Wikipedia
sowiki
https://so.wikipedia.org/wiki/Bogga_Hore
MediaWiki 1.39.0-wmf.23
first-letter
Media
Special
Talk
User
User talk
Wikipedia
Wikipedia talk
File
File talk
MediaWiki
MediaWiki talk
Template
Template talk
Help
Help talk
Category
Category talk
Portal
Portal talk
TimedText
TimedText talk
Module
Module talk
Gadget
Gadget talk
Gadget definition
Gadget definition talk
Ameerikada koonfureed
0
2097
239913
202374
2022-08-14T01:28:17Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
::''Boga "[[Latin Amerika]]" halkan ayaa laga soo toosiyay.''
[[File:Khariidadda Ameerikada koonfureed.png|right|thumbnail|450px|Ameerikada koonfureed]]
'''Ameerikada koonfureed''' waa qaarad ku taalo koonfurta ameerika.
==Hordhac==
[[Image:South America - Blue Marble orthographic.jpg|200px|right|Sawirka dayax gacmeed ee Ameerikada Koonfureed]]
'''[[Latin Ameerika]]''' ({{lang-en|Latin America}}) waa magaca [[qaarad]]a [[Ameerikada koonfureed|Ameerikada Koonfureed]] kaasi oo uu bixiyay boqor la odhan jirey Maximilian I kaasi oo ka talin jirey agagaarka wadanka maanta loo yaqaano [[Meksiko]].
Qaarada Latin Amerika waxay juquraafi ahaan dhacdaa badhtamaha khadka [[dhulbare|dhulbadhaha]] iyo koonfurta dhulbadhaha. Intaas waxaa dheer, dadka ku dhaqan qaaradani waxay ku hadlaan [[Af-Isbaanish]] iyo [[Af-Burtaqiis]].
{| class="wikitable"
|-
! Wadamada
! Magaalo madaxda
|-
| style="text-align:left;" | [[fanansuwela]])
| karakas (Caracas)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Barasiil]])
| barasiliya (Brasília)
|-
| style="text-align:left;" | [[Arjantiina]])
| bonisaras (Buenos Aires)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Boliifia]])
| labaz (La Paz)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Ikwadoor]])
| quweto (Quito)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Peru]])
| liima (Lima)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Kolombiya]])
| bogota (Bogotá)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Baraguay]])
| asanasiyoo (Asunción)
|-
| style="text-align:left;" | ([[Uruguay]])
| montafiidyoo (Montevideo)
|-
| style="text-align:left;" | ([[jili]])
| santiyeego (Santiago)
|}
==Wadanada Latin Ameerika==
{| class="wikitable" style="float: center;|
!rowspan="1"|'''Wadanada [[Ameerikada koonfureed|Latin Ameerika]]''':
|-
|
* [[File:Flag of Venezuela.svg|50px]] [[Fanansuwela]]
* [[File:Flag of Brazil.svg|50px]] [[Barasiil]]
* [[File:Flag of Bolivia (state).svg|50px]] [[Boliifia]]
* [[File:Flag of Paraguay.svg|50px]] [[Baraguay]]
* [[File:Flag_of_Argentina.svg|50px]] [[Arjantiina]]
* [[File:Flag of Guyana.svg|50px]] [[Guyana]]
* [[File:Flag_of_Suriname.svg|50px]] [[Surinam]]
* [[File:Flag of Uruguay.svg|50px]] [[Uruguay]]
* [[File:Flag of Chile.svg|50px]] [[Jili]]
* [[File:Flag_of_Ecuador.svg|50px]] [[Ikwadoor]]
* [[File:Flag_of_Peru.svg|50px]] [[Peru]]
* [[File:Flag_of_Colombia.svg|50px]] [[Kolombiya]]
|}
==Sidoo kale fiiri==
* [[Koonfur Ameerika]]
* [http://www.pptunasur.com/ Union of South American Nations]
[[Category:Ameerikada koonfureed]]
==Xigasho==
{{reflist}}
{{portal|Latin Ameerika}}
[[Category:Ameerikada koonfureed| ]]
[[Category:Qaaradaha]]
82ag8u4oulsxr214p4lwsmq7t7v34n2
Masar
0
3913
239919
239686
2022-08-14T08:03:33Z
70.52.175.104
/* Waddanmaha Deggan Masser */
wikitext
text/x-wiki
{{Coord|26|N|30|E|dim:1000km_type:country_region:EG|format=dms|display=title}}
{{Dalalka
|native_name = Jamhuuriyadda Masar ee Carabta<br />''جمهورية مصر العربية''
|conventional_long_name =
|common_name = Masar
|qaaradda = [[Afrika]]
|sawir_calan = Flag_of_Egypt.svg
|sawir_qaran =Coat_of_arms_of_Egypt.svg
|image_map = Egypt in its region (undisputed).svg
|astaan_calan = [[Astaanta Calanka Masar|Bilaadi, Bilaadi, Bilaadi]]
|image_map =
|caasimadda = [[Qaahiro]]
|luuqadaha = [[Af-Carabi]]
|caasimada = [[Qaahiro]]
|Dawladda =
|darajo_hogaamiye1 = [[Madaxweyne]]
| GDP_PPP_year = 2022
| GDP_PPP_rank = 5th
| GDP_PPP_per_capita = $25,425
| GDP_PPP_per_capita_rank = 18th
| GDP_nominal = $350 Billion
| GDP_nominal_year = 2022
| GDP_nominal_rank =
| GDP_nominal_per_capita = $22,550
| GDP_nominal_per_capita_rank =
|Madaxweyne]]
|darajo_hogaamiye2 = [[Ra'iisul wasaarayaahii Masar|Ra'iisul wasaare]]
|magac_hogaamiye1 = Abdel-Fattah el-Sisi
|magac_hogaamiye2 = (Hishaam Qandiil)
|sovereignty_type = '''Ka xoroobey'''
|sovereignty_note = Gumeystihii [[Ingiriis]]ka
|established_event1 = Taariikhda
|established_date1 = 28 [[Febraayo]], 1922
|area = ,002,450 km2
|areami² = 387,048 sq mi
|biyo = 0.632
|population_estimate = 77,420,000 <sup>2</sup>
|population_estimate_year = 2009
|lacagta = [[Egyptian pound]]
|wakhti = Samar (DST)
|furaha_debedda = +20
|footnote1 =
}}
[[w:ar:مصر]]
[[w:arc:ܡܨܪܝܢ]]
'''Masar''' ({{lang-ar|مصر}}; {{lang-en|Egypt}}) sida dowliga ah loo yaqaano '''Jamhuuriyada Masar ee Carabta''', '''جمهورية مصر العربية''' waa wadan ku yaalo [[Afrika|Woqooyiga Afrika]], wadankaan waxee leedahay buundo dhulka ah oo la dhoho [[Siinaa]], waxeena isku xirta [[afrika]] iyo [[aasiya]]. Wadankaan waxoo xuduud la leeyahay wadamada Libiya, [[Suudaan]], Falastiin iyo Israaiil, Dhinaca woqooyi neh waxaa kaga dhegan [[Bada dhexe]], dhinaca bariga neh waxaa kaga dhegan [[Bada cas]], Caasimada wadanka waa [[Qaahiro]]. Masar waxee ka midtahay wadamada ee ku noolyihiin dad aad u badan marka la fiiriyo wadamada afrika. Wadankaan waxaa degan dad gaaraayo ilaa 79,089,650 oo qof (dad tiriskii 2010), Dadka badankooda waxee degan yihiin magaalo yaasha waaweyn gaar ahaan meelaha oo wabiga [[Niil]] maro. dhinaca kale masar waxee leedahay dhul saxaaro oo aad u weyn, meelahaas neh dad badan ma degeno.Masaarida sxiibo fiican ayee la ahaan jireen madaxda somalida. [[Masar]] waxee ka midtahay wadamada aadka u duqsan, waxeena leedahay taariikh aad dheer. Wadankaan waxaa markiisa hore xukumi jiray boqortooyo, waxaana lagu yaqaanaa ama ee caan ku tahay Mudulada sadax geeska ah oo lagu magacaabo afka ingriiska (Pyramids), waxeena ku yaalaan magaalada [[Gisa]]. Muduladaan sadax geeska ah waxaa la dhisay kumanaan sano kahor, waxaana dhisay adooman oo markaas boqortooyada masar lahaan jirtay. Masar waxee leedahay waxyaabo badan oo taariikhi ah oo lala yaabo. wadanka masar waxee ka midtahay wadamada gumeestaha yurubiyaanka ee qabsadeen. [[Masar]] waa qayb ka mid ah waqooyiga africa oo leh dalal dalxiis ah oo ka mid ah [[Algeria]], [[Tunisia]], [[Morocco]].
[[File:Mint_Tea_at_El_Fishawy's.jpg|thumb|right|193px|]]
[[File:USS_America_(CV-66)_in_the_Suez_canal_1981.jpg|thumb|194px|right|USS America 1981 Sanad [[Kanaalka Suweys]]]]
[[File:All_Gizah_Pyramids.jpg|thumb|right|195px|[[Giza Pyramids]]]]
[[File:Mount Sinai Egypt.jpg|thumb|196px|[[Buurta Siinay]]. Israaʼiil waxay teendhooyin ka dhisteen Buurta Siinay oo Yehowah axdi buu iyaga la dhigtay<ref>[https://www.jw.org/so/wargeysyada/maxaa-cusub/farriinta-kitaabka/ilaahay-baa-reer-binu-israaʼiil-samatabbixiyay/ Ilaahay Baa Reer Binu Israaʼiil Samatabbixiyay]</ref>]]
== Magac ==
[[Misrayim]] wuxuu ahaa farcankii qabiilooyinka Masar (sidoo kale qaar ka mid ah qabiilooyinka aan Masar ahayn), magacana wuxuu la mid ahaa Masar. (Kaasu wuxuu ahaa kii labaad oo wiilashii Xaam: „Wiilashii Xaamna waxay ahaayeen Kuush, iyo Misrayim, iyo Fuud, iyo Kancaan.” [[Kitaabka quduska]], Bilowgii 10:6) Haddaba, erayga “Masar” ee tarjumaadaha Ingiriisiga wuxuu dhab ahaan u tarjumaa Cibraaniga Mits·raʹyim (ama Ma·tsohrʹ dhowr xaaladood). Kiniinnada Amarna, oo la qoray nuskii hore ee kunnigii labaad ee B.C.E., waxay Masar u tixraacaan Misri, oo la mid ah magaca Carabiga casriga ah ee dhulka (Misr).<ref>[https://wol.jw.org/en/wol/d/r1/lp-e/1200003094 Mizʹra·im]</ref>.
==Xubin==
* [[AIIB]]
* [[Comesa]]
* [[Jaamacada Carabta]] * *
* [[Midowga Afrika]] *
* [[Bankiga Aduunka]]
* [[Qaramada Midoobay]] * * *
* [[Ururka Iskaashiga Islaamka]]* * *
==Waddanmaha Deggan Masser==
* {{Flag|Egypt}} 100,100,000 +
* {{Flag|Brazil}} 5,00 +
* {{Flag|Bangladesh}} 25,000 +
* {{flag|Arab League}} 593,500+[<ref>https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/a/Arabic_language.htm</ref>]
* {{Flag|Pakistan}} 23,000+
* {{Flag|Ethiopia}} 11,000+
* {{Flag|Japan}} 12,500+* {{Flag|South Korea}} 12,000+<ref>https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/d/Democracy.htm</ref>
* {{Flag|Great Britain}} 1,500+ * {{Flag|Australia}} 3,00+<ref>https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/d/Democracy.htm</ref>
*'''🇪🇺 Europeans''': 158,300+ <ref>https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/e/European_Union.htm</ref>.
* {{Flag|United States}} 13,000+<ref>https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/d/Democracy.htm</ref>
* {{Flag|China}} PR China, 3,500+[<ref>https://www.cs.mcgill.ca/~rwest/wikispeedia/wpcd/wp/p/People%2527s_Republic_of_China.htm</ref>].
== Taariikh masar ==
<gallery>
File:Tanta-1.jpg|Tanta's city center, Algeish street
File:Mehata1-Tanta.jpg|Tanta's railway station
File:Mosque of St. Ahmed El-Badawi.jpg|Mosque of st. Ahmed El-Badawy
File:TantaFerialPalace.jpg|Ferial palace, currently Al-Azhar school for girls
</gallery>
==Maggaloyiinka==
* [[Aswan]]
* [[Qaahiro]]
* [[Giza Pyramids]]
* [[Jasiira (Qaahiro)]]
==Xubin==
* [[Comesa]]
* [[Midowga Afrika]]
* [[Jaamacada Carabta]]
* [[Qaramada Midoobay]]
* [[Unionka Mediterraneanka]]
[[File:Egyptian Minister of Defense Abdel Fatah Al Sisi.jpg|thumb|193px|[[Abdul Fatah al-Sisi]], president vanaf 10 juni 2014]]
[[File:Egypt.LuxorTemple.River.01.jpg|thumb|194px|right|... ''[[Lo flum Nil a Loxòr]]''...]]
[[File:Egypt.LuxorTemple.02.jpg|195px|right|thumb|...''[[Estatua faraonica al Temple de Loxòr]]''...]]
[[File:EgyptAir_Cargo_logo.png|thumb|right|196px|]]
[[File:Templo de Luxor.jpg|thumb|right|196px|... ''[[Temple de Loxòr: estatuas colossalas de Ramsés II]]''...]]
[[File:Crop_limit,_Nile_Valley-2.jpg|thumb|right|197px|masar beeraha]]
[[File:SharmView.jpg|thumb|right|197px|[[Sharm el-Sheikh]]]]
Wadanka masar Marka Hore Dadka Asalkoodi Waxay Ahayeen Somali Madaxwene Ay DUNIDA uGU jECLAYEEN Wuxuu Ahaa Siyaad Barre waxaa la carbeeyay sanadka marka oo ahaa 639kii, waa markii oo wadanka soo galay qoomiyado carab ah, isla markaas neh dadka masaarida ee bareen luqada af carabiga iyo diinta islaamka, sanadka marka oo ahaa 969kii wadanka waxaa qabsaday shiicada, isla markaas neh waxee sameeyeen wadanka masar, caasimadooda neh waxee ka dhigteen qaahiro. wadankaan waxoo jiray ilaa sanadka marka oo ahaa 1171. Waqtigaas kadib wadanka waxaa qabsaday dad [[Salaaxudiin]] ah, isla markaas neh wadanka diintiisa waxee isku badashay [[sunna]]
* [[Siinaa]]
* [[Jamaal Cabdinaasir]]
* [[Biyomareenka Suwees]]
[[File:Telo.jpg|thumb|right|197px|Una scena di [[transumanza]]]]
{| class="wikitable sortable"
|+Egyptian governorates<ref>[https://web.archive.org/web/20151019093240/http://www.msrintranet.capmas.gov.eg/pdf/EgyptinFigures2015/EgyptinFigures/Tables/PDF/1-%20%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86/pop.pdf Egypt in Figures 2015, CAPMAS]</ref>
! No. on<br>map
! Name
! Area (km<sup>2</sup>)
! Population (2015)
! Population density (2015)
! Capital
|-
|01
|[[El Qaahiro Governorate|Qaahiro]]
|align = right | {{nts|3,085}}
|align = right | {{nts|9,655,000}}
|align = right | {{nts|3,009}}
|[[El Qahirah]]
|-
|02
|[[Alexandria Governorate|Alexandria]]
|align = right | {{nts|2300}}
|align = right | {{nts|4,812,186}}
|align = right | {{nts|2092}}
|[[Alexandria]]
|-
|27
|[[Aswan Governorate|Aswan]]
|align = right | {{nts|62726}}
|align = right | {{nts|1431488}}
|align = right | {{nts|23}}
|[[Aswan]]
|-
|22
|[[Asyut Governorate|Asyut]]
|align = right | {{nts|25926}}
|align = right | {{nts|4245215}}
|align = right | {{nts|164}}
|[[Asyut]]
|-
|03
|[[Beheira Governorate|Beheira]]
|align = right | {{nts|9826}}
|align = right | {{nts|5804262}}
|align = right | {{nts|591}}
|[[Damanhur]]
|-
|19
|[[Beni Suef Governorate|Beni Suef]]
|align = right | {{nts|10954}}
|align = right | {{nts|2856812}}
|align = right | {{nts|261}}
|[[Beni Suef]]
|-
|16
|[[Cairo Governorate|Cairo]]
|align = right | {{nts|3085}}
|align = right | {{nts|9278441}}
|align = right | {{nts|3008}}
|[[Cairo]]
|-
|05
|[[Dakahlia Governorate|Dakahlia]]
|align = right | {{nts|3538}}
|align = right | {{nts|5949001}}
|align = right | {{nts|1681}}
|[[Mansoura, Egypt|Mansoura]]
|-
|06
|[[Damietta Governorate|Damietta]]
|align = right | {{nts|910}}
|align = right | {{nts|1330843}}
|align = right | {{nts|1462}}
|[[Damietta]]
|-
|15
|[[Faiyum Governorate|Faiyum]]
|align = right | {{nts|6068}}
|align = right | {{nts|3170150}}
|align = right | {{nts|522}}
|[[Faiyum]]
|-
|09
|[[Gharbia Governorate|Gharbia]]
|align = right | {{nts|1942}}
|align = right | {{nts|4751865}}
|align = right | {{nts|2447}}
|[[Tanta]]
|-
|14
|[[Giza Governorate|Giza]]
|align = right | {{nts|13184}}
|align = right | {{nts|7585115}}
|align = right | {{nts|575}}
|[[Giza]]
|-
|13
|[[Ismailia Governorate|Ismailia]]
|align = right | {{nts|5067}}
|align = right | {{nts|1178641}}
|align = right | {{nts|233}}
|[[Ismailia]]
|-
|04
|[[Kafr El Sheikh Governorate|Kafr El Sheikh]]
|align = right | {{nts|3467}}
|align = right | {{nts|3172753}}
|align = right | {{nts|915}}
|[[Kafr El Sheikh]]
|-
|26
|[[Luxor Governorate|Luxor]]
|align = right | 55
|align = right | {{nts|1147058}}
|align = right | 20855.6
|[[Luxor]]
|-
|11
|[[Matruh Governorate|Matruh]]
|align = right | {{nts|166563}}
|align = right | {{nts|447846}}
|align = right | {{nts|2.7}}
|[[Marsa Matruh]]
|-
|20
|[[Minya Governorate|Minya]]
|align = right | {{nts|32279}}
|align = right | {{nts|5156702}}
|align = right | {{nts|160}}
|[[Minya, Egypt|Minya]]
|-
|10
|[[Monufia Governorate|Monufia]]
|align = right | {{nts|2499}}
|align = right | {{nts|3941293}}
|align = right | {{nts|1577}}
|[[Shibin El Kom]]
|-
|21
|[[New Valley Governorate|New Valley]]
|align = right | {{nts|440098}}
|align = right | {{nts|225416}}
|align = right | {{nts|0.5}}
|[[Kharga]]
|-
|08
|[[North Sinai Governorate|North Sinai]]
|align = right | {{nts|28992}}
|align = right | {{nts|434781}}
|align = right | {{nts|15}}
|[[Arish]]
|-
|07
|[[Port Said Governorate|Port Said]]
|align = right | {{nts|1345}}
|align = right | {{nts|666599}}
|align = right | {{nts|496}}
|[[Port Said]]
|-
|11
|[[Qalyubia Governorate|Qalyubia]]
|align = right | {{nts|1124}}
|align = right | {{nts|5105972}}
|align = right | {{nts|4543}}
|[[Banha]]
|-
|25
|[[Qena Governorate|Qena]]
|align = right | {{nts|10798}}
|align = right | {{nts|3045504}}
|align = right | {{nts|282}}
|[[Qena]]
|-
|23
|[[Red Sea Governorate|Red Sea]]
|align = right | {{nts|119099}}
|align = right | {{nts|345775}}
|align = right | {{nts|2.9}}
|[[Hurghada]]
|-
|12
|[[Al Sharqia Governorate|Sharqia]]
|align = right | {{nts|4911}}
|align = right | {{nts|6485412}}
|align = right | {{nts|1321}}
|[[Zagazig]]
|-
|24
|[[Sohag Governorate|Sohag]]
|align = right | {{nts|11022}}
|align = right | {{nts|4603861}}
|align = right | {{nts|418}}
|[[Sohag]]
|-
|18
|[[South Sinai Governorate|South Sinai]]
|align = right | {{nts|31272}}
|align = right | {{nts|167426}}
|align = right | {{nts|5.4}}
|[[El Tor, Egypt|El Tor]]
|-
|17
|[[Suez Governorate|Suez]]
|align = right | {{nts|9002}}
|align = right | {{nts|622859}}
|align = right | {{nts|69}}
|[[Suez]]
|-class="sortbottom"
! colspan=2 | Total
! 1,010,407
! 87,963,276
!
|}
==sido kale fiiri==
* [[Tunisiya]]
* [[Aljeeriya]]
* [[Jamaal Cabdinaasir]]
* [[Dhagax ka Rosetta]]
* [[Unionka Mediterraneanka]]
{{Dalalka Afrika}}
[[Category:Masar]]
[[Category:Wadamada Carabta]]
kz6dbbcid3jytwraqzem49e4tjtirm5
Xayawaan
0
4059
239912
239659
2022-08-14T01:27:31Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{Taxobox
| color =
| name = Xayawaan
| fossil_range =
| image = Animal diversity.png
| image_width = 350px
| regnum = Animalia
| authority = Linnaeus, 1758
| subdivision_ranks = Fyla
| subdivision =
* '''Parazoa'''
** Sponge
** Placozoa
* '''Eumetazoa'''
** '''Radiata'''
*** Ctenophora
*** Cnidaria
| synonyms = * Metazoa <small>Haeckel, 1874</small>
}}
'''Xayawaan''' ({{lang-en|animal}}; {{lang-ar|حيوان}}) waa [[noole]] ka mid ah [[boqortooyo (biyoloji)|noocyada noolaha]].
erayga "xayawaan" wuxuu ka yimid Af Carbeedka, dhiggiisa Af soomaaligana waa "bahal".
Bahalladu wey kala duwanyihiin. Qaarkood waxay ku noolyihiin dhulka dushiisa, qaarna waxay ku noolyihiin badaha iyo wabiyada. Jaad ka mid ah bahallada waxay awoodaan in ay ku noolaadaan bad iyo berriba, sida raxa (halkani bad waxaan ula jeednaa biyaha).
Waxaa kaloo jira bahallo ku nool jirka aadanaha dushiisa inkastoo aysan isha qabanin. Bahallahan badankood waxay ku noolyihiin unugyada dhintay ee maqaarka.
Sideedaba, Soomaalida bahal waxay u taqaanaa wax kaste oo aan Aadane ahayn, balse ogoow Aadanahu waa bahal, waxa kaliya oo ka duwa bahallada kale waa garaadka.
