Wikipedia szlwiki https://szl.wikipedia.org/wiki/Przodni%C5%8F_zajta MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Media Szpecyjalna Dyskusyjo Używacz Dyskusyjo używacza Wikipedyjo Dyskusyjo Wikipedyjo Plik Dyskusyjo plika MediaWiki Dyskusyjo MediaWiki Muster Dyskusyjo mustra Půmoc Dyskusyjo půmocy Kategoryjo Dyskusyjo kategoryji TimedText TimedText talk Moduł Dyskusja modułu Gadżet Dyskusja gadżetu Definicja gadżetu Dyskusja definicji gadżetu 0 7170 348425 343836 2022-08-08T19:06:41Z CommonsDelinker 278 Kasowanie linku do zbioru [[:commons:Image:Coat_of_arms_of_Vanadzor.svg|Coat_of_arms_of_Vanadzor.svg]], bo używŏcz [[commons:User:Rubin16|Rubin16]] skasowoł go ze Commons wikitext text/x-wiki {{NowOrt}} {{Państwo infoszachtla |ôryginalne miano = Հայաստանի Հանրապետություն<br />Hajastani Hanrapetutjun |ślōnske miano = Republika Armynije |fana_ôbrŏzek = Flag of Armenia.svg |wapyn_ôbrŏzek = Coat of arms of Armenia.svg |miano dopołniŏcz = Armynije |motto = Մեկ Ազգ, Մեկ Մշակույթ |motto_gŏdka = [[Uormjańsko godka|ôrm.]] |motto_ślōnski = Jedyn Nŏrōd, Jedna Kultura |hymn = <center>[[Plik:Mer Hayrenik instrumental.ogg]]</center>[[Hymn Armynije|Մեր Հայրենիք]] |lokalizacyjŏ_ôbrŏzek = Armenia (orthographic projection).svg |kōnstytucyjŏ = |ôficjalnŏ_gŏdka = [[Uormjańsko godka|ôrmiańskŏ]] |stolica = [[Erywań]] |polityczny_systym = [[republika]] |zorta_państwa = |gowa_państwa = [[Vahagn Khachaturyan]] (Վահագն Խաչատուրյան) |gowa_państwa_ôpis = [[Prezydynci Armynije|prezydynt]] |szef_rzōndu = [[Nikol Paszinian]] (Նիկոլ Փաշինյան) |szef_rzōndu_ôpis = [[Prymiery Armynije|prymier]] |wiyrchnia = 29 743<ref>{{Cytuj |tytuł = Armenia - The World Factbook |data dostympu = 2021-03-02 |ôpublikowany = www.cia.gov |url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/armenia/}}</ref> |wiyrchnia_wod = 1400 km² (4,7%) |wiyrchnia_plac = 138 |ludność = 2 991 000<ref>{{Cytuj |tytuł = Report for Selected Countries and Subjects |data dostympu = 2021-03-02 |ôpublikowany = www.imf.org |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=48&pr.y=9&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=911&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,LP&grp=0&a=}}</ref> |tyngość = 102 |ludność_rok = 2017 |ludność_plac = 137 |nacyje = [[Ôrmiany]] |pkb = 11,6 mld [[Amerikański dolar|USD]] |pkb_rok = 2017 |pkb_ôsoba = 3861 [[Amerikański dolar|USD]] |pkb_ppp = 28,3 mld [[Miyndzynŏrodowy dolar|miyndzynŏr. dolarōw]] |pkb_ppp_rok = 2017 |pkb_ppp_ôsoba = 9456 [[Miyndzynŏrodowy dolar|miyndzynŏr. dolarōw]] |utworzynie_knif = [[Samostanowjyńy|Samostanowiyniy]] |ôd_kogo = ôd [[Sojusz Socjalistycznych Sowjeckich