వికీపీడియా tewiki https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B1%8A%E0%B0%A6%E0%B0%9F%E0%B0%BF_%E0%B0%AA%E0%B1%87%E0%B0%9C%E0%B1%80 MediaWiki 1.39.0-wmf.25 first-letter మీడియా ప్రత్యేక చర్చ వాడుకరి వాడుకరి చర్చ వికీపీడియా వికీపీడియా చర్చ దస్త్రం దస్త్రంపై చర్చ మీడియావికీ మీడియావికీ చర్చ మూస మూస చర్చ సహాయం సహాయం చర్చ వర్గం వర్గం చర్చ వేదిక వేదిక చర్చ TimedText TimedText talk మాడ్యూల్ మాడ్యూల్ చర్చ Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk Topic 0 1355 3628170 3623693 2022-08-22T05:06:27Z యర్రా రామారావు 28161 కొన్ని ఎర్ర లింకులు కలిపాను wikitext text/x-wiki {{Short description|ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని జిల్లా}} {{Infobox settlement | name = అనంతపురం జిల్లా | native_name = | native_name_lang =[[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline =File:Penukonda fort.JPG | image_alt = [[పెనుకొండ]] కోట | image_caption = [[పెనుకొండ]] కోట | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = Anantapur in Andhra Pradesh (India).svg |coordinates = {{coord|14.7|77.59|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[రాయలసీమ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = ప్రధాన కార్యాలయం | seat = [[అనంతపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టరు]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 10205 | elevation_footnotes = | elevation_m = |population_total= 2241100 | population_as_of = 2011 |pop-growth= | population_rank = | population_density_km2 =auto | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 =[[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|ఆధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0( ) | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = [[భారత రాష్ట్రాల లింగ నిష్పత్తి|లింగ నిష్పత్తి]] | blank2_info_sec1 = | blank3_name_sec1 = [[అక్షరాస్యత]] | blank3_info_sec1 = | blank4_name_sec1 = పురుషుల అక్షరాస్యత | blank4_info_sec1 = | blank5_name_sec1 =స్త్రీల అక్షరాస్యత | blank5_info_sec1 = | blank6_name_sec1 =[[లోకసభ]] నియోజక వర్గం | blank6_info_sec1 = | blank1_name_sec2 = [[వాతావరణం]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[Precipitation (meteorology)|Precipitation]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website ={{URL|https://ananthapuramu.ap.gov.in/te/}} | footnotes = }} '''అనంతపురం జిల్లా''', [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలో ఒక జిల్లా. జిల్లా కేంద్రం [[అనంతపురం]]. 2022 లో ఈ జిల్లా ను విభజించి కొత్తగా [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] ఏర్పాటు చేశారు. ఈ ప్రాంతంలో వ్యవసాయం ప్రధానంగా వర్షాధారితం. ఇక్కడ పండించే ముఖ్య పంటలు [[వేరుశనగ]], [[వరి]], [[పత్తి]], [[జొన్న]], [[మిరప]], [[నువ్వులు]], [[చెరుకు]], [[పట్టు]]. ఇక్కడి ముఖ్యమైన పరిశ్రమలలో సున్నపురాయి, [[ఇనుము]], వజ్రాల త్రవ్వకం, ఆటోమొబైల్ వున్నాయి.{{maplink|type=shape}} == జిల్లా చరిత్ర == {{చారిత్రిక సమాచారం ఆవశ్యకం}} మొట్టమొదటగా ఈ ప్రదేశాన్ని [[అశోకుడు]] పాలించాడని తెలుస్తుంది. క్రీ.పూ.258 ప్రాంతంలో అశోకుడు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్టు తెలుస్తుంది. అశోకుడి తర్వాత నలలు ఏడవ శతాబ్దం ప్రాంతంలో ఈ ప్రాంతాన్ని [[మడకశిర]] తాలూకాలోని [[రత్నగిరి, రొల్ల|రత్నగిరి]] నుండి పాలించారు. ఆ తరువాత నొలంబులు అనంతపురం జిల్లాని తమ స్వాధీనం లోకి తెచ్చుకున్నారు. ఈ నొలంబులు పల్లవుల తెగకు చెందిన వారు. బళ్ళారి జిల్లా నుండి పాలిస్తున్న రాష్ట్రకూటులకు వీరు సామంతులు. [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]] వరకు వీరి రాజ్యం వ్యాపించి ఉందని తెలుస్తోంది. పదవ శతాబ్దంలో నొలంబులను జయించి అనంతపురం జిల్లాను గంగరాజులు స్వాధీనం చేసుకున్నారు. [[అమరసింహుడు]] వీరిలో ముఖ్యుడు. ఆపై [[తంజావూరు]] నుండి చోళులు వచ్చి వీళ్ళని జయించారు. పదవ శతాబ్దం నుండి పదకొండవ శతాబ్దం నడుమ పశ్చిమ చాళుక్యులు నైజాములోని [[కళ్యాణి]] నుండి ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించారు. ఆపై హోయసలులు, యాదవులు మొదలగు వారి తరువాతి శతాబ్ద కాలం ఈ జిల్లాను పాలించారు. తర్వాత [[ఢిల్లీ]] నుండి పరిపాలన చేస్తున్న [[అల్లావుద్దీన్ ఖిల్జీ]] దక్షిణ దేశంపై దండయాత్ర చేసాడు. అతని సేనాధిపతి మాలిక్ కాఫర్ వచ్చి హోసలులను, యాదవులను తరిమివేసాడు. 1310లో నైజాం రాజ్యంలో ఉన్న ఓరుగల్లులోని ద్వారసముద్రాన్ని కొల్లగొట్టి స్వాధీనం చేసుకున్నాక ప్రతాపరుద్రుడ్ని ఖైదీగా చేసి పట్టుకుపోయారు. ప్రతాపరుద్రుని ధనాగారానికి కాపలాగా ఉన్న [[హరిహరరాయలు]], బుక్కరాయలు లను కూడా బంధించి తీసుకుపోగా సుల్తాను వారిని కొంత సైన్యమిచ్చి తిరిగి కర్నాటక రాజ్యమునకు పంపివేసాడు. అలా తిరిగి వచ్చిన హరిహరబుక్కరాయలిరువురు విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించారు. 1258 నుండి పదహారో శతాబ్దం వరకూ విజయనగరాధీశుల పాలనలో ఈ జిల్లా ఉంది. బుక్కరాయల పేరు మీదుగా ఈ ప్రాంతంలో ఒక చెరువు త్రవ్వించిన కారణంగా [[బుక్కరాయసముద్రం]] అను పట్టణం ఏర్పడింది. ఈ ప్రాంతపు పట్టణానికి కర్ణాటకకు చెందిన వడియార్ వంశపు అనంతరసు అనే రాజు పేరు మీద అనంతపురము అనే పేరు వచ్చింది. 1677 లో ఈ ప్రాంతం మొగలుల పాలనలోకి వెళ్లింది. 1723 లో అసఫ్ జాహి వంశస్థులు దీనిని తమ పాలనలోనికి తెచ్చుకున్నారు. 1799 లో జరిగిన మైసూర్ యుద్ధంలో నిజాం నవాబు దీనిని స్వాదీనపరచు కున్నాడు. 1800 సంవత్సరంలో వచ్చిన సైన్య సహకార పద్ధతి కారణంగా నిజాం నవాబు దీన్ని బ్రిటిష్ వారికి ఇచ్చేశాడు. ఆ తర్వాత 1882 లో బ్రిటిష్ వారు ఈ జిల్లాను ఏర్పాటు చేశారు. అంతకు ముందు ఈ ప్రాంతం కర్ణాటక రాష్ట్రం బళ్ళారి జిల్లాలో భాగంగా ఉండేది. జిల్లా విస్తీర్ణంలో భాగంగా కడప జిల్లాలోని [[కదిరి]],[[మదిగుబ్బ]],[[నల్లమాడ]],[[నంబులిపులికుంట]],[[తలుపుల]],[[నల్లచెరువు]], [[ఓబులదేవరచెరువు]],[[తనకల్లు]],[[ఆమడగూరు]] మండలాలు 1910లో అనంతపురం జిల్లాలో కలిశాయి. తిరిగి బళ్ళారి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న [[రాయదుర్గం]], [[డి.హిరేహాల్]], [[కణేకల్లు]], [[బొమ్మనహళ్]], [[గుమ్మగట్ట]] ప్రాంతాలను అనంతపురం జిల్లాలో చేర్చి విస్తరించారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.sundarayya.org/pdf2/%E0%B0%85%E0%B0%A8%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%20%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%20%E0%B0%95%E0%B0%A5.pdf|author=కలవటాల జయరామారావు|title=అనంతపురం జిల్లా చరిత్ర|date=1928|website=|access-date=2014-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202831/http://www.sundarayya.org/pdf2/%E0%B0%85%E0%B0%A8%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%20%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%20%E0%B0%95%E0%B0%A5.pdf|archive-date=2016-03-04|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite wikisource | title= ఆంధ్ర విజ్ఞాన సర్వస్వం (ద్వితీయ సంపుటం)|editor=కొమర్రాజు లక్ష్మణరావు|date=1934|wslink=%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%9F:Andhravijnanasarvasvamupart2.pdf/10}}</ref> ===శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా ఏర్పాటు=== 2022 ఏప్రిల్ 4 న [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] ఏర్పాటుకు జిల్లా నుండి 29 మండలాలను విడదీశారు.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref name="andhrajyothy-1" /> == భౌగోళిక స్వరూపం == జిల్లా విస్తీర్ణం: 10,205 చ.కి.మీ <ref name="sakshi-1" /> <!-- అనంతపురం జిల్లాకు ఉత్తరాన [[కర్నూలు]] జిల్లా, తూర్పున [[వైఎస్ఆర్ జిల్లా]],[[కడప]], ఆగ్నేయమున [[చిత్తూరు]] జిల్లా, పశ్చిమాన, నైఋతిన [[కర్ణాటక]] రాష్ట్రము సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. జిల్లాకు ఉత్తరాన మధ్యభాగంలో పెద్ద పెద్ద నాపరాళ్ళ మయమైన ఎత్తైన మెలికలు తిరిగిన పీఠభూమి లేదా చిన్న పర్వతశ్రేణులతో నిండిఉన్నది. దక్షిణ భాగం ఎత్తైన కొండలమయమై ఇక్కడ పీఠభూమి సముద్రమట్టమునకు 2600 అడుగుల ఎత్తుకు చేరుకొనును. [[పెన్నా]], [[చిత్రావతి]], [[వేదవతి]], [[పాపాఘ్ని]], [[స్వర్ణముఖి]], [[తడకలూరు]] మొదలైన ఆరు నదులు జిల్లా గుండా ప్రవహిస్తున్నాయి. జిల్లాలో సంవత్సరానికి 381 మిల్లీమీటర్ల సగటు వర్షపాతం కురుస్తుంది. [[రాజస్థాన్]] లోని [[జైసల్మేర్ జిల్లా|జైసల్మేరు]] తరువాత దేశంలో అత్యల్ప వర్షపాతం కలిగిన జిల్లా ఇది. --> == జనాభా వివరాలు == 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 2022 లో సవరించిన హద్దులపు అనంతపురం జిల్లా జనాభా 22.411 లక్షలు.<ref name="sakshi-1"/> *[[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] జిల్లాలోని భాషలు. == రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాలు == భౌగోళికంగా జిల్లాను 3 రెవెన్యూ డివిజన్లుగాను,31 మండలాలుగా విభజించారు. గుంతకల్ రెవిన్యూ డివిజన్ కొత్తగా ఏర్పాటైంది.<ref name="andhrajyothy-1" >{{Cite web|url=https://m.andhrajyothy.com/telugunews/ap-news-andhradesh-mrgs-andhrapradesh-1822040408475599|title=సరికొత్త అనంత|date=2022-04-04|access-date=2022-04-18|website=ఆంధ్రజ్యోతి}}</ref> === మండలాలు === {{Overpass-turbo|http://overpass-turbo.eu/s/1eGt |అనంతపురం జిల్లా మండలాల పటం}} {{Div col|colwidth=12em|rules=yes|gap=2em}} # అనంతపురం రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] ## [[ఆత్మకూరు మండలం (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] ## [[కూడేరు మండలం|కూడేరు]] ## [[గార్లదిన్నె మండలం|గార్లదిన్నె]] ## [[తాడిపత్రి మండలం|తాడిపత్రి]] ## [[నార్పల మండలం|నార్పల]] ## [[పుట్లూరు మండలం|పుట్లూరు]] ## [[పెద్దపప్పూరు మండలం|పెద్దపప్పూరు]] ## [[బుక్కరాయసముద్రం మండలం|బుక్కరాయసముద్రం]] ## [[యల్లనూరు మండలం|యల్లనూరు]] ## [[రాప్తాడు మండలం|రాప్తాడు]] ## [[శింగనమల మండలం|శింగనమల]] # కల్యాణదుర్గం రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[కణేకల్లు మండలం|కణేకల్లు]] ## [[కళ్యాణదుర్గం మండలం|కళ్యాణదుర్గం]] ## [[కుందుర్పి మండలం|కుందుర్పి]] ## [[కంబదూరు మండలం|కంబదూరు]] ## [[గుమ్మగట్ట మండలం|గుమ్మగట్ట]] ## [[డి.హిరేహాల్ మండలం|డి.హిరేహాల్]] ## [[బెళుగుప్ప మండలం|బెళుగుప్ప]] ## [[బొమ్మనహళ్ మండలం|బొమ్మనహళ్]] ## [[రాయదుర్గం మండలం|రాయదుర్గం]] ## [[శెట్టూరు మండలం|శెట్టూరు]] # గుంతకల్ రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[ఉరవకొండ మండలం|ఉరవకొండ]] ## [[గుత్తి మండలం|గుత్తి]] ## [[గుంతకల్లు మండలం|గుంతకల్లు]] ## [[పామిడి మండలం|పామిడి]] ## [[పెద్దవడుగూరు మండలం|పెద్దవడుగూరు]] ## [[బ్రహ్మసముద్రం మండలం|బ్రహ్మసముద్రం]] ## [[యాడికి మండలం|యాడికి]] ## [[వజ్రకరూరు మండలం|వజ్రకరూరు]] ## [[విడపనకల్లు మండలం|విడపనకల్లు]] {{Div end}} * అనంతపురం జిల్లాలో మొత్తం 503 రెవిన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.<ref name="official">{{Cite web |title=అనంతపురం జిల్లా హోమ్ |url=https://ananthapuramu.ap.gov.in/te/|access-date=2022-04-20}}</ref> === నగరాలు, పట్టణాలు=== * నగరం:[[అనంతపురం]] * పట్టణాలు: # [[కళ్యాణదుర్గం]] # [[గుంతకల్]] # [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]] # [[తాడిపత్రి]] # [[రాయదుర్గం]] # [[పామిడి]] ==రాజకీయ విభాగాలు== ====లోకసభ నియోజకవర్గాలు==== # [[అనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అనంతపురం]] # [[హిందూపురం లోకసభ నియోజకవర్గం|హిందూపురం (పాక్షికం)]]: [[రాప్తాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో రాప్తాడు, అనంతపురం రూరల్, ఆత్మకూరు మండలాలు.<ref name="andhrajyothy-1"/> ====శాసనసభా నియోజక వర్గాలు ==== మొత్తం 8 శాసనసభ నియోజకవర్గాలు: # [[అనంతపురం అర్బన్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|అనంతపురం పట్టణ]] # [[ఉరవకొండ శాసనసభ నియోజకవర్గం|ఉరవకొండ]] # [[కళ్యాణదుర్గం శాసనసభ నియోజకవర్గం|కళ్యాణదుర్గం]] # [[గుంతకల్లు శాసనసభ నియోజకవర్గం|గుంతకల్లు]] # [[తాడిపత్రి శాసనసభ నియోజకవర్గం|తాడిపత్రి]] # [[రాప్తాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాప్తాడు (పాక్షికం)]]: రాప్తాడు, అనంతపురం మండలం (గ్రామీణ భాగం), ఆత్మకూరు మండలాలు ఈ జిల్లాలో వుండగా, కనగానపల్లి, చెన్నే కొత్తపల్లి, రామగిరి మండలాలు [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] లో వున్నవి <ref name="andhrajyothy-1"/> # [[రాయదుర్గం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాయదుర్గం]] # [[శింగనమల శాసనసభ నియోజకవర్గం|శింగనమల]] == రవాణా వ్యవస్థ == ===రహదారి సౌకర్యాలు=== [[జాతీయ రహదారి 44 (భారతదేశం)|NH-44]], [[జాతీయ రహదారి 42 (భారతదేశం)|NH-42]] జాతీయ రహదారులు జిల్లాలో అనంతపురం గుండా పోతున్నాయి. ===రైలు సౌకర్యాలు=== [[దక్షిణ మధ్య రైల్వే]]లో 3 వ పెద్ద డివిజన్ అయిన [[గుంతకల్లు]] ఈ జిల్లాలో ఉంది. ఇక్కడినుండి ప్రతి రోజు వేల సంఖ్యలో ప్రయాణిస్తూంటారు. ముంబై-చెన్నై ప్రధాన రైలు మార్గం గుంతకల్లు డివిజన్ గుండా వెళ్తుంది. అంతే కాకుండా గుంతకల్లు రైల్వే స్టేషను నుండి నాలుగు ప్రధాన రైలు మార్గాల ద్వారా ప్రయాణికుల రైళ్ళు వెళతాయి. ===విమానయాన సౌకర్యాలు=== 168 కిలోమీటర్ల దూరంలో [[బెంగుళూరు]] లోని [[దేవనహళ్ళి]] వద్ద అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం ఉంది. జిల్లాలో అనంతపూరుకు దక్షిణంగా 80 కిలోమీటర్ల దూరంలో గుత్త విమానయాన సేవలకు మాత్రమే పరిమితమైన [[శ్రీ సత్యసాయి విమానాశ్రయం|పుట్టపర్తి విమానాశ్రయం]] వుంది. == సంస్కృతి== *రాగి సంకటి, జొన్నరొట్టె ఎక్కువగా తీసుకుంటారు == పరిశ్రమలు == #[[యాడికి]], గత దశాబ్దకాలంగా [[ధర్మవరం]] తరువాత అతిపెద్ద పట్టు, జౌళి పరిశ్రమల కేంద్రంగా ప్రసిద్ధి గాంచింది. # జిల్లాలో గాలులు చాలా వేగంగా వీస్తూ ఉంటాయి. ముఖ్యంగా మే-సెప్టెంబరు కాలంలో గాలుల తీవ్రత చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఈ కాలాన్ని స్థానికంగా ''గాలికాలం'' అని అంటారు. అందుచేత పవన విద్యుత్తు కేంద్రాలు జిల్లాలో విస్తృతంగా ఏర్పాటయ్యాయి. రాష్ట్రంలోని మొత్తం స్థాపక శక్తిలో 75 శాతం ఒక్క అనంతపురం జిల్లాలోనే ఉంది. [[శింగనమల]], [[వజ్రకరూరు]] జిల్లాలోని కొన్ని ముఖ్య పవనవిద్యుత్కేంద్రాలు. # పారిశ్రామికపరంగా గ్రానైటును శుద్ధి చేయు పరిశ్రమ, సిమెంటు పరిశ్రమ, ఉక్కు కార్మాగారం, బీడీల పరిశ్రమ, మోటారు కారు (కియా) # జిల్లాలోని వజ్రకరూరు వజ్రాల వెలికితీతకు ప్రసిద్ధి. # సప్తగిరి కేంఫర్ (దక్షిణ భారతదేశంలోని అతి పెద్ద కర్పూరపు ఫ్యాక్టరీ ) == విద్యాసంస్థలు == అనంతపురం లోని [[దత్తమండల కళాశాల|గవర్న్‌మెంట్ ఆర్ట్స్ కాలేజిని]] 1916లో స్థాపించారు.[[సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్]], [[నీలం సంజీవరెడ్డి]], ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేసిన [[దామోదరం సంజీవయ్య]], [[కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి]] వంటి వ్యక్తులు ఈ కాలేజీలో చదివారు. ఉమ్మడి జిల్లాలో విద్యాసంస్థల వివరాలు: {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="2" | bgcolor="#DDEEAF" |సంఖ్య | bgcolor="#DDEEAF" |విద్యాసంస్థ | bgcolor="#DDEEAF" |వివరణ | bgcolor="#DDEEAF" |సంఖ్య |- bgcolor="#DDEECE" |1 |ప్రాథమిక పాఠశాలలు |ఆంగ్ల మాద్య పాఠశాలలు |3 |- bgcolor="#DDEECE" |2 | హైస్కూల్స్ | ప్రభుత్వ, ప్రవేట్ హైస్కూపాఠశాల రెసిడెన్షియల్ |7 |- bgcolor="#DDEECE" |3 |జూనియర్ కాలేజులు | బాలల, బాలబాలికల జూనియర్ |3 |- bgcolor="#DDEECE" |4 |కళాశాలలు |ప్రభుత్వ, ప్రైవేట్ కళాశాలలు |6 |- bgcolor="#DDEECE" |5 |ఉన్నతకళాశాలలు |ఎమ్ ఎస్ సి, పి జి, డిగ్రీ, పిజి కాలేజులు |4 |- bgcolor="#DDEECE" |6 |విశ్వవిద్యాలయాలు |కేంద్ర, జవహర్లాల్ |2 |- bgcolor="#DDEECE" |7 |మెడికల్ కాలేజీలు |ప్రభుత్వ మెడికల్ కాలేజ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |8 |ఫార్మసీ |రాఘవేంద్రా కాలేజ్ 1 |1 |- bgcolor="#DDEECE" |9 |ఇంజనీరింగ్ కాలేజీలు |ఇంజనీరింగ్ కాలేజీలు |4 |- bgcolor="#DDEECE" |10 |పోలీస్ ట్రైనింగ్ |పోలీస్ ట్రైనింగ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |11 |నర్సింగ్ |శ్రీ సాయీ నర్సింగ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |12 | ఇన్‌స్టిట్యూట్స్ | ఎజ్యుకేషనల్, టెక్నో డెవలప్మెంట్ ఇన్‌స్టిట్యూట్స్ |10 |- bgcolor="#DDEECE" |13 |టీచర్ ట్రైనింగ్ | సత్యసాయీ, లిటిల్ ఫ్లవర్ సంస్థలకు చెందినవి |2 |- bgcolor="#DDEECE" |14 | ఫిజియోథెరఫీ |కస్తూర్భా ఫిజియోథెరఫీ |1 |} == దర్శనీయ ప్రదేశాలు == {{ప్రధాన వ్యాసం|అనంతపురం జిల్లా పర్యాటకరంగం}} ===అనంతపురం జిల్లాలోని జైన క్షేత్రాలు=== * [[కొనకొండ్ల]] ఈ కొనకొండ్ల, అనంతపురం జిల్లా, వజ్రకరూరు మండలానికి చెందిన గ్రామం. శాసనపరంగాను జినకథనం పరంగాను చూస్తే కుందకుందాచార్యుడు కొనకొండ్ల దాపున గల కొండపై నివసించినట్లు బోధపడుతున్నది. ఇంద్రనంది శృతావతారం పద్మనంది అనే జినగురువు ఇక్కడ నివచించినట్లు తెలుస్తున్నది. దీని అసలు పేరు కుంద కుంద పురం, కుందకుందాచార్యుని అసలు పేరు పద్మనంది అనియు అక్కడ లభించన శాసనాల వలన తెలుస్తున్నది. ప్రస్తుతం ఇక్కడ జినావాశేషములన్నియు కొనకొండ్ల దాపునగల రససిద్ధుల గుట్టపై మనం ఇప్పటికీ చూడవచ్చును. ఇందులో కాయచ్చర్గ భంగిమ బాగా ప్రసిద్ధి చెందినది. నిటారుగా ఏ వంపులు లేకుండా నిలబడి రెండు చేతులను మోకాలివరకు తిన్నగా వ్రేలాడువేయు భంగిమను కాయచ్చర్గ భంగిమ అంటారు. జిన మతానుసారం ఋషభనాధుడు, నేమినాఢుడు, మహావీరుడు మినహా మిగిలిన 21 తీర్ధంకరులు ఈ భంగిమలోనే సిద్ధి పొందారు. ఇక్కడ సిద్దచక్రం చెక్కబడి ఉంది. * [[రాయదుర్గం]] రాయదుర్గం అంటే రాజాగారికోట. ఈ కోటదాటి ఉత్తరదిశగా 1 కి.మీ. పయనిస్తే మనకు శిద్ధుల గుట్ట కావవస్తుంది. ఇది అసలు జినక్షేత్రం. ఇది యాపనీయ శాఖకు చెందినది.యాపనీయులు జైనమతాచారాలన్నిటినీ సరళంచేసి సామాన్య ప్రజలకు సైతం ఆచరణయోగ్యంగా చేసేవారు.అటువంటి యాపనీయ సంఘమునకు చెందిన జినక్షేత్రం ఇది.జినులు స్త్రీలను మోక్షానికి అనర్హులుగా యెంచి వారిని జైనమతంలో చేర్చుకొనకపోతే యాపనీయులు స్త్రీలుకూడా మోక్షానికి అర్హులేఅని స్త్రీలకు జైనమతంలో ప్రవేశం కల్పించిరి. * [[కంబదూరు]] ఇది కల్యాణదుర్గంలో తాలూకాలోనిది.ఇక్కడ ఉన్న మల్లేశ్వరస్వామి దేవాలయం ఒకప్పటి జినాలయం. జైన వీరశైవ మత కలహాల తరుణంలో వీరశైవులు విజృంభించి ఇక్కడ ఉన్న జిన్నమతాన్ని ఛ్హిన్నాభిన్నం చేసిరి.అందుకే ఈ ఆలయంలో ఇంకా జినప్రతిమలు కనబడుతున్నవి.శిక్షరం పైన పరియం కాసానం (పద్మాసనం) లో ఉన్న జైనమునిని మనం చూడవచ్చును. ఇక్కడే ఉన్న అక్కమగుడి ఆలయాకృతినిబట్టి ఇదికూడా జినాలయం అని తెలియుచున్నది. * [[అమరాపురం]] ఈగ్రామం బాలేందు మలధారి అనే జినగురువుచే ప్రభావితమైనది.ఇతడు మూలసంఘము, దేశీయగుణము, పుస్తక్ గుఛ్చ, ఇనగలి బలికి చెందిన జిన సంఘారామానికి గురువు.జైనమతంలో కూడా బౌద్ధమతంలో వలే అనేక సంఘారామశాఖలు ఉన్నాయి. ప్రతి జినగురువును తెలిసేటప్పుడు ఆతని సంఘము, గుణము, గుఛ్ఛము విధిగా తెలుపవలెను.ఈ గ్రామం మొత్తం ఒకప్పటి జిన క్షేత్రం. * [[రత్నగిరి, రొల్ల|రత్నగిరి]] ఇది విజయనగర రాజుల కాలంలో పరసిద్ధిగాంచిన జినక్షేత్రం. ఇచ్చట శాంతినాధుని దేవాలయం ఉంది.ఇది చాలా పెద్దది.స్థానిక జైనులతో మరమ్మత్తులు చేయించుకొనబడింది.శాంతినాధుడు జైనుల 16వ తీర్ధంకరుడు. * [[తాడిపత్రి]] సా.శ. 12వ శతాబ్దంలో ఇది జైనుల క్షేత్రమని తెలియుచున్నది.సా.శ.1198లో ఉదయాదిత్యుడనే సామంత ప్రభువు ఇచ్చటగల చంద్రనాధ పార్స్వనాధ జినాలయానికి భూమిదానమిచినట్లు ఇక్కడ ఒక శాసనం ఉంది. * [[తగరకుంట]] సా.శ. 11-12వ శతాబ్దంలో ఇది జైనుల చంద్రప్రభువు తీర్ధంకరుడి క్షేత్రమని తెలియుచున్నది. ఆరవ చాళుక్య విక్రమదిత్యుడు రాజ్యం చేస్తున్న తరుణంలో ఆతని సామంతరాజు ఇక్కడ జినాలయమునకు భూమిని దానం చేసినట్లు ఇక్కడ లభించిన శాసనం తెలుపుచున్నది. * [[పెనుగొండ]] ఇది ప్రఖ్యాత జినక్షేత్రమని జినసారస్వతంలో కీర్తించబడింది.పైగా పెనుగొండ యావద్భారతంలో గల నాలుగు జినవిద్యాకేంద్రాలలో ఒకతిగా జిన కథన,ఉలు తెలుపుచున్నవి.మిగిలిన్ మూడు ఢిల్లీ, కొల్హాపూర్, జినకంచి.విజయనగర రాజుల పాలనలో కూడా పెనుగొండ జినక్షేత్రంగా ప్రసిద్ధి చెందినది. ఇక్కడ అజితనాధుని, పార్స్వనాధుని బసదులను లేదా జినాలయములు ఇప్పటికీ తెలుయుచున్నవి.అజితనాధుడు రెండవ తీర్ధంకరుడు. ఏనుగు ఆతని లాంచనము.పార్స్వనాధుడు 23వ తీర్ధంకరుడు. ఇచట కల అజితనాధ దేవాల్యం దక్షిణ శిఖరం కలిగి ఉంది.అంటే హిందూ దేవాలయాల శిఖరాలను పోలిన శిఖరాకృతి. ఈ అజితనాధ జినాలయం శీఖరం మార్పు జైనమతం చివరి దశలో జరిగి ఉండవచ్చును.అదియును విజయనగర రాజులలోనే ఈ మార్పు జైరిగి ఉండవచ్చును. ===ఇతరాలు=== * [[పెనుకొండ]]:(ఘనగిరి) హజారత్‌బాబా మసీదు (దర్గా), పెనుకొండ ప్రవేశంలో ఉన్న 14వ శతాబ్ధానికి చెందిన పెద్ద హనుమాన్ విగ్రహం, కోటగోడ, తిమ్మరుసు సమాధి, పెద్ద నరసింహస్వామి ఆలయం, కొండశిఖరం మీద ఉన్న కోనేరు, గగన్ మహాల్ (కృష్ణదేవరాయ వేసవి విడిది) * [[గుత్తి కోట]], [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]]: ఈ కోటలో సుమారు 101 దిగుడు బావులు ఉన్నాయి. * [[లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (పెన్న అహోబిలం)|లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]], [[పెన్న అహోబిళం]], [[ఉరవకొండ మండలం]] * '''శ్రీ రామలింగేశ్వరాలయం''',[[ఉరవకొండ మండలం]] [[జారుట్ల రాంపురం]]: ఈ ఆలయంలో శివలింగం నుండి సదా ఉత్తర దక్షిణాలుగా నీరు ప్రవహిస్తూఉండం ఒక ఆధ్యాత్మిక అద్భుతం. అందుకనే ఈ ఆలయాన్ని దక్షిణ కాశిగా పిలువబడుతుంది. ఈ ఆలయానికి ఒక పక్క పెద్ద కొండ, పెద్ద అడవి (500 ఎకరాలు పైగా విస్తరించి ఉంది) వెనుక పక్క పెన్నా నది ప్రహిస్తుంటుంది. అలాగే ఎమ్ పి ఆర్ ఆనకట్ట కూడా ఉంది. * '''శ్రీ నెట్టికంటి ఆంజనేయ స్వామి దేవస్థానం''', [[కసాపురం]], [[గుంతకల్లు మండలం]] == క్రీడా సౌకర్యాలు == * ది అనంతపుర్ స్పోర్ట్స్ విలేజ్ (ఎ ఎస్ వి) [[జాతీయ రహదారి 44 (భారతదేశం)|జాతీయ రహదారి 44]] పక్కగా ఉంది. ఇక్కడ ప్రధాన క్రీడా లక్ష్యాన్ని సాధించడానికి కావలసిన సదుపాయాలు ఉన్నాయి. స్పెయిన్ దేశ టెన్నిస్ క్రీడాకారుడైన రఫేల్ నాడల్ అనంతపురం లోని స్పోర్ట్స్ విల్లేజ్ లో నాడల్ టెన్నిస్ పాఠశాలను (ఎన్ టి ఎస్) స్థాపించాడు. ఇలాంటి పాఠశాల ప్రపంచంలో ఇదే మొదటిది. * 40 ఎకరాలలో ఏర్పాటు చేసిన అనంతపురం క్రికెట్ మైదానం అనంతపురంలో ఉంది. ===క్రీడల నిర్వహణ=== 1963-1964 లో ఇరానీ కప్పు, పలు బాస్కెట్ బాల్, బ్యాట్మింటన్ రంజీ ట్రోఫీ క్రీడలు అనంతపురంలో జరిగాయి. == జిల్లా ప్రముఖులు == * [[నీలం సంజీవరెడ్డి]]: పూర్వ [[భారత్|భారత]] [[రాష్ట్రపతి]], ఆంధ్రప్రదేశ్ [[ముఖ్యమంత్రి]] (రెండుమార్లు), [[లోక్‌సభ]] స్పీకరు (రెండుమార్లు), [[ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటు|ఆంధ్రరాష్ట్ర]] ఉపముఖ్యమంత్రి, కేంద్రమంత్రి * [[తరిమెల నాగిరెడ్డి]]: కమ్యూనిస్టు నాయకుడు, తాకట్టులో భారతదేశం పుస్తక రచయిత, పూర్వ లోక్‌సభ సభ్యుడు, * [[నందమూరి తారక రామారావు]]: పూర్వ ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి జిల్లాలోని [[హిందూపురం]] నియోజకవర్గం నుండి రాష్ట్ర [[శాసనసభ]]కు ప్రాతినిధ్యం వహించాడు. * [[కె. వి. రెడ్డి]]: తెలుగు సినీ దర్శకుడు * [[బళ్ళారి రాఘవ]]: ప్రముఖ రంగస్థల నటుడు * [[సత్య నాదెళ్ల|సత్య నాదెళ్ళ]]: మైక్రోసాఫ్ట్ కంపెనీ చీఫ్ ఎగ్జిక్యూటివ్ ఆఫీసర్ (CEO) * [[చల్లా కోదండరామ్]], హైకోర్టు న్యాయమూర్తి ==చిత్రమాలిక== <gallery widths="220" heights="200" caption="ఫొటో గ్యాలరీ"> దస్త్రం:Penukonda_fort.JPG| [[పెనుగొండ కోట|పెనుకొండ కోట]] దస్త్రం:Ananthapur ISKCON.jpg|ఇస్కాన్ ఆలయం, [[అనంతపురం]] దస్త్రం:Penna Ahobilam, Uravakonda, Anantapur (125425) Fotor.jpg| [[లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (పెన్న అహోబిలం)]] దస్త్రం:Gooty Fort.JPG|[[గుత్తి కోట]] </gallery> == మూలాలు == <references /> == బయటి లింకులు == {{వేదిక|రాయలసీమ|Rayalaseema.png}} {{Commons category|Anantapur district|అనంతపురం జిల్లా}} {{ఆంధ్ర ప్రదేశ్}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:రాయలసీమ]] [[వర్గం:అనంతపురం జిల్లా]] 0ym9kzujjbrgezcjrsqjld1bnkzh3qp 3628172 3628170 2022-08-22T05:08:05Z యర్రా రామారావు 28161 /* రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాలు */ wikitext text/x-wiki {{Short description|ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని జిల్లా}} {{Infobox settlement | name = అనంతపురం జిల్లా | native_name = | native_name_lang =[[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline =File:Penukonda fort.JPG | image_alt = [[పెనుకొండ]] కోట | image_caption = [[పెనుకొండ]] కోట | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = Anantapur in Andhra Pradesh (India).svg |coordinates = {{coord|14.7|77.59|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[రాయలసీమ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = ప్రధాన కార్యాలయం | seat = [[అనంతపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టరు]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 10205 | elevation_footnotes = | elevation_m = |population_total= 2241100 | population_as_of = 2011 |pop-growth= | population_rank = | population_density_km2 =auto | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 =[[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|ఆధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0( ) | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = [[భారత రాష్ట్రాల లింగ నిష్పత్తి|లింగ నిష్పత్తి]] | blank2_info_sec1 = | blank3_name_sec1 = [[అక్షరాస్యత]] | blank3_info_sec1 = | blank4_name_sec1 = పురుషుల అక్షరాస్యత | blank4_info_sec1 = | blank5_name_sec1 =స్త్రీల అక్షరాస్యత | blank5_info_sec1 = | blank6_name_sec1 =[[లోకసభ]] నియోజక వర్గం | blank6_info_sec1 = | blank1_name_sec2 = [[వాతావరణం]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[Precipitation (meteorology)|Precipitation]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website ={{URL|https://ananthapuramu.ap.gov.in/te/}} | footnotes = }} '''అనంతపురం జిల్లా''', [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలో ఒక జిల్లా. జిల్లా కేంద్రం [[అనంతపురం]]. 