Marka la abla-ablaynayo bahallada, waxaase ugu horeyn loo kala qeybiyaa laba jaad: Beri-joog (Dhul-joog) iyo Bad-joog. Waxaa lagu qiyaasaa in noocyada xayawaanka intiisa badani ku nooshahay badaha iyo wabiyada dunidan.
Marka la sii kala saarayo qeybaha xayawaanka waxaa loo qeeybiyaa shan qeybood:
[[File:Goat family.jpg|thumb|300px|Ri'yuhu waa Naasleey]]
# [[Naasley]]: waa dhamaan xayawaanka awooda u leh in eey dhalaan ilmo nool isla markaana jaqsiiyaan caanaha naaska. Jaadkan waxaa ka mid ah Aadanaha.
# [[Xamaarato]]: waa xayawaanka ku socda bogga ama caloosha. Waxaa ka mid ah maska, jabisada IWM. Waxay dhalaan ukun mudo ka dib isku bedesha ilmo.
# [[Shimbir]]o: waa qeeyb aad u tiro badan oo ka mid ah xayawaanka. Waa bahallo awood u leh inay dhex maraan hawada iyagoo isticmaalaya baalashooda. Waa xayawaan ku dhaqan dunida dacalladeeda isla markaana ukala qeybsamo jaadad farabadan. Tusaale ahaan waxaa ka mid ah digaaga, haadka, goronyada, qambaarka, qooleeyda IWM.
# [[Beri-Biyood]]: Beri-Biyood waxaa loo yaqaanaa xayawaanka nooc ka mid ah oo awood u leh inuu ku noolaado Beriga (oogada dhulka) iyo badaha ama biyaha dhexdooda. Waa xayawaan qaab sameeyskiisu taageerayo inuu ku dhex neefsado dhulka iyo biyaha hadba kii uu joogo. Bahalada noocan ahi aad uma tiro badna marka loo eego qeeybaha kale ee xayawaanka. Waxa ka mid ah [[Rah]]'a (frog), [[Yaxaas]]ka (crocodile)
# [[Cayayaan]]: Cayayaanka waa qeyb ka mid ah xayawaanka oo aad uga yar-yar qeybaha kale. Sidoo kale waxaa la sheegaa inaanay dhiig lahayn dhamaan cayayaanku, midaasi oo ka dhigeysa qeyb aad uga duwan dhamaan xayawaanka intiisa badan ee ku dhaqan oogada dunida.
=Asalka=
'''Boqortooyo (biyoloji)''' (magaca [[Saynis]] '''''regnum''''', wadar ahaan '''''regna''''') waa heerka labaad ee loo kala saaro noocyada [[noole|noolaha]]. Boqortooyadani waxaa loo sii kala jebiyaa kooxo yar-yar oo Saynis ahaan loo yaqaano ''Fyla'' (Phyla). In kastoo kala qeybinta kooxaha boqortooyada ee biyoloji lagu kala duwan yahay, wadanka [[Maraykanka]] iyo [[Kanada]] waxay qeybahaasi ka dhigaan ilaa lix kooxood ([[Xayawaan]], [[Dhir]], [[Fungi]], [[Brotista]], [[Arjaeya]], [[Bakteriya]]); halka wadanada ay ka mid yihiin [[Ingiriis]]ka, [[Hindiya]], [[Australia]], [[Latin Amerika]], meelo badan oo [[Afrika]] ah iyo wadano kale waxay aqoonsadeen kaliya shan koox oo ka tirsan boqortooyada, kuwaasi oo kala ah: Xayawaanka, Dhirta, Fungiga, Brotistaha iyo Bakteriyada.<ref>[http://savenhshomeopathy.org/wp-content/uploads/2012/09/Huber-Definition-Health-BMJ-21.pdf Huber M, Knottnerus JA, Green, L., van der Horst H, Jadad AR, Kromhout D, Smid H. BMJ 2011; 343 (d4163)] {{Wayback|url=http://savenhshomeopathy.org/wp-content/uploads/2012/09/Huber-Definition-Health-BMJ-21.pdf |date=20201019133625 }}</ref>
==Qeybaha Boqortooyooyinka==
{{clade
|1={{clade
|label1=[[Noole]]
|1={{clade
|1=Boqortooyo [[Dhir]]
|2=Boqortooyo [[Xayawaan]]
|3=Boqortooyo [[Brotist]]
|4=Boqortooyo [[Bakteriya]]
|5=Boqortooyo [[Fungi]]
}}
}}
}}
= Sidoo kale eeg =
* [[Eelo]]
* [[Dafo]]
* [[Garanuug]]
* [[Biciid]]
* [[Duurjoog]]
* [[Naasley]]
* [[Libaax]]
* [[Kaluun]]
* [[Haramcad]]
* [[Malaay]]
* [[Shimbir]]
* [[Shabeel]]
* [[Xayawaan]]
* [[Waraabe]]
* [[Yeey]]
* [[Xamaarato]]
=Tixraac=
{{Reflist}}
{{gumud}}
[[Category:Xayawaan]]
[[Category:Saynis]]
[[Category:Bayolaji]]
55f20dw0hid79z1w43wpunusz3bh06n
Dhul
0
6570
239939
237800
2022-08-14T09:54:45Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{Maqaal Xul Ah}}
{{Caddayn|{{PAGENAME}}|Meere}}
{{Infobox planet
| bgcolour = #c0c0ff
| name = Dhul
| symbol = [[File:Earth symbol (small, bold).svg|24px|alt=🜨|Astaanta dhulka]]
| image = [[File:The Earth seen from Apollo 17.jpg|270px|Muuqaalka Dhulka marka la soo fiiriyo Apollo 17|alt=Muuqaalka guud ee meeraha Dhulka halkaas ooy ka muuqato qaaradaha dunida qaar ka mid ah.]]
| caption = Muuqaalka Dhulka,<br />laga soo sawiray ''[[Apollo 17]]''
| alt_names = Tellus or Telluris, Gaia
| flag = {{flagicon|world}}
| epoch = [[J2000.0]]
| aphelion = 152,098,232 km<br /> 1.01671388 [[astronomical unit|AU]]
| perihelion = 147,098,290 km<br /> 0.98329134 AU
| semimajor = 149,598,261 km<br /> 1.00000261 AU
| eccentricity = 0.01671123
| inclination = 7.155° ilaa [[dhul-bare]]ha [[qorax]]da<br />1.57869° ee xagal toosan
| asc_node = 348.73936°
| arg_peri = 114.20783°
| mean_anomaly = 357.51716°
| wakhti = 365.256363004 days <br />1.000017421 [[Julian year (astronomy)|yr]]
| xawaare = 29.78 km/s <br />107,200 km/h
| satellites = 1 dayax oo dabiici ah ([[Dayax]]a),<br /> 8,300+
| Astaamaha Muuqaalka = haa
| balaadhan = 0.0033528
| gacanka dhul-badhe = 6,378.1 km
| gacanka cidhifyada = 6,356.8 km
| gacanka caadiga = 6,371.0 km
| isku-wareeg = 40,075.017 km ([[dhul-bare]]) <br />40,007.86 km ([[meridional]]) 40,000 km [[metir]]
| baaxada sare = 510,072,000 km<sup>2</sup>
{{nowrap|148,940,000 km<sup>2</sup> land (29.2 %)}}<br />
{{nowrap|361,132,000 km<sup>2</sup> water (70.8 %)}}
| muga = [[mug|1.08321{{e|12}}]] km<sup>3</sup>
| cufka = 5.97219{{e|24}} kg
3.0{{e|-6}} qoraxda
| culeyska = 5.515 g/cm<sup>3</sup>
| cufisjiidadka oogada sare = [[Cufisjiidad|9.780327]] [[metre per second squared|m/s<sup>2</sup>]] <br />0.99732 ''[[g-force|g]]''
| xawaaraha uu ku socdo = 11.186 km/s
| wakhtiga gedgedoonka = 0.99726968 d <br />23{{smallsup|h}} 56{{smallsup|m}} 4.100{{smallsup|s}}
| xawaaraha wareega = {{convert|1674.4|km/h|m/s|abbr=on}}
| axial_tilt = 23°26'21".4119
| albedo = 0.367 ([[Geometric albedo|geometric]])
0.306 ([[Bond albedo|Bond]])
| Cir ma leeyahay = haa
| heerkulka = haa
| temp_name1 = [[Kelvin]]
| min_temp_1 = 184 K
| mean_temp_1 = 288 K
| max_temp_1 = 330 K
| temp_name2 = [[Celsius]]
| min_temp_2 = −89.2 °C
| mean_temp_2 = 15 °C
| max_temp_2 = 56.7 °C
| cadaadiska oogada sare = [[Atmosphere (unit)|101.325]] [[Pascal (unit)|kPa]] ([[Sea level|MSL]])
| cirku ka kooban yahay = 78.08% [[nitrojiin]] (N<sub>2</sub>) (hawo qalalan)<br /> 20.95% [[ogsajiin]] (O<sub>2</sub>)<br /> 0.93% [[argon]]<br /> 0.039% [[carbon dioxide]]<br />About 1% [[Uumi|uumi biyood]] (ku kala duwan [[cimilo|cimilada]])
|note = no
}}
<center>[[File:Earth symbol (planetary color).svg|150px|🜨]]</center>
'''Dhulka''' ({{lang-en|earth}}, {{lang-ar|أرض}}) waa [[meere]]ha [[sadex]]aad ee [[qorax]]da u dhow ee [[Bahda Midaysay Qoraxdu]]. Waa meeraha ugu muga iyo miisaanka weeyn iyo midka [[shan]]aad ee ugu xajmiga weeyn [[sideed]]da [[meere]] ee[[Bahda Qoraxdu Midaysay]]. Dhulka waxa lagu naaneeysaa '''Meeraha Midabka Buluugan'''<ref>Meeraha Midabka Buluugan</ref> sababtoo ah marka [[hawo]]da sare laga soo fiirinayo waxa muuqda midabka ''buluuga''.
Dhulku waa [[meere]]ha kaliya ee [[nolol]] ka jirto dhamaan meereyaasha aan naqaano. Waxa lagu qiyaasaa meeraha dhulka in da'diisu ku dhowdahay 4.5 [[bilyan]] oo sanno. Dhulka isku-wareegiisa (Circumference) waa 40,007.86 km marka laga [[xisaab]]ayo [[dhul badhe]]ha, sidoo kale baaxada guud ee oogada dhulku waa 510,072,000 km2 - taas oo ka kooban 148,940,000 km<sup>2</sup><ref>"148,940,000 km<sup>2</sup>"</ref> dhul ama [[caro]] iyo [[dhagax]] ah una dhiganta 29.2 %; iyo 361,132,000 km2 [[biyo]] iyo [[bad]] ah, taas oo u dhiganta 70.8 %.<ref>[https://web.archive.org/web/20130424102601/http://www.noaa.gov/ocean.html NOAA – Ocean]</ref>
[[Mug]]a dhulku waa 1.08321 ×10 12 km<sup>3</sup> halka [[cuf]]ka meeraha dhulku yahay 5.97219 ×10 24 kg. Sidoo kale, miisaanka [[cuf]] ee dhulku waa 5.515 g/cm<sup>3</sup>,<ref>"[[cuf]]ka dhulku waa 5.515 g/cm<sup>3</sup>"</ref> halka [[cufisjiidad]]ka [[dhul badhe]]hu yahay 9.780327 m/s2 taas oo u dhiganta 0.99732 g. [[Cadaadis]]ka dunidan waa 101.325 kPa (MSL).
[[Heerkul]]ka oogada sare ee dhulku waa meel dhexaad taas oo ah mida taageertay in [[nolol]]<ref>"[[nolol]] ka jirto"</ref> ka jirto [[meere]]han. Kulka iyo qaboowga dhulku wuu kala duwan yahay ayadoo [[Cidhif]]yada (polars) oogu heerkul hooseeyo taas ka dhigtey qaboow badan, laakiin meelaha ku beegan [[dhul badhe]]ha ayaa ugu heerkul sareeya dunida. <ref>[https://web.archive.org/web/20130424102601/http://www.noaa.gov/ocean.html Noaa.gov]</ref> Guud ahaan, heerkulka dunidu marka ugu hooseeyo wuxuu gaadhaa 184 K ama −89.2 °C, dhex-dhexaad markuu yahay heerkulku waa 15 °C ama 288 K, marka uu ugu sareeyo kuleeylku wuxuu gaadhaa 56.7 °C ama 330 K.
[[Cir]]ka ama [[Samo]]da sare ee dunidan aan ku nool nahay waxay ka sameeysan tahay 78.08% [[curiye]]ha [[nitrojiin]] (N) taas oo ah [[hawo]], 20.95% [[ogsajiin]] (O), 0.93% argon, 0.039% [[Kaarboon]]-labo-ogsaadh (C<sub>2</sub>O) iyo qiyaastii 1% uumi [[biyo]] ah (in kastoo mararka qaar kala duwan tahay [[cimilo]]du).
Meeraha dhulku wuxuu sameeyaa [[labo]] wareeg: mid uu ku wareego xariijintiisa taas oo loo yaqaano '''Sidereal rotation period''' oo ku qaadata [[wakhti]] dhan [[saacad|23 saacadood]], [[daqiiqad|56 daqiiqo]] iyo [[ilbiriqsi|4.100 ilbiriqsi]] taas oo ku dhow [[saacad|24 saacadood]] oo ah [[habeen]] iyo [[maalin]].<ref>"[[habeen]] iyo [[maalin]]"</ref> Wareega labaad dhulku wuxuu ku sameeyaa [[qorax]]da waxaanay ku qaadataa 365.25744 [[maalin|maalmood]] oo ah wakhti dhan hal [[sanad]].
==Taariikhda dhulka==
Taariikhda dhulku aad ayay u dheer tahay oo waxaa la sheegaa in dhulku sameeysmay [[bilyan|4.5 bilyan]] oo sano ka hor. Isla mar ahaantaana sii jiri doono 8 ilaa 10 [[bilyan|bilysan sanno]] oo soo socota.
===Samayska dhulka===
Sida eey isku raaceen khubarada [[cilmi]]ga [[saynis]]ka iyo [[Cilmi Fallag]]u, [[meere]]ha dhulka waxa uu sameeysmay 4.5 [[bilyan]] oo sano ka hor, taas oo [[hal]]kii [[bilyan]] ee ugu horeeyay dhexdiisa [[nolol]] ka bilaabantey. Isla [[wakhti]]yadaas ayay sameeysantey [[Oogo Cir]] ama (atmosphere) kaas oo difaac u ah nolosha dunida kana difaacda [[ileys]]ka halista ah ee [[qorax]]du soo deeyso (solar radiation). In ka badan 71% oo [[duni]]da ah waa [[biyo]]ha<ref>[https://web.archive.org/web/20130424102601/http://www.noaa.gov/ocean.html NOAA – Ocean]</ref> dhanaan ee [[bad]]aha iyo [[har]]ooyinka [[biyo]]ha macaan ee laga helo oogada dhulka. Inta soo hadhay oo ah 29% waa [[qaarad]]aha iyo dhulka caadiga ah. [[Cidhif]]yada aduunka, [[Cidhifka Koonfur]]eed iyo [[Cidhifka Waqooyi]]<ref>"[[Cidhifka Koonfur]]eed iyo [[Cidhifka Waqooyi]]"</ref> dhamaantoodba waa [[baraf]] waana meelaha ugu [[qabow]]ga badan ee [[heerkul]]koodu aad u hooseeyo. [[Cufisjiidad]]ka dunida waxay xidhiidh is-dhexgal oo isku xidhan la leedahay [[meere]]yaasha kale, gaar ahaan [[dayax]]a iyo [[qorax]]da taas oo suurto-gelisay in miisanka dhulku dheeli tirnaado.
Si la mid ah [[meere]]yaasha kale, dhulku wuxuu sameeyaa [[labo]] wareeg, mid uu ku wareegayo xariijintiisa midaas oo sameeysa [[habeen]]ka iyo [[maalin]]ta una dhiganta [[wakhti]] dhan [[saac|24 saacadood]], iyo wareega dheer ee sameeya [[sanad]]ka ee 365.4 [[maalin]] ee dhulku ku wareego [[qorax]]da ahna tan keenta [[Afarta Xili]] (four seasons) iyo kala duwanaanta [[cimilo]]oyinka dunida. Si ka duwan [[meere]]yaasha kale, dhulku wuxuu leeyahay [[hal]] [[dayax]] oo dabiici ah kaas oo ku wareega dunida [[wakhti]] u dhiganta [[hal]] [[bil]] ama 30 maalmood. Waxa la sheegaa in [[dayax]]u ka go'ay dhulka isla markaana bilaabay inuu ku wareego meerahan [[wakhti]] hada laga joogo 4.43 [[bilyan]] sano.
===Bilowgii nolosha===
Nolosha [[Meere|meeraha]] dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere", ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay (qiyaastii) [[bilyan|3.5 bilyan sanno]] ka hor. Dhulku wuxuu hooy u yahay malaayiin nooc oo [[noole]] ah, kaas ooy ka mid yihiin ''Aadamuhu''. Ilaha [[Macdan]]ta iyo habka is-daba-wareega [[biyo]]ha ayaa ah mid u gaar ah meerahan isla markaana suurto gal ka dhigey ineey taageerada noolaha degan dhulka.
===Mustaqbalka dhulka===
[[File:Solar Life Cycle.svg|thumb|700px|center|wakhti dhan 14 bilyan sano oo muujinaya da'da Qoraxda. Hada Qoraxdu waxay jirtaa 4.6 bilyan sano, markeey gaadho 6 bilyan sano si tartiib ah ayay u casaani taas oo muujineeysa in awoodeedu soo yaraaneyso. Markey 10 bilyan sano gaadho weey cadaani dhamaanteed - markan qoraxdu weey dhimatey.]]
Jiritaanka [[duni]]du waxay ku xidhan tahay nolosha [[Qorax]]da.<ref>"Jiritaanka [[duni]]du waxay ku xidhan tahay nolosha [[Qorax]]da."</ref> Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan. Sida la qiyaasayo, [[Hal]] [[bilyan]] sano ka dib, midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah [[Hiliyaam]]ta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka, heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 3.5 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40%. [[Aqoon|Aqoonyahanada Cimiladu]] waxay sheegeen isbedelkaas [[Qorax|qoraxda]] ku yimid wakhtigaas sare u qaadi [[Ileys|ilayska halista]] ah ee "radiation" taas oo lumin doonto [[Bad|biyaha badaha]] dhulka.<ref>"[[Bad|biyaha badaha]] dhulka."</ref> Wakhti yar gudaheed, waxaa kor u kici [[Heerkul|heerkulka]] oogada sare ee dhulka, sidoo kale isku-wareega [[Kaarboon|Kaarboon Ogsaydh CO<sub>2</sub>]] oo muhiim u ah nolosha [[Dhir|dhirta]] ayaa jaha wareeri iskuna bedeli [[Kaarboon|Kaarbon afar (C4)]] oo [[sun]] ah.
Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo [[Hawo|hawada]] [[Ogsajiin]] midaas oo sababaysa dhimashada [[Noole|noolaha]] oo dhan. Hal bilyan sano oo kale kadib, heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi, ugu yaraan, 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida. Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib, isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo. Wakhtigan lama hubo, sida dhulku noqon, laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda. Mudo yar ka dib, bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa [[kul]] iyo [[ileys]] ah, halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta [[Bahda Qoraxdu Midaysay]].<ref>J. Pearsall, The New Oxford Dictionary of English, Earth, Oxford University Press</ref>
==Qeeybaha dhulka==
[[File:Tectonic plates (empty).svg|thumb| samaysanka Tektonkiga iyo Qaaradaha [[duni]]da. ]]
Dhulku wuxuu u sameeyan yahay qaab wareegsan oo wax yar ka duwan [[goobo]]da lana odhan karo wuxuu u dhow yahay qaabka [[ukun]]ta,<ref>"[[goobo]]da lana odhan karo wuxuu u dhow yahay qaabka [[ukun]]ta"</ref> midaas oo ka dhigeeysa [[cidhif]]yada kuwo yara fidsan marka la bar-bar dhigo [[dhul badhe]]ha. Dhul badhuha ayaa 43 kilomitir ka dheer [[cidhif]]yada dunida taas ayaana keentay in u eekaado qaabka [[ukun]]ta.
{| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;"
|+ Kimikooyinka Oogada sare ee dhulka
!rowspan="2"|[[Isku dhis]]
!rowspan="2"|Formula
!colspan="2"|Ka kooban
|-
!style="font-size: smaller;"|Qaarad
!style="font-size: smaller;"|[[Bad]]aha
|-
|[[Silikoon|silica]]
|style="text-align: center;"|SiO<sub>2</sub>
|style="text-align: right;"|60.2%
|style="text-align: right;"|48.6%
|-
|[[Alumiiniyaam|alumina]]
|style="text-align: center;"|Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
|style="text-align: right;"|15.2%
|style="text-align: right;"|16.5%
|-
|[[Nuurad]]
|style="text-align: center;"|CaO
|style="text-align: right;"|5.5%
|style="text-align: right;"|12.3%
|-
|[[Magniisiyaam|MagniisiyaamOgsaydh]]
|style="text-align: center;"|MgO
|style="text-align: right;"|3.1%
|style="text-align: right;"|6.8%
|-
| [[Aayron|Aayron(II) ogsaydh]]
|style="text-align: center;"|FeO
|style="text-align: right;"|3.8%
|style="text-align: right;"|6.2%
|-
|[[Sodhiyaam|SodhiyamOgsaydh]]
|style="text-align: center;"|Na<sub>2</sub>O
|style="text-align: right;"|3.0%
|style="text-align: right;"|2.6%
|-
|[[Botashiyaam|BotashiyamOgsaydh]]
|style="text-align: center;"|K<sub>2</sub>O
|style="text-align: right;"|2.8%
|style="text-align: right;"|0.4%
|-
|[[Aayron|Aayron(III) ogsaydh]]
|style="text-align: center;"|Fe<sub>2</sub>O<sub>3</sub>
|style="text-align: right;"|2.5%
|style="text-align: right;"|2.3%
|-
|[[Biyo|Biyo H2O]]
|style="text-align: center;"|H<sub>2</sub>O
|style="text-align: right;"|1.4%
|style="text-align: right;"|1.1%
|-
|[[Kaarboon|Kaarbon Labo ogsaydh]]
|style="text-align: center;"|CO<sub>2</sub>
|style="text-align: right;"|1.2%
|style="text-align: right;"|1.4%
|-
|[[Titaaniyaam|Tiitaaniyaam labo ogsaydh]]
|style="text-align: center;"|TiO<sub>2</sub>
|style="text-align: right;"|0.7%
|style="text-align: right;"|1.4%
|-
|[[Fosforos|Fosforos pentogsaydh]]
|style="text-align: center;"|P<sub>2</sub>O<sub>5</sub>
|style="text-align: right;"|0.2%
|style="text-align: right;"|0.3%
|-
!colspan="2"|Dhamaan
!style="text-align: right;"|99.6%
!style="text-align: right;"|99.9%
|}
===Qaab-dhismeedka dhulka===
Dhulku waa [[meere]] dhagaxleey (terrestrial) ah asagoo ugu xajmi iyo miisaan wayn [[meere|afarta meere]] ee la isku yidhaahdo [[Meere Dhagaxley]],<ref>"xajmi iyo miisaan wayn [[meere|afarta meere]] ee la isku yidhaahdo [[Meere Dhagaxley]]"</ref> taas oo macnaheedu tahay dhulku wuxuu ka sameeysan yahay jidh [[dhagax]]an ah si ka duwan meeraha [[Cirjeex]] oo [[hawo]] iyo [[neef]]o ka kooban. Dhulku wuxuu u sameeyan yahay qaab wareegsan oo u dhow qaabka [[ukun]]ta, midaas oo ka dhigeeysa [[cidhif]]yada kuwo yara fidsan marka la bar-bar dhigo [[dhul badhe]]ha. Taasi waxaa keenay wareega dhulku ku sameeyo xariijintiisa asagoo iska soo rogaaya [[Cidhifka Koonfur]] ilaa dhanka [[Cidhifka Waqooyi]]. Gacanka [[Dhul badhe]]ha dunidu 43 kilomitir ayuu ka dheer yahay [[cidhif]]yada. Tani waa sababta loo leeyahay dhulku wuxuu u sameeysan yahay si u dhow qaabka [[ukun]]ta.