Republik|SSSR]] |utworzynie_data = 21 września 1991 |waluta_miano = [[dram]] (AMD) |UTC = +4 |kod_ISO = AM |dōmyna = [[.am]] |kod_autowy = AM |kod_fligerowy = EK |telefōniczny_numer = +374 |karta_ôbrŏzek = Am-map1.png |commons = Category:Armenia }} '''Armynijŏ''' ([[Uormjańsko godka|ôrm]]. ''Հայաստան – Hajastạn'') '''Republika Armynije''' (''Հայաստանի Հանրապետություն – Hajastani Hanrapetut'jun'') – [[państwo]] na pograniczu [[Ojropa|Ojropy]] i [[Azyjo|Azyje]], na Połedniowym Kaukazie. Stolicōm Armynije je [[Erywań]]. == Etymologijŏ miana == Miano Armynije używanŏ we hned wszyjskich gŏdkach je ôd perskigo miana ''Armanestân'' a ''Arman'' znŏdniyntych we staroperskich inskrypcyjach. Miano te je ôd miana jednyj z graniczōncych z Persyjōm prowincyje państwa [[Urartu]], leżōncyj na terynie historycznych armyńskich ziym, kerŏ ôstała tak nazwanŏ bez fakt, iże srogŏ tajla jeji populacyje we owym czasie (kol. chyty I tys. p.n.e.) stanowiyli Aramejczycy. Zgodliwie ze strzedniowiecznõ ojropejskõ etymologijōm słowo ''Armen'' może ôdnosić sie do antycznyj pōłlegyndarnyj postaci [[Aram (biblijnŏ postać)|Arama]], widzianego ze swojich ôpowŏżnych czynōw. Irańczycy używajōm miana „Armeni”. == Geografijŏ == Armynijŏ zajmuje pōłnocno-weschodniõ tajlã Armyńskij Chyży. Kole 90% krŏju leży na wysokości bez 1000 m n.p.m., nojsrogszym zniesiyniym je przedŏwniōny wulkōn Aragac (4090 m n.p.m.). Je to teryn sejsmicznie aktywny, ôstatnie herske szoki miały plac we 1988 i 1993 roku. We tektōnicznym przikopie na wysokości 1900 m n.p.m. je nojsrogsze na Kaukazie jezioro Sewan (wiyrchnia 1240 km sztyryrogatych, a zgłōmb do 83 m). We połedniowo-zachodnij czynści krŏju rozciōngŏ sie strzodgōrskŏ kotlina Araracka, ôsiōngajōncŏ wysokość 850–1000 m n.p.m. Nojdugszŏ rzyka Armynije Araks we swojim postrzodkowym pływem wyznaczŏ granicã z [[Turcyjo|Turcyjōm]] i [[Iran|Iranym]]. Krŏj bez dostympu do morza. Armynijŏ graniczy z dalij pokŏzanymi państwami: * na połedniu: ** {{fana|IRN}} [[Iran]] (44 km) * na weschodzie: ** {{fana|AZE}} [[Azerbejdżůn|Azerbejdżōn]] (996 km) * na pōłnocach: ** {{fana|GEO}} [[Gruzyjo|Gruzyjŏ]] (219 km) * na zŏchodzie: ** {{fana|TUR}} [[Turcyjo|Turcyjŏ]] (311 km) === Klimat === Na rōwniach i przedbergach Armynije panuje podzwrotnikowy suchy klimat ô znakach kōntynyntalnych, z krōtkimi, mroźnymi zimami i gorkimi latami. Strzedniŏ tymperatura stycznia wynosi –3 °C, a lipnia ôd 24 °C do 26 °C. Rocznŏ suma ôpadōw chwiyrŏ sie ôd 200 do 500 mm. Na wyżyj położōnych przestrzyństwach panuje klimat umiarkowany, a na wysokości bez 2000 m n.p.m. – ôziōmbniynty gōrski. Strzedniŏ rocznŏ suma ôpadōw przekrŏczŏ sam 800 mm. === Miasta === {| class="wikitable" |+Nojsrogsze miasta Armynije !Lp. !Miasto !Populacyjŏ |- |1. |[[Plik:Coat of Arms of Yerevan.svg|20px]] [[Erywań]] |1,060,138 |- |2. |[[Plik:COA Gyumri.svg|20px]] [[Giumri]] |121,976 |- |3. | [[Wanadzor]] |86,199 |- |4. |[[Plik:Coat of Arms of Vagharshapat (Echmiadzin).jpg|20px]] [[Wagharszapat]] |46,540 |- |5. |[[Abowjan|Abowian]] |43,495 |- |6. |[[Plik:Coat of Arms of Kapan.jpg|20px]] [[Kapan]] |43,190 |- |7. |[[Hrazdan]] |41,875 |- |8. |[[Armawir (Armynijŏ)|Armawir]] |29,319 |- |9. |[[Artaszat]] |22,269 |- |10. |[[Plik:Coat of Arms of Ijevan.png|20px]] [[Iczewan]] |21,081 |} == Historyjŏ == [[Plik:Capture of Erivan Fortress by Russia, 1827 (by Franz Roubaud).jpg|thumb|left|Zajyńcie festōngu [[Erywań]] bez Rosjan we 1827]] [[Plik:Ambassador Morgenthau's Story p314.jpg|thumb|left|Ôfiary [[Rzeź Ôrmian|rzezi Ôrmian]] we 1915]] We 301 (na 12 lŏt przed tym kej [[Konstantyn I Wielgi]] sniōs prześladowaniŏ krześcijanōw we [[Rzim|Rzimie]]) Armynijŏ jako piyrsze państwo na świecie uzdała krześcijōństwo za państwowõ religijõ. We 405 stworzōny ôstoł armyński alfabet, co prziczyniyło sie do bujnego rozrostu kultury. We 428 zachodniŏ tajla Armynije znŏdła sie pod panowaniym Bizancjum, a weschodniŏ Persyje. Perske prześladowaniŏ dokludziyły do abszusu we 451 powstōnia we ôbrōnie zawiyrzyniŏ, kere choć zakōńczyło sie klynskōm, stłumione bez Persōw, zmusiyło jejich do nadaniŏ Armynije szyrokij autōnōmije. Skirz wojaczki armyńscy hierarchowie niy mogli uczestniczyć we 451 we Chalcedońskim Soborze, zwołanym by zajmnōńć sie herezyjōm mōnofizytyzmu. We skutek przekłamań i rozdziałōw gŏdkowych a tyż politycznych machinacyji Bizancjum Ôrmiany ôdciepli we 554 na synodzie we Dywin uzdaniŏ soboru, tym samym ôdeszli ôd Wszeôbecnego Kościoła. We VII stoleciu Armynijŏ ôstała podbita bez Araberōw aże do 884. We 1054 Armynijŏ ôstała podbita bez Turkōw. Na wybrzyżach morza Egejskigo powstoło ôwdy we 1080 stworzōne bez wychodźcōw [[krōlestwo Cylicyje]], kere ôdegrało wŏżnõ rolã we Krziżowych wandrach zatym upadło we 1375. Aże do XIX stoleciŏ praktycznie cołkŏ Armynijŏ znŏdła sie pod panowaniym muzułmanōw, jednak Ôrmiany wydolyli zachować swojã religijnõ i nŏrodnõ tożsamość, za to armyńscy wychodźcy wnieśli prawy ajnzac do kultury ojropejskij. We 1813 i 1828 [[Ottomańske Impyrium]] i Persyja ôstały wyparte z ziym weschodnij Armynije bez [[Ruske Impyrium]], co znacznie poprawiyło sytuacyjõ Ôrmian. Na zaczōntku XX stoleciŏ, Turcyjŏ przekludziyła na ziymiach zachodnij Armynije ludobōjstwo znane dzisioj pod mianym [[Rzeź Ôrmian]]. Po paździyrnikowej rewolucyji we Rusyji na Armynijõ z zŏchodu i weschodu napadli