2022 లో ఈ జిల్లా ను విభజించి కొత్తగా [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] ఏర్పాటు చేశారు. ఈ ప్రాంతంలో వ్యవసాయం ప్రధానంగా వర్షాధారితం. ఇక్కడ పండించే ముఖ్య పంటలు [[వేరుశనగ]], [[వరి]], [[పత్తి]], [[జొన్న]], [[మిరప]], [[నువ్వులు]], [[చెరుకు]], [[పట్టు]]. ఇక్కడి ముఖ్యమైన పరిశ్రమలలో సున్నపురాయి, [[ఇనుము]], వజ్రాల త్రవ్వకం, ఆటోమొబైల్ వున్నాయి.{{maplink|type=shape}} == జిల్లా చరిత్ర == {{చారిత్రిక సమాచారం ఆవశ్యకం}} మొట్టమొదటగా ఈ ప్రదేశాన్ని [[అశోకుడు]] పాలించాడని తెలుస్తుంది. క్రీ.పూ.258 ప్రాంతంలో అశోకుడు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్టు తెలుస్తుంది. అశోకుడి తర్వాత నలలు ఏడవ శతాబ్దం ప్రాంతంలో ఈ ప్రాంతాన్ని [[మడకశిర]] తాలూకాలోని [[రత్నగిరి, రొల్ల|రత్నగిరి]] నుండి పాలించారు. ఆ తరువాత నొలంబులు అనంతపురం జిల్లాని తమ స్వాధీనం లోకి తెచ్చుకున్నారు. ఈ నొలంబులు పల్లవుల తెగకు చెందిన వారు. బళ్ళారి జిల్లా నుండి పాలిస్తున్న రాష్ట్రకూటులకు వీరు సామంతులు. [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]] వరకు వీరి రాజ్యం వ్యాపించి ఉందని తెలుస్తోంది. పదవ శతాబ్దంలో నొలంబులను జయించి అనంతపురం జిల్లాను గంగరాజులు స్వాధీనం చేసుకున్నారు. [[అమరసింహుడు]] వీరిలో ముఖ్యుడు. ఆపై [[తంజావూరు]] నుండి చోళులు వచ్చి వీళ్ళని జయించారు. పదవ శతాబ్దం నుండి పదకొండవ శతాబ్దం నడుమ పశ్చిమ చాళుక్యులు నైజాములోని [[కళ్యాణి]] నుండి ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించారు. ఆపై హోయసలులు, యాదవులు మొదలగు వారి తరువాతి శతాబ్ద కాలం ఈ జిల్లాను పాలించారు. తర్వాత [[ఢిల్లీ]] నుండి పరిపాలన చేస్తున్న [[అల్లావుద్దీన్ ఖిల్జీ]] దక్షిణ దేశంపై దండయాత్ర చేసాడు. అతని సేనాధిపతి మాలిక్ కాఫర్ వచ్చి హోసలులను, యాదవులను తరిమివేసాడు. 1310లో నైజాం రాజ్యంలో ఉన్న ఓరుగల్లులోని ద్వారసముద్రాన్ని కొల్లగొట్టి స్వాధీనం చేసుకున్నాక ప్రతాపరుద్రుడ్ని ఖైదీగా చేసి పట్టుకుపోయారు. ప్రతాపరుద్రుని ధనాగారానికి కాపలాగా ఉన్న [[హరిహరరాయలు]], బుక్కరాయలు లను కూడా బంధించి తీసుకుపోగా సుల్తాను వారిని కొంత సైన్యమిచ్చి తిరిగి కర్నాటక రాజ్యమునకు పంపివేసాడు. అలా తిరిగి వచ్చిన హరిహరబుక్కరాయలిరువురు విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించారు. 1258 నుండి పదహారో శతాబ్దం వరకూ విజయనగరాధీశుల పాలనలో ఈ జిల్లా ఉంది. బుక్కరాయల పేరు మీదుగా ఈ ప్రాంతంలో ఒక చెరువు త్రవ్వించిన కారణంగా [[బుక్కరాయసముద్రం]] అను పట్టణం ఏర్పడింది. ఈ ప్రాంతపు పట్టణానికి కర్ణాటకకు చెందిన వడియార్ వంశపు అనంతరసు అనే రాజు పేరు మీద అనంతపురము అనే పేరు వచ్చింది. 1677 లో ఈ ప్రాంతం మొగలుల పాలనలోకి వెళ్లింది. 1723 లో అసఫ్ జాహి వంశస్థులు దీనిని తమ పాలనలోనికి తెచ్చుకున్నారు. 1799 లో జరిగిన మైసూర్ యుద్ధంలో నిజాం నవాబు దీనిని స్వాదీనపరచు కున్నాడు. 1800 సంవత్సరంలో వచ్చిన సైన్య సహకార పద్ధతి కారణంగా నిజాం నవాబు దీన్ని బ్రిటిష్ వారికి ఇచ్చేశాడు. ఆ తర్వాత 1882 లో బ్రిటిష్ వారు ఈ జిల్లాను ఏర్పాటు చేశారు. అంతకు ముందు ఈ ప్రాంతం కర్ణాటక రాష్ట్రం బళ్ళారి జిల్లాలో భాగంగా ఉండేది. జిల్లా విస్తీర్ణంలో భాగంగా కడప జిల్లాలోని [[కదిరి]],[[మదిగుబ్బ]],[[నల్లమాడ]],[[నంబులిపులికుంట]],[[తలుపుల]],[[నల్లచెరువు]], [[ఓబులదేవరచెరువు]],[[తనకల్లు]],[[ఆమడగూరు]] మండలాలు 1910లో అనంతపురం జిల్లాలో కలిశాయి. తిరిగి బళ్ళారి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న [[రాయదుర్గం]], [[డి.హిరేహాల్]], [[కణేకల్లు]], [[బొమ్మనహళ్]], [[గుమ్మగట్ట]] ప్రాంతాలను అనంతపురం జిల్లాలో చేర్చి విస్తరించారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.sundarayya.org/pdf2/%E0%B0%85%E0%B0%A8%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%20%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%20%E0%B0%95%E0%B0%A5.pdf|author=కలవటాల జయరామారావు|title=అనంతపురం జిల్లా చరిత్ర|date=1928|website=|access-date=2014-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202831/http://www.sundarayya.org/pdf2/%E0%B0%85%E0%B0%A8%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%20%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%20%E0%B0%95%E0%B0%A5.pdf|archive-date=2016-03-04|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite wikisource | title= ఆంధ్ర విజ్ఞాన సర్వస్వం (ద్వితీయ సంపుటం)|editor=కొమర్రాజు లక్ష్మణరావు|date=1934|wslink=%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%9F:Andhravijnanasarvasvamupart2.pdf/10}}</ref> ===శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా ఏర్పాటు=== 2022 ఏప్రిల్ 4 న [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] ఏర్పాటుకు జిల్లా నుండి 29 మండలాలను విడదీశారు.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref name="andhrajyothy-1" /> == భౌగోళిక స్వరూపం == జిల్లా విస్తీర్ణం: 10,205 చ.కి.మీ <ref name="sakshi-1" /> <!-- అనంతపురం జిల్లాకు ఉత్తరాన [[కర్నూలు]] జిల్లా, తూర్పున [[వైఎస్ఆర్ జిల్లా]],[[కడప]], ఆగ్నేయమున [[చిత్తూరు]] జిల్లా, పశ్చిమాన, నైఋతిన [[కర్ణాటక]] రాష్ట్రము సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. జిల్లాకు ఉత్తరాన మధ్యభాగంలో పెద్ద పెద్ద నాపరాళ్ళ మయమైన ఎత్తైన మెలికలు తిరిగిన పీఠభూమి లేదా చిన్న పర్వతశ్రేణులతో నిండిఉన్నది. దక్షిణ భాగం ఎత్తైన కొండలమయమై ఇక్కడ పీఠభూమి సముద్రమట్టమునకు 2600 అడుగుల ఎత్తుకు చేరుకొనును. [[పెన్నా]], [[చిత్రావతి]], [[వేదవతి]], [[పాపాఘ్ని]], [[స్వర్ణముఖి]], [[తడకలూరు]] మొదలైన ఆరు నదులు జిల్లా గుండా ప్రవహిస్తున్నాయి. జిల్లాలో సంవత్సరానికి 381 మిల్లీమీటర్ల సగటు వర్షపాతం కురుస్తుంది. [[రాజస్థాన్]] లోని [[జైసల్మేర్ జిల్లా|జైసల్మేరు]] తరువాత దేశంలో అత్యల్ప వర్షపాతం కలిగిన జిల్లా ఇది. --> == జనాభా వివరాలు == 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 2022 లో సవరించిన హద్దులపు అనంతపురం జిల్లా జనాభా 22.411 లక్షలు.<ref name="sakshi-1"/> *[[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] జిల్లాలోని భాషలు. == రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాలు == భౌగోళికంగా జిల్లాను 3 రెవెన్యూ డివిజన్లుగాను,31 మండలాలుగా విభజించారు. గుంతకల్ రెవిన్యూ డివిజన్ కొత్తగా ఏర్పాటైంది.<ref name="andhrajyothy-1" >{{Cite web|url=https://m.andhrajyothy.com/telugunews/ap-news-andhradesh-mrgs-andhrapradesh-1822040408475599|title=సరికొత్త అనంత|date=2022-04-04|access-date=2022-04-18|website=ఆంధ్రజ్యోతి}}</ref> === మండలాలు === {{Overpass-turbo|http://overpass-turbo.eu/s/1eGt |అనంతపురం జిల్లా మండలాల పటం}} {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # అనంతపురం రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] ## [[ఆత్మకూరు మండలం (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] ## [[కూడేరు మండలం|కూడేరు]] ## [[గార్లదిన్నె మండలం|గార్లదిన్నె]] ## [[తాడిపత్రి మండలం|తాడిపత్రి]] ## [[నార్పల మండలం|నార్పల]] ## [[పుట్లూరు మండలం|పుట్లూరు]] ## [[పెద్దపప్పూరు మండలం|పెద్దపప్పూరు]] ## [[బుక్కరాయసముద్రం మండలం|బుక్కరాయసముద్రం]] ## [[యల్లనూరు మండలం|యల్లనూరు]] ## [[రాప్తాడు మండలం|రాప్తాడు]] ## [[శింగనమల మండలం|శింగనమల]] # కల్యాణదుర్గం రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[కణేకల్లు మండలం|కణేకల్లు]] ## [[కళ్యాణదుర్గం మండలం|కళ్యాణదుర్గం]] ## [[కుందుర్పి మండలం|కుందుర్పి]] ## [[కంబదూరు మండలం|కంబదూరు]] ## [[గుమ్మగట్ట మండలం|గుమ్మగట్ట]] ## [[డి.హిరేహాల్ మండలం|డి.హిరేహాల్]] ## [[బెళుగుప్ప మండలం|బెళుగుప్ప]] ## [[బొమ్మనహళ్ మండలం|బొమ్మనహళ్]] ## [[రాయదుర్గం మండలం|రాయదుర్గం]] ## [[శెట్టూరు మండలం|శెట్టూరు]] # గుంతకల్ రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[ఉరవకొండ మండలం|ఉరవకొండ]] ## [[గుత్తి మండలం|గుత్తి]] ## [[గుంతకల్లు మండలం|గుంతకల్లు]] ## [[పామిడి మండలం|పామిడి]] ## [[పెద్దవడుగూరు మండలం|పెద్దవడుగూరు]] ## [[బ్రహ్మసముద్రం మండలం|బ్రహ్మసముద్రం]] ## [[యాడికి మండలం|యాడికి]] ## [[వజ్రకరూరు మండలం|వజ్రకరూరు]] ## [[విడపనకల్లు మండలం|విడపనకల్లు]] {{Div end}} * అనంతపురం జిల్లాలో మొత్తం 503 రెవిన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.<ref name="official">{{Cite web |title=అనంతపురం జిల్లా హోమ్ |url=https://ananthapuramu.ap.gov.in/te/|access-date=2022-04-20}}</ref> === నగరాలు, పట్టణాలు=== * నగరం:[[అనంతపురం]] * పట్టణాలు: # [[కళ్యాణదుర్గం]] # [[గుంతకల్]] # [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]] # [[తాడిపత్రి]] # [[రాయదుర్గం]] # [[పామిడి]] ==రాజకీయ విభాగాలు== ====లోకసభ నియోజకవర్గాలు==== # [[అనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అనంతపురం]] # [[హిందూపురం లోకసభ నియోజకవర్గం|హిందూపురం (పాక్షికం)]]: [[రాప్తాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో రాప్తాడు, అనంతపురం రూరల్, ఆత్మకూరు మండలాలు.<ref name="andhrajyothy-1"/> ====శాసనసభా నియోజక వర్గాలు ==== మొత్తం 8 శాసనసభ నియోజకవర్గాలు: # [[అనంతపురం అర్బన్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|అనంతపురం పట్టణ]] # [[ఉరవకొండ శాసనసభ నియోజకవర్గం|ఉరవకొండ]] # [[కళ్యాణదుర్గం శాసనసభ నియోజకవర్గం|కళ్యాణదుర్గం]] # [[గుంతకల్లు శాసనసభ నియోజకవర్గం|గుంతకల్లు]] # [[తాడిపత్రి శాసనసభ నియోజకవర్గం|తాడిపత్రి]] # [[రాప్తాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాప్తాడు (పాక్షికం)]]: రాప్తాడు, అనంతపురం మండలం (గ్రామీణ భాగం), ఆత్మకూరు మండలాలు ఈ జిల్లాలో వుండగా, కనగానపల్లి, చెన్నే కొత్తపల్లి, రామగిరి మండలాలు [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] లో వున్నవి <ref name="andhrajyothy-1"/> # [[రాయదుర్గం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాయదుర్గం]] # [[శింగనమల శాసనసభ నియోజకవర్గం|శింగనమల]] == రవాణా వ్యవస్థ == ===రహదారి సౌకర్యాలు=== [[జాతీయ రహదారి 44 (భారతదేశం)|NH-44]], [[జాతీయ రహదారి 42 (భారతదేశం)|NH-42]] జాతీయ రహదారులు జిల్లాలో అనంతపురం గుండా పోతున్నాయి. ===రైలు సౌకర్యాలు=== [[దక్షిణ మధ్య రైల్వే]]లో 3 వ పెద్ద డివిజన్ అయిన [[గుంతకల్లు]] ఈ జిల్లాలో ఉంది. ఇక్కడినుండి ప్రతి రోజు వేల సంఖ్యలో ప్రయాణిస్తూంటారు. ముంబై-చెన్నై ప్రధాన రైలు మార్గం గుంతకల్లు డివిజన్ గుండా వెళ్తుంది. అంతే కాకుండా గుంతకల్లు రైల్వే స్టేషను నుండి నాలుగు ప్రధాన రైలు మార్గాల ద్వారా ప్రయాణికుల రైళ్ళు వెళతాయి. ===విమానయాన సౌకర్యాలు=== 168 కిలోమీటర్ల దూరంలో [[బెంగుళూరు]] లోని [[దేవనహళ్ళి]] వద్ద అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం ఉంది. జిల్లాలో అనంతపూరుకు దక్షిణంగా 80 కిలోమీటర్ల దూరంలో గుత్త విమానయాన సేవలకు మాత్రమే పరిమితమైన [[శ్రీ సత్యసాయి విమానాశ్రయం|పుట్టపర్తి విమానాశ్రయం]] వుంది. == సంస్కృతి== *రాగి సంకటి, జొన్నరొట్టె ఎక్కువగా తీసుకుంటారు == పరిశ్రమలు == #[[యాడికి]], గత దశాబ్దకాలంగా [[ధర్మవరం]] తరువాత అతిపెద్ద పట్టు, జౌళి పరిశ్రమల కేంద్రంగా ప్రసిద్ధి గాంచింది. # జిల్లాలో గాలులు చాలా వేగంగా వీస్తూ ఉంటాయి. ముఖ్యంగా మే-సెప్టెంబరు కాలంలో గాలుల తీవ్రత చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఈ కాలాన్ని స్థానికంగా ''గాలికాలం'' అని అంటారు. అందుచేత పవన విద్యుత్తు కేంద్రాలు జిల్లాలో విస్తృతంగా ఏర్పాటయ్యాయి. రాష్ట్రంలోని మొత్తం స్థాపక శక్తిలో 75 శాతం ఒక్క అనంతపురం జిల్లాలోనే ఉంది. [[శింగనమల]], [[వజ్రకరూరు]] జిల్లాలోని కొన్ని ముఖ్య పవనవిద్యుత్కేంద్రాలు. # పారిశ్రామికపరంగా గ్రానైటును శుద్ధి చేయు పరిశ్రమ, సిమెంటు పరిశ్రమ, ఉక్కు కార్మాగారం, బీడీల పరిశ్రమ, మోటారు కారు (కియా) # జిల్లాలోని వజ్రకరూరు వజ్రాల వెలికితీతకు ప్రసిద్ధి. # సప్తగిరి కేంఫర్ (దక్షిణ భారతదేశంలోని అతి పెద్ద కర్పూరపు ఫ్యాక్టరీ ) == విద్యాసంస్థలు == అనంతపురం లోని [[దత్తమండల కళాశాల|గవర్న్‌మెంట్ ఆర్ట్స్ కాలేజిని]] 1916లో స్థాపించారు.[[సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్]], [[నీలం సంజీవరెడ్డి]], ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేసిన [[దామోదరం సంజీవయ్య]], [[కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి]] వంటి వ్యక్తులు ఈ కాలేజీలో చదివారు. ఉమ్మడి జిల్లాలో విద్యాసంస్థల వివరాలు: {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="2" | bgcolor="#DDEEAF" |సంఖ్య | bgcolor="#DDEEAF" |విద్యాసంస్థ | bgcolor="#DDEEAF" |వివరణ | bgcolor="#DDEEAF" |సంఖ్య |- bgcolor="#DDEECE" |1 |ప్రాథమిక పాఠశాలలు |ఆంగ్ల మాద్య పాఠశాలలు |3 |- bgcolor="#DDEECE" |2 | హైస్కూల్స్ | ప్రభుత్వ, ప్రవేట్ హైస్కూపాఠశాల రెసిడెన్షియల్ |7 |- bgcolor="#DDEECE" |3 |జూనియర్ కాలేజులు | బాలల, బాలబాలికల జూనియర్ |3 |- bgcolor="#DDEECE" |4 |కళాశాలలు |ప్రభుత్వ, ప్రైవేట్ కళాశాలలు |6 |- bgcolor="#DDEECE" |5 |ఉన్నతకళాశాలలు |ఎమ్ ఎస్ సి, పి జి, డిగ్రీ, పిజి కాలేజులు |4 |- bgcolor="#DDEECE" |6 |విశ్వవిద్యాలయాలు |కేంద్ర, జవహర్లాల్ |2 |- bgcolor="#DDEECE" |7 |మెడికల్ కాలేజీలు |ప్రభుత్వ మెడికల్ కాలేజ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |8 |ఫార్మసీ |రాఘవేంద్రా కాలేజ్ 1 |1 |- bgcolor="#DDEECE" |9 |ఇంజనీరింగ్ కాలేజీలు |ఇంజనీరింగ్ కాలేజీలు |4 |- bgcolor="#DDEECE" |10 |పోలీస్ ట్రైనింగ్ |పోలీస్ ట్రైనింగ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |11 |నర్సింగ్ |శ్రీ సాయీ నర్సింగ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |12 | ఇన్‌స్టిట్యూట్స్ | ఎజ్యుకేషనల్, టెక్నో డెవలప్మెంట్ ఇన్‌స్టిట్యూట్స్ |10 |- bgcolor="#DDEECE" |13 |టీచర్ ట్రైనింగ్ | సత్యసాయీ, లిటిల్ ఫ్లవర్ సంస్థలకు చెందినవి |2 |- bgcolor="#DDEECE" |14 | ఫిజియోథెరఫీ |కస్తూర్భా ఫిజియోథెరఫీ |1 |} == దర్శనీయ ప్రదేశాలు == {{ప్రధాన వ్యాసం|అనంతపురం జిల్లా పర్యాటకరంగం}} ===అనంతపురం జిల్లాలోని జైన క్షేత్రాలు=== * [[కొనకొండ్ల]] ఈ కొనకొండ్ల, అనంతపురం జిల్లా, వజ్రకరూరు మండలానికి చెందిన గ్రామం. శాసనపరంగాను జినకథనం పరంగాను చూస్తే కుందకుందాచార్యుడు కొనకొండ్ల దాపున గల కొండపై నివసించినట్లు బోధపడుతున్నది. ఇంద్రనంది శృతావతారం పద్మనంది అనే జినగురువు ఇక్కడ నివచించినట్లు తెలుస్తున్నది. దీని అసలు పేరు కుంద కుంద పురం, కుందకుందాచార్యుని అసలు పేరు పద్మనంది అనియు అక్కడ లభించన శాసనాల వలన తెలుస్తున్నది. ప్రస్తుతం ఇక్కడ జినావాశేషములన్నియు కొనకొండ్ల దాపునగల రససిద్ధుల గుట్టపై మనం ఇప్పటికీ చూడవచ్చును. ఇందులో కాయచ్చర్గ భంగిమ బాగా ప్రసిద్ధి చెందినది. నిటారుగా ఏ వంపులు లేకుండా నిలబడి రెండు చేతులను మోకాలివరకు తిన్నగా వ్రేలాడువేయు భంగిమను కాయచ్చర్గ భంగిమ అంటారు. జిన మతానుసారం ఋషభనాధుడు, నేమినాఢుడు, మహావీరుడు మినహా మిగిలిన 21 తీర్ధంకరులు ఈ భంగిమలోనే సిద్ధి పొందారు. ఇక్కడ సిద్దచక్రం చెక్కబడి ఉంది. * [[రాయదుర్గం]] రాయదుర్గం అంటే రాజాగారికోట. ఈ కోటదాటి ఉత్తరదిశగా 1 కి.మీ. పయనిస్తే మనకు శిద్ధుల గుట్ట కావవస్తుంది. ఇది అసలు జినక్షేత్రం. ఇది యాపనీయ శాఖకు చెందినది.యాపనీయులు జైనమతాచారాలన్నిటినీ సరళంచేసి సామాన్య ప్రజలకు సైతం ఆచరణయోగ్యంగా చేసేవారు.అటువంటి యాపనీయ సంఘమునకు చెందిన జినక్షేత్రం ఇది.జినులు స్త్రీలను మోక్షానికి అనర్హులుగా యెంచి వారిని జైనమతంలో చేర్చుకొనకపోతే యాపనీయులు స్త్రీలుకూడా మోక్షానికి అర్హులేఅని స్త్రీలకు జైనమతంలో ప్రవేశం కల్పించిరి. * [[కంబదూరు]] ఇది కల్యాణదుర్గంలో తాలూకాలోనిది.ఇక్కడ ఉన్న మల్లేశ్వరస్వామి దేవాలయం ఒకప్పటి జినాలయం. జైన వీరశైవ మత కలహాల తరుణంలో వీరశైవులు విజృంభించి ఇక్కడ ఉన్న జిన్నమతాన్ని ఛ్హిన్నాభిన్నం చేసిరి.అందుకే ఈ ఆలయంలో ఇంకా జినప్రతిమలు కనబడుతున్నవి.శిక్షరం పైన పరియం కాసానం (పద్మాసనం) లో ఉన్న జైనమునిని మనం చూడవచ్చును. ఇక్కడే ఉన్న అక్కమగుడి ఆలయాకృతినిబట్టి ఇదికూడా జినాలయం అని తెలియుచున్నది. * [[అమరాపురం]] ఈగ్రామం బాలేందు మలధారి అనే జినగురువుచే ప్రభావితమైనది.ఇతడు మూలసంఘము, దేశీయగుణము, పుస్తక్ గుఛ్చ, ఇనగలి బలికి చెందిన జిన సంఘారామానికి గురువు.జైనమతంలో కూడా బౌద్ధమతంలో వలే అనేక సంఘారామశాఖలు ఉన్నాయి. ప్రతి జినగురువును తెలిసేటప్పుడు ఆతని సంఘము, గుణము, గుఛ్ఛము విధిగా తెలుపవలెను.ఈ గ్రామం మొత్తం ఒకప్పటి జిన క్షేత్రం. * [[రత్నగిరి, రొల్ల|రత్నగిరి]] ఇది విజయనగర రాజుల కాలంలో పరసిద్ధిగాంచిన జినక్షేత్రం. ఇచ్చట శాంతినాధుని దేవాలయం ఉంది.ఇది చాలా పెద్దది.స్థానిక జైనులతో మరమ్మత్తులు చేయించుకొనబడింది.శాంతినాధుడు జైనుల 16వ తీర్ధంకరుడు. * [[తాడిపత్రి]] సా.శ. 12వ శతాబ్దంలో ఇది జైనుల క్షేత్రమని తెలియుచున్నది.సా.శ.1198లో ఉదయాదిత్యుడనే సామంత ప్రభువు ఇచ్చటగల చంద్రనాధ పార్స్వనాధ జినాలయానికి భూమిదానమిచినట్లు ఇక్కడ ఒక శాసనం ఉంది. * [[తగరకుంట]] సా.శ. 11-12వ శతాబ్దంలో ఇది జైనుల చంద్రప్రభువు తీర్ధంకరుడి క్షేత్రమని తెలియుచున్నది. ఆరవ చాళుక్య విక్రమదిత్యుడు రాజ్యం చేస్తున్న తరుణంలో ఆతని సామంతరాజు ఇక్కడ జినాలయమునకు భూమిని దానం చేసినట్లు ఇక్కడ లభించిన శాసనం తెలుపుచున్నది. * [[పెనుగొండ]] ఇది ప్రఖ్యాత జినక్షేత్రమని జినసారస్వతంలో కీర్తించబడింది.పైగా పెనుగొండ యావద్భారతంలో గల నాలుగు జినవిద్యాకేంద్రాలలో ఒకతిగా జిన కథన,ఉలు తెలుపుచున్నవి.మిగిలిన్ మూడు ఢిల్లీ, కొల్హాపూర్, జినకంచి.విజయనగర రాజుల పాలనలో కూడా పెనుగొండ జినక్షేత్రంగా ప్రసిద్ధి చెందినది. ఇక్కడ అజితనాధుని, పార్స్వనాధుని బసదులను లేదా జినాలయములు ఇప్పటికీ తెలుయుచున్నవి.అజితనాధుడు రెండవ తీర్ధంకరుడు. ఏనుగు ఆతని లాంచనము.పార్స్వనాధుడు 23వ తీర్ధంకరుడు. ఇచట కల అజితనాధ దేవాల్యం దక్షిణ శిఖరం కలిగి ఉంది.అంటే హిందూ దేవాలయాల శిఖరాలను పోలిన శిఖరాకృతి. ఈ అజితనాధ జినాలయం శీఖరం మార్పు జైనమతం చివరి దశలో జరిగి ఉండవచ్చును.అదియును విజయనగర రాజులలోనే ఈ మార్పు జైరిగి ఉండవచ్చును. ===ఇతరాలు=== * [[పెనుకొండ]]:(ఘనగిరి) హజారత్‌బాబా మసీదు (దర్గా), పెనుకొండ ప్రవేశంలో ఉన్న 14వ శతాబ్ధానికి చెందిన పెద్ద హనుమాన్ విగ్రహం, కోటగోడ, తిమ్మరుసు సమాధి, పెద్ద నరసింహస్వామి ఆలయం, కొండశిఖరం మీద ఉన్న కోనేరు, గగన్ మహాల్ (కృష్ణదేవరాయ వేసవి విడిది) * [[గుత్తి కోట]], [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]]: ఈ కోటలో సుమారు 101 దిగుడు బావులు ఉన్నాయి. * [[లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (పెన్న అహోబిలం)|లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]], [[పెన్న అహోబిళం]], [[ఉరవకొండ మండలం]] * '''శ్రీ రామలింగేశ్వరాలయం''',[[ఉరవకొండ మండలం]] [[జారుట్ల రాంపురం]]: ఈ ఆలయంలో శివలింగం నుండి సదా ఉత్తర దక్షిణాలుగా నీరు ప్రవహిస్తూఉండం ఒక ఆధ్యాత్మిక అద్భుతం. అందుకనే ఈ ఆలయాన్ని దక్షిణ కాశిగా పిలువబడుతుంది. ఈ ఆలయానికి ఒక పక్క పెద్ద కొండ, పెద్ద అడవి (500 ఎకరాలు పైగా విస్తరించి ఉంది) వెనుక పక్క పెన్నా నది ప్రహిస్తుంటుంది. అలాగే ఎమ్ పి ఆర్ ఆనకట్ట కూడా ఉంది. * '''శ్రీ నెట్టికంటి ఆంజనేయ స్వామి దేవస్థానం''', [[కసాపురం]], [[గుంతకల్లు మండలం]] == క్రీడా సౌకర్యాలు == * ది అనంతపుర్ స్పోర్ట్స్ విలేజ్ (ఎ ఎస్ వి) [[జాతీయ రహదారి 44 (భారతదేశం)|జాతీయ రహదారి 44]] పక్కగా ఉంది. ఇక్కడ ప్రధాన క్రీడా లక్ష్యాన్ని సాధించడానికి కావలసిన సదుపాయాలు ఉన్నాయి. స్పెయిన్ దేశ టెన్నిస్ క్రీడాకారుడైన రఫేల్ నాడల్ అనంతపురం లోని స్పోర్ట్స్ విల్లేజ్ లో నాడల్ టెన్నిస్ పాఠశాలను (ఎన్ టి ఎస్) స్థాపించాడు. ఇలాంటి పాఠశాల ప్రపంచంలో ఇదే మొదటిది. * 40 ఎకరాలలో ఏర్పాటు చేసిన అనంతపురం క్రికెట్ మైదానం అనంతపురంలో ఉంది. ===క్రీడల నిర్వహణ=== 1963-1964 లో ఇరానీ కప్పు, పలు బాస్కెట్ బాల్, బ్యాట్మింటన్ రంజీ ట్రోఫీ క్రీడలు అనంతపురంలో జరిగాయి. == జిల్లా ప్రముఖులు == * [[నీలం సంజీవరెడ్డి]]: పూర్వ [[భారత్|భారత]] [[రాష్ట్రపతి]], ఆంధ్రప్రదేశ్ [[ముఖ్యమంత్రి]] (రెండుమార్లు), [[లోక్‌సభ]] స్పీకరు (రెండుమార్లు), [[ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటు|ఆంధ్రరాష్ట్ర]] ఉపముఖ్యమంత్రి, కేంద్రమంత్రి * [[తరిమెల నాగిరెడ్డి]]: కమ్యూనిస్టు నాయకుడు, తాకట్టులో భారతదేశం పుస్తక రచయిత, పూర్వ లోక్‌సభ సభ్యుడు, * [[నందమూరి తారక రామారావు]]: పూర్వ ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి జిల్లాలోని [[హిందూపురం]] నియోజకవర్గం నుండి రాష్ట్ర [[శాసనసభ]]కు ప్రాతినిధ్యం వహించాడు. * [[కె. వి. రెడ్డి]]: తెలుగు సినీ దర్శకుడు * [[బళ్ళారి రాఘవ]]: ప్రముఖ రంగస్థల నటుడు * [[సత్య నాదెళ్ల|సత్య నాదెళ్ళ]]: మైక్రోసాఫ్ట్ కంపెనీ చీఫ్ ఎగ్జిక్యూటివ్ ఆఫీసర్ (CEO) * [[చల్లా కోదండరామ్]], హైకోర్టు న్యాయమూర్తి ==చిత్రమాలిక== <gallery widths="220" heights="200" caption="ఫొటో గ్యాలరీ"> దస్త్రం:Penukonda_fort.JPG| [[పెనుగొండ కోట|పెనుకొండ కోట]] దస్త్రం:Ananthapur ISKCON.jpg|ఇస్కాన్ ఆలయం, [[అనంతపురం]] దస్త్రం:Penna Ahobilam, Uravakonda, Anantapur (125425) Fotor.jpg| [[లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (పెన్న అహోబిలం)]] దస్త్రం:Gooty Fort.JPG|[[గుత్తి కోట]] </gallery> == మూలాలు == <references /> == బయటి లింకులు == {{వేదిక|రాయలసీమ|Rayalaseema.png}} {{Commons category|Anantapur district|అనంతపురం జిల్లా}} {{ఆంధ్ర ప్రదేశ్}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:రాయలసీమ]] [[వర్గం:అనంతపురం జిల్లా]] htbm4k04a1bmlnjlmkeaymcrcrsvti4 3628184 3628172 2022-08-22T05:39:30Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Short description|ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని జిల్లా}} {{Infobox settlement | name = అనంతపురం జిల్లా | native_name = | native_name_lang =[[తెలుగు]] | other_name = | image_skyline =File:Penukonda fort.JPG | image_alt = [[పెనుకొండ]] కోట | image_caption = [[పెనుకొండ]] కోట | nickname = | map_alt = | map_caption = | image_map = Anantapur in Andhra Pradesh (India).svg |coordinates = {{coord|14.7|77.59|type:city|display=inline,title}} | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = [[భారత దేశం]] | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ప్రాంతం]] | subdivision_name2 = [[రాయలసీమ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = ప్రధాన కార్యాలయం | seat = [[అనంతపురం]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[జిల్లా కలెక్టరు]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | area_rank = | area_total_km2 = 10205 | elevation_footnotes = | elevation_m = |population_total= 2241100 | population_as_of = 2011 |pop-growth= | population_rank = | population_density_km2 =auto | population_demonym = | population_footnotes = <ref name="sakshi-1"/> | demographics_type1 =[[భాషలు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|ఆధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]] | demographics1_title2 = | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్|పిన్]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0( ) | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | blank2_name_sec1 = [[భారత రాష్ట్రాల లింగ నిష్పత్తి|లింగ నిష్పత్తి]] | blank2_info_sec1 = | blank3_name_sec1 = [[అక్షరాస్యత]] | blank3_info_sec1 = | blank4_name_sec1 = పురుషుల అక్షరాస్యత | blank4_info_sec1 = | blank5_name_sec1 =స్త్రీల అక్షరాస్యత | blank5_info_sec1 = | blank6_name_sec1 =[[లోకసభ]] నియోజక వర్గం | blank6_info_sec1 = | blank1_name_sec2 = [[వాతావరణం]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[Precipitation (meteorology)|Precipitation]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = | blank4_info_sec2 = | website ={{URL|https://ananthapuramu.ap.gov.in/te/}} | footnotes = }} '''అనంతపురం జిల్లా''', [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలో ఒక జిల్లా. జిల్లా కేంద్రం [[అనంతపురం]]. 