) | work= Consolidated Statutes and Regulations | accessdate= 20. 07. 2006. | publisher= [[Department of Justice (Canada)|Department of Justice]] | archivedate= 2011-05-20 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20110520115256/http://lois.justice.gc.ca/en/N-16.7/251603.html | deadurl= yes }}&lt;/ref&gt; Hokej je sport sa najviše gledalaca u državi. Takođe je najpopularniji sport koji Kanađani igraju, sa 1,65&amp;nbsp;miliona aktivnih igrača 2004.&lt;ref name = &quot;sports&quot;&gt;{{cite web | author = Conference Board of Canada| authorlink = Conference Board of Canada | year = 2004 | month = December | url = http://www.pch.gc.ca/progs/sc/pubs/socio-eco/tab2_tab_e.cfm | title = Survey: Most Popular Sports, by Type of Participation, Adult Population | publisher = Sport Canada | work = Strengthening Canada: The Socio-economic Benefits of Sport Participation in Canada—Report August 2005 | accessdate = 01. 07. 2006.}}&lt;/ref&gt; Najveći gradovi Kanade: Toronto, Montreal, Vankuver, Otava, Calgary i Edmonton imaju klubove koji igrau u kanadsko-američkoj [[NHL]] ligi. Posle hokeja, drugi popularni sportovi su [[karling]] i [[kanadski fudbal]]. [[Golf]], [[bejzbol]], [[skijanje]], [[fudbal]], [[odbojka]] i [[košarka]] se takođe igraju na omladinskim i amaterskim nivoima,&lt;ref name = &quot;sports&quot;/&gt; ali profesionalne lige i klubovi nisu tako popularni.

Kanada je bila domaćin nekoliko velikih međunarodnih sportskih događaja, među kojima su [[Letnje olimpijske igre 1972.]] u Montrealu i [[Zimske olimpijske igre 1988.]] u Calgaryju. Kanada će biti domaćin [[Zimske olimpijske igre 2010.|Zimskih olimpijskih igara 2010.]] u Vankuveru i [[Visler]]u.

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Literatura ==
* Šabić, Dejan (2008): ''Severna Amerika'', Geografski fakultet, Beograd
* Dukić, Dušan (1999): ''Biogeografija'', Geografski fakultet, Beograd
* Mastilo, Natalija (2005): ''Rečnik savremene srpske geografske terminologije'', Geografski fakultet, Beograd; ISBN 86-82657-55-4
* Grupa autora (2007): ''Atlas sveta'', Monde Neuf, Ljubljana (za izdavača Politika, Beograd); ISBN 978-86-86809-04-9

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Canada}}
* [http://www.gc.ca Zvanični vebsajt kanadske vlasti]
* [http://www.cbc.ca/ Kanadska nacionalna televizija (CBC)]
* [http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html Canadian Studies: A Guide to the Sources] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140821200252/http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html |date=2014-08-21 }}
* [http://www.canadamaps.info Maps of Canada] - Maps of Canada and maps of Canadian provinces, territories and cities
* [http://www.hanifworld.com/canadaphotos.htm Canada Views] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070519195305/http://www.hanifworld.com/canadaphotos.htm |date=2007-05-19 }}
* [http://statcan.ca/english/edu/clock/population.htm Statistics Canada with Canada's population clock] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080323075300/http://www.statcan.ca/english/edu/clock/population.htm |date=2008-03-23 }}
* [http://www.canadiangeographic.ca/atlas/ The Canadian Atlas Online]
* [http://www.justlanded.com/english/canada Information for those seeking to live in Canada]
* [http://www.international.gc.ca/canada_un/new_york/ Permanent Mission of Canada to the United Nations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060821223902/http://www.international.gc.ca/canada_un/new_york/ |date=2006-08-21 }}

{{Sjeverna Amerika}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Kanada| ]]
[[Kategorija:Države u Sjevernoj Americi]]</text>
      <sha1>kuagy2wud2geup9cwmrbzq5toxjdjom</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260181</id>
      <parentid>41260179</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:54:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Johannnes89</username>
        <id>94448</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Reverted edits by [[Special:Contribs/185.15.65.180|185.15.65.180]] ([[User talk:185.15.65.180|talk]]) to last version by InternetArchiveBot: no improvement</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78903" xml:space="preserve">{{Kanada tablica}}

&lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;'''Kanada''' ({{jez-engl|Canada}}, {{jez-fra|Canada}}) je država u [[Severna Amerika|Severnoj Americi]] koja se nalazi severno i istočno od [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenih Američkih Država]]. Na zapadu Kanade se nalazi [[Tihi ocean|Tihi okean]], na severu [[Severni ledeni okean]], a na istoku [[Atlantski okean]]. Kanada je sa površinom od 9.976.670 km² druga po veličini država u svetu, posle [[Rusija|Rusije]]. Glavni grad Kanade je [[Otava]], a najveći grad je [[Toronto]]. Ostali veći gradovi su [[Montreal]], [[Edmonton]], [[Calgary]], [[Quebec (grad)|Quebec]], [[Vankuver]] i [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]]. Broj stanovnika Kanade prema proceni iz 2009. iznosi 33.674.000.&lt;ref&gt;{{cite web
|url = http://www.statcan.ca/english/edu/clock/population.htm
|title = Canada's population clock
|publisher = Statistics Canada
&lt;!-- this automatically updates ONCE per day at 00:00 UTC &amp; rounds to nearest hundred—an estimate with any more sig figs can only be either false precision or extremely temporary -- Please do not change formula without discussing on talk page --&gt;
|access-date = 2010-10-24
|archivedate = 2008-03-23
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20080323075300/http://www.statcan.ca/english/edu/clock/population.htm
|deadurl = yes
}}&lt;/ref&gt;&lt;/span&gt;&lt;!--PODACI SE MENJAJU SVAKOG DANA U PONOC--&gt;

Teritoriju današnje Kanade su, pre dolaska Evropljana, već nekoliko hiljada godina naseljavala brojna [[Indijanci|domorodačka]] plemena. Počevši od kraja 15. veka, britanske i francuske ekspedicije su istražile i naselile atlantsku obalu Kanade. Posle [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]], [[Francuska]] je 1763. godine, morala predati sve svoje [[Kanada (Nova Francuska)|kolonije]] u Severnoj Americi [[Velika Britanija|Velikoj Britaniji]]. Godine [[1867]]. ujedinjenjem tri britanske severnoameričke kolonije u federalni [[dominion]] od četiri provincije osnovana je Kanada. Ovim je započelo pridruživanje provincija i teritorija i proces osamostaljenja od [[Velika Britanija|Velike Britanije]]. Ova široka autonomija je proširena [[Vestminsterski statut iz 1931.|Vestminsterskim statutom]] iz [[1931]], a kulminirala je [[Kanadski zakon|Kanadskim zakonom]] iz [[1982]]. kojim su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog [[parlament]]a.

Danas je Kanada [[federacija]] koja se sastoji od deset [[Kanadske provincije|provincija]] i tri teritorije. Prema državnom uređenju je [[parlament]]arna [[demokratija]] i [[ustav]]na [[monarhija]] sa kraljicom [[Elizabeta II|Elizabetom II]] kao vrhovnim suverenom. Dvojezična je država, gde su osim na federalnom nivou, [[Engleski jezik|engleski]] i [[francuski jezik]] zvanični i u provinciji [[Novi Brunswick]]. Takođe, ekonomski je jedna od najrazvijenijih država sveta, te je članica brojnih organizacija kao što su [[G8]], [[NATO]], [[Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj|OECD]], [[Svetska trgovinska organizacija|STO]], [[Organizacija američkih država|OAD]], [[APEC]] i [[Organizacija ujedinjenih nacija|UN]].

== Ime ==
[[Datoteka:Jacques Cartier 1851-1852.jpg|thumb|thumb|200px|[[Žak Kartije]]]]
[[Datoteka:Canada-satellite.jpg|thumb|thumb|200px|Satelitska slika Kanade. [[Tajga|Tajge]] preovlađuju na stenovitom [[Kanadski štit|Kanadskom štitu]]. Led i [[tundra]] su istaknuti u [[Arktik|arktičkom]] delu. Glečeri su vidljivi na [[Kanadske stenovite planine|Kanadskim stenovitim planinama]] i [[Obalske planine|Obalskim planinama]]. Ravnice i plodne [[prerija|prerije]] su pogodne za poljoprivredu. Iz [[Velika jezera|Velikih jezera]] ističe [[Saint Lawrence (rijeka)|Reka Saint Lawrence]] (na jugozapadu), gde živi najveći deo stanovništva Kanade.]]
Ime Kanada dolazi od [[Irokezi|irokeške]] reči ''kanata'', što znači naselje. Godine 1535. domorodačko stanovništvo na teritoriji današnjeg grada [[Quebec (grad)|Quebec]] je upotrebilo ovu reč da uputi francuskog istraživača [[Jacques Cartier]]a prema naselju [[Stadakona]].&lt;ref&gt;{{cite book| first=Bruce G.| last=Trigger| coauthors=Pendergast, James F.| year=1978| chapter=Saint-Lawrence Iroquoians| title=Handbook of North American Indians Volume 15| location=Washington| publisher=Smithsonian Institution |pages=357–361 |id=OCLC 58762737}}&lt;/ref&gt; Kartije je kasnije koristio reč Kanada ne misleći samo na ovo naselje, već na čitavu oblast kojom je vladao [[Donakona]] (starešina Stadakone). Do 1545. evropske knjige i mape su počele da nazivaju ovu oblast Kanada.&lt;ref&gt;{{cite web| url=http://www.gutenberg.org/files/12356/12356-h/12356-h.htm| title=Relation originale de Jacques Cartier| publisher=Tross (1863 edition)| author=Jacques Cartier| year=1545| accessdate=23. 02. 2007.}}&lt;/ref&gt;

Od početka 17. veka, taj deo [[Nova Francuska|Nove Francuske]] koji je ležao duž reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]] i severnih obala [[Velika jezera|Velikih jezera]] je nazvan [[Kanada (Nova Francuska)|Kanada]]. Nakon [[Pariški sporazum, 1963.|Pariskog sporazma iz 1763]]. ta oblast je podeljena u dve britanske kolonije, [[Donja Kanada|Donju]] i [[Gornja Kanada|Gornju Kanadu]], i ta se podela održala sve do njihovog ujedinjenja u [[Provincija Kanada|provinciju Kanada]] 1841. Nakon osnivanja konfederacije 1867. ime Kanada je usvojeno kao ime nove države.&lt;ref name=&quot;Martin&quot;&gt;{{cite journal| last=Martin| first=Robert| title=1993 Eugene Forsey Memorial Lecture: A Lament for British North America| journal=The Machray Review| publisher=Prayer Book Society of Canada| year=1993| url=http://www.prayerbook.ca/library/machray/issue5/machray5d.htm| accessdate=2008-11-05| quote=Strictly speaking, the official name of the new country was, simply, &quot;Canada,&quot; but usage sanctioned &quot;Dominion of Canada&quot;.| archive-date=2005-10-17| archive-url=https://web.archive.org/web/20051017043704/http://prayerbook.ca/library/machray/issue5/machray5d.htm| dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== Geografija ==
{{main|Geografija Kanade}}
=== Položaj ===
Kanada zauzima najseverniji deo [[Severna Amerika|Severne Amerike]]. Proteže se od [[Atlantski okean|Atlantskog okeana]] na istoku do [[Tihi ocean|Tihog okeana]] na zapadu, a sa severa je zapljuskuje [[Severni ledeni okean]]. Preko kopna na jugu se graniči samo sa [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Američkim Državama]], a sa teritorijalno izdvojenom američkom saveznom državom [[Aljaska|Aljaskom]] se graniči na severozapadu. Granica između Kanade i SAD predstavlja najdužu nebranjenu granicu na svetu. Morsku granicu deli s [[Danska|Danskom]], tj. njenim posedom [[Grenland]]om. Po ukupnoj površini, Kanada je druga najveća država na svetu posle [[Rusija|Rusije]] i najveća na američkom kontinentu.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://education.yahoo.com/reference/factbook/countrycompare/area/3d.html;_ylt=As1XMsN8kgSx746VWazy_s7PecYF|title=World Factbook: Area Country Comparison Table}}&lt;/ref&gt; Od 1925. Kanada polaže pravo na deo [[Arktik]]a između 60° i 141° ZGD, ali ovo njeno pravo nije opšte prihvaćeno. Najsevernije naselje u Kanadi i u svetu je baza kanadske vojske [[Alert]] na severnom delu ostrva [[Elsmir (ostrvo)|Elsmir]], samo 817 km od [[Sjeverni pol|Severnog pola]].&lt;ref name=&quot;alert&quot;&gt;{{cite web | publisher = National Defence Canada | author = National Defence Canada | date = 15. 08. 2006. | accessdate = 03. 10. 2006. | title = Canadian Forces Station (CFS) Alert | url = http://www.img.forces.gc.ca/org/cfiog/alert_e.asp | archivedate = 2007-06-09 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070609135729/http://www.img.forces.gc.ca/org/cfiog/alert_e.asp | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; Kanada ima najdužu morsku obalu na svetu dugu 243.000&amp;nbsp;km.&lt;ref name=&quot;coastweb&quot;&gt;{{cite web |author=Natural Resources Canada |publisher=Natural Resources Canada |url=http://gsc.nrcan.gc.ca/coast/facts_e.php |title=CoastWeb: Facts about Canada's coastline |date=19. 12. 2006. |accessdate=13. 07. 2007. |archivedate=2007-11-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071116024654/http://gsc.nrcan.gc.ca/coast/facts_e.php |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;

Zapadno od Ontarija, prostire se [[Velika ravnica]] do [[Stenovite planine|Stenovitih planina]], koje je odvajaju od [[Britanska Kolumbija|Britanske Kolumbije]]. Gotovo polovina Kanade otpada na Severnokanadsku niziju, koja je na jugu obrasla [[četinari|četinarskom]] šumom, a prema severu prelazi u močvarnu i pustu tundru, pa se na kraju razbija na brojna ostrva Arktičkog arhipelaga. Na severozapadu Kanade, reka [[Mackenzie]], posle [[Misisipi (reka)|Misisipija]] najduža reka Severne Amerike, ističe iz [[Veliko Ropsko jezero|Velikog ropskog jezera]] u Severni ledeni okean. Kopneni deo severne Kanade je okružen velikim arhipelagom u kome se nalaze neka od najvećih ostrva na svetu.

=== Geologija i reljef ===
Severno od oblasti Velikih jezera leži široki [[Kanadski štit]], izgrađen od prekambrijskih stena — [[granit]]a, [[gnajs]]a i [[peščar]]a. To je zaravnjena stenovita oblast prosečne nadomrske visine od 100–500 m, oblikovana povlačenjem leda u poslednjem [[Ledeno doba|ledenom dobu]], bogata rudama, jezerima i rekama. Teritorija Kanade je geološki aktivna u svom zapadnom delu, sa brojnim zemljotresima i potencijalno aktivnim vulkanima, među kojima su [[Maunt Miger]], [[Maunt Garibaldi]], [[Maunt Kejli]] i [[Maunt Edziza]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Etkin | first = David | coauthors = Haque, C.E. and Brooks, Gregory R. | title = An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada | publisher = Springer | date = 30. 04. 2003. | location = | pages =569, 582, 583 | url = http://books.google.com/books?id=kaJz_SNNuKMC&amp;pg=PA569&amp;lpg=PA569&amp;dq=wells+%22gray+clearwater%22+volcanic+field+earthquakes&amp;source=web&amp;ots=3-cpYxu0uM&amp;sig=OsW3GQ5BQLaHN3HzRdzQfObnx6A
| isbn = 978-1402011795}}&lt;/ref&gt; Erupcija vulkana [[Sijaks]] iz 1775. je izazvala katastrofalne posledice, ubivši 2000 pripadnika plemena [[Nisga]] i uništenjem njihovog naselja u dolini reke [[Nas]] u severnoj Britanskoj Kolumbiji. Erupcija je proizvela potok [[lava|lave]] dugačak 22,5 kilometara i prema legendi plemena Nisga blokirala je tok reke Nas.&lt;ref&gt;{{cite web | title = Tseax Cone | work = Catalogue of Canadian volcanoes | publisher = [[Geological Survey of Canada]] | date = 19. 08. 2005. | url = http://gsc.nrcan.gc.ca/volcanoes/cat/volcano_e.php?id=svb_tsx_107 | accessdate = 29. 07. 2008. | archivedate = 2010-05-23 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20100523135321/http://gsc.nrcan.gc.ca/volcanoes/cat/volcano_e.php?id=svb_tsx_107 | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; Istok Kanade, koje najvećim delom zauzima Kanadski štit, je geološki vrlo mirno i stabilno podučje.

Kanada ima više jezera od bilo koje države i u njoj se nalazi veliki deo slatke vode u svetu.&lt;ref name=&quot;altas_lakes&quot;&gt;{{cite web |author=The Atlas of Canada |publisher=National Resources Canada |url=http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/freshwater/distribution/drainage/1 |title=Drainage patterns |date=02. 04. 2004. |accessdate=18. 05. 2006. |archivedate=2008-06-15 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080615223618/http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/freshwater/distribution/drainage/1 |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author = Encarta| title = Canada| publisher = Microsoft Corporation| accessdate = 12. 06. 2006.| year = 2006| url = http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563379/Canada.html| archivedate = 2006-06-13| archiveurl = https://web.archive.org/web/20060613082536/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761563379/Canada.html| deadurl = yes}}&lt;/ref&gt; Kanadski štit se na severu i severoistoku nastavlja u vidu velikog broja ostrva u [[kanadski arktički arhipelag|kanadskom arktičkom arhipelagu]], od kojih su najveća [[Sautempton]], [[Bafinova zemlja|Bafinovo ostrvo]], [[Devon]], [[Elsmir (ostrvo)|Elsmir]], [[Samerset (ostrvo)|Samerset]] i druga.

[[Datoteka:Peggys Cove Harbour 01.jpg|thumb|thumb|200px|Prizor iz kanadskog primorja u [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]].]]
Reka Saint Lawrence na svom ušću obrazuju najveći [[estuarij]] na svetu pre nego što se ulije u [[Saint Lawrence (zaljev)|Zaliv Saint Lawrence]]. Zaliv okružuju [[Newfoundland]] na severu i [[Kanadsko primorje]] na jugu. Kanadsko primorje se produžuje na istok duž planina [[Apalači]], od severne [[Nova Engleska|Nove Engleske]] i poluostrva [[Gaspe]] u [[Quebec]]u. [[Novi Brunswick]] i [[Nova Škotska|Novu Škotsku]] razdvaja zaliv [[Fandi (zaliv)|Fandi]], u kom su zabeležene najveće razlike [[plima i oseka|plime i oseke]] na svetu. [[Ontario]] i [[Hadsonov zaliv]] dominiraju srednjim delom Kanade.

=== Vode ===
[[Datoteka:Moraine Lake 17092005.jpg|thumb|left|thumb|200px|[[Morensko jezero]] u [[Nacionalni park Banf|Nacionalnom parku Banf]]]]
U Kanadi se nalaze velike zalihe vode; kroz njene reke protiče skoro 9% obnovljivih vodotokova u svetu,&lt;ref&gt;{{Cite web| url= http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/maps/freshwater/distribution/1 | author= Atlas of Canada | title= Distribution of Freshwater | year= 2004 | month= February | accessdate=01. 02. 2007.}}&lt;/ref&gt; u njoj se nalazi četvrtina [[rit]]ova na [[Zemlja|Zemlji]], a treća je po broju [[lednik|glečera]] u svetu (iza Antarktika i Grenlanda). Zbog znatnog [[glacijalni proces|glacijalnog procesa]] u Kanadi se nalazi više od 2 miliona jezera; od onih koji se nalaze u potpunosti unutar granica Kanade, njih više od 31.000 je površine između 3 i 100&amp;nbsp;km², dok je 563 veće od 100&amp;nbsp;km².&lt;ref&gt;{{Cite web| url= http://atlas.nrcan.gc.ca/site/english/learningresources/facts/lakes.html | author= Atlas of Canada | title= Facts about Canada - Lakes | year= 2004 | month= April| accessdate=01. 03. 2007.}}&lt;/ref&gt;
[[Datoteka:Mackenzie River Freeze-up.jpg|thumb|thumb|200px|Zaleđena reka [[Mackenzie]]]]
Pored Velikih jezera na granici sa Sjedinjenim Državama, ostala veća jezera su [[Veliko Ropsko jezero|Veliko ropsko jezero]], [[Vinipeg (jezero)|Vinipeg]], [[Veliko medveđe jezero]], [[Jezero Atabaska|Atabaska]], [[Manitoba (jezero)|Manitoba]], [[Malo ropsko jezero]], [[Nipigon]], [[Sakami]] i dr.

Kanada raspolaže velikim hidroenergetskim potencijalom. Lednicima oblikovane doline reka pružaju povoljne mogućnosti za gradnju hidrolektrana, međutim, većina reka je zaleđena više meseci tokom godine, pa se njihova voda ne može iskorišćavati. Reke Kanade otiču u tri okeana i dva zaliva: [[Tihi ocean|Tihi okean]], [[Severni ledeni okean]], [[Atlantski okean]], [[Hadsonov zaliv]] i [[Meksički zaliv]]. U Tihi okean otiču [[Yukon (rijeka)|Yukon]], [[Columbia (rijeka)|Columbia]] i [[Frejzer (reka)|Frejzer]]. Slivu Severnog ledenog okeana pripada [[Mackenzie]] sa svojim pritokama [[Atabaska (rijeka)|Atabaskom]], [[Lajard]]om i [[Pis]]om, zatim [[Kopermajn]], [[Elis]] i [[Bek (rijeka)|Bek]]. Najznačajnije reka atlantskog sliva je [[Saint Lawrence]], a osim nje u Atlantik utiču i neke manje reke — [[Romen]], [[Litl Mekatina]], [[Nataškuan]] i dr. U Hadsonov zaliv se ulivaju reke [[Nelson]], [[Čerčil (reka)|Čerčil]], [[Severn]], [[Olbani]] i [[Mus]], dok slivu Meksičkog zaliva pripada [[Mlečna reka]] sa svojim pritokama.

=== Flora i fauna ===
[[Datoteka:portneuf.jpg|thumb|200px|thumb|Predeo [[širokolisne i mešovite šume umerenih predela|mešovitih šuma]] u Quebecu]]
[[Datoteka:Borealforest.jpg|thumb|thumb|200px|Crnogorična šuma Kanade]]
Ogromne nenaseljene površine, posebno u planinskim regionima i severnim regionima tundre, zauzimaju oko 70% površine Kanade. To iznosi negde oko 20% svetskih nenaseljenih područja (bez Antarktika). Ipak, samo mali deo tih površina je pokriven šumom&lt;ref&gt;[http://www.waldwissen.net/themen/wald_gesellschaft/weltforstwirtschaft/fva_kanada_wald_inventurdaten_nutzung_DE Ulrich Kohnle: ''Der Wald in Kanada und seine Nutzung'', 2009]&lt;/ref&gt;. Severna šumska granica prolazi istočnom obalom [[Labrador]]a, preko poluostrva [[Ungava]] u pravcu juga, uz istočnu obalu [[Hadsonov zaliv|Hadsonovog zaliva]], nastavlja se krivudavom linijom u pravcu severozapada prema donjem toku [[Makenzi]]ja i vodi dalje prema [[Aljaska|Aljasci]]. Severno od šumske granice, u [[tundra|tundri]], skoro da ne postoji plodno zemljište. Vegetacija južnije tundre se sastoji iz niskog šipražja, trava i [[Cyperaceae|oštrica]]. Negde oko desetina severnih delova tundre je pokrivena [[mahovine|mahovinama]], tipičnim biljkama polarne pustinje.

Kanada ima 418 miliona hektara šuma, tj. 41,9 % ukupne površine države&lt;ref&gt;Šabić Dejan, ''Šumarstvo Kanade''&lt;/ref&gt;.
Gledano od severa prema jugu biomi Kanade su: [[tundra]] i [[tajga]] u arktičkom delu, [[širokolisne i mešovite šume umerenih predela]] u istočnom delu zemlje, [[prerije]] u državama Alberta, Manitoba i Saskatchewan i [[četinarske šume umerenih predela]] u Britanskoj Kolumbiji.

Teritorija Kanade se prostire u [[Holarktičko florističko carstvo|Holarktičkom florističkom carstvu]]. U okviru njega na krajnjem severu, obuhvatajući ostrva i kontinentalni deo do Hadsonovog zaliva, izdvaja se [[Arktička floristička podoblast]] koju karakterišu tundre i tajge. Južno, uz obalu Pacifik, pa sve do istočnih padina Kordiljera izdvaja se [[Severnoameričko-pacifička floristička podoblast]] gde su smeštene guste četinarske šume [[cuga|cuge]] i [[tuja|tuje]]. Od Kordiljera do [[Manitoba|Manitobe]] izdavaja se [[Severnoameričko-prerijska floristička podoblast]] sa mešovitim listopadnim šumama i [[prerija]]ma. Na krajnjem istoku Kanade od [[Manitoba|Manitobe]] do Labradora izdavaja se [[Severnoameričko-atlantska floristička podoblast]] sa listopadnim šumama [[javor]]a, [[bukva|bukve]] i [[hrast]]a i četinarskim šumama [[bor (biljka)|borova]], [[smrča|smrče]] i [[ariš]]a&lt;ref&gt;Dukić, str. 120-125&lt;/ref&gt;.

[[Datoteka:Bigbullmoose.jpg|thumb|200px|left|thumb|Američki los]] Južno od šumske granice, od Aljaske do Newfoundlanda, se prostire jedno od najvećih svetskih područja crnogorične šume. Na istoku, od [[Velika jezera|Velikih jezera]], pa sve do obale [[Atlantski okean|okeana]], se prostiru mešovite šume [[javor]]a, [[bukva|bukve]], [[breza|breze]], [[bor (biljka)|bora]], [[ariš]]a i [[jela|jele]]. Doline na jugu su pokrivene belogoričnim drvećem. Tu preovladava [[hrast]], [[kesten]], [[javor]], [[brest (biljka)|brest]] i [[orah]]. U zapadnim planinskim predelima se najčešće mogu videti [[smrča]], [[duglazija]] (''Pseudotsuga menziesii'') i usukani bor (''Pinus contorta''). Na visoravnima rastu između ostalog topola i žuti bor (''Pinus ponderosa''). Vegetacijom obale [[Tihi okean|Pacifika]] dominiraju guste šume visokih duglezija, [[kedar|kedra]] (''Cedrus'') i jela. Prerija je previše suva da bi u njoj moglo rasti više od pojedinačnih šumaraka. U tom predelu se prostire poznati „pojas žitarica“ - žitnica Kanade i [[Sjedinjene Američke Države|SAD]].

U pogledu faune, Kanada spada u [[Holarktička zoogeografska oblast|Holarktičku zoogeografsku oblast]], gde se na severu do Hadsonovog zaliva izdvaja [[Arktička zoogeografska podoblast]], a na jugu [[Kanadska zoogeografska podoblast]]. Najkarakterističnije životinjske vrste Kanade su: [[los]], [[vapiti]], [[šumski bizon]], [[grizli]], [[kanadski ris]], [[američki dabar]], [[vizon]], [[bizamski pacov]], [[američko bodljikavo prase]], [[kanadska guska]] i [[leštarka]]. Na severu, u arktičkim predelima žive [[beli medved]]i, [[polarna lisica]], [[bela sova]], [[karibu]], [[vuk]], [[morž]] i endemično [[mosušno goveče]]&lt;ref&gt;Dukić, str 338-340&lt;/ref&gt;.

=== Zemljište ===
Na teritoriji Kanade se prostiru sledeći tipovi [[tlo|tla]]: Na krajnjem severoistoku dominiraju tla tundri, koja se ka jugu, sve do Velikih jezera nastavljaju na [[podzol]]i. U centralnom južnom delu Kanade su rasprostranjeni [[černozem]] i [[smeđe tlo|smeđa prerijska tla]]. Na Pacifičkoj obali od granice sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], pa sve do [[Bofortovo more|Boforovog mora]] dominiraju tipična [[planinsko tlo|planinska tla]]&lt;ref&gt;Atlas sveta, str. 40, odeljak ''Tla''&lt;/ref&gt;

=== Klima ===
U Kanadi se može pronaći nekoliko tipova klime, čije prostiranje zavisi od geografskog položaja i klimatoloških faktora koji deluju na datom području. Prema [[Kepenova klasifikacija klimata|Kepenovoj klasifikaciji klimata]], najveći deo Kanade ima vlažnu borealnu klimu (''Df''). Krajnji jug Kanade, uz granicu sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] ima podtip vlažne borealne klime s toplim letom (''Dfb''), dok se severnije nalazi poručje vlaže borealne klime sa svežim letom (''Dfc''). Zime su oštre, s prosečnim dnevnim temperaturama od –15&amp;nbsp;°C, a mogu se spusti i ispod −40&amp;nbsp;°C.&lt;ref name=&quot;twn_regina&quot;&gt;{{cite web |author=The Weather Network |authorlink=The Weather Network |publisher=The Weather Network |url=http://www.theweathernetwork.ca/weather/stats/pages/C02072.htm?CASK0261 |title=Statistics, Regina SK |accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; U oblastima daljim od obale, sneg može da se zadrži i do 6 meseci godišnje. Prosečne najviše temperature se kreću od 20 do 25&amp;nbsp;°C, dok na obalama prosečna najviša letnja temperatura varira od 25 do 30&amp;nbsp;°C, sa povremenim ekstremnim vrućinama u nekim oblastima u unutrašnjostima koje prelaze 40&amp;nbsp;°C.&lt;ref name=&quot;twn_vancouver&quot;&gt;{{cite web |author=The Weather Network |authorlink=The Weather Network |publisher=The Weather Network |url=http://www.theweathernetwork.ca/weather/stats/pages/C02096.htm?CABC0308 |title=Statistics: Vancouver Int'l, BC |accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;twn_toronto&quot;&gt;{{cite web |author=The Weather Network |authorlink=The Weather Network |publisher=The Weather Network |url=http://www.theweathernetwork.ca/weather/stats/pages/C02017.htm?CAON0696 |title=Statistics: Toronto Pearson Int'l |accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;

Zapadno primorje u provinciji Britanska Kolumbija je izuzetak od generalno oštre klime zemlje. Tu preovladava umereno vlažni (okeanski) tip klime (''Cf''), odnosno njen podtip vlažna subtropska klima (''Cfa''), a mestimice (jug ostrva Viktorija) se javlja i mediteranski tip (''Cs''), s podtipom mediteranske klime sa toplim letima (''Csb''). Zime su u ovom području blage i kišovite. Krajni sever zemlje ima polarni tip klime (''ET'') s [[Tundra|tundrom]] kao preovladavajućom vegetacijom.

== Istorija ==
{{main|Istorija Kanade}}
[[Datoteka:Authentic Viking recreation.jpg|thumb|left|thumb|200px|Restaurirano vikinško naselje u Lans o Medouz]]
Arheološka istraživanja pokazuju da su ljudi u severnom [[Yukon]]u živeli još pre 26 500 godina, a u južnom [[Ontario|Ontariju]] od pre 9 500 godina.&lt;ref&gt;{{cite journal| last=Cinq-Mars| first=J.| year=2001| title=On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia| journal=The World of Elephants - International Congress, Rome| url=http://www.cq.rm.cnr.it/elephants2001/pdf/424_428.pdf|format=PDF| accessdate= 2006-05-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web| author=Wright, J.V| publisher=Canadian Museum of Civilization Corporation| url=http://www.civilization.ca/archeo/hnpc/npvol04e.html| title=A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes| date = 2001-09-27| accessdate= 2006-05-14}}&lt;/ref&gt;. Ti autohtoni narodi su stigli u Severnu Ameriku preko [[Beringov moreuz|Beringovog moreuza]] između [[Aljaska|Aljaske]] i istočnog [[Sibir]]a.

I [[Indijanci]] (u Kanadi se koristi termin [[Prvi narodi]]) i [[Eskimi]] (Inuiti) su živeli od lova i ribolova. Svaki narod je bio organizovan u određenim regionima i imao svoje kulturne posebnosti, koje su sve bile povezane sa prirodom. I pored toga [[animizam]] je bila glavna religija svih domorodačkih naroda.

[[Beotuci]], narod koji je nekada živeo na ostrvu [[Newfoundland]], bili su prvi autohtoni narod koji je stupio u kontakt s Evropljanima. Oni su zaslužni za izraz Crveni Indijanci, koji će se naknadno odnositi na druge indijanske narode u Severnoj Americi. Zbog svoje izolacije od drugih autohtonih naroda, Eskimi će postati šire poznati Evropljanima krajem 19. i početkom 20. veka, kada su ih francusko-kanadski istraživači sreli na dalekom severu.

[[Kolonizacija Severne Amerike|Evropljani]] su se prvi put pojavili kada su [[Vikinzi]] naselili u [[Lansi Medouz|Lans o Medouzu]] oko 1000. godine. Nakon neuspeha te kolonije nije bilo pokušaja istraživanja [[Severna Amerika|Severne Amerike]] sve do 1497. kada je [[Džon Kabot]] istraživao atlantsku obalu Kanade za račun [[Engleska|Engleske]] i [[Jacques Cartier|Jacquesa Cartiera]] 1534. za račun [[Francuska|Francuske]].

=== Doseljavanje Evropljana ===
[[Datoteka:Voyageur canoe.jpg|thumb|thumb|200px|Trgovina krznom je bila najvažnija delatnost u Kanadi do 19. veka]]
Francuski istraživač [[Samuel de Champlain]] je stigao do Kanade 1603. i osnovao prva stalna evropska naselja u [[Port Royal (Nova Škotska)|Port Royalu]] [[1605]]. i [[Quebec (grad)|Quebec]] [[1608]]. Ova naselja su postala sedišta [[Akadija (Nova Francuska)|Akadije]] i Kanade. Od francuskih kolonista u [[Nova Francuska|Novoj Francuskoj]], Kanadijenci su se naselili duž reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]], Akadijci su se naselili u današnje [[Kanadsko primorje]], dok su francuski trgovci krznom i katolički misionari istražili [[Velika jezera]], [[Hadsonov zaliv]] i sliv [[Misisipi (rijeka)|Misisipija]] do [[Luizijana|Luizijane]]. Oko kontrole trgovinom krznom izbili su [[Francusko-irokeški ratovi|ratovi]] između Francuza i domaćih [[Irokezi|Irokeza]]. Englezi su osnovali svoje ribarske stanice u [[Newfoundland]]u oko 1610. i kolonizovali su [[13 kolonija]] na jugu.

=== Kolonijalno doba ===
Niz od četiri interkolonijalna rata je izbio u periodu od 1689. do 1763. između Engleske (kasnije Velike Britanije) i Francuske. [[Rat kralja Vilijama]] (1689-1697) nije doneo teritorijalne promene, ali ih je došlo nakon [[Rat kraljice Ane|Rata kraljice Ane]] (1702-1713). Kopneni deo Nove Škotske ([[Akadija]], Newfoundland i oblast Hadsonovog zaliva) je došao pod britansku vlast po [[Utrehtski mir|Uthrehtskom miru]] iz 1713, a po okončanju [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]] [[Pariski mir|Pariskim mirom]] (1763) Kanada i veći deo Nove Francuske su predate Velikoj Britaniji. Britanci su 1745. tokom [[Rat kralja Džordža|Rata kralja Džordža]] zauzeli francusku tvrđavu [[Luizburg]] na ostrvu Kejp Breton, ali su je vratili nazad 1748. odredbom [[Ahenski mir|Ahenskog mira]]. Po okončanju [[Sedmogodišnji rat|Sedmogodišnjeg rata]] [[Pariski mir|Pariskim mirom]] (1763) Kanada i veći deo Nove Francuske su predate Velikoj Britaniji.

[[Kraljevska objava 1763.|Kraljevskom objavom]] iz [[1763]]. od Nove Francuske obrazovana je [[Quebec]], a ostrvo [[Cape Breton]] je pripojeno [[Nova Škotska|Novoj Škotskoj]]. Ona je takođe ograničila jezička i verska prava francuskih naseljenika. Godine 1769. Ostrvo svetog Džona (danas [[Otok Princa Edwarda]]) je postalo posebna kolonija. Da bi se sprečili sukobi u Quebecu, 1774. godine je donet Kvebečki zakon, koji je proširio teritoriju Quebeca do Velikih jezera i doline [[Ohajo (rijeka)|Ohaja]], a ponovo su dozvoljeni [[francuski jezik]], [[katoličanstvo|katolička vera]] i francusko građansko pravo u Quebecu. Ovo je razljutilo mnoge stanovnike [[13 kolonija]], što je ubrzalo [[Američka revolucija|Američku revoluciju]].&lt;ref&gt;{{cite web | author= |publisher= |title= Wars on Our Soil, earliest times to 1885 |accessdate=21. 08. 2006. |url=http://www.civilization.ca/cwm/gallery1/revolution2_e.html}}&lt;/ref&gt;[[Pariski mir|Pariskim mirom]] iz 1783. je priznata nezavisnost [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenih Američkih Država]], kojima su pripale teritorije južno od Velikih jezera. U Kanadu je iz Sjedinjenih Država izbeglo oko 50.000 lojalista vernih Velikoj Britaniji.&lt;ref name=&quot;moore&quot;&gt;{{cite book |first= Christopher |last=Moore |year=1994 |title=The Loyalist: Revolution Exile Settlement |publisher=McClelland &amp; Stewart |location= Toronto |isbn=0-7710-6093-9}}&lt;/ref&gt;, kao i njenih indijanskih saveznika poput [[Mohikanci|Mohikanaca]]. [[Novi Brunswick]] je izdvojen iz Nove Škotske kao deo reorganizacije naselja lojalista u kanadskom primorju. Da bi se ugodilo engleskim lojalistima u Quebecu, novim [[Ustavni zakon iz 1791.|Ustavnim zakonom]] [[Quebec]] je 1791. podeljen na frankofonsku [[Donja Kanada|Donju Kanadu]] i anglofonsku [[Gornja Kanada|Gornju Kanadu]], čime je obemama stranama zagarantovana njihova izabrana zakonodavna skupština.

=== Britanska Severna Kanada ===
Kanada (Gornja i Donja) su bile glavni front u [[Rat 1812.|Ratu 1812.]] između Velike Britanije i SAD. Odbrani Kanade je doprinela osećaj zajedništva među kanadskim Britancima.

Od 1815. započela je masovna imigracija Britanaca i [[Irci|Iraca]] u Kanadu. [[Drvna industrija]] je prestigla trgovinu krznom kao glavnu privrednu delatnost početkom 1800ih.

Potreba za odgovornom vladom dovela je do oružanog ustanka 1837. i 1838. kao znak nezadovoljstva političkim reformama i etničkim sukobima. Posledica toga je bio [[Zakon o uniji iz 1840.]] koji je ujedinio Gornju i Donju Kanadu u [[Ujedinjena provincija Kanada|Ujedinjenu provinciju Kanadu]]. Kanađani i engleskog i francuskog porekla su zajedno radili u parlamentu na vraćanju prava Francuzima. Odgovorna vlada je uspostavljena u svim Britanskim Severnoameričkim provincijama do 1849.

Dve trgovačke kompanije, [[Kompanija Hadsonovog zaliva]] i [[Severozapadna kompanija]], kontrolisale su trgovinu u ogromnoj oblasti prerija i kanadskog severa. Kompanija Hadsonovog zaliva je 1670. zakupila [[Rupertova zemlja|Rupertovu zemlju,]] što joj je omogućilo da ima monopol nad trgovinom krznom. Ali kada je Severozapadna kompanija pokušala da tu stekne uporište, dolazilo je to stalnih oružanih sukoba. Posle [[bitka kod Sedam hrastova|okršaja kod Sedam Hrastova]] u [[Kolonija Crvena reka|Koloniji Crvena reka]] (danas Manitoba), ove dve kompanije su se 1821. spojile, a nova kompanija je proširila svoj monopol na gotovo ceo severozapad kontinenta. Granični spor sa SAD je razrešen 1846. godine i granica je povučena po 49. paraleli, zapadno od Velikih jezera. Ovo je omogućilo kasniju kolonizaciju zapadnih provincija i osnivanje kolonije na ostrvu [[Vankuver (ostrvo)|Vankuver]] 1849. i kolonije [[Britanska Kolumbija]] 1858.

=== Postkonfederalna Kanada ===
[[Datoteka:Fathers of Confederation LAC c001855.jpg|thumb|left|200px|thumb|„Očevi konfederacije“, slika [[Robert Haris|Roberta Harisa]]]]
Posle niza ustavnih konferencija, Ustavnim zakonom iz [[1867]]., takođe poznatim i kao Britanski Severnoamerički zakon, osnovana je Kanadska konfederacija, koja je ujedinjena u jedan [[dominion]] Kanada 1. jula 1867. sa četiri provincije: [[Ontario]], [[Quebec]], [[Nova Škotska]] i [[Novi Brunswick]]&lt;ref&gt;{{cite book| last=Farthing |first= John |title= Freedom Wears a Crown |location= Toronto |publisher=Kingswood House |date=1957 |id = ASIN B0007JC4G2}}&lt;/ref&gt;. Godine 1870. od [[Rupertova zemlja|Rupertove zemlje]] i [[Severozapadna zemlja|Severozapadne zemlje]] stvorene su [[Severozapadne teritorije]] i provincija [[Manitoba]]. Sledeće godine u dominion je ušla provincija [[Britanska Kolumbija]], a [[1873]]. i [[Otok Princa Edwarda]].

[[Datoteka:Canada provinces evolution 2.gif|thumb|250px|thumb|Teritorijalni razvoj Kanade]]
Osnivanje države i političkog sistema je odigralo važnu ulogu na razvoj Kanade u pogledu kolonizacije, razvoja industrije, poljoprivrede i saobraćaja.
 
[[Datoteka:Canadian tank and soldiers Vimy 1917.jpg|Kanadski vojnici su odneli odlučujuću pobedu u [[bitka kod izbočine Vimi|bici kod bregova Vimi]]|thumb|200px|thumb|left]]
Kanada je britanskom objavom rata [[Nemačko carstvo|Nemačkoj]] 1914. automatski ušla u [[Prvi svetski rat]]. Kanada je slala svoju vojsku na [[Zapadni front u Prvom svetskom ratu|Zapadni front]], i ona je odigrala važnu ulogu u tom ratu.

Godine 1919. Kanada se samostalno (nezavisno od Ujedinjenog Kraljevstva) pridružila [[Društvo naroda|Ligi naroda]]. [[Vestminsterski statut 1931.|Vestminsterskim statutom]], koji je doneo Parlament Ujedinjenog Kraljevstva, potvrđena je nezavisnost Kanade.

[[Velika kriza]] od 1929. do 1933. je donela ekonomske probleme celoj Kanadi. Kanada je objavila rat [[Treći rajh|nacističkoj Nemačkoj]] tri dana nakon što je to uradilo Ujedinjeno Kraljevstvo. Kanadska vojska je igrala značajnu ulogu u borbama na Atlantiku, invaziji na Italiju, [[desant na Bretanju|desantu na Bretanju]], [[bitka za Normandiju|bici za Normandiju]], oslobođenju Holandije i drugim operacijama. U tom periodu ekonomija Kanade je doživela nagli razvoj kao rezultat vojnih nabavki za Kanadu, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kinu i [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetski Savez]]. [[Drugi svetski rat]] Kanada ja završila sa jednom od najbrojnijih vojski na svetu&lt;ref name=&quot;stacey&quot;&gt;{{cite book | last = Stacey |first= C.P.| authorlink =C.P. Stacey | title=History of the Canadian Army in the Second World War | publisher = Queen's Printer | year= 1948}}&lt;/ref&gt;. Tokom rata, Kanada je postala jedan od zemalja osnivača [[Organizacija ujedinjenih nacija|Ujedinjenih nacija]].

Godine 1949. [[Newfoundland i Labrador]] su se pridružili Kanadskoj konfederaciji kao deseta provincija. Ekonomski razvoj je doprineo povećanju nataliteta i imigracije iz brojnih evropskih zemalja.&lt;ref&gt;{{cite web |author=Harold Troper |publisher=Ontario Institute for Studies in Education |url=http://ceris.metropolis.net/Virtual%20Library/Demographics/troper1/troper1.html |title=History of Immigration to Toronto Since the Second World War: From Toronto 'the Good' to Toronto 'the World in a City' |date=2000-03 |accessdate=19. 05. 2006. |archivedate=2006-05-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060529054654/http://ceris.metropolis.net/Virtual%20Library/Demographics/troper1/troper1.html |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;. Ovaj rast, uz politiku nekoliko uzastopnih vlada Liberalne stranke, je doveo do pojave novog kanadskog identiteta, što je obeleženo usvajanjem sadašnje [[zastava Kanade|zastave sa javorovim listom]] 1965, uvođenjem zvanične dvojezičnosti 1969. i zvanične multikulturalnosti 1971. Konačno, posle niza ustavnih konferencija, [[Kanadski zakon|Kanadskim zakonom]] iz 1982. su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog parlamenta. [[Ustav Kanade]] je usvojen 1982, istovremeno sa usvajanjem [[Povelja o pravima i slobodama građana|Povelje o pravima i slobodama građana]] kao proširenjem ustavnog sistema Kanade.

U isto vreme, u [[Québec]]u su se odvijale duboke društvene i ekonomske promene kroz [[Tiha revolucija|Tihu revoluciju]], što je dovelo do rasta nacionalističkog pokreta u ovoj provinciji&lt;ref name=&quot;QR&quot;&gt;{{cite web| last=Bélanger| first=Claude |publisher=Marionopolis College, Montreal| url= http://faculty.marianopolis.edu/c.belanger/quebechistory/events/quiet.htm| title= Quiet Revolution| work=Quebec History| date = 3. 08. 2000.| accessdate=2008}}&lt;/ref&gt; i radikalnijeg [[Front za oslobođenje Kvebeka|Fronta za oslobođenje Kvebeka]], čije su akcije pokrenule [[Oktobarska kriza|Oktobarsku krizu]] 1970. Jednu deceniju kasnije održan je neuspešan [[Referendum o nezavisnosti Kvebeka 1980.|referendum]] o nezavisnosti provincije i međudržavnom povezivanju s Kanadom. Potonji pokušaji [[Sporazum kod jezera Mič|pokušaji ustavne reforme]] su propali 1989. Drugi referendum o nezavisnosti Quebeca održan je 1995., kojim je nezavisnost odbijena tesnom većinom od 50,6% prema 49,4%.&lt;ref name=&quot;dickinson&quot;&gt;{{cite book| first=John Alexander| last=Dickinson| coauthors=Young, Brian| year=2003| title=A Short History of Quebec| publisher=McGill-Queen's University Press| edition=3rd| location=Montreal| isbn=0-7735-2450-9}}&lt;/ref&gt; Vrhovni sud Kanade je presudio da bi jednostrano proglašenje nezavisnosti bilo neustavno, a u parlamentu je usvojen [[Zakon o jasnoći]] kojim su precizirani uslovi dogovornog napuštanja konfederacije.&lt;ref name=&quot;dickinson&quot; /&gt;

Tokom 1980-ih, za vreme premijera [[Brian Mulroney|Briana Mulroneya]], Kanada se približila SAD u ekonomskim i političkim odnosima. Sa SAD, a kasnije i sa [[Meksiko]]m je potpisan sporazum o slobodnoj trgovini (poznat kao [[NAFTA]] - severnoamerički sporazum za slobodnu trgovinu).

Nakon raznih [[mirotvorna misija|mirotvornih]] misija od 1950-ih do 1990-ih, Kanada je učestvovala u [[Rat u Afganistanu|ratu u Avganistanu]] 2001, ali je odbila da učestvuje u [[Invazija Iraka 2003.|invaziji Iraka 2003]]. Za to vreme u Kanadi, nakon brojnih pravnih borbi, kao i uz neke nasilne sukobe, Kanada je 1999. omogućila [[eskimi|eskimsku]] samoupravu osnivanjem teritorije [[Nunavut]], i ispunila zahteve naroda [[Nizga]] u Britanskoj Kolumbiji.

== Politika i državno uređenje ==
[[Datoteka:Canada Parliament2.jpg|thumb|left|200px|thumb|Kanadski parlament u [[Otava|Otavi]]]]
{{glavni članak|Federalizam u Kanadi}}
Kanada je [[federacija|federalna]] [[Kanadska monarhija|ustavna monarhija]] na čelu sa kraljicom [[Elizabeta II|Elizabetom II]]. Britanski monarh je istovremeno i vladar još 15 zemalja u okviru [[Komonvelt]]a, što stavlja Kanadu u zajednicu sa tim državama preko [[personalna unija|personalne unije]]. Predstavnik kraljice u Kanadi je [[Generalni guverner Kanade|generalni guverner]], koji ima ulogu odobravanja zakona i ostale državne funkcije.

Ustav Kanade se sastoji od pisanog teksta i nepisanih tradicija i pravila&lt;ref&gt;{{cite web|author=Department of Justice |publisher= Department of Justice, Canada |url=http://laws.justice.gc.ca/en/const/index.html |title=Constitution Acts 1867 to 1982|accessdate=14. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;. Ustavni zakon od 1867. godine (do 1982. poznat kao [[Britanski akt o Severnoj Americi]]) je uspostavio upravu na osnovama parlamentarnog presedana sličnom onom u Velikoj Britaniji, i podelio je vlast između savezne i provincijskih vlada. Ustavni zakon iz [[1982]]. je dodao [[Povelja o pravima i slobodama|Povelju o pravima i slobodama]], koja garantuje Kanađanima osnovna prava i slobode koje se obično ne mogu ograničiti na bilo kom nivou vlasti (mada sekcija 33 Povelje o slobodama i pravima pruža mogućnost saveznom i provincijskim [[parlament]]ima da zaobiđu neke sekcije Povelje na rok od pet godina).
[[Datoteka:Justin Trudeau in 2019 at the G7 (Biarritz) (48622478973) (cropped) (cropped) (cropped).jpg|alt=|mini|[[Justin Trudeau]], sadašnji premijer Kanade]]
Premijera bira većina u parlamentu, a potvrđuje ga guverner. Trenutni premijer Kanade je [[:en:Justin_Trudeau|Justin Trudeau]].

[[Parlament Kanade|Parlament]] je [[Dvodoman sistem|dvodoman]]: izabrani predstavnici u [[Donji dom Kanade|Donjem domu]] i imenovani poslanici u [[Senat Kanade|Senatu]]. Svakog člana donjeg doma bira većina u njegovoj izbornoj jedinici (većinski izvorni sistem). Izbore raspisuje guverner, po savetu premijera. Maksimalno trajanje mandata je 5 godina. Članove Senata bira premijer, a imenuje ih guverner, i članovi istaju u Senatu do svoje 75. godine.

Četiri partije koje su izabrane u federalni parlament na izborima 2008. su: [[Konzervativna partija (Kanada)|Konzervativna]], [[Liberalna partija (Kanada)|Liberalna partija]], [[Nova demokratska partija]] i [[Blok za Kvebek]].

Najvišu sudsku vlast ima Vrhovni sud, koji ima 9 članova koje imenuje guverner sa savet premijera i ministra pravde. Sve sudije na najvišem i apelacionim nivoima se imenuju nakon konsultacija sa nevladinim pravnim telima. Anglosaksonsko [[opšte pravo]] preovladava u svim provincijama osim u Quebecu, u kom preovladava francusko [[građansko pravo]]. Krivični zakon je odgovornost federalne vlade i jedinstven je u celoj Kanadi. Sprovođenje zakona, što uključuje i krivične sudove, je odgovornost provincija, ali u ruralnim oblastima svih provincija osim u Ontariju i Quebecu, sprovodi ga [[Kraljevska kanadska konjička policija]].

Kanada i SAD dele najdužu nebranjenu granicu na svetu, sarađuju u vojnim kampanjama i vežbama, a međusobno su najveći trgovinski partneri. I pored toga, Kanada ima nezavisnu spoljnu politiku, posebno u odnosima sa Kubom, Kinom i Irakom. Pored toga, Kanada održava i tradicionalne veze sa Velikom Britanijom, Francuskom i sa zemljama [[Komonvelt]]a i [[Frankofonija|Frankofonije]].

=== Administrativna podela ===
{{main|Kanadske provincije}}
[[Datoteka:Kanada administrativna podela.svg|thumb|thumb|250px|Provincije i teritorije Kanade]]
Kanada se sastoji od 10 provincija i 3 teritorije. Na zapadu se nalaze [[Britanska Kolumbija]], [[Alberta]], [[Saskatchewan]] i [[Manitoba]]. U centralnom delu Kanade nalaze se [[Québec]] i [[Ontario]], a atlantski deo Kanade čine [[Novi Brunswick]], [[Otok Princa Edwarda]], [[Nova Škotska]] i [[Newfoundland i Labrador]]. Tri teritorije ([[Yukon]], [[Nunavut]] i [[Severozapadne teritorije]]) čine severnu Kanadu. Provincije imaju veću autonomiju od teritorija. Svaka ima svoje provincijske ili teritorijalne simbole. Provincije su odgovorne za većinu socijalnih programa Kanade (kao što su zdravstvena i socijalna zaštita i obrazovanje) i zajedno skupe više prihoda od federalne vlade. Federalna vlada može da uvedene nacionalne zakone na teritoriji provincije, ali provincije imaju diskreciono pravo da se izuzmu od toga, ali to retko čine.

{| class=&quot;wikitable&quot; width=950px style=&quot;font-size:95%;&quot; 
|+  style=&quot;background:#BFD7FF&quot;| '''Provincije i teritorije Kanade'''
! rowspan=&quot;2&quot; | Provincija/Teritorija
! rowspan=&quot;2&quot; | Poštanski/&lt;br /&gt;[[ISO 3166-2:CA|ISO kod]]
! rowspan=&quot;2&quot; | Glavni grad
! rowspan=&quot;2&quot; | Najveći grad
! rowspan=&quot;2&quot; | Ulazak u konfederaciju
! rowspan=&quot;2&quot; | Stanovništvo&lt;br /&gt;(2008)&lt;ref&gt;[http://www.statcan.ca/Daily/English/080625/d080625b.htm Procene broja stanovnika (1. april 2008)]&lt;/ref&gt;
! colspan=&quot;3&quot; | Površina (km²)
|-
! Kopno !! Voda !! Ukupno
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Ontario]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | ON
| [[Toronto]] 
| [[Toronto]]
| rowspan = &quot;4&quot; | [[1. jul]] [[1867]].
| colpos = &quot;6&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 12 891 787
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 917 741
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 158 654
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;4&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 076 395
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Quebec]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | QC
| [[Quebec (grad)|Quebec]] 
| [[Montreal]]
| colpos = &quot;6&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 7 744 530
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 356 128
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 185 928
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;3&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 542 056
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Nova Škotska]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NS
| [[Halifax]] 
| [[Halifax]] 
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 935 962
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 53 338
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 946
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 55 284
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Novi Brunswick]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NB
| [[Fredericton]] 
| [[Saint John (Novi Brunswick)|Saint John]]
| colpos = &quot;6&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 751 527
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 71 450
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 458
| colpos = &quot;7&quot; rowpos = &quot;2&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 72 908
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Manitoba]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | MB
| [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]] 
| [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]] 
| [[15. jul]] [[1870]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 196 291
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 553 556
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 94 241
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 647 797
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Britanska Kolumbija]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | BC
| [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victoria]]
| [[Vankuver]]
| [[20. jul]] [[1871]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 4 428 356
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 925 186
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 19 549
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 944 735
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Otok Princa Edwarda]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | PE
| [[Charlottetown]] 
| [[Charlottetown]] 
| [[1. jul]] [[1873]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 139 407
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 5 660
| style=&quot;text-align: center;&quot; | —
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 5 660
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Saskatchewan]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | SK
| [[Regina (Saskatchewan)|Regina]] 
| [[Saskatoon]]
| rowspan = &quot;2&quot; | [[1. septembar]] [[1905]]
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 010 146
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 591 670
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 59 366
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 651 036
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Alberta]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | AB
| [[Edmonton]]
| [[Calgary]]
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 3 512 368
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 642 317
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 19 531
| colpos = &quot;6&quot; style=&quot;text-align: right;&quot; | 661 848
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Newfoundland i Labrador]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NL
| [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John's]]
| [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John's]]
| [[31. mart]] [[1949]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 508 270
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 373 872
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 31 340
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 405 212
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Severozapadne teritorije]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NT
| [[Yellowknife, Kanada|Yellowknife]] 
| [[Yellowknife, Kanada|Yellowknife]]
| [[15. jul]] [[1870]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 42 514
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 183 085
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 163 021
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 346 106
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Yukon]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | YT
| [[Whitehorse, Yukon|Whitehorse]]
| [[Whitehorse, Yukon|Whitehorse]]
| [[13. jun]] [[1898]].
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 31 530
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 474 391
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 8 052
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 482 443
|-
! style=&quot;text-align: left;&quot; | [[Nunavut]]
| style=&quot;text-align: center;&quot; | NU
| [[Iqaluit]] 
| [[Iqaluit]] 
| [[1. april]] [[1999]]. (izdvojen iz Severozapadnih teritorija)
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 31 152
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 1 936 113
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 157 077
| style=&quot;text-align: right;&quot; | 2 093 190
|}

=== Vojska ===
Kanada ima profesionalnu vojsku koju čini oko 65 000 redovnih i 26 000 rezervnih vojnika.&lt;ref&gt;{{cite web |author=Assistant Deputy Minister (Public Affairs) |authorlink=Department of National Defence (Canada) |publisher=Department of National Defence |url=http://www.forces.gc.ca/site/about/family_e.asp |title=The National Defence family |accessdate=14. 05. 2006. |archivedate=2006-05-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060506144958/http://www.forces.gc.ca/site/about/family_e.asp |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; Vojska Kanade se sastoji od kopnene vojske, vazduhoplovstva i mornarice. U svom arsenalu Kanada ima 1.400 oklopnih vozila, 34 ratna broda i 861 vazduhoplov.&lt;ref name=&quot;cf_equipment&quot;&gt;{{cite web |author=Assistant Deputy Minister (Public Affairs) |authorlink=Department of National Defence (Canada) |publisher=Department of National Defence |url=http://www.forces.gc.ca/site/Reports/cds_report/anxd_e.asp |title=Canadian Forces Equipment |accessdate=14. 05. 2006. |archivedate=2007-12-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071202111825/http://www.forces.gc.ca/site/Reports/cds_report/anxd_e.asp |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;

Jaka povezanost anglofonog dela Kanade sa Ujedinjenim Kraljevstvom i Komonveltom doprinelo je velikom učešću Kanade u britanskoj kampanji u [[Drugi burski rat|Drugom burskom ratu]], Prvom svetskom ratu i Drugom svetskom ratu. Kanada je bila jedna od osnivača [[Organizacija ujedinjenih nacija|Ujedinjenih nacija]] 1945. i [[NATO|NATO pakta]] 1949. Tokom [[Hladni rat|Hladnog rata]], Kanada je značajno učestvovala u snagama Ujedinjenih nacija u [[Korejski rat|Korejskom ratu]]. Zajedno sa SAD Kanada je osnovala [[Severnoamerička komanda za protivvazdušnu odbranu|Severnoameričku komandu za protivvazdušnu komandu]] protiv potencijalnih napada iz vazduha iz [[Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika|Sovjetskog Saveza]].

== Privreda ==
[[Datoteka:Log driving in Vancouver.jpg|thumb|thumb|200px|Šlepovanje balvana u Vankuveru]]

Kanada je jedna od najbogatijih država na svetu, sa visokim prihodima po glavi stanovnika, i član je [[Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj|Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj]] i [[G8]]. Po obimu trgovine ona je među prvih deset država sveta.&lt;ref name=&quot;WTO 2008 Press Release&quot;&gt;{{cite web | author=WTO|authorlink= WTO|publisher= WTO|url=http://www.wto.org/english/news_e/pres08_e/pr520_e.htm|title=Latest release |date=17. 04. 2008. |accessdate=03. 07. 2008.}}&lt;/ref&gt; Ekonomija u Kanadi je [[mešovita ekonomija|mešovita]]. Od početka 1990ih, kanadska privreda je brzom usponu, sa niskim stopama nezaposlenosti i suficitima na saveznom nivou. Danas, Kanada podseća na SAD po tržišno orijentisanom privrednom sistemu, modelu proizvodnje, kao i visokom životnom standardu.&lt;ref name=&quot;cia_factbook&quot;&gt;{{cite web |author=Central Intelligence Agency |publisher= Central Intelligence Agency |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ca.html |title=The World Factbook: Canada |date=16. 05. 2006. |accessdate=06. 05. 2007.}}&lt;/ref&gt;

U februaru 2009, nacionalna stopa nezaposlenosti je bila 7,77%. Stopa nezaposlenosti po provincijama varira od male - 3,6% u Alberti do visoke od 14,6% u Newfoundlandu i Labradoru.&lt;ref name=&quot;statcan_labour&quot;&gt;{{cite web | author=Statistics Canada |authorlink= Statistics Canada |publisher= Statistics Canada |url=http://www.statcan.ca/english/Subjects/Labour/LFS/lfs-en.htm |title=Latest release from Labour Force Survey |date=04. 08. 2006. |accessdate=04. 08. 2006.}}&lt;/ref&gt;

U prošlom veku, rast [[industrija|industrije]], [[rudarstvo|rudarstva]], kao i [[tercijarni sektor|uslužnog sektora]] je transformisao državu uglavnom ruralne ekonomije u pretežno industrijsku i urbanu zemlju. Kao i u svim bogatim državama, kanadskom privredom dominira uslužni sektor, koja zapošljava oko tri četvrtine Kanađana.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www40.statcan.ca/l01/cst01/econ40.htm|publisher=Statistics Canada|title=Employment by Industry|date=04. 01. 2007.}}&lt;/ref&gt; Međutim, Kanada je neobična među razvijenim zemljama po značaju primarnog sektora, pošto su [[drvna industrija|drvna]] i [[naftna industrije]] dve najvažnije industrije u Kanadi.

Kanada je jedna od retkih razvijenih zemalja koja je izvoznik [[energenti|energenata]].&lt;ref name=&quot;cia_factbook&quot; /&gt; Kanada u Atlantskom okeanu ima ogromne rezerve [[prirodni gas|prirodnog gasa]], a nalazišta [[nafta|nafte]] i gasa su skoncentrisana i u Alberti. [[Atabaskanski katranski pesak]] pruža Kanadi druge po veličini rezerve nafte u svetu, odmah iza [[Saudijska Arabija|Saudijske Arabije]]&lt;ref name=&quot;athabasca&quot;&gt;{{cite web |author=Clarke, Tony; Campbell, Bruce; Laxer, Gordon |publisher=Parkland Institute |url=http://www.ualberta.ca/PARKLAND/research/perspectives/LaxerClarkeCampbellMar06OpEd.htm |title=US oil addiction could make us sick |date=10. 03. 2006. |accessdate=18. 05. 2006. |archivedate=2007-06-22 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070622124130/http://www.ualberta.ca/PARKLAND/research/perspectives/LaxerClarkeCampbellMar06OpEd.htm |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; U Québecu, Britanskoj Kolumbiji, Newfoundlandu i Labradoru, Novom Brunswicku, Ontariju, Manitobi i Yukonu, [[hidroelektrana|hidroelektrane]] prestavljaju jeftin i čist izvor [[obnovljivi izvori energije|obnovljivih izvora energije]].

Kanada je jedan od najvažnijih svetskih snabdevača [[poljoprivreda|poljoprivrednim]] proizvodima. Kanadske prerije su jedan od najvećih proizvođača [[pšenica|pšenice]], [[uljana repica|uljane repice]] i drugih žitarica.&lt;ref name=&quot;ce_agriculture&quot;&gt;{{cite web |author=The Canadian Encyclopedia |publisher= Historical Foundation of Canada |url=http://www.canadianencyclopedia.ca/index.cfm?PgNm=TCE&amp;Params=J1SEC80771 |title=Agriculture and Food: Export markets |year=2006|accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; Kanada je najveći svetski proizvođač [[cink]]a i [[uranijum]]a i svetski lider u proizvodnji drugih prirodnih resursa, kao što su [[zlato]], [[nikl]], [[aluminijum]] i [[olovo]].&lt;ref name=&quot;ce_minig&quot;&gt;{{cite web |author=The Canadian Encyclopedia |publisher= Historica Foundation of Canada |url=http://www.canadianencyclopedia.ca/index.cfm?PgNm=TCE&amp;Params=A1SEC824436 |title=Canadian Mining |year=2006|accessdate=18. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;

Mnogi gradovi u severnom delu zemlje se nalaze u blizini rudnika ili područja pod šumom. Kanada takođe ima značajan industrijski sektor skoncentrisan u južnom Ontariju i Quebecu, sa [[automobil]]skom i [[vazduhoplov]]nom industrijom kao posebno važnima.
[[Datoteka:Nafta.jpg|thumb|left|thumb|200px|Predstavnici vlada Kanade, Meksika i Sjedinjenih Američkih Država potpisuju sporazum [[NAFTA]] 1992. godine]]

Ekonomska integracija sa SAD se značajno povećala posle Drugog svetskog rata. To je nateralo Kanađane da se zabrinu za kulturnu i ekonomsku autonomiju u doba [[globalizacija|globalizacije]] i američkih televizijskih emisija, filmova i korporacija koje su postale sveprisutne. [[Trgovinski sporazum o automobilskim proizvodima|Trgovinskim sporazum o automobilskim provizvodima]] iz 1965. uklonjene su carine za trgovinu proizvodima auto-industrije. Tokom 1970ih brige oko energetske samodovoljnosti i stranog vlasništva u industrijskom sektoru primorali su liberalnu vladu [[Pierre Trudeau|Pierra Trudeaua]] da uvede [[Nacionalni energetski program]] i osnuje Agenciju za nadzor stranih ulaganja.&lt;ref&gt;{{cite web|author= Norman Hillmer|title=Foreign Investment Review Agency|work= The Canadian Encyclopedia |publisher=Historica Foundation|url=http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&amp;Params=A1ARTA0002896}}&lt;/ref&gt;

Tokom 1980ih, progresivni konzervativci [[Brian Mulroney|Briana Mulroneya]] ukinuli su NEP i promenili ime u Agenciju za nadzor stranih ulaganja u [[Investicije Kanada]] u cilju podsticanja stranih ulaganja. [[Sporazum o slobodnoj trgovini Kanade i Sjedinjenih Država]] iz 1988. eliminisao je carine između dve zemlje, dok je [[Severnoamerički sporazum o slobodnoj trgovini]] (NAFTA) iz 1990. proširio zonu slobodne trgovine na Meksiko.

Sredinom 1990-tih, liberalna vlada [[Žan Kretjen|Žana Kretjena]] počela je da prijavljuje godišnji budžetski suficit i polako da otplaćuje nacionalni dug. Od 2001. godine Kanada je izbegavala ekonomsku [[recesija|recesiju]] i zadržala je najbolje ukupne ekonomske učinke među članicama G8.&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.pco-bcp.gc.ca/default.asp?Language=E&amp;Page=archivechretien&amp;Sub=Speeches&amp;Doc=commonwealthbusinessforum.20031204_e.htm | publisher = Privy Council Office, Government of Canada | last = Chretien | first = Jean | date = 04. 12. 2003. | accessdate = 07. 08. 2006. | title = Notes for an Address by Prime Minister Jean Chrétien on the Occasion of the Commonwealth Business Forum | archivedate = 2007-08-19 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20070819173233/http://www.pco-bcp.gc.ca/default.asp?Language=E | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; [[Svetska ekonomska kriza 2008.|Svetska ekonomska kriza]] iz 2008. prourokovala je recesiju u Kanadi i mogućnost povećanja nezaposlenosti u zemlji do 10%.&lt;ref&gt;[http://www.nationalpost.com/related/topics/story.html?id=1383376 Jobless rate to peak at 10%: TD] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/5nDiwjKnX?url=http://www.nationalpost.com/related/topics/story.html?id=1383376 |date=2010-02-01 }}. Financial Post. March 13, 2009.&lt;/ref&gt; Uprkos globalnoj recesiji, tržištu rada u Kanadi je i dalje potrebno nekoliko stotina hiljada stranih radnika.&lt;ref&gt;[http://www.muchmormagazine.com/2009/01/canada-to-maintain-immigration-levels-in-2009/ Canada to maintain immigration levels in 2009], Muchmor Canada Magazine, January 19, 2009&lt;/ref&gt;

=== Saobraćaj ===
[[Datoteka:Aircanada.b767.750pix.jpg|thumb|thumb|200px|Boing 767, [[Er Kanada]]]]
S obzirom na njen geografski položaj, Kanada ima dobro razvijenu, ali ne tako gustu [[saobraćaj]]nu mrežu. Najveći tranzit se ostvaruje u uskom pojasu uz granicu sa [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], ne širem od 200-300 kilometara. Drumski saobraćaj je intenzivan u pojasu od Ontarija do [[Vankuver]]a. Od [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victorie]] na pacifičkoj obali do [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John'sa]] na atlantskoj obali izgrađen je [[Transkanadski autoput]] u dužini od 8.000 kilometara, koji je jedini autoput u ovoj državi&lt;ref&gt;[http://archives.cbc.ca/economy_business/transport/topics/678/ Transkanadski autoput, Dobavljeno dana 08. oktobra 2009.]&lt;/ref&gt;. Od [[Toronto|Toronta]] polazi put ''401'', sa čak 16 kolovoznih traka, što ga čini jednim od najširih puteva na svetu&lt;ref&gt;[http://www.onthighways.com/highway_401.htm Put 401]&lt;/ref&gt;.

Kako su severni delovi države nepristupačni za drumski saobraćaj, vazdušni saobraćaj igra veliku ulogu. Postoji čak 75 avio kompanija uključujući i državnu [[Air Canada|Air Canadu]]. Međunarodni [[aerodrom]]i nalaze se u sledećim gradovima — [[Toronto]], [[Quebec (grad)|Quebec]], [[Montreal]], [[Calgari]], [[Edmonton]], [[Halifax]] i [[Vankuver]]&lt;ref&gt;http://www.aircraft-charter-world.com/airports/northamerica/canada.htm Spisak aerodorma u Kanadi&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:TC Hwy Rockies.JPG|thumb|200px|[[Transkanadski autoput]] u Alberti|left]]
Železnički saobraćaj doživeo je procvat tokom [[19. vek]]a, zahvaljujući uspešnoj vladinoj promociji ovog vida prevoza. Međutim, tokom [[1930]]-ih godina [[železnica]] gubi značaj, a glavni krivac bila je ekpanzija drumskog saobraćaja. Danas železnički saobraćaj obavljaju ''VIA Rail Canada'' i brojne privatne kompanije.

Glavne luke u Kanadi se nalaze na ušću reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]] i u [[Vankuver]]u.&lt;!--Hamilton, Montreal, Port-Cartier, Quebec City, polovina kanadskih luka je u oblasti Velikih jezera i Saint Lawrence--&gt; Najveći značaj za unutrašnji vodeni saobraćaj imaju Velika jezera, zahvaljujući veštačkim kanalima kojima su povezana tokom [[19. vek]]a. U prošlosti saobraćaj na rekama se obavljao u [[kanu]]ima, a danas za to služe [[brod]]ovi.

Veliki kanadski gradovi poput [[Toronto|Toronta]] i [[Montreal]]a još od sredine 20. veka imaju izgrađene [[metro]]e. [[Calgary]] i [[Edmonton]] od [[1980]]-ih imaju [[laki šinski sistem|laki metro]], dok u [[Quebec (grad|Quebecu]] postoje čak i [[trolejbus]]i.

== Stanovništvo ==
[[Datoteka:Toronto skyline in September 2008.jpg|left|thumb|200px|thumb|Najveći grad [[Toronto]]]]
Kanadu su prvobitno formirale tri etničke grupe: [[Prvi narodi]], koji su domoroci Kanade; [[Francuzi]] koji su se prvi naselili na prostorima današnje Kanade; i [[Engleska|Englezi]], koji su vojno porazili Francuze i zauzeli njihove kolonije sredinom 18. veka. [[1763]]. godine, Francuska je predala svoje kanadske teritorije Engleskoj potpisivanjem Pariškog mira.

Po gustini stanovništva, sa 3,5 stanovnika po kvadratnom kilometru, Kanada je među vrlo retko naseljenim državama na svetu.&lt;ref name=&quot;population_density&quot;&gt;{{cite web |author=WorldAtlas.com |publisher= WorldAtlas.com |url=http://worldatlas.com/aatlas/populations/ctydensityl.htm |title=Countries of the World (by lowest population density) |date=2006-02 |accessdate=16. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; U istočnom delu Kanade najgušće naseljeni deo zemlje je pojas između [[Quebec (grad)|Quebec]] i [[Windsor (Ontario)|Windsora]] (južni Quebec—južni Ontario), koji se proteže uz oblast [[Velika jezera|Velikih jezera]] i reke [[Saint Lawrence (rijeka)|Saint Lawrence]] na jugoistoku.&lt;ref&gt;{{cite web |accessdate = 03. 10. 2006. | year = 2006 | publisher = railwaypeople.com | author = railwaypeople.com | title = Quebec–Windsor Corridor Jet Train, Canada |url=http://www.railwaypeople.com/rail-projects/quebec-windsor-corridor-jet-train-canada-30.html}}&lt;/ref&gt;

Kanada je na popisu stanovništva imala 31.612.897 stanovnika, što je povećanje od 5,4% od 2001.&lt;ref name=&quot;statcan_population_clock&quot;&gt;{{cite web |author= Beauchesne, Eric |publisher=National Post |url=http://www.canada.com/nationalpost/financialpost/story.html?id=73b94aac-08f0-477f-a72a-b8b640f6658f&amp;k=90795 |title=We are 31,612,897|date=13. 03. 2007.|accessdate=13. 03. 2007.}}&lt;/ref&gt; Uzrok rasta populacije je [[imigracija]], i u manjem procentu, prirodni priraštaj. Oko tri četvrtine stanovništva Kanade živi u pojasu širokom oko 150&amp;nbsp;km od granice sa Sjedinjenim Državama.&lt;ref&gt;{{cite web | date = 25. 01. 2005. | accessdate = 03. 10. 2006. | title = Canada World View&amp;nbsp;– Issue 24 | first = Norman | last = Hillmer | publisher = Foreign Affairs and International Trade Canada | url = http://www.international.gc.ca/canada-magazine/issue24/01-title-en.asp }}{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Sličan procenat stanovništva živi u gradskim sredinama, skoncentrisan u [[koridor Quebec-Windsor|koridoru Quebec-Windsor]] (gde se nalaze i Toronto, Montreal i Otawa), primorje Britanske Kolumbije (u regionu oko Vankuvera) i u [[koridor Calgary-Edmonton|koridoru Calgary-Edmonton]] u Alberti.&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://www.statcan.gc.ca/pub/82-221-x/00503/t/th/4062283-eng.htm | title = Urban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regions | year = 2001 | publisher = Statistics Canada | author = Statistics Canada | accessdate = 23. 04. 2009.}}&lt;/ref&gt;

Prema popisu iz 2006. postoje 43 etničke grupe u Kanadi sa najmanje 100.000 pripadnika.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&amp;Geo=PR&amp;Code=01&amp;Data=Count&amp;Table=2&amp;StartRec=1&amp;Sort=3&amp;Display=All&amp;CSDFilter=5000|title=Ethnocultural Portrait of Canada Highlight Tables, 2006 Census&lt;!-- Bot generated title --&gt;}}&lt;/ref&gt;

Kanada ima najveću stopu imigracije po stanovniku,&lt;ref name=&quot;highest immigration&quot;&gt;{{cite web |author=Benjamin Dolin and Margaret Young, Law and Government Division |publisher=Library of Parliament |url=http://www.parl.gc.ca/information/library/PRBpubs/bp190-e.htm |title=Canada's Immigration Program |date=31. 10. 2004. |accessdate=29. 11. 2006. |archivedate=2010-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100227131739/http://www.parl.gc.ca/information/library/PRBpubs/bp190-e.htm |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; što je zasluga ekonomske politike i okupljanja porodica; Kanada takođe prima veliki broj [[izbeglica]].

Kao što je to slučaj sa drugim razvijenim državama, i u Kanadi prosečna starost stanovništva se povećava, sa sve više osoba u penziji i manje stanovništva u radnom dobu. Godine 2006. prosečna starost stanovništva je bilo 39,5 godina.&lt;ref&gt;Statistics Canada [http://www12.statcan.ca/english/census06/analysis/agesex/highlights.cfm 2006 Census: Portrait of the Canadian Population in 2006]&lt;/ref&gt; Rezultati sa ovog popisa su takođe pokazali da uprkos povećanju imigracije od 2001, prosečno starenje stanovništva Kanade nije se usporilo u tom periodu.

=== Etničke grupe ===
Najveća etnička grupa su [[Englezi]] (21%), zatim [[Francuzi]] (15,8%), [[Škoti]] (15,2%), [[Irci]] (13,9%), [[Nemci]] (10,2%), [[Italijani]] (5%), [[Han Kinezi|Kinezi]] (4%), [[Ukrajinci]] (3,6%) i [[Prvi narodi]] (3,5%). Otprilike jedna trećina ispitanika se izjasnilo kao „Kanađani“.&lt;ref&gt;{{cite web|url = http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&amp;Geo=PR&amp;Code=01&amp;Data=Count&amp;Table=2&amp;StartRec=1&amp;Sort=3&amp;Display=All&amp;CSDFilter=5000 |title = Ethnocultural Portrait of Canada Highlight Tables, 2006 Census |accessdate = 30. 06. 2008.}}&lt;/ref&gt; Prirodni priraštaj kanadskog domorodačkog stanovništa je skoro dva puta veći od nacionalnog proseka, a 2006. 3,8% kanadskog stanovništva se izjasnilo kao potomci domorodaca.

=== Jezici ===
[[Datoteka:VuedeMontreal.jpg|left|thumb|200px|thumb|Najveći frankofonski grad [[Montreal]]]]
[[Engleski jezik|Engleski]] i [[francuski jezik]] su dva službena jezika Kanade. Dvojezičnost u Kanadi je zakonski zagarantovana Poveljom o pravima i slobodama. Ova dva jezika se ravnopravna u federalnim sudovima, parlamentu i u drugim federalnim ustanovama.

Engleski je maternji jezik 59,7% a francuski 23,2% stanovništva&lt;ref name=&quot;statscan_language&quot;&gt;{{cite web|author=Statistics Canada |authorlink=Statistics Canada |publisher= Statistics Canada |url=http://www40.statcan.ca/l01/cst01/demo11a.htm |title=Population by mother tongue, by province and territory|date=27. 01. 2005.|accessdate=14. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;. 98,5% Kanađana priča engleski ili francuski. Iako 85% frankofonog stanovništva živi u Quebecu, postoji značajna frankofonska populacija i u Ontariju, Alberti, Manitobi i atlantskim provincijama.

Nekoliko indijanskih jezika takođe ima službeni status u Severozapadnim teritorijama. [[Inuktitut]] je većinski jezik u Nunavutu i jedan od tri službena jezika u toj teritoriji. 200 725 državljana Kanade (6% od ukupnog stanovništva) govori nekim od indijanskih jezika kao materinskim, najviše [[cree jezik|cree jezikom]] (120 000).&lt;ref&gt;[http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2011/dp-pd/tbt-tt/Rp-eng.cfm?LANG=E&amp;APATH=3&amp;DETAIL=1&amp;DIM=0&amp;FL=A&amp;FREE=0&amp;GC=0&amp;GID=0&amp;GK=0&amp;GRP=1&amp;PID=103328&amp;PRID=0&amp;PTYPE=101955&amp;S=0&amp;SHOWALL=0&amp;SUB=0&amp;Temporal=2011&amp;THEME=90&amp;VID=0&amp;VNAMEE=&amp;VNAMEF= www12.statcan.gc.ca], &quot;2011 Census of Canada: Topic-based tabulations&quot;, pristupljeno 28. travnja 2016.&lt;/ref&gt;


Neslužbeni jezici se isto taka važni u Kanadi, pošto se 5.202.245 građana izjasnilo za neki drugi jezik kao maternji&lt;ref name=&quot;statscan_language&quot; /&gt; Od značajnijih neslužbenih jezika najznačajniji su [[kineski jezik|kineski]] (853.745 govornika), [[italijanski jezik|italijanski]] (469.485), [[nemački jezik|nemački]] (438.080), i [[pendžapski jezik|pendžapski]] (271.220).&lt;ref name=&quot;statscan_language&quot; /&gt;

=== Religija ===
{{Grafikon postoci
|izvor=&lt;ref&gt;[http://www40.statcan.gc.ca/l01/cst01/demo30a-eng.htm Population by religion, by province and territory (2001 Census)]&lt;/ref&gt;
|širina=300px
|naslov=Religije u Kanadi &lt;small&gt;(Po popisu iz 2001)&lt;small&gt;
|pozadina=#ddd
|pozicija=right
|šipke=
{{Vrsta sa postotkom|[[hrišćanstvo]]|yellow||77.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[ateizam|ateisti]]|blue||16.2}}
{{Vrsta sa postotkom|[[islam]]|red||2.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[judaizam]]|green||1.1}}
{{Vrsta sa postotkom|[[budizam]]|orange||1.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[hinduizam]]|cyan||1.0}}
{{Vrsta sa postotkom|[[sikizam]]|magenta||0.9}}
}}
Podrška [[verski pluralizam|verskom pluralizmu]] je važan deo kanadske političke kulture. Prema popisu iz 2001.&lt;ref name=&quot;statcan_religion&quot;&gt;{{cite web |author=Statistics Canada |authorlink=Statistics Canada |publisher= Statistics Canada |url=http://www40.statcan.ca/l01/cst01/demo30a.htm |title=Population by religion, by provinces, and territories|date=25. 01. 2005.|accessdate=14. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt; 77,1% Kanađana su se izjasnili kao [[hrišćanstvo|hrišćani]], a od toga [[katoličanstvo|katolici]] čine najveću grupu (43,6% svih Kanađana). Najveće [[protestantizam|protestantske]] zajednice su [[Ujedinjena crkva Kanade]] (9,5%), zatim [[Anglikanska crkva|anglikanci]] (6,8%), [[baptisti]] (2,4%), [[luteranizam|luterani]] (2%), ostali hrišćani 4,4%.&lt;ref&gt;''CIA Factbook, 2009''&lt;/ref&gt; Oko 16,5 Kanađana se izjasnilo kao [[ateizam|ateisti]], a preostalih 6,3% pripada nehrišćanskim religijama, od kojih su najznačajniji [[islam]] (1,9%) i [[judaizam]] (1,1%).

=== Najveći gradovi ===
U Kanadi postoji šest milionskih gradova, najveći je [[Toronto]], a slede ga [[Montreal]], [[Vankuver]], glavni grad [[Otava]] sa [[Gatino]]om, [[Calgary]] i [[Edmonton]].
{| border=1 cellpadding=4 cellspacing=0 class=&quot;toccolours&quot; style=&quot;align: left; margin: 0.5em 0 0 0; border-style: solid; border: 1px solid #7f7f7f; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; border-collapse: collapse; font-size: 95%;&quot;
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | Najveće metropole na popisu 2006.
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; align=&quot;center&quot; | &lt;small&gt;Provincija/teritorija&lt;/small&gt;
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; align=&quot;center&quot; | &lt;small&gt;Stanovnika&lt;/small&gt;
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Toronto]]
| [[Ontario]]
| 5.113.149
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Montreal]]
| [[Quebec]]
| 3.635.571
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Vankuver]]
| [[Britanska Kolumbija]]
| 2.116.581
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Otava]]-[[Gatino]]
| [[Ontario]]-[[Quebec]]
| 1.130.761
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Calgary]]
| [[Alberta]]
| 1.079.310
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Edmonton]]
| [[Alberta]]
| 1.034.945
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Quebec (grad)|Quebec]]
| [[Quebec]]
| 715.515
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Vinipeg (grad)|Vinipeg]]
| [[Manitoba]]
| 694.668
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Hamilton (Ontario)|Hamilton]]
| [[Ontario]]
| 692.911
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[London (Ontario)|London]]
| [[Ontario]]
| 457.720
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Kitchener (Ontario)|Kitchener]]
| [[Ontario]]
| 451.235
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[St. Catharines (Ontario)|St. Catharines]]-[[Niagara Falls (Ontario)|Niagara Falls]]
| [[Ontario]]
| 390.317
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Halifax]]
| [[Nova Škotska]]
| 372.858
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Oshawa (Ontario)|Oshawa]]
| [[Ontario]]
| 330.594
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victoria]]
| [[Britanska Kolumbija]]
| 330.088
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Windsor (Ontario)|Windsor]]
| [[Ontario]]
| 323.342
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Saskatoon]]
| [[Saskatchewan]]
| 233.923
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Regina (Saskatchewan)|Regina]]
| [[Saskatchewan]]
| 194.971
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[Sherbrooke]]
| [[Quebec]]
| 186.952
|-
| style=&quot;background:#F5F5DC;&quot; | [[St. John's (Newfoundland i Labrador)|St. John's]]
| [[Newfoundland i Labrador]]
| 181.113
|}

== Kultura ==
{{main|Kultura Kanade}}
[[Datoteka:Wawadit'la(Mungo Martin House) a Kwakwaka'wakw big house.jpg|thumb|left|200px|thumb|[[Totem]] i tradicionalna „velika kuća“ u [[Victoria, Britanska Kolumbija|Victoriji]], prestonici [[Britanska Kolumbija|Britanske Kolumbije]].]]

Kanadska kultura je istorijski bila pod uticajem britanske, francuske i domorodačkih kultura i običaja. Ona je takođe pod velikim uticajem [[kultura Sjedinjenih Američkih Država|američke kulture]], zbog blizine Sjedinjenih Država i migracija između dve države. Velika većina engleskih doseljenika u Kanadu između 1755. i 1815. su bili Amerikanci iz 13 kolonija (United empire loyalists). Oni su izbegli iz Sjedinjenih Država zbog vernosti Velikoj Britaniji tokom [[Američki rat za nezavisnost|Američkog rata za nezavisnost]], ili su se doselili zbog obećanja da će dobiti zemlju u zamenu za odanost Britanskoj monarhiji.

Američki mediji i zabava su popularni u anglofonoj Kanadi. Takođe, mnoga kanadska dela kulture i zabave su popularna u Sjedinjenim Državama i širom sveta.&lt;ref&gt;{{cite web |first=John D. |last=Blackwell |url=http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html#culture |title=Culture High and Low |year=2005 |accessdate=15. 03. 2006. |publisher=International Council for Canadian Studies World Wide Web Service |archivedate=2014-08-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140821200252/http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html#culture |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; Popularni pop i rok muzičari iz Kanade su [[Brian Adams]], [[Paul Anka]], [[Michael Bublé]], [[Leonard Cohen]], [[Celine Dion]], [[Nelly Furtado]], [[Avril Lavigne]], [[Alanis Moriset]], [[Daniel Powter]], Shawn Mendes i [[Shania Twain]]. Poznati glumci su [[Jim Carrey]], [[Dan Aykroyd]], [[Donald Sutherland]], [[Michael J. Fox]], [[Pamela Anderson]], [[Natasha Henstridge]].

Programi federalne vlade pomažu zakonski i finansijski posebne kanadske oblike kulture. Na tome rade državna televizija [[CBC]], [[Nacionalni filmski odbor Kanade]] i Kanadska radio-televizijska i telekomunikaciona komisija (CRTC).&lt;ref&gt;{{cite web |author=National Film Board of Canada |authorlink=National Film Board of Canada |url=http://www.nfb.ca/atonf/organisation.php?v=h&amp;lg=en |title=Mandate of the National Film Board |year=2005 |accessdate=15. 03. 2006. |archivedate=2006-04-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060421170854/http://www.nfb.ca/atonf/organisation.php?v=h&amp;lg=en |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt;

Kanada je prostorno ogromna i etnički veoma raznovrsna zemlja. Na kanadsku kulturu su jako uticale kulture iz svih delova sveta. Većina Kanađana ceni svoje multikulturalno društvo i kanadsku kulturu shvata kao takvu.&lt;ref name=&quot;bickerton&quot;&gt;{{cite book| author=Bickerton, James &amp; Gagnon, Alain-G &amp; Gagnon, Alain (Eds).| title=Canadian Politics| publisher=Broadview Press| edition=4th| location=Orchard Park, NY| isbn=1-55111-595-6| year=2004}}&lt;/ref&gt;

Glavni [[Nacionalni simboli Kanade|nacionalni simbol]] je [[javorov list]] (koristi se od ranog 18-og veka, nalazi se na [[Zastava Kanade|zastavi Kanade]], na novčiću od jednog penija i na državnom [[Grb Kanade|grbu]].&lt;ref name=&quot;symbol1&quot;&gt;{{cite book | author=Canadian Heritage | title=Symbols of Canada | year=2002 | location=Ottawa, ON | isbn=0-660-18615-2 | publisher=Canadian Government Publishing}}&lt;/ref&gt; Drugi simboli su: [[dabar]], [[kanadska guska]], [[Britanska monarhija|monarhija]], [[Kraljevska kanadska konjička policija]],&lt;ref name=&quot;symbol1&quot;/&gt;, [[totem]]i i [[inukšuk]].

=== Obrazovanje ===
[[Datoteka:McGill hockey match.jpg|thumb|left|200px|thumb|[[Hokej na ledu|Hokejaška]] utakmica na [[Univerzitet Makgil|Univerzitetu Makgil]] u Montrealu 1901.]]

Provincije i teritorije Kanade su odgovorne za obrazovanje. Svaki sistem je sličan, ali odražava regionalnu istoriju, kulturu i geografiju.&lt;ref name=&quot;education&quot;&gt;{{cite web | author = Council of Ministers of Canada | publisher = Education@Canada | title = General Overview of Education in Canada | url = http://www.educationcanada.cmec.ca/EN/EdSys/over.php | accessdate = 22. 05. 2006. | archivedate = 2007-10-25 | archiveurl = https://web.archive.org/web/20071025081319/http://www.educationcanada.cmec.ca/EN/EdSys/over.php | deadurl = yes }}&lt;/ref&gt; Uzrast dece koja pohađaju obaveznu školu varira u rasponu od 5–7 do 16–18 godina,&lt;ref name=&quot;education&quot; /&gt;. Pismenost odraslog stanovništva je 99%.&lt;ref name=&quot;cia_factbook&quot; /&gt; Za više obrazovanje su takođe odgovorne provincijske i teritorijalne vlade, koje plaćaju većinu troškova; federalna vlada odobrava dodatnu pomoć za istraživanja, studentske kredite i stipendije. U 2002. godini 43% Kanađana starosti između 25 i 64 godine je imalo više obrazovanje; od onih između 25 i 34 godine procenat stanovništva sa višim obrazovanjem iznosi 51%.&lt;ref&gt;{{cite web | author = Department of Finance | publisher = Department of Finance Canada | title = Creating Opportunities for All Canadians | url= http://www.fin.gc.ca/ec2005/agenda/agc4e.html| date = 14. 11. 2005. | accessdate = 22. 05. 2006.}}&lt;/ref&gt;

=== Sport ===
Zvanični nacionalni sportovi Kanade su [[hokej na ledu]] zimi i [[lakros]] leti.&lt;ref name=&quot;National Sports of Canada Act&quot;&gt;{{cite web | url= http://lois.justice.gc.ca/en/N-16.7/251603.html | title= National Sports of Canada Act (1994) | work= Consolidated Statutes and Regulations | accessdate= 20. 07. 2006. | publisher= [[Department of Justice (Canada)|Department of Justice]] | archivedate= 2011-05-20 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20110520115256/http://lois.justice.gc.ca/en/N-16.7/251603.html | deadurl= yes }}&lt;/ref&gt; Hokej je sport sa najviše gledalaca u državi. Takođe je najpopularniji sport koji Kanađani igraju, sa 1,65&amp;nbsp;miliona aktivnih igrača 2004.&lt;ref name = &quot;sports&quot;&gt;{{cite web | author = Conference Board of Canada| authorlink = Conference Board of Canada | year = 2004 | month = December | url = http://www.pch.gc.ca/progs/sc/pubs/socio-eco/tab2_tab_e.cfm | title = Survey: Most Popular Sports, by Type of Participation, Adult Population | publisher = Sport Canada | work = Strengthening Canada: The Socio-economic Benefits of Sport Participation in Canada—Report August 2005 | accessdate = 01. 07. 2006.}}&lt;/ref&gt; Najveći gradovi Kanade: Toronto, Montreal, Vankuver, Otava, Calgary i Edmonton imaju klubove koji igrau u kanadsko-američkoj [[NHL]] ligi. Posle hokeja, drugi popularni sportovi su [[karling]] i [[kanadski fudbal]]. [[Golf]], [[bejzbol]], [[skijanje]], [[fudbal]], [[odbojka]] i [[košarka]] se takođe igraju na omladinskim i amaterskim nivoima,&lt;ref name = &quot;sports&quot;/&gt; ali profesionalne lige i klubovi nisu tako popularni.

Kanada je bila domaćin nekoliko velikih međunarodnih sportskih događaja, među kojima su [[Letnje olimpijske igre 1972.]] u Montrealu i [[Zimske olimpijske igre 1988.]] u Calgaryju. Kanada će biti domaćin [[Zimske olimpijske igre 2010.|Zimskih olimpijskih igara 2010.]] u Vankuveru i [[Visler]]u.

== Izvori ==
{{reflist|2}}

== Literatura ==
* Šabić, Dejan (2008): ''Severna Amerika'', Geografski fakultet, Beograd
* Dukić, Dušan (1999): ''Biogeografija'', Geografski fakultet, Beograd
* Mastilo, Natalija (2005): ''Rečnik savremene srpske geografske terminologije'', Geografski fakultet, Beograd; ISBN 86-82657-55-4
* Grupa autora (2007): ''Atlas sveta'', Monde Neuf, Ljubljana (za izdavača Politika, Beograd); ISBN 978-86-86809-04-9

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Canada}}
* [http://www.gc.ca Zvanični vebsajt kanadske vlasti]
* [http://www.cbc.ca/ Kanadska nacionalna televizija (CBC)]
* [http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html Canadian Studies: A Guide to the Sources] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140821200252/http://www.iccs-ciec.ca/blackwell.html |date=2014-08-21 }}
* [http://www.canadamaps.info Maps of Canada] - Maps of Canada and maps of Canadian provinces, territories and cities
* [http://www.hanifworld.com/canadaphotos.htm Canada Views] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070519195305/http://www.hanifworld.com/canadaphotos.htm |date=2007-05-19 }}
* [http://statcan.ca/english/edu/clock/population.htm Statistics Canada with Canada's population clock] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080323075300/http://www.statcan.ca/english/edu/clock/population.htm |date=2008-03-23 }}
* [http://www.canadiangeographic.ca/atlas/ The Canadian Atlas Online]
* [http://www.justlanded.com/english/canada Information for those seeking to live in Canada]
* [http://www.international.gc.ca/canada_un/new_york/ Permanent Mission of Canada to the United Nations] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060821223902/http://www.international.gc.ca/canada_un/new_york/ |date=2006-08-21 }}

{{Sjeverna Amerika}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Kanada| ]]
[[Kategorija:Države u Sjevernoj Americi]]</text>
      <sha1>nkablsbym6kjnc8coicj07bmxsqitli</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dubrovačko-neretvanska županija</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11152</id>
    <revision>
      <id>41260180</id>
      <parentid>41246695</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:53:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <comment>[[Pelješki most]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7996" xml:space="preserve">{{Županija RH|
ime = Dubrovačko-neretvanska županija|
ime_genitiv = Dubrovačko-neretvanske |
karta = Croatia, Dubrovnik-Neretva County.svg |
zastava = Flag of Dubrovnik-Neretva County.png |
grb =Dubrovnik-Neretva.svg |
sjedište = [[Dubrovnik]] |
broj stanovnika = 122.870 |
površina = 1.783 km&amp;sup2; |
župan = Nikola Dobroslavić|
}}

'''Dubrovačko-neretvanska županija''' najjužnija je [[hrvatska]] [[hrvatske županije|županija]]. U svom sklopu ima gradove: [[Dubrovnik]], [[Metković]], [[Korčula (grad)|Korčulu]], [[Ploče]] i [[Opuzen]]. Južni dio županije, koji zauzima grad Dubrovnik i veći dio teritorije, je [[eksklava]], s obzirom na to da je od ostatka županije i Hrvatske odvojen bosansko-hercegovačkom općinom [[Neum]]. S druge strane, dubrovačka eksklava povezana s ostatkom županije kroz hrvatske [[teritorijalne vode]].

Odvojenost Dubrovnika od ostatka hrvatske države se najčešće iskazuje kroz prometne čepove kod Neuma uslijed carinskih pregleda, kao i činjenicu da mnogi vozači često staju kako bi se opskrbili [[cigareta]]ma i drugom robom koja je, zbog nižih carina i taksi, jeftinija u BiH nego u Hrvatskoj. Taj se problem riješio izgradnjom [[Pelješki most|Pelješkog mosta]], nove brze ceste na kojoj ne bi bilo carinskog pregleda.

== Administrativna podjela i stanovništvo ==
Županija je podijeljena na 5 gradova i 17 općina.
* Gradovi:
** Grad [[Dubrovnik]]
** Grad [[Korčula (grad)|Korčula]]
** Grad [[Metković]]
** Grad [[Opuzen]]
** Grad [[Ploče]]
* Općine:
** Općina [[Blato (Korčula)|Blato]]
** Općina [[Dubrovačko primorje (općina)|Dubrovačko primorje]] (sjedište Slano)
** Općina [[Janjina (Hrvatska)|Janjina]]
** Općina [[Konavle (općina)|Konavle]] (sjedište [[Gruda]])
** Općina [[Kula Norinska]]
** Općina [[Lastovo (općina)|Lastovo]]
** Općina [[Lumbarda]]
** Općina [[Mljet (općina)|Mljet]] (sjedište Babino Polje)
** Općina [[Orebić]]
** Općina [[Pojezerje]] (sjedište Otrić-Seoci)
** Općina [[Slivno]] (sjedište Vlaka)
** Općina [[Smokvica]]
** Općina [[Ston]]
** Općina [[Trpanj]]
** Općina [[Vela Luka]]
** Općina [[Zažablje]] (sjedište Mlinište)
** Općina [[Župa dubrovačka]] (sjedište Srebreno)
=== Stanovništvo ===
[[Datoteka:Dubrovnik-Neretva County Population Pyramid Census 2011 HRV.png|mini|300px|Starosna piramida Dubrovačko-neretvanske županije prema popisu stanovništva 2011. g.]]

Prema popisu stanovništva županija ima 122.870 stanovnika ( 2.8 % ukupnog stanovništva Hrvatske ) sa prosječnom gustočom naseljenosti od 69 stanovnika/km2.

Etnički sastav: [[Hrvati]] 93.3 %, [[Srbi]] 2 %, [[Bošnjaci]] 1.4 % i drugi.

== Geografija ==
Područje Županije ima sve karakteristike [[mediteranska klima|sredozemne klime]] s klimatskim razlikama koje su posljedica postojanja visoke [[planina|planinske]] barijere neposredno uz obalu, niza [[ostrvo|otoka]] i povremenih kontinentalnih utjecaja.

== Historija ==
Teritorija dubrovačko-neretvanske županije u svojim današnjim granicama je tokom historije rijetko predstavljala jedinstvenu administrativnu cjelinu, iako su na njenom području ljudi živjeli od davnina. 

U antičko doba su na obalama živjeli Iliri, dok se od [[5. vijek pne.|5. vijeka pne.]] na otoke, a kasnije na obalu doseljavaju [[Antička Grčka|starogrčki]] kolonisti. Od 2. vijeka pne. istočna obala Jadrana je pod rimskom vlašću, a nešto kasnije teritorija današnje Dubrovačko-neretvanske županije potpada pod rimsku provinciju [[Dalmacija|Dalmaciju]].

U srednjem vijeku se na teritoriji današnje županije spominju države pod nazivom [[Travunija]], [[Zahumlje]] i [[Paganija]]. Ipak od svih tih država je najvažniji grad Dubrovnik, koji će s vremenom postati [[Dubrovačka Republika|Dubrovačka republika]]. Dijelove teritorija Republike će s vremenom preuzeti [[Mletačka Republika|Mletačka republika]].

[[Datoteka:Dubrovacka republika.png|thumb|right|300px|Mapa Dubrovačke republike do 1808.]]
Granice Dubrovačke republike, kao i mletačkih posjeda, su trajno određene [[Požarevački mir|Požarevačkim mirom]] [[1718]]. godine, i one odgovaraju današnjim granicama Republike Hrvatske na tom području.

Teritorija današnje Dubrovačko-neretvanske županije je bila prilično aktivno bojište u doba [[Napoleonski ratovi|napoleonskih ratova]], kada su se protiv [[Francuska|Francuza]] i njihovih [[otomansko Carstvo|turskih]] saveznika naizmjence borili [[Rusija|Rusi]], [[Crna Gora|Crnogorci]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Britanci]] i [[Austrija]]nci. Teritorija županije je godine [[1815]]. odlukom Bečkog kongresa pripala Austriji, te je administrativno ušla u sastav Kraljevine Dalmacije - teritorija koji će nakon [[Austro-ugarska nagodba|Austro-ugarske nagodbe]] [[1867]]. ući pod direktnu upravu vlade u Beču. 

Nakon završetka prvog svjetskog rata i raspada Austro-Ugarske, većina teritorije današnje županije je [[1918]]. ušla u sastav novostvorene [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine SHS]], a od [[1939]]. i u sastav [[Banovina Hrvatska|Banovine Hrvatske]]. Izuzetak je bio otok [[Lastovo]], koji je od [[1921]]. do kraja drugog svjetskog rata bio pod Italijom.

Godine [[1941]]., za vrijeme drugog svjetskog rata, Kraljevinu Jugoslaviju su napale sile Osovine, a nakon njenog sloma Dubrovnik pripojili [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj državi Hrvatskoj]]. Teritoriju županije su godine [[1944]]. zauzele [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanske]] snage i pripojile Federalnoj državi Hrvatskoj, koja će u [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|SFRJ]] funkcionirati kao Socijalistička republika Hrvatska.

U SRH je teritorija današnje županije bila podijeljena na nekoliko velikih općina - Dubrovnik, Korčula, Lastovo, Ploče i Metković. 

Godine [[1991]]. je nakon proglašenja hrvatske nezavisnosti teritorija Županije zahvaćena [[Rat u Hrvatskoj|ratom]], te tom prilikom teško stradala u borbama između Hrvatske vojske i crnogorskih snaga koje su pokušavale osvojiti Dubrovnik. Ratne operacije su se stišale nakon povlačenja JNA u proljeće [[1992]]. godine, a oružani incidenti prestali tek s prestankom [[rat u Bosni i Hercegovini|rata u susjednoj BiH]].

U međuvremenu je Dubrovačko-neretvanska županija ustanovljena zakonima u drugoj polovici 1992. godine, koji su zamijenili dotadašnju podjelu Hrvatske na općine,

== Ekonomija ==
Najvažnija gospodarska grana Dubrovačko-neretvanske županije je turizam. Dubrovački stari grad i relativno čisto more privlače milijune turista,pa je Dubrovnik najveća hrvatska turistička atrakcija poslije Poreča, a nekretnine u samom gradu među najskupljim u ovom dijelu svijeta. 

U Stonu također dan-danas radi najstarija europska solana iz 14.stoljeća.

Dubrovačko-neretvanska županija ima i mnogo brodogradilišta.

Zračna luka Dubrovnik nalazi se u [[Ćilipi]]ma,a Autobusni kolodvor Dubrovnik na poluotoku Lapad.

U dolini Neretve je razvijena i poljoprivreda, pri čemu se posebno ističe uzgoj [[mandarina]].

== Kultura ==
Prvi koncert Dubrovačke filharmonije održan je u Dubrovniku 13.04.1925.Otad ta filharmonija nastupa na Dubrovačkim ljetnim igrama.Kazalište Marina Držića izgrađeno je 1864.godine.Ansambl Linđo osnovan je 1965.Muzeji u Dubrovniku su Pomorski muzej,Prirodoslovni muzej Biološkog instituta,Etnografski muzej itd.

== Znamenitosti ==
Najveća znamenitost Dubrovačko-neretvanske županije je Stari Grad Dubrovnik. Opasan velikim i dugim zidinama i prelijepim morem privlači turiste. Svaki kamen u gradu je spomenik. Druga je znamenitost Ston.Poslije Kineskog zida on ima najveće zidine na svijetu,no one su vrlo trošne i stare. Ima i najstariju solanu u Europi. I Korčula ima zidine,te je slična Dubrovniku.

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Dubrovnik-Neretva County}}
* [http://www.edubrovnik.org Službena stranica županije]

{{Hrvatske županije}}

[[Kategorija:Dubrovačko-neretvanska županija| ]]
[[Kategorija:Hrvatske županije]]</text>
      <sha1>4yeapxq1tyuv92lk0y25ng8356r1vbg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vuk Stefanović Karadžić</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19777</id>
    <revision>
      <id>41260159</id>
      <parentid>41259368</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T14:43:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>rđavo :(</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25704" xml:space="preserve">{{Infokutija pisac
| ime             = Vuk Stefanović Karadžić&lt;br&gt;{{small|Вук Стефановић Караџић}}
| slika           = VukKaradzic.jpg
| širina_slike    = 
| opis            = 
| ime_po_rođenju  = 
| datum_rođenja   = [[6. novembra]] [[1787.]]
| mjesto_rođenja  = {{flagicon|SRB}} [[Tršić]], [[Srbija]]&lt;br&gt;{{small|(tada {{flag|Osmansko Carstvo|1793}})}}
| datum_smrti     = [[7. veljače]] [[1864.]]
| mjesto_smrti    = {{flagicon|AUT}} [[Beč]], [[Austrija]]&lt;br&gt;{{small|(tada {{flag|Austrijsko Carstvo}})}}
| počivalište     = [[Saborna crkva u Beogradu|Saborna crkva]]&lt;br&gt;{{small|{{flagicon|SRB}} [[Beograd]], [[Srbija]]}}
| pseudonim       = 
| državljanstvo   = 
| rodbina         = 
| supružnik       = Anna Maria Kraus
| partner         = 
| djeca           = 
| obrazovanje     = 
| alma_mater      = 
| zanimanje       = filolog, lingvist, pisac
| period          = 
| jezik           = [[srpski jezik]]
| pokret          = [[romantizam]]&lt;br&gt;([[srpski narodni preporod]])
| žanr            = 
| znamenita_djela = &lt;div&gt;
* ''Pismenica serbskoga jezika'' (1814)
* ''Srpske narodne pjesme'' (1814-1815)
* ''[[Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona|Kovčežić]]'' ([[1849.]])
&lt;/div&gt;
| nagrade         = 
| uticaj_od       = 
| uticaj_na       = 
| potpis          = 
| website         = 
}}
'''Vuk Stefanović Karadžić''' ([[srpski]]: Вук Стефановић Караџић; [[Tršić (Loznica)|Tršić]], [[1787.]] – [[Beč]], [[1864.]]) bio je srpski filolog, antropolog, književnik i najznačajniji srpski lingvista [[19. vek]]a. Njegovim književnim radom počinje sezona [[romantizam|romantizma]] u [[Kneževina Srbija|Srbiji]], na čemu se uostalom tvori narodna svest i savremena književnost u novoj državi.&lt;ref&gt;{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}&lt;/ref&gt; Reformama koje je načinio [[srpski jezik|srpskom jeziku]] uveden je fonetski pravopis, standardizovan pravopis [[srpskohrvatska azbuka|ćirilice]], te je u prednost narodnome jeziku [[srpskoslovenski jezik|srpskoslovenski]] potisnut iz upotrebe. Pisac je prvog rečnika srpskog jezika (''[[Srpski rječnik]]'') i sakupljač narodnih priča i pesama. Jedan je od glavnih predvoditelja [[Bečki književni dogovor|Bečkog književnog dogovora]] kojime je udaren temelj zajedničkom [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom jeziku]].

== Život ==
[[Datoteka:1836 pre-reform Serbian transcript.png|thumb|350px|Transkript ručno zapisane beleške iz 1836. godine, pre reformi u pisanju [[vernakular|narodnog jezika]] - pri dnu su potpisi troje svedoka, svaki pisan svojim pravopisnim standardom]]
Rođen je [[6. 11.|6. novembra]]{{efn|Njegov datum rođenja je 6. novembar 1787 ili 26. oktobar 1787. po starom [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]].}} [[1787.]] u [[Tršić (Loznica)|Tršić]]u kod [[Loznica|Loznice]] u porodici u kojoj su deca umirala, pa je po narodnom običaju, dobio ime [[Vuk]] kako mu [[Vještičarstvo|veštice]] ne bi naudile. Otac mu je bio Stefan Karadžić, a majka Jegda Zrnić. Karadžići potiču iz plemena Drobnjaci&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221}}&lt;/ref&gt; i u Tršić su doselili iz [[Stara Hercegovina|stare Hercegovine]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}&lt;/ref&gt; (iz [[Šavnik]]a u [[Crna Gora|Crnoj Gori]]) oko [[1737.]] za vreme [[Rusko-turski rat (1735–1739)|austro–turskog rata]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221}}&lt;/ref&gt;. Njihovu kuću u Tršiću, tada pod [[Osmansko Carstvo|osmanskom]] vlašću, Turci su spaljivali 12 puta. Pisanje i čitanje je naučio od rođaka Jevte Savića{{efn|Jevta Savić Čotrić ([[Tršić (Loznica)|Tršić]] oko [[1767.]] — [[Šabac]], [[1820]]/[[1821]])}}, koji je bio jedini pismen čovek u kraju. Prvo obrazovanje je stekao u [[Loznica|Loznici]], a kasnije je nastavio u [[Manastir Tronoša|manastiru Tronoši]]. Kako ga u manastiru nisu učili, nego terali da čuva stoku, otac ga je vratio kući. Tokom [[1804]], na početku [[Prvi srpski ustanak|Prvog srpskog ustanka]], Vuk je bio pisar kod cerskog hajdučkog [[harambaša|harambaše]] [[Đorđe Ćurčija|Đorđa Ćurčije]].{{efn|Đorđe Obradović Ćurčija (Bosut, Srem ? — Novo Selo 1804), srpski vođa u [[Prvi srpski ustanak|Prvom srpskom ustanku]].}} Ne uspevši da se upiše u [[Karlovačka gimnazija|Karlovačku gimnaziju]]&lt;ref&gt;{{sr}} {{cite web |url=http://sremskikarlovci.rs/istorija/|title= Opština Sremski Karlovci: Istorija|last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;{{efn|Karlovačka gimnazija u [[Sremski Karlovci|Sremskim Karlovcima]] je druga najstarija srednoškolska ustanova u Srbiji. Tada je bila jedna od glavnih opcija za više obrazovanje u celoj zemlji.}}, jer su procenili da je bio već prestar za upis&lt;ref&gt;{{sr}} {{cite web |url=https://www.vreme.com/dodatno/koreni-obrazovanja-u-srbiji/|title= Koreni obrazovanja u Srbiji|last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;, jedno vreme je proveo u tamošnjoj bogosloviji, gde je kao profesor radio [[Lukijan Mušicki]], pa je otišao u [[Petrinja|Petrinju]] gde je učio [[nemački jezik]].&lt;ref name=&quot;Biografija&quot;&gt;{{sh}} {{cite web |url=https://www.biografija.org/knjizevnost/vuk-stefanovic-karadzic/ |title=Biografija: Vuk S. Karadžić |last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt; Zatim će mladi Karadžić otputovati u [[Beograd]] da bi upoznao čuvenog [[Dositej Obradović|Dositeja Obradovića]], svog voljenog [[Prosvetiteljstvo|prosvetitelja]]. Ovaj je ga grubo oterao, što je razočaralo mladića koji je stoga otišao u [[Opština Osečina|Jadar]] gde je počeo da radi kao [[pisar]] kod vojvode [[Jakov Nenadović|Jakova Nenadovića]]. Ipak kada je [[Dositej Obradović|Obradović]] otvorio Veliku školu u [[Beograd]]u ([[1808]]), Vuk je se vratio da bi postao njen đak, mada je ubrzo oboleo i otišao na lečenje u [[Novi Sad]], pa u [[Pešta|Peštu]] gde konačno nije uspeo da izleči bolesnu nogu, koja je ostala zgrčena tako da je od tada morao se služiti štapom do kraja života&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}&lt;/ref&gt;. Vratio se u Srbiju [[1810.]] godine. Za neko kraće vreme je u Beogradu radio kao [[učitelj]] u osnovnoj školi, da bi sa Jevtom Savićem prešao u [[Negotin|Negotinsku krajinu]] i tamo obavljao činovničke poslove: služio je kao upravitelj u [[Брза Паланка|Brzoj Palanci]] (1812/1813) pod [[Karađorđe]]m&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=222}}&lt;/ref&gt;. Kada je [[1813.]] [[Prvi srpski ustanak|ustanak]] propao, sa porodicom je prešao u [[Zemun]] i zatim ubrzo izbegao u [[Beč]].

U [[Beč]]u je upoznao [[Jernej Kopitar|Jerneja Kopitara]], koji je bio bibliotekar i upravnik [[Austrijska nacionalna biblioteka|Bečke dvorske biblioteke]] pod vladom cara [[Franz II od Svetog Rimskog Carstva|Franca II.]] i njihov susret će radikalno promeniti Vukov život. Kopitar je kroz vrijeme postao glavni austrijski [[cenzor]] i bio je vrlo uticajna osoba u književnom životu Beča. U Karadžiću je on prepoznao pravu osobu koja bi mogla «učini kraj dotadašnjem haosu» u srpskoj literaturi&lt;ref&gt;{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}&lt;/ref&gt;, dakle neki vid borbenog, strastvenog i žestokog [[Prosvetiteljstvo|prosvetitelja]], i stoga mu je dalje pomagao u ostvarenju njegovog nacrta. Isto u Beču je upoznao [[Dimitrije Davidović|Dimitrija Davidovića]] i [[Dimitrije Frušić|Dimitrija Frušića]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}&lt;/ref&gt;, koji su onda poceli izdavati ''Srpske novine''&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}&lt;/ref&gt;.

Vuk je započeo svoj rad na reformi jezika i pravopisa i uvođenju narodnog jezika u književnost, nastavljajući tako proces obnove u [[Srpski jezik|srpskom jeziku]] koji su pokrenuli [[Avram Mrazović]] i [[Dositej Obradović]]. Godine [[1814.]] je u Beču objavio zbirku narodnih pesama koju je nazvao ''Mala prostonarodna slaveno-serbska pjesnarica''. Iste godine je Vuk objavio ''Pismenicu serbskoga jezika po govoru prostoga naroda napisanu'', prvu gramatiku srpskog jezika na narodnom govoru. [[1815.]] godine je izdao drugu zbirku narodnih pesama pod imenom ''Narodna serbska pesnarica''. Iste godine [[1815.]] počinje Vukov angažman u srpskoj književnosti kada objavljuje kritiku odnosno napad na romane ''Usamljeni junoša'' (1810) i ''Ljubomir u Jelisijumu'' (1814) [[Milovan Vidaković|Milovana Vidakovića]].&lt;ref&gt;{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}&lt;/ref&gt; Vuk je Vidakoviću prvenstveno zamerio izveštačeni stil, dalek od ideala jednog novog pojednostavljenog pisma i od jednog književnog jezika zasnovanog na govornom srpskom jeziku koji bi konačno bio oslobođen od ovisnosti na ruskoslovenske i druge vanjske uticaje. Zbog problema sa [[Miloš Obrenović|knezom Milošem Obrenovićem]] bilo mu je zabranjeno da štampa knjige u Srbiji, a i u austrijskoj državi. Svojim radom je stekao prijatelje i pomoć u [[Rusko Carstvo|Rusiji]], gde je dobio stalnu penziju [[1826]]. godine. Nastavio je takođe svoj rad na književnoj kritici, objavljujući više članaka pod pseudonimom na Danici&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=225}}&lt;/ref&gt;.

