Wikipedia snwiki https://sn.wikipedia.org/wiki/Peji_Rekutanga MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Media Special Talk User User talk Wikipedia Wikipedia talk File File talk MediaWiki MediaWiki talk Template Template talk Help Help talk Category Category talk TimedText TimedText talk Module Module talk Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Uso 0 3896 97032 24401 2022-07-31T15:32:25Z Masiziva 13430 Removed redirect to [[Chiso (Chiumbwa)]] wikitext text/x-wiki [[File:The joy of the happy face by Rasheedhrasheed.jpg|thumb|258x258px|Chiso chemwana arikunyemwerera]] [[File:Elderly Gambian woman face portrait.jpg|thumb|279x279px|Chiso cheChembere yeku[[Gambia|Gambiya]].]] '''Uso''' ([[Chingezi|Nge]]. ''Face'') '''Vuso, Chiso''' kana '''Meso''' zvinoreva kumberi kwemusoro wemunhu kana mhuka kunova ndiko kune [[mhuno]] nema[[ziso]]. Chiso chemunhu chinotangira munoperera [[vhudzi]]. * [[Kumeso|Chombe]] (bone above the eye) apa kureva bvupa riri pamusoro peziso. * [[Shosha|Chavovo]] (temple on the head) apa kureva kumativi emusoro kuri kuri kumusoro kwematama. * [[Manhanda (chiso)|Manhanda]] (wrinkles on face). * [[Mhutu]] (cheek). == Kurerutsa Mutauro == * Mwana uyu ane chiso chakati [[baranganda]] - apa kureva chiso chakajeka chisina kurema, chemunhu anotaridzika seakasununguka. * [[Kusekera mumhutu]] (laugh without showing it; laugh up the sleeve). * [[Kuita mhutu]] (drink a mouthful) kureva kunwa zvinozadza mukanwa kamwe - kanonzi [[kamhutu]]. == Mitauro yeBantu == * [[Tumbuka]] inoti chisho kureva '''chiso'''. [[Giryama]] inoti '''uso''' (v. counternance) kureva [[chiso]]. [[Lusoga]] inoti obwanga (n. face). * [[Fwe]] inoti '''buso''' (front) kureva [[kumberi]]. [[Chuwabo]] inoti '''kove''' kureva [[kumeso]]. [[Nsenga]] inoti '''chinso''' (face, appearance, complexion) kureva [[kumeso]]. * [[VaNyungwe]] ne[[Chewa]] vanoti '''nkhope''' kana '''nkope''' (the face, countenance) kureva '''chiso'''. [[VaYao]] vanoti '''ngope''' (n. face) kureva '''hope'''. * [[VaHerero]] vanoti '''omurungu''' (n. face) kureva [[Kumeso|chiso]]. Mamwe mazwi: '''omurungu omupepu''' (n. thin face; narrow face) kureva [[Kumeso|chiso chitete]]. * [[VaMambwe]] vanoti '''cata''' (countenance, looks, features). [[VaBemba]] vanoti '''mpumi''' (face). [[VaMaconde]] vanoti '''ing'ope''' (face) kureva '''uso'''. [[Category:Muviri]] ec8be9wt0x7tc2g33ucf1ery2108dfx Chanza 0 4444 97030 82405 2022-07-31T15:21:24Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki [[File:LeftHand 2.png|thumb]] '''Chanza''' ([[Chingezi|Nge]]. ''Hand'') '''Chazha''' kana '''Chanja''' ndicho chikamu che[[ruwoko]] chatinobata nacho zvinhu chine [[minwe]]. Pahuwandu toti [[tsvanza]], [[zvanza]] kana [[manja]]. *[[Chao]] (''palm of hand''). ==Mazita eminwe== [[Chara_(muviri)|Chara]] (thumb) ndiwo munwe mupfupi mukobvu unopfumbana nemimwe minwe yose. Kana munhu akabata [[mupinyi]] we[[badza]], chara chinopoterera nedivi racho chega. Chara chinshandiswa kutswanya sekutaura kwetsumo inoti: '''Chara chimwe hachitswanyi inda'''. *[[Munongedzi_(muviri)|Munongedzi]] kana kuti [[mutendeki_(muviri)|Mutendeki]] (index or pointing finger) ndicho chigunwe chinotevedzana nechara chinova ndicho chinoshandiswa kunongedza. *[[Mudapakati_(muviri)|Mudapakati]] ndiwo munwe uri pakati pechanza wakareba kudarika mimwe minwe yose. *[[Kasiyanwa_(muviri)|Kasiyanwa]] (pinky finger) ndiwo munwe mudukusa uri kune rimwe divi rakapesana nechara. Kukwenya munho nekasiyanwa kunotaurwa apo munhu anenge achiita tarisiro rokuti ave ne[[rombo]] rakanaka pane chaakamirira kuti chiitike. *[[Kutsvanzadzira]] zvinoreva kutsvaka kwokufamba nako uchibata-bata nemawoko zvikurusei murima. Vamwe vanoti [[kubumbuzira]] kana [[kubamadzira]]??. *[[Rupi]] (the flat of the hand, the palm). Pakuwanda kwonzi ndupi. Kurova nendupi kurova mbama. *[[Kutsinza]] (to give something, to put something into the hand). *[[Chanza|Kubamura]] (smack or hit hard with the palm of the hand). ==Tsika== *Ridzai manja ne[[mhururu]]. Apa kureva kuti womberai mawoko. *Kana munhu achishandisa tsvanza kubata-bata, achitsvaka kuti ofamba nepapi murima sezvinoita bofu anonzi ari [[kutsvanzadzira]]. Pahuwandu chanza kunenge kwonzi [[tsvanza]]. *Akanokorera hanzvadzi take [[rwanza]] rwumwe rwe[[nzungu]] dzakakangwa ndokuisa mu[[mbiya]] yaiva patafura. Apa rwanza rwenzungu kuchirehwa chanza chizere nenzungu - ''a handful of peanuts'' *[[Tsama]], [[chitsama]], [[dzama]] (a handful, a moderate amount) kureva zvinozara muchanza kana zvine mwero wepakati. *[[Kudzamura]] kana [[kutsamura]] (take a handful) kutora chanza chizere. ==Mitauro yeBantu== *[[VaTonga]] vanoti '''ijanza''' kana '''manza''' (hand) kureva [[chanza]]. [[Barotse]] vanoti '''siata''' (n. palm of hand) vachireva [[chanza]]. *[[BaKalanga]] vanoti [[chiazha]] (hand; palm of hand) vachireva [[chanza]]. [[BaKalanga]] vanoti [[azha]] (to help someone) vachireva kubatsira mumwe. *[[VaMambwe]] vanoti '''cinzanza''' (the palm of the hand) kureva [[chanza]]. [[VaBemba]] vanoti '''cisansa''' (hand) kureva chanza. Mamwe mazwi: '''lupi''' (palm) kureva [[rupi]]. *[[VaZigula]] vanoti '''lugasa''' kana '''magasa''' (n. hands) kureva [[mawoko]]. Mamwe mazwi: '''kutowa magasa''' kuwombera mawoko. *[[VaZigula]] vanoti '''ebyala''' kana '''ekiganza''' (n. hand) kureva [[chanza]]. [[Nsenga]] vanoti '''lupi''' (n. palm of hand) kureva [[rupi]]. [[Category:Muviri]] lkots6fbusudqjizqlq0sggl245bul3 Hari 0 4501 97043 97015 2022-07-31T17:53:16Z 197.221.254.164 wikitext text/x-wiki '''Hari''' imhando yepoto yakaumbwa nedhaka. ==[[Mhando]] dzehari nemifananidzo yadzo == Kune marudzi ehari akasiyana-siyana anoti: nyora detembo pamusoro pehari inonzi shambakodzi <gallery> File:Clay pot tamil.jpg|Tsambakodzi yeSadza File:IwolClayPot.jpg|Pfu ko yeHwahwa </gallery> ==Kurerutsa Mutauro== *[[Nembo_(hari)|Nembo]] (decorative mark on pottery) apa kureva [[zvidavado]] zvakanyorwa pahari. Kutara zvidavado pahari kunonzi [[kunemba]]. *[[Dunga]] kana [[dzvegwa]] (unburned clay pot) zvichireva hari isati kana isina yapiswa. *[[Kutsindikira]] (place upside down - of hollow article). *[[Kubondoka]] (Flake of enamel or chip) apa zvichireva [[kuchechenyeka]] kana [[kufekenuka]]. *Mwoyo [[hari|chipanda]] chaunoda unoturika.The heart is a place where you can hang whatever you want. ==Tsumo== *Kufa kweane hari anosiya [[mazonde]]. When a person with (only) a claypot dies, he (still) leaves inheritance. *[[Mapudzi]] anowira kusina [[hari]]. *[[Hari|Shambakodzi]] yakarindwa haiviri. A watched cooking pot does not boil. *Hari haiviri isina mukuchidziri. *Hauzivi tsanga inokodza tsambakodzi. *Zipfuko rambuya ziramba watonha. The content of an old woman's pitcher is refused (only) after tasting. [[Category:Kubika kweZimbabwe]] . You do not know which grain seed thickens the porridge in a cooking p.t. ==Hari nemabasa adzo== *Hadyana - kubikira muriwo *Gate - hari inochengeterwa mvura yakawanda yekunwa *Tsambakodzi - inobikirwa sadza *Pfuko - inoiswa mahewu kana hwahwa kana zvimwe zvakaita semvura *Denhe - hari inochengeterwa hupfu ==Mitauro yeBantu== *[[VaDigo]] vanoti '''dzaya''' kana '''madzaya''' (open clay basin made from a broken pot). Zvichida zvinotodzana ne[[tsaya]]? *[[VaTiriki]] vanoti '''inyungu''' (n. pot used for cooking or storing grain) kureva [[hari]] inoshandiswa kubika kana kubanga zvirimwa. *VaTiriki vanoti '''isikha''' (n. very large jar used storing grain) kureva [[mudziyo]] mukuru unoshandiswa kubanga zvirimwa. *[[Zigula]] vanoti '''fuko''' kana '''mafuko''' (large clay pots; ceramic pots; a beer jar). [[Xilenge]] vanoti '''cifukwana''' (a small pot). *[[VaLozi]] vanoti '''mutumba''' (n. clay pot not yet fired) ihari isati yapiswa. [[Ngala]] vanoti '''mbele''' (n. pottery). [[Category:Tsika]] stqkxr6ttdzc7ckyvxuwcdxofjtrkj1 Kupidigura 0 5955 97054 70173 2022-08-01T00:03:14Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Kupidigura (turn upside down, invert) zvinoreva kumisa chinhu chakasunama pasi pari mudenga. ==Mamwe Mazwi== *[[Kushunika]] kana [[kusunika]] (to run upside down, stand on its head) zvinoreva kupidigura chinhu kuti kumusoro kuenda kuzasi. *[[Kusunama]] (to stand on one's head). *[[Kusunamisa]] ==Kurerutsa Mutauro== *Pidigura hamba irege kufamba. ==Mitauro yeAfrika== *[[Nyanja]] inoti '''kupidikula; kupidigula''' (to troll over, to get into one's mfumba sleeping bag and rollover to turn the mouth downwards so rain does not get in) kureva [[kupidigura]]. *[[Yao]] inoti '''pitikula''' (to turn over, to turn around) kureva [[kupidigura]]. [[category:pimanyika]] enz4wu1sbw21h1u1k4swiqf0mqih6oy 97055 97054 