2022 లో ఈ జిల్లా ను విభజించి కొత్తగా [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] ఏర్పాటు చేశారు. ఈ ప్రాంతంలో వ్యవసాయం ప్రధానంగా వర్షాధారితం. ఇక్కడ పండించే ముఖ్య పంటలు [[వేరుశనగ]], [[వరి]], [[పత్తి]], [[జొన్న]], [[మిరప]], [[నువ్వులు]], [[చెరుకు]], [[పట్టు]]. ఇక్కడి ముఖ్యమైన పరిశ్రమలలో సున్నపురాయి, [[ఇనుము]], వజ్రాల త్రవ్వకం, ఆటోమొబైల్ వున్నాయి.{{maplink|type=shape}} == జిల్లా చరిత్ర == {{చారిత్రిక సమాచారం ఆవశ్యకం}} మొట్టమొదటగా ఈ ప్రదేశాన్ని [[అశోకుడు]] పాలించాడని తెలుస్తుంది. క్రీ.పూ.258 ప్రాంతంలో అశోకుడు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్టు తెలుస్తుంది. అశోకుడి తర్వాత నలలు ఏడవ శతాబ్దం ప్రాంతంలో ఈ ప్రాంతాన్ని [[మడకశిర]] తాలూకాలోని [[రత్నగిరి, రొల్ల|రత్నగిరి]] నుండి పాలించారు. ఆ తరువాత నొలంబులు అనంతపురం జిల్లాని తమ స్వాధీనం లోకి తెచ్చుకున్నారు. ఈ నొలంబులు పల్లవుల తెగకు చెందిన వారు. బళ్ళారి జిల్లా నుండి పాలిస్తున్న రాష్ట్రకూటులకు వీరు సామంతులు. [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]] వరకు వీరి రాజ్యం వ్యాపించి ఉందని తెలుస్తోంది. పదవ శతాబ్దంలో నొలంబులను జయించి అనంతపురం జిల్లాను గంగరాజులు స్వాధీనం చేసుకున్నారు. [[అమరసింహుడు]] వీరిలో ముఖ్యుడు. ఆపై [[తంజావూరు]] నుండి చోళులు వచ్చి వీళ్ళని జయించారు. పదవ శతాబ్దం నుండి పదకొండవ శతాబ్దం నడుమ పశ్చిమ చాళుక్యులు నైజాములోని [[కళ్యాణి]] నుండి ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించారు. ఆపై హోయసలులు, యాదవులు మొదలగు వారి తరువాతి శతాబ్ద కాలం ఈ జిల్లాను పాలించారు. తర్వాత [[ఢిల్లీ]] నుండి పరిపాలన చేస్తున్న [[అల్లావుద్దీన్ ఖిల్జీ]] దక్షిణ దేశంపై దండయాత్ర చేసాడు. అతని సేనాధిపతి మాలిక్ కాఫర్ వచ్చి హోసలులను, యాదవులను తరిమివేసాడు. 1310లో నైజాం రాజ్యంలో ఉన్న ఓరుగల్లులోని ద్వారసముద్రాన్ని కొల్లగొట్టి స్వాధీనం చేసుకున్నాక ప్రతాపరుద్రుడ్ని ఖైదీగా చేసి పట్టుకుపోయారు. ప్రతాపరుద్రుని ధనాగారానికి కాపలాగా ఉన్న [[హరిహరరాయలు]], బుక్కరాయలు లను కూడా బంధించి తీసుకుపోగా సుల్తాను వారిని కొంత సైన్యమిచ్చి తిరిగి కర్నాటక రాజ్యమునకు పంపివేసాడు. అలా తిరిగి వచ్చిన హరిహరబుక్కరాయలిరువురు విజయనగర సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించారు. 1258 నుండి పదహారో శతాబ్దం వరకూ విజయనగరాధీశుల పాలనలో ఈ జిల్లా ఉంది. బుక్కరాయల పేరు మీదుగా ఈ ప్రాంతంలో ఒక చెరువు త్రవ్వించిన కారణంగా [[బుక్కరాయసముద్రం]] అను పట్టణం ఏర్పడింది. ఈ ప్రాంతపు పట్టణానికి కర్ణాటకకు చెందిన వడియార్ వంశపు అనంతరసు అనే రాజు పేరు మీద అనంతపురము అనే పేరు వచ్చింది. 1677 లో ఈ ప్రాంతం మొగలుల పాలనలోకి వెళ్లింది. 1723 లో అసఫ్ జాహి వంశస్థులు దీనిని తమ పాలనలోనికి తెచ్చుకున్నారు. 1799 లో జరిగిన మైసూర్ యుద్ధంలో నిజాం నవాబు దీనిని స్వాదీనపరచు కున్నాడు. 1800 సంవత్సరంలో వచ్చిన సైన్య సహకార పద్ధతి కారణంగా నిజాం నవాబు దీన్ని బ్రిటిష్ వారికి ఇచ్చేశాడు. ఆ తర్వాత 1882 లో బ్రిటిష్ వారు ఈ జిల్లాను ఏర్పాటు చేశారు. అంతకు ముందు ఈ ప్రాంతం కర్ణాటక రాష్ట్రం బళ్ళారి జిల్లాలో భాగంగా ఉండేది. జిల్లా విస్తీర్ణంలో భాగంగా కడప జిల్లాలోని [[కదిరి]],[[మదిగుబ్బ]],[[నల్లమాడ]],[[నంబులిపులికుంట]],[[తలుపుల]],[[నల్లచెరువు]], [[ఓబులదేవరచెరువు]],[[తనకల్లు]],[[ఆమడగూరు]] మండలాలు 1910లో అనంతపురం జిల్లాలో కలిశాయి. తిరిగి బళ్ళారి జిల్లాలో భాగంగా ఉన్న [[రాయదుర్గం]], [[డి.హిరేహాల్]], [[కణేకల్లు]], [[బొమ్మనహళ్]], [[గుమ్మగట్ట]] ప్రాంతాలను అనంతపురం జిల్లాలో చేర్చి విస్తరించారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.sundarayya.org/pdf2/%E0%B0%85%E0%B0%A8%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%20%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%20%E0%B0%95%E0%B0%A5.pdf|author=కలవటాల జయరామారావు|title=అనంతపురం జిల్లా చరిత్ర|date=1928|website=|access-date=2014-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304202831/http://www.sundarayya.org/pdf2/%E0%B0%85%E0%B0%A8%E0%B0%82%E0%B0%A4%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%B0%20%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%20%E0%B0%95%E0%B0%A5.pdf|archive-date=2016-03-04|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite wikisource | title= ఆంధ్ర విజ్ఞాన సర్వస్వం (ద్వితీయ సంపుటం)|editor=కొమర్రాజు లక్ష్మణరావు|date=1934|wslink=%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%9F:Andhravijnanasarvasvamupart2.pdf/10}}</ref> ===శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా ఏర్పాటు=== 2022 ఏప్రిల్ 4 న [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] ఏర్పాటుకు జిల్లా నుండి 29 మండలాలను విడదీశారు.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref name="andhrajyothy-1" /> == భౌగోళిక స్వరూపం == జిల్లా విస్తీర్ణం: 10,205 చ.కి.మీ <ref name="sakshi-1" /> <!-- అనంతపురం జిల్లాకు ఉత్తరాన [[కర్నూలు]] జిల్లా, తూర్పున [[వైఎస్ఆర్ జిల్లా]],[[కడప]], ఆగ్నేయమున [[చిత్తూరు]] జిల్లా, పశ్చిమాన, నైఋతిన [[కర్ణాటక]] రాష్ట్రము సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. జిల్లాకు ఉత్తరాన మధ్యభాగంలో పెద్ద పెద్ద నాపరాళ్ళ మయమైన ఎత్తైన మెలికలు తిరిగిన పీఠభూమి లేదా చిన్న పర్వతశ్రేణులతో నిండిఉన్నది. దక్షిణ భాగం ఎత్తైన కొండలమయమై ఇక్కడ పీఠభూమి సముద్రమట్టమునకు 2600 అడుగుల ఎత్తుకు చేరుకొనును. [[పెన్నా]], [[చిత్రావతి]], [[వేదవతి]], [[పాపాఘ్ని]], [[స్వర్ణముఖి]], [[తడకలూరు]] మొదలైన ఆరు నదులు జిల్లా గుండా ప్రవహిస్తున్నాయి. జిల్లాలో సంవత్సరానికి 381 మిల్లీమీటర్ల సగటు వర్షపాతం కురుస్తుంది. [[రాజస్థాన్]] లోని [[జైసల్మేర్ జిల్లా|జైసల్మేరు]] తరువాత దేశంలో అత్యల్ప వర్షపాతం కలిగిన జిల్లా ఇది. --> == జనాభా వివరాలు == 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం 2022 లో సవరించిన హద్దులపు అనంతపురం జిల్లా జనాభా 22.411 లక్షలు.<ref name="sakshi-1"/> *[[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] జిల్లాలోని భాషలు. == రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాలు == భౌగోళికంగా జిల్లాను 3 రెవెన్యూ డివిజన్లుగాను,31 మండలాలుగా విభజించారు. గుంతకల్ రెవిన్యూ డివిజన్ కొత్తగా ఏర్పాటైంది.<ref name="andhrajyothy-1" >{{Cite web|url=https://m.andhrajyothy.com/telugunews/ap-news-andhradesh-mrgs-andhrapradesh-1822040408475599|title=సరికొత్త అనంత|date=2022-04-04|access-date=2022-04-18|website=ఆంధ్రజ్యోతి}}</ref> === మండలాలు === {{Overpass-turbo|http://overpass-turbo.eu/s/1eGt |అనంతపురం జిల్లా మండలాల పటం}} {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # అనంతపురం రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] ## [[ఆత్మకూరు మండలం (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] ## [[కూడేరు మండలం|కూడేరు]] ## [[గార్లదిన్నె మండలం|గార్లదిన్నె]] ## [[తాడిపత్రి మండలం|తాడిపత్రి]] ## [[నార్పల మండలం|నార్పల]] ## [[పుట్లూరు మండలం|పుట్లూరు]] ## [[పెద్దపప్పూరు మండలం|పెద్దపప్పూరు]] ## [[బుక్కరాయసముద్రం మండలం|బుక్కరాయసముద్రం]] ## [[యల్లనూరు మండలం|యల్లనూరు]] ## [[రాప్తాడు మండలం|రాప్తాడు]] ## [[శింగనమల మండలం|శింగనమల]] # కల్యాణదుర్గం రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[కణేకల్లు మండలం|కణేకల్లు]] ## [[కళ్యాణదుర్గం మండలం|కళ్యాణదుర్గం]] ## [[కుందుర్పి మండలం|కుందుర్పి]] ## [[కంబదూరు మండలం|కంబదూరు]] ## [[గుమ్మగట్ట మండలం|గుమ్మగట్ట]] ## [[డి.హిరేహాల్ మండలం|డి.హిరేహాల్]] ## [[బెళుగుప్ప మండలం|బెళుగుప్ప]] ## [[బొమ్మనహళ్ మండలం|బొమ్మనహళ్]] ## [[రాయదుర్గం మండలం|రాయదుర్గం]] ## [[శెట్టూరు మండలం|శెట్టూరు]] # గుంతకల్ రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[ఉరవకొండ మండలం|ఉరవకొండ]] ## [[గుత్తి మండలం|గుత్తి]] ## [[గుంతకల్లు మండలం|గుంతకల్లు]] ## [[పామిడి మండలం|పామిడి]] ## [[పెద్దవడుగూరు మండలం|పెద్దవడుగూరు]] ## [[బ్రహ్మసముద్రం మండలం|బ్రహ్మసముద్రం]] ## [[యాడికి మండలం|యాడికి]] ## [[వజ్రకరూరు మండలం|వజ్రకరూరు]] ## [[విడపనకల్లు మండలం|విడపనకల్లు]] {{Div end}} * అనంతపురం జిల్లాలో మొత్తం 503 రెవిన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.<ref name="official">{{Cite web |title=అనంతపురం జిల్లా హోమ్ |url=https://ananthapuramu.ap.gov.in/te/|access-date=2022-04-20}}</ref> === నగరాలు, పట్టణాలు=== * నగరం:[[అనంతపురం]] * పట్టణాలు: # [[కళ్యాణదుర్గం]] # [[గుంతకల్]] # [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]] # [[తాడిపత్రి]] # [[రాయదుర్గం]] # [[పామిడి]] ==రాజకీయ విభాగాలు== ====లోకసభ నియోజకవర్గాలు==== # [[అనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం|అనంతపురం]] # [[హిందూపురం లోకసభ నియోజకవర్గం|హిందూపురం (పాక్షికం)]]: [[రాప్తాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం]] పరిధిలో రాప్తాడు, అనంతపురం రూరల్, ఆత్మకూరు మండలాలు.<ref name="andhrajyothy-1"/> ====శాసనసభా నియోజక వర్గాలు ==== మొత్తం 8 శాసనసభ నియోజకవర్గాలు: # [[అనంతపురం అర్బన్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|అనంతపురం పట్టణ]] # [[ఉరవకొండ శాసనసభ నియోజకవర్గం|ఉరవకొండ]] # [[కళ్యాణదుర్గం శాసనసభ నియోజకవర్గం|కళ్యాణదుర్గం]] # [[గుంతకల్లు శాసనసభ నియోజకవర్గం|గుంతకల్లు]] # [[తాడిపత్రి శాసనసభ నియోజకవర్గం|తాడిపత్రి]] # [[రాప్తాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాప్తాడు (పాక్షికం)]]: రాప్తాడు, అనంతపురం మండలం (గ్రామీణ భాగం), ఆత్మకూరు మండలాలు ఈ జిల్లాలో వుండగా, కనగానపల్లి, చెన్నే కొత్తపల్లి, రామగిరి మండలాలు [[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా]] లో వున్నవి <ref name="andhrajyothy-1"/> # [[రాయదుర్గం శాసనసభ నియోజకవర్గం|రాయదుర్గం]] # [[శింగనమల శాసనసభ నియోజకవర్గం|శింగనమల]] == రవాణా వ్యవస్థ == ===రహదారి సౌకర్యాలు=== [[జాతీయ రహదారి 44 (భారతదేశం)|NH-44]], [[జాతీయ రహదారి 42 (భారతదేశం)|NH-42]] జాతీయ రహదారులు జిల్లాలో అనంతపురం గుండా పోతున్నాయి. ===రైలు సౌకర్యాలు=== [[దక్షిణ మధ్య రైల్వే]]లో 3 వ పెద్ద డివిజన్ అయిన [[గుంతకల్లు]] ఈ జిల్లాలో ఉంది. ఇక్కడినుండి ప్రతి రోజు వేల సంఖ్యలో ప్రయాణిస్తూంటారు. ముంబై-చెన్నై ప్రధాన రైలు మార్గం గుంతకల్లు డివిజన్ గుండా వెళ్తుంది. అంతే కాకుండా గుంతకల్లు రైల్వే స్టేషను నుండి నాలుగు ప్రధాన రైలు మార్గాల ద్వారా ప్రయాణికుల రైళ్ళు వెళతాయి. ===విమానయాన సౌకర్యాలు=== 168 కిలోమీటర్ల దూరంలో [[బెంగుళూరు]] లోని [[దేవనహళ్ళి]] వద్ద అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం ఉంది. జిల్లాలో అనంతపూరుకు దక్షిణంగా 80 కిలోమీటర్ల దూరంలో గుత్త విమానయాన సేవలకు మాత్రమే పరిమితమైన [[శ్రీ సత్యసాయి విమానాశ్రయం|పుట్టపర్తి విమానాశ్రయం]] వుంది. == సంస్కృతి== *రాగి సంకటి, జొన్నరొట్టె ఎక్కువగా తీసుకుంటారు == పరిశ్రమలు == #[[యాడికి]], గత దశాబ్దకాలంగా [[ధర్మవరం]] తరువాత అతిపెద్ద పట్టు, జౌళి పరిశ్రమల కేంద్రంగా ప్రసిద్ధి గాంచింది. # జిల్లాలో గాలులు చాలా వేగంగా వీస్తూ ఉంటాయి. ముఖ్యంగా మే-సెప్టెంబరు కాలంలో గాలుల తీవ్రత చాలా ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఈ కాలాన్ని స్థానికంగా ''గాలికాలం'' అని అంటారు. అందుచేత పవన విద్యుత్తు కేంద్రాలు జిల్లాలో విస్తృతంగా ఏర్పాటయ్యాయి. రాష్ట్రంలోని మొత్తం స్థాపక శక్తిలో 75 శాతం ఒక్క అనంతపురం జిల్లాలోనే ఉంది. [[శింగనమల]], [[వజ్రకరూరు]] జిల్లాలోని కొన్ని ముఖ్య పవనవిద్యుత్కేంద్రాలు. # పారిశ్రామికపరంగా గ్రానైటును శుద్ధి చేయు పరిశ్రమ, సిమెంటు పరిశ్రమ, ఉక్కు కార్మాగారం, బీడీల పరిశ్రమ, మోటారు కారు (కియా) # జిల్లాలోని వజ్రకరూరు వజ్రాల వెలికితీతకు ప్రసిద్ధి. # సప్తగిరి కేంఫర్ (దక్షిణ భారతదేశంలోని అతి పెద్ద కర్పూరపు ఫ్యాక్టరీ ) == విద్యాసంస్థలు == అనంతపురం లోని [[దత్తమండల కళాశాల|గవర్న్‌మెంట్ ఆర్ట్స్ కాలేజిని]] 1916లో స్థాపించారు.[[సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్]], [[నీలం సంజీవరెడ్డి]], ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రిగా పనిచేసిన [[దామోదరం సంజీవయ్య]], [[కోట్ల విజయభాస్కరరెడ్డి]] వంటి వ్యక్తులు ఈ కాలేజీలో చదివారు. ఉమ్మడి జిల్లాలో విద్యాసంస్థల వివరాలు: {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="2" | bgcolor="#DDEEAF" |సంఖ్య | bgcolor="#DDEEAF" |విద్యాసంస్థ | bgcolor="#DDEEAF" |వివరణ | bgcolor="#DDEEAF" |సంఖ్య |- bgcolor="#DDEECE" |1 |ప్రాథమిక పాఠశాలలు |ఆంగ్ల మాద్య పాఠశాలలు |3 |- bgcolor="#DDEECE" |2 | హైస్కూల్స్ | ప్రభుత్వ, ప్రవేట్ హైస్కూపాఠశాల రెసిడెన్షియల్ |7 |- bgcolor="#DDEECE" |3 |జూనియర్ కాలేజులు | బాలల, బాలబాలికల జూనియర్ |3 |- bgcolor="#DDEECE" |4 |కళాశాలలు |ప్రభుత్వ, ప్రైవేట్ కళాశాలలు |6 |- bgcolor="#DDEECE" |5 |ఉన్నతకళాశాలలు |ఎమ్ ఎస్ సి, పి జి, డిగ్రీ, పిజి కాలేజులు |4 |- bgcolor="#DDEECE" |6 |విశ్వవిద్యాలయాలు |కేంద్ర, జవహర్లాల్ |2 |- bgcolor="#DDEECE" |7 |మెడికల్ కాలేజీలు |ప్రభుత్వ మెడికల్ కాలేజ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |8 |ఫార్మసీ |రాఘవేంద్రా కాలేజ్ 1 |1 |- bgcolor="#DDEECE" |9 |ఇంజనీరింగ్ కాలేజీలు |ఇంజనీరింగ్ కాలేజీలు |4 |- bgcolor="#DDEECE" |10 |పోలీస్ ట్రైనింగ్ |పోలీస్ ట్రైనింగ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |11 |నర్సింగ్ |శ్రీ సాయీ నర్సింగ్ |1 |- bgcolor="#DDEECE" |12 | ఇన్‌స్టిట్యూట్స్ | ఎజ్యుకేషనల్, టెక్నో డెవలప్మెంట్ ఇన్‌స్టిట్యూట్స్ |10 |- bgcolor="#DDEECE" |13 |టీచర్ ట్రైనింగ్ | సత్యసాయీ, లిటిల్ ఫ్లవర్ సంస్థలకు చెందినవి |2 |- bgcolor="#DDEECE" |14 | ఫిజియోథెరఫీ |కస్తూర్భా ఫిజియోథెరఫీ |1 |} == దర్శనీయ ప్రదేశాలు == {{ప్రధాన వ్యాసం|అనంతపురం జిల్లా పర్యాటకరంగం}} ===అనంతపురం జిల్లాలోని జైన క్షేత్రాలు=== * [[కొనకొండ్ల]] ఈ కొనకొండ్ల, అనంతపురం జిల్లా, వజ్రకరూరు మండలానికి చెందిన గ్రామం. శాసనపరంగాను జినకథనం పరంగాను చూస్తే కుందకుందాచార్యుడు కొనకొండ్ల దాపున గల కొండపై నివసించినట్లు బోధపడుతున్నది. ఇంద్రనంది శృతావతారం పద్మనంది అనే జినగురువు ఇక్కడ నివచించినట్లు తెలుస్తున్నది. దీని అసలు పేరు కుంద కుంద పురం, కుందకుందాచార్యుని అసలు పేరు పద్మనంది అనియు అక్కడ లభించన శాసనాల వలన తెలుస్తున్నది. ప్రస్తుతం ఇక్కడ జినావాశేషములన్నియు కొనకొండ్ల దాపునగల రససిద్ధుల గుట్టపై మనం ఇప్పటికీ చూడవచ్చును. ఇందులో కాయచ్చర్గ భంగిమ బాగా ప్రసిద్ధి చెందినది. నిటారుగా ఏ వంపులు లేకుండా నిలబడి రెండు చేతులను మోకాలివరకు తిన్నగా వ్రేలాడువేయు భంగిమను కాయచ్చర్గ భంగిమ అంటారు. జిన మతానుసారం ఋషభనాధుడు, నేమినాఢుడు, మహావీరుడు మినహా మిగిలిన 21 తీర్ధంకరులు ఈ భంగిమలోనే సిద్ధి పొందారు. ఇక్కడ సిద్దచక్రం చెక్కబడి ఉంది. * [[రాయదుర్గం]] రాయదుర్గం అంటే రాజాగారికోట. ఈ కోటదాటి ఉత్తరదిశగా 1 కి.మీ. పయనిస్తే మనకు శిద్ధుల గుట్ట కావవస్తుంది. ఇది అసలు జినక్షేత్రం. ఇది యాపనీయ శాఖకు చెందినది.యాపనీయులు జైనమతాచారాలన్నిటినీ సరళంచేసి సామాన్య ప్రజలకు సైతం ఆచరణయోగ్యంగా చేసేవారు.అటువంటి యాపనీయ సంఘమునకు చెందిన జినక్షేత్రం ఇది.జినులు స్త్రీలను మోక్షానికి అనర్హులుగా యెంచి వారిని జైనమతంలో చేర్చుకొనకపోతే యాపనీయులు స్త్రీలుకూడా మోక్షానికి అర్హులేఅని స్త్రీలకు జైనమతంలో ప్రవేశం కల్పించిరి. * [[కంబదూరు]] ఇది కల్యాణదుర్గంలో తాలూకాలోనిది.ఇక్కడ ఉన్న మల్లేశ్వరస్వామి దేవాలయం ఒకప్పటి జినాలయం. జైన వీరశైవ మత కలహాల తరుణంలో వీరశైవులు విజృంభించి ఇక్కడ ఉన్న జిన్నమతాన్ని ఛ్హిన్నాభిన్నం చేసిరి.అందుకే ఈ ఆలయంలో ఇంకా జినప్రతిమలు కనబడుతున్నవి.శిక్షరం పైన పరియం కాసానం (పద్మాసనం) లో ఉన్న జైనమునిని మనం చూడవచ్చును. ఇక్కడే ఉన్న అక్కమగుడి ఆలయాకృతినిబట్టి ఇదికూడా జినాలయం అని తెలియుచున్నది. * [[అమరాపురం]] ఈగ్రామం బాలేందు మలధారి అనే జినగురువుచే ప్రభావితమైనది.ఇతడు మూలసంఘము, దేశీయగుణము, పుస్తక్ గుఛ్చ, ఇనగలి బలికి చెందిన జిన సంఘారామానికి గురువు.జైనమతంలో కూడా బౌద్ధమతంలో వలే అనేక సంఘారామశాఖలు ఉన్నాయి. ప్రతి జినగురువును తెలిసేటప్పుడు ఆతని సంఘము, గుణము, గుఛ్ఛము విధిగా తెలుపవలెను.ఈ గ్రామం మొత్తం ఒకప్పటి జిన క్షేత్రం. * [[రత్నగిరి, రొల్ల|రత్నగిరి]] ఇది విజయనగర రాజుల కాలంలో పరసిద్ధిగాంచిన జినక్షేత్రం. ఇచ్చట శాంతినాధుని దేవాలయం ఉంది.ఇది చాలా పెద్దది.స్థానిక జైనులతో మరమ్మత్తులు చేయించుకొనబడింది.శాంతినాధుడు జైనుల 16వ తీర్ధంకరుడు. * [[తాడిపత్రి]] సా.శ. 12వ శతాబ్దంలో ఇది జైనుల క్షేత్రమని తెలియుచున్నది.సా.శ.1198లో ఉదయాదిత్యుడనే సామంత ప్రభువు ఇచ్చటగల చంద్రనాధ పార్స్వనాధ జినాలయానికి భూమిదానమిచినట్లు ఇక్కడ ఒక శాసనం ఉంది. * [[తగరకుంట]] సా.శ. 11-12వ శతాబ్దంలో ఇది జైనుల చంద్రప్రభువు తీర్ధంకరుడి క్షేత్రమని తెలియుచున్నది. ఆరవ చాళుక్య విక్రమదిత్యుడు రాజ్యం చేస్తున్న తరుణంలో ఆతని సామంతరాజు ఇక్కడ జినాలయమునకు భూమిని దానం చేసినట్లు ఇక్కడ లభించిన శాసనం తెలుపుచున్నది. * [[పెనుగొండ]] ఇది ప్రఖ్యాత జినక్షేత్రమని జినసారస్వతంలో కీర్తించబడింది.పైగా పెనుగొండ యావద్భారతంలో గల నాలుగు జినవిద్యాకేంద్రాలలో ఒకతిగా జిన కథన,ఉలు తెలుపుచున్నవి.మిగిలిన్ మూడు ఢిల్లీ, కొల్హాపూర్, జినకంచి.విజయనగర రాజుల పాలనలో కూడా పెనుగొండ జినక్షేత్రంగా ప్రసిద్ధి చెందినది. ఇక్కడ అజితనాధుని, పార్స్వనాధుని బసదులను లేదా జినాలయములు ఇప్పటికీ తెలుయుచున్నవి.అజితనాధుడు రెండవ తీర్ధంకరుడు. ఏనుగు ఆతని లాంచనము.పార్స్వనాధుడు 23వ తీర్ధంకరుడు. ఇచట కల అజితనాధ దేవాల్యం దక్షిణ శిఖరం కలిగి ఉంది.అంటే హిందూ దేవాలయాల శిఖరాలను పోలిన శిఖరాకృతి. ఈ అజితనాధ జినాలయం శీఖరం మార్పు జైనమతం చివరి దశలో జరిగి ఉండవచ్చును.అదియును విజయనగర రాజులలోనే ఈ మార్పు జైరిగి ఉండవచ్చును. ===ఇతరాలు=== * [[పెనుకొండ]]:(ఘనగిరి) హజారత్‌బాబా మసీదు (దర్గా), పెనుకొండ ప్రవేశంలో ఉన్న 14వ శతాబ్ధానికి చెందిన పెద్ద హనుమాన్ విగ్రహం, కోటగోడ, తిమ్మరుసు సమాధి, పెద్ద నరసింహస్వామి ఆలయం, కొండశిఖరం మీద ఉన్న కోనేరు, గగన్ మహాల్ (కృష్ణదేవరాయ వేసవి విడిది) * [[గుత్తి కోట]], [[గుత్తి (పట్టణం)|గుత్తి]]: ఈ కోటలో సుమారు 101 దిగుడు బావులు ఉన్నాయి. * [[లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (పెన్న అహోబిలం)|లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]], [[పెన్న అహోబిళం]], [[ఉరవకొండ మండలం]] * '''శ్రీ రామలింగేశ్వరాలయం''',[[ఉరవకొండ మండలం]] [[జారుట్ల రాంపురం]]: ఈ ఆలయంలో శివలింగం నుండి సదా ఉత్తర దక్షిణాలుగా నీరు ప్రవహిస్తూఉండం ఒక ఆధ్యాత్మిక అద్భుతం. అందుకనే ఈ ఆలయాన్ని దక్షిణ కాశిగా పిలువబడుతుంది. ఈ ఆలయానికి ఒక పక్క పెద్ద కొండ, పెద్ద అడవి (500 ఎకరాలు పైగా విస్తరించి ఉంది) వెనుక పక్క పెన్నా నది ప్రహిస్తుంటుంది. అలాగే ఎమ్ పి ఆర్ ఆనకట్ట కూడా ఉంది. * '''శ్రీ నెట్టికంటి ఆంజనేయ స్వామి దేవస్థానం''', [[కసాపురం]], [[గుంతకల్లు మండలం]] == క్రీడా సౌకర్యాలు == * ది అనంతపుర్ స్పోర్ట్స్ విలేజ్ (ఎ ఎస్ వి) [[జాతీయ రహదారి 44 (భారతదేశం)|జాతీయ రహదారి 44]] పక్కగా ఉంది. ఇక్కడ ప్రధాన క్రీడా లక్ష్యాన్ని సాధించడానికి కావలసిన సదుపాయాలు ఉన్నాయి. స్పెయిన్ దేశ టెన్నిస్ క్రీడాకారుడైన రఫేల్ నాడల్ అనంతపురం లోని స్పోర్ట్స్ విల్లేజ్ లో నాడల్ టెన్నిస్ పాఠశాలను (ఎన్ టి ఎస్) స్థాపించాడు. ఇలాంటి పాఠశాల ప్రపంచంలో ఇదే మొదటిది. * 40 ఎకరాలలో ఏర్పాటు చేసిన అనంతపురం క్రికెట్ మైదానం అనంతపురంలో ఉంది. ===క్రీడల నిర్వహణ=== 1963-1964 లో ఇరానీ కప్పు, పలు బాస్కెట్ బాల్, బ్యాట్మింటన్ రంజీ ట్రోఫీ క్రీడలు అనంతపురంలో జరిగాయి. == జిల్లా ప్రముఖులు == * [[నీలం సంజీవరెడ్డి]]: పూర్వ [[భారత్|భారత]] [[రాష్ట్రపతి]], ఆంధ్రప్రదేశ్ [[ముఖ్యమంత్రి]] (రెండుమార్లు), [[లోక్‌సభ]] స్పీకరు (రెండుమార్లు), [[ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటు|ఆంధ్రరాష్ట్ర]] ఉపముఖ్యమంత్రి, కేంద్రమంత్రి * [[తరిమెల నాగిరెడ్డి]]: కమ్యూనిస్టు నాయకుడు, తాకట్టులో భారతదేశం పుస్తక రచయిత, పూర్వ లోక్‌సభ సభ్యుడు, * [[నందమూరి తారక రామారావు]]: పూర్వ ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి జిల్లాలోని [[హిందూపురం]] నియోజకవర్గం నుండి రాష్ట్ర [[శాసనసభ]]కు ప్రాతినిధ్యం వహించాడు. * [[కె. వి. రెడ్డి]]: తెలుగు సినీ దర్శకుడు * [[బళ్ళారి రాఘవ]]: ప్రముఖ రంగస్థల నటుడు * [[సత్య నాదెళ్ల|సత్య నాదెళ్ళ]]: మైక్రోసాఫ్ట్ కంపెనీ చీఫ్ ఎగ్జిక్యూటివ్ ఆఫీసర్ (CEO) * [[చల్లా కోదండరామ్]], హైకోర్టు న్యాయమూర్తి ==చిత్రమాలిక== <gallery widths="220" heights="200" caption="ఫొటో గ్యాలరీ"> దస్త్రం:Penukonda_fort.JPG| [[పెనుగొండ కోట|పెనుకొండ కోట]] దస్త్రం:Ananthapur ISKCON.jpg|ఇస్కాన్ ఆలయం, [[అనంతపురం]] దస్త్రం:Penna Ahobilam, Uravakonda, Anantapur (125425) Fotor.jpg| [[లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (పెన్న అహోబిలం)]] దస్త్రం:Gooty Fort.JPG|[[గుత్తి కోట]] </gallery> == మూలాలు == <references /> == బయటి లింకులు == {{వేదిక|రాయలసీమ|Rayalaseema.png}} {{Commons category|Anantapur district|అనంతపురం జిల్లా}} {{ఆంధ్ర ప్రదేశ్}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:రాయలసీమ]] [[వర్గం:అనంతపురం జిల్లా]] jtfjcw2ktq9klw81dmwhg1no0kmzkwk 4 3902 3628189 3624606 2022-08-22T05:45:51Z రవిచంద్ర 3079 /* 34 వ వారం */ చిన్న మార్కప్ సవరణ wikitext text/x-wiki {{పాత చర్చల పెట్టె|[[/పాత విశేషాలు 1|1]]{{*}}[[/పాత విశేషాలు 2|2]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 3|3]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 4|4]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 5|5]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 6|6]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 7|7]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 8|8]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 9|9]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 10|10]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 11|11]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 12|12]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 13|13]]||వ్యాఖ్య = పాత విశేషాలు}} ఈ జాబితా మొదటి పేజిలోని మీకు తెలుసా? విభాగములో ఇప్పటిదాకా ప్రదర్శించిన వాక్యాల భాండాగారము. * మీరు ఏదైనా వికిపీడియా వ్యాసము చదువుతున్నపుడు మీకు ఆహా! అనిపించే విషయము ఏదైనా కనిపిస్తే ఇక్కడ దానిని చేర్చండి. బహుశా మీలాగే చాలా మందికి ఆ విషయము తెలిసి ఉండకపోవచ్చు. * ఈ భాండాగారములోనుండి ఒక సమయములో కేవలం మూడూ లేదా నాలుగింటిని మాత్రమే [[మూస:మీకు తెలుసా?1|ఈ మూస]]లో చేర్చండి. * వికీపీడియాలో వ్యాసాలు పూర్తవటం అని ఉండదు. ఎప్పుడూ ఎవరో ఒకరు వ్యాసాన్ని మెరుగుపరుస్తూనే ఉంటారు. అందుకని మీరు కొత్తగా తెలుసుకున్న విషయాలను ఎప్పటికప్పుడు ఇక్కడ చేర్చేయండి. అలాగే ఇక్కడా చేర్చిన విషయాలను దాయనవసరం లేదు. ---- === మీకు తెలుసా? === {| style="background-color: #fdffe7; border: 4px solid #FFD700;" |style="font-size:large; padding: 2px 2px 0 2px; height: 1.0em;" |<center>2022 సంవత్సరంలో వివిధ వారాలలో "మీకు తెలుసా!" వాక్యాలు</center> |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | <center><small>[[#01 వ వారం|01]]{{*}}[[#02 వ వారం|02]]{{*}}[[#03 వ వారం|03]]{{*}}[[#04 వ వారం|04]]{{*}}[[#05 వ వారం|05]]{{*}}[[#06 వ వారం|06]]{{*}}[[#07 వ వారం|07]]{{*}}[[#08 వ వారం|08]]{{*}}[[#09 వ వారం|09]]{{*}}[[#10 వ వారం|10]]{{*}}[[#11 వ వారం|11]]{{*}}[[#12 వ వారం|12]]{{*}}[[#13 వ వారం|13]]{{*}}[[#14 వ వారం|14]]{{*}}[[#15 వ వారం|15]]{{*}}[[#16 వ వారం|16]]{{*}}[[#17 వ వారం|17]]{{*}}[[#18 వ వారం|18]]{{*}}[[#19 వ వారం|19]]{{*}}[[#20 వ వారం|20]]{{*}}[[#21 వ వారం|21]]{{*}}[[#22 వ వారం|22]]{{*}}[[#23 వ వారం|23]]{{*}}[[#24 వ వారం|24]]{{*}}[[#25 వ వారం|25]]{{*}}[[#26 వ వారం|26]]{{*}}[[#27 వ వారం|27]]{{*}}[[#28 వ వారం|28]]{{*}}[[#29 వ వారం|29]]{{*}}[[#30 వ వారం|30]]{{*}}[[#31 వ వారం|31]]{{*}}[[#32 వ వారం|32]]{{*}}[[#33 వ వారం|33]]{{*}}[[#34 వ వారం|34]]{{*}}[[#35 వ వారం|35]]{{*}}[[#36 వ వారం|36]]{{*}}[[#37 వ వారం|37]]{{*}}[[#38 వ వారం|38]]{{*}}[[#39 వ వారం|39]]{{*}}[[#40 వ వారం|40]]{{*}}[[#41 వ వారం|41]]{{*}}[[#42 వ వారం|42]]{{*}}[[#43 వ వారం|43]]{{*}}[[#44 వ వారం|44]]{{*}}[[#45 వ వారం|45]]{{*}}[[#46 వ వారం|46]]{{*}}[[#47 వ వారం|47]]{{*}}[[#48 వ వారం|48]]{{*}}[[#49 వ వారం|49]]{{*}}[[#50 వ వారం|50]]{{*}}[[#51 వ వారం|51]]{{*}}[[#52 వ వారం|52]]</small></center> |} __NOTOC__ {{clear}} =2022 సంవత్సరంలోని వాక్యాలు= ==01 వ వారం== [[File:William Carey.jpg|right|70px|]] * ... బెంగాలులో విద్యావ్యాప్తి, భారతీయ భాషా సాహిత్యాలకు ఎనలేని సేవ చేసిన క్రైస్తవ ప్రచారకుడు '''[[విలియం కెరే]]''' అనీ! (చిత్రంలో) * ... తొలి తెలుగు ఇంజనీరు '''[[వీణం వీరన్న]]''' ధవళేశ్వరం ఆనకట్ట నిర్మాణంలో విశేష సేవ చేశాడనీ! * ... భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో భాగంగా జరిగిన '''[[కాకోరీ కుట్ర]]'''లో రైల్లో ఉన్న ఆంగ్లేయుల పన్నుల ధనాన్ని విప్లవ కారులు అపహరించారనీ! * ... '''[[సుచేతా కృపలానీ]]''' భారతదేశంలో తొలి మహిళా ముఖ్యమంత్రి అనీ! * ... '''[[భారత ప్రభుత్వ చట్టం 1919]]''' ఆంగ్లేయుల పాలనలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచేందుకు చేసిన చట్టమనీ! ==02 వ వారం== * ... '''[[గోపాల్‌దాస్ అంబైదాస్ దేశాయ్]]''' భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడిగా మారడం కోసం రాజ్యాన్ని వదులుకున్న మొట్టమొదటి రాజుగా పేరు పొందాడనీ! * ... భారతీయ పాప్ గాయని '''[[ఉషా ఉతుప్]]''' 2011 లో పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత అనీ! * ... భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ మాజీ ప్రధాన కార్యదర్శి అయిన '''[[గంగాధర్ అధికారి]]''' ఆల్బర్ట్ ఐన్‌స్టీన్ లాంటి శాస్త్రవేత్తల ఉపన్యాసాలకు హాజరయ్యేవాడనీ! * ... ఉత్తరాఖండ్ లోని '''[[పితోరాగఢ్]]''' నుంచి సహాయ నిరాకరణోద్యమం ప్రారంభమైందనీ! * ... ఇప్పటి దాకా '''[[మసాచుసెట్స్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ]]''' విశ్వవిద్యాలయానికి అనుబంధం ఉన్న 98 మంది నోబెల్ బహుమతి పొందిన వారనీ! ==03 వ వారం== * ... 