Bio je dobro poznat u inostranstvu i družio je se sa [[Jacob Grimm|Jakobom Grimom]],&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.academia.edu/9267042 |title=The Cultural Collaboration between Jacob Grimm and Vuk Karadžić. A fruitful Friendship Connecting Western Europe to the Balkans |last=Selvelli |first=Giustina |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt; [[Johann Wolfgang von Goethe|Goetheom]] i istoričarom [[Leopold von Ranke|Rankeom]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}&lt;/ref&gt;. Karadžić je bio primarni izvor za Rankeovo delo ''Die serbische Revolution''&lt;ref name=&quot;Biografija&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;WGW&quot;&gt;{{de}} {{cite web |url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Vuk_Stefanovi%C4%87_Karad%C5%BEi%C4%87 |title=Wien Geschichte Wiki: Vuk Stefanović Karadžić |last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt; (Srpska revolucija), napisano [[1829.]] godine. Oženio je [[1816.]] Anna Mariju Kraus&lt;ref name=&quot;Najzena&quot;&gt;{{sr}} {{cite web |url=https://www.najzena.rs/porodica/vesti/5149/tuzna-prica-zene-vuka-stefanovica-karadzica-sama-je-sahranila-skoro-svu-decu-ona-nikako-nije-volela-srbiju-a-njena-pisma-govore-i-zasto/vest |title=Tužna priča žene Vuka Stefanovića Karadžića |last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;{{efn|Anna Maria Kraus (1798–1876), ćerka austrijskog trgovca. Annina majka je bila Vukova stanodavka.&lt;ref name=&quot;Najzena&quot;/&gt;}}, austrijanku iz Beča. Vuk i Anna su imali nesrećan brak, neki autori kažu da je Vuk bio 11 godina odvojen od porodice,&lt;ref name=&quot;Najzena&quot;/&gt; imali su puno dece, ali samo dvoje je preživelo prve godine života, Viljemina «Mina».{{efn|Viljemina Karadžić (1828-1894), udala se Aleksi Vukomanoviću. Imala jednog sina (Janko Vukomanović 1859-1878) i umrla u Beču.}} i Dimitrije{{efn|Dimitrije Karadžić (1836-1883), postao inženjer, umro u [[Sankt Peterburg|Sankt-Petersburgu]].}} Jedan treći sin, Sava Karadžić, o kojem se kaže da je bio jako nadaren, umro je u 17. godini života, kći Ruža je umrla u svojoj 18. godini.&lt;ref name=&quot;Najzena&quot;/&gt;

{{Citat|Piši kao što govoriš, čitaj kako je napisano.|Glavno načelo Karadžićeve reforme}}

Jedan od najzanimljivijih Vukovih nacrta su ''Srpske narodne pesme'' na kojim je besprekorno radio dugim godinama i koje je objavio [[1823.]] u [[Leipzig]]u, da bi u novim izdanjima delo proširio i lepše uredio [[1824.]] i [[1833.]]&lt;ref&gt;{{Harvnb|Novakovic|1871|p=221-222}}&lt;/ref&gt; FU proleće [[1831.]] godine je imenovan za predsednika «beogradskog Sjedinjenja Magistrata i Suda» (29. marta 1831), što se u današnjim terminima smatra [[Gradonačelnik Beograda|gradonačelnikom Beograda]].&lt;ref&gt;{{sh}} {{cite web |url=https://www.novosti.rs/vesti/kultura.71.html:396042-Vuk-Karadzic-bio-gradonacelnik-Beograda|title= Vuk Karadžić bio gradonačelnik Beograda|last= |first= |date= |website= |publisher= |accessdate=15. 07. 2022 |quote=}}&lt;/ref&gt; Godine [[1847.]] na srpskom književnom prostoru su objavljena dela nekih književnika ([[Đura Daničić|Daničićev]] ''Rat za srpski jezik'', ''Pesme'' [[Branko Radičević|Radičevića]], i delomično [[Petar II Petrović Njegoš|Njegošev]] ''Venac'') koji su zapravo pratioci Vukovog pravca, zajedno sa Vukovim prevodom [[Novi zavjet|Novog zaveta]]. To je bio njegov prvi veliki uspeh, mada su njegove ideje bile marginalne i nepopularne jer je imao mnogo protivnika i neprijatelja u Srbiji. Posle [[Revolucija 1848–1849.|velike narodne revolucije]] ([[1848]]), nacionalna borba malih naroda je postala sve jači ideal u političkim i književnim europskim krugovima, posve kod progresivne i liberalne levice. U martu [[1850.]] jedna mala grupa srpskih ([[Đuro Daničić|Daničić]]), hrvatskih ([[Ivan Mažuranić|Mažuranić]]) i slovenskih ([[Franc Miklošič|Miklošič]]) intelektualaca je se sastala zajedno sa Karadžićem u Beču da bi razgovarala o mogućnosti jednog zajedničkog [[Srpskohrvatski jezik|serbsko/horvatskog jezika]], na čemu se temelji dokument poznat kao [[Bečki književni dogovor]].{{efn|Potpisnici [[Bečki književni dogovor|Bečkog književnog dogovora]]: [[Ivan Kukuljević Sakcinski]], [[Dimitrija Demeter]], [[Ivan Mažuranić]], [[Vinko Pacel]], [[Stjepan Pejaković]], Vuk Stefanović Karadžić, [[Đuro Daničić]] i [[Franc Miklošič]].}} &lt;br/&gt;
Vukova reforma će biti priznata za zvanični književni jezik u Srbiji [[1868]], četiri godine nakon njegove smrti. [[Ljudevit Gaj|Gaj]] će umreti [[1872]], dok će [[Ivan Mažuranić|Mažuranić]] pre svoje smrti ([[1890]]) postati [[Ban|hrvatski ban]] (1873–1880) u [[Austro-Ugarska|Austro-ugarskom carstvu]] i tako ostaviti dubok trag u hrvatskoj kulturi, tako na književno–jezičnom nivou (tzv. ''[[Hrvatski vukovci]]'') kako i u društveno–političkoj raspravi.

Vuk Karadžić je umro [[6. 2.|6. februara]] [[1864.]], popodne, u [[Beč]]u{{efn|Vuk Karadžić je preminuo «u Traunovoj kući, u Marokanskoj ulici, u Landštrasima». Danas, adresa je: Marokkanergasse 3, 1030 Wien, u okrugu (''Bezirk'') Landstraße.}} u svojoj 76. godini. Malo se zna o uzrocima i okolnostima, jer su slaba direktna svedočenja. Njegov prah&lt;ref&gt;{{Harvnb|Deretic|1986|p=}}&lt;/ref&gt; je prenešen u [[Beograd]] [[1897]]. godine i sa velikim počastima sahranjene u porti [[Saborna crkva u Beogradu|Saborne crkve]], pored [[Dositej Obradović|Dositeja Obradovića]].

== Reforma ćirilice ==
{{main|Vukova ćirilica}}
Iz staroslovenske azbuke Vuk je uzeo sledeća 24 slova:
{| cellpadding=4 style=&quot;font-size:larger; text-align:center;&quot; class=&quot;Unicode&quot;
|-
| '''А а''' || '''Б б''' || '''В в''' || '''Г г''' || '''Д д''' || '''Е е''' || '''Ж ж''' || '''З з'''
|-
| '''И и''' || '''К к''' || '''Л л''' || '''М м''' || '''Н н''' || '''О о''' || '''П п''' || '''Р р'''
|-
| '''С с''' || '''Т т''' || '''У у''' || '''Ф ф''' || '''Х х''' || '''Ц ц''' || '''Ч ч''' || '''Ш ш'''
|}

Njima je dodao: '''Ј ј''', '''Љ љ''', '''Њ њ''', '''Ћ ћ''', '''Ђ ђ''' i '''Џ џ''', a izbacio:
{| cellpadding=4 style=&quot;font-size:larger; text-align:center;&quot; class=&quot;Unicode&quot;
|-
| '''Ѥ ѥ''' (је) || '''Ѣ, ѣ''' (јат) || '''І ї''' (и) || '''Ы ы''' (и) || '''Ѵ ѵ''' (и) || '''Ѹ ѹ''' (у) || '''Ѡ ѡ''' (о) || '''Ѧ ѧ''' (ен) || '''Я я''' (ја)
|-
| '''Ю ю''' (ју) || '''Ѿ ѿ''' (от) || '''Ѭ ѭ''' (јус) || '''Ѳ ѳ''' (т) || '''Ѕ ѕ''' (дз) || '''Щ щ''' (шч) || '''Ѯ ѯ''' (кс) || '''Ѱ ѱ''' (пс) || '''Ъ ъ''' (тврди полуглас) || '''Ь ь'''(меки полуглас)
|}

== Filološki rad ==
[[Datoteka:Diploma Vuku Karadžiću za počasnog građanina Zagreba 1861.jpg|thumb|300px|Diploma Vuka Karadžića po imenovanju za počasnog građanina [[Zagreb]]a, 1861. godine]]
U prvoj polovini [[19. vek]]a, uz pomoć tadašnjih vrhunskih filologa, kao što su [[braća Grim]] i [[Austro-Ugarska|austrijskih]] vlasti koje je predstavljao [[Jernej Kopitar]], Vuk Stefanović Karadžić je reformisao [[srpski jezik|srpsku]] [[pismo|ortografiju]] i [[pravopis]], praveći veliki rez između dotadašnje [[slavenosrpski jezik|slavenosrpske]] kulture i novog [[standardni jezik|standarda]].

Karadžićeva kapitalna dela, među kojima se ističu prvo izdanje &quot;[[Srpski rječnik Vuka St. Karadžića|Srpskog rječnika]]&quot; ([[1818]].), drugo, znatno prošireno ([[1852]].), te prevod &quot;[[Novi zavet|Novoga zavjeta]]&quot; (1847.), postavili su temelje za [[savremeni standardni srpski jezik]], a znatno su uticala i na oblik [[savremeni standardni hrvatski jezik|savremenog standardnog hrvatskog jezika]], ponajviše u fazi tzv. hrvatskih vukovaca ili [[mladogramatičari|mladogramatičara]]. Osnovna načela Karadžićeve reforme se mogu sažeti u tri tačke:

# izjednačavanje [[narodni jezik|narodnog]] i [[književni jezik|književnog jezika]], tj. insistiranje na [[folklor]]nim [[morfologija, lingvistička|jezičkim oblicima]], za koje se smatralo da su pouzdan vodič zabeležen u [[narodna pesma|narodnim pesmama]] i [[narodna poslovica|poslovicama]];
# prekid sa svim starijim oblicima [[srpska književnost|srpske književnosti]] i [[pismenost]]i i novo utemeljenje [[savremeni standardni srpski jezik|standardnog jezika]] bez oslona na tradiciju; 
# i, [[novoštokavski dijalekti|novoštokavski]] folklorni purizam, što se očitovalo u čišćenju jezika od [[crkvenoslovenski jezik|crkvenoslavizama]] koji su identifikovani kao [[ruskocrkvenoslovenski jezik|ruskocrkvena]] naplavina koja ne odgovara [[fonologija|glasovnoj]] i [[gramatika|gramatičkoj]] strukturi [[srpski jezik|srpskog jezika]].

Na tehničkom nivou, Karadžićeva reforma se manifestovala u novoj [[srpska ćirilica|srpskoj ćirilici]] u kojoj su izbačeni nepotrebni [[poluglasnik|poluglasnici]] (''ъ, ь''), apsorbirani grafemi za ''lj, nj, dž'' koje je predlagao [[Sava Mrkalj]] (Vuk je gotovo u potpunosti preuzeo grafiju &quot;narodnog&quot; pisanog idiolekta [[Gavril Stefanović Venclović|Gavrila Stefanovića Venclovića]], monaha u [[manastir Rača|manastiru Rači]] s kraja [[17. vek|17.]] i početka [[18. vek]]a), te uvedena [[grafema]] ''j'' iz ([[Nemačka|nemačke]]) [[latinice]]. Novi [[fonološki pravopis]], primeren prozirnom [[idiom]]u kakav je [[srpski jezik|srpski]], zamenio je stariji [[tvorbeno-morfološki pravopis|tvorbeno-morfološki]]. [[Jezički supstrat]] je bila [[novoštokavska akcentuacija|novoštokavska ijekavština]] ([[istočnohercegovački dijalekat|istočnohercegovačko-krajiško narečje]]), koju je Vuk Karadžić stilizirao delom i prema [[hrvatski jezik|hrvatskim pisanim djelima]] (''tjerati'' umesto ''ćerati'', ''djevojka'' umesto ''đevojka'', ''hoću'' umesto ''oću''). Ali, zbog uticaja srpske građanske klase u [[Vojvodina|Vojvodini]] i [[Srbija|Srbiji]], ta je reforma prihvaćena u nešto izmenjenom obliku: [[ijekavski izgovor|ijekavski]] refleks ''jata'' (''ѣ'') je zamenjen [[ekavski izgovor|ekavskim]] (npr. ''dete'' umesto ''dijete''). [[ijekavski izgovor|Srpski književni jezik ijekavskog refleksa jata]] ostao je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]], među [[Srbi]]ma i Hrvatskoj, kao i u narodnim govorima zapadne i jugozapadne Srbije.

== Nefilološki rad ==
Vuk je pored svog najvećeg doprinosa na književnom planu, dao veoma značajan doprinos i srpskoj antropologiji u kombinaciji sa onovremenom etnografijom. Uz etnografske zapise ostavio je zapise i o fizičkim osobinama tela. U književni jezik je uneo bogatu narodnu terminologiju o delovima tela od temena do stopala. Treba napomenuti da se ovim terminima i danas koristimo, kako u nauci tako i u svakodnevnom govoru. Dao je, između ostalog, i svoje tumačenje veze između prirodne sredine i stanovništva, a tu su i delovi o ishrani, o načinu stanovanja, higijeni, bolestima, kao i o pogrebnim običajima. U celini posmatrano, ovaj značajni doprinos Vuka Karadžića nije toliko poznat niti izučavan.

==Dela Vuka Karadžića==
* 1814 – ''Mala prostonarodna slaveno-serbska pesnarica'' [Beč]
* 1814 – ''Pismenica serbskoga jezika'' [Beč]
* 1814 – ''Srpske narodne pjesme'' [Beč] (1814, 1815) ~ ''Narodna srbska pjesnarica''
* 1817 – ''O Vidakovićevom romanu''
* 1818 – ''[[Srpski rječnik]]'' (1852) 
* 1820 – ''O Ljubibratovićevim prevodima''
* 1821 – ''Narodne srpske pripovjetke'' [Beč] (dopun. 1853 , 1870) ~ ''Srpske narodne priče'' 
* 1823 – ''Luke Milovanova Opit nastavlenja k Srbskoj sličnorečnosti i slogomjerju ili prosodii'' [Beč]
* 1823 – ''Narodne srpske pjesme'' I–V [Beč, Leipzig] (1824, 1833, 1841, 1845, 1846, 1862, 1865, 1866)
* 1824 – ''Mala srpska gramatika'' [Leipzig] 
* 1825 – ''Žizni i podvigi Knjaza Miloša Obrenovića'' [Sankt-Petersburg]
* 1826 – ''Danica'' I–V [Beč] (1827, 1828, 1829, 1834)
* 1826 – ''Žitije hajduk-Veljka Petrovića''
* 1827 – ''O staroj istoriji, turskoj vladavini, hajudima''
* 1827 – ''Žitije Đorđa Arsenijevića'' [Budim]
* 1827 – ''Geografičesko-statističesko opisanije Srbije'' 
* 1827 – ''О staroj istoriji, turskoj vladavini, hajducima''
* 1827 – ''Prvi srpski bukvar''
* 1828 – ''О Milošu Obrenoviću'' [Budim] (1832) 
* 1828 – ''Prva godina srpskog vojevanja na daije''
* 1829 – ''Kao srpski Plutarh, ili žitije znatni Srbalja'' 
* 1834 – ''Druga godina srpskog vojevanja na daije''
* 1836 – ''Narodne srpske poslovice i druge različne, kao i one u običaj uzete riječi'' [Cetinje] (1849)
* 1837 – ''Montenegro und die Montenegriner'' {{de}} (Stuttgart)
* 1839 – ''Odgovori Jovanu Hadžiću – Milošu Svetiću na njegovne Sitnice jezikoslovne'' (1843, 1847)
* 1844 – ''Odgovor na laži i opadanja u „Srpskom ulaku”''
* 1845 – ''Pisma Platonu Atanackoviću''
* 1845 – ''Srpsko epsko pesništvo''
* 1847 – ''Novi zavet '' [Beč]
* 1849 – ''Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona'' [Beč] [Druckerei des armenischen Klosters]
* 1857 – ''Primeri Srpsko-slovenskog jezika'' [Beč]
* 1860 – ''Praviteljstvujušči sovjet serbski za vremena Kara-Djordjijeva'' [Beč]

===Posthumna dela===
Dela koja nisu objavljena za vreme života Vuka Karadžića.
* 1866 – ''Srpske narodne pjesme iz Hercegovine'' [Beč]
* 1867 – ''Život i običaji naroda srpskog'' [Beč]
* 1872 – ''Nemačko srpski rečnik'' [Beč]
* ''Crven ban : narodna erotska poezija''

== Pregled slika ==
&lt;gallery&gt;
File:Vuk´s house today.JPG|thumb|Vukova spomen-kuća u [[Tršić (Loznica)|Tršiću]]
File:Vukov spomenik.JPG|thumb|250px|right|Spomenik u Beogradu
File:Grave of Vuk Karadzic.jpg|Grobnica u Beogradu
File:Former grave of Vuk Karadžić, St. Marx Cemetery, Vienna, 2017.jpg|Grobnica u Beču
File:Wien 03 Vuk Stefanovic Karadzic a.jpg|Spomenik u Beču
File:2008-03-01 0163 Marokkanergasse3 Gedenktafel Vuk Stefanovic Karadzic.jpg|Spomen–ploča u Beču
File:Vuk Karadžić's gusle, Museum of Vuk and Dositej.jpg|Vukove gusle
File:Vuk Stefanović Karadžić plaque (Szentendre Vuk Karadzsics tér).jpg|Spomen–ploča u [[Szentendre]]u
File:Vuk Karadzic 1840.jpg|Portret 1840. slikar Dimitrije Avramović
File:Bust of Vuk Stefanović Karadžić. - Budapest.JPG|Spomenik u Budimpešti
File:Fotografija Vuk Karadžić.jpg|Slika Vuka Karadžića
File:Uroš Knežević - Vuk Stefanović Karadžić.jpg|Portret, slikar Uroš Knežević
&lt;/gallery&gt;

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{sr}} {{cite book|last=Deretić|first=Jovan|year=1986|title= Kratka istorija srpske književnosti|url=https://www.rastko.rs/knjizevnost/jderetic_knjiz/jderetic-knjiz_06.html|location= Beograd|publisher= Beogradski izdavačko-grafički zavod|pages=342|ref = Deretic}}
* {{sr}} Karadžić Vuk, ''Sabrana dela'', knjiga XVIII, Beograd, Prosveta, 1972.
* {{sr}} {{cite book|last=Stojanović|first=Ljubomir|year=1924|title= Život i rad Vuka Stef. Karadžića|url=|location= Beograd-Zemun|publisher= Štamparija grafichkog zavoda Makarije|pages=783|ref = Stojanovic}}
* {{sr}} {{cite book|last=Novaković|first=Stojan|year=1871|title= Istorija srpske književnosti|url=https://www.google.fr/books/edition/Istorija_srpske_knji%C5%BEevnosti/hBYEAAAAYAAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=istorija+srpske+knjizevnosti&amp;printsec=frontcover|location= Beograd|publisher= Izd. i štampa Državne štamparije|pages=328|ref = Novakovic}}

== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Vuk Karadžić}}
* [http://vukova-zaduzbina.rs Vukova zadužbina u Beogradu]
* [http://www.narodnimuzej.rs/code/navigate.php?Id=93 Muzej Vuka i Dositeja u Beogradu]
* [https://nasledje.gov.rs/index.cfm/spomenici/pregled_spomenika?spomenik_id=43988 Spomen kuća Vuka Stefanovića Karadžića]
* [https://www.rastko.rs/filologija/vuk/vkaradzic-bukvar.html Prvi srpski bukvar 1827] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081120235534/http://www.antikvarne-knjige.com/eknjige/prvi_srpski_bukvar.html |date=2008-11-20 }}
* [https://www.rastko.rs/knjizevnost/usmena/vkaradzic-price/vkaradzic-price_2.html Pripovijetke 1853] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070108025735/http://www.antikvarne-knjige.com/e_knjige.html |date=2007-01-08 }}
* [http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&amp;GSvcid=1462&amp;GRid=19471&amp; Informacija o njegovom grobu] u Beču (Sankt Marxer Friedhof)

{{normativna kontrola}}

{{Lifetime|1787|1864|Karadžić, Vuk Stefanović}}
[[Kategorija:Srpska književnost]]
[[Kategorija:Srpski lingvisti]][[Kategorija:Slavisti]][[Kategorija:Lingvisti]]
[[Kategorija:Skupljači narodnih zagonetaka]]
[[Kategorija:Biografije, Loznica]][[Kategorija:Biografije, Beč]]
[[Kategorija:Troslovnik-V]]</text>
      <sha1>bqea2je7s9davzdf103wphe5jet0xpg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Čakavski</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24356</id>
    <revision>
      <id>41260166</id>
      <parentid>41251919</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:15:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski jezik|Srpskohrvatski jezik]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9217" xml:space="preserve">[[Datoteka:Cakavstina.png|thumb|Karta današnje distribucije čakavskog dijalekta]]
[[Datoteka:Serbo croatian dialects historical distribution 2.png|thumb|Rasprostranjenost čakavice prije osmanskih invazija u 16. vijeku]]
'''Čakavski''' (također '''čakavica''', '''čakavština''') nazvana po upitnoj zamjenici ''ča'' jedna je od četiriju [[dijalektalna grupa|dijalektalnih grupa]] [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskoga jezika]], govorena na području današnje Hrvatske. Po oficijenoj hrvatskoj lingvistici smatran je samo dijalektom, uz [[kajkavski]] i [[štokavski]]. Po nekim lingvističkim studijama, čakavica se zbog male uzajamne razumljivosti sa štokavicom smatra južnoslovenskim regiolektom ili zasebnim mikro-jezikom, te od 2020. posjeduje vlastiti [[ISO 639-3]] kod [ckm].&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://iso639-3.sil.org/code/ckm |title=ISO 639-3 Registration Authority |date=23. januar 2020 |accessdate=13. maj 2022}}&lt;/ref&gt;

Najstariji pisani zapisi na tlu današnje Hrvatske pisani su upravo čakavskim narječjima [[staroslovenski jezik|staroslovenskog jezika]]. Današnje područje čakavštine znatno je manje nego prije migracija izazvanih osmanskim osvajanjima velikoga dijela hrvatskoga jezičnog prostora. Naseljavanjem govornika (novo)štokavštine čakavski zajik je potisnut s većega dijela kopna, tako da se danas uglavnom prostire [[jadran]]skom obalom, s nekoliko štokavskih prekida, i na većni otoka sjeverno od [[Pelješac|Pelješca]] (koji je dijelom čakavski), u dijelu [[Lika|Like]], [[Gacka|Gacke]], [[Gorski Kotar|Gorskog Kotara]] i [[Istra|Istre]], te u [[Pokuplje|Pokuplju]] sve do [[Karlovac|Karlovca]]. Izvan granica [[Hrvatska|Republike Hrvatske]] čakavskih govora ima u [[Austrija|Austriji]], [[Mađarska|Mađarskoj]] i [[Slovačka|Slovačkoj]] ([[gradišćanskohrvatski govor]]i). Zajednica [[Moliški Hrvati|Moliških Hrvata]] ima veze sa čakavštinom, jer se pokazalo da im govori imaju svojstva slična [[Zabiokovlje|zabiokovskim]] štokavsko-čakavskim govorima. U jednome dijelu čakavskoga područja (na [[Brač]]u, [[Vis]]u, gradu [[Hvar]]u s bližom okolicom, u [[Trogir]]u i [[Bakar (grad)|Bakru]], mjestimično na kvarnerskim otocima i dr.) umjesto '''ča''' govori se '''ca''', takozvani [[cakavizam]].

==Čakavski dijalekti==
Čakavski govori dosada su dijeljeni po različitim kriterijima. Prema refleksu &quot;jata&quot; dijele se na:
# ekavske ili Liburnske čakavštine ili staročakavski (sjeveroistočna [[Istra]] od rijeke [[Raša (rijeka)|Raše]] do [[Kastav|Kastavštine]] i [[Rijeka (grad)|Rijeke]], i istarskih otoka [[Cres (otok)|Cres]], [[Lošinj]]...),
# ikavsko-ekavske (na primjer sjeverno i istočno od [[Sušak|Sušaka]], [[Krk]], [[Rab]], [[Pag]], [[Dugi otok]], [[Kornati]], [[Ogulin]], [[Brinje]], [[Otočac]], [[Duga Resa]])
# ikavske (na primjer zapadna [[Istra]], [[Korčula]], [[Pelješac]], [[Brač]], [[Hvar]], [[Vis]], [[Šolta]])
# jekavske ([[Lastovo]])

Po naglasnome sustavu [[Dalibor Brozović]] razlikuje sljedeće skupine čakavskih govora: 
# govore s &quot;klasičnim&quot; čakavskim sustavom s tri naglaska 
# govore s dvonaglasnim sustavom 
# govore sa (&quot;štokavoidnim&quot;) četveronaglasnim sustavom 
# govore s četveronaglasnim štokavskim sustavom
# govore u kojima se prepliću naglasne značajke 1. i 2. skupine. 

Kombinacijom naglasnih i fonoloških kriterija, čakavsko narječje se dijeli u šest dijalekata: 
# buzetski ili gornjomiranski
# jugozapadni istarski ili štokavsko-čakavski
# sjeverno-čakavski ili ekavskočakavski
# srednjočakavski ili ikavsko-ekavski
# južnočakavski ili ikavsko-čakavski
# lastovski ili jekavsko-čakavski

[[Božidar Finka]] i [[Milan Moguš]] po sljedećih osam kriterija odlučivali su o pripadnosti govora čakavštini:
# zamjenica ča i zač
# stara akcentuacija
# refleks jata /ě/
# čakavsko /t'/
# prijelaz /ę/ u /a/ iza /j/, /č/ i /ž/ 
# prijelaz /d'/ u /j/
# aorist ''bim-biš-bimo-bite''
# izostanak afrikate /ž/

S obzirom na činjenicu da se znatan broj čakavskih govora odlikuje starinom i drugim značajkama, čakavsko narječje je privlačilo i hrvatske i strane dijalektologe tako da su mnogi govori dobro proučeni i iscrpno opisani (Hvar, Brač, [[Sušak]], [[Bakar (grad)|Bakar]], [[Trsat]] i druge). Izrađeni su rječnici pojedinih čakavskih govora ([[Trogir]], [[Sali]], [[Labin]], Duga Resa, Karlovac, Vrgada i drugi). Čakavsko jezično blago donose mnogi stariji hrvatski leksikografi: [[Faust Vrančić]] (''Dikcionar'', Mletci, [[1595]]), [[Bartol Kašić]] (u rukopisnom hrvatsko-[[Talijanski jezik|talijanskom]] rječniku; objavljen [[1990]]), [[Ivan Belostenec]] (''Gazofilacij''; postumno: [[Zagreb]], 1740), [[Ivan Tanzlinger Zanotti]] (rukopisni ''Dizionario'', [[1679]]. i druge), [[Josip Jurin]] (rukopisni ''Calepinus trium linguarum'', 2. pol. [[18. stoljeće|18. stoljeća]]). 

==Čakavska književnost==
Početci hrvatske pismenosti vezani su za čakavštinu kojom su napisana mnoga djela rane (srednjovjekovne) hrvatske pismenosti i [[Hrvatska književnost|književnosti]]: natpisi i ploče (Valunska ploča, [[Bašćanska ploča]], Plominski natpis), pravna djela (Istarski razvod), lekcionari (Zadarski lekcionar, Bernardinov lekcionar), zbornici (Kolunićev zbornik, dijelom Petrisov zbornik). Od [[15. stoljeće|XV. stoljeća]] na čakavskom književnom jeziku pisali su mnogi hrvatski književnici ([[Marko Marulić]], [[Petar Hektorović]], [[Hanibal Lucić]], [[Mikša Pelegrinović]], [[Petar Zoranić]], [[Juraj Baraković]], [[Brne Karnarutić]] i drugi). Osim u Gradišću, književnost na čakavskom, dijelom i pod utjecajem štokavštine, do polovice XVIII. stoljeća posve zamire. U [[20. stoljeće|20. stoljeću]] razvila se bogata čakavska književnost, naročito pjesništvo ([[Vladimir Nazor]], [[Drago Gervais]], [[Mate Balota]], [[Marin Franičević]], [[Zvane Črnja]], [[Šime Vučetić]], [[Drago Ivanišević]], [[Milorad Stojević]] i drugi). Najopsežnije jezikoslovno djelo o čakavštini predstavlja trodijelni ''Čakavisch-deutsches Lexikon'' Mate Hraste, [[Petar Šimunović|Petra Šimunovića]] i [[Reinhold Olesh|Reinholda Olescha]] (Köln-Beč, 1979 - 1983) s čakavsko-njemačkim rječnikom, glosarom i izabranim čakavskim tekstovima.

== Tumač izgovora i još neka svojstva ==
* t'- (izostavnik označava meki poluglas, znak za njega je postojao u glagoljici) - kao umekšano &quot;ć&quot;, negdje slično &quot;tj&quot;
* č - izgovorom je glas između &quot;č&quot; i &quot;ć&quot;
* Glasovni skup šć (prema književnom št) - šćipunica, rašćika.
* Glasovni skup žj (prema književnom žd) - možjani.
* Postojanje slogotvornog l ( u književnom je u nom. -o) - posol, bil (u nekim narječjima je iza &quot;i&quot; jedva čujan, kao bi&lt;sup&gt;l&lt;/sup&gt;).
* Postojanje slogotvornog r ( izgovoren kao ar, er) - sarce, parsti, žerat.
* Postojanje dvoglasa uo ( u književnom samo o) - ruod, nuono, divjuok.
* Izgovor samoglasnika, gdje je u književnom &quot;a&quot;, kao &quot;o&quot;, &quot;u&quot; ili u neki poluglas (u čokavskim i cokavskim narječjima) - posol (posao), jo (ja). 
* Aorist: bih-bis-bi-bismo-biste-bidu
* Izgovor &quot;j&quot;, gdje u književnom dolazi lj - divjok, jubav, judi.
* Nastavak u 3.osobi množine -du (pensuodu, plijedu, išćedu)

== Čakavske primjese u inim hrvatskim narječjima ==
* sačuvana kratka množina
* naglasni sustav
* izgovor lj kao meko j

== Opaske ==
Dosad na internetu postoje dva specijalizirana wiki-portala čakavštine i čakavske kulture. Najnoviji od jeseni 2009. je [http://chakavian.wiki.zoho.com Chakavian Zohowiki] (Čakavski wiki-leksikon) koji je još u početnoj fazi. Veća je 'Čakavsko-jadranska Wiki-enciklopedija' - ili Čak'''av'''sko-adri'''an'''ski velik'''az''' ''(WikiCha)'' koja postoji od jeseni 2007, na adresi: '''''chak.volgota.com'''''. Ovaj specijalizirani Wiki treba obuhvatiti najdetaljniju dokumentaciju na internetu o čakavskoj kulturi i jadranskoj ekumeni, a do jeseni 2009. imao je 506 članaka. 

== Literatura ==

* J. Hamm, M. Hraste, P. Guberina: ''Govor otoka Suska''. Hrvatski dijalektološki zbornik 1, Zagreb 1956.
* M. Hraste, P. Šimunović, R. Olesch: ''Čakavisch-deutsches Lexikon'', Band I-III, Köln-Wien, 1979 - 1983.
* M. Kranjčević: ''Ričnik gacke čakavščine''. Čakavski sabor, Otočac 2003.
* B. Matoković-Dobrila: ''Ričnik velovaroškega Splita'', Denona, Zagreb 2004.
* A. Roki-Fortunato: ''Libar Viškiga jazika''. Libar Publishing, Toronto 1997.
* P. Šimunović: ''Rječnik bračkih čakavskih govora'', Brevijar, Supetar 2006.
* N. Velčić: ''Besedar Bejske Tramuntane''. Čakavski sabor i Adamić d.o.o, Cres-Lošinj 2003.
* R. Vidović, J. Božanić: ''Čakavska rič,'' vol. 1.- 34., Književni krug Split 1967-2006.
* M. Yoshamya: ''Rječnici istočnog Kvarnera (Baška, Rab, Vinodol) - rječnik, gramatika i kultura'', knj. 1, Zagreb 2005, knj. 2 u tisku 2008.

== Vanjski linkovi ==
* [http://www.istarski-rjecnik.com/ Dictionary of Istrian dialects]
* [http://www.wikinfo.org/index.php/Early_Adriatic_Gan-Vey%C3%A3n Early Adriatic ''Gan-Veyãn'' (in English)] 
* [http://www.wikinfo.org/index.php/Veglian_Legends Veglian Legends (in English)]

{{DEFAULTSORT:Čakavsko narječje}}
[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Hrvatski jezik]]</text>
      <sha1>27iv1264ha3hgrtf756xaewmxhueg05</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Zlatiborski govor</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24403</id>
    <revision>
      <id>41260171</id>
      <parentid>11224266</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:18:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Južnoslavenski jezici|Južnoslavenski jezici]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14186" xml:space="preserve">{{Shhsjezici}}
'''Zlatiborski govor''' (takođe zvan '''užički govor''') je dijalekat [[Srpski jezik|srpskog jezika]] koji se govori na [[Zlatibor]]u i u okolini ([[Užice]], [[Tara (planina)|Tara]], [[Arilje]]…), i maternji je dijalekat za otprilike sto i po hiljada ljudi (od toga oko 20 hiljada [[Zlatiborci|Zlatiboraca]] i oko 70-80 hiljada Užičana). Zlatiborski govor je jedan od govora koji čine [[istočnohercegovački dijalekat]], dijalekat koji je uzet za osnovu književnog srpskog jezika. Zlatiborski govor je najsličniji sjevernim [[Crna Gora|crnogorskim]] govorima (npr. narodni govori [[Durmitor]]a), koji takođe čine istočnohercegovački dijalekat.

Zlatiborski govor ima [[Novoštokavska akcentuacija|novoštokavsku akcentuaciju]], te je jedan od rijetkih dijalekata koji po mjerilima standardnog jezika pravilno akcentuju riječi.

== Osobenosti i razlike u odnosu na književni jezik ==

Govor je prepoznatljiv po svom samoglasničkom sastavu. [[Samoglasnici]] ''[[a]]'', ''[[e]]'', ''[[i]]'', ''[[o]]'' i ''[[u]]'' mogu biti dugi ili kratki, i mogu imati uzlaznu ili silaznu intonaciju. Glas ''[[r]]'' može biti i suglasnik i samoglasnik.

Zlatiborski je sačuvao većinu padeža iz [[Staroslovenski jezik|staroslovenskog jezika]] (prethodnika svih slovenskih jezika): [[nominativ]], [[genitiv]], [[dativ]], [[akuzativ]], [[vokativ]] i [[instrumental]]. [[Lokativ]] iz staroslovenskog jezika poklopio se sa dativom i koristi se za određivanje mjesta. [[Imenice]] imaju jedan od tri roda: muški, ženski ili srednji. [[Padež]], [[rod]] i broj ([[jednina]] i [[množina]]) određuju se dodavanjem nastavka na imenicu. Glagolski oblici su [[prezent]], [[futur I]] i [[futur II]], [[perfekat]] i [[pluskvamperfekat]]. Zlatiborski govor je takođe sačuvao još jedno prošlo vrijeme iz staroslovenskog: [[aorist]]. U zlatiborskom govoru takođe postoje i [[Radni glagolski pridjev|radni]] i [[trpni glagolski pridjev]], [[Sadašnji glagolski prilog|sadašnji]] i [[prošli glagolski prilog]] i načini [[imperativ]] i [[potencijal]]. Međutim, za razliku od književnog jezika, u užičkom govoru nema [[imperfekt]]a. Sadašnje vrijeme glagola ''biti'' u užičkom govoru razlikuje se od književnog oblika, i glasi ovako:

{| {{prettytable}}
|-
| &lt;div align=&quot;right&quot;&gt;''broj - &gt; &lt;br /&gt; V - lice''&lt;/div&gt;
! jednina
! množina
|-
! 1.
| '''bid(n)em''' (knjiž. ''budem'')
| '''bid(n)emo''' (knjiž. ''budemo'')
|-
! 2.
| '''bid(n)eš''' (knjiž. ''budeš'')
| '''bid(n)ete''' (knjiž. ''budete'')
|-
! 3.
| '''bid(n)e''' (knjiž. ''bude'')
| '''bid(n)u''' (knjiž. ''budu'')
|}

Zlatiborski govor ima 24 [[suglasnik]]a (uključujući i ''[[r]]''). Suglasnika ''[[f]]'' i ''[[h]]'', koji se nalaze u književnom jeziku, nema u zlatiborskim riječima. Ta slova se ili potpuno gube iz riječi (''ljeb'' umjesto ''hljeb'', ''rana'' umjesto ''hrana''...), ili se zamjenjuju slovima ''[[j]]'' i ''[[v]]'' (''suvomesnato'' umjesto ''suhomesnato'', ''duvan'' umjesto ''duhan'', mada je i ''duvan'' u upotrebi u književnom jeziku, ''uvo'' umjesto ''uho'', zatim ''tijo'' umjesto ''tiho'', ''smij'' umjesto ''smijeh'' itd.). Glas ''f'' zamjenjuje se sa ''v'': ''kava'' umjesto ''kafa'' i sl. U stranim riječima koje su odskora ušle u užički govor, ''f'' se ne zamjenjuje (''farmacija'', ''fotografija'' itd.), dok se u stranim riječima koje su odavno ušle u užički govor i osjećaju se kao domaće, ''f'' može, a i ne mora se zamjenjivati sa ''v'' (npr. ''familija'' i ''vamilija''). Drugi suglasnici se mogu naći i u većini ostalih narodnih govora, dok se samoglasnik ''šj'' (meko ''š'') osim u zlatiborskom nalazi samo još u crnogorskim narodnim govorima. Ovaj suglasnik se nalazi u riječima u kojima se slovo ''[[jat (slovo)|jat]]'' nalazi poslije suglasnika ''[[s]]''. Pošto su užički govor i crnogorski govori ijekavski, jat se u kratkim slogovima zamjenjuje sa ''je''. ''[[J]]'' je prednjonepčani suglasnik, a po pravilu, ''s'' ispred prednjonepčanih suglasnika prelazi u ''[[š]]''. Zatim se u govoru ''š'' i ''j'' spoje, i ''š'' omekša, tj. jotuje se sa ''j''. Tako nastaje suglasnik meko ''š''. U zlatiborskom govoru postoji ukupno 29 glasova (5 samoglasnika i 24 suglasnika).

U zlatiborskim riječima događaju se mnoge [[glasovne promjene]], poput [[Sažimanje samoglasnika|sažimanja samoglasnika]], [[Uprošćavanje suglasničkih grupa|uprošćavanja suglasničkih grupa]], [[Nepostojano A|gubljenja samoglasnika ''a'']], [[Prelazak L u O|prelaska ''l'' u ''o'']], [[Jotovanje|jotovanja]], [[Jednačenje suglasnika po zvučnosti|jednačenja suglasnika po zvučnosti]] i [[Jednačenje suglasnika po mjestu izgovora|mjestu izgovora]]. Sažimanje (asimilacija) samoglasnika je posebno karakteristično za prvo lice jednine radnog glagolskog pridjeva, gdje se grupa ''ao'' sažima u jedno dugo ''o'' naglašeno [[Poslijeakcenatska dužina|poslijeakcenatskom dužinom]]: ''pjevo'' umjesto književnog ''pjevao'', ''sačuvo'' umjesto književnog ''sačuvao'' itd. Asimilacija se pojavljuje i u imenicama poput ''miso'' mjesto ''misao'', ''poso'' mjesto ''posao'', ''pepo'' mjesto ''pepeo'' i slično, ali i u drugim riječima, poput ''ko'' umjesto ''kao''. Sažima se i grupa ''ae'' u ''e'': ''jedanes'' namjesto ''jedanaest'', itd. Takve riječi poput ''jedanaest'' koje se završavaju na suglasničku grupu ''st'' (uglavnom su to imenice ženskog roda: ''umjetnost'', ''vječnost'', ''radost'' i dr.) u zlatiborskom govoru gube krajnje ''t'', pa tako glase ''umjetnos'', ''vječnos'', ''rados'' i sl. U tu grupu spadaju i neke imenice muškog roda: ''most'' (zlatiborski ''mos''), ''post'' (zlatiborski ''pos'') i dr. Budući da je zlatiborski govor ijekavski, u njemu se događa i jedna glasovna promjena karakteristična samo za neke ijekavske narodne govore, koja nije priznata u književnom jeziku, a to je [[ijekavsko jotovanje]]. Ono podrazumijeva da glasovi ''[[d]]'' i ''[[t]]'' ispred kratkog sloga sa slovom ''[[jat (slovo)|jat]]'', koje se u tom slučaju zamjenjuje sa ''je'', prelaze u ''[[đ]]'' i ''[[ć]]'', stapajući se, tj. jotujući se, sa slovom ''[[j]]''. Tako se u užičkom narodnom govoru kaže ''đevojka'' umjesto književnog ''djevojka'' i ''ćerati'' umjesto književnog ''tjerati'', i sl. Nepostojano ''[[a]]'' se u narodnom užičkom govoru skoro obavezno javlja u stranim riječima muškog roda koje se završavaju na neki od karakterističnih nastavaka jezika iz kog su došle. Takve riječi su ''apartmAn'' (takođe i u književnom jeziku), ''kontinenAt'' (nasuprot književnog ''kontinent''), ''deterdženAt'' (nasuprot književnog ''deterdžent''), itd. Karakteristični nastavci su u ovim primjerima ''-man(t)'' tj. ''-ment'', ''-nent'', ''-džent'' tj. ''-gent'' kao u ''kontigent'' (zlatiborski ''kontigenat'') itd. Oni su u jeziku iz kog potiču naglašeni, i taj svoj naglasak donose i u srpski jezik. Pošto je u srpskom jeziku pravilo da posljednji slog u riječi ne može biti naglašen, akcenat se pomjera na prethodni slog, pa se u književnom jeziku kaže ''apàrtman'' (kao i u zlatiborskom narodnom govoru), ''kontùnent'', ''detèrdžent''... Međutim, u užičkom govoru akcenat ostaje na nastavku, ali da to ne bi bio posljednji slog (pošto ovaj govor poštuje pravila akcentovanja riječi i ima novoštokavsku akcentuaciju), ubacuje se samoglasnik ''a'' koji se u ostalim oblicima riječi, osim u [[genitiv]]u množine, gubi.

U muškom rodu trpnog glagolskog pridjeva, nastavak na osnovu u zlatiborskom je ''-t'' umjesto književnog ''-n'', ako se osnova završava na ''a''. Tako se na zlatiborskom govoru kaže ''zvat'' umjesto ''zvan'', ''napisat'' umjesto ''napisan'', ''znat'' umjesto ''znan'', ''dat'' umjesto ''dan'' (mada se i ''dat'' sreće u književnom jeziku) i slično, ali tu ima i izuzetaka, kako u narodnom zlatiborskom govoru, tako i u književnom srpskom jeziku, pa se u književnom jeziku kaže npr. ''poznat'', ''priznat'' i sl. Ako se osnova završava na ''e'', onda je nastavak za muški rod trpnog glagolskog pridjeva i u književnom jeziku i u narodnom zlatiborskom govoru ''-n'' (''izgubljen'', ''osvojen'', ''stvoren''), ali i tu i u narodnom užičkom i u književnom jeziku ima izuzetaka, poput ''otet'', ''snet'' i dr.

U zlatiborskom govoru čuva se potpuna ijekavština, pa se kaže ''ovijem'' umjesto ''ovim'', ili npr. ''zlatiborskijem'' umjesto ''zlatiborskim'', ili ''zlatiborskije'' umjesto ''zlatiborski(h)''.

Suglasnička grupa ''ch'' iz riječi [[grčki jezik|grčkog]] i [[latinski jezik|latinskog]] porijekla u srpskom književnom jeziku se obično zamjenjuje sa ''[[h]]'' (''Hristos'', ''hemija'', ''hronika'', ''hronologija'', ''Hristina'', ali i ''Kristina'' itd.), dok se u užičkom narodnom govoru ona zamjenjuje sa ''[[k]]'': ''Krist(os)'', ''kemija'', ''kronika'', ''kronologija'', ''Kristina'' i slično, kao u [[Hrvatski jezik|hrvatskom]] i [[Bošnjački jezik|bošnjačkom jeziku]].

Za zlatiborski narodni govor je takođe karakteristično i da se uobičajeni latinski i grčki nastavci gube kad se neka riječ grčkog ili latinskog porijekla asimilira u zlatiborski. Tako se, na primjer, ne kaže ''Kristos'' (''Hristos''), nego ''Krist'', jer je ''-os'' nastavak karakterističan za grčki jezik, i ne kaže se ''[[Rodos]]'' (ostrvo u [[Grčka|Grčkoj]]), nego ''Rod''. Zatim su tu primjeri ''australopitek'' namjesto ''[[australopitekus]]'' (vrsta pračovjeka), jer je ''-us'' takođe karakterističan latinski nastavak, pa ''magnezij'' umjesto ''[[magnezijum]]'' (vrsta metala), jer je i ''-um'' nastavak koji karakteriše neke latinske riječi. Da se primijetiti da su ove riječi uglavnom vezane za naučne pojmove, pa se kao takve rijetko mogu naći u narodnom govoru.

U zlatiborskom govoru postoji svih deset vrsta riječi karakterističnih i za književni jezik: [[imenice]], [[zamjenice]], [[pridjevi]], [[glagoli]], [[brojevi]], [[veznici]], [[rječce]], [[uzvici]], [[prijedlozi]] i [[prilozi]].

[[Deklinacija]] je u zlatiborskom govoru potpuna i odgovara književnom jeziku, kao i [[konjugacija]], što nije slučaj sa nekim govorima istočne Srbije. Međutim, dativ lične zamjenice ''vi'' u zlatiborskom ipak ne glasi ''vam'' kao u književnom jeziku, već ''vi'': ''Da vi kažem…'', ''Šta vi je to?'' i sl. Takođe i dativi ličnih zamjenica ''ja'' i ''ti'' ne glase ''meni'' i ''tebi'' kao u književnom jeziku, već ''mene'' i ''tebe''.

U zlatiborskom govoru postoji i jedna neodređena zamjenica koje nema u književnom jeziku. To je zamjenica ''naki'' (''naka'', ''nako'', ''naki'', ''nake'', ''naka''). Ona je paralelna zamjenici ''neki'' (''neka'', ''neko''...), s tim što se neodređena zamjenica ''neki'' koristi za nešto što je sasvim nepoznato, a ''naki'' za nešto što je takođe nepoznato, ali je ipak na neki način određeno (poput [[Ruski jezik|ruskih]] zamjenica ''kakoй-to'' i ''kakoй-nibudь'', ali opet ta podjela nije toliko izražena kao u ruskom), npr. ''Neko kuca na vrata.'' (sasvim je nepoznato i neodređeno ko kuca na vrata) i ''Nako dijete kuca na vrata.'', a ne ''Neko dijete kuca na vrata'' kao u književnom jeziku, jer, iako nije poznato ko kuca na vrata, ipak se zna da je to dijete, i zato je to donekle određeno.. Takođe, zamjenica ''naki'' obavezno stoji uz imenicu, dok ''neki'' može, a i ne mora stajati uz imenicu. U savremenom zlatiborskom govoru zamjenica ''naki'' potpuno potiskuje zamjenicu ''neki'' ako stoji uz imenicu. ''Neki'' se u savremenom govoru koristi samo ako nema imenice.

Zlatiborski rječnik takođe u nekim primjerima odstupa od rječnika književnog jezika. U njemu se nailazi na neke riječi karakteristične samo za ovaj kraj. Takve riječi su ''listopad'', što u užičkom govoru ne označava mjesec u godini, već vjetar koji duva s jeseni, zatim ''gaće'', što se ovdje koristi u značenju ''pantalone'', ili čak i vrsta košulje koja je dio ovdašnje narodne nošnje, itd. [[Muški polni organ|Muški]] i [[ženski polni organ]] se u užičkom govoru nazivaju narodnim imenima koja je [[Vuk Karadžić]] unio u [[Srpski rječnik]], a koja se u književnom jeziku smatraju ružnim riječima. U zlatiborskom rječniku ima i dosta riječi [[turski jezik|turskog]], [[persijski jezik|persijskog]] i [[arapski jezik|arapskog]] porijekla. U originalnom zlatiborskom govoru nema persiranja, dok se u novije vrijeme ono ipak pojavljuje.

Zlatiborski govor ima i pisanu i bogatu usmenu tradiciju. Ovim i njemu sličnim istočnohercegovačkim govorima pisana je srpska narodna književnost, poput pjesama, priča, poslovica i izreka itd. Poseban izvor za proučavanje narodnog užičkog govora je knjiga „[[Kremansko proročanstvo]]“, zbornik predviđanja vidovite zlatiborske porodice [[Tarabić]]a iz sela [[Kremna|Kremana]]. Prva knjiga štampana u ovom kraju bilo je jedno pravoslavno četvorojevanđelje iz manastira Rujno na sjevernim obroncima Zlatibora. Štampao ga je samouki monah Teodosije, i završio ga je [[1537]]-me godine. Slova su na njemu gruba i neujednačena i bila su napravljena od drveta. Jevanđelje je štampano crnom bojom, osim inicijala i početka Jevanđelja, gdje je upotrijebljena crvena. Danas zlatiborski književnici ([[Mihailo Ćupović]], [[Ljubivoje Ršumović]], [[Dobrosav Obradović]]…) pišu književnim jezikom, mada se u djelima nekih od njih ipak nalaze neki uticaji lokalnog govora, ijekavštine, kao i dosta lokalizama. Lokalni govor je razvio i svoju lokalnu književnost. Posebno karakteristične za nju su narodne pjesme („Miloš u Latinima“, „[[Jovan Mićić]] i Lomigora Juso“…) i anegdote („[[Ero s onoga svijeta]]“, „[[Ero i kadija]]“…). Za Zlatiborce, porijeklo zlatiborskih prezimena i naziva mjesta na Zlatiboru vezuje se i dosta narodnih predanja (''vidi članak [[Zlatiborske legende]]'').

== Povezano ==
* [[Zlatibor]]
* [[Užice]]
* [[Tara (planina)]]
* [[Kremansko proročanstvo]]
* [[Ljubivoje Ršumović]]
* [[Mihailo Ćupović]]
* [[Dobrosav Obradović]]
* [[zlatiborske legende]]
* [[srpski jezik]]
* [[istočnohercegovački dijalekt]]

{{Zlatiborska književnost}}

[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Zlatiborska književnost]]</text>
      <sha1>3t1pwdqlu51y8dmcf5rbmm0s38h5wf0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260172</id>
      <parentid>41260171</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:19:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14211" xml:space="preserve">{{Shhsjezici}}
'''Zlatiborski govor''' (takođe zvan '''užički govor''') je dijalekat [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskog jezika]] koji se govori na [[Zlatibor]]u i u okolini ([[Užice]], [[Tara (planina)|Tara]], [[Arilje]]…) u Srbiji, i maternji je dijalekat za otprilike sto i po hiljada ljudi (od toga oko 20 hiljada [[Zlatiborci|Zlatiboraca]] i oko 70-80 hiljada Užičana). Zlatiborski govor je jedan od govora koji čine [[istočnohercegovački dijalekat]], dijalekat koji je uzet za osnovu književnog srpskog jezika. Zlatiborski govor je najsličniji sjevernim [[Crna Gora|crnogorskim]] govorima (npr. narodni govori [[Durmitor]]a), koji takođe čine istočnohercegovački dijalekat.

Zlatiborski govor ima [[Novoštokavska akcentuacija|novoštokavsku akcentuaciju]], te je jedan od rijetkih dijalekata koji po mjerilima standardnog jezika pravilno akcentuju riječi.

== Osobenosti i razlike u odnosu na književni jezik ==

Govor je prepoznatljiv po svom samoglasničkom sastavu. [[Samoglasnici]] ''[[a]]'', ''[[e]]'', ''[[i]]'', ''[[o]]'' i ''[[u]]'' mogu biti dugi ili kratki, i mogu imati uzlaznu ili silaznu intonaciju. Glas ''[[r]]'' može biti i suglasnik i samoglasnik.

Zlatiborski je sačuvao većinu padeža iz [[Staroslovenski jezik|staroslovenskog jezika]] (prethodnika svih slovenskih jezika): [[nominativ]], [[genitiv]], [[dativ]], [[akuzativ]], [[vokativ]] i [[instrumental]]. [[Lokativ]] iz staroslovenskog jezika poklopio se sa dativom i koristi se za određivanje mjesta. [[Imenice]] imaju jedan od tri roda: muški, ženski ili srednji. [[Padež]], [[rod]] i broj ([[jednina]] i [[množina]]) određuju se dodavanjem nastavka na imenicu. Glagolski oblici su [[prezent]], [[futur I]] i [[futur II]], [[perfekat]] i [[pluskvamperfekat]]. Zlatiborski govor je takođe sačuvao još jedno prošlo vrijeme iz staroslovenskog: [[aorist]]. U zlatiborskom govoru takođe postoje i [[Radni glagolski pridjev|radni]] i [[trpni glagolski pridjev]], [[Sadašnji glagolski prilog|sadašnji]] i [[prošli glagolski prilog]] i načini [[imperativ]] i [[potencijal]]. Međutim, za razliku od književnog jezika, u užičkom govoru nema [[imperfekt]]a. Sadašnje vrijeme glagola ''biti'' u užičkom govoru razlikuje se od književnog oblika, i glasi ovako:

{| {{prettytable}}
|-
| &lt;div align=&quot;right&quot;&gt;''broj - &gt; &lt;br /&gt; V - lice''&lt;/div&gt;
! jednina
! množina
|-
! 1.
| '''bid(n)em''' (knjiž. ''budem'')
| '''bid(n)emo''' (knjiž. ''budemo'')
|-
! 2.
| '''bid(n)eš''' (knjiž. ''budeš'')
| '''bid(n)ete''' (knjiž. ''budete'')
|-
! 3.
| '''bid(n)e''' (knjiž. ''bude'')
| '''bid(n)u''' (knjiž. ''budu'')
|}

Zlatiborski govor ima 24 [[suglasnik]]a (uključujući i ''[[r]]''). Suglasnika ''[[f]]'' i ''[[h]]'', koji se nalaze u književnom jeziku, nema u zlatiborskim riječima. Ta slova se ili potpuno gube iz riječi (''ljeb'' umjesto ''hljeb'', ''rana'' umjesto ''hrana''...), ili se zamjenjuju slovima ''[[j]]'' i ''[[v]]'' (''suvomesnato'' umjesto ''suhomesnato'', ''duvan'' umjesto ''duhan'', mada je i ''duvan'' u upotrebi u književnom jeziku, ''uvo'' umjesto ''uho'', zatim ''tijo'' umjesto ''tiho'', ''smij'' umjesto ''smijeh'' itd.). Glas ''f'' zamjenjuje se sa ''v'': ''kava'' umjesto ''kafa'' i sl. U stranim riječima koje su odskora ušle u užički govor, ''f'' se ne zamjenjuje (''farmacija'', ''fotografija'' itd.), dok se u stranim riječima koje su odavno ušle u užički govor i osjećaju se kao domaće, ''f'' može, a i ne mora se zamjenjivati sa ''v'' (npr. ''familija'' i ''vamilija''). Drugi suglasnici se mogu naći i u većini ostalih narodnih govora, dok se samoglasnik ''šj'' (meko ''š'') osim u zlatiborskom nalazi samo još u crnogorskim narodnim govorima. Ovaj suglasnik se nalazi u riječima u kojima se slovo ''[[jat (slovo)|jat]]'' nalazi poslije suglasnika ''[[s]]''. Pošto su užički govor i crnogorski govori ijekavski, jat se u kratkim slogovima zamjenjuje sa ''je''. ''[[J]]'' je prednjonepčani suglasnik, a po pravilu, ''s'' ispred prednjonepčanih suglasnika prelazi u ''[[š]]''. Zatim se u govoru ''š'' i ''j'' spoje, i ''š'' omekša, tj. jotuje se sa ''j''. Tako nastaje suglasnik meko ''š''. U zlatiborskom govoru postoji ukupno 29 glasova (5 samoglasnika i 24 suglasnika).

U zlatiborskim riječima događaju se mnoge [[glasovne promjene]], poput [[Sažimanje samoglasnika|sažimanja samoglasnika]], [[Uprošćavanje suglasničkih grupa|uprošćavanja suglasničkih grupa]], [[Nepostojano A|gubljenja samoglasnika ''a'']], [[Prelazak L u O|prelaska ''l'' u ''o'']], [[Jotovanje|jotovanja]], [[Jednačenje suglasnika po zvučnosti|jednačenja suglasnika po zvučnosti]] i [[Jednačenje suglasnika po mjestu izgovora|mjestu izgovora]]. Sažimanje (asimilacija) samoglasnika je posebno karakteristično za prvo lice jednine radnog glagolskog pridjeva, gdje se grupa ''ao'' sažima u jedno dugo ''o'' naglašeno [[Poslijeakcenatska dužina|poslijeakcenatskom dužinom]]: ''pjevo'' umjesto književnog ''pjevao'', ''sačuvo'' umjesto književnog ''sačuvao'' itd. Asimilacija se pojavljuje i u imenicama poput ''miso'' mjesto ''misao'', ''poso'' mjesto ''posao'', ''pepo'' mjesto ''pepeo'' i slično, ali i u drugim riječima, poput ''ko'' umjesto ''kao''. Sažima se i grupa ''ae'' u ''e'': ''jedanes'' namjesto ''jedanaest'', itd. Takve riječi poput ''jedanaest'' koje se završavaju na suglasničku grupu ''st'' (uglavnom su to imenice ženskog roda: ''umjetnost'', ''vječnost'', ''radost'' i dr.) u zlatiborskom govoru gube krajnje ''t'', pa tako glase ''umjetnos'', ''vječnos'', ''rados'' i sl. U tu grupu spadaju i neke imenice muškog roda: ''most'' (zlatiborski ''mos''), ''post'' (zlatiborski ''pos'') i dr. Budući da je zlatiborski govor ijekavski, u njemu se događa i jedna glasovna promjena karakteristična samo za neke ijekavske narodne govore, koja nije priznata u književnom jeziku, a to je [[ijekavsko jotovanje]]. Ono podrazumijeva da glasovi ''[[d]]'' i ''[[t]]'' ispred kratkog sloga sa slovom ''[[jat (slovo)|jat]]'', koje se u tom slučaju zamjenjuje sa ''je'', prelaze u ''[[đ]]'' i ''[[ć]]'', stapajući se, tj. jotujući se, sa slovom ''[[j]]''. Tako se u užičkom narodnom govoru kaže ''đevojka'' umjesto književnog ''djevojka'' i ''ćerati'' umjesto književnog ''tjerati'', i sl. Nepostojano ''[[a]]'' se u narodnom užičkom govoru skoro obavezno javlja u stranim riječima muškog roda koje se završavaju na neki od karakterističnih nastavaka jezika iz kog su došle. Takve riječi su ''apartmAn'' (takođe i u književnom jeziku), ''kontinenAt'' (nasuprot književnog ''kontinent''), ''deterdženAt'' (nasuprot književnog ''deterdžent''), itd. Karakteristični nastavci su u ovim primjerima ''-man(t)'' tj. ''-ment'', ''-nent'', ''-džent'' tj. ''-gent'' kao u ''kontigent'' (zlatiborski ''kontigenat'') itd. Oni su u jeziku iz kog potiču naglašeni, i taj svoj naglasak donose i u srpski jezik. Pošto je u srpskom jeziku pravilo da posljednji slog u riječi ne može biti naglašen, akcenat se pomjera na prethodni slog, pa se u književnom jeziku kaže ''apàrtman'' (kao i u zlatiborskom narodnom govoru), ''kontùnent'', ''detèrdžent''... Međutim, u užičkom govoru akcenat ostaje na nastavku, ali da to ne bi bio posljednji slog (pošto ovaj govor poštuje pravila akcentovanja riječi i ima novoštokavsku akcentuaciju), ubacuje se samoglasnik ''a'' koji se u ostalim oblicima riječi, osim u [[genitiv]]u množine, gubi.

U muškom rodu trpnog glagolskog pridjeva, nastavak na osnovu u zlatiborskom je ''-t'' umjesto književnog ''-n'', ako se osnova završava na ''a''. Tako se na zlatiborskom govoru kaže ''zvat'' umjesto ''zvan'', ''napisat'' umjesto ''napisan'', ''znat'' umjesto ''znan'', ''dat'' umjesto ''dan'' (mada se i ''dat'' sreće u književnom jeziku) i slično, ali tu ima i izuzetaka, kako u narodnom zlatiborskom govoru, tako i u književnom srpskom jeziku, pa se u književnom jeziku kaže npr. ''poznat'', ''priznat'' i sl. Ako se osnova završava na ''e'', onda je nastavak za muški rod trpnog glagolskog pridjeva i u književnom jeziku i u narodnom zlatiborskom govoru ''-n'' (''izgubljen'', ''osvojen'', ''stvoren''), ali i tu i u narodnom užičkom i u književnom jeziku ima izuzetaka, poput ''otet'', ''snet'' i dr.

U zlatiborskom govoru čuva se potpuna ijekavština, pa se kaže ''ovijem'' umjesto ''ovim'', ili npr. ''zlatiborskijem'' umjesto ''zlatiborskim'', ili ''zlatiborskije'' umjesto ''zlatiborski(h)''.

Suglasnička grupa ''ch'' iz riječi [[grčki jezik|grčkog]] i [[latinski jezik|latinskog]] porijekla u srpskom književnom jeziku se obično zamjenjuje sa ''[[h]]'' (''Hristos'', ''hemija'', ''hronika'', ''hronologija'', ''Hristina'', ali i ''Kristina'' itd.), dok se u užičkom narodnom govoru ona zamjenjuje sa ''[[k]]'': ''Krist(os)'', ''kemija'', ''kronika'', ''kronologija'', ''Kristina'' i slično, kao u [[Hrvatski jezik|hrvatskom]] i [[Bošnjački jezik|bošnjačkom jeziku]].

Za zlatiborski narodni govor je takođe karakteristično i da se uobičajeni latinski i grčki nastavci gube kad se neka riječ grčkog ili latinskog porijekla asimilira u zlatiborski. Tako se, na primjer, ne kaže ''Kristos'' (''Hristos''), nego ''Krist'', jer je ''-os'' nastavak karakterističan za grčki jezik, i ne kaže se ''[[Rodos]]'' (ostrvo u [[Grčka|Grčkoj]]), nego ''Rod''. Zatim su tu primjeri ''australopitek'' namjesto ''[[australopitekus]]'' (vrsta pračovjeka), jer je ''-us'' takođe karakterističan latinski nastavak, pa ''magnezij'' umjesto ''[[magnezijum]]'' (vrsta metala), jer je i ''-um'' nastavak koji karakteriše neke latinske riječi. Da se primijetiti da su ove riječi uglavnom vezane za naučne pojmove, pa se kao takve rijetko mogu naći u narodnom govoru.

U zlatiborskom govoru postoji svih deset vrsta riječi karakterističnih i za književni jezik: [[imenice]], [[zamjenice]], [[pridjevi]], [[glagoli]], [[brojevi]], [[veznici]], [[rječce]], [[uzvici]], [[prijedlozi]] i [[prilozi]].

[[Deklinacija]] je u zlatiborskom govoru potpuna i odgovara književnom jeziku, kao i [[konjugacija]], što nije slučaj sa nekim govorima istočne Srbije. Međutim, dativ lične zamjenice ''vi'' u zlatiborskom ipak ne glasi ''vam'' kao u književnom jeziku, već ''vi'': ''Da vi kažem…'', ''Šta vi je to?'' i sl. Takođe i dativi ličnih zamjenica ''ja'' i ''ti'' ne glase ''meni'' i ''tebi'' kao u književnom jeziku, već ''mene'' i ''tebe''.

U zlatiborskom govoru postoji i jedna neodređena zamjenica koje nema u književnom jeziku. To je zamjenica ''naki'' (''naka'', ''nako'', ''naki'', ''nake'', ''naka''). Ona je paralelna zamjenici ''neki'' (''neka'', ''neko''...), s tim što se neodređena zamjenica ''neki'' koristi za nešto što je sasvim nepoznato, a ''naki'' za nešto što je takođe nepoznato, ali je ipak na neki način određeno (poput [[Ruski jezik|ruskih]] zamjenica ''kakoй-to'' i ''kakoй-nibudь'', ali opet ta podjela nije toliko izražena kao u ruskom), npr. ''Neko kuca na vrata.'' (sasvim je nepoznato i neodređeno ko kuca na vrata) i ''Nako dijete kuca na vrata.'', a ne ''Neko dijete kuca na vrata'' kao u književnom jeziku, jer, iako nije poznato ko kuca na vrata, ipak se zna da je to dijete, i zato je to donekle određeno.. Takođe, zamjenica ''naki'' obavezno stoji uz imenicu, dok ''neki'' može, a i ne mora stajati uz imenicu. U savremenom zlatiborskom govoru zamjenica ''naki'' potpuno potiskuje zamjenicu ''neki'' ako stoji uz imenicu. ''Neki'' se u savremenom govoru koristi samo ako nema imenice.

Zlatiborski rječnik takođe u nekim primjerima odstupa od rječnika književnog jezika. U njemu se nailazi na neke riječi karakteristične samo za ovaj kraj. Takve riječi su ''listopad'', što u užičkom govoru ne označava mjesec u godini, već vjetar koji duva s jeseni, zatim ''gaće'', što se ovdje koristi u značenju ''pantalone'', ili čak i vrsta košulje koja je dio ovdašnje narodne nošnje, itd. [[Muški polni organ|Muški]] i [[ženski polni organ]] se u užičkom govoru nazivaju narodnim imenima koja je [[Vuk Karadžić]] unio u [[Srpski rječnik]], a koja se u književnom jeziku smatraju ružnim riječima. U zlatiborskom rječniku ima i dosta riječi [[turski jezik|turskog]], [[persijski jezik|persijskog]] i [[arapski jezik|arapskog]] porijekla. U originalnom zlatiborskom govoru nema persiranja, dok se u novije vrijeme ono ipak pojavljuje.

Zlatiborski govor ima i pisanu i bogatu usmenu tradiciju. Ovim i njemu sličnim istočnohercegovačkim govorima pisana je srpska narodna književnost, poput pjesama, priča, poslovica i izreka itd. Poseban izvor za proučavanje narodnog užičkog govora je knjiga „[[Kremansko proročanstvo]]“, zbornik predviđanja vidovite zlatiborske porodice [[Tarabić]]a iz sela [[Kremna|Kremana]]. Prva knjiga štampana u ovom kraju bilo je jedno pravoslavno četvorojevanđelje iz manastira Rujno na sjevernim obroncima Zlatibora. Štampao ga je samouki monah Teodosije, i završio ga je [[1537]]-me godine. Slova su na njemu gruba i neujednačena i bila su napravljena od drveta. Jevanđelje je štampano crnom bojom, osim inicijala i početka Jevanđelja, gdje je upotrijebljena crvena. Danas zlatiborski književnici ([[Mihailo Ćupović]], [[Ljubivoje Ršumović]], [[Dobrosav Obradović]]…) pišu književnim jezikom, mada se u djelima nekih od njih ipak nalaze neki uticaji lokalnog govora, ijekavštine, kao i dosta lokalizama. Lokalni govor je razvio i svoju lokalnu književnost. Posebno karakteristične za nju su narodne pjesme („Miloš u Latinima“, „[[Jovan Mićić]] i Lomigora Juso“…) i anegdote („[[Ero s onoga svijeta]]“, „[[Ero i kadija]]“…). Za Zlatiborce, porijeklo zlatiborskih prezimena i naziva mjesta na Zlatiboru vezuje se i dosta narodnih predanja (''vidi članak [[Zlatiborske legende]]'').

== Povezano ==
* [[Zlatibor]]
* [[Užice]]
* [[Tara (planina)]]
* [[Kremansko proročanstvo]]
* [[Ljubivoje Ršumović]]
* [[Mihailo Ćupović]]
* [[Dobrosav Obradović]]
* [[zlatiborske legende]]
* [[srpski jezik]]
* [[istočnohercegovački dijalekt]]

{{Zlatiborska književnost}}

[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Zlatiborska književnost]]</text>
      <sha1>ldjz5gfchmy11e1syzwxkq75faio4mr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kajkavski</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24405</id>
    <revision>
      <id>41260167</id>
      <parentid>40798782</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:16:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski jezik|Srpskohrvatski jezik]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6627" xml:space="preserve">[[Datoteka:Kajkavstina.png|thumb|250px|Kajkavsko narječje]]
[[Datoteka:Croatian dialects3.PNG|thumb|right|250px|Rasprostranjenost čakavskog narječja, kajkavskog narječja i zapadnoštokavskog narječja prije velikih migracija.]]

'''Kajkavski''' (također '''kajkavica''', '''kajkavština'''), jedna od četiriju [[dijalektalna grupa|dijalektalnih grupa]] [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskoga jezika]], nazvana po upitnoj zamjenici ''kaj''. Obuhvaća sjeverozapadni dio hrvatskoga jezičnog prostora i [[Gorski kotar]]. Izvan granica [[Hrvatska|Republike Hrvatske]] kajkavskih govora ima u [[Mađarska|Mađarskoj]] (kod Nežiderskog jezera, u Pomurju i [[Podravina|Podravini]]) te u [[Rumunija|Rumunjskoj]]. 
Obzirom na izgovor glasa jat, većina kajkavaca ga izriče u raznim varijantama samoglasnika '''e''', ali postoje manjim dijelom još polu'''je'''kavski kajkavci (Hrvatsko Zagorje), te '''i'''kavski kajkavci mjestimično u Gorskom Kotaru, Pokupju, Žumberku, Turopolju i uz Sutlu.

== Kajkavski dijalekti ==
Dijalektološka proučavanja kajkavštine započela su potkraj [[19. vijek|19. stoljeća]]. Prvu monografiju napisao je na [[ruski jezik|ruskom jeziku]] [[ukrajina|ukrajinski]] jezikoslovac [[A. M. Lukjanenko]] (''Kajkavskoe narječie'', Kijev, [[1905]]). Kajkavske su govore dijalektolozi dosada razvrstavali po različitim kriterijima. Uglavnom na osnovi do tada objavljenih radova, godine [[1927]]. u ''Narodnoj enciklopediji srpsko-hrvatsko-slovenačkoj'', svoju podjelu kajkavskoga narječja iznio je srpski jezikoslovac [[Aleksandar Belić]]. Po refleksima praslavenskih glasova ''/tj/'' i ''/dj/'' Belić je kajkavštinu podijelio u tri dijalekta: 
# istočni u kojemu je ''/tj/'' dalo ''/ć/'' a ''/dj/'' ''/ž/''
# sjeverozapadni koji prema ''/tj/'' i ''/dj/'' ima ''/č/'' i ''/j/''
# jugozapadni koji za ''/tj/'' i ''/dj/'' ima ''/ć/'' i ''/j/''
Kasnija proučavanja nisu potvrdila ovakvo rasprostiranje refleksa ''/tj/'' i ''/dj/''.

Utvrdivši da temeljna kajkavska akcentuacija ima tri naglaska u svojoj raspravi ''Jezik Hrvata kajkavaca'' ([[1936]]) [[Stjepan Ivšić]] kajkavske je govore po naglasnim značajkama podijelio u četiri skupine. Na osnovi Belićeve i Ivšićeve podjele te na osnovi nekih glasovnih značajki [[Dalibor Brozović]] je kajkavsko narječje ([[1965]]. - [[1988]].) podijelio u šest dijalekata: 

# zagorsko-međimurski
# turopoljsko-posavski
# križevačko-podravski
# prigorski
# donjosutlanski
# goranski

S obzirom na sudbinu kajkavskoga cirkumfleksa te na temelju razvoja vokalizma, najpodrobniju podjelu kajkavskih dijalekata dao je [[Mijo Lončarić]] koji u monografiji ''Kajkavsko narječje'' (Zagreb, [[1996]].) razlikuje petnaest dijalekata: 

# plješivičkoprigorski
# samoborski
# gornjosutlanski
# bednjansko-zagorski
# varaždinsko-ludbreški
# međimurski
# podravski
# sjevernomoslavački
# glogovničko-bilogorski
# gornjolonjski
# donjolonjski
# turopoljski
# vukomeričko-pokupski
# donjosutlanski
# goranski

Ta razdioba zorno svjedoči o dijelom velikim razlikama što postoje između pojedinih kajkavskih govora u akcentuaciji, [[fonologija|fonologiji]] i [[morfologiji]].

== Kajkavska književnost ==
Od polovice [[16. vijek|16. stoljeća]] do preporoda na '''kajkavskom književnom jeziku''', latiničkim slovopisom oblikovanim po mađarskom uzoru (na primjer ''cs'' za ''/č/'', ''cz'' za ''/c/'', ''dy'', ''gy'' za ''/ž/'', ''ly'' za ''/lj/'', ''ny'' za ''/nj/''), napisana su mnoga djela:
* pravna (Ivanuš Pergošić: ''Decretum'', Nedelišće, [[1574]]), kroničarska (Antun Vramec)
* vjerska (Nikola Krajačević, Juraj Ratkaj Velikotaborski, [[Juraj Habdelić]], [[Ivan Belostenec]], Juraj Mulih)
* pjesnička (Ana Katarina Frankopan-Zrinska) i dramska ([[Tituš Brezovački]]).

Prvu kajkavsku gramatiku (na njemačkome) napisao je Ignacij Szent-Mártony (''Einleitung zur kroatischen Sprachlehre für Deutsche'', Varaždin, [[1783]].), a na njemačkom su i gramatike Franza Korniga (''Kroatische Sprachlehre oder Anweisung für Deutsche die kroatische Sprache in kurzer Zeit gründlich zu erlernen'', [[1795]]), [[Josip Matijević|Josipa Matijevića]] (''Horvatzka Grammatika oder kroatische Sprachlehre'', [[1810]].) i [[Ignac Kristijanović|Ignaca Kristijanovića]] (''Grammatik der Kroatischen Mundart'', [[1837]].), dok je gramatika Josipa Đurkovečkog (''Jezičnica horvatzko-slavinzka - Kroatisch-slavische Sprachlehre'', Pešta, [[1837]].(HRVATSKO-SLAVENSKA).

Najvažniji su rječnici kajkavskoga ''Dictionar ili reči slovenske'' Jurja Habdelića (Graz, [[1670]].), ''Gazophylacium illyrico-latinum'' Ivana Belostenca (objavljen postumno u Zagrebu [[1740]].) i ''Lexicon latinum'' Franje Sušnika i Andrije Jambrešića (Zagreb, [[1742]].).

Među književnicima koji su na kajkavskom pisali nakon [[1836]]. ističu se [[Pavao Štoos]], Tomaš Mikloušić i Ignac Kristijanović.

U [[20. vijek|20. stoljeću]] iznimno je bogata kajkavska dijalektalna književnost ([[Antun Gustav Matoš]], [[Fran Galović]], [[Dragutin Domjanić]], Nikola Pavić, [[Miroslav Krleža]], [[Ivan Goran Kovačić]], Vjekoslav Balog i drugi).

Rječnička baština kajkavske književnosti obrađuje se u ''Rječniku hrvatskoga kajkavskoga književnog jezika'' (10. svezak objavljen je [[2004]]).

== Literatura ==
* Feletar D., Ledić G., Šir A.: ''Kajkaviana Croatica'' (Hrvatska kajkavska riječ). Muzej Međimurja, 37 str., Čakovec 1997.
* Fureš R., Jembrih A. (ured.): ''Kajkavski u povijesnom i sadašnjem obzorju'' (zbornik skupova Krapina 2002-2006). Hrvatska udruga Muži zagorskog srca, 587 str. Zabok 2006.
* JAZU / HAZU: ''Rječnik hrvatskoga kajkavskog književnog jezika'' (A – P), I – X. Zavod za hrvatski jezik i jezikoslovlje 2500 str, Zagreb 1984-2005.
* Lipljin, T. 2002: ''Rječnik varaždinskoga kajkavskog govora''. Garestin, Varaždin, 1284 str. (2. prošireno izdanje u tisku 2008.)
* Lončarić, M. 1996: ''Kajkavsko narječje''. Školska knjiga, Zagreb, 198 str.
* Magner, F. 1971: ''Kajkavian Koiné''. Symbolae in honorem Georgii Y. Shevelov, München.
* Moguš, M.: ''A History of the Croatian Language'', NZ Globus, Zagreb 1995
* Šojat, A. 1969-1971: ''Kratki navuk jezičnice horvatske'' (Jezik stare kajkavske književnosti). Kaj 1969: 3-4, 5, 7-8, 10, 12; Kaj 1970: 2, 3-4, 10; Kaj 1971: 10, 11. Kajkavsko spravišče, Zagreb.
* Antun Šojat, Vida Barac-Grum, Ivan Kalinski, Mijo Lončarić i Vesna Zečević: ''Zagrebački kaj: govor grada i prigradskih naselja''. Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, Zagreb 1998.

[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Hrvatski jezik]]</text>
      <sha1>jp3si3aodrv688s4vkqyd18js3z421e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Našinski</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24460</id>
    <revision>
      <id>41260170</id>
      <parentid>41253362</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:17:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7816" xml:space="preserve">{{shhsjezici}}
{{preusmjerava|Goranski||Goranski dijalekt}}
'''Našinski''' (što u literaturi znači „naš jezik“) ili '''Goranski''' naziv je [[torlački|torlačkog]] govora&lt;ref&gt;{{cite book |Browne, Wayles |year=2002 |chapter=6. Macedonian |editor-first=Bernard |editor-last=Comrie |editor2-first=Greville |editor2-last=G. Corbett |title=The Slavonic Languages. |publication-place=[[London]] |publisher=[[Taylor &amp; Francis]] |page=383 |isbn=1136861378}}&lt;/ref&gt; [[Goranci|Goranaca]], pripadnika etničke grupe goranske oblasti na tromeđi između [[Kosovo|Kosova]], [[Severna Makedonija|Severne Makedonije]] i [[Albanija|Albanije]].

== Distribucija i klasifikacija ==
Dijalekt se govori širom goranske oblasti. Koristi se u 19 kosovskih, 11 albanskih i u 4 makedonska sela. Na Kosovu i u Severnoj Makedoniji goranski se piše srpskim ili makedonskim ćiriličnim ili latiničnim pismom, dok u Albaniji se koristi albansko latinično pismo. U jugoslovenskim popisima iz 1991. godine 54% stanovništva koji sebe smatraju etničkim Gorancima je reklo da govori goranskim jezikom u odnosu na ostatak stanovnika Gore koji su svoj jezik opisali kao [[srpski]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Горански говор (Goranski govor) |author=Radivoje Mladenović |url=http://www.rastko.org.rs/rastko-gora/zbornici/gora2000/rmladenovic.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140222052737/http://www.rastko.org.rs/rastko-gora/zbornici/gora2000/rmladenovic.pdf |archivedate=2014-02-22}}&lt;/ref&gt;

Goranski dijalekt je sličan sa susednim prizrensko–južnomoravskim dijalektom koji su na severoistočnoj strani, koji podrazumeva srpsko–torlačku govornu vrstu koji se govori na južnoj polovini Kosova i na jugoistoku Srbije, kao i sa dijalektima na najsevernijim delovima Makedonije. U kontekstu makedonske dijalektologije, goranski je opisan kao da ima bliske veze sa donjo pologskim dijalektom koji se govori u pologskoj i tetovskoj oblasti,&lt;ref&gt;{{cite book |author=[[Blaže Koneski|Blaže Koneski]] |year=1983 |title=A Historical Phonology of the Macedonian Language |isbn=3533031209}}&lt;/ref&gt; koje se nalaze na drugoj strani goranske oblasti na Šar planini.

Goranski je isto klasifikovan kao vrsta bugarskog dijalekta&lt;ref&gt;{{cite book |last=Mladenov |first=Stefan |title=Пътешествие из Македония и Поморавия, в: Научна експедиция в Македония и Поморавието 1916 |publication-place=Sofija |publication-date=1993 |page=184 |trans_title=Putovanje po Makedoniji i Pomoravlju, u: Znanstvena ekspedicija u Makedoniji i Pomoravlju 1916 |url=https://web.archive.org/web/20191205203755/http://albanian.dir.bg/studii/ezik/st-ez-02-GorDial.htm |quote=Асенова, Петя. Архаизми и балканизми в един изолиран български говор (Кукъска Гора, Албания), Балканистични четения, посветени на десетата годишнина на специалност &quot;Балканистика&quot; в СУ &quot;Св. Климент Охридски&quot;, ФСлФ, София, 17-19 май 2004 (Arhaizmi i balkanizmi na izoliranom bugarskom dijalektu (Kukaska Gora, Albanija), Balkanska čitanja posvećena desetoj godišnjici studija balkanistike na [[Univerzitet sv. Kliment Ohridski u Sofiji|Sofijskom univerzitetu &quot;Sv. Kliment Ohridski&quot;]], FSlF, Sofija, 17.–19. maja 2004.)}}&lt;/ref&gt; od strane nekih inostranih antopologa.&lt;ref&gt;{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=9IbgsDdeVxsC&amp;pg=PA205 |title=Albania: from anarchy to a Balkan identity |first1=Miranda |last1=Vickers |first2=James |last2=Pettifer |publisher=[[C. Hurst &amp; Co.|C. Hurst &amp; Co. Publishers]] |year=1997 |isbn=1-85065-279-1 |page=205}}&lt;/ref&gt; U 2007. godini [[Bugarska akademija nauka]] je sponzorisala i odštampala prvi našinsko–albanski rečnik (sa 43.000 reči i fraza) goranskog istraživača Nazifa Dokle koji smatra da je goranski vrsta bugarskog dijalekta.&lt;ref name=&quot;Dokle&quot;&gt;{{cite book |last=Dokle |first=Nazif |title=Reçnik Goransko (Nashinski) - Albanski |publication-place=Sofija |year=2007 |publisher=[[Bugarska akademija nauka]], &quot;Prof. Marin Drinov&quot; |pages=5, 11, 19 |isbn=9543222002}}&lt;/ref&gt;

Na drugoj strani, bivši jugoslovenski lingvisti {{ill|mk|Božidar Vidoeski{{!}}Vidoeski|Божидар Видоески}}, [[Dalibor Brozović|Brozović]] i [[Pavle Ivić|Ivić]] klasifikuju slovenski dijalekt goranske oblasti kao makedonski jezik.&lt;ref name=&quot;friedman&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.seelrc.org:8080/grammar/mainframe.jsp?nLanguageID=3 |title=Macedonian |first=Victor |last=Friedman |pages=4 (fusnota), 7}}&lt;/ref&gt; Prema nekim izvorima 2003. godine kosovska je vlada pripremila makedonski jezik i gramatičke knjige da se predaje u goranskim školama.{{nedostaje izvor}}

== Fonološke karakteristike ==
Goranski dijalekt se deli na standardni srpski, najseverniji dijalekt makedonskog jezika i zapadni dijalekt bugarskog jezika na osnovu vokalizacije ranijih slogova /l/ i reči kao što je ''vuk'' (na makedonskom ''volk'', na bugarskom ''vălk''). Sa srpskohrvatskim jezikom goranski isto deli refleks /tj/dj/ kao / tɕ /, za razliku od makedonskog /c/ kao / ќ /.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Božidar |last=Vidoeski |author-link=Božo Vidoeski |year=1999 |title=Dijalektite na Makedonskiot jazik |publisher=[[Makedonska akademija nauka i umetnosti|MANU]] |isbn=0893573159}}&lt;/ref&gt; Sa najzapadnijim dijalektom makedonskog jezika, kao i sa većinom dijalekata bugarskog jezika, goranski deli reflekse „velikog Yus“ / ɔ̃ / kao /ə/ (ӑ) u reči kao što je ''păt'' (na makedonskom ''pat'', na srpskom ''put''). Goranski sa standardnim makedonskim i pojedinim dijalektima bugarskog jezika deli reflekse /ĭ, ŭ/ kao /e, o/ u reči kao što je ''den'' i ''son''. Sa standardnim makedonskim, standardnim srpskim i pojedinim dijalektima bugarskog jezika goranski deli zadržavanje slogova /r/ u reči kao što je ''krv''.&lt;ref name=&quot;friedman&quot;/&gt;

=== Primeri ===
* ''Ja som od Košarišt.''
* ''Srećen rodni den!''
* ''Ja zborim Našinski jezik.''

=== Tipične reči ===
Ove pesme su otpevane tipičnim goranskim dijalektom (prva je iz [[Šištavec]]a):

{|
|&lt;blockquote&gt;&lt;poem&gt;
''Što se beli, gore Šar planina?''
Da l'je snegče, il'je belo stado?
Nit'je snegče, nit'je belo stado.
Da je snegče, bi se rastopilo,
Da je stado, bi se rasturilo.
Več toj beše Milkino čadorče,
Pod čadorče bolna Milka lega.
Brata i gu Turci zarobili,
Zarobili, paj ga obesili.


&lt;/poem&gt;&lt;/blockquote&gt;
|&lt;blockquote&gt;&lt;poem&gt;
''Verba đurđevdenjova''
Ta šot si gi granke širnala
Mori verbice đurđevdenova
Dali jeno gajle sin e mala
Ja mater som go imala
Mati mi go gajle galuala
So mleko presno me ranjila
Za tija som tenka i visoka
Za tija som bela i cervena
Tvuje da ti srec izgore.


&lt;/poem&gt;&lt;/blockquote&gt;
|&lt;blockquote&gt;&lt;poem&gt;
''Verno libe''
Gledaj me gledja libe, a be verno libe,
na gledaj mise dur ti som ovde.
Utre ke odim abe verno libe daljeko daljeko
na pusti gurbet.
Raćaj po raćaj libe šo da ti kupim,
ti da mi kupiš
a be gledaniku crna šamija, ja da ga nosim
a be gledaniku i da ga želam.
Raćaj poraćaj a be verno
libe šo da ti pratim
Ti da mi pratiš a be
gledaniku šarena knjiga
Ja da ga pujem a be
gledaniku i da ga želam.
&lt;/poem&gt;&lt;/blockquote&gt;
|}

== Eksterni linkovi ==
* [http://www.rastko.org.yu/rastko-gora/index.php Projekat Rastko - Gora] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060616173629/http://www.rastko.org.yu/rastko-gora/index.php |date=2006-06-16 }}
* [http://www.nasagora.info Naša Gora] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181225195901/http://nasagora.info/ |date=2018-12-25 }}

==Reference==
{{izvori}}

[[Kategorija:Južnoslavenski jezici]]
[[Kategorija:Jezici Srbije]]
[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]</text>
      <sha1>sry3nqyrr346oytimnuxfpjho8uf943</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kruška</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25004</id>
    <revision>
      <id>41260216</id>
      <parentid>40773075</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T09:20:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>94.250.53.199</ip>
      </contributor>
      <comment>Dodao sam Kakashi Hatake</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2762" xml:space="preserve">{| {{prettyinfobox}}
! align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffc0c0&quot; |'''''Kruška'''''
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[Datoteka:PearPhoto.jpg|200px|]]&lt;br /&gt;
|-
! align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffc0c0&quot; | {{Taxonomy}}
|-
|
{| border=&quot;0&quot;
|-
| {{Regnum}}:|| [[Biljke]] (Plantae)
|-
| {{ Phylum }}:||[[Skrivenosemenice]] (Magnoliophyta)
|-
| {{ Classis }}:|| [[Magnoliopsida]] 
|-
| {{ Ordo }}:|| [[Rosales]] 
|-
| {{ Familia }}:|| [[Rosaceae]] 
|-
| {{Genus}}:|| '''Pyrus'''
|}
|-
! align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffc0c0&quot; | '''[[Biološka vrsta|ostale vrste:]]'''
|-
|
{| border=&quot;0&quot;
Između 23 i 38 vrsta:&lt;br /&gt;
* evropske:
** ''Pyrus balansae''
** ''Pyrus caucasica''
** ''Pyrus communis''
** ''Pyrus cordata''
** ''Pyrus nivalis''
** ''Pyrus pyraster''
* mediteranske:
** ''Pyrus amygdaliformis''
** ''Pyrus bourgaeana''
** ''Pyrus cossonii''
** ''Pyrus elaeagrifolia''
** ''Pyrus gharbiana''
** ''Pyrus longipes''
** ''Pyrus mamorensis''
** ''Pyrus syriaca''
* srednjeazijske:
** ''Pyrus glabra''
** ''Pyrus pashia''
** ''Pyrus regelii''
** ''Pyrus salicifolia''
* dalekoistočne:
** ''Pyrus betulaefolia''
** ''Pyrus calleryana''
** ''Pyrus dimorphophylla''
** ''Pyrus fauriei''
** ''Pyrus hondoensis''
** ''Pyrus kawakamii''
** ''Pyrus pseudopashia''
** ''Pyrus pyrifolia''
** ''Pyrus ussuriensis''
|}
|}

'''Kruška''' je rod drvenastih [[biljka|biljaka]] iz familije [[Ruže (familija Rosaceae)|Rosaceae]], čiji se istoimeni plodovi koriste u ishrani. [[vrsta|Vrste]] ovog roda rastu u umerenim predelima [[Evropa|Evrope]], [[Azija|Azije]] i [[Afrika|Afrike]]. Drveće je srednje visine (10-17m), uglavnom listopadno, sa prostim i naizmenično raspoređenim listovima (dužine 2-12sm). Plod je specijalan oblik [[bobica|bobice]] - [[pomum]], sa jednoslojnim (kod vrsta iz Sect. ''Pyrus'') ili višeslojnim epidermisom (kod vrsta u Sect. ''Pashia'') i često brojnim sklereidima (kamenim [[ćelija]]ma). Taksonomski, rod se deli u dve pomenute sekcije.Kakashi Hatake.

„Divlje&quot; vrste roda ''Pyrus'' mogu hibridizovati, slično ostalim rodovima u potfamiliji jabuka (Maloideae), ali se prirodni areali ovih vrsta ne preklapaju i time je pojava hibridizacije bila sprečena. Sa [[neolit]]skim širenjem poljoprivrede, ljudi veštački dovode u kontakt „divlje&quot; vrste i počinju domestifikaciju. Postoje dva naziva za domestifikovane (domaće) kruške - ''Pyrus communis'' (evropska) i ''Pyrus pyrifolia'' (dalekoistočna).

Ove dve vrste (i njihovi kultivari) nastale su kroz dva nezavisna procesa domestifikacije, pre 500. god. pne. Neki kultivari evropske domaće kruške su možda nastali hibridizacijom ''P. communis'' sa vrstom ''P. reqelii''.

&lt;gallery&gt;
image:Pear tree flowers.jpg|Cvast kruške
&lt;/gallery&gt;
{{Commonscat|Pyrus communis}}

[[Kategorija:Voće]]
[[Kategorija:Rosaceae]]</text>
      <sha1>foa63pvwxnvt5d4hf90g29czxq4np8q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260217</id>
      <parentid>41260216</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T09:24:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>94.250.53.199</ip>
      </contributor>
      <comment>popravio stvari</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2747" xml:space="preserve">{| {{prettyinfobox}}
! align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffc0c0&quot; |'''''Kruška'''''
|-
| align=&quot;center&quot; |  [[Datoteka:PearPhoto.jpg|200px|]]&lt;br /&gt;
|-
! align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffc0c0&quot; | {{Taxonomy}}
|-
|
{| border=&quot;0&quot;
|-
| {{Regnum}}:|| [[Biljke]] (Plantae)
|-
| {{ Phylum }}:||[[Skrivenosemenice]] (Magnoliophyta)
|-
| {{ Classis }}:|| [[Magnoliopsida]] 
|-
| {{ Ordo }}:|| [[Rosales]] 
|-
| {{ Familia }}:|| [[Rosaceae]] 
|-
| {{Genus}}:|| '''Pyrus'''
|}
|-
! align=&quot;center&quot; bgcolor=&quot;#ffc0c0&quot; | '''[[Biološka vrsta|ostale vrste:]]'''
|-
|
{| border=&quot;0&quot;
Između 23 i 38 vrsta:&lt;br /&gt;
* evropske:
** ''Pyrus balansae''
** ''Pyrus caucasica''
** ''Pyrus communis''
** ''Pyrus cordata''
** ''Pyrus nivalis''
** ''Pyrus pyraster''
* mediteranske:
** ''Pyrus amygdaliformis''
** ''Pyrus bourgaeana''
** ''Pyrus cossonii''
** ''Pyrus elaeagrifolia''
** ''Pyrus gharbiana''
** ''Pyrus longipes''
** ''Pyrus mamorensis''
** ''Pyrus syriaca''
* srednjeazijske:
** ''Pyrus glabra''
** ''Pyrus pashia''
** ''Pyrus regelii''
** ''Pyrus salicifolia''
* dalekoistočne:
** ''Pyrus betulaefolia''
** ''Pyrus calleryana''
** ''Pyrus dimorphophylla''
** ''Pyrus fauriei''
** ''Pyrus hondoensis''
** ''Pyrus kawakamii''
** ''Pyrus pseudopashia''
** ''Pyrus pyrifolia''
** ''Pyrus ussuriensis''
|}
|}

'''Kruška''' je rod drvenastih [[biljka|biljaka]] iz familije [[Ruže (familija Rosaceae)|Rosaceae]], čiji se istoimeni plodovi koriste u ishrani. [[vrsta|Vrste]] ovog roda rastu u umerenim predelima [[Evropa|Evrope]], [[Azija|Azije]] i [[Afrika|Afrike]]. Drveće je srednje visine (10-17m), uglavnom listopadno, sa prostim i naizmenično raspoređenim listovima (dužine 2-12sm). Plod je specijalan oblik [[bobica|bobice]] - [[pomum]], sa jednoslojnim (kod vrsta iz Sect. ''Pyrus'') ili višeslojnim epidermisom (kod vrsta u Sect. ''Pashia'') i često brojnim sklereidima (kamenim [[ćelija]]ma). Taksonomski, rod se deli u dve pomenute sekcije.

„Divlje&quot; vrste roda ''Pyrus'' mogu hibridizovati, slično ostalim rodovima u potfamiliji jabuka (Maloideae), ali se prirodni areali ovih vrsta ne preklapaju i time je pojava hibridizacije bila sprečena. Sa [[neolit]]skim širenjem poljoprivrede, ljudi veštački dovode u kontakt „divlje&quot; vrste i počinju domestifikaciju. Postoje dva naziva za domestifikovane (domaće) kruške - ''Pyrus communis'' (evropska) i ''Pyrus pyrifolia'' (dalekoistočna).

Ove dve vrste (i njihovi kultivari) nastale su kroz dva nezavisna procesa domestifikacije, pre 500. god. pne. Neki kultivari evropske domaće kruške su možda nastali hibridizacijom ''P. communis'' sa vrstom ''P. reqelii''.

&lt;gallery&gt;
image:Pear tree flowers.jpg|Cvast kruške
&lt;/gallery&gt;
{{Commonscat|Pyrus communis}}

[[Kategorija:Voće]]
[[Kategorija:Rosaceae]]</text>
      <sha1>kiddkwdu9yggl5zk066ebf4accia18k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Torlački</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53149</id>
    <revision>
      <id>41260169</id>
      <parentid>41253365</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:16:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski jezik|Srpskohrvatski jezik]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10149" xml:space="preserve">{{Shhsjezici}}

[[Datoteka:Torlak dialects map en.png|thumb|right|240px|Teritorija torlačkih dijalekata kao prelaznih govora između srpskog, bugarskog i makedonskog jezika]]

'''Torlački''', jedna od četiriju [[dijalektalna grupa|dijalektalnih grupa]] [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskoga jezika]], uz [[čakavski]], [[kajkavski]] i [[štokavski]]. Govori se u južnoj i istočnoj [[Srbija|Srbiji]], severozapadnoj [[Severna Makedonija|Severnoj Makedoniji]] (Kratovo-Kumanovo) i zapadnoj [[Bugarska|Bugarskoj]] ([[Belogradčik]]-[[Trn]]-[[Breznik]]). Neki lingivsti ga klasifikuju kao drugi dijalekat [[srpski jezik|srpskog jezika]], pored istočno-štokavskih podijalekata. U Bugarskoj, ovi dijalekti se smatraju za zapadne bugarske dijalekte. U Severnoj Makedoniji smatraju se za makedonske dijalekte.

Torlački dijalekat nije standardizovan, a pojedini njegovi podijalekti dosta se međusobno razlikuju u nekim osobinama.

== Klasifikacija ==
Mišljenja lingvističara oko torlačkog dijalekta su podeljena. Neki srpski lingvisti i pojedini hrvatski (kao što su [[Milan Rešetar]], [[Pavle Ivić]] i [[Dalibor Brozović]]) smatraju da torlački treba da se klasifikuje Torlački dijalekat kao staroštokavski dijalekt, pri čemu ga nazivaju &quot;[[prizrensko-timočki dijalekat]]&quot; [http://www.srpskidespot.org.yu/Mape/dijalektiStokavskogNarecja.htm], zato jer neki podijalekti ovog dijalekta koriste rečcu ''šta'' sa tim značenjem (što je osobina koju imaju i bugarski i makedonski jezik). Neki podijalekti,međutim, koriste rečcu ''kvo'' (isto kao i bugarsko ''kvo''). Drugo mišljenje imaju bugarski lingvisti ([[Stojko Stojkov]], [[Rangel Božkov]]) [[torlački]], oni torlački svrstavaju u bugarske dijalekte jer se odista dosta razlikuje od štokavskih dijalekata a vrlo je sličan bugarske dijalekte ili smatraju da torlački treba klasifikovati unutar bugarskog govornog područja velike sličnosti sa bugarskim. Treće mišljenje koje zastupa i većina svetskih lingvističara zauzima se da torlački treba da se svrsta kao nezavisan dijalekat-narečje zbog toga što je to prelazni govor između istočnoštokavskih-srpskih dijalekata, severnomakedonskih dijalekata i zapadnobugarskih dijalekata.

== Napomene o govoru ==
Standardni srpski jezik zasnovan na istočnim štokavskim dijalektima severne Srbije u oblasti [[Valjevo]], [[ekavski izgovor]] uz uticaj prelaznih govora zapadnog Sandžaka [[Loznica]], standardni makedonski jezik zasnovan je na centralnim i zapadnim dijalektima u okolini [[Prilep]]a, a standardni bugarski jezik na dijalektima centralne i istočne Bugarske u oblasti [[Veliko Trnovo]], torlački dijalekt nije standardizovan na nivo jezika zato ni u jednoj od tri zemlje nema zvanični status, ali je kao dijalekat dosta sličniji sa bugarskim i makedonskim dijalektima. Šta se tiče vokabulara može biti da se u [[Rumunija|Rumuniji]] razvio najdiferentniji govor tog tipa gde su Hrvati [[Krašovani]], razvili mešavinu torlačih, bugarskih, rumuniskih, štokavskih i kajkavskih govora. Taj karašovanski govor razvijao se pod uticajem komšijskih srpskih govora iz [[Timočka krajina|Timočke krajine]] (sadašnja Srbija) i pod uticajem [[banatskobugarski dijalekt|banatskobugarskog]]. Osim toga na karašovanski govor nije uticao standardni jezik sve do devedesetih godina dvadesetog veka kada se Rumunija otvorila prema svetu a Karašovani su masovno odlazili u Hrvatsku i sa sobom donosili uticaj modernog hrvatskog standardnog jezika, zato se danas više nego ikada pre ovaj govor menja. U svim ostalim oblastima u opšte slovenskim i južnoslovenskim zemljama govor je pod velikim uticajem nacionalnog standardnog jezika, naročito u pogledu novih reči, oblika i pojava.

== Osobine ==
Mnoge osobine torlačkog prosto pokazuju kako makedonski jezik postepeno prelazi u bugarski, koji se oba preko njega uklapaju u srpski, redom na severozapadu i zapadu, odnosno u celoj jugoistočnoj Srbiji.

=== Rečnik ===
Osnovni torlački rečnik deli većinu reči sa slovenskim korenom sa srpskim, [[bugarski jezik|bugarskim]] i [[makedonski jezik|makedonskim]], ali je tokom vremena pozajmio puno reči iz [[turski jezik|turskog]], [[rumunski jezik|rumunskog]] i [[albanski jezik|albanskog]] jezika. Takođe, sačuvao je mnoge reči koje su u standardnim jezicima arhaizmi ili reči sa drugačijim značenjem. Kao i druge crte, delovi rečnika se razlikuje po poddijalektima, npr. Krašovani ne moraju razumeti [[Goranci|Gorance]].

=== Padežni sistem bez infleksije ===
Makedonski i bugarski su jedina dva slovenska jezika kod kojih je kompletan sintetički padežni sistem zamenjen analitičkim, gde sve imenice imaju jedan padež (nominativ). Isti je slučaj i sa torlačkim; na severozapadu, instrumental se spaja sa genitivom. Lokativ i genitiv se spajaju sa nominatovom; dalje na jug, infleksija dalje nestaje, a značenje određuje član.

=== Gubljenje glasa /h/ ===
Jedinstvena odlika makedonskog, torlačkog i velikog broja srpskih dijalekata kada se porede sa ostalim slovenskim jezicima je da, tehnički, oni nemaju fonemu {{IPA|/h/}}. Glas '''h''' je rezervisan uglavnom za pozajmljenice, i toponime u Makedoniji. U Standardnom makedonskom, koji je zasnovan na govoru Prilepa, reči ''hiljada'' i ''hitno'' su ''iljada'' i ''itno''.
=== Samoglasno /l/ ===
Torlački je na mnogo mesta sačuvao staro samoglasno {{IPA|/l/}}, koje, kao i samoglasno {{IPA|/r/}} može bez samoglasnika činiti slog. Ova osobina se sačuvala samo još u [[češki jezik|češkom]] i [[slovački jezik|slovačkom]]. U standardnom srpskom, hrvatskom i bosanskom, samoglasno {{IPA|/l/}} je postalo {{IPA|/u/}} i {{IPA|/o/}}. U Bugarskom, pre njega je obično samoglasnik koji se obeležava sa ъ. Nisu svi torlački poddijalekti sačuvali ovu osobinu u potpunosti, već se ona na nekim mestima i menja u {{IPA|[ə]}}, {{IPA|[u]}}, [{{IPA|ɔ}}] ili {{IPA|[a]}}.[http://www.matica.hr/Kolo/kolo0401.nsf/AllWebDocs/torl]

{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;center&quot;
|-
! rowspan=&quot;8&quot;|'''Torlački'''
!Krašovani
| влк {{IPA|/vlk/}}
| пек'л {{IPA|/pεkəl/}}
| с'лза {{IPA|/səlza/}}
| жлт {{IPA|/ʒlt/}}
|-
!Severni (Svrljig)
| вук {{IPA|/vuk/}}
| пекал {{IPA|/pεkəl/}}
| суза {{IPA|/suza/}}
| жл'т {{IPA|/ʒlət/}}
|-
!Centralni (Lužica)
| вук {{IPA|/vuk/}}
| пек'л {{IPA|/pεkəl/}}
| сл'за {{IPA|/sləza/}}
| жл'т {{IPA|/ʒlət/}}
|-
!Južni (Vranje)
| в'лк {{IPA|/vəlk/}}
| пекал {{IPA|/pεkаl/}}
| солза {{IPA|/sɔlza/}}
| ж'лт {{IPA|/ʒəlt/}}
|-
!Zapadni (Prizren)
| вук {{IPA|/vuk/}}
| пекл {{IPA|/pεkl/}}
| слуза {{IPA|/sluza/}}
| жлт {{IPA|/ʒt/}}
|-
!Istočni (Trn, Breznik)
| вук 
| пекл 
| слза 
| жлт 
|-
!Severoistočni (Belogradčiki)
| влк 
| пекл 
| слза 
| жлт
|-
!Jugoistočni (Kumanovo)
| вук 
| пекъл 
| слуза 
| жут
|-
! colspan=&quot;2&quot; align=&quot;left&quot;|'''Standardni srpski'''
| вук {{IPA|/vuk/}}
| пекао {{IPA|/pεkaɔ/}}
| суза {{IPA|/suza/}}
| жут {{IPA|/ʒut/}}
|-
! colspan=&quot;2&quot; align=&quot;left&quot;|'''Standardni bugarski'''
| вълк {{IPA|/vəlk/}}
| пекъл {{IPA|/pεkəl/}}
| сълза {{IPA|/səlza/}}
| жълт {{IPA|/ʒəlt/}}
|-
! colspan=&quot;2&quot; align=&quot;left&quot;|'''Standardni makedonski'''
| волк {{IPA|/vɔlk/}}
| пекол {{IPA|/pεkol/}}
| солза {{IPA|/sɔlza/}}
| жолт {{IPA|/ʒɔlt/}}
|-
|}

== Književnost ==
Književnost na torlačkom je retka, jer ovaj dijalekt nikada nije bio zvanični jezik nijedne zemlje niti njenog dela, a pismenost ove oblasti uglavnom se vezuje za pravoslavno sveštenstvo, koje je uglavnom pisalo [[crkvenoslovenski jezik|crkvenoslovenskim]].

Srpski pisac [[Borisav Stanković]] je dosta koristio torlački u svojim pripovetkama, u kojima je opisivao živote ljudi u južnoj Srbiji dvadesetog veka. Pisac komedija [[Stevan Sremac]], iako je rođen u Vojvodini, proveo je deo života u južnoj Srbiji, i njegove pripovetke ''[[Zona Zamfirova]]'' i ''[[Ivkova slava]]'' govore o mentalitetu i dijalektu ovih ljudi.


== Literatura ==
* ''Дијалекти источне и јужне Србије'', Александар Белић, Српски дијалектолошки зборник, 1, 1905. 
* ''Sprachatlas Ostserbiens und Westbulgariens'', Andrej N. Sobolev. Vol. I-III. Biblion Verlag, Marburg, 1998. 
* ''Encyclopedia of the Languages of Europe'', Glanville Price, Blackwell Publishing, p. 423.
* ''Language and Conflict: A Neglected Relationship'', Dan Smith, Paul A Chilton - Language Arts &amp; Disciplines, 1998, Page 59
* ''South Slavic and Balkan Linguistics'', A. Barentsen, Rodopi, 1982
* ''Hrvatska dijalektologija 1'', Josip Lisac, Golden marketing – Tehnička knjiga, Zagreb, 2003.
* ''The Slavonic Languages'', Bernard Comrie, Greville G Corbett - Foreign Language Study, 2002, pp 382-384.
* ''Български диалектен атлас'', Том 3. Югозападна България : Ч.1. Карти и Ч. 2. Статии, коментари, показалци / Под общата редакция на Стойко Стойков ; Отговорен редактор Кирил Мирчев. София, Издателство на БАН, 1974.
* ''Български диалектен атлас'', Том 4. Северозападна България :Ч. 1. Карти и Ч. 2. Статии, коментари, показалци / Под общата редакция на Стойко Стойков ; Отговорен редедактор Иван Кочев. София, Издателство на БАН, 1980 (част 1); 1981 (част 2).


== Vidi još ==
* [[Balkanska jezička zajednica]]
* [[Štokavština|Štokavsko narečje]]
* [[Goranci]]
* [[Janjevci]]
* [[Krašovani]]

== Vanjske veze ==
* [http://www.srpskidespot.org.yu/Mape/dijalektiStokavskogNarecja.htm Karta Pavla Ivića štokavskih dijalekata]
* [http://www.matica.hr/Kolo/kolo0401.nsf/AllWebDocs/torl Članak Josipa Lisca]
* [http://www.torlak.info Torlačka internet strana]

[[Kategorija:Južnoslavenski jezici]]
[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Srpski jezik]]</text>
      <sha1>k2mbce2fhgigdau5k9rik7ulhx23uki</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Štokavski</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53151</id>
    <revision>
      <id>41260168</id>
      <parentid>41090919</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:16:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski jezik|Srpskohrvatski jezik]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6717" xml:space="preserve">{{shhsjezici}}
[[Datoteka:Dijalekti-Štokavskog-narečja.svg|right|thumb|250px|Karta štokavskih poddijalekata &lt;small&gt;(legenda karte na engleskom)&lt;/small&gt;]]
[[Datoteka:Serbo croatian dialects historical distribution.png|thumb|250px|Raspored štokavskih poddijalekata prije migracija iz 16. stoljeća.]]
'''Štokavski''' (također '''štokavica''', '''štokavština'''), jedna od četiriju [[dijalektalna grupa|dijalektalnih grupa]] [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskoga jezika]], nazvana po upitnoj zamjenici ''što''. Štokavski je u [[19. stoljeće|19. stoljeću]] odabran za nadregionalni jezik koji natkriljuje druge [[dijalekt]]e i sociolekte. Time je postao [[standardni jezik]]. Poznat je pod nazivom [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatski]].&lt;ref&gt;{{cite book|last=Laškova |first=Lili |year=2001 |language=bugarski |title=Sărbo-hărvatska gramatika |trans_title=Srpskohrvatska gramatika |location=Sofija | publisher=Emas | page=30 |isbn=|oclc=635194865}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Blum |first=Daniel |year=2002 |language=njemački |title=Sprache und Politik: Sprachpolitik und Sprachnationalismus in der Republik Indien und dem sozialistischen Jugoslawien (1945-1991) |trans_title=Jezik i politika: jezična politika i jezični nacionalizam u Indiji i socijalističkoj Jugoslaviji (1945-1991) |series=Beiträge zur Südasienforschung ; vol. 192 |location=Würzburg |publisher=Ergon |page=134 |isbn=3-89913-253-X |oclc=51961066}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Merk |first=Hening |editor1-last=Ostojić |editor1-first=Branislav |title=Jezička situacija u Crnoj Gori – norma i standardizacija |publisher=Crnogorska akademija nauka i umjetnosti |pages=295 |chapter=Neka pragmatična zapažanja o postojanju srpskohrvatskog jezika |location=Podgorica |year=2008 |isbn=978-86-7215-207-4}} &lt;small&gt;[http://vbcg.vbcg.me/scripts/cobiss?ukaz=DISP&amp;id=0446469545391868&amp;rec=2&amp;sid=8 (COBISS-CG)]&lt;/small&gt;.&lt;/ref&gt;

Na dijalektalnoj razini štokavski je dio [[Južni Slaveni|južnoslavenskog]] dijalektalnog kontinuuma koji se prostire od [[Slovenija|slovensko]]-[[Austrija|austrijske]] do [[Bugarska|bugarsko]]-[[Grčka|grčke]] granice.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Friedman |first=Victor |year=1999 |language=engleski |title=Linguistic emblems and emblematic languages: on language as flag in the Balkans |trans_title=Jezični simboli i simbolični jezici: jezik kao zastava na Balkanu |series=Kenneth E. Naylor memorial lecture series in South Slavic linguistics ; vol. 1 |location=Columbus, Ohio |publisher=Ohio State University, Dept. of Slavic and East European Languages and Literatures |page=8 |isbn= |oclc=46734277}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Kristophson, Jürgen |title=Vom Widersinn der Dialektologie: Gedanken zum Štokavischen |trans_title=O kontradikcijama dijalektologije: razmišljanja o štokavskom |language=njemački |journal=Zeitschrift für Balkanologie |volume=36 |issue=2 |pages=180 |year=2000 |issn=0044-2356}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Alexander |first=Ronelle |year=2000 |title=In honor of diversity: the linguistic resources of the Balkans |trans_title=U čast raznovrsnosti: jezični resursi Balkana |series=Kenneth E. Naylor memorial lecture series in South Slavic linguistics ; vol. 2 |location=Columbus, Ohio |publisher=Ohio State University, Dept. of Slavic and East European Languages and Literatures |page=4 |isbn= |oclc=47186443}}&lt;/ref&gt; Karakteristično za kontinuum je da se dijalekti postepeno pretapaju jedan u drugi. Zato je neosnovano govoriti o nekakvom dijasistemu koji bi isključivao Sloveniju, [[Makedonija|Makedoniju]] i Bugarsku.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gröschel |first=Bernhard |authorlink=Bernhard Gröschel |year=2009 |language=njemački |title=Das Serbokroatische zwischen Linguistik und Politik |trans_title=Srpskohrvatski jezik između lingvistike i politike |series=Lincom Studies in Slavic Linguistics ; vol 34 |location=München |publisher=Lincom Europa |pages=82–83 |isbn=978-3-929075-79-3 |oclc=428012015 |lccn=2009473660 |ol=15295665W}} {{COBISS-Sr|ID=170938892}}. {{COBISS-Sl|ID=43144034}}. [http://d-nb.info/994941226/04 Inhaltsverzeichnis].&lt;/ref&gt;

Međutim, postoji pokušaj izbjegavanja govorenja o srpskohrvatskom kao standardnom jeziku uvođenjem  izraza &quot;srednjojužnoslavenski dijasistem&quot;, čime bi se htjelo reći da govornike povezuju dijalekti a ne standardni jezik. Međutim, takav pristup nije održiv jer govornici srpskohrvatskog ([[Srbi]], [[Hrvati]], [[Bošnjaci]] i [[Crnogorci]]) mogu međusobno tečno [[komunikacija|komunicirati]] samo na standardnom jeziku, dok ako se prebace na dijalekte, npr. tako da jedan govori [[Čakavski dijalekt|čakavski]] a drugi [[Torlački dijalekt|torlački]], tada nastaju problemi u komunikaciji zbog otežane razumljivosti.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Kordić |first=Snježana |authorlink=Snježana Kordić |year=2010 |title=Jezik i nacionalizam |url=http://bib.irb.hr/datoteka/475567.Jezik_i_nacionalizam.pdf |series=Rotulus Universitas |deadurl=no |location=Zagreb |publisher=Durieux |page=76 |isbn=978-953-188-311-5 |lccn=2011520778 |oclc=729837512 |ol=15270636W |ssrn=3467646 |id={{CROSBI|475567}} |archivedate=2012-07-08 |archiveurl=https://www.webcitation.org/690BiBe4T?url=http://bib.irb.hr/datoteka/475567.Jezik_i_nacionalizam.pdf |accessdate=21.8.2019 }} {{CROLIB|ID=D1500720015}}. {{COBISS-Sr|ID=521757076}}.&lt;/ref&gt;

Štokavski se sastoji od sedam poddijalekata i više mikrodijalekata ili tipova govora.
* Štokavski dijalekti:
** Zapadnoštokavska grupa:
*** slavonski (ne novoštokavski ikavsko/ekavsko/ijekavski) (Ovim dijalektom govore samo Hrvati).
*** zapadni (ili bosansko-dalmatinski) (novoštokavski ikavski) (Ovim dijalektom govore većinom Hrvati i nešto Bošnjaci u zapadnoj polovini Bosne i Hercegovine).
*** istočnobosanski (ne novoštokavski ijekavski) (Ovim dijalektom govore većinom Bošnjaci i manje Hrvati u centralnoj i severnoj Bosni).
** Centralni ili istočno-zapadni:
*** istočnohercegovački (ili hercegovačko-krajiški) (novoštokavski ijekavski), (Različitim varijantama ovog dijalekta govore Srbi, Hrvati, Bošnjaci i Crnogorci).
** Istočnoštokavska grupa:
*** kosovsko-resavski (ne novoštokavski ekavski) (Ovim dijalektom govore samo Srbi)
*** šumadijsko-vojvođanski (novoštokavski ekavski) (Ovim dijalektom govore većinom Srbi i nešto malo Hrvati u Sremu)
*** zetsko-južnosandžački (ne novoštokavski ijekavski) (Ovim dijalektom govore većinom Crnogorci i znatno Bošnjaci u Sandžaku).