Isku-celiska gacanka goobada dhulku waa qiyaastii 12, 742 kilomitir. Barta ugu dheer oogada sare ee dhulku waa [[Buurta Everst]]<ref>"Barta ugu dheer oogada sare ee dhulku waa [[Buurta Everst]] oo [[biyo]]ha [[bad]]da ka sareeya 8,842 kilomitir"</ref> oo [[biyo]]ha [[bad]]da ka sareeya 8,842 kilomitir, halka meesha ugu hooseeysa tahay [[Dhufeeyska Mariyana]] oo ah god ka hooseeya 10,911 mitir oogada sare ee biyaha badda.<ref>"[[Dhufeeyska Mariyana]] oo ah god ka hooseeya 10,911 mitir"</ref> Qaab-dhismeedka dhulka ayaa loo kala saaraa [[sadex]] laamood, kuwaas oo kala ah [[Qolof Dhul]] ama (Earth's Crust), Qeeybta Dhexe e Dhulka ama (Mantle), iyo [[Ubuc Dhul]] (Core).
{| class="wikitable" style="margin:4px; margin-right:0; width:100%; text-align:center;"
|+ Lakabyada Jiyooloji ee Dhulka
|-
! rowspan="8" style="font-size:smaller; text-align:center; padding:0;"|[[File:Earth-crust-cutaway-english.svg|250px|center]]<br />Qidcad dhulka oo muujinaysa qolofka sare ilaa ubucda dhexe.
!Dhererka hoose<br /><span style="font-size: smaller;">km</span>
!style="vertical-align: bottom;"|Samayska Lakabka
!Culeyska<br /><span style="font-size: smaller;">g/cm<sup>3</sup></span>
|-
|0–60
|style="text-align:left;"|Cirka<ref>Locally varies between 5 and 200 km.</ref>
|—
|- style="background:#FEFEFE;"
|0–35
|style="text-align:left; padding-left:1em;"| Qolofta Dhulka<ref>Locally varies between 5 and 70 km.</ref>
|2.2–2.9
|- style="background:#FEFEFE;"
|35–60
|style="text-align:left; padding-left:1em;"| Lakabka Labaad (mantle)
|3.4–4.4
|-
| 35–2890
|style="text-align:left;"|Badhtanka Lakabka Labaad
|3.4–5.6
|- style="background:#FEFEFE;"
|100–700
|style="text-align:left; padding-left:1em;"| Asthenosphere
|—
|-
|2890–5100
|style="text-align:left;"|Bu'da Sare
|9.9–12.2
|-
|5100–6378
|style="text-align:left;"|Ubucda dhexe
|12.8–13.1
|}
====Qolofka dhulka====
{| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;"
|+ Xadiga [[Curiye|Isku Dhiska Curiye]] & [[Macdan]]ta Qolofka Dhulka
!rowspan="1"|Isku dhis
!rowspan="1"|Tiro (%)
|-
|[[Silikoon|silica]] (SiO2)
|style="text-align: right;"|60.2%
|-
|[[Alumiiniyaam|alumina]] (Al2O3)
|style="text-align: right;"|15.2%
|-
|[[Nuurad]] (CaO)
|style="text-align: right;"|5.5%
|-
|[[Magniisiyaam|magnesiya]] (MgO)
|style="text-align: right;"|3.1%
|-
|[[Aayron|Aayron(II)Ogsaydh]] (FeO)
|style="text-align: right;"|3.8%
|-
|[[Sodhiyaam|sodhiyam Ogsaydh]] (Na2O)
|style="text-align: right;"|3.0%
|-
|[[Botashiyaam|Botashiyaam Ogsaydh]] (K2O)
|style="text-align: right;"|2.8%
|-
|[[Aayron|Aayron (III)
Ogsaydh]] (Fe2O3)
|style="text-align: right;"|2.5%
|-
|[[Biyo]] (H2O)
|style="text-align: right;"|1.4%
|-
|[[Kaarboon|Kaarboon-labo-Ogsaydh]]
(CO2)
|style="text-align: right;"|1.2%
|-
|[[Titaaniyaam|Tiitaniyaam-labo-Ogsaydh]] (TiO2)
|style="text-align: right;"|0.7%
|-
|[[Fosforos|Fosforos-pentOgsaydh]] (P2O2)
|style="text-align: right;"|0.2%
|}
[[Qolof Dhul]] ama (crust) waa lakabka ugu sareeya jidhka dhulka, midaas oo ka kooban [[dhagax]]aan, [[caro]] iyo [[macdan]]o kale.<ref>[[Qolof Dhul]]</ref> Xadiga [[curiye]]yaasha iyo [[macdan]]tu weey ku kala badan yihiin oogada dhulka; [[Isku dhis|isku dhisyada]] ugu badan waa:
::* ''Silica'' ([[Silikoon|SilikoonOgsaydh]]) (SiO<sup>2</sup>)
::* ''Alumina'' ([[Alumiiniyaam|AlumiiniyamOgsaydh]])
::* [[Nuurad]] (lime) (CaO)
::* ''Magnesiya'' ([[Magniisiyaam|MagniisiyaamOgsaydh]])
::* [[Aayron|Aayron(II)Ogsaydh]]
::* [[Sodhiyaam|Sodhiyaam-Ogsaydh]]
::* [[Botashiyaam|Botshiyaam-Ogsaydh]]
::* [[Aayron|Aayron(III)Ogsaydh]]
::* [[Biyo]] ([[H2O]])
::* [[Kaarboon|Kaarboon-labo-Ogsaydh]]
::* [[Titaaniyaam|Titaaniyaam(II)Ogsaydh]], iyo
::* [[Fosforos|FosforosbentOgsaydh]]
Isku-xidhka [[curiye]]yaashan waxay noqonayaan 99.6% qolofta sare ee dhulka,<ref>[http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=9428163 The 'Highest' Spot on Earth, Npr.org]</ref>--> tirada yar ee kale waa [[hawo]]oyin iyo [[neef]]o ku dhex jira. Guud ahaan [[cuf]]ka [[duni]]du waa qiyaas ahaan 5.98 ×10 24 kg, kuwaas oo ka kooban inta ugu badan [[bir]]ta [[Aayron]] (32.1%), [[Ogsajiin]] (30.1%), [[Silikoon]] (15.1%), [[Magniisiyaam]] (13.9%), [[Salfar]] (2.9%), [[Nikel]] (1.8%), [[Kaalshiyaam]](1.5%), iyo [[Alumiiniyaam]] oo ah (1.4%); inta soo hadhay oo ah 1.2% waxay ka kooban yihiin [[isku dhis]] [[curiye]]yaal kale. Dhinaca kale, maadaama [[cuf]]ka gudaha dhulku aad u badan yahay waxaa la aaminsan yahay in badhtanka dhulku ka sameeysan yahay 88.8% [[bir]]ta [[Aayron]] (iron), iyo xoogaa yar oo [[Nikel]] 5.8%, [[Salfar]] (4.5%), iyo 1% [[curiye]]yaal kale ah.
====Lakabka dhexe dhulka====
[[File:Earth poster.svg|thumb|[[sadex|Sadexda Lakab]] ee dhismaha Dhulka: [[Qolof Dhul|Qolofka Dhulka]], Lakabka dhexe iyo [[Ubuc Dhul|Ubucda Dhulka]].]]
Qeybta dhexe ee dhulka loona yaqaano '''The mantle''' waa lakab dhagaxley ah oo saameyn ku leh miisaanka meeraha. Si la mid ah meerayaasha kale, dhulku wuxuu leeyahay jidh ka dhisan qeybo kala duwan. Lakabka sare, [[Qolof dhul|oogada dhulka]], waxaa ku xiga lakabkan ''The mantle'' oo ka samaysan maqaar [[dhagax|dhagaxaan Silika]] ah oo leh qiyaastii qaro (thick) 2,900 km (1,800 mile) ah taas oo u dhiganta 84% cufka dhulka.<ref>"[[Qolof dhul|oogada dhulka]]"</ref> Lakabkani waa [[caro]] adke ku dahaaran bu'da dhexe ee [[Ubuc Dhul|Ubucda dhulka]] oo ah [[dareere|dareere kulul]] oo qani ku ah [[Aayron|birta Aayronta]] iyo [[Nikel|birta Nikelka ah]], taas oo ah qiyaastii 15% cufka dhulka.
Lakabkani wuxuu ka bilaabmaa 75 km marka dhulka hoos loo galo ilaa 2'900 km dherer hoos ah. Waxaana ku xiga lakabka aadka u kulul ee bu'da dhulka. Ayadoo ka tixraacayo [[Isku dhis|isku dhisyada]] iyo [[curiye]]yaasha uu ka kooban yahay ayaa lakabkan waxaa loo qeybiyaa dhowr nooc: mantleka sare (kaas oo ka bilaabmaya 75 km ilaa 410 km), qeybta dhexe (410–660 km), mantleka hoose (oo ka bilaabma 660 km ilaa 2891 km), iyo xadka bu'da iyo mantleka (oo leh qaro dhan qiyaastii ~200 km).
{| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;"
|+ Samayska Lakabka Dhexe ee Dhulka ([[Curiye|Curiyayaasha]] & [[Isku dhis]]yada)
!rowspan="1"|Curiye
!rowspan="1"|Tiro (%)
!rowspan="1"|Iskudhis
!rowspan="1"|Tiro (%)
|-
|[[Ogsajiin]]
|style="text-align: right;"|44.8
|-
|[[Silikoon]]
|style="text-align: right;"|21.5
|[[Silikoon|SiO2]]
|style="text-align: right;"|46
|-
|[[Magniisiyaam]]
|style="text-align: right;"|22.8
|[[Magniisiyaam|MgO]]
|style="text-align: right;"|37.8
|-
|[[Aayron]]
|style="text-align: right;"|5.5
|[[Aayron|FeO]]
|style="text-align: right;"|7.5
|-
|[[Alumiiniyaam]]
|style="text-align: right;"|2.2
|[[Alumiiniyaam|Al2O3]]
|style="text-align: right;"|4.2
|-
|[[Kaalshiyaam]]
|style="text-align: right;"|2.3
|[[Kaalshiyaam|CaO]]
|style="text-align: right;"|3.2
|-
|[[Sodhiyaam]]
|style="text-align: right;"|0.3
|[[Sodhiyaam|Na2O]]
|style="text-align: right;"|0.4
|-
|[[Botashiyaam]]
|style="text-align: right;"|0.03
|[[Botashiyaam|K2O]]
|style="text-align: right;"|0.04
|-
|Isku Gayn
|style="text-align: right;"|99.7
|Isku Gayn
|style="text-align: right;"|99.1
|}
====Ubuc dhul====
[[Ubuc Dhul|Ubucda dhulka]], loo yaqaano (Earth's Core) waa bu'da ama lakabka dhexe ee meeraha dunida. Qaybtani waa dareere aad u kulul oo leh qiyaastii qaro (thick) dhan 2,266 km (1,408 mi) taas oo kooban birta Aayron iyo Nikel. Ubucda dhulku waxay ka hooseysaa lakabka labaad ee mantleka. Bu'da dhulku waxay oogada sare ka hooseeysaa dherer dhan 2,890 km (1,800 mi) oo ah meesha Ubucda dhulku ka bilaabanto, ilaa 5,150 km (3,200 mi) oo ah badhtanka dhulka. [[Heerkul]]ka ubucda dhulku waxa uu ka bilaabmaa 4400 °C (8000 °F) maqaarka ubucda ilaa 5,430 °C oo ah bu'da dhexe iyo meesha ugu [[Kul|kuleylka]] badan dhulka. Dhinaca kale, cadaadiska (pressure) [[Ubuc Dhul|Ubucda dhulku]] waa inta u dhexeeysa 330 ilaa 360 gigapascals (3,300,000 to 3,600,000 atm).<ref>"[[Heerkul]]ka ubucda dhulku waxa uu ka bilaabmaa 4400 °C"</ref>
Ubucda dhulku waxay ka samaysan tahay isku dhisyo badan oo u badan [[Nikel]] iyo [[Aayron]]. Sidoo kale, [[Dahab]] iyo [[Balatiiniyaam]] badan ayaa iyagana laga helaa badhtamaha dhulka. Guud ahaan, bu'da dhulka la'aanteed nolosha dunidu waxay noqon lahayd nooc kale, sababtoo ah lakabkani waa sal-dhiga magnetka (magnetic field) dhulka.
===Wareega dhulka===
[[File:Ap 16 view of Earth during TLC.jpg|thumb|Sawir dhulka oo uu qaaday Apollo 17.]]
Dhulku wuxuu ku wareegaa qoraxda asagoo u jira masaafo dhan 150 milyan kilomitir wakhti dhan 365.2564 maalmaha qoraxda, hal sano.
Wareegan waxaa keena mid kale oo dhulku ku wareego xariijintiisa, asagoo ka soo wareegaya bari ilaa dhanka galbeed. Midan oo qaadata wakhti dhan 24 saac ayaa dhalisa habeenka iyo maalinta. Inta uu ku gudo jiro wareega qoraxda, dhulku wuxuu ku socdaa xawaare ah 29.8 km/ilbiriqsi oo u dhiganta 107,000 km saacadiiba. Dayaxa oo ah mid ku wareega dhulka wakhti 27.32 maalmood ah ayaa u jira dunida masaafo dhan 384,000 km. Marka la isku daro wareega dhulka iyo dayaxa ku sameeyaan qoraxda, bisha dayaxa ilaa bisheeda kale waa wakhti ah 29.53 maalmood, waa waxa aan u naqaano '''hal bil'''.
Guud ahaan, wareega dhulka xariijintiisa, kan uu ku wareego qoraxda iyo wareega dayaxu ku sameeyo dhulka dhamaantood waa kuwo lid ku ah wareega saacada (counterclockwise). Wareegyada dhulka iyo dayaxu waxay mararka qaar keenaan [[Qorax Madoowaad|qorax madoowaad]] iyo [[Dayax Madoowaad|dayax madoowaad]].
===Dayaxa dhulka===
[[File:Full moon partially obscured by atmosphere.jpg|thumb|[[Dayax]] Dhulka oo si fiican looga arko Oogada sare ee [[duni]]da.]]
[[File:Moons of solar system-en.svg|thumb|Dayax/Bil]]
Dayaxu waa duni yar oo ka samaysan dhagaxaan, kuna wareegta dhulka, taas oo leh dherer dhan rubuc gacanka dhulka.
[[Dayax|Dayaxa dhulku]] waa kan ugu weeyn<ref>weeyn dhamaan [[dayaxa meere|dayaxyada]] meereyaasha [[Bahda Qoraxdu Midaysay]]</ref> dhamaan [[dayaxa meere|dayaxyada]] meereyaasha [[Bahda Qoraxdu Midaysay]] kaas oo la odhan karo wuxuu ka wayn yahay meereyaasha yaryar qaarkood. Cufis-jiidadka u dhexeeya dhulka iyo dayaxa ayaa keena [[bad|mowjadaha badaha]], taas mi la mid ah ayaa keentay isku-xidhnaanshaha labadooda. Dayaxa oo ku socda xawaare dhan 1.022 kilomitir ilbiriqsigiiba, ayaa waxay ku qaadataa [[maalin|27 maalmood]], [[saacad|7 saacadood]] iyo [[daqiiqad|43 daqiiqo]] in uu hal mar ku wareego dhulka.365.24 solar days).
Dhinaca kale, isku wareega dayaxu (circumference) waa 10, 921 km; [[cuf]]kiisuna waa 2.1958 ×<br /><span>10<sup>10</sup> km<sup>3</sup></span> halka [[mug]]iisu yahay 7.3477 ×<br /><span>10<sup>22</sup> kg</sup></span>. Maadaama dayaxa cirkiisu aad u khafiif yahay falaadhaha qoraxduna toos u soo taabtaan oogada dayaxa ayaa [[heerkul]]kiisu aad u sareeyaa ugu yaraan waa 100 Kalfin ugu badnaana wuxuu gaadhaa 390 K. Jidhka dayaxu wuxuu ka samaysan yahay [[Isku dhis|iskudhisyo]] kala duwan kuwaas oo u badan [[curiye]]yaasha kala ah: [[curiye|Argon]], [[Hiliyaam]], [[Sodhiyaam]], [[Botashiyaam]], [[Haydarojiin]] iyo [[Raadhoon]]. Markii ugu horeeysay taariikhda bani-aadamka, sanadkii 1959kii ayaa [[Dayax Gacmeed]] [[Ruush]]ku leeyahay tagay dayaxa. Ka dib, 1968dii ayaa qofkii ugu horeeyay cagaha saaray dayaxa kaas oo ka socday Dawladda [[Maraykan]]ka. Sanadkii 2004 wixii ka dambeeyay ayaa wadanada [[Jabaan]], [[Hindiya]], [[Shiinaha]] iyo [[Yurub]] saldhigyo ka sameeysteen dayaxa.<ref>"[[Jabaan]], [[Hindiya]], [[Shiinaha]] iyo [[Yurub]] saldhigyo ka sameeysteen dayaxa."</ref>
Inkasto dayaxu lahayn [[cir|cir sare]] oo ka difaaca [[kul]]ka [[qorax]]da, cilmi baadhis la sameeyay waxay muujisay in dayaxu leeyahay [[biyo]] laga heli karo [[cidhif]]yada dayaxa iyo oogada sare dhexdeeda.<ref>Ptolemy's Almagest, Ptolemy, G. J. Toomer, Princeton University Press 1998</ref>
===Qaaradaha dunida===
{| class= "wikitable" style="float:right; margin-left: 1em;"
|+ Suxuunta Tektoniga ugu Muhiimsan Dhulka
|-
|colspan±"2" style="front-size: smaller; text-align: center;"|[[File:Tectonic plates (empty).svg|300px|
alt=Shows the extent and boundaries of tectonic
plates, with superimposed outlines of the
continents they support]]
|-
!Magaca Saxanka
!Baaxada<br /><span style="font-size: smaller;">10<sup>6</sup> km<sup>2</sup></span>
|-
| {{legend|#fee6aa|[[Baasifig|Saxanka Baasifiga]]}} ||style="text-align: center;"|103.3
|-
| {{legend|#fb9a7a|[[Afrika|Saxanka Afrika]]}} || style="text-align: center;"| 78.0
|-
| {{legend|#ac8d7f|[[Woqooyiga Ameerika|Saxanka Waqooyi Amerika]]}} ||style="text-align: center;"| 75.9
|-
| {{legend|#7fa172|[[Aasiya|Saxanka YuroAasiya]]}} ||style="text-align: center;"| 67.8
|-
| {{legend|#8a9dbe|[[Antiarktis|Saxanka Antaraktika]]}} ||style="text-align: center;"| 60.9
|-
| {{legend|#fcb482|[[Ooshiyaaniya|Saxanka IndoUstaraliya]]}} ||style="text-align: center;"| 47.2
|-
| {{legend|#ad82b0|[[Ameerikada koonfureed|Saxanka Amerika]]}} || style="text-align: center;"| 43.6
|}
Lakabka sare ee [[Qolof Dhul|qolofka dhulka]], loo yaqaano ''the lithosphere'', waxaa loo qeeybiyaa waaxyo lagu magacaabo ''tectonic plates'' kuwaas oo maamula qaabka iyo naqshada [[Qaarad|qaaraduhu]] u samaysan yihiin. [[Dhulgariir]]ka, foolkaanaha (volcano), [[Buur|dhismaha buuraha]], iyo kala soocida [[Bad|badaha]] dhamaantood waxaa keena tectonic plateka.<ref>"[[Buur|dhismaha buuraha]], iyo kala soocida [[Bad|badaha]]"</ref> Qaab-dhismeeydka saxannada sameeya qaaraha dhulku waa [[todoba]], kuwaas oo kala ah: [[Baasifig|Saxanka Baasifiga]], [[Waqooyiga Ameerika|Saxanka Waqooyi Amerika]], [[Aasiya|Saxanka YuroAasiya]], [[Afrika|Saxanka Afrika]],
[[Antiarktis|Saxanka Antaraktika]], [[Ooshiyaaniya|Saxanka Indo-Ustaraliya]], iyo [[Ameerikada koonfureed|Saxanka Koonfur Amerika]]. Intaas waxa soo raaca [[Saxanka Carabta]], [[Saxanka-Kaariibiyanka]], [[Saxanka Iskotiya]] ee koonfurta [[Badweyn|Badweynta Atlaantika]].
[[File:Continental models-Australia.gif|thumb|Maab midabaysan oo muujinaya gobolada [[Qaaradaha|Qaaradaha dunida]].
Qaaradaha qaar ayagoo isku-dhegan ayaa labo loo kala qeybiyay, sida YuroAasiya oo loo kala saaro [[Yurub]] (midabka cas) iyo [[Aasiya]] (midabka oranjiga). Dhinaca kale, qaaradaha [[Woqooyiga Ameerika|Waqooyiga Amerika]] & [[Ameerikada koonfureed|koonfurta Amerika]] mararka qaar waxa la xisaabiyaa hal qaarad ahaan.]] Qaab-dhismeedka tectonik plateska ayaa keenay qaab-dhismeedka [[qaaradaha]]. Sidas darteed, guud ahaan Dhulku wuxuu ka kooban yahay [[Qaaradaha|todoba qaaradood]] oo magac ahaan kala ah: [[Afrika|Qaarada Afrika]], [[Aasiya|Qaarada Aasiya]], [[Waqooyiga Ameerika|Waqooyiga Amerika]], [[Ameerikada koonfureed|Koonfurta Amerika]], [[Yurub|Qaarada Yurub]], [[Ooshiyaaniya|Qaarada Ustaraliya]] oo loo yaqaano ''Ooshiyaaniya'' isla markaana soo raacaan gasiiradaha yaryar ee u dhow, iyo [[Antiarktis|Qaarada Antaraktika]] ee barafka ah.