2022-08-01T00:06:49Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Kupidigura (turn upside down, invert) zvinoreva kumisa chinhu chakasunama pasi pari mudenga. ==Mamwe Mazwi== *[[Kushunika]] kana [[kusunika]] (to run upside down, stand on its head) zvinoreva kupidigura chinhu kuti kumusoro kuenda kuzasi. *[[Kusunama]] (to stand on one's head). *[[Kusunamisa]] ==Kurerutsa Mutauro== *Pidigura hamba irege kufamba. ==Mitauro yeAfrika== *[[Nyanja]] inoti '''kupidikula; kupidigula''' (to roll over; to get into a mfumba sleeping-bag & rollover to turn the mouth downwards so rain, cold or beast can not get in) kureva [[kupidigura]]. *[[Yao]] inoti '''pitikula''' (to turn over, to turn around) kureva [[kupidigura]]. [[category:pimanyika]] day9rmtyhh93j2lgmfjcze4gg0p002a Buenos Aires 0 7341 97061 36885 2022-08-01T05:43:34Z Mashkawat.ahsan 15502 mufananidzo wakawedzerwa #WPWP wikitext text/x-wiki [[File:Buenos Aires City Collage.png|thumb|200px|right|Buenos Aires]] '''Buenos Aires''', iguta guru re[[Argentina]]. {{Commons|Buenos Aires}} [[Category:South America]] m6wcg2v9uqqer3f7barrt8dhup1scwi Chao 0 12643 97028 54873 2022-07-31T15:17:24Z Masiziva 13430 Removed redirect to [[Chanza]] wikitext text/x-wiki '''Chao''' ([[Chingezi|nge]]. hand palm) kana '''chawo''' ndicho chikamu cherwoko rwomunhu chiri pachanza, chinobatanidzana ne minwe dzomunhu. * [[chanza]] == Tarisai futi == [[Muviri|Mwiri]] ofln1vxpd7w3nqizgdybazsmexerf3n 97029 97028 2022-07-31T15:18:20Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Chao''' ([[Chingezi|nge]]. hand palm) kana '''chawo''' ndicho chikamu cherwoko rwomunhu chiri pachanza, chinobatanidzana ne minwe dzomunhu. * [[chanza]] == Tarisai futi == * [[Muviri|Mwiri]] * [[Ruwoko|Rwoko]] 9s6i58cbixqo5ltesvxop3dsszlcygd 97031 97029 2022-07-31T15:22:18Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Chao''' ([[Chingezi|nge]]. hand palm) kana '''chawo''' uye '''Chahwo''' ndicho chikamu cherwoko rwomunhu chiri pachanza, chinobatanidzana ne minwe dzomunhu. Rimwe shoko ringanzi [[Rupi]]. * [[chanza]] == Tarisai futi == * [[Muviri|Mwiri]] * [[Ruwoko|Rwoko]] hnqxjlfqqaext1sia1g5h7bilgcht7g Chewa 0 13046 97040 94981 2022-07-31T15:50:21Z Masiziva 13430 Redirected page to [[Chichewa]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Chichewa]] <gallery mode="packed"> WIKITONGUES- Chabota speaking Nyanja.webm WIKITONUGES- Timothy speaking Chi-Chewa.webm </gallery> ==<small>Mazwi Anotodzana neShona</small>== <small>[[Chichewa]] chine mazwi mazhinji anotodzana ne[[ChiShona]] nemamwe akafanana zvachose.</small> *<small>Izwi rokuti '''fanana''' (to resemble; to be similar) ndiro rimwe ku[[ChiChewa]] ne[[Shona]].</small> *<small>Izwi rokuti [[gombe]] (edge of a river or lake) ndiro rimwe ku[[Chichewa]] ne[[Shona]].</small> *<small>Izwi rokuti [[imbvi]] (white hair) rinotaurwa mururimi rweChewa richireva [[imvi]].</small> *<small>Chewa inoti '''bambo''' (father, master, sir), kureva [[baba]] kana [[tenzi]].</small> *<small>Chewa inoti '''mpini''' (handle of hoe or axe), kureva [[mupini]].</small> *<small>Chewa inoti '''chimbudzi/chimbwaya''' (pit latrine), kureva [[chimbuzi]].</small> *<small>'''Mbale''' (brother or sister - same sex; same sex sibling).</small> *<small>Chewa inoti '''bere'''(pronounced, vere) (breast), kureva [[zamu]].</small> *<small>Chewa inoti '''bereka''' (to bear; to have a child; to carry baby on back), kureva [[kubereka]].</small> *<small>Chewa inoti '''boola''' (to pierce; drill a hole through), kureva [[kuboora]].</small> *<small>Chewa inoti '''vuma'''(pronounced, vhuma) (to give consent; give assent; take up a chorus), kureva [[kubvuma]].</small> *<small>Chewa inoti '''bvunda''' kana '''vunda''' (rotten), kureva [[kuwunda]].</small> *<small>Chewa inoti '''vundula''' (stir up), kureva [[kubvundura]] kana [[kubvondora]].</small> *<small>Chewa inoti '''bwato''' (boat), kureva [[bwato]].</small> *<small>Chewa inoti '''chala''' (toe, finger), kureva [[chigunwe]].</small> *<small>Chewa inoti '''taya''' (to lose, throw away), kureva [[kutaya]] kana [[kurasa]]. [[Kutayika]] (to e lost; lose one's way).</small> *<small>Chewa inoti '''tate''' kana '''atate''' (father), kureva [[baba]].</small> *<small>Chewa inoti '''chaulere''' (freely given; gift), kureva [[chouerere]].</small> *<small>Chewa inoti '''chembere''' (old woman; a married woman with children), kureva [[chembere]].</small> *<small>Chewa inoti '''chidindo''' (stamp, seal or date stamp), kureva [[chidhindo]].</small> *<small>Chewa inoti '''chibayo''' (pneumonia; pleurisy), kureva [[mabayo]].</small> *<small>Chewa inoti '''chilombo''' (a dangerous animal; a wild animal), kureva [[chirombo]].</small> *<small>Chewa inoti '''chilimwe''' (the dry season), kureva [[chirimo]].</small> *<small>Chewa inoti '''diso''' kana '''maso''' (eye; eyes), kureva [[ziso]].</small> *<small>Chewa inoti '''dondo''' (thick bush), kureva [[dondo]].</small> *<small>Chewa inoti '''duwa''' kana '''maluwa''' (flower), kureva [[ruva]].</small> *<small>Chewa inoti '''dya''' (to eat), kureva [[kudya]].</small> *<small>Chewa inoti '''dzala''' (to be full), kureva [[kuzara]].</small> *<small>Chewa inoti '''dziko''' (country or territory of a chief), kureva [[nyika yaShe]].</small> *<small>Izwi rokuti '''chalalo''' rinoreva nyika sekuti nyika ye[[Zimbabwe]].</small> *<small>Chewa inoti '''dzimbiri''' (rust; green mould on copper etc), kureva [[ngura]].</small> *<small>Chewa inoti '''dziwe''' (pool on a river), kureva [[dziva]].</small> *<small>Chewa inoti '''zuro''' (yesterday), kureva [[nezuro]].</small> *<small>Chewa inoti '''dzino'''(meno) (tooth), kureva [[zino]].</small> *<small>Chewa inoti '''dzuwa''' (sun), kureva [[zuva]].</small> *<small>Chewa inoti '''kufika''' (to arrive; to reach), kureva [[kusvika]]. '''Kufikira''' (until) ndiko kuti [[kusvikira]].</small> *<small>Chewa inoti '''fulatira''' (to turn back on), kureva [[kufuratira]].</small> *<small>Chewa inoti '''fula''' (to forge as a blacksmith), kureva [[kupfura]] semhizha.</small> *<small>Chewa inoti '''fupi''' (short; near), kureva [[pfupi]].</small> *<small>Chewa inoti '''futsa'''(mufutse) (to parboil vegetables, then dry them in the sun for future use), kureva [[kufusha]].</small> *<small>Chewa inoti '''guwa''' (a shelf made of clay in the house), kureva [[huva]] kana [[chikuva]].</small> *<small>Chewa inoti '''linganika''' (to be equal), kureva [[kuenzana]].</small> ==<small>Mamwe Mazwi</small>== *<small>Chewa inoti '''chikwati''' (wedding), kureva [[muchato]]. Zvichida zita rokuti [[Mukwati]] rinotodzana nezwi iri?</small> *<small>Chewa inoti '''chimanga''' (maize or corn), kureva [[chibage]].</small> *<small>Chewa inoti '''chimbala''' (cold left-over sadza), kureva [[munya]] kana [[muradzwa]].</small> *<small>Chewa inoti '''basi''' (that's all; it's enough), kureva kuti zvakwana.</small> *<small>Chewa inoti '''chepa''' (to be too few, to be diminished; little). '''Kuchepetsa''' (cause to be small or diminished).</small> *<small>Chewa inoti '''chikondi''' (love), kureva [[rudo]].</small> *<small>Chewa inoti '''fisi''' (hyena), kureva [[bere]].</small> *<small>Chewa inoti '''fota''' (wither as flowers or leaves), kureva [[kuwuna]].</small> *<small>Chewa inoti '''fotokoza''' (explain), kureva [[kutsanangura]].</small> *<small>Chewa inoti '''fuko''' (people), kureva [[vanhu]].</small> *<small>Chewa inoti '''gowero''' (boys's house or dormitory), kureva [[gota]].</small> *<small>Chewa inoti '''gwero''' (a source, beginning of a river or stream), kureva panotangira [[rwizi]].</small> *<small>Chewa inoti '''gwira''' (to grasp; to hold; to catch). '''Gwira nchito - to work'''.</small> *<small>Chewa inoti '''Mlezi''' kana '''Leza''' (God), kureva [[Mwari]].