1962 భారత చైనా యుద్ధ నేపథ్యంలో వచ్చిన '''[[హిమాలయన్ బ్లండర్ (పుస్తకం)|హిమాలయన్ బ్లండర్]]''' అనే పుస్తకాన్ని భారత ప్రభుత్వం నిషేధించిందనీ! * ... '''[[1990 మచిలీపట్నం తుఫాను]]''' ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విపరీతమైన ధన, ప్రాణ నష్టాన్ని కలగజేసిందనీ! * ... బంగ్లాదేశ్ లోని '''[[మహిలార సర్కార్ మఠం]]''' 200 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన పురాతన హిందూ దేవాలయం అనీ! * ... '''[[కాస్పియన్ సముద్రము]]''' ను ప్రపంచంలో అతిపెద్ద సరస్సు గానూ, పూర్తి స్థాయి సముద్రంగానూ భావిస్తారనీ! * ... శ్రీలంక లోని '''[[కాండీ నగరం]]''' ఆ దేశాన్ని పాలించిన పురాతన రాజుల చివరి రాజధాని అనీ! ==04 వ వారం== * ... పాకిస్థాన్ లోని '''[[హింగ్లాజ్ మాత దేవాలయం]]''' యాభై ఒక్క శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... చైనాలోని '''[[హువాంగ్షాన్ పర్వతం]]''' ముఖ్యమైన పర్యాటక ప్రాంతాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సర్దార్ రవీందర్ సింగ్]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో నగర మేయర్ గా ఎన్నికైన ఏకైక సిక్కు జాతీయుడనీ! * ... '''[[అట్లాంటా]]''' లోని విమానాశ్రయం ప్రపంచంలో అత్యంత రద్దీ కలిగిన విమానాశ్రయమనీ! * ... జబ్బులతో బాధ పడుతున్న వారినీ, వారి కుటుంబ జీవితాన్ని మెరుగుపరచడాన్ని '''[[పాలియేటివ్ కేర్]]''' అంటారనీ! ==05 వ వారం== * ... నేపాల్ లోని '''[[చిట్వాన్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా గుర్తింపు పొందిందనీ! * ... జపనీస్ సాంప్రదాయమైన షింటోయిజం లో పూజారిణులను '''[[మికో]]''' అంటారనీ! * ... నేపాల్ లోని '''[[భక్తపూర్]]''' పురాతన సంస్కృతికి ప్రాచుర్యం పొందినదనీ! * ... బాలీవుడ్ నటుడు ఆమిర్ ఖాన్ మాజీ భార్య '''[[కిరణ్ రావు]]''' వనపర్తి సంస్థానానికి చెందిన రాజకుటుంబీకురాలనీ! * ... మలేషియా లోని '''[[బటు గుహలు]]''' లో వెలసిన సుబ్రహ్మణ్య స్వామి ఆలయం ప్రఖ్యాత పుణ్యక్షేత్రమనీ! ==06 వ వారం== * ... '''[[హింద్రాఫ్]]''' మలేషియాలో హిందూ సమాజం హక్కులు కాపాడటానికి ఏర్పడ్డ సంస్థ అనీ! * ... చైనా లోని '''[[డేనియల్ సరస్సు]]''' లో లిథియం సమృద్ధిగా లభిస్తుందనీ! * ... పారిశ్రామికవేత్త '''[[మహేంద్రప్రసాద్]]''' అత్యంత సంపన్నమైన భారత పార్లమెంటు సభ్యుల్లో ఒకడిగా ఉన్నాడనీ! * ... '''[[షింటో మతం]]''' జపాన్ దేశంలో ఉద్భవించిన స్థానిక మతమనీ! * ... '''[[కాలిఘాట్ చిత్రకళ]]''' కలకత్తాలోని కాళికా దేవి ఆలయంలో ప్రారంభమైన ఒక చిత్రకళా ఉద్యమమనీ! ==07 వ వారం== * ... కార్తీకమాసం ముగిసిన తర్వాత వచ్చే పాడ్యమిని '''[[పోలి పాడ్యమి]]''' అంటారనీ! * ... చైనాలోని '''[[లెషన్ జెయింట్ బుద్ధ]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన బుద్ధుని రాతి విగ్రహం అనీ! * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[కుశాల్ కొన్వర్ శర్మ]]''' అస్సాం ఏనుగు వైద్యుడిగా పేరు గాంచాడనీ! * ... ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన, పెద్దదైన '''[[టిబెటన్ పీఠభూమి]]'''ని ప్రపంచ పైకప్పు అని పిలుస్తారనీ! * ... '''[[పడమటి సంధ్యారాగం]]''' తొంభైశాతం అమెరికాలోనే చిత్రీకరణ జరుపుకున్న తొలి తెలుగు చిత్రమనీ! ==08 వ వారం== * ... చైనాలోని '''[[మొగావో గుహలు]]''' వెయ్యి సంవత్సరాలకు పూర్వపు బౌద్ధ కళను ప్రతిబింబిస్తున్నాయనీ! * ... దక్షిణాఫ్రికాలో జాతి వివక్షకు వ్యతిరేకంగా పోరాడిన '''[[డెస్మండ్ టుటు]]''' నోబెల్ శాంతి బహుమతి అందుకున్నాడనీ! * ... ప్రపంచంలో సుమారు 20 కోట్లమంది '''[[దూరధమని వ్యాధి]]'''తో బాధ పడుతున్నారనీ! * ... నిజాం పాలనలో ఉన్న హైదరాబాదు రాష్ట్రాన్ని భారతదేశంలో విలీనం చేయడానికి ప్రభుత్వం చేపట్టిన సైనిక చర్యను '''[[ఆపరేషన్ పోలో]]''' అంటారనీ! * ... లండన్ లోని చారిత్రాత్మక '''[[వెస్ట్‌మినిస్టర్‌ సెంట్రల్‌హాలు]]''' రాబడి ప్రపంచ ధార్మిక కార్యక్రమాలకు వాడుతారనీ! ==09 వ వారం== * ... '''[[టెంపోరావు]]''' గా పేరు గాంచిన తెలుగు డిటెక్టివ్ రచయిత అసలు పేరు కూరపాటి రామచంద్రరావు అనీ! * ... '''[[భారత్ వికాస్ పరిషత్]]''' స్వామి వివేకానంద బోధనలు ఆదర్శంగా ఏర్పడ్డ సేవాసంస్థ అనీ! * ... '''[[అమలాపురం గ్రంథాలయం]]''' 68 ఏళ్ళకు పైగా నిర్వహించబడుతున్నదనీ! * ... '''[[లోకపల్లి సంస్థానం]]''' చివరి పాలకురాలు లక్ష్మమ్మను ఆ ప్రాంత ప్రజలు దేవతగా పూజిస్తారనీ! * ... కేరళ లోని '''[[కుంబలంగి]]''' దేశంలో తొలి శానిటరీ నాప్కిన్ రహిత ప్రాంతంగా పేరొందింది అనీ! ==10 వ వారం== * ... భారత మాజీ క్రికెటర్ '''[[మనోజ్‌ తివారి]]''' పశ్చిమ బెంగాల్ యువజన క్రీడాశాఖా మంత్రిగా పనిచేస్తున్నాడనీ! * ... శబరిమల అయ్యప్పస్వామి దేవస్థానానికి వెళ్ళే భక్తులు చాలామంది '''[[మకర జ్యోతి]]''' దర్శనానికి వెళతారనీ! * ... ఆన్‌లైన్ మీటింగ్ లు నిర్వహించగలిగే '''[[జూమ్ (సాఫ్ట్‌వేర్)|జూమ్]]''' ఉపకరణం కోవిడ్ మహమ్మారి సమయంలో గణనీయమైన పెరుగుదల సాధించిందనీ! * ... కోల్‌కత లోని '''[[నేతాజీ భవన్]]''' స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు సుభాష్ చంద్రబోస్ నివాస స్థానమనీ! * ... '''[[కంగానీ వ్యవస్థ]]''' బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ సమయంలో ఏర్పడ్డ కార్మిక నియామక వ్యవస్థ అనీ! ==11 వ వారం== * ... '''[[నాథ్ పాయ్]]''' గోవా విముక్తి ఉద్యమంలో ముఖ్యపాత్ర పోషించాడనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[స్వామినారాయణ దేవాలయం (అట్లాంటా)|స్వామి నారాయణ్ దేవాలయం]]''' ముప్ఫై ఎకరాల్లో విస్తరించి ఉన్న ప్రముఖ దేవాలయమనీ! * ... పాతరాతియుగం నుంచే '''[[శిలాగుహ చిత్రకళ]]''' విరాజిల్లిందనీ! * ... '''[[బ్రిటిషు భారతదేశంలో వెట్టి చాకిరీ వ్యవస్థ]]''' ద్వారా పదహారు లక్షలకు పైగా భారతీయులను శ్రామికులుగా వివిధ ఐరోపా దేశాలకు పంపించారనీ! * ... ఇస్కాన్ ద్వారా బహుళ ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చిన '''[[హరే కృష్ణ (మంత్రం)|హరేకృష్ణ మంత్రం]]''' కలి సంతరణోపనిషత్తులోనిదనీ! ==12 వ వారం== * ... విప్లవ నాయకుడు '''[[వీరపాండ్య కట్టబ్రహ్మన]]'''ను ఆంగ్లేయులు 39 సంవత్సరాల వయసులో ఉరితీశారనీ! * ... హైదరాబాదులోని '''[[తెలంగాణ సచివాలయం]]''' నవాబుల పరిపాలనా కాలంలో సైఫాబాద్ ప్యాలెస్ అనే పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందిన భవనం అనీ! * ... '''[[శ్రీ రామ జన్మభూమి తీర్థ క్షేత్ర]]''' అయోధ్యలో నూతనంగా నిర్మిస్తున్న రామాలయ నిర్మాణం కోసం ఏర్పాటు చేసిన ట్రస్టు అనీ! * ... బ్రిటిష్ వారు ప్రవేశపెట్టిన '''[[ద్విసభ్య నియోజకవర్గం]]''' పద్ధతిలో పార్లమెంటులో, వివిధ రాష్ట్ర శాసన సభలకు ఇద్దరు సభ్యులు ప్రాతినిథ్యం వహించేవారనీ! * ... '''[[ప్యూ రీసెర్చి సెంటర్]]''' వాషింగ్టన్ అమెరికాలోని నిష్పక్షపాత సామాజిక పరిశోధనా సంస్థ అనీ! ==13 వ వారం== * ... బహుభాషా గాయకుడు '''[[నరేష్ అయ్యర్‌]]''' కెరీర్ ప్రారంభించిన తొలి ఏడాదిలోనే జాతీయ పురస్కారం అందుకున్నాడనీ! * ... వాగ్గేయకారుడు '''[[సారంగపాణి]]''' జ్ఞాపకార్థం ప్రతి సంవత్సరం [[కార్వేటినగరం]]లో ఉత్సవాలు జరుగుతాయనీ! * ... '''[[ఆకాశవాణి కేంద్రం, హైదరాబాద్| ఆకాశవాణి హైదరాబాదు కేంద్రాన్ని]]''' మొదటగా నిజాం రాజులు డెక్కన్ రేడియో పేరుతో ప్రారంభించారనీ! * ... '''[[అక్షరాభ్యాసం]]''' అనేది తొలిసారి అక్షరాలు నేర్చుకునేందుకు పాటించే హిందూ సాంప్రదాయం అనీ! * ... నల్లమల అటవీ ప్రాంతంలో ఉన్న కాకతీయుల కాలం నాటి గోడను '''[[గ్రేట్‌ వాల్‌ ఆఫ్‌ తెలంగాణ]]''' అని పిలుస్తున్నారనీ! ==14 వ వారం== * ... '''[[బాబాసాహెబ్ ఆప్టే]]''' రాష్ట్రీయ స్వయం సేవక్ సంఘ్ మొదటి ప్రచారకుల్లో ఒకడనీ! * ... తాళ్ళపాక అన్నమాచార్య మనుమడు '''[[తాళ్ళపాక చినతిరుమలాచార్యుడు]]''' అష్ట భాషా చక్రవర్తి అని బిరుదు పొందినవాడు అనీ! * ... '''[[నాదిర్‌గుల్ ఎయిర్‌ఫీల్డ్]]''' నాగార్జున సాగర్ రహదారి ప్రాంతంలో ఉన్న పైలట్ శిక్షణా కేంద్రమనీ! * ... 1876-1878 సంవత్సరాల మధ్యలో '''[[దక్షిణ భారత కరువు 1876–1878|దక్షిణ భారతదేశంలో ఏర్పడ్డ కరువు]]''' సుమారు 55 లక్షల నుంచి కోటి మంది ప్రాణాలు బలిగొన్నదనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[సెంట్రల్ ఇండియానా హిందూ దేవాలయం]]''' ఇండియానాపోలిస్ లో ఏర్పాటుచేసిన మొదటి హిందూ దేవాలయం అనీ! ==15 వ వారం== * ... '''[[ఇ. సి. జార్జ్ సుదర్శన్]]''' పలుసార్లు నోబెల్ బహుమతికి నామినేట్ చేయబడ్డ భౌతిక శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[తుల్జా భవాని దేవాలయం]]''' గురించిన ప్రస్తావన [[స్కాంద పురాణము]]లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇక్రిశాట్‌]]''' అనేది భారతదేశం కేంద్రంగా పనిచేస్తున్న అంతర్జాతీయ వ్యవసాయ పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... తెలుగు రాష్ట్రాల్లో '''[[ఉపాధ్యాయ విద్య]]''' శిక్షణ కోసం ప్రతి జిల్లాకు ఒక శిక్షణా కేంద్రం ఉందనీ! * ... తంజావూరు సరస్వతీ గ్రంథాలయం వారు ప్రచురించిన '''[[రాజగోపాల విలాసము]]''' 17వ శతాబ్దానికి చెందిన రచన అనీ! ==16 వ వారం== * ... '''[[రమాకాంత్ అచ్రేకర్]]''' సచిన్ టెండూల్కర్ కు క్రికెట్ పాఠాలు నేర్పిన గురువనీ! * ... '''[[టిబెట్‌పై చైనా దురాక్రమణ]]''' తర్వాత ఆ దేశంలోని బౌద్ధాచార్యుడు [[దలైలామా]] ప్రవాసంలోకి వెళ్ళవలసి వచ్చిందనీ! * ... ఖగోళంలో గెలాక్సీలు, నక్షత్రాలు, గ్రహాల వంటివి '''[[ఎక్రీషన్]]''' అనే ప్రక్రియ ద్వారా ఏర్పడతాయనీ! * ... '''[[శ్రీ జడల రామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం]]'''లో లింగాన్ని పరశురాముడు ప్రతిష్టించినట్లు స్థలపురాణం చెబుతున్నదనీ! * ... '''[[ఘరియల్ మొసళ్లు|ఘరియల్ మొసళ్లను]]''' 4000 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన సింధు లోయ లో కనుగొన్నారనీ! ==17 వ వారం== * ... '''[[అరుంధతి నాగ్]]''' దివంగత కన్నడ నటుడు, దర్శకుడు అయిన శంకర్ నాగ్ సతీమణి అనీ! * ... టిబెట్ [[దలైలామా]]ను బౌద్ధదేవత '''[[అవలోకితేశ్వరుడు]]''' అవతారంగా భావిస్తారనీ! * ... 1832-33 సంవత్సరాల మధ్యలో గుంటూరు ప్రాంతాన్ని వణికించిన '''[[డొక్కల కరువు]]''' వల్ల సుమారు 2 లక్షలమందికి పైగా మరణించారనీ! * ... పర్యావరణానికి హాని కలిగించే గ్రీన్‌హౌస్ వాయువులను అత్యధికంగా వెలువరించే చైనా, అమెరికా దేశాలు పర్యావరణ పరిరక్షణకు ఉద్దేశించిన '''[[క్యోటో ఒప్పందం]]'''పై సంతకాలు చేయలేదనీ! * ... '''[[సంతాలి భాష]]''' భారతదేశంతో పాటు ఇతర సరిహద్దు దేశాలలో సుమారు 70 లక్షల మంది వాడుతున్నారనీ! ==18 వ వారం== * ... పంచాంగ కర్తగా పేరొందిన '''[[ములుగు రామలింగేశ్వర సిద్ధాంతి]]''' మునుపు మిమిక్రీ కళాకారుడిగా పనిచేశాడనీ! * ... '''[[బాండిట్‌ క్వీన్‌]]''' బందిపోటు రాణి [[ఫూలన్ దేవి]] జీవితం ఆధారంగా వచ్చిన హిందీ సినిమా అనీ! * ... పురాతన గ్రీకు తత్వ శాస్త్ర భావన అయిన '''[[స్టోయిసిజం]]''' ధార్మిక జీవనమే మానవుల సంతోషానికి మూలం అని బోధిస్తుందనీ! * ... '''[[దశరాజ యుద్ధం]]''' అనేది ఋగ్వేదంలో ప్రస్తావించబడిన ఒక యుద్ధం అనీ! * ... '''[[మహాబోధి విహార్]]''' గౌతమ బుద్ధుడు జ్ఞానోదయం పొందిన ప్రదేశంగా భావించబడుతుందనీ! ==19 వ వారం== * ... '''[[శ్రీ విరించి]]''' గా పేరుగాంచిన నల్లాన్ చక్రవర్తుల రామానుజాచారి కేంద్రసాహిత్య అకాడమీలో తెలుగు అనువాదకుడనీ! * ... బీహార్ లోని '''[[చండికా స్థాన్]]''' భారతదేశంలో 51 శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కొలామి భాష]]''' అత్యధికులు మాట్లాడే మధ్య ద్రావిడ భాష అనీ! * ... సా. శ 130 సంవత్సరంలో '''[[రోమన్ సామ్రాజ్యం]]''' లో క్రైస్తవ మతాన్ని అధికారిక మతంగా ప్రకటించారనీ! * ... '''[[మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి కేంద్రం]]''' తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాధికారులకు శిక్షణ కోసం ఏర్పాటు చేసిన సంస్థ అనీ! ==20 వ వారం== * ... '''[[మాధురి బర్త్వాల్]]''' ఆల్ ఇండియా రేడియోలో తొలి మహిళా స్వరకర్తగా పేరు గాంచిందనీ! * ... '''[[సత్యార్థ ప్రకాశము]]''' అనే గ్రంథాన్ని రచించినది [[స్వామి దయానంద సరస్వతి]] అనీ! * ... '''[[గుజరాత్ టైటాన్స్]]''' ఇండియన్ ప్రీమియర్ లీగ్ 2022 లో కొత్తగా ఏర్పడ్డ జట్టు అనీ! * ... '''[[ఆర్ట్ ఆఫ్ లివింగ్ ఫౌండేషన్]]''' 156 దేశాలకు పైగా కార్యాలయాలను కలిగి ఉందనీ! * ... '''[[పంజాబ్ లోక్ కాంగ్రెస్]]''' అనేది మాజీ కాంగ్రెస్ నాయకుడు అమరీందర్ సింగ్ ఏర్పాటు చేసిన కొత్త రాజకీయ పార్టీ అనీ! ==21 వ వారం== * ... '''[[విశ్వనాథనాయని స్థానాపతి]]''' మదురై నాయకర్ రాజులలో మొదటివాడనీ! * ... [[రాజగోపాలవిలాసము]] అనే గ్రంథాన్ని రచించినది '''[[చెంగల్వ కాళయ]]''' అనీ! * ... రష్యా ఉక్రెయిన్ యుద్ధంలో భారతీయ పౌరులను '''[[ఆపరేషన్ గంగా]]''' అనే పేరుతో భారతీయ ప్రభుత్వం రక్షించిందనీ! * ... గర్భాశయపు లోపలి మ్యూకర్ పొరను '''[[ఎండోమెట్రియమ్]]''' అంటారనీ! * ... '''[[కరీంనగర్ కేబుల్ బ్రిడ్జి]]''' 2021 సంవత్సరంలో అవుట్‌స్టాండింగ్ కాంక్రీట్ స్ట్రక్చర్ గా జాతీయ పురస్కారం అందుకుందనీ! ==22 వ వారం== * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[సుచేతా దలాల్]]''' భారతదేశంలో ఆర్థిక అక్షరాస్యత పెంపుకు కృషి చేస్తుందనీ! * ... '''[[ఈషా ఫౌండేషన్]]''' తమిళనాడులోని కోయంబత్తూరులో స్థాపించబడిన ఆధ్యాత్మిక సంస్థ అనీ! * ... '''[[సెల్ఫీ ఆఫ్ సక్సెస్]]''' తెలంగాణాకు చెందిన ఐఎఎస్ అధికారి బుర్రా వెంకటేశం రచించిన ప్రజాదరణ పొందిన పుస్తకమనీ! * ... '''[[ఎర్త్ అవర్]]''' గ్లోబల్ వార్మింగ్ మీద అవగాహన కోసం ప్రతి సంవత్సరం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పాటిస్తారనీ! * ... దీపావళి సందర్భంగా ఆదివాసీలు '''[[దండారి పండుగ]]''' జరుపుకుంటారనీ! ==23 వ వారం== * ... మాజీ రిజర్వ్ బ్యాంకు గవర్నర్ '''[[పి.సి. భట్టాచార్య]]''' ప్రైవేటు బ్యాంకులను జాతీయం చేయడాన్ని వ్యతిరేకించాడనీ! * ... '''[[నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డ్రామా]]''' భారత ప్రభుత్వ సాంస్కృతిక మంత్రిత్వ శాఖ పరిధిలోని ఒక స్వయంప్రతిపత్త సంస్థ అనీ! * ... '''[[శతక కవుల చరిత్రము]]''' తెలుగులో శతకాలు రచించిన కవుల జీవిత చరిత్రలు గ్రంథస్తం చేసిన పుస్తకం అనీ! * ... '''[[నగారా (వాయిద్యం)|నగారా]]''' వాయిద్యాన్ని పంజాబీ, రాజస్థానీ జానపద సంగీతంలో ఎక్కువగా వాడతారనీ! * ... కాంచీపురంలోని '''[[జురహరేశ్వర్ దేవాలయం (కాంచీపురం)|జురహరేశ్వర దేవాలయం]]''' లో శివుడు వ్యాధులను నయం చేసే దేవుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడనీ! ==24 వ వారం== * ... '''[[మామిడాల జగదీశ్ కుమార్]]''' యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్ నూతన ఛైర్మన్ గా నియమితుడయ్యాడనీ! * ... '''[[ఆలంపూర్ జోగులాంబ దేవాలయం]]''' పద్దెనిమిది మహాశక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... 1831 లో జరిగిన '''[[బాలాకోట్ యుద్ధం]]''' లో సిక్కులు విజయం సాధించి తమ సామ్రాజ్యాన్ని ఆఫ్ఘనిస్తాన్ వరకు విస్తరించారనీ! * ... '''[[వన విహార్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' మధ్యప్రదేశ్ లోని భోపాల్ లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇంప్రెషనిజం]]''' అనేది ఫ్రాన్సులో ప్రారంభమైన చిత్రకళా ఉద్యమం అనీ! ==25 వ వారం== * ... మరణానంతరం ఆస్కార్ అవార్డు నామినేషన్ పొందిన తొలి నటుడు '''[[జేమ్స్ డీన్]]''' అనీ! * ... '''[[గురుగ్రామ్ భీం కుండ్]]''' ద్రోణాచార్యుడు పాండవులకు విలువిద్య నేర్పిన స్థలంగా భావిస్తారనీ! * ... భారతదేశాన్ని ఫ్రెంచి పాలననుంచి విముక్తి చేయడంలో భాగంగా '''[[నిజాం దళం]]''' ఏర్పడిందనీ! * ... '''[[మైత్రి (పరిశోధన కేంద్రం)|మైత్రి]]''' అనేది అంటార్కిటిక్ మీద పరిశోధనకు భారతదేశం ఏర్పాటు చేసిన శాశ్వత పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... '''[[నోహ్కలికై జలపాతం]]''' భారతదేశంలో ఎత్తైన జలపాతాల్లో ఒకటనీ! ==26 వ వారం== * ...భారతదేశంలో ఆంగ్ల విద్యాబోధనకు పునాది వేసిన '''[[థామస్ బాబింగ్టన్ మెకాలే]]''' భారతీయ శిక్షాస్మృతి సృష్టికర్త అనీ! * ... చరిత్రకారుడు '''[[కె.ఎస్.లాల్]]''' భారతదేశపు మధ్యయుగపు చరిత్రపై విస్తృత పరిశోధనలు చేశాడనీ! * ... హిందూ సాంప్రదాయంలో '''[[ప్రదోష]]''' సమయం శివుని పూజకు అనుకూల సమయంగా భావిస్తారనీ! * ... ఆరుద్ర రాసిన '''[[త్వమేవాహం]]''' తెలంగాణాలో నిజాం నిరంకుశత్వం నేపథ్యంలో వచ్చిన రచన అనీ! * ... '''[[రాజ్‌మా]]''' ఉత్తర భారతదేశంలో ప్రాచుర్యం పొందిన వంట దినుసు అనీ! ==27 వ వారం== * ... [[సరోజినీ నాయుడు]] సోదరుడు '''[[వీరేంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ]]''' కూడా స్వాతంత్ర్య విప్లవ వీరుడు అనీ! * ... గయ లోని '''[[విష్ణుపాద దేవాలయం (గయ)|విష్ణుపాద దేవాలయం]]''' ప్రసిద్ధి పొందిన హిందూ దేవాలయాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[హార్ముజ్ జలసంధి]]''' అంతర్జాతీయ వాణిజ్యానికి అతి ముఖ్యమైన వ్యూహాత్మక ప్రదేశం అనీ! * ... తెలుగు సినిమా రచయిత '''[[రాకేందు మౌళి]]''' మరో రచయిత [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్|వెన్నెలకంటి]] కుమారుడనీ! * ... '''[[ఆనందవర్ధనుడు]]''' ధ్వని సిద్ధాంతకర్తగా గుర్తింపు పొందాడనీ! ==28 వ వారం== * ... '''[[స్వామి కరపత్రి]]''' అరచేతిలో సరిపోయే ఆహారం మాత్రమే తీసుకునే వాడనీ! * ... ఒడిషాలోని '''[[రాయగడ]]''' పట్టణం భారతదేశంలోని తీరప్రాంత వాణిజ్యానికి కేంద్రంగా విలసిల్లిందనీ! * ... పి. కేశవ రెడ్డి రాసిన '''[[అతడు అడవిని జయించాడు]]''' నవలను నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ వారు 14 భారతీయ భాషల్లోకి అనువదించారనీ! * ... రష్యా, నార్వే ఉత్తర తీరాలలో ఉన్న '''[[బేరెంట్స్ సముద్రం]]''' పెద్దగా లోతులోని సముద్రమనీ! * ... లడఖ్ లోని లేహ్ సమీపంలో ఉన్న '''[[భారతీయ ఖగోళ వేధశాల]]''' ప్రపంచంలోనే ఎత్తైన వేధశాలల్లో ఒకటనీ! ==29 వ వారం== * ... '''[[దిలీప్ కుమార్ చక్రవర్తి]]''' తూర్పు భారతదేశంపై విశేష పరిశోధనలు చేసిన చరిత్రకారుడనీ! * ... '''[[గోల్కొండ వ్యాపారులు]]''' మహారాష్ట్ర మూలాలు కలిగి తెలంగాణా ప్రాంతంలో పనిచేసిన నియోగి బ్రాహ్మణులనీ! * ... '''[[మంగళగిరి లక్ష్మీనరసింహ దేవాలయం]]''' లోని గోపురం దక్షిణ భారతదేశంలోని ఎత్తయిన గోపురాల్లో ఒకటనీ! * ... తెలంగాణాలోని '''[[మహాత్మాగాంధీ కల్వకుర్తి ఎత్తిపోతల పథకం]]''' నాలుగు లక్షల ఎకరాలకు సాగు నీటిని అందిస్తుందనీ! * ... '''[[అగ్నిపథ్ పథకం]]''' భారత ప్రభుత్వం త్రివిధ సాయుధ దళాల్లో సిబ్బంది నియామకానికి కొత్తగా ఏర్పాటు చేసిన వ్యవస్థ అనీ! ==30 వ వారం== * ... '''[[మహంత్ రామచంద్ర దాస్ పరమహంస]]''' అయోధ్య రామమందిర ఉద్యమంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషించాడనీ! * ... మహారాష్ట్ర లోని '''[[వార్ధా]]''' పట్టణం పత్తి వ్యాపారంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుందనీ! * ... హవాయి లోని '''[[సైన్స్ ఆఫ్ ఐడెంటిటీ ఫౌండేషన్]]''' ఇస్కాన్ నుండి వేరుపడిన వైష్ణవ యోగా సంస్థ అనీ! * ... '''[[కొమ్మమూరు కాలువ]]''' బ్రిటిష్ కాలంలో నౌకా రవాణా మార్గంగా వాడేవారనీ! * ... '''[[కొల్హాపూర్]]''' తోలు చెప్పుల ఉత్పత్తికి ప్రసిద్ధి చెందినదనీ! ==31 వ వారం== * ... '''[[ఇక్బాల్ సింగ్]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రభావశీలమైన సిక్కు వ్యక్తులలో ఒకడనీ! * ... అమెరికా లోని శాంటాక్రజ్ లో ఉన్న '''[[సొసైటీ ఆఫ్ ఎబిడెన్స్ ఇన్ ట్రూత్]]''' అద్వైత వేదాంతాన్ని వ్యాప్తి చేసే సంస్థ అనీ! * ... '''[[రాడార్]]''' రేడియో తరంగాలను ఉపయోగించి ఒక స్థలం నుంచి దూరంగా ఉన్న వస్తువుల ఉనికిని కనుగొంటారనీ! * ... భారతదేశంలోని '''[[గోండ్వానా (భారతదేశం)|గోండ్వానా]]''' పేరు మీదుగా పురాతన ఖండమైన గోండ్వానాలాండ్ కి ఆ పేరు వచ్చిందనీ! * ... మహారాష్ట్రలో ప్రాచీన చరిత్ర కలిగిన '''[[వికట్ ఘడ్ కోట]]''' ట్రెక్కింగ్ చేసేవారిని విశేషంగా ఆకర్షిస్తున్నదనీ! ==32 వ వారం== * ... పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత '''[[టి. ఆర్. శేషాద్రి]]''' సైన్సులో విశేష కృషి చేసిన శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... '''[[టపోరీ]]''' అనే పదం వీధి రౌడీలను, వారి ఆహార్యాన్ని సూచించడానికి వాడతారనీ! * ... '''[[హల్దీఘాటీ యుద్ధం]]''' 16 వ శతాబ్దంలో రాజపుత్రుడు మహారాణా ప్రతాప్, మొఘలులకు మధ్య జరిగిన యుద్ధమనీ! * ... ఇటలీ దేశంలో పుట్టిన '''[[పిజ్జా]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన ఆహారాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సాగర ఘోష]]''' అనే పూర్తి పద్య కావ్యం రాయడానికి రచయిత గరికిపాటి నరసింహారావుకు నాలుగేళ్ళు పట్టిందనీ! ==33 వ వారం== * ... '''[[స్వామి అభేదానంద]]''' రామకృష్ణ పరమహంస శిష్యుల్లో అందరికన్నా ఆఖరున మరణించాడనీ! * ... సాధారణ ఆల్కహాలు రసాయనిక నామం '''[[ఇథనాల్]]''' అనీ! * ... '''[[మహా వీర చక్ర]]''' భారతదేశంలో రెండవ అత్యున్నత సైనిక పురస్కారమనీ! * ... '''[[గోదావరి లోయ బొగ్గుక్షేత్రం]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో ఉన్న ఏకైన బొగ్గు క్షేత్రమనీ! * ... కాశ్మీరు చరిత్రకు సంబంధించిన రాజతరంగిణి అనే ప్రామాణిక గ్రంథాన్ని రచించింది '''[[కల్హణుడు]]''' అనీ! ==34 వ వారం== * ... స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొన్న '''[[నీలకంఠ బ్రహ్మచారి]]''' చివరి దశలో మైసూరు నంది పర్వత ప్రాంతాల్లో శ్రీ ఓంకారానంద స్వామి పేరుతో ఆశ్రమవాసం చేశాడనీ! * ... ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పండే '''[[అక్రోటుకాయ]]'''ల్లో చైనా 33% ఉత్పత్తి చేస్తుందనీ! * ... '''[[తెహ్రీ డ్యామ్]]''' భారతదేశంలో అత్యంత ఎత్తయిన ఆనకట్ట అనీ! * ... భారతదేశంలో విశ్వవిద్యాలయాలకు గుర్తింపు ఇచ్చేది '''[[యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ (భారతదేశం)|యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్]]''' అనీ! * ... '''[[షాపూర్జీ పల్లోంజీ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో ప్రతిష్టాత్మకమైన వ్యాపారసంస్థల్లో ఒకటనీ! ==35 వ వారం== * ... '''[[అభిమన్యు దాసాని]]''' అలనాటి సినీ నటి [[భాగ్యశ్రీ]] కుమారుడనీ! * ... భారతదేశంలో స్థాపించబడిన '''[[ఐ టి సి లిమిటెడ్]]''' 90 దేశాలకు పైగా తమ ఉత్పత్తులు ఎగుమతి చేస్తుందనీ! * ... ఇండియన్ బ్యూరో ఆఫ్ మైన్స్ అంచనా ప్రకారం తెలంగాణా లోని '''[[బయ్యారం మైన్స్]]''' లో 16 లక్షల కోట్ల విలువ చేసే ఇనుప ఖనిజం ఉందనీ! * ... '''[[బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా]]''' 1946 లో లండన్ లో ఒక శాఖను ప్రారంభించడం ద్వారా దేశం వెలుపల కార్యకలాపాలు ప్రారంభించిన మొదటి భారతీయ బ్యాంకుగా నిలిచిందనీ! * ... '''[[కర్ణాటక బ్యాంక్]]''' స్వాతంత్ర్యానికి పూర్వం 1924 లో స్థాపించిన ప్రైవేటు బ్యాంకు అనీ! ==36 వ వారం== * ... ఆస్ట్రేలియా క్రికెట్ ఆటగాడు '''[[షేన్ వార్న్]]''' అంతర్జాతీయ పోటీల్లో 1000 వికెట్లు తీశాడనీ! * ... '''[[డాబర్]]''' సంస్థ భారతదేశంలో అతిపెద్ద నిత్యావసర వస్తువుల ఉత్పత్తి సంస్థ అనీ! * ... '''[[టైక్వాండో]]''' దక్షిణ కొరియాలో అంతర్యుద్ధాల సమయంలో ప్రజలు ఆత్మరక్షణ కోసం ఏర్పాటుచేసుకున్నదనీ! * ... 