===Qoraxda dhulka===
[[File:Planets_and_sun_size_comparison.jpg|thumb|Qoraxda marka la barbar dhigo xajmiga meerayaasha.]]
[[Qorax]]du (sun) waa [[xidig]]ta iftiimisa, kulaylka gaadhiisa isla markaana [[cufisjiidad]] ku heeysa dhamaan meerayaasha [[Bahda Qoraxdu Midaysay]]. Miisaanka iyo cufka qoraxdu wuxuu la mid yahay 332,900 kan meeraha [[dhul]]ka.<ref>Miisaanka iyo cufka qoraxdu wuxuu la mid yahay 332,900</ref> Sidoo kale, bu'da dhexe ee qoraxda waxaa ka yimaada [[heerkul]]ka, falaadhaha radiationka, elektaromagnetik radiation, iyo 400 ilaa 700 nm oo falaadhaha [[ileys]]ka muuqda ah. Cadaymo la arkey waxay xaqiijiyeen in barta qoraxdu ku taalo suurto gelisay in [[dhul]]ka ka jirto [[nolol]]i.
[[File:Solar Life Cycle.svg|thumb|700px|center|wakhti dhan 14 bilyan sano oo muujinaya da'da Qoraxda. Hada Qoraxdu waxay jirtaa 4.6 bilyan sano, markeey gaadho 6 bilyan sano si tartiib ah ayay u casaani taas oo muujineeysa in awoodeedu soo yaraaneyso. Markey 10 bilyan sano gaadho weey cadaani dhamaanteed - markan qoraxdu weey dhimatey.]] Jiritaanka meerayashu waxay ku xidhan tahay nolosha [[qorax]]da. Haddii isbedel ku yimaado qoraxda nolosha dhulka iyo waxkasta weey doorsoomayaan. Sida la qiyaasayo, [[Hal]] [[bilyan]]<ref>[[Hal]] [[bilyan]] sano</ref> sano ka dib, midabka qoraxdu waa isbedeli iftiinkuna waa sii kordhi sababto ah [[Hiliyaam]]ta bu'da qoraxda ayaa sii kordheeysa taas oo keeni doonta in 10% kordho iftiinka, heerkulka iyo falaadhaha khatarta ah ee ka soo baxa qoraxda; halka 3.5 bilyan sano ka dib ay badan doonto 40%.
[[Aqoon|Aqoonyahanada Cimiladu]] waxay sheegeen isbedelkaas [[Qorax|qoraxda]] ku yimid wakhtigaas sare u qaadi [[Ileys|ilayska halista]] ah ee "radiation" taas oo lumin doonto [[Bad|biyaha badaha]] dhulka. Wakhti yar gudaheed, waxaa kor u kici [[Heerkul|heerkulka]] oogada sare ee dhulka, sidoo kale isku-wareega [[Kaarboon|Kaarboon Ogsaydh CO<sub>2</sub>]] oo muhiim u ah nolosha [[Dhir|dhirta]] ayaa jaha wareeri iskuna bedeli [[Kaarboon|Kaarbon afar (C4)]] oo [[sun]] ah.<ref>"[[Dhir|dhirta]] iskuna bedeli [[Kaarboon|Kaarbon afar (C4)]] oo [[sun]] ah."</ref> Dhirtu haday ka dhamaato dunida waxaa dhici in la waayo [[Hawo|hawada]] [[Ogsajiin]] midaas oo sababaysa dhimashada [[Noole|noolaha]] oo dhan. Hal bilyan sano oo kale kadib, heerkulka maqaarka sare ee dhulka wuxuu gaadhi, ugu yaraan, 70 degree Salsiyas midan oo jaho-wareer ku keenaysa miisaanka iyo cufis-jiidadka dunida. Midabka qoraxdu wuxu noqon casaan 5 bilyan sano ka dib, isla markaan gacanka qoraxdu wuxuu gaadhi meel ka badan 250 jeer meesha uu hada joogo. Wakhtigan lama hubo, sida dhulku noqon, laakiin waxa la og yahay in wareega dhulku isbedeli sababto ah aad ayuu uga fogaani qoraxda. Mudo yar ka dib, bu'da qoraxdu waxay isku bedeli cadaan bilaa [[kul]] iyo [[ileys]]<ref>"[[kul]] iyo [[ileys]] ah"</ref> ah, halkaas ayaana ugu dambeeysa isku xidhnaanta [[Bahda Qoraxdu Midaysay]].
==Cimilada dunida==
===Cirka dhulka===
[[File:Earth in ultraviolet from the Moon (S72-40821).jpg|thumb|right|Sawirka dhulka oo laga sawiray dayaxa dushiisa.]]
Cadaadiska [[Cir|oogada cirka]] isku cel-celiskiisu waa 101.325 [[kPa]], laga soo bilaabo dherer dhan 8.5 km. Waxaanay ka kooban tahay 78% [[nitrojiin]] iyo 21% [[Ogsajiin]] ah, iyo xoogaa yar oo uumi biyo ah iyo [[Kaarboon|Kaarboon labo Ogsaydh]] iyo neefo kale.
Dhererka cirku u jiro oogada dhulka waa kala duwan tahay, waa 8 km cidhifyada iyo 17 km dhulbadhaha. Maqaarka cirku aad ayuu muhiim ugu yahay nolosha dhulka, caawinta wareega biyaha sida roobka iyo difaacida falaadhaha khatarta badan ee ka yimaada qoraxda ayaa ka mid ah faa'iidooyinka cirka. Sidoo kale, aqalkacagaaran (greenhouse) oo ka samaysan uumi biyo, kaarboon-labo-ogsaydh, miithayn (methane) iyo ozoneka oo masuul ka ah dheelitirka [[heerkul]]ka dunida ayaa ka mid ah faa'iidooyinka cirku u leeyahay dhulka.
=== Cimilada dhulka ===
Cirka dhulku ma lahan wax xad ah, si tartiib ah ayuu u noqonayaa khafiif sababo la xidhiidha wasakhowga hawada darteed. 3/4 muga cirka dunidu wuxuu u jiraa oogada dhulka 11 km oo kali ah, kuleylka ka imanaya qoraxda markuu soo gaadho meeshan wuxuu keenaa in hawadu kala baxdo ka dib ku qaboowda lakabka saree cirka. Taas ayaa keenta isbedelka cimilada, sida roobka, dabaylaha IWM.<ref>"isbedelka cimilada, sida roobka, dabaylaha IWM."</ref> Badaha waaweyn ayaguna qayb ayay ka yihiin isbedelka cimilada, sababto ah uumiga biyuhu wuxu ka yimaada badaha, kuwaas oo ku qabooba cirka dibna ugu soo noqda dhulka ayagoo roob ah.
Biyaha roobka ayaa sameeya wabiyada iyo haraha leh biyaha macaan. Isku-wareega biyaha ee noocan (water cycle) ayaa si fiican u taageera nolosha iyo dhulkaba. Cimilada dhulka waxaa loo kala saari karaa waaxyo badan ayadoo la tixraacayo [[heerkul]]ka iyo roobka. Nooca ugu caansan kala saarka cimilada, '''Köppen climate classification''' oo uu sameeyay Wladimir Köppen, ayaa loo kala saaraa [[shan|shan qaybood]] oo kala ah: saxare qalayl ah, torobika (tropics), dhulka sareeya, qaboow-dhexe iyo qaboowga cidhifyada, kuwaas oo weli la sii qeeybiyo. Habka sameeynta cuntada ee dhirta (Photosynthesis) ayaa asna kaalin libaax ka qaata dheelitirka hawooyinka cirka, sababto ah dhirtu waxay isticmaashaa kaarboon-labo-ogsaydhka kuna sii daysaa cirka ogsajiin saafi ah.
[[Haydarojiin]] oo ayadu ku badan cirka ayaa [[falgal|la falgasha]] [[Ogsajiin]]ta dhirtu soo daysto taas oo ayadna dhalisa [[Isku dhis|isku dhisyo]] biyo ah oo keena [[roob]].<ref>[http://www.iau.org/public_press/news/detail/iau0603/ IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes, International Astronomical Union, 2006]</ref>
==Nolosha dunida==
{| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin-left: 2em;"
|+ Qiyaasta Isticmaalka Dhulka Dunida (2000)
!rowspan="1"|Isticmaalka Dhulka
!rowspan="1"|Mha (Milyan Hectars)
|-
|Dhulka La Beerto
|style="text-align: right;"|1,510–1,611
|-
|Dhul Daaqsiin
|style="text-align: right;"|2,500–3,410
|-
|Kaymaha Dabiiciga
|style="text-align: right;"|3,143–3,871
|-
|Keymaha La Beeray
|style="text-align: right;"|126–215
|-
|Deegaanada La Degan Yahay
|style="text-align: right;"|66–351
|-
|Deegaanada aan La Isticmaalin
|style="text-align: right;"|356–445
|}
[[File:EilatFringingReef.jpg|thumb|left|Xadka u dhexeeya biyaha iyo dhulka: Xeebta.]]
Nolosha [[Meere|meeraha]] dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere",<ref>"[[Meere|meeraha]] dhulka guud ahaan loo yaqaano "biosphere""</ref> ayaa waxa la aaminsan yahay ineey bilaabantay (qiyaastii) 3.5 [[bilyan|bilyan sanno]] ka hor. Meelaha lagu noolyahay waxaa loo kala saaraa nidaamka ay u taageerayaan nolosha [[xayawaan]]ka ama [[dhir]]ta. Oogada dhulka waxa kala sooca kala duwanaanshaha [[Lool|loolalka]] iyo [[Dhig|dhigaha]] (latitude and longitude) iyo jooga dhulka ka sareeyo biyaha badda. Meelaha qaar, sida [[Cidhif|cidhifyada aduunka]], saxaraha aadka u kulul iyo buuraha dhaadheer nolosha xayawaanka iyo dhirtu aad ayay ugu yartahay.
Sidaas ay tahay, waxaa jira [[Milyan|malaayiin]] nooc oo [[noole]] ah, dhir iyo xayawaan, oo ku baahsan oogada dhulka iyo [[Biyo|biyaha badaha]].<ref>[http://www.dtm.ciw.edu/boss/definition.html Working Group on Extrasolar Planets (WGESP) of the International Astronomical Union]</ref>
===Kheyraadka dabiiciga iyo isticmaalka dhulka===
Oogada dhulka waxaa laga helaa khayraad dabiici ah oo faa'iido badan u leh bani-aadamka. Qaar ka mid ah khayraadkaas waa mid aan la cusboonaysiin karin, sida [[macdan]]ta iyo [[Shidaal]]ka,<ref>[[macdan]]ta iyo [[Shidaal]]ka</ref> kuwaas oon wakhti dheer qaata samaysankooda. Sidoo kale, xadi badan oo [[Shidaal|shidaal qeyriin]] ah ayaa laga helaa dhulka kuwaas oo marka la warshadeeynayo loo kala saaro [[Dhuxul Dhagax]], [[Shidaal|Betrool]], [[Neef|Gaaska dabiiciga]], methane iyo kuwo kale oo badan. Khayraadkan waxaa loo isticmaalaa in laga sameeyo awood iyo shidaal ay ku shaqeeyaan alaabta Aadamuhu sameystay. Sidoo kale, inta u badan [Curiye|curiyeyaasha]] waxaa laga qodaa [[Qolof Dhul|oogada dhulka]].
Waxaa intaas dheer in dhulku yahay isha khayraadka taageerta nolosha, sida cuntada, daawooyinka, alwaaxa wax lagu dhiso, Ogsajiinta IWM.
Nolosha dhulka dushiisa (The land-based ecosystem) waxay ku tiirsan tahay carada sare iyo biyaha, halka nolosha badaha dhexdooda (oceanic ecosystem) ku xidhan tahay milanka nafaqada ka timaada oogada dhulka.<ref>[http://www.iau.org/public/pluto/ Pluto and the Solar System, IAU]</ref> Sanadkii 1980, 5,053 Mha (Milyan Hegtar) oo oogada dhulka ahi waxay ahayd ''Keymo'', halka 6,788 Mha ay ahayd dhul-daaqsiimeed, iyo 1,501 Mha oo ahayd dhul-qodaal midho laga beero. Guud ahaan dhulku waa hooyga [[Xayawaan|xayawaanka dhul jooga]] ah - Aadamuhu ka midka yihiin halkaas oo guryo iyo meelo lagu noolaado laga dhisay.
===Khatarta dabiiciga===
[[File:MSH80_eruption_mount_st_helens_05-18-80.jpg|thumb|Foolkaano khatar badan oo cirka gaadhay.]]
Meelo badan oo oogada dhulka ah ayaa khatar badan isla markaana noloshu aad u adag tahay amaba aan la degenayn.
Sida deegaanada cimiladu aadka u sareeyso ama hooseeyso, tusaale ahaan saxaraha iyo cidhifyada dunida. Sidoo kale, khatarta waxaa ka mid ah duufaanada, daadadka, dabaylaha waawayn, dhulgariirka, foolkaanaha, abaaraha, sunaamida IWM kuwaas oo ku xidhan cimilada.<ref>[https://web.archive.org/web/20170331081504/https://kepler.nasa.gov/Mission/discoveries/kepler20e/ NASA Staff Kepler: A Search For Habitable Planets – Kepler-20e]</ref> Dhinaca kale, waxaa jira khatar badan oo Aadame-samee ah. Waxa ka mid ah wasakhowga hawada, wasakhowga biyaha, roobka asiidha leh, walxaha [[sun]]ta ah, xaalufinta keymaha (deforestation), tafiir-go'a xayawaanka duurjoogta ah, nabaadguurka carada iyo kuwo kale oo badan. Sida Jumciyada Quruumaha ka Dhaxaysa (UN) sheegtay, warshadaha aadamuhu samaystay halis ayay ku hayan dhulka kuwaas oo hawada ku sii daaya Kaarbon-labo-ogsaydh keentay in dunidu kululaato (global warming). Taas oo sabab u ah isbedelka cimilada iyo dhalaalka barafka cidhifyada.
== Bani' aadamka ==
[[File:AS8-13-2329.jpg|thumb|Sawirkii ugu horeeyay ee Astronaut ka qaado dhulka.]]
Bani' aadamka oo ah hogaanka dhamaan nolosha ka jirta dhulka ayaa 2011dii lagu qiyaasaa [[todoba|todoba bilyan]] oo qof kuwaas oo degan [[qaaradaha]] dunida. Sidoo kale, sanadka 2050ka ayaa lagu wadaa in tirada dadku gaadhi doonto 9.2 bilyan. Deegaanada bani-aadamku weey kala duwan yihiin, qaarada [[Aasiya]] ayaana ugu shacab badan. Dhinaca kale, sanadka 2020ka waxaa lagu wadaa 60% shacabka dunidu ku noolaan doonaan magaalooyinka. Waxa lagu qiyaasaa in 1/8 oogada dhulku ku haboon tahay in bani'aadamku ku noolaadaan taas oo kalabadh ah saxare iyo buuro dhaadheer. Taariikh ahaan, aadamuhu waligood waxay u noolaayeen qoysas, guutooyin, qabiilo, shacabyo, iyo wadano. Ma jirto maamul guud oo ka dhexeeya aadamaha, laakiin sanadkii 1945tii ayaa la dhisay urur u dhexeeya dhamaan Dawladdaha dunida, waa [[Qaramada Midoobay|Jumciyada Quruumaha Midoobay]] (UN).<ref>[http://www.nasa.gov/mission_pages/kepler/news/kepler-20-system.html Johnson Michele, NASA Discovers First Earth-size Planets Beyond Our Solar System, NASA, 20 December 2011]</ref><ref>Hand Eric Kepler discovers first Earth-sized exoplanets 20 December 2011</ref>
[[File:STS-130_Endeavour_flyaround_5.jpg|thumb|Saldhiga guud ee Hawada Sare.]]
Dhacdooyinka taariikhiga ah ee bani-aadamku sameeyay waxaa ka mid ah in dayaxa la tagay, meerayaal kale la soo sahamiyey, dayax gacmeedyo la diray. Qofkii ugu horeeyay ee dunida ka baxa waa Yuri Gagarin (April 12, 1961). Sanadkii 2010ka gebi ahaan dadka hawada sare tagay waa 487 qof, 12 ka mid ah dayaxa ayay dul socdeen. Masaafada ugu dheer ee aadamuhu ka gaadheen hawada sare waa 400,171 km, taas oo ahayd socdaalkii Apollo 13 sanadkii 1970kii.<ref>[http://www.nature.com/nature/journal/v481/n7380/full/nature10684.html D. Kubas, J.-P. Beaulieu, M. Dominik, K. Horne, J. Greenhill, J. Wambsganss, J. Menzies, A. Williams, U. G. Jørgensen, A. Udalski, D. P. Bennett, M. D. Albrow, V. Batista, S. Brillant, J. A. R. Caldwell, A. Cole, Ch. Coutures, K. H. Cook, S. Dieters, D. Dominis Prester, J. Donatowicz, P. Fouqué, K. Hill, N. Kains et al.]</ref>Sahaminta Meereyaasha
==Qoraalol la mid ah==
* [[Docay]]
* [[Raage]]
* [[Farraare]]
* [[Cirjeex]]
* [[Uraano]]
* [[Bluto]]
* [[Waxaraxir]]
* [[Meere]]
* [[Dhul badhe]]
* [[Cilmiga Xidigaha|Cilmiga xidigaha]]
* [[Bahda Qoraxdu Midaysay|Bahda qoraxdu midaysay]]
* [[Qorax]]
* [[Koon]]
* [[Neefaha Waawayn]]
* [[Meere]]
{{commons|Earth}}
{{icon|portal}} [[Portal:Dhul]]
==Tixraac==
{{Reflist|2}}
[[Category:Bahda Midaysay Qoraxdu]]
[[Category:Koon]]
[[Category:Xiddigis]]
[[Category:Juquraafi]]
[[Category:Cilmi Falag]]
[[Category:Cilmiga Xidigaha]]
[[Category:Dayaxa Meere]]
[[Category:Cilmi Falag]]
[[Category:Saynis]]
[[Category:Cilmiga Xidigaha]]
[[Category:Xiddigis]]
[[Category:Cilmi Fallag]]
[[Category:Bahda Midaysay Qoraxdu]]
[[Category:Meere]]
[[Category:Koon]]
[[Category:Saynis]]
[[Category:Ilbaxnimo]]
[[Category:Dhul]]
[[Category:Juqraafi]]
[[Category:Noole]]
[[Category:Nolol]]
eis0tv07637c6umm9cwd8udxqaeid5c
Maroodi Jeex
0
7200
239905
237669
2022-08-13T14:12:50Z
154.115.221.188
wikitext
text/x-wiki
{{Infobox settlement
|name =Maroodi Jeex
|native_name =
|other_name =
|settlement_type = Gobol
|image_skyline = File:HargeisaDrone.jpg
|imagesize = 450px
|image_caption = Buuraha [[Naasa Hablood]] ku yaal duleedka Caasimada [[Hargeysa]]
|image_flag =
|image_seal =
|image_shield =
|nickname =
|motto =
|image_map =Marodijeh in Somaliland.svg
|mapsize =250px
|map_caption =Location in Somaliland.
|coordinates = {{coord|6|6|47|N|47|59|17|E|region:SO|display=inline,title}}
|subdivision_type =Wadanka
|subdivision_name ={{flag|Somaliland}}
|subdivision_type1 =
|subdivision_name1 =
|established_title =
|established_date =
|seat_type =Caasimaada
|seat =[[Hargeysa]]
|Government_kind =Unitary
|leader_title =
|leader_name =
|area_magnitude =
|area_total_km2 =
|elevation_m =
|elevation_ft =
|Population_Number =1.8 Million
|population_as_of =
|population_density_km2 =
|population_note =
|postal_code_type =
|postal_code =
|area_code =
|website =
|Drgmooyinka_gobplka =9 Degmo
|timezone =[[East Africa Time|EAT]]
|utc_offset = +3
}}
[[File:HargeisaDrone.jpg|thumb|right|500px|{{Flag|Somaliland}}]]
[[File:Hargaysa3.jpg|thumb|right|500px|{{Flag|Somaliland}}]]
'''Maroodi Jeex''' waa gobol ka mid ah gobollada [[Somaliland]] waxaana ku taalla caasimada [[Hargaysa]].
Maroodi Jeex waxa uu xuduud la leeyahay goballada [[Saaxil]], [[Awdal]] iyo [[Togdheer]]
Woqooyi Galbeed (Somali: Woqooyi Galbeed, Carabi: وقويي جالبيد), ayaa sidoo kale la odhan jirey, waa gobol maamuleed (gobol) oo ku yaal Jamhuuriyadda Somaliland. Waxaa loo arkaa inuu yahay gobolka ugu dad badan Jamhuuriyadda Somaliland.
[[File:Somalia (Somaliland), Hargeisa, House of Representatives 2.JPG|thumb|right|500px|Meeting hall of the regional [[House of Representatives (Somaliland)|House of Representatives]].{{Flag|Somaliland}}]]
Guudmarka[[File:Hargskyl1.jpg|thumb|right|500px|A residential area in Hargeisa.{{Flag|Somaliland}}]]
Maroodijeex ama [[Waqooyi Galbeed]] waxaa xuduud u la leeyahay Itoobiya dhanka koonfureed, dhanka [[Waqooyi Galbeed]] gobolka Awdal galbeedka Gabiley,waqooyiga Gacanka Cadmeed. Waqooyi bari Gobolka Saaxil. Xarunta Gobolku waa Hargaysa. Waxaa la ogyahay inuu yahay gobol aad u istaraatiiji ah oo leh dhulka beeraha hodanka ku ah iyo Xoolaha. [3]
Demographics
Gobolka Woqooyi Galbeed waxaa ku dhaqan dad tiradoodu Laguna qiyaaso 1.8 milyan qof.
Maroodijeex waxaa ku nool dad ka soo jeeda qowmiyadda Soomaalida, gaar ahaan qabiil qudha oo ka tirsan reer Sheekh isaxaaq Waxaana Ugu Badan deegaan ahaan saddexdan qabiil ee hoos ku xusan magaalada Hargeysa ama gobolka Maroodijeex kolba sida loo yaqaano
Qabiilka [Ciidagale] oo ka tirsan Beesha garxajis.
Beesha Isaxaaq oo ka tirsan Habaryoonis Garxajis
Qabiilka [Sacad Muuse] oo ka tirsan
Beesha habar awal.