== Vidi još ==
* [[Serbokroatistika]]
* [[Srpskohrvatski jezik]]
* [[Policentrični jezik]]
* [[Standardni jezik]]

== Izvori ==
&lt;references/&gt;

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:SŠtokavština}}
[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Serbokroatistika]]</text>
      <sha1>1p2x5chuh5b2vgbv8j8vjrraz5wtgke</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Julia Roberts</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54315</id>
    <revision>
      <id>41260158</id>
      <parentid>41255143</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T14:04:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Billinghurst</username>
        <id>28103</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Vraćene izmjene [[Special:Contributions/38.242.217.4|38.242.217.4]] ([[User talk:38.242.217.4|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21409" xml:space="preserve">{{otheruses}} 

{{Infokutija glumac
| ime            = Džulija Roberts
| slika          =Julia Roberts 2011 Shankbone 3.JPG
| širina_slike   = 150px
| datum_rođenja   = [[28. 10.|28. oktobar]] [[1967]].
| puno_ime       = Džulija Fiona Roberts
| mjesto_rođenja   = [[Atlanta]]
| država_rođenja  = [[Sjedinjene Američke Države|SAD]]
| supružnik      = Lil Lavet (1993-95) &lt;br /&gt; [[Danijel Moder]] (2002-)
| djeca = Hejzel Patriša Moder (b.2004) &lt;br /&gt; Finej Volter Moder (b.2004) &lt;br /&gt; Henri Danijel Moder (b.2007)
| nagrade = {{awd|award=[[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]]|year=2000|title=[[Erin Brockovich (film)|Erin Brokovič]]}}&lt;br /&gt;{{awd|award=[[Zlatni globus za najbolju glumicu – drama|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (drama)]]|year=2001|title=[[Erin Brockovich|Erin Brokovič]]}}&lt;br /&gt;{{awd|award=[[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)]]|year=1991|title=[[Pretty Woman|Zgodna žena]]}}&lt;br /&gt;{{awd|award=[[Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu u igranom filmu]]|year=1990|title=[[Steel Magnolias|Čelične magnolije]]}}
}}
'''Džulija Roberts''' ({{Jez-eng|Julia Roberts}}, [[28. 10.|28. oktobar]] [[1967]]. godine u Smirni, [[Georgia|Džordžija]]) je američka filmska glumica i bivši model. Svetsku slavu je stekla 1990, zahvaljujući glavnoj ulozi u drami [[Pretty Woman|Zgodna žena]], a kasnije i ulogama u romantičnim komedijama. Najpoznatije od njih su [[My Best Friend's Wedding|Venčanje mog najboljeg druga]], [[Notting Hill (film)|Ja u ljubav verujem]] i [[Runaway Bride|Odbegla mlada]]. Za ulogu u drami [[Erin Brockovich|Erin Brokovič]], iz [[2000]]. godine, dobila je [[Zlatni globus za najbolju glumicu – drama|Zlatni globus]], [[BAFTA|nagradu BAFTA]] i [[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]]. Nakon ovog filma njena karijera stagnira, da bi 2010. godine dobila novi polet s komercijalno uspešnom romantičnom dramom [[Eat Pray Love|Jedi moli voli]]. Zarada od njenih filmova iznosi oko 2.400.000.000 dolara, što je čini jednom od finansijski najuspešnijih glumica svih vremena. 

== Biografija ==
Džulija je rođena u Smirni, nedaleko od [[Atlanta|Atlante]] kao Džulija Fiona Roberts. Njen otac se zvao Volter Gredi Roberts, a majka Beti Lu. Njih dvoje su se razveli [[1971]], nakon čega se Beti udaje za Majkla Moutsa. Šest godina kasnije, Volter je umro od raka. Džulija ima starijeg brata [[Eric Roberts|Erika]], koji je takođe glumac. Kao dete želela je da postane veterinar, ali nakon završetka srednje škole ''„Kembel“'' i pohađanja ''„Univerziteta Džordžija“'', odlazi u [[New York|Njujork]] da se bavi glumom. Išla je na časove glume, a radila kao model.

== Karijera ==
=== Počeci ===
Džulija Roberts je karijeru počela 1987, sa nekoliko niskobudžetnih filmova u kojima je njen tekst bio sastvaljen od svega nekoliko rečenica. Prvi filmovi u kojima je imala zapažene uloge bili su ''„[[Satisfaction (film)|Zadovoljstvo]]“'', sa Lijamom Nisonom u glavnoj ulozi i komedija ''„[[Mystic Pizza|Mistična pica]]“'', oba iz 1988. Sledeće godine dobila je ulogu mlade obolele od [[dijabetes|šećerne bolesti]] u drami ''„[[Steel Magnolias|Čelične magnolije]]“'', i za nju bila nominovana za [[Oscar za najbolju sporednu glumicu|Oskar za najbolju sporednu glumicu]].

=== 1990 - 1999: „Zgodna žena“ i „Odbegla mlada“ ===
Već 1990. godine Robertsova stiče svetsku slavu ulogom u romantičnoj drami ''„[[Pretty Woman|Zgodna žena]]“'', za koju dobija [[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu]] i drugu nominaciju za [[Oscar|Oskar]]. Džulija se za ovu ulogu izborila u konkurenciji koju su činile [[Deril Hana]] i [[Meg Ryan|Meg Rajan]], koja je tada bila velika zvezda ljubavnih drama. Tema filma je romansa koja se rađa između prostitutke i biznismena, kog tumači [[Richard Gere|Ričard Gir]]. Ovaj film je širom sveta zaradio više od 460.000.000 dolara, što ga stavlja na četvrto mesto na listi romantičnih komedija sa najvećom zaradom, pa se smatra finansijski najuspešnijim filmom u Džulijinoj karijeri.

Sledeće godine igrala je medicinsku sestru Hilari u drami ''„[[Dying Young|Umreti mlad]]“'', zatim u bioskopskom hitu ''„[[Sleeping with the Enemy|U krevetu sa neprijateljem]]“'' i Zvončicu u [[Steven Spielberg|Spilbergovom]] ''„[[Hook (film)|Kuki]]“'', nakon čega je prestala sa snimanjem na neko vreme. [[People|Magazin ''„Pipl“'']] je povodom toga objavio tekst ''„Šta se dogodilo sa Džulijom Roberts?“'', što je u javnosti izazvalo brojne kontraverze. Godine 1993, dobila je ulogu Eni Rid u filmu ''„[[Sleepless in Seattle|Besani u Sijetlu]]“'', ali je odbila u korist Meg Rajan. Iste godine vraća se filmu i snima triler ''„[[The Pelican Brief (film)|Dosije pelikan]]“'', zatim crnu komediju ''„[[Haute couture|Visoka moda]]“'', romantičnu komediju ''„[[I Love Trouble|Volim nevolje]]“'', i pojavljuje se u drugoj sezoni ''„[[Prijatelji|Prijatelja]]“''. Odbija ulogu Lusi Moderac u filmu ''„[[While You Were Sleeping|Dok si ti spavao]]“'', koja odlazi [[Sandra Bullock|Sandri Bulok]], a 1996, tumači lik Kiti u istorijskoj drami ''„[[Michael Collins (film)|Majkl Kolins]]“'' i lik Izabel u filmu ''„[[Stepmom|Maćeha]]“'', pored [[Susan Sarandon|Suzan Sarandon]]. Krajem devedesetih snima tri komercijalno veoma uspešne romantične komedije. To su ''„[[My Best Friend's Wedding|Venčanje mog najboljeg druga]]“'' sa [[Rupert Everett|Rupertom Everetom]] koja je zaradila 300.000.000 dolara i ''„[[Notting Hill (film)|Ja u ljubav verujem]]“'' sa Hju Grantom sa zaradom većom od 360.000.000 dolara. Poslednja komedija u nizu je ''„[[Runaway Bride|Odbegla mlada]]“'', gde Robertsova ponovo sarađuje sa Ričardom Girom, zbog čega je mnogi smatraju nastavkom ''„Zgodne žene“''. Sva tri filma nalaze se na listi dvadeset najuspešnijih romantičnih komedija svih vremena: ''„Ja u ljubav verujem“'' na dvadesetom, ''„Venčanje mog najboljeg druga“'' na četrnaestom, a ''„Odbegla mlada“'' na osmom mestu. Džulija Roberts je tada postala najplaćenija holivudska glumica i to ostala narednih nekoliko godina, sve dok [[Anđelina Žoli]] nije postala izuzetno popularna zahvaljujući ulozi Lare Kroft u filmu ''„[[Lara Croft: Tomb Raider|Pljačkaš grobova]]“'', pa zamenila Robertsovu na listi najplaćenijih.

=== 2000 - 2009: „Erin Brokovič“ ===
[[Datoteka:Julia Roberts in May 2002.jpg|thumb|desno|150px|Džulija Roberts 2002.]]
Robertsova je svoj prvi [[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]] dobila 2000. godine za ulogu u filmu ''„[[Erin Brockovich (film)|Erin Brokovič]]“'', baziranom na istinitom događaju. Režiser ove drame bio je Stiven Soderberg. Džulija je sa njim kasnije sarađivala u još tri filma: ''„[[Ocean's Eleven (2001 film)|Igraj svoju igru]]“'', ''„[[Do kraja]]“'' i ''„[[Ponovo u igri]]“''. Godine 2001. snimila je vestern ''„[[The Mexican|Meksikanac]]“'' sa [[Brad Pitt|Bredom Pitom]] u glavnoj ulozi. Dve godine kasnije igrala je glavnu ulogu u filmu ''„[[Mona Lisa Smile|Osmeh Mona Lize]]“'', i za nju naplatila 25.000.000, te je iste godine proglašena za najplaćeniju glumicu Holivuda. Godine 2004, igrala je u filmu ''„[[Closer (film)|Bliskost]]“'', a 2007, u drami ''„[[Charlie Wilson's War|Rat Čarlija Vilsona]]“''. Sledeće godine dobila je sporednu ulogu u drami ''„[[Fireflies in the Garden|Svici u bašti]]“'', pored [[Willem Dafoe|Vilema Dafoa]], a 2009, glavnu u akcionoj komediji ''„[[Duplicity|Dvoličnost]]“'', i za nju bila nominovana za [[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu]]. Robertsova je te godine odbila uloge u filmovima ''„[[The Proposal (film)|Veridba]]“'' i ''„[[The Blind Side (film)|Mrtav ugao]]“'', koje je potom dobila Sandra Bulok. Zajedno sa filmom ''„Dok si ti spavao“'' koji je odbila još 1995, to su tri filma koja su iz Džulijinih ''„otišla u ruke“'' Bulokovoj, a za koje je ova nominovana za Zlatni globus, dok je za ''„Mrtav ugao“'' čak dobila i [[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]].

=== Od 2010-e do danas ===
U 2010-oj godini dobila je ulogu u romantičnoj komediji ''„[[Dan zaljubljenih (film)|Dan zaljubljenih]]“'' sa [[Ansamblska podela uloga|ansamblskom podelom uloga]]. Pored nje u filmu se pojavljuju još i [[Bradley Cooper|Bredli Kuper]], [[En Hatavej]], [[Ashton Kutcher|Ešton Kučer]], [[Jessica Alba|Džesika Alba]] i mnogi drugi. Potom je bila u ulozi Elizabet Gilbert u visokobudžetnoj adaptaciji njenog romana ''„[[Eat Pray Love|Jedi moli voli]]“''. Liz je razvedena žena, srednjih godina, koja odlučuje da ode na dugo putovanje po svetu, nadajući se da će tu pronaći ''ravnotežu'' i shvatiti šta zaista želi od sebe i drugih. Film je snimljen u [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenim Državama]], [[Italija|Italiji]], [[Indija|Indiji]] i na [[Bali]]ju ([[Indonezija]]). Zarada filma posle nedelju dana prikazivanja iznosila je oko 23 miliona dolara, što je bila najveća početna zarada nekog Džulijinog filma još od 2001. godine i drame ''„[[America's Sweethearts|Američki dragani]]“''. Danas je ukupna zarada ovog ostvarenja 204.594.016 dolara.
U julu iste godine izašao je film ''„[[Lari Kraun]]“'' sa [[Tom Hanks|Tomom Henksom]], gde je Džulija bila u ulozi profesorke. Po završetku snimanja, Robertsova je jednom magazinu rekla da je imala toliku tremu od studenata da je prvi put kada je izašla pred razred ostala bez glasa.&lt;ref name=&quot;urlRoberts se ukočila od straha snimajući svoj novi film - HBO Srbija&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.hbo.rs/article/roberts-se-ukocila-od-straha-snimajuci-svoj-novi-film_17718 |title=Roberts se ukočila od straha snimajući svoj novi film - HBO Srbija |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |pages= |language= |archiveurl= |archivedate= |quote= |accessdate = 06. 07. 2011.}}&lt;/ref&gt;

== Privatni život ==
Privatni život Džulije Roberts bio je u žiži interesovanja još od početka njene karijere. Bila je u vezi sa [[Liam Neeson|Lijamom Nisonom]], [[Kiefer Sutherland|Kiferom Saderlandom]], [[Jason Patric|Džejsonom Patrikom]], [[Matthew Perry|Metjuom Perijem]], [[Benjamin Bratt|Bendžaminom Bretom]] i mnogim drugima. Sa Saderlandom je čak bila verena, ali je raskinula veridbu tri dana pre venčanja i otputovala u [[Irska|Irsku]] sa njegovim prijateljem Džejsonom Patrikom. Godine 1993, venčala se sa Lajlom Lavetom, a 1995. su se razveli. Danas je u braku sa kamermanom [[Danijel Moder|Danijelom Moderom]]. Upoznali su se na snimanju filma ''„Meksikanac“'', a venčali [[4. 6.|4. juna]] [[2002]]. godine. Imaju troje dece.

Robertsova je godinama radila za [[Unicef|UNICEF]]. Tokom šest dana provedenih u [[Port-au-Prince|Port o Prensu]] 1995, skupila je 10.000.000 dolara za poboljšanje kvaliteta života dece i omladine širom sveta. Šest godina kasnije bila je narator dokumentarnog filma ''„Nemi anđeli“'' o [[Rettov sindrom|Retovom sindromu]]. Radila je na povećanju svesti ljudi o problemima sa kojima se sukobljavaju oboleli od ove bolesti.

Džulija Roberts je po veroispovesti [[Hinduizam|hinduista]].

== Filomografija ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; font-size: 90%;
|+ Filmografija Džulije Roberts
|-
! Godina
! Naziv
! Uloga
! class=&quot;unsortable&quot; | Nagrade
|-
| 1987
| ''Firehouse''
| Babs&lt;br /&gt;''(Babs)''
|
|-
| 1988
| ''Blood Red''
| Marija&lt;br /&gt;''(Maria)''
|
|-
| 1988
| [[Satisfaction (film)|Zadovoljstvo]]
| Deril&lt;br /&gt;''(Daryle)''
|
|-
| 1988
| [[Mystic Pizza|Mistična pica]]
| Dejzi&lt;br /&gt;''(Daisy)''
|
|-
| 1989
| [[Steel Magnolias|Čelične magnolije]]
| Šelbi&lt;br /&gt;''(Shelby)''
| [[Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu u igranom filmu|Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu]]&lt;br /&gt;nominovana - [[Oscar za najbolju sporednu glumicu|Oskar za najbolju sporednu glumicu]]
|-
| 1992
| [[Flatliners|Tanka linija smrti]]
| Rejčel&lt;br /&gt;''(Rachel )''
|
|-
| 1990
| [[Pretty Woman|Zgodna žena]]
| Vivijan Vard&lt;br /&gt;''(Vivian Ward)''
| [[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu (komedija)]]&lt;br /&gt;nominovana - [[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]]&lt;br /&gt;nominovana - [[Nagrada BAFTA za najbolju glumicu u glavnoj ulozi]]
|-
| 1991
| [[Hook (film)|Kuka]]
| Zvončica&lt;br /&gt;''(Tinkerbell)''
| nominovana - [[Nagrada Zlatna malina|Zlatna malina za najgoru sporednu glumicu]]
|-
| 1991
| [[Sleeping with the Enemy|U krevetu sa neprijateljem]]
| Sara/Lora&lt;br /&gt;''(Sara/Laura)''
| nominovana - [[nagrada Saturn za najbolju glumicu|''„Saturn“'' za najbolju glumicu]]
|-
| 1991
| [[Dying Young|Umreti mlad]]
| Hilari O'Nil&lt;br /&gt;''(Hilary O'Neil)''
|
|-
| 1993
| [[The Pelican Brief (film)|Dosije pelikan]]
| Derbi Šo&lt;br /&gt;''(Darby Shaw)''
|
|-
| 1994
| [[I Love Trouble|Volim nevolje]]
| Sabrina Peterson&lt;br /&gt;''(Sabrina Peterson)''
| 
|-
| 1994
| [[Haute couture|Visoka moda]]
| En Ejzenhauer&lt;br /&gt;''(Anne Eisenhower)''
|
|-
| 1995
| [[Something to Talk About (film)|Poverljive priče]]
| Grejs King&lt;br /&gt;''(Grace King)''
|
|-
| 1996
| [[Mary Reilly|Meri Rajli]]
| Meri Rajli&lt;br /&gt;''(Mary Reilly)''
|
|-
| 1996
| [[Michael Collins (film)|Majkl Kolins]]
| Kiti&lt;br /&gt;''(Kitty)''
| 
|-
| 1996
| [[Everyone Says I Love You|Svako kaže volim te]]
| Fon Sajdel&lt;br /&gt;''(Von Sidell)''
|
|-
| 1997
| [[My Best Friend's Wedding|Venčanje mog najboljeg druga]]
| Džulijana Poter&lt;br /&gt;''(Julianne Potter)''
| nominovana - [[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu (komedija)]]
|-
| 1997
| [[Conspiracy Theory (film)|Teorija zavere]]
| Alis Saton&lt;br /&gt;''(Alice Sutton)''
|
|-
| 1998
| [[Stepmom|Maćeha]]
| Izabel Keli&lt;br /&gt;''(Isabel Kelly)''
| 
|-
| 1999
| [[Notting Hill (film)|Ja u ljubav verujem]]
| Ana Skot&lt;br /&gt;''(Anna Scott)''
| nominovana - [[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu (komedija)]]
|-
| 1999
| [[Runaway Bride|Odbegla mlada]]
| Magi Karpenter&lt;br /&gt;''(Maggie Carpenter)''
|
|-
| 2000
| [[Erin Brockovich|Erin Brokovič]]
| Erin Brokovič&lt;br /&gt;''(Erin Brockovich)''
| [[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]]&lt;br /&gt;[[Zlatni globus za najbolju glumicu – drama|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu (drama)]]&lt;br /&gt;[[Nagrada BAFTA za najbolju glumicu u glavnoj ulozi]]&lt;br /&gt;[[Nagrada Udruženja televizijskih filmskih kritičara za najbolju glumicu u glavnoj ulozi]]&lt;br /&gt;[[Nagrada Udruženja filmskih glumaca za najbolju glumicu u glavnoj ulozi|Nagrada Udruženja glumaca za najbolju glavnu glumicu]]
|-
| 2001
| [[The Mexican|Meksikanac]]
| Samanta&lt;br /&gt;''(Samantha )''
|
|-
| 2001
| [[America's Sweethearts|Američki dragani]]
| Ketlin ''Kiki'' Harison&lt;br /&gt;''(Kathleen &quot;Kiki&quot; Harrison)''
| 
|-
| 2002
| [[Grand Champion|Veliki šampion]]
| Jolene&lt;br /&gt;''(Jolene)''
| 
|-
| 2002
| [[Do kraja]]
| Ketrin/Frančeska&lt;br /&gt;''(Catherine/Francesca)''
| 
|-
| 2002
| [[Ispovest opasnog uma]]
| Patriša Votson&lt;br /&gt;''(Patricia Watson)''
|
|-
| 2003
| [[Mona Lisa Smile|Osmeh Mona Lize]]
| Ketrin En Votson&lt;br /&gt;''(Katherine Anne Watson)''
| 
|-
| 2004
| [[Closer (film)|Bliskost]]
| Ana&lt;br /&gt;''(Anna)''
| 
|-
| 2004
| [[Ponovo u igri]]
| Tes&lt;br /&gt;''(Tess)''
| 
|-
| 2006
| [[Šarlotina mreža]]
| Šarlota&lt;br /&gt;''(Charlotte)''
|
|-
| 2006
| [[The Ant Bully (film)|Lukas u svetu mrava]]
| Hova&lt;br /&gt;''(Hova)''
| 
|-
| 2007
| [[Charlie Wilson's War|Rat Čarlija Vilsona]]
| Džoen Hering&lt;br /&gt;''(Joanne Herring)''
| nominovana - [[Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu u igranom filmu|Zlatni globus za najbolju sporednu glumicu]]
|-
| 2008
| [[Fireflies in the Garden|Svici u bašti]]
| Liza&lt;br /&gt;''(Lisa)''
| 
|-
| 2009
| [[Duplicity|Dvoličnost]]
| Kler Stenvik&lt;br /&gt;''(Claire Stenwick)''
| nominovana - [[Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u igranom filmu (mjuzikl ili komedija)|Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu (komedija)]]
|-
| 2010
| [[Dan zaljubljenih (film)|Dan zaljubljenih]]
| Kejt&lt;br /&gt;''(Kate)''
| 
|-
| 2010
| [[Eat Pray Love|Jedi moli voli]]
| Elizabet Gilbert&lt;br /&gt;''(Elizabeth Gilbert)''
|
|}

== Poznati glumci sa kojima je sarađivala ==
{{refbegin|2}}
* [[Dennis Hopper|Denis Hoper]] ''(„Blood Red“)''
* [[Matt Damon|Met Dejmon]] ''(„Mistična pica“)'' i ''(„Igraj svoju igru“)''
* [[Liam Neeson|Lijam Nison]] ''(„Zadovoljstvo“)'' i ''(„Majkl Kolins“)''
* [[Sally Field|Sali Fild]] ''(„Čelične magnolije“)''
* [[Daryl Hannah|Daril Hana]] ''(„Čelične magnolije“)''
* [[Shirley MacLaine|Širli Maklejn]] ''(„Čelične magnolije“)'' i ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Kiefer Sutherland|Kifer Saderland]] ''(„Tanka linija smrti“)''
* [[Richard Gere|Ričard Gir]] ''(„Zgodna žena“)'' i ''(„Odbegla mlada“)''
* [[Dustin Hoffman|Dastin Hofman]] ''(„Kuka“)''
* [[Maggie Smith|Magi Smit]] ''(„Kuka“)''
* [[Ellen Burstyn|Elen Berstin]] ''(„Umreti mlad“)''
* [[Denzel Washington|Denzel Vošington]] ''(„Dosije pelikan“)''
* [[Marcello Mastroianni|Marčelo Mastrojani]] ''(„Visoka moda“)''
* [[Sophia Loren|Sofija Loren]] ''(„Visoka moda“)''
* [[Dennis Quaid|Denis Kvejd]] ''(„Tema za razgovor“)''
* [[Robert Duvall|Robert Duval]] ''(„Tema za razgovor“)''
* [[Gena Rowlands|Džina Roulands]] ''(„Tema za razgovor“)''
* [[Drew Barrymore|Dru Barimor]] ''(„Svako kaže volim te“)''
* [[Natalie Portman|Natali Portman]] ''(„Svako kaže volim te“)'' i ''(„Bliskost“)''
* [[Goldie Hawn|Goldi Hon]] ''(„Svako kaže volim te“)''
* [[Drew Barrymore|Dru Barimor]] ''(„Svako kaže volim te“)''
* [[Glenn Close|Glen Klous]] ''(„Meri Rajli“)''
* [[John Malkovich|Džon Malkovič]] ''(„Meri Rajli“)''
* [[Mel Gibson]] ''(„Teorija zavere“)''
* [[Cameron Diaz|Kameron Dijaz]] ''(„Venčanje mog najboljeg druga“)''
* [[Susan Sarandon|Suzan Sarandon]] ''(„Maćeha“)''
* [[Drew Barrymore|Dru Barimor]] ''(„Svako kaže volim te“)''
* [[Hugh Grant|Hju Grant]] ''(„Ja u ljubav verujem“)''
* [[Drew Barrymore|Dru Barimor]] ''(„Svako kaže volim te“)''
* [[Aaron Eckhart|Aron Ekhart]] ''(„Erin Brokovič“)''
* [[George Clooney|Džordž Kluni]] ''(„Igraj svoju igru“)'', ''(„Ispovesti opasnog uma“)'' i ''(„Ponovo u igri“)''
* [[Brad Pitt|Bred Pit]] ''(„Igraj svoju igru“)'', ''(„Meksikanac“)'' i ''(„Ponovo u igri“)''
* [[Andy García|Endi Garsija]] ''(„Igraj svoju igru“)'' i ''(„Ponovo u igri“)''
* [[Catherine Zeta-Jones|Ketrin Zita-Džouns]] ''(„Američki dragani“)'' i ''(„Ponovo u igri“)''
* [[Stanley Tucci|Stenli Tuči]] ''(„Američki dragani“)''
* [[David Duchovny|Dejvid Dukovni]] ''(„Do kraja“)''
* [[Kirsten Dunst|Kirsten Danst]] ''(„Osmeh Mona Lize“)''
* [[Jude Law|Džud Lo]] ''(„Bliskost“)''
* [[Clive Owen|Klajv Oven]] ''(„Bliskost“)'' i ''(„Dvoličnost“)''
* [[Oprah Winfrey|Opra Vinfri]] ''(„Šarlotina mreža“)''
* [[Kathy Bates|Keti Bejts]] ''(„Šarlotina mreža“)'' i ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Meryl Streep|Meril Strip]] ''(„Lukas u svetu mrava“)''
* [[Nicolas Cage|Nikolas Kejdž]] ''(„Lukas u svetu mrava“)''
* [[Tom Hanks|Tom Henks]] ''(„Rat Čarlija Vilsona“)''
* [[Emily Blunt|Emili Blant]] ''(„Rat Čarlija Vilsona“)''
* [[Willem Dafoe|Vilem Dafo]] ''(„Svici u bašti“)''
* [[Emily Watson|Emili Votson]] ''(„Svici u bašti“)''
* [[Bradley Cooper|Bredli Kuper]] ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Jessica Alba|Džesika Alba]] ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Jennifer Garner|Dženifer Garner]] ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Jessica Biel|Džesika Bil]] ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[En Hatavej]] ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Ashton Kutcher|Ešton Kučer]] ''(„Dan zaljubljenih“)''
* [[Javier Bardem|Havijer Bardem]] ''(„Jedi moli voli“)''
* [[James Franco|Džejms Franko]] ''(„Jedi moli voli“)''
{{refend}}

== Izvori ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Julia Roberts}}
* {{imdb name|id=000210|name= Džulija Roberts}}
* [http://www.aboutjulia.com/ www.aboutjulia.com]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.julia-roberts.nl/ holandski sajt]

{{niz| 
   pre= ''[[Hilary Swank|Hilari Svank]]''| 
   spisak = [[Oscar za najbolju glavnu glumicu|Oskar za najbolju glavnu glumicu]]&lt;br /&gt;[[2000]]. |
   posle= ''[[Halle Berry|Hale Beri]]''
}}

{{Oscar za najbolju glumicu}}
{{Zlatni globus za najbolju glumicu u drami}}
{{Zlatni globus za najbolju glumicu u komediji}}
{{Zlatni globus za sporednu glumicu}}
{{BAFTA za najbolju glumicu}}
{{Normativna kontrola}}

{{Lifetime|1967| |Roberts, Julia}}
[[Kategorija:Američke filmske glumice]]
[[Kategorija:Dobitnice Oscara za najbolju glavnu glumicu]]
[[Kategorija:Dobitnice Zlatnog globusa za najbolju glumicu - drama]]
[[Kategorija:Dobitnice Zlatnog globusa za najbolju glumicu - komedija ili mjuzikl]]
[[Kategorija:Dobitnice Zlatnog globusa za najbolju sporednu glumicu]]
[[Kategorija:Biografije, Atlanta]]</text>
      <sha1>myq620m5zegc2zim4ct5azxlt4caeef</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vuk Mandušić</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80964</id>
    <revision>
      <id>41260214</id>
      <parentid>14740442</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T06:45:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>77.222.27.73</ip>
      </contributor>
      <comment>Gorski vijenac</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1334" xml:space="preserve">[[Datoteka:Vuk Mandušić.jpg|thumb|Umetnički prikaz Vuka Mandušića]]
'''Vuk Mandušić''' je bio [[uskoci|uskočki]] vojvoda ([[harambaša]]) u [[Dalmacija|Dalmaciji]] (okolina [[Šibenik]]a) iz [[17. vijek]]a, veliki srpski i crnogorski junak koji je ratovao u službi [[Mletačka republika|Mletačke republike]] protiv [[Turci|Turaka]], za vrijeme [[Kandijski rat|Kandijskog rata]], a zatim se preselio u Crnu Goru. U mletačkim izvorima se spominje kao pravoslavni [[Morlaci|Morlak]] ([[Vlah]]), što je bio naziv za Srbe. Sa svojim četama je prodirao na tursku teritoriju, pljačkao i ubijao Turke. Po nekim navodima poginuo je u borbi s njima 1648. kod utvrđenja u [[Zečevo|Zečevu]]. Po drugim, umro je u Crnoj Gori Vuk Mandušić je jedan od glavnih likova i junaka u [[Petar II Petrović Njegoš|Njegoševom]] ''[[Gorski vijenac|Gorskom vijencu]]''.

== Vanjske veze ==
* [http://www.megaupload.com/?d=N620RBMT Knjiga Boška Desnice u kojoj su arhivski izvještaji iz 1648. o Mandušićevoj pogibiji] 
* [http://www.visovac.hr/hrvatski%20jezik/Samostansko%20okruzje/Zupe/Rupe/vuk%20mandusic.htm Pogled u prošlost Vuk Mandušić] (samostan Visovac)

{{Lifetime|u 17. vijeku|1648|Mandušić, Vuk}}
[[Kategorija:Biografije, Mletačka Republika]]
[[Kategorija:Povijest Dalmacije]]
[[Kategorija:Troslovnik-V|UK Mandušić]]</text>
      <sha1>lsuj1bwvgo4uvrg34kxkd1o7xhw5cs7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Vladislav I.</title>
    <ns>0</ns>
    <id>104882</id>
    <revision>
      <id>41260201</id>
      <parentid>40943149</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T22:55:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7087" xml:space="preserve">{{Monarh
| ime                  = Vladislav I. Jagelović&lt;br/&gt; &lt;small&gt;Władysław III Jagiełło Warneńczyk&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;I. Ulászló&lt;/small&gt;
| slika                = [[Datoteka:Bacciarelli - Władysław III.jpeg|thumb|center|250px]]
| opis                 = 
| titula               = [[Popis poljskih vladara|Rex Poloniae]] [[Datoteka:POL_Przemysł_II_ca._1350_COA.svg|22px|border]]
| vladavina            = [[1434]] – [[1444]]
| krunidba             = [[Wawelska katedrala]], [[25. 7.|25. jula]] [[1434]]
| prethodnik           = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| nasljednik           = [[Kazimir IV Jagelović|Kazimierz IV Jagiellończyk]]&lt;br/&gt;Poljski interregnum (1444–1447)
| regent               = 
| titula1              = [[Spisak litvanskih vladara|Velevojvoda Litve]] [[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Grand_Duchy_of_Lithuania.svg|22px|border]]
| vladavina1           = [[1434]] – [[1444]]
| krunidba1            = 
| prethodnik1          = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| nasljednik1          = [[Kazimir IV Jagelović|Kazimierz IV Jagiellończyk]]
| regent1              =
| titula2              = [[Spisak vladara Mađarske|Rex Hungarorum]] i [[Popis hrvatskih kraljeva|Rex Croatorum]] [[Datoteka:Coa_Hungary_Country_History_Ladislaus_IV_(1262-1290).svg|22px|border]]
| vladavina2           = [[1440]] – [[1444]]
| krunidba2            = [[Visegrád]], [[15. 5.|15. maja]] [[1440.]]
| prethodnik2          = [[Albrecht II. Habsburški|Albrecht II. von Habsburg]]
| nasljednik2          = [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislaus V. von Habsburg]]
| regent2              =
| titula3              =
| nasljeđe             = 
| supruga              = (nema)
| supruge              = 
| suprug               = 
| supruzi              = 
| djeca                = (nema)
| puno ime             = 
| posthumno ime        = 
| dinastija            = [[Jagelovići]]
| vladarska himna      = 
| otac                 = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| majka                = [[Sofija Alšaniška]]
| datum rođenja        = {{Birth date and age|1424|10|31|df=y}}
| mjesto rođenja       = [[Datoteka:POL_Przemysł_II_ca._1350_COA.svg|22px|border]] [[Krakov]], ([[Kraljevina Poljska (1385–1569)|Kraljevina Poljska]])
| datum smrti          = {{death date and age|1444|11|10|1424|10|31|df=y}}
| mjesto smrti         = [[Datoteka:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844–1922).svg|22px|border]] [[Varna]] ([[Osmansko Carstvo]])
| datum pokopa         = (ne postoji)
| mjesto pokopa        = 
| potpis               =
| zanimanje            =
| vjera                = [[Katolička crkva|katolicizam]]
}}

{{klica-istorija}}


'''Vladislav I. Jagelović''' ([[Krakov]], [[1424]] – [[Varna]], [[1444]]) bio je [[Popis poljskih vladara|Kralj Poljske]] od [[1434]]. i [[Spisak vladara Mađarske|Ugarsko-hrvatski Kralj]] od [[1440.]], do svoje smrti u [[Bitka kod Varne|Bitci kod Varne]].
== Ime i kraljevski naslovi ==
Na [[poljski jezik|poljskom]] je poznat kao ''Władysław III Warneńczyk'', na [[češki jezik|češkom]] i [[slovački jezik|slovačkom]] kao ''Vladislav I.'', na [[bugarski jezik|bugarskom]] kao ''Vladislav Varnenčik'' (Владислав Варненчик), na [[litavski jezik|litavskom]] kao ''Vladislovas III'', a na [[mađarski jezik|mađarskom]] kao ''I. Ulászló''.&lt;br/&gt;
Njegov kraljevski naslov je bio:
* Kraljevski naslov na latinskom: ''Wladislaus Dei gratia Poloniae, Hungariae, Croatiae etc. rex necnon terrarum Cracouiae, Sandomiriae, Syradiae, Lanciciae, Cuyauiae, Lithuaniae princeps supremus, Pomeraniae, Russiaeque dominus te heres etc.''
* Hrvatski prijevod: Vladislav milošću Božjom kralj Poljske, Ugarske, Hrvatske itd., te zemalja Krakova, Sandomierza, Siradza, Łęczyce, Kuyavije, veliki vojvoda Litve, gospodar i nasljednik Pomeranije i Rutenije.

== Život ==
Vladislav se rodio kao prvorođenac [[Jagelo|Vladislava II., poljskoga kralja]] iz doma [[Jagelovići|Jagelovića]]. Na prijestolje je došao u desetoj godini, te je okružen skupinom savjetnika koju je predvodio [[kardinal]] [[Zbigniew Oleśnicki]], koji je nastojao zadržati svoj položaj na dvoru. Ipak, mladi kralj i njegova ambiciozna majka [[Sofija Alšaniška]], bili su svjesni da imaju i protivnike. Unatoč sporazumima što ih je Vladislav Jagelović sklopio s poljskim velikašima kako bi osigurao nasljedstvo svojim sinovima, oporba je htjela na poljsko prijestolje dovesti [[Fridrik II. Brandenburški|Fridrika II. Brandenburškog]], koji se bio zaručio Hedvigom, Vladislavovom kćerkom iz drugoga braka. Zavjera je prekinuta princezinom smrću, a kružile su glasine da ju je otrovala Sofija Alšaniška.

Vladavina mladoga kralja od samog je početka bila teška. Već je njegovu [[krunidba|krunidbu]] prekinuo neprijateljski raspoložen plemić Spytko od Melsztyna. Uobičajene počasti građana sljedećega dana izostale su zbog sukoba svjetovnih i ckrvenih vlasti. Ni kasnije Vladislavov utjecaj nije bio velik zbog moći koju je imao kardina Oleśnicki. Kraljev se položaj nije popravilo ni nakon saziva sabora u Piotrkówu [[1438.]], koji je četrnaestgodišnjega kralja proglasio punoljetnim.

Takvo se stanje nastavilo sve do [[1440.]] kad je Vladislavu ponuđena hrvatsko-ugarska kruna. Njezino prihvaćanje donosilo je i brojne probleme povezane s [[Osmansko Carstvo|osmanskom]] opasnošću. S druge strane, udovica posljednjega hrvatsko-ugarskog kralja, [[Albert II. Habsburgovac|Alberta II. Habsburgovca]], Elizabeta, nastojala je zadržati krunu za svoje još nerođeno dijete. Vladislav je ipak prihvatio krunu, što je dovelo do dvogodišnjeg građanskog rata s Elizabetom. Pritom mu je značajnu podršku pružio [[papa]] [[Eugen IV.]], u zamjenu za pomoć oko organiziranja [[križarski ratovi|križarskoga]] pohoda protiv Turaka.

Slijedio je dvogodišnji rat protiv Osmanskoga Carstva, nakon što je Vladislav prihvatio tumačenje da desetogodišnje primirje s Turcima iz [[1443.]] nije važeće, budući da se Turcima kao nevjernicima nije moglo vjerovati na riječ. Unatoč značajnoj vojnoj premoći, u [[Bitka kod Varne|Bitki kod Varne]] [[10. studenog]] [[1444.]] kralj je ubijen u sukobu s [[janjičari]]ma koji su štitili [[sultan]]a.

Vladislav nije imao djece i nije se ženio. U [[Poljska|Poljskoj]] ga je [[1447.]], nakon trogodišnjega [[interregnum]]a, naslijedio nejgov mlađi brat [[Kazimir IV Jagelović]]. U Hrvatskoj i Ugarskoj naslijedio ga je njegov bivši suparnik [[Ladislav V. Posmrtni]].

== Znamenitosti ==
U [[Varna|Varni]] postoji ulica nazvana po kralju Vladislavu, te simbolični kenotaf u čast Valadislava.

== Vidi još ==
* [[Jagelovići]]

{{Redoslijed|
|prethodnik = [[Elizabeta, hrvatsko-ugarska kraljica|Elizabeta (1439.-1440.)]]
|gl_članak_funkcija= [[Dodatak:Popis hrvatskih i hrvatsko-ugarskih kraljeva|Vladislav I. (1440.-1444.)]]
|nasljednik= [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislav V. Posmrtni (1444.-1457.)]]
}}

{{Lifetime|1424|1444}}
{{Commonscat|Wladislaus III of Poland and Hungary}}

[[Kategorija:Poljski vladari]]
[[Kategorija:Mađarski vladari]]
[[Kategorija:Hrvatski vladari]]</text>
      <sha1>73d6amhzue5nsydnnuf9p048wr1gwuc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260203</id>
      <parentid>41260201</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T23:56:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7082" xml:space="preserve">{{Monarh
| ime                  = Vladislav I. Jagelović&lt;br/&gt; &lt;small&gt;Władysław III Jagiełło Warneńczyk&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;I. Ulászló&lt;/small&gt;
| slika                = [[Datoteka:Bacciarelli - Władysław III.jpeg|thumb|center|250px]]
| opis                 = 
| titula               = [[Popis poljskih vladara|Rex Poloniae]] [[Datoteka:POL_Przemysł_II_ca._1350_COA.svg|22px|border]]
| vladavina            = [[1434]] – [[1444]]
| krunidba             = [[Wawelska katedrala]], [[25. 7.|25. jula]] [[1434]]
| prethodnik           = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| nasljednik           = [[Kazimir IV Jagelović|Kazimierz IV Jagiellończyk]]&lt;br/&gt;Poljski interregnum (1444–1447)
| regent               = 
| titula1              = [[Spisak litvanskih vladara|Velevojvoda Litve]] [[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Grand_Duchy_of_Lithuania.svg|22px|border]]
| vladavina1           = [[1434]] – [[1444]]
| krunidba1            = 
| prethodnik1          = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| nasljednik1          = [[Kazimir IV Jagelović|Kazimierz IV Jagiellończyk]]
| regent1              =
| titula2              = [[Spisak vladara Mađarske|Rex Hungarorum]] i [[Popis hrvatskih kraljeva|Rex Croatorum]] [[Datoteka:Coa_Hungary_Country_History_Ladislaus_IV_(1262-1290).svg|22px|border]]
| vladavina2           = [[1440]] – [[1444]]
| krunidba2            = [[Visegrád]], [[15. 5.|15. maja]] [[1440.]]
| prethodnik2          = [[Albrecht II. Habsburški|Albrecht II. von Habsburg]]
| nasljednik2          = [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislaus V. von Habsburg]]
| regent2              =
| titula3              =
| nasljeđe             = 
| supruga              = (nema)
| supruge              = 
| suprug               = 
| supruzi              = 
| djeca                = (nema)
| puno ime             = 
| posthumno ime        = 
| dinastija            = [[Jagelovići]]
| vladarska himna      = 
| otac                 = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| majka                = [[Sofija Alšaniška]]
| datum rođenja        = {{Birth date and age|1424|10|31}}
| mjesto rođenja       = [[Datoteka:POL_Przemysł_II_ca._1350_COA.svg|22px|border]] [[Krakov]], ([[Kraljevina Poljska (1385–1569)|Kraljevina Poljska]])
| datum smrti          = {{death date and age|1444|11|10|1424|10|31|df=y}}
| mjesto smrti         = [[Datoteka:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844–1922).svg|22px|border]] [[Varna]] ([[Osmansko Carstvo]])
| datum pokopa         = (ne postoji)
| mjesto pokopa        = 
| potpis               =
| zanimanje            =
| vjera                = [[Katolička crkva|katolicizam]]
}}

{{klica-istorija}}


'''Vladislav I. Jagelović''' ([[Krakov]], [[1424]] – [[Varna]], [[1444]]) bio je [[Popis poljskih vladara|Kralj Poljske]] od [[1434]]. i [[Spisak vladara Mađarske|Ugarsko-hrvatski Kralj]] od [[1440.]], do svoje smrti u [[Bitka kod Varne|Bitci kod Varne]].
== Ime i kraljevski naslovi ==
Na [[poljski jezik|poljskom]] je poznat kao ''Władysław III Warneńczyk'', na [[češki jezik|češkom]] i [[slovački jezik|slovačkom]] kao ''Vladislav I.'', na [[bugarski jezik|bugarskom]] kao ''Vladislav Varnenčik'' (Владислав Варненчик), na [[litavski jezik|litavskom]] kao ''Vladislovas III'', a na [[mađarski jezik|mađarskom]] kao ''I. Ulászló''.&lt;br/&gt;
Njegov kraljevski naslov je bio:
* Kraljevski naslov na latinskom: ''Wladislaus Dei gratia Poloniae, Hungariae, Croatiae etc. rex necnon terrarum Cracouiae, Sandomiriae, Syradiae, Lanciciae, Cuyauiae, Lithuaniae princeps supremus, Pomeraniae, Russiaeque dominus te heres etc.''
* Hrvatski prijevod: Vladislav milošću Božjom kralj Poljske, Ugarske, Hrvatske itd., te zemalja Krakova, Sandomierza, Siradza, Łęczyce, Kuyavije, veliki vojvoda Litve, gospodar i nasljednik Pomeranije i Rutenije.

== Život ==
Vladislav se rodio kao prvorođenac [[Jagelo|Vladislava II., poljskoga kralja]] iz doma [[Jagelovići|Jagelovića]]. Na prijestolje je došao u desetoj godini, te je okružen skupinom savjetnika koju je predvodio [[kardinal]] [[Zbigniew Oleśnicki]], koji je nastojao zadržati svoj položaj na dvoru. Ipak, mladi kralj i njegova ambiciozna majka [[Sofija Alšaniška]], bili su svjesni da imaju i protivnike. Unatoč sporazumima što ih je Vladislav Jagelović sklopio s poljskim velikašima kako bi osigurao nasljedstvo svojim sinovima, oporba je htjela na poljsko prijestolje dovesti [[Fridrik II. Brandenburški|Fridrika II. Brandenburškog]], koji se bio zaručio Hedvigom, Vladislavovom kćerkom iz drugoga braka. Zavjera je prekinuta princezinom smrću, a kružile su glasine da ju je otrovala Sofija Alšaniška.

Vladavina mladoga kralja od samog je početka bila teška. Već je njegovu [[krunidba|krunidbu]] prekinuo neprijateljski raspoložen plemić Spytko od Melsztyna. Uobičajene počasti građana sljedećega dana izostale su zbog sukoba svjetovnih i ckrvenih vlasti. Ni kasnije Vladislavov utjecaj nije bio velik zbog moći koju je imao kardina Oleśnicki. Kraljev se položaj nije popravilo ni nakon saziva sabora u Piotrkówu [[1438.]], koji je četrnaestgodišnjega kralja proglasio punoljetnim.

Takvo se stanje nastavilo sve do [[1440.]] kad je Vladislavu ponuđena hrvatsko-ugarska kruna. Njezino prihvaćanje donosilo je i brojne probleme povezane s [[Osmansko Carstvo|osmanskom]] opasnošću. S druge strane, udovica posljednjega hrvatsko-ugarskog kralja, [[Albert II. Habsburgovac|Alberta II. Habsburgovca]], Elizabeta, nastojala je zadržati krunu za svoje još nerođeno dijete. Vladislav je ipak prihvatio krunu, što je dovelo do dvogodišnjeg građanskog rata s Elizabetom. Pritom mu je značajnu podršku pružio [[papa]] [[Eugen IV.]], u zamjenu za pomoć oko organiziranja [[križarski ratovi|križarskoga]] pohoda protiv Turaka.

Slijedio je dvogodišnji rat protiv Osmanskoga Carstva, nakon što je Vladislav prihvatio tumačenje da desetogodišnje primirje s Turcima iz [[1443.]] nije važeće, budući da se Turcima kao nevjernicima nije moglo vjerovati na riječ. Unatoč značajnoj vojnoj premoći, u [[Bitka kod Varne|Bitki kod Varne]] [[10. studenog]] [[1444.]] kralj je ubijen u sukobu s [[janjičari]]ma koji su štitili [[sultan]]a.

Vladislav nije imao djece i nije se ženio. U [[Poljska|Poljskoj]] ga je [[1447.]], nakon trogodišnjega [[interregnum]]a, naslijedio nejgov mlađi brat [[Kazimir IV Jagelović]]. U Hrvatskoj i Ugarskoj naslijedio ga je njegov bivši suparnik [[Ladislav V. Posmrtni]].

== Znamenitosti ==
U [[Varna|Varni]] postoji ulica nazvana po kralju Vladislavu, te simbolični kenotaf u čast Valadislava.

== Vidi još ==
* [[Jagelovići]]

{{Redoslijed|
|prethodnik = [[Elizabeta, hrvatsko-ugarska kraljica|Elizabeta (1439.-1440.)]]
|gl_članak_funkcija= [[Dodatak:Popis hrvatskih i hrvatsko-ugarskih kraljeva|Vladislav I. (1440.-1444.)]]
|nasljednik= [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislav V. Posmrtni (1444.-1457.)]]
}}

{{Lifetime|1424|1444}}
{{Commonscat|Wladislaus III of Poland and Hungary}}

[[Kategorija:Poljski vladari]]
[[Kategorija:Mađarski vladari]]
[[Kategorija:Hrvatski vladari]]</text>
      <sha1>0v195eb0gtg083cldny0k8row0m4ygz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260204</id>
      <parentid>41260203</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T00:07:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>/* Život */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7196" xml:space="preserve">{{Monarh
| ime                  = Vladislav I. Jagelović&lt;br/&gt; &lt;small&gt;Władysław III Jagiełło Warneńczyk&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;&lt;small&gt;I. Ulászló&lt;/small&gt;
| slika                = [[Datoteka:Bacciarelli - Władysław III.jpeg|thumb|center|250px]]
| opis                 = 
| titula               = [[Popis poljskih vladara|Rex Poloniae]] [[Datoteka:POL_Przemysł_II_ca._1350_COA.svg|22px|border]]
| vladavina            = [[1434]] – [[1444]]
| krunidba             = [[Wawelska katedrala]], [[25. 7.|25. jula]] [[1434]]
| prethodnik           = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| nasljednik           = [[Kazimir IV Jagelović|Kazimierz IV Jagiellończyk]]&lt;br/&gt;Poljski interregnum (1444–1447)
| regent               = 
| titula1              = [[Spisak litvanskih vladara|Velevojvoda Litve]] [[Datoteka:Coat_of_arms_of_the_Grand_Duchy_of_Lithuania.svg|22px|border]]
| vladavina1           = [[1434]] – [[1444]]
| krunidba1            = 
| prethodnik1          = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| nasljednik1          = [[Kazimir IV Jagelović|Kazimierz IV Jagiellończyk]]
| regent1              =
| titula2              = [[Spisak vladara Mađarske|Rex Hungarorum]] i [[Popis hrvatskih kraljeva|Rex Croatorum]] [[Datoteka:Coa_Hungary_Country_History_Ladislaus_IV_(1262-1290).svg|22px|border]]
| vladavina2           = [[1440]] – [[1444]]
| krunidba2            = [[Visegrád]], [[15. 5.|15. maja]] [[1440.]]
| prethodnik2          = [[Albrecht II. Habsburški|Albrecht II. von Habsburg]]
| nasljednik2          = [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislaus V. von Habsburg]]
| regent2              =
| titula3              =
| nasljeđe             = 
| supruga              = (nema)
| supruge              = 
| suprug               = 
| supruzi              = 
| djeca                = (nema)
| puno ime             = 
| posthumno ime        = 
| dinastija            = [[Jagelovići]]
| vladarska himna      = 
| otac                 = [[Jagelo|Władysław II Jagiełło]]
| majka                = [[Sofija Alšaniška]]
| datum rođenja        = {{Birth date and age|1424|10|31}}
| mjesto rođenja       = [[Datoteka:POL_Przemysł_II_ca._1350_COA.svg|22px|border]] [[Krakov]], ([[Kraljevina Poljska (1385–1569)|Kraljevina Poljska]])
| datum smrti          = {{death date and age|1444|11|10|1424|10|31|df=y}}
| mjesto smrti         = [[Datoteka:Flag_of_the_Ottoman_Empire_(1844–1922).svg|22px|border]] [[Varna]] ([[Osmansko Carstvo]])
| datum pokopa         = (ne postoji)
| mjesto pokopa        = 
| potpis               =
| zanimanje            =
| vjera                = [[Katolička crkva|katolicizam]]
}}

{{klica-istorija}}


'''Vladislav I. Jagelović''' ([[Krakov]], [[1424]] – [[Varna]], [[1444]]) bio je [[Popis poljskih vladara|Kralj Poljske]] od [[1434]]. i [[Spisak vladara Mađarske|Ugarsko-hrvatski Kralj]] od [[1440.]], do svoje smrti u [[Bitka kod Varne|Bitci kod Varne]].
== Ime i kraljevski naslovi ==
Na [[poljski jezik|poljskom]] je poznat kao ''Władysław III Warneńczyk'', na [[češki jezik|češkom]] i [[slovački jezik|slovačkom]] kao ''Vladislav I.'', na [[bugarski jezik|bugarskom]] kao ''Vladislav Varnenčik'' (Владислав Варненчик), na [[litavski jezik|litavskom]] kao ''Vladislovas III'', a na [[mađarski jezik|mađarskom]] kao ''I. Ulászló''.&lt;br/&gt;
Njegov kraljevski naslov je bio:
* Kraljevski naslov na latinskom: ''Wladislaus Dei gratia Poloniae, Hungariae, Croatiae etc. rex necnon terrarum Cracouiae, Sandomiriae, Syradiae, Lanciciae, Cuyauiae, Lithuaniae princeps supremus, Pomeraniae, Russiaeque dominus te heres etc.''
* Hrvatski prijevod: Vladislav milošću Božjom kralj Poljske, Ugarske, Hrvatske itd., te zemalja Krakova, Sandomierza, Siradza, Łęczyce, Kuyavije, veliki vojvoda Litve, gospodar i nasljednik Pomeranije i Rutenije.

== Život ==
Vladislav se rodio kao prvorođenac [[Jagelo|Vladislava II., poljskoga kralja]] iz doma [[Jagelovići|Jagelovića]]. Na prijestolje je došao u desetoj godini, te je okružen skupinom savjetnika koju je predvodio [[kardinal]] [[Zbigniew Oleśnicki]], koji je nastojao zadržati svoj položaj na dvoru. Ipak, mladi kralj i njegova ambiciozna majka [[Sofija Alšaniška]], bili su svjesni da imaju i protivnike. Unatoč sporazumima što ih je Vladislav Jagelović sklopio s poljskim velikašima kako bi osigurao nasljedstvo svojim sinovima, oporba je htjela na poljsko prijestolje dovesti [[Fridrik II. Brandenburški|Fridrika II. Brandenburškog]], koji se bio zaručio [[Hedviga Jagelović|Hedvigom]], Vladislavovom kćerkom iz drugoga braka. Zavjera je prekinuta princezinom smrću, a kružile su glasine da ju je otrovala Sofija Alšaniška.

Vladavina mladoga kralja od samog je početka bila teška. Već je njegovu [[krunidba|krunidbu]] prekinuo neprijateljski raspoložen plemić Spytko od Melsztyna. Uobičajene počasti građana sljedećega dana izostale su zbog sukoba svjetovnih i ckrvenih vlasti. Ni kasnije Vladislavov utjecaj nije bio velik zbog moći koju je imao kardinal Oleśnicki. Kraljev se položaj nije popravilo ni nakon saziva sabora u Piotrkówu [[1438.]], koji je četrnaestgodišnjega kralja proglasio punoljetnim.

Takvo se stanje nastavilo sve do [[1440.]] kad je Vladislavu ponuđena [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|ugarska-hrvatska kruna]]. Njezino prihvaćanje donosilo je i brojne probleme povezane s [[Osmansko Carstvo|osmanskom]] opasnošću. S druge strane, udovica posljednjega hrvatsko-ugarskog kralja, [[Albert II. Habsburgovac|Alberta II. Habsburgovca]], [[Elizabeta Luksemburška|Elizabeta]], nastojala je zadržati krunu za svoje još nerođeno dijete. Vladislav je ipak prihvatio krunu, što je dovelo do dvogodišnjeg građanskog rata s Elizabetom. Pritom mu je značajnu podršku pružio [[papa]] [[Eugen IV.]], u zamjenu za pomoć oko organiziranja [[križarski ratovi|križarskoga]] pohoda protiv Turaka (v. [[Bitka kod Varne]]).

Slijedio je dvogodišnji rat protiv Osmanskoga Carstva, nakon što je Vladislav prihvatio tumačenje da desetogodišnje primirje s Turcima iz [[1443.]] nije važeće, budući da se Turcima kao nevjernicima nije moglo vjerovati na riječ. Unatoč značajnoj vojnoj premoći, u [[Bitka kod Varne|Bitki kod Varne]] [[10. studenog]] [[1444.]] kralj je ubijen u sukobu s [[Janjičari]]ma koji su štitili [[sultan]]a.

Vladislav nije imao djece i nije se ženio. U [[Poljska|Poljskoj]] ga je [[1447.]], nakon trogodišnjega [[interregnum]]a, naslijedio nejgov mlađi brat [[Kazimir IV Jagelović]]. U Hrvatskoj i Ugarskoj naslijedio ga je njegov bivši suparnik [[Ladislav V. Posmrtni]].

== Znamenitosti ==
U [[Varna|Varni]] postoji ulica nazvana po kralju Vladislavu, te simbolični kenotaf u čast Valadislava.

== Vidi još ==
* [[Jagelovići]]

{{Redoslijed|
|prethodnik = [[Elizabeta, hrvatsko-ugarska kraljica|Elizabeta (1439.-1440.)]]
|gl_članak_funkcija= [[Dodatak:Popis hrvatskih i hrvatsko-ugarskih kraljeva|Vladislav I. (1440.-1444.)]]
|nasljednik= [[Ladislav V. Posmrtni|Ladislav V. Posmrtni (1444.-1457.)]]
}}

{{Lifetime|1424|1444}}
{{Commonscat|Wladislaus III of Poland and Hungary}}

[[Kategorija:Poljski vladari]]
[[Kategorija:Mađarski vladari]]
[[Kategorija:Hrvatski vladari]]</text>
      <sha1>fj217lrkavvxq9sdeqa34eouwd2bon0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Istorija Osmanskog carstva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>137281</id>
    <revision>
      <id>41260194</id>
      <parentid>41244980</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T20:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15130" xml:space="preserve">{{V. također|Hronologija Osmanskog carstva|Osmansko Carstvo}}

Osmansko Carstvo osnovalo je pleme [[Turci Oghuzi|Turaka Oghuza]] sa zapadnih područja današnje Turske, kojima je vladala [[Osmanska dinastija]].

O istorije Osmanlija pre [[13. vijek|XIII. veka]] još je mnogo toga nepoznatog. Opšte je prihvaćeno da je osnivač osmanske države, tj. kasnijeg Osmanskog Carstva, bio Osman, sin Erthogrula, jednog od turkmenskih vođa. Otac Erthogrul dobio je kao gazija od seldžučkog sultana Alaldina II feudalne posede i zemlje zvane ''bejlik'' (beylik) ili ''emirat'', sa sedištem u gradu Sogutu, na vizantijskoj granici unutar [[Mala Azija|Male Azije]]. S pripadnicima jednog broja svog turkmenskog plemena čuvao je granicu i, kao i druge gazije, vodio prepade na [[византијско царство|vizantijsku teritoriju]]. Te posede nasledio je njegov sin Osman.

U ovom periodu cartsvo se uspostvljalo i doživelo velike uspehe. Vođe i vladari u ovom periodu bili su: [[Osman I]] (1258-1326), [[Orhan|Orhan I]] (1326-1359), [[Murat I]] (1359-1389), [[Bajazid I|Bajazit I]] (1389-1402). Posle Bajazita 11 godina je bio period bezvlašća, to je period [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|borbe njegova četiri sina za vlast]].

== Procvat Osmanskog carstva (1413-1566) ==
Ovo je period najvećih turskih osvajanja i procvata. Sultani koji su ga obeležili su: [[Mehmed I]] (1413-1421), [[Murat II]] (1421-1451), [[Mehmed II]] Osvajač (1451-1481), [[Bajazid II|Bajazit II]] (1481-1512), [[Selim I]] (1512-1520), [[Sulejman I]] Veličanstveni (1520-1566).

=== Sulejman I ===
Razdoblje vladavine [[Sulejman I|Sulejmana I]] ([[1520]]-[[1566]]) može se smatrati vrhuncem moći Osmanskog carstva. Osmanski i turski istorijski tekstovi dali su mu nadimak &quot;Kanuni&quot;(zakonodavac) zbog njegovih zakonika o upravljanu zemljom i finansijama, dok je u Evropi nazvan &quot;Veličanstveni&quot;. U vreme njegove vladavine ostvareni su majstorski arhitektonski zahvati [[Mimar Sinan|Mimara Sinana]]. Glasio je i kao najveći [[mecena]] od svih osmanskih vladara. Velikim brojem vojnih pohoda proširio je carstvo na zapad, istok i jugoistok.
[[Datoteka:OttomanEmpireIn1683.png|thumb|400px|Promena teritorija Osmanskog carstva kroz istoriju]]
== Jesen carstva ==
[[Velika Porta|Porta]] je [[1683]]. ponovo pokušala [[opsada Beča 1683.|osvojiti Beč]]. Ono što nije uspelo još pre 150 godina u vreme procvata Osmanskog carstva, sad se u vojnom pohodu [[Kara Mustafa|Kara Mustafe]] protiv [[Jan III Sobjeski|Jana III Sobjeskog]] pretvorilo u katastrofu i dovelo do prekretnice u obračunavanju s evropskim državama. Kad su nakon ovog poraza postale vidljive sve vojne slabosti Osmanlija, na podsticaj [[Papa|Pape]] počela je delovati [[Sveta Alijansa]] [[Habsburg]]ovaca, [[Mletačka Republika|Venecije]] i [[Poljska|Poljske]] s napadom na Osmansko carstvo na više frontova. Nakon teških poraza kod [[Mohač]]a ([[1687]].), [[Slankamen]]a ([[1691]].) i [[Senta|Sente]] ([[1697]].) morali su [[Karlovački mir|Mirom u Sremskim Karlovcima]] prihvatiti gubitak [[Mađarska|Mađarske]], [[Dalmacija|Dalmacije]], [[Podolje (pokrajina)|Podolja]] i [[Peloponez]]a. U igru je kao protivnik na severnoj granici ušla i [[Rusija]]. Car [[Petar Veliki]] je sebi kao važan cilj postavio izlazak na [[Crno more]], što je i dobio [[1695]]. mestom [[Azov]] na [[Don]]u.

Vanjski problemi izazvali su i unutrašnje. [[1687]]. je zbog vojnih poraza svrgnut [[Mehmed VI]] [[1703]] dolazi do krvavog incidenta u kojem su ustanici ubili šeika Fejzulaha i svrgnuli [[Mustafa II|Mustafu II]].

Iako je Osmansko carstvo sve više prelazilo u defanzivu, njegova vojna snaga je još uvek bila vrlo velika. [[1711]] je strahovito potukao rusku vojsku u bici na [[Prut]]u i zauzeo luku [[Azov]]. Ni danas nije sasvim jasno zašto ta pobeda nije bolje iskorišćena. Nakon što je [[Moldavija|moldavski]] [[vojvoda]] [[Dimitrije Kantemir]] prešao na rusku stranu, Osmanlije su na sve upravne položaje u Moldaviji i [[Vlaška (kneževina)|Vlaškoj]] postavili [[Grci|Grke]] iz [[Istanbul|Carigradske]] četvrti Fanar koji su već duže vreme kao prevodioci igrali važnu ulogu u politici. To je trajalo sve do polovine [[19. vijek|19.veka]], a u [[Dunavska vojvodstva|dunavskim vojvodstvima]] se to razdoblje nazivalo [[Fanaroti|fanarotska]] vladavina. Bili su uspešni i u sukobima s Venecijom pa su [[1715]]. ponovo dobili Peloponez.

Nakon što se udružila s Austrijom, Rusija [[1736]]. počinje rat s Osmanskim carstvom. Nakon početnih neuspeha, i taj je rat završio pobedom Osmanlija, pa su mirom sklopljenim u [[Beograd]]u vratili severnu [[Srbija|Srbiju]] i Malu Vlašku. Ovom je svakako doprinela modernizacija Osmanske [[artiljerija|artiljerije]] u čemu je značajnu ulogu imao Ahmed Paša. Sve u svemu, ti skupi ratovi i veliki gubici u njima tokom tri desetleća, nisu doveli do značajnih teritorijalnih promena. Nakon osmansko-ruskih ratova sledilo je razdoblje mira dugo kao nikada do tada.

== 19. vijek ==
=== Rusko-osmanski ratovi ===
Tokom rata [[1768]]. do [[1774]]. protiv Rusije Osmansko carstvo moralo prihvatiti kao činjenicu da je izgubilo svoj položaj velesile. Rusija je [[1770]]. premestila svoju [[mornarica|mornaricu]] s [[Baltičko more|Baltika]] u [[Sredozemno more|Sredozemlje]] i uništila osmansku mornaricu na sidrištu. Nakon mira iz Kučuk Kajnardžija Osmansko carstvo je moralo dati nezavisnost [[Krimski kanat|krimskom kanatu]] (koji je već nakon nekoliko godina postao ruska provincija), delove severnog [[Kavkaz (region)|Kavkaza]] ustupiti Rusiji, a [[Bukovina|Bukovinu]] Austriji.

Ni jedna strana nije nameravala ostati na zatečenim pozicijama. Carica [[Katarina II Velika|Katarina II]] je razradila tzv. &quot;Grčki projekat&quot; kojim bi [[Bizantsko carstvo/Latinična verzija|Vizantijsko carstvo]] oživelo kao ruski [[vazal]], dok bi ostale delove Osmanskog carstva između sebe podelili Rusija, Austrija i Venecija. Međutim, Venecija i Austrija nisu pokazali zanimanje za taj projekat. [[1783]]. je Rusija anektirala [[Krim]] i počela s njegovim privrednim razvijanjem. Četiri godine kasnije je carica krenula sa [[Grigorij Aleksandrovič Potemkin|Grigorijem Potemkinom]] ([[Potemkinova sela]]) u inspekciju na Krim, što je bila izrazita demonstracija moći. Osmanlije, koji su ionako nameravali vratiti područja izgubljena u prethodnom ratu, još iste godine su objavili rat Rusiji. Nakon početnih uspeha [[Crno more|crnomorske flote]] bili su mirom od [[1791]]. prisiljeni napustiti dodatna područja, ovaj put teritorija između [[Dnjepar|Dnjepra]] i [[Južni Bug|Južnog Buga]].

Ozbiljniji rad na reformama započeo je sultan [[Selim III]] ([[1789]]-[[1807]]). Najgore stanje bilo je u vojsci, gde su janičari i spahije, već prevaziđeni vojni rodovi, sprečavali svaku promenu. Sultan je uveo novi pešadijski korpus [[nizam-i-džedid]], devalvirao novac, konfiskovao imovinu bogataša i povećao takse. Osmanska Imperija počinje da otvara stalne ambasade u evropskim prestonicama. Veliki protivnici reformi, iz straha da ne izgube privilegije, bile su lokalni balkanski velikaši, kao što su bili [[Pazvan Oglu]] i [[Ali-paša Janinski]], kao i [[Egipat|egipatski]] namesnik [[Mehmed Alija]].

Sultan [[Mahmud II]] ([[1808]]-[[1839]]), posvetio je još više pažnje reformama. U prvom periodu vladavine izvršene su vojne, a u drugom građanske reforme. Više uspeha u početku imao je u preuređivanju carske mornarice, da bi konačno, [[1826]]. godine, uništio janičare, ukinuo spahije i organizovao novu [[konjica|konjicu]] i [[artiljerija|artiljeriju]]. [[Serasker]] je bio komandant [[kopnena vojska|kopnene vojske]], a [[Kapudan-paša]] [[mornarica|mornarice]]. Uz pomoć stranih instruktora započet je proces modernizacije [[Osmanska vojska|Osmanske vojske]].

Nekoliko velikih [[vezir]]a i ostali članovi Vlade ([[Visoka Porta|Visoke Porte]]) otvoreno su podržavali sultana u reformskoj politici. Prvo je reformisana centralna uprava, Visoka Porta dobila je nova ministarstva, pre svega spoljnih poslova. Vojska je, uz novu organizaciju, dobila i novu modernu uniformu, sa prepoznatljivim fesom umesto turbana, koji će postati simbolom Osmanskog vojnika, a zatim i građanske elite i seoskog plemstva, da bi se kasnije fes popularizovao u svim slojevima Osmanskog društva, pa je postao simbolom [[muslimani|muslimana]] širom Imperije. Osnovne škole su još uvek bile malobrojne i na niskom nivou, ali su otvorene nove srednje škole i gimnazije, nešto kasnije i narodne škole na jezicima manjinskih naroda. Naročito su se podizale vojne, medicinske i sudsko-upravne škole. Pojavile su se i prve novine na turskom jeziku, dok su ranije samo objavljivani žurnali na francuskom jeziku. [[Osmanska štampa]] napredovaće u drugoj polovini XIX veka.

Krunu reformskog rada predstavlja [[Hatišerif od Gilhane]] (iz [[1839]]. godine). Ovim svečanim aktom objavljeno je da su svi podanici Svetlog Sultana jednaki, bez obzira na veru i naciju. Zbog niza okolnosti ova odredba nije do kraja sprovedena, ali se osetio polet u razvoju nacionalne kulture manjinskih, pre svega balkanskih naroda. Sultan i [[Mustafa Rešid-paša]] su tvorci ovog akta, kojim je još ukinut zakup poreza, a vojni rok skraćen na pet godina.

I dok je sultan reformama spasavao Carstvo, velike sile pružale su podršku ratobornijim provincijama da steknu samostalnost ili autonomiju. Proces raspada Turske započela je [[Srbija]], revolucijom iz [[1804]]. godine, koja se iz traženja nasilno oduzetih prava dobijenih od sultana od strane [[Dahije|dahija]], pretvorila spletom okolnosti u rat za nezavisnost, iako to Srbima tada, nije bio primarni cilj. Raspad zemlje nastavio se [[Grčka|grčkim]] ratom za nezavisnost i pomaganjem ustanika u [[Egipat|Egiptu]] od strane zapadnoevropskih sila.

                                                 Tanzimat
Kako spasti Carstvo koje su nazivali &quot;bolesnikom na [[Bosfor]]u? Izvršene reforme nisu bile dovoljne, pa su nastavljene od Hatišerifa od Gilhane u vidu &quot;[[Tanzimat|tanzimata]]&quot; (preuređenja), odnosno, reformi po evropskom uzoru. Taj proces trajao je do donošenja prvog Ustava, [[1876]]. godine. Nove reforme doprinele su modernizaciji države i društva, t. j. &quot;otvaranju prema zapadu&quot;. Međutim, ni one nisu uspele da zaustave raspad Carstva kome su se mnogi radovali, pogotovu na zapadu.

Reforme su bile podsticajne i za razvoj kulture. Novine su umnožavane, osnovano je Osmansko naučno društvo, pojavio se prvi roman, a u književnom stvaralaštvu ističe se [[Namik Kemal]]. Nastavljeno je sa otvaranjem stručnih škola i gimnazija. Stvoreno je jezgro novih reformatora - &quot;[[Mladoturci|mladoturaka]]&quot;, koji su se pod uticajem [[masonstvo|masonskih]] loža i drugih organizacija sa zapada, koje su uzele maha i u Osmanskoj Imperiji, borili za uspostavljanje parlamentarnog režima, koji bi kasnije doveo do uklanjanja Cara i ukidanja [[Monarhija|Monarhije]], odn., proglašenja [[Republika|Republike]], do čega će i doći posle [[Prvi svjetski rat|Prvog svetskog rata]], dolaskom [[Kemal-paša Ataturk|Kemal-paše Ataturka]] na vlast.

Posle poraza [[Rusija|Rusije]] u [[Krimski rat|Krimskom ratu]], evropske sile naterale su Portu da donese [[Hatihumajun]] [[1856]]. godine. Ovim najvišim pravnim aktom Osmanska Vlada garantovala je verskim manjinama slobodu veroispovesti, jednakost pred zakonom, ujednačavanje poreskih obaveza i obrazovanja, pristup državnim službama i uživanje tradicionalnih povlastica.
Davno probuđeni nacionalizam balkanskih naroda nije se mogao obuzdati. Učestalih nemira i ustanaka bilo je na sve strane. Ustanak na [[Krit]]u, zatim u [[Hercegovina|Hercegovini]] i [[Bosna|Bosni]], pa pritisak velikih sila, iznudili su od sultana donošenje Ustava iz [[1876]]. godine. Sultan je i dalje držao ogromnu vlast, Parlament je bio dvodoman, sa pravom donošenja budžeta i zakona, koje je potvrđivao sultan. Nemuslimanskim verskim zajednicama potvrđivao je sva ranije stečena prava. Ustavno stanje trajalo je, međutim, manje od godinu dana, jer su Osmanskoj Imperiji rat objavile [[Rusija]] i balkanske države. Ovaj čin naterao je sultana da raspusti Parlament, ukine Ustav i skupi sve snage na odbrani zemlje.
Neuspeli rat [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] protiv Osmanske Imperije, dovršila je [[Rusija]] [[Sanstefanski mir|Sanstefanskim mirom]], pošto je prethodno doprla blizu [[Istanbul|Carigrada]] i imala uspeha u provincijama na istoku naseljenim [[Jermeni|jermenskim]] stanovništvom. Pod pritiskom [[Engleska|Engleske]] i [[Austro-Ugarska|Austrougarske]], Sanstefanski mir je izmenjen u [[Berlin]]u, [[1878]]. godine. [[Rumunija]], [[Crna Gora]] i [[Srbija]] postale su nezavisne države, a od Bugarske stvorene su autonomna Kneževina [[Bugarska]] i [[Istočna Rumelija]] pod direktnim sultanovim suverenitetom. [[Bosna]] i [[Hercegovina]], ostale su pod suverenitetom sultana (samo na papiru), ali su u stvari predate na vojnu upravu [[Austro-Ugarska|Austrougarskoj]] Monarhiji. Rusija je dobila [[Besarabija|Besarabiju]], sve do [[Prut]]a i [[Dunav]]a, kao i [[Kars]] sa okolinom, u oblasti [[Crno more|Crnomorskih]] planina, na današnjem krajnjem severoistoku [[Turska|Turske]], [[Rumunija]] je dobila severnu [[Dobrudža|Dobrudžu]], a [[Engleska]] ostrvo [[Vajar]].

Turska je sve više zavisila od velikih sila, ali su i balkanski narodi i države bitno uticali na njenu politiku u pogledu poboljšanja prava nacionalnih zajednica. Granica Imperije u [[Evropa|Evropi]] sve se više primicala [[Istanbul|Carigradu]]. Kad dođe do novih nemira za tri i po decenije, koje će prouzrokovati [[Balkanski ratovi|balkanske ratove]], to će se i ostvariti.

=== Državna uprava Osmanske Imperije (u poslednjem periodu Carstva - od sredine XIX veka) ===
[[Datoteka:Map-of-Ottoman-Empire-in-1900-sr.svg|thumb|250px|Administrativna podela Osmanskog carstva oko 1900.]]
'''Centralna uprava'''
* 1. [[Sultan]] (car).
* 2. [[Visoka Porta]] (Vlada) - Savet ministara, i to za Ministarstva: spoljnih dela, unutrašnjih dela, pravosuđa, finansija, verskih fondacija, trgovine, poljoprivrede i javnih radova.
* 3. [[Šejh-ul-Islam]] (najviši verski dostojanstvenik u Carstvu).
* 4. Državni savet.

'''Provincijska uprava'''
* 1. [[Vilajet]], kojim je upravljao [[valija]].
* 2. [[Sandžak]], kojim je upravljao [[mutasarif]].
* 3. [[Kadiluk|Kaza]], kojom je upravljao [[kajmakam]].
* 4. [[Nahija]], kojom je upravljao [[mudir]].

== Kraj Carstva - &quot;Bolesnik sa Bosfora&quot; (1839—1922) ==
Izraz &quot;'''Bolesnik sa Bosfora'''&quot; podstiče od ruskog Cara [[Nikolaj I Romanov|Nikolaja I]]. Sve evropske sile su gledale &quot;poslednje smrtne trzaje&quot; Osmanskog carstva, nadajući se da za sebe dobiju jedan deo od te ostavštine.

U ovom periodu vladali su sultani: [[Abdul Medžid]] (1839-1861), [[Abdul Aziz]] (1861-1876), [[Murat V]] (1876), [[Abdul Hamid II]] (1876-1909), [[Mehmed V]] (1909-1918), [[Mehmed VI]] (1918-1922).

== Vidi još ==
* [[Hronologija Osmanskog carstva|Hronološki pregled Osmanskog carstva]]
* [[Spisak sultana Osmanskog carstva]]

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>qy5yxff7ik3rwp4slr0iehooayy1cwk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Branko Cvejić</title>
    <ns>0</ns>
    <id>147917</id>
    <revision>
      <id>41260184</id>
      <parentid>40817350</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:00:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>79.101.240.227</ip>
      </contributor>
      <comment>Glumac je preminuo danas</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7706" xml:space="preserve">{{drugo značenje|drugu osobu|[[Branko Cvejić (razvrstavanje)]]}}
{{Infokutija glumac
| ime            = Branko Cvejić
| slika          = Бранко Цвејић.jpeg
| opis_slike     = 
| ime_po_rođenju       = 
| nadimak        = 
| datum_rođenja   = [[25. 8.|25. avgust]] [[1946]].
| mjesto_rođenja   = [[Beograd]]
| država_rođenja  = {{ZD|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]] 
| datum_smrti    = 
| mjesto_smrti    = 
| država_smrti   =  
| alias    = 
| aktivnost      = 
| zanimanje       = Filmski i pozorišni glumac
| djeca           = 
| supružnik      = 
| znamenite uloge    = Bane Bumbar u ''[[Grlom u jagode]]''
| website   = 
| nagrade         = 
| imdb           = 194115
}}
'''Branko Cvejić''' ([[Beograd]], [[25. 8.|25. avgust]] [[1946]]. - Beograd 26.7.2022.) bio je [[srpski glumac]]. U periodu 2002-2011 bio je upravnik [[Jugoslovensko dramsko pozorište|Jugoslovenskog dramskog pozorišta]].

== Uloge ==
{{Filmografija-domaći|glumca=Branka Cvejića}}
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1960.-te
|-
| 1962. || [[Prozvan je i V-3]] || Stanimirov
|-
| 1967. || [[Jedno tuce žena]] || 
|-
| 1968. || [[Višnja na Tašmajdanu]] || Marko
|-
| 1968. || [[Mladići i devojke]] || 
|-
| 1968. || [[Ima ljubavi, nema ljubavi]] || 
|-
| 1968. || [[Sirota Marija]] || Ciga muzičar
|-
| 1969. || [[Sufle (TV drama)|Sufle]] || 
|-
| 1969. || [[Tri serenade]] || 
|-
| 1969. || [[Mladići i devojke 2]] || 
|-
| 1969. || [[Hajde da se igramo]] || 
|-
| 1969. || [[Rađanje radnog naroda]] || Stepin sin Boban
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1970.-te
|-
| 1971. || [[Ceo život za godinu dana]] || 
|-
| 1972. || [[Samoubica]] || 
|-
| 1972. || [[Kako]] || 
|-
| 1973. || [[Dubravka]] || 
|-
| 1973. || [[Kamiondžije (serija)|Kamiondžije]] || sekretar u preduzeću
|-
| 1973. || [[Naše priredbe]] || Ljubo Novosel
|-
| 1973. || [[Paja i Jare - Kamiondžije]] || 
|-
| 1974. || [[Mister Dolar (film)|Mister Dolar]] || 
|-
| 1974. || [[Provod]] || Kedge
|-
| 1974. || [[Pozorište u kući#Druga sezona 1973-1974.|Pozorište u kući 2]] || propagandista
|-
| 1974. || [[Dimitrije Tucović (serija)|Dimitrije Tucović]] || Tasa Milojević
|-
| 1975. || [[Dole sa oružjem]] || 
|-
| 1975. || [[Lepeza ledi Vindemir]] || 
|-
| 1975. || [[Golgota (TV drama)|Golgota]] || (TV)
|-
| 1975. || [[Otpisani]] || Džokej
|-
| 1975. || [[Đavolje merdevine]] || 
|-
| 1976. || [[Vuci i ovce]] || 
|-
| 1976. || [[Morava 76]] || 
|-
| 1976. || [[Grlom u jagode]] || Bane &quot;Bumbar&quot; Živković
|-
| 1977. || [[Vasa Železnova]] || 
|-
| 1977. || [[Crni dani]] || 
|-
| 1977. || [[Ljubavni život Budimira Trajkovića]] || profesor Plavišić
|-
| 1977. || [[Nikola Tesla (serija)|Nikola Tesla]] || Kulisić
|-
| 1977. || [[Miris poljskog cveća]] || Kole
|-
| 1978. || [[Pučina (film)|Pučina]] || 
|-
| 1978. || [[Misao (film)|Misao]] || 
|-
| 1978. || [[Bravo maestro]] || predsednik savjeta
|-
| 1979. || [[Srećna porodica]] || Ujakov kolega
|-
| 1979. || [[Pupinove zvezde]] || 
|-
| 1979. || [[Poletarac]] || 
|-
| 1979. || [[Srećna porodica (serija)|Srećna porodica]] || 
|-
| 1979. || [[Gospodin Dimković]] || Novinar Veljić
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1980.-te
|-
| 1980. || [[Majstori, majstori!]] || Kole
|-
| 1980. || [[Petrijin venac]] || Dr. Stanimirović
|-
| 1980. || [[Husinska buna (TV drama)|Husinska buna]] || 
|-
| 1980. || [[Avanture Borivoja Šurdilovića]] || Vesnin bivši verenik
|-
| 1980. || [[Hajduk (film)|Hajduk]] || Copo
|-
| 1980. || [[Snovi, život, smrt Filipa Filipovića]] || 
|-
| 1980. || [[Vruć vetar]] || gost na prijemu
|-
| 1980. || [[Gospođica (film)|Gospođica]] || 
|-
| 1981. || [[Erogene zone|Erogena zona]] || Boki
|-
| 1981. || [[Sok od šljiva]] || 
|-
| 1981. || [[Svetozar Marković (serija)|Svetozar Marković]] || [[Milan Obrenović]]
|-
| 1982. || [[Živeti kao sav normalan svet]] || profesor
|-
| 1983. || [[Zadah tela]] || 
|-
| 1983. || [[Balkan ekspres]] || Kostica
|-
| 1983. || [[Nešto između]] || Barmen
|-
| 1983. || [[Karlovački doživljaji 1889.]] || 
|-
| 1983. || [[Razvojni put Bore Šnajdera (film)|Razvojni put Bore Šnajdera]] || Miloje
|-
| 1984. || [[Kamiondžije opet voze]] || sekretar
|-
| 1984. || [[Veliki talenat]] || Bimbo
|-
| 1984. || [[Varljivo leto '68]] || kum Spasoje
|-
| 1984. || [[Kamiondžije 2]] || sekretar
|-
| 1985. || [[I to će proći]] || Janko Đorđević „Karlo“
|-
| 1985. || [[Jagode u grlu]] || Bane Bumbar
|-
| 1986. || [[Mis]] || filmski režiser
|-
| 1986. || [[Od zlata jabuka]] || 
|-
| 1986. || [[Putujuće pozorište Sopalović]] || Majcen
|-
| 1986. || [[Rodoljupci (film)|Rodoljupci]] || Nađ Pal
|-
| 1987. || [[Pogrešna procena]] || 
|-
| 1987. || [[Slučaj Harms]] || Marija Vasilijevna
|-
| 1987. || [[Strategija svrake]] || 
|-
| 1987. || [[Pod ruševinama]] || 
|-
| 1987. || [[Uvek spremne žene]] || poslodavac
|-
| 1987. || [[Vuk Karadžić (TV serija)|Vuk Karadžić]] || Stefan Živković
|-
| 1988. || [[Roman o Londonu (serija)|Roman o Londonu]] (serija) || 
|-
| 1988. || [[Za sada bez dobrog naslova]] || prijatelj
|-
| 1988. || [[Četrdeset osma - Zavera i izdaja]] || 
|-
| 1987-1988. || [[Bolji život]] || Božidar Kecić &quot;Kec&quot;
|-
| 1988. || [[Braća po materi]] || 
|-
| 1988. || [[Drugi čovek]] || 
|-
| 1988. || [[Balkan ekspres 2]] || Kostica
|-
| 1989. || [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]] || Tamnavac
|-
| 1989. || [[Obična priča]] || 
|-
| 1989. || [[Poslednji krug u Monci]] || 
|-
| 1989. || -[[Songlines]]}- || 
|-
| 1989. || [[Đavolji raj]] || sveštenik
|-
| 1989. || [[Balkan ekspres 2]] || Kosta
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1990.-te
|-
| 1990. || [[Pokojnik (film)|Pokojnik]] || gospodin Đurić
|-
| 1990. || [[Granica (film)|Granica]] || 
|-
| 1991. || [[Moj brat Aleksa]] || Šmita
|-
| 1992. || [[Šovinisticka farsa 2]] || ludi Aca
|-
| 1992. || [[Aleksa Šantić (serija)|Aleksa Šantić]] || Šmita
|-
| 1992. || [[Dezerter (film)|Dezerter]] || 
|-
| 1993. || [[Bolje od bekstva]] || upravnik pozorišta
|-
| 1994. || [[Slatko od snova]] || Spigeti
|-
| 1994. || [[Biće bolje]] || 
|-
| 1995. || [[Bila jednom jedna zemlja]] || kapetan Albert
|-
| 1996. || [[Bila jednom jedna zemlja (serija)|Bila jednom jedna zemlja]] || kapetan Albert
|-
| 1996-1997. || [[Gore dole]] || modni menadžer
|-
| 1998. || [[Nikoljdan 1901. godine]] || Mita
|-
| 1998. || [[Hrana za glavu]] || suprug
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 2000.-te
|-
| 2000. || [[A sad adio (film)|A sad adio]] || Lister
|-
| 1998-2001. || [[Porodično blago]] || Janko Janković &quot;Lister&quot;
|-
| 2001. || [[Lola]] || Paja Šećerović
|-
| 2002. || [[Suze Denisa Tita]] || major
|-
| 2001-2002. || [[Porodično blago 2]] || Janko Janković &quot;Lister&quot;
|-
| 2003. || [[Jagoda u supermarketu]] || Dragan
|-
| 2003. || [[Sjaj u očima (film)|Sjaj u očima]] || otac
|-
| 2004. || [[Slobodan pad (film)|Slobodan pad]] || glavni član komisije
|-
| 2004. || [[Stižu dolari]] || Gvozden Gvozdenović
|-
| 2005-2006. || [[Stižu dolari|Stižu dolari 2]] || Gvozden Gvozdenović
|-
| 2006. || [[Sutra ujutru]] || čika Sava
|-
| 2007. || [[Bela lađa]] || Simonović
|-
| 2007. || [[Ono naše što nekad bejaše]] || starešina suda
|-
| 2008. || [[Nije kraj]] || 
|-
| 2007-2008. || [[Ulica lipa]] || Žile
|-
| 2009. || [[Balkan ekspres 3]] || 
|}

== Vanjske veze ==
* {{imdb name|id=194115|name=Branko Cvejić}}
* {{PORT.rs-person|131811|Branko Cvejić}} 

{{klica-biog}}

{{Lifetime|1946||Cvejić, Branko}}

[[Kategorija:Srpski glumci]]
[[Kategorija:Jugoslavenski glumci]]
[[Kategorija:Biografije, Beograd]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>r2gyheo28z0ga5pooc78nx50abj5lnk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260186</id>
      <parentid>41260184</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:22:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7743" xml:space="preserve">{{drugo značenje|drugu osobu|[[Branko Cvejić (razvrstavanje)]]}}
{{Infokutija glumac
| ime            = Branko Cvejić
| slika          = Бранко Цвејић.jpeg
| opis_slike     = 
| ime_po_rođenju = 
| nadimak        = 
| datum_rođenja  = [[25. 8.|25. avgust]] [[1946]].
| mjesto_rođenja = [[Beograd]], {{ZD|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]]
| datum_smrti    = [[26. 7.|26. jul]] [[2022]].
| mjesto_smrti   = Beograd, {{ZD|Srbija}} [[Srbija]]
| alias          = 
| aktivnost      = 
| zanimanje      = Filmski i pozorišni glumac
| djeca          = 
| supružnik      = 
| znamenite uloge= Bane Bumbar u ''[[Grlom u jagode]]''
| website        = 
| nagrade        = 
| imdb           = 194115
}}
'''Branko Cvejić''' ([[Beograd]], [[25. 8.|25. avgust]] [[1946]]. - [[Beograd]] [[26. 7.|26. jul]] [[2022]].) bio je [[srpski glumac]]. U periodu 2002-2011 bio je upravnik [[Jugoslovensko dramsko pozorište|Jugoslovenskog dramskog pozorišta]].

== Uloge ==
{{Filmografija-domaći|glumca=Branka Cvejića}}
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1960.-te
|-
| 1962. || [[Prozvan je i V-3]] || Stanimirov
|-
| 1967. || [[Jedno tuce žena]] || 
|-
| 1968. || [[Višnja na Tašmajdanu]] || Marko
|-
| 1968. || [[Mladići i devojke]] || 
|-
| 1968. || [[Ima ljubavi, nema ljubavi]] || 
|-
| 1968. || [[Sirota Marija]] || Ciga muzičar
|-
| 1969. || [[Sufle (TV drama)|Sufle]] || 
|-
| 1969. || [[Tri serenade]] || 
|-
| 1969. || [[Mladići i devojke 2]] || 
|-
| 1969. || [[Hajde da se igramo]] || 
|-
| 1969. || [[Rađanje radnog naroda]] || Stepin sin Boban
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1970.-te
|-
| 1971. || [[Ceo život za godinu dana]] || 
|-
| 1972. || [[Samoubica]] || 
|-
| 1972. || [[Kako]] || 
|-
| 1973. || [[Dubravka]] || 
|-
| 1973. || [[Kamiondžije (serija)|Kamiondžije]] || sekretar u preduzeću
|-
| 1973. || [[Naše priredbe]] || Ljubo Novosel
|-
| 1973. || [[Paja i Jare - Kamiondžije]] || 
|-
| 1974. || [[Mister Dolar (film)|Mister Dolar]] || 
|-
| 1974. || [[Provod]] || Kedge
|-
| 1974. || [[Pozorište u kući#Druga sezona 1973-1974.|Pozorište u kući 2]] || propagandista
|-
| 1974. || [[Dimitrije Tucović (serija)|Dimitrije Tucović]] || Tasa Milojević
|-
| 1975. || [[Dole sa oružjem]] || 
|-
| 1975. || [[Lepeza ledi Vindemir]] || 
|-
| 1975. || [[Golgota (TV drama)|Golgota]] || (TV)
|-
| 1975. || [[Otpisani]] || Džokej
|-
| 1975. || [[Đavolje merdevine]] || 
|-
| 1976. || [[Vuci i ovce]] || 
|-
| 1976. || [[Morava 76]] || 
|-
| 1976. || [[Grlom u jagode]] || Bane &quot;Bumbar&quot; Živković
|-
| 1977. || [[Vasa Železnova]] || 
|-
| 1977. || [[Crni dani]] || 
|-
| 1977. || [[Ljubavni život Budimira Trajkovića]] || profesor Plavišić
|-
| 1977. || [[Nikola Tesla (serija)|Nikola Tesla]] || Kulisić
|-
| 1977. || [[Miris poljskog cveća]] || Kole
|-
| 1978. || [[Pučina (film)|Pučina]] || 
|-
| 1978. || [[Misao (film)|Misao]] || 
|-
| 1978. || [[Bravo maestro]] || predsednik savjeta
|-
| 1979. || [[Srećna porodica]] || Ujakov kolega
|-
| 1979. || [[Pupinove zvezde]] || 
|-
| 1979. || [[Poletarac]] || 
|-
| 1979. || [[Srećna porodica (serija)|Srećna porodica]] || 
|-
| 1979. || [[Gospodin Dimković]] || Novinar Veljić
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1980.-te
|-
| 1980. || [[Majstori, majstori!]] || Kole
|-
| 1980. || [[Petrijin venac]] || Dr. Stanimirović
|-
| 1980. || [[Husinska buna (TV drama)|Husinska buna]] || 
|-
| 1980. || [[Avanture Borivoja Šurdilovića]] || Vesnin bivši verenik
|-
| 1980. || [[Hajduk (film)|Hajduk]] || Copo
|-
| 1980. || [[Snovi, život, smrt Filipa Filipovića]] || 
|-
| 1980. || [[Vruć vetar]] || gost na prijemu
|-
| 1980. || [[Gospođica (film)|Gospođica]] || 
|-
| 1981. || [[Erogene zone|Erogena zona]] || Boki
|-
| 1981. || [[Sok od šljiva]] || 
|-
| 1981. || [[Svetozar Marković (serija)|Svetozar Marković]] || [[Milan Obrenović]]
|-
| 1982. || [[Živeti kao sav normalan svet]] || profesor
|-
| 1983. || [[Zadah tela]] || 
|-
| 1983. || [[Balkan ekspres]] || Kostica
|-
| 1983. || [[Nešto između]] || Barmen
|-
| 1983. || [[Karlovački doživljaji 1889.]] || 
|-
| 1983. || [[Razvojni put Bore Šnajdera (film)|Razvojni put Bore Šnajdera]] || Miloje
|-
| 1984. || [[Kamiondžije opet voze]] || sekretar
|-
| 1984. || [[Veliki talenat]] || Bimbo
|-
| 1984. || [[Varljivo leto '68]] || kum Spasoje
|-
| 1984. || [[Kamiondžije 2]] || sekretar
|-
| 1985. || [[I to će proći]] || Janko Đorđević „Karlo“
|-
| 1985. || [[Jagode u grlu]] || Bane Bumbar
|-
| 1986. || [[Mis]] || filmski režiser
|-
| 1986. || [[Od zlata jabuka]] || 
|-
| 1986. || [[Putujuće pozorište Sopalović]] || Majcen
|-
| 1986. || [[Rodoljupci (film)|Rodoljupci]] || Nađ Pal
|-
| 1987. || [[Pogrešna procena]] || 
|-
| 1987. || [[Slučaj Harms]] || Marija Vasilijevna
|-
| 1987. || [[Strategija svrake]] || 
|-
| 1987. || [[Pod ruševinama]] || 
|-
| 1987. || [[Uvek spremne žene]] || poslodavac
|-
| 1987. || [[Vuk Karadžić (TV serija)|Vuk Karadžić]] || Stefan Živković
|-
| 1988. || [[Roman o Londonu (serija)|Roman o Londonu]] (serija) || 
|-
| 1988. || [[Za sada bez dobrog naslova]] || prijatelj
|-
| 1988. || [[Četrdeset osma - Zavera i izdaja]] || 
|-
| 1987-1988. || [[Bolji život]] || Božidar Kecić &quot;Kec&quot;
|-
| 1988. || [[Braća po materi]] || 
|-
| 1988. || [[Drugi čovek]] || 
|-
| 1988. || [[Balkan ekspres 2]] || Kostica
|-
| 1989. || [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]] || Tamnavac
|-
| 1989. || [[Obična priča]] || 
|-
| 1989. || [[Poslednji krug u Monci]] || 
|-
| 1989. || -[[Songlines]]}- || 
|-
| 1989. || [[Đavolji raj]] || sveštenik
|-
| 1989. || [[Balkan ekspres 2]] || Kosta
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1990.-te
|-
| 1990. || [[Pokojnik (film)|Pokojnik]] || gospodin Đurić
|-
| 1990. || [[Granica (film)|Granica]] || 
|-
| 1991. || [[Moj brat Aleksa]] || Šmita
|-
| 1992. || [[Šovinisticka farsa 2]] || ludi Aca
|-
| 1992. || [[Aleksa Šantić (serija)|Aleksa Šantić]] || Šmita
|-
| 1992. || [[Dezerter (film)|Dezerter]] || 
|-
| 1993. || [[Bolje od bekstva]] || upravnik pozorišta
|-
| 1994. || [[Slatko od snova]] || Spigeti
|-
| 1994. || [[Biće bolje]] || 
|-
| 1995. || [[Bila jednom jedna zemlja]] || kapetan Albert
|-
| 1996. || [[Bila jednom jedna zemlja (serija)|Bila jednom jedna zemlja]] || kapetan Albert
|-
| 1996-1997. || [[Gore dole]] || modni menadžer
|-
| 1998. || [[Nikoljdan 1901. godine]] || Mita
|-
| 1998. || [[Hrana za glavu]] || suprug
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 2000.-te
|-
| 2000. || [[A sad adio (film)|A sad adio]] || Lister
|-
| 1998-2001. || [[Porodično blago]] || Janko Janković &quot;Lister&quot;
|-
| 2001. || [[Lola]] || Paja Šećerović
|-
| 2002. || [[Suze Denisa Tita]] || major
|-
| 2001-2002. || [[Porodično blago 2]] || Janko Janković &quot;Lister&quot;
|-
| 2003. || [[Jagoda u supermarketu]] || Dragan
|-
| 2003. || [[Sjaj u očima (film)|Sjaj u očima]] || otac
|-
| 2004. || [[Slobodan pad (film)|Slobodan pad]] || glavni član komisije
|-
| 2004. || [[Stižu dolari]] || Gvozden Gvozdenović
|-
| 2005-2006. || [[Stižu dolari|Stižu dolari 2]] || Gvozden Gvozdenović
|-
| 2006. || [[Sutra ujutru]] || čika Sava
|-
| 2007. || [[Bela lađa]] || Simonović
|-
| 2007. || [[Ono naše što nekad bejaše]] || starešina suda
|-
| 2008. || [[Nije kraj]] || 
|-
| 2007-2008. || [[Ulica lipa]] || Žile
|-
| 2009. || [[Balkan ekspres 3]] || 
|}

== Vanjske veze ==
* {{imdb name|id=194115|name=Branko Cvejić}}
* {{PORT.rs-person|131811|Branko Cvejić}} 

{{klica-biog}}

{{Lifetime|1946|2022|Cvejić, Branko}}

[[Kategorija:Srpski glumci]]
[[Kategorija:Jugoslavenski glumci]]
[[Kategorija:Biografije, Beograd]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>1p21wm7yovxmbfg8wtzsfx1cthl2sfd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260187</id>
      <parentid>41260186</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:22:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7743" xml:space="preserve">{{drugo značenje|drugu osobu|[[Branko Cvejić (razvrstavanje)]]}}
{{Infokutija glumac
| ime            = Branko Cvejić
| slika          = Бранко Цвејић.jpeg
| opis_slike     = 
| ime_po_rođenju = 
| nadimak        = 
| datum_rođenja  = [[25. 8.|25. avgust]] [[1946]].
| mjesto_rođenja = [[Beograd]], {{ZD|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|FNRJ]]
| datum_smrti    = [[26. 7.|26. jul]] [[2022]].
| mjesto_smrti   = Beograd, {{ZD|Srbija}} [[Srbija]]
| alias          = 
| aktivnost      = 
| zanimanje      = Filmski i pozorišni glumac
| djeca          = 
| supružnik      = 
| znamenite uloge= Bane Bumbar u ''[[Grlom u jagode]]''
| website        = 
| nagrade        = 
| imdb           = 194115
}}
'''Branko Cvejić''' ([[Beograd]], [[25. 8.|25. avgust]] [[1946]]. - [[Beograd]] [[26. 7.|26. jul]] [[2022]].) bio je srpski [[glumac]]. U periodu 2002-2011 bio je upravnik [[Jugoslovensko dramsko pozorište|Jugoslovenskog dramskog pozorišta]].

== Uloge ==
{{Filmografija-domaći|glumca=Branka Cvejića}}
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1960.-te
|-
| 1962. || [[Prozvan je i V-3]] || Stanimirov
|-
| 1967. || [[Jedno tuce žena]] || 
|-
| 1968. || [[Višnja na Tašmajdanu]] || Marko
|-
| 1968. || [[Mladići i devojke]] || 
|-
| 1968. || [[Ima ljubavi, nema ljubavi]] || 
|-
| 1968. || [[Sirota Marija]] || Ciga muzičar
|-
| 1969. || [[Sufle (TV drama)|Sufle]] || 
|-
| 1969. || [[Tri serenade]] || 
|-
| 1969. || [[Mladići i devojke 2]] || 
|-
| 1969. || [[Hajde da se igramo]] || 
|-
| 1969. || [[Rađanje radnog naroda]] || Stepin sin Boban
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1970.-te
|-
| 1971. || [[Ceo život za godinu dana]] || 
|-
| 1972. || [[Samoubica]] || 
|-
| 1972. || [[Kako]] || 
|-
| 1973. || [[Dubravka]] || 
|-
| 1973. || [[Kamiondžije (serija)|Kamiondžije]] || sekretar u preduzeću
|-
| 1973. || [[Naše priredbe]] || Ljubo Novosel
|-
| 1973. || [[Paja i Jare - Kamiondžije]] || 
|-
| 1974. || [[Mister Dolar (film)|Mister Dolar]] || 
|-
| 1974. || [[Provod]] || Kedge
|-
| 1974. || [[Pozorište u kući#Druga sezona 1973-1974.|Pozorište u kući 2]] || propagandista
|-
| 1974. || [[Dimitrije Tucović (serija)|Dimitrije Tucović]] || Tasa Milojević
|-
| 1975. || [[Dole sa oružjem]] || 
|-
| 1975. || [[Lepeza ledi Vindemir]] || 
|-
| 1975. || [[Golgota (TV drama)|Golgota]] || (TV)
|-
| 1975. || [[Otpisani]] || Džokej
|-
| 1975. || [[Đavolje merdevine]] || 
|-
| 1976. || [[Vuci i ovce]] || 
|-
| 1976. || [[Morava 76]] || 
|-
| 1976. || [[Grlom u jagode]] || Bane &quot;Bumbar&quot; Živković
|-
| 1977. || [[Vasa Železnova]] || 
|-
| 1977. || [[Crni dani]] || 
|-
| 1977. || [[Ljubavni život Budimira Trajkovića]] || profesor Plavišić
|-
| 1977. || [[Nikola Tesla (serija)|Nikola Tesla]] || Kulisić
|-
| 1977. || [[Miris poljskog cveća]] || Kole
|-
| 1978. || [[Pučina (film)|Pučina]] || 
|-
| 1978. || [[Misao (film)|Misao]] || 
|-
| 1978. || [[Bravo maestro]] || predsednik savjeta
|-
| 1979. || [[Srećna porodica]] || Ujakov kolega
|-
| 1979. || [[Pupinove zvezde]] || 
|-
| 1979. || [[Poletarac]] || 
|-
| 1979. || [[Srećna porodica (serija)|Srećna porodica]] || 
|-
| 1979. || [[Gospodin Dimković]] || Novinar Veljić
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1980.-te
|-
| 1980. || [[Majstori, majstori!]] || Kole
|-
| 1980. || [[Petrijin venac]] || Dr. Stanimirović
|-
| 1980. || [[Husinska buna (TV drama)|Husinska buna]] || 
|-
| 1980. || [[Avanture Borivoja Šurdilovića]] || Vesnin bivši verenik
|-
| 1980. || [[Hajduk (film)|Hajduk]] || Copo
|-
| 1980. || [[Snovi, život, smrt Filipa Filipovića]] || 
|-
| 1980. || [[Vruć vetar]] || gost na prijemu
|-
| 1980. || [[Gospođica (film)|Gospođica]] || 
|-
| 1981. || [[Erogene zone|Erogena zona]] || Boki
|-
| 1981. || [[Sok od šljiva]] || 
|-
| 1981. || [[Svetozar Marković (serija)|Svetozar Marković]] || [[Milan Obrenović]]
|-
| 1982. || [[Živeti kao sav normalan svet]] || profesor
|-
| 1983. || [[Zadah tela]] || 
|-
| 1983. || [[Balkan ekspres]] || Kostica
|-
| 1983. || [[Nešto između]] || Barmen
|-
| 1983. || [[Karlovački doživljaji 1889.]] || 
|-
| 1983. || [[Razvojni put Bore Šnajdera (film)|Razvojni put Bore Šnajdera]] || Miloje
|-
| 1984. || [[Kamiondžije opet voze]] || sekretar
|-
| 1984. || [[Veliki talenat]] || Bimbo
|-
| 1984. || [[Varljivo leto '68]] || kum Spasoje
|-
| 1984. || [[Kamiondžije 2]] || sekretar
|-
| 1985. || [[I to će proći]] || Janko Đorđević „Karlo“
|-
| 1985. || [[Jagode u grlu]] || Bane Bumbar
|-
| 1986. || [[Mis]] || filmski režiser
|-
| 1986. || [[Od zlata jabuka]] || 
|-
| 1986. || [[Putujuće pozorište Sopalović]] || Majcen
|-
| 1986. || [[Rodoljupci (film)|Rodoljupci]] || Nađ Pal
|-
| 1987. || [[Pogrešna procena]] || 
|-
| 1987. || [[Slučaj Harms]] || Marija Vasilijevna
|-
| 1987. || [[Strategija svrake]] || 
|-
| 1987. || [[Pod ruševinama]] || 
|-
| 1987. || [[Uvek spremne žene]] || poslodavac
|-
| 1987. || [[Vuk Karadžić (TV serija)|Vuk Karadžić]] || Stefan Živković
|-
| 1988. || [[Roman o Londonu (serija)|Roman o Londonu]] (serija) || 
|-
| 1988. || [[Za sada bez dobrog naslova]] || prijatelj
|-
| 1988. || [[Četrdeset osma - Zavera i izdaja]] || 
|-
| 1987-1988. || [[Bolji život]] || Božidar Kecić &quot;Kec&quot;
|-
| 1988. || [[Braća po materi]] || 
|-
| 1988. || [[Drugi čovek]] || 
|-
| 1988. || [[Balkan ekspres 2]] || Kostica
|-
| 1989. || [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]] || Tamnavac
|-
| 1989. || [[Obična priča]] || 
|-
| 1989. || [[Poslednji krug u Monci]] || 
|-
| 1989. || -[[Songlines]]}- || 
|-
| 1989. || [[Đavolji raj]] || sveštenik
|-
| 1989. || [[Balkan ekspres 2]] || Kosta
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 1990.-te
|-
| 1990. || [[Pokojnik (film)|Pokojnik]] || gospodin Đurić
|-
| 1990. || [[Granica (film)|Granica]] || 
|-
| 1991. || [[Moj brat Aleksa]] || Šmita
|-
| 1992. || [[Šovinisticka farsa 2]] || ludi Aca
|-
| 1992. || [[Aleksa Šantić (serija)|Aleksa Šantić]] || Šmita
|-
| 1992. || [[Dezerter (film)|Dezerter]] || 
|-
| 1993. || [[Bolje od bekstva]] || upravnik pozorišta
|-
| 1994. || [[Slatko od snova]] || Spigeti
|-
| 1994. || [[Biće bolje]] || 
|-
| 1995. || [[Bila jednom jedna zemlja]] || kapetan Albert
|-
| 1996. || [[Bila jednom jedna zemlja (serija)|Bila jednom jedna zemlja]] || kapetan Albert
|-
| 1996-1997. || [[Gore dole]] || modni menadžer
|-
| 1998. || [[Nikoljdan 1901. godine]] || Mita
|-
| 1998. || [[Hrana za glavu]] || suprug
|- bgcolor=&quot;Lavender&quot; align=center
| colspan=&quot;4&quot; | 2000.-te
|-
| 2000. || [[A sad adio (film)|A sad adio]] || Lister
|-
| 1998-2001. || [[Porodično blago]] || Janko Janković &quot;Lister&quot;
|-
| 2001. || [[Lola]] || Paja Šećerović
|-
| 2002. || [[Suze Denisa Tita]] || major
|-
| 2001-2002. || [[Porodično blago 2]] || Janko Janković &quot;Lister&quot;
|-
| 2003. || [[Jagoda u supermarketu]] || Dragan
|-
| 2003. || [[Sjaj u očima (film)|Sjaj u očima]] || otac
|-
| 2004. || [[Slobodan pad (film)|Slobodan pad]] || glavni član komisije
|-
| 2004. || [[Stižu dolari]] || Gvozden Gvozdenović
|-
| 2005-2006. || [[Stižu dolari|Stižu dolari 2]] || Gvozden Gvozdenović
|-
| 2006. || [[Sutra ujutru]] || čika Sava
|-
| 2007. || [[Bela lađa]] || Simonović
|-
| 2007. || [[Ono naše što nekad bejaše]] || starešina suda
|-
| 2008. || [[Nije kraj]] || 
|-
| 2007-2008. || [[Ulica lipa]] || Žile
|-
| 2009. || [[Balkan ekspres 3]] || 
|}

== Vanjske veze ==
* {{imdb name|id=194115|name=Branko Cvejić}}
* {{PORT.rs-person|131811|Branko Cvejić}} 

{{klica-biog}}

{{Lifetime|1946|2022|Cvejić, Branko}}

[[Kategorija:Srpski glumci]]
[[Kategorija:Jugoslavenski glumci]]
[[Kategorija:Biografije, Beograd]]
[[Kategorija:Authority control]]</text>
      <sha1>0ue3wiwaxvmcp4z3q4ogprtj10yigt8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Mario Kopić</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155164</id>
    <revision>
      <id>41260218</id>
      <parentid>41248140</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T09:54:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>141.138.33.230</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Djela */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10801" xml:space="preserve">{{Filozof
| regija          =Zapadna filozofija
| era             =[[Filozofija 21. stoljeća]]
| slika           =Mario Kopic 2007.jpg
| opis_slike      =
| veličina        =
| ime             =Mario Kopić
| rođenje         =[[13. 3.|13. marta]] [[1965|1965.]], ([[Dubrovnik]], [[Hrvatska]])
| smrt            =
| škola_tradicija =[[kontinentalna filozofija]] (fenomenologija)
| glavni_interesi =[[etika]], [[religija]] i [[kultura]]
| poznate_ideje   =
| utjecaji        =[[Friedrich Nietzsche|Nietzsche]], [[Martin Heidegger|Heidegger]], [[Jacques Derrida|Derrida]], [[Gianni Vattimo|Vattimo]]
| utjecao_na      =
| potpis          =
}}

'''Mario Kopić''' ([[Dubrovnik]], [[13. 3.|13. marta]] [[1965|1965.]]) filozof, publicista i prevodilac. Njegov naučni interes obuhvata [[fenomenologija|fenomenologiju]], filozofiju kulture i [[filozofija religije|filozofiju religije]], [[etika|etiku]] i istoriju ideja.

== Biografija ==

Kopić je osnovnu i srednju školu završio u rodnom Dubrovniku. Nakon studija [[filozofija|filozofije]] i komparativne književnosti na [[Filozofski fakultet u Zagrebu|Filozofskom fakultetu u Zagrebu]] te studija filozofije (fenomenologije) i [[antropologija|antropologije]] na univerzitetu u [[Ljubljana|Ljubljani]], nastavlja studije istorije ideja na ''Institutu Friedrich Meinecke'' Slobodnog univerziteta u [[Berlin]]u (kod profesora Ernsta Noltea) i studije komparativne religiologije i kulturalne antropologije religije na univerzitetu ''Sapienza'' u [[Rim]]u (pod mentorstvom antropologa Ide Magli). &lt;ref&gt;http://www.matica.hr/knjige/autor/661/lat{{Dead link|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

Dobitnik je nagrade [[Slobodna Dalmacija|Slobodne Dalmacije]] za mlade naučnike ([[1991|1991.]]). Od [[1992|1992.]] do [[1996|1996.]] godine naučno sarađuje sa ''Institutom za humanističke studije'' u Ljubljani. Jedan je od aktera filma ''N.E.P.'' ([[1995|1995.]]) makedonskog režisera [[Igor Ivanov|Igora Ivanova]]. Od [[1998|1998.]] do [[2002|2002.]] godine gostujući je naučni istraživač italijanskog ničeanstva u ''Fondazione Julius Evola'' u Rimu.

U svojim filozofskim djelima, polazeći od mišljenja na kraju [[Metafizika|metafizike]] i iskustva [[Totalitarizam|totalitarizma]], razvija svojevrsnu filozofiju [[Postmodernizam|postmoderne]] i post-antropocentričnog [[Humanizam|humanizma]].

Kao publicista i komentator piše za više italijanskih, francuskih, njemačkih i slovenačkih publikacija. Spoljašnji je urednik [[Sarajevo|sarajevske]] revije za kulturu i nauku ''Odjek'' i stalni saradnik francuskog časopisa ''Le Monde diplomatique''. Urednik je filozofske biblioteke Poligraf &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.antibarbarus.hr/?lang=hr&amp;section=biblioteke&amp;id=12 |access-date=2012-05-08 |archivedate=2010-02-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100228114442/http://www.antibarbarus.hr/?lang=hr&amp;section=biblioteke&amp;id=12 |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; kod Izdanja Antibarbarus.

Godine [[2009|2009.]] objavljen je Kopićev prevod na [[hrvatski jezik]] poznatog [[Friedrich Nietzsche|Nietzscheovog]] djela [[Also sprach Zarathustra: Ein Buch für Alle und Keinen|Tako je govorio Zaratustra]]. Novo redigovano i popravljeno izdanje tog prevoda objavljeno je u [[Beograd|Beogradu]] [[2021]]. godine.