1975లో స్థాపించబడిన '''[[ఆఫ్రికన్ హిందూ మఠం]]''' ఆఫ్రికా ఖండంలో మొట్టమొదటి హిందూ మఠమనీ! * ... పాకిస్థాన్ ప్రత్యేక దేశంగా ఏర్పడ్డం కోసం మొదటిసారి '''[[పాకిస్తాన్ ప్రకటన]]''' 1932 లో జరిగిందనీ! ==37 వ వారం== * ... '''[[ఉన్నియార్చ]]''' కేరళకు చెందిన [[కళరిపయట్టు]] యుద్ధక్రీడాకారిణి అనీ! * ... పంపులు, పైపులు తయారు చేసే '''[[కిర్లోస్కర్ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో స్వాతంత్ర్యానికి ముందునుంచీ ఉన్న వ్యాపార సంస్థ అనీ! * ... మంత్రాలయంలోని '''[[శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం (మంత్రాలయం)|శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం]]''' ద్వైత వేదాంత మఠాల్లో ప్రసిద్ధి గాంచిన సంస్థ అనీ! * ... తెలంగాణ లో నూతనంగా ఏర్పాటయిన '''[[పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]]''' ద్వారా నగరాన్నంతటినీ ఒకే చోటు నుంచి పర్యవేక్షించే వీలుందనీ! * ... ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని నంద్యాలకు సమీపంలో ఉన్న '''[[జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం]]''' లో వేల ఏళ్ళ క్రితం నివసించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు లభ్యమయ్యాయనీ! ==38 వ వారం== * ... ఆంధ్ర చారిత్రక నాటక పితామహుడు అని బిరుదు కలిగిన వాడు '''[[కోలాచలం శ్రీనివాసరావు]]''' అనీ! * ... '''[[లార్సెన్ & టూబ్రో]]''' సంస్థ ప్రపంచంలో అతిపెద్ద ఐదు నిర్మాణ సంస్థల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కపిల హింగోరాణి]]'''ని భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలకు]] మాతృమూర్తిగా భావిస్తారని! * ... '''[[ఉజ్జయిని కాలభైరవ దేవాలయం]]''' లో దేవతకు మద్యం నైవేద్యంగా సమర్పిస్తారనీ! * ... '''[[ఉదయ్ ఉమేశ్ లలిత్]]''' భారత సుప్రీంకోర్టు 49 వ ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా నియమితుడయ్యాడనీ! ==39 వ వారం== * ... భారతీయ సంతతికి చెందిన '''[[అభిజిత్ బెనర్జీ]]''' ఆర్థిక శాస్త్రంలో నోబెల్ బహుమతి పొందాడనీ! * ... లీవర్ టెక్నాలజీతో తాళాలను భారతదేశంలో ప్రవేశపెట్టిన తొలిసంస్థ '''[[గోద్రేజ్ గ్రూప్]]''' అనీ! * ... భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలను]] ప్రవేశపెట్టినది జస్టిస్ '''[[పి.ఎన్. భగవతి]]''' అనీ! * ... '''[[ప్రొతిమా బేడి]]''' భారతదేశపు ప్రముఖ ఒడిస్సీ నృత్య కళాకారిణి అనీ! * ... '''[[కల్పతరువు ఉత్సవం]]''' ప్రతి సంవత్సరం రామకృష్ణ మఠం సన్యాసులు జరుపుకునే పండగ అనీ! ==40 వ వారం== * ... మాహారాష్ట్రకు చెందిన '''[[ఛత్రపతి సాహు మహరాజ్]]''' 19 వ శతాబ్దంలోనే తన పరిపాలనలో ప్రగతిశీల విధానాలను అవలంభించాడనీ! * ... కర్ణాటక రాష్ట్రంలో ప్రాచుర్యంలో ఉన్న లింగాయత సాంప్రదాయనికి ఆద్యుడు '''[[బసవేశ్వరుడు]]''' అనీ! * ... సుదీర్ఘ చరిత్ర కలిగిన వస్త్ర వ్యాపార సంస్థ '''[[సెంచరీ టెక్స్‌టైల్ అండ్ ఇండస్ట్రీస్]]''' బిర్లా గ్రూపునకు చెందిన సంస్థ అనీ! * ... చైనాకు చెందిన '''[[యువాన్ వాంగ్ నిఘా ఓడ]]''' ఉపగ్రహాలను, క్షిపణులను గమనించి ఇంటెలిజెన్స్ ను చేరవేస్తాయనీ! * ... '''[[సురయ్యా త్యాబ్జీ]]''' పింగళి వెంకయ్య రూపొందించిన భారతీయ జెండాలో చరఖాను మార్చి ధర్మచక్రాన్ని చేర్చి తుదిరూపుని ఇచ్చిందనీ! ==41 వ వారం== * ... ఇటీవలే గూఢచర్య ఆరోపణల నుంచి బయటపడ్డ కేరళకు చెందిన శాస్త్రవేత్త '''[[నంబి నారాయణన్]]''' ఇస్రోలో విక్రం సారాభార్, సతీష్ ధావన్, అబ్దుల్ కలాం లాంటి వారితో కలిసి పనిచేశాడనీ! * ... భారతీయ బహుళజాతి ఆహార సంస్థ '''[[హల్దీరామ్]]''' ప్రధాన కార్యాలయం మహారాష్ట్రలోని నాగపూర్ లో ఉందనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[గడ్చిరోలి]]''' అడవుల్లో టేకును వాణిజ్యపరంగా విస్తృతంగా పెంచుతారనీ! * ... తమిళనాడులోని '''[[కృష్ణగిరి రిజర్వాయర్]]''' భారతదేశపు మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళికలో భాగంగా నిర్మించబడిందనీ! * ... '''[[కస్బా వినాయక దేవాలయం]]''' లోని గణపతిని పుణె గ్రామదేవుడిగా పరిగణిస్తారనీ! ==42 వ వారం== * ... బాలనటిగా రాణిస్తున్న '''[[నైనికా విద్యాసాగర్]]''' దక్షిణ భారత నటి [[మీనా]] ఏకైక కూతురనీ! * ... 1984 లో యూనియన్ కార్బైడ్ ఇండియా అనే పూర్వనామం కలిగిన '''[[ఎవెరెడీ ఇండస్ట్రీస్ ఇండియా]]''' సంస్థ వల్ల [[భోపాల్ దుర్ఘటన]] సంభవించిందనీ! * ... ఉత్తర గోవాలో ఉన్న '''[[అగ్వాడ కోట]]''' భారత పురాతత్వ శాఖ పరిరక్షిత స్థలాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[చిలకలూరిపేట బస్సు దహనం ఘటన]]''' కేసులో నిందితులకు ఉరిశిక్ష ఆఖరి రోజున తప్పిపోయి చివరికి యావజ్జీవ కారాగార శిక్షగా మార్చబడింది అనీ! ==43 వ వారం== * ... '''[[వీరేంద్ర హెగ్డే]]''' కర్ణాటకలోని ధర్మస్థళ ఆలయ వంశపారంపర్య నిర్వాహకుడనీ! * ... '''[[బ్లూ స్టార్ (కంపెనీ)|బ్లూస్టార్]]''' భారతదేశంలో ఎసిలు తయారు చేసే రెండవ అతిపెద్ద దేశీ సంస్థ అనీ! ==44 వ వారం== * ... '''[[బోరిస్ బెకర్]]''' పదిహేడేళ్ల చిరుప్రాయంలోనే టెన్నిస్ లో ఆరు అంతర్జాతీయ టైటిళ్ళు సాధించాడనీ! * ... '''[[‎ఆకాశ ఎయిర్]]''' భారతదేశపు బిలియనీర్ రాకేశ్ ఝుంఝున్ వాలా స్థాపించిన విమానయాన సంస్థ అనీ! ==45 వ వారం== * ... క్రైమ్ ఫిక్షన్ సాహిత్యంలో ప్రఖ్యాతి గాంచిన షెర్లాక్ హోమ్స్ పాత్రను సృష్టించింది '''[[ఆర్థర్ కోనన్ డోయల్]]''' అనీ! * ... మహారాష్ట్రలో రైస్ మిల్లులు పుష్కలంగా ఉన్న '''[[గోందియా]]''' పట్టణాన్ని రైస్ సిటీ అని పిలుస్తారనీ! ==46 వ వారం== * ... '''[[షింజో అబే]]''' జపాన్ చరిత్రలో అత్యధిక కాలం ప్రధానిగా పనిచేసిన వ్యక్తి అనీ! * ... వివిధ రకాల వాహనాలు, యంత్రాలు తయారు చేసే '''[[ఎస్కార్ట్స్ లిమిటెడ్]]''' బహుళజాతి వ్యాపార సంస్థ ప్రధాన కార్యాలయం హర్యానాలో ఉందనీ! ==47 వ వారం== * ... '''[[రోష్ని నాడార్]]''' భారతదేశంలో అతిపెద్ద ఐటీ సంస్థల్లో ఒకటయిన హెచ్.సి.ఎల్ టెక్నాలజీస్ సంస్థకు ఛైర్‌పర్సన్ అనీ! ==48 వ వారం== * ... పశ్చిమ బెంగాల్ కు చెందిన రాజకీయవేత్త, వైద్యుడు '''[[సుశోవన్ బెనర్జీ]]''' రూపాయికే వైద్యం చేసేవాడనీ! ==49 వ వారం== * ... మధ్వ సాంప్రదాయంలో ప్రసిద్ధమైన వాయుస్త్రోత్రాన్ని రచించింది '''[[త్రివిక్రమ పండితాచార్య]]''' అనీ! ==50 వ వారం== * ... అతి పురాతనమైన ఈజిప్టు లిపిని మొదటిసారిగా అర్థం చేసుకున్నది '''[[థామస్ యంగ్]]''' అనీ! ==51 వ వారం== * ... '''[[రాబర్ట్ హుక్]]''' మొదటిసారిగా సూక్ష్మదర్శిని సాయంతో సూక్ష్మక్రిములను చూశాడనీ! ==52 వ వారం== * ... భారత స్వాతంత్ర్యానంతరం భారత యూనియన్ లో కలవడానికి మొట్టమొదట అంగీకరించిన రాజ్యపాలకుడు '''[[జయచామరాజేంద్ర వడియార్]]''' అనీ! m4jhc72ne9moli2ssxsuiwon4j5qzi2 3628257 3628189 2022-08-22T10:23:22Z రవిచంద్ర 3079 /* 42 వ వారం */ +పజిల్ wikitext text/x-wiki {{పాత చర్చల పెట్టె|[[/పాత విశేషాలు 1|1]]{{*}}[[/పాత విశేషాలు 2|2]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 3|3]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 4|4]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 5|5]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 6|6]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 7|7]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 8|8]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 9|9]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 10|10]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 11|11]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 12|12]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 13|13]]||వ్యాఖ్య = పాత విశేషాలు}} ఈ జాబితా మొదటి పేజిలోని మీకు తెలుసా? విభాగములో ఇప్పటిదాకా ప్రదర్శించిన వాక్యాల భాండాగారము. * మీరు ఏదైనా వికిపీడియా వ్యాసము చదువుతున్నపుడు మీకు ఆహా! అనిపించే విషయము ఏదైనా కనిపిస్తే ఇక్కడ దానిని చేర్చండి. బహుశా మీలాగే చాలా మందికి ఆ విషయము తెలిసి ఉండకపోవచ్చు. * ఈ భాండాగారములోనుండి ఒక సమయములో కేవలం మూడూ లేదా నాలుగింటిని మాత్రమే [[మూస:మీకు తెలుసా?1|ఈ మూస]]లో చేర్చండి. * వికీపీడియాలో వ్యాసాలు పూర్తవటం అని ఉండదు. ఎప్పుడూ ఎవరో ఒకరు వ్యాసాన్ని మెరుగుపరుస్తూనే ఉంటారు. అందుకని మీరు కొత్తగా తెలుసుకున్న విషయాలను ఎప్పటికప్పుడు ఇక్కడ చేర్చేయండి. అలాగే ఇక్కడా చేర్చిన విషయాలను దాయనవసరం లేదు. ---- === మీకు తెలుసా? === {| style="background-color: #fdffe7; border: 4px solid #FFD700;" |style="font-size:large; padding: 2px 2px 0 2px; height: 1.0em;" |<center>2022 సంవత్సరంలో వివిధ వారాలలో "మీకు తెలుసా!" వాక్యాలు</center> |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | <center><small>[[#01 వ వారం|01]]{{*}}[[#02 వ వారం|02]]{{*}}[[#03 వ వారం|03]]{{*}}[[#04 వ వారం|04]]{{*}}[[#05 వ వారం|05]]{{*}}[[#06 వ వారం|06]]{{*}}[[#07 వ వారం|07]]{{*}}[[#08 వ వారం|08]]{{*}}[[#09 వ వారం|09]]{{*}}[[#10 వ వారం|10]]{{*}}[[#11 వ వారం|11]]{{*}}[[#12 వ వారం|12]]{{*}}[[#13 వ వారం|13]]{{*}}[[#14 వ వారం|14]]{{*}}[[#15 వ వారం|15]]{{*}}[[#16 వ వారం|16]]{{*}}[[#17 వ వారం|17]]{{*}}[[#18 వ వారం|18]]{{*}}[[#19 వ వారం|19]]{{*}}[[#20 వ వారం|20]]{{*}}[[#21 వ వారం|21]]{{*}}[[#22 వ వారం|22]]{{*}}[[#23 వ వారం|23]]{{*}}[[#24 వ వారం|24]]{{*}}[[#25 వ వారం|25]]{{*}}[[#26 వ వారం|26]]{{*}}[[#27 వ వారం|27]]{{*}}[[#28 వ వారం|28]]{{*}}[[#29 వ వారం|29]]{{*}}[[#30 వ వారం|30]]{{*}}[[#31 వ వారం|31]]{{*}}[[#32 వ వారం|32]]{{*}}[[#33 వ వారం|33]]{{*}}[[#34 వ వారం|34]]{{*}}[[#35 వ వారం|35]]{{*}}[[#36 వ వారం|36]]{{*}}[[#37 వ వారం|37]]{{*}}[[#38 వ వారం|38]]{{*}}[[#39 వ వారం|39]]{{*}}[[#40 వ వారం|40]]{{*}}[[#41 వ వారం|41]]{{*}}[[#42 వ వారం|42]]{{*}}[[#43 వ వారం|43]]{{*}}[[#44 వ వారం|44]]{{*}}[[#45 వ వారం|45]]{{*}}[[#46 వ వారం|46]]{{*}}[[#47 వ వారం|47]]{{*}}[[#48 వ వారం|48]]{{*}}[[#49 వ వారం|49]]{{*}}[[#50 వ వారం|50]]{{*}}[[#51 వ వారం|51]]{{*}}[[#52 వ వారం|52]]</small></center> |} __NOTOC__ {{clear}} =2022 సంవత్సరంలోని వాక్యాలు= ==01 వ వారం== [[File:William Carey.jpg|right|70px|]] * ... బెంగాలులో విద్యావ్యాప్తి, భారతీయ భాషా సాహిత్యాలకు ఎనలేని సేవ చేసిన క్రైస్తవ ప్రచారకుడు '''[[విలియం కెరే]]''' అనీ! (చిత్రంలో) * ... తొలి తెలుగు ఇంజనీరు '''[[వీణం వీరన్న]]''' ధవళేశ్వరం ఆనకట్ట నిర్మాణంలో విశేష సేవ చేశాడనీ! * ... భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో భాగంగా జరిగిన '''[[కాకోరీ కుట్ర]]'''లో రైల్లో ఉన్న ఆంగ్లేయుల పన్నుల ధనాన్ని విప్లవ కారులు అపహరించారనీ! * ... '''[[సుచేతా కృపలానీ]]''' భారతదేశంలో తొలి మహిళా ముఖ్యమంత్రి అనీ! * ... '''[[భారత ప్రభుత్వ చట్టం 1919]]''' ఆంగ్లేయుల పాలనలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచేందుకు చేసిన చట్టమనీ! ==02 వ వారం== * ... '''[[గోపాల్‌దాస్ అంబైదాస్ దేశాయ్]]''' భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడిగా మారడం కోసం రాజ్యాన్ని వదులుకున్న మొట్టమొదటి రాజుగా పేరు పొందాడనీ! * ... భారతీయ పాప్ గాయని '''[[ఉషా ఉతుప్]]''' 2011 లో పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత అనీ! * ... భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ మాజీ ప్రధాన కార్యదర్శి అయిన '''[[గంగాధర్ అధికారి]]''' ఆల్బర్ట్ ఐన్‌స్టీన్ లాంటి శాస్త్రవేత్తల ఉపన్యాసాలకు హాజరయ్యేవాడనీ! * ... ఉత్తరాఖండ్ లోని '''[[పితోరాగఢ్]]''' నుంచి సహాయ నిరాకరణోద్యమం ప్రారంభమైందనీ! * ... ఇప్పటి దాకా '''[[మసాచుసెట్స్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ]]''' విశ్వవిద్యాలయానికి అనుబంధం ఉన్న 98 మంది నోబెల్ బహుమతి పొందిన వారనీ! ==03 వ వారం== * ... 1962 భారత చైనా యుద్ధ నేపథ్యంలో వచ్చిన '''[[హిమాలయన్ బ్లండర్ (పుస్తకం)|హిమాలయన్ బ్లండర్]]''' అనే పుస్తకాన్ని భారత ప్రభుత్వం నిషేధించిందనీ! * ... '''[[1990 మచిలీపట్నం తుఫాను]]''' ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విపరీతమైన ధన, ప్రాణ నష్టాన్ని కలగజేసిందనీ! * ... బంగ్లాదేశ్ లోని '''[[మహిలార సర్కార్ మఠం]]''' 200 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన పురాతన హిందూ దేవాలయం అనీ! * ... '''[[కాస్పియన్ సముద్రము]]''' ను ప్రపంచంలో అతిపెద్ద సరస్సు గానూ, పూర్తి స్థాయి సముద్రంగానూ భావిస్తారనీ! * ... శ్రీలంక లోని '''[[కాండీ నగరం]]''' ఆ దేశాన్ని పాలించిన పురాతన రాజుల చివరి రాజధాని అనీ! ==04 వ వారం== * ... పాకిస్థాన్ లోని '''[[హింగ్లాజ్ మాత దేవాలయం]]''' యాభై ఒక్క శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... చైనాలోని '''[[హువాంగ్షాన్ పర్వతం]]''' ముఖ్యమైన పర్యాటక ప్రాంతాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సర్దార్ రవీందర్ సింగ్]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో నగర మేయర్ గా ఎన్నికైన ఏకైక సిక్కు జాతీయుడనీ! * ... '''[[అట్లాంటా]]''' లోని విమానాశ్రయం ప్రపంచంలో అత్యంత రద్దీ కలిగిన విమానాశ్రయమనీ! * ... జబ్బులతో బాధ పడుతున్న వారినీ, వారి కుటుంబ జీవితాన్ని మెరుగుపరచడాన్ని '''[[పాలియేటివ్ కేర్]]''' అంటారనీ! ==05 వ వారం== * ... నేపాల్ లోని '''[[చిట్వాన్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా గుర్తింపు పొందిందనీ! * ... జపనీస్ సాంప్రదాయమైన షింటోయిజం లో పూజారిణులను '''[[మికో]]''' అంటారనీ! * ... నేపాల్ లోని '''[[భక్తపూర్]]''' పురాతన సంస్కృతికి ప్రాచుర్యం పొందినదనీ! * ... బాలీవుడ్ నటుడు ఆమిర్ ఖాన్ మాజీ భార్య '''[[కిరణ్ రావు]]''' వనపర్తి సంస్థానానికి చెందిన రాజకుటుంబీకురాలనీ! * ... మలేషియా లోని '''[[బటు గుహలు]]''' లో వెలసిన సుబ్రహ్మణ్య స్వామి ఆలయం ప్రఖ్యాత పుణ్యక్షేత్రమనీ! ==06 వ వారం== * ... '''[[హింద్రాఫ్]]''' మలేషియాలో హిందూ సమాజం హక్కులు కాపాడటానికి ఏర్పడ్డ సంస్థ అనీ! * ... చైనా లోని '''[[డేనియల్ సరస్సు]]''' లో లిథియం సమృద్ధిగా లభిస్తుందనీ! * ... పారిశ్రామికవేత్త '''[[మహేంద్రప్రసాద్]]''' అత్యంత సంపన్నమైన భారత పార్లమెంటు సభ్యుల్లో ఒకడిగా ఉన్నాడనీ! * ... '''[[షింటో మతం]]''' జపాన్ దేశంలో ఉద్భవించిన స్థానిక మతమనీ! * ... '''[[కాలిఘాట్ చిత్రకళ]]''' కలకత్తాలోని కాళికా దేవి ఆలయంలో ప్రారంభమైన ఒక చిత్రకళా ఉద్యమమనీ! ==07 వ వారం== * ... కార్తీకమాసం ముగిసిన తర్వాత వచ్చే పాడ్యమిని '''[[పోలి పాడ్యమి]]''' అంటారనీ! * ... చైనాలోని '''[[లెషన్ జెయింట్ బుద్ధ]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన బుద్ధుని రాతి విగ్రహం అనీ! * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[కుశాల్ కొన్వర్ శర్మ]]''' అస్సాం ఏనుగు వైద్యుడిగా పేరు గాంచాడనీ! * ... ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన, పెద్దదైన '''[[టిబెటన్ పీఠభూమి]]'''ని ప్రపంచ పైకప్పు అని పిలుస్తారనీ! * ... '''[[పడమటి సంధ్యారాగం]]''' తొంభైశాతం అమెరికాలోనే చిత్రీకరణ జరుపుకున్న తొలి తెలుగు చిత్రమనీ! ==08 వ వారం== * ... చైనాలోని '''[[మొగావో గుహలు]]''' వెయ్యి సంవత్సరాలకు పూర్వపు బౌద్ధ కళను ప్రతిబింబిస్తున్నాయనీ! * ... దక్షిణాఫ్రికాలో జాతి వివక్షకు వ్యతిరేకంగా పోరాడిన '''[[డెస్మండ్ టుటు]]''' నోబెల్ శాంతి బహుమతి అందుకున్నాడనీ! * ... ప్రపంచంలో సుమారు 20 కోట్లమంది '''[[దూరధమని వ్యాధి]]'''తో బాధ పడుతున్నారనీ! * ... నిజాం పాలనలో ఉన్న హైదరాబాదు రాష్ట్రాన్ని భారతదేశంలో విలీనం చేయడానికి ప్రభుత్వం చేపట్టిన సైనిక చర్యను '''[[ఆపరేషన్ పోలో]]''' అంటారనీ! * ... లండన్ లోని చారిత్రాత్మక '''[[వెస్ట్‌మినిస్టర్‌ సెంట్రల్‌హాలు]]''' రాబడి ప్రపంచ ధార్మిక కార్యక్రమాలకు వాడుతారనీ! ==09 వ వారం== * ... '''[[టెంపోరావు]]''' గా పేరు గాంచిన తెలుగు డిటెక్టివ్ రచయిత అసలు పేరు కూరపాటి రామచంద్రరావు అనీ! * ... '''[[భారత్ వికాస్ పరిషత్]]''' స్వామి వివేకానంద బోధనలు ఆదర్శంగా ఏర్పడ్డ సేవాసంస్థ అనీ! * ... '''[[అమలాపురం గ్రంథాలయం]]''' 68 ఏళ్ళకు పైగా నిర్వహించబడుతున్నదనీ! * ... '''[[లోకపల్లి సంస్థానం]]''' చివరి పాలకురాలు లక్ష్మమ్మను ఆ ప్రాంత ప్రజలు దేవతగా పూజిస్తారనీ! * ... కేరళ లోని '''[[కుంబలంగి]]''' దేశంలో తొలి శానిటరీ నాప్కిన్ రహిత ప్రాంతంగా పేరొందింది అనీ! ==10 వ వారం== * ... భారత మాజీ క్రికెటర్ '''[[మనోజ్‌ తివారి]]''' పశ్చిమ బెంగాల్ యువజన క్రీడాశాఖా మంత్రిగా పనిచేస్తున్నాడనీ! * ... శబరిమల అయ్యప్పస్వామి దేవస్థానానికి వెళ్ళే భక్తులు చాలామంది '''[[మకర జ్యోతి]]''' దర్శనానికి వెళతారనీ! * ... ఆన్‌లైన్ మీటింగ్ లు నిర్వహించగలిగే '''[[జూమ్ (సాఫ్ట్‌వేర్)|జూమ్]]''' ఉపకరణం కోవిడ్ మహమ్మారి సమయంలో గణనీయమైన పెరుగుదల సాధించిందనీ! * ... కోల్‌కత లోని '''[[నేతాజీ భవన్]]''' స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు సుభాష్ చంద్రబోస్ నివాస స్థానమనీ! * ... '''[[కంగానీ వ్యవస్థ]]''' బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ సమయంలో ఏర్పడ్డ కార్మిక నియామక వ్యవస్థ అనీ! ==11 వ వారం== * ... '''[[నాథ్ పాయ్]]''' గోవా విముక్తి ఉద్యమంలో ముఖ్యపాత్ర పోషించాడనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[స్వామినారాయణ దేవాలయం (అట్లాంటా)|స్వామి నారాయణ్ దేవాలయం]]''' ముప్ఫై ఎకరాల్లో విస్తరించి ఉన్న ప్రముఖ దేవాలయమనీ! * ... పాతరాతియుగం నుంచే '''[[శిలాగుహ చిత్రకళ]]''' విరాజిల్లిందనీ! * ... '''[[బ్రిటిషు భారతదేశంలో వెట్టి చాకిరీ వ్యవస్థ]]''' ద్వారా పదహారు లక్షలకు పైగా భారతీయులను శ్రామికులుగా వివిధ ఐరోపా దేశాలకు పంపించారనీ! * ... ఇస్కాన్ ద్వారా బహుళ ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చిన '''[[హరే కృష్ణ (మంత్రం)|హరేకృష్ణ మంత్రం]]''' కలి సంతరణోపనిషత్తులోనిదనీ! ==12 వ వారం== * ... విప్లవ నాయకుడు '''[[వీరపాండ్య కట్టబ్రహ్మన]]'''ను ఆంగ్లేయులు 39 సంవత్సరాల వయసులో ఉరితీశారనీ! * ... హైదరాబాదులోని '''[[తెలంగాణ సచివాలయం]]''' నవాబుల పరిపాలనా కాలంలో సైఫాబాద్ ప్యాలెస్ అనే పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందిన భవనం అనీ! * ... '''[[శ్రీ రామ జన్మభూమి తీర్థ క్షేత్ర]]''' అయోధ్యలో నూతనంగా నిర్మిస్తున్న రామాలయ నిర్మాణం కోసం ఏర్పాటు చేసిన ట్రస్టు అనీ! * ... బ్రిటిష్ వారు ప్రవేశపెట్టిన '''[[ద్విసభ్య నియోజకవర్గం]]''' పద్ధతిలో పార్లమెంటులో, వివిధ రాష్ట్ర శాసన సభలకు ఇద్దరు సభ్యులు ప్రాతినిథ్యం వహించేవారనీ! * ... '''[[ప్యూ రీసెర్చి సెంటర్]]''' వాషింగ్టన్ అమెరికాలోని నిష్పక్షపాత సామాజిక పరిశోధనా సంస్థ అనీ! ==13 వ వారం== * ... బహుభాషా గాయకుడు '''[[నరేష్ అయ్యర్‌]]''' కెరీర్ ప్రారంభించిన తొలి ఏడాదిలోనే జాతీయ పురస్కారం అందుకున్నాడనీ! * ... వాగ్గేయకారుడు '''[[సారంగపాణి]]''' జ్ఞాపకార్థం ప్రతి సంవత్సరం [[కార్వేటినగరం]]లో ఉత్సవాలు జరుగుతాయనీ! * ... '''[[ఆకాశవాణి కేంద్రం, హైదరాబాద్| ఆకాశవాణి హైదరాబాదు కేంద్రాన్ని]]''' మొదటగా నిజాం రాజులు డెక్కన్ రేడియో పేరుతో ప్రారంభించారనీ! * ... '''[[అక్షరాభ్యాసం]]''' అనేది తొలిసారి అక్షరాలు నేర్చుకునేందుకు పాటించే హిందూ సాంప్రదాయం అనీ! * ... నల్లమల అటవీ ప్రాంతంలో ఉన్న కాకతీయుల కాలం నాటి గోడను '''[[గ్రేట్‌ వాల్‌ ఆఫ్‌ తెలంగాణ]]''' అని పిలుస్తున్నారనీ! ==14 వ వారం== * ... '''[[బాబాసాహెబ్ ఆప్టే]]''' రాష్ట్రీయ స్వయం సేవక్ సంఘ్ మొదటి ప్రచారకుల్లో ఒకడనీ! * ... తాళ్ళపాక అన్నమాచార్య మనుమడు '''[[తాళ్ళపాక చినతిరుమలాచార్యుడు]]''' అష్ట భాషా చక్రవర్తి అని బిరుదు పొందినవాడు అనీ! * ... '''[[నాదిర్‌గుల్ ఎయిర్‌ఫీల్డ్]]''' నాగార్జున సాగర్ రహదారి ప్రాంతంలో ఉన్న పైలట్ శిక్షణా కేంద్రమనీ! * ... 1876-1878 సంవత్సరాల మధ్యలో '''[[దక్షిణ భారత కరువు 1876–1878|దక్షిణ భారతదేశంలో ఏర్పడ్డ కరువు]]''' సుమారు 55 లక్షల నుంచి కోటి మంది ప్రాణాలు బలిగొన్నదనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[సెంట్రల్ ఇండియానా హిందూ దేవాలయం]]''' ఇండియానాపోలిస్ లో ఏర్పాటుచేసిన మొదటి హిందూ దేవాలయం అనీ! ==15 వ వారం== * ... '''[[ఇ. సి. జార్జ్ సుదర్శన్]]''' పలుసార్లు నోబెల్ బహుమతికి నామినేట్ చేయబడ్డ భౌతిక శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[తుల్జా భవాని దేవాలయం]]''' గురించిన ప్రస్తావన [[స్కాంద పురాణము]]లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇక్రిశాట్‌]]''' అనేది భారతదేశం కేంద్రంగా పనిచేస్తున్న అంతర్జాతీయ వ్యవసాయ పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... తెలుగు రాష్ట్రాల్లో '''[[ఉపాధ్యాయ విద్య]]''' శిక్షణ కోసం ప్రతి జిల్లాకు ఒక శిక్షణా కేంద్రం ఉందనీ! * ... తంజావూరు సరస్వతీ గ్రంథాలయం వారు ప్రచురించిన '''[[రాజగోపాల విలాసము]]''' 17వ శతాబ్దానికి చెందిన రచన అనీ! ==16 వ వారం== * ... '''[[రమాకాంత్ అచ్రేకర్]]''' సచిన్ టెండూల్కర్ కు క్రికెట్ పాఠాలు నేర్పిన గురువనీ! * ... '''[[టిబెట్‌పై చైనా దురాక్రమణ]]''' తర్వాత ఆ దేశంలోని బౌద్ధాచార్యుడు [[దలైలామా]] ప్రవాసంలోకి వెళ్ళవలసి వచ్చిందనీ! * ... ఖగోళంలో గెలాక్సీలు, నక్షత్రాలు, గ్రహాల వంటివి '''[[ఎక్రీషన్]]''' అనే ప్రక్రియ ద్వారా ఏర్పడతాయనీ! * ... '''[[శ్రీ జడల రామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం]]'''లో లింగాన్ని పరశురాముడు ప్రతిష్టించినట్లు స్థలపురాణం చెబుతున్నదనీ! * ... '''[[ఘరియల్ మొసళ్లు|ఘరియల్ మొసళ్లను]]''' 4000 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన సింధు లోయ లో కనుగొన్నారనీ! ==17 వ వారం== * ... '''[[అరుంధతి నాగ్]]''' దివంగత కన్నడ నటుడు, దర్శకుడు అయిన శంకర్ నాగ్ సతీమణి అనీ! * ... టిబెట్ [[దలైలామా]]ను బౌద్ధదేవత '''[[అవలోకితేశ్వరుడు]]''' అవతారంగా భావిస్తారనీ! * ... 1832-33 సంవత్సరాల మధ్యలో గుంటూరు ప్రాంతాన్ని వణికించిన '''[[డొక్కల కరువు]]''' వల్ల సుమారు 2 లక్షలమందికి పైగా మరణించారనీ! * ... పర్యావరణానికి హాని కలిగించే గ్రీన్‌హౌస్ వాయువులను అత్యధికంగా వెలువరించే చైనా, అమెరికా దేశాలు పర్యావరణ పరిరక్షణకు ఉద్దేశించిన '''[[క్యోటో ఒప్పందం]]'''పై సంతకాలు చేయలేదనీ! * ... '''[[సంతాలి భాష]]''' భారతదేశంతో పాటు ఇతర సరిహద్దు దేశాలలో సుమారు 70 లక్షల మంది వాడుతున్నారనీ! ==18 వ వారం== * ... పంచాంగ కర్తగా పేరొందిన '''[[ములుగు రామలింగేశ్వర సిద్ధాంతి]]''' మునుపు మిమిక్రీ కళాకారుడిగా పనిచేశాడనీ! * ... '''[[బాండిట్‌ క్వీన్‌]]''' బందిపోటు రాణి [[ఫూలన్ దేవి]] జీవితం ఆధారంగా వచ్చిన హిందీ సినిమా అనీ! * ... పురాతన గ్రీకు తత్వ శాస్త్ర భావన అయిన '''[[స్టోయిసిజం]]''' ధార్మిక జీవనమే మానవుల సంతోషానికి మూలం అని బోధిస్తుందనీ! * ... '''[[దశరాజ యుద్ధం]]''' అనేది ఋగ్వేదంలో ప్రస్తావించబడిన ఒక యుద్ధం అనీ! * ... '''[[మహాబోధి విహార్]]''' గౌతమ బుద్ధుడు జ్ఞానోదయం పొందిన ప్రదేశంగా భావించబడుతుందనీ! ==19 వ వారం== * ... '''[[శ్రీ విరించి]]''' గా పేరుగాంచిన నల్లాన్ చక్రవర్తుల రామానుజాచారి కేంద్రసాహిత్య అకాడమీలో తెలుగు అనువాదకుడనీ! * ... బీహార్ లోని '''[[చండికా స్థాన్]]''' భారతదేశంలో 51 శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కొలామి భాష]]''' అత్యధికులు మాట్లాడే మధ్య ద్రావిడ భాష అనీ! * ... సా. శ 130 సంవత్సరంలో '''[[రోమన్ సామ్రాజ్యం]]''' లో క్రైస్తవ మతాన్ని అధికారిక మతంగా ప్రకటించారనీ! * ... '''[[మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి కేంద్రం]]''' తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాధికారులకు శిక్షణ కోసం ఏర్పాటు చేసిన సంస్థ అనీ! ==20 వ వారం== * ... '''[[మాధురి బర్త్వాల్]]''' ఆల్ ఇండియా రేడియోలో తొలి మహిళా స్వరకర్తగా పేరు గాంచిందనీ! * ... '''[[సత్యార్థ ప్రకాశము]]''' అనే గ్రంథాన్ని రచించినది [[స్వామి దయానంద సరస్వతి]] అనీ! * ... '''[[గుజరాత్ టైటాన్స్]]''' ఇండియన్ ప్రీమియర్ లీగ్ 2022 లో కొత్తగా ఏర్పడ్డ జట్టు అనీ! * ... '''[[ఆర్ట్ ఆఫ్ లివింగ్ ఫౌండేషన్]]''' 156 దేశాలకు పైగా కార్యాలయాలను కలిగి ఉందనీ! * ... '''[[పంజాబ్ లోక్ కాంగ్రెస్]]''' అనేది మాజీ కాంగ్రెస్ నాయకుడు అమరీందర్ సింగ్ ఏర్పాటు చేసిన కొత్త రాజకీయ పార్టీ అనీ! ==21 వ వారం== * ... '''[[విశ్వనాథనాయని స్థానాపతి]]''' మదురై నాయకర్ రాజులలో మొదటివాడనీ! * ... [[రాజగోపాలవిలాసము]] అనే గ్రంథాన్ని రచించినది '''[[చెంగల్వ కాళయ]]''' అనీ! * ... రష్యా ఉక్రెయిన్ యుద్ధంలో భారతీయ పౌరులను '''[[ఆపరేషన్ గంగా]]''' అనే పేరుతో భారతీయ ప్రభుత్వం రక్షించిందనీ! * ... గర్భాశయపు లోపలి మ్యూకర్ పొరను '''[[ఎండోమెట్రియమ్]]''' అంటారనీ! * ... '''[[కరీంనగర్ కేబుల్ బ్రిడ్జి]]''' 2021 సంవత్సరంలో అవుట్‌స్టాండింగ్ కాంక్రీట్ స్ట్రక్చర్ గా జాతీయ పురస్కారం అందుకుందనీ! ==22 వ వారం== * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[సుచేతా దలాల్]]''' భారతదేశంలో ఆర్థిక అక్షరాస్యత పెంపుకు కృషి చేస్తుందనీ! * ... '''[[ఈషా ఫౌండేషన్]]''' తమిళనాడులోని కోయంబత్తూరులో స్థాపించబడిన ఆధ్యాత్మిక సంస్థ అనీ! * ... '''[[సెల్ఫీ ఆఫ్ సక్సెస్]]''' తెలంగాణాకు చెందిన ఐఎఎస్ అధికారి బుర్రా వెంకటేశం రచించిన ప్రజాదరణ పొందిన పుస్తకమనీ! * ... '''[[ఎర్త్ అవర్]]''' గ్లోబల్ వార్మింగ్ మీద అవగాహన కోసం ప్రతి సంవత్సరం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పాటిస్తారనీ! * ... దీపావళి సందర్భంగా ఆదివాసీలు '''[[దండారి పండుగ]]''' జరుపుకుంటారనీ! ==23 వ వారం== * ... మాజీ రిజర్వ్ బ్యాంకు గవర్నర్ '''[[పి.