Inta kale ee iyaguna la dega waxay kala yihiin
Beesha habar awal ,Beesha Isaxaaq oo ka tirsan Garxajis , Beesha Ayuub ,Beesha Toljecle iyo Beesha Muuse Dhariye (Gabooye)
==Waddanmah degaan Hargeisa ==
* {{Flag|Syria}} 100+
* {{Flag|Turkey}} 300+
* {{Flag|United Kingdom}} 2400+
* {{Flag|United States}} 2400+
* {{Flag|Norway}} 900+
* {{Flag|Ethiopia}} 300+
* {{Flag|Djibouti}} 900+
* {{Flag|Saudi Arabia}} 100+
. [5] [6]
[[File:City of hargeisa (view).jpg|thumb|right|500px| Hargeisa.{{Flag|Somaliland}}]]
[[File:Gabilay_farming.jpg|thumb|right|400px|{{Flag|Somaliland}}]]
[[File:Oriental_Hotel_-_Hargeisa,_Somaliland.jpg|thumb|right|400px|]]
Degmooyinka
Gobolka Maroodijeex (Ex. Woqooyi Galbeed) ayaa ka kooban toban degmo: [7]
1. Degmada Hargeisa Caasimadda JSL
2. Degmada Salaxley
3. Degmada Laasgeel
4. Degmada Faraweyne
5. Degmada Daarasalaam
6. Degmada Cadaadley
7. Degmada Balli-mataan
8. Degmada Dacarta.
9. Degmada Toon
10.Degmada Wacays Oodane 11, degmada beligubadle
* [[Gobolada somaliland]]
==Sido Kale fiiri==
* [[Somaliland]]
* [[Berbera]]
[[Category:Gobolada Somaliland]]
{{Magaaloyaasha iyo Tuulooyinka Gobolka Maroodi Jeex}}
{{Gobolada Soomaaliland}}
gow8rgnqqpsmazu0y7lj5nue5anzub1
Dalxiiska Somaliland
0
7616
239907
238289
2022-08-13T22:06:59Z
41.79.11.173
Okay
wikitext
text/x-wiki
Buuga sirta gusha dumarka waxa qoray Carafaad shiine buugan wuxu ma hadlaya dumarka iyo sida aay udhiiragaliaayn qofwaliba oo guulesta nolsha xabsa cabdulahi xasan waa xiidigta sheekada ee buuga ]]
[[File:Hargaysa3.jpg|thumb|right|500px|{{Flag|Somaliland}}]]
[[File:Somaliland_(6936771853)_(2).jpg|thumb|right|500px|]]
[[File:Berbera_city.jpg|thumb|right|500px|]]
[[File:UNWTO_Tourism_Regions.svg|thumb|right|400px|WTO]]
'''Dalxiiska Somaliland'''
'''Dalxiiska Somaliland'''
* {{Flag|Somaliland}} '''70,000 Dundida sanad '''
* Lcagata Dalxiiska Somaliland '''2 Million Dollor sanda qiyasso'''
Goobaha aad loo dalxiiso ee Somaliland waxa ka mid ah daljirka dahsoon ee Hargeysa ku yaala, dhammaan magaalooyinka qadiimiga ah ee dalka sida Berbera, Saylac, Bullaxaar, Maydh & Xiis, Laas-qoray, Jasiiradaha Sacaadadiin iyo Ceebood, Buurta Daallo, Buurta Gacan-Libaax (Waxa waliba lagu sameeyay dhisme) iyo dayactir buurta dusheeda (buurta Saw), Laasgeel (Goob aasaar qadiimi ah oo ku taala Jidka isku xidha Hargeysa iyo Berbera (Dhubato) iyo goobo kale oo aan xusi doonno.
Waxannu ugu bushaaranaynaa soo booqdayaasha bartan in aanu boggan idiin ku soo gudbin doonno xogo iyo macluumaad faahfaahsan oo la xidhiidha dhammaan goobaha taariikhiga ah ee la dalxiiso Soomaaliya, xaqiiqooyin ku xeeran iyo is bedello ku yimi goobo ka mid ah.
==Lacagta Somaliland==
* [[Shillin Somaliland]]
==Hotelka {{Flag|Somaliland}}==
* [[Maamuus Hotelka]]
* [[Damal Hotelka]]
==Airportka==
*[[Hargeysa]]
*[[Berbera]]
==Wadada Dalxiiska Somaliland==
* [[Wadada Madax-tooyada , Hargeisa ,Somaliland]]
* [[Waddada M I Cigaal Rd , Berbera ,Somaliland]]
* [[Wadada Gobolada Bariga , Burco , Somaliland]]
* [[Wadada Rd Number 1 Somaliland]]
* [[Wadada Hargeisa - Jijiga]]
==Internetka Somaliland/Dalxiiska Somaliland==
* https://www.responsibletravel.com/holidays/somaliland/travel-guide
* https://www.tripadvisor.co.uk/Tourism-g3685429-Somaliland-Vacations.html
*https://somalilandtravel.com/
== goobaha dalxiiska Soomaliland ==
Guud ahaan, gobolkasta Somaliland waxa ka jira goobo caan ah, taariikhi ah ama lagu tilmaami karo fursadaha iyo/ama khayraadka qaaliga ah ee dalku leeyahay dhinaca dalxiiska iyo taariikhda. Fu'aad madaxyar waa la booqan karaa isna,
== Daljirka Dahsoon ee Laga Dalxiiso Hargeysa ==
Badhtamaha Magaalada Hargeysa, goobta Khayriyada ama bangiga horumarinta hortiisa waxa saaran mid ka mid ah miigagii taliskii Siyaad Barre ee Hargeysa duqeeyay oo loo dhigay goobta in lagu xasuusto taariikhda qaranimada Somaliland soo martay. Miiggan daljirka ah waxa ku yaalla sawirro muujinaya bulshaddii rayidka ahayd ee lala dagaalamayay iyo xaq u dirirayaashii Somaliland
Qofkasta oo soo gaadha Hargeysa wuxu booqdaa dalkjirkan dahsoon iyadoo mararka qaarkood la arko dad qaadanaya sawirro ama isku sawiraya dalkjirka iyo goobta yaallo.
== Buuraha Naasa-hablood ==
Dhinaca bari woqooyi ee Hargeisa waxa ku yaalla Buuraha Naasa hablood oo ah astaanta Dawladda Hoose ee Hargeysa iyo gobolka Maroidjeex. Magaalada Hargeysa ayaa caan ku ah buurahan sawirka naasaha leh. Sida caadiga ah, qofka safarka ahi dhinac kasta oo uu ka soo galayo Hargeysa gaar ahaan marka dhulka lagu safrayo waxa lagu gartaa muuqashada buuraha Naasa Hablood in joogo Hargeysa.
Naasa-hablood waa buuro aad usoo jiita dareenka dalxiisayaasha oo ay dadku booqdaan,
== Goobta dalxiiska Laasgeel (Aasaar qadiimi ah) ==
Laasgeel waa goob leh godod hoose oo leh xaradh iyo astaamo qadiimiga ah oo lagu qiyaasay inay noqon karayaan aasaarta taariikhiga ah ee ugu da’da weyn geeska ama qaarada Afrikaba guud ahaan marka loo eego sawirrada farshaxanka iyo astaamaha muujinaya quruumo qarniyaal badan ka hor dhulka ku noolaa. Aasaartan qadiimiga ah waxa goobtan ku ogaaday khubaro faransiis sannadkii 2002, illaa immikana waxay ka midtahay goobaha taariikhiga ah ee aad loo dalxiiso, isla markana ay Wasaaradda Dalxiiska iyo Dawladda xaqiijiyaan nabadgelyada iyo ilaalinta aasaartan iyadoo si taxadir leh loogu oggolaado dalxiisayaashaa gaarka ah.
Goobta Laasgeel waxa 6km woqooyi looga weecdaa tuulada Dhubato ee Degmada Laasgeel ee hore loo odhan jiray Dacar-budhug, immikana loogu magac daray Laasgeel oo 55KM bari ka xigta Hargeysa, kuna taalla wadada halbawlaha ah ee Hargeisa-Berbera.
== Xog dheeraada ka akhri warbixinta “Goobta Aasaarta Qadiimiga ah ee Laasgeel ==
=== Gobolka Saaxiil ===
Xarunta gobolka Saaxiil ee Berbera, waxay ka midtahay deegaanka dhulka ugu qadiimisan iyo meelaha ugu hor magaaloobay dhinaca dhismaha iyadoo ilaa qarnigii labaatanaad ka hor caan ku ahayd dekedda wax lagala soo dego, dacallada dunidana laga yaqaannay. Guud ahaan, adhiga idaha ah ee Soomaalida ayaa dhammaan suuqyada carabta ee loo dhoofiyo looga yaqaannay Barbaraawi.
Xeebaha Berbera. Xeebaha badda ku xeeran Berbera waxa ka mid ah Batalaale. Batalaale waa goobaha aad looga dalxiiso Somaliland ee Berbera ku yaalla waxa ka mid ah Xeebta Batalaale ee uu ku aasanyahay Cilmi Boodhari ama loo yaqaanno qabrigii jacaylka sida ay abwaannada suugaantu ugu halqabsadeen.
Magaalada Berbera waxa ku taalla marsada koowaad ee Somaliland taasoo sannadahan dambe si casri ah loo horumariyay, kana mid ah goobaha aad loo dalxiiso marka la gaadho magaalada Berbera. Sidoo kale, madaarka diyaaraduhu ka haadaan oo hore u ahaan jiray Airport ka ugu weyn Africa, haddana ah kan ugu weyn Somaliland ayaa ku yaalla magaalada Berbera.
magalada bebrera waxaa xidhiidh la lahaan jiray dowladihii islaamka sida cabaasiyiintii oo ahaa qoladii ugu horaysay ee soo galisay biyaha iyagoo u sameeyay iliilado soo qaada, waxa kale oo uga danbeeyay dowladii cismaaniyiinta iyagoo beebab soo dhigay.
waxaa magalada Berbera la odhanjiray Bandar Cabaas ,waxaa kaloo layidhaa Berbera,oo ah beri,beri, waxaana loola jeeda meel marna dadku yimaadaan marna ku yaraadaan.
Berbera waxay xarun u ahayd taliskii ingiriiska ka hor magaalada Hargeysa.
== Xeelliga badda Berbera ==
Waa xeeb nadiif ah, isla markana aan buuq ahayn aadna loogu raaxaysto in lagu dabaasho iyo guud ahaan dalxiiskeeda.
Waxad ka helaysaa noocyada kala duduwan ee hlibka kalluunka darayga ah ee hudheello kooban oo naxaawiga ku yaalla.
== Dawga Sheikh iyo Magaalada Sheikh ==
Muuqaalka buurta Sheikh ee Dawga wadada Berbera-Burao marto ayaa ka mid ah muuqaallada ugu quruxda badan ee loo soo qaato dalxiiska deegaanka Somaliland. Waxay dadka jidkan ku safraya ama si gaara ugu dalxiis tagaa aad ugu raaxaystaan buurta kala rogrogan, geedaha kala duduwan ee xilli walba magoolka iyo ubaxu ka soo hirayo, shimbiraha iyo noocyada ugaadha duur joogta ah ee kala duduwan ee lagu dul arkayo. Sidoo kale waa buurta ugu quruxda badan africa.
== Gobolka Sanaag ==
Sanaag waa gobolka ugu badka weyn ama ugu ballaadhaan dhammaan gobollada uu dalka JSl ka koobanyahay. Sida laga dareemi karo sooyaalka taariikheed iyo aasaarta qadiimiga ah ee jirta, deegaanka rasmiga ah ee ugu badan ee bulshadeennu wuxu ahaa mid ka soo bilaabmay bariga Somaliland, galbeedna usoo socday qarniyo badan. Sidoo kale, magaalooyinka dhulka xeebaha ah ku yaalla ayaa ah deegaannada ugu qadiimisan taariikhda magaalawga Somaliland sida xataa wali ay meelo badan ashyaada hore, dhiska qadiimiga ah iyo astaamaha kale ee muujinaya taariikhda faca weyn laga helayo sida Berbera, Bullaxaar, Zaylac, Ceerigaabo, Laas-qpray iwm.
Goobo badan oo taariikhi ah, isla markana aad loo jecelyahay in la dalxiiso ama la booqdo ayaa ku yaalla gobolka sanaag sida buurta Daallo, deegaannada Maydh & Xiis, Mash-caleed iyo meelo kaleba.
== Buurta Daallo ==
Daallo waa buurta Soomaaliya ugu dheer, horena u ahayd buurta ugu dheer dalkii la isku odhan jiray Jamhuuriyadda [[Somalia]] Daallo waxay ku taalaa Deegaanka Magaalada Ceerigaabo ee Xarunta Gobolka Sanaag. Dhararka buurta Daallo waxa lagu qiyaasaa ---- feet inay dhulka ka sarrayso. Waxa laga soo fuuli karaa dhinaca koonfureed oo ay inteeda badan dhulka u dhawdahay ama meelaha qaar la simantahay balse dhinaca woqooyi waxa adag inaad si fiican u aragto dhulka hoose oo daruuro iyo ceeryaamo kaa qarinayaan. Daallo waa buur hodan ku ah dhirta kala jaadjaad ka ah. kaymaha hamashka ah, magool iyo doog aan is bedelin gu iyo jiilaal iyo dhirta dhaadheer ee loo yaqaanno baxarasaafka. Sidoo kale, waxa lagu arkaa xawaannada duur joogta ah ee kala duduwan sida harimacadka iyo bahda la nooca ah.
Waxad dareemaysaa naacaw qabaw, laydh iyo hawo lagu raaxaysto, marka aad Daallo dusheeda taagantahay, isla markana aad maqlayso foodhida kala nooc nooca ah ee shimbiruhu ku heesayaan.
Muuqaalka buurta Daallo ee dabiiciga loo quushoco ah, waxay soo jiidatay abwaanno badan oo ugu soo halqabsaday suugaanta Soomaalida buurta Daallo, waxana ka mid ah heesta caanka ah ee ay qaado Hibo Maxamed “Daallo tus helayoo, mayay tumay arooryoo, teel teel daruurina timasare ka joogo”
[[Category:Xeebta Soomaaliyeed]]
==Sido Kale fiiri==
* [[Soomaaliland]]
* [[Geeska afrika]]
* [[Jabuuti]]
8mtaru3ga6op61bouneznekzlm9ddhu
239908
239907
2022-08-13T22:10:13Z
41.79.11.173
Okay
wikitext
text/x-wiki
Buuga sirta gusha Dumarka waxa qoray Carafaad shiine buugan wuxu ka hadlayaa dumarka iyo sida aay udhiiragaliaayn qofwaliba oo guulesta nolsha xabsa cabdulahi xasan waa xiidigta sheekada ee buuga ]]
[[File:Hargaysa3.jpg|thumb|right|500px|{{Flag|Somaliland}}]]
[[File:Somaliland_(6936771853)_(2).jpg|thumb|right|500px|]]
[[File:Berbera_city.jpg|thumb|right|500px|]]
[[File:UNWTO_Tourism_Regions.svg|thumb|right|400px|WTO]]
'''Dalxiiska Somaliland'''
'''Dalxiiska Somaliland'''
* {{Flag|Somaliland}} '''70,000 Dundida sanad '''
* Lcagata Dalxiiska Somaliland '''2 Million Dollor sanda qiyasso'''
Goobaha aad loo dalxiiso ee Somaliland waxa ka mid ah daljirka dahsoon ee Hargeysa ku yaala, dhammaan magaalooyinka qadiimiga ah ee dalka sida Berbera, Saylac, Bullaxaar, Maydh & Xiis, Laas-qoray, Jasiiradaha Sacaadadiin iyo Ceebood, Buurta Daallo, Buurta Gacan-Libaax (Waxa waliba lagu sameeyay dhisme) iyo dayactir buurta dusheeda (buurta Saw), Laasgeel (Goob aasaar qadiimi ah oo ku taala Jidka isku xidha Hargeysa iyo Berbera (Dhubato) iyo goobo kale oo aan xusi doonno.
Waxannu ugu bushaaranaynaa soo booqdayaasha bartan in aanu boggan idiin ku soo gudbin doonno xogo iyo macluumaad faahfaahsan oo la xidhiidha dhammaan goobaha taariikhiga ah ee la dalxiiso Soomaaliya, xaqiiqooyin ku xeeran iyo is bedello ku yimi goobo ka mid ah.
==Lacagta Somaliland==
* [[Shillin Somaliland]]
==Hotelka {{Flag|Somaliland}}==
* [[Maamuus Hotelka]]
* [[Damal Hotelka]]
==Airportka==
*[[Hargeysa]]
*[[Berbera]]
==Wadada Dalxiiska Somaliland==
* [[Wadada Madax-tooyada , Hargeisa ,Somaliland]]
* [[Waddada M I Cigaal Rd , Berbera ,Somaliland]]
* [[Wadada Gobolada Bariga , Burco , Somaliland]]
* [[Wadada Rd Number 1 Somaliland]]
* [[Wadada Hargeisa - Jijiga]]
==Internetka Somaliland/Dalxiiska Somaliland==
* https://www.responsibletravel.com/holidays/somaliland/travel-guide
* https://www.tripadvisor.co.uk/Tourism-g3685429-Somaliland-Vacations.html
*https://somalilandtravel.com/
== goobaha dalxiiska Soomaliland ==
Guud ahaan, gobolkasta Somaliland waxa ka jira goobo caan ah, taariikhi ah ama lagu tilmaami karo fursadaha iyo/ama khayraadka qaaliga ah ee dalku leeyahay dhinaca dalxiiska iyo taariikhda. Fu'aad madaxyar waa la booqan karaa isna,
== Daljirka Dahsoon ee Laga Dalxiiso Hargeysa ==
Badhtamaha Magaalada Hargeysa, goobta Khayriyada ama bangiga horumarinta hortiisa waxa saaran mid ka mid ah miigagii taliskii Siyaad Barre ee Hargeysa duqeeyay oo loo dhigay goobta in lagu xasuusto taariikhda qaranimada Somaliland soo martay. Miiggan daljirka ah waxa ku yaalla sawirro muujinaya bulshaddii rayidka ahayd ee lala dagaalamayay iyo xaq u dirirayaashii Somaliland
Qofkasta oo soo gaadha Hargeysa wuxu booqdaa dalkjirkan dahsoon iyadoo mararka qaarkood la arko dad qaadanaya sawirro ama isku sawiraya dalkjirka iyo goobta yaallo.
== Buuraha Naasa-hablood ==
Dhinaca bari woqooyi ee Hargeisa waxa ku yaalla Buuraha Naasa hablood oo ah astaanta Dawladda Hoose ee Hargeysa iyo gobolka Maroidjeex. Magaalada Hargeysa ayaa caan ku ah buurahan sawirka naasaha leh. Sida caadiga ah, qofka safarka ahi dhinac kasta oo uu ka soo galayo Hargeysa gaar ahaan marka dhulka lagu safrayo waxa lagu gartaa muuqashada buuraha Naasa Hablood in joogo Hargeysa.
Naasa-hablood waa buuro aad usoo jiita dareenka dalxiisayaasha oo ay dadku booqdaan,
== Goobta dalxiiska Laasgeel (Aasaar qadiimi ah) ==
Laasgeel waa goob leh godod hoose oo leh xaradh iyo astaamo qadiimiga ah oo lagu qiyaasay inay noqon karayaan aasaarta taariikhiga ah ee ugu da’da weyn geeska ama qaarada Afrikaba guud ahaan marka loo eego sawirrada farshaxanka iyo astaamaha muujinaya quruumo qarniyaal badan ka hor dhulka ku noolaa. Aasaartan qadiimiga ah waxa goobtan ku ogaaday khubaro faransiis sannadkii 2002, illaa immikana waxay ka midtahay goobaha taariikhiga ah ee aad loo dalxiiso, isla markana ay Wasaaradda Dalxiiska iyo Dawladda xaqiijiyaan nabadgelyada iyo ilaalinta aasaartan iyadoo si taxadir leh loogu oggolaado dalxiisayaashaa gaarka ah.
Goobta Laasgeel waxa 6km woqooyi looga weecdaa tuulada Dhubato ee Degmada Laasgeel ee hore loo odhan jiray Dacar-budhug, immikana loogu magac daray Laasgeel oo 55KM bari ka xigta Hargeysa, kuna taalla wadada halbawlaha ah ee Hargeisa-Berbera.
== Xog dheeraada ka akhri warbixinta “Goobta Aasaarta Qadiimiga ah ee Laasgeel ==
=== Gobolka Saaxiil ===
Xarunta gobolka Saaxiil ee Berbera, waxay ka midtahay deegaanka dhulka ugu qadiimisan iyo meelaha ugu hor magaaloobay dhinaca dhismaha iyadoo ilaa qarnigii labaatanaad ka hor caan ku ahayd dekedda wax lagala soo dego, dacallada dunidana laga yaqaannay. Guud ahaan, adhiga idaha ah ee Soomaalida ayaa dhammaan suuqyada carabta ee loo dhoofiyo looga yaqaannay Barbaraawi.
Xeebaha Berbera. Xeebaha badda ku xeeran Berbera waxa ka mid ah Batalaale. Batalaale waa goobaha aad looga dalxiiso Somaliland ee Berbera ku yaalla waxa ka mid ah Xeebta Batalaale ee uu ku aasanyahay Cilmi Boodhari ama loo yaqaanno qabrigii jacaylka sida ay abwaannada suugaantu ugu halqabsadeen.
Magaalada Berbera waxa ku taalla marsada koowaad ee Somaliland taasoo sannadahan dambe si casri ah loo horumariyay, kana mid ah goobaha aad loo dalxiiso marka la gaadho magaalada Berbera. Sidoo kale, madaarka diyaaraduhu ka haadaan oo hore u ahaan jiray Airport ka ugu weyn Africa, haddana ah kan ugu weyn Somaliland ayaa ku yaalla magaalada Berbera.
magalada bebrera waxaa xidhiidh la lahaan jiray dowladihii islaamka sida cabaasiyiintii oo ahaa qoladii ugu horaysay ee soo galisay biyaha iyagoo u sameeyay iliilado soo qaada, waxa kale oo uga danbeeyay dowladii cismaaniyiinta iyagoo beebab soo dhigay.
waxaa magalada Berbera la odhanjiray Bandar Cabaas ,waxaa kaloo layidhaa Berbera,oo ah beri,beri, waxaana loola jeeda meel marna dadku yimaadaan marna ku yaraadaan.
Berbera waxay xarun u ahayd taliskii ingiriiska ka hor magaalada Hargeysa.
== Xeelliga badda Berbera ==
Waa xeeb nadiif ah, isla markana aan buuq ahayn aadna loogu raaxaysto in lagu dabaasho iyo guud ahaan dalxiiskeeda.
Waxad ka helaysaa noocyada kala duduwan ee hlibka kalluunka darayga ah ee hudheello kooban oo naxaawiga ku yaalla.