</small> == Mabviro eruzivo == <ref>https://archive.org/stream/anenglishnyanja00lawsgoog#page/n16</ref> <ref>https://books.google.ca/books?id=h8ExAQAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false</ref> a0v8en99oncotq2u1phbciujxu4wcax 97041 97040 2022-07-31T15:51:50Z Masiziva 13430 Replaced content with "#REDIRECT [[Chichewa]]" wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Chichewa]] ssneixhu4928rma9wtnipsk4ce817gx Kumeso 0 13074 97033 96007 2022-07-31T15:33:42Z Masiziva 13430 Redirected page to [[Uso]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Uso]] 9cl67ax33lfau8z4pbw4qxlamlfms17 Chisamba sezita 0 13173 97021 78239 2022-07-31T13:14:40Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki '''Chisamba''' izita remhuri mu[[Zimbabwe]]. Chisamba (small bag) zvinoreva kahomwe. *Vanhu vane zita iri: Mai [[Rebecca Chisamba]] aishandira [[ZBC]]; Brighton Chisamba; Josephine Chisamba. *[[Chisamba]] (Small bag) zvichireva [[kahomwe]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Yao]] inoti '''Chisamba''' (n. green colour). VaYao vanoti '''chisamba''' (the iron head of an arrow). *[[Nyanja]] inoti '''chisamba''' (leafy bunch; clump of leaves) kureva [[bazi]] rine mashiza mazhinji. *[[Zigula]] inoti '''kusamba''' (spread out, spreading out). Mamwe mazwi '''kusambaza''' (propagate; spread out; transfer; promote). *[[VaMambwe]] vanoti '''chisampa''' (an old abandoned garden) kureva gadheni rakasaruka. [[Category:Mazita eVanhu]] 96e3gg8oqilj2kkhpsw4wo5lqw7edwj 97022 97021 2022-07-31T13:17:04Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki '''Chisamba''' izita remhuri mu[[Zimbabwe]]. Chisamba (small bag) zvinoreva kahomwe. *Vanhu vane zita iri: Mai [[Rebecca Chisamba]] aishandira [[ZBC]]; Brighton Chisamba; Josephine Chisamba. *[[Chisamba]] (Small bag) zvichireva [[kahomwe]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Yao]] inoti '''Chisamba''' (n. green colour). VaYao vanoti '''chisamba''' (the iron head of an arrow). *[[Nyanja]] inoti '''chisamba''' (leafy bunch; clump of leaves) kureva [[bazi]] rine mashiza mazhinji. *[[Zigula]] inoti '''kusamba''' (spread out, spreading out). Mamwe mazwi '''kusambaza''' (propagate; spread out; transfer; promote). *[[VaMambwe]] vanoti '''chisampa''' (an old abandoned garden) kureva gadheni rakasaruka. [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] 22km0hce128ll1tolrgwcgpl9qr7yk6 Mutukudzi 0 13335 97048 81707 2022-07-31T18:21:31Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Mutukudzi]] izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Bybit Mutukudzi; Nester Mutukudzi; Sheffra Mutukudzi; [[Oliver Mutukudzi]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''kutukusa, kutukuza''' (v. to raise up, incite; lift up to the head of another). [[Yao]] inoti '''tukusya''' (isolate). [[Kinande]] vanoti '''eritukura''' (be clean, pure, White). *[[Lozi]] inoti '''tukufala''' (to be worried; to be in pain). Lozi inoti '''tukufaza''' (to worry, to torment, to tease). Vanobva vati '''mutukufazi''' (one who torments or causes worry). *[[Swahili]] inoti '''tukuza''' (cause to be great, important, famous, generally recognized). [[Umbundu]] inoti '''tukula''' (v.a. appoint, name). *[[MaZulu]] vanoti '''umthuku''' (1. Mole. 2. Mole-coloured beast) kureva [[nhuta]]. Mamwe mazwi '''thukuza''' (intr. Prod, poke, thrust ; bore in, tunnel) vachireva [[kudukunya]]. [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] jjxo116i16vworvkl8xj33qm6phfhcj Kupfunya chisero 0 14007 97046 80330 2022-07-31T18:14:55Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Kupfunya chisero|Chisero]], [[Kupfunya chisero|bondokoto]] (sitting cross legged; sit tailorwise) zvichireva [[kupfunya chisero]]. ==Mazwi eBantu== *[[Kinyarwanda]] vanoti '''gupfunya''' wrap around oneself). *[[Nyanja]] inoti '''funya''' (v. to fold, curl up, roll up, close, tuck up) kureva [[kupfunya]]. Mamwe mazwi: funya dzanja (shut the hand). Kufunya myendo (fold up one's legs). *[[Nyole]] inoti '''ohufumba ekumbo''' (v. sit with the bottom on the ground and the legs drawn up towards you.) kureva [[kupfunya chisero]]. *[[Nyole]] inoti '''ohufumbaata''' (v. clench in a fist) kureva [[kupfumbata]]. fzgtl8krv4y28lnny0t62ki94nnp8x4 97047 97046 2022-07-31T18:15:26Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Kupfunya chisero|Chisero]], [[Kupfunya chisero|bondokoto]] (sitting cross legged; sit tailorwise) zvichireva [[kupfunya chisero]]. ==Mazwi eBantu== *[[Kinyarwanda]] vanoti '''gupfunya''' wrap around oneself). *[[Nyanja]] inoti '''funya''' (v. to fold, curl up, roll up, close, tuck up) kureva [[kupfunya]]. Mamwe mazwi: funya dzanja (shut the hand). Kufunya myendo (fold up one's legs). *[[Lunyole]] inoti '''ohufumba ekumbo''' (v. sit with the bottom on the ground and the legs drawn up towards you.) kureva [[kupfunya chisero]]. *Lunyole inoti '''ohufumbaata''' (v. clench in a fist) kureva [[kupfumbata]]. i4oc3boc7bekwwa4ka04oj40rjyb7vh Chikwinya 0 14185 97024 80634 2022-07-31T13:41:01Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Chikwinya]] izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Tavonga Chikwinya; Kudzai Chikwinya; Shaun Chikwinya; [[Nyasha Chikwinya]] aiva nhengo ye[[Zanu-PF]]. ==Mamwe Mazwi== *[[kwinya kwinya]] (ideophone of Walking naked). *-[[kwinyaidza]] (Make to walk about naked). *-[[kwinyaira]] kana -[[kwinyaika]] (Walk about naked). ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[VaMambwe]] vanoti '''mukwinya''' (fold or crease on a cloth which has been crumpled) vachireva kukwinyika. *[[VaZigula]] vanoti '''kukwinya''' (v. to frown) vachireva kufinyama kumeso. *[[Nyanja]] inoti kukwinya (v. to pull up; tuck up; wrinkle up; shrivel up) kureva [[kukwinya]]. *Nyanja inoti kukwinyata (to shrink up; shrivel up; curl up; to dry, wither, be rolled up; as leaves, dried skin, roasted meat etc.). [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] gmh10vxlk17dryvbdg8ina2e5wm9axg 97025 97024 2022-07-31T13:42:07Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Chikwinya]] izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Tavonga Chikwinya; Kudzai Chikwinya; Shaun Chikwinya; [[Nyasha Chikwinya]] aiva nhengo ye[[Zanu-PF]]. ==Mamwe Mazwi== *[[kwinya kwinya]] (ideophone of Walking naked). *-[[kwinyaidza]] (Make to walk about naked). *-[[kwinyaira]] kana -[[kwinyaika]] (Walk about naked). ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[VaMambwe]] vanoti '''mukwinya''' (fold or crease on a cloth which has been crumpled) vachireva kukwinyika. *[[VaZigula]] vanoti '''kukwinya''' (v. to frown) vachireva kufinyama kumeso. *[[Nyanja]] inoti kukwinyata (to shrink up; shrivel up; curl up; to dry, wither, be rolled up; as leaves, dried skin, roasted meat etc.). '''Kukwinya''' (v. to pull up; tuck up; wrinkle up; shrivel up) kureva [[kukwinya]]. [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] 8jysk5ksjat2sca0c8mp9ul7tahfsfo Kupfunya 0 14595 97044 70905 2022-07-31T18:12:57Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Kupfunya (to fold) zvinoreva [[kupetera]] kana kupeta. ==Mamwe Mazwi== *[[Kupfunya Rusero]] kana [[kupfunya chisero]] (sit with legs folded in). *[[Kupfunyira]] (to tuck in, to fold in). ==Mitauro yeBantu== *[[Soga]] inoti '''funya''' (fold over) kureva [[kupfunya]]. [[Wabo]] inoti '''ofunya''' (fold) kureva kupfunya. *[[Wabo]] inoti '''ofunyedha''' (wrap) kureva [[kupfunyira]]. [[Nyungwe]] inoti '''-pfunyiza''' (fold) kureva [[kupfunya]]. *[[Ganda]] inoti '''funya''' (fold as paper or cloth; clench or close the fist) kureva [[kupfunya]] kana [[kupfumba chibhakera]]. *[[Nyanja]] inoti '''funya''' (v. to fold, curl up, roll up, close, tuck up) kureva [[kupfunya]]. Mamwe mazwi: funya dzanja (shut the hand). Kufunya myendo (fold up one's legs). ad24o6dhmqva43qzpf9cu76q3cgx2ih 97053 97044 2022-07-31T19:12:56Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Kupfunya (to fold) zvinoreva [[kupetera]] kana kupeta. ==Mamwe Mazwi== *[[Kupfunya Rusero]] kana [[kupfunya chisero]] (sit with legs folded in). *[[Kupfunyira]] (to tuck in, to fold in). ==Mitauro yeBantu== *[[Soga]] inoti '''funya''' (fold over) kureva [[kupfunya]]. [[Wabo]] inoti '''ofunya''' (fold) kureva kupfunya. *[[Chuabo]] inoti '''ofunyedha''' (wrap) kureva [[kupfunyira]]. [[Nyungwe]] inoti '''-pfunyiza''' (fold) kureva [[kupfunya]]. *[[Ganda]] inoti '''funya''' (fold as paper or cloth; clench or close the fist) kureva [[kupfunya]] kana [[kupfumba chibhakera]]. *[[Nyanja]] inoti '''funya''' (v. to fold, curl up, roll up, close, tuck up) kureva [[kupfunya]]. Mamwe mazwi: funya dzanja (shut the hand). Kufunya myendo (fold up one's legs). *[[Nyanja]] inoti '''pfunye-pfunye''' (curled up; lying curled up). 1i6pqg02evwobw3v3ixh03s6uysba14 Chichewa 0 15391 97039 69333 2022-07-31T15:49:37Z Masiziva 13430 Removed redirect to [[Chewa]] wikitext text/x-wiki '''Chichewa''' kana '''Chinyanja''' rurimi rwunotaurwa munyika dzinoti: [[Malawi]]; [[Zambia]], [[Mozambique|Mozambiki]] ne[[Zimbabwe]]. Mutauro uyu wakapararira munyika dze[[SADC]] nokuda kwevanhu vakatamira munyika idzi vachitsvaga mabasa, vari vashandi vakabva ku[[Malawi]] ne[[Zambia]].