సి. భట్టాచార్య]]''' ప్రైవేటు బ్యాంకులను జాతీయం చేయడాన్ని వ్యతిరేకించాడనీ! * ... '''[[నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డ్రామా]]''' భారత ప్రభుత్వ సాంస్కృతిక మంత్రిత్వ శాఖ పరిధిలోని ఒక స్వయంప్రతిపత్త సంస్థ అనీ! * ... '''[[శతక కవుల చరిత్రము]]''' తెలుగులో శతకాలు రచించిన కవుల జీవిత చరిత్రలు గ్రంథస్తం చేసిన పుస్తకం అనీ! * ... '''[[నగారా (వాయిద్యం)|నగారా]]''' వాయిద్యాన్ని పంజాబీ, రాజస్థానీ జానపద సంగీతంలో ఎక్కువగా వాడతారనీ! * ... కాంచీపురంలోని '''[[జురహరేశ్వర్ దేవాలయం (కాంచీపురం)|జురహరేశ్వర దేవాలయం]]''' లో శివుడు వ్యాధులను నయం చేసే దేవుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడనీ! ==24 వ వారం== * ... '''[[మామిడాల జగదీశ్ కుమార్]]''' యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్ నూతన ఛైర్మన్ గా నియమితుడయ్యాడనీ! * ... '''[[ఆలంపూర్ జోగులాంబ దేవాలయం]]''' పద్దెనిమిది మహాశక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... 1831 లో జరిగిన '''[[బాలాకోట్ యుద్ధం]]''' లో సిక్కులు విజయం సాధించి తమ సామ్రాజ్యాన్ని ఆఫ్ఘనిస్తాన్ వరకు విస్తరించారనీ! * ... '''[[వన విహార్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' మధ్యప్రదేశ్ లోని భోపాల్ లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇంప్రెషనిజం]]''' అనేది ఫ్రాన్సులో ప్రారంభమైన చిత్రకళా ఉద్యమం అనీ! ==25 వ వారం== * ... మరణానంతరం ఆస్కార్ అవార్డు నామినేషన్ పొందిన తొలి నటుడు '''[[జేమ్స్ డీన్]]''' అనీ! * ... '''[[గురుగ్రామ్ భీం కుండ్]]''' ద్రోణాచార్యుడు పాండవులకు విలువిద్య నేర్పిన స్థలంగా భావిస్తారనీ! * ... భారతదేశాన్ని ఫ్రెంచి పాలననుంచి విముక్తి చేయడంలో భాగంగా '''[[నిజాం దళం]]''' ఏర్పడిందనీ! * ... '''[[మైత్రి (పరిశోధన కేంద్రం)|మైత్రి]]''' అనేది అంటార్కిటిక్ మీద పరిశోధనకు భారతదేశం ఏర్పాటు చేసిన శాశ్వత పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... '''[[నోహ్కలికై జలపాతం]]''' భారతదేశంలో ఎత్తైన జలపాతాల్లో ఒకటనీ! ==26 వ వారం== * ...భారతదేశంలో ఆంగ్ల విద్యాబోధనకు పునాది వేసిన '''[[థామస్ బాబింగ్టన్ మెకాలే]]''' భారతీయ శిక్షాస్మృతి సృష్టికర్త అనీ! * ... చరిత్రకారుడు '''[[కె.ఎస్.లాల్]]''' భారతదేశపు మధ్యయుగపు చరిత్రపై విస్తృత పరిశోధనలు చేశాడనీ! * ... హిందూ సాంప్రదాయంలో '''[[ప్రదోష]]''' సమయం శివుని పూజకు అనుకూల సమయంగా భావిస్తారనీ! * ... ఆరుద్ర రాసిన '''[[త్వమేవాహం]]''' తెలంగాణాలో నిజాం నిరంకుశత్వం నేపథ్యంలో వచ్చిన రచన అనీ! * ... '''[[రాజ్‌మా]]''' ఉత్తర భారతదేశంలో ప్రాచుర్యం పొందిన వంట దినుసు అనీ! ==27 వ వారం== * ... [[సరోజినీ నాయుడు]] సోదరుడు '''[[వీరేంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ]]''' కూడా స్వాతంత్ర్య విప్లవ వీరుడు అనీ! * ... గయ లోని '''[[విష్ణుపాద దేవాలయం (గయ)|విష్ణుపాద దేవాలయం]]''' ప్రసిద్ధి పొందిన హిందూ దేవాలయాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[హార్ముజ్ జలసంధి]]''' అంతర్జాతీయ వాణిజ్యానికి అతి ముఖ్యమైన వ్యూహాత్మక ప్రదేశం అనీ! * ... తెలుగు సినిమా రచయిత '''[[రాకేందు మౌళి]]''' మరో రచయిత [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్|వెన్నెలకంటి]] కుమారుడనీ! * ... '''[[ఆనందవర్ధనుడు]]''' ధ్వని సిద్ధాంతకర్తగా గుర్తింపు పొందాడనీ! ==28 వ వారం== * ... '''[[స్వామి కరపత్రి]]''' అరచేతిలో సరిపోయే ఆహారం మాత్రమే తీసుకునే వాడనీ! * ... ఒడిషాలోని '''[[రాయగడ]]''' పట్టణం భారతదేశంలోని తీరప్రాంత వాణిజ్యానికి కేంద్రంగా విలసిల్లిందనీ! * ... పి. కేశవ రెడ్డి రాసిన '''[[అతడు అడవిని జయించాడు]]''' నవలను నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ వారు 14 భారతీయ భాషల్లోకి అనువదించారనీ! * ... రష్యా, నార్వే ఉత్తర తీరాలలో ఉన్న '''[[బేరెంట్స్ సముద్రం]]''' పెద్దగా లోతులోని సముద్రమనీ! * ... లడఖ్ లోని లేహ్ సమీపంలో ఉన్న '''[[భారతీయ ఖగోళ వేధశాల]]''' ప్రపంచంలోనే ఎత్తైన వేధశాలల్లో ఒకటనీ! ==29 వ వారం== * ... '''[[దిలీప్ కుమార్ చక్రవర్తి]]''' తూర్పు భారతదేశంపై విశేష పరిశోధనలు చేసిన చరిత్రకారుడనీ! * ... '''[[గోల్కొండ వ్యాపారులు]]''' మహారాష్ట్ర మూలాలు కలిగి తెలంగాణా ప్రాంతంలో పనిచేసిన నియోగి బ్రాహ్మణులనీ! * ... '''[[మంగళగిరి లక్ష్మీనరసింహ దేవాలయం]]''' లోని గోపురం దక్షిణ భారతదేశంలోని ఎత్తయిన గోపురాల్లో ఒకటనీ! * ... తెలంగాణాలోని '''[[మహాత్మాగాంధీ కల్వకుర్తి ఎత్తిపోతల పథకం]]''' నాలుగు లక్షల ఎకరాలకు సాగు నీటిని అందిస్తుందనీ! * ... '''[[అగ్నిపథ్ పథకం]]''' భారత ప్రభుత్వం త్రివిధ సాయుధ దళాల్లో సిబ్బంది నియామకానికి కొత్తగా ఏర్పాటు చేసిన వ్యవస్థ అనీ! ==30 వ వారం== * ... '''[[మహంత్ రామచంద్ర దాస్ పరమహంస]]''' అయోధ్య రామమందిర ఉద్యమంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషించాడనీ! * ... మహారాష్ట్ర లోని '''[[వార్ధా]]''' పట్టణం పత్తి వ్యాపారంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుందనీ! * ... హవాయి లోని '''[[సైన్స్ ఆఫ్ ఐడెంటిటీ ఫౌండేషన్]]''' ఇస్కాన్ నుండి వేరుపడిన వైష్ణవ యోగా సంస్థ అనీ! * ... '''[[కొమ్మమూరు కాలువ]]''' బ్రిటిష్ కాలంలో నౌకా రవాణా మార్గంగా వాడేవారనీ! * ... '''[[కొల్హాపూర్]]''' తోలు చెప్పుల ఉత్పత్తికి ప్రసిద్ధి చెందినదనీ! ==31 వ వారం== * ... '''[[ఇక్బాల్ సింగ్]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రభావశీలమైన సిక్కు వ్యక్తులలో ఒకడనీ! * ... అమెరికా లోని శాంటాక్రజ్ లో ఉన్న '''[[సొసైటీ ఆఫ్ ఎబిడెన్స్ ఇన్ ట్రూత్]]''' అద్వైత వేదాంతాన్ని వ్యాప్తి చేసే సంస్థ అనీ! * ... '''[[రాడార్]]''' రేడియో తరంగాలను ఉపయోగించి ఒక స్థలం నుంచి దూరంగా ఉన్న వస్తువుల ఉనికిని కనుగొంటారనీ! * ... భారతదేశంలోని '''[[గోండ్వానా (భారతదేశం)|గోండ్వానా]]''' పేరు మీదుగా పురాతన ఖండమైన గోండ్వానాలాండ్ కి ఆ పేరు వచ్చిందనీ! * ... మహారాష్ట్రలో ప్రాచీన చరిత్ర కలిగిన '''[[వికట్ ఘడ్ కోట]]''' ట్రెక్కింగ్ చేసేవారిని విశేషంగా ఆకర్షిస్తున్నదనీ! ==32 వ వారం== * ... పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత '''[[టి. ఆర్. శేషాద్రి]]''' సైన్సులో విశేష కృషి చేసిన శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... '''[[టపోరీ]]''' అనే పదం వీధి రౌడీలను, వారి ఆహార్యాన్ని సూచించడానికి వాడతారనీ! * ... '''[[హల్దీఘాటీ యుద్ధం]]''' 16 వ శతాబ్దంలో రాజపుత్రుడు మహారాణా ప్రతాప్, మొఘలులకు మధ్య జరిగిన యుద్ధమనీ! * ... ఇటలీ దేశంలో పుట్టిన '''[[పిజ్జా]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన ఆహారాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సాగర ఘోష]]''' అనే పూర్తి పద్య కావ్యం రాయడానికి రచయిత గరికిపాటి నరసింహారావుకు నాలుగేళ్ళు పట్టిందనీ! ==33 వ వారం== * ... '''[[స్వామి అభేదానంద]]''' రామకృష్ణ పరమహంస శిష్యుల్లో అందరికన్నా ఆఖరున మరణించాడనీ! * ... సాధారణ ఆల్కహాలు రసాయనిక నామం '''[[ఇథనాల్]]''' అనీ! * ... '''[[మహా వీర చక్ర]]''' భారతదేశంలో రెండవ అత్యున్నత సైనిక పురస్కారమనీ! * ... '''[[గోదావరి లోయ బొగ్గుక్షేత్రం]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో ఉన్న ఏకైన బొగ్గు క్షేత్రమనీ! * ... కాశ్మీరు చరిత్రకు సంబంధించిన రాజతరంగిణి అనే ప్రామాణిక గ్రంథాన్ని రచించింది '''[[కల్హణుడు]]''' అనీ! ==34 వ వారం== * ... స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొన్న '''[[నీలకంఠ బ్రహ్మచారి]]''' చివరి దశలో మైసూరు నంది పర్వత ప్రాంతాల్లో శ్రీ ఓంకారానంద స్వామి పేరుతో ఆశ్రమవాసం చేశాడనీ! * ... ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పండే '''[[అక్రోటుకాయ]]'''ల్లో చైనా 33% ఉత్పత్తి చేస్తుందనీ! * ... '''[[తెహ్రీ డ్యామ్]]''' భారతదేశంలో అత్యంత ఎత్తయిన ఆనకట్ట అనీ! * ... భారతదేశంలో విశ్వవిద్యాలయాలకు గుర్తింపు ఇచ్చేది '''[[యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ (భారతదేశం)|యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్]]''' అనీ! * ... '''[[షాపూర్జీ పల్లోంజీ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో ప్రతిష్టాత్మకమైన వ్యాపారసంస్థల్లో ఒకటనీ! ==35 వ వారం== * ... '''[[అభిమన్యు దాసాని]]''' అలనాటి సినీ నటి [[భాగ్యశ్రీ]] కుమారుడనీ! * ... భారతదేశంలో స్థాపించబడిన '''[[ఐ టి సి లిమిటెడ్]]''' 90 దేశాలకు పైగా తమ ఉత్పత్తులు ఎగుమతి చేస్తుందనీ! * ... ఇండియన్ బ్యూరో ఆఫ్ మైన్స్ అంచనా ప్రకారం తెలంగాణా లోని '''[[బయ్యారం మైన్స్]]''' లో 16 లక్షల కోట్ల విలువ చేసే ఇనుప ఖనిజం ఉందనీ! * ... '''[[బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా]]''' 1946 లో లండన్ లో ఒక శాఖను ప్రారంభించడం ద్వారా దేశం వెలుపల కార్యకలాపాలు ప్రారంభించిన మొదటి భారతీయ బ్యాంకుగా నిలిచిందనీ! * ... '''[[కర్ణాటక బ్యాంక్]]''' స్వాతంత్ర్యానికి పూర్వం 1924 లో స్థాపించిన ప్రైవేటు బ్యాంకు అనీ! ==36 వ వారం== * ... ఆస్ట్రేలియా క్రికెట్ ఆటగాడు '''[[షేన్ వార్న్]]''' అంతర్జాతీయ పోటీల్లో 1000 వికెట్లు తీశాడనీ! * ... '''[[డాబర్]]''' సంస్థ భారతదేశంలో అతిపెద్ద నిత్యావసర వస్తువుల ఉత్పత్తి సంస్థ అనీ! * ... '''[[టైక్వాండో]]''' దక్షిణ కొరియాలో అంతర్యుద్ధాల సమయంలో ప్రజలు ఆత్మరక్షణ కోసం ఏర్పాటుచేసుకున్నదనీ! * ... 1975లో స్థాపించబడిన '''[[ఆఫ్రికన్ హిందూ మఠం]]''' ఆఫ్రికా ఖండంలో మొట్టమొదటి హిందూ మఠమనీ! * ... పాకిస్థాన్ ప్రత్యేక దేశంగా ఏర్పడ్డం కోసం మొదటిసారి '''[[పాకిస్తాన్ ప్రకటన]]''' 1932 లో జరిగిందనీ! ==37 వ వారం== * ... '''[[ఉన్నియార్చ]]''' కేరళకు చెందిన [[కళరిపయట్టు]] యుద్ధక్రీడాకారిణి అనీ! * ... పంపులు, పైపులు తయారు చేసే '''[[కిర్లోస్కర్ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో స్వాతంత్ర్యానికి ముందునుంచీ ఉన్న వ్యాపార సంస్థ అనీ! * ... మంత్రాలయంలోని '''[[శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం (మంత్రాలయం)|శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం]]''' ద్వైత వేదాంత మఠాల్లో ప్రసిద్ధి గాంచిన సంస్థ అనీ! * ... తెలంగాణ లో నూతనంగా ఏర్పాటయిన '''[[పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]]''' ద్వారా నగరాన్నంతటినీ ఒకే చోటు నుంచి పర్యవేక్షించే వీలుందనీ! * ... ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని నంద్యాలకు సమీపంలో ఉన్న '''[[జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం]]''' లో వేల ఏళ్ళ క్రితం నివసించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు లభ్యమయ్యాయనీ! ==38 వ వారం== * ... ఆంధ్ర చారిత్రక నాటక పితామహుడు అని బిరుదు కలిగిన వాడు '''[[కోలాచలం శ్రీనివాసరావు]]''' అనీ! * ... '''[[లార్సెన్ & టూబ్రో]]''' సంస్థ ప్రపంచంలో అతిపెద్ద ఐదు నిర్మాణ సంస్థల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కపిల హింగోరాణి]]'''ని భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలకు]] మాతృమూర్తిగా భావిస్తారని! * ... '''[[ఉజ్జయిని కాలభైరవ దేవాలయం]]''' లో దేవతకు మద్యం నైవేద్యంగా సమర్పిస్తారనీ! * ... '''[[ఉదయ్ ఉమేశ్ లలిత్]]''' భారత సుప్రీంకోర్టు 49 వ ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా నియమితుడయ్యాడనీ! ==39 వ వారం== * ... భారతీయ సంతతికి చెందిన '''[[అభిజిత్ బెనర్జీ]]''' ఆర్థిక శాస్త్రంలో నోబెల్ బహుమతి పొందాడనీ! * ... లీవర్ టెక్నాలజీతో తాళాలను భారతదేశంలో ప్రవేశపెట్టిన తొలిసంస్థ '''[[గోద్రేజ్ గ్రూప్]]''' అనీ! * ... భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలను]] ప్రవేశపెట్టినది జస్టిస్ '''[[పి.ఎన్. భగవతి]]''' అనీ! * ... '''[[ప్రొతిమా బేడి]]''' భారతదేశపు ప్రముఖ ఒడిస్సీ నృత్య కళాకారిణి అనీ! * ... '''[[కల్పతరువు ఉత్సవం]]''' ప్రతి సంవత్సరం రామకృష్ణ మఠం సన్యాసులు జరుపుకునే పండగ అనీ! ==40 వ వారం== * ... మాహారాష్ట్రకు చెందిన '''[[ఛత్రపతి సాహు మహరాజ్]]''' 19 వ శతాబ్దంలోనే తన పరిపాలనలో ప్రగతిశీల విధానాలను అవలంభించాడనీ! * ... కర్ణాటక రాష్ట్రంలో ప్రాచుర్యంలో ఉన్న లింగాయత సాంప్రదాయనికి ఆద్యుడు '''[[బసవేశ్వరుడు]]''' అనీ! * ... సుదీర్ఘ చరిత్ర కలిగిన వస్త్ర వ్యాపార సంస్థ '''[[సెంచరీ టెక్స్‌టైల్ అండ్ ఇండస్ట్రీస్]]''' బిర్లా గ్రూపునకు చెందిన సంస్థ అనీ! * ... చైనాకు చెందిన '''[[యువాన్ వాంగ్ నిఘా ఓడ]]''' ఉపగ్రహాలను, క్షిపణులను గమనించి ఇంటెలిజెన్స్ ను చేరవేస్తాయనీ! * ... '''[[సురయ్యా త్యాబ్జీ]]''' పింగళి వెంకయ్య రూపొందించిన భారతీయ జెండాలో చరఖాను మార్చి ధర్మచక్రాన్ని చేర్చి తుదిరూపుని ఇచ్చిందనీ! ==41 వ వారం== * ... ఇటీవలే గూఢచర్య ఆరోపణల నుంచి బయటపడ్డ కేరళకు చెందిన శాస్త్రవేత్త '''[[నంబి నారాయణన్]]''' ఇస్రోలో విక్రం సారాభార్, సతీష్ ధావన్, అబ్దుల్ కలాం లాంటి వారితో కలిసి పనిచేశాడనీ! * ... భారతీయ బహుళజాతి ఆహార సంస్థ '''[[హల్దీరామ్]]''' ప్రధాన కార్యాలయం మహారాష్ట్రలోని నాగపూర్ లో ఉందనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[గడ్చిరోలి]]''' అడవుల్లో టేకును వాణిజ్యపరంగా విస్తృతంగా పెంచుతారనీ! * ... తమిళనాడులోని '''[[కృష్ణగిరి రిజర్వాయర్]]''' భారతదేశపు మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళికలో భాగంగా నిర్మించబడిందనీ! * ... '''[[కస్బా వినాయక దేవాలయం]]''' లోని గణపతిని పుణె గ్రామదేవుడిగా పరిగణిస్తారనీ! ==42 వ వారం== * ... బాలనటిగా రాణిస్తున్న '''[[నైనికా విద్యాసాగర్]]''' దక్షిణ భారత నటి [[మీనా]] ఏకైక కూతురనీ! * ... 1984 లో యూనియన్ కార్బైడ్ ఇండియా అనే పూర్వనామం కలిగిన '''[[ఎవెరెడీ ఇండస్ట్రీస్ ఇండియా]]''' సంస్థ వల్ల [[భోపాల్ దుర్ఘటన]] సంభవించిందనీ! * ... ఉత్తర గోవాలో ఉన్న '''[[అగ్వాడ కోట]]''' భారత పురాతత్వ శాఖ పరిరక్షిత స్థలాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[చిలకలూరిపేట బస్సు దహనం ఘటన]]''' కేసులో నిందితులకు ఉరిశిక్ష ఆఖరి రోజున తప్పిపోయి చివరికి యావజ్జీవ కారాగార శిక్షగా మార్చబడింది అనీ! * ... '''[[పజిల్]]స్''' ని అధ్యయనం చేయడాన్ని ఎనిగ్మటాలజీ అంటారనీ! ==43 వ వారం== * ... '''[[వీరేంద్ర హెగ్డే]]''' కర్ణాటకలోని ధర్మస్థళ ఆలయ వంశపారంపర్య నిర్వాహకుడనీ! * ... '''[[బ్లూ స్టార్ (కంపెనీ)|బ్లూస్టార్]]''' భారతదేశంలో ఎసిలు తయారు చేసే రెండవ అతిపెద్ద దేశీ సంస్థ అనీ! ==44 వ వారం== * ... '''[[బోరిస్ బెకర్]]''' పదిహేడేళ్ల చిరుప్రాయంలోనే టెన్నిస్ లో ఆరు అంతర్జాతీయ టైటిళ్ళు సాధించాడనీ! * ... '''[[‎ఆకాశ ఎయిర్]]''' భారతదేశపు బిలియనీర్ రాకేశ్ ఝుంఝున్ వాలా స్థాపించిన విమానయాన సంస్థ అనీ! ==45 వ వారం== * ... క్రైమ్ ఫిక్షన్ సాహిత్యంలో ప్రఖ్యాతి గాంచిన షెర్లాక్ హోమ్స్ పాత్రను సృష్టించింది '''[[ఆర్థర్ కోనన్ డోయల్]]''' అనీ! * ... మహారాష్ట్రలో రైస్ మిల్లులు పుష్కలంగా ఉన్న '''[[గోందియా]]''' పట్టణాన్ని రైస్ సిటీ అని పిలుస్తారనీ! ==46 వ వారం== * ... '''[[షింజో అబే]]''' జపాన్ చరిత్రలో అత్యధిక కాలం ప్రధానిగా పనిచేసిన వ్యక్తి అనీ! * ... వివిధ రకాల వాహనాలు, యంత్రాలు తయారు చేసే '''[[ఎస్కార్ట్స్ లిమిటెడ్]]''' బహుళజాతి వ్యాపార సంస్థ ప్రధాన కార్యాలయం హర్యానాలో ఉందనీ! ==47 వ వారం== * ... '''[[రోష్ని నాడార్]]''' భారతదేశంలో అతిపెద్ద ఐటీ సంస్థల్లో ఒకటయిన హెచ్.సి.ఎల్ టెక్నాలజీస్ సంస్థకు ఛైర్‌పర్సన్ అనీ! ==48 వ వారం== * ... పశ్చిమ బెంగాల్ కు చెందిన రాజకీయవేత్త, వైద్యుడు '''[[సుశోవన్ బెనర్జీ]]''' రూపాయికే వైద్యం చేసేవాడనీ! ==49 వ వారం== * ... మధ్వ సాంప్రదాయంలో ప్రసిద్ధమైన వాయుస్త్రోత్రాన్ని రచించింది '''[[త్రివిక్రమ పండితాచార్య]]''' అనీ! ==50 వ వారం== * ... అతి పురాతనమైన ఈజిప్టు లిపిని మొదటిసారిగా అర్థం చేసుకున్నది '''[[థామస్ యంగ్]]''' అనీ! ==51 వ వారం== * ... '''[[రాబర్ట్ హుక్]]''' మొదటిసారిగా సూక్ష్మదర్శిని సాయంతో సూక్ష్మక్రిములను చూశాడనీ! ==52 వ వారం== * ... భారత స్వాతంత్ర్యానంతరం భారత యూనియన్ లో కలవడానికి మొట్టమొదట అంగీకరించిన రాజ్యపాలకుడు '''[[జయచామరాజేంద్ర వడియార్]]''' అనీ! qezg592kfteo6yb4webmb8ipqopui85 3628260 3628257 2022-08-22T10:29:43Z రవిచంద్ర 3079 /* 43 వ వారం */ +లిప్‌స్టిక్ wikitext text/x-wiki {{పాత చర్చల పెట్టె|[[/పాత విశేషాలు 1|1]]{{*}}[[/పాత విశేషాలు 2|2]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 3|3]] {{*}}[[/పాత విశేషాలు 4|4]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 5|5]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 6|6]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 7|7]]{{*}} [[/పాత విశేషాలు 8|8]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 9|9]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 10|10]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 11|11]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 12|12]] {{*}} [[/పాత విశేషాలు 13|13]]||వ్యాఖ్య = పాత విశేషాలు}} ఈ జాబితా మొదటి పేజిలోని మీకు తెలుసా? విభాగములో ఇప్పటిదాకా ప్రదర్శించిన వాక్యాల భాండాగారము. * మీరు ఏదైనా వికిపీడియా వ్యాసము చదువుతున్నపుడు మీకు ఆహా! అనిపించే విషయము ఏదైనా కనిపిస్తే ఇక్కడ దానిని చేర్చండి. బహుశా మీలాగే చాలా మందికి ఆ విషయము తెలిసి ఉండకపోవచ్చు. * ఈ భాండాగారములోనుండి ఒక సమయములో కేవలం మూడూ లేదా నాలుగింటిని మాత్రమే [[మూస:మీకు తెలుసా?1|ఈ మూస]]లో చేర్చండి. * వికీపీడియాలో వ్యాసాలు పూర్తవటం అని ఉండదు. ఎప్పుడూ ఎవరో ఒకరు వ్యాసాన్ని మెరుగుపరుస్తూనే ఉంటారు. అందుకని మీరు కొత్తగా తెలుసుకున్న విషయాలను ఎప్పటికప్పుడు ఇక్కడ చేర్చేయండి. అలాగే ఇక్కడా చేర్చిన విషయాలను దాయనవసరం లేదు. ---- === మీకు తెలుసా? === {| style="background-color: #fdffe7; border: 4px solid #FFD700;" |style="font-size:large; padding: 2px 2px 0 2px; height: 1.0em;" |<center>2022 సంవత్సరంలో వివిధ వారాలలో "మీకు తెలుసా!" వాక్యాలు</center> |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | <center><small>[[#01 వ వారం|01]]{{*}}[[#02 వ వారం|02]]{{*}}[[#03 వ వారం|03]]{{*}}[[#04 వ వారం|04]]{{*}}[[#05 వ వారం|05]]{{*}}[[#06 వ వారం|06]]{{*}}[[#07 వ వారం|07]]{{*}}[[#08 వ వారం|08]]{{*}}[[#09 వ వారం|09]]{{*}}[[#10 వ వారం|10]]{{*}}[[#11 వ వారం|11]]{{*}}[[#12 వ వారం|12]]{{*}}[[#13 వ వారం|13]]{{*}}[[#14 వ వారం|14]]{{*}}[[#15 వ వారం|15]]{{*}}[[#16 వ వారం|16]]{{*}}[[#17 వ వారం|17]]{{*}}[[#18 వ వారం|18]]{{*}}[[#19 వ వారం|19]]{{*}}[[#20 వ వారం|20]]{{*}}[[#21 వ వారం|21]]{{*}}[[#22 వ వారం|22]]{{*}}[[#23 వ వారం|23]]{{*}}[[#24 వ వారం|24]]{{*}}[[#25 వ వారం|25]]{{*}}[[#26 వ వారం|26]]{{*}}[[#27 వ వారం|27]]{{*}}[[#28 వ వారం|28]]{{*}}[[#29 వ వారం|29]]{{*}}[[#30 వ వారం|30]]{{*}}[[#31 వ వారం|31]]{{*}}[[#32 వ వారం|32]]{{*}}[[#33 వ వారం|33]]{{*}}[[#34 వ వారం|34]]{{*}}[[#35 వ వారం|35]]{{*}}[[#36 వ వారం|36]]{{*}}[[#37 వ వారం|37]]{{*}}[[#38 వ వారం|38]]{{*}}[[#39 వ వారం|39]]{{*}}[[#40 వ వారం|40]]{{*}}[[#41 వ వారం|41]]{{*}}[[#42 వ వారం|42]]{{*}}[[#43 వ వారం|43]]{{*}}[[#44 వ వారం|44]]{{*}}[[#45 వ వారం|45]]{{*}}[[#46 వ వారం|46]]{{*}}[[#47 వ వారం|47]]{{*}}[[#48 వ వారం|48]]{{*}}[[#49 వ వారం|49]]{{*}}[[#50 వ వారం|50]]{{*}}[[#51 వ వారం|51]]{{*}}[[#52 వ వారం|52]]</small></center> |} __NOTOC__ {{clear}} =2022 సంవత్సరంలోని వాక్యాలు= ==01 వ వారం== [[File:William Carey.jpg|right|70px|]] * ... బెంగాలులో విద్యావ్యాప్తి, భారతీయ భాషా సాహిత్యాలకు ఎనలేని సేవ చేసిన క్రైస్తవ ప్రచారకుడు '''[[విలియం కెరే]]''' అనీ! (చిత్రంలో) * ... తొలి తెలుగు ఇంజనీరు '''[[వీణం వీరన్న]]''' ధవళేశ్వరం ఆనకట్ట నిర్మాణంలో విశేష సేవ చేశాడనీ! * ... భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో భాగంగా జరిగిన '''[[కాకోరీ కుట్ర]]'''లో రైల్లో ఉన్న ఆంగ్లేయుల పన్నుల ధనాన్ని విప్లవ కారులు అపహరించారనీ! * ... '''[[సుచేతా కృపలానీ]]''' భారతదేశంలో తొలి మహిళా ముఖ్యమంత్రి అనీ! * ... '''[[భారత ప్రభుత్వ చట్టం 1919]]''' ఆంగ్లేయుల పాలనలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచేందుకు చేసిన చట్టమనీ! ==02 వ వారం== * ... '''[[గోపాల్‌దాస్ అంబైదాస్ దేశాయ్]]''' భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడిగా మారడం కోసం రాజ్యాన్ని వదులుకున్న మొట్టమొదటి రాజుగా పేరు పొందాడనీ! * ... భారతీయ పాప్ గాయని '''[[ఉషా ఉతుప్]]''' 2011 లో పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత అనీ! * ... భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ మాజీ ప్రధాన కార్యదర్శి అయిన '''[[గంగాధర్ అధికారి]]''' ఆల్బర్ట్ ఐన్‌స్టీన్ లాంటి శాస్త్రవేత్తల ఉపన్యాసాలకు హాజరయ్యేవాడనీ! * ... ఉత్తరాఖండ్ లోని '''[[పితోరాగఢ్]]''' నుంచి సహాయ నిరాకరణోద్యమం ప్రారంభమైందనీ! * ... ఇప్పటి దాకా '''[[మసాచుసెట్స్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ]]''' విశ్వవిద్యాలయానికి అనుబంధం ఉన్న 98 మంది నోబెల్ బహుమతి పొందిన వారనీ! ==03 వ వారం== * ... 1962 భారత చైనా యుద్ధ నేపథ్యంలో వచ్చిన '''[[హిమాలయన్ బ్లండర్ (పుస్తకం)|హిమాలయన్ బ్లండర్]]''' అనే పుస్తకాన్ని భారత ప్రభుత్వం నిషేధించిందనీ! * ... '''[[1990 మచిలీపట్నం తుఫాను]]''' ఆంధ్రప్రదేశ్ లో విపరీతమైన ధన, ప్రాణ నష్టాన్ని కలగజేసిందనీ! * ... బంగ్లాదేశ్ లోని '''[[మహిలార సర్కార్ మఠం]]''' 200 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన పురాతన హిందూ దేవాలయం అనీ! * ... '''[[కాస్పియన్ సముద్రము]]''' ను ప్రపంచంలో అతిపెద్ద సరస్సు గానూ, పూర్తి స్థాయి సముద్రంగానూ భావిస్తారనీ! * ... శ్రీలంక లోని '''[[కాండీ నగరం]]''' ఆ దేశాన్ని పాలించిన పురాతన రాజుల చివరి రాజధాని అనీ! ==04 వ వారం== * ... పాకిస్థాన్ లోని '''[[హింగ్లాజ్ మాత దేవాలయం]]''' యాభై ఒక్క శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... చైనాలోని '''[[హువాంగ్షాన్ పర్వతం]]''' ముఖ్యమైన పర్యాటక ప్రాంతాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సర్దార్ రవీందర్ సింగ్]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో నగర మేయర్ గా ఎన్నికైన ఏకైక సిక్కు జాతీయుడనీ! * ... '''[[అట్లాంటా]]''' లోని విమానాశ్రయం ప్రపంచంలో అత్యంత రద్దీ కలిగిన విమానాశ్రయమనీ! * ... జబ్బులతో బాధ పడుతున్న వారినీ, వారి కుటుంబ జీవితాన్ని మెరుగుపరచడాన్ని '''[[పాలియేటివ్ కేర్]]''' అంటారనీ! ==05 వ వారం== * ... నేపాల్ లోని '''[[చిట్వాన్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' ప్రపంచ వారసత్వ ప్రదేశంగా గుర్తింపు పొందిందనీ! * ... జపనీస్ సాంప్రదాయమైన షింటోయిజం లో పూజారిణులను '''[[మికో]]''' అంటారనీ! * ... నేపాల్ లోని '''[[భక్తపూర్]]''' పురాతన సంస్కృతికి ప్రాచుర్యం పొందినదనీ! * ... బాలీవుడ్ నటుడు ఆమిర్ ఖాన్ మాజీ భార్య '''[[కిరణ్ రావు]]''' వనపర్తి సంస్థానానికి చెందిన రాజకుటుంబీకురాలనీ! * ... మలేషియా లోని '''[[బటు గుహలు]]''' లో వెలసిన సుబ్రహ్మణ్య స్వామి ఆలయం ప్రఖ్యాత పుణ్యక్షేత్రమనీ! ==06 వ వారం== * ... '''[[హింద్రాఫ్]]''' మలేషియాలో హిందూ సమాజం హక్కులు కాపాడటానికి ఏర్పడ్డ సంస్థ అనీ! * ... చైనా లోని '''[[డేనియల్ సరస్సు]]''' లో లిథియం సమృద్ధిగా లభిస్తుందనీ! * ... పారిశ్రామికవేత్త '''[[మహేంద్రప్రసాద్]]''' అత్యంత సంపన్నమైన భారత పార్లమెంటు సభ్యుల్లో ఒకడిగా ఉన్నాడనీ! * ... '''[[షింటో మతం]]''' జపాన్ దేశంలో ఉద్భవించిన స్థానిక మతమనీ! * ... '''[[కాలిఘాట్ చిత్రకళ]]''' కలకత్తాలోని కాళికా దేవి ఆలయంలో ప్రారంభమైన ఒక చిత్రకళా ఉద్యమమనీ! ==07 వ వారం== * ... కార్తీకమాసం ముగిసిన తర్వాత వచ్చే పాడ్యమిని '''[[పోలి పాడ్యమి]]''' అంటారనీ! * ... చైనాలోని '''[[లెషన్ జెయింట్ బుద్ధ]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన బుద్ధుని రాతి విగ్రహం అనీ! * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[కుశాల్ కొన్వర్ శర్మ]]''' అస్సాం ఏనుగు వైద్యుడిగా పేరు గాంచాడనీ! * ... ప్రపంచంలో అత్యంత ఎత్తైన, పెద్దదైన '''[[టిబెటన్ పీఠభూమి]]'''ని ప్రపంచ పైకప్పు అని పిలుస్తారనీ! * ... '''[[పడమటి సంధ్యారాగం]]''' తొంభైశాతం అమెరికాలోనే చిత్రీకరణ జరుపుకున్న తొలి తెలుగు చిత్రమనీ! ==08 వ వారం== * ... చైనాలోని '''[[మొగావో గుహలు]]''' వెయ్యి సంవత్సరాలకు పూర్వపు బౌద్ధ కళను ప్రతిబింబిస్తున్నాయనీ! * ... దక్షిణాఫ్రికాలో జాతి వివక్షకు వ్యతిరేకంగా పోరాడిన '''[[డెస్మండ్ టుటు]]''' నోబెల్ శాంతి బహుమతి అందుకున్నాడనీ! * ... ప్రపంచంలో సుమారు 20 కోట్లమంది '''[[దూరధమని వ్యాధి]]'''తో బాధ పడుతున్నారనీ! * ... నిజాం పాలనలో ఉన్న హైదరాబాదు రాష్ట్రాన్ని భారతదేశంలో విలీనం చేయడానికి ప్రభుత్వం చేపట్టిన సైనిక చర్యను '''[[ఆపరేషన్ పోలో]]''' అంటారనీ! * ... లండన్ లోని చారిత్రాత్మక '''[[వెస్ట్‌మినిస్టర్‌ సెంట్రల్‌హాలు]]''' రాబడి ప్రపంచ ధార్మిక కార్యక్రమాలకు వాడుతారనీ! ==09 వ వారం== * ... '''[[టెంపోరావు]]''' గా పేరు గాంచిన తెలుగు డిటెక్టివ్ రచయిత అసలు పేరు కూరపాటి రామచంద్రరావు అనీ! * ... '''[[భారత్ వికాస్ పరిషత్]]''' స్వామి వివేకానంద బోధనలు ఆదర్శంగా ఏర్పడ్డ సేవాసంస్థ అనీ! * ... '''[[అమలాపురం గ్రంథాలయం]]''' 68 ఏళ్ళకు పైగా నిర్వహించబడుతున్నదనీ! * ... '''[[లోకపల్లి సంస్థానం]]''' చివరి పాలకురాలు లక్ష్మమ్మను ఆ ప్రాంత ప్రజలు దేవతగా పూజిస్తారనీ! * ... కేరళ లోని '''[[కుంబలంగి]]''' దేశంలో తొలి శానిటరీ నాప్కిన్ రహిత ప్రాంతంగా పేరొందింది అనీ! ==10 వ వారం== * ... భారత మాజీ క్రికెటర్ '''[[మనోజ్‌ తివారి]]''' పశ్చిమ బెంగాల్ యువజన క్రీడాశాఖా మంత్రిగా పనిచేస్తున్నాడనీ! * ... శబరిమల అయ్యప్పస్వామి దేవస్థానానికి వెళ్ళే భక్తులు చాలామంది '''[[మకర జ్యోతి]]''' దర్శనానికి వెళతారనీ! * ... ఆన్‌లైన్ మీటింగ్ లు నిర్వహించగలిగే '''[[జూమ్ (సాఫ్ట్‌వేర్)|జూమ్]]''' ఉపకరణం కోవిడ్ మహమ్మారి సమయంలో గణనీయమైన పెరుగుదల సాధించిందనీ! * ... కోల్‌కత లోని '''[[నేతాజీ భవన్]]''' స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు సుభాష్ చంద్రబోస్ నివాస స్థానమనీ! * ... '''[[కంగానీ వ్యవస్థ]]''' బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ సమయంలో ఏర్పడ్డ కార్మిక నియామక వ్యవస్థ అనీ! ==11 వ వారం== * ... '''[[నాథ్ పాయ్]]''' గోవా విముక్తి ఉద్యమంలో ముఖ్యపాత్ర పోషించాడనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[స్వామినారాయణ దేవాలయం (అట్లాంటా)|స్వామి నారాయణ్ దేవాలయం]]''' ముప్ఫై ఎకరాల్లో విస్తరించి ఉన్న ప్రముఖ దేవాలయమనీ! * ... పాతరాతియుగం నుంచే '''[[శిలాగుహ చిత్రకళ]]''' విరాజిల్లిందనీ! * ... '''[[బ్రిటిషు భారతదేశంలో వెట్టి చాకిరీ వ్యవస్థ]]''' ద్వారా పదహారు లక్షలకు పైగా భారతీయులను శ్రామికులుగా వివిధ ఐరోపా దేశాలకు పంపించారనీ! * ... ఇస్కాన్ ద్వారా బహుళ ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చిన '''[[హరే కృష్ణ (మంత్రం)|హరేకృష్ణ మంత్రం]]''' కలి సంతరణోపనిషత్తులోనిదనీ! ==12 వ వారం== * ... విప్లవ నాయకుడు '''[[వీరపాండ్య కట్టబ్రహ్మన]]'''ను ఆంగ్లేయులు 39 సంవత్సరాల వయసులో ఉరితీశారనీ! * ... హైదరాబాదులోని '''[[తెలంగాణ సచివాలయం]]''' నవాబుల పరిపాలనా కాలంలో సైఫాబాద్ ప్యాలెస్ అనే పేరుతో ప్రసిద్ధి చెందిన భవనం అనీ! * ... '''[[శ్రీ రామ జన్మభూమి తీర్థ క్షేత్ర]]''' అయోధ్యలో నూతనంగా నిర్మిస్తున్న రామాలయ నిర్మాణం కోసం ఏర్పాటు చేసిన ట్రస్టు అనీ! * ... బ్రిటిష్ వారు ప్రవేశపెట్టిన '''[[ద్విసభ్య నియోజకవర్గం]]''' పద్ధతిలో పార్లమెంటులో, వివిధ రాష్ట్ర శాసన సభలకు ఇద్దరు సభ్యులు ప్రాతినిథ్యం వహించేవారనీ! * ... '''[[ప్యూ రీసెర్చి సెంటర్]]''' వాషింగ్టన్ అమెరికాలోని నిష్పక్షపాత సామాజిక పరిశోధనా సంస్థ అనీ! ==13 వ వారం== * ... బహుభాషా గాయకుడు '''[[నరేష్ అయ్యర్‌]]''' కెరీర్ ప్రారంభించిన తొలి ఏడాదిలోనే జాతీయ పురస్కారం అందుకున్నాడనీ! * ... వాగ్గేయకారుడు '''[[సారంగపాణి]]''' జ్ఞాపకార్థం ప్రతి సంవత్సరం [[కార్వేటినగరం]]లో ఉత్సవాలు జరుగుతాయనీ! * ... '''[[ఆకాశవాణి కేంద్రం, హైదరాబాద్| ఆకాశవాణి హైదరాబాదు కేంద్రాన్ని]]''' మొదటగా నిజాం రాజులు డెక్కన్ రేడియో పేరుతో ప్రారంభించారనీ! * ... '''[[అక్షరాభ్యాసం]]''' అనేది తొలిసారి అక్షరాలు నేర్చుకునేందుకు పాటించే హిందూ సాంప్రదాయం అనీ! * ... నల్లమల అటవీ ప్రాంతంలో ఉన్న కాకతీయుల కాలం నాటి గోడను '''[[గ్రేట్‌ వాల్‌ ఆఫ్‌ తెలంగాణ]]''' అని పిలుస్తున్నారనీ! ==14 వ వారం== * ... '''[[బాబాసాహెబ్ ఆప్టే]]''' రాష్ట్రీయ స్వయం సేవక్ సంఘ్ మొదటి ప్రచారకుల్లో ఒకడనీ! * ... తాళ్ళపాక అన్నమాచార్య మనుమడు '''[[తాళ్ళపాక చినతిరుమలాచార్యుడు]]''' అష్ట భాషా చక్రవర్తి అని బిరుదు పొందినవాడు అనీ! * ... '''[[నాదిర్‌గుల్ ఎయిర్‌ఫీల్డ్]]''' నాగార్జున సాగర్ రహదారి ప్రాంతంలో ఉన్న పైలట్ శిక్షణా కేంద్రమనీ! * ... 