== Dawga Sheikh iyo Magaalada Sheikh ==
Muuqaalka buurta Sheikh ee Dawga wadada Berbera-Burao marto ayaa ka mid ah muuqaallada ugu quruxda badan ee loo soo qaato dalxiiska deegaanka Somaliland. Waxay dadka jidkan ku safraya ama si gaara ugu dalxiis tagaa aad ugu raaxaystaan buurta kala rogrogan, geedaha kala duduwan ee xilli walba magoolka iyo ubaxu ka soo hirayo, shimbiraha iyo noocyada ugaadha duur joogta ah ee kala duduwan ee lagu dul arkayo. Sidoo kale waa buurta ugu quruxda badan africa.
== Gobolka Sanaag ==
Sanaag waa gobolka ugu badka weyn ama ugu ballaadhaan dhammaan gobollada uu dalka JSl ka koobanyahay. Sida laga dareemi karo sooyaalka taariikheed iyo aasaarta qadiimiga ah ee jirta, deegaanka rasmiga ah ee ugu badan ee bulshadeennu wuxu ahaa mid ka soo bilaabmay bariga Somaliland, galbeedna usoo socday qarniyo badan. Sidoo kale, magaalooyinka dhulka xeebaha ah ku yaalla ayaa ah deegaannada ugu qadiimisan taariikhda magaalawga Somaliland sida xataa wali ay meelo badan ashyaada hore, dhiska qadiimiga ah iyo astaamaha kale ee muujinaya taariikhda faca weyn laga helayo sida Berbera, Bullaxaar, Zaylac, Ceerigaabo, Laas-qpray iwm.
Goobo badan oo taariikhi ah, isla markana aad loo jecelyahay in la dalxiiso ama la booqdo ayaa ku yaalla gobolka sanaag sida buurta Daallo, deegaannada Maydh & Xiis, Mash-caleed iyo meelo kaleba.
== Buurta Daallo ==
Daallo waa buurta Soomaaliya ugu dheer, horena u ahayd buurta ugu dheer dalkii la isku odhan jiray Jamhuuriyadda [[Somalia]] Daallo waxay ku taalaa Deegaanka Magaalada Ceerigaabo ee Xarunta Gobolka Sanaag. Dhararka buurta Daallo waxa lagu qiyaasaa ---- feet inay dhulka ka sarrayso. Waxa laga soo fuuli karaa dhinaca koonfureed oo ay inteeda badan dhulka u dhawdahay ama meelaha qaar la simantahay balse dhinaca woqooyi waxa adag inaad si fiican u aragto dhulka hoose oo daruuro iyo ceeryaamo kaa qarinayaan. Daallo waa buur hodan ku ah dhirta kala jaadjaad ka ah. kaymaha hamashka ah, magool iyo doog aan is bedelin gu iyo jiilaal iyo dhirta dhaadheer ee loo yaqaanno baxarasaafka. Sidoo kale, waxa lagu arkaa xawaannada duur joogta ah ee kala duduwan sida harimacadka iyo bahda la nooca ah.
Waxad dareemaysaa naacaw qabaw, laydh iyo hawo lagu raaxaysto, marka aad Daallo dusheeda taagantahay, isla markana aad maqlayso foodhida kala nooc nooca ah ee shimbiruhu ku heesayaan.
Muuqaalka buurta Daallo ee dabiiciga loo quushoco ah, waxay soo jiidatay abwaanno badan oo ugu soo halqabsaday suugaanta Soomaalida buurta Daallo, waxana ka mid ah heesta caanka ah ee ay qaado Hibo Maxamed “Daallo tus helayoo, mayay tumay arooryoo, teel teel daruurina timasare ka joogo”
[[Category:Xeebta Soomaaliyeed]]
==Sido Kale fiiri==
* [[Soomaaliland]]
* [[Geeska afrika]]
* [[Jabuuti]]
kbqdadla10yjdl87qks509baxum6unm
239909
239908
2022-08-13T22:14:15Z
41.79.11.173
Hi
wikitext
text/x-wiki
Buuga sirta gusha Dumarka waxa qoray Arafat shiine buugan wuxu ka hadlayaa dumarka iyo sida aay udhiiragaliaayn qofwaliba oo hamii iyo mooqof ka leh nolasha
xabsa cabdulahi waa xiidigta sheekada ee buuga ]]
[[File:Hargaysa3.jpg|thumb|right|500px|{{Flag|Somaliland}}]]
[[File:Somaliland_(6936771853)_(2).jpg|thumb|right|500px|]]
[[File:Berbera_city.jpg|thumb|right|500px|]]
[[File:UNWTO_Tourism_Regions.svg|thumb|right|400px|WTO]]
'''Dalxiiska Somaliland'''
'''Dalxiiska Somaliland'''
* {{Flag|Somaliland}} '''70,000 Dundida sanad '''
* Lcagata Dalxiiska Somaliland '''2 Million Dollor sanda qiyasso'''
Goobaha aad loo dalxiiso ee Somaliland waxa ka mid ah daljirka dahsoon ee Hargeysa ku yaala, dhammaan magaalooyinka qadiimiga ah ee dalka sida Berbera, Saylac, Bullaxaar, Maydh & Xiis, Laas-qoray, Jasiiradaha Sacaadadiin iyo Ceebood, Buurta Daallo, Buurta Gacan-Libaax (Waxa waliba lagu sameeyay dhisme) iyo dayactir buurta dusheeda (buurta Saw), Laasgeel (Goob aasaar qadiimi ah oo ku taala Jidka isku xidha Hargeysa iyo Berbera (Dhubato) iyo goobo kale oo aan xusi doonno.
Waxannu ugu bushaaranaynaa soo booqdayaasha bartan in aanu boggan idiin ku soo gudbin doonno xogo iyo macluumaad faahfaahsan oo la xidhiidha dhammaan goobaha taariikhiga ah ee la dalxiiso Soomaaliya, xaqiiqooyin ku xeeran iyo is bedello ku yimi goobo ka mid ah.
==Lacagta Somaliland==
* [[Shillin Somaliland]]
==Hotelka {{Flag|Somaliland}}==
* [[Maamuus Hotelka]]
* [[Damal Hotelka]]
==Airportka==
*[[Hargeysa]]
*[[Berbera]]
==Wadada Dalxiiska Somaliland==
* [[Wadada Madax-tooyada , Hargeisa ,Somaliland]]
* [[Waddada M I Cigaal Rd , Berbera ,Somaliland]]
* [[Wadada Gobolada Bariga , Burco , Somaliland]]
* [[Wadada Rd Number 1 Somaliland]]
* [[Wadada Hargeisa - Jijiga]]
==Internetka Somaliland/Dalxiiska Somaliland==
* https://www.responsibletravel.com/holidays/somaliland/travel-guide
* https://www.tripadvisor.co.uk/Tourism-g3685429-Somaliland-Vacations.html
*https://somalilandtravel.com/
== goobaha dalxiiska Soomaliland ==
Guud ahaan, gobolkasta Somaliland waxa ka jira goobo caan ah, taariikhi ah ama lagu tilmaami karo fursadaha iyo/ama khayraadka qaaliga ah ee dalku leeyahay dhinaca dalxiiska iyo taariikhda. Fu'aad madaxyar waa la booqan karaa isna,
== Daljirka Dahsoon ee Laga Dalxiiso Hargeysa ==
Badhtamaha Magaalada Hargeysa, goobta Khayriyada ama bangiga horumarinta hortiisa waxa saaran mid ka mid ah miigagii taliskii Siyaad Barre ee Hargeysa duqeeyay oo loo dhigay goobta in lagu xasuusto taariikhda qaranimada Somaliland soo martay. Miiggan daljirka ah waxa ku yaalla sawirro muujinaya bulshaddii rayidka ahayd ee lala dagaalamayay iyo xaq u dirirayaashii Somaliland
Qofkasta oo soo gaadha Hargeysa wuxu booqdaa dalkjirkan dahsoon iyadoo mararka qaarkood la arko dad qaadanaya sawirro ama isku sawiraya dalkjirka iyo goobta yaallo.
== Buuraha Naasa-hablood ==
Dhinaca bari woqooyi ee Hargeisa waxa ku yaalla Buuraha Naasa hablood oo ah astaanta Dawladda Hoose ee Hargeysa iyo gobolka Maroidjeex. Magaalada Hargeysa ayaa caan ku ah buurahan sawirka naasaha leh. Sida caadiga ah, qofka safarka ahi dhinac kasta oo uu ka soo galayo Hargeysa gaar ahaan marka dhulka lagu safrayo waxa lagu gartaa muuqashada buuraha Naasa Hablood in joogo Hargeysa.
Naasa-hablood waa buuro aad usoo jiita dareenka dalxiisayaasha oo ay dadku booqdaan,
== Goobta dalxiiska Laasgeel (Aasaar qadiimi ah) ==
Laasgeel waa goob leh godod hoose oo leh xaradh iyo astaamo qadiimiga ah oo lagu qiyaasay inay noqon karayaan aasaarta taariikhiga ah ee ugu da’da weyn geeska ama qaarada Afrikaba guud ahaan marka loo eego sawirrada farshaxanka iyo astaamaha muujinaya quruumo qarniyaal badan ka hor dhulka ku noolaa. Aasaartan qadiimiga ah waxa goobtan ku ogaaday khubaro faransiis sannadkii 2002, illaa immikana waxay ka midtahay goobaha taariikhiga ah ee aad loo dalxiiso, isla markana ay Wasaaradda Dalxiiska iyo Dawladda xaqiijiyaan nabadgelyada iyo ilaalinta aasaartan iyadoo si taxadir leh loogu oggolaado dalxiisayaashaa gaarka ah.
Goobta Laasgeel waxa 6km woqooyi looga weecdaa tuulada Dhubato ee Degmada Laasgeel ee hore loo odhan jiray Dacar-budhug, immikana loogu magac daray Laasgeel oo 55KM bari ka xigta Hargeysa, kuna taalla wadada halbawlaha ah ee Hargeisa-Berbera.
== Xog dheeraada ka akhri warbixinta “Goobta Aasaarta Qadiimiga ah ee Laasgeel ==
=== Gobolka Saaxiil ===
Xarunta gobolka Saaxiil ee Berbera, waxay ka midtahay deegaanka dhulka ugu qadiimisan iyo meelaha ugu hor magaaloobay dhinaca dhismaha iyadoo ilaa qarnigii labaatanaad ka hor caan ku ahayd dekedda wax lagala soo dego, dacallada dunidana laga yaqaannay. Guud ahaan, adhiga idaha ah ee Soomaalida ayaa dhammaan suuqyada carabta ee loo dhoofiyo looga yaqaannay Barbaraawi.
Xeebaha Berbera. Xeebaha badda ku xeeran Berbera waxa ka mid ah Batalaale. Batalaale waa goobaha aad looga dalxiiso Somaliland ee Berbera ku yaalla waxa ka mid ah Xeebta Batalaale ee uu ku aasanyahay Cilmi Boodhari ama loo yaqaanno qabrigii jacaylka sida ay abwaannada suugaantu ugu halqabsadeen.
Magaalada Berbera waxa ku taalla marsada koowaad ee Somaliland taasoo sannadahan dambe si casri ah loo horumariyay, kana mid ah goobaha aad loo dalxiiso marka la gaadho magaalada Berbera. Sidoo kale, madaarka diyaaraduhu ka haadaan oo hore u ahaan jiray Airport ka ugu weyn Africa, haddana ah kan ugu weyn Somaliland ayaa ku yaalla magaalada Berbera.
magalada bebrera waxaa xidhiidh la lahaan jiray dowladihii islaamka sida cabaasiyiintii oo ahaa qoladii ugu horaysay ee soo galisay biyaha iyagoo u sameeyay iliilado soo qaada, waxa kale oo uga danbeeyay dowladii cismaaniyiinta iyagoo beebab soo dhigay.
waxaa magalada Berbera la odhanjiray Bandar Cabaas ,waxaa kaloo layidhaa Berbera,oo ah beri,beri, waxaana loola jeeda meel marna dadku yimaadaan marna ku yaraadaan.
Berbera waxay xarun u ahayd taliskii ingiriiska ka hor magaalada Hargeysa.
== Xeelliga badda Berbera ==
Waa xeeb nadiif ah, isla markana aan buuq ahayn aadna loogu raaxaysto in lagu dabaasho iyo guud ahaan dalxiiskeeda.
Waxad ka helaysaa noocyada kala duduwan ee hlibka kalluunka darayga ah ee hudheello kooban oo naxaawiga ku yaalla.
== Dawga Sheikh iyo Magaalada Sheikh ==
Muuqaalka buurta Sheikh ee Dawga wadada Berbera-Burao marto ayaa ka mid ah muuqaallada ugu quruxda badan ee loo soo qaato dalxiiska deegaanka Somaliland. Waxay dadka jidkan ku safraya ama si gaara ugu dalxiis tagaa aad ugu raaxaystaan buurta kala rogrogan, geedaha kala duduwan ee xilli walba magoolka iyo ubaxu ka soo hirayo, shimbiraha iyo noocyada ugaadha duur joogta ah ee kala duduwan ee lagu dul arkayo. Sidoo kale waa buurta ugu quruxda badan africa.
== Gobolka Sanaag ==
Sanaag waa gobolka ugu badka weyn ama ugu ballaadhaan dhammaan gobollada uu dalka JSl ka koobanyahay. Sida laga dareemi karo sooyaalka taariikheed iyo aasaarta qadiimiga ah ee jirta, deegaanka rasmiga ah ee ugu badan ee bulshadeennu wuxu ahaa mid ka soo bilaabmay bariga Somaliland, galbeedna usoo socday qarniyo badan. Sidoo kale, magaalooyinka dhulka xeebaha ah ku yaalla ayaa ah deegaannada ugu qadiimisan taariikhda magaalawga Somaliland sida xataa wali ay meelo badan ashyaada hore, dhiska qadiimiga ah iyo astaamaha kale ee muujinaya taariikhda faca weyn laga helayo sida Berbera, Bullaxaar, Zaylac, Ceerigaabo, Laas-qpray iwm.
Goobo badan oo taariikhi ah, isla markana aad loo jecelyahay in la dalxiiso ama la booqdo ayaa ku yaalla gobolka sanaag sida buurta Daallo, deegaannada Maydh & Xiis, Mash-caleed iyo meelo kaleba.
== Buurta Daallo ==
Daallo waa buurta Soomaaliya ugu dheer, horena u ahayd buurta ugu dheer dalkii la isku odhan jiray Jamhuuriyadda [[Somalia]] Daallo waxay ku taalaa Deegaanka Magaalada Ceerigaabo ee Xarunta Gobolka Sanaag. Dhararka buurta Daallo waxa lagu qiyaasaa ---- feet inay dhulka ka sarrayso. Waxa laga soo fuuli karaa dhinaca koonfureed oo ay inteeda badan dhulka u dhawdahay ama meelaha qaar la simantahay balse dhinaca woqooyi waxa adag inaad si fiican u aragto dhulka hoose oo daruuro iyo ceeryaamo kaa qarinayaan. Daallo waa buur hodan ku ah dhirta kala jaadjaad ka ah. kaymaha hamashka ah, magool iyo doog aan is bedelin gu iyo jiilaal iyo dhirta dhaadheer ee loo yaqaanno baxarasaafka. Sidoo kale, waxa lagu arkaa xawaannada duur joogta ah ee kala duduwan sida harimacadka iyo bahda la nooca ah.
Waxad dareemaysaa naacaw qabaw, laydh iyo hawo lagu raaxaysto, marka aad Daallo dusheeda taagantahay, isla markana aad maqlayso foodhida kala nooc nooca ah ee shimbiruhu ku heesayaan.
Muuqaalka buurta Daallo ee dabiiciga loo quushoco ah, waxay soo jiidatay abwaanno badan oo ugu soo halqabsaday suugaanta Soomaalida buurta Daallo, waxana ka mid ah heesta caanka ah ee ay qaado Hibo Maxamed “Daallo tus helayoo, mayay tumay arooryoo, teel teel daruurina timasare ka joogo”
[[Category:Xeebta Soomaaliyeed]]
==Sido Kale fiiri==
* [[Soomaaliland]]
* [[Geeska afrika]]
* [[Jabuuti]]
2mu65ovqzk78s5y5ovoat7e9ive4ide
Cilmi baari qor warbixin kusaab san biyo xereenadii faanoole adiga oo qoraya meesha lagu sameeyey ,sanadaha uu qaatay dhameys tir kiisa ,malaga faaideystay ,dawladee lafulisay mashruucii dawlada soomaaliya?
0
31502
239906
205787
2022-08-13T16:27:23Z
192.145.175.159
Meesha lagu sameye
wikitext
text/x-wiki
[[Cimi baari s qor warbixin kusaab san bio xereenadii faanoole adigoo ka qoraya meesha lagu sameeyey,sanadaha uu qaatay dhameys tir kiisa, malaga faaided
stay ,dawladee lafulisay mashruuca dawlada soomaaliya?]]
cyas4j6nnvrp55hvcdpb7f61rjyoxvq
User:Per excellence
2
33974
239904
239873
2022-08-13T12:12:59Z
Per excellence
28643
wikitext
text/x-wiki
“Ilaah . . . indhahooda ilmo kastuu ka tirtiri doonaa, oo dhimashona mar dambe ma jiri doonto, oo mar dambena ma jiri doonaan murug iyo oohin iyo xanuun toona, waayo, waxyaalihii hore way dhammaadeen.”
Bal malee siday nolushu u wanaagsanan doonto markay erayadaas rumoobaan… inay weligood dunida ku janada noolaadaan.</br>
raim707yrydyahb1x2vf4oosx9fewbl
239910
239904
2022-08-14T01:23:52Z
EnsiklopediaXylon
31252
Noqay bedelaadka 239904 ee sameeyay [[Special:Contributions/Per excellence|Per excellence]] ([[User talk:Per excellence|hadal]])
wikitext
text/x-wiki
“Ilaah . . . indhahooda ilmo kastuu ka tirtiri doonaa, oo dhimashona mar dambe ma jiri doonto, oo mar dambena ma jiri doonaan murug iyo oohin iyo xanuun toona, waayo, waxyaalihii hore way dhammaadeen.”
Bal malee siday nolushu u wanaagsanan doonto markay erayadaas rumoobaan… inay weligood dunida ku janada noolaadaan.</br>
{{uw-vandalism4}}
5vyehh8it0lndhnhmyuppp2nsojw6ux
239917
239910
2022-08-14T03:33:15Z
Per excellence
28643
is a profile page
not debatable
wikitext
text/x-wiki
“Ilaah . . . indhahooda ilmo kastuu ka tirtiri doonaa, oo dhimashona mar dambe ma jiri doonto, oo mar dambena ma jiri doonaan murug iyo oohin iyo xanuun toona, waayo, waxyaalihii hore way dhammaadeen.”
Bal malee siday nolushu u wanaagsanan doonto markay erayadaas rumoobaan… inay weligood dunida ku janada noolaadaan.</br>
raim707yrydyahb1x2vf4oosx9fewbl
Template:Geo-time
10
36439
239922
239650
2022-08-14T09:29:33Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{| width="100%" cellpadding="5" cellspacing="10" style="background:#ffffff; border-style:ridge; border-width:3px; border-color:green;"
| width="55%" style="vertical-align:top;padding: 0; margin:0;" |
<center></center>
<div style="float:center; width:100%"><center>'''Eon'''</center>
<center>[[Kambriyaan ka hor]] - [[Hadeyaan]] - [[Arkeyaan]] - [[Broterosoyig]] - [[Fanerosoyig]]</center>
<center>'''Xilli'''</center>
<center>[[Eoarkeyaan]] - [[Balyuuarkeyaan]] - [[Mesoarkeyaan]] - [[Neoarkeyaan]] - [[Balyuubroterosoyig]] - [[Mesobroterosoyig]] - [[Neobroterosoyig]] - [[Balyuusoyig]] - [[Mesosoyig]] - [[Senosoyig]]</center>
<center>'''Muddada'''</center>
<center>[[Kambriyaan]] - [[Ordofisiyaan]] - [[Siluriyaan]] - [[Defoniyaan]] - [[Kaarboon (da'da)|Kaarboon]] - [[Barmiyaan]] - [[Saddexaad]] - [[Juuraasiig]] - [[Nuurad (da'da)|Nuurad]] - [[Balyuujiin]] - [[Niujiin]] - [[Afar-geesood]]</center></center>
|}
</br>
<noinclude>
[[Category:Template]]
</noinclude>
if9qa42ws303ksgb09jtjl49mk95wbj
239937
239922
2022-08-14T09:43:39Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{| width="100%" cellpadding="5" cellspacing="10" style="background:#ffffff; border-style:ridge; border-width:3px; border-color:green;"
| width="55%" style="vertical-align:top;padding: 0; margin:0;" |
<center></center>
<div style="float:center; width:100%"><center>'''Eon'''</center>
<center>[[Kambriyaan ka hor]] - [[Hadeyaan]] - [[Arkeyaan]] - [[Broterosoyig]] - [[Fanerosoyig]]</center>
<center>'''Xilli'''</center>
<center>[[Eoarkeyaan]] - [[Baleyoarkeyaan]] - [[Mesoarkeyaan]] - [[Neoarkeyaan]] - [[Baleyobroterosoyig]] - [[Mesobroterosoyig]] - [[Neobroterosoyig]] - [[Baleyosoyig]] - [[Mesosoyig]] - [[Senosoyig]]</center>
<center>'''Muddada'''</center>
<center>[[Kambriyaan]] - [[Ordofisiyaan]] - [[Siluriyaan]] - [[Defoniyaan]] - [[Kaarboon (da'da)|Kaarboon]] - [[Barmiyaan]] - [[Saddexaad]] - [[Juuraasiig]] - [[Nuurad (da'da)|Nuurad]] - [[Baleyojiin]] - [[Niujiin]] - [[Afar-geesood]]</center></center>
|}
</br>
<noinclude>
[[Category:Template]]
</noinclude>
l757qwnoudc5nrzs6ug0pk8lpf43ugx
Kambriyaan
0
36442
239920
238034
2022-08-14T09:28:01Z
EnsiklopediaXylon
31252
/* Sawir */
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
[[Kambriyaan]] ([[Af-Laatiin]]/[[Af-Ingiriisi]]: Cambrian), oo ah kii ugu horreeyay ee lixdii xilli ee [[Balyuuzoik]] iyo xilli koror, wuxuu ka socday 541 ± 1.0 ilaa 485.4 ± 1.9 milyan sano ka hor, muddo ku dhow 55.6 milyan sano.