== Djela ==


'''Autorska djela'''

* ''Filozofija i umjetnost'' (zbornik), Delo 11-12 /1990, [[Beograd]] [[1990]].
* ''Iskušavanje rubova smisla: Pabirci iz estetike'', Dubrovnik [[1991]].
* ''S Nietzscheom o Europi'', Zagreb 2001. ISBN 953-222-016-X
* ''[[Nietzsche]] e [[Evola]]: Il pensiero come destino'', Roma [[2001]].
* ''Proces Zapadu'', Dubrovnik 2003. ISBN 953-7089-02-9
* ''Izazovi post-metafizike'', Sremski Karlovci - [[Novi Sad]] [[2007]]. ISBN 978-86-7543-120-6
* ''Nezacjeljiva rana svijeta'', Zagreb 2007. ISBN 978-953-249-035-0
* [[Gianni Vattimo]]: ''Čitanka'' (ur.), Zagreb [[2008]]. ISBN 978-953-249-061-9
* Dušan Pirjevec: ''Smrt i niština'' (ur.), Zagreb [[2009]]. ISBN 978-953-225-124-1
* ''Sekstant. Skice o duhovnim temeljima svijeta'', Beograd [[2010]]. ISBN 978-86-519-0449-6
* ''Otkucaji drugoga'', Beograd 2013. ISBN 978-86-519-1721-2
* ''Prozori. Ogledi o umjetnosti'', Dubrovnik [[2015]]. ISBN 978-953-7835-24-8
* ''Tama u zjenici sunca. Filozofski ogledi'', Dubrovnik 2018. ISBN 978-953-7835-43-9
* ''Žudnja i stremljenje'', Zagreb 2018. ISBN 978-953-341-117-0
* ''Protiv samorazumljivosti'', koautor Vedran Salvia, Dubrovnik 2020. ISBN 978-953-7835-57-6
*''Prekogroblje po [[Dante Alighieri|Danteu]]'', Zagreb 2021. ISBN 978-953-341-219-1

'''Predgovori'''

* Emile M. Cioran - fanatik brez prepričanja, u: [[Emile Cioran]]: ''Zgodovina in utopija'', Ljubljana 1996. ISBN 961-231-012-2
* Kaj je radikalni islamizem, u: Bruno Étienne: ''Radikalni islamizem'', Ljubljana 2000. ISBN 961-231-176-5
* Resignacija in vesela znanost Petra Sloterdijka, u: [[Peter Sloterdijk]]: ''Evrotaoizem: H kritiki politične kinetike'', Ljubljana 2000. ISBN 961-231-143-9
* Vatimova filozofija religije, u: [[Gianni Vattimo]]: ''Vjerovati da vjeruješ'', Beograd 2009. ISBN 987-86-86525-14-7
* Ciklon Onfray, u: [[Michel Onfray]]: ''Magnetizam sunčevih prekretnica: Dnevnik hedoniste'', Zenica 2010. ISBN 978-9958-9421-4-3
* Dužno priznanje homoseksualnosti, u: [[Jeremy Bentham]]: ''Odbrana homoseksualnosti'', Sremski Karlovci - Novi Sad 2010. ISBN 978-86-7543-199-2
* Bruno Latour: Hibridna misel v hibridnem svetu, u: [[Bruno Latour]]: ''Pandorino upanje'', Ljubljana 2011. ISBN 978-961-242-396-4
* Knjiga o našem vremenu, u: [[Umberto Galimberti]]: ''Neugodni gost: Nihilizam i mladi'', Zenica 2013. ISBN 978-9958-639-41-8
* U obzorju metafizike umjetnika: u: Friedrich Nietzsche: ''Pet predgovora za pet nenapisanih knjiga'', Zagreb 2020. ISBN 978-953-222-841-0

'''Prevodi (izbor)'''

* Gianni Vattimo, ''Kraj moderne'', Zagreb [[2000]]. ISBN 953-150-556-X
* [[Friedrich Nietzsche]], ''[[Arthur Schopenhauer|Schopenhauer]] kao odgajatelj'', Zagreb [[2003]]. ISBN 953-150-564-0
* Friedrich Nietzsche, ''Uz genealogiju morala'', Zagreb [[2004]]. ISBN 953-174-210-3
* [[Jean Baudrillard]], ''Duh terorizma'', Dubrovnik, 2003. ISBN 953-7089-00-2
* [[Michel Foucault]], ''Kritika političkoga uma'', Dubrovnik 2003. ISBN 953-7089-01-0
* V. Kalan, Walter Otto, '' [[Grčka mitologija|Bogovi Grčke]]'', , Zagreb 2004. ISBN 953-174-237-5
* Franci Zore, ''Početak i smisao metafizičkih pitanja'', Zagreb [[2005]]. ISBN 953-225-083-2
* [[Giorgio Agamben]], ''Homo sacer'', Zagreb [[2006]]. ISBN 953-7372-01-4
* Giorgio Agamben: ''Ono što ostaje od [[Auschwitz]]a'', Zagreb 2008. ISBN 978-953-249-059-6
* Dean Komel, ''Smisao posredovanja'', Zagreb 2008. ISBN 978-953-225-083-1
* Leon Stefanija, ''Metode analize glazbe'', Zagreb 2008. ISBN 9789536090310
* Mladen Dolar, ''O škrtosti'', Zagreb 2009. ISBN 978-953249090-9
* [[Jacques Derrida]], ''O apokaliptičnom tonu usvojenom u novije vrijeme u filozofiji'', Zagreb 2009. ISBN 978-953-249-085-5
* Gianni Vattimo: ''Vjerovati da vjeruješ'', Beograd 2009. ISBN 978-86-86525-14-7
* Friedrich Nietzsche, ''[[Tako je govorio Zaratustra]]'', Zagreb 2009. ISBN 978-953731343-2
* Giorgio Agamben, ''Vrijeme što ostaje'', Zagreb 2010. ISBN 978-953-249-100-5
* Umberto Galimberti: ''Neugodni gost: nihilizam i mladi'', Zenica 2013. ISBN 978-9958-639-41-8
* [[Else Lasker-Schüler]]: ''Lirika'', Dubrovnik 2013. ISBN 978-953-7835-10-1
* Friedrich Nietzsche: ''Bespoštedne misli'', Koprivnica 2013. ISBN 978-953-320-057-6
* Giorgio Agamben: ''Otvoreno. Čovjek i životinja'',[[Čačak]]-Beograd 2014. ISBN 978-86-83507-98-6
* [[Stefan Zweig]]: Nietzsche, Koprivnica 2015. ISBN 978-953-320-086-6
* Janko M. Lozar: Nietzsche kroz nihilizam, Zagreb 2017. ISBN 978-953-8139-04-8
*Ivan Urbančič: Povijest nihilizma: od začetka do kraja povijesti filozofije, Zagreb 2019. ISBN 978-953-225-215-6
*Giorgio Agamben; ''Što znači biti suvremen?'' Beograd 2019. ISBN 978-86-81042-17-5
*Giorgio Agamben: ''Što je dispozitiv?'' Beograd 2019. ISBN 978-86-81042-16-8
*[[Leonardo da Vinci]]: ''Renesansne misli'', Koprivnica 2019. ISBN 978-953-320-122-1
*Dean Komel: ''Obilježja smisla'', Zagreb 2019. ISBN 978-953-8195-05-1
*[[Niccolò Machiavelli|Niccolo Machiavelli]]: ''Političke misli'', Koprivnica 2020. ISBN 978-953-320-128-3
*Rok Svetlič: ''Podnositi bitak svijeta: Ontologija prava i države'', Zagreb 2020. ISBN 978-953-225-225-5
*[[Johann Wolfgang von Goethe]]: ''Životne misli'', Koprivnica 2021. ISBN 978-953-320-140-5
*Friecdrich Nietzsche: ''Tako je govorio Zaratustra: jedna knjiga za sve i nikoga'', Beograd 2021. ISBN 978-86-80254-46-3
*Giorgio Colli: ''Rođenje filozofije'', Čačak - Beograd 2022. ISBN 978-86-89901-95-5

== Izvori ==
{{izvori}}
* [http://www.zarez.hr/pages/245/zariste4.html Interview s Mariom Kopićem, Zarez, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120419013746/http://www.zarez.hr/pages/245/zariste4.html |date=2012-04-19 }}
* [http://feral.audiolinux.com/tpl/weekly1/article.tpl?IdLanguage=7&amp;NrIssue=1173&amp;NrSection=15&amp;NrArticle=17751 Interview s Mariom Kopićem, Feral Tribune 2008.]
* [http://www.net.hr/kultura/knjiga/page/2007/07/23/0109006.html Nezacjeljiva rana svijeta]
* [http://www.hdpisaca.org/novost.asp?novost_id=346 Hrvatsko društvo pisaca - Biblioteka Tvrđa: Nova knjiga Marija Kopića]

== Spoljašnje poveznice ==
* [http://www.pescanik.net/content/view/3817/1226/ M.Kopić: Književnost i nacionalizam,2009.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100627072319/http://www.pescanik.net/content/view/3817/1226/ |date=2010-06-27 }}
* [http://www.odjek.ba/?broj=16&amp;id=17 M. Kopić: Slaba misao - talijanski put u metafiziku, 2008.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005152032/http://www.odjek.ba/?broj=16&amp;id=17 |date=2011-10-05 }}
* [http://www.scribd.com/doc/8573058/K-rehabilitaciji-patolokog-Mario-Kopi- M. Kopić: Ka rehabilitaciji patološkog]
* [http://www.odjek.ba/index.php?broj=06&amp;id=15 M. Kopić: Paul Ricoeur – filozof čitanja, 2005.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706131908/http://www.odjek.ba/index.php?broj=06&amp;id=15 |date=2011-07-06 }}
* [http://www.odjek.ba/index.php?broj=05&amp;id=15 M. Kopić: Derridini putevi, Derridine postaje, 2005.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005151904/http://www.odjek.ba/index.php?broj=05&amp;id=15 |date=2011-10-05 }}
* [http://www.odjek.ba/index.php?broj=01&amp;id=36 M. Kopić: Japanska postmoderna filozofija, 2002.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111005151955/http://www.odjek.ba/index.php?broj=01&amp;id=36 |date=2011-10-05 }}

{{Lifetime|1965||Kopić, Mario}}

[[Kategorija:Hrvatski filozofi]]
[[Kategorija:Hrvatski publicisti]]
[[Kategorija:Hrvatski prevoditelji]]
[[Kategorija:Prevodioci]]
[[Kategorija:Biografije, Dubrovnik]]</text>
      <sha1>kn4rw6oi93aqz75yzdeircjok8xlirl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Branko Vukelić (špijun)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>218062</id>
    <revision>
      <id>41260190</id>
      <parentid>40826864</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:54:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>178.148.2.51</ip>
      </contributor>
      <comment>/* Biografija */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6631" xml:space="preserve">{{Infokutija biografija
| ime             = Branko Vukelić
| slika           = Branko Vukelic.PNG
| širina_slike    = 250px
| opis_slike      = Branko Vukelić
| datum_rođenja   = 1904.
| mjesto_rođenja  = [[Osijek]], [[Austrougarska]]
| datum_smrti     = januar {{death year and age|1945|1904}}
| mjesto_smrti    = [[Abaširi]], [[Japan]]
| zanimanje       = obavještajac
}}
'''Branko Vukelić &quot;Jugosloven&quot;''' ([[Osijek]], [[1904]] — [[Abaširi]], januar [[1945]]) je bio jugoslovenski špijun koji je radio u špijunskom krugu [[Rihard Zorge|Riharda Zorge]] u [[Japan]]u.

Prema jednoj verziji, najaveći uspeh njegove grupe bio je što su saznali datum nemačkog napada na SSSR.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot;/&gt;

== Biografija ==

Rođen je u [[Osijek]]u 1904. godine. Njegov otac, Srbin, Milivoj, je bio oficir u austrijskoj vojski u Lici, a majka Vilma je bila [[Jevrej]]ka.

Vukelićeva porodica se preselila u [[Zagreb]] gde je pohađao srednju školi.&lt;ref name=autogenerated1&gt;Gannon, Stealing Secrets, Telling Lies: How Spies and Codebreakers Helped Shape the Twentieth Century, Brassey's, 2002, page 140&lt;/ref&gt; Bio je član marksističkog kluba u Zagrebu.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot; /&gt; Prvi put uhapšen 1922., zbog sudelovanja u demonstracijama povodom osude Alije Alijagića na smrt.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot;&gt;Muzej Istorije Jugoslavije, Inv.br. 12427.&lt;/ref&gt; 

Krenuo je na fakultet u Zagrebu, ali je 1931. proteran iz zemlje kao agitator progresivnih ideja.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot; /&gt; Nakon toga odlazi u [[Pariz]] gde je završio prava na Univerzitetu u [[Sorbona|Sorboni]].

1932. se povezuje sa Kominternom.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot; /&gt; Prema jednoj verziji, nakon diplomiranja, usled velike svetske depresije, uspostavio je kontakt sa [[komunizam|komunizmom]] kao način da dobije posao tokom krize.&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;

== U Japanu ==

U [[1933]]. godini Vukelić je poslat u [[Japan]] kao sovjetski agent nakon što ga je regrutovala članica [[Kominterna|Kominterne]] pod imenom Olga.&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 57&lt;/ref&gt; Doputovao je kao dopisnik &quot;Politike&quot; i pariškog časopisa &quot;VU&quot; u Japan, gde počinje obaveštajne aktivnosti pod rukovodstvom Riharda Zorgea.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot; /&gt; Zadatak te grupe je bio da saznaje vojne planove Nemačke i Japana. 

Radio je Rihardom Zorgom u tzv Zorgeovom prstenu, zajedno sa Maksom Klauzenom, Ozaki Hotsumi i Mijagi Jokotom.&lt;ref&gt;Russia Information Center, [http://www.russia-ic.com/rus_international/in_depth/699/ &quot;Russia is spying. Richard Sorge&quot;], March 4, 2008, Retrieved on January 7, 2010&lt;/ref&gt; Vukelič je bio zapošljen od strane francuskog lista Havas&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 271&lt;/ref&gt;, i srpskoe novine Politika kao sprecijani dopisnik.&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;&lt;ref&gt;Politika Online http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/Otac-je-umro-dva-puta.lt.html, retrieved on January 7, 2010&lt;/ref&gt;. U Jokohamu je stigao [[11. februar]]a [[1933]], i javio se [[Rihard Zorge|Rihardu Zorgi]], vođi sovjstske špijunske mreže. Iako je ovo bila sovjetska operacija, Vukelić je verovao da on služi Kominterni.&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 65&lt;/ref&gt;

Prvi brak sa Edit raspao se nakon serije afera, nakon čega je oženio Jošiko Jamasaki, svoju japansku prevoditeljicu&lt;ref&gt;Gannon, Stealing Secrets, Telling Lies: How Spies and Codebreakers Helped Shape the Twentieth Century, Brassey's, 2002, page 141&lt;/ref&gt;. Ovaj braj je smatran pretnjom za operaciju, pa ga Zorge nije odobrio, ali je Vukelić odlučio da se oženi bez odobrenja. Nakon ovog neslaganja centar u [[Moskva|Moskvi]] je odlučio da se operacija nastavi a da Vukelić ostane u prstenu.&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 133&lt;/ref&gt; Vukelićeve glavne aktivnosti su bile skupljanje informacija. Skupljao je informacije iz japanskih novina i magazina, kao i iz ambasada i novinarskih kontakata&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 77&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Gannon, Stealing Secrets, Telling Lies: How Spies and Codebreakers Helped Shape the Twentieth Century, Brassey's, 2002, page 144&lt;/ref&gt; a bio je nadležani za fotografski posao.&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 70&lt;/ref&gt;

Prema jednoj verziji, najaveći uspesi Zorgea i drugova su u tome što su saznali datum nemačkog napada na SSSR, kao i to da je Japan odustao od otvaranja fronta prema SSSR-u čime je omogućeno prebacivanje sovjetskih trupa sa japanske granice na Moskovski front.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot;/&gt;

Sorgeov špijunski prsten je probijen [[1941]]. godine. Uhapšen od japanske policije 18. oktobra 1941 zajedno sa celom grupom Riharda Zorgea.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot;/&gt; Iako je Zorge pokušao da opovrgne Vukelićevo i Mijagijevo učešće&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 296&lt;/ref&gt;, Vukelić je osuđen na doživotnu robiju zajedno sa Klauzenom.&lt;ref&gt;Whymant R, Stalin's Spy, I B TAURIS &amp; CO LTD, 1996, page 312&lt;/ref&gt; Bio je utamničen u Sugamo, a odatle je prebačen u Abaširi ([[Hokaido]]) u julu [[1944]]. Umro u zatvoru &quot;Abaširi&quot;. na krajnjem severu Japana, 13. januara 1945.&lt;ref name=&quot;Muzej&quot;/&gt; 

Jošiko je informisana o njegovoj smrti [[15. januar]]a [[1945]].

== Sovjetsko priznavanje ==

Iako aktivnosti Zorgeove grupe nisu bile priznavane do [[1960e|1960ih]], Vukelić je posthumno odlikovan [[Orden Otadžbinskog rata|Ordenom Otadžbinskog rata]] (prvog stepena), [[5. novembar|5. novembra]] [[1964]]. od strane Prezidijuma Sovjetskog Saveza.&lt;ref&gt;CIA, [https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol9no4/html/v09i4a09p_0001.htm New Light on Old Spies: A Review of Recent Soviet Intelligence Revelations], September 18, 1995, Retrieved on January 7, 2010&lt;/ref&gt;

== Reference ==
{{izvori|2}}

== Vanjske veze ==
{{Commonscat|Branko Vukelić (spy)}}
* [http://nihonkichigai.blog.hr/2007/07/1622867945/hiroshiyamasaki-vukelic-i-njegov-rjecnik.html Interviju sa Hiroši Jamasak-Vukelić]
* [http://books.google.com/books?id=G3fsz3J6FzEC&amp;dq=branko+vukelic+paris&amp;source=gbs_navlinks_s Whymant R., Sorge's Spy, on Google books]
* [http://books.google.com/books?id=Kgb14s5UNmAC&amp;printsec=frontcover&amp;source=gbs_navlinks_s#v=onepage&amp;q=&amp;f=false Gannon J., Stealing Secrets, Telling Lies: How Spies and Codebreakers Helped Shape the Twentieth Century, on Google Books]
* [https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/vol9no4/html/v09i4a09p_0001.htm New Light on Old Spies: A Review of Recent Soviet Intelligence Revelations, CIA Library]

{{Lifetime|1904|1945|Vukelić, Branko}}
[[Kategorija:Biografije, Osijek]]
[[Kategorija:Obavještajci]]</text>
      <sha1>pbxeamoz9k0p5up3g14dbzrlojrmnsj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Popis sultana Osmanskog carstva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>242917</id>
    <revision>
      <id>41260182</id>
      <parentid>41241358</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:55:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25950" xml:space="preserve">{{bez_izvora}}
{{Poseban članak|Istorija Osmanskog carstva}}
Ovo je spisak [[sultan]]a [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]] ({{Šablon:Jez-tur|Osmanlı padişahları}}). Ukupno ih je bilo 36. Svi vladari sem [[Osman I|Osmana I]] su imali [[Tughra|tugre]], monograme sultana.

== Naslovi ==
[[Osman I]] i [[Orhan I]] su nosili titule [[beg]]ova, a tek od [[Murat I|Murata I]] vladari nose titulu sultana. Od tada obično vladar [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]] se zove [[Sultan]] (سلطان), što je vrhunski vladarsko–politički naslov u islamskom svijetu poput [[Emir]]a. Na [[Turski jezik|turskom]] se inače kaže ''padišah'' ({{Šablon:Jez-tur|padişah}}), [[Perzijski jezik|perzijska]] riječ koja se sastoji od ''şah'' (kralj) i ''pad'' (gospodar nečega, zaštitnik).&lt;br/&gt;
Međutim krajem januara 1517. [[Selim I|sultan Selim]] je pobio [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki Sultanat]] i smijenio zadnjeg mamelučkog kalifa [[Al-Mutawakkil III|al-Mutawakila]]. Selim je 1516. osvojio [[Damask]] i 1517. [[Jeruzalem]], [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Od 1517. sultan osmanske dinastije je istovremeno i [[Kalif]] (خليفة), vođa [[Umma|ummeta]], to jeste zajednice svih vjernika u [[Islam]]. Stoga osmanski sultan biva vrhovni poglavar [[musliman]]a i idealni nasljednik [[Muhamed]]a. 1534. je [[Sulejman I|sultan Sulejman]] osvojio [[Baghdad]], Osmanlije su ga jedno vrijeme izgubili početkom 17. stoljeća, te je grad opet osvojio [[Murat IV|sultan Murat IV]] 1638. godine. Osmanski sultan je legitimno nosio naslov kalife puna četiri stoljeća i bio je vladar svih glavnih gradova islama.&lt;br/&gt;
Nakon [[Turski rat za nezavisnost|Turske revolucije]], [[Abdul Medžid II]] je bio samo kalif jer je [[Velika narodna skupština Turske|Nacionalna skupština]] 1. novembra 1922. ukinula [[sultanat]]. [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] je ukinuo [[Kalifat]] 3. marta 1924.
&lt;br/&gt;
U razgovoru ili u pismu gdje se netko obraća sultanu – recimo [Ibrahimu] – naslovi koje je nužno bilo naglasiti su bili:
* ''Sultan'' [Ibrahim] ''[[Kan (titula)|Han]] Hazretleri'', gdje ''hazretleri'' ili ''hadrah'' znači »Vaše Visočanstvo«;
* dodatno ''hünkarım'' što vrijedi kao »moj gospodar« ili »Vaše Carsko Veličanstvo«;
* dodatno ''padişah'' (»car«) ''efendim'' (»gospodar«);
* dodatno ''sultanım'' (»moj sultane«).
Ali kada se dotični sultan [Ibrahim] u primjeru predstavlja, zapravo njegov zvanični i svečani naziv bi bio:
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:*ccf;&quot;
|-
|
&lt;small&gt;&lt;i&gt;[[Sultan]] &lt;/i&gt;[Ibrahim]&lt;i&gt; [[Kan (titula)|han]], gospodar Uzvišene [[Osmanska dinastija|kuće Osmana]], [[sultan]] svih sultana (&lt;/i&gt;Sultan us-Selatin&lt;i&gt;), [[Kan (titula)|han]] svih hanova (&lt;/i&gt;Hakan&lt;i&gt;), zapovjednik [[Musliman|svih vjernika]] i nasljednik [[Muhamed|Proroka]] od [[Allah|gospodara svemira]], čuvar Svetih Gradova od [[Meka|Meke]], [[Medina|Medine]] i [[Jeruzalem|Kudsa]], [[Bizantsko Carstvo|Car Rima]] (&lt;/i&gt;Kayser-i Rum&lt;i&gt;), [[Car]] (&lt;/i&gt;Padişah&lt;i&gt;) triju gradova od [[Istanbul]]a, [[Jedrene|Edirna]] i [[Bursa|Burse]], i gradova [[Damask|Šama]] i [[Kairo|Kahire]], cijelog [[Azerbejdžan|Azerbajdžana]], [[Magreb]]a, [[Kirenaika|Barke]], [[Kairuan|Kajrevana]], [[Alep|Halepa]], [[Al-Hasa|el-Ahse]], [[Irak|Arapskog i perzijskog Iraka]], [[Basra|Basre]], [[Raka (Sirija)|Rake]], [[Mosul|Musula]], [[Partija (pokrajina)|Pahle]], [[Diyarbakır|Dijarbakirskog Vilajeta]], [[Kilikija|Kilikije]], pokrajinā [[Erzurum]]a, [[Sivas]]a, [[Adana|Adane]], [[Karaman]]a, [[Van]]a, [[Libija|Barbarije]], [[Hidžaz|Habeša]], [[Tunis]]a, [[Tripoli|Trablusa]], [[Kipar|Kibrisa]], [[Rodos]]a, [[Krit|Girita]] i [[Peloponez|Moreje]], [[Sredozemno more|Bijelog mora]] i [[Crno more|Crnog mora]], [[Anadolija|Anadolije]] i [[Rumelija|Rumelije]], [[Bagdad|Bagdata]], [[Kurdistan]]a, [[Grčka|Junanistana]], Turkistana, [[Krim|Tataristana]], [[Gruzija|Čerkezistana]], krajine [[Kabardsko-Balkarska|Kabarde]], [[stepa|stepe]] [[Kipčaki|Kipčaka]], svih zemalja [[Tatari|Tatara]], [[Feodosija|Kefe]] i svih susjednih pokrajina, [[Bosna i Hercegovina|Bosne]], grada [[Beograd]]a i njezine [[Beogradska tvrđava|tvrđave]], pokrajine [[Srbija|Srbistana]] sa svim tvrđavama i gradovima, svih [[Albanci|Arnauta]], cijelog [[Vlaška|Eflaka]] i cijele [[Moldavija (pokrajina)|Bogdanije]], zajedno sa svim njihovim podložnicima i granicama, i mnogih drugih zemalja i gradova.&lt;/i&gt;&lt;/small&gt;
|}

== Spisak sultana ==
{| class=&quot;wikitable&quot; border=&quot;1&quot; style=&quot;width:100%; text-align:center;&quot;
|-
! width=&quot;5%&quot; | #
! width=&quot;20%&quot; | Sultan
! width=&quot;80pxx&quot; | Portret
! width=&quot;15%&quot; | Vladao od
! width=&quot;15%&quot; | Vladao do
! width=&quot;80pxx&quot; | [[Tughra]]
! width=&quot;25%&quot; | Napomene
|-
| —
| [[Ertugrul|Ertugrul-beg]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(''r.'' 1191 – ''u.'' 1281)&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Ertugrul-gazi-1.jpg|80px|Ertugrul-beg]]
| 1230
| 1281
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Sin [[Sulejman Šah|Kaja Alp Oglu Sulejman Šah]];
* Vladao sve do svoje smrti.
* Otac Osmana I i izabrani vođa [[Kaji|Kaji klana]] [[Oguzi|Oguz plemena]].
|-
| —
| [[Osman I|Osman-beg]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(''r.'' 1258 – ''u.'' 1324)&lt;/small&gt; 
| [[File:I_Osman.jpg|80px|Osman-beg]]
| 1281
| 1299
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Sin [[Ertugrul|Ertugrul-bega]];
* Izabran od strane begova [[Kaji pleme]]na za poglavara kao naslednika svoga oca [[Ertugrul|Ertugrul-bega]], i proglašen za princa (''[[emir]]a'') od strane [[Kejkubad III|Ala ad-Din Kejkubada III]], sultana [[Ikonijski sultanat|Ikonijskog sultanata]]. 
* Postao samostalan suveren padom [[Ikonijski sultanat|Ikonijskog sultanata]] 27. jula, 1299. 
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; | 
=== [[Nastanak Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Osmansko carstvo|27. jl 1299.]] – [[Bitka kod Angore|20. jul 1402.]])&lt;/small&gt;
|-
| 1
| [[Osman I]]&lt;br /&gt;''&lt;small&gt;[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)&lt;/small&gt;''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''BEY (Gospodar)''&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''KARA (Crni)''&lt;/small&gt;
| [[File:I_Osman.jpg|80px|Osman-beg]]
| 1299
| 1326
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Sin [[Ertugrul|Ertugrul-bega]];
* Dana 27. jula 1299, proglasio nezavisnost od [[Ikonijski sultanat|Ikonijskog sultanata]].
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 2
| [[Orhan I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''BEY (Gospodar)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Metehanzade orhangazi.jpg|80px|Portret Orhana I]]
| 1326
| 1362
| [[Datoteka:Tughra of Orhan.JPG|80px|Tugra Orhana I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Osmana I; 
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 3
| [[Murat I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''HÜDAVENDİGÂR (Bogoliki)'' &lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt; ''ŞEHÎD (Šahid)'' &lt;/small&gt; 
&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(Sultan od 1383.)&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Murad_I_Sahand_Ace.jpg|80px|Portret Murat I]]
| 1362
| [[Kosovska bitka|15. jun 1389]]
| [[Datoteka:Tughra of Murad I.svg|80px|Tugra Murata I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Orhana I; 
* Vladao sve do svoje smrti;
* Poginuo na bojnom polju u [[Kosovska bitka|boju na Kosovu 15. juna, 1389]].
|-
| 4
| [[Bajazit I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''YILDIRIM (Munja)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Bayezid I by Cristofano dell'Altissimo.jpg|80px|Portret Bajazita I od Kristofana del Altisima]]
| [[Kosovska bitka|15. jun 1389]]
| [[Bitka kod Angore|20. jul 1402]]
| [[Datoteka:Tughra of Bayezid I.JPG|80px|Tugra Bajazita I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Murata I;
* Zarobljen na bojnom polju u [[Bitka kod Angore|Bici kod Angore]] (''de facto'' kraj vladavine);
* Umro u zarobljeništvu u [[Akšehir]]u 8. marta 1403.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; |

=== [[Osmanski interegnum|Dinastički rat u Osmanskom carstvu]] ===
&lt;small&gt;([[Bitka kod Angore|20. jul 1402.]] – [[Musa Čelebija|5. jul 1413.]])&lt;/small&gt;
|-
| —
| [[Isa Čelebija]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Savladar [[Anadolija|Anadolije]]''&lt;/small&gt;
| [[File:İsa_Çelebi.jpg|80px|Portret Isa Čelebije]]
| 1403 
| 1405
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Nakon [[Bitka kod Angore|Bitke kod Angore]] 20. jula, 1402, [[Isa Čelebija]] pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu Čelebiju]] i počinje da vlada približno sledeće dve godine zapadnim delovima Anadolije pod vlašću carstva.
* Poražen od strane [[Mehmed I|Mehmeda Čelebije]] u bici kod [[Ulubat]]a 1405. godine.
* Pogubljen 1406. godine.
|-
| —
| [[Sulejman Čelebija|&lt;small&gt;Emir &lt;/small&gt;&lt;br /&gt;Sulejman Čelebija]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Prvi sultan [[Rumelija|Rumelije]]''&lt;/small&gt;
| [[File:Arolsen_Klebeband_01_449_4.jpg|80px|Portret Sulejman Čelebije]]
| [[Bitka kod Angore|20. jul 1402]] 
| 17. februar 1411.
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Stekao titulu ''Sultan [[Rumelija|Rumelije]]'' za evropski deo carstva, nedugo nakon osmanskog poraza u [[Bitka kod Angore|''Bici kod Angore'' 20. jula 1402.]] 
* Pogubljen 17. februar 1411.
|-
| —
| [[Musa Čelebija]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Drugi sultan [[Rumelija|Rumelije]]''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|80px|Portret Muse Čelebija]]
| 18. februar 1411 
| 5. jul 1413.
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Stekao titulu ''Sultan [[Rumelija|Rumelije]]'' za evropski deo carstva 18. februara 1411, nakon smrti [[Sulejman Čelebija|Sulejmana Čelebije]].
* Poginuo 5. jula 1413. od strane vojske [[Mehmed I|Mehmeda Čelebije]] u bici u blizini [[Samokov]]a u [[Bugarska|Bugarskoj]].
|-
| —
| [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Sultan [[Anadolija|Anadolije]]''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mehmed_I_miniature.jpg|80px|Mehmed I]]
| 1403–1406 &lt;br /&gt;&lt;small&gt;''(Sultan Istočne Anadolije)''&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;1406–1413&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''(Sultan [[Anadolija|Anadolije]])''&lt;/small&gt;
| [[Musa Čelebija|5. jul 1413]]
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Stekao kontrolu nad istočnim delovima Anadolije kao savladar nakon poraza u [[Bitka kod Angore|Bici kod Angore]] 20. jula 1402.
* Porazio [[Isa Čelebija|Isu Čelebiju]] u bici kod [[Ulubat]]a 1405. godine.
* Postao jedini vladar teritorija Anadlije pod vlašću [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]] nakon Isine smrti 1406. godine.
* Stekao titulu [[Mehmed I|Osmanski sultan Mehmed I Kan]] nakon [[Musa Čelebija|Musine]] smrti 5. jula 1413.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; |

=== [[Uspon Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Musa Čelebija|5. jul 1413]] – [[Pad Konstantinopolja (1453)|29. maj 1453]])&lt;/small&gt; 
|- 
| 5
| [[Mehmed I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''ÇELEBİ (The Affable)''&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''KİRİŞÇİ''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mehmed_I_miniature.jpg|80px|Mehmed I]]
| [[Musa Čelebija|5. jul 1413]]
| 26. maj 1421
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed I.JPG|80px|Tugra Mehmeda I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Bajazita I;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 6
| [[Murat II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''KOCA (Veliki)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Paolo Veronese (Nachfolger) - Sultan Murad II. - 2237 - Bavarian State Painting Collections.jpg|80px|Portret Murata II]]
| 25. jun 1421
| 1444
| [[Datoteka:Tughra of Murad II.JPG|80px|Tugra Murata II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mehmeda I;
* Abdicirao svojom slobodnom voljom u korist sina [[Mehmed II|Mehmeda II]].
|-
| 7
| [[Mehmed II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''FATİH (Osvajač)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|80px|]]
| 1444
| 1446
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed II.JPG|80px|Tugra Mehmeda II]] 
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Murata II;
* Prepustio presto ocu nakon što ga je zamolio da se vrati na vlast.
|-
| —
| [[Murat II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''KOCA (Veliki)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Paolo Veronese (Nachfolger) - Sultan Murad II. - 2237 - Bavarian State Painting Collections.jpg|80px|Portret Murata II]]
| 1446
| 3. februar 1451
| [[Datoteka:Tughra of Murad II.JPG|80px|Tugra Murata II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Ponovna vladavina;
* Primoran da se vrati na presto nakon pobune [[Janjičari|Janjičara]];
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; | 
=== [[Širenje Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Pad Carigrada (1453)|29. maj 1453]] – [[Opsada Beča (1683)|11/12. septembar 1683]])&lt;/small&gt;
|- 
| —
| [[Mehmed II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''FATİH (Osvajač)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|80px|]]
| 3. februar 1451
| 3. maj 1481
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed II.JPG|80px|Tugra Mehmeda II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Ponovna vladavina;
* [[Pad Carigrada (1453)|Osvojio Konstantinopolj]] 1453. godine;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 8
| [[Bajazit II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''VELÎ (Svetac)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:BayezidII.jpg|80px|Portret Bajazita II]]
| 19. maj 1481
| 25. april 1512
| [[Datoteka:Tughra of Bayezid II.JPG|80px|Tugra Bajazita II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mehmeda II; 
* Abdicirao;
* Umro u blizini [[Didimotika]] 26. maja 1512.
|-
| 9
| [[Selim I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''YAVUZ (Jaki)''&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''([[Kalif|Kalif svih Musimana od 1517.]])''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Yavuz Sultan I. Selim Han.jpg|80px|Selim I]]
| 25. april 1512
| 21. septembar 1520
| [[Datoteka:Tughra of Selim I.JPG|80px|Tugra Selima I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Bajazita II;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 10
| [[Sulejman Veličanstveni|Sulejman I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''MUHTEŞEM (Veličanstveni)'' 
ili
''KANÛNÎ (Zakonodavac)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|80px|Portret Sulejmana Veličanstvenog]]
| 30. septembar 1520
| 6 ili 7. septembar 1566
| [[Datoteka:Tughra of Suleiman I the Magnificent.svg|80px|Tugra Sulejmana Veličanstvenog]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Selima I; 
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 11
| [[Selim II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''SARI (Žuti)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Paolo Veronese (Nachfolger) - Sultan Selim II. - 2248 - Bavarian State Painting Collections.jpg|80px|Portret Selima II]]
| 29. septembar 1566
| 21. decembar 1574
| [[Datoteka:Tughra of Selim II.JPG|80px|Tugra Selima II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Sulejmana I; 
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 12
| [[Murat III]]
| [[Datoteka:Sultan Murad III.jpeg|80px|Portret Murata III]]
| 22. decembar 1574
| 16. januar 1595
| [[Datoteka:Tughra of Murad III.JPG|80px|Tugra Murata III]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Selima II; 
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 13
| [[Mehmed III]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''ADLÎ (Pravedni)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Sultan Mehmet III of the Ottoman Empire.jpg|80px|Portret Mehmeda III]]
| 27. januar 1595
| 20 ili 21. decembar 1603
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed III.JPG|80px|Tugra Mehmeda III]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Murata III;
* Vladao sve do svoje smrti;
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; |

=== [[Stagnacija Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Mir u Žitvatoroku|11. novembar 1606]] – [[Karlovački mir|28. januar 1699]])&lt;/small&gt;

|-
| 14
| [[Ahmed I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''BAKHTÎ (Batljivi)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Sultan Ahmed I.jpg|80px|Portret Ahmeda I]]
| 21. decembar 1603
| 22. novembar 1617
| [[Datoteka:Tughra of Ahmed I.JPG|80px|Tugra Ahmeda I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mehmeda III;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 15  
| [[Mustafa I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Mentalna retardacija|DELİ]]'' (Ludi)&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:I_Mustafa_(cropped).jpg|80px|Mustafa I]]
| 22. novembar 1617
| 26. februar 1618
| [[Datoteka:Tughra of Mustafa I.JPG|80px|Tugra Mustafe I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mehmeda III;
* Svrgnut zbog [[Mentalna retardacija|mentalne retardacije]] u korist mlađeg bratanca [[Osman II|Osmana II]].
|-
| 16
| [[Osman II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''GENÇ (Mladi)''&lt;br /&gt; ''ŞEHÎD (Shāhīd)'' &lt;/small&gt; 
&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Osman II by John Young.jpg|80px|Portret Osmana II od Džona Janga]]
| 26. februar 1618
| 19. maj 1622
| [[Datoteka:Tughra of Osman II.JPG|80px|Tugra Osmana II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ahmeda I;
* Svrgnut prilikom pobune [[Janjičari|Janjičara]] 19. maja 1622;
* Pogubljen 20. maja 1622. od strane [[Veliki vezir|Velikog vezira]] Kara Davud-paše od kompresije testisa.
|-
| —
| [[Mustafa I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Mentalna retardacija|DELİ]]'' (Ludi)&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:I_Mustafa_(cropped).jpg|80px|Mustafa I]]
| 20. maj 1622
| 10. septembar 1623
| [[Datoteka:Tughra of Mustafa I.JPG|80px|Tugra Mustafe I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Ponovna vladavina;
* Vrazen na presto nakon pogubljenja njegovog bratanca [[Osman II|Osmana II]];
* Svrgnut zbog [[Mentalna retardacija|mentalne retardacije]] i zatočen u [[Istanbul]]u sve do smrti 20. januara 1639.
|-
| 17
| [[Murat IV]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt; ''SAHİB-Î KIRAN''&lt;br /&gt; ''Osvajač [[Bagdad]]a'' &lt;br /&gt; ''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)'' &lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Murad_IV.jpg|80px|Murad IV]]
| 10. septembar 1623
| 8 ili 9. februar 1640
| [[Datoteka:Tughra of Murad IV.svg|80px|Tugra Murata IV]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ahmeda I;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 18
| [[Ibrahim I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt; ''DELİ (Ludi)'' &lt;br /&gt; ''Osvajač [[Krit]]a''&lt;br /&gt; ''ŞEHÎD (Shāhīd)'' &lt;/small&gt; 
| [[Datoteka:Arolsen Klebeband 02 313.jpg|80px|Ibrahim I]]
| 9. februar 1640
| 8. avgust 1648
| [[Datoteka:Tughra of Ibrahim.JPG|80px|Tugra Ibrahima I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ahmeda I;
* Svrgnut 8. avgusta 1648. u [[puč]]u koji je predvodio [[šejh al-Islam]];
* Zadavljen u [[Istanbul]]u 18. avgusta 1648. po nalogu [[Veliki vezir|velikog vezira]] Mevlevi Mehmed-paše.
|-
| 19
| [[Mehmed IV]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''AVCI (Lovac)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Sultan Mehmed IV.jpg|80px|Portret Mehmeda IV od Džona Janga]]
| 8. avgust 1648
| 8. novembar 1687
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed IV.JPG|80px|Tugra Mehmeda IV]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ibrahima I;
* Svrgnut 8. novembra 1687. nakon osmanskog poraza u [[Mohačka bitka (1687)|Drugoj mohačkoj bici]];
* Umro u [[Jedrene|Jedrenama]] 6. januara 1693.
|-
| 20
| [[Sulejman II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:II Suleyman (cropped).jpg|80px|Portret Sulejmana II]]
| 8. novembar 1687
| 22. jun 1691
| [[Datoteka:Tughra of Suleiman II.JPG|80px|Tugra Sulejmana II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ibrahima I;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 21
| [[Ahmed II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''KHAN [[Gazi|GHAZI]] (Princ ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Ahmed II Sahand Ace.jpg|80px|Portret Ahmeda II]]
| 22. jun 1691
| 6. februar 1695
| [[Datoteka:Tughra of Ahmed II.JPG|80px|Tugra Ahmeda II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ibrahima I;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 22
| [[Mustafa II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mustafa II- Sahand Ace.jpg|80px|Portret of Mustafa II]]
| 6. februar 1695
| 22. avgust 1703
| [[Datoteka:Tughra of Mustafa II.JPG|80px|Tugra Mustafe II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mehmeda IV;
* Svrgnut 22. avgusta 1703. zbog pobune [[Janjičari|Janjičara]] poznate kao [[Događaj iz Jedrena]];
* Umro u Istanbulu 8. januara 1704.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; | 
=== [[Slabljenje Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Karlovački mir|28. januar 1699]] – [[Sporazum iz Jašija|6. januar 1792]])&lt;/small&gt;

|-
| 23
| [[Ahmed III]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Period lala u Osmanskom carstvu|Lala]] [[Sultan]]''&lt;/small&gt; &lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Ahmed III by John Young.jpg|80px|Portret Ahmeda III od Džona Janga]]
| 22. avgust 1703
| 1 ili 2. oktobar 1730.
| [[Datoteka:Tughra of Ahmed III.JPG|80px|Tugra Ahmeda III]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mehmeda IV;
* ''[[Doba lala]]''
* Svrgnut kao posledica pobune [[Janjičari|Janjičara]] koju je predvodio [[Patrona Halil]];
* Umro 1. jula 1736.
|-
| 24
| [[Mahmud I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''KAMBUR (Grbavac)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mahmud I by John Young.jpg|80px|Portret Mahmuda I od Džona Janga]]
| 2. oktobar 1730
| 13. decembar 1754
| [[Datoteka:Tughra of Mahmud I.JPG|80px|Tugra Mahmuda I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mustafe II;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 25
| [[Osman III]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''SOFU (Pobožni)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:OsmanIII.jpg|80px|Portret Osmana III od Džona Janga]]
| 13. decembar 1754
| 29 ili 30. oktobar 1757
| [[Datoteka:Tughra of Osman III.JPG|80px|Tugra Osmana III]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mustafe II;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 26
| [[Mustafa III]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''YENİLİKÇİ (Preduzimljivi)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mustafa III by John Young.jpg|80px|Portret of Mustafa III od Džona Janga]]
| 30. oktobar 1757
| 21. januar 1774
| [[Datoteka:Tughra of Mustafa III.JPG|80px|Tugra Mustafe III]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ahmeda III;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 27
| [[Abdul Hamid I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Abd ul-Hamid (Sluga Božji)''&lt;br /&gt; ''ISLAHATÇI (Reformator)''&lt;br /&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Portrait_of_Abdülhamid_I_of_the_Ottoman_Empire.jpg|80px|Abdülhamid I]]
| 21. januar 1774.
| 6 ili 7. april 1789.
| [[Datoteka:Tughra of Abdülhamid I.JPG|80px|Tugra Abdul Hamida I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Ahmeda III;
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; |

=== [[Raspad Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Sporazum iz Jašija|6. januar 1792.]]&lt;/small&gt; –&lt;small&gt; [[Murdosko primirje|30. oktobar 1918.]])&lt;/small&gt;

|-
| 28
| [[Selim III]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''BESTEKÂR (The Composer)'' &lt;br /&gt; ''NİZÂM-Î (Regulative - Orderly)'' &lt;br /&gt; ''ŞEHÎD'' &lt;/small&gt;
| [[File:Joseph Warnia-Zarzecki - Sultan Selim III - Google Art Project.jpg|80px|Selim III]]
| 7. april 1789.
| 29. maj 1807.
| [[Datoteka:Tughra of Selim III.JPG|80px|Tugra Selima III]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mustafe III;
* Svrgnut kao posledica [[Događaj iz 1807-08|pobune janjičara]] koju je predvodio [[Kabakči Mustafa]] protiv reformi koje je sprovdio;
* Ubijen u Istanbulu 28. jula 1808. op nalogu sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV]].
|-
| 29
| [[Mustafa IV]]
| [[File:BASA-516K-1-2080-29-Mustafa IV.JPG|80px|Mustafa IV]]
| 29. maj 1807
| 28. jul 1808
| [[Datoteka:Tughra of Mustafa IV.JPG|80px|Tugra Mustafe IV]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Abdul Hamida I; 
* Svrgnut u [[Događaj iz 1807-08|pobuni janjičara]] koju je predvodio [[Alemdar Mustafa-paša]];
* Pogubljen u Istanbulu 17. novembra 1808. po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
|-
| 30 
| [[Mahmud II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''İNKILÂPÇI (Reformator)''&lt;br /&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:MahmutII.jpg|80px|Portret Mahmuda II od Džona Janga]]
| 28. jul 1808
| 1. jul 1839
| [[Datoteka:Tughra of Mahmud II.JPG|80px|Tugra Mahmuda II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Abdul Hamida I;
* Rasformirao [[Janjičari|Janjičare]] 1826. godine;
* Vladao sve do svoje smrti.
|- 
| 31
| [[Abdul Medžid I]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''TANZİMÂTÇI&lt;br /&gt;(Jaki reformator ili&lt;br /&gt;Zagovornik reorganizacije)''&lt;br /&gt;''[[Gazi|GHAZI]] (Ratnik)''&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Sultan Abdulmecid Pera Museum 3 b.jpg|80px|Portret Abdul Medžida I]]
| 1. jul 1839
| 25. jun 1861
| [[Datoteka:Tughra of Abdülmecid I.JPG|80px|Tugra Abdul Medžida I]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mahmuda II;
* Proglasio [[hatišerif]] koji je pokrenuo [[Tanzimat]] period reformi i reorganizacije 3. novembra 1839. po nalogu reformiste [[Veliki vezir|velikog vezira]] [[Kosa Mistafa Rašid-paša|Kose Mistafe Rašid-paše]];
* Vladao sve do svoje smrti.
|-
| 32
| [[Abdul Aziz|Abdul Aziz I]]&lt;br /&gt; &lt;small&gt; ''BAHTSIZ (Baksuz)'' &lt;/small&gt;&lt;br /&gt;&lt;small&gt; ''ŞEHÎD'' &lt;/small&gt; 

| [[Datoteka:Sultan Abdulaziz I.JPG|80px|Portret Abdul Aziza]]
| 25. jun 1861
| 30. maj 1876
| [[Datoteka:Tughra of Abdülaziz.JPG|80px|Tugra Abdul Aziza]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Mahmuda II;
* Svrgnut od strane ministara;
* Pet dana kasnije pronađen mrtav (ubistvo ili samoubistvo).
|-
| 33
| [[Murat V|Mehmed Murat V]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;
| [[Datoteka:Murat V.jpg|80px|Portret Murata V]]
| 30. maj 1876
| 31. avgust 1876
| [[Datoteka:Tughra of Murad V.JPG|80px|Tugra Murata V]]
| align=&quot;left&quot; | 
* Sin Abdul Medžida I;
* Svrgnut zbog njegovih napora da uvede demokratske reforme u carstvo;
* Naređeno mu je da boravi u [[Çırağan Sarayı|Čiragan palati]] gde je umro 29. avgusta 1904.
|-
| 34
| [[Abdul Hamid II]] &lt;br /&gt; &lt;small&gt;''Ulu Sultan Abd ul-Hamid Khan''&lt;br /&gt; 
(''Uzvišeni Kan'')&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Sultan Gazi Abdül Hamid II - السلطان الغازي عبد الحميد الثاني.png|80px|Portret Abdul Hamida II]]
| 31. avgust 1876
| 27. april 1909
| [[Datoteka:Tughra of Abdülhamid II.JPG|80px|Tugra Abdul Hamida II]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Abdul Medžida I;
* [[Prvo konstitutivno doba (Osmansko carstvo)|Uspostavio prvu ustavnu vlast]] 23. novembra 1876. a zatim je suspendovao 13. februara 1878;
* [[Drugi konstitutivno doba (Osmansko carstvo)|Uspostavio drugu ustavnu vlast]] od 3. jula 1908;
* Svrgnut nakon [[Incident od 31. marta|Incidenta od 31. marta]] (13. april 1909);
* Zatočen u [[Beglerbeg saraj]]u gde je umro 10. februara 1918.
|- 
| 35
| [[Mehmed V]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''REŞÂD (Rešad)'' &lt;br /&gt; (''Istinski sledbenik vere'')&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mehmed V young.jpg|80px|Portret Mehmeda V]]
| 27. april 1909
| 3. jul 1918
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed V.JPG|80px|Tugra Mehmeda V]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Abdul Medžida I;
* Vladao kao [[marioneta]] [[Mehmed Talat]]a, [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a [[Tri peše|paša]] sve do svoje smrti.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; |

=== [[Podela Osmanskog carstva]] ===
&lt;small&gt;([[Murdosko primirje|30. oktobar 1918]] – [[Ukidanje osmanskog sultanata|1. novembar 1922]])&lt;/small&gt;
|- 
| 36
| [[Mehmed VI]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''Vahid ad-Din (Wahid ad-Din)'' 
(''Ujedinitelj [[islam|vjere]]'' ili ''Jedinstvo [[islam|vjere]]'')&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:Mehmet_Vahdeddin.jpg|80px|Mehmed VI]]
| 4. jul 1918.
| 1. novembar 1922
| [[Datoteka:Tughra of Mehmed VI.JPG|80px|Tugra Mehmeda VI]]
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Abdul Medžida I;
* [[Ukidanje osmanskog sultanata|Sultanat ukinut]];
* Napustio Istanbul 17. novembra 1922;
* Umro u [[progon]]stvu u [[Sanremo|Sanremu]], [[Kraljevina Italija|Italiji]] 16. maja 1926.
|-
| colspan=7 style=&quot;background:#B9B9B9&quot; | 
=== [[Republika Turska|Republikanski]] [[Kalifat]] ===
&lt;small&gt;( 18. novembar 1922 – 3. mart 1924 )&lt;/small&gt;
|-
| —
| [[Abdul Medžid II]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;''HALİFE'' 
(''[[Kalif|Poslednji osmanski kalif]]'')&lt;/small&gt;
| [[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|80px|Kalif Abdulmecid II]]
| 18. novembar 1922
| 3. mart 1924
| —
| align=&quot;left&quot; |
* Sin Abdul Aziza I;
* Izabrani [[kalif]] od strane [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]];
* Prognan nakon ukidanja [[kalifat]]a;
* Umro u [[Pariz]]u, [[Francuska]] 23. avgusta 1944.
|}

== Usporedi ==
* [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Spisak sadrazama]]
* [[Lista sultanija Osmanskog carstva]]

== Spoljašnje veze ==
{{Commonscat|Sultans of the Ottoman Empire}}

[[Kategorija:Osmanski sultani|#]]
[[Kategorija:Biografije, Osmansko Carstvo]]
[[Kategorija:Popisi osoba]]</text>
      <sha1>0igv3jm9qpdmummwm1sq6ir85xf0q7h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>2022</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257492</id>
    <revision>
      <id>41260183</id>
      <parentid>41260043</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:57:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <comment>[[26. 7.]] - Promet na novoizgrađenom [[Pelješki most|Pelješkom mostu]].</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28681" xml:space="preserve">{{Godina nav|2022}}
{{Godina u drugim kalendarima|2022}}
Godina '''2022''' ('''[[Rimski brojevi|MMXXII]]''') je [[redovna godina koja počinje u subotu]].

== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* [[1. 1.]] - Na snazi je Regionalno sveobuhvatno ekonomsko partnerstvo 15 zemalja Azije i Pacifika, najveći trgovinski blok na svetu.
* [[4. 1.]] - Cijena plina skočila preko 30% u Europi (peterostruko u godinu dana); u plinovodu Yamal tok plina je obrnut već 15 dana.
* 4. 1. - Kosovo zabranjuje rudarenje kriptovaluta zbog nestašice struje.
* 4. 1. - Nagli porast broja registrovanih sa koronom u regionu.
* [[5. 1.]] - Protesti u [[Kazahstan]]u povodom poskupljenja goriva prerastaju u nerede. Vlada je podnela ostavku, kao i predsednik Saveta bezbednosti, bivši predsednik Nazarbajev - red se uspostavlja uz pomoć ruskih trupa.
* 5. 1. - Ministarstvo finansija SAD uvelo sankcije Miloradu Dodiku i banjalučkoj ATV zbog &quot;koruptivnih aktivnosti&quot; i pretnje stabilnosti i teritorijalnoj celovitosti BiH.
* 5. 1. - [[Novak Đoković]] stigao u Melbourne nakon što je, kontroverzno, dobio medicinsko izuzeće od obavezne vakcinisanosti - viza mu je poništena, što je oboreno na sudu 10-og, u međuvremenu je u pritvoru za imigrante.
* 5. 1. - Severna Koreja testirala hipersoničnu raketu - izvodi još šest različitih testova ovog meseca.
* [[6. 1.]] - Ruski vojnici došli u nedavno napuštenu francusku bazu u [[Timbuktu]]u.
* [[10. 1.]] - Američko-ruski razgovori u Ženevi: teme su ruske trupe na ukrajinskoj granici i ruski zahtevi NATO-u.
* [[11. 1.]] - Zaplijenjeno pola tone kokaina u tovaru banana namijenjenom crnogorskom trgovačkom lancu &quot;Voli&quot;.
* [[14. 1.]] - Odlukom ministra za imigraciju, Đokoviću je ponovo oduzeta australska viza - federalni sud odbija žalbu, deportovan je 16-og.
* [[15. 1.]] - Erupcija podvodnog vulkana Hunga Tonga - manji cunami i pepeo na [[Tonga|Tongi]].
* 16. 1. - Referendum o promeni Ustava Srbije, u delu o pravosuđu: 60,3% je &quot;za&quot;, izlaznost 30,1%. Deo opozicije tvrdi da je bilo prevara.
* [[19. 1.]] - Vladajuća koalicija &quot;Crno na bijelo&quot;, Građanskog pokreta URA i Saveza građana Civis, podnijela je Skupštini Crne Gore Inicijativu 31 poslanika, uključujući iz DPS, za izglasavanje nepovjerenja Vladi premijera Zdravka Krivokapića.
* [[20. 1.]] - Vlada Srbije povukla rudarske dozvole Rio Tintu.
* 20. 1. - Bitka u al-Hasaki na istoku Sirije: istovremeni napad Islamske Države na zatvor i pobuna zatvorenika - slede višednevne borbe sa kurdskim SDF, zatvor je uništen a 2 - 3 hiljade zatvorenika je pobeglo ili nestalo.
* [[21. 1.]] - Rusija traži povlačenje NATO trupa iz Bugarske i Rumunije, u okviru vraćanja na situaciju iz 1997.
* 21. 1. - MUP Srbije objavljuje da se sprema atentat na predsednika Vučića, od strane grupe Radoja Zvicera.
* [[24. 1.]] - Vojni udar u Burkini Faso - u zemlji je sigurnosna kriza od 2015. usled napada islamističkih militanata.
* [[27. 1.]] - SAD odbijaju ruski zahtev da Ukrajina ne bude nikada primljena u NATO.
* [[29. 1.]] - Talijanski predsjednik [[Sergio Mattarella]] je reizabran, pošto je umoljen da pristane na to radi stabilnosti.
* [[30. 1.]] - Završen ''Australian Open'': [[Rafael Nadal]] je osvojio rekordnu 21. titulu, mešovite dublove su dobili [[Kristina Mladenovic]] i [[Ivan Dodig]], [[Petra Marčinko]] među juniorkama.

=== Februar/Veljača ===
* [[2. 2.]] - Vrhunac omikronovog talasa u Srbiji: 7-dnevni prosek registrovanih slučajeva 19.288 (vrhunac hospitalizacija 14. 2., 7-dnevni prosek 4.513).
* [[3. 2.]] - Racija američkih specijalaca u Atmehu na severozapadu Sirije: lider ID Abu Ibrahim al-Qurayshi se digao u vazduh sa svojom porodicom.
* [[4. 2.]] - Izglasano nepovjerenje crnogorskoj vladi [[Zdravko Krivokapić|Zdravka Krivokapića]], glasovima &quot;Crno na bijelo&quot; i opozicije. Tri dana kasnije i predsjedniku Skupštine Aleksi Bečiću.
* 4. 2. - NATO zaključio &quot;aktivnost budnosti&quot; ''Neptune Strike 2022'' u Jadranu, u kojoj je učestvovao i nosač aviona '' USS Harry S. Truman''&lt;ref&gt;[https://sfn.nato.int/newsroom/news-archive/2022/nato-concludes-vigilance-activity-neptune-strike-2022 NATO Concludes Vigilance Activity Neptune Strike 2022]. sfn.nato.int Feb 5 2022&lt;/ref&gt; (u posjeti Splitu od 11-og).
* 4. 2. - Predstavljen izgled [[Hrvatska i euro|hrvatskih kovanica eura]], sporni prijedlog rješenja sa kunom ubrzo povučen.
* 4. 2. - Sastanak [[Xi Jinping|Xi]] - Putin u Pekingu: kritikuju &quot;negativan uticaj&quot; SAD u Evropi i Azijsko-pacifičkom regionu, Kina podržava Rusiju u ukrajinskoj krizi.
* [[4. 2.|4]] - [[20. 2.]] - Zimske olimpijske igre u Pekingu.
* [[5. 2.]] - [[Argentina]] pristupa kineskoj inicijativi [[Pojas i put]].
* [[6. 2.]] - Platinski jubilej, 70 godina vladavine britanske kraljice [[Elizabeta II|Elizabete II]].
* 6. 2. - ''Freedom Convoy'': proglašeno vanredno stanje u gradu [[Ottawa]], gde su kamioni i pešaci okupljeni od 29. 1., u protestu zbog obaveznog vakcinisanja, uz neprekidne sirene, izgrede i saobraćajni kolaps.
* 6 - 7. 2. - Ruska klizačica Kamila Valijeva (15) izvela četvorostruki skok, ali ceremonija dodele medalja je otkazana zbog nedozvoljene supstance.
* [[10. 2.]] - Započinju rusko-beloruske vojne vežbe u Belorusiji.
* [[15. 2.]] - Kiša od 258 mm izaziva klizišta u brazilskom gradu [[Petrópolis]], 217+ stradalih.
* [[17. 2.]] - Francuska i evropski saveznici najavljuju povlačenje trupa iz [[Mali]]ja.
* [[18. 2.]] - U [[Donjecka Narodna Republika|Donjeckoj]] i [[Luganska Narodna Republika|Luganskoj]] separatističkoj republici objavili evakuaciju civila u Rusiju, jer Ukrajina navodno planira ofanzivu. Prethodnih dana su pojačana granatiranja, danas se izveštava o eksplozijama automobila u Donjecku i gasovoda kod Luganska. Sutradan proglašavaju mobilizaciju.
* 18. 2. - Engleska i Vels pogođeni olujom Eunice, najjačom od 1987, pogađa i druge zemlje oko Severnog mora i Baltika.
* [[19. 2.]] - Uhićen ministar graditeljstva Darko Horvat.
* [[20. 2.]] - Velika brana etiopskog preporoda: elektrana je proizvela prvu struju.
* [[21. 2.]] - Putin objavio priznanje Donjecke i Luganske republike. Predviđeno je slanje ruske vojske kao mirovnjaka na te teritorije.
* [[23. 2.]] - Ukrajina je izglasala uvođenje vanrednog stanja, a lideri donbaskih republika su zatražili pomoć od Rusije u &quot;odbijanju agresije&quot;.
[[Datoteka:UK-MOD-Ukraine-2022-02-28.jpg|mini|250px|[[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|Ruska invazija na Ukrajinu]]: ruski prodori do kraja februara]]
* [[24. 2.]] - Rusija započela [[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|&quot;specijalnu vojnu operaciju&quot; za &quot;demilitarizaciju i denacifikaciju Ukrajine&quot;]]. Putin preti &quot;posledicama većim nego ikad u istoriji&quot; onima koji bi se umešali. Nakon udara po vojnoj infrastrukturi došlo je do prodora sa severa, severoistoka i juga. Zauzeto je [[Zmijsko ostrvo]] blizu ušća Dunava, nakon široko publikovanog prkosa ukrajinskog garnizona.
* [[25. 2.]] - Ruske trupe na severnoj periferiji Kijeva, vodi se borba za aerodrom Hostomel. Putin poziva ukrajinsku vojsku da zbaci &quot;narkomansku neonacističku&quot; vlast.
* [[27. 2.]] - Putin povisio gotovost strateških snaga zbog sankcija i &quot;pretećih izjava&quot; lidera NATO zemalja; EU će plaćati kupovinu i dostavu oružja Ukrajini, zatvoren je vazdušni prostor za ruske avione.
* [[28. 2.]] - Prvi pregovori na granici Ukrajine i Belorusije, raketni napad na Harkov, Turska zatvara Moreuze, u skladu sa Konvencijom iz Montreauxa.

=== Mart/Ožujak ===
* [[2. 3.]] - Ruske snage su zauzele [[Herson]] i okružile [[Mariupolj]], priznaju 498 mrtvih od početka invazije. Generalna skupština UN osudila rusku invaziju na Ukrajinu sa 141-im glasom za (uključujući Srbiju), pet protiv (Belorusija, S. Koreja, Eritreja i Sirija) i 35 uzdržanih. Niz zemalja je prijavio Međunarodnom krivičnom sudu zločine u Ukrajini. 
* [[4. 3.]] - Ruske snage su zauzele nuklearnu elektranu Zaporožje, kod Energodara; bilo je vatre u zgradi za obuku (najveća NE u Evropi, nominalni kapacitet 5.700 MW).
* [[7. 3.]] - Misija EUFOR Althea saopštila da je u BiH raspoređeno dodatnih 500 pripadnika.
* [[8. 3.]] - SAD i UK zabranjuju uvoz ruske nafte - cena barela je preko 120 dolara. Cena [[nikl]]a je udvostručena od početka rata, kao i cena prirodnog gasa; cena pšenice je veća oko 50%. UNHCR kaže da je Ukrajinu napustilo dva miliona ljudi.
* [[9. 3.]] - Bolnica za majku i dete u [[Mariupolj]]u teško oštećena u ruskom napadu - grad je granatiran više dana, što sprečava evakuaciju civila.
* 9. 3. - Na Korzici izbijaju neredi sedam dana pošto je nacionalista Yvan Colonna izboden u zatvoru (umire 21. 3.)
* 9. 3. - Konzervativac [[Yoon Suk-yeol]] izabran za predsednika Južne Koreje. 
* [[10. 3.]] - Dron iz pravca Ukrajine pao na zagrebački Jarun u 23 sata.
* [[11. 3.]] - [[Gabriel Boric]] je novi predsjednik [[Čile]]a.
* [[14. 3.]] - Raketni napad na bazu Javorov, zapadno od Lavova.
* 14. 3. - Iranska revolucionarna garda raketirala okolinu američkog konzulata u iračkom Irbilu, navodni izraelski centar, iz odmazde za udar u Siriji u kome su stradali njeni članovi.
* 14. 3. - Kineski južni grad Shenzhen je u lokdaunu, ograničen je pristup Šangaju, veliki porast i na severoistoku, mada su cifre relativno male. Ozbiljnija je situacija u Hong Kongu.
* [[15. 3.]] - Rusija objavila napuštanje [[Savjet Evrope|Savjeta Evrope]], pre nego što je ovo telo to izglasalo.
* [[16. 3.]] - Pogođeno pozorište u Mariupolju, u čijem skloništu se nalazio jedan broj ljudi.
* [[18. 3.]] - U Turskoj otvoren [[Most Çanakkale 1915]] ili Dardanelski most, kod mesta [[Lapseki]] - to je sa 2.023 m najduži [[viseći most]] na svetu.
* 18 - [[20. 3.]] - U Beogradu održano Svetsko prvenstvo u dvoranskoj atletici. [[Ivana Španović|Ivana Vuleta]] (ex Španović) osvojila zlato u skoku u dalj.
* [[19. 3.]] - Puštena u saobraćaj brza pruga Beograd - Novi Sad, deo pruge do Budimpešte.
* [[21. 3.]] - China Eastern Airlines Flight 5735: avion se srušio kod [[Wuzhou]]a - 132 mrtvih.
* [[22. 3.]] - Ukrajinske snage povratile Makarov kod Kijeva i potisnule ruske snage.
* [[24. 3.]] - Severna Koreja testirala do sada najveću interkontinentalnu raketu, Hwasong-17.
* 24. 3. - NATO objavljuje da će postaviti četiri nove borbene grupe, od 40.000 ljudi u Slovačkoj, Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj.
* [[25. 3.]] - Rusko ministarstvo odbrane izjavljuje da će preneti fokus na Donbas.
* [[27. 3.]] - [[94. dodjela Oscara]]: najbolji film je ''[[CODA (film)|CODA]]'', uz još dve nagrade; &quot;[[Dina (2021.)|Dina]]&quot; 6 nagrada od 10 nominacija; ''[[The Power of the Dog (film)|The Power of the Dog]]'' jedna od 12; ''[[Belfast (film)|Belfast]]'' i ''[[West Side Story (2021)|West Side Story]]'' po jedna od 7. [[Will Smith]] ošamario [[Chris Rock|Chrisa Rocka]].
* [[29. 3.]] - U padu helikoptera misije MONUSCO u DR Kongu ima osam poginulih, uključujući potpukovnika Dejana Stanojevića iz Srbije.
* mart - Počeo toplotni talas u Indiji, mesec je najtopliji od 1900.

=== April/Travanj ===
* [[1. 4.]] - Nesreća u rudniku &quot;Soko&quot;, kod [[Sokobanjska Moravica|Sokobanje]], osam rudara stradalo u gušenju metanom.
* 1. 4. - Rusija od danas traži isplatu gasa rubljama za zemlje koje ne smatra prijateljskim.
* 1. 4. - Ukrajinske snage su povratile [[Buča|Buču]] kod Kijeva, narednih dana se izveštava o ubistvu stotina ljudi za vreme ruske okupacije.
* [[3. 4.]] - Predsednički i vanredni parlamentarni izbori u Srbiji i lokalni izbori. [[Aleksandar Vučić]] reizabran sa 58,54 % (+2,5 procentna poena u odnosu na 2017). [[Srpska napredna stranka|SNS]] 120 mandata (-68), Ujedinjena Srbija 38 (novi), SPS-JS 32 (=)... Izjednačeno u beogradskoj skupštini.
* 3. 4. - Izbori u Mađarskoj: [[Viktor Orbán|Orbánov]] [[Fidesz]] pojačao većinu za dva mandata.
* 3. 4. - Pakistanska ustavna kriza: po savetu premijera [[Imran Khan|Imrana Khana]] je raspušten parlament u kome se pripremao njegov opoziv - Ustavni sud to ocenjuje neustavnim i Khanu je izglasano nepoverenje 10-og.
* [[8. 4.]] - Železnička stanica u [[Kramatorsk]]u pogođena raketama - 50 mrtvih.
* 8. 4. - Počinju poplave u Južnoj Africi, naročito oko [[Durban]]a - preko 440 mrtvih.
* [[12. 4.]] - Visoki predstavnik Šmit suspendovao Zakon o nepokretnoj imovini Republike Srpske.
* [[14. 4.]] - Potonula krstarica &quot;Moskva&quot;, zastavni brod ruske Crnomorske flote.
* [[17. 4.]] - Uhapšena bivša predsednica Vrhovnog suda Crne Gore Vesna Medenica - sumnja na stvaranje kriminalne organizacije i protivzakonit uticaj.
* [[18. 4.]] - Ukrajina javlja da je počela ruska ofanziva u Donbasu. Ruske snage su većim delom zauzele Mariupolj, s izuzetkom kompleksa čeličane Azovstal.
* [[19. 4.]] - Objavljeno da je potpisan sigurnosni sporazum između Kine i [[Solomonski Otoci|Solomonskih Otoka]].
* [[20. 4.]] - Pet miliona izbeglica iz Ukrajine i 7,1 milion raseljenih, od 44 miliona stanovnika.
* [[22. 4.]] - Zemljotres uveče kod [[Berkovići|Berkovića]], jedna osoba poginula u [[Stolac|Stocu]].
[[Datoteka:Dritan Abazovic, December 2020.jpg|mini|120px|[[Dritan Abazović]]]]
* [[24. 4.]] - Predsednički izbori u Francuskoj: [[Emmanuel Macron|Macron]] dobija reizbor u drugom krugu, pobedom nad [[Marine Le Pen|Le Pen]] sa 58,5% glasova.
* 24. 4. - Izbori u Sloveniji: najviše mandata dobija zeleno-liberalni Pokret Svoboda biznismena [[Robert Golob|Roberta Goloba]].
* [[25. 4.]] - [[Elon Musk]] dogovorio kupovinu [[Twitter]]a za 44 milijarde dolara.
* 25 - 26. 4. - Eksplozije u otcepljenom moldavskom regionu [[Pridnjestrovlje]]: srušen radio predajnik, pucano na ministarstvo državne sigurnosti.
* [[27. 4.]] - [[Gazprom]] prekinuo isporuke gasa Poljskoj i Bugarskoj, zbog neplaćanja rubljama.
* [[28. 4.]] - [[Dritan Abazović]] je novi premijer Crne Gore.

=== Maj/Svibanj ===
* [[4. 5.]] - Federalna rezerva SAD diže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena kako bi suzbila inflaciju.
* [[5. 5.]] - Lokalni izbori u UK: Konzervativci izgubili dosta mesta; [[Sinn Féin]] je najveća stranka u Severnoj Irskoj, ali unionisti imaju 37 mandata prema 36 za nacionaliste, od 90.
* [[6. 5.]] - Havanski hotel &quot;Saratoga&quot; teško oštećen u eksploziji gasa, 32 mrtvih.
* [[9. 5.]] - Masovni protesti na Šri Lanci zbog teške ekonomske situacije: ostavku daje premijer Mahinda Rajapaksa, inače brat predsednika.
* 9. 5. - Predsednički izbori na Filipinima: Ferdinand [[Bongbong Marcos]], sin [[Ferdinand Marcos|nekadašnjeg diktatora]], odnosi ubedljivu pobedu nad potpredsednicom Leni Robredo; za novu potpredsednicu je izabrana [[Sara Duterte]], kćerka [[Rodrigo Duterte|odlazećeg predsednika]].
* 9. 5. - Biden potpisao Zakon o najmu i zajmu za vojnu pomoć Ukrajini.
* [[11. 5.]] - Krah [[stablecoin]]a ''terra'': vrednost je pala na 35 američkih centi sa jednog dolara, pošto je novac povlačen brže od automatskog stabilizatora. Krah kriptovaluta do kraja juna obara vrednost tržišta sa tri na jedan bilion dolara.
* [[13. 5.]] - Umro predsednik [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjenih Arapskih Emirata]] i emir Abu Dhabija [[Khalifa bin Zayed Al Nahyan]], nasleđuje ga polubrat [[Mohamed bin Zayed Al Nahyan|Mohamed]] (faktički još od 2014).
* 13. 5. - Severna Koreja potvrdila prvu smrt od kovida, već kroz nekoliko dana se govori o milion ljudi sa &quot;groznicom&quot;.
* 10 - 14. 5. - Pesma Evrovizije u Torinu: pobedila je ukrajinska numera, a [[Konstrakta]] je peta.
* maj - Niz zemalja registruje slučajeve [[Majmunske boginje|majmunskih boginja]].
* 16. 5. - Bitka za Harkov: Ukrajina javlja da su njene trupe stigle do ruske granice (deset dana kasnije se izveštava o granatiranju grada).
* 16. 5. - Talas vrućine u Indiji: temperature u New Delhiju i do 49 stepeni. Indijska vlada je zabranila izvoz pšenice.
* 16 - 17. 5. - Nove lažne dojave o bombama u Srbiji: škole, studentski domovi, tržni centri, mostovi...
* [[17. 5.]] - Prekinut otpor u mariupoljskoj čeličani Azovstal, 264 ranjenih vojnika je evakuisano/zarobljeno (poslednja grupa 20-og, ukupno 2.439 boraca). Fokus borbi je na [[Severodonjeck]]u.
* [[18. 5.]] - Finska i Švedska aplicirale za članstvo u NATO, turski predsednik Erdoğan postavlja uslove.
* [[21. 5.]] - Izbori u Australiji: konzervativna koalicija [[Scott Morrison|Scotta Morrisona]] gubi većinu, novi premijer je laburist [[Anthony Albanese]].
* [[22. 5.]] - Sukob policije i Torcide na autocesti kod Zagreba, policija otvarala vatru.
* [[24. 5.]] - Srpska pravoslavna crkva priznaje autokefalnost [[Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija|Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije]], objavio patrijarh Porfirije na zajedničkoj liturgiji u Skoplju.
* 24. 5. - U školi u [[Uvalde, Texas]] ubijeno 19 đaka i dve učiteljice.
* [[29. 5.]] - Telefonski razgovor Vučić - Putin, dogovoreno snabdevanje gasom uz povoljnu cenu.
* [[31. 5.]] - EU dogovorila embargo na rusku naftu koja se prevozi morem, 2/3 uvoza.

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[1. 6.]] - Europska komisija odobrila pristupanje Hrvatske eurozoni.
* 1. 6. - ''Depp v. Heard'': porota u Virdžiniji presudila da je [[Amber Heard]] defamirala [[Johnny Depp|Johnnyja Deppa]]
* [[6. 6.]] - Otkazana poseta ruskog ino. ministra Sergeja Lavrova Srbiji, pošto susedne zemlje nisu dozvolile prelet.
* [[10. 6.]] - Poseta kancelara [[Olaf Scholz|Olafa Scholza]] Beogradu, tokom balkanske turneje.
* [[13. 6.]] - Pad berzi širom sveta nakon veće od očekivane majske inflacije u SAD, pale su i kriptovalute a dolar jača (očekuje se povećanje kamatne stope).
* 13. 6. - Konflikt u Kivuu, na istoku DR Kongo: pokret M23 je zauzeo grad Bunagana, kongoanske vlasti optužuju [[Ruanda|Ruandu]] za podršku.
* [[14. 6.]] - Uništene skoro sve ploče na [[Partizansko groblje u Mostaru|Partizanskom groblju u Mostaru]].
* 14. 6. - [[Otok Hans]] između danskog Grenlanda i Kanade podijeljen napola, čime je završen &quot;Whisky rat&quot;.
* [[17. 6.]] - U Srbiji registrovan prvi slučaj &quot;majmunskih boginja&quot;.
* [[19. 6.]] - Parlamentarni izbori u Francuskoj, drugi krug: preds. Macron izgubio većinu.
* 19. 6. - [[Gustavo Petro]] je prvi levičar izabran za predsednika [[Kolumbija|Kolumbije]].
* [[22. 6.]] - Zemljotres u afganskoj provinciji Paktika sa velikim brojem žrtava.
* [[23. 6.]] - Ukrajina i Moldova dobijaju status kandidata za EU.
* [[24. 6.]] - ''Dobbs v. Jackson Women's Health Organization'': Vrhovni sud SAD presudio da ustav ne garantuje pravo na abortus i da savezne države mogu uvesti restrikcije - oborena presuda u ''[[Roe vs. Wade]]'' iz 1973.
* 24. 6. - Ukrajina povlači poslednje trupe iz [[Sjeverodonjeck]]a.
* 25. 6. - 5. 7. - [[Mediteranske igre]] u Oranu, Alžir
* 28 - 30. 6. - Samit NATO u Madridu: Švedska i Finska pozvane u članstvo, nakon sporazuma sa Turskom; usvojen novi strateški koncept.
* [[30. 6.]] - Ruske snage se povukle sa [[Zmijsko ostrvo|Zmijskog ostrva]].
* jun - jul - Toplinski val u regiji: u Kninu 28. 6. izmjereno 40,4 stupnjeva, lipanjski rekord.

=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[3. 7.]] - Ukrajinske snage se povukle iz [[Lisičansk]]a, tako da je cela [[Luganska oblast]] pod ruskom kontrolom - [[Luganska Narodna Republika|Luganska NR]]. 
* [[4. 7.]] - Izvanredno stanje zbog suše u pet sjevernih talijanskih regiona; rijeka [[Po]] je skoro presušila.
* [[5. 7.]] - Ministar financija [[Zdravko Marić]] podnio ostavku.
* 5. 7. - Protesti u Skoplju protiv francuskog predloga za rešenje makedonsko-bugarskog spora postaju nasilni, povređeno je 47 policajaca.
* [[7. 7.]] - Britanski premijer [[Boris Johnson]] podneo ostavku, nakon niza skandala koji su doveli do ostavke velikog broja članova vlade.
* [[8. 7.]] - Ubijen bivši japanski premijer [[Shinzō Abe]].
* 8. 7. - Denver Nuggetsi produžili ugovor sa [[Nikola Jokić|Nikolom Jokićem]] za 264 miliona dolara.
* [[9. 7.]] - Ekonomska kriza na Šri Lanci: gomila upala u predsedničku palatu i zapalila premijerovu kuću - obojica najavljuju ostavke.
[[Datoteka:Webb's First Deep Field.tif|mini|Webbovo Prvo duboko polje]]
* [[12. 7.]] - Objavljene prve slike dobijene sa [[Svemirski teleskop James Webb|svemirskog teleskopa James Webb]].
* 12. 7. - Dolar i euro oko pariteta: povećane kamate u SAD su potakle rast dolara, dok se u eurozoni očekuje recesija zbog energetske krize.
* [[13. 7.]] - Otvorena prva dionica prvog autoputa u Crnoj Gori: Smokovac kod Podgorice – Mateševo kod Kolašina, 41 km.
* 13. 7. - Veliki požar između Vodica i Šibenika, na preko 3.000 ha.
* 15 - 24. 7. - Svetski šampionat u atletici u [[Eugene, Oregon]]. [[Sandra Perković]] osvojila srebro.
* [[16. 7.]] - Ukrajinski avion sa oružjem iz Srbije za Bangladeš pao kod Kavale u Grčkoj.
* [[17. 7.]] - Situacija sa nedopuštenom Vučićevom posetom Jasenovcu.
* [[19. 7.]] - Talas vrućine u zapadnoj Evropi: rekordnih 40 C u Engleskoj.
** Požari u južnoj Evropi, u gašenju na slovenskom Krasu učestvuju i ekipe iz susednih zemalja, npr. hrvatski kanader.
* 19. 7. - Počinju pristupni pregovori [[Pristupanje Albanije Europskoj uniji|Albanije]] i [[Pristupanje Sjeverne Makedonije Europskoj uniji|S. Makedonije]] sa [[Europska unija|EU]].
* [[21. 7.]] - Talijanski premijer [[Mario Draghi]] je podnio ostavku nakon što je u koaliciji izgubio potporu [[Pokret pet zvijezda|M5S]], kao i [[Severna liga (Italija)|Lige]] i [[Naprijed Italija|Forza Italia]] (izvanredni izbori u rujnu). Državni dug zemlje iznosi preko 2.700 milijardi eura, preko 150% GDP
* 21. 7. - Europska centralna banka podiže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena - kraj osam godina negativnih stopa, inflacija u eurozoni je 8,6%.
* [[22. 7.]] - U Istanbulu potpisan ukrajinsko-ruski sporazum o izvozu žita preko Crnog mora.
* [[26. 7.]] - Promet na novoizgrađenom [[Pelješki most|Pelješkom mostu]].

== Predviđeni događaji ==
* 15 - 21. 8. - Evropski šampionat u atletici u Minhenu
* 1 - 18. 9. - EuroBasket 2022 u Nemačkoj, Češkoj, Italiji i Gruziji.
* 5. 9. - Cijene u Hrvatskoj označene u kunama i eurima.
* 12 - 18. 9. - [[EuroPride]] u Beogradu
* [[25. 9.]] - Vanredni izbori u Italiji.
* [[2. 10.]] - Generalni izbori u Brazilu.
* oktobar? - Izbori u BiH.
* oktobar - Popis stanovništva u Srbiji.
* [[8. 11.]] - Sredomandatni izbori u SAD.
* novembar? - XX Nacionalni kongres [[KP Kine]].
* [[21. 11.]] - [[18. 12.]] - U Kataru se održava Svetsko prvenstvo u fudbalu.

=== Nepoznati datumi ===
* Popis stanovništva na Kosovu.
* Planirano gašenje nuklearne energije u Nemačkoj.
* Referendum o nezavisnosti [[Federalne Države Mikronezije|mikronezijske]] države [[Chuuk (savezna država)|Chuuk]]?

== Rođenja ==

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 2022.}}
=== Januar/Siječanj ===
* [[2. 1.]] - [[Richard Leakey]], kenijski antropolog, političar (* [[1944]])
* [[3. 1.]] - [[Vladan Živković]], glumac (* [[1941]])
* [[6. 1.]] - [[Peter Bogdanovich]], filmski režiser (* [[1939]])
* 6. 1. - [[Sidney Poitier]], glumac (* [[1927]])
* [[7. 1.]] - [[Anatolij Kvašnjin]], bivši ruski načelnik generalštaba (* [[1946]])
* [[9. 1.]] - [[Toshiki Kaifu]], bivši japanski premijer (* [[1931]])
* 9. 1. - [[Bob Saget]], glumac, komičar (* [[1956]])
* [[11. 1.]] – [[David Sassoli]], italijanski novinar i političar, predsjednik EP (* [[1956]].)
* [[12. 1.]] - [[Stjepan Lamza]], nogometaš (* [[1940]])
* 12. 1. - [[Ronnie Spector]], pjevačica ''The Ronettes'' (* [[1943]])
* &lt; 14. 1. - [[Petar Đorđević]], slikar (* [[1943]])
* [[14. 1.]] - [[Nikša Bareza]], dirigent (* [[1936]])
* [[15. 1.]] - [[Nino Cerruti]], modni kreator (* [[1930]])
* [[16. 1.]] - [[Ibrahim Boubacar Keïta]], bivši predsednik Malija (* [[1945]])
* [[19. 1.]] - [[Hardy Krüger]], glumac (* [[1928]])
* 19. 1. - [[Radovan Beli Marković]], književnik (* [[1947]])
* [[20. 1.]] - [[Meat Loaf]], pevač, glumac (* [[1947]])
* [[22. 1.]] - [[Aki Rahimovski]], pjevač &quot;Parnog valjka&quot; (* [[1955]])
* 22. 1. - [[Željko Mavrović (glumac)|Željko Mavrović]], glumac (* [[1947]])
* [[23. 1.]] - [[Lavrentije Trifunović]], episkop šabački (* [[1935]])
* [[24. 1.]] - [[Greta Ferušić]], bosanska arhitektica, preživjela Auschwitz (* [[1924]])
* [[25. 1.]] - [[Stevan K. Pavlović]], istoričar (* [[1933]])
* [[27. 1.]] - [[Nedjeljko Mihanović]], hrvatski književnik i političar, član suradnik HAZU (* [[1930]])
* 27. 1. - [[Svetozar Livada]], filozof, sociolog (* [[1928]])
* [[29. 1.]] - [[Srećko Lorger]], književnik, novinar (* [[1944]])
* 29. 1. - Ksenija Vučić, novinarka, prva supruga AV (* [[1968]])
* [[30. 1.]] - [[Zvonimir Šeparović]], hrvatski pravnik i političar (* [[1928]])
* [[31. 1.]] - [[Daniel Rukavina]], imunolog, član HAZU (* [[1937]])
* 31. 1. - Petar Tutavac, keksar &quot;Domaćice&quot; i &quot;Plazme&quot; (* [[1934]])

=== Februar/Veljača ===
* [[2. 2.]] - [[Monica Vitti]], glumica (* [[1931]])
* 2. 2. - [[Velja Pavlović]], novinar, TV voditelj na Studio B (* [[1953]])
* [[4. 2.]] - [[Vesna Malohodžić]], glumica (* [[1948]])
* [[5. 2.]] - [[Ana Došen-Dobud]], spisateljica, pedagoginja (* [[1920]])
* [[6. 2.]] - [[Predrag Vranešević]], član &quot;Laboratorije zvuka&quot; (* [[1946]])
* [[7. 2.]] - [[Douglas Trumbull]], režiser, supervizor specijalnih efekata (* [[1942]])
* [[8. 2.]] - [[Borivoj Dovniković]], filmski redatelj, animator (* [[1930]])
* 8. 2. - [[Luc Montagnier]], virolog, nobelovac (* [[1932]])
* [[9. 2.]] - [[Milan Vlajčić]], novinar, filmski kritičar (* [[1939]])
* 9. 2. - [[Snežana Pantić]], karatistkinja (* [[1978]])
* [[10. 2.]] - [[Eduard Kukan]], slovački diplomata, izaslanik za Balkan (* [[1939]])
* [[10. 2.]] - [[Luc Montagnier]], francuski virolog, dobitnik Nobelove nagrade za fiziologiju i medicinu (* 1932)
* [[12. 2.]] - [[Ivan Reitman]], filmski režiser (* [[1946]])
* 12. 2. - [[Stevan Tontić]], pesnik (* [[1946]])
* [[14. 2.]] - [[Bora Ivkov]], šahovski velemajstor (* [[1933]])
* [[18. 2.]] - [[Oliver Antić]], srpski pravnik i političar (* [[1950]])
* [[19. 2.]] - [[Gary Brooker]], frontmen Procol Haruma (* [[1945]])

=== Mart/Ožujak ===
* [[13. 3.]] - [[Igor Mandić]], književnik kritičar, novinar (* [[1939]])
* [[15. 3.]] - [[Nikola Štedul]], hrvatski emigrant (* [[1937]])
* [[21. 3.]] - [[Vesna Bosanac]], ratna ravnateljica vukovarske bolnice (* [[1949]])
* [[22. 3.]] - [[Milovan Vitezović]], književnik (* [[1944]])
* [[23. 3.]] - [[Madeleine Albright]], bivši državni sekretar SAD (* [[1937]])
* [[26. 3.]] - [[Milivoj Karakašević]], stonoteniser (* [[1948]])

=== April/Travanj ===

* [[2. 4.]] - [[Estelle Harris]], glumica (* [[1928]])
* 2. 4. - [[Mirjana Majurec]], glumica (* [[1952]])
* [[3. 4.]] - [[Snežana Nikšić]], glumica (* [[1943]])
* [[4. 4.]] - [[Petar Skansi]], košarkaš i trener (* [[1943]])
* [[5. 4.]] - [[Dejan Mijač]], pozorišni reditelj, akademik SANU (* [[1934]])
* [[6. 4.]] - [[Vladimir Žirinovski]], ruski političar (* [[1946]])
* [[7. 4.]] - [[Dušan Čkrebić]], društveno-politički radnik SR Srbije (* [[1927]])
* [[12. 4.]] - [[Zvonimir Janko]], matematičar, član HAZU (* [[1932]])
* [[13. 4.]] - [[Michel Bouquet]], glumac (* [[1925]])
* [[15. 4.]] - [[Liz Sheridan]], glumica (* [[1929]])
* [[19. 4.]] - [[Kane Tanaka]], japanska superstogodišnjakinja (* [[1903]])
* [[21. 4.]] - [[Mwai Kibaki]], bivši predsednik Kenije (* [[1931]])
* [[23. 4.]] - [[Orrin Hatch]], američki političar (* [[1934]])

=== Maj/Svibanj ===
* [[1. 5.]] - [[Ivica Osim]], fudbaler, trener (* [[1941]])
* [[2. 5.]] - [[Đuro Seder]], slikar, akademik HAZU (* [[1927]])
* [[3. 5.]] - [[Stanislav Šuškevič]], prvi predsednik Belorusije (* [[1934]])
* [[8. 5.]] - [[Fred Ward]], glumac (* [[1942]])
* [[10. 5.]] - [[Leonid Kravčuk]], prvi predsednik Ukrajine (* [[1934]])
* [[17. 5.]] - [[Vangelis]], kompozitor, muzičar (* [[1943]])
* 17. 5. - [[Igor Starović]], pevač &quot;Divljeg kestena&quot; (* [[1964]])
* [[26. 5.]] - [[Ray Liotta]], glumac (* [[1954]])
* [[27. 5.]] - [[Angelo Sodano]], bivši državni tajnik Vatikana i dekan kolegija kardinala (* [[1927]]))
* [[28. 5.]] - [[Bujar Nishani]], bivši predsednik Albanije (* [[1966]])

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[9. 6.]] - [[Julee Cruise]], američka kantautorka (* [[1956]])
* [[12. 6.]] - [[Philip Baker Hall]], glumac (* [[1931]])
* [[17. 6.]] - [[Jean-Louis Trintignant]], glumac (* [[1930]])
* [[21. 6.]] - [[Dragan Tomić (političar)|Dragan Tomić]], bivši srpski političar (* [[1936]])
* [[26. 6.]] - [[Margaret Keane]], američka slikarka (* [[1927]])

=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[2. 7.]] - [[Peter Brook]], kazališni redatelj (* [[1925]])
* [[6. 7.]] - [[James Caan]], glumac (* [[1940]])

== Nobelove nagrade ==

=== Veze ===
[[Godišnji kalendar]]

== Reference ==
{{izvori}}

{{Commonscat}}

[[Kategorija:2022| ]]</text>
      <sha1>7kzoo79396tgrnrc24buybd590tqve2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260185</id>
      <parentid>41260183</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:20:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alekol</username>
        <id>2231</id>
      </contributor>
      <comment>/* Jul/Juli/Srpanj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29039" xml:space="preserve">{{Godina nav|2022}}
{{Godina u drugim kalendarima|2022}}
Godina '''2022''' ('''[[Rimski brojevi|MMXXII]]''') je [[redovna godina koja počinje u subotu]].

== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* [[1. 1.]] - Na snazi je Regionalno sveobuhvatno ekonomsko partnerstvo 15 zemalja Azije i Pacifika, najveći trgovinski blok na svetu.
* [[4. 1.]] - Cijena plina skočila preko 30% u Europi (peterostruko u godinu dana); u plinovodu Yamal tok plina je obrnut već 15 dana.
* 4. 1. - Kosovo zabranjuje rudarenje kriptovaluta zbog nestašice struje.
* 4. 1. - Nagli porast broja registrovanih sa koronom u regionu.
* [[5. 1.]] - Protesti u [[Kazahstan]]u povodom poskupljenja goriva prerastaju u nerede. Vlada je podnela ostavku, kao i predsednik Saveta bezbednosti, bivši predsednik Nazarbajev - red se uspostavlja uz pomoć ruskih trupa.
* 5. 1. - Ministarstvo finansija SAD uvelo sankcije Miloradu Dodiku i banjalučkoj ATV zbog &quot;koruptivnih aktivnosti&quot; i pretnje stabilnosti i teritorijalnoj celovitosti BiH.
* 5. 1. - [[Novak Đoković]] stigao u Melbourne nakon što je, kontroverzno, dobio medicinsko izuzeće od obavezne vakcinisanosti - viza mu je poništena, što je oboreno na sudu 10-og, u međuvremenu je u pritvoru za imigrante.
* 5. 1. - Severna Koreja testirala hipersoničnu raketu - izvodi još šest različitih testova ovog meseca.
* [[6. 1.]] - Ruski vojnici došli u nedavno napuštenu francusku bazu u [[Timbuktu]]u.
* [[10. 1.]] - Američko-ruski razgovori u Ženevi: teme su ruske trupe na ukrajinskoj granici i ruski zahtevi NATO-u.
* [[11. 1.]] - Zaplijenjeno pola tone kokaina u tovaru banana namijenjenom crnogorskom trgovačkom lancu &quot;Voli&quot;.
* [[14. 1.]] - Odlukom ministra za imigraciju, Đokoviću je ponovo oduzeta australska viza - federalni sud odbija žalbu, deportovan je 16-og.
* [[15. 1.]] - Erupcija podvodnog vulkana Hunga Tonga - manji cunami i pepeo na [[Tonga|Tongi]].
* 16. 1. - Referendum o promeni Ustava Srbije, u delu o pravosuđu: 60,3% je &quot;za&quot;, izlaznost 30,1%. Deo opozicije tvrdi da je bilo prevara.
* [[19. 1.]] - Vladajuća koalicija &quot;Crno na bijelo&quot;, Građanskog pokreta URA i Saveza građana Civis, podnijela je Skupštini Crne Gore Inicijativu 31 poslanika, uključujući iz DPS, za izglasavanje nepovjerenja Vladi premijera Zdravka Krivokapića.
* [[20. 1.]] - Vlada Srbije povukla rudarske dozvole Rio Tintu.
* 20. 1. - Bitka u al-Hasaki na istoku Sirije: istovremeni napad Islamske Države na zatvor i pobuna zatvorenika - slede višednevne borbe sa kurdskim SDF, zatvor je uništen a 2 - 3 hiljade zatvorenika je pobeglo ili nestalo.
* [[21. 1.]] - Rusija traži povlačenje NATO trupa iz Bugarske i Rumunije, u okviru vraćanja na situaciju iz 1997.
* 21. 1. - MUP Srbije objavljuje da se sprema atentat na predsednika Vučića, od strane grupe Radoja Zvicera.
* [[24. 1.]] - Vojni udar u Burkini Faso - u zemlji je sigurnosna kriza od 2015. usled napada islamističkih militanata.
* [[27. 1.]] - SAD odbijaju ruski zahtev da Ukrajina ne bude nikada primljena u NATO.
* [[29. 1.]] - Talijanski predsjednik [[Sergio Mattarella]] je reizabran, pošto je umoljen da pristane na to radi stabilnosti.
* [[30. 1.]] - Završen ''Australian Open'': [[Rafael Nadal]] je osvojio rekordnu 21. titulu, mešovite dublove su dobili [[Kristina Mladenovic]] i [[Ivan Dodig]], [[Petra Marčinko]] među juniorkama.

=== Februar/Veljača ===
* [[2. 2.]] - Vrhunac omikronovog talasa u Srbiji: 7-dnevni prosek registrovanih slučajeva 19.288 (vrhunac hospitalizacija 14. 2., 7-dnevni prosek 4.513).
* [[3. 2.]] - Racija američkih specijalaca u Atmehu na severozapadu Sirije: lider ID Abu Ibrahim al-Qurayshi se digao u vazduh sa svojom porodicom.
* [[4. 2.]] - Izglasano nepovjerenje crnogorskoj vladi [[Zdravko Krivokapić|Zdravka Krivokapića]], glasovima &quot;Crno na bijelo&quot; i opozicije. Tri dana kasnije i predsjedniku Skupštine Aleksi Bečiću.
* 4. 2. - NATO zaključio &quot;aktivnost budnosti&quot; ''Neptune Strike 2022'' u Jadranu, u kojoj je učestvovao i nosač aviona '' USS Harry S. Truman''&lt;ref&gt;[https://sfn.nato.int/newsroom/news-archive/2022/nato-concludes-vigilance-activity-neptune-strike-2022 NATO Concludes Vigilance Activity Neptune Strike 2022]. sfn.nato.int Feb 5 2022&lt;/ref&gt; (u posjeti Splitu od 11-og).
* 4. 2. - Predstavljen izgled [[Hrvatska i euro|hrvatskih kovanica eura]], sporni prijedlog rješenja sa kunom ubrzo povučen.
* 4. 2. - Sastanak [[Xi Jinping|Xi]] - Putin u Pekingu: kritikuju &quot;negativan uticaj&quot; SAD u Evropi i Azijsko-pacifičkom regionu, Kina podržava Rusiju u ukrajinskoj krizi.
* [[4. 2.|4]] - [[20. 2.]] - Zimske olimpijske igre u Pekingu.
* [[5. 2.]] - [[Argentina]] pristupa kineskoj inicijativi [[Pojas i put]].
* [[6. 2.]] - Platinski jubilej, 70 godina vladavine britanske kraljice [[Elizabeta II|Elizabete II]].
* 6. 2. - ''Freedom Convoy'': proglašeno vanredno stanje u gradu [[Ottawa]], gde su kamioni i pešaci okupljeni od 29. 1., u protestu zbog obaveznog vakcinisanja, uz neprekidne sirene, izgrede i saobraćajni kolaps.
* 6 - 7. 2. - Ruska klizačica Kamila Valijeva (15) izvela četvorostruki skok, ali ceremonija dodele medalja je otkazana zbog nedozvoljene supstance.
* [[10. 2.]] - Započinju rusko-beloruske vojne vežbe u Belorusiji.
* [[15. 2.]] - Kiša od 258 mm izaziva klizišta u brazilskom gradu [[Petrópolis]], 217+ stradalih.
* [[17. 2.]] - Francuska i evropski saveznici najavljuju povlačenje trupa iz [[Mali]]ja.
* [[18. 2.]] - U [[Donjecka Narodna Republika|Donjeckoj]] i [[Luganska Narodna Republika|Luganskoj]] separatističkoj republici objavili evakuaciju civila u Rusiju, jer Ukrajina navodno planira ofanzivu. Prethodnih dana su pojačana granatiranja, danas se izveštava o eksplozijama automobila u Donjecku i gasovoda kod Luganska. Sutradan proglašavaju mobilizaciju.
* 18. 2. - Engleska i Vels pogođeni olujom Eunice, najjačom od 1987, pogađa i druge zemlje oko Severnog mora i Baltika.
* [[19. 2.]] - Uhićen ministar graditeljstva Darko Horvat.
* [[20. 2.]] - Velika brana etiopskog preporoda: elektrana je proizvela prvu struju.
* [[21. 2.]] - Putin objavio priznanje Donjecke i Luganske republike. Predviđeno je slanje ruske vojske kao mirovnjaka na te teritorije.
* [[23. 2.]] - Ukrajina je izglasala uvođenje vanrednog stanja, a lideri donbaskih republika su zatražili pomoć od Rusije u &quot;odbijanju agresije&quot;.
[[Datoteka:UK-MOD-Ukraine-2022-02-28.jpg|mini|250px|[[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|Ruska invazija na Ukrajinu]]: ruski prodori do kraja februara]]
* [[24. 2.]] - Rusija započela [[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|&quot;specijalnu vojnu operaciju&quot; za &quot;demilitarizaciju i denacifikaciju Ukrajine&quot;]]. Putin preti &quot;posledicama većim nego ikad u istoriji&quot; onima koji bi se umešali. Nakon udara po vojnoj infrastrukturi došlo je do prodora sa severa, severoistoka i juga. Zauzeto je [[Zmijsko ostrvo]] blizu ušća Dunava, nakon široko publikovanog prkosa ukrajinskog garnizona.
* [[25. 2.]] - Ruske trupe na severnoj periferiji Kijeva, vodi se borba za aerodrom Hostomel. Putin poziva ukrajinsku vojsku da zbaci &quot;narkomansku neonacističku&quot; vlast.
* [[27. 2.]] - Putin povisio gotovost strateških snaga zbog sankcija i &quot;pretećih izjava&quot; lidera NATO zemalja; EU će plaćati kupovinu i dostavu oružja Ukrajini, zatvoren je vazdušni prostor za ruske avione.
* [[28. 2.]] - Prvi pregovori na granici Ukrajine i Belorusije, raketni napad na Harkov, Turska zatvara Moreuze, u skladu sa Konvencijom iz Montreauxa.

=== Mart/Ožujak ===
* [[2. 3.]] - Ruske snage su zauzele [[Herson]] i okružile [[Mariupolj]], priznaju 498 mrtvih od početka invazije. Generalna skupština UN osudila rusku invaziju na Ukrajinu sa 141-im glasom za (uključujući Srbiju), pet protiv (Belorusija, S. Koreja, Eritreja i Sirija) i 35 uzdržanih. Niz zemalja je prijavio Međunarodnom krivičnom sudu zločine u Ukrajini. 
* [[4. 3.]] - Ruske snage su zauzele nuklearnu elektranu Zaporožje, kod Energodara; bilo je vatre u zgradi za obuku (najveća NE u Evropi, nominalni kapacitet 5.700 MW).
* [[7. 3.]] - Misija EUFOR Althea saopštila da je u BiH raspoređeno dodatnih 500 pripadnika.
* [[8. 3.]] - SAD i UK zabranjuju uvoz ruske nafte - cena barela je preko 120 dolara. Cena [[nikl]]a je udvostručena od početka rata, kao i cena prirodnog gasa; cena pšenice je veća oko 50%. UNHCR kaže da je Ukrajinu napustilo dva miliona ljudi.
* [[9. 3.]] - Bolnica za majku i dete u [[Mariupolj]]u teško oštećena u ruskom napadu - grad je granatiran više dana, što sprečava evakuaciju civila.
* 9. 3. - Na Korzici izbijaju neredi sedam dana pošto je nacionalista Yvan Colonna izboden u zatvoru (umire 21. 3.)
* 9. 3. - Konzervativac [[Yoon Suk-yeol]] izabran za predsednika Južne Koreje. 
* [[10. 3.]] - Dron iz pravca Ukrajine pao na zagrebački Jarun u 23 sata.
* [[11. 3.]] - [[Gabriel Boric]] je novi predsjednik [[Čile]]a.
* [[14. 3.]] - Raketni napad na bazu Javorov, zapadno od Lavova.
* 14. 3. - Iranska revolucionarna garda raketirala okolinu američkog konzulata u iračkom Irbilu, navodni izraelski centar, iz odmazde za udar u Siriji u kome su stradali njeni članovi.
* 14. 3. - Kineski južni grad Shenzhen je u lokdaunu, ograničen je pristup Šangaju, veliki porast i na severoistoku, mada su cifre relativno male. Ozbiljnija je situacija u Hong Kongu.
* [[15. 3.]] - Rusija objavila napuštanje [[Savjet Evrope|Savjeta Evrope]], pre nego što je ovo telo to izglasalo.
* [[16. 3.]] - Pogođeno pozorište u Mariupolju, u čijem skloništu se nalazio jedan broj ljudi.
* [[18. 3.]] - U Turskoj otvoren [[Most Çanakkale 1915]] ili Dardanelski most, kod mesta [[Lapseki]] - to je sa 2.023 m najduži [[viseći most]] na svetu.
* 18 - [[20. 3.]] - U Beogradu održano Svetsko prvenstvo u dvoranskoj atletici. [[Ivana Španović|Ivana Vuleta]] (ex Španović) osvojila zlato u skoku u dalj.
* [[19. 3.]] - Puštena u saobraćaj brza pruga Beograd - Novi Sad, deo pruge do Budimpešte.
* [[21. 3.]] - China Eastern Airlines Flight 5735: avion se srušio kod [[Wuzhou]]a - 132 mrtvih.
* [[22. 3.]] - Ukrajinske snage povratile Makarov kod Kijeva i potisnule ruske snage.
* [[24. 3.]] - Severna Koreja testirala do sada najveću interkontinentalnu raketu, Hwasong-17.
* 24. 3. - NATO objavljuje da će postaviti četiri nove borbene grupe, od 40.000 ljudi u Slovačkoj, Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj.
* [[25. 3.]] - Rusko ministarstvo odbrane izjavljuje da će preneti fokus na Donbas.
* [[27. 3.]] - [[94. dodjela Oscara]]: najbolji film je ''[[CODA (film)|CODA]]'', uz još dve nagrade; &quot;[[Dina (2021.)|Dina]]&quot; 6 nagrada od 10 nominacija; ''[[The Power of the Dog (film)|The Power of the Dog]]'' jedna od 12; ''[[Belfast (film)|Belfast]]'' i ''[[West Side Story (2021)|West Side Story]]'' po jedna od 7. [[Will Smith]] ošamario [[Chris Rock|Chrisa Rocka]].
* [[29. 3.]] - U padu helikoptera misije MONUSCO u DR Kongu ima osam poginulih, uključujući potpukovnika Dejana Stanojevića iz Srbije.
* mart - Počeo toplotni talas u Indiji, mesec je najtopliji od 1900.

=== April/Travanj ===
* [[1. 4.]] - Nesreća u rudniku &quot;Soko&quot;, kod [[Sokobanjska Moravica|Sokobanje]], osam rudara stradalo u gušenju metanom.
* 1. 4. - Rusija od danas traži isplatu gasa rubljama za zemlje koje ne smatra prijateljskim.
* 1. 4. - Ukrajinske snage su povratile [[Buča|Buču]] kod Kijeva, narednih dana se izveštava o ubistvu stotina ljudi za vreme ruske okupacije.
* [[3. 4.]] - Predsednički i vanredni parlamentarni izbori u Srbiji i lokalni izbori. [[Aleksandar Vučić]] reizabran sa 58,54 % (+2,5 procentna poena u odnosu na 2017). [[Srpska napredna stranka|SNS]] 120 mandata (-68), Ujedinjena Srbija 38 (novi), SPS-JS 32 (=)... Izjednačeno u beogradskoj skupštini.
* 3. 4. - Izbori u Mađarskoj: [[Viktor Orbán|Orbánov]] [[Fidesz]] pojačao većinu za dva mandata.
* 3. 4. - Pakistanska ustavna kriza: po savetu premijera [[Imran Khan|Imrana Khana]] je raspušten parlament u kome se pripremao njegov opoziv - Ustavni sud to ocenjuje neustavnim i Khanu je izglasano nepoverenje 10-og.
* [[8. 4.]] - Železnička stanica u [[Kramatorsk]]u pogođena raketama - 50 mrtvih.
* 8. 4. - Počinju poplave u Južnoj Africi, naročito oko [[Durban]]a - preko 440 mrtvih.
* [[12. 4.]] - Visoki predstavnik Šmit suspendovao Zakon o nepokretnoj imovini Republike Srpske.
* [[14. 4.]] - Potonula krstarica &quot;Moskva&quot;, zastavni brod ruske Crnomorske flote.
* [[17. 4.]] - Uhapšena bivša predsednica Vrhovnog suda Crne Gore Vesna Medenica - sumnja na stvaranje kriminalne organizacije i protivzakonit uticaj.
* [[18. 4.]] - Ukrajina javlja da je počela ruska ofanziva u Donbasu. Ruske snage su većim delom zauzele Mariupolj, s izuzetkom kompleksa čeličane Azovstal.
* [[19. 4.]] - Objavljeno da je potpisan sigurnosni sporazum između Kine i [[Solomonski Otoci|Solomonskih Otoka]].
* [[20. 4.]] - Pet miliona izbeglica iz Ukrajine i 7,1 milion raseljenih, od 44 miliona stanovnika.
* [[22. 4.]] - Zemljotres uveče kod [[Berkovići|Berkovića]], jedna osoba poginula u [[Stolac|Stocu]].
[[Datoteka:Dritan Abazovic, December 2020.jpg|mini|120px|[[Dritan Abazović]]]]
* [[24. 4.]] - Predsednički izbori u Francuskoj: [[Emmanuel Macron|Macron]] dobija reizbor u drugom krugu, pobedom nad [[Marine Le Pen|Le Pen]] sa 58,5% glasova.
* 24. 4. - Izbori u Sloveniji: najviše mandata dobija zeleno-liberalni Pokret Svoboda biznismena [[Robert Golob|Roberta Goloba]].
* [[25. 4.]] - [[Elon Musk]] dogovorio kupovinu [[Twitter]]a za 44 milijarde dolara.
* 25 - 26. 4. - Eksplozije u otcepljenom moldavskom regionu [[Pridnjestrovlje]]: srušen radio predajnik, pucano na ministarstvo državne sigurnosti.
* [[27. 4.]] - [[Gazprom]] prekinuo isporuke gasa Poljskoj i Bugarskoj, zbog neplaćanja rubljama.
* [[28. 4.]] - [[Dritan Abazović]] je novi premijer Crne Gore.

=== Maj/Svibanj ===
* [[4. 5.]] - Federalna rezerva SAD diže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena kako bi suzbila inflaciju.
* [[5. 5.]] - Lokalni izbori u UK: Konzervativci izgubili dosta mesta; [[Sinn Féin]] je najveća stranka u Severnoj Irskoj, ali unionisti imaju 37 mandata prema 36 za nacionaliste, od 90.
* [[6. 5.]] - Havanski hotel &quot;Saratoga&quot; teško oštećen u eksploziji gasa, 32 mrtvih.
* [[9. 5.]] - Masovni protesti na Šri Lanci zbog teške ekonomske situacije: ostavku daje premijer Mahinda Rajapaksa, inače brat predsednika.
* 9. 5. - Predsednički izbori na Filipinima: Ferdinand [[Bongbong Marcos]], sin [[Ferdinand Marcos|nekadašnjeg diktatora]], odnosi ubedljivu pobedu nad potpredsednicom Leni Robredo; za novu potpredsednicu je izabrana [[Sara Duterte]], kćerka [[Rodrigo Duterte|odlazećeg predsednika]].
* 9. 5. - Biden potpisao Zakon o najmu i zajmu za vojnu pomoć Ukrajini.
* [[11. 5.]] - Krah [[stablecoin]]a ''terra'': vrednost je pala na 35 američkih centi sa jednog dolara, pošto je novac povlačen brže od automatskog stabilizatora. Krah kriptovaluta do kraja juna obara vrednost tržišta sa tri na jedan bilion dolara.
* [[13. 5.]] - Umro predsednik [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjenih Arapskih Emirata]] i emir Abu Dhabija [[Khalifa bin Zayed Al Nahyan]], nasleđuje ga polubrat [[Mohamed bin Zayed Al Nahyan|Mohamed]] (faktički još od 2014).
* 13. 5. - Severna Koreja potvrdila prvu smrt od kovida, već kroz nekoliko dana se govori o milion ljudi sa &quot;groznicom&quot;.
* 10 - 14. 5. - Pesma Evrovizije u Torinu: pobedila je ukrajinska numera, a [[Konstrakta]] je peta.
* maj - Niz zemalja registruje slučajeve [[Majmunske boginje|majmunskih boginja]].
* 16. 5. - Bitka za Harkov: Ukrajina javlja da su njene trupe stigle do ruske granice (deset dana kasnije se izveštava o granatiranju grada).
* 16. 5. - Talas vrućine u Indiji: temperature u New Delhiju i do 49 stepeni. Indijska vlada je zabranila izvoz pšenice.
* 16 - 17. 5. - Nove lažne dojave o bombama u Srbiji: škole, studentski domovi, tržni centri, mostovi...
* [[17. 5.]] - Prekinut otpor u mariupoljskoj čeličani Azovstal, 264 ranjenih vojnika je evakuisano/zarobljeno (poslednja grupa 20-og, ukupno 2.439 boraca). Fokus borbi je na [[Severodonjeck]]u.
* [[18. 5.]] - Finska i Švedska aplicirale za članstvo u NATO, turski predsednik Erdoğan postavlja uslove.
* [[21. 5.]] - Izbori u Australiji: konzervativna koalicija [[Scott Morrison|Scotta Morrisona]] gubi većinu, novi premijer je laburist [[Anthony Albanese]].
* [[22. 5.]] - Sukob policije i Torcide na autocesti kod Zagreba, policija otvarala vatru.
* [[24. 5.]] - Srpska pravoslavna crkva priznaje autokefalnost [[Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija|Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije]], objavio patrijarh Porfirije na zajedničkoj liturgiji u Skoplju.
* 24. 5. - U školi u [[Uvalde, Texas]] ubijeno 19 đaka i dve učiteljice.
* [[29. 5.]] - Telefonski razgovor Vučić - Putin, dogovoreno snabdevanje gasom uz povoljnu cenu.
* [[31. 5.]] - EU dogovorila embargo na rusku naftu koja se prevozi morem, 2/3 uvoza.

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[1. 6.]] - Europska komisija odobrila pristupanje Hrvatske eurozoni.
* 1. 6. - ''Depp v. Heard'': porota u Virdžiniji presudila da je [[Amber Heard]] defamirala [[Johnny Depp|Johnnyja Deppa]]
* [[6. 6.]] - Otkazana poseta ruskog ino. ministra Sergeja Lavrova Srbiji, pošto susedne zemlje nisu dozvolile prelet.
* [[10. 6.]] - Poseta kancelara [[Olaf Scholz|Olafa Scholza]] Beogradu, tokom balkanske turneje.
* [[13. 6.]] - Pad berzi širom sveta nakon veće od očekivane majske inflacije u SAD, pale su i kriptovalute a dolar jača (očekuje se povećanje kamatne stope).
* 13. 6. - Konflikt u Kivuu, na istoku DR Kongo: pokret M23 je zauzeo grad Bunagana, kongoanske vlasti optužuju [[Ruanda|Ruandu]] za podršku.
* [[14. 6.]] - Uništene skoro sve ploče na [[Partizansko groblje u Mostaru|Partizanskom groblju u Mostaru]].
* 14. 6. - [[Otok Hans]] između danskog Grenlanda i Kanade podijeljen napola, čime je završen &quot;Whisky rat&quot;.
* [[17. 6.]] - U Srbiji registrovan prvi slučaj &quot;majmunskih boginja&quot;.
* [[19. 6.]] - Parlamentarni izbori u Francuskoj, drugi krug: preds. Macron izgubio većinu.
* 19. 6. - [[Gustavo Petro]] je prvi levičar izabran za predsednika [[Kolumbija|Kolumbije]].
* [[22. 6.]] - Zemljotres u afganskoj provinciji Paktika sa velikim brojem žrtava.
* [[23. 6.]] - Ukrajina i Moldova dobijaju status kandidata za EU.
* [[24. 6.]] - ''Dobbs v. Jackson Women's Health Organization'': Vrhovni sud SAD presudio da ustav ne garantuje pravo na abortus i da savezne države mogu uvesti restrikcije - oborena presuda u ''[[Roe vs. Wade]]'' iz 1973.
* 24. 6. - Ukrajina povlači poslednje trupe iz [[Sjeverodonjeck]]a.
* 25. 6. - 5. 7. - [[Mediteranske igre]] u Oranu, Alžir
* 28 - 30. 6. - Samit NATO u Madridu: Švedska i Finska pozvane u članstvo, nakon sporazuma sa Turskom; usvojen novi strateški koncept.
* [[30. 6.]] - Ruske snage se povukle sa [[Zmijsko ostrvo|Zmijskog ostrva]].
* jun - jul - Toplinski val u regiji: u Kninu 28. 6. izmjereno 40,4 stupnjeva, lipanjski rekord.

=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[3. 7.]] - Ukrajinske snage se povukle iz [[Lisičansk]]a, tako da je cela [[Luganska oblast]] pod ruskom kontrolom - [[Luganska Narodna Republika|Luganska NR]]. 
* [[4. 7.]] - Izvanredno stanje zbog suše u pet sjevernih talijanskih regiona; rijeka [[Po]] je skoro presušila.
* [[5. 7.]] - Ministar financija [[Zdravko Marić]] podnio ostavku.
* 5. 7. - Protesti u Skoplju protiv francuskog predloga za rešenje makedonsko-bugarskog spora postaju nasilni, povređeno je 47 policajaca.
* [[7. 7.]] - Britanski premijer [[Boris Johnson]] podneo ostavku, nakon niza skandala koji su doveli do ostavke velikog broja članova vlade.
* [[8. 7.]] - Ubijen bivši japanski premijer [[Shinzō Abe]].
* 8. 7. - Denver Nuggetsi produžili ugovor sa [[Nikola Jokić|Nikolom Jokićem]] za 264 miliona dolara.
* [[9. 7.]] - Ekonomska kriza na Šri Lanci: gomila upala u predsedničku palatu i zapalila premijerovu kuću - obojica najavljuju ostavke.
[[Datoteka:Webb's First Deep Field.tif|mini|Webbovo Prvo duboko polje]]
* [[12. 7.]] - Objavljene prve slike dobijene sa [[Svemirski teleskop James Webb|svemirskog teleskopa James Webb]].
* 12. 7. - Dolar i euro oko pariteta: povećane kamate u SAD su potakle rast dolara, dok se u eurozoni očekuje recesija zbog energetske krize.
* [[13. 7.]] - Otvorena prva dionica prvog autoputa u Crnoj Gori: Smokovac kod Podgorice – Mateševo kod Kolašina, 41 km.
* 13. 7. - Veliki požar između Vodica i Šibenika, na preko 3.000 ha.
* 15 - 24. 7. - Svetski šampionat u atletici u [[Eugene, Oregon]]. [[Sandra Perković]] osvojila srebro.
* [[16. 7.]] - Ukrajinski avion sa oružjem iz Srbije za Bangladeš pao kod Kavale u Grčkoj.
* [[17. 7.]] - Situacija sa nedopuštenom Vučićevom posetom Jasenovcu.
* [[19. 7.]] - Talas vrućine u zapadnoj Evropi: rekordnih 40 C u Engleskoj.
** Požari u južnoj Evropi, u gašenju na slovenskom Krasu učestvuju i ekipe iz susednih zemalja, npr. hrvatski kanader.
* 19. 7. - Počinju pristupni pregovori [[Pristupanje Albanije Europskoj uniji|Albanije]] i [[Pristupanje Sjeverne Makedonije Europskoj uniji|S. Makedonije]] sa [[Europska unija|EU]].
* [[21. 7.]] - Talijanski premijer [[Mario Draghi]] je podnio ostavku nakon što je u koaliciji izgubio potporu [[Pokret pet zvijezda|M5S]], kao i [[Severna liga (Italija)|Lige]] i [[Naprijed Italija|Forza Italia]] (izvanredni izbori u rujnu). Državni dug zemlje iznosi preko 2.700 milijardi eura, preko 150% GDP
* 21. 7. - Europska centralna banka podiže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena - kraj osam godina negativnih stopa, inflacija u eurozoni je 8,6%.
* [[22. 7.]] - U Istanbulu potpisan ukrajinsko-ruski sporazum o izvozu žita preko Crnog mora.
* [[26. 7.]] - Promet na novoizgrađenom [[Pelješki most|Pelješkom mostu]].

== Predviđeni događaji ==
* 15 - 21. 8. - Evropski šampionat u atletici u Minhenu
* 1 - 18. 9. - EuroBasket 2022 u Nemačkoj, Češkoj, Italiji i Gruziji.
* 5. 9. - Cijene u Hrvatskoj označene u kunama i eurima.
* 12 - 18. 9. - [[EuroPride]] u Beogradu
* [[25. 9.]] - Vanredni izbori u Italiji.
* [[2. 10.]] - Generalni izbori u Brazilu.
* oktobar? - Izbori u BiH.
* oktobar - Popis stanovništva u Srbiji.
* [[8. 11.]] - Sredomandatni izbori u SAD.
* novembar? - XX Nacionalni kongres [[KP Kine]].
* [[21. 11.]] - [[18. 12.]] - U Kataru se održava Svetsko prvenstvo u fudbalu.

=== Nepoznati datumi ===
* Popis stanovništva na Kosovu.
* Planirano gašenje nuklearne energije u Nemačkoj.
* Referendum o nezavisnosti [[Federalne Države Mikronezije|mikronezijske]] države [[Chuuk (savezna država)|Chuuk]]?