1876-1878 సంవత్సరాల మధ్యలో '''[[దక్షిణ భారత కరువు 1876–1878|దక్షిణ భారతదేశంలో ఏర్పడ్డ కరువు]]''' సుమారు 55 లక్షల నుంచి కోటి మంది ప్రాణాలు బలిగొన్నదనీ! * ... అమెరికాలోని '''[[సెంట్రల్ ఇండియానా హిందూ దేవాలయం]]''' ఇండియానాపోలిస్ లో ఏర్పాటుచేసిన మొదటి హిందూ దేవాలయం అనీ! ==15 వ వారం== * ... '''[[ఇ. సి. జార్జ్ సుదర్శన్]]''' పలుసార్లు నోబెల్ బహుమతికి నామినేట్ చేయబడ్డ భౌతిక శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[తుల్జా భవాని దేవాలయం]]''' గురించిన ప్రస్తావన [[స్కాంద పురాణము]]లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇక్రిశాట్‌]]''' అనేది భారతదేశం కేంద్రంగా పనిచేస్తున్న అంతర్జాతీయ వ్యవసాయ పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... తెలుగు రాష్ట్రాల్లో '''[[ఉపాధ్యాయ విద్య]]''' శిక్షణ కోసం ప్రతి జిల్లాకు ఒక శిక్షణా కేంద్రం ఉందనీ! * ... తంజావూరు సరస్వతీ గ్రంథాలయం వారు ప్రచురించిన '''[[రాజగోపాల విలాసము]]''' 17వ శతాబ్దానికి చెందిన రచన అనీ! ==16 వ వారం== * ... '''[[రమాకాంత్ అచ్రేకర్]]''' సచిన్ టెండూల్కర్ కు క్రికెట్ పాఠాలు నేర్పిన గురువనీ! * ... '''[[టిబెట్‌పై చైనా దురాక్రమణ]]''' తర్వాత ఆ దేశంలోని బౌద్ధాచార్యుడు [[దలైలామా]] ప్రవాసంలోకి వెళ్ళవలసి వచ్చిందనీ! * ... ఖగోళంలో గెలాక్సీలు, నక్షత్రాలు, గ్రహాల వంటివి '''[[ఎక్రీషన్]]''' అనే ప్రక్రియ ద్వారా ఏర్పడతాయనీ! * ... '''[[శ్రీ జడల రామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం]]'''లో లింగాన్ని పరశురాముడు ప్రతిష్టించినట్లు స్థలపురాణం చెబుతున్నదనీ! * ... '''[[ఘరియల్ మొసళ్లు|ఘరియల్ మొసళ్లను]]''' 4000 సంవత్సరాల చరిత్ర కలిగిన సింధు లోయ లో కనుగొన్నారనీ! ==17 వ వారం== * ... '''[[అరుంధతి నాగ్]]''' దివంగత కన్నడ నటుడు, దర్శకుడు అయిన శంకర్ నాగ్ సతీమణి అనీ! * ... టిబెట్ [[దలైలామా]]ను బౌద్ధదేవత '''[[అవలోకితేశ్వరుడు]]''' అవతారంగా భావిస్తారనీ! * ... 1832-33 సంవత్సరాల మధ్యలో గుంటూరు ప్రాంతాన్ని వణికించిన '''[[డొక్కల కరువు]]''' వల్ల సుమారు 2 లక్షలమందికి పైగా మరణించారనీ! * ... పర్యావరణానికి హాని కలిగించే గ్రీన్‌హౌస్ వాయువులను అత్యధికంగా వెలువరించే చైనా, అమెరికా దేశాలు పర్యావరణ పరిరక్షణకు ఉద్దేశించిన '''[[క్యోటో ఒప్పందం]]'''పై సంతకాలు చేయలేదనీ! * ... '''[[సంతాలి భాష]]''' భారతదేశంతో పాటు ఇతర సరిహద్దు దేశాలలో సుమారు 70 లక్షల మంది వాడుతున్నారనీ! ==18 వ వారం== * ... పంచాంగ కర్తగా పేరొందిన '''[[ములుగు రామలింగేశ్వర సిద్ధాంతి]]''' మునుపు మిమిక్రీ కళాకారుడిగా పనిచేశాడనీ! * ... '''[[బాండిట్‌ క్వీన్‌]]''' బందిపోటు రాణి [[ఫూలన్ దేవి]] జీవితం ఆధారంగా వచ్చిన హిందీ సినిమా అనీ! * ... పురాతన గ్రీకు తత్వ శాస్త్ర భావన అయిన '''[[స్టోయిసిజం]]''' ధార్మిక జీవనమే మానవుల సంతోషానికి మూలం అని బోధిస్తుందనీ! * ... '''[[దశరాజ యుద్ధం]]''' అనేది ఋగ్వేదంలో ప్రస్తావించబడిన ఒక యుద్ధం అనీ! * ... '''[[మహాబోధి విహార్]]''' గౌతమ బుద్ధుడు జ్ఞానోదయం పొందిన ప్రదేశంగా భావించబడుతుందనీ! ==19 వ వారం== * ... '''[[శ్రీ విరించి]]''' గా పేరుగాంచిన నల్లాన్ చక్రవర్తుల రామానుజాచారి కేంద్రసాహిత్య అకాడమీలో తెలుగు అనువాదకుడనీ! * ... బీహార్ లోని '''[[చండికా స్థాన్]]''' భారతదేశంలో 51 శక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కొలామి భాష]]''' అత్యధికులు మాట్లాడే మధ్య ద్రావిడ భాష అనీ! * ... సా. శ 130 సంవత్సరంలో '''[[రోమన్ సామ్రాజ్యం]]''' లో క్రైస్తవ మతాన్ని అధికారిక మతంగా ప్రకటించారనీ! * ... '''[[మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి కేంద్రం]]''' తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాధికారులకు శిక్షణ కోసం ఏర్పాటు చేసిన సంస్థ అనీ! ==20 వ వారం== * ... '''[[మాధురి బర్త్వాల్]]''' ఆల్ ఇండియా రేడియోలో తొలి మహిళా స్వరకర్తగా పేరు గాంచిందనీ! * ... '''[[సత్యార్థ ప్రకాశము]]''' అనే గ్రంథాన్ని రచించినది [[స్వామి దయానంద సరస్వతి]] అనీ! * ... '''[[గుజరాత్ టైటాన్స్]]''' ఇండియన్ ప్రీమియర్ లీగ్ 2022 లో కొత్తగా ఏర్పడ్డ జట్టు అనీ! * ... '''[[ఆర్ట్ ఆఫ్ లివింగ్ ఫౌండేషన్]]''' 156 దేశాలకు పైగా కార్యాలయాలను కలిగి ఉందనీ! * ... '''[[పంజాబ్ లోక్ కాంగ్రెస్]]''' అనేది మాజీ కాంగ్రెస్ నాయకుడు అమరీందర్ సింగ్ ఏర్పాటు చేసిన కొత్త రాజకీయ పార్టీ అనీ! ==21 వ వారం== * ... '''[[విశ్వనాథనాయని స్థానాపతి]]''' మదురై నాయకర్ రాజులలో మొదటివాడనీ! * ... [[రాజగోపాలవిలాసము]] అనే గ్రంథాన్ని రచించినది '''[[చెంగల్వ కాళయ]]''' అనీ! * ... రష్యా ఉక్రెయిన్ యుద్ధంలో భారతీయ పౌరులను '''[[ఆపరేషన్ గంగా]]''' అనే పేరుతో భారతీయ ప్రభుత్వం రక్షించిందనీ! * ... గర్భాశయపు లోపలి మ్యూకర్ పొరను '''[[ఎండోమెట్రియమ్]]''' అంటారనీ! * ... '''[[కరీంనగర్ కేబుల్ బ్రిడ్జి]]''' 2021 సంవత్సరంలో అవుట్‌స్టాండింగ్ కాంక్రీట్ స్ట్రక్చర్ గా జాతీయ పురస్కారం అందుకుందనీ! ==22 వ వారం== * ... పద్మశ్రీ పురస్కార గ్రహీత '''[[సుచేతా దలాల్]]''' భారతదేశంలో ఆర్థిక అక్షరాస్యత పెంపుకు కృషి చేస్తుందనీ! * ... '''[[ఈషా ఫౌండేషన్]]''' తమిళనాడులోని కోయంబత్తూరులో స్థాపించబడిన ఆధ్యాత్మిక సంస్థ అనీ! * ... '''[[సెల్ఫీ ఆఫ్ సక్సెస్]]''' తెలంగాణాకు చెందిన ఐఎఎస్ అధికారి బుర్రా వెంకటేశం రచించిన ప్రజాదరణ పొందిన పుస్తకమనీ! * ... '''[[ఎర్త్ అవర్]]''' గ్లోబల్ వార్మింగ్ మీద అవగాహన కోసం ప్రతి సంవత్సరం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పాటిస్తారనీ! * ... దీపావళి సందర్భంగా ఆదివాసీలు '''[[దండారి పండుగ]]''' జరుపుకుంటారనీ! ==23 వ వారం== * ... మాజీ రిజర్వ్ బ్యాంకు గవర్నర్ '''[[పి.సి. భట్టాచార్య]]''' ప్రైవేటు బ్యాంకులను జాతీయం చేయడాన్ని వ్యతిరేకించాడనీ! * ... '''[[నేషనల్ స్కూల్ ఆఫ్ డ్రామా]]''' భారత ప్రభుత్వ సాంస్కృతిక మంత్రిత్వ శాఖ పరిధిలోని ఒక స్వయంప్రతిపత్త సంస్థ అనీ! * ... '''[[శతక కవుల చరిత్రము]]''' తెలుగులో శతకాలు రచించిన కవుల జీవిత చరిత్రలు గ్రంథస్తం చేసిన పుస్తకం అనీ! * ... '''[[నగారా (వాయిద్యం)|నగారా]]''' వాయిద్యాన్ని పంజాబీ, రాజస్థానీ జానపద సంగీతంలో ఎక్కువగా వాడతారనీ! * ... కాంచీపురంలోని '''[[జురహరేశ్వర్ దేవాలయం (కాంచీపురం)|జురహరేశ్వర దేవాలయం]]''' లో శివుడు వ్యాధులను నయం చేసే దేవుడిగా ప్రసిద్ధి చెందాడనీ! ==24 వ వారం== * ... '''[[మామిడాల జగదీశ్ కుమార్]]''' యూనివర్శిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్ నూతన ఛైర్మన్ గా నియమితుడయ్యాడనీ! * ... '''[[ఆలంపూర్ జోగులాంబ దేవాలయం]]''' పద్దెనిమిది మహాశక్తి పీఠాల్లో ఒకటనీ! * ... 1831 లో జరిగిన '''[[బాలాకోట్ యుద్ధం]]''' లో సిక్కులు విజయం సాధించి తమ సామ్రాజ్యాన్ని ఆఫ్ఘనిస్తాన్ వరకు విస్తరించారనీ! * ... '''[[వన విహార్ జాతీయ ఉద్యానవనం]]''' మధ్యప్రదేశ్ లోని భోపాల్ లో ఉందనీ! * ... '''[[ఇంప్రెషనిజం]]''' అనేది ఫ్రాన్సులో ప్రారంభమైన చిత్రకళా ఉద్యమం అనీ! ==25 వ వారం== * ... మరణానంతరం ఆస్కార్ అవార్డు నామినేషన్ పొందిన తొలి నటుడు '''[[జేమ్స్ డీన్]]''' అనీ! * ... '''[[గురుగ్రామ్ భీం కుండ్]]''' ద్రోణాచార్యుడు పాండవులకు విలువిద్య నేర్పిన స్థలంగా భావిస్తారనీ! * ... భారతదేశాన్ని ఫ్రెంచి పాలననుంచి విముక్తి చేయడంలో భాగంగా '''[[నిజాం దళం]]''' ఏర్పడిందనీ! * ... '''[[మైత్రి (పరిశోధన కేంద్రం)|మైత్రి]]''' అనేది అంటార్కిటిక్ మీద పరిశోధనకు భారతదేశం ఏర్పాటు చేసిన శాశ్వత పరిశోధనా కేంద్రమనీ! * ... '''[[నోహ్కలికై జలపాతం]]''' భారతదేశంలో ఎత్తైన జలపాతాల్లో ఒకటనీ! ==26 వ వారం== * ...భారతదేశంలో ఆంగ్ల విద్యాబోధనకు పునాది వేసిన '''[[థామస్ బాబింగ్టన్ మెకాలే]]''' భారతీయ శిక్షాస్మృతి సృష్టికర్త అనీ! * ... చరిత్రకారుడు '''[[కె.ఎస్.లాల్]]''' భారతదేశపు మధ్యయుగపు చరిత్రపై విస్తృత పరిశోధనలు చేశాడనీ! * ... హిందూ సాంప్రదాయంలో '''[[ప్రదోష]]''' సమయం శివుని పూజకు అనుకూల సమయంగా భావిస్తారనీ! * ... ఆరుద్ర రాసిన '''[[త్వమేవాహం]]''' తెలంగాణాలో నిజాం నిరంకుశత్వం నేపథ్యంలో వచ్చిన రచన అనీ! * ... '''[[రాజ్‌మా]]''' ఉత్తర భారతదేశంలో ప్రాచుర్యం పొందిన వంట దినుసు అనీ! ==27 వ వారం== * ... [[సరోజినీ నాయుడు]] సోదరుడు '''[[వీరేంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ]]''' కూడా స్వాతంత్ర్య విప్లవ వీరుడు అనీ! * ... గయ లోని '''[[విష్ణుపాద దేవాలయం (గయ)|విష్ణుపాద దేవాలయం]]''' ప్రసిద్ధి పొందిన హిందూ దేవాలయాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[హార్ముజ్ జలసంధి]]''' అంతర్జాతీయ వాణిజ్యానికి అతి ముఖ్యమైన వ్యూహాత్మక ప్రదేశం అనీ! * ... తెలుగు సినిమా రచయిత '''[[రాకేందు మౌళి]]''' మరో రచయిత [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్|వెన్నెలకంటి]] కుమారుడనీ! * ... '''[[ఆనందవర్ధనుడు]]''' ధ్వని సిద్ధాంతకర్తగా గుర్తింపు పొందాడనీ! ==28 వ వారం== * ... '''[[స్వామి కరపత్రి]]''' అరచేతిలో సరిపోయే ఆహారం మాత్రమే తీసుకునే వాడనీ! * ... ఒడిషాలోని '''[[రాయగడ]]''' పట్టణం భారతదేశంలోని తీరప్రాంత వాణిజ్యానికి కేంద్రంగా విలసిల్లిందనీ! * ... పి. కేశవ రెడ్డి రాసిన '''[[అతడు అడవిని జయించాడు]]''' నవలను నేషనల్ బుక్ ట్రస్ట్ వారు 14 భారతీయ భాషల్లోకి అనువదించారనీ! * ... రష్యా, నార్వే ఉత్తర తీరాలలో ఉన్న '''[[బేరెంట్స్ సముద్రం]]''' పెద్దగా లోతులోని సముద్రమనీ! * ... లడఖ్ లోని లేహ్ సమీపంలో ఉన్న '''[[భారతీయ ఖగోళ వేధశాల]]''' ప్రపంచంలోనే ఎత్తైన వేధశాలల్లో ఒకటనీ! ==29 వ వారం== * ... '''[[దిలీప్ కుమార్ చక్రవర్తి]]''' తూర్పు భారతదేశంపై విశేష పరిశోధనలు చేసిన చరిత్రకారుడనీ! * ... '''[[గోల్కొండ వ్యాపారులు]]''' మహారాష్ట్ర మూలాలు కలిగి తెలంగాణా ప్రాంతంలో పనిచేసిన నియోగి బ్రాహ్మణులనీ! * ... '''[[మంగళగిరి లక్ష్మీనరసింహ దేవాలయం]]''' లోని గోపురం దక్షిణ భారతదేశంలోని ఎత్తయిన గోపురాల్లో ఒకటనీ! * ... తెలంగాణాలోని '''[[మహాత్మాగాంధీ కల్వకుర్తి ఎత్తిపోతల పథకం]]''' నాలుగు లక్షల ఎకరాలకు సాగు నీటిని అందిస్తుందనీ! * ... '''[[అగ్నిపథ్ పథకం]]''' భారత ప్రభుత్వం త్రివిధ సాయుధ దళాల్లో సిబ్బంది నియామకానికి కొత్తగా ఏర్పాటు చేసిన వ్యవస్థ అనీ! ==30 వ వారం== * ... '''[[మహంత్ రామచంద్ర దాస్ పరమహంస]]''' అయోధ్య రామమందిర ఉద్యమంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషించాడనీ! * ... మహారాష్ట్ర లోని '''[[వార్ధా]]''' పట్టణం పత్తి వ్యాపారంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తుందనీ! * ... హవాయి లోని '''[[సైన్స్ ఆఫ్ ఐడెంటిటీ ఫౌండేషన్]]''' ఇస్కాన్ నుండి వేరుపడిన వైష్ణవ యోగా సంస్థ అనీ! * ... '''[[కొమ్మమూరు కాలువ]]''' బ్రిటిష్ కాలంలో నౌకా రవాణా మార్గంగా వాడేవారనీ! * ... '''[[కొల్హాపూర్]]''' తోలు చెప్పుల ఉత్పత్తికి ప్రసిద్ధి చెందినదనీ! ==31 వ వారం== * ... '''[[ఇక్బాల్ సింగ్]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రభావశీలమైన సిక్కు వ్యక్తులలో ఒకడనీ! * ... అమెరికా లోని శాంటాక్రజ్ లో ఉన్న '''[[సొసైటీ ఆఫ్ ఎబిడెన్స్ ఇన్ ట్రూత్]]''' అద్వైత వేదాంతాన్ని వ్యాప్తి చేసే సంస్థ అనీ! * ... '''[[రాడార్]]''' రేడియో తరంగాలను ఉపయోగించి ఒక స్థలం నుంచి దూరంగా ఉన్న వస్తువుల ఉనికిని కనుగొంటారనీ! * ... భారతదేశంలోని '''[[గోండ్వానా (భారతదేశం)|గోండ్వానా]]''' పేరు మీదుగా పురాతన ఖండమైన గోండ్వానాలాండ్ కి ఆ పేరు వచ్చిందనీ! * ... మహారాష్ట్రలో ప్రాచీన చరిత్ర కలిగిన '''[[వికట్ ఘడ్ కోట]]''' ట్రెక్కింగ్ చేసేవారిని విశేషంగా ఆకర్షిస్తున్నదనీ! ==32 వ వారం== * ... పద్మభూషణ్ పురస్కార గ్రహీత '''[[టి. ఆర్. శేషాద్రి]]''' సైన్సులో విశేష కృషి చేసిన శాస్త్రవేత్త అనీ! * ... '''[[టపోరీ]]''' అనే పదం వీధి రౌడీలను, వారి ఆహార్యాన్ని సూచించడానికి వాడతారనీ! * ... '''[[హల్దీఘాటీ యుద్ధం]]''' 16 వ శతాబ్దంలో రాజపుత్రుడు మహారాణా ప్రతాప్, మొఘలులకు మధ్య జరిగిన యుద్ధమనీ! * ... ఇటలీ దేశంలో పుట్టిన '''[[పిజ్జా]]''' ప్రపంచంలో అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన ఆహారాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[సాగర ఘోష]]''' అనే పూర్తి పద్య కావ్యం రాయడానికి రచయిత గరికిపాటి నరసింహారావుకు నాలుగేళ్ళు పట్టిందనీ! ==33 వ వారం== * ... '''[[స్వామి అభేదానంద]]''' రామకృష్ణ పరమహంస శిష్యుల్లో అందరికన్నా ఆఖరున మరణించాడనీ! * ... సాధారణ ఆల్కహాలు రసాయనిక నామం '''[[ఇథనాల్]]''' అనీ! * ... '''[[మహా వీర చక్ర]]''' భారతదేశంలో రెండవ అత్యున్నత సైనిక పురస్కారమనీ! * ... '''[[గోదావరి లోయ బొగ్గుక్షేత్రం]]''' దక్షిణ భారతదేశంలో ఉన్న ఏకైన బొగ్గు క్షేత్రమనీ! * ... కాశ్మీరు చరిత్రకు సంబంధించిన రాజతరంగిణి అనే ప్రామాణిక గ్రంథాన్ని రచించింది '''[[కల్హణుడు]]''' అనీ! ==34 వ వారం== * ... స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొన్న '''[[నీలకంఠ బ్రహ్మచారి]]''' చివరి దశలో మైసూరు నంది పర్వత ప్రాంతాల్లో శ్రీ ఓంకారానంద స్వామి పేరుతో ఆశ్రమవాసం చేశాడనీ! * ... ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పండే '''[[అక్రోటుకాయ]]'''ల్లో చైనా 33% ఉత్పత్తి చేస్తుందనీ! * ... '''[[తెహ్రీ డ్యామ్]]''' భారతదేశంలో అత్యంత ఎత్తయిన ఆనకట్ట అనీ! * ... భారతదేశంలో విశ్వవిద్యాలయాలకు గుర్తింపు ఇచ్చేది '''[[యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమిషన్ (భారతదేశం)|యూనివర్సిటీ గ్రాంట్స్ కమీషన్]]''' అనీ! * ... '''[[షాపూర్జీ పల్లోంజీ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో ప్రతిష్టాత్మకమైన వ్యాపారసంస్థల్లో ఒకటనీ! ==35 వ వారం== * ... '''[[అభిమన్యు దాసాని]]''' అలనాటి సినీ నటి [[భాగ్యశ్రీ]] కుమారుడనీ! * ... భారతదేశంలో స్థాపించబడిన '''[[ఐ టి సి లిమిటెడ్]]''' 90 దేశాలకు పైగా తమ ఉత్పత్తులు ఎగుమతి చేస్తుందనీ! * ... ఇండియన్ బ్యూరో ఆఫ్ మైన్స్ అంచనా ప్రకారం తెలంగాణా లోని '''[[బయ్యారం మైన్స్]]''' లో 16 లక్షల కోట్ల విలువ చేసే ఇనుప ఖనిజం ఉందనీ! * ... '''[[బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా]]''' 1946 లో లండన్ లో ఒక శాఖను ప్రారంభించడం ద్వారా దేశం వెలుపల కార్యకలాపాలు ప్రారంభించిన మొదటి భారతీయ బ్యాంకుగా నిలిచిందనీ! * ... '''[[కర్ణాటక బ్యాంక్]]''' స్వాతంత్ర్యానికి పూర్వం 1924 లో స్థాపించిన ప్రైవేటు బ్యాంకు అనీ! ==36 వ వారం== * ... ఆస్ట్రేలియా క్రికెట్ ఆటగాడు '''[[షేన్ వార్న్]]''' అంతర్జాతీయ పోటీల్లో 1000 వికెట్లు తీశాడనీ! * ... '''[[డాబర్]]''' సంస్థ భారతదేశంలో అతిపెద్ద నిత్యావసర వస్తువుల ఉత్పత్తి సంస్థ అనీ! * ... '''[[టైక్వాండో]]''' దక్షిణ కొరియాలో అంతర్యుద్ధాల సమయంలో ప్రజలు ఆత్మరక్షణ కోసం ఏర్పాటుచేసుకున్నదనీ! * ... 1975లో స్థాపించబడిన '''[[ఆఫ్రికన్ హిందూ మఠం]]''' ఆఫ్రికా ఖండంలో మొట్టమొదటి హిందూ మఠమనీ! * ... పాకిస్థాన్ ప్రత్యేక దేశంగా ఏర్పడ్డం కోసం మొదటిసారి '''[[పాకిస్తాన్ ప్రకటన]]''' 1932 లో జరిగిందనీ! ==37 వ వారం== * ... '''[[ఉన్నియార్చ]]''' కేరళకు చెందిన [[కళరిపయట్టు]] యుద్ధక్రీడాకారిణి అనీ! * ... పంపులు, పైపులు తయారు చేసే '''[[కిర్లోస్కర్ గ్రూప్]]''' భారతదేశంలో స్వాతంత్ర్యానికి ముందునుంచీ ఉన్న వ్యాపార సంస్థ అనీ! * ... మంత్రాలయంలోని '''[[శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం (మంత్రాలయం)|శ్రీ రాఘవేంద్ర స్వామి మఠం]]''' ద్వైత వేదాంత మఠాల్లో ప్రసిద్ధి గాంచిన సంస్థ అనీ! * ... తెలంగాణ లో నూతనంగా ఏర్పాటయిన '''[[పోలీస్ కమాండ్ కంట్రోల్ సెంటర్]]''' ద్వారా నగరాన్నంతటినీ ఒకే చోటు నుంచి పర్యవేక్షించే వీలుందనీ! * ... ఆంధ్రప్రదేశ్ లోని నంద్యాలకు సమీపంలో ఉన్న '''[[జ్వాలాపురం పురాతత్వ స్థలం]]''' లో వేల ఏళ్ళ క్రితం నివసించిన ఆధునిక మానవుల ఆధారాలు లభ్యమయ్యాయనీ! ==38 వ వారం== * ... ఆంధ్ర చారిత్రక నాటక పితామహుడు అని బిరుదు కలిగిన వాడు '''[[కోలాచలం శ్రీనివాసరావు]]''' అనీ! * ... '''[[లార్సెన్ & టూబ్రో]]''' సంస్థ ప్రపంచంలో అతిపెద్ద ఐదు నిర్మాణ సంస్థల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[కపిల హింగోరాణి]]'''ని భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలకు]] మాతృమూర్తిగా భావిస్తారని! * ... '''[[ఉజ్జయిని కాలభైరవ దేవాలయం]]''' లో దేవతకు మద్యం నైవేద్యంగా సమర్పిస్తారనీ! * ... '''[[ఉదయ్ ఉమేశ్ లలిత్]]''' భారత సుప్రీంకోర్టు 49 వ ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా నియమితుడయ్యాడనీ! ==39 వ వారం== * ... భారతీయ సంతతికి చెందిన '''[[అభిజిత్ బెనర్జీ]]''' ఆర్థిక శాస్త్రంలో నోబెల్ బహుమతి పొందాడనీ! * ... లీవర్ టెక్నాలజీతో తాళాలను భారతదేశంలో ప్రవేశపెట్టిన తొలిసంస్థ '''[[గోద్రేజ్ గ్రూప్]]''' అనీ! * ... భారతదేశంలో [[భారతదేశంలో ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యం|ప్రజా ప్రయోజన వ్యాజ్యాలను]] ప్రవేశపెట్టినది జస్టిస్ '''[[పి.ఎన్. భగవతి]]''' అనీ! * ... '''[[ప్రొతిమా బేడి]]''' భారతదేశపు ప్రముఖ ఒడిస్సీ నృత్య కళాకారిణి అనీ! * ... '''[[కల్పతరువు ఉత్సవం]]''' ప్రతి సంవత్సరం రామకృష్ణ మఠం సన్యాసులు జరుపుకునే పండగ అనీ! ==40 వ వారం== * ... మాహారాష్ట్రకు చెందిన '''[[ఛత్రపతి సాహు మహరాజ్]]''' 19 వ శతాబ్దంలోనే తన పరిపాలనలో ప్రగతిశీల విధానాలను అవలంభించాడనీ! * ... కర్ణాటక రాష్ట్రంలో ప్రాచుర్యంలో ఉన్న లింగాయత సాంప్రదాయనికి ఆద్యుడు '''[[బసవేశ్వరుడు]]''' అనీ! * ... సుదీర్ఘ చరిత్ర కలిగిన వస్త్ర వ్యాపార సంస్థ '''[[సెంచరీ టెక్స్‌టైల్ అండ్ ఇండస్ట్రీస్]]''' బిర్లా గ్రూపునకు చెందిన సంస్థ అనీ! * ... చైనాకు చెందిన '''[[యువాన్ వాంగ్ నిఘా ఓడ]]''' ఉపగ్రహాలను, క్షిపణులను గమనించి ఇంటెలిజెన్స్ ను చేరవేస్తాయనీ! * ... '''[[సురయ్యా త్యాబ్జీ]]''' పింగళి వెంకయ్య రూపొందించిన భారతీయ జెండాలో చరఖాను మార్చి ధర్మచక్రాన్ని చేర్చి తుదిరూపుని ఇచ్చిందనీ! ==41 వ వారం== * ... ఇటీవలే గూఢచర్య ఆరోపణల నుంచి బయటపడ్డ కేరళకు చెందిన శాస్త్రవేత్త '''[[నంబి నారాయణన్]]''' ఇస్రోలో విక్రం సారాభార్, సతీష్ ధావన్, అబ్దుల్ కలాం లాంటి వారితో కలిసి పనిచేశాడనీ! * ... భారతీయ బహుళజాతి ఆహార సంస్థ '''[[హల్దీరామ్]]''' ప్రధాన కార్యాలయం మహారాష్ట్రలోని నాగపూర్ లో ఉందనీ! * ... మహారాష్ట్రలోని '''[[గడ్చిరోలి]]''' అడవుల్లో టేకును వాణిజ్యపరంగా విస్తృతంగా పెంచుతారనీ! * ... తమిళనాడులోని '''[[కృష్ణగిరి రిజర్వాయర్]]''' భారతదేశపు మొదటి పంచవర్ష ప్రణాళికలో భాగంగా నిర్మించబడిందనీ! * ... '''[[కస్బా వినాయక దేవాలయం]]''' లోని గణపతిని పుణె గ్రామదేవుడిగా పరిగణిస్తారనీ! ==42 వ వారం== * ... బాలనటిగా రాణిస్తున్న '''[[నైనికా విద్యాసాగర్]]''' దక్షిణ భారత నటి [[మీనా]] ఏకైక కూతురనీ! * ... 1984 లో యూనియన్ కార్బైడ్ ఇండియా అనే పూర్వనామం కలిగిన '''[[ఎవెరెడీ ఇండస్ట్రీస్ ఇండియా]]''' సంస్థ వల్ల [[భోపాల్ దుర్ఘటన]] సంభవించిందనీ! * ... ఉత్తర గోవాలో ఉన్న '''[[అగ్వాడ కోట]]''' భారత పురాతత్వ శాఖ పరిరక్షిత స్థలాల్లో ఒకటనీ! * ... '''[[చిలకలూరిపేట బస్సు దహనం ఘటన]]''' కేసులో నిందితులకు ఉరిశిక్ష ఆఖరి రోజున తప్పిపోయి చివరికి యావజ్జీవ కారాగార శిక్షగా మార్చబడింది అనీ! * ... '''[[పజిల్]]స్''' ని అధ్యయనం చేయడాన్ని ఎనిగ్మటాలజీ అంటారనీ! ==43 వ వారం== * ... '''[[వీరేంద్ర హెగ్డే]]''' కర్ణాటకలోని ధర్మస్థళ ఆలయ వంశపారంపర్య నిర్వాహకుడనీ! * ... '''[[బ్లూ స్టార్ (కంపెనీ)|బ్లూస్టార్]]''' భారతదేశంలో ఎసిలు తయారు చేసే రెండవ అతిపెద్ద దేశీ సంస్థ అనీ! * ... సా. శ. పూ 3300 నుంచి '''[[లిప్‌స్టిక్]]''' ని వాడుతున్నారనీ! ==44 వ వారం== * ... '''[[బోరిస్ బెకర్]]''' పదిహేడేళ్ల చిరుప్రాయంలోనే టెన్నిస్ లో ఆరు అంతర్జాతీయ టైటిళ్ళు సాధించాడనీ! * ... '''[[‎ఆకాశ ఎయిర్]]''' భారతదేశపు బిలియనీర్ రాకేశ్ ఝుంఝున్ వాలా స్థాపించిన విమానయాన సంస్థ అనీ! ==45 వ వారం== * ... క్రైమ్ ఫిక్షన్ సాహిత్యంలో ప్రఖ్యాతి గాంచిన షెర్లాక్ హోమ్స్ పాత్రను సృష్టించింది '''[[ఆర్థర్ కోనన్ డోయల్]]''' అనీ! * ... మహారాష్ట్రలో రైస్ మిల్లులు పుష్కలంగా ఉన్న '''[[గోందియా]]''' పట్టణాన్ని రైస్ సిటీ అని పిలుస్తారనీ! ==46 వ వారం== * ... '''[[షింజో అబే]]''' జపాన్ చరిత్రలో అత్యధిక కాలం ప్రధానిగా పనిచేసిన వ్యక్తి అనీ! * ... వివిధ రకాల వాహనాలు, యంత్రాలు తయారు చేసే '''[[ఎస్కార్ట్స్ లిమిటెడ్]]''' బహుళజాతి వ్యాపార సంస్థ ప్రధాన కార్యాలయం హర్యానాలో ఉందనీ! ==47 వ వారం== * ... '''[[రోష్ని నాడార్]]''' భారతదేశంలో అతిపెద్ద ఐటీ సంస్థల్లో ఒకటయిన హెచ్.సి.ఎల్ టెక్నాలజీస్ సంస్థకు ఛైర్‌పర్సన్ అనీ! ==48 వ వారం== * ... పశ్చిమ బెంగాల్ కు చెందిన రాజకీయవేత్త, వైద్యుడు '''[[సుశోవన్ బెనర్జీ]]''' రూపాయికే వైద్యం చేసేవాడనీ! ==49 వ వారం== * ... మధ్వ సాంప్రదాయంలో ప్రసిద్ధమైన వాయుస్త్రోత్రాన్ని రచించింది '''[[త్రివిక్రమ పండితాచార్య]]''' అనీ! ==50 వ వారం== * ... అతి పురాతనమైన ఈజిప్టు లిపిని మొదటిసారిగా అర్థం చేసుకున్నది '''[[థామస్ యంగ్]]''' అనీ! ==51 వ వారం== * ... '''[[రాబర్ట్ హుక్]]''' మొదటిసారిగా సూక్ష్మదర్శిని సాయంతో సూక్ష్మక్రిములను చూశాడనీ! ==52 వ వారం== * ... భారత స్వాతంత్ర్యానంతరం భారత యూనియన్ లో కలవడానికి మొట్టమొదట అంగీకరించిన రాజ్యపాలకుడు '''[[జయచామరాజేంద్ర వడియార్]]''' అనీ! sb3x5g1r36ebecgfo7mzhj5ehfi6itc 0 4184 3628121 3574488 2022-08-21T21:46:39Z 2409:4070:2E86:F3EA:0:0:54C8:8305 wikitext text/x-wiki ఆగస్టు 13 మరణం ఆగస్టు 25 {{CalendarCustom|month=February|show_year=true|float=right}} == సంఘటనలు == * [[1911]]: [[భారత్]]లో విమానం ద్వారా తపాలా బట్వాడా మొదలయింది. * [[1931]]: [[కొత్త ఢిల్లీ]] నగరం అధికారికంగా ప్రారంభించబడింది. == జననాలు == * [[1978]] - == మరణాలు == * [[1923]]: X-కిరణాల సృష్టికర్త [[విల్హేల్మ్ కన్రాడ్ రాంట్జెన్]] (జర్మన్ భౌతిక శస్త్రవేత్త) - (జననం.1845) * [[1993]]: [[గయాప్రసాద్ కటియార్]], "హిందుస్థాన్ సోషలిస్ట్ రిపబ్లికన్ అసోసియేషన్"కు చెందిన విప్లవ వీరుడు.