<gallery mode="packed"> WIKITONGUES- Chabota speaking Nyanja.webm WIKITONUGES- Timothy speaking Chi-Chewa.webm </gallery> == Mazwi Anotodzana neShona == [[Chichewa]] chine mazwi mazhinji anotodzana ne[[ChiShona]] nemamwe akafanana zvachose. * Izwi rokuti '''fanana''' (to resemble; to be similar) ndiro rimwe ku[[ChiChewa]] ne[[Shona]]. * Izwi rokuti [[gombe]] (edge of a river or lake) ndiro rimwe ku[[Chichewa]] ne[[Shona]]. * Izwi rokuti [[imbvi]] (white hair) rinotaurwa mururimi rweChewa richireva [[imvi]]. * Chewa inoti '''bambo''' (father, master, sir), kureva [[baba]] kana [[tenzi]]. * Chewa inoti '''mpini''' (handle of hoe or axe), kureva [[mupini]]. * Chewa inoti '''chimbudzi/chimbwaya''' (pit latrine), kureva [[chimbuzi]]. * '''Mbale''' (brother or sister - same sex; same sex sibling). * Chewa inoti '''bere'''(pronounced, vere) (breast), kureva [[zamu]]. * Chewa inoti '''bereka''' (to bear; to have a child; to carry baby on back), kureva [[kubereka]]. * Chewa inoti '''boola''' (to pierce; drill a hole through), kureva [[kuboora]]. * Chewa inoti '''vuma'''(pronounced, vhuma) (to give consent; give assent; take up a chorus), kureva [[kubvuma]]. * Chewa inoti '''bvunda''' kana '''vunda''' (rotten), kureva [[kuwunda]]. * Chewa inoti '''vundula''' (stir up), kureva [[kubvundura]] kana [[kubvondora]]. * Chewa inoti '''bwato''' (boat), kureva [[bwato]]. * Chewa inoti '''chala''' (toe, finger), kureva [[chigunwe]]. * Chewa inoti '''taya''' (to lose, throw away), kureva [[kutaya]] kana [[kurasa]]. [[Kutayika]] (to e lost; lose one's way). * Chewa inoti '''tate''' kana '''atate''' (father), kureva [[baba]]. * Chewa inoti '''chaulere''' (freely given; gift), kureva [[chouerere]]. * Chewa inoti '''chembere''' (old woman; a married woman with children), kureva [[chembere]]. * Chewa inoti '''chidindo''' (stamp, seal or date stamp), kureva [[chidhindo]]. * Chewa inoti '''chibayo''' (pneumonia; pleurisy), kureva [[mabayo]]. * Chewa inoti '''chilombo''' (a dangerous animal; a wild animal), kureva [[chirombo]]. * Chewa inoti '''chilimwe''' (the dry season), kureva [[chirimo]]. * Chewa inoti '''diso''' kana '''maso''' (eye; eyes), kureva [[ziso]]. * Chewa inoti '''dondo''' (thick bush), kureva [[dondo]]. * Chewa inoti '''duwa''' kana '''maluwa''' (flower), kureva [[ruva]]. * Chewa inoti '''dya''' (to eat), kureva [[kudya]]. * Chewa inoti '''dzala''' (to be full), kureva [[kuzara]]. * Chewa inoti '''dziko''' (country or territory of a chief), kureva [[nyika yaShe]]. * Izwi rokuti '''chalalo''' rinoreva nyika sekuti nyika ye[[Zimbabwe]]. * Chewa inoti '''dzimbiri''' (rust; green mould on copper etc), kureva [[ngura]]. * Chewa inoti '''dziwe''' (pool on a river), kureva [[dziva]]. * Chewa inoti '''zuro''' (yesterday), kureva [[nezuro]]. * Chewa inoti '''dzino'''(meno) (tooth), kureva [[zino]]. * Chewa inoti '''dzuwa''' (sun), kureva [[zuva]]. * Chewa inoti '''kufika''' (to arrive; to reach), kureva [[kusvika]]. '''Kufikira''' (until) ndiko kuti [[kusvikira]]. * Chewa inoti '''fulatira''' (to turn back on), kureva [[kufuratira]]. * Chewa inoti '''fula''' (to forge as a blacksmith), kureva [[kupfura]] semhizha. * Chewa inoti '''fupi''' (short; near), kureva [[pfupi]]. * Chewa inoti '''futsa'''(mufutse) (to parboil vegetables, then dry them in the sun for future use), kureva [[kufusha]]. * Chewa inoti '''guwa''' (a shelf made of clay in the house), kureva [[huva]] kana [[chikuva]]. * Chewa inoti '''linganika''' (to be equal), kureva [[kuenzana]]. == Mamwe Mazwi == * Chewa inoti '''chikwati''' (wedding), kureva [[muchato]]. Zvichida zita rokuti [[Mukwati]] rinotodzana nezwi iri? * Chewa inoti '''chimanga''' (maize or corn), kureva [[chibage]]. * Chewa inoti '''chimbala''' (cold left-over sadza), kureva [[munya]] kana [[muradzwa]]. * Chewa inoti '''basi''' (that's all; it's enough), kureva kuti zvakwana. * Chewa inoti '''chepa''' (to be too few, to be diminished; little). '''Kuchepetsa''' (cause to be small or diminished). * Chewa inoti '''chikondi''' (love), kureva [[rudo]]. * Chewa inoti '''fisi''' (hyena), kureva [[bere]]. * Chewa inoti '''fota''' (wither as flowers or leaves), kureva [[kuwuna]]. * Chewa inoti '''fotokoza''' (explain), kureva [[kutsanangura]]. * Chewa inoti '''fuko''' (people), kureva [[vanhu]]. * Chewa inoti '''gowero''' (boys's house or dormitory), kureva [[gota]]. * Chewa inoti '''gwero''' (a source, beginning of a river or stream), kureva panotangira [[rwizi]]. * Chewa inoti '''gwira''' (to grasp; to hold; to catch). '''Gwira nchito - to work'''. * Chewa inoti '''Mlezi''' kana '''Leza''' (God), kureva [[Mwari]].<ref>https://archive.org/stream/anenglishnyanja00lawsgoog#page/n16</ref><ref>https://books.google.ca/books?id=h8ExAQAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false</ref> == Mabviro eruzivo == <references /> [[Category:Chichewa (Chinyanja)|Chewa]] [[Category:Mbeu dze mutauro|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Chibantu|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Malawi|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Zambia|Chewa]] [[Category:Mitauro yemuZimbabwe|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Chinyasa|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Mozambiki|Chewa]] [[Category:Vachewa|Chewa]] q5nius94psb824kmhkfyopep3p4csqd 97042 97039 2022-07-31T15:57:27Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Chichewa''' kana '''Chinyanja''' rurimi rwunotaurwa munyika dzinoti: [[Malawi]]; [[Zambia]], [[Mozambique|Mozambiki]] ne[[Zimbabwe]]. Mutauro uyu wakapararira munyika dze[[SADC]] nokuda kwevanhu vakatamira munyika idzi vachitsvaga mabasa, vari vashandi vakabva ku[[Malawi]] ne[[Zambia]].<gallery mode="packed"> WIKITONGUES- Chabota speaking Nyanja.webm WIKITONUGES- Timothy speaking Chi-Chewa.webm </gallery> == Mazwi Anotodzana neShona == [[Chichewa]] chine mazwi mazhinji anotodzana ne[[ChiShona]] nemamwe akafanana zvachose. {| class="wikitable" !Chichewa !Chishona !Tsananguro |- |'''fanana''' |fanana | |- |'''gombe''' |[[gombe]] |kureva [[mucheto]] we [[rwizi]] kana [[nyanza]] |- |'''imbvi''' |[[imvi]] | |- |'''bambo''' |[[baba]], tate, bambo <sup>[<nowiki/>[[Chindau]]]</sup> | |- |'''mpini''' |[[mupini]] | |- |'''chimbudzi, chimbwaya''' |[[chimbuzi]] | |- |'''Mbale''' |[[mubare]] |kureva hanzvadzi rebare rimwechete nerako |- |'''bereka''' |[[bereka]] | |- |'''boola''' |[[kuboora]] | |- |'''vuma''' |bvuma |rinataugwa sokuti '''vhuma''' paChivantu |} * Chewa inoti '''bere'''(pronounced, vere) (breast), kureva [[zamu]]. * Chewa inoti '''bvunda''' kana '''vunda''' (rotten), kureva [[kuwunda]]. * Chewa inoti '''vundula''' (stir up), kureva [[kubvundura]] kana [[kubvondora]]. * Chewa inoti '''bwato''' (boat), kureva [[bwato]]. * Chewa inoti '''chala''' (toe, finger), kureva [[chigunwe]]. * Chewa inoti '''taya''' (to lose, throw away), kureva [[kutaya]] kana [[kurasa]]. [[Kutayika]] (to e lost; lose one's way). * Chewa inoti '''tate''' kana '''atate''' (father), kureva [[baba]]. * Chewa inoti '''chaulere''' (freely given; gift), kureva [[chouerere]]. * Chewa inoti '''chembere''' (old woman; a married woman with children), kureva [[chembere]]. * Chewa inoti '''chidindo''' (stamp, seal or date stamp), kureva [[chidhindo]]. * Chewa inoti '''chibayo''' (pneumonia; pleurisy), kureva [[mabayo]]. * Chewa inoti '''chilombo''' (a dangerous animal; a wild animal), kureva [[chirombo]]. * Chewa inoti '''chilimwe''' (the dry season), kureva [[chirimo]]. * Chewa inoti '''diso''' kana '''maso''' (eye; eyes), kureva [[ziso]]. * Chewa inoti '''dondo''' (thick bush), kureva [[dondo]]. * Chewa inoti '''duwa''' kana '''maluwa''' (flower), kureva [[ruva]]. * Chewa inoti '''dya''' (to eat), kureva [[kudya]]. * Chewa inoti '''dzala''' (to be full), kureva [[kuzara]]. * Chewa inoti '''dziko''' (country or territory of a chief), kureva [[nyika yaShe]]. * Izwi rokuti '''chalalo''' rinoreva nyika sekuti nyika ye[[Zimbabwe]]. * Chewa inoti '''dzimbiri''' (rust; green mould on copper etc), kureva [[ngura]]. * Chewa inoti '''dziwe''' (pool on a river), kureva [[dziva]]. * Chewa inoti '''zuro''' (yesterday), kureva [[nezuro]]. * Chewa inoti '''dzino'''(meno) (tooth), kureva [[zino]]. * Chewa inoti '''dzuwa''' (sun), kureva [[zuva]]. * Chewa inoti '''kufika''' (to arrive; to reach), kureva [[kusvika]]. '''Kufikira''' (until) ndiko kuti [[kusvikira]]. * Chewa inoti '''fulatira''' (to turn back on), kureva [[kufuratira]]. * Chewa inoti '''fula''' (to forge as a blacksmith), kureva [[kupfura]] semhizha. * Chewa inoti '''fupi''' (short; near), kureva [[pfupi]]. * Chewa inoti '''futsa'''(mufutse) (to parboil vegetables, then dry them in the sun for future use), kureva [[kufusha]]. * Chewa inoti '''guwa''' (a shelf made of clay in the house), kureva [[huva]] kana [[chikuva]]. * Chewa inoti '''linganika''' (to be equal), kureva [[kuenzana]]. == Mamwe Mazwi == * Chewa inoti '''chikwati''' (wedding), kureva [[muchato]]. Zvichida zita rokuti [[Mukwati]] rinotodzana nezwi iri? * Chewa inoti '''chimanga''' (maize or corn), kureva [[chibage]]. * Chewa inoti '''chimbala''' (cold left-over sadza), kureva [[munya]] kana [[muradzwa]]. * Chewa inoti '''basi''' (that's all; it's enough), kureva kuti zvakwana. * Chewa inoti '''chepa''' (to be too few, to be diminished; little). '''Kuchepetsa''' (cause to be small or diminished). * Chewa inoti '''chikondi''' (love), kureva [[rudo]]. * Chewa inoti '''fisi''' (hyena), kureva [[bere]]. * Chewa inoti '''fota''' (wither as flowers or leaves), kureva [[kuwuna]]. * Chewa inoti '''fotokoza''' (explain), kureva [[kutsanangura]]. * Chewa inoti '''fuko''' (people), kureva [[vanhu]]. * Chewa inoti '''gowero''' (boys's house or dormitory), kureva [[gota]]. * Chewa inoti '''gwero''' (a source, beginning of a river or stream), kureva panotangira [[rwizi]]. * Chewa inoti '''gwira''' (to grasp; to hold; to catch). '''Gwira nchito - to work'''. * Chewa inoti '''Mlezi''' kana '''Leza''' (God), kureva [[Mwari]].