== Rođenja ==

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 2022.}}
=== Januar/Siječanj ===
* [[2. 1.]] - [[Richard Leakey]], kenijski antropolog, političar (* [[1944]])
* [[3. 1.]] - [[Vladan Živković]], glumac (* [[1941]])
* [[6. 1.]] - [[Peter Bogdanovich]], filmski režiser (* [[1939]])
* 6. 1. - [[Sidney Poitier]], glumac (* [[1927]])
* [[7. 1.]] - [[Anatolij Kvašnjin]], bivši ruski načelnik generalštaba (* [[1946]])
* [[9. 1.]] - [[Toshiki Kaifu]], bivši japanski premijer (* [[1931]])
* 9. 1. - [[Bob Saget]], glumac, komičar (* [[1956]])
* [[11. 1.]] – [[David Sassoli]], italijanski novinar i političar, predsjednik EP (* [[1956]].)
* [[12. 1.]] - [[Stjepan Lamza]], nogometaš (* [[1940]])
* 12. 1. - [[Ronnie Spector]], pjevačica ''The Ronettes'' (* [[1943]])
* &lt; 14. 1. - [[Petar Đorđević]], slikar (* [[1943]])
* [[14. 1.]] - [[Nikša Bareza]], dirigent (* [[1936]])
* [[15. 1.]] - [[Nino Cerruti]], modni kreator (* [[1930]])
* [[16. 1.]] - [[Ibrahim Boubacar Keïta]], bivši predsednik Malija (* [[1945]])
* [[19. 1.]] - [[Hardy Krüger]], glumac (* [[1928]])
* 19. 1. - [[Radovan Beli Marković]], književnik (* [[1947]])
* [[20. 1.]] - [[Meat Loaf]], pevač, glumac (* [[1947]])
* [[22. 1.]] - [[Aki Rahimovski]], pjevač &quot;Parnog valjka&quot; (* [[1955]])
* 22. 1. - [[Željko Mavrović (glumac)|Željko Mavrović]], glumac (* [[1947]])
* [[23. 1.]] - [[Lavrentije Trifunović]], episkop šabački (* [[1935]])
* [[24. 1.]] - [[Greta Ferušić]], bosanska arhitektica, preživjela Auschwitz (* [[1924]])
* [[25. 1.]] - [[Stevan K. Pavlović]], istoričar (* [[1933]])
* [[27. 1.]] - [[Nedjeljko Mihanović]], hrvatski književnik i političar, član suradnik HAZU (* [[1930]])
* 27. 1. - [[Svetozar Livada]], filozof, sociolog (* [[1928]])
* [[29. 1.]] - [[Srećko Lorger]], književnik, novinar (* [[1944]])
* 29. 1. - Ksenija Vučić, novinarka, prva supruga AV (* [[1968]])
* [[30. 1.]] - [[Zvonimir Šeparović]], hrvatski pravnik i političar (* [[1928]])
* [[31. 1.]] - [[Daniel Rukavina]], imunolog, član HAZU (* [[1937]])
* 31. 1. - Petar Tutavac, keksar &quot;Domaćice&quot; i &quot;Plazme&quot; (* [[1934]])

=== Februar/Veljača ===
* [[2. 2.]] - [[Monica Vitti]], glumica (* [[1931]])
* 2. 2. - [[Velja Pavlović]], novinar, TV voditelj na Studio B (* [[1953]])
* [[4. 2.]] - [[Vesna Malohodžić]], glumica (* [[1948]])
* [[5. 2.]] - [[Ana Došen-Dobud]], spisateljica, pedagoginja (* [[1920]])
* [[6. 2.]] - [[Predrag Vranešević]], član &quot;Laboratorije zvuka&quot; (* [[1946]])
* [[7. 2.]] - [[Douglas Trumbull]], režiser, supervizor specijalnih efekata (* [[1942]])
* [[8. 2.]] - [[Borivoj Dovniković]], filmski redatelj, animator (* [[1930]])
* 8. 2. - [[Luc Montagnier]], virolog, nobelovac (* [[1932]])
* [[9. 2.]] - [[Milan Vlajčić]], novinar, filmski kritičar (* [[1939]])
* 9. 2. - [[Snežana Pantić]], karatistkinja (* [[1978]])
* [[10. 2.]] - [[Eduard Kukan]], slovački diplomata, izaslanik za Balkan (* [[1939]])
* [[10. 2.]] - [[Luc Montagnier]], francuski virolog, dobitnik Nobelove nagrade za fiziologiju i medicinu (* 1932)
* [[12. 2.]] - [[Ivan Reitman]], filmski režiser (* [[1946]])
* 12. 2. - [[Stevan Tontić]], pesnik (* [[1946]])
* [[14. 2.]] - [[Bora Ivkov]], šahovski velemajstor (* [[1933]])
* [[18. 2.]] - [[Oliver Antić]], srpski pravnik i političar (* [[1950]])
* [[19. 2.]] - [[Gary Brooker]], frontmen Procol Haruma (* [[1945]])

=== Mart/Ožujak ===
* [[13. 3.]] - [[Igor Mandić]], književnik kritičar, novinar (* [[1939]])
* [[15. 3.]] - [[Nikola Štedul]], hrvatski emigrant (* [[1937]])
* [[21. 3.]] - [[Vesna Bosanac]], ratna ravnateljica vukovarske bolnice (* [[1949]])
* [[22. 3.]] - [[Milovan Vitezović]], književnik (* [[1944]])
* [[23. 3.]] - [[Madeleine Albright]], bivši državni sekretar SAD (* [[1937]])
* [[26. 3.]] - [[Milivoj Karakašević]], stonoteniser (* [[1948]])

=== April/Travanj ===

* [[2. 4.]] - [[Estelle Harris]], glumica (* [[1928]])
* 2. 4. - [[Mirjana Majurec]], glumica (* [[1952]])
* [[3. 4.]] - [[Snežana Nikšić]], glumica (* [[1943]])
* [[4. 4.]] - [[Petar Skansi]], košarkaš i trener (* [[1943]])
* [[5. 4.]] - [[Dejan Mijač]], pozorišni reditelj, akademik SANU (* [[1934]])
* [[6. 4.]] - [[Vladimir Žirinovski]], ruski političar (* [[1946]])
* [[7. 4.]] - [[Dušan Čkrebić]], društveno-politički radnik SR Srbije (* [[1927]])
* [[12. 4.]] - [[Zvonimir Janko]], matematičar, član HAZU (* [[1932]])
* [[13. 4.]] - [[Michel Bouquet]], glumac (* [[1925]])
* [[15. 4.]] - [[Liz Sheridan]], glumica (* [[1929]])
* [[19. 4.]] - [[Kane Tanaka]], japanska superstogodišnjakinja (* [[1903]])
* [[21. 4.]] - [[Mwai Kibaki]], bivši predsednik Kenije (* [[1931]])
* [[23. 4.]] - [[Orrin Hatch]], američki političar (* [[1934]])

=== Maj/Svibanj ===
* [[1. 5.]] - [[Ivica Osim]], fudbaler, trener (* [[1941]])
* [[2. 5.]] - [[Đuro Seder]], slikar, akademik HAZU (* [[1927]])
* [[3. 5.]] - [[Stanislav Šuškevič]], prvi predsednik Belorusije (* [[1934]])
* [[8. 5.]] - [[Fred Ward]], glumac (* [[1942]])
* [[10. 5.]] - [[Leonid Kravčuk]], prvi predsednik Ukrajine (* [[1934]])
* [[17. 5.]] - [[Vangelis]], kompozitor, muzičar (* [[1943]])
* 17. 5. - [[Igor Starović]], pevač &quot;Divljeg kestena&quot; (* [[1964]])
* [[26. 5.]] - [[Ray Liotta]], glumac (* [[1954]])
* [[27. 5.]] - [[Angelo Sodano]], bivši državni tajnik Vatikana i dekan kolegija kardinala (* [[1927]]))
* [[28. 5.]] - [[Bujar Nishani]], bivši predsednik Albanije (* [[1966]])

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[9. 6.]] - [[Julee Cruise]], američka kantautorka (* [[1956]])
* [[12. 6.]] - [[Philip Baker Hall]], glumac (* [[1931]])
* [[17. 6.]] - [[Jean-Louis Trintignant]], glumac (* [[1930]])
* [[21. 6.]] - [[Dragan Tomić (političar)|Dragan Tomić]], bivši srpski političar (* [[1936]])
* [[26. 6.]] - [[Margaret Keane]], američka slikarka (* [[1927]])

=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[2. 7.]] - [[Peter Brook]], kazališni redatelj (* [[1925]])
* [[6. 7.]] - [[James Caan]], glumac (* [[1940]])
* [[20. 7.]] - [[Viktor Žmegač]], književni teoretičar, muzikolog, akademik HAZU (* [[1929]])
* [[21. 7.]] - [[Nikola Radmanović]], fudbaler, trener (* [[1969]])
* [[24. 7.]] - [[David Warner]], glumac (* [[1941]])
* [[25. 7.]] - [[Paul Sorvino]], glumac (* [[1939]])
* 25. 7. - [[David Trimble]], severnoirski političar, nobelovac za mir (* [[1944]])

== Nobelove nagrade ==

=== Veze ===
[[Godišnji kalendar]]

== Reference ==
{{izvori}}

{{Commonscat}}

[[Kategorija:2022| ]]</text>
      <sha1>3i0n9xgxeclm43d86cqvdhqgoey16hf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260189</id>
      <parentid>41260185</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:53:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Alekol</username>
        <id>2231</id>
      </contributor>
      <comment>/* Jul/Juli/Srpanj */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29528" xml:space="preserve">{{Godina nav|2022}}
{{Godina u drugim kalendarima|2022}}
Godina '''2022''' ('''[[Rimski brojevi|MMXXII]]''') je [[redovna godina koja počinje u subotu]].

== Događaji ==
=== Januar/Siječanj ===
* [[1. 1.]] - Na snazi je Regionalno sveobuhvatno ekonomsko partnerstvo 15 zemalja Azije i Pacifika, najveći trgovinski blok na svetu.
* [[4. 1.]] - Cijena plina skočila preko 30% u Europi (peterostruko u godinu dana); u plinovodu Yamal tok plina je obrnut već 15 dana.
* 4. 1. - Kosovo zabranjuje rudarenje kriptovaluta zbog nestašice struje.
* 4. 1. - Nagli porast broja registrovanih sa koronom u regionu.
* [[5. 1.]] - Protesti u [[Kazahstan]]u povodom poskupljenja goriva prerastaju u nerede. Vlada je podnela ostavku, kao i predsednik Saveta bezbednosti, bivši predsednik Nazarbajev - red se uspostavlja uz pomoć ruskih trupa.
* 5. 1. - Ministarstvo finansija SAD uvelo sankcije Miloradu Dodiku i banjalučkoj ATV zbog &quot;koruptivnih aktivnosti&quot; i pretnje stabilnosti i teritorijalnoj celovitosti BiH.
* 5. 1. - [[Novak Đoković]] stigao u Melbourne nakon što je, kontroverzno, dobio medicinsko izuzeće od obavezne vakcinisanosti - viza mu je poništena, što je oboreno na sudu 10-og, u međuvremenu je u pritvoru za imigrante.
* 5. 1. - Severna Koreja testirala hipersoničnu raketu - izvodi još šest različitih testova ovog meseca.
* [[6. 1.]] - Ruski vojnici došli u nedavno napuštenu francusku bazu u [[Timbuktu]]u.
* [[10. 1.]] - Američko-ruski razgovori u Ženevi: teme su ruske trupe na ukrajinskoj granici i ruski zahtevi NATO-u.
* [[11. 1.]] - Zaplijenjeno pola tone kokaina u tovaru banana namijenjenom crnogorskom trgovačkom lancu &quot;Voli&quot;.
* [[14. 1.]] - Odlukom ministra za imigraciju, Đokoviću je ponovo oduzeta australska viza - federalni sud odbija žalbu, deportovan je 16-og.
* [[15. 1.]] - Erupcija podvodnog vulkana Hunga Tonga - manji cunami i pepeo na [[Tonga|Tongi]].
* 16. 1. - Referendum o promeni Ustava Srbije, u delu o pravosuđu: 60,3% je &quot;za&quot;, izlaznost 30,1%. Deo opozicije tvrdi da je bilo prevara.
* [[19. 1.]] - Vladajuća koalicija &quot;Crno na bijelo&quot;, Građanskog pokreta URA i Saveza građana Civis, podnijela je Skupštini Crne Gore Inicijativu 31 poslanika, uključujući iz DPS, za izglasavanje nepovjerenja Vladi premijera Zdravka Krivokapića.
* [[20. 1.]] - Vlada Srbije povukla rudarske dozvole Rio Tintu.
* 20. 1. - Bitka u al-Hasaki na istoku Sirije: istovremeni napad Islamske Države na zatvor i pobuna zatvorenika - slede višednevne borbe sa kurdskim SDF, zatvor je uništen a 2 - 3 hiljade zatvorenika je pobeglo ili nestalo.
* [[21. 1.]] - Rusija traži povlačenje NATO trupa iz Bugarske i Rumunije, u okviru vraćanja na situaciju iz 1997.
* 21. 1. - MUP Srbije objavljuje da se sprema atentat na predsednika Vučića, od strane grupe Radoja Zvicera.
* [[24. 1.]] - Vojni udar u Burkini Faso - u zemlji je sigurnosna kriza od 2015. usled napada islamističkih militanata.
* [[27. 1.]] - SAD odbijaju ruski zahtev da Ukrajina ne bude nikada primljena u NATO.
* [[29. 1.]] - Talijanski predsjednik [[Sergio Mattarella]] je reizabran, pošto je umoljen da pristane na to radi stabilnosti.
* [[30. 1.]] - Završen ''Australian Open'': [[Rafael Nadal]] je osvojio rekordnu 21. titulu, mešovite dublove su dobili [[Kristina Mladenovic]] i [[Ivan Dodig]], [[Petra Marčinko]] među juniorkama.

=== Februar/Veljača ===
* [[2. 2.]] - Vrhunac omikronovog talasa u Srbiji: 7-dnevni prosek registrovanih slučajeva 19.288 (vrhunac hospitalizacija 14. 2., 7-dnevni prosek 4.513).
* [[3. 2.]] - Racija američkih specijalaca u Atmehu na severozapadu Sirije: lider ID Abu Ibrahim al-Qurayshi se digao u vazduh sa svojom porodicom.
* [[4. 2.]] - Izglasano nepovjerenje crnogorskoj vladi [[Zdravko Krivokapić|Zdravka Krivokapića]], glasovima &quot;Crno na bijelo&quot; i opozicije. Tri dana kasnije i predsjedniku Skupštine Aleksi Bečiću.
* 4. 2. - NATO zaključio &quot;aktivnost budnosti&quot; ''Neptune Strike 2022'' u Jadranu, u kojoj je učestvovao i nosač aviona '' USS Harry S. Truman''&lt;ref&gt;[https://sfn.nato.int/newsroom/news-archive/2022/nato-concludes-vigilance-activity-neptune-strike-2022 NATO Concludes Vigilance Activity Neptune Strike 2022]. sfn.nato.int Feb 5 2022&lt;/ref&gt; (u posjeti Splitu od 11-og).
* 4. 2. - Predstavljen izgled [[Hrvatska i euro|hrvatskih kovanica eura]], sporni prijedlog rješenja sa kunom ubrzo povučen.
* 4. 2. - Sastanak [[Xi Jinping|Xi]] - Putin u Pekingu: kritikuju &quot;negativan uticaj&quot; SAD u Evropi i Azijsko-pacifičkom regionu, Kina podržava Rusiju u ukrajinskoj krizi.
* [[4. 2.|4]] - [[20. 2.]] - Zimske olimpijske igre u Pekingu.
* [[5. 2.]] - [[Argentina]] pristupa kineskoj inicijativi [[Pojas i put]].
* [[6. 2.]] - Platinski jubilej, 70 godina vladavine britanske kraljice [[Elizabeta II|Elizabete II]].
* 6. 2. - ''Freedom Convoy'': proglašeno vanredno stanje u gradu [[Ottawa]], gde su kamioni i pešaci okupljeni od 29. 1., u protestu zbog obaveznog vakcinisanja, uz neprekidne sirene, izgrede i saobraćajni kolaps.
* 6 - 7. 2. - Ruska klizačica Kamila Valijeva (15) izvela četvorostruki skok, ali ceremonija dodele medalja je otkazana zbog nedozvoljene supstance.
* [[10. 2.]] - Započinju rusko-beloruske vojne vežbe u Belorusiji.
* [[15. 2.]] - Kiša od 258 mm izaziva klizišta u brazilskom gradu [[Petrópolis]], 217+ stradalih.
* [[17. 2.]] - Francuska i evropski saveznici najavljuju povlačenje trupa iz [[Mali]]ja.
* [[18. 2.]] - U [[Donjecka Narodna Republika|Donjeckoj]] i [[Luganska Narodna Republika|Luganskoj]] separatističkoj republici objavili evakuaciju civila u Rusiju, jer Ukrajina navodno planira ofanzivu. Prethodnih dana su pojačana granatiranja, danas se izveštava o eksplozijama automobila u Donjecku i gasovoda kod Luganska. Sutradan proglašavaju mobilizaciju.
* 18. 2. - Engleska i Vels pogođeni olujom Eunice, najjačom od 1987, pogađa i druge zemlje oko Severnog mora i Baltika.
* [[19. 2.]] - Uhićen ministar graditeljstva Darko Horvat.
* [[20. 2.]] - Velika brana etiopskog preporoda: elektrana je proizvela prvu struju.
* [[21. 2.]] - Putin objavio priznanje Donjecke i Luganske republike. Predviđeno je slanje ruske vojske kao mirovnjaka na te teritorije.
* [[23. 2.]] - Ukrajina je izglasala uvođenje vanrednog stanja, a lideri donbaskih republika su zatražili pomoć od Rusije u &quot;odbijanju agresije&quot;.
[[Datoteka:UK-MOD-Ukraine-2022-02-28.jpg|mini|250px|[[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|Ruska invazija na Ukrajinu]]: ruski prodori do kraja februara]]
* [[24. 2.]] - Rusija započela [[Ruska invazija na Ukrajinu 2022.|&quot;specijalnu vojnu operaciju&quot; za &quot;demilitarizaciju i denacifikaciju Ukrajine&quot;]]. Putin preti &quot;posledicama većim nego ikad u istoriji&quot; onima koji bi se umešali. Nakon udara po vojnoj infrastrukturi došlo je do prodora sa severa, severoistoka i juga. Zauzeto je [[Zmijsko ostrvo]] blizu ušća Dunava, nakon široko publikovanog prkosa ukrajinskog garnizona.
* [[25. 2.]] - Ruske trupe na severnoj periferiji Kijeva, vodi se borba za aerodrom Hostomel. Putin poziva ukrajinsku vojsku da zbaci &quot;narkomansku neonacističku&quot; vlast.
* [[27. 2.]] - Putin povisio gotovost strateških snaga zbog sankcija i &quot;pretećih izjava&quot; lidera NATO zemalja; EU će plaćati kupovinu i dostavu oružja Ukrajini, zatvoren je vazdušni prostor za ruske avione.
* [[28. 2.]] - Prvi pregovori na granici Ukrajine i Belorusije, raketni napad na Harkov, Turska zatvara Moreuze, u skladu sa Konvencijom iz Montreauxa.

=== Mart/Ožujak ===
* [[2. 3.]] - Ruske snage su zauzele [[Herson]] i okružile [[Mariupolj]], priznaju 498 mrtvih od početka invazije. Generalna skupština UN osudila rusku invaziju na Ukrajinu sa 141-im glasom za (uključujući Srbiju), pet protiv (Belorusija, S. Koreja, Eritreja i Sirija) i 35 uzdržanih. Niz zemalja je prijavio Međunarodnom krivičnom sudu zločine u Ukrajini. 
* [[4. 3.]] - Ruske snage su zauzele nuklearnu elektranu Zaporožje, kod Energodara; bilo je vatre u zgradi za obuku (najveća NE u Evropi, nominalni kapacitet 5.700 MW).
* [[7. 3.]] - Misija EUFOR Althea saopštila da je u BiH raspoređeno dodatnih 500 pripadnika.
* [[8. 3.]] - SAD i UK zabranjuju uvoz ruske nafte - cena barela je preko 120 dolara. Cena [[nikl]]a je udvostručena od početka rata, kao i cena prirodnog gasa; cena pšenice je veća oko 50%. UNHCR kaže da je Ukrajinu napustilo dva miliona ljudi.
* [[9. 3.]] - Bolnica za majku i dete u [[Mariupolj]]u teško oštećena u ruskom napadu - grad je granatiran više dana, što sprečava evakuaciju civila.
* 9. 3. - Na Korzici izbijaju neredi sedam dana pošto je nacionalista Yvan Colonna izboden u zatvoru (umire 21. 3.)
* 9. 3. - Konzervativac [[Yoon Suk-yeol]] izabran za predsednika Južne Koreje. 
* [[10. 3.]] - Dron iz pravca Ukrajine pao na zagrebački Jarun u 23 sata.
* [[11. 3.]] - [[Gabriel Boric]] je novi predsjednik [[Čile]]a.
* [[14. 3.]] - Raketni napad na bazu Javorov, zapadno od Lavova.
* 14. 3. - Iranska revolucionarna garda raketirala okolinu američkog konzulata u iračkom Irbilu, navodni izraelski centar, iz odmazde za udar u Siriji u kome su stradali njeni članovi.
* 14. 3. - Kineski južni grad Shenzhen je u lokdaunu, ograničen je pristup Šangaju, veliki porast i na severoistoku, mada su cifre relativno male. Ozbiljnija je situacija u Hong Kongu.
* [[15. 3.]] - Rusija objavila napuštanje [[Savjet Evrope|Savjeta Evrope]], pre nego što je ovo telo to izglasalo.
* [[16. 3.]] - Pogođeno pozorište u Mariupolju, u čijem skloništu se nalazio jedan broj ljudi.
* [[18. 3.]] - U Turskoj otvoren [[Most Çanakkale 1915]] ili Dardanelski most, kod mesta [[Lapseki]] - to je sa 2.023 m najduži [[viseći most]] na svetu.
* 18 - [[20. 3.]] - U Beogradu održano Svetsko prvenstvo u dvoranskoj atletici. [[Ivana Španović|Ivana Vuleta]] (ex Španović) osvojila zlato u skoku u dalj.
* [[19. 3.]] - Puštena u saobraćaj brza pruga Beograd - Novi Sad, deo pruge do Budimpešte.
* [[21. 3.]] - China Eastern Airlines Flight 5735: avion se srušio kod [[Wuzhou]]a - 132 mrtvih.
* [[22. 3.]] - Ukrajinske snage povratile Makarov kod Kijeva i potisnule ruske snage.
* [[24. 3.]] - Severna Koreja testirala do sada najveću interkontinentalnu raketu, Hwasong-17.
* 24. 3. - NATO objavljuje da će postaviti četiri nove borbene grupe, od 40.000 ljudi u Slovačkoj, Mađarskoj, Rumuniji i Bugarskoj.
* [[25. 3.]] - Rusko ministarstvo odbrane izjavljuje da će preneti fokus na Donbas.
* [[27. 3.]] - [[94. dodjela Oscara]]: najbolji film je ''[[CODA (film)|CODA]]'', uz još dve nagrade; &quot;[[Dina (2021.)|Dina]]&quot; 6 nagrada od 10 nominacija; ''[[The Power of the Dog (film)|The Power of the Dog]]'' jedna od 12; ''[[Belfast (film)|Belfast]]'' i ''[[West Side Story (2021)|West Side Story]]'' po jedna od 7. [[Will Smith]] ošamario [[Chris Rock|Chrisa Rocka]].
* [[29. 3.]] - U padu helikoptera misije MONUSCO u DR Kongu ima osam poginulih, uključujući potpukovnika Dejana Stanojevića iz Srbije.
* mart - Počeo toplotni talas u Indiji, mesec je najtopliji od 1900.

=== April/Travanj ===
* [[1. 4.]] - Nesreća u rudniku &quot;Soko&quot;, kod [[Sokobanjska Moravica|Sokobanje]], osam rudara stradalo u gušenju metanom.
* 1. 4. - Rusija od danas traži isplatu gasa rubljama za zemlje koje ne smatra prijateljskim.
* 1. 4. - Ukrajinske snage su povratile [[Buča|Buču]] kod Kijeva, narednih dana se izveštava o ubistvu stotina ljudi za vreme ruske okupacije.
* [[3. 4.]] - Predsednički i vanredni parlamentarni izbori u Srbiji i lokalni izbori. [[Aleksandar Vučić]] reizabran sa 58,54 % (+2,5 procentna poena u odnosu na 2017). [[Srpska napredna stranka|SNS]] 120 mandata (-68), Ujedinjena Srbija 38 (novi), SPS-JS 32 (=)... Izjednačeno u beogradskoj skupštini.
* 3. 4. - Izbori u Mađarskoj: [[Viktor Orbán|Orbánov]] [[Fidesz]] pojačao većinu za dva mandata.
* 3. 4. - Pakistanska ustavna kriza: po savetu premijera [[Imran Khan|Imrana Khana]] je raspušten parlament u kome se pripremao njegov opoziv - Ustavni sud to ocenjuje neustavnim i Khanu je izglasano nepoverenje 10-og.
* [[8. 4.]] - Železnička stanica u [[Kramatorsk]]u pogođena raketama - 50 mrtvih.
* 8. 4. - Počinju poplave u Južnoj Africi, naročito oko [[Durban]]a - preko 440 mrtvih.
* [[12. 4.]] - Visoki predstavnik Šmit suspendovao Zakon o nepokretnoj imovini Republike Srpske.
* [[14. 4.]] - Potonula krstarica &quot;Moskva&quot;, zastavni brod ruske Crnomorske flote.
* [[17. 4.]] - Uhapšena bivša predsednica Vrhovnog suda Crne Gore Vesna Medenica - sumnja na stvaranje kriminalne organizacije i protivzakonit uticaj.
* [[18. 4.]] - Ukrajina javlja da je počela ruska ofanziva u Donbasu. Ruske snage su većim delom zauzele Mariupolj, s izuzetkom kompleksa čeličane Azovstal.
* [[19. 4.]] - Objavljeno da je potpisan sigurnosni sporazum između Kine i [[Solomonski Otoci|Solomonskih Otoka]].
* [[20. 4.]] - Pet miliona izbeglica iz Ukrajine i 7,1 milion raseljenih, od 44 miliona stanovnika.
* [[22. 4.]] - Zemljotres uveče kod [[Berkovići|Berkovića]], jedna osoba poginula u [[Stolac|Stocu]].
[[Datoteka:Dritan Abazovic, December 2020.jpg|mini|120px|[[Dritan Abazović]]]]
* [[24. 4.]] - Predsednički izbori u Francuskoj: [[Emmanuel Macron|Macron]] dobija reizbor u drugom krugu, pobedom nad [[Marine Le Pen|Le Pen]] sa 58,5% glasova.
* 24. 4. - Izbori u Sloveniji: najviše mandata dobija zeleno-liberalni Pokret Svoboda biznismena [[Robert Golob|Roberta Goloba]].
* [[25. 4.]] - [[Elon Musk]] dogovorio kupovinu [[Twitter]]a za 44 milijarde dolara.
* 25 - 26. 4. - Eksplozije u otcepljenom moldavskom regionu [[Pridnjestrovlje]]: srušen radio predajnik, pucano na ministarstvo državne sigurnosti.
* [[27. 4.]] - [[Gazprom]] prekinuo isporuke gasa Poljskoj i Bugarskoj, zbog neplaćanja rubljama.
* [[28. 4.]] - [[Dritan Abazović]] je novi premijer Crne Gore.

=== Maj/Svibanj ===
* [[4. 5.]] - Federalna rezerva SAD diže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena kako bi suzbila inflaciju.
* [[5. 5.]] - Lokalni izbori u UK: Konzervativci izgubili dosta mesta; [[Sinn Féin]] je najveća stranka u Severnoj Irskoj, ali unionisti imaju 37 mandata prema 36 za nacionaliste, od 90.
* [[6. 5.]] - Havanski hotel &quot;Saratoga&quot; teško oštećen u eksploziji gasa, 32 mrtvih.
* [[9. 5.]] - Masovni protesti na Šri Lanci zbog teške ekonomske situacije: ostavku daje premijer Mahinda Rajapaksa, inače brat predsednika.
* 9. 5. - Predsednički izbori na Filipinima: Ferdinand [[Bongbong Marcos]], sin [[Ferdinand Marcos|nekadašnjeg diktatora]], odnosi ubedljivu pobedu nad potpredsednicom Leni Robredo; za novu potpredsednicu je izabrana [[Sara Duterte]], kćerka [[Rodrigo Duterte|odlazećeg predsednika]].
* 9. 5. - Biden potpisao Zakon o najmu i zajmu za vojnu pomoć Ukrajini.
* [[11. 5.]] - Krah [[stablecoin]]a ''terra'': vrednost je pala na 35 američkih centi sa jednog dolara, pošto je novac povlačen brže od automatskog stabilizatora. Krah kriptovaluta do kraja juna obara vrednost tržišta sa tri na jedan bilion dolara.
* [[13. 5.]] - Umro predsednik [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjenih Arapskih Emirata]] i emir Abu Dhabija [[Khalifa bin Zayed Al Nahyan]], nasleđuje ga polubrat [[Mohamed bin Zayed Al Nahyan|Mohamed]] (faktički još od 2014).
* 13. 5. - Severna Koreja potvrdila prvu smrt od kovida, već kroz nekoliko dana se govori o milion ljudi sa &quot;groznicom&quot;.
* 10 - 14. 5. - Pesma Evrovizije u Torinu: pobedila je ukrajinska numera, a [[Konstrakta]] je peta.
* maj - Niz zemalja registruje slučajeve [[Majmunske boginje|majmunskih boginja]].
* 16. 5. - Bitka za Harkov: Ukrajina javlja da su njene trupe stigle do ruske granice (deset dana kasnije se izveštava o granatiranju grada).
* 16. 5. - Talas vrućine u Indiji: temperature u New Delhiju i do 49 stepeni. Indijska vlada je zabranila izvoz pšenice.
* 16 - 17. 5. - Nove lažne dojave o bombama u Srbiji: škole, studentski domovi, tržni centri, mostovi...
* [[17. 5.]] - Prekinut otpor u mariupoljskoj čeličani Azovstal, 264 ranjenih vojnika je evakuisano/zarobljeno (poslednja grupa 20-og, ukupno 2.439 boraca). Fokus borbi je na [[Severodonjeck]]u.
* [[18. 5.]] - Finska i Švedska aplicirale za članstvo u NATO, turski predsednik Erdoğan postavlja uslove.
* [[21. 5.]] - Izbori u Australiji: konzervativna koalicija [[Scott Morrison|Scotta Morrisona]] gubi većinu, novi premijer je laburist [[Anthony Albanese]].
* [[22. 5.]] - Sukob policije i Torcide na autocesti kod Zagreba, policija otvarala vatru.
* [[24. 5.]] - Srpska pravoslavna crkva priznaje autokefalnost [[Makedonska pravoslavna crkva – Ohridska arhiepiskopija|Makedonske pravoslavne crkve – Ohridske arhiepiskopije]], objavio patrijarh Porfirije na zajedničkoj liturgiji u Skoplju.
* 24. 5. - U školi u [[Uvalde, Texas]] ubijeno 19 đaka i dve učiteljice.
* [[29. 5.]] - Telefonski razgovor Vučić - Putin, dogovoreno snabdevanje gasom uz povoljnu cenu.
* [[31. 5.]] - EU dogovorila embargo na rusku naftu koja se prevozi morem, 2/3 uvoza.

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[1. 6.]] - Europska komisija odobrila pristupanje Hrvatske eurozoni.
* 1. 6. - ''Depp v. Heard'': porota u Virdžiniji presudila da je [[Amber Heard]] defamirala [[Johnny Depp|Johnnyja Deppa]]
* [[6. 6.]] - Otkazana poseta ruskog ino. ministra Sergeja Lavrova Srbiji, pošto susedne zemlje nisu dozvolile prelet.
* [[10. 6.]] - Poseta kancelara [[Olaf Scholz|Olafa Scholza]] Beogradu, tokom balkanske turneje.
* [[13. 6.]] - Pad berzi širom sveta nakon veće od očekivane majske inflacije u SAD, pale su i kriptovalute a dolar jača (očekuje se povećanje kamatne stope).
* 13. 6. - Konflikt u Kivuu, na istoku DR Kongo: pokret M23 je zauzeo grad Bunagana, kongoanske vlasti optužuju [[Ruanda|Ruandu]] za podršku.
* [[14. 6.]] - Uništene skoro sve ploče na [[Partizansko groblje u Mostaru|Partizanskom groblju u Mostaru]].
* 14. 6. - [[Otok Hans]] između danskog Grenlanda i Kanade podijeljen napola, čime je završen &quot;Whisky rat&quot;.
* [[17. 6.]] - U Srbiji registrovan prvi slučaj &quot;majmunskih boginja&quot;.
* [[19. 6.]] - Parlamentarni izbori u Francuskoj, drugi krug: preds. Macron izgubio većinu.
* 19. 6. - [[Gustavo Petro]] je prvi levičar izabran za predsednika [[Kolumbija|Kolumbije]].
* [[22. 6.]] - Zemljotres u afganskoj provinciji Paktika sa velikim brojem žrtava.
* [[23. 6.]] - Ukrajina i Moldova dobijaju status kandidata za EU.
* [[24. 6.]] - ''Dobbs v. Jackson Women's Health Organization'': Vrhovni sud SAD presudio da ustav ne garantuje pravo na abortus i da savezne države mogu uvesti restrikcije - oborena presuda u ''[[Roe vs. Wade]]'' iz 1973.
* 24. 6. - Ukrajina povlači poslednje trupe iz [[Sjeverodonjeck]]a.
* 25. 6. - 5. 7. - [[Mediteranske igre]] u Oranu, Alžir
* 28 - 30. 6. - Samit NATO u Madridu: Švedska i Finska pozvane u članstvo, nakon sporazuma sa Turskom; usvojen novi strateški koncept.
* [[30. 6.]] - Ruske snage se povukle sa [[Zmijsko ostrvo|Zmijskog ostrva]].
* jun - jul - Toplinski val u regiji: u Kninu 28. 6. izmjereno 40,4 stupnjeva, lipanjski rekord.

=== Jul/Juli/Srpanj ===
[[Datoteka:Webb's First Deep Field.tif|mini|Webbovo Prvo duboko polje]]
* [[3. 7.]] - Ukrajinske snage se povukle iz [[Lisičansk]]a, tako da je cela [[Luganska oblast]] pod ruskom kontrolom - [[Luganska Narodna Republika|Luganska NR]]. 
* [[4. 7.]] - Izvanredno stanje zbog suše u pet sjevernih talijanskih regiona; rijeka [[Po]] je skoro presušila.
* [[5. 7.]] - Ministar financija [[Zdravko Marić]] podnio ostavku.
* 5. 7. - Protesti u Skoplju protiv francuskog predloga za rešenje makedonsko-bugarskog spora postaju nasilni, povređeno je 47 policajaca.
* [[7. 7.]] - Britanski premijer [[Boris Johnson]] podneo ostavku, nakon niza skandala koji su doveli do ostavke velikog broja članova vlade.
* [[8. 7.]] - Ubijen bivši japanski premijer [[Shinzō Abe]].
* 8. 7. - Denver Nuggetsi produžili ugovor sa [[Nikola Jokić|Nikolom Jokićem]] za 264 miliona dolara.
* 8 - 17. 7. - U sukobu bandi u haićanskom glavnom gradu [[Port-au-Prince]]u, četvrt [[Cité Soleil]], ubijeno 209 ljudi 
* [[9. 7.]] - Ekonomska kriza na Šri Lanci: gomila upala u predsedničku palatu i zapalila premijerovu kuću - obojica najavljuju ostavke.
[[Datoteka:Bridge Moracica, Montenegro 06.jpg|mini|Most Moračica na autuputu u Crnoj Gori]]
* [[12. 7.]] - Objavljene prve slike dobijene sa [[Svemirski teleskop James Webb|svemirskog teleskopa James Webb]].
* 12. 7. - Dolar i euro oko pariteta: povećane kamate u SAD su potakle rast dolara, dok se u eurozoni očekuje recesija zbog energetske krize.
* [[13. 7.]] - Otvorena prva dionica prvog autoputa u Crnoj Gori: Smokovac kod Podgorice – Mateševo kod Kolašina, 41 km.
* 13. 7. - Veliki požar između Vodica i Šibenika, na preko 3.000 ha.
* 15 - 24. 7. - Svetski šampionat u atletici u [[Eugene, Oregon]]. [[Sandra Perković]] osvojila srebro.
* [[16. 7.]] - Ukrajinski avion sa oružjem iz Srbije za Bangladeš pao kod Kavale u Grčkoj.
* [[17. 7.]] - Situacija sa nedopuštenom Vučićevom posetom Jasenovcu.
* [[19. 7.]] - Talas vrućine u zapadnoj Evropi: rekordnih 40 C u Engleskoj.
** Požari u južnoj Evropi, u gašenju na slovenskom Krasu učestvuju i ekipe iz susednih zemalja, npr. hrvatski kanader.
* 19. 7. - Počinju pristupni pregovori [[Pristupanje Albanije Europskoj uniji|Albanije]] i [[Pristupanje Sjeverne Makedonije Europskoj uniji|S. Makedonije]] sa [[Europska unija|EU]].
[[Datoteka:Pelješac bridge - Most Pelješac - Croatia - 2022-06-16.jpg|mini|[[Pelješki most]]]]
* [[21. 7.]] - Talijanski premijer [[Mario Draghi]] je podnio ostavku nakon što je u koaliciji izgubio potporu [[Pokret pet zvijezda|M5S]], kao i [[Severna liga (Italija)|Lige]] i [[Naprijed Italija|Forza Italia]] (izvanredni izbori u rujnu). Državni dug zemlje iznosi preko 2.700 milijardi eura, preko 150% GDP
* 21. 7. - Europska centralna banka podiže kamatnu stopu za 0,5 procentna poena - kraj osam godina negativnih stopa, inflacija u eurozoni je 8,6%.
* [[22. 7.]] - U Istanbulu potpisan ukrajinsko-ruski sporazum o izvozu žita preko Crnog mora.
* [[23. 7.]] - WHO objavljuje širenje majmunskih boginja međunarodnom vanrednošću.
* [[26. 7.]] - Otvoren [[Pelješki most]]: dugačak je 2.404 metra, dva centralna pilona, visine 222 m iznad morskog dna obuhvataju plovidbeni kanal od 200 × 55 m.

== Predviđeni događaji ==
* 15 - 21. 8. - Evropski šampionat u atletici u Minhenu
* 1 - 18. 9. - EuroBasket 2022 u Nemačkoj, Češkoj, Italiji i Gruziji.
* 5. 9. - Cijene u Hrvatskoj označene u kunama i eurima.
* 12 - 18. 9. - [[EuroPride]] u Beogradu
* [[25. 9.]] - Vanredni izbori u Italiji.
* [[2. 10.]] - Generalni izbori u Brazilu.
* oktobar? - Izbori u BiH.
* oktobar - Popis stanovništva u Srbiji.
* [[8. 11.]] - Sredomandatni izbori u SAD.
* novembar? - XX Nacionalni kongres [[KP Kine]].
* [[21. 11.]] - [[18. 12.]] - U Kataru se održava Svetsko prvenstvo u fudbalu.

=== Nepoznati datumi ===
* Popis stanovništva na Kosovu.
* Planirano gašenje nuklearne energije u Nemačkoj.
* Referendum o nezavisnosti [[Federalne Države Mikronezije|mikronezijske]] države [[Chuuk (savezna država)|Chuuk]]?

== Rođenja ==

== Smrti ==
{{glavni članak|:Kategorija:Umrli 2022.}}
=== Januar/Siječanj ===
* [[2. 1.]] - [[Richard Leakey]], kenijski antropolog, političar (* [[1944]])
* [[3. 1.]] - [[Vladan Živković]], glumac (* [[1941]])
* [[6. 1.]] - [[Peter Bogdanovich]], filmski režiser (* [[1939]])
* 6. 1. - [[Sidney Poitier]], glumac (* [[1927]])
* [[7. 1.]] - [[Anatolij Kvašnjin]], bivši ruski načelnik generalštaba (* [[1946]])
* [[9. 1.]] - [[Toshiki Kaifu]], bivši japanski premijer (* [[1931]])
* 9. 1. - [[Bob Saget]], glumac, komičar (* [[1956]])
* [[11. 1.]] – [[David Sassoli]], italijanski novinar i političar, predsjednik EP (* [[1956]].)
* [[12. 1.]] - [[Stjepan Lamza]], nogometaš (* [[1940]])
* 12. 1. - [[Ronnie Spector]], pjevačica ''The Ronettes'' (* [[1943]])
* &lt; 14. 1. - [[Petar Đorđević]], slikar (* [[1943]])
* [[14. 1.]] - [[Nikša Bareza]], dirigent (* [[1936]])
* [[15. 1.]] - [[Nino Cerruti]], modni kreator (* [[1930]])
* [[16. 1.]] - [[Ibrahim Boubacar Keïta]], bivši predsednik Malija (* [[1945]])
* [[19. 1.]] - [[Hardy Krüger]], glumac (* [[1928]])
* 19. 1. - [[Radovan Beli Marković]], književnik (* [[1947]])
* [[20. 1.]] - [[Meat Loaf]], pevač, glumac (* [[1947]])
* [[22. 1.]] - [[Aki Rahimovski]], pjevač &quot;Parnog valjka&quot; (* [[1955]])
* 22. 1. - [[Željko Mavrović (glumac)|Željko Mavrović]], glumac (* [[1947]])
* [[23. 1.]] - [[Lavrentije Trifunović]], episkop šabački (* [[1935]])
* [[24. 1.]] - [[Greta Ferušić]], bosanska arhitektica, preživjela Auschwitz (* [[1924]])
* [[25. 1.]] - [[Stevan K. Pavlović]], istoričar (* [[1933]])
* [[27. 1.]] - [[Nedjeljko Mihanović]], hrvatski književnik i političar, član suradnik HAZU (* [[1930]])
* 27. 1. - [[Svetozar Livada]], filozof, sociolog (* [[1928]])
* [[29. 1.]] - [[Srećko Lorger]], književnik, novinar (* [[1944]])
* 29. 1. - Ksenija Vučić, novinarka, prva supruga AV (* [[1968]])
* [[30. 1.]] - [[Zvonimir Šeparović]], hrvatski pravnik i političar (* [[1928]])
* [[31. 1.]] - [[Daniel Rukavina]], imunolog, član HAZU (* [[1937]])
* 31. 1. - Petar Tutavac, keksar &quot;Domaćice&quot; i &quot;Plazme&quot; (* [[1934]])

=== Februar/Veljača ===
* [[2. 2.]] - [[Monica Vitti]], glumica (* [[1931]])
* 2. 2. - [[Velja Pavlović]], novinar, TV voditelj na Studio B (* [[1953]])
* [[4. 2.]] - [[Vesna Malohodžić]], glumica (* [[1948]])
* [[5. 2.]] - [[Ana Došen-Dobud]], spisateljica, pedagoginja (* [[1920]])
* [[6. 2.]] - [[Predrag Vranešević]], član &quot;Laboratorije zvuka&quot; (* [[1946]])
* [[7. 2.]] - [[Douglas Trumbull]], režiser, supervizor specijalnih efekata (* [[1942]])
* [[8. 2.]] - [[Borivoj Dovniković]], filmski redatelj, animator (* [[1930]])
* 8. 2. - [[Luc Montagnier]], virolog, nobelovac (* [[1932]])
* [[9. 2.]] - [[Milan Vlajčić]], novinar, filmski kritičar (* [[1939]])
* 9. 2. - [[Snežana Pantić]], karatistkinja (* [[1978]])
* [[10. 2.]] - [[Eduard Kukan]], slovački diplomata, izaslanik za Balkan (* [[1939]])
* [[10. 2.]] - [[Luc Montagnier]], francuski virolog, dobitnik Nobelove nagrade za fiziologiju i medicinu (* 1932)
* [[12. 2.]] - [[Ivan Reitman]], filmski režiser (* [[1946]])
* 12. 2. - [[Stevan Tontić]], pesnik (* [[1946]])
* [[14. 2.]] - [[Bora Ivkov]], šahovski velemajstor (* [[1933]])
* [[18. 2.]] - [[Oliver Antić]], srpski pravnik i političar (* [[1950]])
* [[19. 2.]] - [[Gary Brooker]], frontmen Procol Haruma (* [[1945]])

=== Mart/Ožujak ===
* [[13. 3.]] - [[Igor Mandić]], književnik kritičar, novinar (* [[1939]])
* [[15. 3.]] - [[Nikola Štedul]], hrvatski emigrant (* [[1937]])
* [[21. 3.]] - [[Vesna Bosanac]], ratna ravnateljica vukovarske bolnice (* [[1949]])
* [[22. 3.]] - [[Milovan Vitezović]], književnik (* [[1944]])
* [[23. 3.]] - [[Madeleine Albright]], bivši državni sekretar SAD (* [[1937]])
* [[26. 3.]] - [[Milivoj Karakašević]], stonoteniser (* [[1948]])

=== April/Travanj ===

* [[2. 4.]] - [[Estelle Harris]], glumica (* [[1928]])
* 2. 4. - [[Mirjana Majurec]], glumica (* [[1952]])
* [[3. 4.]] - [[Snežana Nikšić]], glumica (* [[1943]])
* [[4. 4.]] - [[Petar Skansi]], košarkaš i trener (* [[1943]])
* [[5. 4.]] - [[Dejan Mijač]], pozorišni reditelj, akademik SANU (* [[1934]])
* [[6. 4.]] - [[Vladimir Žirinovski]], ruski političar (* [[1946]])
* [[7. 4.]] - [[Dušan Čkrebić]], društveno-politički radnik SR Srbije (* [[1927]])
* [[12. 4.]] - [[Zvonimir Janko]], matematičar, član HAZU (* [[1932]])
* [[13. 4.]] - [[Michel Bouquet]], glumac (* [[1925]])
* [[15. 4.]] - [[Liz Sheridan]], glumica (* [[1929]])
* [[19. 4.]] - [[Kane Tanaka]], japanska superstogodišnjakinja (* [[1903]])
* [[21. 4.]] - [[Mwai Kibaki]], bivši predsednik Kenije (* [[1931]])
* [[23. 4.]] - [[Orrin Hatch]], američki političar (* [[1934]])

=== Maj/Svibanj ===
* [[1. 5.]] - [[Ivica Osim]], fudbaler, trener (* [[1941]])
* [[2. 5.]] - [[Đuro Seder]], slikar, akademik HAZU (* [[1927]])
* [[3. 5.]] - [[Stanislav Šuškevič]], prvi predsednik Belorusije (* [[1934]])
* [[8. 5.]] - [[Fred Ward]], glumac (* [[1942]])
* [[10. 5.]] - [[Leonid Kravčuk]], prvi predsednik Ukrajine (* [[1934]])
* [[17. 5.]] - [[Vangelis]], kompozitor, muzičar (* [[1943]])
* 17. 5. - [[Igor Starović]], pevač &quot;Divljeg kestena&quot; (* [[1964]])
* [[26. 5.]] - [[Ray Liotta]], glumac (* [[1954]])
* [[27. 5.]] - [[Angelo Sodano]], bivši državni tajnik Vatikana i dekan kolegija kardinala (* [[1927]]))
* [[28. 5.]] - [[Bujar Nishani]], bivši predsednik Albanije (* [[1966]])

=== Jun/Juni/Lipanj ===
* [[9. 6.]] - [[Julee Cruise]], američka kantautorka (* [[1956]])
* [[12. 6.]] - [[Philip Baker Hall]], glumac (* [[1931]])
* [[17. 6.]] - [[Jean-Louis Trintignant]], glumac (* [[1930]])
* [[21. 6.]] - [[Dragan Tomić (političar)|Dragan Tomić]], bivši srpski političar (* [[1936]])
* [[26. 6.]] - [[Margaret Keane]], američka slikarka (* [[1927]])

=== Jul/Juli/Srpanj ===
* [[2. 7.]] - [[Peter Brook]], kazališni redatelj (* [[1925]])
* [[6. 7.]] - [[James Caan]], glumac (* [[1940]])
* [[20. 7.]] - [[Viktor Žmegač]], književni teoretičar, muzikolog, akademik HAZU (* [[1929]])
* [[21. 7.]] - [[Nikola Radmanović]], fudbaler, trener (* [[1969]])
* [[24. 7.]] - [[David Warner]], glumac (* [[1941]])
* [[25. 7.]] - [[Paul Sorvino]], glumac (* [[1939]])
* 25. 7. - [[David Trimble]], severnoirski političar, nobelovac za mir (* [[1944]])

== Nobelove nagrade ==

=== Veze ===
[[Godišnji kalendar]]

== Reference ==
{{izvori}}

{{Commonscat}}

[[Kategorija:2022| ]]</text>
      <sha1>r236g7a1ky1smxyt3f28obhsq34rj3n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Gradišćanskohrvatski govor</title>
    <ns>0</ns>
    <id>257719</id>
    <revision>
      <id>41260175</id>
      <parentid>41070968</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:22:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski jezik|Srpskohrvatski jezik]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6797" xml:space="preserve">{{Infokutija jezik
|domaćeime=Gradišćanskohrvatski
|ime=
|izgovor=
|nacija=
|agencija=
|države=[[Austrija]], [[Mađarska]], [[Češka]], [[Slovačka]]
|region= 
|govornici = 19.000
|rank= 
|porodicaboja= lawngreen
|fam1=[[Indoevropski jezici|Indoevropska]]
|fam2=[[Balto-slavenski jezici]]
|fam3=[[Slavenski jezici]]
|fam4=[[Južnoslavenski jezici]]
|fam5= Zapadni južnoslavenski jezici
|fam6= [[Srpskohrvatski jezik]]
|fam7= [[Čakavsko narječje]]
|iso1=
|iso2=
|lc1=
|ld1=
|ll1=
}}
'''Gradišćanskohrvatski govor''' je regionalna varijanta [[Čakavski dijalekt|čakavskog dijalekta]] u okviru [[Srpskohrvatski jezik|sprskohrvatskog jezika]] koja se govori u [[Austrija|Austriji]], [[Mađarska|Mađarskoj]], [[Češka Republika|Češkoj Republici]] i [[Slovačka|Slovačkoj]]. Gradišćanskohrvatski je priznat kao [[manjinski jezik]] u austrijskoj državi Burgenland ([[Gradišće]]), u kojoj je, prema zvaničnim podacima, [[2001]]. njime govorilo 19.412 osoba. Mnogi od austrijskih govornika gradišćanskohrvatskog žive i u [[Beč]]u i [[Grac]]u, zahvaljujući procesu [[Urbanizacija|urbanizacije]], koji je naročito podstaknut lošom ekonomskom situacijom u velikim delovima Gradišća.

Manje [[Hrvati|hrvatske zajednice]] u zapadnoj Mađarskoj, jugozapadnoj Slovačkoj i južnoj Češkoj takođe se nazivaju [[Gradišćanski Hrvati|Gradišćanskim Hrvatima]]. Oni pišu gradišćanskohrvatskim i [[Kultura|kulturološki]] su usko povezani s austrijskim Hrvatim. Predstavnici Gradišćanskih Hrvata procenjuju da u ove tri zemlje ima ukupno oko 70.000 pripadnika ove [[Etnička grupa|etničke grupe]].

== Varijeteti ==
* Štojski govor ([[Štokavsko narječje|štokavsko]]-[[Čakavsko narječje|čakavski]]), kojim govore Štoji u Pinkovcima ([[Güttenbach]]u), [[Stinatz]]u i Novoj Gori ([[Neuberg im Burgenland|Neubergu]]).
* Vlaški govor (štokavski), kojim govore Vlasi u Bandolu ([[Weiden bei Rechnitz]]), Sabari (Zuberbach), Starem Hodašu (Althodis), Čembi ([[Schandorf]]), Vincjetu (Dürnbach), Ključarevcu (Allersdorf) itd.
* Dolinski govor (čakavski), kojim govore Dolinci u okolini Dolnje Pulje ([[Unterpullendorf]]), Frakanave ([[Frankenau]]), Pernava ([[Kleinmutschen]]) itd.
* Poljanski govor (čakavski), kojim govore Poljanci u okolini [[Nežidersko jezero|Nežiderskog jezera]].
* Hacki govor (čakavski), kojim govore Haci u okolini Nežiderskog jezera.
* Neki pripadnici hrvatske zajednice u okolini Nežiderskog jezera govore [[Kajkavsko narječje|kajkavskim]] govorom.
* Grobski govor (kajkavski), kojim govore stanovnici naselja Hrvatskog Groba.

== Historija ==
[[Datoteka:Dusevne Peszne.jpg|thumb|left|[[Grgur Mekinić]]: ''Dusevne Peszne'' (knjiž. &quot;Duševne pesme&quot;) iz 1609, jedno od prvih gradišćanskohrvatskih knjževnih dela]]
Gradišćanskohrvatskim su govorili hrvatski prognanici koji su bežali iz [[Hrvatska|Hrvatske]] tokom [[Austrijsko-turski rat|austrijsko-osmanskih]] ratova i naselili se u zapadnom delu tadašnje [[Ugarska|Ugarske]], u oblasti u kojoj i danas žive. Među Gradišćanskim Hrvatima bilo je govornika sva tri narečja ([[štokavsko]]g, [[Čakavsko narječje|čakavskog]] i [[Kajkavsko narječje|kajkavskog]]), ali je najviše bilo čakavaca, koji su poticali sa severnog [[Jadransko more|jadranskog]] primorja.

Govor Gradišćanskih Hrvata nije imao udela u oblikovanju današnjeg [[Hrvatski jezik|standarnog hrvatskog]] tokom [[19. vek]]a. Umesto toga, oni su izgradili svoj vlastiti pisani standard, koji se uglavnom temelji na lokalnom čakavskom govoru, a za pismo su uzeli [[Hrvatska abeceda|hrvatsku latinsku abecedu]].

Eventualna klasifikacija gradišćanskohrvatskog kao posebnog [[Slavenski jezici|slavenskog]] [[mikrojezik]]a još uvek je predmet rasprave. Gradišćanskohrvatski se [[dijalekt]]i uglavnom smatraju izolovanim dijalektima [[Hrvatski jezik|hrvatskoga]], odnosno [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskoga jezika]].

Gradišćanskohrvatski hrvatski i [[Prekmurski jezik|prekmurski slovenački]] (varijanta [[Slovenački jezik|slovenačkog jezika]] koja se govori u [[Prekmurje|Prekmurju]] i Mađarskoj) pretrpeli su međusobne uticaje. Prva dela na prekmurskom (npr. ''[[Stara martjanska pesmarica]]'') stoje pod uticajem gradišćanskohrvatskog. Neki pisci prekmurskog bili su poreklom Gradišćanski Hrvati, npr. [[Jakob Sabar]], a neki Prekmurci su bili istaknuti autori dela na gradišćanskohrvatskom, npr. [[Jožef Ficko]].

== Pisani jezik ==

Pisani gradišćanskohrvatski uglavnom se temelji na čakavskom narečju s nekim uticajima drugih hrvatskih narečja. U upotrebi je ista [[Latinsko pismo|latinska abeceda]] kao i u Hrvatskoj, s istim [[Dijakritički znak|dijakritičkim znacima]]. Tokom vremena taj je jezik razvio svoj rečnik, koji se ponekad razlikuje od standardnog hrvatskog.

== Govorni jezik ==

Hrvati koji žive na jugu Gradišća govore uglavnom štokavskim, oni u centralnim delu kajkavskim, a oni na severu (prema Beču) čakavskim narečjem.

== Razlike u odnosu na standardni jezik ==
=== Primeri reči ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! standardni jezik || gradišćanskohrvatski
|-
| '''c'''rna || '''č'''rna
|-
| ri'''je'''č|| r'''i'''č
|-
| Isus Krist || Jezuš Kristuš
|-
| donji || dolnji
|}

=== [[Oče naš]] na slovenačkom, gradišćanskohrvatskom i standardnom hrvatskom ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Slovenački
! Gradišćanskohrvatski
! Standardni hrvatski
|- align=&quot;center&quot;
|Oče naš, ki si v nebesih,&lt;br /&gt;
posvečeno bodi tvoje ime,&lt;br /&gt;
pridi k nam tvoje kraljestvo,&lt;br /&gt;
zgodi se tvoja volja&lt;br /&gt;
kakor v nebesih tako na zemlji.&lt;br /&gt;
Daj nam danes naš vsakdanji kruh&lt;br /&gt;
in odpusti nam naše dolge,&lt;br /&gt;
kakor tudi mi odpuščamo svojim dolžnikom,&lt;br /&gt;
in ne vpelji nas v skušnjavo,&lt;br /&gt;
temveč reši nas hudega. Amen.
|Oče naš, ki si na nebesi,&lt;br /&gt;
sveti se ime tvoje,&lt;br /&gt;
pridi kraljevstvo tvoje,&lt;br /&gt;
budi volja tvoja,&lt;br /&gt;
kako na nebu tako i na zemlji.&lt;br /&gt;
Kruh naš svakidanji daj nam danas,&lt;br /&gt;
i otpusti nam duge naše,&lt;br /&gt;
kako i mi otpušćamo dužnikom našim,&lt;br /&gt;
i ne zapeljaj nas u skušavanje,&lt;br /&gt;
nego oslobodi nas od zla. Amen.
|Oče naš, koji jesi na nebesima,&lt;br /&gt;
sveti se ime tvoje,&lt;br /&gt;
dođi kraljevstvo tvoje,&lt;br /&gt;
budi volja tvoja,&lt;br /&gt;
kako na nebu tako i na zemlji.&lt;br /&gt;
Kruh naš svagdanji daj nam danas,&lt;br /&gt;
i otpusti nam duge naše,&lt;br /&gt;
kako i mi otpuštamo dužnicima našim,&lt;br /&gt;
i ne uvedi nas u napast,&lt;br /&gt;
nego izbavi nas od zla. Amen.
|}

== Eksterni linkovi ==
* [http://www.hrvatskicentar.at/ Centar Gradišćanskih Hrvatska u Beču]
* [http://www.zigh.at/ Znanstveni institut Gradišćanskih Hrvata] 
* [http://www.croates.at/ Hrvatski kulturno-dokumentacijski centar u Eisenstadt/Željezno]

[[Kategorija:Gradišćanski Hrvati]]
[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]</text>
      <sha1>tqlqaiv1zb9qjd1kixum5z0md468s71</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260176</id>
      <parentid>41260175</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:22:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6812" xml:space="preserve">{{Infokutija jezik
|domaćeime=Gradišćanskohrvatski
|ime=
|izgovor=
|nacija=
|agencija=
|države=[[Austrija]], [[Mađarska]], [[Češka]], [[Slovačka]]
|region= 
|govornici = 19.000
|rank= 
|porodicaboja= lawngreen
|fam1=[[Indoevropski jezici|Indoevropska]]
|fam2=[[Balto-slavenski jezici]]
|fam3=[[Slavenski jezici]]
|fam4=[[Južnoslavenski jezici]]
|fam5= Zapadni južnoslavenski jezici
|fam6= [[Srpskohrvatski jezik]]
|fam7= [[Čakavsko narječje]]
|iso1=
|iso2=
|lc1=
|ld1=
|ll1=
}}
{{Shhsjezici}}
'''Gradišćanskohrvatski govor''' je regionalna varijanta [[Čakavski dijalekt|čakavskog dijalekta]] u okviru [[Srpskohrvatski jezik|sprskohrvatskog jezika]] koja se govori u [[Austrija|Austriji]], [[Mađarska|Mađarskoj]], [[Češka Republika|Češkoj Republici]] i [[Slovačka|Slovačkoj]]. Gradišćanskohrvatski je priznat kao [[manjinski jezik]] u austrijskoj državi Burgenland ([[Gradišće]]), u kojoj je, prema zvaničnim podacima, [[2001]]. njime govorilo 19.412 osoba. Mnogi od austrijskih govornika gradišćanskohrvatskog žive i u [[Beč]]u i [[Grac]]u, zahvaljujući procesu [[Urbanizacija|urbanizacije]], koji je naročito podstaknut lošom ekonomskom situacijom u velikim delovima Gradišća.

Manje [[Hrvati|hrvatske zajednice]] u zapadnoj Mađarskoj, jugozapadnoj Slovačkoj i južnoj Češkoj takođe se nazivaju [[Gradišćanski Hrvati|Gradišćanskim Hrvatima]]. Oni pišu gradišćanskohrvatskim i [[Kultura|kulturološki]] su usko povezani s austrijskim Hrvatim. Predstavnici Gradišćanskih Hrvata procenjuju da u ove tri zemlje ima ukupno oko 70.000 pripadnika ove [[Etnička grupa|etničke grupe]].

== Varijeteti ==
* Štojski govor ([[Štokavsko narječje|štokavsko]]-[[Čakavsko narječje|čakavski]]), kojim govore Štoji u Pinkovcima ([[Güttenbach]]u), [[Stinatz]]u i Novoj Gori ([[Neuberg im Burgenland|Neubergu]]).
* Vlaški govor (štokavski), kojim govore Vlasi u Bandolu ([[Weiden bei Rechnitz]]), Sabari (Zuberbach), Starem Hodašu (Althodis), Čembi ([[Schandorf]]), Vincjetu (Dürnbach), Ključarevcu (Allersdorf) itd.
* Dolinski govor (čakavski), kojim govore Dolinci u okolini Dolnje Pulje ([[Unterpullendorf]]), Frakanave ([[Frankenau]]), Pernava ([[Kleinmutschen]]) itd.
* Poljanski govor (čakavski), kojim govore Poljanci u okolini [[Nežidersko jezero|Nežiderskog jezera]].
* Hacki govor (čakavski), kojim govore Haci u okolini Nežiderskog jezera.
* Neki pripadnici hrvatske zajednice u okolini Nežiderskog jezera govore [[Kajkavsko narječje|kajkavskim]] govorom.
* Grobski govor (kajkavski), kojim govore stanovnici naselja Hrvatskog Groba.

== Historija ==
[[Datoteka:Dusevne Peszne.jpg|thumb|left|[[Grgur Mekinić]]: ''Dusevne Peszne'' (knjiž. &quot;Duševne pesme&quot;) iz 1609, jedno od prvih gradišćanskohrvatskih knjževnih dela]]
Gradišćanskohrvatskim su govorili hrvatski prognanici koji su bežali iz [[Hrvatska|Hrvatske]] tokom [[Austrijsko-turski rat|austrijsko-osmanskih]] ratova i naselili se u zapadnom delu tadašnje [[Ugarska|Ugarske]], u oblasti u kojoj i danas žive. Među Gradišćanskim Hrvatima bilo je govornika sva tri narečja ([[štokavsko]]g, [[Čakavsko narječje|čakavskog]] i [[Kajkavsko narječje|kajkavskog]]), ali je najviše bilo čakavaca, koji su poticali sa severnog [[Jadransko more|jadranskog]] primorja.

Govor Gradišćanskih Hrvata nije imao udela u oblikovanju današnjeg [[Hrvatski jezik|standarnog hrvatskog]] tokom [[19. vek]]a. Umesto toga, oni su izgradili svoj vlastiti pisani standard, koji se uglavnom temelji na lokalnom čakavskom govoru, a za pismo su uzeli [[Hrvatska abeceda|hrvatsku latinsku abecedu]].

Eventualna klasifikacija gradišćanskohrvatskog kao posebnog [[Slavenski jezici|slavenskog]] [[mikrojezik]]a još uvek je predmet rasprave. Gradišćanskohrvatski se [[dijalekt]]i uglavnom smatraju izolovanim dijalektima [[Hrvatski jezik|hrvatskoga]], odnosno [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskoga jezika]].

Gradišćanskohrvatski hrvatski i [[Prekmurski jezik|prekmurski slovenački]] (varijanta [[Slovenački jezik|slovenačkog jezika]] koja se govori u [[Prekmurje|Prekmurju]] i Mađarskoj) pretrpeli su međusobne uticaje. Prva dela na prekmurskom (npr. ''[[Stara martjanska pesmarica]]'') stoje pod uticajem gradišćanskohrvatskog. Neki pisci prekmurskog bili su poreklom Gradišćanski Hrvati, npr. [[Jakob Sabar]], a neki Prekmurci su bili istaknuti autori dela na gradišćanskohrvatskom, npr. [[Jožef Ficko]].

== Pisani jezik ==

Pisani gradišćanskohrvatski uglavnom se temelji na čakavskom narečju s nekim uticajima drugih hrvatskih narečja. U upotrebi je ista [[Latinsko pismo|latinska abeceda]] kao i u Hrvatskoj, s istim [[Dijakritički znak|dijakritičkim znacima]]. Tokom vremena taj je jezik razvio svoj rečnik, koji se ponekad razlikuje od standardnog hrvatskog.

== Govorni jezik ==

Hrvati koji žive na jugu Gradišća govore uglavnom štokavskim, oni u centralnim delu kajkavskim, a oni na severu (prema Beču) čakavskim narečjem.

== Razlike u odnosu na standardni jezik ==
=== Primeri reči ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! standardni jezik || gradišćanskohrvatski
|-
| '''c'''rna || '''č'''rna
|-
| ri'''je'''č|| r'''i'''č
|-
| Isus Krist || Jezuš Kristuš
|-
| donji || dolnji
|}

=== [[Oče naš]] na slovenačkom, gradišćanskohrvatskom i standardnom hrvatskom ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
! Slovenački
! Gradišćanskohrvatski
! Standardni hrvatski
|- align=&quot;center&quot;
|Oče naš, ki si v nebesih,&lt;br /&gt;
posvečeno bodi tvoje ime,&lt;br /&gt;
pridi k nam tvoje kraljestvo,&lt;br /&gt;
zgodi se tvoja volja&lt;br /&gt;
kakor v nebesih tako na zemlji.&lt;br /&gt;
Daj nam danes naš vsakdanji kruh&lt;br /&gt;
in odpusti nam naše dolge,&lt;br /&gt;
kakor tudi mi odpuščamo svojim dolžnikom,&lt;br /&gt;
in ne vpelji nas v skušnjavo,&lt;br /&gt;
temveč reši nas hudega. Amen.
|Oče naš, ki si na nebesi,&lt;br /&gt;
sveti se ime tvoje,&lt;br /&gt;
pridi kraljevstvo tvoje,&lt;br /&gt;
budi volja tvoja,&lt;br /&gt;
kako na nebu tako i na zemlji.&lt;br /&gt;
Kruh naš svakidanji daj nam danas,&lt;br /&gt;
i otpusti nam duge naše,&lt;br /&gt;
kako i mi otpušćamo dužnikom našim,&lt;br /&gt;
i ne zapeljaj nas u skušavanje,&lt;br /&gt;
nego oslobodi nas od zla. Amen.
|Oče naš, koji jesi na nebesima,&lt;br /&gt;
sveti se ime tvoje,&lt;br /&gt;
dođi kraljevstvo tvoje,&lt;br /&gt;
budi volja tvoja,&lt;br /&gt;
kako na nebu tako i na zemlji.&lt;br /&gt;
Kruh naš svagdanji daj nam danas,&lt;br /&gt;
i otpusti nam duge naše,&lt;br /&gt;
kako i mi otpuštamo dužnicima našim,&lt;br /&gt;
i ne uvedi nas u napast,&lt;br /&gt;
nego izbavi nas od zla. Amen.
|}

== Eksterni linkovi ==
* [http://www.hrvatskicentar.at/ Centar Gradišćanskih Hrvatska u Beču]
* [http://www.zigh.at/ Znanstveni institut Gradišćanskih Hrvata] 
* [http://www.croates.at/ Hrvatski kulturno-dokumentacijski centar u Eisenstadt/Željezno]

[[Kategorija:Gradišćanski Hrvati]]
[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]</text>
      <sha1>29szl8ddbckdzhg8kvxy4opdmvr8jtp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Pantenol</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1265061</id>
    <revision>
      <id>41260199</id>
      <parentid>41160257</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T21:19:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Innerstream</username>
        <id>161472</id>
      </contributor>
      <minor />
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4425" xml:space="preserve">{{chembox-lat
| Verifiedfields = 
| verifiedrevid = 458948255
| ImageFile = Dexpanthenol.svg
| ImageFile_Ref = {{chemboximage|correct|}}
| ImageSize = 160
| ImageName = Stereo, skeletal formula of panthenol (R)
| IUPACName = 2,4-Dihidroksi-''N''-(3-hidroksipropil)-3,3-dimetilbutanamid&lt;ref&gt;{{cite web|title=Dexpanthenol - Compound Summary|url=http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=4678&amp;loc=ec_rcs#x291|work=PubChem Compound|publisher=National Center for Biotechnology Information|accessdate = 29. 6. 2012.|location=USA|date = 25. 3. 2005.|at=Identificaion}}&lt;/ref&gt;
| OtherNames =

| Section1 = {{chembox Identifiers-lat
|  Abbreviations = 
|  CASNo = 16485-10-2
|  CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}}
|  CASNo1 = 81-13-0
|  CASNo1_Ref = {{cascite|correct|CAS}}
|  CASNo1_Comment = &lt;small&gt;''R''&lt;/small&gt;
|  PubChem = 4678
|  PubChem_Ref = {{pubchemcite|correct|pubchem}}
|  PubChem1 = 131204
|  PubChem1_Ref = {{pubchemcite|correct|pubchem}}
|  PubChem1_Comment = &lt;small&gt;''R''&lt;/small&gt;
|  PubChem2 = 5748487
|  PubChem2_Ref = {{pubchemcite|correct|pubchem}}
|  PubChem2_Comment = &lt;small&gt;''S''&lt;/small&gt;
|  ChemSpiderID = 4516
|  ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
|  ChemSpiderID1 = 115991
|  ChemSpiderID1_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
|  ChemSpiderID1_Comment = &lt;small&gt;''R''&lt;/small&gt;
|  ChemSpiderID2 = 4677984
|  ChemSpiderID2_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}}
|  ChemSpiderID2_Comment = &lt;small&gt;''S''&lt;/small&gt;
|  UNII = 1O6C93RI7Z
|  UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}}
|  EINECS = 240-540-6
|  KEGG = D03726
|  KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}}
|  MeSHName = dexpanthenol
|  ChEBI = 27373
|  ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
|  ChEMBL = 1200979
|  ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}}
|  RTECS = ES4316500
|  ATCCode_prefix = A11
|  ATCCode_suffix = HA30
|  ATC_Supplemental = {{aTC|D03|AX03}}, {{aTC|S01|XA12}}
|  Beilstein = 1724945, 1724947 &lt;small&gt;''R''&lt;/small&gt;
|  Gmelin = 
|  3DMet = B00882
|  SMILES = CC(C)(CO)C(O)c(:[o]):[nH]CCCO
|  SMILES1 = CC(C)(CO)C(O)C(=O)NCCCO
|  StdInChI = 1S/C9H19NO4/c1-9(2,6-12)7(13)8(14)10-4-3-5-11/h7,11-13H,3-6H2,1-2H3,(H,10,14)
|  StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
|  StdInChIKey = SNPLKNRPJHDVJA-UHFFFAOYSA-N
|  StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}}
}}
| Section2 = {{chembox Properties-lat
|  Formula = 
|  C = 9
|  H = 19
|  N = 1
|  O = 4
|  Appearance = Bezbojna tečnost
|  Density = 1,2 g mL&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt; (na 20&amp;nbsp;°C)
|  MeltingPtCL = 66
|  MeltingPtCH = 69
|  LogP = −0,989
|  pKa = 13,033
|  pKb = 0,964
|  RefractIndex = 1,499
}}
| Section3 = {{chembox Hazards-lat
|  LD50 = 10,100 mg kg&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt; (intraperitonealno, miš)
}}
| Section4 = {{chembox Related-lat
|  OtherCpds = {{unbulleted list|[[Arginin]]|[[Teanin]]|[[Pantotenska kiselina]]|[[Hopantenska kiselina]]}}
}}

}}

'''Pantenol''' je [[alkohol]]ni [[Analog (hemija)|analog]] [[pantotenska kiselina|pantotenske kiseline]] (vitamina B&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;), i stoga je [[provitamin]] B&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;. U organizmima se brzo oksidizuje do pantotenata. Pantenol je veoma viskozna transparentna tečnost na sobnoj temperaturi, dok su soli pantotenske kiseline (na primer natrijum pantotenat) tipično beli prahovi. On je rastvoran u vodi, [[etanol|alkoholu]] i [[propilen glikol]]u, kao i[[dietil etar|etru]] i [[hloroform]]u, i u maloj meri u [[glicerin]]u.

Pantenol ima dva [[enantiomer]]a, &lt;small&gt;D&lt;/small&gt; i &lt;small&gt;L&lt;/small&gt;. Samo je &lt;small&gt;D&lt;/small&gt;-pantenol (''dekspantenol'') biološki aktivan, međutim obe forme imaju sposobnost ovlažavanja. Za kozmetičku upotrebu, pantenol može da u bilo &lt;small&gt;D&lt;/small&gt; formi, ili kao [[Racemska modifikacija|racemska]] smeša &lt;small&gt;D&lt;/small&gt; i &lt;small&gt;L&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;DL&lt;/small&gt;-pantenol).

== Reference ==
{{reflist|2}}

== Spoljašnje veze ==
{{Portal-lat|Hemija}}
* [http://www.pdrhealth.com/drug_info/nmdrugprofiles/nutsupdrugs/pan_0196.shtml PDR Online : Pantothenic Acid]
* [http://sci-toys.com/ingredients/panthenol.html Sci-toys: ingredients: panthenol]
* [http://www.dsm.com/en_US/html/dnp/prod_vit_panto.htm DSM Nutritional Products Panthenol] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100125072625/http://www.dsm.com/en_US/html/dnp/prod_vit_panto.htm |date=2010-01-25 }}
{{-}}
{{Vitamini}}
{{Medicinsko upozorenje}}

[[Kategorija:B vitamini]]
[[Kategorija:Alkoholi]]
[[Kategorija:Friziranje]]
[[Kategorija:Kozmetičke hemikalije]]
[[Kategorija:Amidi]]</text>
      <sha1>iw8rpc1mfiipdux4k1m79mx3j5xq25q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>VIS Ehosi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1471189</id>
    <revision>
      <id>41260155</id>
      <parentid>18992519</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T13:13:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>93.136.6.43</ip>
      </contributor>
      <comment>Davor Futivić ispravno a ne Dario Futivić</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2146" xml:space="preserve">{{Glazbenik
| Ime                  = Ehosi
| Img                  = 
| Img_capt             = 
| Img_size             = 
| Landscape            = 
| Background           = skupina
| Pseudonim            = 
| Osnivanje            = 
| Mjesto               = [[Zagreb]], [[Hrvatska]]
| Prebivalište         = 
| Žanr                 = [[Rock]]
| Djelatno_razdoblje   = [[1964]]. - [[1966]].
| Producentska_kuća    = 
| Angažman             = 
| URL                  = 
| Sadašnji članovi     = 
| Bivši članovi        = Žarko Siročić, (pjevač)&lt;br&gt;Davor Futivić (bas gitara)&lt;br&gt;[[Vojko Sabolović]] (solo gitara)&lt;br&gt;Duško Sabolović, (ritam gitara)&lt;br&gt;Ranko Balen, (bubnjevi)&lt;br&gt;Idi Segumba (pjevač)

| nagrade              = 
| Značajni instrumenti = 
}}
'''VIS Ehosi''', rani je [[rock]] sastav iz [[Zagreb|Zagreba]], nastao ujedinjenjem dua ''Kosturi'' (Žarko Siročić i Davor Futivić) i braće ''Sabolović'', uz angažman novog člana bubnjara ''Ranka Balena''.
Po odlasku ''Žarka Siročića'' iz grupe u sastav [[VIS Zlatni Akordi|Zlatni akordi]], grupa je za pjevača angažirala studenta elektrotehnničkog fakulteta iz [[Zanzibar|Zanzibara]] ''Idia Segumbu''.
Repertoar grupe bio je sastavljen od hitova popularnih [[ujedinjeno kraljevstvo|engleskih]] grupa iz tog vremena poput; [[Manfred Mann (sastav)|Manfred Manna]], [[The Rolling Stones|Rolling Stonesa]] i zvijezde rocka [[Chuck Berry|Chuck Berrya]].

Sastav ''Ehosi'' imao je svoj prvi zapaženi nastup u Dramskom kazalištu (današnjem kazalištu [[Dramsko kazalište Gavella|Gavella]]), nakon toga dobili su angažman u tada vrlo popularnom zagrebačkom plesnjaku '''Brešća''' (''Dom Grafičara'').
Sastav je [[1966]]. presao djelovati, jer su neki članovi izgubili volju za sviranjem, a dva člana ''[[Vojko Sabolović]]'' i ''[[Ranko Balen]]'' krenuli su u nove glazbene vode sa [[Grupa 220|Grupom 220]].

{{Hrvatski rani rock and roll sastavi}}
{{DEFAULTSORT:Ehosi, Vis}}
[[Kategorija:Hrvatske rock grupe]]
[[Kategorija:Hrvatski rani rock and roll]]
[[Kategorija:Zagrebački glazbeni sastavi]]
&lt;!-- interwiki --&gt;[[Kategorija:Jugoslavenske muzičke grupe]]</text>
      <sha1>f93lduns4urx42ooh28eojnlh9x2aw1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Constantine (grad)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2588397</id>
    <revision>
      <id>41260188</id>
      <parentid>40963500</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:52:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>806</id>
      </contributor>
      <comment>Datoteka/fajl Constantine_vue_du_ciel.jpg je uklonjen/a jer ga/ju je na [[:commons:|Ostavi]] obrisao Ellywa sa razlogom: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Constantine vue du ciel.jpg|]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9658" xml:space="preserve">{{slično|alžirskom gradu|druga značenja|Constantine (razvrstavanje)}}
{{Naselje
| ime =Constantine
| ime_genitiv =Constantina
| izvorno_ime =قسنطينة

| slika_panorama =Ville_de_Constantine_مدينة_قسنطينة_2.jpg
| opis_slike =Centar [[grad]]a, pogled na vijadukt Sidi Rached
| slika_lokacijska_karta_država =Alžir
| slika_lokacijska_karta_opis=Pozicija Constantina u Alžiru
| nadimak =

| širina-stupnjevi =36
| širina-minute =17
| širina-oznaka=N
| dužina-stupnjevi =6
| dužina-minute =37
| dužina-oznaka=E

| lokacija_ime   =[[Popis država|Država]]
| lokacija_info  ={{flag|Alžir}}
| lokacija1_ime  =[[Alžirske pokrajine|Pokrajina]]
| lokacija1_info = [[Konstantin (pokrajina)|Konstantin]]
| lokacija2_ime  =
| lokacija2_info =
| utemeljenje_ime    = 
| utemeljenje_datum  =

| dijelovi =
| vrsta_dijelova =
| d1-d50

| vrsta_vlasti   =
| vlast_bilješke =
| titula_vođe=
| ime_vođe  =

| površina_bilješke =
| površina_ukupna =231 [[km²]]
| visina =694&lt;ref name=city/&gt;
| visina_izvor      =
| visina_max        =
| visina_min        =

| stanovništvo_godina  =[[2008]].
| stanovništvo_bilješke =
| stanovništvo =448,028&lt;ref name=city/&gt;
| stanovništvo_gustoća=
| stanovništvo_uže =
| stanovništvo_uže_gustoća  =
| stanovništvo_šire =
| stanovništvo_šire_gustoća =
| stanovništvo_prazno1_ime  =
| stanovništvo_prazno1      =
| stanovništvo_gustoća_prazno1 =
| stanovništvo_prazno2_ime     =
| stanovništvo_prazno2         =
| stanovništvo_gustoća_prazno2 =

| vremenska_zona  =[[UTC+1]]
| utc_pomak =
| vremenska_zona_DST =
| utc_pomak_DST =
| poštanski_broj = 25000&lt;ref name=city/&gt;
| pozivni_broj =
| gradovi_prijatelji =

| web_stranica = 
}}
'''Constantine''' ([[Arapski jezik|arapski]]: قسنطينة, Qusanṭīnah / Qacentina) je 3 po veličini [[grad]] sa svojih 448,028 [[Stanovništvo|stanovnika]]&lt;ref name=city&gt;{{cite web
 | url =http://www.citypopulation.de/en/algeria/cities/
 | title =''Algeria, People's Democratic Republic of Algeria''
 | accessdate =19.1. 2020.
 | language=engleski
 | publisher=City population}}&lt;/ref&gt; na [[sjeveroistok]]u [[Alžir]]a u [[Konstantin (pokrajina)|Pokrajini Konstantin]] u kojoj je i [[glavni grad|administrativni centar]].&lt;ref name=brit/&gt;

== Geografske karakteristike ==

Constantine leži u [[brdo|brdima]] [[Atlas_(planine)|Atlasa]] udaljen oko 80 [[km]] od obale [[Sredozemno more|Sredozemnog mora]]. 
Grad je zbog svoje konfiguracije - prirodna [[fortifikacija|utvrda]], jer se prostire na [[kamen]]itom [[visoravan|platou]] u formi [[dijamant]]a, okružen sa svih strana (osim na [[jugozapad]]u) - [[klisura]]ma povremenih [[vadi]]ja. Na [[istok]]u je to [[Rijeka (vodotok)|rijeka]] [[Rummel]]. [[visoravan|Plato]] leži na 650 [[metar]]a [[nadmorska visina|nadmorske visine]], 150 do 300 [[metar|m]] 
iznad korita [[Rijeka (vodotok)|rijeke]]. [[Stijena|Stijene]] [[klisura]] na najužem dijelu, udaljene su 4,5 [[metar|m]] jedna od druge, a na najširem oko 365 [[metar|m]].&lt;ref name=brit/&gt;

Zbog tog je Constatine grad [[most]]ova, još krajem [[19. vijek]]a imao ih je osam, kako je zabilježio [[Guy de Maupassant]]. Danas ih ima 7, a najimpresivniji su [[viseći most]] ''Sidi M'Cid'' koji premošćuje 175 [[metar|metara]] duboku [[klisura|klisuru]] iznad [[Rummel]]a, ''Most El-Kantara'' prema [[sjever]]u i ''Most Sidi Rached'' dug 447 [[metar|m]] koji leži na 27 [[luk (arhitektura)|lukova]], od kojih najviši ima 70 [[metar|m]].&lt;ref name=his/&gt;
[[datoteka:Ali_mendjeli._constantine.jpg|thumb|left|260px|&lt;center&gt;Grad pod [[snijeg]]om]]

== Historija==

[[Pećina|Pećine]] u [[stijena]]ma [[klisura]] [[Rijeka (vodotok)|rijeke]] [[Rummel]] pune su dokaza da je taj kraj bio naseljen još od [[prahistorija|prahistorije]]. 
Negdje od [[3. vijek pne.|3. vijeka pne.]] postao je poznat je pod imenom - '''Cirta''' ili ''Kirtha'' (od [[Fenikija|feničke]] riječi za ''grad'').&lt;ref name=brit/&gt;  
[[Antika|Antička]] ''Cirta'' bio je jedan od važnijih [[Numidija|numidijskih]] gradova i [[rezidencija]] [[Mesulijanci|mesulijanskih]] [[kralj]]eva. Svoj zenit imao je za vladavine [[Micipsa|Micipsa]] u [[2. vijek pne.|2. vijeku pne.]], tad se govorilo da može opremiti [[vojska|vojsku]] od 10 000 [[Konjica|konjanika]] i 20.000 [[pješadija|pješadinaca]].&lt;ref name=brit/&gt; 

Cirta je dobila [[Civitas|Status Civitasa]] za vladavine [[Julije Cezar|Julija Cezara]], a kasnije je funkcionirala kao [[glavni grad|prijestolnica]] [[konfederacija|konfederacije]] četiri [[Rimska kolonija|rimske kolonije]] na [[Sjeverna Afrika|sjevernoafričkoj]] obali. 
Razorena je u [[rat]]u koji je poveo [[Popis rimskih careva|rimski car]] [[Maksencije]] protiv [[Numidija|numidijskog]] uzurpatora [[Domicije Aleksandar|Domicija Aleksandra]].&lt;ref name=brit/&gt; 

Nakon obnove [[313]]. grad je prezvan u ''Constatine'' po imenu svog obnovitelja i zaštitnika [[Konstantin Veliki|Konstantina Velikog]]. Constatine je ostao pošteđen za [[invazija|invazije]] [[Vandali|Vandala]] na [[Sjeverna Afrika|Sjevernu Afriku]], ali je u [[3. vijek]]u podpao pod [[Arapi|Arape]].&lt;ref name=brit/&gt;

Usprkos povremenim napadima i pljačkama ipak je [[Prosperitet|prosperirao]] i tokom [[12. vijek]]a, zahvaljući bogatsvu svog [[suk]]a, koji je privlačio [[trgovac|trgovce]] iz [[Pisa|Pise]], [[Genova|Genove]] i [[Venecija|Venecije]]. Nakon tog je usljedio period u kom je često mjenjao vlasnike, - ponajviše [[osmansko Carstvo|Osmanlije]] koji su ga zauzimali i gubili svako malo. Od [[16. vijek]]a stanje se stabiliziralo pa je Constantine postao sjedište lokalnog [[osmansko Carstvo|osmanskog]] [[beg]]a podređenog onom iz [[Alžir (grad)|Alžira]]. [[Prosperitet]]ni period bila je vladavina Salah [[beg]]a koji je vladao Constantinom od [[1770]]. do 
[[1792]]., on je uvelike uljepšao grad brojnim [[islamska arhitektura|islamskim]] [[građevina]]ma koje su i danas ponos tog grada. Nakon njegove [[smrt]]i [[1792]]., lokalni stanovnici su u znak žalosti počeli nositi [[crno|crnu]] [[Odjeća|odjeću]] umjesto uobičajene [[bijelo|bijele]] kakva se nosi u ostalim krajevima [[Alžir]]a.&lt;ref name=brit/&gt; 
Od [[1826]]. Constantine i njegovi [[beg]]ovi više nisu podređeni [[Alžir (grad)|Alžirskima]] i vladaju kao [[nezavisnost|nezavisni]] vladari.&lt;ref name=brit/&gt;

[[Francuska]] [[vojska]] pokušala je [[1836]]. na prepad zauzeti grad, ali se nakon velikih gubitaka povukla, grad su ipak zauzeli slijedeće godine nakon bolje pripreme.&lt;ref name=brit/&gt;

Za [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskoog rata]] u vrijeme [[Saveznici u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] [[Operacija Torch|Operacije Torch]] [[1942]]. - [[1943|43]] u Sjevernoj Africi, Constantine i nedaleki grad [[Sétif]] bili su sjedišta važnih [[Saveznici u Drugom svjetskom ratu|savezničkih]] [[štab]]ova.&lt;ref name=brit/&gt;
 

== Znamenitosti==

Stari Constantine bio je opasan [[bedem]]ima, oni koji su preostali su iz [[srednji vijek|srednjeg vijeka]], a građeni su u velikoj mjeri od [[Antički Rim|rimskih]] [[cigla|opeka]]. [[Ulica]] ''Didouche Moutad'', koja se spušta sa [[visoravan|platoa]] u smjeru [[sjeveroistok]]-[[jugozapad]], dijeli grad na dva dijela. Na [[zapad]]u se nalazi [[kazba]] (stara [[citadela]]) sa ruševinama iz [[Antički Rim|rimskih vremena]], tu se nalazi i [[džamija]] ''Souk el-Ghezel'' koju su Francuzi]] pretvorili u [[katedrala|katedralu]]- ''Notre-Dame des Sept-Douleurs''. Nekadašnju [[Palača|palaču]] Ahmad [[beg]]a podignutu između [[1830]].-[[1835|35]] u [[Pseudomaurski stil|pseudomaurskom stilu]], danas koristi [[vojska]], u tom dijelu grada nalaze se sve važnije javne građevine.&lt;ref name=brit/&gt;

Ravne [[ulica|ulice]] i široki [[trg]]ovi zapadnog sektora jasno ukazuju na [[Francuska|francuski]] utjecaj. Nasuprot tome [[istok|Istočni]] i [[jugoistok|jugoistočni]] dio grada, sa krivudavim uskim [[sokak|sokacima]] jasno pokazuje [[islamska arhitektura|islamsku arhitektonsku]] tradiciju. Tu se nalaze džamije Salah bega i Sīdī Lakhdara iz [[18. vijek]]a. 
U tom dijelu grada svaki [[kvart]] ima vlastiti [[suk]], ponekad sa čitavom ulicom rezerviranom za jedan [[zanat]].&lt;ref name=brit/&gt; 

== Kultura i obrazovanje==

Od kulturno obrazovnih instituacija Constantine ima [[Muzej]] Cirta, Gradsku [[biblioteka|biblioteku]] i [[Univerzitet]] osnovan - [[1969]].&lt;ref name=brit&gt;{{cite web
   |url=https://www.britannica.com/place/Constantine-Algeria
   |title= ''Constantin, Algeria''
   |publisher=Encyclopaedia Britannica
   |language =engleski
   |accessdate = 18.1. 2020.}}&lt;/ref&gt;

== Privreda i transport==

Constantine zajedno sa svoje dvije [[luka|luke]] [[Skikda|Skikdom]] i [[Annaba|Annabom]] formira značajan [[industrija|industrijski]] trokut Alžira.&lt;ref name=his&gt;{{cite web
 | url =http://www.constantine-hier-aujourdhui.fr/LaVille/geographie.htm
 | title =''Un peu de géographie''
 | accessdate =19.1. 2020.
 | language=francuski
 | publisher=Consantine}}&lt;/ref&gt;

Grad ima internacionalni [[aerodrom]]om ''Mohamed Boudiaf'' ([[IATA]]: CZL, [[ICAO]]: DABC) sa letovima prema brojnim tuzemnim i internacionalnim [[grad]]ovima.&lt;ref name=air&gt;{{cite web
 | url =https://acukwik.com/Airport-Info/DABC
 | title =''DABC - Constantine/Mohamed Boudiaf Intl''
 | accessdate =19.1. 2020.
 | language=engleski
 | publisher=Aviation Week}}&lt;/ref&gt;

== Pobratimski gradovi==

* {{flagicon|Turska}} [[Istanbul]], [[Turska]]
* {{flagicon|Francuska}} [[Grenoble]], [[Francuska]]
* {{flagicon|Tunis}} [[Sousse]], [[Tunis]]

== Izvori ==
{{reflist}} 
== Vanjske veze==
{{Commonscat|Constantine, Algeria}}

* [http://www.constantine-hier-aujourdhui.fr/LesMenus/LaVille.htm ''Constantine''] {{fr icon}}
[[Kategorija:Gradovi u Alžiru]]</text>
      <sha1>qe0xp2q4y33x4s0axv7u6m7epo8eny3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>John Mills</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3551430</id>
    <revision>
      <id>41260197</id>
      <parentid>41137048</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T20:34:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>806</id>
      </contributor>
      <comment>Datoteka/fajl John_Mills_in_Season_of_Passion_trailer.jpg je uklonjen/a jer ga/ju je na [[:commons:|Ostavi]] obrisao Ellywa sa razlogom: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:John Mills in Season of Passion trailer.jpg|]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10797" xml:space="preserve">{{Infokutija glumac
| ime = Sir John Mills&lt;br /&gt;&lt;small&gt;[[Order of the British Empire|CBE]]&lt;/small&gt;
| slika =
| opis = u sceni filma ''[[Summer of the Seventeenth Doll]]'' 
| ime_po_rođenju = Lewis Ernest Watts Mills
| datum_rođenja = {{Birth date|1908|2|22|df=y}}
| mjesto_rođenja = [[North Elmham]], [[Norfolk]], [[Engleska]], [[UK]]
| datum_smrti = {{Death date and age|2005|4|23|1908|2|22|df=y}}
| mjesto_smrti = [[Denham, Buckinghamshire|Denham]], [[Buckinghamshire]], [[Engleska]], UK
| supružnik = [[Aileen Raymond]]&lt;br&gt;(vj. 1927–1941, razvod)&lt;br/&gt;[[Mary Hayley Bell]]&lt;br&gt;(m. 1941–2005, njegova smrt) 3 djece
| djeca = [[Juliet Mills|Juliet]]&lt;br/&gt;[[Hayley Mills|Hayley]]&lt;br/&gt;Jonathan
| zanimanje = glumac
| period = 1932–2005
| nagrade = {{awd|award=[[Oscar za najboljeg sporednog glumca]]|year=1971|title=[[Ryan's Daughter]]}}
}}

'''Sir John Mills''' [[Order of the British Empire|CBE]] (22. februar 1908{{spaced ndash}}23. april 2005) bio je engleski glumac, poznat po izuzetno dugoj i plodnoj karijeri, tokom koje je stekao veliki ugled tumačeći široki dijapazon uloga, te osvojio niz prestižnih nagrada, među kojima se ističe [[Oscar za najboljeg sporednog glumca]] za nastup u filmu ''[[Ryan's Daughter]]''. Dvije Millsove kćeri - [[Juliet Mills|Juliet]] i [[Hayley Mills]] - su također postale glumice, a potonja je zajedno sa ocem nastupila u nekoliko filmova 1960-ih.

==Filmografija==

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 90%;&quot;
|-
! Godina
! Naslov
! Uloga
! Napomene
|-
|1932
|''[[The Midshipmaid]]'' 
|Golightly
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1933
|''[[Britannia of Billingsgate]]'' 
|Fred Bolton
|
|-
| ''[[The Ghost Camera]]'' 
|Ernest Elton
|
|-
|rowspan=&quot;6&quot;|1934
|''The River Wolves'' 
|Peter Farrell
|
|-
|''[[Blind Justice (1934 film)|Blind Justice]]'' 
|Ralph Summers
|
|-
|''[[The Lash (1934 film)|The Lash]]'' 
|Arthur Haughton
|
|-
|''[[A Political Party]]'' 
|Tony Smithers
|
|-
|''[[Doctor's Orders (film)|Doctor's Orders]]'' 
|Ronnie Blake
|
|-
|''[[Those Were the Days (1934 film)|Those Were the Days]]'' 
|Bobby Poskett
|
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|1935
|''[[Car of Dreams]]'' 
|Robert Miller
|
|-
|''[[Royal Cavalcade]]'' 
|Mladi regrut
|
|-
|''[[Brown on Resolution (film)|Brown on Resolution]]'' 
|Albert Brown
|(u UK također prikazan pod naslovom ''Forever England'')
|-
|''[[Charing Cross Road (film)|Charing Cross Road]]'' 
|Tony
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1936
|''[[The First Offence]]'' 
|Johnnie Penrose
|
|-
|''[[Tudor Rose (film)|Tudor Rose]]'' 
|Lord Guilford Dudley
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1937
| ''[[O.H.M.S. (film)|O.H.M.S.]]'' 
|Kaplar Bert Dawson
|
|-
|''[[The Green Cockatoo]]'' 
|Jim Connor
|
|-
|1939
|''[[Goodbye, Mr. Chips (1939 film)|Goodbye, Mr. Chips]]'' 
|Peter Colley - kao mladić
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot;|1941
|''[[Cottage to Let]]'' 
| Poručnik Perry
|
|-
|''[[Old Bill and Son]]'' 
|Mladi Bill Busby
|
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|1942
|''[[The Big Blockade]]'' 
|Tom
|
|-
|''[[The Black Sheep of Whitehall]]'' 
| Bobby Jessop
|
|-
|''[[The Young Mr Pitt]]'' 
|[[William Wilberforce]]
|
|-
|''[[In Which We Serve]]'' 
|Mornar Blake
|
|-
|1943
|''[[We Dive at Dawn]]'' 
|Kap. Lt. Taylor, R.N.
|
|-
|1944
|''[[This Happy Breed (film)|This Happy Breed]]'' 
|Billy Mitchell
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1945
|''[[Waterloo Road (film)|Waterloo Road]]'' 
|Jim Colter
|
|-
|''[[The Way to the Stars]]'' 
|Peter Penrose
|
|-
|1946
| ''[[Great Expectations (1946 film)|Great Expectations]]'' 
|Pip
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1947
|''[[So Well Remembered]]'' 
|George Boswell
|
|-
|''[[The October Man]]'' 
|Jim Ackland
|
|-
|1948
| ''[[Scott of the Antarctic (film)|Scott of the Antarctic]]'' 
|Kapetan Scott&lt;br&gt;Kapetan R.F. Scott R.N.
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1949
| ''[[The History of Mr. Polly (film)|The History of Mr Polly]]''
|Alfred Polly
|
|-
|''[[The Rocking Horse Winner (film)|The Rocking Horse Winner]]''
|Bassett
| (također producent)
|-
|1950
|''[[Morning Departure]]'' 
|Kapetan fregate Armstrong
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1952
|''[[Mr. Denning Drives North]]'' 
|Tom Denning
|
|-
|''[[The Gentle Gunman]]'' 
|Terrence Sullivan
|
|-
|1953
|''[[The Long Memory]]'' 
|Phillip Davidson
|
|-
|1954
| ''[[Hobson's Choice (1954 film)|Hobson's Choice]]'' 
|Willie Mossop
|nominacija-[[BAFTA Award for Best Actor in a Leading Role|Nagrada BAFTA za glavnog glumca]]
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|1955
|''[[Escapade (1955 film)|Escapade]]'' 
|John Hampden
|
|-
|''[[The Colditz Story]]'' 
|Pat Reid
|
|-
|''[[The End of the Affair (1955 film)|The End of the Affair]]'' 
|Albert Parkis
|
|-
|''[[Above Us the Waves (film)|Above Us the Waves]]'' 
|Kapetan bojnog broda Fraser
|
|-
|rowspan=&quot;4&quot;|1956
|''[[The Baby and the Battleship]]'' 
|Puncher Roberts
|
|-
| ''[[War and Peace (1956 film)|War and Peace]]'' 
|Platon Karatajev
|
|-
|''[[Around the World in Eighty Days (1956 film)|Around the World in Eighty Days]]'' 
|Londonski nosač
|
|-
|''[[It's Great to Be Young (1956 film)|It's Great to Be Young]]'' 
|Mr. Dingle
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1957
|''[[Town on Trial]]'' 
|Supt. Mike Halloran
|
|-
|''[[The Vicious Circle (1957 film)|The Vicious Circle]]'' 
|Dr. Howard Latimer
|
|-
|rowspan=&quot;3&quot;|1958
| ''[[Ice Cold in Alex]]'' 
|Kapetan Anson
|
|-
| ''[[Dunkirk (film, 1958)|Dunkirk]]'' 
|Binns
|
|-
|''[[I Was Monty's Double (film)|I Was Monty's Double]]''  
|Major Harvey
|(također pod naslovom ''Hell, Heaven or Hoboken'')
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1959
|''[[Summer of the Seventeenth Doll]]'' 
|Barney
|(također pod naslovom ''Season of Passion'')
|-
|''[[Tiger Bay (film)|Tiger Bay]]''
|Komesar Graham
|(zajedno sa kćerkom [[Hayley Mills]])
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1960
|''[[Swiss Family Robinson (film)|Swiss Family Robinson]]'' 
|Otac Robinson
|
|-
|''[[Tunes of Glory]]'' 
|Potpuk. Basil Barrow (zapovjednik bataljona)
|[[Kup Volpi|Kup Volpi za najboljeg glumca]]&lt;br&gt;nominacija-[[BAFTA Award for Best Actor in a Leading Role|nagrada BAFTA za najboljeg glumca]]
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1961
|''[[The Singer Not the Song]]'' 
|Otac Michael Keogh
|
|-
|''[[Flame in the Streets]]'' 
|Jacko Palmer
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1962
|''[[Tiara Tahiti]]'' 
|Potpuk. Clifford Southey
|
|-
|''[[The Valiant (1962 film)|The Valiant]]'' 
|Kapetan Morgan
|
|-
|1964
|''[[The Chalk Garden (film)|The Chalk Garden]]'' 
|Maitland
|(sa kćeri [[Hayley Mills]])
|-
|rowspan=&quot;3&quot;|1965
|''[[The Truth About Spring]]''
|Tommy Tyler
|(sa kćeri [[Hayley Mills]])
|-
|''[[King Rat (film)|King Rat]]'' 
|Smedley - Taylor
|
|-
|''[[Operation Crossbow (film)|Operation Crossbow]]'' 
|Gen. Boyd
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1966
|''[[The Family Way]]'' 
|Ezra Fitton
|(sa kčeri [[Hayley Mills]])&lt;br&gt;[[San Sebastián (filmski festival)|Nagrada San Sebastián za najboljeg glumca]] (zajedno sa [[Maurice Ronet|Mauriceom Ronetom]] u ''[[The Champagne Murders]]'')
|-
|''[[The Wrong Box]]'' 
|Masterman Finsbury
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1967
|''[[Africa Texas Style]]'' 
|Pukovnik Hayes
|
|-
|''[[Chuka (film)|Chuka]]'' 
|Pukovnik Stuart Valois
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1968
| ''[[A Black Veil for Lisa]]'' 
|Inspektor Franz Bulon
|
|-
|''[[Emma Hamilton (film)|Emma Hamilton]]'' 
|Lord William Hamilton
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1969
| ''[[Oh! What a Lovely War]]'' 
|Feldmaršal Sir Douglas Haig
|
|-
|''[[Run Wild, Run Free]]'' 
|Čovjek iz močbare
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1970
| ''[[Adam's Woman]]'' 
|Sir Phillip MacDonald
|
|-
| ''[[Ryan's Daughter]]'' 
| Michael
| [Oscar za najboljeg sporednog glumca]]&lt;br&gt;[[Zlatni globus za najboljeg sporednog glumca u filmu]]&lt;br&gt; nominacija-[[BAFTA Award for Best Supporting Actor|Nagrada BAFTA za najboljeg sporednog glumca]]
|-
|1971
| ''[[Dulcima]]'' 
|Mr. Parker
|
|-
|1972
| ''[[Young Winston]]'' 
|General Kitchener
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1973
| ''[[Lady Caroline Lamb (film)|Lady Caroline Lamb]]'' 
|Canning
|
|-
|''[[Oklahoma Crude (film)|Oklahoma Crude]]'' 
|Cleon Doyle
|
|-
|1975
| ''[[The Human Factor (1975 film)|The Human Factor]]'' 
|Mike McAllister
|
|-
|1976
|''[[Trial by Combat (film)|Trial by Combat]]'' 
|Pukovnik Bertie Cook
| (također pod naslovom  ''A Dirty Knight's Work'')
|-
|1977
|''[[The Devil's Advocate (1977 film)|The Devil's Advocate]]'' 
|Blaise Meredith
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1978
| ''[[The Big Sleep (1978 film)|The Big Sleep]]'' 
|Inspektor Jim Carson
|
|-
|''[[The Thirty Nine Steps (1978 film)|The Thirty Nine Steps]]'' 
|Scudder
|
|-
|rowspan=&quot;2&quot;|1979
| ''[[Zulu Dawn]]'' 
|Sir Henry Bartle Frere
|
|-
|''[[Quatermass (TV serija)|The Quatermass Conclusion]]'' 
|Profesor Bernard Quatermass
|
|-
|1982
|''[[Gandhi (film)|Gandhi]]'' 
|Potkralj
|
|-
|1983
|''[[Sahara (1983 film)|Sahara]]'' 
|Cambridge
|
|-
|1986
| ''[[When the Wind Blows (1986 film)|When the Wind Blows]]'' 
|Jim
|(voice)
|-
|1987
|''[[Who's That Girl (1987 film)|Who's That Girl]]'' 
|Montgomery Bell
|(naveden kao Sir John Mills)
|-
|1993
| ''[[The Big Freeze (1993 film)|The Big Freeze]]'' 
|Kicoš
|
|-
|1994
|''[[Deadly Advice]]'' 
|Jack the Ripper
|
|-
|1995
|''[[The Grotesque (film)|The Grotesque]]'' 
|Sir Edward Cleghorn
|(također naveden kao  ''Gentleman Don't Eat Poets'')
|-
|1996
| ''[[Hamlet (1996 film)|Hamlet]]'' 
|Old Norway
|
|-
|1997
| ''[[Bean (film)|Bean]]'' 
|Chairman
| (naveden kao  Sir John Mills)
|-
|1998
| ''[[Cats (film)|Cats]]'' 
| Gus - kazališni mačak
|
|-
|2003
|''[[Bright Young Things]]'' 
| Džentlemn
|
|-
|2004
|''Lights2'' 
| Skitnica
| direktor fotografije: Jack Cardiff (sa kojim je radio na filmu Scott of The Antarctic)
|-
|}
izvor: {{cite web|title=John Mills|url=http://www.imdb.com/name/nm0590055/|publisher=IMDb|accessdate=. II 2014}}

==Izvori==
{{izvori}}

== Vanjske veze ==
{{commons category|John Mills (actor)}}
* {{IMDb name|id=0590055|name=John Mills}}
* [http://www.britishpictures.com/stars/Mills.htm It's Not Just Michael Powell: British Films of the 30s 40s and 50s] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060711182438/http://www.britishpictures.com/stars/Mills.htm |date=2006-07-11 }}
* [http://www.easternangles.co.uk/e_main.html?primary_nav=contact&amp;id=i6z6hTaF Sir John Mills Theatre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071010014855/http://www.easternangles.co.uk/e_main.html?primary_nav=contact&amp;id=i6z6hTaF |date=2007-10-10 }} – Eastern Angles
* [http://www.planet625.com/quatermass/tv/quatermassIV/mills.htm Quatermass.org.uk – Profile at the Nigel Kneale &amp; Quatermass Appreciation Site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111002132000/http://www.planet625.com/quatermass/tv/quatermassIV/mills.htm |date=2011-10-02 }}
* [http://www.virtual-history.com/movie/person/2887/john-mills Photographs and literature]
* [http://www.bigredbook.info/john_mills_1.html John Mills appearance on This Is Your Life]

{{Oscar za sporednog glumca}}
{{Zlatni globus za sporednog glumca u filmu}}
{{Volpi kup za najboljeg glumca}}

{{Lifetime|1908|2005|Mills, John}}
[[Kategorija:Engleski teatarski glumci]]
[[Kategorija:Engleski filmski glumci]]
[[Kategorija:Engleski televizijski glumci]]</text>
      <sha1>7u376godmzj2wmotzxrsnzv8hfvvdfp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bunjevački</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4027590</id>
    <revision>
      <id>41260173</id>
      <parentid>41244757</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:19:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>uklonjena kategorija [[:Kategorija:Južnoslavenski jezici|Južnoslavenski jezici]]; dodana kategorija [[:Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti|Srpskohrvatski dijalekti]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:Alati/Gadgeti/HotCat|HotCat]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7355" xml:space="preserve">[[Datoteka:Shtokavian subdialects1988-sr.png|mini|300p|Štokavski poddijalekti]]

'''Bunjevački''', [[Ikavski izgovor|ikavski]] [[novoštokavski]] [[dijalekt]] koji govore [[Bunjevci]] u [[Bačka|Bačkoj]]. Bunjevački nije u službenoj upotrebi u [[Srbija|Srbiji]], ali se upotrebljava u školstvu i nekim medijima; npr. u [[Subotica|Subotici]] na bunjevačkom izlaze [[Bunjevačke novine]],&lt;ref&gt;[http://www.bunjevci.com/novine/ Bunjevačke novine&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; dok [[Radio televizija Vojvodine]] emituje deo svog programa i na bunjevačkom.&lt;ref&gt;[http://www.rtv.rs/sr_ci/program/drugi-program/ Drugi Program:Radio-Televizija Vojvodine&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; 

== Istorija ==
Prva škola na bunjevačkom otvorena je u [[Sombor]]u 1717. godine, a potom su škole otvorene i u [[Bač]]u (1734), Gari (1735), [[Bođani]]ma (1741) i [[Subotica|Subotici]] (1752).&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |title=Hronika - drugi pišu, Izučavanje bunjevačke nacionalne kulture?, Bunjevačke novine, Februar, 2006. |url=http://bunjevci.com/novine/pdf/bunjevacke/2006_08.pdf |access-date=2021-08-17 |archivedate=2011-10-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005190459/http://bunjevci.com/novine/pdf/bunjevacke/2006_08.pdf |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; Godine [[1745]], grad [[Subotica]] dobija svoj statut napisan na bunjevačkom,&lt;ref&gt;Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad, 2008, str. 19.&lt;/ref&gt; dok je [[1850]]. bunjevački ozvaničen i u službenoj upotrebi u Subotici.&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; [[Ugarska|Ugarskim]] zakonom iz [[1868]]. godine, nemađarskim narodima su bila zagarantovana prava u školstvu, ali je u praksi bunjevačka nastava bila potiskivana nastavom na [[mađarski jezik|mađarskom jeziku]].&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;

==Demografija==
Prema popisu iz 1910. godine, 33.247 građana Subotice se izjasnilo da im je bunjevački maternji jezik. Tokom postojanja [[Jugoslavija|Jugoslavije]], govornici bunjevačkog su, u rezultatima popisa, svrstavani u govornike [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskog jezika]]. 

U rezultatima popisa iz 2002. godine u Srbiji prikazani su samo govornici većih jezika, dok su građani koji su se izjasnili da im je maternji jezik bunjevački, svrstani u kategoriju „ostali jezici“.

U rezultatima popisa iz 2011. godine, 6.835 stanovnika Srbije se izjasnilo da im je maternji jezik bunjevački.&lt;ref&gt;http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/Popis2011/Knjiga4_Veroispovest.pdf (strana 16)&lt;/ref&gt;

==Osporavanja bunjevačkog==
Nacionalni savet Bunjevaca u Srbiji je 2004. godine od prosvetnih vlasti AP Vojvodine zatražio da se u osnovne škole uvede nastavni predmet &quot;Bunjevački govor s elementima nacionalne kulture&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 139)&lt;/ref&gt; 2005. godine je Pedagoški zavod Vojvodine odobrio plan i program ovog nastavnog predmeta.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140)&lt;/ref&gt; Ovome se usprotivio Demokratski savez Hrvata u Vojvodini i objavljeno je &quot;otvoreno pismo&quot; u kojem se traži da vlasti &quot;prestanu poticati podjele hrvatske etničke zajednice u Vojvodini, uključujući tu i potporu podjeli jedinstvenoga književnoga jezika kojim se služi hrvatski narod svagdje u svijetu&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140)&lt;/ref&gt; U pomenutom pismu je takođe navedeno da &quot;Bunjevci, osim u Srbiji, žive i u Mađarskoj, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini te da se njihova pripadnost hrvatskomu narodu u pitanje dovodi samo u Srbiji&quot;, da &quot;Bunjevci govore novoštokavsko-ikavskim dijalektom, koji je općenito najrašireniji hrvatski dijalekt i na kojem se temeljio hrvatski književni jezik u XVIII stoljeću&quot;, kao i da je &quot;književnost bačkih Bunjevaca od svojih početaka integralni dio hrvatske književnosti i da je njezin jezik po svemu (grafiji, pravopisu, leksiku, morfološkim i sintaktičkim
obilježjima te najfrekventnijim načinima stilizacije) hrvatski&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140)&lt;/ref&gt;  

Nakon ovih političkih reakcija, Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje i kulturu je suspendovao odluku Pedagoškog zavoda Vojvodine i zatražio mišljenje od SANU i VANU o bunjevačkom jeziku.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140-141)&lt;/ref&gt; U odgovoru koji je stigao od SANU, a koji je potpisao akademik Zoran Kovačević, navedeno je da SANU smatra da &quot;bunjevačkoj nacionalnoj manjini treba omogućiti izučavanje maternjeg, odnosno bunjevačkog jezika sa elementima nacionalne kulture u institucijama predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja, što je u skladu sa zakonskim propisima&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 141)&lt;/ref&gt; Međutim, od VANU je, sa potpisom akademika Julijana Tamaša stigao odgovor da VANU smatra &quot;kako je usmenu i pisanu jezičku tradiciju Bunjevaca kao regionalne zajednice najbolje opisivati neutralnim nazivom ‘govor’, čime bi se izbegla politizacija statusa termina i pojmova tipa ‘nacionalni jezik’ i ‘dijalekat’&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 141)&lt;/ref&gt;

Nakon konsultacija Pokrajinskog sekretarijata za obrazovanje i kulturu sa Nacionalnim savetom Bunjevaca, doneta je kompromisna odluka da se u nastavu uvede predmet &quot;Bunjevački govor s elementima nacionalne kulture&quot;, kako bi se izbegla upotreba termina &quot;jezik&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 142)&lt;/ref&gt;

== Izvori ==
{{reflist}}

== Vidi još ==

* [[Bunjevci]]
* [[srpskohrvatski jezik]]

== Spoljašnje veze ==
* [http://bunjevac.com/ bunjevac.com]
* [http://www.bunjevci.com/novine/ „Bunjevačke novine“ - novine na bunjevačkom jeziku]
* [http://bunjevci.com/site/bunjevacki-jezik/ Bunjevački jezik]
* [https://www.matijagubec.rs/ Bunjevac Croatian Cultural and Educational Society in Serbia, Matija Gubec Tavankut, matijagubec.rs]
* [http://www.bunjevci.net/ Bunjevac National Council in Serbia, bunjevci.net] 
* [https://web.archive.org/web/20160304002104/http://www.senj.hr/Dogadjaji/Bunjevci_muzej_Senj.htm Bunjevci in Senj (Croatia)]
* [https://hnv.org.rs/ Croat National Council in Serbia (Bunjevci, Coats, Šokci), hnv.org.rs]
* [https://www.hkcbunjevackokolo.rs/ Croatian Cultural Centre &quot;Bunjevačko kolo&quot; for Croats, Bunjevci, and Sokci in Serbia] 
* [http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/sekulic.htm  HIC] Međunarodni znanstveni skup &quot;Jugoistočna Europa 1918.-1995.&quot;
* [http://www.matica.hr/HRRevija/revija2005_3.nsf/AllWebDocs/bunjevci Hrvatska revija br. 3/2005.] Proslava 250. obljetnice doseljavanja veće skupine Bunjevaca (1686.-1936.) – Bunjevci u jugoslavenskoj državi
* [http://govori.tripod.com/ivanic_o_bunjevcima.htm Ivan Ivanić: O Bunjevcima (Subotica, 1894)]
* [http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-7653/2011/0350-76531142077W.pdf Representations of Bunjevci in Hungary]
* [http://www.croatianhistory.net/etf/bunjevci.html The Croatian Bunjevci, croatianhistory.net]


[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Jezici Srbije]]</text>
      <sha1>n5if4o8gid0oklfxftx5kx9o4jibsdo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260174</id>
      <parentid>41260173</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:21:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7372" xml:space="preserve">{{Shhsjezici}}
[[Datoteka:Shtokavian subdialects1988-sr.png|thumb|240px|Štokavski poddijalekti]]

'''Bunjevački''', [[Ikavski izgovor|ikavski]] [[novoštokavski]] [[dijalekt]] koji govore [[Bunjevci]] u [[Bačka|Bačkoj]]. Bunjevački nije u službenoj upotrebi u [[Srbija|Srbiji]], ali se upotrebljava u školstvu i nekim medijima; npr. u [[Subotica|Subotici]] na bunjevačkom izlaze [[Bunjevačke novine]],&lt;ref&gt;[http://www.bunjevci.com/novine/ Bunjevačke novine&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; dok [[Radio televizija Vojvodine]] emituje deo svog programa i na bunjevačkom.&lt;ref&gt;[http://www.rtv.rs/sr_ci/program/drugi-program/ Drugi Program:Radio-Televizija Vojvodine&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; 

== Istorija ==
Prva škola na bunjevačkom otvorena je u [[Sombor]]u 1717. godine, a potom su škole otvorene i u [[Bač]]u (1734), Gari (1735), [[Bođani]]ma (1741) i [[Subotica|Subotici]] (1752).&lt;ref name=autogenerated1&gt;{{Cite web |title=Hronika - drugi pišu, Izučavanje bunjevačke nacionalne kulture?, Bunjevačke novine, Februar, 2006. |url=http://bunjevci.com/novine/pdf/bunjevacke/2006_08.pdf |access-date=2021-08-17 |archivedate=2011-10-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111005190459/http://bunjevci.com/novine/pdf/bunjevacke/2006_08.pdf |deadurl=yes }}&lt;/ref&gt; Godine [[1745]], grad [[Subotica]] dobija svoj statut napisan na bunjevačkom,&lt;ref&gt;Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima (Zbornik radova), Matica srpska, Novi Sad, 2008, str. 19.&lt;/ref&gt; dok je [[1850]]. bunjevački ozvaničen i u službenoj upotrebi u Subotici.&lt;ref name=autogenerated1 /&gt; [[Ugarska|Ugarskim]] zakonom iz [[1868]]. godine, nemađarskim narodima su bila zagarantovana prava u školstvu, ali je u praksi bunjevačka nastava bila potiskivana nastavom na [[mađarski jezik|mađarskom jeziku]].&lt;ref name=autogenerated1 /&gt;

==Demografija==
Prema popisu iz 1910. godine, 33.247 građana Subotice se izjasnilo da im je bunjevački maternji jezik. Tokom postojanja [[Jugoslavija|Jugoslavije]], govornici bunjevačkog su, u rezultatima popisa, svrstavani u govornike [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskog jezika]]. 