Kambriyaan oo loo qaybiyay 4 qaybood oo kala ah:
*Terreneufiyaan (~ 540-521 Ma)
**Fortuniyaan
**Marxalada 2
*Taxanaha 2 (~521-509 Ma)
**Marxalada 3
**Marxalada 4
*Miaolingiyaan (~509-497 Ma)
**Wuliuyaan
**Drumiyaan
**Guzhangiyaan
*Furongiyaan (~497-485 Ma)
**Paibiyaan
**Jiangshaniyaan
**Marxalada 10
=Sawir=
{|class = "wikitable" width=100%
|-
!width=50%|Cotub joomatari
!class=unsortable width=50%|Sawir
|-
|Terreneufiyaan || [[File:Fortune Head GSSP, Newfoundland.jpg|200px]]
|-
|Taxanaha 2 || -
|-
|Miaolingiyaan || -
|-
|Furongiyaan || -
|}
=Akhriska sii wad=
*[[w:en:Cambrian|Cambrian]]
=Tixraac=
*[https://ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D9%8A Gudaha Af Carabi Wikipedia]
{{stub}}
akoqiv4j857ma683nbad1480dtg27pd
239921
239920
2022-08-14T09:28:40Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
[[Kambriyaan]] ([[Af-Laatiin]]/[[Af-Ingiriisi]]: Cambrian), oo ah kii ugu horreeyay ee lixdii xilli ee [[Balyuusoyig]] iyo xilli koror, wuxuu ka socday 541 ± 1.0 ilaa 485.4 ± 1.9 milyan sano ka hor, muddo ku dhow 55.6 milyan sano.
Kambriyaan oo loo qaybiyay 4 qaybood oo kala ah:
*Terreneufiyaan (~ 540-521 Ma)
**Fortuniyaan
**Marxalada 2
*Taxanaha 2 (~521-509 Ma)
**Marxalada 3
**Marxalada 4
*Miaolingiyaan (~509-497 Ma)
**Wuliuyaan
**Drumiyaan
**Guzhangiyaan
*Furongiyaan (~497-485 Ma)
**Paibiyaan
**Jiangshaniyaan
**Marxalada 10
=Sawir=
{|class = "wikitable" width=100%
|-
!width=50%|Cotub joomatari
!class=unsortable width=50%|Sawir
|-
|Terreneufiyaan || [[File:Fortune Head GSSP, Newfoundland.jpg|200px]]
|-
|Taxanaha 2 || -
|-
|Miaolingiyaan || -
|-
|Furongiyaan || -
|}
=Akhriska sii wad=
*[[w:en:Cambrian|Cambrian]]
=Tixraac=
*[https://ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D9%8A Gudaha Af Carabi Wikipedia]
{{stub}}
sl45vc0nklyn3zo7x6xqfwqffgqrrx7
Nuurad (da'da)
0
36459
239944
239878
2022-08-14T10:24:36Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{selfref2|Shayga, eeg [[Nuurad]]''}}
{{geo-time}}
<table {{prettytable}} align="right" width="300px">
<caption><center>Nuurad</center></caption>
<tr><td align=center colspan=2 style="border-bottom:3px solid gray;">Ka soo jeeda : 145.0 - 66.0 Ma
<tr><td align=center colspan=2>[[File:Opening of western Indian Ocean 70 Ma.png|200px]]</td></tr>
<tr><td>Magaca rasmiga ah <td>Rasmi ah
<tr><td>Jirka samada <td>[[Dhul]]
<tr><td>Unuga kronoologikal<td>Muddada
<tr><td>Unuga straatigrafig<td>Nidaam
<tr><td>Qeexidda xadka hoose <td>Aan si rasmi ah loo qeexin
<tr><td>Qeexitaanka xadka hoose
<td>Lakabka [[iridiyaam]] tayeysan iyo N-Bj dabar goynta
<tr><td align=center colspan=2><small>[{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=edit}} bedel]</small></td></tr>
</table>
[[File:Fossil Actinopterygian.jpg|right|200px]]
[[File:Dinosauria montage 2.jpg|right|200px]]
'''Nuurad''' (Af-Ingiriisi: ''Cretaceous'') waa xilli juqraafiga ah oo ku fidsan qiyaastii 65 ilaa 145 milyan sano kahor wakhtigan xaadirka ah. Sida xilliyada juqraafiga kale ee da'da weyn, sariiraha dhagaxyada ee qeexaya bilowga iyo dhammaadka si fiican ayaa loo aqoonsaday, laakiin taariikhaha saxda ah ee bilawga iyo dhammaadka muddada lama hubo dhowr milyan oo sano. Nuurad waxaa loogu magac daray sariiraha tamaashiirta ah ee ballaaran ee laga helay Nuurad Sare ee [[England]] iyo Yurub ku xiga. Xilliga Nuurad wuxuu raacayaa [[Juuraasiik]] waxaana ku xiga Balyuusiin. Nuurad waa xilliga ugu dambeeya ee Mesosoyik.
Dhamaadka Nuurad waxaa lagu calaamadeeyay dhacdo weyn oo si weyn loo darsay, Nuurad-jaamacadeed dhacdo baabi'in ah.
Intii lagu jiray Nuurad, Balyiusoyig-hore Mesosoyig qaarad sare ee [[Pangea]] waxay dhamaystirtay kala-goynta qaaradaha casriga ah inkasta oo jagooyinkoodu ay aad uga duwan yihiin hadda. Badweynta Atlaantigga ayaa ballaaratay, Gondwana waxay u kala jabtay Antarktika, Australia, Afrika iyo Koonfurta Ameerika. Hindiya iyo Madagaskar waxay weli ku dheggan yihiin Afrika. Qaaradaha dhexdooda, bad-gacmeed ballaadhan ayaa ka gudubtay badhtamaha Waqooyiga Ameerika ka dibna waxay bilowday inay dib u gurato iyadoo kayd badeed qaro weyn leh ay dhexda u dhexayso sariiraha dhuxusha ee muhiimka ah. Soo-gaadhista kale ee muhiimka ah ee Nuurad waxay ka dhacdaa [[Yurub]] iyo [[Shiinaha]].
[[Dhulka]], dhirtu waxay noqotay mid casri ah in kasta oo cawska hadda meel walba laga heli karo aanu kobcin ilaa dhammaadka muddada. Dhirta ubaxu waxay ahayd mid baahsan. [[Konifer]] way u roonaadeen, sida ay maanta sameeyaan. Wakiilada ugu horreeya ee geedo badan oo casri ah-''fig'', ''sycamore'', [[magnolia]] tusaale ahaan - waxay ka muuqdaan Nuurad. Dhulka, naasleyda waxay ahaayeen kuwo yaryar iyo qayb yar oo ka mid ah xayawaanka. Xamaaratada ayaa u badnaayeen xayawaanka iyo gaar ahaan diinosoor. Badaha, fallaadho, Qarash casri ah iyo kalluunka ayaa noqday wax caadi ah. Shimbiraha casriga ah ayaa kobcay. Xamaaratada badda ayaa koray. Inkasta oo xubno badan oo ka mid ah xayawaannada badda ay u muuqdeen kuwo casri ah ama ka yar, tiro noocyo ah oo ay ku jiraan cephalopod-ka qolofka badan (dhammaan ''ammonite'', ''nautilid'' badankooda) iyo sidoo kale cawska samaynta lohod sassy ayaa la waayay ama ku dhow dhammaadka Nuurad. Xayawaanka waaweyn waxaa ka mid ah, [[Diinosoor (xayawaan)|Diinosoor]], iyo dhammaan xamaaratada badda marka laga reebo qoolleyda iyo yaxaasyada ayaa la waayay dhammaadka Nuurad.
=Qayb hoosaadka=
Nuurad waxay leedahay 12 qaybood.
==Nuuradka hore==
*[[Berriasiyaan]]
*[[Falanginiyaan]]
*[[Hauterifiyaan]]
*[[Barremiyaan]]
*[[Abtiyaan]]
*[[Albiyaan]]
==Nuuradka dambe==
*[[Senomaniyaan]]
*[[Turoniyaan]]
*[[Soniasiyaan]]
*[[Santoniyaan]]
*[[Kambaniyaan]]
*[[Maastrigtiyaan]]
=Tixraac=
*[https://en.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Cretaceous&oldid=349188679 Cretaceous]
{{stub}}
oy552jqhyws38nvbi01jc1rg04x40gr
239945
239944
2022-08-14T10:26:45Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{selfref2|Shayga, eeg [[Nuurad]]''}}
{{geo-time}}
<table {{prettytable}} align="right" width="300px">
<caption><center>Nuurad</center></caption>
<tr><td align=center colspan=2 style="border-bottom:3px solid gray;">Ka soo jeeda : 145.0 - 66.0 Ma
<tr><td align=center colspan=2>[[File:Opening of western Indian Ocean 70 Ma.png|200px]]</td></tr>
<tr><td>Magaca rasmiga ah <td>Rasmi ah
<tr><td>Jirka samada <td>[[Dhul]]
<tr><td>Unuga kronoologikal<td>Muddada
<tr><td>Unuga straatigrafig<td>Nidaam
<tr><td>Qeexidda xadka hoose <td>Aan si rasmi ah loo qeexin
<tr><td>Qeexitaanka xadka hoose
<td>Lakabka [[iridiyaam]] tayeysan iyo N-Bj dabar goynta
<tr><td align=center colspan=2>{{right|[{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=edit}} bedel]}}</td></tr>
</table>
[[File:Fossil Actinopterygian.jpg|right|200px]]
[[File:Dinosauria montage 2.jpg|right|200px]]
'''Nuurad''' (Af-Ingiriisi: ''Cretaceous'') waa xilli juqraafiga ah oo ku fidsan qiyaastii 65 ilaa 145 milyan sano kahor wakhtigan xaadirka ah. Sida xilliyada juqraafiga kale ee da'da weyn, sariiraha dhagaxyada ee qeexaya bilowga iyo dhammaadka si fiican ayaa loo aqoonsaday, laakiin taariikhaha saxda ah ee bilawga iyo dhammaadka muddada lama hubo dhowr milyan oo sano. Nuurad waxaa loogu magac daray sariiraha tamaashiirta ah ee ballaaran ee laga helay Nuurad Sare ee [[England]] iyo Yurub ku xiga. Xilliga Nuurad wuxuu raacayaa [[Juuraasiik]] waxaana ku xiga Balyuusiin. Nuurad waa xilliga ugu dambeeya ee Mesosoyik.
Dhamaadka Nuurad waxaa lagu calaamadeeyay dhacdo weyn oo si weyn loo darsay, Nuurad-jaamacadeed dhacdo baabi'in ah.
Intii lagu jiray Nuurad, Balyiusoyig-hore Mesosoyig qaarad sare ee [[Pangea]] waxay dhamaystirtay kala-goynta qaaradaha casriga ah inkasta oo jagooyinkoodu ay aad uga duwan yihiin hadda. Badweynta Atlaantigga ayaa ballaaratay, Gondwana waxay u kala jabtay Antarktika, Australia, Afrika iyo Koonfurta Ameerika. Hindiya iyo Madagaskar waxay weli ku dheggan yihiin Afrika. Qaaradaha dhexdooda, bad-gacmeed ballaadhan ayaa ka gudubtay badhtamaha Waqooyiga Ameerika ka dibna waxay bilowday inay dib u gurato iyadoo kayd badeed qaro weyn leh ay dhexda u dhexayso sariiraha dhuxusha ee muhiimka ah. Soo-gaadhista kale ee muhiimka ah ee Nuurad waxay ka dhacdaa [[Yurub]] iyo [[Shiinaha]].
[[Dhulka]], dhirtu waxay noqotay mid casri ah in kasta oo cawska hadda meel walba laga heli karo aanu kobcin ilaa dhammaadka muddada. Dhirta ubaxu waxay ahayd mid baahsan. [[Konifer]] way u roonaadeen, sida ay maanta sameeyaan. Wakiilada ugu horreeya ee geedo badan oo casri ah-''fig'', ''sycamore'', [[magnolia]] tusaale ahaan - waxay ka muuqdaan Nuurad. Dhulka, naasleyda waxay ahaayeen kuwo yaryar iyo qayb yar oo ka mid ah xayawaanka. Xamaaratada ayaa u badnaayeen xayawaanka iyo gaar ahaan diinosoor. Badaha, fallaadho, Qarash casri ah iyo kalluunka ayaa noqday wax caadi ah. Shimbiraha casriga ah ayaa kobcay. Xamaaratada badda ayaa koray. Inkasta oo xubno badan oo ka mid ah xayawaannada badda ay u muuqdeen kuwo casri ah ama ka yar, tiro noocyo ah oo ay ku jiraan cephalopod-ka qolofka badan (dhammaan ''ammonite'', ''nautilid'' badankooda) iyo sidoo kale cawska samaynta lohod sassy ayaa la waayay ama ku dhow dhammaadka Nuurad. Xayawaanka waaweyn waxaa ka mid ah, [[Diinosoor (xayawaan)|Diinosoor]], iyo dhammaan xamaaratada badda marka laga reebo qoolleyda iyo yaxaasyada ayaa la waayay dhammaadka Nuurad.
=Qayb hoosaadka=
Nuurad waxay leedahay 12 qaybood.
==Nuuradka hore==
*[[Berriasiyaan]]
*[[Falanginiyaan]]
*[[Hauterifiyaan]]
*[[Barremiyaan]]
*[[Abtiyaan]]
*[[Albiyaan]]
==Nuuradka dambe==
*[[Senomaniyaan]]
*[[Turoniyaan]]
*[[Soniasiyaan]]
*[[Santoniyaan]]
*[[Kambaniyaan]]
*[[Maastrigtiyaan]]
=Tixraac=
*[https://en.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Cretaceous&oldid=349188679 Cretaceous]
{{stub}}
0ttaw6d4c5l9mhzsv2xntbxos1czpic
Baleyojiin
0
36462
239926
237466
2022-08-14T09:39:18Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
:''sidoo kale eeg: [[Balyuusiin]]''
{{geo-time}}
[[Balyuujiin]] ([[Af-Laatiin]]: Paleogene), kii ugu horreeyay ee saddexda xilli ee Senozoyik, wuxuu ka socday 66 ilaa 23.03 milyan sano ka hor, muddo ku dhow 42.97 milyan sano. Waxaa ka horreeya Nuurad of Mesozoyik, oo ay ku xigto [[Niujiin]]. Waxaa loogu yeeri jiray Dugsiga Hoose ama Hore (Af-Laatiin: Hore ama Jaamacad Hoose), laakiin magacaabistaani waa duq, maadaama waayihii saddexaad uu daboolay xilliga ay hadda dabooleen waayihii Balyuujiin iyo Niujiin, laakiin looma aqoonsana inay tahay erey fasalka rasmiga ah. Muuqaalka ugu caansan ee xilligaan waa kobcinta iyo kala-duwanaanta naasleyda yaryar iyo kuwa fudud oo loo beddelo koox weyn oo xayawaanno kala duwan ah ka dib dhacdadii baabi'inta Nuurad-Balyuujiin ee soo afjartay xilligii hore ee Nuurad. Xilligani wuxuu ka kooban yahay xilliyada soo socda (qaababka): Balyuusiin, Iusiin, iyo Uligusiin. Dhammaadkii xilligii Balyuusiin (55.5/54.8 milyan sano ka hor) waxaa lagu calaamadeeyay heerkulka Balyuusiin-Iusiin oo aad u daran, taas oo ah mid ka mid ah xilliyada ugu muhiimsan ee isbeddelka heerkulka caalamiga ah inta lagu jiro Senosoyig, taas oo ay jireen khalkhal ku yimid wareegga wareegga badaha iyo jawiga, taas oo keentay in ay dabar-go'aan dad badan oo benthic foraminifera ah oo ku yaal badda moolka iyo berriga, kuwaas oo saameyn weyn ku yeeshay naasleyda.
=Tixraac=
*[https://ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%8A Af-Carabi ''Wikipedia''.]
{{stub}}
c8z413r4hk4g5ldsngj17ss72bnxtms
239927
239926
2022-08-14T09:39:40Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
:''sidoo kale eeg: [[Baleyosiin]]''
{{geo-time}}
[[Baleyojiin]] ([[Af-Laatiin]]: Paleogene), kii ugu horreeyay ee saddexda xilli ee Senozoyik, wuxuu ka socday 66 ilaa 23.03 milyan sano ka hor, muddo ku dhow 42.97 milyan sano. Waxaa ka horreeya Nuurad of Mesozoyik, oo ay ku xigto [[Neojiin]]. Waxaa loogu yeeri jiray Dugsiga Hoose ama Hore (Af-Laatiin: Hore ama Jaamacad Hoose), laakiin magacaabistaani waa duq, maadaama waayihii saddexaad uu daboolay xilliga ay hadda dabooleen waayihii Balyuujiin iyo Niujiin, laakiin looma aqoonsana inay tahay erey fasalka rasmiga ah. Muuqaalka ugu caansan ee xilligaan waa kobcinta iyo kala-duwanaanta naasleyda yaryar iyo kuwa fudud oo loo beddelo koox weyn oo xayawaanno kala duwan ah ka dib dhacdadii baabi'inta Nuurad-Balyuujiin ee soo afjartay xilligii hore ee Nuurad. Xilligani wuxuu ka kooban yahay xilliyada soo socda (qaababka): Balyuusiin, Iusiin, iyo Uligusiin. Dhammaadkii xilligii Balyuusiin (55.5/54.8 milyan sano ka hor) waxaa lagu calaamadeeyay heerkulka Balyuusiin-Iusiin oo aad u daran, taas oo ah mid ka mid ah xilliyada ugu muhiimsan ee isbeddelka heerkulka caalamiga ah inta lagu jiro Senosoyig, taas oo ay jireen khalkhal ku yimid wareegga wareegga badaha iyo jawiga, taas oo keentay in ay dabar-go'aan dad badan oo benthic foraminifera ah oo ku yaal badda moolka iyo berriga, kuwaas oo saameyn weyn ku yeeshay naasleyda.
=Tixraac=
*[https://ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%8A Af-Carabi ''Wikipedia''.]
{{stub}}
3x92f7uk8rj75dlrr80ze2tbcmzqen6
239928
239927
2022-08-14T09:39:55Z
EnsiklopediaXylon
31252
EnsiklopediaXylon moved page [[Balyuujiin]] to [[Baleyojiin]]
wikitext
text/x-wiki
:''sidoo kale eeg: [[Baleyosiin]]''
{{geo-time}}
[[Baleyojiin]] ([[Af-Laatiin]]: Paleogene), kii ugu horreeyay ee saddexda xilli ee Senozoyik, wuxuu ka socday 66 ilaa 23.03 milyan sano ka hor, muddo ku dhow 42.97 milyan sano. Waxaa ka horreeya Nuurad of Mesozoyik, oo ay ku xigto [[Neojiin]]. Waxaa loogu yeeri jiray Dugsiga Hoose ama Hore (Af-Laatiin: Hore ama Jaamacad Hoose), laakiin magacaabistaani waa duq, maadaama waayihii saddexaad uu daboolay xilliga ay hadda dabooleen waayihii Balyuujiin iyo Niujiin, laakiin looma aqoonsana inay tahay erey fasalka rasmiga ah. Muuqaalka ugu caansan ee xilligaan waa kobcinta iyo kala-duwanaanta naasleyda yaryar iyo kuwa fudud oo loo beddelo koox weyn oo xayawaanno kala duwan ah ka dib dhacdadii baabi'inta Nuurad-Balyuujiin ee soo afjartay xilligii hore ee Nuurad. Xilligani wuxuu ka kooban yahay xilliyada soo socda (qaababka): Balyuusiin, Iusiin, iyo Uligusiin. Dhammaadkii xilligii Balyuusiin (55.5/54.8 milyan sano ka hor) waxaa lagu calaamadeeyay heerkulka Balyuusiin-Iusiin oo aad u daran, taas oo ah mid ka mid ah xilliyada ugu muhiimsan ee isbeddelka heerkulka caalamiga ah inta lagu jiro Senosoyig, taas oo ay jireen khalkhal ku yimid wareegga wareegga badaha iyo jawiga, taas oo keentay in ay dabar-go'aan dad badan oo benthic foraminifera ah oo ku yaal badda moolka iyo berriga, kuwaas oo saameyn weyn ku yeeshay naasleyda.
=Tixraac=
*[https://ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%8A Af-Carabi ''Wikipedia''.]
{{stub}}
3x92f7uk8rj75dlrr80ze2tbcmzqen6
239930
239928
2022-08-14T09:40:23Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
:''sidoo kale eeg: [[Baleyosiin]]''
{{geo-time}}
[[Baleyojiin]] ([[Af-Laatiin]]: Paleogene), kii ugu horreeyay ee saddexda xilli ee Senosoyig, wuxuu ka socday 66 ilaa 23.03 milyan sano ka hor, muddo ku dhow 42.97 milyan sano. Waxaa ka horreeya Nuurad of Mesosoyig, oo ay ku xigto [[Neojiin]]. Waxaa loogu yeeri jiray Dugsiga Hoose ama Hore (Af-Laatiin: Hore ama Jaamacad Hoose), laakiin magacaabistaani waa duq, maadaama waayihii saddexaad uu daboolay xilliga ay hadda dabooleen waayihii Balyuujiin iyo Niujiin, laakiin looma aqoonsana inay tahay erey fasalka rasmiga ah. Muuqaalka ugu caansan ee xilligaan waa kobcinta iyo kala-duwanaanta naasleyda yaryar iyo kuwa fudud oo loo beddelo koox weyn oo xayawaanno kala duwan ah ka dib dhacdadii baabi'inta Nuurad-Balyuujiin ee soo afjartay xilligii hore ee Nuurad. Xilligani wuxuu ka kooban yahay xilliyada soo socda (qaababka): Balyuusiin, Iusiin, iyo Uligusiin. Dhammaadkii xilligii Balyuusiin (55.5/54.8 milyan sano ka hor) waxaa lagu calaamadeeyay heerkulka Balyuusiin-Iusiin oo aad u daran, taas oo ah mid ka mid ah xilliyada ugu muhiimsan ee isbeddelka heerkulka caalamiga ah inta lagu jiro Senosoyig, taas oo ay jireen khalkhal ku yimid wareegga wareegga badaha iyo jawiga, taas oo keentay in ay dabar-go'aan dad badan oo benthic foraminifera ah oo ku yaal badda moolka iyo berriga, kuwaas oo saameyn weyn ku yeeshay naasleyda.
=Tixraac=
*[https://ar.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%AC%D9%8A%D9%86%D9%8A Af-Carabi ''Wikipedia''.]
{{stub}}
d35pjcr60nzcxm812laeyctgas8xlik
Neojiin
0
36526
239931
237471
2022-08-14T09:40:54Z
EnsiklopediaXylon
31252
EnsiklopediaXylon moved page [[Niujiin]] to [[Neojiin]]
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
[[Niujiin]] (Af-Laatiin: ''Neogene''), qaybta dambe ee xilliga Saddexaad,<ref>Erayga 'saddexaad' ee maqaalkan macnihiisu waa ka bacdi Nuurad.</ref> oo ka kooban xilliyadii Miosiin iyo Bliyosiin, ama nidaamka dhagxaanta la dhigo inta lagu jiro.