Turcy a po jejich przegranyj we [[I wojna śwjatowo|I światowyj wojaczce]], bolszewicy wcielili Armynijõ do [[Sojusz Socjalistycznych Sowjeckich Republik|SSSR]], za to armyńskŏ elita padła ôfiarōm stalinowskich czystek. Po [[II wojna śwjatowo|II wojaczce światowyj]] prziszoł wzrōst ekōnōmiczny. We lipniu 1990 Armynijŏ ôgłosiyła swoje samostanowiyniy, potwierdzōne potym we absztimōngu 21 września 1991. Hned potym zmuszōnŏ była stoczyć wojaczkã z Azerbejdżanym we ôbrōnie Armyńskij ludności Gōrskigo Karabachu, zakōńczōnõ użytecznym dlŏ nij zawieszyniym ôgnia we 1994, choć sytuacyjŏ prawnŏ regiōnu dalij ôstŏwŏ niyuregulowana. == Polityka == Ôbowiōnzujōncŏ kōnstytucyjŏ ôstała przijyntŏ we ôgōlnokrajowym [[Absztimůng|absztimōngu]] 5 lipnia 1995. Jeji nowelizacyjŏ ôstała zatwierdzōnŏ we inkszym absztimōngu, przekludzōnym 6 grudnia 2015. Poprŏwki tykały m.in. pōmiany trybu ôbioru prezydynta i dugości jego kadyncyje, kōmpetyncyje regyrōnku i kōmpozycyje Nŏrodnyj Grōmady. Gowōm państwa je prezydynt, ôbiyrany bez parlamynt na 7-latowõ kadyncyjõ, bez możebności reelekcyje. Władza ôrdōnkodŏwczŏ przinŏleży do jednoizbowej Nŏrodnyj Grōmady ô 5-latowyj kadyncyje - 105 deputowanych je ôbiyranych we wszeôbecnych ôbiorach. Władzã wykōnawczõ sprawuje regyrōnek na czole z prymierym, powołowanym bez prezydynta. Przed nowelizacyjōm, prezydynt bōł ôbiyrany we wszeôbecnych ôbiorach na 5-latowõ kadyncyjõ z możebnościōm jednyj reelekcyje. Nŏrodnŏ Grōmada rachowała 131 deputowanych, ôbiyranych na ôkres 4 lŏt. Piyrsze parlamyntarne ôbiory przekludzōne podle nowych receptōw, ôdbyły sie 2 kwietnia 2017 i zakōńczyły zwyciynstwym reskyrujōncyj Republikańskij Partyje Armynije, kerŏ dostała 49,17% głosōw. == Administracyjny tajlōng == [[Plik:ArmeniaNumbered.png|thumb|Prowincyje Armynije]] Krŏj potajlowany je na 10 prowincyje: # [[Aragacotn]] # [[Ararat (prowincyjŏ)|Ararat]] # [[Armawir (prowincyjŏ)|Armawir]] # [[Gegharkunik]] # [[Kotajk]] # [[Lorri]] # [[Szirak (prowincyjŏ)|Szirak]] # [[Sjunik]] # [[Tawusz]] # [[Wajoc Dzor]] # [[Erywań]] (stolica) {{Przipisy}} {{Azyjo}} [[Kategoryjo:Armyńijo| ]] 3f3c3k5dkrpe073yh892h40uuzwjcw5 0 14444 348427 330834 2022-08-09T06:46:34Z FMSky 19977 wikitext text/x-wiki {{Fusbalok infoszachtla | tło = | mjano = Andrés Iniesta | uobrozek = Andrés Iniesta (cropped).jpg | uopis uobrozka = Andrés Iniesta, [[Reprezentacyjo Szpańiji we fusbalu|Szpańijo]] 2017 | cołke mjano = Andrés Iniesta Luján<ref name="ai">[http://arxiu.fcbarcelona.cat/web/english/futbol/temporada_08-09/plantilla/jugadors/iniesta.html Andrés Iniesta Lujan profile] <nowiki>[23.08.13]</nowiki></ref> | rodzyńe = 11 moja 1984 | rodz plac = Feuntealbilla, {{fana|ESP}} [[Szpańijo]] | przidůmek = | pozycyjo = půmager | wyżka = 170 cm<ref name="ai" /> | waga = 65 kg<ref name="ai" /> | teroźńi klub = [[Vissel Kobe]] | nůmera = 8 | juńorske lota = | juńorske kluby = | seńůrske lota = | seńůrske kluby = | reprezentacyjo = {{fana|ESP}} [[Reprezentacyjo Szpańiji we fusbalu|Szpańijo]] 131 (13)<br />[[Plik:Flag of Catalonia.svg|20px]] [[Katalůńijo]] 2 (0) | rep lota = 2006-2018<br />2004-2005 | data szpile = reprezentacyjo - 23 luty 2020 | commons = Category:Andrés Iniesta | neczajta = }} '''Andrés Iniesta''' – (wym. [[IPA|anˈdɾes iˈnjesta luˈxan]], rodz. 11 moja 1984) – [[Szpańijo|szpanelski]] [[fusbalok]] na pozycyje [[půmager]]a. Sztyry rozy wygroł [[UEFA Champions League]] (2005/2006, 2008/2009, 2010/2011, 2015/2016), roz [[Mistrzostwo Śwjata]] (2010), a dwa rozy [[Mistrzostwo Ojropy]] (2008, 2012). Karjyra napoczůn kej juńůr we manszafće Albacete Balompié, a uod 2002 gro cołki czas we [[FC Barcelona|FC Barcelůńe]]. {{Przipisy}} {{DEFAULTSORT:Iniesta A}} [[Kategoryjo:Szpanelske fusbaloki]] [[Kategoryjo:Rodzyńi we 1984]] rj9dxbfyw976dqtilf8k7m4kxsgs8fr 0 72810 348426 348423 2022-08-09T03:35:54Z Lajsikonik 6 wikitext text/x-wiki {{Teroźne}} [[Plik:COVID-19-outbreak-timeline.gif|thumb|250px|Rozwůj pandymije - potwjerdzůne przipadki uod 12 styczńa do 29 lutygo 2020]] '''Pandymijo COVID-19''' - seryjo zachorowań na zakaźno ńymoc [[COVID-19]] kero je wywoływano bez wirusa [[SARS-CoV-2]]. Sztartła na miće grudńa 2019 we [[Chiny|chińskim]] mjeśće [[Wuhan]]. Na 8 śyrpńa 2022 zachorzało 590&nbsp;004&nbsp;119 ludźi a umrziło 6&nbsp;438&nbsp;396. Ńymoc je potwjyrdzůno we 228 państwach a terytoryjach<ref>[https://www.worldometers.info/coronavirus/ WorldOmeter]</ref>. Nojwjyncyj zarażůnych je we [[USA]], [[Indyje|Indyjach]], [[Francyjo|Francyji]], [[Brazylijo|Brazyliji]], [[Mjymcy|Mjymcach]], [[Wjelgo Brytańijo|Wjelgij Brytańiji]], [[Italijo|Italiji]], [[Połedńowo Koryjo|Połedńowyj Koryje]], [[Rusyjo|Rusyji]] a [[Turcyjo|Turcyji]]. Skirz pandymije ńykere kreje zawarły grańice lo uobcokrajowcůw, uograńiczůne sům loty fligrůma a zgromadzyńa. Zawarto szule, kina, tyjatry a muzyja. Uodwoływane sům imprezy kulturalne a szportowe. [[Mistrzostwa Ojropy we Fusbalu 2021|Ojro 2020]] a [[Letńe Uolimpijske Igrziska 2020]] uostały przełożůne na 2021 rok<ref>[https://www.uefa.com/uefaeuro-2020/news/025b-0ef35fa07210-adb80b5eb2e7-1000--uefa-postpones-euro-2020-by-12-months/ UEFA postpones EURO 2020 by 12 months] (we [[angelsko godka|angelskij godce]])</ref><ref>[https://www.bbc.co.uk/sport/athletics/52002474 Tokyo 2020: Olympics to be postponed until 2021, says