U rezultatima popisa iz 2002. godine u Srbiji prikazani su samo govornici većih jezika, dok su građani koji su se izjasnili da im je maternji jezik bunjevački, svrstani u kategoriju „ostali jezici“.

U rezultatima popisa iz 2011. godine, 6.835 stanovnika Srbije se izjasnilo da im je maternji jezik bunjevački.&lt;ref&gt;http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/Popis2011/Knjiga4_Veroispovest.pdf (strana 16)&lt;/ref&gt;

==Osporavanja bunjevačkog==
Nacionalni savet Bunjevaca u Srbiji je 2004. godine od prosvetnih vlasti AP Vojvodine zatražio da se u osnovne škole uvede nastavni predmet &quot;Bunjevački govor s elementima nacionalne kulture&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 139)&lt;/ref&gt; 2005. godine je Pedagoški zavod Vojvodine odobrio plan i program ovog nastavnog predmeta.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140)&lt;/ref&gt; Ovome se usprotivio Demokratski savez Hrvata u Vojvodini i objavljeno je &quot;otvoreno pismo&quot; u kojem se traži da vlasti &quot;prestanu poticati podjele hrvatske etničke zajednice u Vojvodini, uključujući tu i potporu podjeli jedinstvenoga književnoga jezika kojim se služi hrvatski narod svagdje u svijetu&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140)&lt;/ref&gt; U pomenutom pismu je takođe navedeno da &quot;Bunjevci, osim u Srbiji, žive i u Mađarskoj, Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini te da se njihova pripadnost hrvatskomu narodu u pitanje dovodi samo u Srbiji&quot;, da &quot;Bunjevci govore novoštokavsko-ikavskim dijalektom, koji je općenito najrašireniji hrvatski dijalekt i na kojem se temeljio hrvatski književni jezik u XVIII stoljeću&quot;, kao i da je &quot;književnost bačkih Bunjevaca od svojih početaka integralni dio hrvatske književnosti i da je njezin jezik po svemu (grafiji, pravopisu, leksiku, morfološkim i sintaktičkim
obilježjima te najfrekventnijim načinima stilizacije) hrvatski&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140)&lt;/ref&gt;  

Nakon ovih političkih reakcija, Pokrajinski sekretarijat za obrazovanje i kulturu je suspendovao odluku Pedagoškog zavoda Vojvodine i zatražio mišljenje od SANU i VANU o bunjevačkom jeziku.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 140-141)&lt;/ref&gt; U odgovoru koji je stigao od SANU, a koji je potpisao akademik Zoran Kovačević, navedeno je da SANU smatra da &quot;bunjevačkoj nacionalnoj manjini treba omogućiti izučavanje maternjeg, odnosno bunjevačkog jezika sa elementima nacionalne kulture u institucijama predškolskog, osnovnog i srednjeg obrazovanja i vaspitanja, što je u skladu sa zakonskim propisima&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 141)&lt;/ref&gt; Međutim, od VANU je, sa potpisom akademika Julijana Tamaša stigao odgovor da VANU smatra &quot;kako je usmenu i pisanu jezičku tradiciju Bunjevaca kao regionalne zajednice najbolje opisivati neutralnim nazivom ‘govor’, čime bi se izbegla politizacija statusa termina i pojmova tipa ‘nacionalni jezik’ i ‘dijalekat’&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 141)&lt;/ref&gt;

Nakon konsultacija Pokrajinskog sekretarijata za obrazovanje i kulturu sa Nacionalnim savetom Bunjevaca, doneta je kompromisna odluka da se u nastavu uvede predmet &quot;Bunjevački govor s elementima nacionalne kulture&quot;, kako bi se izbegla upotreba termina &quot;jezik&quot;.&lt;ref&gt;http://godisnjak.zkvh.org.rs/attachments/article/242/godisnjak2009_139-155.pdf (strana 142)&lt;/ref&gt;

== Izvori ==
{{reflist}}

== Vidi još ==

* [[Bunjevci]]
* [[srpskohrvatski jezik]]

== Spoljašnje veze ==
* [http://bunjevac.com/ bunjevac.com]
* [http://www.bunjevci.com/novine/ „Bunjevačke novine“ - novine na bunjevačkom jeziku]
* [http://bunjevci.com/site/bunjevacki-jezik/ Bunjevački jezik]
* [https://www.matijagubec.rs/ Bunjevac Croatian Cultural and Educational Society in Serbia, Matija Gubec Tavankut, matijagubec.rs]
* [http://www.bunjevci.net/ Bunjevac National Council in Serbia, bunjevci.net] 
* [https://web.archive.org/web/20160304002104/http://www.senj.hr/Dogadjaji/Bunjevci_muzej_Senj.htm Bunjevci in Senj (Croatia)]
* [https://hnv.org.rs/ Croat National Council in Serbia (Bunjevci, Coats, Šokci), hnv.org.rs]
* [https://www.hkcbunjevackokolo.rs/ Croatian Cultural Centre &quot;Bunjevačko kolo&quot; for Croats, Bunjevci, and Sokci in Serbia] 
* [http://www.hic.hr/books/jugoistocna-europa/sekulic.htm  HIC] Međunarodni znanstveni skup &quot;Jugoistočna Europa 1918.-1995.&quot;
* [http://www.matica.hr/HRRevija/revija2005_3.nsf/AllWebDocs/bunjevci Hrvatska revija br. 3/2005.] Proslava 250. obljetnice doseljavanja veće skupine Bunjevaca (1686.-1936.) – Bunjevci u jugoslavenskoj državi
* [http://govori.tripod.com/ivanic_o_bunjevcima.htm Ivan Ivanić: O Bunjevcima (Subotica, 1894)]
* [http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/0350-7653/2011/0350-76531142077W.pdf Representations of Bunjevci in Hungary]
* [http://www.croatianhistory.net/etf/bunjevci.html The Croatian Bunjevci, croatianhistory.net]


[[Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti]]
[[Kategorija:Jezici Srbije]]</text>
      <sha1>pnte5sqgyozb6yvf85m81ak6zbnslvp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Spisak velikih vezira Osmanskog carstva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4028959</id>
    <revision>
      <id>41260161</id>
      <parentid>41251021</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T17:01:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>bolje Silahdar Damat Ali-paša</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="48085" xml:space="preserve">Ovo je spisak [[Veliki vezir|Velikih vezira]] [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]].

{| border=&quot;0&quot; cellpadding=&quot;3&quot; cellspacing=&quot;3&quot; 
|- style=&quot;background:#ddd;&quot;
|Portret
|[[Veliki vezir]]
|U službi od
|Služio do
|O etničko poreklo

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Alejdin-paša]]
|[[1320]].
|[[1331]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Nizamudin Ahmed-paša]]
|[[1331]].
|[[1348]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Haci-paša]]
|[[1348]].
|[[1349]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sinaudin Fakih Jusuf-paša]]
|[[1349]].
|[[1364]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Čandarli Halil Hajredin-paša]]
|[[1364]].
|[[22. januar]] [[1387]].
|[[Turci|Turčin]] iz Cendere (ili ''Čandare'') sela pored [[Ankara|Ankare]], vidi [[porodica Čandarli]]. Prvi vezir koji je nosio titulu Velikog vezira i prvi sa vojničkom prošlošću.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Čandarli Ali-paša]]
|[[1387]].
|[[1406]].
|[[Turci|Turčin]] ([[porodica Čandarli]])

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Imamzda Halil-paša]]
|[[1406]].
|[[1413]].
|[[Turci|Turčin]] - [[Osmandžik]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Bejazid-paša]]
|[[1413]].
|[[1421]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Amasya|Amasija]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Čandarli (Prvi) Ibrahim-paša]] 
|[[1421]].
|[[1439]].
|[[Turci|Turčin]] ([[porodica Čandarli]]).

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Koča Mehmed Nizamudin-paša]]
|[[1429]].
|[[1439]].
|[[Turci|Turčin]], [[Omandžik]]a ili [[Amasya|Amasija]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Čandarli (Drugi) Halil-paša]]
|[[1439]].
|[[1 jun]] [[1453]].
|[[Turci|Turčin]] ([[porodica Čandarli]]). Prvi Veliki vezir koji je pogubljen.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mahmud_Pasha.png|50px]]
|[[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] (1. put)
|[[1453]].
|[[1466]].
|[[Srbi]]n (poznat i kao Mehmed-paša Anđelović)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Rum Mehmed-paša]]
|[[1466]].
|[[1469]].
|[[Grci|Grk]] (''[[Rumelija|Rum]]'' = Grk) 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Isak-paša]] (1. put)
|[[1469]].
|[[1472]].
|[[Srbi]]n (iz Bosne ili Makedonije)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mahmud_Pasha.png|50px]]
|[[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] (2. put)
|[[1472]].
|[[1474]].
|[[Srbi]]n (poznat i kao Mehmed-paša Anđelović)

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Gedik Ahmed-paša]]
|[[1474]].
|[[1477]].
|[[Vizantijsko carstvo|Vizantijac]] ili [[Srbi]]n (postoji malo dokaza)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Karamanli Mehmed-paša]]
|[[1477]].
|[[1481]].
|[[Karaman]]ski Turčin

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Isak-paša]] (2. put)
|[[1481]].
|[[1482]].
|[[Srbi]]n

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Davud-paša]]
|[[1482]].
|[[1497]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] (1. put)
|[[1497]].
|[[1498]].
|[[Srbi]]n iz [[Hercegovina|Hercegovine]], sin [[Stjepan Vukčić Kosača|Stefana Kosače]], hercega od Svetog Save

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Čandarli (Drugi) Ibrahim-paša]]
|[[1498]].
|[[1499]].
|[[Turci|Turčin]] ([[porodica Čandarli]])

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mesih-paša]]
|[[1499]].
|[[1501]].
|[[Grci|Grk]] (prema Jozefu von Hameru)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Hadim Ali-paša]] (1. put)
|[[1501]].
|[[1503]].
|[[Srbi]]n iz [[Bosanski pašaluk|Bosne]] (''hadim = uslužitelj'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ali-paša]] (2. put)
|[[1503]].
|[[1506]].
|[[Srbi]]n iz Hercegovine, sin Stefana Kosače, hercega od Svetog Save

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Hadim Ali-paša]] (2. put)
|[[1506]].
|[[1511]].
|[[Srbi]]n iz [[Bosanski pašaluk|Bosne]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] (3. put)
|[[1511]].
|[[1511]].
|[[Srbi]]n iz Hercegovine, sin Stefana Kosače, hercega od Svetog Save

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Koča Mustafa-paša]]
|[[1511]].
|[[1512]].
|[[Grci|Grk]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] (4. put)
|[[1512]].
|[[28. novembar]] [[1514]].
|[[Srbi]]n iz Hercegovine, sin Stefana Kosače, hercega od Svetog Save

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Dukađinoglu Ahmed-paša]]
|[[18. decembar]] [[1514]].
|[[8. septembar]] [[1515]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] (5. put)
|[[8. septembar]] [[1515]].
|[[26. april]] [[1516]].
|[[Srbi]]n iz Hercegovine, sin Stefana Kosače, hercega od Svetog Save

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Hadim Sinan-paša]]
|[[26. april]] [[1516]].
|[[22. januar]] [[1517]].
|[[Srbi]]n iz plemićke porodice [[Boronivić]] (''hadim = uslužitelj'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Arolsen_Klebeband_01_461_1.jpg|50px]]
|[[Junus-paša]]
|[[22. januar]] [[1517]].
|[[13. septembar]] [[1517]].
| ne-turskog porekla (nepoznato)
|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Piri Mehmed-paša]]
|[[25. januar]] [[1518]].
|[[27. jun]] [[1523]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Aksaraj]]a 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Pargalı_İbrahim_Paşa.jpg|50px]]
|[[Ibrahim-paša Pargalija]], poznat i kao [[Ibrahim-paša Pargalija|Frenk Ibrahim-paša]] i [[Ibrahim-paša Pargalija|Makbul-maktul Ibrahim-paša]]
|[[27. jun]] [[1523]].
|[[14. mart]] [[1536]].
|[[Grci|Grk]] iz [[Parga|Parge]] (nadimak ''Frenk'' se odnosio na njegove [[Evropa|evropske]] manire i ukuse, dok nadimci ''makbul-maktul'' znače ''voljeni i ubijeni'').

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Ajas Mehmed-paša]]
|[[14. mart]] [[1536]].
|[[13. jul]] [[1539]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Arolsen_Klebeband_01_465_3.jpg|50px]]
|[[Lutfi-paša|Čelebi Lutfi-paša]]
|[[13. jul]] [[1539]].
|april [[1541]].
|Najverovatnije [[Albanci|Albanac]] iz Avlonije ([[Valona|Valone]]) (''čelebi'' = prefinjen gospodin sa lepim manirima)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Arolsen_Klebeband_01_465_2.jpg|50px]]
|[[Hadim Sulejman-paša]]
|april [[1541]].
|[[28. novembar]] [[1544]].
| nepoznatog ne-turskog porekla (''hadim'' = uslužitelj)

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Rustem-paša Opuković|Damat Rustem-paša Opuković]] (1. put)
|[[28. novembar]] [[1544]].
|[[6. oktobar]] [[1553]].
|[[Hrvat]] (''damat = mladoženja [[Osmanlije|Otomanske dinastije]]'') 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kara Ahmed-paša]]
|[[6. oktobar]] [[1553]].
|[[29. septembar]] [[1555]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Rustem-paša Opuković|Damat Rustem-paša Opuković]] (2. put)
|[[29. septembar]] [[1555]].
|[[10. jul]] [[1561]].
|[[Hrvat]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Semiz Ali-paša]] (1. put)
|[[10. jul]] [[1561]].
|[[28. jun]] [[1565]].
| [[Srbi]]n (''semiz = glavonja'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Sokullupasa.jpg|50px]]
|[[Mehmed-paša Sokolović]]
|[[28. jun]] [[1565]].
|[[12. oktobar]] [[1579]].
| [[Srbi]]n iz [[Bosanski pašaluk|Bosne]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Semiz Ahmed-paša]] (2. put)
|[[12. oktobar]] [[1579]].
|[[28. april]] [[1580]].
| [[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Lala Mustafa paša|Lala Kara Mustafa-paša]]
|[[28. april]] [[1580]].
|[[7. avgust]] [[1580]].
| [[Srbi]]n (''lala = tutor [[sultan]]a'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Koca sinan pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Sinan-paša]] (1. put)
|[[7. avgust]] [[1580]].
|[[6. decembar]] [[1582]].
| [[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kanijeli Sijavuš-paša]] (1. put)
|[[24. decembar]] [[1582]].
|[[25. jul]] [[1584]].
| [[Hrvati|Hrvat]] ili [[Mađari|Mađar]] iz [[Kanjiža|Kanjiže]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Uzdemir Osman-paša]]
|[[28. jul]] [[1584]].
|[[29. oktobar]] [[1585]].
|[[Čerkezi|Čerkez]] iz [[Memeluks]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Hadim Mesih-paša]]
|[[1. novembar]] [[1585]].
|[[14. april]] [[1586]].
| nepoznato ne-tursko poreklo (''hadim = sluga'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kanijeli Sijavuš-paša]] (2. put)
|[[14. april]] [[1586]].
|[[2. april]] [[1589]].
| [[Hrvat]] ili [[Mađari|Mađar]] iz [[Kanjiža|Kanjiže]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Koca sinan pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Sinan-paša]] (2. put)
|[[14. april]] [[1589]].
|[[1. avgust]] [[1591]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Ferhat Pasha.png|50px]]
|[[Ferhat-paša|Serdar Ferhad-paša]] (1. put)
|[[1. avgust]] [[1591]].
|[[4. april]] [[1592]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kanijeli Sijavuš-paša]] (3. put)
|[[4. april]] [[1592]].
|[[28. januar]] [[1593]].
| [[Hrvat]] ili [[Mađari|Mađar]] iz [[Kanjiža|Kanjiže]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Koca sinan pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Sinan-paša]] (3. put)
|[[28. januar]] [[1593]].
|[[16. februar]] [[1595]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ferhat Pasha.png|50px]]
|[[Ferhat-paša|Serdar Ferhad-paša]] (2. put)
|[[16. februar]] [[1595]].
|[[7. jul]] [[1595]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Koca sinan pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Sinan-paša]] (4. put)
|[[7. jul]] [[1595]].
|[[19. novembar]] [[1595]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Lala Mehmed-paša]]
|[[19. novembar]] [[1595]].
|[[28. novembar]] [[1595]].
|[[Turci|Turski Otoman]] iz [[Manisa|Manjiže]], točnije iz Gölmarmara (''lala'' = tutor [[sultan]]a'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Koca sinan pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Sinan-paša]] (5. put)
|[[1. decembar]] [[1595]].
|[[3. april]] [[1596]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Damat Ibrahim-paša]] (1. put)
|[[4. april]] [[1596]].
|[[27. oktobar]] [[1596]].
|[[Srbi]]n (''damat = mladoženja Otomanske dinastije'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Gigalazade.png|50px]]
|[[Cigalazad Jusuf Sinan-paša]]
|[[27. oktobar]] [[1596]].
|[[5. decembar]] [[1596]].
| [[Đenova|Đenovljanin]] iz plemićke porodice Cicala.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Damat Ibrahim-paša]] (2. put)
|[[5. decembar]] [[1596]].
|[[3. novembar]] [[1597]].
|[[Srbi]]n (''damat = mladoženja Otomanske dinastije'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Hadim Hasan-paša]]
|[[3. novembar]] [[1597]].
|[[9. april]] [[1598]].
|Nepoznatog ne-turskog porekla

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Cerah Mehmed-paša]]
|[[9. april]] [[1598]].
|[[6. januar]] [[1599]].
|[[Turci|Turčin]] (''cerah = hirurg'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Damat Ibrahim-paša]] (3. put)
|[[6. januar]] [[1599]].
|[[10. jul]] [[1601]].
|[[Srbi]]n (''damat = mladoženja Otomanske dinastije'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Jemiški Hasan-paša]]
|[[22. jul]] [[1601]].
|[[4. oktobar]] [[1603]].
|[[Albanci|Albanac]] (''Jemiški = prodavac voća''; u vezi njegovog porekla)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Malkoč Javuz Ali-paša]]
|[[16. oktobar]] [[1603]].
|[[26. jul]] [[1604]].
|[[Turci|Turčin]] [[porodica Malkočoglu]]  

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Lala Mehmed-paša]]
|[[5. avgust]] [[1604]].
|[[21. jun]] [[1606]].
|[[Srbi]]n (''lala = tutor [[sultan]]a'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Derviš Mehmed-paša]]
|[[21. jun]] [[1606]].
|[[9. decembar]] [[1606]].
|[[Srbi]]n

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kujuču Murat-paša]]
|[[11. decembar]] [[1606]].
|[[5. avgust]] [[1611]].
| [[Hrvat]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Gumulčineli Damat Nasuh-paša]]
|[[5. avgust]] [[1611]].
|[[17. oktobar]] [[1614]].
|verovatno [[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Okuz Kara Mehmed-paša]] (1. put)
|[[17. oktobar]] [[1614]].
|[[17. novembar]] [[1616]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Damat Halil-paša]] (1. put)
|[[17. novembar]] [[1616]].
|[[18. januar]] [[1619]].
|[[Jermeni]]n iz [[Zejtun]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Okuz Kara Mehmed-paša]] (2. put)
|[[18. januar]] [[1619]].
|[[23. decembar]] [[1619]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a  

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Guzelke Ali-paša]]
|[[23. decembar]] [[1619]].
|[[9. mart]] [[1621]].
|[[Turci|Turčin]] (''guzelke'' = zgodan)

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ohrili Husejin-paša]]
|[[9. mart]] [[1621]].
|[[17. septembar]] [[1621]].
|[[Albanci|Albanac]] iz [[Ohrid]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Dilaver-paša]]
|[[17. septembar]] [[1621]].
|[[20. maj]] [[1622]].
|[[Hrvat]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kara Davud-paša]]
|[[20. maj]] [[1622]].
|[[13. jun]] [[1622]].
|[[Srbi]]n

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mere Husejin-paša]] (1. put)
|[[13. jun]] [[1622]].
|[[8. avgust]] [[1622]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Lefkeli Mehmed-paša]]
|[[8. avgust]] [[1622]].
|[[21. septembar]] [[1622]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Orhaneli]]ja

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Gurču Mehmed-paša]]
|[[21. septembar]] [[1622]].
|[[5. februar]] [[1623]].
|[[Gruzini|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mere Husejin-paša]] (2. put)
|[[5. februar]] [[1623]].
|[[30. avgust]] [[1623]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kemankeš Ali-paša]]
|[[30. avgust]] [[1623]].
|[[3. april]] [[1624]].
|[[Turci|Turčin]] (''Kemankeš = Strijelac'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Čerkez Mehmed Ali-paša]]
|[[3. april]] [[1624]].
|[[28. januar]] [[1625]].
|[[Čerkezi|Čerkez]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Filibeli Hafiz Ahmed-paša]] (1. put)
|[[8. februar]] [[1625]].
|[[1. decembar]] [[1626]].
|[[Bugari]]n (Pomak) iz [[Plovdiv]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Damat Halil-paša]] (2. put)
|[[1. decembar]] [[1626]].
|[[6. april]] [[1628]].
|[[Jermeni]]n iz [[Zejtun]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Gazi Ekrem Husrev-paša]]
|[[6. april]] [[1628]].
|[[25. oktobar]] [[1631]].
|[[Srbi]]n

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Filibeli Hafiz Ahmed-paša]] (2. put)
|[[25. oktobar]] [[1631]].
|[[10. februar]] [[1632]].
|[[Bugari]]n (Pomak) iz [[Plovdiv]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Topal Redžep-paša]]
|[[10. februar]] [[1632]].
|[[18. maj]] [[1632]].
|[[Bosna (regija)|Bosanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Tabanijasi Mehmed-paša]]
|[[18. maj]] [[1632]].
|[[2. februar]] [[1637]].
|verovatno [[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Bajram-paša]]
|[[2. februar]] [[1637]].
|[[26. avgust]] [[1638]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Tajar Mehmed-paša]]
|[[27. avgust]] [[1638]].
|[[23. decembar]] [[1638]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kemankeš Kara Mustafa-paša]]
|[[23. decembar]] [[1638]].
|[[31. januar]] [[1644]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sultanazad Semiz Mehmed-paša]]
|[[31. januar]] [[1644]].
|[[17. decembar]] [[1645]].
|[[Turci|Turčin]] (''sultanazad = sin ženskog člana [[Osmanlije|dinastije]]'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Nevesinli Salih-paša]]
|[[17. decembar]] [[1645]].
|[[16. septembar]] [[1647]].
|[[Srbi]]n iz [[Nevesinje|Nevesinja]] (''Nevesinli'' - Nevesinjac) 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kara Musa-paša]]
|[[16. septembar]] [[1647]].
|[[21. septembar]] [[1647]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Hazarpare Ahmed-paša]]
|[[21. septembar]] [[1647]].
|[[7. avgust]] [[1648]].
|[[Grci|Grk]] iz [[Istanbul]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sofu Mehmed-paša]], poznat i kao [[Malevi Mehmed-paša]] 
|[[7. avgust]] [[1648]].
|[[21. maj]] [[1649]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kara Dev Murat-paša]]
|[[21. maj]] [[1649]].
|[[5. avgust]] [[1651]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Melek Ahmed-paša]]
|[[5. avgust]] [[1651]].
|[[21. avgust]] [[1651]].
|[[Abhazi|Abaz]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Abaza Sijavuš-paša]] (1. put)
|[[21. avgust]] [[1651]].
|[[27. septembar]] [[1651]].
|[[Abhazi|Abaz]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Gurču Mehmed-paša]]
|[[27. septembar]] [[1651]].
|[[20. jun]] [[1652]].
|[[Gruzini|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Tarhunču Ahmed-paša]]
|[[20. jun]] [[1652]].
|[[21. mart]] [[1653]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Koča Derviš Mehmed-paša]]
|[[21. mart]] [[1653]].
|[[28. oktobar]] [[1654]].
|[[Čerkezi|Čerkez]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Ipširi Mustafa-paša]]
|[[28. oktobar]] [[1654]].
|[[11. maj]] [[1655]].
|[[Abhazi|Abaz]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kara Dev Murat-paša]] (2. put)
|[[11. maj]] [[1655]].
|[[19. avgust]] [[1655]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Ermeni Sulejman-paša]]
|[[19. avgust]] [[1655]].
|[[28. februar]] [[1656]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Gazi Husejin-paša]], poznat i kao [[Deli Husejin-paša]]
|[[28. februar]] [[1656]].
|[[5. mart]] [[1656]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Zurnazen Mustafa Paşa|Zurnazen Mustafa-paša]] (držao položaj samo 4 sata)
|[[5. mart]] [[1656]].
|[[5. mart]] [[1656]]. .
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Abaza Sijavuš-paša]] (2. put)
|[[5. mart]] [[1656]].
|[[25. april]] [[1656]].
|[[Abhazi|Abaz]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Bojnujarali Mehmed-paša]]
|[[26. april]] [[1656]].
|[[15. septembar]] [[1656]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmedpasha.jpg|50px]]
|[[Koprulu Mehmed-paša]]
|[[15. septembar]] [[1656]].
|[[31. oktobar]] [[1661]].
|[[Albanci|Albanac]] iz porodice [[Ćuprilići|Ćuprilića]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Köprülü Ahmed kőrajz.jpg|50px]]
|[[Koprulu Fazil Ahmed-paša]]
|[[31. oktobar]] [[1661]].
|[[19. oktobar]] [[1676]].
|[[Albanci|Albanac]] iz porodice [[Ćuprilići|Ćuprilića]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Kara Mustafa Pasha.jpg|50px]]
|[[Kara Mustafa-paša|Merzifonlu Kara Mustafa-paša]]
|[[19. oktobar]] [[1676]].
|[[25. decembar]] [[1683]].
|[[Turci|Turčin]] iz porodice [[Ćuprilići|Ćuprilića]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kara Ibrahim-paša]]
|[[15. decembar]] [[1683]].
|[[18. novembar]] [[1685]].
|[[Bosna (regija)|Bosanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sari Sulejman-paša]]
|[[18. novembar]] [[1685]].
|[[18. septembar]] [[1687]].
|[[Bosna (regija)|Bosanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Abaza Sijavuš-paša]] (3. put)
|[[18. septembar]] [[1687]].
|[[23. februar]] [[1688]].
|[[Abhazi|Abaz]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ajasli Ismail-paša]]
|[[23. februar]] [[1688]].
|[[2. maj]] [[1688]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Bekri Mustafa-paša]]
|[[30. maj]] [[1688]].
|[[7. novembar]] [[1689]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Koprulu Fazil Mustafa-paša]]
|[[10. novembar]] [[1689]].
|[[19. avgust]] [[1691]].
|[[Turci|Turčin]] iz porodice [[Ćuprilići|Ćuprilića]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Arabači Ali-paša]]
|[[24. avgust]] [[1691]].
|[[21. mart]] [[1692]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Merfizonlu Ali-paša]]
|[[23. mart]] [[1692]].
|[[17. mart]] [[1693]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Bozoklu Mustafa-paša]]
|[[17. mart]] [[1693]].
|mart [[1694]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Surmeli Ali-paša]]
|[[13. mart]] [[1694]].
|[[22. april]] [[1695]].
|[[Grci|Grk]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Elmas Mehmed-paša]]
|[[3. maj]] [[1695]].
|[[11. septembar]] [[1697]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Amkazade Koprulu Husejin-paša]]
|[[17. septembar]] [[1697]].
|[[4. septembar]] [[1702]].
|[[Turci|Turčin]] iz porodice [[Ćuprilići|Ćuprilića]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Daltaban Mustafa-paša]]
|[[4. septembar]] [[1702]].
|[[24. januar]] [[1703]].
|[[Srbi]]n (''daltaban'' = bosonog)

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Rami Mehmed-paša]]
|[[25. januar]] [[1703]].
|[[22. avgust]] [[1703]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kavanoz Ahmed-paša]]
|[[22. avgust]] [[1703]].
|[[16. novembar]] [[1703]].
|[[Rusi|Rus]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Damat Hasan-paša]]
|[[18. novembar]] [[1703]].
|[[28. septembar]] [[1704]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kalajlikoz Hači Ahmed-paša]]
|oktobar [[1704]].
|[[25. decembar]] [[1704]].
|nepoznato ne-tursko poreklo

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Baltači Mehmed-paša]] (1. put)
|[[25. decembar]] [[1704]].
|[[3. maj]] [[1706]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Korlulu Damat Ali-paša]] 
|[[3. maj]] [[1706]].
|[[15. jun]] [[1710]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Koprulu Numan-paša]]
|[[16. jun]] [[1710]].
|[[17. avgust]] [[1710]].
|[[Turci|Turčin]] iz porodice [[Ćuprilići|Ćuprilića]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Baltači Mehmed-paša]] (2. put)
|[[18. avgust]] [[1710]].
|[[20. novembar]] [[1711]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Aga Jusuf-paša]]
|[[20. novembar]] [[1711]].
|[[11. novembar]] [[1712]].
|[[Gruzijci|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Silahdar Sulejman-paša]] 
|[[12. novembar]] [[1712]].
|[[6. april]] [[1713]].
|[[Abhazi|Abaz]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Hoča Ibrahim-paša]]
|[[6. april]] [[1713]].
|[[7. april]] [[1713]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Silahdar Damat Ali-paša]]
|[[27. april]] [[1713]].
|[[5. avgust]] [[1716]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Hači Halil-paša]]
|[[21. avgust]] [[1716]].
|oktobar [[1717]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Nišanči Mehmed-paša]]
|oktobar [[1717]].
|[[9. maj]] [[1718]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša]]
|[[9. maj]] [[1718]].
|[[16. oktobar]] [[1730]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Silahdar Damat Mehmed-paša]]
|[[16. oktobar]] [[1730]].
|[[23. januar]] [[1731]].
|Turčin

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kabakulak Ibrahim-paša]]
|[[23. januar]] [[1731]].
|[[11. septembar]] [[1731]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Topal Osman-paša]]
|[[21. septembar]] [[1731]].
|[[12. mart]] [[1732]].
|[[Turci|Turčin]] 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Portrait of a Grand Vizier (?).jpg|50px]]
|[[Hekimoglu Ali-paša]] (1. put)
|[[12. mart]] [[1732]].
|[[14. jul]] [[1735]].
|[[Venecija]]nac (mlečanin), (po majci [[Turci|Turčin]])

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Gurču Ismail-paša]]
|[[14. jul]] [[1735]].
|[[25. decembar]] [[1735]].
|[[Gruzijci|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Silahdar Sejid Mehmed-paša]]
|[[10. januar]] [[1736]].
|[[5. avgust]] [[1737]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Muhsinazad Abdula-paša]]
|[[22. avgust]] [[1737]].
|[[19. decembar]] [[1737]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Jegen Mehmed-paša]]
|[[3. decembar]] [[1737]].
|[[23. mart]] [[1739]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Hači Ivaz Mehmed-paša]]
|[[17. mart]] [[1739]].
|[[23. jun]] [[1740]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Nišanči Hači Ahmed-paša]]
|[[22. jul]] [[1740]].
|[[7. april]] [[1742]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Portrait of a Grand Vizier (?).jpg|50px]]
|[[Hekimoglu Ali-paša]] (2. put)
|[[21. april]] [[1742]].
|[[4. oktobar]] [[1742]].
|[[Venecija]]nac (mlečanin), (po majci [[Turci|Turčin]])

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sejid Hasan-paša]]
|[[4. oktobar]] [[1742]].
|[[10. avgust]] [[1746]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Tirjaki Hači Mehmed-paša]]
|[[11. avgust]] [[1746]].
|[[24. avgust]] [[1747]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sejid Abdula-paša]]
|[[24. avgust]] [[1747]].
|[[2. januar]] [[1750]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Divitdar Mehmed-paša]]
|[[9. januar]] [[1750]].
|[[1. jul]] [[1752]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kose Bahir Mustafa-paša]] (1. put)
|[[1. jul]] [[1752]].
|[[16. februar]] [[1755]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Portrait of a Grand Vizier (?).jpg|50px]]
|[[Hekimoglu Ali-paša]] (3. put)
|[[16. februar]] [[1755]].
|[[19. maj]] [[1755]].
|[[Venecija]]nac (mlečanin), (po majci [[Turci|Turčin]])

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Naili Abdula-paša]]
|[[19. maj]] [[1755]].
|[[24. avgust]] [[1755]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Nišanči Ali-paša]]
|[[24. avgust]] [[1755]].
|[[23. oktobar]] [[1755]].
|[[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Said Effendi by Coypel in Paris in 1742.jpg|50px]]
|[[Jirmisekizade Said-paša]]
|[[25. oktobar]] [[1755]].
|[[1. april]] [[1756]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Jedrene|Jedrana]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kose Bahir Mustafa-paša]] (2. put)
|[[30. april]] [[1756]].
|[[3. decembar]] [[1756]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Koča Mehmed Radžip-paša]]
|[[12. januar]] [[1757]].
|[[8. april]] [[1763]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Tevki Hamza Hamid-paša]]
|[[11. april]] [[1763]].
|[[29. septembar]] [[1763]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kose Bahir Mustafa-paša]] (3. put)
|[[29. septembar]] [[1763]].
|[[30. mart]] [[1765]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mursinazad Mehmed-paša]] (1. put)
|[[30. mart]] [[1765]].
|[[7. avgust]] [[1768]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Silahdar Hamza Mahir-paša]]
|[[7. avgust]] [[1768]].
|[[20. oktobar]] [[1768]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Jaglikčizad Mehmed Emin-paša]]
|oktobar [[1768]].
|[[12. avgust]] [[1769]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Moldovanči ALi-paša]]
|[[12. avgust]] [[1769]].
|[[12. decembar]] [[1769]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Dadaj]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Ivazad Halil-paša]]
|[[13. decembar]] [[1769]].
|[[25. decembar]] [[1770]].
|[[Turci|Turčin]] (otac mu je bio [[Ivaz Mehmed-paša]])

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Silhdaar Mehmed-paša]]
|[[25. decembar]] [[1770]].
|[[11. decembar]] [[1771]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Muhsinazad Mehmed-paša]] (2. put)
|decembar [[1771]].
|[[6. avgust]] [[1773]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Izet Mehmed-paša]] (1. put)
|[[11. avgust]] [[1773]].
|[[7. jul]] [[1775]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Safranoblu]]a.

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Morali Derviš Mehmed-paša]]
|[[7. jul]] [[1775]].
|[[5. januar]] [[1777]].
|[[Turci|Turčin]] (od''[[Mora]] = [[Peloponez]]'') 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Darendeli Cebecizid Mehmed-paša]]
|[[5. januar]] [[1777]].
|[[1. septembar]] [[1778]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Darenda|Darende]].

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kalafat Mehmed-paša]]
|[[1. septembar]] [[1778]].
|[[22. avgust]] [[1779]].
| [[Bugari]]n iz [[Sofija|Sofije]] 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Silahdar Sejid Mehmed-paša]], ili [[Karavezir Sejid Mehmed-paša]]
|avgust [[1779]].
|[[20. februar]] [[1781]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Arabšun]]a, blizu [[Kiršehir]]a.

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Izet Mehmed-paša]] (2. put)
|[[20. februar]] [[1781]].
|[[25. avgust]] [[1782]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Safranoblu]]a.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Jegen Hači Mehmed-paša]]
|[[25. avgust]] [[1782]].
|[[31. decembar]] [[1782]].
|[[Turci|Turčin]] (''jegen = nećak, u ovom slučaju otomanskog sultana'').

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Halil Hamid-paša]]
|[[31. decembar]] [[1782]].
|[[30. april]] [[1785]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Isparta|Isparte]]. &lt;small&gt;Pradeda [[Kemal Derviš]]a, sadašnjeg administratora [[Program Organizacije ujedinjenih nacija za razvoj|UNDP]]-a.&lt;/small&gt;

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sahin Ali-paša]]
|[[30. april]] [[1785]].
|[[25. januar]] [[1786]].
|verovatno [[Gruzijci|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:KocaYusufPaşa.JPG|50px]]
|[[Koča Jusuf-paša]] (1st time)
|[[25. januar]] [[1786]].
|[[28. maj]] [[1789]].
|[[Gruzini|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ćenaz Hasan-paša]] ili [[Mejit Hasan-paša]] 
|[[28. maj]] [[1789]].
|[[2. januar]] [[1790]].
|[[Kirgizi|Kirgiz]] (''&quot;ćenaz“ ili „mejit“ = sahrana, mrtvak; u bukvalnom prevodu „Hasan-paša Sahrana“ ili „Hasan-paša Mrtvak&quot;; dobio je taj naziv jer je tokom cele svoje vladavine bio u svojoj samrtnoj postelji, teško bolestan.)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Ćezajirli Gazi Hasan-paša]]
|[[2. januar]] [[1790]].
|[[30. mart]] [[1790]].
|verovatno neki [[Kavkaz (region)|kavkaski]]/[[demografija Irana|iranski]] narod, kao mali je odveden u roblje u istočnu Tursku, gde ga je odgojila turska porodica Tekirdag. Njegovo ime Ćezajirli znači ''Iz Alžira''.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Ćelebizad Šerif Hasan-paša]]
|[[16. april]] [[1790]].
|[[12. februar]] [[1791]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Ruse|Ruščuka]].

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Koča Jusuf-paša]] (2. put)
|[[12. februar]] [[1791]].
|[[1792]].
|[[Gruzijci|Gruzin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Damat Melek Mehmed-paša]]
|[[1792]].
|[[21. oktobar]] [[1794]].
|[[Bosna (regija)|Bosanac]] (''Damat'' = mladoženja Otomanske dinastije)

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Izet Mehmed-paša]] (3. put)
|[[21. oktobar]] [[1794]].
|[[23. oktobar]] [[1798]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Safranbolu]]a.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kur Jusuf Zijaudin-paša]] (1. put)
|[[23. oktobar]] [[1798]].
|[[24. jun]] [[1805]].
|[[Turci|Turčin]] (''Kur = Slepi'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Bostančibaši Hafiz Ismail-paša]]
|[[24. septembar]] [[1805]].
|[[13. oktobar]] [[1806]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kečibojnuzu Ibrahim Hilmi-paša]]
|[[13. oktobar]] [[1806]].
|[[3. jun]] [[1807]].
|Turčin

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Čelebi Mustafa-paša]]
|[[3. jun]] [[1807]].
|[[29. jul]] [[1808]].
|[[Turci|Turčin]] (''Čelebi = gospodin sa lepim manirima'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Alemdar Mustafa-paša]], poznat i kao ([[Barjaktar Mustafa-paša]])
|[[29. jul]] [[1808]].
|[[15. novembar]] [[1808]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Ruse|Ruščuka]]. 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Čavušbasi Memis-paša]]
|[[16. novembar]] [[1808]].
|decembar [[1808]].
| [[Albanci|Albanac]] (''Čavušbaci= komandant'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Čarbasi Ali-paša]]
|decembar [[1808]].
|mart [[1809]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kur Jusuf Zijaudin-paša]] (2. put)
|mart [[1809]].
|februar [[1811]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Laz Ahmed-paša]]
|februar [[1811]].
|jul [[1812]].
|[[Laz]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Hoursit.jpg|50px]]
|[[Huršid-paša|Huršid Ahmed-paša]]
|jul [[1812]].
|[[30. mart]] [[1815]].
|[[Turci|Turčin]], jedini veliki vezir koji je počinio [[samoubistvo]] (za vreme službe). 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Rauf-paša]] (1. put)
|[[30. mart]] [[1815]].
|[[6. januar]] [[1818]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Burdurlu Derviš Mehmed-paša]]
|[[6. januar]] [[1818]].
|[[5. januar]] [[1820]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Burdur]]a.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sejid Ali-paša]]
|[[5. januar]] [[1820]].
|[[21. april]] [[1821]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Benderli Ali-paša]]
|[[30. april]] [[1821]].
|[[21. april]] [[1821]].
| [[Turci|Turčin]] iz [[Bender]]a (današnja [[Moldavija]]). Poslednji veliki vezir koji je pogubljen po, jasno datom, sultanovom naređenju (zbog [[Grčki rat za nezavisnost|Grčkog rata za nezavisnost]]).

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Hači Salih-paša]]
|[[30. april]] [[1821]].
|[[11. novembar]] [[1822]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Deli Abdula-paša]]
|[[11. novembar]] [[1822]].
|[[4. mart]] [[1823]].
|[[Turci|Turčin]] (''deli = ludi, bukvalno Abdula-paša Ludi'')

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Turnacizad Silhdar Ali-paša]]
|[[4. mart]] [[1823]].
|decembar [[1823]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mehmed Said Galip-paša]]
|decembar [[1823]].
|[[15. septembar]] [[1824]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Benderli Mehmed Selim Siri-paša]]
|[[15. septembar]] [[1824]].
|[[26. oktobar]] [[1828]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Bender]]a (današnja [[Moldavija]])

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Darendeli Topal Izet Mehmed-paša]] (1. put)
|[[26. oktobar]] [[1828]].
|januar [[1829]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Darenda|Darende]].

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Rešid Mehmed-paša]]
|januar [[1829]].
|[[17. februar]] [[1833]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Rauf-paša]] (2. put)
|[[17. februar]] [[1833]].
|[[8. jul]] [[1839]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Koča Mehmed Husre-paša]]
|[[8. jul]] [[1839]].
|[[29. maj]] [[1841]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Rauf-paša]] (3. put)
|[[29. maj]] [[1841]].
|[[7. oktobar]] [[1841]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Darendeli Topal Izet Mehmed-paša]] (2. put)
|[[7. oktobar]] [[1841]].
|[[3. septembar]] [[1842]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Darenda|Darende]].

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Rauf-paša]] (4. put)
|[[3. septembar]] [[1842]].
|[[31. jul]] [[1846]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mustafa reshid pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Jusuf Rešid-paša]] (1. put)
|[[31. jul]] [[1846]].
|[[28. april]] [[1848]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Ibrahim Sarim-paša]]
|[[28. april]] [[1848]].
|[[13. avgust]] [[1848]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mustafa reshid pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Mustafa Rešid-paša]] (2. put)
|[[13. avgust]] [[1848]].
|[[27. januar]] [[1852]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Rauf-paša]] (5. put)
|[[27. januar]] [[1852]].
|[[7. mart]] [[1852]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mustafa reshid pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Mustafa Rešit-paša]] (3. put)
|[[7. mart]] [[1852]].
|[[7. avgust]] [[1852]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mehmet_emin_ali_pasja.jpg|50px]]
|[[Mehmed Emin Ali-paša]] (1. put)
|[[7. avgust]] [[1852]].
|[[4. oktobar]] [[1852]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Damat Mehmed Ali-paša]]
|[[4. oktobar]] [[1852]].
|[[14. maj]] [[1853]].
|[[Hamšenci|Hamšenac]] (''Damat=Mladoženja Otomanske dinastije'').

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Giritli Mustafa Naili-paša]] (1. put)
|[[14. maj]] [[1853]].
|[[30. maj]] [[1854]].
| [[Albanci|Albanac]] iz [[Egipat|Egipta]], zvali su ga ''Giritli=Krićanin'' zato što je dugo služio kao guverner na tom ostrvu.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Kibrisli Emin-paša]] (1. put)
|[[30. maj]] [[1854]].
|[[24. novembar]] [[1854]].
|[[Kipar|Kipranin]] 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mustafa reshid pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Mustafa Rešid-paša]] (4. put)
|[[24. novembar]] [[1854]].
|[[4. maj]] [[1855]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Ali-paša]] (2. put)
|[[4. maj]] [[1855]].
|[[1. decembar]] [[1856]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mustafa reshid pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Mustafa Rešid-paša]] (5. put)
|[[1. decembar]] [[1856]].
|[[2. avgust]] [[1857]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Giritli Mustafa Naili-paša]] (2. put)
|[[2. avgust]] [[1857]].
|[[23. oktobar]] [[1857]].
| [[Albanci|Albanac]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mustafa reshid pasha.jpg|50px]]
|[[Koča Mustafa Rešid-paša]] (6. put)
|[[23. oktobar]] [[1857]].
|[[7. januar]] [[1858]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mehmed emin Ali-paša]] (3. put)
|[[11. januar]] [[1858]].
|[[8. oktobar]] [[1859]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kibrisli Mehmed Emin-paša]] (2. put)
|[[8. oktobar]] [[1859]].
|[[24. decembar]] [[1859]].
| [[Kipar|Kipranin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Muterjim_Rushdi_Pasha.jpg|50px]]
|[[Muterčim Mehmed Rušdi-paša]] (1. put)
|[[24. decembar]] [[1859]].
|[[27. maj]] [[1860]].
|[[Turci|Turčin]] (''Muterčim'' = prevodilac, tumač'')

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kibrisli Mehmed Emin-paša]] (3. put)
|[[27. maj]] [[1860]].
|[[6. avgust]] [[1861]].
| [[Kipar|Kipranin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Ali-paša]] (4. put)
|[[6. avgust]] [[1861]].
|[[22. novembar]] [[1861]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kećecizad Mehmed Fuad-paša]] (1. put)
|[[22. novembar]] [[1861]].
|[[6. januar]] [[1863]].
|[[Karaman]]ski [[Turci|Turčin]] iz [[Konija|Konije]] ([[porodica Kečećizad]]). 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Jusuf Kamil-paša]]
|[[6. januar]] [[1863]].
|[[3. jun]] [[1863]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Kećecizad Mehmed Fuad-paša]] (2. put)
|[[3. jun]] [[1863]].
|[[5. jun]] [[1866]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mutercim Mehmed Rušdi-paša]] (2. put)
|[[5. jun]] [[1866]].
|[[11. februar]] [[1867]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Mehmed Emin Ali-paša]] (5. put)
|[[11. februar]] [[1867]].
|[[7. septembar]] [[1871]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mahmud Nedim Pasha.jpg|50px]]
|[[Mahmud Nedim-paša]] (1. put)
|septembar [[1871]].
|[[31. jul]] [[1872]].
|[[Turci|Turčin]], često su ga zvali ''Nedimov (Nedimoff)''zbog njegove [[rusofilstvo|rusofilske]] politike

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Midhat pasha.jpg|50px]]
|[[Mitat-paša]] (1. put)
|[[31. jul]] [[1872]].
|[[19. oktobar]] [[1872]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mutercim Mehmed Rušdi-paša]] (3. put)
|oktobar [[1872]].
|februar [[1873]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|
|[[Sakizli Ahmed Esat-paša]] (1. put)
|[[15. februar]] [[1873]].
|maj [[1873]].
|[[Grci|Egejac]] sa [[Sakiz]]a/[[Kios]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Širvanli Mehmed Rušdi-paša]]
|maj [[1873]].
|[[14. februar]] [[1874]].
|[[Kurdi|Kurd]] iz [[Širvan]]a.

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Huseyin Avni Pasha photo.jpg|50px]]
|[[Husejin Avni-paša]]
|[[14. februar]] [[1874]].
|[[25. april]] [[1875]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Sakizli Ahmed Esat-paša]] (2. put)
|april [[1875]].
|avgust [[1875]].
|Egejac sa [[Sakiz]]a ([[Kios]])

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mahmud Nedim Pasha.jpg|50px]]
|[[Mahmud Nedim-paša]] (2. put)
|[[21. avgust]] [[1875]].
|[[13. april]] [[1876]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|
|[[Mutercim Mehmed Rušdi-paša]] (4. put)
|april [[1876]].
|[[19. decembar]] [[1876]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Midhat pasha.jpg|50px]]
|[[Mitat-paša]] (2. put)
|[[19. decembar]] [[1876]].
|[[5. februar]] [[1877]].
|[[Turci|Turčin]]. Poslednji veliki vezir koji je pogubljen. Još uvek se ne zna sa sigurnošću da li je pre pogubljenja stigla direktna zapoved od sultana [[Abdulahid Drugi|Abudulahida Drugog]], ili nije.

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ibrahim Edhem Pasha.jpg|50px]]
|[[Ibrahim Edem-paša]]
|[[5. februar]] [[1877]].
|[[11. januar]] [[1878]].
| Egejac ([[Grci|Grk]]) sa [[Kios]]a/[[Sakiz]]a; kao dete prodat u roblje [[1822]]. godine [[Koča Mehmed Husrev-paša|Koča Mehmed Husrev-paši]] (kasnijem velikom veziru), tokom tadašnjih zbivanja na tom ostrvu.

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Hamdi Pasha.jpg|50px]]
|[[Ahmed Hamdi-paša]]
|[[11. januar]] [[1878]].
|[[4. februar]] [[1878]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ahmet_vefik.jpg|50px]]
|[[Ahmed Vefik-paša]]
|[[4. februar]] [[1878]].
|[[18. april]] [[1878]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a.

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Medmed_Sadik_Pasha.jpg|50px]]
|[[Mehmed Sadik-paša]]
|[[18. april]] [[1878]].
|maj [[1878]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:M Rushdi Pasha.jpg|50px]]
|[[Mutercim Mehmed Rušdi-paša]] (5. put)
|maj [[1878]].
|jun [[1878]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Esad Saffet Pasha.jpg|50px]]
|[[Mehmed Esad Safet-paša]]
|maj [[1878]].
|oktobar [[1878]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Kheireddine Pacha high.JPG|50px]]
|[[Tunuslu Hajredin-paša]]
|oktobar [[1878]].
|[[28. jul]] [[1879]].
|[[Arapi|Arapski]] [[Tunis|Tunižanin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Arifi Pasha.jpg|50px]]
|[[Ahmed Arifi-paša]]
|[[28. jul]] [[1879]].
|septembar [[1879]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (1. put)
|[[18. oktobar]] [[1879]].
|[[9. jun]] [[1880]].
|[[Turci|Turčin]] (''Kučuk = mali; u bukvalnom značenju: Mehmed-paša Mali'', sa 1,47 -{m}- visine, najniži veliki vezir) 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Kadri Pasha.jpg|50px]]
|[[Senani Mehmed Kadri-paša]] 
|[[9. jun]] [[1880]].
|[[12. septembar]] [[1880]].
|Turčin iz [[Gazijantep|Antepa]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (2. put)
|[[12. septembar]] [[1880]].
|[[2. maj]] [[1882]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Abdurrahman Nureddin Pasha.jpg|50px]]
|[[Abdurahman Nuredin-paša]] 
|[[2. maj]] [[1882]].
|[[12. jul]] [[1882]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Kjutahaj]]a ([[Germijska]] porodica) 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (3. put)
|[[12. jul]] [[1882]].
|[[30. novembar]] [[1882]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Ahmet_vefik.jpg|50px]]
|[[Ahmed Vefik-paša]] (2. put)
|[[1. decembar]] [[1882]].
|[[3. decembar]] [[1882]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (4. put)
|[[3. decembar]] [[1882]].
|[[24. septembar]] [[1885]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Kibrisli Kamil Pasha.jpg|50px]]
|[[Kibrisli Mehmed Kamil-paša]] (1. put)
|septembar [[1885]].
|septembar [[1891]].
| [[Kipar|Kipranin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Djevad Pasha.jpg|50px]]
|[[Ahmed Cevat Šakir-paša]]
|septembar [[1891]].
|jun [[1895]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (5. put)
|[[9. jun]] [[1895]].
|[[3. oktobar]] [[1895]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Kibrisli Kamil Pasha.jpg|50px]]
|[[Kibrisli Mehmed Kamil-paša]] (2. put)
|oktobar [[1895]].
|novembar [[1895]].
| [[Kipar|Kipranin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:HalilRifat Pasha.jpg|50px]]
|[[Halil Rifat-paša]]
|novembar [[1895]].
|[[9. novembar]] [[1901]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Ser (grad)|Sereza]] 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (6. put)
|[[13. novembar]] [[1901]].
|[[15. januar]] [[1903]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:|50px]]
|[[Avlonjali Mehmed Ferid-paša]]
|[[15. januar]] [[1903]].
|jul [[1908]].
|[[Albanci|Albanac]] iz [[Valona|Valone]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (7. put)
|[[22. jul]] [[1908]].
|[[6. avgust]] [[1908]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Kibrisli Kamil Pasha.jpg|50px]]
|[[Kibrisli Mehmed Kamil-paša]] (3. put)
|avgust [[1908]].
|februar [[1909]].
| [[Kipar|Kipranin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Tevfik Pasha chair.jpg|50px]]
|[[Ahmed Tevfik-paša]] (1. put)
|[[31. mart]] [[1909]].
|maj [[1909]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Hussein Husnu Pasha.jpg|50px]]
|[[Husejin Hilmi-paša]]
|maj [[1909]].
|januar [[1910]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Midili]]ja 

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ibrahim Hakki Pasha.jpg|50px]]
|[[Ibrahim Haki-paša]]
|[[12. januar]] [[1910]].
|[[29. septembar]] [[1911]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Mehmed Said Pasha.jpg|50px]]
|[[Kučuk Mehmed Said-paša]] (8. put)
|[[4. oktobar]] [[1911]].
|[[17. jul]] [[1912]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mukhtar Pasha.jpg|50px]]
|[[Ahmed Muhtar-paša]]
|[[22. jul]] [[1912]].
|[[29. oktobar]] [[1912]].
|Turčin iz [[Bursa|Burse]] 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Kibrisli Kamil Pasha.jpg|50px]]
|[[Kibrisli Mehmed Kamil-paša]] (4. put)
|oktobar [[1912]].
|[[23. januar]] [[1913]].
| [[Kipar|Kipranin]]

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Shevket Pasha.jpg|50px]]
|[[Mahmud Ševket-paša]]
|[[23. januar]] [[1913]].
|[[11. jun]] [[1913]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Bagdad]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Said Halim.jpg|50px]]
|[[Said Halim-paša]]
|[[12. jun]] [[1913]].
|[[3. februar]] [[1917]].
|[[Egipćani]]n, [[Albanci|albanskog]] porekla (iz porodice [[Kedivi iz Egipta]])

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Mehmet Talat Pasha.jpg|50px]]
|[[Mehmed Talat-paša]]
|[[4. februar]] [[1917]].
|[[8. oktobar]] [[1918]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Jedrane|Jedrana]] 

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Izzet Pasha 1913.jpg|50px]]
|[[Ahmed Izet-paša]]
|[[14. oktobar]] [[1918]].
|[[8. novembar]] [[1918]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Tevfik Pasha chair.jpg|50px]]
|[[Ahmed Tevfik-paša]] (2. put)
|[[11. novembar]] [[1918]].
|[[10. mart]] [[1919]].
|[[Turci|Turčin]]

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Damad Ferid Pasha.jpg|50px]]
|[[Damat Ferid paša|Damat Ferid-paša]] (1. put)
|[[10. mart]] [[1919]].
|[[4. oktobar]] [[1919]].
|[[Srbi]]n iz sela [[Potoci (Pljevlja)|Potoci]], blizu [[Pljevlja|Pljevalje]] (''Damat'', mladoženja [[Osmanlije|Otomanske dinastije]])

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Ali Riza Pasha.jpg|50px]]
|[[Ali Riza-paša]]
|[[6. oktobar]] [[1919]].
|[[2. mart]] [[1920]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Salih Hulûsi Pasha (Kezrak).jpg|50px]]
|[[Hulusi Salih-paša]]
|[[8. mart]] [[1920]].
|[[2. april]] [[1920]].
|[[Turci|Turčin]] iz [[Istanbul]]a

|- style=&quot;background:#e5e5e5;&quot;
|[[Datoteka:Damad Ferid Pasha.jpg|50px]]
|[[Damat Ferid paša|Damat Ferid-paša]] (2. put)
|[[5. april]] [[1920]].
|[[18. oktobar]] [[1920]].
|[[Turci|Turčin]] iz sela [[Potoci (Pljevlja)|Potoci]], blizu [[Pljevlja|Pljevalje]] (''Damat'', mladoženja [[Osmanlije|Otomanske dinastije]])

|- style=&quot;background:#fff;&quot;
|[[Datoteka:Ahmed Tevfik Pasha chair.jpg|50px]]
|[[Ahmed Tevfik-paša]] (3. put)
|[[21. oktobar]] [[1920]].
|[[17. novembar]] [[1922]].
|[[Turci|Turčin]], poslednji veliki vezir
|}

== Spoljašnje veze ==
* [http://www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/209_1_ek1.htm Turski državni arhiv (1281—1406)] {{tr icon}}
* [http://www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/209_2.htm Turski državni arhiv (1413—1616)] {{tr icon}}
* [http://www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/209_3.htm Turski državni arhiv (1616—1689)] {{tr icon}}
* [http://www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/209_4.htm Turski državni arhiv (1691—1807)] {{tr icon}}
* [http://www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/209_5.htm Turski državni arhiv (1807—1876)] {{tr icon}}
* [http://www.devletarsivleri.gov.tr/yayin/osmanli/rehber_osm/209_6.htm Turski državni arhiv (1876—1922)] {{tr icon}}
* [http://www.hostkingdom.net/turkey.html#Grand%20Viziers Regnal Chronologies: Full list of Ottoman Grand Viziers] {{en icon}}
* [http://www.dallog.com/kurumlar/sadrazam.htm Turk Tarihi: Potpuniji spisak Velikih vezira Osmanskog carstva] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071014024346/http://dallog.com/kurumlar/sadrazam.htm |date=2007-10-14 }} {{tr icon}}

[[Kategorija:Veliki veziri|#]]
[[Kategorija:Spiskovi političara]]</text>
      <sha1>l6stexi55whl8j4ku7ztfg3rphhwgt7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hronologija Osmanskog carstva</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4545244</id>
    <revision>
      <id>41260160</id>
      <parentid>41258674</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T14:47:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>just facts</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65426" xml:space="preserve">{{TOC right}}
{{Glavni članak|Osmansko Carstvo}}

Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. &lt;br/&gt;
Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].&lt;br/&gt;
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]].

==Turkijsko doba (1071–1299)==
*[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]] (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
*[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
*[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|tasavuf]]a, što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]].
*[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]].
*[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}.
[[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]]
*[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]].
*[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]].
*[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda.
*Oko [[1280.]]/[[1281]]. Smrt [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], njegov sin [[Osman I|Osman]] postaje [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|Poslije smrti [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], dolazi na vlast njegov sin [[Osman I|Osman]] i postaje [[beg]] ili [[emir]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i još uvijek [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]] na formalnoj razini. [[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]])}}.
*[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]].
*[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. 
**Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]'').
**Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar.

==Hronologija==
[[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]]
*'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]].
*[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}).
** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija).
*[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]].
[[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|&lt;center&gt;Orhanove zemlje&lt;/center&gt;]]
*[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]'').
*[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»).
*[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]].
*[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt; (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. 
** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje.
*[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi&lt;ref&gt;{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}&lt;/ref&gt; (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
*[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]].
**Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]].
* [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347).
*[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9&quot;N 26°44'04.5&quot;E}}). Dakle, &lt;u&gt;Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]&lt;/u&gt; i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]].
*[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]].
*[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]].
*[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]].
* oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}&lt;/ref&gt;.
*[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]].
*[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]]. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]].
**[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
[[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Janjičari]]&lt;/center&gt;]]
*[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''.
*[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast.
*[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
*[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}.
*[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]].
*[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji.
*[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]].
** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam.
** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana.
*[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
*[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]].
*[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]).
**Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]].
*[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]].
** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]].
*[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju.
*[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha.
*[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}).
*[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]].
*[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha.
[[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Timur]]&lt;/center&gt;]]
*[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima.
*[[1396]]. &lt;u&gt;[[Bitka kod Nikopolja]]&lt;/u&gt; (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
**Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]].
**Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili.
** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400).
*[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
* [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}.
** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]].
** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]].
* Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413)
*[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)&lt;ref&gt;[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.&lt;/ref&gt;.
** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]].
*[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]].
**Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]];
**Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]];
**Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]];
**Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]].
*[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]].
*[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
**[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]].
*[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
**Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u.
*[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajev red]] za borbu protiv Turaka.
**Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji.
*[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
**Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]].
*[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
**[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}.
*[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi.
*[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
*[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]).
*[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]].
*[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji.
*[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]. Među njegovih žena je i srpkinja [[Mara Branković|Despina Hatun]].
*[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]])
*[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj.
*[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija).
*[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]].
*[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]].
*[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]].
**Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]].
*[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
**Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]].
*[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]].
**Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''.
*[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srbija|Srbije]].
*[[1441]] – [[1442]]. [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]].
*[[1444]]. [[Murad II]] abdicira u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
**[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju.
*[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
*[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]).
** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}).
*[[1451]]. Smrt Murata II ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a)

[[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|&lt;center&gt;Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.&lt;/center&gt;]]

[[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|&lt;center&gt;[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]&lt;/center&gt;]]
*[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]].
**Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. 
**''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora.
**Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]].
**Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]].
**Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
**Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}}
**''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
*[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]]{{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
**U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]],  suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
**[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
*[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]].
*[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august).
*[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto).
**Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]].
**[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]].
*[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]].
[[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]&lt;/center&gt;]]
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469).
*[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]).
**Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]].
*[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a.
*[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]].
*[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]]
*[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u.
** Turski upad u [[Azov]].
*[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
** Prve zlatne turske kovanice&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt; mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}&lt;ref&gt;{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}&lt;/ref&gt;.
*[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
**Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda.
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479).
**[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
*[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''&lt;&lt;&lt;'''
*[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}.
**[[Bajazit II]] stupa na presto (20. maja)
**Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad.
*Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj.
* [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]).
* [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi.
* [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Španija|Kraljevine Španije]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;&gt;{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;, [[Armenci]] i [[Grci]].}}.
**Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]].
* [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;.
**[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda.
* [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali.
* [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]).
** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]].
** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
* [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke.
* [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]].
[[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|&lt;center&gt;[[Meka]]&lt;/center&gt;]]
*[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji.
*[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1512]]. [[Selim I]] prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila).
*[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji.
*[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji.
*[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]].
**[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu).
*[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]].
**Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]].
**Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
*[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembra); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]] stupa na presto (30. septembra)
[[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]&lt;/center&gt;]]
**Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana.
*[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta).
*[[1526]]. &lt;u&gt;[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]&lt;/u&gt; (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]].
*[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]].
**[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]).
*[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra).
**[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
**Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]].
*[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]).
*[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
**[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555)
*[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]].
*[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]].
*[[1537]]. Rat sa Venecijom.
**Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada.
**Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula).
**[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
*[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]].
**Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]].
**Osmanlije osvajaju [[Mosul]].
*[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta).
*[[1540]]. Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima.
*[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske.
**[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
[[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|&lt;center&gt;[[Dženaza-namaz|Dženaza]] sultana Sulejmana&lt;/center&gt;]]
*[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u.
*[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]].
*[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]].
*[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta).
*[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u.
*[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji.
*[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike.
*[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu.
*[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]].
*[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula).
*[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u&lt;ref&gt;[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra).
**Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]].
* [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}})
** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]]
[[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|&lt;center&gt;Osmansko carstvo 1593.&lt;/center&gt;]]
*[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]].
**[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
* [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a.
** Veliki požar u [[Istanbul]]u.
* [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]].
* [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]].
** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)&lt;ref&gt;{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}&lt;/ref&gt;.
* [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija.
** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
* [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574.)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]).
** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]] Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). 
* [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]].
** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]].
*[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
* [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira.
* [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
* [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]].
** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
* [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadag. '''???'''
* [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}).
* [[1590]]. kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...)
* [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}).
[[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|&lt;center&gt;[[Džamija sultana Ahmeta]]&lt;/center&gt;]]
**[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; 
** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira;
** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
* [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra).
* [[1604]]. [[Sultanija Safije]] je otjerana sa dvora.
* [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']].
* [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal.
* [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616)
* [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest)
* [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba.
** [[Mustafa I]] je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u.
*[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]].
*[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]].
* [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]].
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640).
**[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku.
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]).
* [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar)
* [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]].
** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Rank|2020}}&lt;/ref&gt;. Sultan je od njih dobio mnogo djece.
* [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]].
* [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen).
* [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']].
* [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]].
* [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
**[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]].
* [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659)
* [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
* [[1661]]. [[Kuga]]
* [[Veliki turski rat]] (1662–1699)
** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]])
* [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]].
[[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|&lt;center&gt;[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]&lt;/center&gt;]]
* [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd.
* [[1683]]. [[Opsada Beča 1683.|Bečki rat]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]).
* 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]).
** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683).
* [[1687]]. Na presto stupa [[Sulejman II]].
** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]].
* [[1689]]. Napad Sulejmana na Austriju.
* [[1691]]. Smrt Sulejmana. Dolazak na presto Ahmeta II.
* [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
* [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara).
* [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje s trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]]
**[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]]
* [[1713]]. Sultan Ahmed proteruje švedskog kralja Karla XII sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom.
* [[1715]]. Rat sa Mlečanima za Moreju.
* [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718)
** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]])
* [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
* [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. 
** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. 
[[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;[[Ahmed III.]]&lt;/center&gt;]]
* Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730).
* [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]'';
** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
* [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
* [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]].
* [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
* [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]).
* [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
* [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
* [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana Ahmeda III. Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]] (septembar).
** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran).
*[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]].
**Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]].
*[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat.
*[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u.
*[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
**Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}.
*[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]].
*[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
*[[1774]]. [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]].
**Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]]. 
*[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]).
*[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda.
*[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792).
**Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
*[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. 
**[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]].
*[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu.
* [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]].
* [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma.
* [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije'').
* [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: &lt;u&gt;[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]&lt;/u&gt;. 
* [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]].
* [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]].
* [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]).
[[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Bitka kod Navarina]]&lt;/center&gt;]]
* [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva.
**Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], jul 1808.)
**Treći državni udar Alemdar Mustafa–paše (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
**Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']].
* [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
* [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
* [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]].
**U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]).
*[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. &lt;u&gt;[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]&lt;/u&gt;.
[[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]&lt;/center&gt;]]
**[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih)
* [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj.
**[[Incident u dobar čas]]: sultan Mahmud II. raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna).
* [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
* [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
* [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. Stupanje [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] na presto.
**Počinje razdoblje velikih reformi (&lt;u&gt;'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''&lt;/u&gt; [[1839]]–[[1876]])
* [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
* [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]].
* [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
* [[1861]]. [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] stupa na presto.
* [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava.
* [[1866]]. Ustanak u Bugarskoj.
* [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]].
* [[1876]]. [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). [[Mithat–paša]] postavljen za velikog vezira.
** [[Crnogorsko-turski rat]] (1876–1878). Pobjeda Crnogoraca.
** [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
** Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana).
** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]).
** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar).
* [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda.
** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878.
* [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima.
* [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). &lt;u&gt;[[Berlinski kongres]]&lt;/u&gt; (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]].
**nastaje [[Kneževina Bugarska]].
**[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
**Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
* [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]].
**Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta 1881.)
* [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
* [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje.
**[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka.
* [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
* [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. 
** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
* [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. 
**[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra).
**Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]].
* [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši kontrarevolucionarni udar bez uspeha. 
**[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); 
**Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta visira [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. 
**Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod Mehmedom V. (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
* [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]].
* [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]].
* [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana.
** nastaje [[Kneževina Albanija]].
* [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]].
**[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
**Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). 
**Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. 
**Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). 
**Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). 
* [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]]. Veliki poraz Turske.
**[[Galipoljska operacija|Bitka kod Galipolja]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]].
**Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]).
**[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
**[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]].
* [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija.
* [[1918]]. Kraj rata.
**[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
**Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja).
**[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
**Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula)
**[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]].
**[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje.
**&lt;u&gt;[[Primirje iz Mudrosa]]&lt;/u&gt; (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
**[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje.
**[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
[[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]&lt;/center&gt;]]
* [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919)
* [[1920]]. &lt;u&gt;[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]&lt;/u&gt;. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]].
** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april).
* [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. 
** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
* [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i Kemala Ataturka. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan Mehmed VI odlazi u egzil na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]).
* [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
* [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u egzil u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]].

== Vanjske poveznice ==
* {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}

== Vidi još ==
* [[Osmansko Carstvo]]
* [[Istorija Osmanskog carstva]]
* [[Osmanska dinastija]]: 
**[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], 
**[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], 
**[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]].

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}}
* {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&amp;printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}}
* {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=hamit+bozarslan&amp;printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}}
* {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&amp;printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO
|pages=379|ref = Erickson}}
* {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}}
* {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&amp;printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}}
* {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}}
* {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}}

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>sykyjysa0315ffas1afeps1pdgnn5s7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260192</id>
      <parentid>41260160</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:59:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="74006" xml:space="preserve">
{{TOC right}}
{{Glavni članak|Osmansko Carstvo}}

Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. &lt;br/&gt;
Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].&lt;br/&gt;
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]].

==Turkijsko doba (1071–1299)==
*[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]] (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
*[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
*[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|tasavuf]]a, što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]].
*[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]].
*[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}.
[[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]]
*[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]].
*[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]].
*[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda.
*Oko [[1280.]]/[[1281]]. Smrt [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], njegov sin [[Osman I|Osman]] postaje [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|Poslije smrti [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], dolazi na vlast njegov sin [[Osman I|Osman]] i postaje [[beg]] ili [[emir]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i još uvijek [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]] na formalnoj razini. [[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]])}}.
*[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]].
*[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. 
**Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]'').
**Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar.

==Hronologija==
[[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]]
*'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]].
*[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}).
** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija).
*[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]].
[[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|&lt;center&gt;Orhanove zemlje&lt;/center&gt;]]
*[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]'').
*[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»).
*[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]].
*[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt; (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. 
** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje.
*[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi&lt;ref&gt;{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}&lt;/ref&gt; (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
*[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]].
**Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]].
* [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347).
*[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9&quot;N 26°44'04.5&quot;E}}). Dakle, &lt;u&gt;Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]&lt;/u&gt; i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]].
*[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]].
*[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]].
*[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]].
* oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}&lt;/ref&gt;.
*[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]].
*[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]]. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]].
**[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
[[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Janjičari]]&lt;/center&gt;]]
*[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''.
*[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast.
*[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
*[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}.
*[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]].
*[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji.
*[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]].
** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam.
** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana.
*[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
*[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]].
*[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]).
**Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]].
*[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]].
** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]].
*[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju.
*[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha.
*[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}).
*[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]].
*[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha.
[[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Timur]]&lt;/center&gt;]]
*[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima.
*[[1396]]. &lt;u&gt;[[Bitka kod Nikopolja]]&lt;/u&gt; (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
**Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]].
**Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili.
** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400).
*[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
* [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}.
** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]].
** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]].
* Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413)
*[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)&lt;ref&gt;[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.&lt;/ref&gt;.
** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]].
*[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]].
**Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]];
**Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]];
**Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]];
**Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]].
*[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]].
*[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
**[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]].
*[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
**Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u.
*[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajev red]] za borbu protiv Turaka.
**Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji.
*[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
**Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]].
*[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
**[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}.
*[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje [[Mehmed I|Mehmedov]] sultanat.
*[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
*[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]).
*[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]].
*[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji.
*[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]. Među njegovih žena je i srpkinja [[Mara Branković|Despina Hatun]].
*[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]])
*[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj.
*[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija).
*[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]].
*[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]].
*[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]].
**Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]].
*[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
**Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]].
*[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]].
**Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''.
*[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srpska Despotovina|Srbije]].
*[[1441]] – [[1442]]. [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]].
*[[1444]]. [[Murat II]] [[Abdikacija|abdicira]] u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
**[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju.

[[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|&lt;center&gt;Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.&lt;/center&gt;]]

*[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
*[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]).
** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}).
*[[1451]]. Smrt [[Murat II|Murata II]] ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a)
*[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]].
**Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. 
**''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora.
**Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]].
**Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]].
**Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
[[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|&lt;center&gt;[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]&lt;/center&gt;]]
**Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}}
**''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
*[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]]{{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
**U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]],  suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
**[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
*[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]].
*[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august).
*[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto).
**Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]].
**[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]].
*[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469).
*[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]).
**Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]].
*[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a.
*[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]].
*[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]]
*[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u.
** Turski upad u [[Azov]].
*[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
[[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]&lt;/center&gt;]]
** Prve zlatne turske kovanice&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt; mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}&lt;ref&gt;{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}&lt;/ref&gt;.
*[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
**Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda.
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479).
**[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
*[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''&lt;&lt;&lt;'''
*[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}.
**[[Bajazit II]], sin Mehmeda II i [[Gülbahar (žena Mehmeda II.)|Gülbahar Hatun]], stupa na presto (20. maja)
**Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad.
*Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj.
* [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]).
* [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi.
* [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Kastilja|Kraljevine Kastilje]] i [[Kraljevina Aragon|Kraljevine Aragone]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;&gt;{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;, [[Armenci]] i [[Grci]].}}.
**Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]].
* [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;.
**[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda.
* [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali.
* [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]).
** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]].
** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
* [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke.
* [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]].
[[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|&lt;center&gt;[[Meka]]&lt;/center&gt;]]
*[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji.
*[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1512]]. [[Selim I]] (42 godine) prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I.
*[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji.
*[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji.
*[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]].
**[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu).
*[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]].
**Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]].
**Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
*[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]], sin [[Ajše Hafsa Sultan|Hafse]] i Selima, stupa na presto (30. septembra)
[[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]&lt;/center&gt;]]
**Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana.
*[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta).
*[[1526]]. &lt;u&gt;[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]&lt;/u&gt; (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]].
*[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]].
**[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]).
** [[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]], teški sukobi mornarica po [[Egejsko more|Egejskom]], [[Jonsko more|Jonskom]] i [[jadransko more|Jadranskom moru]] ([[Andrea Doria]], [[Hajrudin Barbarosa]]).
*[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra).
**[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
**Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]].
*[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]).
*[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
**[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555)
*[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]].
*[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]].
*[[1537]]. Rat sa Venecijom.
**Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada.
**Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula).
**[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
*[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]].
**Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]].
**Osmanlije osvajaju [[Mosul]].
*[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta).
*[[1540]]. [Mletačka Republika|Venecija]] je poražena na moru ([[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]]), gubi brojne otoke na [[Dalmacija|Jadranskoj obali]], na [[Jonsko more|Jonskom]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]].
** Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima.
*[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske.
** [[Habsburg|Habsburški]] napad na [[Budimska palača|Budimsku tvrđavu]] ([[Wilhelmom von Roggendorfom]], 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana [[Sulejman I|Sulejmana]] sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju [[Budim]] i sultan stvara [[Budimski vilajet]]&lt;ref&gt;{{hu}} {{cite web |url=https://hu.dbpedia.org/page/Buda_ostroma_(1541)|title=Buda ostroma (1541)|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
[[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|&lt;center&gt;Pogrebna povorka sultana Sulejmana 1566.&lt;/center&gt;]]
*[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u.
*[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]].
*[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]].
*[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta).
*[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u.
*[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji.
*[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike.
*[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu.
*[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]].
*[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula).
*[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u&lt;ref&gt;[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra), sin Sulejmana i [[Rokselana|Hürreme]].
**Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]].
* [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}})
** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]]
[[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|&lt;center&gt;Osmansko carstvo 1593.&lt;/center&gt;]]
*[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]].
**[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
* [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a.
** Veliki požar u [[Istanbul]]u.
* [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]].
* [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]].
** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)&lt;ref&gt;{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}&lt;/ref&gt;.
* [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija.
** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
* [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574.)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]).
** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]], sin [[Sultanija Nurbanu|Nurbane]] i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). 
* [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]].
** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]].
*[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
* [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira.
* [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
* [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]].
** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
* [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadağ ([[Arasbaran]], na granici sa [[Iran]]om).
* [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}).
* [[1590]]. Kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...)
* [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}).
[[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|&lt;center&gt;[[Džamija sultana Ahmeta]]&lt;/center&gt;]]
**[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; 
** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira;
** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
* [[1595]]. Prirodna smrt [[Murat III|Murata III.]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]]. Ustoličenje 29–godišnjeg [[Mehmed III|Mehmeda III.]], sin [[Sultanija Safija|Safije]] i Murata III. 
* [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra).
* [[1604]]. [[Sultanija Safija]] (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora.
* [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']].
* [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal.
* [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616)
* [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest)
* [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba.
** [[Mustafa I]] (sin [[Halime Sultan|Halime]] i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u.
*[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]].
*[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]], sin [[Mahfiruz Sultan|Mahfiruze]] i Ahmeda I.
* [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]].
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640), sin [[Sultanija Kosem|Sultanije Kosem]] i Ahmeda I.
**[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku.
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]).
* [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar)
* [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]].
** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Rank|2020}}&lt;/ref&gt;. Sultan je od njih dobio mnogo djece.
* [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]].
* [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen).
* [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']], sin Ibrahima I.
* [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]].
* [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
**[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]].
* [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659)
* [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
* [[1661]]. [[Kuga]]
* [[Veliki turski rat]] (1662–1699)
** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]])
* [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]].
[[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|&lt;center&gt;[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]&lt;/center&gt;]]
* [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd.
* [[1683]]. [[Opsada Beča (1683)|Druga opsada Beča]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]).
* 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]).
** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683).
* [[1686]]. [[Opsada Budima (1686)|Opsada Budima]]. Vojvoda [[Karlo V, vojvoda od Lorene|Karlo od Lorene]] osvoja [[Obuda|Óbudu]], [[Budim]] i [[Pešta|Peštu]] za kuću [[Habsburg]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/history.en.html|title=budapest.com – Budapest History|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1687]]. [[Jegen Osman-paša]] i [[Janjičari]] skidaju sa vlasti sultana [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat [[Sulejman II]].
** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]].
** [[Krimske bitke|Prva ofenziva na Krim]] (2. maja). [[Rusko Carstvo|Ruski]] napad na [[Krimski Tatari|Krimski Kanat]] (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i [[Imre Thököly|Imrea Thökölyja]].
* [[1689]]. Napad [[Sulejman II|Sulejmana]] na austrijsku granicu.
** [[Bitka kod Niša (1689)|Bitka kod Niša]] (24. septembra), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]]).
* [[1691]]. Smrt [[Sulejman II|Sulejmana]]. Dolazak na presto njegovog polubrata [[Ahmed II|Ahmeta II.]] (sin [[Ibrahim I|Ibrahima I.]])
** [[Bitka kod Slankamena]] (19. augusta), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]])&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20120328114744/http://www.badische-heimat.de/neu/projekte/texte/salankamen.pdf|title=Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen,  19. August 1691|last=|first=|date= |website=https://badische-heimat.de/ |publisher=Badische Heimat |accessdate=27. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1695]]. Smrt [[Ahmed II|Ahmeda II.]], stupa na presto [[Mustafa II]], sin [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]].
* [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
* [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara).
* [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Vojska maršira na [[Istanbul]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje sa trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]]
**[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (isto sin sultanije [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]).
* [[1709]]. [[Egzil]] švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]], sultan ga prima na dvor. 
* [[1710]]. [[Rusko-turski rat (1710–1711)|Kampanja rijeke Pruth]], osmanski pohod na [[Moldavija (regija)|Moldaviju]] ([[Baltadži Mehmed Paša]])
* [[1711]]. [[Mirovni ugovor iz Pruta|Mir iz Pruta]] (21. jula). Osmanska pobjeda.
* [[1713]]. Sultan [[Ahmed III|Ahmed]] proteruje švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. [[Mir iz Jedrena (1713)|Mir iz Jedrena]] (23. juna): uspostavlja mir sa [[Rusko Carstvo|Rusijom]] koji će trajati 25 godina.
* [[1714]]. [[Mletačko-osmanski rat (1714–1718)|Drugi Morejski rat]] (1714–1718). Osmanska pobjeda nad [[Mletačka Republika|Venecijom]].
* [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718)
** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]], 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir [[Silahdar Damat Ali-paša|Ali-paša]] je ubijen u bitci.
* [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
* [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. 
** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. 
[[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;[[Ahmed III.]]&lt;/center&gt;]]
* Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730).
* [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]'';
** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
* [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
* [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]].
* [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
* [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]).
* [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
* [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
* [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana [[Ahmed III|Ahmeda III.]] Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]], sin [[Mustafa II|Mustafe II.]] (septembar).
** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran).
*[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]].
**Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]].
*[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat.
*[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u.
*[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
**Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}.
*[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]].
*[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
*[[1774]]. Ponižavajući [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]], jer dobija tvrđave na obali [[Azovsko more|Azovskog mora]], područje između rijeka [[Dnjepar (rijeka)|Dnjepar]] i [[Južni Bug|Bug]], te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-I|title=Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]].
*[[1775]]. Osmansko carstvo predaje [[Bukovina|Bukovinu]] [[Habsburg|Habsburzima]].
*[[1783]]. [[Rusko Carstvo|Rusija]] pripaja Krim ([[Krimski Kanat]], osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo.
*[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]).
*[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda.
*[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792).
**Smrt 64–godišnjeg sultana [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]] (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;/&gt;.
**Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
*[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. 
**[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]].
**Sultan [[Selim III]] odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna [[reforma]] uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu [[sultan]]u, jedinicu [[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]] (''Nizâm-ı Cedîd''). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati [[janjičari]].
*[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu.
* [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]].
* [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma.
* [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije'').
* [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: &lt;u&gt;[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]&lt;/u&gt;. 
* [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]].
* [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]].
** [[Incident u Jedrenu (1806)|Incident u Jedrenu]]. Sukob između sultanovih jedinica ''[[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]]'' i jedne koalicije balkanskih velikana, [[Ajan|ajana]]{{efn|''Ajanat'' je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.}} i [[Janjičari|janičarskih]] garnizona u [[Trakija|Trakiji]] (ljeto): da bi izbjegao novi [[građanski rat]] i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu.
* [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]).
**Sultan [[Selim III]] je svrgnut i zatvoren od strane ustanka [[Janjičari|janjičara]].
[[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Bitka kod Navarina]]&lt;/center&gt;]]
* [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva.
**Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], 21. juna). Alemdar Mustafa, [[ajan]] [[Ruse|Ruščuka]] i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja [[Selim III|Selima III.]], ali je došao prekasno.
**Sultan [[Selim III]], veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV.]]
**Treći državni udar [[Alemdar Mustafa–paša|Alemdara Mustafe–paše]] (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
**Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']].
* [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
* [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
* [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]].
**U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]).
*[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. &lt;u&gt;[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]&lt;/u&gt;.
[[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]&lt;/center&gt;]]
**[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih)
* [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj.
**[[Incident u dobar čas]]: sultan [[Mahmud II.]] raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna).
* [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
* [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
* [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. 
**Smrt sultana [[Mahmud II|Mahmuda II.]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]]. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi.
**Počinje razdoblje velikih reformi (&lt;u&gt;'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''&lt;/u&gt; [[1839]]–[[1876]])
* [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
* [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]].
* [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
* [[1861]]. Smrt [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 25. juna). [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto.
* [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava.
* [[1866]]. [[Kretski ustanak (1866–1869)|Kretski ustanak]] (21. augusta; [[Michail Korakas|Korakas]], [[Gavriil Marinakis|Marinakis]])
* [[1870]]. Ukaz sultana [[Abdul Aziz I|Abdulaziza]] uspostavlja [[Bugarska egzarhija|Bugarsku egzarhiju]]. Prvi bugarski egzarh je [[Antim I]]. Antim je u stvari vođa nacije u [[Bugarski narodni preporod|Bugarskom preporodu]].
* [[1872]]. [[Midhat-paša]] postaje [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|veliki vezir]] (31. jula), podržava reforme.
* [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]].
* [[1876]]. [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
**Vlada uvodi prvi [[Ustav Osmanskog Carstva]] (23. aprila), uz podršku pokreta [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]] i po nacrtu bivšeg velikog vezira [[Midhat-paša|Midhat-paše]].
**[[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). 
**Ustoličenje [[Murat V|Mehmeda Murata V.]], sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana).
**Bivši sultan [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] vrši [[samoubistvo]] na [[Çırağan Sarayı|Çırağan Saraju]] u [[Istanbul]]u (4. juna)&lt;ref&gt;{{cite book|last=Davis|first=Fanny|year=1970|title= The Palace of Topkapi in Istanbul |url=https://archive.org/details/palaceoftopkapii00davi/mode/2up|location= New York|publisher= Scribner|pages=306|ref = Davis}}&lt;/ref&gt;.
** [[Crnogorsko-turski rat]] (18. juna).
** Sultan [[Murat V]] je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira [[Mithat–paša|Mithat–paše]].
** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]).
** Reformator [[Mithat–paša]] je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat).
** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar).
* [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda.
** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878.
* [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima.
* [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). &lt;u&gt;[[Berlinski kongres]]&lt;/u&gt; (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. 
** Pobjeda Crnogoraca u [[Crnogorsko-turski rat|u ratu protiv Osmanskog carstva]] (19. februar, [[Nikola I Petrović Njegoš|Nikola Petrović]]). Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]].
**nastaje [[Kneževina Bugarska]].
**[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
**Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
* [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]].
**Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta)
* [[1884]]. [[Midhat-paša]] je zatvoren u [[Taif]]u gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja).
* [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
* [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje.
**[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka.
* [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
* [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. 
** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
* [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. 
**[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra).
**Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]].
* [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši [[Kontrarevolucija|kontrarevolucionarni]] udar bez uspeha. 
**[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); 
**Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta [[Veliki vezir|visira]] [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. 
**Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod [[Mehmed V|Mehmedom V.]] (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
* [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]].
* [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]].
* [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana.
** nastaje [[Kneževina Albanija]].
* [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]].
**[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
**Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). 
**Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. 
**Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). 
**Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). 
* [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]]. Veliki poraz Turske.
**[[Galipoljska operacija|Bitka kod Galipolja]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]].
**Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]).
**[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
**[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]].
* [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija.
* [[1918]]. Kraj rata.
**[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
**Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja).
**[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
**Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula)
**[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]].
**[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje.
**&lt;u&gt;[[Primirje iz Mudrosa]]&lt;/u&gt; (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
**[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje.
**[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
[[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]&lt;/center&gt;]]
* [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919)
* [[1920]]. &lt;u&gt;[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]&lt;/u&gt;. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]].
** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april).
* [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. 
** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
* [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i [[Kemal Atatürk|Kemala Ataturka]]. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan [[Mehmed VI|Mehmed VI]] odlazi u [[egzil]] na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]).
* [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
* [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u [[egzil]] u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]].

== Vanjske poveznice ==
* {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}

== Vidi još ==
* [[Osmansko Carstvo]]
* [[Istorija Osmanskog carstva]]
* [[Osmanska dinastija]]: 
**[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], 
**[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], 
**[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]].

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}}
* {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&amp;printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}}
* {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=hamit+bozarslan&amp;printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}}
* {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&amp;printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO
|pages=379|ref = Erickson}}
* {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}}
* {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&amp;printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}}
* {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}}
* {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}}

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>fx99646yyi6pjffflu8csh0xyark8fp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260193</id>
      <parentid>41260192</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T20:01:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="74033" xml:space="preserve">
{{TOC right}}
{{Glavni članak|Osmansko Carstvo|Istorija Osmanskog carstva}}

Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. &lt;br/&gt;
Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].&lt;br/&gt;
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]].

==Turkijsko doba (1071–1299)==
*[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]] (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
*[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
*[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|tasavuf]]a, što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]].
*[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]].
*[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}.
[[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]]
*[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]].
*[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]].
*[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda.
*Oko [[1280.]]/[[1281]]. Smrt [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], njegov sin [[Osman I|Osman]] postaje [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|Poslije smrti [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], dolazi na vlast njegov sin [[Osman I|Osman]] i postaje [[beg]] ili [[emir]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i još uvijek [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]] na formalnoj razini. [[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]])}}.
*[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]].
*[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. 
**Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]'').
**Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar.

==Hronologija==
[[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]]
*'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]].
*[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}).
** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija).
*[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]].
[[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|&lt;center&gt;Orhanove zemlje&lt;/center&gt;]]
*[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]'').
*[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»).
*[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]].
*[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt; (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. 
** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje.
*[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi&lt;ref&gt;{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}&lt;/ref&gt; (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
*[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]].
**Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]].
* [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347).
*[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9&quot;N 26°44'04.5&quot;E}}). Dakle, &lt;u&gt;Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]&lt;/u&gt; i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]].
*[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]].
*[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]].
*[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]].
* oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}&lt;/ref&gt;.
*[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]].
*[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]]. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]].
**[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
[[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Janjičari]]&lt;/center&gt;]]
*[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''.
*[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast.
*[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
*[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}.
*[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]].
*[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji.
*[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]].
** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam.
** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana.
*[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
*[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]].
*[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]).
**Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]].
*[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]].
** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]].
*[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju.
*[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha.
*[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}).
*[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]].
*[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha.
[[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Timur]]&lt;/center&gt;]]
*[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima.
*[[1396]]. &lt;u&gt;[[Bitka kod Nikopolja]]&lt;/u&gt; (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
**Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]].
**Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili.
** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400).
*[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
* [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}.
** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]].
** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]].
* Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413)
*[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)&lt;ref&gt;[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.&lt;/ref&gt;.
** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]].
*[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]].
**Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]];
**Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]];
**Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]];
**Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]].
*[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]].
*[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
**[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]].
*[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
**Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u.
*[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajev red]] za borbu protiv Turaka.
**Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji.
*[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
**Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]].
*[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
**[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}.
*[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje [[Mehmed I|Mehmedov]] sultanat.
*[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
*[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]).
*[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]].
*[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji.
*[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]. Među njegovih žena je i srpkinja [[Mara Branković|Despina Hatun]].
*[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]])
*[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj.
*[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija).
*[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]].
*[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]].
*[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]].
**Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]].
*[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
**Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]].
*[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]].
**Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''.
*[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srpska Despotovina|Srbije]].
*[[1441]] – [[1442]]. [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]].
*[[1444]]. [[Murat II]] [[Abdikacija|abdicira]] u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
**[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju.

[[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|&lt;center&gt;Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.&lt;/center&gt;]]

*[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
*[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]).
** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}).
*[[1451]]. Smrt [[Murat II|Murata II]] ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a)
*[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]].
**Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. 
**''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora.
**Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]].
**Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]].
**Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
[[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|&lt;center&gt;[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]&lt;/center&gt;]]
**Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}}
**''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
*[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]]{{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
**U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]],  suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
**[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
*[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]].
*[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august).
*[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto).
**Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]].
**[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]].
*[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469).
*[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]).
**Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]].
*[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a.
*[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]].
*[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]]
*[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u.
** Turski upad u [[Azov]].
*[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
[[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]&lt;/center&gt;]]
** Prve zlatne turske kovanice&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt; mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}&lt;ref&gt;{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}&lt;/ref&gt;.
*[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
**Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda.
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479).
**[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
*[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''&lt;&lt;&lt;'''
*[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}.
**[[Bajazit II]], sin Mehmeda II i [[Gülbahar (žena Mehmeda II.)|Gülbahar Hatun]], stupa na presto (20. maja)
**Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad.
*Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj.
* [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]).
* [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi.
* [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Kastilja|Kraljevine Kastilje]] i [[Kraljevina Aragon|Kraljevine Aragone]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;&gt;{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;, [[Armenci]] i [[Grci]].}}.
**Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]].
* [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;.
**[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda.
* [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali.
* [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]).
** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]].
** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
* [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke.
* [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]].
[[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|&lt;center&gt;[[Meka]]&lt;/center&gt;]]
*[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji.
*[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1512]]. [[Selim I]] (42 godine) prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I.
*[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji.
*[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji.
*[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]].
**[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu).
*[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]].
**Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]].
**Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
*[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]], sin [[Ajše Hafsa Sultan|Hafse]] i Selima, stupa na presto (30. septembra)
[[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]&lt;/center&gt;]]
**Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana.
*[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta).
*[[1526]]. &lt;u&gt;[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]&lt;/u&gt; (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]].
*[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]].
**[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]).
** [[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]], teški sukobi mornarica po [[Egejsko more|Egejskom]], [[Jonsko more|Jonskom]] i [[jadransko more|Jadranskom moru]] ([[Andrea Doria]], [[Hajrudin Barbarosa]]).
*[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra).
**[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
**Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]].
*[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]).
*[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
**[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555)
*[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]].
*[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]].
*[[1537]]. Rat sa Venecijom.
**Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada.
**Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula).
**[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
*[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]].
**Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]].
**Osmanlije osvajaju [[Mosul]].
*[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta).
*[[1540]]. [Mletačka Republika|Venecija]] je poražena na moru ([[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]]), gubi brojne otoke na [[Dalmacija|Jadranskoj obali]], na [[Jonsko more|Jonskom]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]].
** Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima.
*[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske.
** [[Habsburg|Habsburški]] napad na [[Budimska palača|Budimsku tvrđavu]] ([[Wilhelmom von Roggendorfom]], 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana [[Sulejman I|Sulejmana]] sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju [[Budim]] i sultan stvara [[Budimski vilajet]]&lt;ref&gt;{{hu}} {{cite web |url=https://hu.dbpedia.org/page/Buda_ostroma_(1541)|title=Buda ostroma (1541)|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
[[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|&lt;center&gt;Pogrebna povorka sultana Sulejmana 1566.&lt;/center&gt;]]
*[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u.
*[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]].
*[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]].
*[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta).
*[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u.
*[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji.
*[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike.
*[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu.
*[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]].
*[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula).
*[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u&lt;ref&gt;[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra), sin Sulejmana i [[Rokselana|Hürreme]].
**Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]].
* [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}})
** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]]
[[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|&lt;center&gt;Osmansko carstvo 1593.&lt;/center&gt;]]
*[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]].
**[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
* [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a.
** Veliki požar u [[Istanbul]]u.
* [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]].
* [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]].
** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)&lt;ref&gt;{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}&lt;/ref&gt;.
* [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija.
** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
* [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574.)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]).
** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]], sin [[Sultanija Nurbanu|Nurbane]] i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). 
* [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]].
** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]].
*[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
* [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira.
* [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
* [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]].
** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
* [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadağ ([[Arasbaran]], na granici sa [[Iran]]om).
* [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}).
* [[1590]]. Kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...)
* [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}).
[[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|&lt;center&gt;[[Džamija sultana Ahmeta]]&lt;/center&gt;]]
**[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; 
** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira;
** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
* [[1595]]. Prirodna smrt [[Murat III|Murata III.]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]]. Ustoličenje 29–godišnjeg [[Mehmed III|Mehmeda III.]], sin [[Sultanija Safija|Safije]] i Murata III. 
* [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra).
* [[1604]]. [[Sultanija Safija]] (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora.
* [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']].
* [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal.
* [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616)
* [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest)
* [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba.
** [[Mustafa I]] (sin [[Halime Sultan|Halime]] i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u.
*[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]].
*[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]], sin [[Mahfiruz Sultan|Mahfiruze]] i Ahmeda I.
* [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]].
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640), sin [[Sultanija Kosem|Sultanije Kosem]] i Ahmeda I.
**[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku.
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]).
* [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar)
* [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]].
** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Rank|2020}}&lt;/ref&gt;. Sultan je od njih dobio mnogo djece.
* [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]].
* [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen).
* [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']], sin Ibrahima I.
* [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]].
* [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
**[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]].
* [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659)
* [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
* [[1661]]. [[Kuga]]
* [[Veliki turski rat]] (1662–1699)
** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]])
* [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]].
[[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|&lt;center&gt;[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]&lt;/center&gt;]]
* [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd.
* [[1683]]. [[Opsada Beča (1683)|Druga opsada Beča]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]).
* 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]).
** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683).
* [[1686]]. [[Opsada Budima (1686)|Opsada Budima]]. Vojvoda [[Karlo V, vojvoda od Lorene|Karlo od Lorene]] osvoja [[Obuda|Óbudu]], [[Budim]] i [[Pešta|Peštu]] za kuću [[Habsburg]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/history.en.html|title=budapest.com – Budapest History|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1687]]. [[Jegen Osman-paša]] i [[Janjičari]] skidaju sa vlasti sultana [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat [[Sulejman II]].
** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]].
** [[Krimske bitke|Prva ofenziva na Krim]] (2. maja). [[Rusko Carstvo|Ruski]] napad na [[Krimski Tatari|Krimski Kanat]] (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i [[Imre Thököly|Imrea Thökölyja]].
* [[1689]]. Napad [[Sulejman II|Sulejmana]] na austrijsku granicu.
** [[Bitka kod Niša (1689)|Bitka kod Niša]] (24. septembra), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]]).
* [[1691]]. Smrt [[Sulejman II|Sulejmana]]. Dolazak na presto njegovog polubrata [[Ahmed II|Ahmeta II.]] (sin [[Ibrahim I|Ibrahima I.]])
** [[Bitka kod Slankamena]] (19. augusta), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]])&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20120328114744/http://www.badische-heimat.de/neu/projekte/texte/salankamen.pdf|title=Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen,  19. August 1691|last=|first=|date= |website=https://badische-heimat.de/ |publisher=Badische Heimat |accessdate=27. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1695]]. Smrt [[Ahmed II|Ahmeda II.]], stupa na presto [[Mustafa II]], sin [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]].
* [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
* [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara).
* [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Vojska maršira na [[Istanbul]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje sa trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]]
**[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (isto sin sultanije [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]).
* [[1709]]. [[Egzil]] švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]], sultan ga prima na dvor. 
* [[1710]]. [[Rusko-turski rat (1710–1711)|Kampanja rijeke Pruth]], osmanski pohod na [[Moldavija (regija)|Moldaviju]] ([[Baltadži Mehmed Paša]])
* [[1711]]. [[Mirovni ugovor iz Pruta|Mir iz Pruta]] (21. jula). Osmanska pobjeda.
* [[1713]]. Sultan [[Ahmed III|Ahmed]] proteruje švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. [[Mir iz Jedrena (1713)|Mir iz Jedrena]] (23. juna): uspostavlja mir sa [[Rusko Carstvo|Rusijom]] koji će trajati 25 godina.
* [[1714]]. [[Mletačko-osmanski rat (1714–1718)|Drugi Morejski rat]] (1714–1718). Osmanska pobjeda nad [[Mletačka Republika|Venecijom]].
* [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718)
** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]], 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir [[Silahdar Damat Ali-paša|Ali-paša]] je ubijen u bitci.
* [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
* [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. 
** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. 
[[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;[[Ahmed III.]]&lt;/center&gt;]]
* Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730).
* [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]'';
** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
* [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
* [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]].
* [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
* [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]).
* [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
* [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
* [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana [[Ahmed III|Ahmeda III.]] Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]], sin [[Mustafa II|Mustafe II.]] (septembar).
** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran).
*[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]].
**Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]].
*[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat.
*[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u.
*[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
**Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}.
*[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]].
*[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
*[[1774]]. Ponižavajući [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]], jer dobija tvrđave na obali [[Azovsko more|Azovskog mora]], područje između rijeka [[Dnjepar (rijeka)|Dnjepar]] i [[Južni Bug|Bug]], te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-I|title=Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]].
*[[1775]]. Osmansko carstvo predaje [[Bukovina|Bukovinu]] [[Habsburg|Habsburzima]].
*[[1783]]. [[Rusko Carstvo|Rusija]] pripaja Krim ([[Krimski Kanat]], osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo.
*[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]).
*[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda.
*[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792).
**Smrt 64–godišnjeg sultana [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]] (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;/&gt;.
**Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
*[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. 
**[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]].
**Sultan [[Selim III]] odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna [[reforma]] uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu [[sultan]]u, jedinicu [[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]] (''Nizâm-ı Cedîd''). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati [[janjičari]].
*[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu.
* [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]].
* [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma.
* [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije'').
* [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: &lt;u&gt;[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]&lt;/u&gt;. 
* [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]].
* [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]].
** [[Incident u Jedrenu (1806)|Incident u Jedrenu]]. Sukob između sultanovih jedinica ''[[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]]'' i jedne koalicije balkanskih velikana, [[Ajan|ajana]]{{efn|''Ajanat'' je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.}} i [[Janjičari|janičarskih]] garnizona u [[Trakija|Trakiji]] (ljeto): da bi izbjegao novi [[građanski rat]] i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu.
* [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]).
**Sultan [[Selim III]] je svrgnut i zatvoren od strane ustanka [[Janjičari|janjičara]].
[[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Bitka kod Navarina]]&lt;/center&gt;]]
* [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva.
**Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], 21. juna). Alemdar Mustafa, [[ajan]] [[Ruse|Ruščuka]] i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja [[Selim III|Selima III.]], ali je došao prekasno.
**Sultan [[Selim III]], veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV.]]
**Treći državni udar [[Alemdar Mustafa–paša|Alemdara Mustafe–paše]] (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
**Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']].
* [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
* [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
* [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]].
**U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]).
*[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. &lt;u&gt;[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]&lt;/u&gt;.
[[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]&lt;/center&gt;]]
**[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih)
* [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj.
**[[Incident u dobar čas]]: sultan [[Mahmud II.]] raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna).
* [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
* [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
* [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. 
**Smrt sultana [[Mahmud II|Mahmuda II.]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]]. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi.
**Počinje razdoblje velikih reformi (&lt;u&gt;'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''&lt;/u&gt; [[1839]]–[[1876]])
* [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
* [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]].
* [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
* [[1861]]. Smrt [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 25. juna). [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto.
* [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava.
* [[1866]]. [[Kretski ustanak (1866–1869)|Kretski ustanak]] (21. augusta; [[Michail Korakas|Korakas]], [[Gavriil Marinakis|Marinakis]])
* [[1870]]. Ukaz sultana [[Abdul Aziz I|Abdulaziza]] uspostavlja [[Bugarska egzarhija|Bugarsku egzarhiju]]. Prvi bugarski egzarh je [[Antim I]]. Antim je u stvari vođa nacije u [[Bugarski narodni preporod|Bugarskom preporodu]].
* [[1872]]. [[Midhat-paša]] postaje [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|veliki vezir]] (31. jula), podržava reforme.
* [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]].
* [[1876]]. [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
**Vlada uvodi prvi [[Ustav Osmanskog Carstva]] (23. aprila), uz podršku pokreta [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]] i po nacrtu bivšeg velikog vezira [[Midhat-paša|Midhat-paše]].
**[[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). 
**Ustoličenje [[Murat V|Mehmeda Murata V.]], sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana).
**Bivši sultan [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] vrši [[samoubistvo]] na [[Çırağan Sarayı|Çırağan Saraju]] u [[Istanbul]]u (4. juna)&lt;ref&gt;{{cite book|last=Davis|first=Fanny|year=1970|title= The Palace of Topkapi in Istanbul |url=https://archive.org/details/palaceoftopkapii00davi/mode/2up|location= New York|publisher= Scribner|pages=306|ref = Davis}}&lt;/ref&gt;.
** [[Crnogorsko-turski rat]] (18. juna).
** Sultan [[Murat V]] je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira [[Mithat–paša|Mithat–paše]].
** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]).
** Reformator [[Mithat–paša]] je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat).
** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar).
* [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda.
** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878.
* [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima.
* [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). &lt;u&gt;[[Berlinski kongres]]&lt;/u&gt; (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. 
** Pobjeda Crnogoraca u [[Crnogorsko-turski rat|u ratu protiv Osmanskog carstva]] (19. februar, [[Nikola I Petrović Njegoš|Nikola Petrović]]). Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]].
**nastaje [[Kneževina Bugarska]].
**[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
**Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
* [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]].
**Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta)
* [[1884]]. [[Midhat-paša]] je zatvoren u [[Taif]]u gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja).
* [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
* [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje.
**[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka.
* [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
* [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. 
** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
* [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. 
**[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra).
**Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]].
* [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši [[Kontrarevolucija|kontrarevolucionarni]] udar bez uspeha. 
**[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); 
**Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta [[Veliki vezir|visira]] [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. 
**Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod [[Mehmed V|Mehmedom V.]] (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
* [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]].
* [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]].
* [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana.
** nastaje [[Kneževina Albanija]].
* [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]].
**[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
**Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). 
**Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. 
**Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). 
**Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). 
* [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]]. Veliki poraz Turske.
**[[Galipoljska operacija|Bitka kod Galipolja]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]].
**Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]).
**[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
**[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]].
* [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija.
* [[1918]]. Kraj rata.
**[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
**Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja).
**[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
**Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula)
**[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]].
**[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje.
**&lt;u&gt;[[Primirje iz Mudrosa]]&lt;/u&gt; (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
**[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje.
**[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
[[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]&lt;/center&gt;]]
* [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919)
* [[1920]]. &lt;u&gt;[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]&lt;/u&gt;. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]].
** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april).
* [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. 
** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
* [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i [[Kemal Atatürk|Kemala Ataturka]]. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan [[Mehmed VI|Mehmed VI]] odlazi u [[egzil]] na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]).
* [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
* [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u [[egzil]] u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]].

== Vanjske poveznice ==
* {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}

== Vidi još ==
* [[Osmansko Carstvo]]
* [[Istorija Osmanskog carstva]]
* [[Osmanska dinastija]]: 
**[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], 
**[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], 
**[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]].

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}}
* {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&amp;printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}}
* {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=hamit+bozarslan&amp;printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}}
* {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&amp;printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO
|pages=379|ref = Erickson}}
* {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}}
* {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&amp;printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}}
* {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}}
* {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}}

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>4440cm0cuce01fsr2skhw9hdeugbwr8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260202</id>
      <parentid>41260193</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T23:54:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77125" xml:space="preserve">
{{TOC right}}
{{Glavni članak|Osmansko Carstvo|Istorija Osmanskog carstva}}

Ovo je '''Hronologija Osmanskog carstva''' odnosno lista glavnih događaja u istoriji [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. &lt;br/&gt;
Ono se po običaju stvara [[1299]]. s [[Osman I|Osman–begom]] i postepenim osvajanjem [[Bizantsko carstvo|Bizantskog carstva]] a nestaje [[1922]]. kada [[Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] stvara [[Turska|Republiku Tursku]].&lt;br/&gt;
Ovaj članak je dopuna glavnih članaka [[Osmansko carstvo]] i [[Istorija Osmanskog carstva]]. Za jasniji pogled na stvaranju Osmanove dinastije i carstva valja također proširiti pogled na članke: [[Bizantsko carstvo]], [[Turkijski narodi]], [[Oguzi]], [[Seldžuci]], [[Rumski Sultanat]], [[Križarski ratovi]], [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučki sultanat]].

==Turkijsko doba (1071–1299)==
*[[1071]]. [[Bitka kod Mancikerta]] (26. augusta): [[Seldžučka Monarhija|Seldžuci]] pod vodstvom [[Alp-Arslan]]a iznenada pobijaju [[Bizantsko Carstvo|vizantisku vojsku]]{{efn|Turci su bili vrlo sposobni [[Konjica|konjušari]], služili su se [[Sulica|džilitom]] a nadasve su bili opasni [[Luk (oružje)|strijelci]]. S time su u ta doba napredovali u brzini i u taktiktici na bojišnici protiv armija koje su se još uvijek temeljile na [[Pješadija|pješadiju]] (po uzoru [[Rimska vojska|rimske vojske]] na primjer). Na početku (za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]]) su turski napadi često upotrebljavali tekniku ''[[Gazi|ghāze]]'' (ista riječ znači i «sveti rat» kao [[Džihad]]), to jeste strategiju kratkog napada sa lakom konjicom da bi uništili strateške točke kod neprijatelja (zgrade ili skladišta, vojnu opremu, konje, prehranu, izviđače...), potom su se povlačili da bi nešto kasnije i iznenada opet napali na isti način, sve do konačnog direktnog sukoba i prodora. Kasnije će funkciju ghāze preuzeti jedinica [[Akindžije|akindžija]]. Stoga u [[Hronologija Osmanskog carstva#Zlatno doba (1453–1566)|zlatnom dobu carstva]] će se osmanska vojna strategija preoblikovati. Taktika ghāze će ostati, ali će veliki napadi imati češće oblik opsade i pohoda u kojim se kreće jedan naoružani grad. Na pohodu je išao i sultan, koji je bio prvi vojvoda odmah ispred [[Veliki vezir|velikog vezira]]. Taj običaj će trajati do 16. stoljeća ([[Mehmet II]], [[Selim I|Selim]], [[Sulejman I|Sulejman]]) pa i nešto kasnije ([[Murat IV]]) mada od 17. stoljeća sultani sve češće stanuju na [[Topkapi Saraj|dvoru]] i bave se dvorskim i stambolskim doživljajima.}}. Turci (Seldžuci) ulaze u [[Anadolija|Anadoliju]]. Grčki [[Konya|Ikonion]] je novi glavni grad seldžučke Anadolije.
*[[1092]]. Seldžučko carstvo pod [[Malik-šah I|Malik-šah]]om dostiže vrhunac svog teritorijalnog proširenja.
*[[1095]] – [[1111]]. U seldžučkoj Perziji ([[Tus (Iran)|Tus]]) književnik [[Al-Gazali|al-Ghazāli]] razvija pravac [[Sufizam|tasavuf]]a, što će kasnije bit prvobitna crta turskog [[Sunizam|sunizma]].
*[[1171]]. Dolazak prvih [[Republika Genova|đenovljanskih]] trgovaca na [[Beyoğlu|Peru]].
*[[1204]]. [[Četvrti križarski rat]]. [[Mletačka Republika|Venecijanski]] trgovci se nastanjuju na [[Beyoğlu|Peru]], jako bitna trgovačka postaja prema Istoku{{efn|[[Križarski ratovi]] će stvoriti nepoverenje i otvoreno neprijateljstvo između Latina i [[Bizantsko Carstvo|Grka]]. To stanje je se pogoršalo kada je Francusko-Venecijanska koalicija napala [[Konstantinopolj|Carigrad]] (1204) koji je držao uzurpator [[Aleksije III Anđeo]] i stvorila [[Latinsko Carstvo]], okupirajući dio Trakije i Makedonije i stvarajući u Grčkoj razne feudalne države. Vizantinci su se podjelili na tri države: [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezundsko carstvo]], [[Epirska Despotovina|Epirsku kneževinu]] i [[Nikejsko carstvo]]. Ovo poslednje je predstavljalo nastavak carske vizantinske tradicije. Godine 1261. godine [[Mihajlo VIII Paleolog]] je ponovo zauzeo Carigrad ali obnovljena imperija više nije imala nikakav karakter univerzalnosti. U 13. stoljeću [[Bizantsko Carstvo|Bizantinsko carstvo]] je država puna pukotina koja pokušava se braniti napada sa svih strana.}}. [[Mletačka Republika]] počijne prva teritorijalna osvajanja na [[Egejsko more|Egejskom moru]]&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davies|first1=Siriol|last2=Davis|first2=Jack L.|year=2007|title=Between Venice and Istanbul : colonial landscapes in early modern Greece|url=https://www.google.fr/books/edition/Between_Venice_and_Istanbul/YoZlbnrH2SEC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=venetian+colony+in+istanbul&amp;pg=PA151&amp;printsec=frontcover|location=Princeton|publisher= American School of Classical Studies at Athens|pages=260|ref = SiriolDavies}}&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:Turkish bow Boeheim.jpg|thumb|right|190px|Turski luk.]]
*[[1220]] – [[1340]]: [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napadi na istočnu i jugoistočnu Europu, na Kavkaz, [[Kijevska Rusija|Rusiju]] i [[Horezmijska Monarhija|Perziju]].
*[[1274]]. [[Mongolsko Carstvo|Mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarsku]].
*[[1277]]. [[Bitka kod Elbistana]] blizu [[Kahramanmaraş|Maraša]] (15. aprila), između mongolskog [[Ilhanidska Monarhija|Ilkanat]]a ([[Pervane]]) i [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Mamelučka pobjeda.
*Oko [[1280.]]/[[1281]]. Smrt [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], njegov sin [[Osman I|Osman]] postaje [[beg]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]]{{efn|Poslije smrti [[Erthogrul|Erthogrul-bega]], dolazi na vlast njegov sin [[Osman I|Osman]] i postaje [[beg]] ili [[emir]] [[Domaniç]]a i [[Söğüt]]a i još uvijek [[vazal]] [[Rumski Sultanat|Rumskog sultanata]] na formalnoj razini. [[Turci]] su tada već bili [[Muhamed]]ske [[Vjera|vjeroispovjesti]] jer su prešli u [[Islam]] za vrijeme [[Seldžuci|Seldžuka]] ([[10. vijek|10. stoljeće]])}}.
*[[1285]]. Drugi [[Mongolsko Carstvo|mongolski]] napad na [[Drugo Bugarsko Carstvo|Kraljevinu Bugarsku]].
*[[1288]]. Osman–beg osvaja [[Tvrđava Karadžahisar|tvrđavu Karadžahisar]] ({{Šablon:Jez-tur|Karacahisar Kalesi}}) kod [[Eskişehir]]a. 
**Prijateljstvo sa [[Šeik Edebali|šeikom Edebalijem]] (''[[Osmanov san]]'').
**Potom Osman napada İnegöl (Ἀγγελόκωμις), [[Bilecik]] (Βηλοκώμα) i Yarhisar.