<ref>https://archive.org/stream/anenglishnyanja00lawsgoog#page/n16</ref><ref>https://books.google.ca/books?id=h8ExAQAAMAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false</ref> == Mabviro eruzivo == <references /> [[Category:Chichewa (Chinyanja)|Chewa]] [[Category:Mbeu dze mutauro|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Chibantu|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Malawi|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Zambia|Chewa]] [[Category:Mitauro yemuZimbabwe|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Chinyasa|Chewa]] [[Category:Mitauro ye Mozambiki|Chewa]] [[Category:Vachewa|Chewa]] 9icj424ujuqyxfk68r0i6gg1w839uxu Tiyi 0 15786 97020 71451 2022-07-31T13:13:10Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[File:Nice Cup of Tea.jpg|thumb|Tiyi ine mukaka]] Tiyi (tea) chinwiwa chinogadzirwa nemasamba anodirwa mvura yakafanza. ==Mitauro yaAfrika== *[[Lugwere]] inoti '''majaani''' (n. tea) vachireva [[tiyi]]. [[Luganda]] inoti '''amajaani''' (tea leaves), kureva masamba. *[[Nyanja]] inoti '''masamba''' (n. leaves) kureva [[mashizha]]. Mamwe mazwi: chisamba (n. clump of leaves) kureva tsumbu remashizha. *[[Swahili]] inoti '''chai''' (n. tea) kureva [[tiyi]]. 71i93d8z7rbmjdagaww4ew9cdbcjqn2 Xhosa 0 16319 97035 89279 2022-07-31T15:38:55Z Masiziva 13430 Redirected page to [[Chixhosa]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Chixhosa]] 7ru9w966zx09twkomo6ndwqrbe41zg1 Zvinoyera 0 17117 97060 95722 2022-08-01T01:57:08Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Kana zvinhu zvichinzi [[zvinoyera]] ([[Chingezi|Nge]]. holy, holyness) zvinenge zvichikosheswa, zvisingatenderwe kubatwa nhando, kutambwa nazvo, kuzvidzwa, kudyiwa kana kupinda panzvimbo dzinonzi dzinoyera. * Vanhu vangangoti wo [[Tsvene|zvidzvene]] kana [[Tsvene|zvitsvene]]- ''pure''. ==Rwiyo== Kune rwiyo rweKereke yeRhoma runoti: Munoyera, munoyera <br /> Munoyera Mwari Baba <br /> Denga naPasi zvizere nembiri yenyu <br /> Munoyera, munoyera ==Mitauro yeAfrika== *[[Taita]] inoti '''kuela''' (to be holy; to be clean, to be clear) kureva kuchenesa. '''Kuelesa''' (to purify) kureva kuchenesa. Kolokuma Izon inoti yela (be dear, important, precious). *[[Herero]] vanoti '''oku-yerisa''' (v. to glorify, exalt). Mamwe mazwi: yerisa (v. enlighten; make pure, bright, polish). [[Chewa]] vanoti '''kuyera''' (holiness) kureva [[hutsvene]]. *[[Nyanja]] inoti '''kuyera''' (of whiteness, cleanliness, brightness, clearness, [[purity, holiness]]) kureva [[kuchena]]. Mamwe mazwi: [[kuera]] (to be white or light) kureva [[kuchena]]. *[[Nyakyusa]] vanoti '''unkasi umwelu''' kureva mukadzi muchena. [[VaTakwane]] vanoti '''weela''' (v. be white). '''Yoweela''' (adj. white). [[Lomwe]] vanoti '''weela''' (adj. holy) kureva [[chinoyera]]. *[[VaGulu]] vanoti '''numba yera''' (clean house), imba yakachena. Mamwe mazwi: '''Munhu mivera''' (clean person). '''-era''' (v. clean) kureva [[kuchenesa]]. [[Category:Chitendero]] krf6o77o9onzc2s3k9im3ry3h2pr4xc Kupwa 0 17295 97059 79779 2022-08-01T01:37:24Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Kupwa]] (to run dry, evaporate). ==Mitauro yeBantu== *[[VaVenda]] vanoti '''-xa''' (to run dry) vachireva [[kupwa]]. Vanoti '''tshixele''' (n. infant, child) - zvichida vanoreva [[pwere]]. *[[VaYao]] vanoti '''kupwa''' (to subside - of water) vachireva [[kupwa]]? *[[Herero]] inoti '''oku-puira''' (n. evaporation) kureva [[kupwa|kupwira]] kana [[kusasauka]]. *VaHerero vanoti '''puira''' (sink as a river; decline, fail, vanish, disappear, diminish, wane) vachireva kuderera. d4xd3t1ucqtzm14wb6fqnreecn24086 Chivakashure Sa pamazita 0 17934 97017 93034 2022-07-31T13:04:54Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki [[Chivakashure]] '''Sa-''' chinoshandiswa pamberi pemazita kududza kuti munhu uyu ndiye mukuru pamusha kana mumhuri. ==Muenzaniso== *Mazita anoti: [[Samushonga]]; [[Sachikonye]]; [[Sakuhuni]]; [[Sakarombe]]; [[Samuyi]]; [[Samunyama]] zvichingodaro. ==Mitauro yeAfrika== Kana tichifananidza panenge pane kutodzana kwevara '''Sa-''' nezvakawanikwa kune mimwe [[Bantu|mitauro yeBantu]] zviri pazasi izvo. *[[Luvale]] vanoti '''SaChisengo''' (Father of Chisengo). '''SaKapalu''' (Father of Kapalu). '''SaLumayi''' (Father of Chisengo). *[[Luvale]] vanoti '''NyaChisengo''' (Mother of Chisengo). '''NyaKapalu''' (Mother of Kapalu). '''NyaLumayi''' (Mother of Lumayi). *[[Challa]] vanoti Sa (n. Mr., Mister; high status or rank). [[Nawdm]] vanoti '''sa''' (n. father; head of the family) kureva [[sa]]. *[[Gyeli]] inoti nya kana '''banya''' (n. mother) kureva amai. Mamwe mazwi: sa kana '''basa''' (n. father) kureva [[baba]]. *[[Nyanja]] inoti '''Tsa''' (master of; director of). Sokuti: Tsabuwa (hunt leader). Tsabwalo (bwalo keeper). Tsachipala (forgemaster; a smith) [[Category:Mazita eVanhu]] bwhy3jkt972hmq9kugkn3v0q20iyb6y Chituruki 0 19047 97026 90126 2022-07-31T14:34:20Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Chituruki''' (''Türkçe'' (listen), ''Türk dili'') ndiwo mutauro wepamutemo we[[Turkey|Turuki]]. Ndiwo mutauro wevatauri vemazanazana makumi masere (170 [[mazanazana]]). Ndiwo mutauro wevatauri pakati pemitauro yechiTeki inotaurwa nevanhu vanosvika mamirioni 170 muMadokero Ezhiya ne Pakati peEzhiya. Kune mutauri muTuruki, chitsuwa che[[Cyprus|Saipurasi (Saipwasi)]], [[Bulgaria|Bharugariya]], [[Greece|Vugiriki]], [[Macedonia|Masedhoni]] uye mune dzinoverengeka nyika dzaive chikamu cheUmambo hweTuruki. Nekuda kwekutama kweTuruki kune zvakare kune akati wandei mamirioni vatauri munyika dze[[Batanidzo ye Yuropu]] (''European Union''). == MuchiBantu == Chiswahiri - Kituruki<ref>https://sw.wikipedia.org/wiki/Kituruki Yakatariswa: 21 Chikumi 2021</ref> Chinyarwanda - Igiturukiya<ref>https://rw.wikipedia.org/wiki/Igiturukiya Yakatariswa: 21 Chikumi 2021</ref> == Mabviro eruzivo == <references /> [[Category:Mitauro]] hulv6ca57n2st7ajvbxt7i82743q14w Nyadenga 0 20215 97016 94225 2022-07-31T13:04:47Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Nyadenga''' ([[Chingezi|Nge]]. The One above; The One who is above all; One who is above)<ref name=":0">https://ufdc.ufl.edu/AA00000228/00001/images/89</ref> irimwe zita rinopuhwa mumitauro ye Chivanhu. Mamwe mazita angati Mwari [[Mutangakugara]], [[Samasimba]], [[Musikavanhu]], [[Musikazvose]], [[Muvumbi]], [[Muvumbapasi]]. Pamusoro pezvo Mwari Vanodanwa nezvidao zvokuti: [[Sororezhou]] uye [[Dzivaguru]]. Dzivaguru rinogona kungerakapuhwa kutodza nyaya yokuti Mwari vanonzi Dziva kana rwizi roupenyu, ndivo Dziva rinozadza dzimwe nzizi uye ndivo sosi yezvose. == Tarisai futi == * [[Mwari (muChivanhu)|Mwari]] * [[Musikavanhu]] * [[Yave]]<ref name=":0" /> == Mabviro eruzivo == [[Category:Mwari]] [[Category:Mwari Samusiki]] 463xznc8g38f4ph0u6c3wbxk71hjrdi 97018 97016 2022-07-31T13:05:11Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Nyadenga''' ([[Chingezi|Nge]]. The One above; The One who is above all; One who is above)<ref name=":0">https://ufdc.ufl.edu/AA00000228/00001/images/89</ref> irimwe zita rinopuhwa mumitauro ye Chivanhu. Mamwe mazita angati Mwari [[Mutangakugara]], [[Samasimba]], [[Musikavanhu]], [[Musikazvose]], [[Muvumbi]], [[Muvumbapasi]] ne mamwe mazita wo. Pamusoro pezvo Mwari Vanodanwa nezvidao zvokuti: [[Sororezhou]] uye [[Dzivaguru]]. Dzivaguru rinogona kungerakapuhwa kutodza nyaya yokuti Mwari vanonzi Dziva kana rwizi roupenyu, ndivo Dziva rinozadza dzimwe nzizi uye ndivo sosi yezvose. == Tarisai futi == * [[Mwari (muChivanhu)|Mwari]] * [[Musikavanhu]] * [[Yave]]<ref name=":0" /> == Mabviro eruzivo == [[Category:Mwari]] [[Category:Mwari Samusiki]] ifg257s1wko8bmj1dacl37prjkan8c4 97019 97018 2022-07-31T13:05:38Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Nyadenga''' ([[Chingezi|Nge]]. The One above; The One who is above all)<ref name=":0">https://ufdc.ufl.edu/AA00000228/00001/images/89</ref> irimwe zita rinopuhwa mumitauro ye Chivanhu. Mamwe mazita angati Mwari [[Mutangakugara]], [[Samasimba]], [[Musikavanhu]], [[Musikazvose]], [[Muvumbi]], [[Muvumbapasi]] ne mamwe mazita wo. Pamusoro pezvo Mwari Vanodanwa nezvidao zvokuti: [[Sororezhou]] uye [[Dzivaguru]]. Dzivaguru rinogona kungerakapuhwa kutodza nyaya yokuti Mwari vanonzi Dziva kana rwizi roupenyu, ndivo Dziva rinozadza dzimwe nzizi uye ndivo sosi yezvose. == Tarisai futi == * [[Mwari (muChivanhu)|Mwari]] * [[Musikavanhu]] * [[Yave]]<ref name=":0" /> == Mabviro eruzivo == [[Category:Mwari]] [[Category:Mwari Samusiki]] b844u2i7hy3olbfyniuq4y7xbxgzq3t Mudzonga sezita 0 20281 97058 96927 2022-08-01T01:26:24Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Mudzonga izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Luckness Mudzonga; Traver Mudzonga; Nathan Mudzonga; Nyaradzai Mudzonga. *Mazwi ane hukama: [[mudzonga wenyama]], [[Dzonga sezita]], [[Chidzonga sezita]]. ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti mzongo (n. a strip of meat - buffalo and elephant meat are cut like this) kureva [[mudzonga]]. *Nyanja inoti mzongo (n. a long strip of cloth) kureva jira refu. Mamwe mazwi: kudzongola (to straighten something crooked; to stretch out; to stretch out one's self). *Nyanja inoti '''dzonga''' (adv. erect). Sokuti: kukala dzonga (to sit up erect. The back of a fish is aslo dzongo). Fananidzai nokuti [[muzongoza]]. [[Category:Mazita eVanhu muAfrica]] 2oin4yr28ug2trq8qe5udt8172uqy7r Mitauro ye Chibantu 0 20461 97038 95674 2022-07-31T15:43:31Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Mitauro ye Chibantu''' kana '''mitauro ye Chivantu''' imhuri huru ye mitauro inotaurwa ne[[Vabantu]] ve[[Vupakati]], [[Chamhembe che Afurika|Chamhembe]], [[Mabvazuva eAfurika|Mabvazuva]] uye [[Chamembemabvazuva eAfurika]]. Vanosika bazu rihuru re[[Mitauro yeUbantu yekuChamhembe]]. Huwandu hwe mitauro ye Chibantu inogona kusvika kumazana, zvihienderana nechirevo chemutauro n emutauronyina, uye unohestimetswa kuva pakati pe 440 kana kuva 680 ye mitauro yakazvimirira.<ref>"Guthrie (1967-71) names some 440 Bantu 'varieties', Grimes (2000) has 501 (minus a few 'extinct' or 'almost extinct'), Bastin ''et al.'' (1999) have 542, Maho (this volume) has some 660, and Mann ''et al.'' (1987) have ''c.'' 680." Derek Nurse, 2006, "Bantu Languages", in the ''Encyclopedia of Language and Linguistics'', p. 2. :Ethnologue report for Southern Bantoid" Archived 2012-10-16 at the Wayback Machine lists a total of 535 languages. The count includes 13 Mbam languages, which are not always included under "Narrow Bantu".</ref> Izwi rokuti '''Bantu''' rinoshandiswa kutsanagudza mitauro inotaurwa navatema vari ku[[Chamhembe]] kweAfrica inoda kunotodzana pamazwi anotaurwa. Izwi iri rinotodza pakuti vanhu vari kuChemhembe kweAfrica vane mitauro yakafana uye vose pavanotaura shoko rokuti ''munhu'' vanosahndisa shoko rakada kufanana. Sokuti: * [[Shona|Chishona]] chinoti '''munhu''', muuzhnji chichiti '''vanhu.''' * [[Chimanyika]] ne [[Chibuja]] chinoti wo '''munhu''', muuzhinji chichiti '''wanhu.''' * [[Ndebele|Chindevere]] ne [[Chizulu]] chinoti '''umuntu'''; muuzhinji chichiti '''abantu.''' * [[Chewa|Chichewa]] ne [[Chindau]] chinoti '''muntu'''; muuzhinji chichiti '''vantu.''' * [[Swahili|Chiswahili]] chinoti '''mtu'''; muuzhinji chichiti '''watu.''' == Hupango == === Hupango hwe Computational phylogenetic === Simplified phylogeny of northwestern branches of Bantu by Grollemund (2012): {| |Bantu | rowspan="2" | {| |Northwest | rowspan="2" | {| |Northwest 1 | rowspan="2" | {| |Northwest 1a | rowspan="2" | {| |  | rowspan="2" |A40-50-60-70: Basaa languages, Bafia languages, Mbam languages, Beti language |- |  |- |  | rowspan="2" |A10-20-30: Sawabantu languages, Manenguba languages |- |  |} |- |  |- |Northwest 1b | rowspan="2" | {| |  | rowspan="2" |A80-90: Makaa–Njem languages |- |  |- |  | rowspan="2" |B20: Kele languages |- |  |} |- |  |} |- |  |- |Northwest 2 | rowspan="2" | {| |  | rowspan="2" |B10: Myene language |- |  |- |  | rowspan="2" |B30: Tsogo languages |- |  |} |- |  |} |- |  |- |Central | rowspan="2" | {| |Central 1 | rowspan="2" | {| |Central 1a | rowspan="2" | {| |  | rowspan="2" |C10-20-30: Ngondi–Ngiri languages, Mboshi languages, Bangi–Ntomba languages |- |  |- |  | rowspan="2" |C40-D20-D32: Bati–Angba languages, Lega–Binja languages, Bira language |- |  |} |- |  |- |Central 1b | rowspan="2" | {| |  | rowspan="2" |B80-C60-70-80: Boma–Dzing languages, Soko languages, Tetela languages, Bushoong languages |- |  |- |  | rowspan="2" |B40-H10-30-B50-60-70: Sira languages, Kongo languages, Yaka languages, Nzebi languages, Mbete languages, Teke languages |- |  |- |  | rowspan="2" |L10-H40: Pende languages, Hungana language |- |  |} |- |  |} |- |  |- |Central 2 | rowspan="2" | {| |  | rowspan="2" |C50-D10: Soko languages, Lengola language |- |  |- |  | rowspan="2" |D10-20-30-40-JD50: Mbole–Enya languages, Komo–Bira languages, Shi–Havu languages |- |  |} |- |  |} |- |  |} |- |  |} Other computational phylogenetic analyses of Bantu include Currie et al. (2013), Grollemund et al. (2015), Rexova et al. 2006, Holden et al., 2016, and Whiteley et al. 2018. == Nenyika == {| |'''[[Rurimi Runjee]] (kana Mutauro Unjee)''' * [[Chiswahili|Chiswahiri]] (350,000; mamiriyoni magumi se mutauro wechiiri) '''[[South Africa|Afurika Chamhembe]]''' Zvichienderana ne Sensasi ye Dhidhizha reAfurika Chamhembe re 2011<sup>[''saitesheni izere inodingwa]''</sup> * [[Chizulu]] (11,587,374) * [[Chixhosa]] (8,154,258) * [[Chisutu Chamaodzanyemba]] (4,618,576) * [[Chitswana]] (4,067,248) * [[Chisutu]] (3,849,563) * [[Chitsonga]] (2,277,148) * [[Chiswati]] (1,297,046) * [[Chivhenda]] (1,209,388) * [[Chindebele]] (1,090,223) Hwerengo ye [[Vanguni]]: 22,406,O49 (61.98%) Hwerengo ye [[Vasutu-Tswana]]: 13,744,775 (38.02%) HWERENGO YEVATAURI YEMITAURO YECHIGU YECHIHOFISI: 36,150,824 (69.83%) '''[[Angola|Angora]]''' * [[Chiumbundu|Chiumbundu - Chimbundu Chachamhembe]] (4 miriyoni) * [[Chimbundu|Chimbundu - Chimbundu Chamaodzanyemba]] (3 miriyoni) * [[Chikongo]] (576,800) * [[Chiambo]] (500,000) * [[Chiluvhale]] (500,000) * [[Chichokwe]] (500,000) '''[[Eswatini]] (yainzi Swazilendi)''' * [[Chiswati]] (1 miriyoni) '''[[Gabon|Gabhoni]]''' * [[Chibhaka]] * [[Chibarama]] * [[Chibekweli]] * [[Chibenga]] * [[Chibubi]] * [[Chibwisi]] * [[Chidhuma]] * [[Chifang'i]] (500,000) * [[Chikendeli]] * [[Chikanine]] * [[Chisake]] * [[Chisangu]] * [[Chiseki]] * [[Chisighu]] * [[Chisimba (mutauro)|Chisimba]] * [[Chisira]] * Chiteke (chekumaodzanyemba) * Chiteke (chemadokero) * [[Chitsaangi]] * [[Chitsogo]] * [[Chivhili]] (3,600) * [[Chivhumbu]] * [[Chiwandji]] * [[Chiwumbvu]] * [[Chiyangho]] * [[Chiyasa]] '''[[Equatorial Guinea|Gini yepaIkweta]]''' * [[Chibheti]] ([[Chifang'i]]) (300,000) * [[Chibhubhe]] (40,000) '''[[Cameroon|Kameruni]]''' * [[Chibheti]] (1.7 million: 900,000 [[Chibhulu]], 600,000 [[Chiewondo]], 120,000 [[Chifang'i]], 60,000 [[Chieton]], 30,000 [[Chibhebhele]]) * [[Chibhasaa]] (230,000) * [[Chidhuala]] (350,000) * [[Mitauro ye Chimanengubha]] (230,000) '''[[Kenya]]''' : ''Chiswahiri uye Chingezi ndiyo mitauro ye udhidhizha'' * [[Chikuyu]] (8 million) * [[Chiluhya]] (6.8 million) * [[Chikamba (mutauro)|Chikamba]] (4 million) * [[Chimeru]] (Kimeru) (2.7 million) * [[Chigusii]] (2 million) * [[Chimijikenda]] * [[Chitaita]] * [[Chiembu]] * [[Chimbeere]] * [[Chigiriama]] '''[[Malawi|Marawi]]''' * [[Chichewa]] (kana Chinyanja) (7 million) * [[Chitumbuka]] (1 million) * [[Chiyao]] (1 million) '''[[Mozambique|Mozambiki]]''' : ''Chiswahiri ndiwo mutauro weudhidhizha'' * Makhuwa (4 million; 7.4 million all Makua) * Tsonga (Xitsonga) (3.1 million) * Shona (Ndau) (1.6 million) * Lomwe (1.5 million) * Sena (1.3 million) * Tswa (1.2 million) * Chuwabu (1.0 million) * Chopi (800,000) * Ronga (700,000) * Chewa (Nyanja) (Chichewa) (600,000) * Yao (Chiyao) (500,000) * Nyungwe (Cinyungwe/Nhungue)(400,000) * Tonga (400,000) * Makonde (400,000) '''[[Namibia|Namibhiya]]''' * Ovambo (Ambo, Oshiwambo) (1,500,000) * Herero (200,000) '''[[Nigeria|Naijeriya]]''' * Jarawa (250,000) * Mbula-Bwazza (100,000) * Kulung (40,000) * Bile (38,000) * Lame (10,000) * Mama (2,000-3,000) * Shiki (1,200) * Gwa * Labir * Dulbu '''[[Republic of the Congo|Rudhende rwe Vakongo]] (Kongo-Bhurazivhiri)''' * Kituba (1.2+ million) [kreoli ye Chibantu] * Kongo (Kikongo) (1.0 million) * Teke languages (500,000) * Yombe (350,000) * Suundi (120,000) * Mbosi (110,000) * Lingala (100,000; ? L2 speakers) |'''[[Rwanda]]''' : ''Chiswahiri, Chinyarwanda, Chingezi uye Chifurenji ndiyo mitauro weudhidhizha'' * [[Chinyarwanda]] (10 - 12 million) '''[[Lesotho|Resutu]]''' * [[Chisutu]] (1.8 million) * [[Chizulu]] (300,000) '''[[Central African Republic|Rudhende rweAfurika yePakati]]''' * [[Chimbati]] (60,000) * [[Chiaka]] (30,000) * [[Chipande (mutauro)|Chipande]] (8,870) * [[Chingando]] (5,000) * [[Chiukhwejo]] * [[Chikako]] * [[Chimpiemo]] * [[Chibhodho]] * [[Chikari]] '''[[Somalia|Somaria]]''' * Swahili (Mwini dialect) * Chimwini * Mushungulu '''[[Tanzania]]''' : ''Chiswahiri ndiwo mutauro weudhidhizha'' * Sukuma (5.5 million) * Gogo (1.5 million) * Haya (Kihaya) (1.3 million) * Chaga (Kichaga) (1.2+ million : 600,000 Mochi, 300,000+ Machame, 300,000+ Vunjo) * Nyamwezi (1.0 million) * Makonde (1.0 million) * Ha (1.0 million) * Nyakyusa (800,000) * Hehe (800,000) * Luguru (700,000) * Bena (600,000) * Shambala (650,000) * Nyaturu (600,000) '''[[Democratic Republic of the Congo|Utemabanze weRudhende rweVakongo]]''' : ''Chiswahiri ndiwo mutauro weudhidhizha'' * [[Chingala]] (Ngala) (2 million; 7 million with L2 speakers) * [[Chiluba-Kasai|Luba-Kasai]] (Tshiluba) (6.5 million) * [[Chituba]] (Chikituba?) (4.5 million), kreoli ye Chibantu * [[Chikongo]] (Kikongo) (3.5 million) * [[Chiluba-Katanga]] (Kiluba) (1.5+ million) * [[Chisonge]] (Lusonge) (1+ million) * [[Chinande]] (Orundandi) (1 million) * [[Chitetela]] (Otetela) (800,000) * [[Chiyaka (mutauro)|Chiyaka]] (Iyaka) (700,000+) * [[Chishi]] (700,000) * [[Chiyombe]] (Kiyombe) (670,000) * [[Chilele]] (Bashilele) (26,000) '''[[Uganda|Vuganda (Yuganda)]]''' : ''Chiswahiri ndiwo mutauro weudhidhizha'' * Luganda (9,295,300) * Runyankore (4,436,000) * Lusoga (3,904,600) * Rukiga (3,129,000) * Masaba (Lumasaba) (2.7 million) * Runyoro (1,273,000) * Konjo (1,118,000) * Rutooro (1,111,000) * Lugwere (816,000) * Kinyarwanda (750,000) * Samia (684,000) * Ruuli (250,000) * Talinga Bwisi (133,000) * Gungu (110,000) * Amba (56,000) * Singa '''[[Burundi|Vurundi (Bhurundi)]]''' : ''Chiswahiri ndiwo mutauro weudhidhizha'' * [[Chirundi]] (8.5 - 10.5 million) '''[[Botswana|Vutswana]]''' * [[Chitswana]] (1.6 million) * [[Chikalanga]] (150,000) '''[[Zambia]]''' * Aushi (Unknown) * Bemba (3.3 million) * Tonga (1.0 million) * Chewa (Nyanja) (Chichewa) (800,000) * Kaonde (240,000) * Lozi (Silozi) (600,000) * Lala-Bisa (600,000) * Nsenga (550,000) * Tumbuka (Chitumbuka) (500,000) * Lunda (450,000) * Nyiha (400,000+) * Mambwe-Lungu (400,000) '''[[Zimbabwe]]''' ''Zimbabwe ine mitauro 16 ye udhidhizha'' * [[Mitauro ye Chivanhu|Mitauro ye Chivanhu (Chishona)]] (15 million_ ** [[Chizezuru]] (kana [[ChiShona|Chistandadhi Shona]]) ** [[Chikaranga]] ** [[ChiKorekore|Chikorekore]] ** [[Chibuja|Chibuja (Chibudya)]] ** [[Chidema|Chidema (Chidoma)]] ** [[Chimanyika]] ** [[Chindau]] ** [[Chishongrish]] * [[Chindevele]] (estimated 2 million) * [[Chitonga]] * [[Chichewa]]/ Chinyanja * [[Chivhenda]] * [[Chikalanga]] * [[Chinambya]] * [[Chixhosa]] * [[Chikoi-san]] * [[Chibarwe]] ([[Chisena]]) * [[Chisutu]] * [[Chitswana]] * [[Chitsonga]] |} == Mashoko e Chibantu akaita mbiri nekuda kwe tsika dzekumadokero == {| | * Boma * Bomba * Bongos * [[Bwana]] * Candombe * Chimpanzee * [[Gumbo]] * Hakuna matata * Impala * Indaba * [[Kujenga|Jenga]] | * Jumbo * [[Mbira|Kalimba (mbira)]] * Kwanzaa * Mamba * [[Mambo]] * [[Mbira]] * [[Marimba]] * Rumba * Safari * Samba * [[Simba (katuni)|Simba]] * [[Hunhu|Ubuntu (hunhu)]] |} == Mabviro eruzivo == <references /> [[Category:Mitauro ye Chibantu]] [[Category:Mhuri dze mitauro|Bantu]] [[Category:Mitauro ye Afurika|Bantu]] [[Category:Mitauro ye Ubantu yekuChamhembe|Bantu]] otnhvw92bfor9iheoveqlxwni2pb9k0 Vadhwe'e 0 20467 97037 95702 2022-07-31T15:42:59Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki {| class="wikitable floatright" |+<big>Vadhwe'e</big> | {| ! colspan="2" |Huwandu hwe Vanhu: |- | colspan="2" |'''Totali:''' Fewer than 30,000 (2000) |- ! colspan="2" |Marhijoni anehuwandu huzhinji: |- | colspan="2" |[[Cameroon|Kameruni, Afurika]] |- ! colspan="2" |Mitauro: |- | colspan="2" |[[Chidhwe'e]] (mutauronyina we [[Chikoonzime]]) |- ! colspan="2" |Chitendero: |- | colspan="2" |[[Chikristo]] |- ! colspan="2" |Marudzi anehukama huri pedyo: |- | colspan="2" | * [[Vabhekwili]] * [[Vabhekoli]] * [[Vabhenkonjo]] * [[Vabhomwali]] * [[Vakonabhembe]] * [[Vamakaa]] * [[Vampyemo]] ("Vambimu") * [[Vamabhi]], uye * [[Vamvumbo]], [[Vanjem]], [[Vanzime]], [[Vasso]] |} |} '''Vadhwe'e''' ([[Chidhwe'e]]: ''Badwe'e, Bajwe'e,'' [[Chifurenji]]'': Badjoué'') kana '''Wadhwe'e''', i[[boka]] revanhu vanogara mumazoni e[[masango anoNaya]] ekuchamhembmabvazuva e[[Cameroon|Kameruni]]. Vanozviona uye vanoziva kuti ndivana wa vaEdwe'e, gotwekomana raKoo uye hanzvadzikomana ya vaNjeme na vaNzime. Vadhwe'e vanogara kuchamhembe che[[Messaména]] mupurovhinzi rokumabvazuva re[[Vabhekoli|Vabhekoli (Vabekol)]] ne zvese maodzanyemba ne madokero e[[Vanzime]]. Teritori yavo inosanganisa uzhiji we maodzanyemba ne madokero emuganhu we [[Ruzevha rweGutebenyu reDja]]. Vanotauri [[Chidhwe'e]], mutauronyina we [[Chikoozime]] pamwechete ne [[Vanzime]]. == Mashoko ashandiswa == * Masango anonaya (kureva ''rain forests'') * Zita rokuti Bekol ririkunyorwa sokuti Bhekol muChishona nokuti muChishona 'b' ari ''implosive'', asi anonatirwa ndi 'bh'. *[[nyanatirwa]] (''aspirated'') * [[Gutebenyu]] (bhiosfiya; biosphere), ruzevha (''reserve'') * [[Ruzevha rweGutebenyu reDja]] (''Dja Biosphere Reserve'') * [[Chava]] - ririkubva pashoko re[[Chikalanga]] rekuti '''''ichaba''''' [[Category:Vadhwe'e|Dhwe'e]] [[Category:Vabantu|Dhwe'e]] [[Category:Machava ekuKameruni|Dhwe'e]] [[Category:Marudzi eChivare ekuAfurika ye Pakati|Dhwe'e]] [[Category:Marudzi eChivare ekuMadokero eAfurika|Dhwe'e]] oyndmspf7mgz6qf5y1yfl56od5h9she Tsambe sezita 0 20700 97023 2022-07-31T13:24:01Z Holani Mina 12412 Created page with "'''Tsambe''' izita remhuri mu[[Zimbabwe]], ne[[Mozambique]]. *Vanhu vane zita iri: Ezequiel Tsambe; Filis Tsambe; AntonioTsambe; Innocent Tsambe.. *Mudunhu reManicaland kune musha unonzi [[Tsambe]] kunova ndiko kwakavakwa chikoro che[[St Augustines, Zimbabwe]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''tsambe''' (n. a spec..." wikitext text/x-wiki '''Tsambe''' izita remhuri mu[[Zimbabwe]], ne[[Mozambique]]. *Vanhu vane zita iri: Ezequiel Tsambe; Filis Tsambe; AntonioTsambe; Innocent Tsambe.. *Mudunhu reManicaland kune musha unonzi [[Tsambe]] kunova ndiko kwakavakwa chikoro che[[St Augustines, Zimbabwe]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''tsambe''' (n. a species of mouse, white belly, fur, very fat, short tail, teeth like mouse) kureva rudzi rwe[[mbeva]]. [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] [[Category:Mazita eVanhu kuMozambique]] m6kacgr5dy8cqx1dm6ci9xxzpoffnb9 Category:Mbeu dze mitauro ye Chibantu 14 20701 97027 2022-07-31T14:51:54Z Masiziva 13430 Created page with "[[Category:Mitauro ye Chibantu]] [[Category:Mhuri ye mitauro]]" wikitext text/x-wiki [[Category:Mitauro ye Chibantu]] [[Category:Mhuri ye mitauro]] 1tbftg1wnjt89cx01i9dw66qbhiwurj Chixhosa 0 20702 97034 2022-07-31T15:38:03Z Masiziva 13430 Created page with "'''Chixhosa''' ('''Xho'''. IsiXhosa) [[mutauro]] we [[Mitauro ye Chibantu|Chibantu]] unowanikwa mu[[South Africa|Afurika Chamhembe]] ne[[Zimbabwe]]. MuZimbabwe [[Vaxhosa]] vanowanikwa munzvimbo dzinoti: [[Mbembesi]], [[Gwatemba]], [[Fort Rixon]], [[Goromonzi]], [[Msengezi]], [[Makwiro]] ne [[Marirangwe]]. {| class="wikitable" !Chixhosa !Chishona |- |'''utata''' |[[baba]], [[tate]] |- |'''umama''' |[[amai]], [[anyoko]] <sup>[<nowiki/>[[ChiKorekore|chikorekore]], chibuja..." wikitext text/x-wiki '''Chixhosa''' ('''Xho'''. IsiXhosa) [[mutauro]] we [[Mitauro ye Chibantu|Chibantu]] unowanikwa mu[[South Africa|Afurika Chamhembe]] ne[[Zimbabwe]]. MuZimbabwe [[Vaxhosa]] vanowanikwa munzvimbo dzinoti: [[Mbembesi]], [[Gwatemba]], [[Fort Rixon]], [[Goromonzi]], [[Msengezi]], [[Makwiro]] ne [[Marirangwe]]. {| class="wikitable" !Chixhosa !Chishona |- |'''utata''' |[[baba]], [[tate]] |- |'''umama''' |[[amai]], [[anyoko]] <sup>[<nowiki/>[[ChiKorekore|chikorekore]], [[chibuja]]]</sup> |- |'''intombazana''' |[[musikana]] |- |'''umfana''' |[[Mukomana|mkomana]] |- |'''umfazi''' |[[Mukadzi|mkadzi]], munhukadzi |- |'''indoda''' |[[murume]], munhurume |- |'''ukutya''' |[[Kudya]] * kudhla<sup>[<nowiki/>[[Chikaranga]]]</sup> * Kuja<sup>[<nowiki/>[[Chibuja]], [[Chikorekore]]]</sup> * kurya<sup>[<nowiki/>[[Chindau]]]</sup> |- |'''ibhatyi''' |[[bhachi]], bhatye |- |'''amalwimi''' |[[Mutauro|mitauro]] |- |'''iliso''' |[[ziso]] |- |'''isandla''' |[[Chanza|chiazha]] |- |'''ubuso''' |[[Uso]], Vuso, chiso, meso |- |'''amazinyo''' |[[Zino|mazino]] |- |'''umlomo''' |[[muromo]] |- |'''umntwana''' |[[mwana]] |- |'''intombi''' |[[mukunda]] |- |'''unyana''' |[[mukororo]], [[murumbwana]], mwanakomana |- |'''umvulo''' |[[muvhuro]] |- |'''imvula''' |kunaya kwomvura |- |'''ikhepu''' |[[Sinowo|sinu]] |- |'''inja''' |[[imbwa]] |- |'''ngaphandle''' |pazhe, [[panze]] |- |'''ngaphantsi''' |[[kutsi]], kuzasi, pasi |- |'''ubusika''' |[[chando]] |} [[Category:Chixhosa]] [[Category:Mbeu dze mutauro]] [[Category:Mitauro ye Chinguni]] [[Category:Mitauro ye Afurika Chamhembe]] [[Category:Mitauro yemuZimbabwe]] [[Category:Mitauro ye Chamhembe cheAfurika]] [[Category:Mitauro ye Chibantu]] [[Category:Mitauro yekuDzvanya]] 481i6hwe2o8crjdx0x2wibprbw0mgne 97036 97034 2022-07-31T15:40:01Z Masiziva 13430 wikitext text/x-wiki '''Chixhosa''' ('''Xho'''. IsiXhosa) [[mutauro]] we [[Mitauro ye Chibantu|Chibantu]] unowanikwa mu[[South Africa|Afurika Chamhembe]] ne[[Zimbabwe]]. MuZimbabwe [[Vaxhosa]] vanowanikwa munzvimbo dzinoti: [[Mbembesi]], [[Gwatemba]], [[Fort Rixon]], [[Goromonzi]], [[Msengezi]], [[Makwiro]] ne [[Marirangwe]]. {| class="wikitable" !Chixhosa !Chishona |- |'''utata''' |[[baba]], [[tate]] |- |'''umama''' |[[amai]], [[anyoko]] <sup>[<nowiki/>[[ChiKorekore|chikorekore]], [[chibuja]]]</sup> |- |'''intombazana''' |[[musikana]] |- |'''umfana''' |[[Mukomana|mkomana]] |- |'''umfazi''' |[[Mukadzi|mkadzi]], munhukadzi |- |'''indoda''' |[[murume]], munhurume |- |'''ukutya''' |[[Kudya]] * kudhla<sup>[<nowiki/>[[Chikaranga]]]</sup> * Kuja<sup>[<nowiki/>[[Chibuja]], [[Chikorekore]]]</sup> * kurya<sup>[<nowiki/>[[Chindau]]]</sup> |- |'''ibhatyi''' |[[bhachi]], bhatye |- |'''amalwimi''' |[[Mutauro|mitauro]] |- |'''iliso''' |[[ziso]] |- |'''isandla''' |[[Chanza|chiazha]] |- |'''ubuso''' |[[Uso]], Vuso, chiso, meso |- |'''amazinyo''' |[[Zino|mazino]] |- |'''umlomo''' |[[muromo]] |- |'''umntwana''' |[[mwana]] |- |'''intombi''' |[[mukunda]] |- |'''unyana''' |[[mukororo]], [[murumbwana]], mwanakomana |- |'''umvulo''' |[[muvhuro]] |- |'''imvula''' |kunaya kwomvura |- |'''ikhepu''' |[[Sinowo|sinu]] |- |'''inja''' |[[imbwa]] |- |'''ngaphandle''' |pazhe, [[panze]] |- |'''ngaphantsi''' |[[kutsi]], kuzasi, pasi |- |'''ubusika''' |[[chando]] |} [[Category:Chixhosa]] [[Category:Mbeu dze mutauro|Xhosa]] [[Category:Mitauro ye Chinguni|Xhosa]] [[Category:Mitauro ye Afurika Chamhembe|Xhosa]] [[Category:Mitauro yemuZimbabwe|Xhosa]] [[Category:Mitauro ye Chamhembe cheAfurika|Xhosa]] [[Category:Mitauro ye Chibantu|Xhosa]] [[Category:Mitauro yekuDzvanya|Xhosa]] i36n3fiv5qmunnvgw92giii5766ddzo Kupfunya Rusero 0 20703 97045 2022-07-31T18:13:32Z Holani Mina 12412 Redirected page to [[Kupfunya chisero]] wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Kupfunya chisero]] 6m5oqyankpb1z2jpdxgw7anfxb3bii3 Chituku sezita 0 20704 97049 2022-07-31T18:30:22Z Holani Mina 12412 Created page with "Chituku izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Bybit Chituku; Nester Chituku; Sheffra Chituku; [[Oliver Chituku]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''tuku''' (n. heat; internal heat; perspiration; melting heat as in a furnace). Mamwe mazwi *[[Nyanja]] inoti '''tuku; matuku''' (haste; rashn..." wikitext text/x-wiki Chituku izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Bybit Chituku; Nester Chituku; Sheffra Chituku; [[Oliver Chituku]]. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''tuku''' (n. heat; internal heat; perspiration; melting heat as in a furnace). Mamwe mazwi *[[Nyanja]] inoti '''tuku; matuku''' (haste; rashness; quick temper) kureva [[hukasha]]?. [[Kinande]] vanoti '''eritukura''' (be clean, pure, White). [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] defecgb8ywb3ddx72ke4wwgpseowcxp 97050 97049 2022-07-31T18:37:50Z Holani Mina 12412 wikitext text/x-wiki Chituku izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Diana Chituku; Tatenda Chituku; Wimbayi Chituku; Tawanda Chituku. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''tuku''' (n. heat; internal heat; perspiration; melting heat as in a furnace). Mamwe mazwi: tukuta (n. perspiration; inside heat). *[[Nyanja]] inoti '''tuku; matuku''' (haste; rashness; quick temper) kureva [[hukasha]]?. Mamwe mazwi: kutukutira (to be hot inside or underneath; to boil with the lid on, broil). [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] orylen29qsbo4tdlfggg2q3lvt7o4ig Madzuka sezita 0 20705 97051 2022-07-31T18:54:00Z Holani Mina 12412 Created page with "Madzuka izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Chakanetsa Madzuka; Tadala Madzuka; Brian Madzuka; Ngonidzashe Madzuka. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''kudzuka''' (v. to arise; get up; rise up; to be raised or set up). Mamwe mazwi: kudzula (v. to pull up; pluck up). *[[Nyanja]] inoti '''kud..." wikitext text/x-wiki Madzuka izita remhuri rinowanikwa mu[[Zimbabwe]]. *Vanhu vane zita iri: Chakanetsa Madzuka; Tadala Madzuka; Brian Madzuka; Ngonidzashe Madzuka. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''kudzuka''' (v. to arise; get up; rise up; to be raised or set up). Mamwe mazwi: kudzula (v. to pull up; pluck up). *[[Nyanja]] inoti '''kudzutsa''' (v. to raise up) kureva [[hukasha]]?. Mamwe mazwi: dzulu (height, above). [[Category:Mazita eVanhu muZimbabwe]] arb0wagwfhgetj7x2lo5o6qjskbiw7q Pfungo sezita 0 20706 97052 2022-07-31T19:08:08Z Holani Mina 12412 Created page with "Pfungo izita remhuri rinowanikwa mu[[Mozambique]]. *Vanhu vane zita iri: Aido Pfungo; Benalda Pfungo; Ercilia Pfungo; Moises Pfungo. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''pfungo''' (n. scent; smell) kureva [[munhuhwi]]. Mamwe mazwi: pfungo lo-ipa (bad smell). *[[Nyanja]] inoti '''pfungo la antu''' (the scent of people)...." wikitext text/x-wiki Pfungo izita remhuri rinowanikwa mu[[Mozambique]]. *Vanhu vane zita iri: Aido Pfungo; Benalda Pfungo; Ercilia Pfungo; Moises Pfungo. ==Mitauro yeBantu== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mime mitauro ye[[ChiBantu]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''pfungo''' (n. scent; smell) kureva [[munhuhwi]]. Mamwe mazwi: pfungo lo-ipa (bad smell). *[[Nyanja]] inoti '''pfungo la antu''' (the scent of people). [[Category:Mazita eVanhu kuMozambique]] 2zlg2rkpcekicrapreml27aajp04rj2 Chizungure sezita 0 20707 97056 2022-08-01T01:05:47Z Holani Mina 12412 Created page with "Chizungure izita remhuri rinowanikwa mu[[Malawi]]. *Vanhu vane zita iri: Masau Chizungure; Memo Chizungure. ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''chizunguliro''' (a going round). Mamwe mazwi: chizungulire (adv. going round). [[Category:Mazita eVanhu kuMalawi]]" wikitext text/x-wiki Chizungure izita remhuri rinowanikwa mu[[Malawi]]. *Vanhu vane zita iri: Masau Chizungure; Memo Chizungure. ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''chizunguliro''' (a going round). Mamwe mazwi: chizungulire (adv. going round). [[Category:Mazita eVanhu kuMalawi]] 2cwcyy7ycy5nz5vt96pwj081wa5l3tq Chizungulire 0 20708 97057 2022-08-01T01:09:41Z Holani Mina 12412 Created page with "Chizungulire kana [[Chizungurire]] izita remhuri rinowanikwa mu[[Malawi]]. *Vanhu vane zita iri: Manuel Chizungulire; Christopher Chizungulire; Moffat Chizungulire; Gabriel Chizungurire. ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''chizunguliro''' (a going round). Mamwe mazwi: chizungulire (adv. going round). Category:Mazi..." wikitext text/x-wiki Chizungulire kana [[Chizungurire]] izita remhuri rinowanikwa mu[[Malawi]]. *Vanhu vane zita iri: Manuel Chizungulire; Christopher Chizungulire; Moffat Chizungulire; Gabriel Chizungurire. ==Mitauro yeAfrika== Pano panyorwa mazwi ari pedyo nezita iri kune mimwe mitauro ye[[Africa]], asi zvinoreva zita zvigona kusiyana [[zvachose]] nemazwi ari pasi aya. *[[Nyanja]] inoti '''chizunguliro''' (a going round). Mamwe mazwi: chizungulire (adv. going round). [[Category:Mazita eVanhu kuMalawi]] q75ffr49z1st6acthlezh618fm01qzn Andrew Mutenga 0 20709 97062 2022-08-01T11:32:15Z 2C0F:F8F0:45FC:0:FC72:A3AF:AB03:78E2 created a page for a person wikitext text/x-wiki Andrew Mutenga is a director at CEE Creative Zimbabwe<ref>https://www.cee.co.zw/AboutCee/</ref> and Trodat Rubber Stamps Zimbabwe.<ref>https://www.trodat.co.zw/About-Trodat-Stamps-Zimbabwe/</ref> Andrew was born on 21 May 1991, he is a garage inventor, web designer and lecturer at the [[:en:Zimbabwe_Institute_of_Legal_Studies|Zimbabwe Institute of Legal Studies]] g92eiw7406iliz0f2v7legcwmktwbbt