Xilliga [[Niujiin]] waxaa ku jira inta u dhaxaysa 23 milyan iyo 2.6 milyan oo sano ka hor waxaana ku jira Miosiin (23 milyan ilaa 5.3 milyan sano ka hor) iyo [[Bliyusiin]] (5.3 milyan ilaa 2.6 milyan sano ka hor). Niujiin, oo macneheedu yahay "dhalasho cusub," ayaa loo qoondeeyey si loo xoojiyo in badda iyo fosil-ka [[dhul]]ka ee laga helay marxaladdan wakhtigan ay aad ugu dhow yihiin midba midka kale marka loo eego kuwii hore, oo loo yaqaan [[Balyuujiin]] (66 milyan oo sano ka hor) 23 milyan oo sano ka hor).
Erayga [[Niujiin]] waxaa si weyn looga isticmaalaa [[Yurub]] sida qayb juquraafi ah, waxaana si sii kordheysa looga isticmaalaa [[Waqooyiga Ameerika]], halkaas oo xilliga [[Senozoyik]] dhaqan ahaan loo qaybiyay saddexaad (66 ilaa 2.6 milyan sano ka hor) iyo afar-geesod (2.6 milyan sano ka hor) .
=Tixraac=
{{reflist}}
==Xiriirinta dibadda==
*[https://www.britannica.com/science/Neogene-Period Neogene - Britannica]
{{stub}}
m7xxk0xa5fmugk4yq50v1x5wc9fy3u3
239933
239931
2022-08-14T09:41:26Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
[[Neojiin]] (Af-Laatiin: ''Neogene''), qaybta dambe ee xilliga Saddexaad,<ref>Erayga 'saddexaad' ee maqaalkan macnihiisu waa ka bacdi Nuurad.</ref> oo ka kooban xilliyadii Miosiin iyo Bliyosiin, ama nidaamka dhagxaanta la dhigo inta lagu jiro.
Xilliga [[Neojiin]] waxaa ku jira inta u dhaxaysa 23 milyan iyo 2.6 milyan oo sano ka hor waxaana ku jira Miosiin (23 milyan ilaa 5.3 milyan sano ka hor) iyo [[Bliyusiin]] (5.3 milyan ilaa 2.6 milyan sano ka hor). Niujiin, oo macneheedu yahay "dhalasho cusub," ayaa loo qoondeeyey si loo xoojiyo in badda iyo fosil-ka [[dhul]]ka ee laga helay marxaladdan wakhtigan ay aad ugu dhow yihiin midba midka kale marka loo eego kuwii hore, oo loo yaqaan [[Balyuujiin]] (66 milyan oo sano ka hor) 23 milyan oo sano ka hor).
Erayga [[Neojiin]] waxaa si weyn looga isticmaalaa [[Yurub]] sida qayb juquraafi ah, waxaana si sii kordheysa looga isticmaalaa [[Waqooyiga Ameerika]], halkaas oo xilliga [[Senosoyig]] dhaqan ahaan loo qaybiyay saddexaad (66 ilaa 2.6 milyan sano ka hor) iyo afar-geesod (2.6 milyan sano ka hor) .
=Tixraac=
{{reflist}}
==Xiriirinta dibadda==
*[https://www.britannica.com/science/Neogene-Period Neogene - Britannica]
{{stub}}
nufslohfg84jcgauboboofbagwvcthb
Template:Taxobox/doc
10
36754
239918
239496
2022-08-14T04:39:52Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
*[[Template:Taxobox/core|Core]]
68t7mj2edkhcd6t9fyrqltm3yeicn4p
Animal
0
36810
239911
2022-08-14T01:27:11Z
EnsiklopediaXylon
31252
Bog loo bedeley [[Xayawaan]]
wikitext
text/x-wiki
#redirect [[Xayawaan]]
etyr4n4b6icbztz640o0jscif2gmf2a
Nutella
0
36811
239914
2022-08-14T01:32:50Z
EnsiklopediaXylon
31252
Bog cusub: '''Nutella''' waa magaca Talyaani macaan ''hazelnut'' faafintiisa.<ref>http://www.brandrepublic.com/News/732842/Nutella-hands-4m-job-Krow-ahead-relaunch/</ref> Waxaa soo saaray shirkadda Ferrero ee [[Talyaaniga]], waxaa lagu soo bandhigay suuqa 1964. Nutella waxay leedahay 200 oo kaloori.<ref>https://www.nutella.com/us/en/range</ref> [[File:Nutella ak.jpg|thumb|Nutella]] [[File:Logo Nutella.svg|thumb|Logo]] =Tix= {{reflist}}{{ow}}
wikitext
text/x-wiki
'''Nutella''' waa magaca Talyaani macaan ''hazelnut'' faafintiisa.<ref>http://www.brandrepublic.com/News/732842/Nutella-hands-4m-job-Krow-ahead-relaunch/</ref> Waxaa soo saaray shirkadda Ferrero ee [[Talyaaniga]], waxaa lagu soo bandhigay suuqa 1964. Nutella waxay leedahay 200 oo kaloori.<ref>https://www.nutella.com/us/en/range</ref>
[[File:Nutella ak.jpg|thumb|Nutella]]
[[File:Logo Nutella.svg|thumb|Logo]]
=Tix=
{{reflist}}{{ow}}
4m26f5jvpkkzj3nwszbomvplflbob5n
Baleyoarkeyaan
0
36814
239923
2022-08-14T09:36:17Z
EnsiklopediaXylon
31252
Bog cusub: {{geo-time}} '''Balyuuarkeyaan''' (/ˌpeɪlioʊɑːrˈkiːən/), oo sidoo kale loo higaadiyay ''Palaeoarchaean'' (hore loogu yiqiin early Arkeyaan), waa xilli juqraafiyeed gudaha eonka [[Arkeyaan]]. Magaca waxa uu ka yimid [[Giriiga]] "Palaios" qadiimiga ah. Waxay socotaa muddada 3,600 ilaa 3,200 milyan oo sano kahor. Xilliga waxa loo qeexaa si taariikhi ah lamana tixraacin heer gaar ah oo qaybta dhagaxa ah ee [[Dhul]]ka. Caddaynta ugu horraysa ee la xaqiijiyey...
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Balyuuarkeyaan''' (/ˌpeɪlioʊɑːrˈkiːən/), oo sidoo kale loo higaadiyay ''Palaeoarchaean'' (hore loogu yiqiin early Arkeyaan), waa xilli juqraafiyeed gudaha eonka [[Arkeyaan]]. Magaca waxa uu ka yimid [[Giriiga]] "Palaios" qadiimiga ah. Waxay socotaa muddada 3,600 ilaa 3,200 milyan oo sano kahor. Xilliga waxa loo qeexaa si taariikhi ah lamana tixraacin heer gaar ah oo qaybta dhagaxa ah ee [[Dhul]]ka. Caddaynta ugu horraysa ee la xaqiijiyey ee noloshu waxay ka timid wakhtigan, iyo [[Faalbara]], oo ah mid ka mid ah qaaradaha sare ee ugu horreeya Dunida, ayaa laga yaabaa inay samaysmeen muddadan.<ref>Lepot, Kevin (2020). "Signatures of early microbial life from the Archean (4 to 2.5 Ga) eon". Earth-Science Reviews. 209: 103296. Bibcode:2020ESRv..20903296L. doi:10.1016/j.earscirev.2020.103296. ISSN 0012-8252. S2CID 225413847.</ref><ref>Bradley, Kyle; Weiss, Benjamin P.; Buick, Roger (2015). "Records of geomagnetism, climate, and tectonics across a Paleoarchean erosion surface". Earth and Planetary Science Letters. 419: 1–13. Bibcode:2015E&PSL.419....1B. doi:10.1016/j.epsl.2015.03.008. ISSN 0012-821X.</ref>
=Tixraacyada=
{{reflist}}
{{geochronology-stub}}
[[en:Paleoarchean]]
glcntnit16tvzqqzjvmbcoxiimvz8h2
239925
239923
2022-08-14T09:37:41Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Balyuuarkeyaan''' (/ˌpeɪlioʊɑːrˈkiːən/), oo sidoo kale loo higaadiyay ''Palaeoarchaean'' (hore loogu yiqiin early Arkeyaan), waa xilli juqraafiyeed gudaha eonka [[Arkeyaan]]. Magaca waxa uu ka yimid [[Giriiga]] "Palaios" qadiimiga ah. Waxay socotaa muddada 3,600 ilaa 3,200 milyan oo sano kahor. Xilliga waxa loo qeexaa si taariikhi ah lamana tixraacin heer gaar ah oo qaybta dhagaxa ah ee [[Dhul]]ka. Caddaynta ugu horraysa ee la xaqiijiyey ee noloshu waxay ka timid wakhtigan, iyo [[Faalbara]], oo ah mid ka mid ah qaaradaha sare ee ugu horreeya Dunida, ayaa laga yaabaa inay samaysmeen muddadan.<ref>Lepot, Kevin (2020). "Signatures of early microbial life from the Archean (4 to 2.5 Ga) eon". Earth-Science Reviews. 209: 103296. Bibcode:2020ESRv..20903296L. doi:10.1016/j.earscirev.2020.103296. ISSN 0012-8252. S2CID 225413847.</ref><ref>Bradley, Kyle; Weiss, Benjamin P.; Buick, Roger (2015). "Records of geomagnetism, climate, and tectonics across a Paleoarchean erosion surface". Earth and Planetary Science Letters. 419: 1–13. Bibcode:2015E&PSL.419....1B. doi:10.1016/j.epsl.2015.03.008. ISSN 0012-821X.</ref>
=Tixraacyada=
{{reflist}}
{{geochronology-stub}}
[[en:Paleoarchean]]
sfvmhicso2v6vi5nvgfwpxx1xs33opi
239934
239925
2022-08-14T09:42:50Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Baleyoarkeyaan''' (/ˌpeɪlioʊɑːrˈkiːən/), oo sidoo kale loo higaadiyay ''Palaeoarchaean'' (hore loogu yiqiin early Arkeyaan), waa xilli juqraafiyeed gudaha eonka [[Arkeyaan]]. Magaca waxa uu ka yimid [[Giriiga]] "Palaios" qadiimiga ah. Waxay socotaa muddada 3,600 ilaa 3,200 milyan oo sano kahor. Xilliga waxa loo qeexaa si taariikhi ah lamana tixraacin heer gaar ah oo qaybta dhagaxa ah ee [[Dhul]]ka. Caddaynta ugu horraysa ee la xaqiijiyey ee noloshu waxay ka timid wakhtigan, iyo [[Faalbara]], oo ah mid ka mid ah qaaradaha sare ee ugu horreeya Dunida, ayaa laga yaabaa inay samaysmeen muddadan.<ref>Lepot, Kevin (2020). "Signatures of early microbial life from the Archean (4 to 2.5 Ga) eon". Earth-Science Reviews. 209: 103296. Bibcode:2020ESRv..20903296L. doi:10.1016/j.earscirev.2020.103296. ISSN 0012-8252. S2CID 225413847.</ref><ref>Bradley, Kyle; Weiss, Benjamin P.; Buick, Roger (2015). "Records of geomagnetism, climate, and tectonics across a Paleoarchean erosion surface". Earth and Planetary Science Letters. 419: 1–13. Bibcode:2015E&PSL.419....1B. doi:10.1016/j.epsl.2015.03.008. ISSN 0012-821X.</ref>
=Tixraacyada=
{{reflist}}
{{geochronology-stub}}
[[en:Paleoarchean]]
qa4ol4ciaoh3dlbleo94toysfeie58z
239935
239934
2022-08-14T09:43:03Z
EnsiklopediaXylon
31252
EnsiklopediaXylon moved page [[Balyuuarkeyaan]] to [[Baleyoarkeyaan]]
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Baleyoarkeyaan''' (/ˌpeɪlioʊɑːrˈkiːən/), oo sidoo kale loo higaadiyay ''Palaeoarchaean'' (hore loogu yiqiin early Arkeyaan), waa xilli juqraafiyeed gudaha eonka [[Arkeyaan]]. Magaca waxa uu ka yimid [[Giriiga]] "Palaios" qadiimiga ah. Waxay socotaa muddada 3,600 ilaa 3,200 milyan oo sano kahor. Xilliga waxa loo qeexaa si taariikhi ah lamana tixraacin heer gaar ah oo qaybta dhagaxa ah ee [[Dhul]]ka. Caddaynta ugu horraysa ee la xaqiijiyey ee noloshu waxay ka timid wakhtigan, iyo [[Faalbara]], oo ah mid ka mid ah qaaradaha sare ee ugu horreeya Dunida, ayaa laga yaabaa inay samaysmeen muddadan.<ref>Lepot, Kevin (2020). "Signatures of early microbial life from the Archean (4 to 2.5 Ga) eon". Earth-Science Reviews. 209: 103296. Bibcode:2020ESRv..20903296L. doi:10.1016/j.earscirev.2020.103296. ISSN 0012-8252. S2CID 225413847.</ref><ref>Bradley, Kyle; Weiss, Benjamin P.; Buick, Roger (2015). "Records of geomagnetism, climate, and tectonics across a Paleoarchean erosion surface". Earth and Planetary Science Letters. 419: 1–13. Bibcode:2015E&PSL.419....1B. doi:10.1016/j.epsl.2015.03.008. ISSN 0012-821X.</ref>
=Tixraacyada=
{{reflist}}
{{geochronology-stub}}
[[en:Paleoarchean]]
qa4ol4ciaoh3dlbleo94toysfeie58z
239940
239935
2022-08-14T09:55:58Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Baleyoarkeyaan''' (/ˌpeɪlioʊɑːrˈkiːən/), oo sidoo kale loo higaadiyay ''Palaeoarchaean'' (hore loogu yiqiin hore Arkeyaan), waa xilli juqraafiyeed gudaha eonka [[Arkeyaan]]. Magaca waxa uu ka yimid [[Giriiga]] "Palaios" qadiimiga ah. Waxay socotaa muddada 3,600 ilaa 3,200 milyan oo sano kahor. Xilliga waxa loo qeexaa si taariikhi ah lamana tixraacin heer gaar ah oo qaybta dhagaxa ah ee [[Dhul]]ka. Caddaynta ugu horraysa ee la xaqiijiyey ee noloshu waxay ka timid wakhtigan, iyo [[Faalbara]], oo ah mid ka mid ah qaaradaha sare ee ugu horreeya Dunida, ayaa laga yaabaa inay samaysmeen muddadan.<ref>Lepot, Kevin (2020). "Signatures of early microbial life from the Archean (4 to 2.5 Ga) eon". Earth-Science Reviews. 209: 103296. Bibcode:2020ESRv..20903296L. doi:10.1016/j.earscirev.2020.103296. ISSN 0012-8252. S2CID 225413847.</ref><ref>Bradley, Kyle; Weiss, Benjamin P.; Buick, Roger (2015). "Records of geomagnetism, climate, and tectonics across a Paleoarchean erosion surface". Earth and Planetary Science Letters. 419: 1–13. Bibcode:2015E&PSL.419....1B. doi:10.1016/j.epsl.2015.03.008. ISSN 0012-821X.</ref>
=Tixraacyada=
{{reflist}}
{{geochronology-stub}}
[[en:Paleoarchean]]
9zhals8xsiofxsk7smku4hlv6ceqdbs
Dollarka maraykanka
0
36815
239924
2022-08-14T09:37:12Z
192.145.175.234
؟؟؟
wikitext
text/x-wiki
???
5bg48vlu2ggx23imulyqo5nf3hcleyt
Balyuujiin
0
36816
239929
2022-08-14T09:39:55Z
EnsiklopediaXylon
31252
EnsiklopediaXylon moved page [[Balyuujiin]] to [[Baleyojiin]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Baleyojiin]]
52p7vrz4u4021yc2m6t9j76j32643lv
Niujiin
0
36817
239932
2022-08-14T09:40:55Z
EnsiklopediaXylon
31252
EnsiklopediaXylon moved page [[Niujiin]] to [[Neojiin]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Neojiin]]
rwpx7gehfa20t8uz6rl69yk8n8qv0l8
Balyuuarkeyaan
0
36818
239936
2022-08-14T09:43:03Z
EnsiklopediaXylon
31252
EnsiklopediaXylon moved page [[Balyuuarkeyaan]] to [[Baleyoarkeyaan]]
wikitext
text/x-wiki
#REDIRECT [[Baleyoarkeyaan]]
2q2w23qdbs1u4wvipezclk2i2z2ilib
Mesoarkeyaan
0
36819
239938
2022-08-14T09:51:57Z
EnsiklopediaXylon
31252
Bog cusub: {{geo-time}} '''Mesoarkeyaan''' (''Mesoarchean'') waa xilligii saddexaad ee juquraafi ee eonka [[Arkeyaan]]. Waxay bilaabatay 3.2 bilyan sano ka hor, waxayna dhammaatay 2.8 bilyan sano ka hor. Kahor xilligii Mesoarkeyaan waxay ahayd xilligii Baleyoarkeyaan. Ka dib xilligii Mesoarchaean waxay ahayd Neoarchaean. Fosil ka [[Australia]] ayaa muujinaya in [[stromatoliit]] ay ku noolaayeen dhulka tan iyo Mesoarkeyaan. Baraf-ka Pongola wuxuu dhacay 2.9 bilyan sano ka hor. Qaaradda sar...
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Mesoarkeyaan''' (''Mesoarchean'') waa xilligii saddexaad ee juquraafi ee eonka [[Arkeyaan]]. Waxay bilaabatay 3.2 bilyan sano ka hor, waxayna dhammaatay 2.8 bilyan sano ka hor. Kahor xilligii Mesoarkeyaan waxay ahayd xilligii Baleyoarkeyaan. Ka dib xilligii Mesoarchaean waxay ahayd Neoarchaean.
Fosil ka [[Australia]] ayaa muujinaya in [[stromatoliit]] ay ku noolaayeen dhulka tan iyo Mesoarkeyaan. Baraf-ka Pongola wuxuu dhacay 2.9 bilyan sano ka hor. Qaaradda sare ee ugu horreysey ee Faalbara waxay jabtay waqtigan, qiyaastii 3.2 bilyan oo sano ka hor. Qaaradda labaad ee Uur waxay jirtay xilligaan, 3.1 bilyan oo sano ka hor.<ref>[[w:simple:Mesoarchean|Mesoarchean]]</ref>
=Tixraac=
{{reflist}}{{ow}}
{{geochronology-stub}}
5tr0tf6w27znftiwugg892x10z7v2jl
Neoarkeyaan
0
36820
239941
2022-08-14T10:01:13Z
EnsiklopediaXylon
31252
Bog cusub: '''Neoarkeyaan''' (Neoarchean) waa xilligii juquraafi ee ugu dambeeyay ee eonka [[Arkeyaan]]. Waxay bilaabatay 2.8 bilyan sano ka hor waxayna dhammaatay 2.5 bilyan sano ka hor.<ref>http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf</ref> Kahor xilligii Neoarchaean waxay ahayd Mesoarchaean era iyo kahor Baleyobroterosoyig. Ogsajiinig footosintesiska ayaa markii ugu horeysay soo ifbaxday xilligaan. Tani waxay keentay masiibo ogsajiin ah xilligii Baleyobroterosoyig....
wikitext
text/x-wiki
'''Neoarkeyaan''' (Neoarchean) waa xilligii juquraafi ee ugu dambeeyay ee eonka [[Arkeyaan]]. Waxay bilaabatay 2.8 bilyan sano ka hor waxayna dhammaatay 2.5 bilyan sano ka hor.<ref>http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf</ref> Kahor xilligii Neoarchaean waxay ahayd Mesoarchaean era iyo kahor Baleyobroterosoyig.
Ogsajiinig footosintesiska ayaa markii ugu horeysay soo ifbaxday xilligaan. Tani waxay keentay masiibo ogsajiin ah xilligii Baleyobroterosoyig. Waxaa sababay sunta ogsajiinta ku ururtay hawada. Tan waxa abuuray footoawtotrof soo saara ogsijiin oo ka soo baxay Neoarkeyaan. Qaaradda sare ee Kenorland ayaa la sameeyay muddadan, qiyaastii 2.7 bilyan oo sano ka hor.
=Tixraacyada=
{{reflist}}{{geochronology-stub}}[[en:Neoarchean]]
svjp42jnwwad2wqhnhx3zcqxybh4424
239942
239941
2022-08-14T10:04:02Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
'''Neoarkeyaan''' (Neoarchean) waa xilligii juquraafi ee ugu dambeeyay ee eonka [[Arkeyaan]]. Waxay bilaabatay 2.8 bilyan sano ka hor waxayna dhammaatay 2.5 bilyan sano ka hor.<ref>http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf</ref> Kahor xilligii Neoarkeyaan waxay ahayd Mesoarkeyaan era iyo kahor Baleyobroterosoyig.
Ogsajiinig footosintesiska ayaa markii ugu horeysay soo ifbaxday xilligaan. Tani waxay keentay masiibo ogsajiin ah xilligii Baleyobroterosoyig. Waxaa sababay sunta ogsajiinta ku ururtay hawada. Tan waxa abuuray footoawtotrof soo saara ogsijiin oo ka soo baxay Neoarkeyaan. Qaaradda sare ee Kenorland ayaa la sameeyay muddadan, qiyaastii 2.7 bilyan oo sano ka hor.
=Tixraacyada=
{{reflist}}{{geochronology-stub}}[[en:Neoarchean]]
5tjcx3da6segvfox9mevmlhcmrcxhit
239943
239942
2022-08-14T10:04:23Z
EnsiklopediaXylon
31252
wikitext
text/x-wiki
{{geo-time}}
'''Neoarkeyaan''' (Neoarchean) waa xilligii juquraafi ee ugu dambeeyay ee eonka [[Arkeyaan]]. Waxay bilaabatay 2.8 bilyan sano ka hor waxayna dhammaatay 2.5 bilyan sano ka hor.<ref>http://www.stratigraphy.org/ICSchart/ChronostratChart2013-01.pdf</ref> Kahor xilligii Neoarkeyaan waxay ahayd Mesoarkeyaan era iyo kahor Baleyobroterosoyig.
Ogsajiinig footosintesiska ayaa markii ugu horeysay soo ifbaxday xilligaan. Tani waxay keentay masiibo ogsajiin ah xilligii Baleyobroterosoyig. Waxaa sababay sunta ogsajiinta ku ururtay hawada. Tan waxa abuuray footoawtotrof soo saara ogsijiin oo ka soo baxay Neoarkeyaan. Qaaradda sare ee Kenorland ayaa la sameeyay muddadan, qiyaastii 2.7 bilyan oo sano ka hor.
=Tixraacyada=
{{reflist}}{{geochronology-stub}}[[en:Neoarchean]]
0x50zdnobp58hhsjh6if74n61fgoj93
User:EnsiklopediaXylon/Bacaadka
2
36821
239946
2022-08-14T10:37:33Z
EnsiklopediaXylon
31252
Created blank page
wikitext
text/x-wiki
phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1