==Hronologija==
[[Datoteka:Anatolia1300.png|thumb|left|thumb|250px|Stanje Anadoije 1300.]]
*'''[[1299]]'''. [[Osman I|Osman ''Gazi'']] osniva [[Osmansko carstvo]], postaje [[sultan]]. Te godine je zapravo proglašen za [[Kan (titula)|khan]]a plemena [[Pleme Kaji|Kayı]]. Glavni grad je [[Söğüt]].
*[[1302]]. [[Bitka kod Bafeona]] (27. jun 1302.) teški poraz bizantinske vojske protiv osmanovih Turaka. Prvi događaj potkrijepljen dokazima o životu Osmana&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1304]]. Katalonski plaćenici pod imenom [[Almogaveri]] se bore protiv [[Osmanlije|Osmanlija]] u službi [[Bizantsko Carstvo|Vizantije]] ([[Roger de Flor]]{{efn|[[Roger de Flor]] ([[Brindisi]], oko 1267 – [[Edirne|Adrianopolis]], 1305), [[Templari|vitez templar]] i plaćenik u službi kraljeva [[Kruna Aragona|Aragone]].}}).
** Osman zauzima [[Osmaneli|Lefke]], Akhisar, Koçhisar, Marmaracık i [[Yenişehir (Bursa)|Yenişehir]] (sjeverozapadna Anadolija).
*[[1307]]. Nakon smrti rumskog sultana [[Mesud II|Mesuda II.]] (ubijen od [[Mongolsko Carstvo|Mongola]]), nestaje [[Rumski Sultanat]].
[[Datoteka:Orhan I area map.png|thumb|right|190px|&lt;center&gt;Orhanove zemlje&lt;/center&gt;]]
*[[1317]]. Osman–beg opseda [[Bursa|Prusu]] (Προύσα). Napadi u više navrata (''[[Gazi|ghaza]]'').
*[[1320]] – [[1331]]: za vrijeme vezirata [[Alaeddin–beg|Alaeddin–bega]] pojavljuje se vojna jedinica [[Janjičari|Janjičara]] («novi vojnici»).
*[[1324]]. [[Uzbeg Khan]]{{efn|[[Uzbeg Khan]] (1282–1341), khan [[Zlatna Horda|Zlatne Horde]].}} napada [[Trakija|Trakiju]].
*[[1326]]. Osmanlije zauzimaju [[Bursa|Prusu]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt; (6. april), koja postaje novi glavni grad osmanske države. 
** Smrt [[Osman I|Osmana]] i [[Orhan I|Orhanovo]] ustoličenje.
*[[1327]]. Prvi [[Orhan I|Orhanov]] novac iskovan u Bursi&lt;ref&gt;{{cite book|last=Şevket|first=Pamuk|year=2000|title= A Monetary History of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=Htk3Wn789EQC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location= Cambridge|publisher= Cambridge University Press|pages=276|ref = Şevket Pamuk|loc=str. 21}}&lt;/ref&gt; (srebrena [[Akča]]). Do 1477. Osmanlije se služe srebrenom kovanicom, koja će bit dosta stabilno sredstvo u trgovini prvog carstva&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
*[[1331]]. Osmanlije zauzimaju staru bizantinsku [[İznik|Nikeju]] (Νίκαια) koja postaje novi turski glavni grad&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1334]] – [[1335]]. Turci osvajaju Kareški Begluk{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Karesi Beyliği}} u okolici [[Balıkesir]]a.}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1337]]. Drugi napad [[Uzbeg Khan|Uzbega khana]] na [[Trakija|Trakiju]].
**Osmanlije zauzimaju [[Nikomedija|Nikomediju]] (Νικομήδεια, [[İzmit]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=32}}&lt;/ref&gt;.
*[[1346]]. [[Orhan I|Orhan]] se ženi [[Teodora Kantakouzene|Teodorom]], kći [[Jovan VI Kantakuzin|Jovana Kantakuzina]], i s njom dobija sina [[Princ Halil|Halila]].
* [[1346]] – [[1353]]: [[Crna smrt]]{{efn|U roku desetak godina zbog zaraze umrlo je 26–30% od svjetskog stanovništva, a u nekim krajevima čak 70% ([[Venecija]], [[Toskana]], [[Bremen (grad)|Bremen]]). Demografsko opadanje stanovništva će prouzrokovati između 14. i 15. stoljeća velike promjene na društveno–političkoj razini i na polju kulture i vjere. Na strani Anadolije i Balkana, imamo isto snažno opadanje stanovništva, no glavna posljedica kuge će bit slabljenje ideologije [[Križarski ratovi|Križarskih ratova]], čemu slijedi slabljenje feudalnog sistema, i rast građanske klase u Europi. Zaključno: Osmanlije lakše napreduju u ratovima, dok u Europi niču filozofsko–kulturalni smijerovi i tehnološke inovacije koje će unaprijediti Europu u 18. i 19. stoljeću.}}. Zaraza stiže u [[Konstantinopolj]] i na [[Beyoğlu|Peru]] (jesen 1347).
*[[1352]]. Orhan daje trgovačke povlastice [[Republika Genova|Đenovljanima]]. [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]], Orhanov najstariji sin, zauzima tvrđavu Cippe ({{Šablon:Jez-tur|Çimpe Kalesi}}{{efn|''Çimpe Kalesi'': 40°29'44.9&quot;N 26°44'04.5&quot;E}}). Dakle, &lt;u&gt;Osmanlije prelaze [[Dardaneli|Dardanele]]&lt;/u&gt; i početak Osmanskog osvajanja [[Trakija|Trakije]].
*[[1354]]. Osmanlije zauzimaju [[Ankara|Ankaru]] i [[Galipolje]].
*[[1357]]. Prestolonaslednik [[Sulejman-paša (Orhanov sin)|Sulejman-paša]] umire. Početak mira sa [[Vizantija|Viznatijom]].
*[[1359]]. Princ [[Murat I|Murat]] napada [[Trakija|Trakiju]].
* oko [[1360]]. Murad stvara ''[[Kapikulu]]'', profesionalni vojni odjel sastavljen od robova uzvišene porte. Vjerojatno isti Murad je stvaralac sistema ''[[Danak u krvi|devširma]]''&lt;ref&gt;{{harvnb|Bozarslan|2013|p=64}}&lt;/ref&gt;.
*[[1361]]. Princ Murat zauzima [[Jedrene]].
*[[1362]]. Smrt [[Orhan I|Orhana]] i ustoličenje [[Murat I|sultana Murata]]. Stvaranje [[Janjičari|Janjičara]], što omogućuje karijere strancima u [[Osmanska vojska|Osmanskoj vojsci]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;. Glavni grad carstva postaje [[Edirne|Jedrene]].
**[[1362.]]/[[1365]]. Nastaje [[Rumelijski pašaluk]]{{efn|[[Rumelijski pašaluk]] se na turskom zove ''Rumeli Eyaleti'' (Ejalet Rumelije) ili ''Rumeli Beylerbeyliği'' (Beglerbegluk Rumelije). To je bila velika pokrajina turskog carstva u Europi. Osmanlije su ju nazvale ''[[Rumelija|Rumeli]]'' (zemlja Rûma) gdje riječ «Rûm» obilježava «narode Rima». Glavni grad pokrajine je bio u [[Edirne|Jedrenama]] (1362–1530), [[Sofija|Sofiji]] (1530–1836) i u [[Bitola|Manastiru]] (1836–1867).}} ili {{Šablon:Jez-tur|Rumeli Eyaleti}}, što je ime cjelokupne pokrajine Osmanskog carstva u jugoistočnoj Europi.
* [[1364]]. [[Čandarli Halil Hajredin-paša|Čandarli Halil-paša]] postaje [[Veliki vezir]] (1364–1387) sultana Murata: uspon [[Porodica Čandarli|porodice Čandarli]], titula Velikog vezira se jedno vrijeme nasljeđuje&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;.
[[Datoteka:Yenceri 4.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Janjičari]]&lt;/center&gt;]]
*[[1367]]. Turci osvajaju bugarsku tvrđavu [[Burgas]]{{efn|{{Šablon:Jez-lat|Develtum}}, {{Šablon:Jez-gr|Pirgos}}}}. Nešto kasnije će u Burgasu sagraditi tvrđavu koja će se zvati ''Boğaz kale''.
*[[1371]]. Muratova pobeda u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]]. Cijela [[Makedonija (region)|Makedonija]] i djelovi [[Peloponez]]a padaju pod tursku vlast.
*[[1373]]. Osmanlije osvajaju bugarski grad [[Jambol]]. Jedna mala otporna strana grada će ostati naoružana i samostalna.
*[[1375]]-[[1380]]. Osmanlije prisajedinjuju delove Germijane{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Germiyanoğulları Beyliği}} okolica [[Kütahya|Kütahye]].}} i Hamidilije{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Hamitoğulları Beyliği}} okolica [[Antalya|Antalye]] i Korkutelija.}}.
*[[1382]]. Turci osvajaju [[Bitola|Monastir]].
*[[1383]]. Turci osvajaju [[Ser]] u grčkoj Makedoniji.
*[[1385]]. [[Osmanlije]] zauzimaju [[Sofija|Sofiju]].
** U osvojenom bugarskom [[Blagoevgrad]]u{{efn|{{Šablon:Jez-gr|Σκαπτοπάρα}}, {{Šablon:Jez-bg|Gorna Džumaja}}, {{Šablon:Jez-tur|Cuma-i Bâlâ}}}} većina stanovništva prelazi u islam.
** [[1386]]. Osmanlije zauzimaju [[Niš]] nakon opsade koja je trajala 25 dana.
*[[1386]]. [[Bitka kod Pločnika]] kod [[Prokuplje|Prokuplja]] ([[Lazar Hrebeljanović]]). Prvi poraz Turaka na Balkanu. Suvremenici proslavljuju Srbe.
*[[1387]]. Osmanlije osvajaju [[Kavala|Kavalu]].
*[[1388]]. [[Bitka kod Bileće]] (27 august). Drugi poraz Turaka ovaj put od strane [[Kraljevina Bosna|Bosanaca]] ([[Vlatko Vuković]]).
**Turci osvajaju okolicu male bugarske utvrde [[Ruse]].
*[[1389]]. [[Bitka na Kosovu]]. Smrt sultana [[Murat I|Murata]] ([[Miloš Obilić]]?) i ustoličenje [[Bajazit I|sultana Bajazita]].
** Osmanlije osvajaju bugarsku luku [[Varna|Varnu]].
*[[1389]]-[[1390]]. Bajazit osvaja zapadnu Anadoliju i kneževine Menteše{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Menteşeoğulları Beyliği}} u okolici [[Milas]]a.}}, [[Aydın]], Saruhan{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Saruhanoğulları Beyliği}}, okolica [[Manisa|Manise]].}}, Germijanu, i Hamidiliju.
*[[1391]]. Prvi turski napad na [[Konstantinopolj]]. Bez uspjeha.
*[[1392]]. Turci osvajaju [[Skoplje]] ({{Šablon:Jez-tur|Üsküb}}).
*[[1393]]. Turci osvajaju bugarsko [[Veliko Tarnovo]].
*[[1394]]-[[1402]]. Bajazitova [[Opsada Carigrada (1394–1402)|opsada Konstantinopolja]] ([[Manojlo II Paleolog]], [[Jovan VII Paleolog]], [[Jean II Le Meingre]]). Bez uspjeha.
[[Datoteka:Tamerlan2.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Timur]]&lt;/center&gt;]]
*[[1395]]. Bajazitov pohod na [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarsku]] i [[Vlaška|Vlašku]]. [[Bitka na Rovinama]] ([[17. maj]]a), pobjeda vlaškog vojvode [[Mirča I Stariji|Mirče Velikog]] nad Turcima.
*[[1396]]. &lt;u&gt;[[Bitka kod Nikopolja]]&lt;/u&gt; (25. septembra). Osmanska pobeda i pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
**Turci osvajaju [[Vidin]] i uspostavljaju [[Vidinski sandžak]].
**Bugarski car [[Jovan Stracimir]] je uhićen nakon bitke i zatočen u [[Bursa|Bursi]], gdje su ga zadavili.
** Turci osvajaju bugarski [[Silistra|Drastar]] (1396/1400).
*[[1397]]. [[Konstantin II Stratimirović]] pruža otpor i nastavlja carstvo kao vojvoda [[Vidinska Bugarska|Vidinskog carstva]] zadnji ostatak [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]].
* [[1402]]. [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Agore]] protiv Tatara ([[28. jul]]a). [[Bajazit I|Bajazit]] pada u zarobljeništvo. [[Timur]] stvara [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]]{{efn|Sa Tamerlanom se stvara velika država u centralnoj Aziji. Na strani jugo–istočne Europe, najbitnije posljedice su usporavanje turskih ratova i Turske imperije, a na dugoročnoj razini opadaju ostaci srednjovjekovnih država, tako da će Osmanslijama bit lakše kada budu krenule u nove napade. [[Bizantsko Carstvo|država Bizantija]] ostaje vrlo krhka.}}.
** Padom Osmanskog carstva pod Tatarima, Balkanske države su pod manjem pritisku, stoga se stvara [[Srpska Despotovina]] pod [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]].
** [[Konstantin II Stratimirović]] stupa u savezništvo u protuosmansku svrhu zajedno sa srpskim despotom [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i sa [[Mirča I Stariji|Mirčom]] knezom [[Vlaška|Vlaške]].
* [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|Građanski rat u Anadoliji]] (1402–1413)
*[[1403]]. [[Bajazid I|Bajazit]] izvršio samoubistvo u Akšehiru blizu [[Konya|Konye]] ([[8. mart]]a)&lt;ref&gt;[[Konstantin Mihailović]], ''Janičarove uspomene ili Turska hronika'', [1490—1501]. Prvo izdanje: 1865; Beograd, SANU, 1959.&lt;/ref&gt;.
** U [[Kneževina Albanija|Kneževini Albaniji]] dolazi na vlast [[Nikita Topija]], zadnji vladar [[Kroja|Kroje]]. Krojsko plemstvo masovno prihvaća [[Mletačka Republika|mletačku vlast]].
*[[1403]]-[[1413]]: doba tzv. [[Osmanski interegnum|Osmanskog interegnuma]], rat između Bajazitovih sinova: [[Isa Čelebija]], [[Sulejman Čelebija]], [[Musa Čelebija]], [[Mehmed I|Mehmed Čelebija]].
**Sulejman Čelebija u [[Edirne|Jedrenu]] vlada nad Bugarskom i Trakijom, njegov saveznik je [[Vuk Lazarević]];
**Isa Čelebija je samostalni knez u [[Bursa|Bursi]];
**Mehmed stvara novu kneževinu u [[Amasya|Amasiji]], njegov saveznik je [[Stefan Lazarević]] pa Stefanov sin [[Đurađ Branković|Đurađ]];
**Musa, Bajazitov sin zarobljen zajedno sa ocem, biva oslođen i vraća se u osvajanje carstva, njegov saveznik je [[Mirča I Stariji|Mirča I]].
*[[1404]]. U [[Kraljevina Bosna|Kraljevini Bosni]] unutarnja borba između [[Tvrtko II|Tvrtka II.]] i pro–ugarskog [[Stjepan Ostoja|Stjepana Ostoje]].
*[[1405]]. Smrt [[Timur]]a u dalekom mjestu Otrar, današnji južni [[Kazahstan]] (8. februara, bolest). Njegov nasljednik je unuk [[Halil Sultan|khan Halil]], međutim [[Timuridska Monarhija|Tatarsko carstvo]] brzo ulazi u razdoblje stagnacije i nestabilnost.
**[[Prvi skadarski rat]] (1405–1412). [[Mletačka republika]] napada [[Zeta|Zetu]] [[Balšići|Balšića]]. Rat ostaje neriješen, ali Venecija počinje se širiti po [[Jadransko more|Jadranu]].
*[[1406]]. [[Čandarli Ali Paša]] umire. Sulejman Čelebija bez najpovjerenijeg suradnika. Postaje sve više politički usamljen.
**Mehmetove pristaše usmrćuju Isu Čelebiju u jednom [[hamam]]u u [[Eskişehir]]u.
*[[1408]]. [[Žigmund Luksemburški]] osniva [[Zmajski red]] za borbu protiv Turaka.
**Osmanlije osvajaju [[Sivas]] u Anadoliji.
*[[1410]]. [[Bitka kod Kosmidiona]] (15. juna). Pobeda Sulejmana nad Musom.
**Osmanlije osvajaju [[Manisa|Manisu]].
*[[1411]]. Ubojstvo Sulejmana Čelebije (17. februara).
**[[Žigmund Luksemburški]] postaje «Rex Romanorum» (21. jula){{efn|[[Žigmund Luksemburški]], kralj [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske, Hrvatske i Dalmacje]], postaje «Rex Romanorum» (21. jula) tj. [[Rimsko-njemački kralj]] ili kralj njemačkih feudalnih država. Počinje kratko razdoblje (1411–1437) u kojem je [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarska]] centar moći u Europi. Žigmund vodi aktivnu politiku u Hrvatskoj i u Bosni, pa i na jugu Balkana. Naročito protiv Turaka.}}.
*[[1413]]. [[Bitka kod sela Čamorlu]] (5. jula). [[Mehmed I|Princ Mehmed]] (zajedno sa [[Stefan Lazarević|Stefanom Lazarevićem]] i [[Đurađ Branković|Đurđom Brankovićem]]) pobeđuje [[Musa Čelebija|Musu]] kod Sofije. Ujedinjuje osmanske teritorije. Musa je ozlijeđen i potom ubijen u borbi. Počinje [[Mehmed I|Mehmedov]] sultanat.
*[[1415]]. [[Mehmed I|Princ Mehmed]] na čelu vojnog pohoda odlazi u Anadoliju. Sukob sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1416]]. [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka di Galipolja]]. Venecijanska pobjeda i venecijanska nadmoć nad Egejskom moru.
**Pobuna [[Šeik Bedreddin|Šeika Bedredina]] u [[Anadolija|Anadoliji]] i [[Rumelija|Rumeliji]] protiv stari carskih ustanova, uključujući protiv sultanata (ljeto/jesen)&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=8}}&lt;/ref&gt;.
*[[1418]]. Pohod [[Mehmed I|princa Mehmeda]] na Džanik ({{Šablon:Jez-tur|Canik}}, [[Samsun]]).
*[[1419]]. Turci osvajaju [[Constanța|Constanțu]].
*[[1420]]. Osmanlije osvajaju [[Konya|Ikonion]] u Anadoliji.
*[[1421]]. Smrt Mehmeda. Ustoličenje 17–godišnjeg [[Murat II|Murata II]] u [[Bursa|Bursi]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=3}}&lt;/ref&gt;.
*[[1422]]. Konačni pad [[Drugo Bugarsko Carstvo|Bugarskog carstva]] ([[Konstantin II Bugarski|Konstantin II.]])
*[[1423]]. Osmanlije osvajaju [[Volos]] u Grčkoj.
*[[1424]]. Mirovni ugovor Murata II sa [[Mletačka Republika|Venecijom]].
**Osmanlije osvajaju [[Fethiye|Makre]] ([[Poluotok Teke|Teke]], jugozapadna Anadolija).
*[[1425]]. Osmanlije osvajaju [[Aydın]].
*[[1426]]. Turci osvajaju [[Izmir]].
*[[1428]]. Mirovni ugovor sa [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarskom]].
**Osmanlije osvajaju [[Kütahya|Kotyaion]] u [[Frigija|Frigiji]].
*[[1430]]. Turci osvajaju [[Solun]]. U napadu na grad upotrebljavaju topove, stoga prvi tragovi vatrenog oružija kod Turaka (ili možda nešto ranije, u 1420–im godinama).
**Osmanlije osvajaju [[Janjina|Janjinu]] u grčkom [[Epir (region)|Epiru]].
* [[1435]]. [[Srpska Despotovina|Srpski despot]] [[Đurađ Branković]], nadajući se u savezništvo sa Osmanlijama, vijenča 16–godišnju kćeri [[Mara Branković|Maru]] (''Despina Hatun'') za sultana [[Murat II|Murata II]] (4. septembra)&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt;
*[[1438]]. Pohod Murata na [[Transilvanija|Erdelj]]: prolaz kroz [[Đerdapska klisura|Gvozdena vrata]], napadi na [[Sibiu]], [[Sighișoara|Sighișoaru]], [[Mediaș, Mediaș|Mediaș]] i [[Brašov]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt;. Preko 70.000&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=16}}&lt;/ref&gt; osoba je [[Ropstvo|zarobljeno]]. Prvi put se spominje ''[[Danak u krvi|devširme]]''.
*[[1439]]. Murat osvaja [[Smederevo]]; prvi pad [[Srpska Despotovina|Srbije]].
*[[1441]] – [[1442]]. Sa zapovjedništva u [[Beogradska tvrđava|Beogradu]] [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] napada [[Smederevski sandžak]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}&lt;/ref&gt;.
** [[Šahbedin|Šehabettin–paša]], [[beglerbeg]] [[Rumelija|Rumelije]], gradi utvrdu na [[Avala|Avali]] ([[Žrnov|Žrnovan]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=20}}&lt;/ref&gt;.
** [[Janoš Hunjadi|János Hunyadi]] odnosi pobedu nad Osmanlijama u [[Transilvanija|Erdelju]].
*[[1444]]. [[Murat II]] [[Abdikacija|abdicira]] u korist mladog sina [[Mehmed II|Mehmeda]]. Pokušaj mirnog prelaza vlasti s oca na sina. No Mehmed II je još vrlo mlad (12 godina).
**[[Bitka kod Varne]] (10. novembar). Velika bitka, puno žrtava. Smrt [[Vladislav I.|Vladislava Jagelovića]], viteza i [[Kraljevina Poljska (1385–1569)|kralja Poljske]] na bojišnici. Osmanska pobjeda. Propast [[Varninski križarski rat|Varninskog savezništva]] i odlučujuća pobjeda Osmanlija. [[Bizantsko Carstvo|Bizantija]] je pri kraju.

[[Datoteka:Empèri Otoman - Expansion territòriala de 1307 a 1683.png|thumb|center|450px|&lt;center&gt;Širenje Osmanskog carstva od 1307. do 1683.&lt;/center&gt;]]

*[[1446]]. [[Murat II]] po drugi put na prestolu umjesto sina Mehmeda.
*[[1448]]. [[Kosovska bitka (1448)|Druga kosovska bitka]] (17–20. oktobra): poraz [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Mađara]] ([[Janoš Hunjadi]])&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=37}}&lt;/ref&gt;. 
*[[1450]]. [[Opsada Kroje]]: [[Opsada Kroje (1450)|Prva opsada Kroje]]. Pobjeda Lješke lige ([[Skenderbeg]]).
** Murat II izgrađuje [[Jedrenski saraj]] ({{Šablon:Jez-tur|Edirne Sarayı}}).
*[[1451]]. Smrt [[Murat II|Murata II]] ([[3. februar]], bolest); ustoličenje [[Mehmed II|Mehmeda II]] ([[18. februar]]a)
*[[1453]]. [[Mehmed II|Mehmed]] [[Pad Carigrada (1453)|opseda Carigrad]] ([[6. april]]-[[29. maj]]). Pad [[Karaköy|Pere]].
**Velika seoba Bizantinaca na Zapad{{efn|Bizantinska diaspora: [[Firentinsko Vojvodstvo|Toskana]], [[Mletačka Republika|Venecija]], [[Papinska Država|Rim]]. Među ostalim broje se [[Pleton]], [[Teodor Gaza]], [[Juraj Trapezuntski]], [[Visarion]], [[Jovan Argiropul]], [[Andronik Kalist]], [[Konstantin Laskaris]], što su ključne figure [[Humanizam|humanističke revolucije]].}}. 
**''Byzantion'' (Βυζάντιον) odnosno ''Nova Roma'' odnosno ''Constantinopolis'' postaje osmanski grad (''Kostantiniyye'') i novo središte osmanskog dvora.
**Mehmed II naređuje da [[Čandarli Halil–paša]] bude uhićen i pogubljen (10. jula): prvi veliki vezir likvidiran od strane jednog sultana. Pad porodice [[Čandarli]].
**Od tada sultanovi službenici su sve više zarobljenici iz [[Danak u krvi|devširma]].
**Centralizacija odluka pod Mehmedom II.
[[Datoteka:Siege constantinople bnf fr2691.jpg|thumb|right|270px|&lt;center&gt;[[Pad Carigrada (1453)|Opsada Konstantinopolja]]&lt;/center&gt;]]
**Pokolj i nasilje nad stanovništvom Carigrada{{efn|U osvojenom Carigradu preživjeli Bizantinci bivaju zarobljeni (sluge, devširme, harem...). Većina starog Carigrada je srušena ([[Crkva Svetih apostola (Carigrad)|Crkva Svetih apostola]], [[Džamija Ðul|Hagia Theodosia]], [[Hipodrom u Carigradu|Hipodrom]], [[Palača Blaherne]]). Glavne crkve postaju džamije ([[Aja Sofija]], [[Arapska Džamija]], [[Džamija Eski Imaret]], [[Crkva Hora|Džamija Karije]], [[Džamija Kalenderhane]] i dr.).}}
**''[[Kapitolacije Osmanskog carstva|Kapitolacija]]'' odnosno ugovor sa Genovom i Venecijom.
*[[1458]]. Turci osvajaju [[Atena|Atenu]] (august 1458){{efn|Zadnji vojvoda Atene (Francesco II Acciaiuoli) se predaje sultanu. Ulazak Mehmeda II u Atenu (august 1458).}}&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=160}}&lt;/ref&gt;, grčki grad ulazi u dugo razdoblje propadanja.
**U Istanbulu sultan Mehmed II sagrađuje [[Ejup Sultan Džamija|Ejup Sultan Džamiju]] na mjesto gdje je po običaju oko 669. godine poginuo u borbi [[Abu Ajub al-Ansari|Ejup]],  suputnik [[Muhamed]]a. U džamiji se čuvao [[Osmanov mač]] i obavljalo ustoličenje sultana. Nešto kasnije Ejup Sultan Džamija će postati jedno od svetih mjesta islama.
**[[Dubrovačka Republika]] sklapa ugovor s Osmanskim carstvom o plaćanju danka. Dubrovnik je faktički samostalna republika ali plaća godišnji danak sultanu (do 1808.).
*[[1459]]. Predaja [[Smederevo|Smedereva]] (jun). Pad srednjovekovne [[Despotovina Srbija|Despotovine Srbije]].
*[[1461]]. Osmanlije osvajaju [[Trabzon]]. Pad [[Trapezuntsko Carstvo|Trapezuntskog carstva]] ([[Mahmud-paša Anđelović]]; 15. august) i konačni kraj carstva [[Dinastija Komnina|dinastije Komnina]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=195}}&lt;/ref&gt;.
*[[1462]]. [[Mehmed II|Sultan Mehmed]] pokorava [[Vlaška|Vlašku]] (leto).
**Napad na [[Opština Târgoviște, Dâmbovița|Târgoviște]] (jun 1462): [[Vlad Țepeș]] bezuspješno pokušava ubiti [[Mehmed II|Mehmeda II]].
**[[Isa-beg Isaković]] počinje izgradnju [[Sarajevo|Saraybosne]].
*[[1463]]. Pad srednjovekovne [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] pod tursku vlast. Smrt [[Stjepan Tomašević|Stjepana Tomaševića]].
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1463/1469).
*[[1464]]. Opadanje zdravlja [[Mehmed II|Mehmeta II]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=233}}&lt;/ref&gt;.
*[[1466]]. [[Opsada Kroje (1466–1467)|Druga opsada Kroje]]. Pobjeda Lješko-venecijanske koalicije ([[Skenderbeg]]).
**Turci izgrađuju tvrđavu [[Elbasan]].
*[[1467]]. [[Opsada Kroje (1467)|Treća opsada Kroje]]. Pobjeda [[Skenderbeg]]a.
*[[1468]]. Turci osvajaju [[Mostar]].
*[[1472]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
** [[Nikola Iločki|Miklós Újlaki]] postaje kralj Bosne&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}&lt;/ref&gt; po nalogu ugarskog kralja [[Matija Korvin|Matyaša Hunyadija]]. Privremena obnova [[Kraljevina Bosna|Kraljevine Bosne]] sa centrom u [[Jajce|Jajcu]].
** Česti osmanski napadi [[Jajce]]&lt;ref&gt;{{harvnb|Babinger|1978|p=232}}&lt;/ref&gt;.
*[[1473]]. Osmanlije osvajaju [[Mersin]]
*[[1475]]. Turci osvajaju [[Feodosija|Feodosiju]] na [[Krim]]u.
** Turski upad u [[Azov]].
*[[1477]]. Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
[[Datoteka:Gentile Bellini 003.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Mehmed II|Mehmed II Osvajač (''Fatih'')]]&lt;/center&gt;]]
** Prve zlatne turske kovanice&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;. Turska trgovina se služi zlatnim, srebrnim i bakrenim novcem&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt; mada često za zlatnu kovanicu se upotrebljavao venecijanski [[Zecchino|dukat]]{{efn|Tzv. ''Zecchino'' ili ''ducato d'oro''.}}&lt;ref&gt;{{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/topic/coin/Ottoman-Empire|title=Britannica: Ottoman Empire, Coin.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=60; 90}}&lt;/ref&gt;.
*[[1478]]. Umire [[Uzun Hasan]] {{efn|Uzun Hasan (1423–1478), vladar [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]].}}, zadnji vladar Saveza [[Ak Kojunlu|Ak Kojunla]]. Otvara se prostor za proširenje [[Safavidska Monarhija|Safavida]] u Perziji i Osmanlija u Anadoliji.
**Mehmed II [[Opsada Skadra (1478)|opseda Skadar]] u Albaniji. Turska pobjeda.
**Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]] (1478/1479).
**[[Opsada Kroje (1478)|Četvrta opsada Kruje]]. Osmanska pobjeda i konačni pad Albanije.
*[[1480]]. [[Osmanska invazija Otranta|Napad na Otranto]], u južnoj Italiji. '''&lt;&lt;&lt;'''
*[[1481]]. [[Mehmed II|Mehmed]] umire (3. maja), vjerovatno otrovan od sina Bajazita{{sfn|Encyclopedia|2009|loc=str. 368}}.
**[[Bajazit II]], sin Mehmeda II i [[Gülbahar (žena Mehmeda II.)|Gülbahar Hatun]], stupa na presto (20. maja)
**Borba između braće za presto. [[Bajazit II|Sultan Bazajit]] pobjeđuje nad [[Sultan Cem|sultanom Džemom]], koji bježi na Zapad.
*Osmanlije osvajaju [[Kalamata|Kalamatu]] u Grčkoj.
* [[1483]]. Osmanlije osvajaju poslednje ostatke zemlje hercega od sv. Save ([[Hercegovina]]).
* [[1484]]-[[1491]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1485–1491)|Rat sa egipatskim Mamelucima]] između Anadolije i Sirije. Na kraju stanje ostaje neriješeno, ali [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučka država]] slabi.
* [[1492]]. Sultan Bajazit II prima i priziva španjolske Jevreje ([[Sefardi]]) u Osmansko carstvo, nakon što su ih katolički kraljevi prognali iz [[Kraljevina Kastilja|Kraljevine Kastilje]] i [[Kraljevina Aragon|Kraljevine Aragone]] ([[Alhambrijski ukaz]], 31. marta 1492.)&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;&gt;{{en}} {{cite web|last1=Jacobs|first1=Joseph|last2=Montgomery|first2=Mary W.|year=|title= Jewish Encyclopedia: Turkey|url=https://jewishencyclopedia.com/articles/14546-turkey|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;. Iste godine šalje admirala Kemala Reisa {{efn|Kemāl Reʾīs (1451–1511), osmanski admiral.}} da bi brodom doveo Sefarde u Osmansko carstvo. Jevreji će postati među glavnim trgovcima carstva{{efn|Turci su bili sjajni ratnici, ali slabiji trgovci. Potom je sultanska politika težila da se drugim narodima prepuste djelatnosti u kojim su odlikovali. Trgovinom su se većinom bavili [[Jevreji]]&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;, [[Armenci]] i [[Grci]].}}.
**Turci osvajaju [[Amasya|Amasiju]].
* [[1493]]. [[Sefardi]] uvode prvi [[Tiskarstvo|tiskarski stroj]] u Istanbulu. Tiskaju knjige na latinskom, grčkom, talijanskom, sirijskom i jevrejskom jeziku, dok im je bilo zabranjeno tiskati na arapskom i na turskom&lt;ref name=&quot;Jewish Encyclopedia&quot;/&gt;.
**[[Krbavska bitka]]. Napad [[Akindžije|Akindžija]] i turska brza pobjeda.
* [[1497]]-[[1499]]. [[Poljsko–otomanski rat (1485–1503)|Rat sa Poljskom]]. Turksa pobjeda, [[Bukovina]] i [[Moldavija]] postaju turski vazali.
* [[1499]]. Osmanlije osvajaju Crnu Goru odnosno [[Zeta (država)|Zetu]] ([[Đurađ Crnojević]]).
** Turci osvajaju okolicu [[Makarska|Makarske]].
** Turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
* [[1499]]-[[1503]]. [[Mletačko-osmanski rat (1499–1503)|Rat sa Venecijom]]. Osmanska pobjeda, Turci osvajaju [[Koroni]] i [[Metoni]] na jugu Grčke.
* [[1500]] – [[1545]]. Godine službe [[Hajrudin Barbarosa|Hajrudina Barbarose]]: Osmanlije postaju sila na [[Sredozemno more|Sredozemnom moru]].
[[Datoteka:Uppsala Mecca painting.jpg|thumb|right|200px|&lt;center&gt;[[Meka]]&lt;/center&gt;]]
*[[1501]]. Turci osvajaju [[Drač]] u Albaniji.
*[[1503]]. Zadnji turski upad u [[Furlanija|Furlaniju]].
*[[1512]]. [[Selim I]] (42 godine) prisiljava svog oca [[Bajazit II|sultana Bajazita II]] da abdicira (24. aprila). Počinje sultanat Selima I.
*[[1514]]. Selim nanosi poraz [[Ismail I|šahu Ismailu]] u [[Bitka kod Čaldirana|bitci kod Čaldirana]]. Turska pobjeda i proširenje prema istoku. Osmanlije osvajaju [[Erzurum]] u istočnoj Anadoliji.
*[[1515]]. Osmanlije osvajaju [[Kayseri|Kajsareju]] u Anadoliji.
*[[1516]]. [[Osmansko–mamelučki rat (1516–1517)|Drugi osmansko–mamelučki rat]]. Pad [[Mamelučki Sultanat (Kairo)|Mamelučkog sultanata]]. Turci osvajaju [[Antiohija|Antiohiju]], [[Homs]], [[Alep|Halab]], [[Damask|Dimašk]], [[Beirut]].
**[[Hajrudin Barbarosa]] i [[Oruk Barbarosa]] osvajaju [[Alžir (grad)|Alžir]] (najdalja turska granica na zapadu).
*[[1517]]. Turci osvajaju [[Jeruzalem]].
**Turci osvajaju [[Kairo]] i [[Egipat]].
**Turci osvajaju [[Meka|Meku]] i [[Medina|Medinu]]. Sultan [[Selim I|Selim]] postaje [[halifa]]. Rađanje Osmanskog kalifata (1517–1924).
*[[1520]]. Smrt [[Selim I|sultana Selima]] (21. septembram, vjerojatno zbog zaraze); 26–godišnji [[Sulejman I|šehzade Sulejman]], sin [[Ajše Hafsa Sultan|Hafse]] i Selima, stupa na presto (30. septembra)
[[Datoteka:EmperorSuleiman.jpg|thumb|right|120px|&lt;center&gt;[[Sulejman I|Sulejman Veličanstveni]]&lt;/center&gt;]]
**Robinja [[Rokselana|Aleksandra]], poklon od [[Ibrahim-paša Pargalija|Ibrahim-paše Pargalije]], postaje konkubina sultana Sulejmana.
*[[1521]]. Ugarski [[Pad Beograda (1521|Beograd osvojen]] (29. augusta).
*[[1526]]. &lt;u&gt;[[Mohačka bitka|Bitka kod Mohača]]&lt;/u&gt; (29. avgusta). Nestanak [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Ugarske]] i [[Hrvatska u personalnoj uniji s Mađarskom|Hrvatske]], Osmansko carstvo zauzima [[Panonija|Panoniju]].
*[[1527]]. Turci zauzimaju [[Benkovac]], zadnja granica na sjevero-zapadu [[Rumelija|Rumelije]].
**[[Austrijsko–turški rat (1527-1528)|Austrijsko–turški rat]]. Početak izravnih ratnih sukoba između Beča i Istanbula. Austrijska pobjeda ([[Jovan Nenad]]).
** [[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]], teški sukobi mornarica po [[Egejsko more|Egejskom]], [[Jonsko more|Jonskom]] i [[jadransko more|Jadranskom moru]] ([[Andrea Doria]], [[Hajrudin Barbarosa]]).
*[[1529]]. [[Sulejman I|Sulejman]] zauzima [[Budim]] (8. septembra).
**[[Opsada Beča 1529.|Opsada Beča]] (26. septembra-16. oktobra). Austrijska pobjeda i povlačenje Osmanlija.
**Turci zauzimaju [[Odesa|Odesu]].
*[[1530]]. Turci osvajaju grad Diu u [[Gujarat]]u, u zapadnoj Indiji ([[Mustafa Bayram]]).
*[[1532]]. Novi ratni pohod Sulejmana na Austriju.
**[[Osmansko-persijski rat (1532–1555)|Osmansko-persijski rat]] (1532–1555)
*[[1534]]. Turci osvajaju [[Bagdad]].
*[[1535]]. Turci osvajaju [[Basra|Basru]].
*[[1537]]. Rat sa Venecijom.
**Sulejman u Albaniji. [[Opsada Krfa (1537)|Opsada Krfa]], turski pokušaj propada.
**Osmanlije upadaju u [[Apulija|Apuliju]] (jula).
**[[Bitka kod Klisa 1537.|Bitka kod Klisa]]. Turska pobjeda i pad [[Klis]]a ([[Petar Kružić]])&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=34295|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Kružić, Petar|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
*[[1538]]. Turci osvajaju [[Aden]] i [[Sana (Jemen)|Sanu]] na jugu [[Arabija|Arapskog poluotoka]].
**Turci osvajaju [[Kišinjev]] i [[Bender, Moldavija|Bender]].
**Osmanlije osvajaju [[Mosul]].
*[[1539]]. Osvajanje [[Herceg-Novi|Herceg-Novog]] (10. avgusta).
*[[1540]]. [[Mletačka Republika|Venecija]] je poražena na moru ([[Mletačko-osmanski rat (1537–1540)|Mletačko-osmanski rat]]), gubi brojne otoke na [[Dalmacija|Jadranskoj obali]], na [[Jonsko more|Jonskom]] i [[Egejsko more|Egejskom moru]].
** Özdemir–paša{{efn|Özdemir–paša, [[Mameluci|Mameluk]] [[Čerkezi|čerkeškog]] podrijetla, namjesnik [[Jemen|Jemenskog Ejaleta]].}} uvodi piće [[Kava|kavu]] na turskim prostorima.
*[[1541]]. Ratni pohod Sulejmana na [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]], pripajanje Ugarske.
** [[Habsburg|Habsburški]] napad na [[Budimska palača|Budimsku tvrđavu]] ([[Wilhelmom von Roggendorfom]], 4. maja). Turska obrana i dolazak u pomoć sa juga sultana [[Sulejman I|Sulejmana]] sa vojskom. Osmanlije konačno zauzimaju [[Budim]] i sultan stvara [[Budimski vilajet]]&lt;ref&gt;{{hu}} {{cite web |url=https://hu.dbpedia.org/page/Buda_ostroma_(1541)|title=Buda ostroma (1541)|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**[[1541]] – [[1579]]: godine službe [[Mehmed-paša Sokolović|Sokollu Mehmed–paše]] i [[Lala Mustafa-paša|Lala Mustafa-paše]]. Vrhunac osmanske vojne sile i zlatno doba osmanske države.
[[Datoteka:1566-The Funeral of Sultan Suleyman the Magnificent-right.jpg|thumb|right|150px|&lt;center&gt;Pogrebna povorka sultana Sulejmana 1566.&lt;/center&gt;]]
*[[1543]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Džamija Šehzade|Džamiju Šehzade]] (1543–1548) u [[Istanbul]]u.
*[[1544]]. Turski upad u [[Miskolc]].
*[[1545]]. Primirje između Sulejmana i [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinanda]].
*[[1548]]. Ratni pohod Sulejmana na Iran, pad [[Van, Turska|Vana]] (25. avgusta).
*[[1550]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Sulejmanije džamija|Sulejmanije džamiju]] (1550–1557) u [[Istanbul]]u.
*[[1551]]. Turci osvajaju otok [[Gozo]] i grad [[Tripoli|Trablus]] u Libiji.
*[[1557]]. Turci osvajaju [[Massava|Massavu]] na obali istočne Afrike.
*[[1558]]. Smrt [[Rokselana|sultanije Hurem]], najdraže sultanu Sulejmanu.
*[[1559]]. Građanski rat između Sulejmanovih sinova [[Selim II|Selima]] i [[Šehzade Bajezid|Bajazita]].
*[[1562]]. Mir sa carem [[Ferdinand I., car Svetog Rimskog Carstva|Ferdinandom]] (1. jula).
*[[1566]]. [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] (5. august-7. septembar). [[Nikola Šubić Zrinski|Nikola Zrinski]] brani Siget (2.500 protiv 90.000)&lt;ref&gt;{{hr}}{{cite web|url=https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=67474|title=Hrvatska Enciklopedija (Leksikografski zavod Miroslav Krleža): Zrinski, Nikola IV.|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Sulejman I|sultana Sulejmana]] (5/6. septembar; bolest). Turski časnici prikrivaju smrt sultana za četrdeset i dva dana i njegovo tijelo je potajno zakopano u [[Szigetvar]]u&lt;ref&gt;[[Turski jezik|tur]]. {{cite web|url=https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i|title=TDV İslâm Ansiklopedisi: SÜLEYMAN I|date=|accessdate = 29. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;.
**Ustoličenje [[Selim II|Selima II.]] (24. septembra), sin Sulejmana i [[Rokselana|Hürreme]].
**Turci zauzimaju otok [[Hios]] od [[Republika Genova|Republike Genove]].
* [[1566]] – [[1656]]: ''[[Sultanat žena]]'' ({{Šablon:Jez-tur|Kadınlar saltanatı}})
** [[1566]] – [[1603]]: godine [[Sultanija Safije|sultanije Safije]], strašno mudra i moćna žena na [[Topkapi Saraj|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Murat III|Murata III.]]
[[Datoteka:Ottoman Empire Detailed.png|thumb|right|350px|&lt;center&gt;Osmansko carstvo 1593.&lt;/center&gt;]]
*[[1568]]. [[Mimar Sinan]] izgrađuje [[Selimija|Selimiju džamiju]] (1568–1574) u [[Edirne|Jedrenu]].
**[[Habsburg|Habsburzi]] plaćaju godišnji danak Osmanlijama.
* [[1569]]. Pohod Osmanlija protiv [[Rusko Carstvo|Rusa]]; plan kanal Don-Volga i opsada [[Astrahan]]a.
** Veliki požar u [[Istanbul]]u.
* [[1570]]. [[Kneževina Transilvanija]] je vazal Osmanskog carstva. Najsjevernija točka Osmanskog prostora su [[Košice]].
* [[1570]] – [[1573]]. [[Ciparski rat]] između Osmanskog carstva i [[Mletačka Republika|Republike Venecije]].
** [[Opsada Famaguste]] (1570/1571) na [[Kipar|Kipru]]. [[Lala Mustafa-paša]] osvaja tvrđavu, pokolj stanovništva i ubojstvo generala [[Marco Antonio Bragadin|Bragadina]] (17. augusta 1571.)&lt;ref&gt;{{harvnb|Zorzi|2020|p=351}}&lt;/ref&gt;.
* [[1571]]. Stvaranje [[Sveta liga (1571)|Svete lige]] protiv Osmanlija.
** [[Bitka kod Lepanta]]{{efn|[[Naupakt|Ναύπακτος]], ''Lepanto'', ''İnebahtı''.}} (7. oktobra). Teški poraz Turaka.
* [[1574]]. [[Osvajanje Tunisa (1574.)|Osvajanje Tunisa]]. Turci oduzimaju grad Tunis [[Špansko Carstvo|Španskom carstvu]] ([[Uludž Ali]] i [[Džigalazade Jusuf Sinan-paša|Jusuf Sinan-paša]]).
** Smrt [[Selim II|Selima II.]] (udes) i dolazak na vlast [[Murat III|Murata III.]], sin [[Sultanija Nurbanu|Nurbane]] i Selima II. Carstvo se suočava sa prvim finansijskim poteškoćama i sa rastom nezadovoljstva u društvu (1574–1595). 
* [[1577]]. Turci osvajaju [[Džibuti]].
** [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijski rat]].
*[[1579]]. [[Mehmed-paša Sokolović]] je usmrćen (11. oktobra) od strane jednog vojnika ([[Janjičari|Janjičara]]?) u još nejasnim okolnostima. U njegovoj spomen ostaje [[Džamija Mehmed-paše Sokolovića]] (sagr. 1571/1572, [[Mimar Sinan]]) i još mnogo čega {{efn|[[Mehmed-paša Sokolović]] je bio vrstan vojnik i vojvoda, sultanov savjetnik, upravnik i mecena. Vjerom musliman, oženio je [[Esmehan Sultan]] (1545–1585), kćer sultana [[Selim II|Selima II.]] i sultanije [[Sultanija Nurbanu|Nurbanu]]. Imali su dvoje djece: Sultanzade Ibrahim Han i Safiye Hanim-Sultan.}}. Kraj sjajnog doba Sultana Sulejmana.
* [[1580]]. [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] imenovan za velikog vezira.
* [[1583]]. Smrt [[Sultanija Nurbanu|sultanije Nurbanu]], jedna od najpoštovanijih žena svog vremena.
* [[1585]]. Turci osvajaju [[Kars]] i [[Tabriz]].
** Počinje monetarna nestabilnost Osmanskog carstva, glavni uzroci su fiskalne, ekonomske i političke poteškoće dok se istovremeno svijetska tržišta proširavaju i ubrzavaju (usp. Europski [[kolonijalizam]]). To monetarno slabljenje traje do 1690. [[Akča]] postepeno nestaje s tržišta dok sve više ini novac kruži po Osmanskom carstvu&lt;ref&gt;{{harvnb|Şevket Pamuk|2000|p=20}}&lt;/ref&gt;.
* [[1588]]. Osmanlije zauzimaju Karadağ ([[Arasbaran]], na granici sa [[Iran]]om).
* [[1589]]. Ustanak [[Janjičari|janičara]] u Carigradu (3. aprila) ({{Šablon:Jez-tur|Beylerbeyi Vakası}}).
* [[1590]]. Kraj [[Osmansko–safavidski rat (1578–1590)|Osmansko–perzijskog rata]]. Turska pobjeda. [[Istanbulski ugovor (1590)|Istanbulski ugovor]]. Turci osvajaju veći dio [[Kavkaz]]a i neke djelove sjeverozapadne [[Perzija|Perzije]] ([[Gruzija]], [[Azerbejdžan]], [[Luristan|Luristān]], [[Dagestan]], [[Kurdistan]], [[Huzestan|Khūzestān]], [[Kirkuk|Šahrizor]]...)
* [[1593]]. Pobuna [[Spahija]] i [[Segban]]a u Istanbulu (27. januara). [[Pobuna Dželalija]] ({{Šablon:Jez-tur|Celalî ayaklanmaları}}).
[[Datoteka:Mosque of Sultan Achmet.jpg|thumb|right|230px|&lt;center&gt;[[Džamija sultana Ahmeta]]&lt;/center&gt;]]
**[[1593]] – [[1606]]: [[Dugi rat]] između [[Habsburg]]a i Osmanlija; 
** [[Kodža Sinan-paša|Sinan-paša]] opet imenovan za velikog vezira;
** [[Bitka kod Siska]] (22. juna 1593): austrijska pobjeda protiv Turaka.
* [[1595]]. Prirodna smrt [[Murat III|Murata III.]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]]. Ustoličenje 29–godišnjeg [[Mehmed III|Mehmeda III.]], sin [[Sultanija Safija|Safije]] i Murata III. 
* [[1603]]. [[Spahija|Spahijska]] buna. Smrt [[Mehmed III|Mehmeda III]] (22. decembra); [[Ahmed I]] stupa na presto (23. decembra).
* [[1604]]. [[Sultanija Safija]] (baka sultana Ahmeda) je otjerana sa dvora.
* [[1605]] – [[1651]]: godine [[Sultanija Kosem|sultanije Kosem]], podrijetlom [[Grci|Grkinja]], jako moćna žena na [[Topkapi Saray|Osmanskom dvoru]]. Bila je žena [[Ahmed I|Ahmeda I.]] Rodila je mnogo djece, među kojim i dva sultana: [[Murat IV]] i [[Ibrahim I|Ibrahim ''Ludi'']].
* [[1606]]. [[Žitvanski mir]]. Pravo katolika da grade crkve u Osmanskom carstvu. Tursko teritorijalno proširenje u [[Panonija|Panoniji]]. Ukidanje godišnjeg danka koje su Habsburzi plaćali Osmanlijama. [[Krimski Kanat]] postaje turski vazal.
* [[1609]]. Izgrađivanje [[Džamija sultana Ahmeta|Džamije sultana Ahmeta]] (1609–1616)
* [[1617]]. Smrt [[Ahmed I|Ahmeda I]] (bolest)
* [[1617]]-[[1623]]. Kriza Sultanata. Unutrašnji nemiri: vladavina sultana [[Mustafa I|Mustafe]], psihološki nestabilna osoba.
** [[Mustafa I]] (sin [[Halime Sultan|Halime]] i Ahmeda I.) je prvi sultan koji faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|carskog dvorca]] te većinu vremena provodi u [[kafes]]u.
*[[Moldavski rat magnata]]. Osmansko carstvo podržava [[Kneževina Moldavija|Kneževinu Moldaviju]] protiv [[Poljsko-Litvanska Unija|Poljsko-Litvanska Unije]].
*[[1618]]. Sultan Mustafa je odložen, na presto stupa njegov unuk mladi [[Osman II]], sin [[Mahfiruz Sultan|Mahfiruze]] i Ahmeda I.
* [[1622]]. Ubojstvo 18–godišnjeg sultana [[Osman II|Osmana II.]] (pobuna Janjičara). Povratak na vlast [[Mustafa I|Mustafe]]. Međutim Mustafa je manje važna pojava na dvorcu. Stvarnu moć drže veliki vezir [[Kara Davut-paša]] i [[Sultanija Halime]].
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1623]]. Na vlast [[Murat IV|sultan Murat IV]] (rexit 1623–1640), sin [[Sultanija Kosem|Sultanije Kosem]] i Ahmeda I.
**[[Osmansko–safavidski rat (1623–1639)|Osmansko–safavidski rat]] (1623–1639) na istoku.
**[[Pobuna Abaza Mehmed–paše|Druga pobuna Abaza Mehmed–paše]].
* [[1630]] – [[1672]]: Putovanja [[Evliya Çelebi|Evlije Čelebije]] ([[Hrvatska]], [[Hercegovina]], [[Kosovo]], [[Albanija]], [[Atena], [[Holandija (regija)|Holandija]], [[Beč]], [[Krit]], [[Baku]], [[Krimski Kanat]], [[Sirija]], [[Palestina]], [[Čerkezija]]).
* [[1638]]. [[Murat IV|Murat IV]] ponovo osvaja [[Bagdad]] (novembar/decembar)
* [[1640]] – [[1648]]. Vladavina [[Ibrahim I|sultana Ibrahima]], psihopatološki slučaj. Najdublja turska politička kriza u 17. stoljeću. Najmoćnija osoba na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]] je zapravo Ibrahimova majka, [[Sultanija Kosem|sultanija Kösem]].
** Sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] faktički ne izlazi iz [[Topkapi Saraj|Topkapija]] i većinu vremena provodi u [[harem]]u. Priča se o 280 konkubina&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web|last=Dash|first=Mike|url=https://www.smithsonianmag.com/history/the-ottoman-empires-life-or-death-race-164064882/|title=The Ottoman Empire’s Life-or-Death Race|date=22. 03. 2012|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{harvnb|Rank|2020}}&lt;/ref&gt;. Sultan je od njih dobio mnogo djece.
* [[1645]]-[[1669]]. [[Kandijski rat]] protiv [[Mletačka Republika|Venecije]]: Osmanlije osvajaju otok [[Krit]], Venecija učvršćuje položaj u [[Dalmacija|Dalmaciji]].
* [[1648]]. Velika narodna pobuna protiv vlasti, u [[Istanbul]]u i u Osmanskom carstvu pod vodstvom [[Janjičari|Janjičara]] i [[Ulema]]. Veliki vezir [[Hezarpare Ahmed–paša]] je pogubljen (8. augusta, zadavljen i rastrgan u parčad od naroda) a potom i sultan [[Ibrahim I|Ibrahim]] (18. augusta, zadavljen).
* [[1648]]. Na presto stupa [[Mehmed IV|Mehmed IV ''Lovac'']], sin Ibrahima I.
* [[1651]]. Prva pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]].
* [[1656]]. Veliki vezir postaje [[Mehmed-paša Ćuprilić]] (vezirat 1656–1661). Preokrenuo Kandijski rat. Privremeni oporavak i stabilizacija carstva.
**[[1656]]-[[1683]]. Doba [[Ćuprilići|Ćuprilića]].
* [[1657]]-[[1658]]. Druga pobuna [[Abaza Hasan–paša|Abaze Hasan–paše]] (†1659)
* [[1660]]. [[Kneževina Transilvanija]] privremeno pada pod izravnu Osmansku vlast. Osmansko carstvo u centru Europe.
* [[1661]]. [[Kuga]]
* [[Veliki turski rat]] (1662–1699)
** [[Habsburško-turski rat (1663–1664)|Habsburško-turski rat]] ([[Nikola VII. Zrinski|Nikola VII. Zrinski]])
* [[1668]]. Turci ponovo osvajaju [[Basra|Basru]].
[[Datoteka:Turkish siege of Vienna - 1683.png|thumb|right|280px|&lt;center&gt;[[Opsada Beča 1683.|Opsada Beča]]&lt;/center&gt;]]
* [[1682]]. Pohod Mehmeda na Beograd.
* [[1683]]. [[Opsada Beča (1683)|Druga opsada Beča]]. Nakon dva mjeseca, vojne snage [[Sveta liga|Svete lige]] pod vodstvom [[Jan III. Sobjeski|Jana Sobjeskog]] odbija napad Turske armije (po procjeni: 200.000 ljudi&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web|year=|title= Wien Geschichte Wiki: Zweite Türkenbelagerung (1683)|url=https://www.geschichtewiki.wien.gv.at/Zweite_T%C3%BCrkenbelagerung_(1683)|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}&lt;/ref&gt;) na [[Kahlenberg]]u. Bit će to zapravo zadnji turski napad na centralnu Europu.
** Veliki vezir [[Kara Mustafa-paša]] biva pogubljen u [[Beograd]]u po izravnom naredbom sultana Mehmeda IV ([[25.12.|25. 12.]] [[1683]]).
* 1683 – 1687: godine vladavine [[Gülnuş Sultan|sultanije Gülnuš]], podrijetlo [[Grci|Grkinja]] sa venecijanskog [[Krit]]a, vrlo moćna žena na dvoru i mecena. Bila je žena [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i rodila je šestoro djece od kojih su dva postala sultani ([[Mustafa II]] i [[Ahmed III]]).
** [[Osmansko carstvo]] dostiže vrhunac svoga teritorijalnog proširenja ([[Mehmed IV]], 1683).
* [[1686]]. [[Opsada Budima (1686)|Opsada Budima]]. Vojvoda [[Karlo V, vojvoda od Lorene|Karlo od Lorene]] osvoja [[Obuda|Óbudu]], [[Budim]] i [[Pešta|Peštu]] za kuću [[Habsburg]]&lt;ref&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.budapest.com/city_guide/general_information/history.en.html|title=budapest.com – Budapest History|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1687]]. [[Jegen Osman-paša]] i [[Janjičari]] skidaju sa vlasti sultana [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] (8. novembra). Na presto stupa njegov polubrat [[Sulejman II]].
** [[Eugen Savojski]], austrijski vojvoda francusko–talijanskog podrijetla, vodi teške pobjede nad Turcima u [[Veliki turski rat|Austrijsko–turskom ratu]]: [[Bitka kod Mohača 1687.|Bitka kod Mohača]].
** [[Krimske bitke|Prva ofenziva na Krim]] (2. maja). [[Rusko Carstvo|Ruski]] napad na [[Krimski Tatari|Krimski Kanat]] (osmanski vazal). Pobjeda Krimskih tatara. Krimski kanat ostaje nezavisan. Osmansko širenje u Europi se zaustavlja. Kraj saveza između Krimskog kanata, Francuske i [[Imre Thököly|Imrea Thökölyja]].
* [[1689]]. Napad [[Sulejman II|Sulejmana]] na austrijsku granicu.
** [[Bitka kod Niša (1689)|Bitka kod Niša]] (24. septembra), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]]).
* [[1691]]. Smrt [[Sulejman II|Sulejmana]]. Dolazak na presto njegovog polubrata [[Ahmed II|Ahmeta II.]] (sin [[Ibrahim I|Ibrahima I.]])
** [[Bitka kod Slankamena]] (19. augusta), austrijska pobjeda ([[Ludvig Vilhelm Badenski|Ludwig Wilhelm von Baden]])&lt;ref&gt;{{de}} {{cite web |url=https://web.archive.org/web/20120328114744/http://www.badische-heimat.de/neu/projekte/texte/salankamen.pdf|title=Der Türkenlouis und die Schlacht von Salankamen,  19. August 1691|last=|first=|date= |website=https://badische-heimat.de/ |publisher=Badische Heimat |accessdate=27. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
* [[1695]]. Smrt [[Ahmed II|Ahmeda II.]], stupa na presto [[Mustafa II]], sin [[Mehmed IV|Mehmeda IV.]] i [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]].
* [[1697]]. [[Bitka kod Sente]] ([[Eugen Savojski|princ Eugen]]) i Pohod na Sarajevo (isto princ Eugen).
* [[1699]]. [[Karlovački mir|Mir u Karlovcima]] sa Austrijom (26. januara).
* [[1703]]. [[Jedrenska pobuna]] ([[Janjičari]]) zbog [[Karlovački mir|Karlovačkog mira]]. Vojska maršira na [[Istanbul]]. Ubojstvo [[Šejh-ul-islam|šejhulislama]] [[Feyzullah Efendi|Feyzullaha Efendije]] i svrgavanje sa trona sultana [[Mustafa II|Mustafe II.]]
**[[Mustafa II]] se odriče prestola u korist brata [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (isto sin sultanije [[Gülnuş Sultan|Gülnuş]]).
* [[1709]]. [[Egzil]] švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] na [[Topkapi Saraj|Topkapiju]], sultan ga prima na dvor. 
* [[1710]]. [[Rusko-turski rat (1710–1711)|Kampanja rijeke Pruth]], osmanski pohod na [[Moldavija (regija)|Moldaviju]] ([[Baltadži Mehmed Paša]])
* [[1711]]. [[Mirovni ugovor iz Pruta|Mir iz Pruta]] (21. jula). Osmanska pobjeda.
* [[1713]]. Sultan [[Ahmed III|Ahmed]] proteruje švedskog kralja [[Karl XII od Švedske|Karla XII]] sa dvora i potpisuje ugovor o miru sa Rusijom. [[Mir iz Jedrena (1713)|Mir iz Jedrena]] (23. juna): uspostavlja mir sa [[Rusko Carstvo|Rusijom]] koji će trajati 25 godina.
* [[1714]]. [[Mletačko-osmanski rat (1714–1718)|Drugi Morejski rat]] (1714–1718). Osmanska pobjeda nad [[Mletačka Republika|Venecijom]].
* [[1716]]. [[Austrijsko-turski rat (1716–1718)|Austrijsko-turski rat]] (1716–1718)
** [[Bitka kod Petrovaradina]] ([[Eugen Savojski]], 5. august). Teški poraz Osmanlija, vezir [[Silahdar Damat Ali-paša|Ali-paša]] je ubijen u bitci.
* [[1717]]. [[Opsada Beograda (1717)|Opsada Beograda]] ([[Eugen Savojski]]), Halil-paša bezuspješno predvodi vojsku na Beograd.
* [[1718]]. [[Požarevački mir|Mir u Požarevcu]]. Turska se odriče [[Temišvar]]a, [[Smederevo|Smedereva]] i [[Beograd]]a. 
** Počinje tzv. ''[[Doba lala]]'' (1718-1730), razdoblje mira i stabilnosti.
** Potpisan trgovački ugovor između Austrije i Turske: slobodan uvoz austrijske robe osim oružja i municije, Austrija dobija pravo na konzule u većim trgovačkim mjestima. I turski trgovci, pretežno [[Grci]] i [[Cincari]], dobijaju povlastice u habsburškim zemljama. 
[[Datoteka:Sultan ahmed III.jpeg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;[[Ahmed III.]]&lt;/center&gt;]]
* Sultanat [[Ahmed III|Ahmeda III.]] (1703–1730) i vezirat [[Nevšehirli Damat Ibrahim-paša|Nevšehirlije Ibrahim-paše]] (1718–1730).
* [[1720]]. [[Seyyid Vehbi]] i [[Abdülcelil Levni]] sastavljaju knjigu ''[[Surname-i Vehbi]]'';
** Prvi sastav [[mehter]] muzike dolazi na Zapad, po nalogu sultana Ahmeda III. u počast Poljske.
* [[1721]]. Putovanje veleposlanika [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi|Mehmeda Čelebije]] u [[Kraljevina Francuska|Kraljevinu Francusku]]. Njegov izvještaj sultanu će bit značajan za prve reforme carstva.
* [[1723]]. Počinje [[Osmansko–hotački rat (1726–1727)|rat s Iranom]], Osmanlije zauzimaju [[Gruzija|Gruziju]] i [[Gandža (grad)|Gandžu]].
* [[1724]]. [[Carigradski ugovor (1724.)|Carigradski ugovor]]: podjela zemalja [[Safavidska Monarhija|Safavidske Perzije]]. Geopolitičko nadmetanje između Rusije i Turske.
* [[1726]]. Otvorena prva [[Štamparstvo|štamparija]] u [[Istanbul]]u ([[Ibrahim Muteferika]]).
* [[1727]]. Hamadanski sporazum s [[Hotakijska Monarhija|Hotakidima]]: Osmansko Carstvo pripaja zapadni Iran.
* [[1729]]. Ulazi u tok nova kovanica pod nazivom «Zer-i mahbub».
* [[1730]]. Pobuna [[Janjičari|janičara]] pod [[Patrona Halil|Patronom Halilom]]. Pobuna svrgava sultana [[Ahmed III|Ahmeda III.]] Stupanje na presto [[Mahmud I|Mahmuda I]], sin [[Mustafa II|Mustafe II.]] (septembar).
** Početak [[Osmansko-persijski rat (1730-1735)|Osmansko-perzijskog rata]] napadom [[Nadir Šah|Nadir Šaha]], povlačenje osmanske vojske koja je poražena u bitci kod [[Malajer]]a (zapadni Iran).
*[[1739]]. [[Bitka kod Grocke|Pobeda Turaka kod Grocke]].
**Kraj [[Rusko-turski rat (1735–1739)|Rusko-turskog rata]]. Austrija vraća Turcima [[Kraljevina Srbija (1718–1739)|Kraljevinu Srbiju]], [[Oltenija|Malu Vlašku]], [[Posavina|sjevernu Bosnu]] i južni [[Banat]]. Osmanlije gube [[Azov]]. [[Niški sporazum (1739)|Niški sporazum]] i [[Beogradski mir]].
*[[1754]]. Smrt sultana [[Mahmud I|Mahmuda]] (bolest), bio je mecena i mudar vladar. Sultan nije imao djece. Stupa na vlast [[Osman III]], njegov brat.
*[[1755]]. Sagrađena [[Nuruosmanije džamija]] u [[Istanbul]]u.
*[[1757]]. Smrt sultana [[Osman III|Osmana III.]] Kao i njegov brat i Osman III je ostao bez djece.
**Stupa na vlast [[Mustafa III]], sin [[Ahmed III|Ahmeda III.]] i vrlo solidan vladar{{efn|[[Mustafa III]] je sultan koji jako brine za pravdom, poduzima niz koraka kako bi povećao prosperitet [[Istanbul]]a, stabilizira novac, izgrađuje velike žitnice, održava akvadukte i uspostavlja strogu fiskalnu politiku.}}.
*[[1768]]-[[1774]]. [[Rusko-turski rat (1768—1774)|Rusko-turski rat]]. Rusija dobija [[Kerč]], [[Yeni-Kale]], [[Kabardsko-Balkarska|Kabardiju]]. Osmanlije gube [[Krimski Kanat]].
*[[1770]]. Pobeda u pomorskoj bici kod [[Çeşme|Češme]] ispred [[Hios]]a (5–7 juli 1770). Ruska pobjeda nad Turcima.
*[[1774]]. Ponižavajući [[Kučukkainardžijski mir|Mir u Kučuk-Kainardži]] (10-21. juli). Turska priznaje pravo Rusiji da drži u [[Istanbul]]u svog predstavnika i da će štititi hrišćansku veru i crkve. Rusija dobija slobodan izlaz na [[Crno more]], jer dobija tvrđave na obali [[Azovsko more|Azovskog mora]], područje između rijeka [[Dnjepar (rijeka)|Dnjepar]] i [[Južni Bug|Bug]], te plovidbene i trgovačke povlastice u Osmanskom Carstvu&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;&gt;{{en}} {{cite web |url=https://www.britannica.com/biography/Abdulhamid-I|title=Britannica: Abdülhamid I. Ottoman sultan|last=|first=|date= |website= |publisher= |accessdate=26. 07. 2022 |quote=}} &lt;/ref&gt;.
**Smrt [[Mustafa III|Mustafe III.]] (srčani udar, 21. januara). Dolazak na vlast njegovog brata [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]].
*[[1775]]. Osmansko carstvo predaje [[Bukovina|Bukovinu]] [[Habsburg|Habsburzima]].
*[[1783]]. [[Rusko Carstvo|Rusija]] pripaja Krim ([[Krimski Kanat]], osmanski) i planirala podijeliti Osmansko carstvo.
*[[1787]]. Novi [[Rusko-turski rat (1787–1792)|rat Rusije i Turske]]. Ruska pobjeda. [[Rusko carstvo]] pripaja sebi [[Edisan|Jedisan]] ([[Odesa]], [[Nikolajev]]).
*[[1788]]-[[1791]]. [[Austrijsko-turski rat (1787–1791)|Tursko-Austrijski rat]]. Austrijska pobjeda.
*[[1789]]. Austrijanci su [[Opsada Beograda (1789)|osvojili Beograd]] ([[Ernst Gideon von Laudon|Ernst von Laudon]]): [[Kočina krajina|Austrijska Srbija]] (1788–1792).
**Smrt 64–godišnjeg sultana [[Abdul Hamid I|Abdulhamida]] (7. aprila), bio je dobronamjeran vladar sa velikim interesom za državne poslove i naklonjen reformama&lt;ref name=&quot;britannicaabdulhamid1&quot;/&gt;.
**Stupanje [[Selim III|Selima III.]] na vlast. Energičan vladar koji nastaje za reformama. Prvi pokušaj reforme usred propasti imperije.
*[[1791]]. [[Svištovski mir|Mir u Svištovu]] (4. avgust). Turska amnestija u Crnoj Gori, Bosni, Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji. 
**[[Mirovni ugovor iz Jašija|Mir u Jašiju]]. Rusija vraća Turskoj [[Besarabija|Besarabiju]] i [[Moldavija|Moldaviju]].
**Sultan [[Selim III]] odlučuje uvesti teže promjene u carstvu. Njegova glavna [[reforma]] uvodi novu vojnu postrojbu lojalnu [[sultan]]u, jedinicu [[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]] (''Nizâm-ı Cedîd''). Vrlo brzo će najveća prijetnja novom poretku postati [[janjičari]].
*[[1794]]. Turski sultani objavljuje povlastice [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] i uvodi knežinsku samoupravu.
* [[1798]]. Francuski general [[Napoleon I Bonaparte|Bonaparte]] vodi [[Egipatska kampanja|pohod na Egipat]] (1798–1801). Osmansko carstvo gubi [[Egipat]].
* [[1800]]. [[Selim III|Sultan Selim]] se miri sa [[Janičari]]ma.
* [[1800]]-[[1804]]. Janičarska vladavina u [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]] (''dahije'').
* [[1804]]-[[1813]]. [[Prvi srpski ustanak]]. Srpska pobuna protiv Dahija, pojava vojvode [[Karađorđe|Đorđa Petrovića]]: &lt;u&gt;[[Srpska revolucija (1804–1835)|Srpski ustanak]]&lt;/u&gt;. 
* [[1805]]. U Egiptu nastaje nova samostalna [[dinastija Muhameda Alija]].
* [[1806]]. [[Rusko-turski rat (1806–1812)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u [[Moldavija|Moldaviji]].
** [[Incident u Jedrenu (1806)|Incident u Jedrenu]]. Sukob između sultanovih jedinica ''[[Nizam-ı Cedid|Novog poretka]]'' i jedne koalicije balkanskih velikana, [[Ajan|ajana]]{{efn|''Ajanat'' je bio institucija koja je neformalno ostavila trag u Osmanskom carstvu dugo vremena sve do 18. veka i perioda Tanzimata. To su bili provincijski magnati, bivši upravnici ili ljudi koji su bili donekle ugledni i poštovani. Poslije nekog vremena, ti uglednici su dodati u sistem. Najistaknutiji među njima bili su bivši vladari.}} i [[Janjičari|janičarskih]] garnizona u [[Trakija|Trakiji]] (ljeto): da bi izbjegao novi [[građanski rat]] i nered, sultan napušta nacrt reformi i mijenja vladu.
* [[1807]]. [[Pobuna jamaka]]. Državni udar u Osmanskom carstvu ([[Kabakçı Mustafa]]).
**Sultan [[Selim III]] je svrgnut i zatvoren od strane ustanka [[Janjičari|janjičara]].
[[Datoteka:Battle of Navarino-Auguste Mayer mg 0598.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Bitka kod Navarina]]&lt;/center&gt;]]
* [[1808]]. [[Tilsitski mir|Mir u Tilzitu]]. Prekid neprijateljstva.
**Drugi državni udar u Osmanskom carstvu ([[Alemdar Mustafa–paša]], 21. juna). Alemdar Mustafa, [[ajan]] [[Ruse|Ruščuka]] i jaki zagovornik reformi, skuplja vojsku od 40.000 ljudi i kreće na Carigrad sa svrhom ponovnog uspostavljanja [[Selim III|Selima III.]], ali je došao prekasno.
**Sultan [[Selim III]], veliki reformator i mecena, je ubijen (28. jula) po naredbi rođaka, budućeg sultana [[Mustafa IV|Mustafe IV.]]
**Treći državni udar [[Alemdar Mustafa–paša|Alemdara Mustafe–paše]] (novembar). Sultan [[Mustafa IV]] je pogubljen u Istanbulu (17. novembra) po naređenju sultana [[Mahmud II|Mahmuda II]].
**Stupanje na presto [[Mahmud II|Mahmud II ''Adlija'']].
* [[1812]]. [[Bukureštanski mir 1812.|Mir u Bukureštu]]. Likvidacija prvog ustanka u Srbiji i turska pobjeda.
* [[1814]]. [[Hadži-Prodanova buna|Srpska pobuna]] pod vodstvom [[Hadži Prodan Gligorijević|Hadži-Prodana]] ([[Požega (Srbija)|Požega]], [[Kragujevac]], [[Jagodina]]). Turci uspijevaju ugušiti pobunu.
* [[1815]]-[[1830]]. [[Drugi srpski ustanak]] pod vodstvom [[Miloš Obrenović|Miloša Obrenovića]]. Srpska pobjeda, Istanbul gubi kontrolu nad [[Smederevski sandžak|Smederevskom sandžaku]].
**U šumi kod [[Радовање (Велика Плана)|Radovanja]] ubojstvo [[Karađorđe|Petrovića]] po naredbi [[Miloš Obrenović|Obrenovića]] ([[25.7.|25. 7.]] [[1817.]]).
*[[1821]]. Ustanak [[Heterija|Heterije]] u Rumuniji i [[Dunavske kneževine|Dunavskim kneževinama]]. &lt;u&gt;[[Grčki rat za nezavisnost|Grčki ustanak]]&lt;/u&gt;.
[[Datoteka:Sultan Mahmud II.jpg|thumb|right|190px|&lt;center&gt;[[Mahmud II.]] i potreba [[Tanzimat|reformi]]&lt;/center&gt;]]
**[[1822]]. [[Pokolj na Hiosu]] (oko 25.000 mrtvih)
* [[1826]]. [[Rusko-turski rat (1828–1829)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda u Grčkoj.
**[[Incident u dobar čas]]: sultan [[Mahmud II.]] raspušta vojni odred [[Janjičari|Janjičara]] (15. juna).
* [[1827]]. [[Navarinska bitka|Bitka kod Navarina]]{{efn|[[Pylos|Πύλος]]}} (20. okt. 1827). Pobjeda koalicije (Engleska, Francuska, Rusija) protiv Osmanske mornarice.
* [[1829]]. [[Sporazum u Jedrenama|Mir u Jedrenu]]. Porta priznaje autonomna prava Vlaške, Moldavije i Srbije.
* [[1839]]-[[1841]]. [[Drugi osmansko-egipatski rat|Građanski rat]] između [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] i [[Muhamed Ali od Egipta|Muhamed-Alije]], valije Egipta. 
**Smrt sultana [[Mahmud II|Mahmuda II.]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 1. jula). Stupanje na presto njegovog sina [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]]. Abdulmedžid je uvjereni reformator i nastavlja nacrt oca. Imat će oko četrdeset sinova i kćeri, svi zadnji sultani Osmanskog carstva će biti njegovi sinovi.
**Počinje razdoblje velikih reformi (&lt;u&gt;'''''[[Tanzimat|Tanzimât]]'''''&lt;/u&gt; [[1839]]–[[1876]])
* [[1853]]-[[1856]]. [[Krimski rat|Rusko-turski rat na Krimu]]. Osmanska pobjeda u savezništvu sa Englezima i Francuzima.
* [[1856]]. [[Pariški sporazum (1856)|Pariski mir]]. Samostalnost [[Dunavske kneževine|Dunavskih kneževina]]. [[Rusko carstvo|Rusija]] predaje [[Besarabija|Besarabiju]] [[Kneževina Moldavija|Kneževini Moldaviji]].
* [[1859]]. Nastaju [[Ujedinjene Kneževine Moldavija i Vlaška]], samostalna država koja je formalno vazal Osmanskog carstva.
* [[1861]]. Smrt [[Abdul Medžid I|Abdulmedžida]] ([[Tuberkuloza|sušica]], 25. juna). [[Abdul Aziz|Sultan Abdulaziz]] (polubrat Abdulmedžida) stupa na presto.
* [[1865]]. Liberalni turski pokret [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]], zagovaraju veća građanska prava.
* [[1866]]. [[Kretski ustanak (1866–1869)|Kretski ustanak]] (21. augusta; [[Michail Korakas|Korakas]], [[Gavriil Marinakis|Marinakis]])
* [[1870]]. Ukaz sultana [[Abdul Aziz I|Abdulaziza]] uspostavlja [[Bugarska egzarhija|Bugarsku egzarhiju]]. Prvi bugarski egzarh je [[Antim I]]. Antim je u stvari vođa nacije u [[Bugarski narodni preporod|Bugarskom preporodu]].
* [[1872]]. [[Midhat-paša]] postaje [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|veliki vezir]] (31. jula), podržava reforme.
* [[1875]]. Pobuna Srba u [[Nevesinje|Nevesinju]], stoga slijedi [[Bosansko-hercegovački ustanak|Ustanak u Bosni i Hercegovini]].
* [[1876]]. [[Aprilski ustanak]] u [[Edirne Eyaleti|Jedrenskom pašaluku]] ([[Hristo Botev|Botev]], [[Georgi Benkovski|Benkovski]], [[Ilarion Dragostinov|Dragostinov]], [[Panajot Volov|Volov]]). Bugarski ustanak ugušen od Osmanske vojske.
**Vlada uvodi prvi [[Ustav Osmanskog Carstva]] (23. aprila), uz podršku pokreta [[Mlade Osmanlije|Mladih Osmanlija]] i po nacrtu bivšeg velikog vezira [[Midhat-paša|Midhat-paše]].
**[[Abdul Aziz|Abdulaziz]] zbačen sa prestola (30 i 31. maj). 
**Ustoličenje [[Murat V|Mehmeda Murata V.]], sin Abdulmedžida. Murat V nastoji za demokratskim reformama u carstvu. Kratki sultanant [[Murat V|Murata V]] (93 dana).
**Bivši sultan [[Abdul Aziz|Abdulaziz]] vrši [[samoubistvo]] na [[Çırağan Sarayı|Çırağan Saraju]] u [[Istanbul]]u (4. juna)&lt;ref&gt;{{cite book|last=Davis|first=Fanny|year=1970|title= The Palace of Topkapi in Istanbul |url=https://archive.org/details/palaceoftopkapii00davi/mode/2up|location= New York|publisher= Scribner|pages=306|ref = Davis}}&lt;/ref&gt;.
** [[Crnogorsko-turski rat]] (18. juna).
** Sultan [[Murat V]] je svrgnut sa prijestola (29/31 augusta) od strane vezira [[Mithat–paša|Mithat–paše]].
** Njemu slijedi despotska vladavina sultana [[Abdul Hamid II|Abdulhamida]] ([[1878]]–[[1908]]).
** Reformator [[Mithat–paša]] je postavljen za velikog vezira (19. decembra, drugi mandat).
** Prvi ustav Osmanskog carstva{{efn|{{Šablon:Jez-tur|Kânûn-ı Esâsî}}, prvi turski ustav 1876.}} ([[Krikor Odian]]) po europskom modelu (23. decembar).
* [[1877]]-[[1878]]. [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]]. Ruska pobjeda.
** [[Rumunski rat za nezavisnost]] ([[Karol I Rumunski|Karol von Hohenzollern-Sigmaringen]], [[Nikolaj Nikolaevič Romanov (1831–1891)|Nikolaj Nikolaevič]], [[Nikolai Stoletov|Stoletov]]): april 1877 – mart 1878.
* [[1877]]. [[Osman Nuri-paša|Osman-paša]] predaje [[Pleven|Plevnu]] Rusima.
* [[1878]]. Vojska [[Sulejman Husnu–paša|Sulejman-paše]] razbijena kod [[Edirne|Jedrena]] (20. januara). Potpisano [[Primirje u Jedrenu (1878)|primirje u Jedrenu]] (31. januara). [[Sanstefanski mir]] (23. februara). &lt;u&gt;[[Berlinski kongres]]&lt;/u&gt; (jun). Teritorija Otomanskog carstva je okrnjena. Turska gubi [[Batumi|Batum]], [[Kars]], [[Ardahan]]. 
** Pobjeda Crnogoraca u [[Crnogorsko-turski rat|u ratu protiv Osmanskog carstva]] (19. februar, [[Nikola I Petrović Njegoš|Nikola Petrović]]). Turska priznaje samostalnost [[Knjaževina Crna Gora|Crnogorske knjaževine]].
**nastaje [[Kneževina Bugarska]].
**[[Austro-ugarska okupacija Bosne i Hercegovine 1878|Austrijska okupacija Bosne]]. Bosna je turska teritorija ali Austrija drži administraciju.
**Sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] ukida ustav i uspostavlja reakcionarni i policijski režim (17. februar).
* [[1881]]. Osnovana [[Administracija za osmanski javni dug]].
**Nastaje [[Kraljevina Rumunija]] (13. marta)
* [[1884]]. [[Midhat-paša]] je zatvoren u [[Taif]]u gdje su ga zadavili njegovi čuvari (8. maja).
* [[1895]]. [[Hamidijski masakri|Pokolj Jermena]] u Anadoliji ([[Erzurum]], [[Diyarbakir]]): po procijenama između 80.000 i 300.000 osoba.
* [[1897]]. [[Grčko-turski rat (1897)|Grčko-turski rat]]. Osmanska pobjeda, Sjeverna [[Tesalija]] i [[Solun|Tesaloniki]] ostaju turske zemlje.
**[[Kritski ustanak]] (1897–1898). Stvaranje [[Kretska Država|Kretske Države]] i protjeravanje Turaka sa otoka.
* [[1903]]. [[Ilindanski ustanak|Ilindenski ustanak]] makedonskog stanovništva. Turci ugušuju pobunu.
* [[1905]]. [[Perzijska ustavna revolucija]] protiv [[Kadžari (dinastija)|Kadžarske dinastije]]. 
** [[Perzijski ustav 1906.|Perzijski ustav]] (1906). Istovremeno, osmanski napad na [[Perzija|Perziju]] 1906. godine. Abdulmadžid–paša, valija [[Bagdad]]a, vodi napad na perzijske pogranične gradove (Bahīk, Muhābād, Urmia).
** Osmansko carstvo broji nešto više od 20.368.485 stanovnika.
* [[1908]]. Početak [[Mladoturci|Mladoturske revolucije]], liberalni pokret ali radikalniji naspram [[Mlade Osmanlije|Mladim Osmanlijama]]. 
**[[Austro-Ugarska|Austro-Ugarsko carstvo]] pripaja [[Bosna i Hercegovina|Bosnu]] (7. oktobra).
**Otvara se [[Bosanska kriza]], stvara se tajno društvo [[Mlada Bosna]].
* [[1909]]. [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] pokušao da izvrši [[Kontrarevolucija|kontrarevolucionarni]] udar bez uspeha. 
**[[Incident od 31. marta]]; sultan [[Abdul Hamid II|Abdulhamid]] je svrgnut (13. april); 
**Stupa na presto sultan [[Mehmed V]]. Vlada kao marioneta [[Veliki vezir|visira]] [[Mehmed Talat-paša|Talat-paše]], [[Ismail Enver]]a, i [[Ahmed Džemal]]a. 
**Vraćanje pređašnjeg Ustava: konstitucionalni režim pod [[Mehmed V|Mehmedom V.]] (''Ustavni sultanat'') koji se ubrzo pretvara u autoritarni režim.
* [[1911]]. [[Italijansko-turski rat]] za Libiju i Egejske otoke. [[Kraljevina Italija]] osvaja [[Kirenaika|Kirenaiku]] i [[Fezan]] ([[Libija]]), [[Dodekanez]] i [[Egejsko more|Egejske otoke]].
* [[1912]]. [[Prvi balkanski rat]] (oktobra). [[Londonska konferencija (1912–1913)|Mirovni ugovor u Londonu]].
* [[1913]]. Novo pokretanje rata (januar). [[Drugi balkanski rat]]. Poraz i potvrda odredaba [[Londonski mir (1913)|Londonskog primirja]]. Osmansko carstvo konačno gubi [[Rumelija|Rumeliju]]. Turska odlazi sa Balkana.
** nastaje [[Kneževina Albanija]].
* [[1914]] – [[1918]]. [[Prvi svetski rat]].
**[[Sarajevski atentat]] (jun 1914.), [[Julski ultimatum]]; Austrijski pohod na Srbiju (početak augusta 1914.)
**Turska izjavljuje svoju neutralnost u ratu (13. avgusta). 
**Turska vlada naređuje da se zatvore moreuze i naređuje da se miniraju obale. 
**Turska ulazi u rat na strani [[Centralne sile|Centralnih sila]] (29. oktobra). 
**Turska 3. Armija je razbijena u [[Bitka kod Sarikamiša|bitci kod Sarikamiša]] (decembar 1914 – januar 1915.) od strane Rusa ([[Kavkaska kampanja]]). 
* [[1915]]. [[Galipoljska operacija|Bitka na Dardanelima]]. Veliki poraz Turske.
**[[Galipoljska operacija|Bitka kod Galipolja]] (1915–1916): katastrofalan poraz [[Antanta|Antante]].
**Na [[Solunski front|Solunskom frontu]] bori se i 20. Turski korpus ([[Abdul Kerim-paša]]).
**[[Armenski genocid]] ([[Mehmed Talat-paša|Talat-paša]]): početak 1915. – januar 1917. Po procijenama ubijeno između 600.000 i 1.500.000 Armenaca.
**[[Genocid nad Asircima]] (februar 1915 – 1920): po procijenama ubijeno između 275.000 i 500.000 [[Asirci|Kaldejskih Asiraca]].
* [[1916]]. [[Sporazum Sykes-Picot|Sajks-Pikotov sporazum]] (16. maja) [[Antanta|Antante]] o podeli Turskih teritorija.
* [[1918]]. Kraj rata.
**[[Mir u Brest-Litovsku]] (3. marta). Pobjeda [[Centralne sile|Centralnih sila]] nad [[Rusko Carstvo|Ruskom carstvom]] (Vidi: [[Boljševici]] i [[Ruska revolucija]]). Rusija izlazi iz rata. Samostalnost država u istočnoj Europi.
**Stvaranje [[Republika Armenija (1918–1920)|Republike Armenije]] (28. maja).
**[[Batumski ugovor]] (4. jun) između Osmanskog carstva i kavkaških država.
**Smrt sultana [[Mehmed V|Mehmeda V.]] u [[Palata Jildiz|Jildiz Palači]] (3. jula; imao je 73 godina, cijeli život je proveo u palači Yıldız). Sultan postaje [[Mehmed VI|Mehmed VI ''Vahidedin'']] (4. jula)
**[[Bitka kod Bakua]] (august – septembar 1918): Osmansko-Azerbejdžanska pobjeda Komunističkog [[Baku]]a podržanog od [[Ruska Sovjetska Federativna Socijalistička Republika|Ruskih Sovijeta]].
**[[Solunsko primirje]] (29. septembra). [[Kraljevina Bugarska]] se predaje.
**&lt;u&gt;[[Primirje iz Mudrosa]]&lt;/u&gt; (30. oktobra). Turska na ostrvu [[Limnos]] potpisuje kapitulaciju i predaje svoje snage Englezima.
**[[Primirje kod Ville Giusti]] (3. novembra). [[Austro-Ugarska]] se predaje.
**[[Primirje s Njemačkom 1918.|Primirje kod Compiègnea]] (11. novembra). Njemačka se predaje. Kraj Prvoj svijetskog rata.
[[Datoteka:AbdulmecidII.jpg|thumb|right|130px|&lt;center&gt;Zadnji osmanski vladar, [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II.]]&lt;/center&gt;]]
* [[1918]]–[[1919]]. [[Pariška mirovna konferencija (1919)|Versajska mirovna konferencija]] (18. decembar-16. januar 1919)
* [[1920]]. &lt;u&gt;[[Sporazum u Sèvresu|Sporazum u Sevresu]]&lt;/u&gt;. Razoružavanje celokupne Turske vojske. Rasap Osmanskog carstva. Odstup od teritorija carstva u korist Grčke, Italije, Britanije i Francuske. Pobuna generala [[Kemal Atatürk|Kemala Mustafe Ataturka]].
** Stvaranje [[Velika narodna skupština Turske|Velike narodne skupštine Turske]]{{efn|[[Velika narodna skupština Turske]], {{Šablon:Jez-tur|Türkiye Büyük Millet Meclisi}}.}} (23. april).
* [[1921]]. Turska proglašava nezavisnost i prisajedinjenje Bosfora i Dardanela{{efn|Vidi kasnije: [[Konvencija iz Montreauxa 1936.|Konvencija iz Montreauxa]] (1936)}}. 
** [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Rat sa Grcima]]. Poraz Grka kod Inone{{efn|''İnönü Muharebesi''.}} (januar/april 1921.). Povlačenje Grka.
* [[1922]]. Kraj Osmanskog carstva ('''[[1.11.|1. novembar]] [[1922]]''') i početak Republike do danas. Velika narodna skupština Turske ukida sultanat. Zajednička vlada [[Abdul Medžid II|Abdulmedžida]] i [[Kemal Atatürk|Kemala Ataturka]]. Abdulmedžid nosi samo titulu [[halifa|halife]] (19. novembra). Bivši sultan [[Mehmed VI|Mehmed VI]] odlazi u [[egzil]] na [[Malta|Maltu]] i potom u [[Kraljevina Italija|Italiju]] ([[Ligurija]]).
* [[1923]]. Kemal Mustafa Ataturk proglašava Republiku (mart).
* [[1924]]. Ukidanje Osmanskog kalifata (3. marta). Zadnji je [[Abdul Medžid II|Abdulmedžid II]]. Istog dana Osmanska porodica odlazi u [[egzil]] u [[Švicarska|Švicarsku]], pa u [[Francuska|Francusku]].

== Vanjske poveznice ==
* {{en}}{{cite web|url=https://www.britannica.com/summary/Ottoman-Empire-Timeline|title=Britannica: Ottoman Empire Timeline|date=|accessdate = 15. 03. 2022}}

== Vidi još ==
* [[Osmansko Carstvo]]
* [[Istorija Osmanskog carstva]]
* [[Osmanska dinastija]]: 
**[[Spisak sultana Osmanskog carstva|Sultani]], 
**[[Lista sultanija Osmanskog carstva|Sultanije]], 
**[[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Veliki veziri]].

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==
* {{cite book|last1=Ágoston|first1=Gábor|last2=Masters|first2=Bruce|year=2009|title=Encyclopedia of the Ottoman Empire|url=https://books.google.fr/books?id=QjzYdCxumFcC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=New York|publisher=Facts On File|pages=650|ref = Encyclopedia}}
* {{cite book|last=Ágoston|first=Gábor|year=2005|title=Guns for the Sultan: Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire|url=https://www.google.fr/books/edition/Guns_for_the_Sultan/dNqzjfWABSAC?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=Guns+for+the+Sultan:+Military+Power+and+the+Weapons+Industry+in+the+Ottoman+Empire&amp;printsec=frontcover|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=277|ref = Agoston}}
* {{cite book|last=Babinger|first=Franz|year=1978|title=Mehmed the Conqueror and His Time|url=https://www.google.fr/books/edition/Mehmed_the_Conqueror_and_His_Time/CeVwEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=venetian+colony+in+istanbul&amp;pg=PA256&amp;printsec=frontcover|location=Princeton|publisher=Princeton University Press|pages=549|ref=Babinger}}
* {{cite book|last=Bozarslan|first=Hamit|year=2013|title= Histoire de la Turquie. De l'Empire à nos jours|url=https://www.google.fr/books/edition/Histoire_de_la_Turquie/7zwqEAAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=hamit+bozarslan&amp;printsec=frontcover|location= Paris|publisher= Éditions Tallandier|pages=589|ref = Bozarslan}}
* {{cite book|last1=Erickson|first1=‎Edward J.|last2=Uyar|first2=Mesut|year=2009|title= A Military History of the Ottomans: From Osman to Atatürk|url=https://www.google.fr/books/edition/A_Military_History_of_the_Ottomans/JgfNBKHG7S8C?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=A+Military+History+of+the+Ottomans:+From+Osman+to+Ataturk&amp;printsec=frontcover|location= Santa Barbara (CA, USA), Denver (CO, USA), Oxford (UK)|publisher= ABC–CLIO
|pages=379|ref = Erickson}}
* {{cite book|last1=Murphey|first1=Rhoads|year=1999|title= Ottoman Warfare, 1500-1700|url=https://books.google.com/books?id=dGs0soIEJEUC|location= New Brunswick (NJ, USA) / UK|publisher= Rutgers University Press / Routledge|pages=278|ref = Murphey}}
* {{cite book|last=Rank|first=Scott|year=2020|title= History's 9 Most Insane Rulers|url=https://www.google.fr/books/edition/History_s_9_Most_Insane_Rulers/hxDADwAAQBAJ?hl=fr&amp;gbpv=1&amp;dq=History%27s+9+Most+Insane+Rulers&amp;printsec=frontcover|location= Washington D.C.|publisher= Regnery History|pages=320|ref =Rank}}
* {{cite book|last1=Shaw|first1=Stanford|last2=Kural Shaw|first2=Ezel|year=2010|title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey|url=https://books.google.fr/books?id=E9-YfgVZDBkC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|pages=|ref = Shaw}}
* {{cite book|last=Zorzi|first=Alvise|year=2000|title= La repubblica del Leone. Storia di Venezia|location= Milano|publisher= Bompiani|pages=762|ref = Zorzi}}

[[Kategorija:Osmansko Carstvo| ]]</text>
      <sha1>0aa4fc5bqaf5ao6l5edl3kx6xrwt6sz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jesse Lingard</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4620631</id>
    <revision>
      <id>41260151</id>
      <parentid>41060108</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T12:18:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5301" xml:space="preserve">{{Infokutija nogometaš
| imenogometaša             = Jesse Lingard
| slika                     = [[File:Jesse Lingard 2018.jpg|220px]]
| punoime                   = Jesse Ellis Lingard
| nadimak                   = 
| datumrođenja              = [[15. prosinca]] [[1992.]]
| rodnigrad                 = {{nowrap|{{flagicon|UK}} [[Warrington]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]]}}
| rodnadržava               = 
| datumsmrti                = 
| gradsmrti                 = 
| državasmrti               = 
| nacionalnost              = 
| državljanstvo             = {{flagicon|UK}} [[UK|britansko]]
| visina                    = 1.75 m

| pozicija                  = ofenzivni vezni / krilo
| trenutniklub              = {{flagicon|ENG}} [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]]
| brojnadresu               = 

| datumimjestodebija        =
| omladinskegodine          = 
| omladinskipogoni          = 

| godine1                    = 2011 – 2022
| klubovi1                   = {{flagicon|ENG}} [[Manchester United F.C.|Manchester United]]
| nastupi(golovi)1           = 84 (13)
| godine2                    = 2012 – 2013
| klubovi2                   = → {{flagicon|ENG}} [[Leicester City F.C.|Leicester City]]
| nastupi(golovi)2           = 5 (0)
| godine3                    = {{nowrap|2013 – 2014}} 
| klubovi3                   = → {{flagicon|ENG}} [[Birmingham City F.C.|Birmingham City]]
| nastupi(golovi)3           = 13 (6)
| godine4                    = 2014
| klubovi4                   = {{nowrap|→ {{flagicon|ENG}} [[Brighton &amp; Hove Albion F.C.|Brighton &amp; Hove Albion]]}}
| nastupi(golovi)4           = 15 (3)
| godine5                    = 2015
| klubovi5                   = → {{flagicon|ENG}} [[Derby County F.C.|Derby County]]
| nastupi(golovi)5           = 14 (2)
| godine6                    = 2021
| klubovi6                   = → {{flagicon|ENG}} [[West Ham United F.C.|West Ham United]]
| nastupi(golovi)6           = 16 (9)
| godine7                    = 2022 – 
| klubovi7                   = {{flagicon|ENG}} [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]]
| nastupi(golovi)7           = 0 (0)
| godine8                    = 
| klubovi8                   = 
| nastupi(golovi)8           = 
| godine9                    = 
| klubovi9                   = 
| nastupi(golovi)9           = 
| godine10                   = 
| klubovi10                  = 
| nastupi(golovi)10          = 
| godine11                   = 
| klubovi11                  = 
| nastupi(golovi)11          = 
| godine12                   = 
| klubovi12                  = 
| nastupi(golovi)12          = 
| godine13                   = 
| klubovi13                  = 
| nastupi(golovi)13          = 
| godine14                   = 
| klubovi14                  = 
| nastupi(golovi)14          = 
| godine15                   = 
| klubovi15                  = 
| nastupi(golovi)15          = 
| godine16                   = 
| klubovi16                  = 
| nastupi(golovi)16          = 
| godine17                   = 
| klubovi17                  = 
| nastupi(golovi)17          = 
| godine18                   = 
| klubovi18                  = 
| nastupi(golovi)18          = 
| godine19                   = 
| klubovi19                  = 
| nastupi(golovi)19          = 
| godine20                   = 
| klubovi20                  = 
| nastupi(golovi)20          = 

| reprezentacija             =
| nacionalnegodine1          = 2016 – 
| nacionalneekipe1           = {{NogRep|ENG}}
| nacionalninastupi(golovi)1 = 32 (6)
| nacionalnegodine2          = 
| nacionalneekipe2           = 
| nacionalninastupi(golovi)2 = 
| nacionalnegodine3          = 
| nacionalneekipe3           = 
| nacionalninastupi(golovi)3 = 
| nacionalnegodine4          = 
| nacionalneekipe4           = 
| nacionalninastupi(golovi)4 = 

| trenergodine               =
| trenerklubovi              =

| zadnjiuređaj               = 26.7.2018
}}
'''Jesse Ellis Lingard''' ([[Warrington]], [[15. prosinca]] [[1992.]]) je [[Engleska|engleski]] nogometaš i reprezentativac koji trenutno igra za [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]] kao ofenzivni vezni ili krilni igrač. 

Član Manchestera od [[2011.]] godine, Lingard je seniorski debi ostvario tek [[2012.]] godine dok je bio na posudbi u [[Leicester City F.C.|Leicester Cityju]]. Prije nego se u sezoni [[2015.]]/[[2016.]] vratio u Manchester i lagano probijao do prve momčadi, Lingard je još boravio na posudbama u [[Birmingham City F.C.|Birmingham Cityju]], [[Brighton &amp; Hove Albion F.C.|Brighton &amp; Hove Albionu]], [[Derby County F.C.|Derby Countyju]] te u [[West Ham United F.C.|West Ham Unitedu]]. Godine [[2022.]] potpisao je za [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]].

Prije nego je u listopadu [[2016.]] debitirao za [[Engleska nogometna reprezentacija|seniorsku reprezentaciju]], Lingard je predstavljao Englesku u omladinskim kategorijama. Nastupio je na [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2018.|Svjetskom prvenstvu 2018.]] godine.

{{Sastav Engleska 2018 SP}}
{{Životni vijek|1992||Lingard, Jesse}}
{{Commonscat}}

[[Kategorija:Engleski fudbaleri ili nogometaši]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Manchester Uniteda]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Leicester Cityja]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši West Ham Uniteda]]</text>
      <sha1>726c0ft2iuw1wu5ampg9te5h6tvdlkt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260152</id>
      <parentid>41260151</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T12:19:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5323" xml:space="preserve">{{Infokutija nogometaš
| imenogometaša             = Jesse Lingard
| slika                     = [[File:Jesse Lingard 2018.jpg|220px]]
| punoime                   = Jesse Ellis Lingard
| nadimak                   = 
| datumrođenja              = [[15. prosinca]] [[1992.]]
| rodnigrad                 = {{nowrap|{{flagicon|UK}} [[Warrington]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]]}}
| rodnadržava               = 
| datumsmrti                = 
| gradsmrti                 = 
| državasmrti               = 
| nacionalnost              = 
| državljanstvo             = {{flagicon|UK}} [[UK|britansko]]
| visina                    = 1.75 m

| pozicija                  = ofenzivni vezni / krilo
| trenutniklub              = {{flagicon|ENG}} [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]]
| brojnadresu               = 

| datumimjestodebija        =
| omladinskegodine          = 
| omladinskipogoni          = 

| godine1                    = 2011 – 2022
| klubovi1                   = {{flagicon|ENG}} [[Manchester United F.C.|Manchester United]]
| nastupi(golovi)1           = 84 (13)
| godine2                    = 2012 – 2013
| klubovi2                   = → {{flagicon|ENG}} [[Leicester City F.C.|Leicester City]]
| nastupi(golovi)2           = 5 (0)
| godine3                    = {{nowrap|2013 – 2014}} 
| klubovi3                   = → {{flagicon|ENG}} [[Birmingham City F.C.|Birmingham City]]
| nastupi(golovi)3           = 13 (6)
| godine4                    = 2014
| klubovi4                   = {{nowrap|→ {{flagicon|ENG}} [[Brighton &amp; Hove Albion F.C.|Brighton &amp; Hove Albion]]}}
| nastupi(golovi)4           = 15 (3)
| godine5                    = 2015
| klubovi5                   = → {{flagicon|ENG}} [[Derby County F.C.|Derby County]]
| nastupi(golovi)5           = 14 (2)
| godine6                    = 2021
| klubovi6                   = → {{flagicon|ENG}} [[West Ham United F.C.|West Ham United]]
| nastupi(golovi)6           = 16 (9)
| godine7                    = 2022 – 
| klubovi7                   = {{flagicon|ENG}} [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]]
| nastupi(golovi)7           = 0 (0)
| godine8                    = 
| klubovi8                   = 
| nastupi(golovi)8           = 
| godine9                    = 
| klubovi9                   = 
| nastupi(golovi)9           = 
| godine10                   = 
| klubovi10                  = 
| nastupi(golovi)10          = 
| godine11                   = 
| klubovi11                  = 
| nastupi(golovi)11          = 
| godine12                   = 
| klubovi12                  = 
| nastupi(golovi)12          = 
| godine13                   = 
| klubovi13                  = 
| nastupi(golovi)13          = 
| godine14                   = 
| klubovi14                  = 
| nastupi(golovi)14          = 
| godine15                   = 
| klubovi15                  = 
| nastupi(golovi)15          = 
| godine16                   = 
| klubovi16                  = 
| nastupi(golovi)16          = 
| godine17                   = 
| klubovi17                  = 
| nastupi(golovi)17          = 
| godine18                   = 
| klubovi18                  = 
| nastupi(golovi)18          = 
| godine19                   = 
| klubovi19                  = 
| nastupi(golovi)19          = 
| godine20                   = 
| klubovi20                  = 
| nastupi(golovi)20          = 

| reprezentacija             =
| nacionalnegodine1          = 2016 – 
| nacionalneekipe1           = {{NogRep|ENG}}
| nacionalninastupi(golovi)1 = 32 (6)
| nacionalnegodine2          = 
| nacionalneekipe2           = 
| nacionalninastupi(golovi)2 = 
| nacionalnegodine3          = 
| nacionalneekipe3           = 
| nacionalninastupi(golovi)3 = 
| nacionalnegodine4          = 
| nacionalneekipe4           = 
| nacionalninastupi(golovi)4 = 

| trenergodine               =
| trenerklubovi              =

| zadnjiuređaj               = 26.7.2018
}}
{{Commonscat}}
'''Jesse Ellis Lingard''' ([[Warrington]], [[15. prosinca]] [[1992.]]) je [[Engleska|engleski]] nogometaš i reprezentativac koji trenutno igra za [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]] kao ofenzivni vezni ili krilni igrač. 

Član Manchestera od [[2011.]] godine, Lingard je seniorski debi ostvario tek [[2012.]] godine dok je bio na posudbi u [[Leicester City F.C.|Leicester Cityju]]. Prije nego se u sezoni [[2015.]]/[[2016.]] vratio u Manchester i lagano probijao do prve momčadi, Lingard je još boravio na posudbama u [[Birmingham City F.C.|Birmingham Cityju]], [[Brighton &amp; Hove Albion F.C.|Brighton &amp; Hove Albionu]], [[Derby County F.C.|Derby Countyju]] te u [[West Ham United F.C.|West Ham Unitedu]]. Godine [[2022.]] potpisao je za [[Nottingham Forest F.C.|Nottingham Forest]].

Prije nego je u listopadu [[2016.]] debitirao za [[Engleska nogometna reprezentacija|seniorsku reprezentaciju]], Lingard je predstavljao Englesku u omladinskim kategorijama. Nastupio je na [[FIFA Svjetsko prvenstvo 2018.|Svjetskom prvenstvu 2018.]] godine.

{{Sastav Engleska 2018 SP}}
{{Authority control}}
{{Životni vijek|1992||Lingard, Jesse}}

[[Kategorija:Engleski fudbaleri ili nogometaši]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Manchester Uniteda]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši Leicester Cityja]]
[[Kategorija:Fudbaleri ili nogometaši West Ham Uniteda]]</text>
      <sha1>5hzglfves3agcai7qris185fmninzrf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Predsjednik Turske</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4620739</id>
    <revision>
      <id>41260205</id>
      <parentid>41035913</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T00:27:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>/* Vidi još */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4663" xml:space="preserve">[[Datoteka:Recep Tayyip Erdogan.PNG|mini|[[Redžep Tajip Erdogan]], aktuelni predsjednik Turske Republike]]
{{politika Turske}}

'''Predsjednik Turske Republike''' ({{Jez-tur|Cumhurbaşkanı}}) obavlja funkciju [[šef države|šefa države]] u [[Turska|Turskoj]].

On predstavlja i zastupa [[Turska|Tursku Republiku]], čuva njenu cjelovitost, obezbjeđuje sprovođenje Ustava i organizuje koordinisano funkcionisanje državnih organa.

== Izbor ==

Kandidat za predsjednika mora imati visoko obrazovanje, imati najmanje 40 godina starosti, biti član Velike turske narodne skupštine ili turski građanin sposoban da bude poslanik.

Izbori za predsjednika počinju 30 dana prije isteka mandata aktuelnog predsjednika. Ukoliko tada Velika narodna skupština ne zasjeda, ona se odmah saziva. Da bi za predsjednika bio predložen neko ko nije član Velike turske narodne skupštine potrebno je da se prikupi pisani predlog od najmanje 1/5 članova Velike turske narodne skupštine.

Predsjednik se bira dvotrećinskom većinom članova Velike turske narodne skupštine tajnim glasanjem. Ukoliko se ne može obezbijediti dvotrećinska većina u dva navrata, onda se prelazi na glasanje prostom većinom. Ukoliko tada nijedan kandidat ne dobije većinu, prelazi se u novi krug u koji ulaze dva kandidata sa najvećim brojem glasova. Ukoliko ni tada predsjednik ne može biti izabran moraju se održati novi izbori za Veliku tursku narodnu skupštinu.

Izabrani predsjednik Turske Republike podnosi ostavku u svojoj partiji i prestaje mu važiti mandat u [[Velika turska narodna skupština|Velikoj turskoj narodnoj skupštini]]. Bira se na vrijeme od pet godina (prije [[2007]] — sedam godina) i može biti ponovno izabran samo jednom.

== Nadležnosti ==
{{multiple image|direction=horizontal|total_width=530|image1=Flag of the President of Turkey.svg|width1=300|height1=200|caption1=Standarda predsjednika&lt;br&gt;Turske Republike|image2=Emblem of the Presidency of Turkey.svg|width2=400|height2=400|caption2=Pečat predsjednika Turske Republike — 16 zvijezda označava 16 turskih država kroz istoriju}}

=== Zakonodavna vlast ===
Predsjednik Turske Republike:
* otvara adresom zasjedanja Velike turske narodne skupštine;
* saziva [[Velika turska narodna skupština|Veliku tursku narodnu skupštinu]] kada smatra da je to potrebno;
* proglašava zakone;
* vraća zakone u Veliku tursku narodnu skupštinu na ponovno razmatranje;
* raspisuje referendum o izjašnjavanju o ustavnim amandmanima kada smatra da je to potrebno;
* upućuje žalbe [[Ustavni sud Turske Republike|Ustavnom sudu]] ukoliko smatra da su neki zakoni ili podzakonski akti neustavni i nezakoniti;
* raspisuje nove izbore za Veliku tursku narodnu skupštinu.

=== Izvršna vlast ===

Predsjednik Turske Republike:
* imenuje i prihvata ostavku [[Premijer Turske Republike|premijera]];
* imenuje i otpušta ministre na predlog premijera;
* može predsjedavati [[Savjet ministara Turske Republike|Savjetom ministara]] i sazivati ga, kada to smatra za shodno;
* akredituje predstavnike [[Turska|Turske Republike]] u stranim državama i prima predstavnike stranih država;
* ratifikuje i proglašava međunarodne ugovore;
* otjelotvorava Vrhovnu komandu [[Turske oružane snage|Turskih oružanih snaga]] u ime Velike turske narodne skupštine;
* odlučuje o mobilizaciji Turskih oružanih snaga;
* imenuje načelnika [[Generalštab Turskih oružanih snaga|Generalštaba]];
* saziva Savjet nacionalne bezbjednosti;
* predsjedava Savjetom nacionalne bezbjednosti;
* donosi dekrete sa snagom zakona u vanrednim situacijama na zasjedanju [[Savjet ministara Turske Republike|Savjeta ministara]] pod njegovim predsjedavanjem;
* potpisuje dekrete;
* imenuje članove i predsjedavajućeg Državnog nadzorničkog savjeta;
* daje instrukcije Državnom nadzorničkom savjetu da vrši istrage, ispitivanja i inspekcije;
* imenuje članove Visokog obrazovnog savjeta;
* imenuje rektore univerziteta.

=== Sudska vlast ===

Predsjednik Turske Republike imenuje članove [[Ustavni sud Turske Republike|Ustavnog suda]], jednu četvrtinu članova [[Državni savjet Turske Republike|Državnog savjeta]], glavnog javnog tužioca i zamjenika glavnog javnog tužioca Visokog apelacionog suda, članove Vojnog visokog apelacionog suda, članove Vrhovnog vojnog upravnog suda i članove Vrhovnog savjeta sudija i javnih tužilaca.

== Vidi još ==
* [[Spisak predsjednika Turske]]
* [[Savjet ministara Turske Republike]]
* [[Premijer Turske Republike]]

== Spoljašnje veze ==
* [http://www.tccb.gov.tr/pages/president Službena stranica predsjednika Turske Republike]

{{normativna kontrola}}

[[Kategorija:Politika Turske]]</text>
      <sha1>ie86rvd1f8jnv4p5dilvehmhvnc014z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dolné Mladonice</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4646057</id>
    <revision>
      <id>41260215</id>
      <parentid>41215881</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T06:45:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <comment>populacija, pozivni broj</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1456" xml:space="preserve">{{Naseljeno mesto u Slovačkoj
|mesto              = Dolné Mladonice
|originalni_naziv   = Dolné Mladonice
|slika              = 
|opis_slike         = 
|kraj               = [[Banskobistrički kraj|Banskobistrički]]
|okrug              = [[Okrug Krupina|Krupina]]
|populacija         = 126&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;
|nadm visina        = 392
|poštanski_kod      = 962 41 (pošta Bzovík)
|pozivni_broj       = (+421) 45
|registarska_oznaka = KA
|gšir               = 48.3381
|gduž               = 19.1278
|popis              = 1.1.2021
}}
'''Dolné Mladonice''' je naseljeno mjesto u [[Okrug Krupina|okrugu Krupina]], u [[Banskobistrički kraj|Banskobistričkom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]].

== Stanovništvo ==
Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 126 stanovnika.&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;

== Reference ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;populacija&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0325/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|accessdate=2022-07-27}}&lt;/ref&gt;
}}

== Spoljašnje veze ==
* {{Commons category-inline|Dolné Mladonice}}
* {{Zvanični veb-sajt}} {{sk}}
* [https://www.e-obce.sk/okres/krupina.html Naselja u Okrugu Krupina] {{sk}}

{{klica-selo-Slovačka}}
{{Okrug Krupina}}

[[Kategorija:Okrug Krupina]]
[[Kategorija:Banskobistrički kraj]]</text>
      <sha1>5nmpl1vvnb6b6jqdwny6b68fzuf6vm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Sidi Bel Abes</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4647816</id>
    <revision>
      <id>41260191</id>
      <parentid>40963505</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T19:57:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>806</id>
      </contributor>
      <comment>Datoteka/fajl ترامواي_سيدي_بلعباس.jpg je uklonjen/a jer ga/ju je na [[:commons:|Ostavi]] obrisao Ellywa sa razlogom: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:ترامواي سيدي بلعباس.jpg|]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6378" xml:space="preserve">{{Naselje
| ime =Sidi Bel Abes
| ime_genitiv =Sidi Bel Abesa
| izvorno_ime =سيدي بلعباس

| slika_panorama =SBA_busystreet.jpg
| opis_slike =Centar [[grad]]a
| slika_lokacijska_karta_država =Alžir
| slika_lokacijska_karta_opis=Pozicija Sidi Bel Abesa u Alžiru
| nadimak =

| širina-stupnjevi =35
| širina-minute =11
| širina-oznaka=N
| dužina-stupnjevi =0
| dužina-minute =38
| dužina-oznaka=W

| lokacija_ime   =[[Popis država|Država]]
| lokacija_info  ={{flag|Alžir}}
| lokacija1_ime  =[[Alžirske pokrajine|Pokrajina]]
| lokacija1_info = [[Sidi Bel Abes (pokrajina)|Sidi Bel Abes]]
| lokacija2_ime  =
| lokacija2_info =
| utemeljenje_ime    = 
| utemeljenje_datum  =

| dijelovi =
| vrsta_dijelova =
| d1-d50

| vrsta_vlasti   =
| vlast_bilješke =
| titula_vođe=
| ime_vođe  =

| površina_bilješke =
| površina_ukupna =68 [[km²]]&lt;ref name=geo/&gt;
| visina =470&lt;ref name=city/&gt;
| visina_izvor      =
| visina_max        =
| visina_min        =

| stanovništvo_godina  =[[2008]].
| stanovništvo_bilješke =
| stanovništvo =210,146&lt;ref name=city/&gt;
| stanovništvo_gustoća=
| stanovništvo_uže =
| stanovništvo_uže_gustoća  =
| stanovništvo_šire =
| stanovništvo_šire_gustoća =
| stanovništvo_prazno1_ime  =
| stanovništvo_prazno1      =
| stanovništvo_gustoća_prazno1 =
| stanovništvo_prazno2_ime     =
| stanovništvo_prazno2         =
| stanovništvo_gustoća_prazno2 =

| vremenska_zona  =[[UTC+1]]
| utc_pomak =
| vremenska_zona_DST =
| utc_pomak_DST =
| poštanski_broj = 22005&lt;ref name=city/&gt;
| pozivni_broj =
| gradovi_prijatelji =

| web_stranica = 
}}
'''Sidi Bel Abes''' ([[Arapski jezik|arapski]]: سيدي بلعباس) je 8 po veličini [[grad]] sa svojih 210,146 [[Stanovništvo|stanovnika]]&lt;ref name=city&gt;{{cite web
 | url =http://www.citypopulation.de/en/algeria/cities/
 | title =''Algeria, People's Democratic Republic of Algeria''
 | accessdate =16.1. 2020.
 | language=engleski
 | publisher=City population}}&lt;/ref&gt; na [[sjeverozapad]]u [[Alžir]]a u [[Sidi Bel Abes (pokrajina)|Pokrajini Sidi Bel Abes]] u kojoj je i [[glavni grad|administrativni centar]].&lt;ref name=brit/&gt;

== Geografske karakteristike ==

Sidi Bel Abes leži u [[planina]]ma [[Tel Atlas|Masiva Tel Atlas]] u [[kotlina|kotlini]] [[Vadi]] Mekerra&lt;ref name=geo/&gt;, na [[nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 470 [[metar]]a.&lt;ref name=city/&gt;

On je [[raskršće]] važnih [[put]]eva jer leži u sredini između važnih gradova, od [[Oran]]a je udaljen 80 [[km]] [[jug|južno]], a od [[Tlemcen]]a 90 [[km]].&lt;ref name=geo/&gt;

[[datoteka:Classes_préparatoires_intégrés.jpg|thumb|left|260px|&lt;center&gt;[[Panorama]] grada]]
== Historija==
 
 
Prije dolaska [[Francuzi|Francuza]] na tom lokalitetu postojalo je malo [[Arapi|arapsko]] [[selo]] nedaleko od važnog [[planinski prijevoj|prijevoja]] sa [[Turbe (grobnica)|turbetom]] [[marabut]]a ([[svetac|sveca]]) Bel Abassa po kom je dobio [[ime]].&lt;ref name=brit/&gt; 
Kao grad je formalno osnovan - [[1843]]. za [[Francuski Alžir|Francuske kolonijalne uprave]] i to kao [[resort|odmaralište]] za [[francuska|francuske]] [[vojnik]]e.
Od [[1849]]. počinje njegova nagla [[urbanizacija]] doseljenjem velikog broja [[francuska|francuskih]] [[Kolonizacija|kolonista]] kao [[Urbanističko planiranje|planskog]] naselja za [[poljoprivrednik]]e.&lt;ref name=brit/&gt;
[[Francuzi|Francuski]] [[Kolonizacija|kolonisti]] su krajem [[19. vijek]]a podigli velik broj [[vinograd]]a, po kojima je bio čuven.&lt;ref name=air/&gt;

Sidi Bel Abbès je svakako najpoznatiji po tom što je bio sjedište [[Legija stranaca|Legije stranaca]], u čijim se [[kasarna]]ma nekada nalazio [[muzej]] [[Legija stranaca|Legije]]. Kad je [[Alžir]] dobio [[nezavisnost]] [[1962]]., sve [[francuska|francuske]] trupe i [[Legija stranaca|legionari]] su otišli iz grada, a Muzej legije je preseljen u [[Aubagne]] u [[francuska|Francuskoj]].

Stari [[bedem]]i [[fortifikacija|utvrde]] srušeni su [[1930-e|tridesetih godina]] [[20. vijek|prošlog vijeka]], a na njihovom terenu su podignuti široki [[bulevar]]i i [[trg]]ovi.&lt;ref name=brit/&gt; 
Za razvoj grada bio je značajan [[gradonačelnik]] ''René Justrabo'', [[Komunistička partija Francuske|francuski komunist]] izabran [[1948]]. koji se prihvatio posla da ispravi sve kolonijalne nepravde i podigao puno vrijednih objekata u arapskom dijelu grada. Smjenjen je [[1953]]. od specijalne komisije iz [[Oran]]a.&lt;ref name=air/&gt;

Krajem [[1950-e|1950-ih]] [[planina|planine]] oko grada bile su centar [[gerila|gerilske]] [[borba|borbe]] [[Front nacionalnog oslobođenja (Alžir)|FLN]]-a.&lt;ref name=air&gt;{{cite web
 | url =https://journals.openedition.org/insaniyat/11591
 | title =''L’histoire de Sidi bel Abbès, de la colonisation à la guerre de libération''
 | accessdate =16.1. 2020.
 | language=francuski
 | publisher=OpenEdition Journals}}&lt;/ref&gt;

Od [[2017]]. grad ima i [[tramvaj]] sa 22 stanice i [[željeznička pruga|prugom]] dugom 14. 5 [[km]]a.&lt;ref name=tram&gt;{{cite web
   |url=http://www.urbanrail.net/af/sidi-bel-abbes/sidi-bel-abbes.htm
   |title= ''Sidi Bel Abbès''
   |publisher=UrbanRail
   |language =engleski
   |accessdate = 16.1. 2020.}}&lt;/ref&gt;

Sidi Bel Abes je poznat po [[teatar|teatru]] SBA  i po [[botanički vrt|botaničkom vrtu]] sa malim [[Zoološki vrt|zoološkim vrtom]].&lt;ref name=geo/&gt;

== Privreda==

U nekad [[močvara|močvarnoj]] okolici, danas se uzgajaju [[žitarice]] i [[grožđe]].&lt;ref name=brit&gt;{{cite web
   |url=https://www.britannica.com/place/Sidi-Bel-Abbes
   |title= ''Sidi Bel Abbès, Algeria''
   |publisher=Encyclopaedia Britannica
   |language =engleski
   |accessdate = 16.1. 2020.}}&lt;/ref&gt;
Okolica je poznata i po [[stočarstvo|stočarstvu]] ([[farma|farme]] [[krava]] muzara).