IOC member] (we [[angelsko godka|angelskij godce]])</ref>. [[Ojrowizyjo 2020]] uodwołano<ref>[https://eurovision.tv/story/eurovision-2020-in-rotterdam-is-cancelled eurovision.tv]</ref>. {{Przipisy}} [[Kategoryjo:Pandymije]] [[Kategoryjo:Wydarzyńa 2019]] [[Kategoryjo:Wydarzyńa 2020]] [[Kategoryjo:Wydarzyńa 2021]] [[Kategoryjo:Wydarzyńa 2022]] 2fyfr4aqyw7z0pyr1m4ts0nmt3xfc6t 0 78691 348424 347824 2022-08-08T16:35:20Z CommonsDelinker 278 Kasowanie linku do zbioru [[:commons:Image:Flaszka_biyru_ôd_browaru_Bomonti.jpg|Flaszka_biyru_ôd_browaru_Bomonti.jpg]], bo używŏcz [[commons:User:Yann|Yann]] skasowoł go ze Commons wikitext text/x-wiki {{NowOrt}} '''Browar Bomonti we Kōnstantynopolu''' – bōł to piyrszy browar we [[Ôsmańske Impyrium|Ôsmańskim Impyrium]] kery produkowoł [[Bjyr|biyr]] modernymi metodami. Piyrszy moderny browar we Ôsmańskim Impyrium ôstoł założōny bez [[Szwajcaryjo|szwajcarskich]] bracikōw Bomonti we dzielnicy [[Stambuł|Kōnstantynopola]] [[Feriköy]] we roku [[1890]], atoli we [[1902]] roku przekludzili ôni swōj browar do inkszyj dzielnicy dystryktu [[Şişli]], kerŏ to je do dzisiej mianowana jako Bomonti, skuli dŏwnego browaru.<ref name=":0">{{Cytuj strōnã|url=http://www.levantineheritage.com/bomonti.htm|tytuł=View of the former Bomonti brewery of Constantinopole|data dostympu=2022.06.19|ôpublikowany=Levantine Heritage Foundation|jynzyk=en}}</ref> Chociŏż bracikowie Bomonti niy byli piyrszymi kerzi przedŏwali biyr we ôsmańskim Kōnstantynopolu, to byli ôni piyrszymi, kerzi we tym sztadzie założyli modernõ fabrikã a kōnkurowali ze markami biyru importowanymi do Ôsmańskigo Impyrium ze [[Zachodniŏ Ojropa|Zachodnij Ojropy]]. Wele browaru były tyż biyrowe zygrody, w kerych to kōnzumynty piyli biyr ôd bracikōw Bomonti. Piyrszy moderny browar we muzułmańskim Ôsmańskim Impyrium doł anfang nowyj kulturze szpasu we ôsmańskich [[Mjasto|sztadach]].<ref>{{Cytuj strōnã|url=https://www.winemag.com/2021/07/05/bomonti-beer-turkey-history/|tytuł=The Ottoman-Era Beer That Shapes Modern Turkey|autōr=Marianne Dhenin|data dostympu=2022.06.19|ôpublikowany=Wine Enthusiast|jynzyk=en}}</ref> We 1912 roku browar bracikōw Bomonti połōnczył sie ze [[Lōndōn|lōndōńskim]] browarnym sztamgyszeftym Nectar Brewery Company Limited, kery założōł swōj browar tyż we Kōnstantynopolu dziewiytnŏście lŏt po bracikach Bomonti we [[1909]] roku. Miano ôd nowego, browarnego sztamgyszeftu we Kōnstantynopolu to było Bomonti-Nectar Combined Beer Factories Company.<ref name=":0" /> [[Plik:Bomonti_Beer_Factory-Istanbul.jpg|mały|400x400px|Drugi browar ôd bracikōw Bomonti, kery powstoł we 1902]] {{Przipisy}} 5ld65mdni5n3sbbb3bmmcoswy1kw7o2