Grad ima dvije velike [[tvornica|tvornice]], jednu [[poljoprivreda|poljoprivrednih]] [[mašina]] i [[alat]]a i drugu koja proizvodi [[televizor]]e, [[Elektronske komponente|elektroničke komponente]] i [[Solarna ćelija|solarne panele]].&lt;ref name=geo&gt;{{cite web
 | url =https://www.ces-med.eu/fr/projet/pays/alg%C3%A9rie/sidi-bel-abb%C3%A8s
 | title =''Sidi Bel-Abbès''
 | accessdate =16.1. 2020.
 | language=francuski
 | publisher=ces-med}}&lt;/ref&gt;

== Izvori ==
{{reflist}} 
== Vanjske veze==
{{Commonscat|Sidi Bel Abbès}}
* [https://www.ces-med.eu/fr/projet/pays/alg%C3%A9rie/sidi-bel-abb%C3%A8s ''Sidi Bel-Abbès''] {{fr icon}}

[[Kategorija:Gradovi u Alžiru]]</text>
      <sha1>iijl9tctztl6fve601ct9qpatnmkxbq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Korisnik:Inokosni organ</title>
    <ns>2</ns>
    <id>4665760</id>
    <revision>
      <id>41260196</id>
      <parentid>41260136</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T20:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20440" xml:space="preserve">


Pozdrav svima! Dobrodošli u ured vašeg Inokosnog organa. Pridružio sam se [[Srpskohrvatska Wikipedia|Srpskohrvatskoj Wikipediji]] kada je točno imala 454.760 članaka na [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]] od kojih su neki &lt;del&gt;357 (tj. 0,07%)&lt;/del&gt; 369 (0,08%) [[Wikipedia:Izabrani članci|izabrani]].
&lt;br/&gt;
11.05.2022: 390 izabranih; ukupno 456.578 članaka na srpskohrvatskoj Wikipediji. 
&lt;br/&gt;

==Rabota==
&lt;small&gt;
* ''[[Zapadno-istočni Divan]]''
* [[Johann Wolfgang von Goethe|Jovan Vukohod Gothe]] iz [[Frankfurt am Main|Frankonovurda]]
* [[Honoré de Balzac|Honorije Balsakić]]
* [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Hungarorum Regnum]] {{za}}
* [[Smederevo|Semendire]]
* [[Lista turcizama u srpskohrvatskom jeziku]] {{za}} i [[Turcizam]]
* [[Giacomo Leopardi]] {{za}}
* [[Vuk Stefanović Karadžić|Wolf Stefanssohn Karatschitz]]
* [[Turski jezik]]
* [[Hronologija Osmanskog carstva|Vremeplov Osmanskog carstva]] | [[Osmansko Carstvo]] | [[Istorija Osmanskog carstva]]
&lt;/small&gt;

==Turska književnost==

&lt;small&gt;
* '''[[Turska književnost]]'''
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Turska književnost]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Turski pisci]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Turski pjesnici]]&lt;/nowiki&gt;

* [[Arapska poezija]] ; [[Perzijska književnost]] ;[[Arapska književnost]] ; [[Kuran]]
::: [[Muhamed Šemsudin Hafiz|Hafiz]] | [[Firdusi]] (''[[Šahname]]'') | [[Sanai]] (''Hakim Abul-Madžd Madždud ibn Adam Sanai Gaznavi'') | [[Atar Nišapuri]] | [[Sadi]] (''[[Bostan (Sadi)|Bostan]]'', ''[[Golestan (Sadi)|Golestan]]'') | [[Nezami Gandžavi]] | [[Omar Hajjam]] | [[Abu Said]] (1350-1335) | [[Baba Taher]] | [[Baba Afzal]] (''Afdal al-Din Kashani'') | [[Al-Mutanabi]] | [[Imrul Kajs]] | [[Adi Ibn Zayd]] | [[Al-Hansa]] | [[Samaval ibn Adiya]] (''Samaw al ibn Adiya'') | [[Ibn Batuta]] | [[Al-Džahiz]] | [[Al-Tabari]] | [[Rabija od Basre]] | [[al-Hariri]] | [[Al-Gazali]] | [[Ibn Quzman]] | [[Jakut al-Hamavi]] | [[Ibn Khallikan]] | [[Halil Džubran]] | [[Rudaki]] | [[Farohi]] | [[Ibn Rušd]] | [[Ibn Sina]]

* [[Religija]] : [[Sufizam]]
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Mitološki arhetipovi]]&lt;/nowiki&gt;

&lt;/small&gt;
___________________________________
&lt;small&gt;
* [[Lütfi Paşa]]
* [[Aşık Çelebi]]
* [[Mehmet Fuad Köprülü]]
* [[Mehmet Köprülü]]
* [[Junus-paša]]
* [[Safija Sultanija]]
&lt;/small&gt;
___________________________________

&lt;small&gt;
* sultan [[Mustafa III]] (1717–1774, vlad. 1757–21. i januar 1774)
* sultan [[Selim III]] (1761–1808, vlad. 1789–1807)
* sultan [[Murat IV]] (1612–1640, vlad. 1623–1640)
* sultan [[Osman II]] (1604–1622, vlad. 1618–1622) 
* sultan [[Ahmed I]] (1590–1617, vlad. 1603–1617)
* sultan [[Sulejman I]] (1494–1566, vlad. 1520–1566)
* sultan [[Selim I]] (1470–1520, vlad. 1512–1520)
* sultan [[Bajazid II]] (1447–1512, vlad. 1481–1512)
&lt;/small&gt;
___________________________________

==Turska književnost (nastavak)==

&lt;small&gt;
* [[Mahmud al-Kašgari]] (1008-1105) {{tick|13}}
* [[Jusuf Has Hadžib]] (+1085?) {{tick|13}} : ''[[Kutadgu Bilig]]'' (1069/70.) {{tick|13}}
* [[Šeik Edebali]] (1206–1326) {{za}} {{tick|13}}
* [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] (1351–1422) {{za}} (nedostaje izvora ; slika turbeta ; A. Bom.)
* proširenje : [[Darir]] (14. stolj.) {{za}} {{tick|13}}, [[Ebul Hasan Bekri]], [[Ibn Arabi]]
* ''[[Osmanov san]]'' (''Osman Gazi'nin rüyası'') {{za}} (malo preciznije u izvorima ; kategorije)
* '''[[Rumi]]''' 
* [[Hacı Bektaş-ı Veli]] (1209-1271)
* '''[[Sultan Valad]]''' (1226-1312) {{za}}
* [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] (1272-1333)
* [[Yunus Emre]] (1238-1321) {{za}} {{tick|13}}
* [[Imadadin Nasimi|Imādud-Dīn Nasīmī]] (1369-1417)
* [[Ahmed Bican Yazıcıoğlu]] (?–1466)
* [[Aşıkpaşazade|Âşıkpaşazâde]] (oko 1400–1484)
* [[Mahmud Paša Abogović|Adni]] (1420-1474) {{tick|13}}
* [[Ahmed Paşa]] (1426-1497)
* [[Zeynep Hatun]] (1430?-1474)
* [[Ališer Navoj]] (1441-1501)
* [[Sultan Cem]] (1459-1495) {{tick|13}}
* [[Suzi Çelebi]] (oko 1455-1524) {{za}}
* ''[[Dede Korkut]]'' {{za}} (dodati)
* [[Nešri]] (oko 1450-1520) (klica)
* [[Uzun Firdevsi]] (1453-1512)
* [[Latifi|Latîfî]] (16. stoljeće)
* [[Guvahi|Güvahî]] (um. 1526), [[Afitabi]], [[Makami]], [[Munirî]]
* [[Kemalpaşazade]] (1469-1534) {{za}} (puno toga nedostaje...)
* [[Priştineli Mesihi]] (1470-1512) {{za}} {{tick|13}}
* [[Zati]] (1471-1546) {{za}} (nedostaje izvora...)
* [[Revani]] (1475-1524) {{za}} {{tick|13}}
* [[Isa Necati]] (fl. 1480-1509)
* [[Lütfi Paşa]] (1488-1564)
* '''[[Fuzuli]]''' (1495-1556)
* [[Taşlıcalı Yahya]] (1498-1582)
* [[Seydi Ali Reis]] (1498–1563)
* [[Hayali]] (c. 1500 – 1557) {{za}} (izvori, još podataka, djela)
* [[Mihri Hatun]] (1460 - 1506) {{za}} (dopuniti)
* [[Ali Çelebi]] (1510-1572)
* [[Dukakinoğlu Ahmed]] (1514-1515)
* '''[[Aşık Çelebi]]''' (1520-1572)
* '''[[Baki (pisac)|Bâḳî]]''' (1526-1600)
* [[Gelibolulu Mustafa Ali]] (1541–1600)
* [[Hubbi Hatun]] (fl. 1550-1590)
* [[K̲h̲ayali Mehmed Bey]] (+1556)
* [[Nefi]] (1572-1636) {{za}}
* [[Abdullah Bosnevi]] (1584–1644) {{za}} {{tick|13}} (dopuniti)
* '''[[Evlija Čelebija|Evliya Çelebi]]''' (1611-1685) : ''[[Seyahatname]]'' {{za}}
* [[Katip Çelebi]] (1609-1657)
* [[Mustafa Naima|Naîmâ]] (1655-1716)
* [[Sari Mehmet Paša]] (1656-1717)
* [[Neşati]] (+1674)
* [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi]] (oko 1670–1732)
* [[Mehmed Raşid]] (1670–1735) {{za}}
* [[Osman-aga Temišvarski]] (1671-1725)
* [[Seyyid Vehbi]] (1674-1736) {{za}} (nedostaje izvora)
* [[Ibrahim Muteferika]] (1674—1745) {{za}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) 
* ''[[Karađoz|Karađoz i Hadživat]]'' (''Karagöz ve Hacivat'')
* ''[[Nasredin hodža]]''
* ''[[Keloğlan]]'' {{za}}
* [[Nezim Frakulla]] (oko 1680–1760), [[Sulejman Naibi]], [[Hasan Zyko Kamberi]], [[Shahin Frashëri]], [[Dalip Frashëri]] ([[Bejtadži]])
* [[Ahmed Ibrahim Resmi]] (1700-1780)
* [[Aziz Efendi]] (1749-1798)
* '''[[Galib Dede|Şeyh Gâlib]]''' (1757-1799) : ''[[Hüsn-ü Aşk]]''
* [[Umihana Čuvidina]] (oko 1794 - oko 1870)
* [[Ahmed Cevdet Paşa]] (1822-1895)
* [[Ibrahim Şinasi]] (1826 – 1871)
* [[Sami Frašeri]] (1850-1904) {{tick|13}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) 
* [[Ahmet Mithat]] (1844-1912), turski roman
* [[Namik Kemal]] (1840-1888) {{za}} (nedostaje izvora)
* [[Ebüzziya Mehmed Tevfik]] (1849 – 1913)
* [[Bursali Mehmet Tahir]] (1861 – 1925)
* [[Halid Ziya Uşaklıgil]] (1866 – 1945)
* [[Mehmet Akif Ersoy]] (1873–1936): ''[[Safahat]]'' (1911-1933)
* [[Ömer Seyfettin]] (1884-1920)
* [[Mehmet Fuad Köprülü]] (1890-1966)
* [[Ismail Habip Sevük]] (1892-1954)
* [[Recaizade Mahmud Ekrem]] (1847-1913)
* [[Selma Rıza]] (1872—1931) {{za}}
* [[Ziya Gökalp]] (1876-1924)
* [[Halide Edib Adıvar]] (1884 – 1964)
* [[Mithat Cemal Kuntay]] (1885 - 1956)
* [[Cevat Şakir Kabaağaçlı]] (1886 – 1973)
* [[Abdülhak Şinasi Hisar]] (1887 – 1963)
* [[Refik Halit Karay]] (1889 – 1965)
* [[Reşat Nuri Güntekin]] (1889 – 1956)
* '''[[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]''' (1889-1974) {{za}} {{tick|13}}
* [[Peyami Safa]] (1899–1961)
* [[Falih Rıfkı Atay]] (1894–1971)
* [[Mladoturci|Genç Türkler]] (1908-1922) i [[Mladoturska revolucija]]
* '''[[Nazım Hikmet]]''' (1902-1963)
* [[Ahmet Hamdi Tanpınar]] (1901-1962)
* '''[[Sait Faik Abasıyanık]]''' (1906 – 1954)
* [[Sabahattin Ali]] (1907 – 1948) {{za}}
* [[Kemal Tahir]] (1910 – 1973)
* '''[[Orhan Kemal]]''' (1914 – 1970)
* [[Fazıl Hüsnü Dağlarca]] (1914 – 2008)
* ''[[Garip]]'' : [[Orhan Veli]] (1914 – 1950), [[Oktay Rifat]] (1914 – 1988), [[Melih Cevdet]] (1915 – 2002)
* '''[[Tevfik Fikret]]''' (1867-1915)
* [[Yusuf Atılgan]] (1921 – 1989)
* [[Vüs'at Orhan Bener]] (1922 - 2005)
* '''[[Yaşar Kemal]]''' (1923-2015)
* [[Fakir Baykurt]] (1929 – 1999)
* [[Adalet Ağaoğlu]] (1929 – 2020)
* [[Bilge Karasu]] (1930 - 1995) {{za}} {{tick|13}}
* [[Furuzan Yerdelen]] (1932) {{za}} (nedostaju izvori, stilski je drven clanak)
* [[Yılmaz Güney]] (1937-1984) {{tick|13}}
* [[Mehmet Eroğlu]] (1948) {{za}} {{tick|13}}
* [[Nobelova nagrada za književnost|nobelovac]] '''[[Orhan Pamuk]]''' (1952)
* [[Elif Šafak|Elif Şafak]] (1971) {{tick|13}} (dopuniti bio, popraviti stil teksta)
* [[Murathan Mungan]] (1955)
* [[Oguz Atay|Oğuz Atay]] (1934-1977)
* [[Irfan Orga]] (1908-1970)
* [[Latife Tekin]] (1957)
* [[Ayşe Sarısayın]] (1957)
* [[Hasan Ali Toptaş]] (1958)
* [[Fethiye Cetin]] (1950)
* [[Zülfü Livaneli]] (1946)
* [[İhsan Oktay Anar]] (1960)
* [[Duran Çetin]] (1964) {{za}} (klica...)
* [[Mehmet Murat İldan]] (1965)
* [[Seyhan Kurt]] (1971) {{za}} (izvori...)
* [[Murat Uyurkulak]] (1972)
* [[Çiler İlhan]] (1972)
* [[Birgül Oğuz]] (1981)
* [[Sine Ergün]] (1982) {{za}} {{tick|13}}
* [[Burhan Sönmez]] (1965)
&lt;/small&gt;

==Osmanska povijest==
&lt;small&gt; 
* [[Mehmed II]] | [[Sulejman I]] | [[Mehmed-paša Sokolović]] | 
* [[Spisak sultana Osmanskog carstva|Spisak sultana]]{{tick|13}} | [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Spisak sadrazama]] | [[Lista sultanija Osmanskog carstva|Spisak sultanija]] {{tick|13}}{{tick|13}} (izvori...)
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]&lt;/nowiki&gt;
* [[Hronologija Osmanskog carstva]] | 
* [[Osman I]] | [[Orhan]] | [[Dursun Fakih]] | 
* [[Osmanska vojska]] | [[Danak u krvi|devşirme]] | [[Janjičari]] | [[Sejmeni]] | [[Spahija]] | [[Akindžije]] | [[Bašibozuk]] | 
* [[Doba lala]] {{za}} {{tick|13}} | 
* [[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] | [[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] | [[Mustafa Fazıl Paşa]] | [[Isa-beg Isaković]] | [[Lala Mustafa-paša]] | [[Hajrudin Barbarosa]] | [[Ibrahim-paša Pargalija]] | [[Koča Sinan-paša]] | [[Hekimoglu Ali-paša]] | [[Čandarli Halil Hajredin-paša]] | [[Alejdin-paša]] | [[Zagan-paša]] | [[Sulejman Baltaoğlu]] | 
* [[Ćuprilići]] {{za}} {{tick|13}} | [[Zurnazen Mustafa Paşa]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarif]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarifat Libanonske planine]] {{za}} {{tick|13}} {{tick|13}} | &lt;br/&gt;
&lt;br/&gt;
[[Bitka kod Mancikerta]] | [[Prvi križarski rat]] | [[Opsada Nikomedije]] | [[Bitka na Kosovu]] | [[Lazar Hrebeljanović]] | [[Bitka kod Nikopolja]] | [[Timur]] | [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Ancyre]] | [[Osmanski interegnum]] | [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka kod Galipolja]] | [[Pad Carigrada (1453)|Opsada Kostantinopole]] | [[Opsada Kroje]]{{za}}{{tick|13}} | [[Kroja]] | [[Skenderbeg]] | [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]] | [[Opsada Beča 1529.|Prva opsada Beča]] | [[Mohačka bitka]] | [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] | [[Bitka kod Lepanta]] | &lt;br/&gt;
[[Opsada Beča 1683.|Druga psada Beča]] | [[Bitka kod Sente]] | [[Bitka kod Petrovaradina]] | &lt;br/&gt;
[[Prvi srpski ustanak]] | [[Drugi srpski ustanak]] | [[Ali-paša Janjinski]] | [[Husein Gradaščević]] | [[Ali-paša Rizvanbegović]] | [[Veliki bosanski ustanak]] | [[Grčki rat za nezavisnost|Grčka revolucija]] | [[Bosansko-hercegovački ustanak]] | [[Albanski ustanak 1912.|Albanski ustanak]] | &lt;br/&gt;
[[Arhitektura]]: [[Hovsep Aznavur]] | [[Kolyu Ficheto]] | [[Mimar Kasemi]] | [[Kegham Kavafyan]] | [[Mimar Kemaleddin]] | [[Sarkis Lole]] | [[Antoine Ignace Melling]] | [[Mimar Hayruddin]] | [[Matrakçı Nasuh]] | [[Xenophon Paionidis]] | [[Sedefkar Mehmed Agha]] | [[Atik Sinan]] | [[Mimar Sinan]] | [[Vedat Tek]] | [[Alexander Vallaury]] | [[Krikor Amira Balyan]] | [[Garabet Amira Balyan]] | [[Nigoğayos Balyan]] | [[Sarkis Balyan]] | &lt;br/&gt;
[[Osmansko Carstvo]] | [[Hronologija Osmanskog carstva]] | [[Neoosmanizam]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Veliki vezir]] {{tick|13}} | [[Abdülcelil Levni]] | [[Joseph von Hammer-Purgstall]]
&lt;/small&gt;

==Geografija i ostalo==
&lt;small&gt;
[[Popis gradova u Turskoj]] {{tick|13}} | Kategorija:Gradovi u Turskoj | [[Istanbul]] | [[Sredozemno more]] | [[Arnavutköy]] | [[Izmir]] | [[Ankara]] | [[Bursa]] | [[Adana]] | [[Gaziantep]] | [[Antalya]] | [[Diyarbakır]] | [[Amasya]] | [[Söğüt]] | [[İznik]] | [[İzmit]] | [[Mersin]] | [[Van]] | [[Kayseri]] | [[Üsküdar]] | [[Sinop]] | [[Trabzon]] | [[Şanlıurfa]] | [[Malatya]] | [[Kahramanmaraş]] | [[Samsun]] | [[Gebze]] | [[Antiohija|Antakya]] | [[Tokat]] | [[Jedrene]] | [[Fetihiye]] | [[Denizli]] | [[Pamukkale]] | [[Bodrum]] | [[Çeşme]] | [[Manisa]] | [[İskenderun]] | [[Karaman]] | [[Osmaniye]] | [[Kars]] | [[Rize]] | [[Erzincan]] | [[Aksaray]] | [[Merzifon]] | [[Kütahya]] | [[Via Egnatia]] | [[Via Militaris]] | [[Via Pontica]] | [[Strata Diocletiana]] | [[Kültepe|Kaneš]] | [[Tarhuntassa]] | [[Hattusa]] | [[Poluotok Teke]] {{za}} {{tick|13}} | [[Arnavutköy (okrug)]] {{za}} | [[Anatolska ploča]] | [[Anatolija]] | [[Ararat]] | [[Beşiktaş]] | [[Galata|Karaköy]] | [[Beyoğlu|Pera]] | [[Maslak]] | [[Levent]] | [[Rumelija]] | [[Dardaneli]] | [[Bosfor]] | [[Zlatni rog]].&lt;br/&gt;
[[Bajazitova džamija]] | [[Edirnekapı]] | [[Yenikapı]] | [[Yedikule]] (''Yaldızlıkapı'', ''Altınkapı'', ''Porta Aurea'')&lt;br/&gt;
[[Selimija]] | [[Bursa]] | [[Cumalıkızık]] | [[Safranbolu]] | [[Diyarbakırska tvrđava]] | [[Hevselski vrtovi]] | [[Velika džamija i bolnica u Divriğiju]] | [[Hattusa]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Sulejmanije džamija]] | [[Manisa]] | [[Amasya]] | [[Kuşadası]] | &lt;br/&gt;
[[Letoon]] | [[Arslantepe]] | [[Afrodizija]] | [[Ani (grad)|Ani]] | [[Ksantos]] | [[Çatalhöyük]] | [[Nemrut]] | [[Ararat]] | [[Efes]] | [[Göbekli Tepe]] | [[Hijerapolis]] | [[Pamukkale]] | [[Hipodrom u Carigradu]] | [[Aja Sofija]] | [[Milet]] | [[Pergam]] | [[Kos (otok)|Kos]] | [[Santorini]] | [[Minojska erupcija]] | [[Eresos]] | [[Sinop]] | [[Lampsak]] | [[Kizik]] | [[Tars]] | [[Bitinija]] | [[Pont]] | [[Trakija]] | [[Alkej]] | &lt;br/&gt;
[[Hatun]]{{za}} | [[Aja Sofija]] | [[Biblioteka Celsa]] | [[Džamija sultana Ahmeta|Sultanahmetova džamija]] | [[Džamija Bajazita I.|Yildirimova džamija]] | [[Göreme]] | [[Pergamska biblioteka]] | [[Wilusa]] ili [[Troja]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Harem]] | [[Hipodrom u Carigradu|Konstantinov hipodrom]] | [[Zmijski stub]] | [[Yedikule]] | [[Dolmabahçe Saraj]] | [[Kula Galata]] {{za}}{{tick|13}}| [[Zelena grobnica]]  | &lt;br/&gt;
'''[[Turski jezik]]''' | [[Turska]] | [[Turkijski jezici]] | [[Staroanatolski turski jezik]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Oguzi]] {{za}}
&lt;/small&gt;

==Politika i povijest 19. i 20. stoljeća:==
&lt;small&gt; '''[[Tanzimat]]''' | [[Nahda]] | [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]] | [[Sanstefanski mir]] | '''[[Mlade Osmanlije]]''' {{za}} {{tick|13}} | '''[[Mladoturci]]''' | [[Panturkizam]] | [[Kolonijalizam]] | &lt;br/&gt;
[[Prvi balkanski rat]] i [[Drugi balkanski rat]] | [[Prvi svjetski rat]] | [[Armenski genocid]] | [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]] | '''[[Turski rat za nezavisnost|Turska revolucija]]''' | &lt;br/&gt;
'''[[Kemal Atatürk]]''' | [[İsmet İnönü]] | [[Kemalizam]] {{za}} | '''[[Ataturkove reforme]]''' | [[Sporazum u Sèvresu]] | [[Velika narodna skupština Turske]] {{za}} | [[Republikanska narodna stranka|Stranka CHP]] | [[Zakon o prezimenu (Turska)]] (1934) {{za}} {{tick|13}} | &lt;br/&gt;
[[Adnan Menderes]] | [[Celâl Bayar]] | [[Cemal Gürsel]] | [[Fahri Korutürk]] | [[Kenan Evren]] | [[Süleyman Demirel]] | [[Sivi vukovi]] | [[Abdullah Çatlı]] | [[Alparslan Türkeş]] | [[Državni udar u Turskoj]] | [[Državni udar u Turskoj 1960.|Državni udar 1960.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1971.|Državni udar 1971.]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.|Državni udar 1980.]] | [[Navodni državni udar u Turskoj 1993.|Državni udar 1993.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1997.|Državni udar 1997.]] | [[Državni udar u Turskoj 2016.|Državni udar 2016.]] | [[Millî Görüş]] | &lt;br/&gt;
[[Necmettin Erbakan]] | [[Recep Tayyip Erdoğan]] | [[Stranka pravde i razvoja (Turska)|Stranka AKP]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.]] | ''[[Ugovor o zapošljavanju između Zapadne Njemačke i Turske|Ugovor o gastarbajterima]]'' {{za}} | 
&lt;/small&gt;

==[[Stil]]==
&lt;small&gt; 
[[Anti-heroj]] | [[Ašik]] | [[Biografija]] | [[Divan (književnost)]] {{za}} | [[Divan (razvrstavanje)]] {{za}} | [[Gazel]] | [[Hadis]] | [[Hagiografija]] | [[Hikaye]] {{za}} | [[Historiografija]] | [[Kaligrafija]] | [[Kaside]] | [[Makam]] | [[Mawize]] | [[Mesnevija|Mesnevi]]{{tick|13}} | [[Metrika]] | [[Muhammes]] | [[Münacaat]] | [[Muraba]] | [[Müstezat]] | [[Naat]] | [[Nasib (književnost)|Nasib]] | [[Novela]] | [[Oda]] | [[Parodija]] | [[Poezija]] | [[Pripovijetka]] | [[Roman]] | [[Satira]] | [[Stih]] | [[Teatar sjena]] | [[Tughra]] | [[Tuyugh]] | [[Putopis]] |
&lt;/small&gt;

== Šablon:Turska književnost ==
Nacrt za '''[[Šablon:Turska književnost]]''' : &lt;br/&gt;

{{Navbox
| basestyle = background:#e20e0e;color:#fff;{{box-shadow border|a|black|1px}}
| name  = Turska književnost
| title = [[:Turska književnost|{{color|white|Turska književnost}}]]
| image = &lt;!-- [[Datoteka:*]] --&gt;
| bodyclass = hlist
| state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;

| group1 = Turkijsko doba
| list1  =
* [[Mahmud al-Kašgari]] 
* [[Jusuf Has Hadžib]]
* ''[[Kutadgu Bilig]]''
* ''[[Dede Korkut]]''

|group2 = Osmanska književnost
|list2 = {{Navbox|child|evenodd=swap

| group1 = Rano–osmansko doba
| list1  =
* [[Šeik Edebali]]
* [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]]
* [[Darir]]
* [[Ibn Arabi]]
* ''[[Osmanov san]]''
* [[Rumi]]
* [[Sultan Valad]]
* [[Ašik-paša|Aşık Paşa]]
* [[Yunus Emre]]

| group2 = Zlatno doba
| list2  =
* [[Mahmud-paša Anđelović|Adni]]
* [[Sultan Cem]]
* [[Nešri]]
* [[Kemalpaşazade]]
* [[Priştineli Mesihi|Mesihi]]
* [[Suzi Çelebi]]
* [[Revani]]
* [[Hayâlî]]
* [[Zati]]
* [[Mihri Hatun]]

| group3 = Suton
| list3  =
* [[Nefi]]
* [[Abdullah Bosnevi]]
* [[Evliya Çelebi]]
* [[Seyyid Vehbi]]
* [[Mehmed Raşid]]
* [[Osman-aga Temišvarski|Temeşvarlı Osman Ağa]]

| group4 = Opadanje
| list4  =
* [[Ibrahim Muteferika]]
* [[Sami Frashëri]]
* [[Namık Kemal]]
}}

| group3 = Republikansko doba
| list3  =
* [[Selma Rıza]]
* [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]
* [[Sabahattin Ali]]
* [[Bilge Karasu]]
* [[Yılmaz Güney]]
* [[Füruzan]]
* [[Mehmet Eroğlu]]
* [[Orhan Pamuk]]
* [[Elif Şafak]]
* [[Duran Çetin]]
* [[Sine Ergün]]
* [[Seyhan Kurt]]

}}&lt;noinclude&gt;
[[Kategorija:Književni šabloni]]

&lt;noinclude&gt;

==Alati==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:*ccf;&quot;
|-
|
&lt;small&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Filozofski romani]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Šabloni po strukama]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Jezični šabloni]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_book]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_AV_media]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_conference]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_encyclopedia]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_magazine]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_map]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_news]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_podcast]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_web]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_thesis]]&lt;/nowiki&gt;

&lt;nowiki&gt;{{cite web |url= |title= |last= |first= |date= |website= |publisher= |access-date=01. 01. 1900 |quote=}} &lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;nowiki&gt;{{cite book|last= |first= |year= |title=  |url= |location= |publisher= |pages= |ref = }}&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;abc&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;abc&quot;/&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;/small&gt;
|}

* [https://commons.wikimedia.org/wiki/Accueil Commons]

== Nagrade ==
{| style=&quot;float: left; background:transparent; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em&quot;
|-
|{{barnstar-rad i trud|Nagrada za rad i trud|Orijentolog}}
| &lt;gallery&gt;Image:Wiki_medal.jpg|&lt;center&gt;'''Wiki medalja'''&lt;/br&gt;Za albanske, turske i druge književne teme [[User:Igor Windsor|Igor Windsor]]&lt;/center&gt;&lt;/gallery&gt;
|{{Wikipedia:CEE Proljeće 2022/spomenica}}
|}
{{clear}}
&lt;div style=&quot;float:right; border:thin solid green; background-color:*f9f9f9&quot;&gt;
{{Currentdate}}
Ovaj ogranak Wikipedija projekta ima : '''&lt;div id=&quot;articlecount&quot; style=&quot;font-size:85%;&quot;&gt;[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}}]] {{plural:{{NUMBEROFARTICLES}}|članak|članka|članaka}} na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]]&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;'''

==&lt;big&gt;'''''Reference'''''&lt;/big&gt; (pa da!)==
* [[Izvori]]
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
* [https://vukajlija.com/ Leksikografski zavod]

как я люблю naš [[:wikt:Glavna strana|vikiriječnik]] :P

[[Kategorija:User sh]]</text>
      <sha1>bfobrjetm3mfmc5j1jdrr50ae5jkhs6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260211</id>
      <parentid>41260196</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T02:31:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20478" xml:space="preserve">


Pozdrav svima! Dobrodošli u ured vašeg Inokosnog organa. Pridružio sam se [[Srpskohrvatska Wikipedia|Srpskohrvatskoj Wikipediji]] kada je točno imala 454.760 članaka na [[Srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]] od kojih su neki &lt;del&gt;357 (tj. 0,07%)&lt;/del&gt; 369 (0,08%) [[Wikipedia:Izabrani članci|izabrani]].
&lt;br/&gt;
11.05.2022: 390 izabranih; ukupno 456.578 članaka na srpskohrvatskoj Wikipediji. 
&lt;br/&gt;

==Rabota==
&lt;small&gt;
* ''[[Zapadno-istočni Divan]]''
* [[Johann Wolfgang von Goethe|Jovan Vukohod Gothe]] iz [[Frankfurt am Main|Frankonovurda]]
* [[Honoré de Balzac|Honorije Balsakić]]
* [[Kraljevina Ugarska (1000–1526)|Hungarorum Regnum]] {{za}}
* [[Smederevo|Semendire]]
* [[Lista turcizama u srpskohrvatskom jeziku]] {{za}} i [[Turcizam]]
* [[Giacomo Leopardi]] {{za}}
* [[Vuk Stefanović Karadžić|Wolf Stefanssohn Karatschitz]]
* [[Turski jezik]]
* [[Hronologija Osmanskog carstva|Vremeplov Osmanskog carstva]] | [[Osmansko Carstvo]] | [[Istorija Osmanskog carstva]]
&lt;/small&gt;

==Turska književnost==

&lt;small&gt;
* '''[[Turska književnost]]'''
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Turska književnost]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Turski pisci]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Turski pjesnici]]&lt;/nowiki&gt;

* [[Arapska poezija]] ; [[Perzijska književnost]] ;[[Arapska književnost]] ; [[Kuran]]
::: [[Muhamed Šemsudin Hafiz|Hafiz]] | [[Firdusi]] (''[[Šahname]]'') | [[Sanai]] (''Hakim Abul-Madžd Madždud ibn Adam Sanai Gaznavi'') | [[Atar Nišapuri]] | [[Sadi]] (''[[Bostan (Sadi)|Bostan]]'', ''[[Golestan (Sadi)|Golestan]]'') | [[Nezami Gandžavi]] | [[Omar Hajjam]] | [[Abu Said]] (1350-1335) | [[Baba Taher]] | [[Baba Afzal]] (''Afdal al-Din Kashani'') | [[Al-Mutanabi]] | [[Imrul Kajs]] | [[Adi Ibn Zayd]] | [[Al-Hansa]] | [[Samaval ibn Adiya]] (''Samaw al ibn Adiya'') | [[Ibn Batuta]] | [[Al-Džahiz]] | [[Al-Tabari]] | [[Rabija od Basre]] | [[al-Hariri]] | [[Al-Gazali]] | [[Ibn Quzman]] | [[Jakut al-Hamavi]] | [[Ibn Khallikan]] | [[Halil Džubran]] | [[Rudaki]] | [[Farohi]] | [[Ibn Rušd]] | [[Ibn Sina]]

* [[Religija]] : [[Sufizam]]
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Mitološki arhetipovi]]&lt;/nowiki&gt;

&lt;/small&gt;
___________________________________
&lt;small&gt;
* [[Lütfi Paşa]]
* [[Aşık Çelebi]]
* [[Mehmet Fuad Köprülü]]
* [[Mehmet Köprülü]]
* [[Junus-paša]]
* [[Safija Sultanija]]
&lt;/small&gt;
___________________________________

&lt;small&gt;
* sultan [[Mustafa III]] (1717–1774, vlad. 1757–21. i januar 1774)
* sultan [[Selim III]] (1761–1808, vlad. 1789–1807)
* sultan [[Murat IV]] (1612–1640, vlad. 1623–1640)
* sultan [[Osman II]] (1604–1622, vlad. 1618–1622) 
* sultan [[Ahmed I]] (1590–1617, vlad. 1603–1617)
* sultan [[Sulejman I]] (1494–1566, vlad. 1520–1566)
* sultan [[Selim I]] (1470–1520, vlad. 1512–1520)
* sultan [[Bajazid II]] (1447–1512, vlad. 1481–1512)
&lt;/small&gt;
___________________________________

==Turska književnost (nastavak)==

&lt;small&gt;
* [[Mahmud al-Kašgari]] (1008-1105) {{tick|13}}
* [[Jusuf Has Hadžib]] (+1085?) {{tick|13}} : ''[[Kutadgu Bilig]]'' (1069/70.) {{tick|13}}
* [[Šeik Edebali]] (1206–1326) {{za}} {{tick|13}}
* [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]] (1351–1422) {{za}} (nedostaje izvora ; slika turbeta ; A. Bom.)
* proširenje : [[Darir]] (14. stolj.) {{za}} {{tick|13}}, [[Ebul Hasan Bekri]], [[Ibn Arabi]]
* ''[[Osmanov san]]'' (''Osman Gazi'nin rüyası'') {{za}} (malo preciznije u izvorima ; kategorije)
* '''[[Rumi]]''' 
* [[Hacı Bektaş-ı Veli]] (1209-1271)
* '''[[Sultan Valad]]''' (1226-1312) {{za}}
* [[Ašik-paša|Aşık Paşa]] (1272-1333)
* [[Yunus Emre]] (1238-1321) {{za}} {{tick|13}}
* [[Imadadin Nasimi|Imādud-Dīn Nasīmī]] (1369-1417)
* [[Ahmed Bican Yazıcıoğlu]] (?–1466)
* [[Aşıkpaşazade|Âşıkpaşazâde]] (oko 1400–1484)
* [[Mahmud Paša Abogović|Adni]] (1420-1474) {{tick|13}}
* [[Ahmed Paşa]] (1426-1497)
* [[Zeynep Hatun]] (1430?-1474)
* [[Ališer Navoj]] (1441-1501)
* [[Sultan Cem]] (1459-1495) {{tick|13}}
* [[Suzi Çelebi]] (oko 1455-1524) {{za}}
* ''[[Dede Korkut]]'' {{za}} (dodati)
* [[Nešri]] (oko 1450-1520) (klica)
* [[Uzun Firdevsi]] (1453-1512)
* [[Latifi|Latîfî]] (16. stoljeće)
* [[Guvahi|Güvahî]] (um. 1526) {{za}} (klica)
* [[Afitabi]], [[Makami]], [[Munirî]]
* [[Kemalpaşazade]] (1469-1534) {{za}} (puno toga nedostaje...)
* [[Priştineli Mesihi]] (1470-1512) {{za}} {{tick|13}}
* [[Zati]] (1471-1546) {{za}} (nedostaje izvora...)
* [[Revani]] (1475-1524) {{za}} {{tick|13}}
* [[Isa Necati]] (fl. 1480-1509)
* [[Lütfi Paşa]] (1488-1564)
* '''[[Fuzuli]]''' (1495-1556)
* [[Taşlıcalı Yahya]] (1498-1582)
* [[Seydi Ali Reis]] (1498–1563)
* [[Hayali]] (c. 1500 – 1557) {{za}} (izvori, još podataka, djela)
* [[Mihri Hatun]] (1460 - 1506) {{za}} (dopuniti)
* [[Ali Çelebi]] (1510-1572)
* [[Dukakinoğlu Ahmed]] (1514-1515)
* '''[[Aşık Çelebi]]''' (1520-1572)
* '''[[Baki (pisac)|Bâḳî]]''' (1526-1600)
* [[Gelibolulu Mustafa Ali]] (1541–1600)
* [[Hubbi Hatun]] (fl. 1550-1590)
* [[K̲h̲ayali Mehmed Bey]] (+1556)
* [[Nefi]] (1572-1636) {{za}}
* [[Abdullah Bosnevi]] (1584–1644) {{za}} {{tick|13}} (dopuniti)
* '''[[Evlija Čelebija|Evliya Çelebi]]''' (1611-1685) : ''[[Seyahatname]]'' {{za}}
* [[Katip Çelebi]] (1609-1657)
* [[Mustafa Naima|Naîmâ]] (1655-1716)
* [[Sari Mehmet Paša]] (1656-1717)
* [[Neşati]] (+1674)
* [[Yirmisekiz Mehmed Çelebi]] (oko 1670–1732)
* [[Mehmed Raşid]] (1670–1735) {{za}}
* [[Osman-aga Temišvarski]] (1671-1725)
* [[Seyyid Vehbi]] (1674-1736) {{za}} (nedostaje izvora)
* [[Ibrahim Muteferika]] (1674—1745) {{za}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) 
* ''[[Karađoz|Karađoz i Hadživat]]'' (''Karagöz ve Hacivat'')
* ''[[Nasredin hodža]]''
* ''[[Keloğlan]]'' {{za}}
* [[Nezim Frakulla]] (oko 1680–1760), [[Sulejman Naibi]], [[Hasan Zyko Kamberi]], [[Shahin Frashëri]], [[Dalip Frashëri]] ([[Bejtadži]])
* [[Ahmed Ibrahim Resmi]] (1700-1780)
* [[Aziz Efendi]] (1749-1798)
* '''[[Galib Dede|Şeyh Gâlib]]''' (1757-1799) : ''[[Hüsn-ü Aşk]]''
* [[Umihana Čuvidina]] (oko 1794 - oko 1870)
* [[Ahmed Cevdet Paşa]] (1822-1895)
* [[Ibrahim Şinasi]] (1826 – 1871)
* [[Sami Frašeri]] (1850-1904) {{tick|13}} (nedostaje podataka, izvora i preciznosti) 
* [[Ahmet Mithat]] (1844-1912), turski roman
* [[Namik Kemal]] (1840-1888) {{za}} (nedostaje izvora)
* [[Ebüzziya Mehmed Tevfik]] (1849 – 1913)
* [[Bursali Mehmet Tahir]] (1861 – 1925)
* [[Halid Ziya Uşaklıgil]] (1866 – 1945)
* [[Mehmet Akif Ersoy]] (1873–1936): ''[[Safahat]]'' (1911-1933)
* [[Ömer Seyfettin]] (1884-1920)
* [[Mehmet Fuad Köprülü]] (1890-1966)
* [[Ismail Habip Sevük]] (1892-1954)
* [[Recaizade Mahmud Ekrem]] (1847-1913)
* [[Selma Rıza]] (1872—1931) {{za}}
* [[Ziya Gökalp]] (1876-1924)
* [[Halide Edib Adıvar]] (1884 – 1964)
* [[Mithat Cemal Kuntay]] (1885 - 1956)
* [[Cevat Şakir Kabaağaçlı]] (1886 – 1973)
* [[Abdülhak Şinasi Hisar]] (1887 – 1963)
* [[Refik Halit Karay]] (1889 – 1965)
* [[Reşat Nuri Güntekin]] (1889 – 1956)
* '''[[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]''' (1889-1974) {{za}} {{tick|13}}
* [[Peyami Safa]] (1899–1961)
* [[Falih Rıfkı Atay]] (1894–1971)
* [[Mladoturci|Genç Türkler]] (1908-1922) i [[Mladoturska revolucija]]
* '''[[Nazım Hikmet]]''' (1902-1963)
* [[Ahmet Hamdi Tanpınar]] (1901-1962)
* '''[[Sait Faik Abasıyanık]]''' (1906 – 1954)
* [[Sabahattin Ali]] (1907 – 1948) {{za}}
* [[Kemal Tahir]] (1910 – 1973)
* '''[[Orhan Kemal]]''' (1914 – 1970)
* [[Fazıl Hüsnü Dağlarca]] (1914 – 2008)
* ''[[Garip]]'' : [[Orhan Veli]] (1914 – 1950), [[Oktay Rifat]] (1914 – 1988), [[Melih Cevdet]] (1915 – 2002)
* '''[[Tevfik Fikret]]''' (1867-1915)
* [[Yusuf Atılgan]] (1921 – 1989)
* [[Vüs'at Orhan Bener]] (1922 - 2005)
* '''[[Yaşar Kemal]]''' (1923-2015)
* [[Fakir Baykurt]] (1929 – 1999)
* [[Adalet Ağaoğlu]] (1929 – 2020)
* [[Bilge Karasu]] (1930 - 1995) {{za}} {{tick|13}}
* [[Furuzan Yerdelen]] (1932) {{za}} (nedostaju izvori, stilski je drven clanak)
* [[Yılmaz Güney]] (1937-1984) {{tick|13}}
* [[Mehmet Eroğlu]] (1948) {{za}} {{tick|13}}
* [[Nobelova nagrada za književnost|nobelovac]] '''[[Orhan Pamuk]]''' (1952)
* [[Elif Šafak|Elif Şafak]] (1971) {{tick|13}} (dopuniti bio, popraviti stil teksta)
* [[Murathan Mungan]] (1955)
* [[Oguz Atay|Oğuz Atay]] (1934-1977)
* [[Irfan Orga]] (1908-1970)
* [[Latife Tekin]] (1957)
* [[Ayşe Sarısayın]] (1957)
* [[Hasan Ali Toptaş]] (1958)
* [[Fethiye Cetin]] (1950)
* [[Zülfü Livaneli]] (1946)
* [[İhsan Oktay Anar]] (1960)
* [[Duran Çetin]] (1964) {{za}} (klica...)
* [[Mehmet Murat İldan]] (1965)
* [[Seyhan Kurt]] (1971) {{za}} (izvori...)
* [[Murat Uyurkulak]] (1972)
* [[Çiler İlhan]] (1972)
* [[Birgül Oğuz]] (1981)
* [[Sine Ergün]] (1982) {{za}} {{tick|13}}
* [[Burhan Sönmez]] (1965)
&lt;/small&gt;

==Osmanska povijest==
&lt;small&gt; 
* [[Mehmed II]] | [[Sulejman I]] | [[Mehmed-paša Sokolović]] | 
* [[Spisak sultana Osmanskog carstva|Spisak sultana]]{{tick|13}} | [[Spisak velikih vezira Osmanskog carstva|Spisak sadrazama]] | [[Lista sultanija Osmanskog carstva|Spisak sultanija]] {{tick|13}}{{tick|13}} (izvori...)
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Osmansko Carstvo]]&lt;/nowiki&gt;
* [[Hronologija Osmanskog carstva]] | 
* [[Osman I]] | [[Orhan]] | [[Dursun Fakih]] | 
* [[Osmanska vojska]] | [[Danak u krvi|devşirme]] | [[Janjičari]] | [[Sejmeni]] | [[Spahija]] | [[Akindžije]] | [[Bašibozuk]] | 
* [[Doba lala]] {{za}} {{tick|13}} | 
* [[Mahmud-paša Anđelović|Veli Mahmud-paša]] | [[Ahmed-paša Hercegović|Hersekli Ahmed-paša]] | [[Mustafa Fazıl Paşa]] | [[Isa-beg Isaković]] | [[Lala Mustafa-paša]] | [[Hajrudin Barbarosa]] | [[Ibrahim-paša Pargalija]] | [[Koča Sinan-paša]] | [[Hekimoglu Ali-paša]] | [[Čandarli Halil Hajredin-paša]] | [[Alejdin-paša]] | [[Zagan-paša]] | [[Sulejman Baltaoğlu]] | 
* [[Ćuprilići]] {{za}} {{tick|13}} | [[Zurnazen Mustafa Paşa]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarif]] {{za}} {{tick|13}} | [[Mutasarifat Libanonske planine]] {{za}} {{tick|13}} {{tick|13}} | &lt;br/&gt;
&lt;br/&gt;
[[Bitka kod Mancikerta]] | [[Prvi križarski rat]] | [[Opsada Nikomedije]] | [[Bitka na Kosovu]] | [[Lazar Hrebeljanović]] | [[Bitka kod Nikopolja]] | [[Timur]] | [[Bitka kod Ankare|Bitka kod Ancyre]] | [[Osmanski interegnum]] | [[Bitka kod Galipolja (1416)|Bitka kod Galipolja]] | [[Pad Carigrada (1453)|Opsada Kostantinopole]] | [[Opsada Kroje]]{{za}}{{tick|13}} | [[Kroja]] | [[Skenderbeg]] | [[Opsada Beograda (1456)|Opsada Beograda]] | [[Opsada Beča 1529.|Prva opsada Beča]] | [[Mohačka bitka]] | [[Bitka kod Sigeta|Opsada Sigeta]] | [[Bitka kod Lepanta]] | &lt;br/&gt;
[[Opsada Beča 1683.|Druga psada Beča]] | [[Bitka kod Sente]] | [[Bitka kod Petrovaradina]] | &lt;br/&gt;
[[Prvi srpski ustanak]] | [[Drugi srpski ustanak]] | [[Ali-paša Janjinski]] | [[Husein Gradaščević]] | [[Ali-paša Rizvanbegović]] | [[Veliki bosanski ustanak]] | [[Grčki rat za nezavisnost|Grčka revolucija]] | [[Bosansko-hercegovački ustanak]] | [[Albanski ustanak 1912.|Albanski ustanak]] | &lt;br/&gt;
[[Arhitektura]]: [[Hovsep Aznavur]] | [[Kolyu Ficheto]] | [[Mimar Kasemi]] | [[Kegham Kavafyan]] | [[Mimar Kemaleddin]] | [[Sarkis Lole]] | [[Antoine Ignace Melling]] | [[Mimar Hayruddin]] | [[Matrakçı Nasuh]] | [[Xenophon Paionidis]] | [[Sedefkar Mehmed Agha]] | [[Atik Sinan]] | [[Mimar Sinan]] | [[Vedat Tek]] | [[Alexander Vallaury]] | [[Krikor Amira Balyan]] | [[Garabet Amira Balyan]] | [[Nigoğayos Balyan]] | [[Sarkis Balyan]] | &lt;br/&gt;
[[Osmansko Carstvo]] | [[Hronologija Osmanskog carstva]] | [[Neoosmanizam]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Veliki vezir]] {{tick|13}} | [[Abdülcelil Levni]] | [[Joseph von Hammer-Purgstall]]
&lt;/small&gt;

==Geografija i ostalo==
&lt;small&gt;
[[Popis gradova u Turskoj]] {{tick|13}} | Kategorija:Gradovi u Turskoj | [[Istanbul]] | [[Sredozemno more]] | [[Arnavutköy]] | [[Izmir]] | [[Ankara]] | [[Bursa]] | [[Adana]] | [[Gaziantep]] | [[Antalya]] | [[Diyarbakır]] | [[Amasya]] | [[Söğüt]] | [[İznik]] | [[İzmit]] | [[Mersin]] | [[Van]] | [[Kayseri]] | [[Üsküdar]] | [[Sinop]] | [[Trabzon]] | [[Şanlıurfa]] | [[Malatya]] | [[Kahramanmaraş]] | [[Samsun]] | [[Gebze]] | [[Antiohija|Antakya]] | [[Tokat]] | [[Jedrene]] | [[Fetihiye]] | [[Denizli]] | [[Pamukkale]] | [[Bodrum]] | [[Çeşme]] | [[Manisa]] | [[İskenderun]] | [[Karaman]] | [[Osmaniye]] | [[Kars]] | [[Rize]] | [[Erzincan]] | [[Aksaray]] | [[Merzifon]] | [[Kütahya]] | [[Via Egnatia]] | [[Via Militaris]] | [[Via Pontica]] | [[Strata Diocletiana]] | [[Kültepe|Kaneš]] | [[Tarhuntassa]] | [[Hattusa]] | [[Poluotok Teke]] {{za}} {{tick|13}} | [[Arnavutköy (okrug)]] {{za}} | [[Anatolska ploča]] | [[Anatolija]] | [[Ararat]] | [[Beşiktaş]] | [[Galata|Karaköy]] | [[Beyoğlu|Pera]] | [[Maslak]] | [[Levent]] | [[Rumelija]] | [[Dardaneli]] | [[Bosfor]] | [[Zlatni rog]].&lt;br/&gt;
[[Bajazitova džamija]] | [[Edirnekapı]] | [[Yenikapı]] | [[Yedikule]] (''Yaldızlıkapı'', ''Altınkapı'', ''Porta Aurea'')&lt;br/&gt;
[[Selimija]] | [[Bursa]] | [[Cumalıkızık]] | [[Safranbolu]] | [[Diyarbakırska tvrđava]] | [[Hevselski vrtovi]] | [[Velika džamija i bolnica u Divriğiju]] | [[Hattusa]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Sulejmanije džamija]] | [[Manisa]] | [[Amasya]] | [[Kuşadası]] | &lt;br/&gt;
[[Letoon]] | [[Arslantepe]] | [[Afrodizija]] | [[Ani (grad)|Ani]] | [[Ksantos]] | [[Çatalhöyük]] | [[Nemrut]] | [[Ararat]] | [[Efes]] | [[Göbekli Tepe]] | [[Hijerapolis]] | [[Pamukkale]] | [[Hipodrom u Carigradu]] | [[Aja Sofija]] | [[Milet]] | [[Pergam]] | [[Kos (otok)|Kos]] | [[Santorini]] | [[Minojska erupcija]] | [[Eresos]] | [[Sinop]] | [[Lampsak]] | [[Kizik]] | [[Tars]] | [[Bitinija]] | [[Pont]] | [[Trakija]] | [[Alkej]] | &lt;br/&gt;
[[Hatun]]{{za}} | [[Aja Sofija]] | [[Biblioteka Celsa]] | [[Džamija sultana Ahmeta|Sultanahmetova džamija]] | [[Džamija Bajazita I.|Yildirimova džamija]] | [[Göreme]] | [[Pergamska biblioteka]] | [[Wilusa]] ili [[Troja]] | [[Topkapi Saraj]] | [[Harem]] | [[Hipodrom u Carigradu|Konstantinov hipodrom]] | [[Zmijski stub]] | [[Yedikule]] | [[Dolmabahçe Saraj]] | [[Kula Galata]] {{za}}{{tick|13}}| [[Zelena grobnica]]  | &lt;br/&gt;
'''[[Turski jezik]]''' | [[Turska]] | [[Turkijski jezici]] | [[Staroanatolski turski jezik]] | [[Osmanski turski jezik]] | [[Oguzi]] {{za}}
&lt;/small&gt;

==Politika i povijest 19. i 20. stoljeća:==
&lt;small&gt; '''[[Tanzimat]]''' | [[Nahda]] | [[Rusko-turski rat (1877–1878)|Rusko-turski rat]] | [[Sanstefanski mir]] | '''[[Mlade Osmanlije]]''' {{za}} {{tick|13}} | '''[[Mladoturci]]''' | [[Panturkizam]] | [[Kolonijalizam]] | &lt;br/&gt;
[[Prvi balkanski rat]] i [[Drugi balkanski rat]] | [[Prvi svjetski rat]] | [[Armenski genocid]] | [[Grčko-turski rat (1919–1922)|Grčko-turski rat]] | '''[[Turski rat za nezavisnost|Turska revolucija]]''' | &lt;br/&gt;
'''[[Kemal Atatürk]]''' | [[İsmet İnönü]] | [[Kemalizam]] {{za}} | '''[[Ataturkove reforme]]''' | [[Sporazum u Sèvresu]] | [[Velika narodna skupština Turske]] {{za}} | [[Republikanska narodna stranka|Stranka CHP]] | [[Zakon o prezimenu (Turska)]] (1934) {{za}} {{tick|13}} | &lt;br/&gt;
[[Adnan Menderes]] | [[Celâl Bayar]] | [[Cemal Gürsel]] | [[Fahri Korutürk]] | [[Kenan Evren]] | [[Süleyman Demirel]] | [[Sivi vukovi]] | [[Abdullah Çatlı]] | [[Alparslan Türkeş]] | [[Državni udar u Turskoj]] | [[Državni udar u Turskoj 1960.|Državni udar 1960.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1971.|Državni udar 1971.]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.|Državni udar 1980.]] | [[Navodni državni udar u Turskoj 1993.|Državni udar 1993.]] | [[Vojni memorandum u Turskoj 1997.|Državni udar 1997.]] | [[Državni udar u Turskoj 2016.|Državni udar 2016.]] | [[Millî Görüş]] | &lt;br/&gt;
[[Necmettin Erbakan]] | [[Recep Tayyip Erdoğan]] | [[Stranka pravde i razvoja (Turska)|Stranka AKP]] | [[Državni udar u Turskoj 1980.]] | ''[[Ugovor o zapošljavanju između Zapadne Njemačke i Turske|Ugovor o gastarbajterima]]'' {{za}} | 
&lt;/small&gt;

==[[Stil]]==
&lt;small&gt; 
[[Anti-heroj]] | [[Ašik]] | [[Biografija]] | [[Divan (književnost)]] {{za}} | [[Divan (razvrstavanje)]] {{za}} | [[Gazel]] | [[Hadis]] | [[Hagiografija]] | [[Hikaye]] {{za}} | [[Historiografija]] | [[Kaligrafija]] | [[Kaside]] | [[Makam]] | [[Mawize]] | [[Mesnevija|Mesnevi]]{{tick|13}} | [[Metrika]] | [[Muhammes]] | [[Münacaat]] | [[Muraba]] | [[Müstezat]] | [[Naat]] | [[Nasib (književnost)|Nasib]] | [[Novela]] | [[Oda]] | [[Parodija]] | [[Poezija]] | [[Pripovijetka]] | [[Roman]] | [[Satira]] | [[Stih]] | [[Teatar sjena]] | [[Tughra]] | [[Tuyugh]] | [[Putopis]] |
&lt;/small&gt;

== Šablon:Turska književnost ==
Nacrt za '''[[Šablon:Turska književnost]]''' : &lt;br/&gt;

{{Navbox
| basestyle = background:#e20e0e;color:#fff;{{box-shadow border|a|black|1px}}
| name  = Turska književnost
| title = [[:Turska književnost|{{color|white|Turska književnost}}]]
| image = &lt;!-- [[Datoteka:*]] --&gt;
| bodyclass = hlist
| state = &lt;includeonly&gt;{{{state|collapsed}}}&lt;/includeonly&gt;

| group1 = Turkijsko doba
| list1  =
* [[Mahmud al-Kašgari]] 
* [[Jusuf Has Hadžib]]
* ''[[Kutadgu Bilig]]''
* ''[[Dede Korkut]]''

|group2 = Osmanska književnost
|list2 = {{Navbox|child|evenodd=swap

| group1 = Rano–osmansko doba
| list1  =
* [[Šeik Edebali]]
* [[Sulejman Čelebija (pjesnik)|Sulejman Čelebija]]
* [[Darir]]
* [[Ibn Arabi]]
* ''[[Osmanov san]]''
* [[Rumi]]
* [[Sultan Valad]]
* [[Ašik-paša|Aşık Paşa]]
* [[Yunus Emre]]

| group2 = Zlatno doba
| list2  =
* [[Mahmud-paša Anđelović|Adni]]
* [[Sultan Cem]]
* [[Nešri]]
* [[Kemalpaşazade]]
* [[Priştineli Mesihi|Mesihi]]
* [[Suzi Çelebi]]
* [[Guvahi|Güvahî]]
* [[Revani]]
* [[Hayâlî]]
* [[Zati]]
* [[Mihri Hatun]]

| group3 = Suton
| list3  =
* [[Nefi]]
* [[Abdullah Bosnevi]]
* [[Evliya Çelebi]]
* [[Seyyid Vehbi]]
* [[Mehmed Raşid]]
* [[Osman-aga Temišvarski|Temeşvarlı Osman Ağa]]

| group4 = Opadanje
| list4  =
* [[Ibrahim Muteferika]]
* [[Sami Frashëri]]
* [[Namık Kemal]]
}}

| group3 = Republikansko doba
| list3  =
* [[Selma Rıza]]
* [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu]]
* [[Sabahattin Ali]]
* [[Bilge Karasu]]
* [[Yılmaz Güney]]
* [[Füruzan]]
* [[Mehmet Eroğlu]]
* [[Orhan Pamuk]]
* [[Elif Şafak]]
* [[Duran Çetin]]
* [[Sine Ergün]]
* [[Seyhan Kurt]]

}}&lt;noinclude&gt;
[[Kategorija:Književni šabloni]]

&lt;noinclude&gt;

==Alati==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|- style=&quot;background:*ccf;&quot;
|-
|
&lt;small&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Filozofski romani]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Šabloni po strukama]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[Kategorija:Jezični šabloni]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_book]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_AV_media]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_conference]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_encyclopedia]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_magazine]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_map]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_news]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_podcast]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_web]]&lt;/nowiki&gt;
* &lt;nowiki&gt;[[https://en.wikipedia.org/wiki/Template:Cite_thesis]]&lt;/nowiki&gt;

&lt;nowiki&gt;{{cite web |url= |title= |last= |first= |date= |website= |publisher= |access-date=01. 01. 1900 |quote=}} &lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;nowiki&gt;{{cite book|last= |first= |year= |title=  |url= |location= |publisher= |pages= |ref = }}&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;abc&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;abc&quot;/&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;br/&gt;
&lt;/small&gt;
|}

* [https://commons.wikimedia.org/wiki/Accueil Commons]

== Nagrade ==
{| style=&quot;float: left; background:transparent; margin-left: 1em; margin-bottom: 0.5em&quot;
|-
|{{barnstar-rad i trud|Nagrada za rad i trud|Orijentolog}}
| &lt;gallery&gt;Image:Wiki_medal.jpg|&lt;center&gt;'''Wiki medalja'''&lt;/br&gt;Za albanske, turske i druge književne teme [[User:Igor Windsor|Igor Windsor]]&lt;/center&gt;&lt;/gallery&gt;
|{{Wikipedia:CEE Proljeće 2022/spomenica}}
|}
{{clear}}
&lt;div style=&quot;float:right; border:thin solid green; background-color:*f9f9f9&quot;&gt;
{{Currentdate}}
Ovaj ogranak Wikipedija projekta ima : '''&lt;div id=&quot;articlecount&quot; style=&quot;font-size:85%;&quot;&gt;[[Special:Statistics|{{NUMBEROFARTICLES}}]] {{plural:{{NUMBEROFARTICLES}}|članak|članka|članaka}} na [[srpskohrvatski jezik|srpskohrvatskom]]&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;'''

==&lt;big&gt;'''''Reference'''''&lt;/big&gt; (pa da!)==
* [[Izvori]]
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
* [https://vukajlija.com/ Leksikografski zavod]

как я люблю naš [[:wikt:Glavna strana|vikiriječnik]] :P

[[Kategorija:User sh]]</text>
      <sha1>8iwpwzm00uey51vvxjvgc1y2qmfwibr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Šablon:Okrug Prešov</title>
    <ns>10</ns>
    <id>4672856</id>
    <revision>
      <id>41260162</id>
      <parentid>41258415</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T17:57:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <comment>link</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2544" xml:space="preserve">{{Navbox
|name    = Okrug Prešov
|title   = [[Okrug Prešov]] (2 + 89)
|image   =

|group1  = '''Grad(ovi)'''
|list1   = [[Veljki Šariš]] {{·}} '''[[Prešov]]'''
|group2  = '''Naseljena mjesta'''
|list2   = [[Abranovce]] {{·}} [[Bajerov]] {{·}} [[Bertotovce]] {{·}} [[Bzenov]] {{·}} [[Brežani (Prešov)|Brežani]] {{·}} [[Brestov (Prešov)|Brestov]] {{·}} [[Bretjejovce]] {{·}} [[Varhanjovce]] {{·}} [[Veljki Slivnjik]] {{·}} [[Vitjaz]] {{·}} [[Višna Šebastova]] {{·}} [[Geraltov]] {{·}} [[Gregorovce]] {{·}} [[Djemjata]] {{·}} [[Drjenov]] {{·}} [[Drjenovska Nova Ves]] {{·}} [[Dulova Ves]] {{·}} [[Žehnja]] {{·}} [[Žipov]] {{·}} [[Župčani]]{{·}} [[Zaborske]] {{·}} [[Zahradnje]] {{·}} [[Zlatá Banja]] {{·}} [[Janov (Prešov)|Janov]] {{·}} [[Janovik]] {{·}} [[Kapušani]] {{·}} [[Kvačani (Prešov)|Kvačani]] {{·}} [[Kendice]] {{·}} [[Kljenov]] {{·}} [[Kojatice (Prešov)|Kojatice]] {{·}} [[Kokošovce]] {{·}} [[Krížovani]] {{·}} [[Lada (Prešov)|Lada]] {{·}} [[Lažani (Prešov)|Lažani]] {{·}} [[Lipnjiki]] {{·}} [[Lipovce]] {{·}} [[Ličartovce]] {{·}} [[Lučina(Prešov)|Lučina]] {{·}} [[Ljemešani]] {{·}} [[Ljesiček]] {{·}} [[Ljubovec]] {{·}} [[Ljubotice]] {{·}} [[Mali Slivnjik]] {{·}} [[Mali Šariš]] {{·}} [[Medzani]] {{·}} [[Miklušovce]] {{·}} [[Mirkovce (Prešov)|Mirkovce]] {{·}} [[Mošurov]] {{·}}  [[Njemcovce (Prešov)|Njemcovce]] {{·}} [[Ovčje]] {{·}} [[Okružna]] {{·}} [[Ondrašovce]] {{·}} [[Petrovani]] {{·}} [[Podhorani (Prešov)|Podhorani]] {{·}} [[Podhradik]] {{·}} [[Proč]] {{·}} [[Pušovce]] {{·}} [[Radatice]] {{·}} [[Rokicani (Prešov)|Rokicani]] {{·}} [[Ruska Nova Ves]] {{·}} [[Svinja (Prešov)|Svinja]] {{·}} [[Sedlice (Prešov)|Sedlice]] {{·}} [[Senjakovce]] {{·}} [[Sucha Dolina]] {{·}} [[Tjerjakovce]] {{·}} [[Tjernja]] {{·}} [[Trnkov]] {{·}} [[Tulčik]] {{·}} [[Tuhrina]] {{·}} [[Fintice]] {{·}} [[Fričovce]] {{·}} [[Fuljanka]] {{·}} [[Hanjiska (Prešov)|Hanjiska]] {{·}} [[Hendrichovce]] {{·}} [[Hermanovce]] {{·}} [[Chmeljov]] {{·}} [[Chmeljovec]] {{·}} [[Chminjani]] {{·}} [[Chminjanska Nova Ves]] {{·}} [[Chminjanske Jakubovani]] {{·}} [[Hrabkov]] {{·}} [[Čelovce (Prešov)|Čelovce]] {{·}} [[Červenjica]] {{·}} [[Šariška Poruba]] {{·}} [[Šariška Trstjena]] {{·}} [[Šariške Bohdanovce]] {{·}} [[Šindljar]] {{·}} [[Široke (Prešov)|Široke]] {{·}} [[Štjefanovce (Prešov)|Štjefanovce]]
}}
&lt;noinclude&gt;
[[Kategorija:Okrug Prešov|*]]
[[Kategorija:Slovački šabloni|Prešov]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>58qgelj7ce6c02rul5iv7rgmsmru4im</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kemalizam</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4672874</id>
    <revision>
      <id>41260207</id>
      <parentid>41257073</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T01:42:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4183" xml:space="preserve">'''Kemalizam''' je opći naziv za [[Ideologija|ideologiju]] [[Kemal Atatürk|Kemala Atatürka]] s kojom je vođa turske republikanske revolucije osvojio [[Turska|Tursku]] i kroz radikalne reforme vladao od [[1922.]] do [[1938.]] Na [[Turski jezik|turskom]] se obilježava rječju ''Kemalizm'' iliti ''Atatürkçülük'' ili još ''Atatürkçü düşünce'' (Ataturkova ideologija).&lt;br/&gt;
Atatürk je [[1923.]] osnovao stranku [[Republikanska narodna stranka|C.H.P.]], koja će biti glavni nosilac njegove ideologije i uostalom glavna stranka u [[Turska|Republici Turskoj]] do dolaska na vlasti [[Adnan Menderes|Adnana Menderesa]] u maju [[1950.]] Poslije smrti Atatürka, vodstvo stranke je preuzeo [[İsmet İnönü]], dok u prvim godinama partije važnu ulogu su imali [[Celal Bayar]], [[Refik Saydam]] pa sporedno i književnik [[Yakup Kadri Karaosmanoğlu|Yakup Kadri]].&lt;br/&gt;
Zanimljiva osobina Kemalizma je to što je u prvoj polovici [[20. vijek]]a imao [[Radikalizam|radikalan]] i [[Revolucija|revolucionaran]] postupak a istovremeno je sakupio u jednoj ideologiji više osobina što su u to vrijeme bile suprotne i proturiječne. Atatürkova teorija je istovremeno bila usmjerena narodu, skupštinskoj vlasti, kultu nacije, kultu državnog aparata i socijalnoj pravdi, što čini tursko iskustvo zaseban i zanimljiv slučaj kada bismo proučavali 20. stoljeće.
Načela kemalizam su sažeta u takozvanoj teoriji '''''šest strijela''''' (''Altı Ok''):
* &lt;u&gt;Republikanstvo&lt;/u&gt; (''cumhuriyetçilik''): novi državni okvir umjesto [[Monarhija|monarhije]] (''[[sultanat]]a'') i centralnosti [[Osmanska dinastija|Osmanske dinastije]]. Kemalistički [[republikanizam]] je tip [[ustav]]ne republike, u kojoj se biraju predstavnici naroda, te oni moraju vladati u skladu s postojećim ustavnim zakonom koji ograničava vlast nad građanima;
* &lt;u&gt;Populizam&lt;/u&gt; (''halkçılık''): socijalna revolucija putem koje politička moć prelazi u ruke građana. Atatürk teorizira društveno–ekonomsku transformaciju mada on odbacuje klasni sukob (usp. [[Marksizam]]) i [[kolektivizam]] (usp. [[Komunizam]]). Kemalistički populizam vjeruje da je nacionalni identitet iznad svega dakle socijalna revolucija se ostvaruje u klasnoj suradnji, u nacionalnom jedinstvu i u principu solidarnosti;
* &lt;u&gt;Laicizam&lt;/u&gt; (''laiklik''): princip po kojem je Turska laična republika, odnosno država koja odbija svako vjersko uplitanje u političkim odlukama. [[Osmansko carstvo]] je bilo [[islam]]ska država, uglavnom po liniji [[Sunizam|sunizma]] i [[Sufizam|sufizma]], i u kojoj je poglavar bio na položaju [[halifa|halife]] (od [[1519.]] sa sultanom [[Selim I|Selim]]om). Atatürk je se dosta oslanjao na principe [[Code civil|francuskog]] i [[Švicarska #Politički sistem|švicarskog sustava]], stoga je [[1924.]] ukinuo stoljetni kalifat i ostranio vjerske figure (na pr. [[Šejh-ul-islam]]) koje su za vrijeme sultana donosile odluke (odnosno uvjetne savijete) na polju zakona i prava, obrazovanja, etike. Te figure su prešle pod kontrolom državnih ministarstava, na pr. ministarstva kulture ili sl.;
* &lt;u&gt;Revolucija&lt;/u&gt; (''inkılapçılık''): potreba za obnovi, što znači zamjena tradicionalnih ustanova i pojmova sa modernim. [[Kemal Atatürk|Atatürk]] je zagovarao temeljnu društvenu promjenu kroz revoluciju, dakle njegov pojam reforme isključuje ikakav kompromis sa starim poredom, reforma je oblikovanje iznova; 
* &lt;u&gt;Nacionalizam&lt;/u&gt; (''milliyetçilik''): krajnji cilj ostaje stvaranje [[Nacija|nacionalne]] države od ostataka više–religijskog i multi–etničkog [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]]. Atatürkov nacionalizam potječe iz teorije [[Društveni ugovor|društvenog ugovora]] (usp. [[Jean-Jacques Rousseau|Rousseau]]), posebice iz građanskog nacionalističkog principa;
* &lt;u&gt;Statizam&lt;/u&gt; ili centralnost države (''devletçilik''): Atatürk je smatrao da potpuna modernizacija Turske ovisi o gospodarskom i tehnološkom razvoju, stoga on je državu tumačio kao uređaj koji regulira opće ekonomske djelatnosti u zemlji i podržava ona značajna područija kojima privatna poduzeća nisu bila sklona.

[[Kategorija:Historija Turske]] [[Kategorija:Ideologije]]</text>
      <sha1>198ajl3nsl4uvyb27dqhlu3ij1dynng</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Raspjevana revolucija</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673153</id>
    <revision>
      <id>41260221</id>
      <parentid>41260150</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T11:50:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <comment>/* Estonija */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17195" xml:space="preserve">[[File:Öised laulupeod 88 (65).jpg|thumb|320px|Spontani prosvjedi pjesmom tokom [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]] [[1988.]] godine bili su početak Raspjevane revolucije, koja je po tim događajima i dobila svoje ime.]]
'''Raspjevana revolucija''' ([[estonski]]: ''laulev revolutsioon''; [[latvijski]]: ''dziesmotā revolūcija''; [[litvanski]]: ''dainuojanti revoliucija'') je uobičajeni naziv za događaje koji su doveli do obnove suvereniteta [[Estonija|Estonije]], [[Latvija|Latvije]] i [[Litva|Litve]], triju [[Baltičke države|baltičkih država]] pod sovjetskom kontrolom, usred [[Raspad Sovjetskog Saveza|raspada Sovjetskog Saveza]].&lt;ref&gt;*{{cite book | last=Thomson | first=Clare | title=The Singing Revolution: A Political Journey through the Baltic States | location=London  | publisher=Joseph | year=1992 | isbn=0-7181-3459-1 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | last=Ginkel | first=John |date=September 2002 | title=Identity Construction in Latvia's &quot;Singing Revolution&quot;: Why inter-ethnic conflict failed to occur | journal=Nationalities Papers | volume=30| issue=3| pages=403–433 | doi=10.1080/0090599022000011697| s2cid=154588618 }}&lt;/ref&gt; Sam termin skovao je estonski aktivist i umjetnik [[Heinz Valk]] u novinskom članku objavljenom tjedan dana nakon spontanih masovnih demonstracija pjevanjem koje su u [[10. lipnja|10.]] i [[11. lipnja]] [[1988.]] godine održane na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačkom polju]], mjestu održavanja [[Laulupidu|Estonskog festivala pjesme]].&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nI73PdnqQlcC|title=Between Utopia and Disillusionment: A Narrative of the Political Transformation in Eastern Europe|first=Henri|last=Vogt|date=1 January 2005|publisher=Berghahn Books| isbn=9781571818959 |access-date=1 January 2022|via=Google Books}}&lt;/ref&gt; Nedugo nakon ovih događaja, sve su tri republike proglasile i dobile priznanje svoje nezavisnosti od Sovjetskog Saveza.

== Pozadina ==

Tijekom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], tri [[baltičke države]] [[Sovjetska aneksija baltičkih država|okupirane]] su i pripojene [[SSSR|Sovjetskom Savezu]] za vrijeme [[Staljin]]a, prvo [[1940.]] godine, a onda ponovo [[1944.]] godine. Situacija se nije značajno mijenjala tokom desetljeća; Zapad u pravilu nije priznavao sovjetsku okupaciju baltičkih država, dok su sovjetske vlasti sustavno gušile bilo kakve pokrete i ideje o reuspostavi suvereniteta triju baltičkih država. Represija je oslabila nakon [[Staljin]]ove smrti, ali nije potpuno nestala, sve do [[1985.]] godine, kada je tadašnji sovjetski čelnik [[Mihail Gorbačov]] predstavio političko-ekonomske mjere ''[[glasnost]]'' i ''[[perestrojka|perestrojku]]''. Cilj ovih mjera bio je stimulirati propadajuću sovjetsku ekonomiju i potaknuti produktivnost, posebice na području potrošačkih dobara, liberalizacije korporativnih biznisa i jačanja uslužne ekonomije. ''Glasnost'' je, pak, dokinula državnu cenzuru i političku represiju, što je, jasno, dovelo do &quot;buđenja&quot; u neruskim sovjetskim republikama. 

Dotad službeno nepriznati problemi koje je službena Moskva držala tajnima konačno su obznanjeni javnosti, što je dovelo do nezadovoljstva na Baltiku. U kombinaciji s [[Sovjetsko-afganistanski rat|ratom u Afaganistanu]] i ranijom [[Černobilska katastrofa|nuklearnom katastrofom u Černobilu]], nezadovoljstvo je izraženo na vrlo javan, eksplozivan i politički eksponiran način. Estonci su se brinuli oko [[Demografska prijetnja|demografske prijetnje]] svom nacionalnom identitetu koja je došla u vidu velikog priliva stranih radnika koji su trebali raditi na velikim sovjetskim razvojnim projektima poput rudarenja [[fosfat]]a (vidi: [[Fosforitni rat]]).&lt;ref&gt;''Estonia and the Estonians'', Toivo U. Raun, Hoover Press, 2001, p. 223&lt;/ref&gt; 

Pristup emigrantskim zajednicama sa Zapada kao i, posebno u Estoniji, jačanje neformalnih odnosa s [[Finska|Finskom]] te pristup finskoj televiziji (koja je stanovništu Sovjetskog Saveza pokazala kako izgleda život na Zapadu), dodatno su doprinijele jačanju nezadovoljstva u Sovjetskom Savezu te su dovele do sve češćih demonstracija uslijed popuštanja državne represije u drugoj polovici [[1980e|1980-ih]] godina. 

Masovne demonstracije protiv Sovjetskog Saveza započele su nakon što je [[Moskva]] odbila uzeti u obzir nacionalne senzibilitete svojih saveznih republika. Moskva se, naime, nadala da će neruski narodi htjeti ostati u Sovjetskom Savezu unatoč činjenici da su svi njihovi državni i nacionalni simboli sustavno uklanjani, međutim situacija se toliko pogoršala da su već [[1989.]] godine započele kampanje za aktivno odvajanje neruskih država iz Sovjetskog Saveza.

== Estonija ==
[[File:Öised laulupeod 88 (66).jpg|thumb|320px|[[Laulupidu|Estonski festival pjesme]] [[1988.]] godine bio je kulminacija Raspjevane revolucije u Estoniji.]]
Plan sovjetske vlade da eksploatira [[fosforit]] u [[Lääne-Viru|okrugu Lääne-Viru]] s potencijalno katastrofalnim učincima za okoliš i društvo obznanjen je u veljači [[1987.]] godine. To je započelo tzv. [[Fosforitni rat]], glasnu kampanju za zaštitu okoliša usmjernu protiv djelovanja sovjetske vlade.&lt;ref&gt;[http://www.estonica.org/en/Phosphorite_War/ Phosphorite War] Estonica. Ecyclopaedia about Estonia&lt;/ref&gt; Dana [[23. kolovoza]] [[1987.]] godine, aktivistička grupacija [[MRP-AEG]] održala je [[sastanak u Hirveparku]] u [[Vanalinn|staroj jezgri]] [[Tallinn]]a, tražeći javno objavljivanje i osudu tajnog protokola [[Pakt Ribbentrop-Molotov|pakta Ribbentrop-Molotov]]; na prosvjedu je bilo između dvije i pet tisuća ljudi.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Estonia: identity and independence |last= Subrenat |first=Jean-Jacques |year=2004 |publisher=Rodopi |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=228 |url=https://books.google.com/books?id=kBZlHdp7tdcC&amp;pg=RA1-PA228&amp;dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |title=Historical dictionary of Estonia |last=Miljan |first=Toivo |year=2004 |publisher=Scarecrow Press |isbn=978-0-8108-4904-4 |page=399 |url=https://books.google.com/books?id=xeXwMDZbTBoC&amp;pg=PA399&amp;dq=%22Hirvepark+meeting%22 }}&lt;/ref&gt;

Serijal &quot;Pet domoljubnih pjesama&quot; [[Alo Mattiisen|Ala Mattiisena]] premijerno je izveden na Pop festivalu u [[Tartu]]u u svibnju [[1988.]] godine.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.estonica.org/en/The_Singing_Revolution/|title=Estonica.org - The Singing Revolution|website=www.estonica.org|language=en|access-date=2018-04-19}}&lt;/ref&gt; U lipnju iste godine održan je festival u staroj jezgri Tallinna, a nakon službenog dijela festivala, sudionici su se preselili na [[Pjevačko polje (Tallinn)|Pjevačko polje]] i spontano počeli pjevati domoljubne pjesme.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.onthisdeity.com/10th-june-1988-%E2%80%93%C2%A0the-singing-revolution/|title=10th June 1988 – the Singing Revolution|work=Dorian Cope presents On This Deity|access-date=2018-04-19|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Mattiisenov serijal pjesama ponovo je javno izveden na ljetnom rock festivalu u [[Tallinn]]u, održanom krajem kolovoza [[1988.]] godine.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.rocksummer.ee/en/history/1988-|title=1988 – Rock Summer I - Rock Summer|website=www.rocksummer.ee|language=en|access-date=2018-04-19}}&lt;/ref&gt; U rujnu iste godine održan je i [[Laulupidu|Estonski festival pjesme]], koji je bio kulminacija ovih događanja.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; U tom je periodu [[Trivimi Velliste]], čelnik Društva estonske baštine, prvi javno iskazao težnje ka obnovom estonskog suvereniteta.&lt;ref&gt;{{Cite web|title = Estonica.org - Song of Estonia|url = http://www.estonica.org/en/Song_of_Estonia/|website = Estonica.org|access-date = 2016-02-15}}&lt;/ref&gt; U studenom iste godine Vrhovni sovjet Estonske SSR izdao je [[Deklaracija suvereniteta Estonske SSR|Deklaraciju suvereniteta Estonske SSR]], što je bio prvi formalni čin prema obnovi suvereniteta.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; Godinu dana kasnije, [[23. kolovoza]] [[1989.]] godine, organiziran je tzv. [[Baltički put]], neprekinuti ljudski lanac koji je išao od [[Tallinn]]a do [[Vilnius]]a.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/|title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) {{!}} ICNC|date=2016-02-25|work=ICNC|access-date=2018-04-19|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 

Tzv. Raspjevana revolucija trajala je ukupno četiri godine, a obilježio ju je niz protesta raznih oblika. Revoluciju su predvodile tri različite skupine: Društvo estonske baštine, Narodni front i Nacionalna stranka nezavisnosti. Društvo estonske baštine, osnovano [[1987.]] godine, fokusiralo se na širenje svijesti o estonskoj historiji kako bi dobilo podršku za sticanje nezavisnosti od Sovjeta. Narodni front, osnovan [[1988.]] godine, želio je reorganizirati Estoniju kao samoupravnu jedinicu u sklopu labave sovjetske konfederacije. Nacionalna stranka nezavisnosti, osnovana također [[1988.]] godine, bila je radikalnija i zahtijevala je potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Estonia's Singing Revolution (1986-1991) |url=https://www.nonviolent-conflict.org/estonias-singing-revolution-1986-1991/ |access-date=2022-04-06 |website=ICNC |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=You are being redirected... |url=https://tavaana.org/en/case-studies/Singing_Revolution_En |access-date=2022-04-06 |website=tavaana.org|date=24 August 2019 }}&lt;/ref&gt; 

Tokom [[1991.]] godine, dok su službena Moskva i sovjetska vojska pokušali zaustaviti estonski napredak, novoizabrane estonske vlasti proglasile su obnovu estonske državnosti i potpunu nezavisnost od Sovjetskog Saveza. Velika grupa nenaoružanih prosvjednika okupila se oko zgrade parlamenta, radijskih i televizijskih postaja kako bi ih zaštitila od eventualnog napada sovjetske vojske; srećom, do napada nikada nije ni došlo. Ovakvim je djelovanjem Estonija uspjela ostvariti svoju nezavisnost bez ijedne prolivene kapi krvi.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100930180917/http://www.stateofworldliberty.org/report/results.html|url-status=dead|title=State of World Liberty|archive-date=30 September 2010|access-date=1 January 2022}}&lt;/ref&gt; 

Nezavisnost je službeno proglašena kasno tokom poslijepodneva [[20. kolovoza]] [[1991.]] godine, nakon što je postignut dogovor između nekolicine političkih stranaka. Sljedećeg su jutra, prema izvještaju estonske televizije, sovjetske trupe pokušale zauzeti [[Televizijski toranj u Tallinnu|tallinnski TV toranj]], ali bez uspjeha.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://etv.err.ee/|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080214015907/http://www.etv.ee/index.php?0536408|url-status=dead|title=ETV|archive-date=14 February 2008|website=Etv.err.ee|access-date=1 January 2022}}&lt;/ref&gt; Istovremeno, [[Kolovoški puč|komunistički pokušaj puča]] u Sovjetskom Savezu propeo je usred masovnih prodemokratskih prosvjeda na čijem je čelu bio [[Boris Jeljcin]]. 

Dana [[22. kolovoza]] [[1991.]] godine [[Island]] je postao prva zemlja koja je priznala nezavisnost Estonije. Danas se na zidu zgrade Ministarstva vanjskih poslova nalazi spomen ploča koja komemorira ovaj događaj, dok se samo Ministarstvo nalazi na adresi Islandski trg 1. Tekst na ploči napisan je na [[islandski|islandskom]], [[estonski|estonskom]] i [[engleski|engleskom]]. Neke druge zemlje uopće nisu bile priznale sovjetsku okupaciju Estonije, tako da je proces priznanja bio čisto formalan.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Chen|first1=Ti-Chiang Chen|title=The international law of recognition|date=1951|publisher=Рипол Классик|isbn=9785875231827|page=157|url=https://books.google.com/books?id=3g8KAwAAQBAJ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|author1=Toomas Hendrik Ilves|author-link=Toomas Hendrik Ilves|title=President of the Republic at the State Dinner hosted by President T. E. Mary McAleese and Dr. Martin McAleese, Dublin, Republic of Ireland, 14 April 2008|url=http://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|website=President Republic of Estonia|publisher=Estonia|access-date=20 April 2015|quote=The President of Estonia Toomas Hendrik Ilves said: &quot;... ... we are thankful that Ireland never recognised the illegal annexation of Estonia by the Soviet Union after the Second World War.  We will never forget John McEvoy, Estonia’s honorary consul in Dublin from 1938 to 1960.|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20151223062704/https://president.ee/en/official-duties/speeches/2625-president-of-the-republic-at-the-state-dinner-hosted-by-president-t-e-mary-mcaleese-and-dr-martin-mcaleese-14-april-2008-dublin-republic-of-ireland/index.html|archive-date=23 December 2015}}&lt;/ref&gt;

== Latvija ==

== Litva ==

== Značajne protestne pjesme ==
* &quot;[[Baltik se budi!]]&quot; ({{lang-lt|Bunda jau Baltija}}, {{lang-lv|Atmostas Baltija}}, {{lang-et|Ärgake, Baltimaad}}) ([[Estonija]]/[[Latvija]]/[[Litva]])
* &quot;Brīvību Baltijai&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Latvija]]) (sh. &quot;Sloboda za Baltik&quot;)
* &quot;Dzimtā valoda&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Latvija]]) (sh. &quot;Materinji jezik&quot;)
* ''[[Lāčplēsis (rock opera)|Lāčplēsis]]'' ([[Latvija]]) (sh. &quot;Ubojica medvjeda&quot;)
* &quot;Manai Tautai&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&amp;parentType=VirtualSchool&amp;parentId=4193|title=Latvijas neatkarības atjaunošana|language=lv|access-date=29 March 2013|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20130522204140/http://www.uzdevumi.lv/ExerciseRun/RunExercise?exerciseId=62c3eab0-edcb-4ed4-bcb2-5b8950581565&amp;parentType=VirtualSchool&amp;parentId=4193|archive-date=22 May 2013}}&lt;/ref&gt; ([[Latvija]]) (sh. &quot;Mojoj naciji&quot;)
* &quot;Gaismas pils&quot;&lt;ref name=&quot;Kudiņš&quot;&gt;{{cite journal |last=Kudiņš |first=Jānis |year=2019 |title= Phenomenon of the Baltic singing revolution in 1987-1991: Three Latvian songs as historical symbols of non-violent resistance |url=http://www.doiserbia.nb.rs/img/doi/1450-9814/2019/1450-98141926027K.pdf |journal=Muzikologija |issue=26 |pages=27–39 |access-date=November 18, 2020 |doi=10.2298/MUZ1926027K|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; ([[Latvija]]) (sh. &quot;Dvorac svjetlosti&quot;)
* &quot;Pūt, Vējiņi!&quot;&lt;ref name=&quot;Kudiņš&quot;/&gt; – latvijska verzija [[Livonci|livonske]] vjenčane narodne pjesme (&quot;Pūgõ tūļ&quot;), a koja se često koristila kao neslužbena zamjena za [[Dievs, svētī Latviju!|državnu himnu]] za vrijeme sovjetskog doba. ([[Latvija]]) (sh. &quot;Pušite, vjetrovi!&quot;)
* &quot;[[Saule, Pērkons, Daugava]]&quot;&lt;ref name=&quot;Kudiņš&quot;/&gt; ([[Latvija]]) (sh. &quot;Sunce, grom, [[Daugava]]&quot;)
* &quot;Ei ole üksi ükski maa&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Estonija]]) (sh. &quot;Nijedna zemlja nije sama&quot;)
* &quot;[[Eestlane olen ja eestlaseks jään]]&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Estonija]]) (sh. &quot;Ja sam Estonac i ostat ću Estonac&quot;)
* &quot;Isamaa ilu hoieldes&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Estonija]]) (sh. &quot;Ljepota domovine&quot;)
* &quot;Sind surmani&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Estonija]])
* &quot;Mingem üles mägedele&quot;&lt;ref name=&quot;uzd&quot;/&gt; ([[Estonija]]) (sh. &quot;Idemo u planine&quot;)
* &quot;Laisvė&quot; (originalni izv. Eurika Masytė) ([[Litva]]) (sh. &quot;Sloboda&quot;)
* &quot;Palaimink Dieve mus&quot; ([[Litva]]) (sh. &quot;Bog nas blagoslovio&quot;)
* &quot;Dėl Tos Dainos&quot; ([[Litva]]) (sh. &quot;Za tu pjesmu&quot;)
* &quot;Pabudome ir kelkimės&quot; ([[Litva]]) (sh. &quot;Probudili smo se, sada ustanimo&quot;)
* &quot;Kokia nuostabi, Lietuva esi&quot; (originalni izv. Kipras Mašanauskas) ([[Litva]]) (sh. &quot;Kako si čudesna, Litvo&quot;)
* &quot;Šaukiu aš tautą&quot; (originalni izv. Vytautas Kernagis) ([[Litva]]) (sh. &quot;Pozivam naciju&quot;)
* &quot;Tėvyne dainų ir artojų&quot; (originalni izv. Rondo) ([[Litva]]) (sh. &quot;Domovine pjesme i sinova zemlje&quot;)
* &quot;Mano mylimoji / per pasaulio sniegą ...&quot; (originalni izv. Gintarė Jautakaitė) ([[Litva]]) (sh. &quot;Moja voljena / Kroz svjetski snijeg&quot;)
* &quot;Broli, neverk&quot;! ([[Litva]]) (sh. &quot;Brate, ne plači&quot;)

== Vidi i ==
* [[Baltički put]]
* [[Raspad Sovjetskog Saveza]]

== Reference ==
{{reflist}}

== Vanjske veze ==
{{Commons category}}
* [http://lietuviu-bendruomene.org/lithuania.html A Lithuanian history, including information about Bloody Sunday]
* [http://www.tallinn-life.com/tallinn/estonian-singing-revolution  Tallinn-Life: ''A Brief Guide to the Estonian Singing Revolution'']
* [https://web.archive.org/web/20111114094618/http://www.okupatsioon.ee/en/lists/47-aadu-jogisoo Aadu Jogiaas: Disturbing soviet transmissions in August 1991] Museum of Occupations
* [http://www.singingrevolution.com ''The Singing Revolution'', US documentary film of the Estonian Singing Revolution]
* [http://nvdatabase.swarthmore.edu/content/estonians-campaign-independence-singing-revolution-1987-1991 General information about The Singing Revolution]
* [http://www.artsci.washington.edu/newsletter/Dec13/Baltics.asp Washington Newsletter - When Songs Trumped Rifles]
* [https://www.youtube.com/watch?v=15lKhXhKljc  Singing Revolution Cantata performance at UIC pavilion, Chicago, IL, Summer, 2015]

{{Hladni rat}}
{{Authority control}}

[[Kategorija:Hladni rat]]
[[Kategorija:SSSR]]
[[Kategorija:1988]]
[[Kategorija:Historija Estonije]]
[[Kategorija:Historija Latvije]]
[[Kategorija:Historija Litvanije]]</text>
      <sha1>is9xidi9hf8uhezbba9pnsig0dh43gz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Razgovor o šablonu:Događaji</title>
    <ns>11</ns>
    <id>4673159</id>
    <revision>
      <id>41260198</id>
      <parentid>41259853</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T20:39:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <comment>/* Zašto se događaji ne dodavaju sa datumom? */ odgovor</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1161" xml:space="preserve">== Zašto se događaji ne dodavaju sa datumom? ==

Ako nema protivljenja mislim da bi bilo dobro početi dodavati datume događajima da se zna kada su se dogodili... No bilo bi dobro i dodati novijih vijesti, kojih imamo na popisu [[2022]]. godine. Zapravo mislim da bi sinkroniranje ovog šablona sa člancima o godinama bilo još bolje od zasebnog arhiviranja, ipak oba dokumentiraju događaje, a jedan od njih (članak o godini) je puno češće ažuriran. -[[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor sa korisnikom:Vipz|razgovor]]) 05:12, 21 juli 2022 (CEST)

@[[Korisnik:Alekol|Alekol]]: pingujem te jer si glavni operator naših članaka o godinama! Da li bi ti bilo previše posla ažurirati oba mjesta o aktualnim događajima? -[[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor sa korisnikom:Vipz|razgovor]]) 05:47, 21 juli 2022 (CEST)
: Ne isključujem ništa. --[[Korisnik:Alekol|Alekol]] ([[Razgovor sa korisnikom:Alekol|razgovor]]) 18:04, 21 juli 2022 (CEST)
::Možda budem uskoro onda arhivirao većinu sadašnjeg sadržaja pa započeo dodavati značajnije od novijih događaja. -[[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor sa korisnikom:Vipz|razgovor]]) 22:39, 26 juli 2022 (CEST)</text>
      <sha1>1iwo9ob8ymxkipu13c8lztsus3fyxpm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Drjenovska Nova Ves</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673203</id>
    <revision>
      <id>41260163</id>
      <timestamp>2022-07-26T18:03:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1495" xml:space="preserve">{{Naseljeno mesto u Slovačkoj
|mesto              = Drjenovska Nova Ves
|originalni_naziv   = Drienovská Nová Ves
|slika              = Slovakia Drienovska Nova Ves 3.jpg
|opis_slike         =
|kraj               = [[Prešovski kraj|Prešovski]]
|okrug              = [[Okrug Prešov|Prešov]]
|populacija         = 805&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;
|nadm visina        = 225
|poštanski_kod      = 082 01
|pozivni_broj       = (+421) 51
|registarska_oznaka = PO
|gšir               = 48.9
|gduž               = 21.2436
|popis              = 1.1.2021
}}
'''Drjenovska Nova Ves''' ({{jez-svk|Drienovská Nová Ves}}) je naseljeno mjesto u [[okrug Prešov|okrugu Prešov]], u [[Prešovski kraj|Prešovskom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]].

== Stanovništvo ==
Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 805 stanovnika.&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;

== Reference ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;populacija&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0417/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|access-date=2022-07-12}}&lt;/ref&gt;
}}

== Spoljašnje veze ==
* {{Commons category-inline|Drienovská Nová Ves}}
* {{Zvanični veb-sajt}}
* [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}}

{{klica-selo-Slovačka}}
{{Okrug Prešov}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Okrug Prešov]]
[[Kategorija:Prešovski kraj]]</text>
      <sha1>1siu1ql7fsoxgu35tz13b3mxa03np6k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260164</id>
      <parentid>41260163</parentid>
      <timestamp>2022-07-26T18:06:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1494" xml:space="preserve">{{Naseljeno mesto u Slovačkoj
|mesto              = Drjenovska Nova Ves
|originalni_naziv   = Drienovská Nová Ves
|slika              = Slovakia Drienovska Nova Ves 3.jpg
|opis_slike         =
|kraj               = [[Prešovski kraj|Prešovski]]
|okrug              = [[Okrug Prešov|Prešov]]
|populacija         = 805&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;
|nadm visina        = 225
|poštanski_kod      = 082 01
|pozivni_broj       = (+421) 51
|registarska_oznaka = PO
|gšir               = 48.9
|gduž               = 21.2436
|popis              = 1.1.2021
}}
'''Drjenovska Nova Ves''' ({{jez-svk|Drienovská Nová Ves}}) je naseljeno mjesto u [[okrug Prešov|okrugu Prešov]], u [[Prešovski kraj|Prešovskom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]].

== Stanovništvo ==
Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 805 stanovnika.&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;

== Reference ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;populacija&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0417/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|accessdate=2022-07-12}}&lt;/ref&gt;
}}

== Spoljašnje veze ==
* {{Commons category-inline|Drienovská Nová Ves}}
* {{Zvanični veb-sajt}}
* [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}}

{{klica-selo-Slovačka}}
{{Okrug Prešov}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Okrug Prešov]]
[[Kategorija:Prešovski kraj]]</text>
      <sha1>ciybd2tjopbsca4tiabxvdnjhut59gn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorija:Srpskohrvatski dijalekti</title>
    <ns>14</ns>
    <id>4673204</id>
    <revision>
      <id>41260165</id>
      <timestamp>2022-07-26T18:15:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica: {{glavni|Dijalekti srpskohrvatskog jezika}} [[Kategorija:Srpskohrvatski jezik]] [[Kategorija:Dijalekti po jeziku]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114" xml:space="preserve">{{glavni|Dijalekti srpskohrvatskog jezika}}
[[Kategorija:Srpskohrvatski jezik]]
[[Kategorija:Dijalekti po jeziku]]</text>
      <sha1>hcuhc26w14zbxdpw7euxxu9ji8tcq1o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorija:Dijalekti po jeziku</title>
    <ns>14</ns>
    <id>4673205</id>
    <revision>
      <id>41260177</id>
      <timestamp>2022-07-26T18:26:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica: [[Kategorija:Dijalekti]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24" xml:space="preserve">[[Kategorija:Dijalekti]]</text>
      <sha1>joaub5kocff5oofclps6ow15vm01ige</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategorija:Dijalekti</title>
    <ns>14</ns>
    <id>4673206</id>
    <revision>
      <id>41260178</id>
      <timestamp>2022-07-26T18:26:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Vipz</username>
        <id>151311</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica: [[Kategorija:Dijalektologija]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" xml:space="preserve">[[Kategorija:Dijalektologija]]</text>
      <sha1>sttovaa0d4vatwbcqfduy75k11cqt58</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Güvâhî</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673208</id>
    <revision>
      <id>41260209</id>
      <timestamp>2022-07-27T02:23:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <comment>klica Guvahi</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2819" xml:space="preserve">{{ Infokutija pisac
| ime = Güvâhî
| slika = 
| širina_slike  = 
| opis = 
| datum_rođenja = kraj [[15. stoljeće|[[15. stoljeća]]
| mjesto_rođenja = [[Geyve]] kod [[Adapazarı|Sakarje]] (?)
| datum_smrti = oko [[1519]]/[[1526.]]
| mjesto_smrti = 
| zanimanje =
| jezik = [[turski jezik|turski]]
| nacionalnost = 
| žanr = 
| pokret = 
| znamenita_djela = &lt;div&gt;
* ''Pendnâme'' 
&lt;/div&gt;
| uticaj_od=
| uticaj_na = 
| potpis= 
}}
'''Güvahi''' ([[Geyve]], kraj [[15. stoljeće|15. stoljeća]] – umro oko [[1519]]/[[1526.]]) je bio osmanski pjesnik iz [[16. stoljeće|16. stoljeća]].

== Život ==
Nema puno izvora o njegovom životu. Neki ga spominju kao »Geyveli«, dakle »iz [[Geyve|Gejva]]«, dok [[Latifi]] kaže da je rođen u nekom drugom mjestu pa da je se nastanio u Gejvama. [[Katip Çelebi|Katip Čelebija]] kaže da je njegovo pravo ime bilo Mehmed, a ime njegovog oca Abdullah. Rani izovri navode da je po zanimanju bio [[Spahije|sipahi]] i da je bio vlasnik [[timar]]a.&lt;br/&gt;
Sudjelovao je u [[Bitka kod Čaldirana|Čaldiranskoj]] i u Egipatskoj ekspediciji [[Selim I|sultana Selima]] kao [[Timar|timarlijski]] konjanik, a i on sam se predstavlja u ''Pend–nâmeu'' kao [[spahija]]. U svojim djelima je davao mnoge savjete i služio je se rado poslovicama. Potom, poslovice i anegdote i priče koje je sastavio iz [[Anadolija|Anadolije]] pretočio je u svoje djelo u stihovima tijekom ovog pohoda. Njegovo glavno djelo ''Pendnâme'' je kao klasik u [[Turska književnost|Turskoj književnosti]], a pjesnik je ovo djelo napisao u stilu [[masnavija]] i sastoji se od 2.133 [[dvostih]]a. Güvâhî je svoje djelo nazvao ''Kenzü'l-Bedâyi'', no djelo je kasnije bilo poznato kao ''Pend-nâme'', po nazivu žanra u kojem je uključeno. [[Katip Çelebi|Katip Čelebi]] također spominje djelo kao ''Kenzü'l-Bedayi''. Glavna važnost djela je u sadržaju i materijalu, mada inače, djelo se nije jako svidjelo suvremenicima. Kome je djelo posvećeno, je pitanje koje je ostalo bez odgovora. [[Latifi]], [[Aşık Çelebi]], Hasan Çelebi i Alî kažu da je djelo napisano u ime [[Selim I|sultana Selima]]. Međutim, datum pisanja knjige je [[1526.]] i lakše pripada vremenu [[Sulejman I|Sulejmana Veličanstvenog]]. Štoviše, ime «Kanuni» se spominje u različitim dijelovima knjige i hvaljen je kao sultan tog doba, dok s druge strane, nadimak «Yavuz» se sreće samo jedamput, kako bi se pokazalo da je on Sulejmanov otac. Djelo je vjerojatno zamišljeno za Selima I. ali je vjerojatno nakon njegove smrti predstavljeno Sulejmanu.&lt;br/&gt;
Güvahi je umro negdje između [[1519.]] i [[1526.]]

== Djela ==
* ''Pend-nâme''
* ''Gurbet-nâme''
* ''İbret-nâme''

== Spoljašne veze ==

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==

[[Kategorija:Turski pjesnici]]</text>
      <sha1>m8cgvkvjiue682szly6pd9tgp092bqo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260210</id>
      <parentid>41260209</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T02:29:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2884" xml:space="preserve">{{klica-književnost}}


{{Infokutija pisac
| ime = Güvâhî
| slika = 
| širina_slike  = 
| opis = 
| datum_rođenja = kraj [[15. vijek|15. stoljeća]]
| mjesto_rođenja = [[Geyve]] kod [[Adapazarı|Sakarje]] (?)
| datum_smrti = oko [[1519]]/[[1526.]]
| mjesto_smrti = 
| zanimanje = [[Spahije|Sipahi]]
| jezik = [[Osmanski turski jezik|Osmanski turski]]
| nacionalnost = 
| žanr = 
| pokret = 
| znamenita_djela = &lt;div&gt;
* '''Pendnâme'' &lt;/div&gt;
* &lt;/div&gt;
| uticaj_od= 
| uticaj_na= 
| potpis= 
}}

'''Güvahi''' ([[Geyve]], kraj [[15. stoljeće|15. stoljeća]] – umro oko [[1519]]/[[1526.]]) je bio osmanski pjesnik iz [[16. stoljeće|16. stoljeća]].

== Život ==
Nema puno izvora o njegovom životu. Neki ga spominju kao »Geyveli«, dakle »iz [[Geyve|Gejva]]«, dok [[Latifi]] kaže da je rođen u nekom drugom mjestu pa da je se nastanio u Gejvama. [[Katip Çelebi|Katip Čelebija]] kaže da je njegovo pravo ime bilo Mehmed, a ime njegovog oca Abdullah. Rani izovri navode da je po zanimanju bio [[Spahije|sipahi]] i da je bio vlasnik [[timar]]a.&lt;br/&gt;
Sudjelovao je u [[Bitka kod Čaldirana|Čaldiranskoj]] i u Egipatskoj ekspediciji [[Selim I|sultana Selima]] kao [[Timar|timarlijski]] konjanik, a i on sam se predstavlja u ''Pend–nâmeu'' kao [[spahija]]. U svojim djelima je davao mnoge savjete i služio je se rado poslovicama. Potom, poslovice i anegdote i priče koje je sastavio iz [[Anadolija|Anadolije]] pretočio je u svoje djelo u stihovima tijekom ovog pohoda. Njegovo glavno djelo ''Pendnâme'' je kao klasik u [[Turska književnost|Turskoj književnosti]], a pjesnik je ovo djelo napisao u stilu [[masnavija]] i sastoji se od 2.133 [[dvostih]]a. Güvâhî je svoje djelo nazvao ''Kenzü'l-Bedâyi'', no djelo je kasnije bilo poznato kao ''Pend-nâme'', po nazivu žanra u kojem je uključeno. [[Katip Çelebi|Katip Čelebi]] također spominje djelo kao ''Kenzü'l-Bedayi''. Glavna važnost djela je u sadržaju i materijalu, mada inače, djelo se nije jako svidjelo suvremenicima. Kome je djelo posvećeno, je pitanje koje je ostalo bez odgovora. [[Latifi]], [[Aşık Çelebi]], Hasan Çelebi i Alî kažu da je djelo napisano u ime [[Selim I|sultana Selima]]. Međutim, datum pisanja knjige je [[1526.]] i lakše pripada vremenu [[Sulejman I|Sulejmana Veličanstvenog]]. Štoviše, ime «Kanuni» se spominje u različitim dijelovima knjige i hvaljen je kao sultan tog doba, dok s druge strane, nadimak «Yavuz» se sreće samo jedamput, kako bi se pokazalo da je on Sulejmanov otac. Djelo je vjerojatno zamišljeno za Selima I. ali je vjerojatno nakon njegove smrti predstavljeno Sulejmanu.&lt;br/&gt;
Güvahi je umro negdje između [[1519.]] i [[1526.]]

== Djela ==
* ''Pend-nâme''
* ''Gurbet-nâme''
* ''İbret-nâme''

== Spoljašne veze ==

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==

[[Kategorija:Turski pjesnici]]</text>
      <sha1>jomvbpk6x6uwevag096soaej5tbhtj6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260212</id>
      <parentid>41260210</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T02:34:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Inokosni organ</username>
        <id>160059</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2894" xml:space="preserve">{{klica-književnost}}


{{Infokutija pisac
| ime = Güvâhî
| slika = 
| širina_slike  = 
| opis = 
| datum_rođenja = kraj [[15. vijek|15. stoljeća]]
| mjesto_rođenja = [[Geyve]] kod [[Adapazarı|Sakarje]] (?)
| datum_smrti = oko [[1519]]/[[1526.]]
| mjesto_smrti = 
| zanimanje = [[Spahije|Sipahi]]
| jezik = [[Osmanski turski jezik|Osmanski turski]]
| nacionalnost = 
| žanr = 
| pokret = 
| znamenita_djela = &lt;div&gt;
* '''Pendnâme'' &lt;/div&gt;
* &lt;/div&gt;
| uticaj_od= 
| uticaj_na= 
| potpis= 
}}

'''Güvahi''' ([[Geyve]], kraj [[15. stoljeće|15. stoljeća]] – umro oko [[1519]]/[[1526.]]) je bio osmanski pjesnik iz [[16. stoljeće|16. stoljeća]].

== Život ==
Nema puno izvora o njegovom životu. Neki ga spominju kao »Geyveli«, dakle »iz [[Geyve|Gejva]]«, dok [[Latifi]] kaže da je rođen u nekom drugom mjestu pa da je se nastanio u Gejvama. [[Katip Çelebi|Katip Čelebija]] kaže da je njegovo pravo ime bilo Mehmed, a ime njegovog oca Abdullah. Rani izovri navode da je po zanimanju bio [[Spahije|sipahi]] i da je bio vlasnik [[timar]]a.&lt;br/&gt;
Sudjelovao je u [[Bitka kod Čaldirana|Čaldiranskoj]] i u Egipatskoj ekspediciji [[Selim I|sultana Selima]] kao [[Timar|timarlijski]] konjanik, a i on sam se predstavlja u ''Pend–nâmeu'' kao [[spahija]]. U svojim djelima je davao mnoge savjete i služio je se rado poslovicama. Potom, poslovice i anegdote i priče koje je sastavio iz [[Anadolija|Anadolije]] pretočio je u svoje djelo u stihovima tijekom ovog pohoda. Njegovo glavno djelo ''Pendnâme'' je kao klasik u [[Turska književnost|Turskoj književnosti]], a pjesnik je ovo djelo napisao u stilu [[Mesnevija|masnavija]] i sastoji se od 2.133 [[dvostih]]a. Güvâhî je svoje djelo nazvao ''Kenzü'l-Bedâyi'', no djelo je kasnije bilo poznato kao ''Pend-nâme'', po nazivu žanra u kojem je uključeno. [[Katip Çelebi|Katip Čelebi]] također spominje djelo kao ''Kenzü'l-Bedayi''. Glavna važnost djela je u sadržaju i materijalu, mada inače, djelo se nije jako svidjelo suvremenicima. Kome je djelo posvećeno, je pitanje koje je ostalo bez odgovora. [[Latifi]], [[Aşık Çelebi]], Hasan Çelebi i Alî kažu da je djelo napisano u ime [[Selim I|sultana Selima]]. Međutim, datum pisanja knjige je [[1526.]] i lakše pripada vremenu [[Sulejman I|Sulejmana Veličanstvenog]]. Štoviše, ime «Kanuni» se spominje u različitim dijelovima knjige i hvaljen je kao sultan tog doba, dok s druge strane, nadimak «Yavuz» se sreće samo jedamput, kako bi se pokazalo da je on Sulejmanov otac. Djelo je vjerojatno zamišljeno za Selima I. ali je vjerojatno nakon njegove smrti predstavljeno Sulejmanu.&lt;br/&gt;
Güvahi je umro negdje između [[1519.]] i [[1526.]]

== Djela ==
* ''Pend-nâme''
* ''Gurbet-nâme''
* ''İbret-nâme''

== Spoljašne veze ==

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==

[[Kategorija:Turski pjesnici]]</text>
      <sha1>0jc0bokya9671tmca310vrezklfjwot</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>41260219</id>
      <parentid>41260212</parentid>
      <timestamp>2022-07-27T11:13:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Guvahi]] na [[Güvâhî]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2894" xml:space="preserve">{{klica-književnost}}


{{Infokutija pisac
| ime = Güvâhî
| slika = 
| širina_slike  = 
| opis = 
| datum_rođenja = kraj [[15. vijek|15. stoljeća]]
| mjesto_rođenja = [[Geyve]] kod [[Adapazarı|Sakarje]] (?)
| datum_smrti = oko [[1519]]/[[1526.]]
| mjesto_smrti = 
| zanimanje = [[Spahije|Sipahi]]
| jezik = [[Osmanski turski jezik|Osmanski turski]]
| nacionalnost = 
| žanr = 
| pokret = 
| znamenita_djela = &lt;div&gt;
* '''Pendnâme'' &lt;/div&gt;
* &lt;/div&gt;
| uticaj_od= 
| uticaj_na= 
| potpis= 
}}

'''Güvahi''' ([[Geyve]], kraj [[15. stoljeće|15. stoljeća]] – umro oko [[1519]]/[[1526.]]) je bio osmanski pjesnik iz [[16. stoljeće|16. stoljeća]].

== Život ==
Nema puno izvora o njegovom životu. Neki ga spominju kao »Geyveli«, dakle »iz [[Geyve|Gejva]]«, dok [[Latifi]] kaže da je rođen u nekom drugom mjestu pa da je se nastanio u Gejvama. [[Katip Çelebi|Katip Čelebija]] kaže da je njegovo pravo ime bilo Mehmed, a ime njegovog oca Abdullah. Rani izovri navode da je po zanimanju bio [[Spahije|sipahi]] i da je bio vlasnik [[timar]]a.&lt;br/&gt;
Sudjelovao je u [[Bitka kod Čaldirana|Čaldiranskoj]] i u Egipatskoj ekspediciji [[Selim I|sultana Selima]] kao [[Timar|timarlijski]] konjanik, a i on sam se predstavlja u ''Pend–nâmeu'' kao [[spahija]]. U svojim djelima je davao mnoge savjete i služio je se rado poslovicama. Potom, poslovice i anegdote i priče koje je sastavio iz [[Anadolija|Anadolije]] pretočio je u svoje djelo u stihovima tijekom ovog pohoda. Njegovo glavno djelo ''Pendnâme'' je kao klasik u [[Turska književnost|Turskoj književnosti]], a pjesnik je ovo djelo napisao u stilu [[Mesnevija|masnavija]] i sastoji se od 2.133 [[dvostih]]a. Güvâhî je svoje djelo nazvao ''Kenzü'l-Bedâyi'', no djelo je kasnije bilo poznato kao ''Pend-nâme'', po nazivu žanra u kojem je uključeno. [[Katip Çelebi|Katip Čelebi]] također spominje djelo kao ''Kenzü'l-Bedayi''. Glavna važnost djela je u sadržaju i materijalu, mada inače, djelo se nije jako svidjelo suvremenicima. Kome je djelo posvećeno, je pitanje koje je ostalo bez odgovora. [[Latifi]], [[Aşık Çelebi]], Hasan Çelebi i Alî kažu da je djelo napisano u ime [[Selim I|sultana Selima]]. Međutim, datum pisanja knjige je [[1526.]] i lakše pripada vremenu [[Sulejman I|Sulejmana Veličanstvenog]]. Štoviše, ime «Kanuni» se spominje u različitim dijelovima knjige i hvaljen je kao sultan tog doba, dok s druge strane, nadimak «Yavuz» se sreće samo jedamput, kako bi se pokazalo da je on Sulejmanov otac. Djelo je vjerojatno zamišljeno za Selima I. ali je vjerojatno nakon njegove smrti predstavljeno Sulejmanu.&lt;br/&gt;
Güvahi je umro negdje između [[1519.]] i [[1526.]]

== Djela ==
* ''Pend-nâme''
* ''Gurbet-nâme''
* ''İbret-nâme''

== Spoljašne veze ==

== Bilješke ==
{{notelist|2|}}

== Izvori ==
{{reflist|2|}}

== Bibliografija ==

[[Kategorija:Turski pjesnici]]</text>
      <sha1>0jc0bokya9671tmca310vrezklfjwot</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Dulova Ves</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673209</id>
    <revision>
      <id>41260213</id>
      <timestamp>2022-07-27T05:21:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Akul59</username>
        <id>131397</id>
      </contributor>
      <comment>Nova stranica</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1439" xml:space="preserve">{{Naseljeno mesto u Slovačkoj
|mesto              = Dulova Ves
|originalni_naziv   = Dulova Ves
|slika              = Dulovaves11Slovakia3.JPG
|opis_slike         =
|kraj               = [[Prešovski kraj|Prešovski]]
|okrug              = [[Okrug Prešov|Prešov]]
|populacija         = 1422&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;
|nadm visina        = 314
|poštanski_kod      = 082 52
|pozivni_broj       = (+421) 51
|registarska_oznaka = PO
|gšir               = 48.9553
|gduž               = 21.3015
|popis              = 1.1.2021
}}
'''Dulova Ves''' ({{jez-svk|Dulova Ves}}) je naseljeno mjesto u [[okrug Prešov|okrugu Prešov]], u [[Prešovski kraj|Prešovskom kraju]], [[Slovačka|Slovačka Republika]].

== Stanovništvo ==
Prema podacima o broju stanovnika iz 2021. godine naselje je imalo 1422 stanovnika.&lt;ref name=&quot;populacija&quot; /&gt;

== Reference ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;populacija&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.scitanie.sk/obyvatelia/zakladne-vysledky/pocet-obyvatelov/OK/SK0417/OB |title=Obyvatelia - Základné výsledky |language=sk |date= |website=www.scitanie.sk |publisher= Statistički zavod Republike Slovačke|accessdate=2022-07-12}}&lt;/ref&gt;
}}

== Spoljašnje veze ==
* {{Commons category-inline|Dulová Ves}}
* {{Zvanični veb-sajt}}
* [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}}

{{klica-selo-Slovačka}}
{{Okrug Prešov}}
{{Normativna kontrola}}

[[Kategorija:Okrug Prešov]]
[[Kategorija:Prešovski kraj]]</text>
      <sha1>5fdbj2ac1c3e2g3yptlt2iuxbowjl0h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Guvahi</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4673210</id>
    <redirect title="Güvâhî" />
    <revision>
      <id>41260220</id>
      <timestamp>2022-07-27T11:13:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Edgar Allan Poe</username>
        <id>29250</id>
      </contributor>
      <comment>Edgar Allan Poe je premjestio stranicu [[Guvahi]] na [[Güvâhî]]</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" xml:space="preserve">#PREUSMJERI [[Güvâhî]]</text>
      <sha1>cwbmj99rpwbcfx38zpcfqq3n9l5ze4b</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>