(జ.1900) * [[2010]]: భారత ఆర్థికవేత్త, తొలి ప్రణాళికా సంఘం సభ్యుడు కె.ఎన్.రాజ్. * [[2019]]: [[చింతల కనకారెడ్డి]], తెలంగాణకు చెందిన రాజకీయ నాయకుడు. మాజీ శాసనసభ సభ్యుడు. (జ.[[1951]]) * [[2022]]: [[టీ.ఎన్.అనసూయమ్మ]], మాజీ ఎమ్మెల్యే (జ. 1924) == పండుగలు, జాతీయ దినాలు == * - == బయటి లింకులు == * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/february/10 బీబీసి: ఈ రోజున] * [http://www.tnl.net/when/2/10 టీ.ఎన్.ఎల్: ఈ రోజు చరిత్రలో] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051028115247/http://www.tnl.net/when/2/10 |date=2005-10-28 }} * [http://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80%E0%B0%AA%E0%B1%80%E0%B0%A1%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE:%E0%B0%9A%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%A4%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B2%E0%B1%8B_%E0%B0%88_%E0%B0%B0%E0%B1%8B%E0%B0%9C%E0%B1%81/%E0%B0%AB%E0%B0%BF%E0%B0%AC%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B5%E0%B0%B0%E0%B0%BF_10 చరిత్రలో ఈ రోజు : ఫిబ్రవరి 10] ---- [[ఫిబ్రవరి 9]] - [[ఫిబ్రవరి 11]] - [[జనవరి 10]] - [[మార్చి 10]] -- [[చారిత్రక తేదీలు|అన్ని తేదీలు]] {{నెలలు}} {{నెలలు తేదీలు}} [[వర్గం:ఫిబ్రవరి]] [[వర్గం:తేదీలు]] qz2bxacmc71h23tdqsb99l5fpi572d3 0 5395 3628183 3614660 2022-08-22T05:39:25Z 60.243.206.64 /* మరణం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name =దాశరథి కృష్ణమాచార్య | other_names =దాశరథి | image =Dasaradhi-Krishnamacharyulu.jpg | birth_name = | birth_date = {{birth date|1925|07|22}} | birth_place = [[మహబూబాబాదు జిల్లా]], [[చిన్నగూడూరు]] | death_date = {{death date and age|1987|11|05|1925|07|22}} | death_place = | death_cause = | occupation = కవి, రచయిత | father = దాశరథి వెంకటాచార్య | mother = | website = | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''దాశరథి''' గా పేరు గాంచిన '''దాశరథి కృష్ణమాచార్య''' ([[జూలై 22]], [[1925]] - [[నవంబర్ 5]], [[1987]]) తెలంగాణకు చెందిన కవి, రచయిత. నిజాం ప్రభువును ఎదిరిస్తూ రచనలు చేశాడు. తెలంగాణ విముక్తి కోసం కృషి చేశాడు. '''నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ''' అని గర్వంగా ప్రకటించి ఇప్పటి ఉద్యమానికీ ప్రేరణనందిస్తున్న కవి దాశరథి. పలు సినిమాలకు గేయరచయితగా పనిచేశాడు. ప్రతి సంవత్సరం దాశరథి జయంతి సందర్భంగా [[తెలంగాణ రాష్ట్రం|తెలంగాణ రాష్ట్రంలో]] సాహిత్యరంగంలో కృషిచేసినవారికి [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] [[దాశరథి సాహితీ పురస్కారం]] అందజేస్తోంది.<ref name="ప్రముఖ కవి వజ్జల శివకుమార్‌కు దాశరథి అవార్డు">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/telangana-news/dasarathi-krishnamacharya-award-presented-to-poet-vajjala-shivakumar-1-1-571923.html|title=ప్రముఖ కవి వజ్జల శివకుమార్‌కు దాశరథి అవార్డు|last1=నమస్తే తెలంగాణ|date=18 July 2018|work=నమస్తే తెలంగాణ|accessdate=5 May 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180726200042/https://www.ntnews.com/telangana-news/dasarathi-krishnamacharya-award-presented-to-poet-vajjala-shivakumar-1-1-571923.html|archivedate=27 July 2018}}</ref> ==జీవిత విశేషాలు== దాశరథి కృష్ణమాచార్య [[1925]] [[జూలై 22]] న [[వరంగల్]] జిల్లా [[గూడూరు,వరంగల్ జిల్లా|చిన్న గూడూరు]] గ్రామంలో జన్మించాడు. ప్రస్తుతం ఈ గ్రామం మహబూబాబాద్ జిల్లాలో ఉంది. బాల్యం [[ఖమ్మం జిల్లా]] [[మధిర]]లో గడిచింది. [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]]లో మెట్రిక్యులేషను, భోపాల్ విశ్వవిద్యాలయం నుండి ఇంటర్మీడియెట్, [[ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం]] నుండి [[ఆంగ్ల భాష|ఇంగ్లీషు]] సాహిత్యంలో బి.ఎ చదివాడు. [[సంస్కృతం]], [[ఆంగ్లం]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] భాషల్లో మంచి పండితుడు. చిన్నతనంలోనే పద్యం అల్లటంలో ప్రావీణ్యం సంపాదించాడు. ప్రారంభంలో [[కమ్యూనిస్టు]] పార్టీ సభ్యుడిగా ఉండి రెండో ప్రపంచయుద్ధం సమయంలో ఆ పార్టీ వైఖరి నచ్చక ఆ పార్టీ నుంచి బయటకు వచ్చి<ref>భారత స్వాతంత్ర్య సంగ్రామంలో తెలుగు యోధులు, ఆంధ్రప్రదేశ్ ఫ్రీడం ఫైటర్స్ కల్చరల్ కమిటీ ప్రచురణ, 2006, పేజీ 102</ref> [[హైదరాబాదు]] సంస్థానంలో నిజాం అరాచక ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా జరుగుతున్న ఉద్యమంలో పాలుపంచుకున్నాడు.<ref name="తెలంగాణ మహాకవి దాశరథి కృష్ణమాచార్య">{{cite news |last1=V6 Velugu |first1= |title=తెలంగాణ మహాకవి దాశరథి కృష్ణమాచార్య |url=https://www.v6velugu.com/telangana-epic-poet-dasarathy-dasarathy-krishnamacharya |accessdate=18 July 2021 |date=18 July 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210718122900/https://www.v6velugu.com/telangana-epic-poet-dasarathy-dasarathy-krishnamacharya |archivedate=18 జూలై 2021 |language=en |work= |url-status=live }}</ref> == రచనా ప్రస్థానం == ఉపాధ్యాయుడిగా, పంచాయితీ ఇన్‌స్పెక్టరుగా, [[ఆకాశవాణి]] ప్రయోక్తగా ఉద్యోగాలు చేసాడు. సాహిత్యంలో దాశరథి అనేక ప్రక్రియల్లో కృషి చేసాడు. కథలు, నాటికలు, సినిమా పాటలు, కవితలు రాసాడు. [[నిజాం]] పాలనలో రకరకాల హింసలనుభవిస్తున్న తెలంగాణాను చూసి చలించిపోయాడు. పీడిత ప్రజల గొంతుగా మారి నినదించాడు. {{వ్యాఖ్య|రైతుదే తెలంగాణము రైతుదే. ముసలి నక్కకు రాచరికంబు దక్కునే అని గర్జించాడు. దగాకోరు బటాచోరు రజాకారు పోషకుడవు, దిగిపొమ్మని జగత్తంత నగారాలు కొడుతున్నది, దిగిపోవోయ్, తెగిపోవోయ్}} అని [[నిజాము]]ను సూటిగా గద్దిస్తూ రచనలు చేసాడు. '''[[ఆంధ్రమహాసభ]]'''లో చైతన్యవంతమైన పాత్ర నిర్వహించి నిజాం ప్రభుత్వం చేత జైలు శిక్ష అనుభవించాడు. [[నిజామాబాదు]] లోని ఇందూరు కోటలో ఆయన్ని మరో 150 మందితో ఖైదు చేసి ఉంచింది, నిజాము ప్రభుత్వం. ఆయనతోపాటు ఖైదులో [[వట్టికోట ఆళ్వారుస్వామి]] కూడా ఉన్నాడు. పళ్ళు తోముకోవడానికిచ్చే బొగ్గుతో జైలు గోడల మీద పద్యాలు రాసి దెబ్బలు తిన్నాడు. మంచి ఉపన్యాసకుడు. భావప్రేరిత ప్రసంగాలతో ఊరూరా సాంస్కృతిక చైతన్యం రగిలించాడు. ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్తు నిర్మాతల్లో ఒకడు. [[1953]]లో తెలంగాణ రచయితల సంఘాన్ని స్థాపించి అధ్యక్షుడుగా జిల్లాల్లో సాహితీ చైతన్యాన్ని నిర్మించాడు. [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] ఆస్థానకవిగా [[1977]] [[ఆగష్టు 15]] నుండి [[1983]] వరకు పనిచేసాడు. రాష్ట్ర, [[కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ అవార్డు|కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ]] బహుమతులు గెల్చుకున్నాడు. అనేక సినిమాలకు గీతాలు రచించి అభిమానుల్ని సంపాదించుకున్నాడు. మీర్జాగాలిబ్ [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] గజళ్ళను [[తెలుగు]]లోకి గాలిబ్ గీతాలు పేర అనువదించాడు. తల్లి మీద, తల్లి [[తెలంగాణ]] మీద ఆయన రచించిన పద్యాలు ఇప్పటికీ ఎందరికో ఉత్తేజాన్ని కలిగిస్తున్నాయి. == మరణం == [[1987]]-[[నవంబరు 5]] న దాశరథి మరణించాడు. ==రచనలు, అవార్డులు, బిరుదులు== [[బొమ్మ:Telugubookcover dasaradhikrishna.jpg| right|thumb|150px|దాశరథి "యాత్రాస్మృతి"]] ===కవితా సంపుటాలు=== *''[[అగ్నిధార]]'' *''[[మహాంధ్రోదయం]]'' *''[[రుద్రవీణ (పుస్తకం)|రుద్రవీణ]]'' *''అమృతాభిషేకం' *''ఆలోచనాలోచనాలు'' *''ధ్వజమెత్తిన ప్రజ'' *''కవితా పుష్పకం'' *''తిమిరంతో సమరం'' *నేత్ర పర్వం *పునర్నవం' *[[గాలిబ్ గీతాలు]], *నవమి , *నవమంజరి, *ఖబడ్దార్ చైనా, *వ్యాసపీఠం, *బాలలగేయాలు, *జయదేవకృత గీతగోవింద కావ్యం (వ్యాఖ్యానం), *మిన్నేటిపొంగులు (హీరాలాల్ మోరియా కవితలకు అనువాదం), *ప్రణయసౌధం (అనువాదకావ్యం), *యాత్రాస్మ్రతి (ఆత్మకథ), *జ్వాలాలేఖిని == అవార్డులు == * 1967 లో ఆంద్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ బహుమతి * 1974 లో కేంద్ర సాహిత్య అకాడమి బహుమతి * ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం "కళాప్రపూర్ణ" * వెంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయం "డి. లిట్ " == బిరుదులు == * కవిసింహం * అభ్యుదయ కవిసామ్రాట్ * యువకవిచక్రవర్తి *ఆంధ్రవిశ్వవిద్యాలయం వారి 'కళాప్రపూర్ణ' *ఆంధ్ర,ఆగ్రా,శ్రీవేంకటేశ్వర విశ్వవిద్యాలయాల గౌరవడాక్టరేట్లు *ఆంధ్రకవితాసారధి * ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆస్థానకవి 1977 నుంచి 1983 వరకు.. * ఆంధ్రా కవితా సారధి ===మచ్చుకు కొన్ని దాశరథి రచనలు=== తెలుగుజాతి ఆత్మకథ లాగా ఉంటుంది కింది పద్యం.. <poem> :ఎవరు కాకతి! ఎవరు రుద్రమ! :ఎవరు రాయలు! ఎవరు సింగన! :అంతా నేనే! అన్నీ నేనే! :అలుగు నేనే! పులుగు నేనే! :వెలుగు నేనే! తెలుగు నేనే! </poem> '''ఆ చల్లని సముద్ర గర్భం'''<br> <poem> :ఆ చల్లని సముద్ర గర్భం దాచిన బడబానలమెంతో :ఆ నల్లని ఆకాశంలో కానరాని భాస్కరులెందరో ''||ఆ చల్లని||'' :భూగోళం పుట్టుక కోసం రాలిన సుర గోళాలెన్నో :ఈ మానవ రూపం కోసం జరిగిన పరిణామాలెన్నో :ఒక రాజుని గెలిపించుటలో ఒరిగిన నర కంఠములెన్నో :కుల మతాల సుడిగుండాలకు బలియైన పవిత్రులెందరో ''||ఆ చల్లని||'' :మానవ కళ్యాణం కోసం పణమెత్తిన రక్తము ఎంతో :రణరక్కసి కరాళ నృత్యం రాచిన పసి ప్రాణాలెన్నో :కడుపు కోతతో అల్లాడిన కన్నులలో విషాదమెంతో :భూస్వాముల దౌర్జన్యాలకు :ధనవంతుల దుర్మార్గాలకు :దగ్ధమైన బతుకులు ఎన్నో ''||ఆ చల్లని||'' :అన్నార్తులు అనాథలుండని ఆ నవయుగమదెంత దూరం :కరువంటూ కాటకమంటూ కనిపించని కాలాలెపుడో :పసిపాపల నిదుర కనులలో ముసిరిన భవితవ్యం ఎంతో :గాయపడిన కవి గుండెలలో రాయబడని కావ్యాలెన్నో ''||ఆ చల్లని||'' </poem> ;నిరంకుశ నిజాము పాలన గురించి.. <poem> :ఓ నిజాము పిశాచమా, కానరాడు :నిన్ను బోలిన రాజు మాకెన్నడేని :తీగలను తెంపి అగ్నిలో దింపినావు :నా తెలంగాణ కోటి రతనాల వీణ :ఎముకల్ మసిచేసి పొలాలు దున్ని :భోషాణములన్ నవాబునకు :స్వర్ణము నింపిన రైతుదే :తెలంగాణము రైతుదే </poem> [[1953]] [[అక్టోబర్ 1]]న [[ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటు|ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పడిన]] సందర్భంగా.. :ఆంధ్ర రాష్ట్రము వచ్చె :మహాంధ్ర రాష్ట్రమేరుపడువేళ :పొలిమేర చేరపిలిచె : నా తల్లి ఆనందం పంచుకుంది ===సినీ గీతాలు=== ;దాశరథి సినిమా రచనలు: {{main|దాశరథి సినిమా పాటలు}} [[1961]]లో [[ఇద్దరు మిత్రులు (1961 సినిమా)|ఇద్దరు మిత్రులు]] సినిమాలో పాటలు రాయడంతో ఆయన సినీరంగ ప్రవేశం చేసాడు. ఇంచుమించుగా కొన్ని వందల పాటలను రచించి తెలుగు సినీ సాహిత్యానికి సేవచేశారు.<ref>దాశరథి సినిమా పాటలు, సంకలన కర్త: కె. ప్రభాకర్, లావణ్య ఆర్ట్ క్రియేషన్స్, హైదరాబాద్, 2010.</ref> * [[ఇద్దరు మిత్రులు (1961 సినిమా)|ఇద్దరు మిత్రులు]] (1961): ఖుషీ ఖుషీగా నవ్వుతూ చలాకి మాటలు రువ్వుతూ * [[వాగ్దానం]] (1961): నా కంటిపాపలో నిలిచిపోరా...నీవెంట లోకాల గెలవనీరా * [[అమరశిల్పి జక్కన]] (1964): అందాల బొమ్మతో ఆటాడవా, పసందైన ఈరేయి నీదోయి స్వామి * [[డాక్టర్ చక్రవర్తి]] (1964): ఓ ఉంగరాల ముంగురుల రాజ నీ హంగు చూసి మోసపోను లేర * [[దాగుడు మూతలు (1964 సినిమా)|దాగుడు మూతలు]] (1964): గోరంక గూటికే చేరావు చిలకా ; గోరొంక కెందుకో కొండంత అలక * [[మూగ మనసులు (1964 సినిమా)|మూగ మనసులు]] (1964): గోదారి గట్టుంది గట్టు మీద సెట్టుంది సెట్టుకొమ్మన పిట్టుంది పిట్టమనసులో ఏముంది * [[నాదీ ఆడజన్మే]] (1964): కన్నయ్యా నల్లని కన్నయ్యా నిను కనలేని కనులుండునా * [[ప్రేమించి చూడు (1965 సినిమా)|ప్రేమించి చూడు]] (1965): * [[ఆత్మగౌరవం]] (1966): ఒక పూలబాణం తగిలింది మదిలో తొలిప్రేమ దీపం వెలిగిందిలే నాలో వెలిగిందిలే * [[నవరాత్రి (సినిమా)|నవరాత్రి]] (1966): నిషాలేని నాడు హుషారేమి లేదు ఖుషీ లేని నాడు మజాలేనే లేదు * [[శ్రీకృష్ణ తులాభారం (1966 సినిమా)|శ్రీకృష్ణ తులాభారం]] (1966): ఓ చెలి కోపమా అంతలో తాపమా సఖీ నీవలిగితే నేతాళజాల * [[వసంత సేన (సినిమా)|వసంత సేన]] (1967): కిలకిల నగవుల నవమోహిని ప్రియకామినీ సాటిలేని సొగసుల గజగామినీ * [[పూల రంగడు (1967 సినిమా)|పూల రంగడు]] (1967): నీవు రావు నిదురరాదు, నిలిచిపోయె యీ రేయి * [[నిండు మనసులు]] (1967): నీవెవరో నేనెవరో నీలో నాలో నిజమెవరో * [[కంచుకోట]] (1967): ఈ పుట్టినరోజు, నీ నోములు పండినరోజు, దివిలో భువిలో కనివిని ఎరుగని అందాలన్ని అందేరోజు * [[పట్టుకుంటే పదివేలు]] (1967): తల్లివి తండ్రివి నీవే మమ్ము లాలించి పాలించ రావా దేవా * [[రంగులరాట్నం]] (1967): కనరాని దేవుడే కనిపించినాడే ; నడిరేయి ఏ జాములో స్వామి నినుచేర దిగివచ్చునో * [[బంగారు గాజులు]] (1968): విన్నవించుకోనా చిన్నకోరికా ఇన్నాళ్ళు నామదిలో వున్న కోరిక * [[రాము (1968 సినిమా)|రాము]] (1968): రారా కృష్ణయ్యా రారా కృష్ణయ్యా దీనులను కాపాడ రారా కృష్ణయ్యా * [[బందిపోటు దొంగలు]] (1968): విరిసిన వెన్నెలవో పిలిచిన కోయిలవో తీయని కోరికవో చెలీ చెలీ నీవెవరో * [[ఆత్మీయులు]] (1969): మదిలో వీణలు మ్రోగె ఆశలెన్నొ చెలరేగె కలనైన కనని ఆనందం ఇలలోన విరిసె ఈనాడె * [[బుద్ధిమంతుడు (సినిమా)|బుద్ధిమంతుడు]] (1969): నను పాలింపగ నడచీ వచ్చితివా, మొర లాలింపగ తరలీ వచ్చితివా గోపాలా * [[భలే రంగడు]] (1969): నిన్న నాదే నేడు నాదే రేపు నాదేలే ఎవరేమన్నా ఎన్నటికైనా గెలుపు నాదేలే * [[మాతృ దేవత]] (1969): మనసే కోవెలగా మమతలు మల్లెలుగా నిన్నే కొలిచెదరా నన్నెన్నడు మరువకురా కృష్ణా * [[మూగ నోము (సినిమా)|మూగ నోము]] (1969): ఈవేళ నాలో ఎందుకో ఆశలు ; నిజమైనా కలయైనా నిరాశలో ఒకటేలే * [[ఇద్దరు అమ్మాయిలు]] (1970): పువ్వులో గువ్వలో వాగులో తీవెలో అంతట నీవేనమ్మా అన్నిట నీవేనమ్మా * [[చిట్టి చెల్లెలు]] (1970): మంగళగౌరి మముగన్న తల్లి మా మనవి దయతో వినవమ్మా * [[అమాయకురాలు]] (1971): పాడెద నీ నామమే గోపాలా హృదయములోనే పదిలముగానే నిలిపితి నీ రూపమేరా * [[మనసు మాంగల్యం]] (1971): ఆవేశం రావాలి ఆవేదన కావాలి ; ఏ శుభ సమయంలో ఈ కవి హృదయంలో * [[శ్రీమంతుడు]] (1971) ==బయటి లింకులు== {{wikiquote}} * [http://www.vepachedu.org/manasanskriti/dasaradhi.html వేపచేదు.ఆర్గ్ లో దాశరథి వ్యాసం] * [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.328442 దాశరథి కృష్ణమాచార్యులు రాసిన కవితాసంకలనం మహాంధ్రోదయము] * [https://idhatri.com/a-legendary-poet-dasaradhi-known-for-his-revolutionary-literature-as-well-as-movie-songs/ గర్జించే కవిత్వం .. గర్వించే పాటలు దాశరథి శైలి] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} {{Authority control}} {{తెలంగాణ సాహిత్యం}} {{వరంగల్ జిల్లా విషయాలు}} [[వర్గం:తెలుగు కవులు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా పాటల రచయితలు]] [[వర్గం:1925 జననాలు]] [[వర్గం:1987 మరణాలు]] [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:తెలుగు కళాకారులు]] [[వర్గం:తెలుగు లలిత సంగీత ప్రముఖులు]] [[వర్గం:ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం పూర్వ విద్యార్ధులు]] [[వర్గం:మహబూబాబాదు జిల్లా కవులు]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ సాహిత్య అకాడమీ పురస్కార గ్రహీతలు]] [[వర్గం:కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం పొందిన తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:కేంద్ర సాహిత్య అకాడమీ పురస్కారం పొందిన తెలంగాణ రచయితలు]] [[వర్గం:మహబూబాబాదు జిల్లా సినిమా పాటల రచయితలు]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆస్థాన కవులు]] [[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]] [[వర్గం:ఉర్దూ నుండి తెలుగు లోకి అనువాదం చేసినవారు]] 48ppp22o7i8uml8krv1hsutxmx37oz8 0 8555 3628191 3619809 2022-08-22T06:11:53Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox India AP Mandal}} '''అనంతపురం మండలం''', [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[అనంతపురం జిల్లా]]కు చెందిన ఒక మండలం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref> {{maplink|type=shape|display=inline|text=OSM గతిశీల పటము}} == మండలం లోని పట్టణాలు == * [[అనంతపురం]] - జనగణన పట్టణం (సిటి) * [[అనంతపురం]] (m+og) * [[అనంతపురం]] (m) *[[పాపంపేట (అనంతపురం మండలం)|పాపంపేట]] - జనగణన పట్టణం (సిటి) *[[కక్కలపల్లి]] -జనగణన పట్టణం (సిటి) *[[నారాయణపురం (అనంతపురం)|నారాయణపురం]] -జనగణన పట్టణం (సిటి) ==మండలం లోని గ్రామాలు== === రెవిన్యూ గ్రామాలు === #[[ఆలమూరు (అనంతపురం మండలం)|ఆలమూరు]] #[[చియ్యేడు]] #[[గొల్లపల్లి (అనంతపురం మండలం)|గొల్లపల్లి]] #[[ఇటికలపల్లి]] #[[జంగాలపల్లి (అనంతపురం మండలం)|జంగాలపల్లి]] #[[కామారుపల్లి]] #[[కందకూరు]] #[[కాటిగానికాల్వ]] #[[కొడిమి]] #[[కురుగుంట]] #[[మన్నీల]] #[[రాచానపల్లి]] #[[సజ్జలకాలువ]] #[[సోమలదొడ్డి]] #[[తాటిచెర్ల (అనంతపురం మండలం)|తాటిచెర్ల]] #[[ఉప్పరపల్లి (అనంతపురం మండలం)|ఉప్పరపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{అనంతపురం జిల్లా మండలాలు}} sbcgji6uqh38tim4jb4er4v2xtl8o8o 3628192 3628191 2022-08-22T06:13:48Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox India AP Mandal}} '''అనంతపురం మండలం''', [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[అనంతపురం జిల్లా]]కు చెందిన ఒక మండలం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> {{maplink|type=shape|display=inline|text=OSM గతిశీల పటము}} == మండలం లోని పట్టణాలు == * [[అనంతపురం]] - జనగణన పట్టణం (సిటి) * [[అనంతపురం]] (m+og) * [[అనంతపురం]] (m) *[[పాపంపేట (అనంతపురం మండలం)|పాపంపేట]] - జనగణన పట్టణం (సిటి) *[[కక్కలపల్లి]] -జనగణన పట్టణం (సిటి) *[[నారాయణపురం (అనంతపురం)|నారాయణపురం]] -జనగణన పట్టణం (సిటి) ==మండలం లోని గ్రామాలు== === రెవిన్యూ గ్రామాలు === #[[ఆలమూరు (అనంతపురం మండలం)|ఆలమూరు]] #[[చియ్యేడు]] #[[గొల్లపల్లి (అనంతపురం మండలం)|గొల్లపల్లి]] #[[ఇటికలపల్లి]] #[[జంగాలపల్లి (అనంతపురం మండలం)|జంగాలపల్లి]] #[[కామారుపల్లి]] #[[కందకూరు]] #[[కాటిగానికాల్వ]] #[[కొడిమి]] #[[కురుగుంట]] #[[మన్నీల]] #[[రాచానపల్లి]] #[[సజ్జలకాలువ]] #[[సోమలదొడ్డి]] #[[తాటిచెర్ల (అనంతపురం మండలం)|తాటిచెర్ల]] #[[ఉప్పరపల్లి (అనంతపురం మండలం)|ఉప్పరపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{అనంతపురం జిల్లా మండలాలు}} 76ahuea71v0t54u0ivxfcnndbj6xqau 0 9368 3628176 3609235 2022-08-22T05:12:18Z Pranayraj1985 29393 /* ఆలయాలు */ wikitext text/x-wiki {{అయోమయం|పాలకుర్తి}} '''పాలకుర్తి,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[పాలకుర్తి మండలం (జనగామ జిల్లా)|పాలకుర్తి]] మండలానికి చెందిన గ్రామం.<ref name="”మూలం”">http://jangaon.telangana.gov.in/wp-content/uploads/2016/10/234.Jangoan-.234.pdf{{Dead link|date=ఫిబ్రవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name =పాలకుర్తి |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవెన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = Palakurthy Chowrastha..jpg |imagesize = |image_caption = పాలకుర్తి గ్రామం లోని ప్రధాన కూడలి |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 250 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 =జనగామ జిల్లా |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 =పాలకుర్తి <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచ్]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 7819 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 3792 |population_blank2_title =  స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 4027 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1809 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title =  స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd          = 17.65700678601357 | latNS          = N | longd          = 79.43090556675226 | longEW         = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506146 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = 08716 |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది సమీప పట్టణమైన [[జనగామ జిల్లా|జనగామ]] నుండి 35 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. [[వరంగల్ జిల్లా]] కేంద్రం నుండి 50 కిలోమీటర్ల దూరంలో, వరంగల్ - హైదరాబాద్ రహదారిపై స్టేషను ఘనపురం నుండి 23 కి.మీ.దూరంలో ఉంది. ==గ్రామ జనాభా== 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1809 ఇళ్లతో, 7819 జనాభాతో 1435 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 3792, ఆడవారి సంఖ్య 4027. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1390 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 241. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 578193<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506252. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ఐదుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రైవేటు ప్రాథమిక పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలు ఐదు, ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి, ప్రైవేటు మాధ్యమిక పాఠశాలలు ఐదు ఉన్నాయి. 2 ప్రైవేటు జూనియర్ కళాశాలలు 2 ప్రైవేటు ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాలలు ఉన్నాయి.సమీప ఇంజనీరింగ్ కళాశాల [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉంది. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల ఘన్పూర్లోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు వరంగల్లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === పాలకుర్తిలో ఉన్న ఒకప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రంలో ఇద్దరు డాక్టర్లు, ఐదుగురు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు. ఒక అలోపతి ఆసుపత్రిలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రిలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక డిస్పెన్సరీలో ఒక డాక్టరు, ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు. ఒక పశు వైద్యశాలలో ఒక డాక్టరు, ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బందీ ఉన్నారు.సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉంది. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో6 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. ఎమ్బీబీయెస్ డాక్టర్లు ఇద్దరు, డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు నలుగురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా కూడా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == పాలకుర్తిలో పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్, ప్రైవేటు కొరియర్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం, వారం వారం సంత ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ కేంద్రం, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 9 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == పాలకుర్తిలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 97 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 80 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 8 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 2 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 8 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 327 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 212 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 698 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 136 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 1102 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == పాలకుర్తిలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * బావులు/బోరు బావులు: 1009 హెక్టార్లు* చెరువులు: 93 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == పాలకుర్తిలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[కంది]] == ఆలయాలు == * సోమనాధ టెంపుల్ వెయ్యి స్తంభాల రాతి గుడి.శివుని గుడి అని కూడా పిలుస్తారు.ఊరికి దగ్గరలో ఉన్న చిన్న కొండపై [[పాలకుర్తి సోమేశ్వర లక్ష్మీనర్సింహస్వామి దేవాలయం|సోమేశ్వర లక్ష్మీనరసింహ స్వామి ఆలయం]] ఉంది. ప్రముఖ శైవ క్షేత్రం. శివారాధకులకు, వీరశైవులకు దర్శనీయ క్షేత్రం. ప్రాచీన కాలానికి చెందిన సోమేశ్వరాలయం, లక్ష్మీనర్సింహాలయాలు ఉన్నాయి.శివ కేశవులిద్దరూ పక్కపక్కనే ఉన్న రెండు పర్వత గుహల్లో సహజసిద్ధంగా వెలిశారు.ఈ రెండు గుహలను కలుపుతూ ప్రకృతిసిద్ధంగా ఏర్పడ్డ ప్రదక్షిణా మార్గం ఉంది. ప్రతియేటా మహాశివరాత్రి నుండి అయిదు రోజులపాటు ఇక్కడ పాంచాహ్నిక బ్రహ్మోత్సవాలు జరుగుతాయి.యాత్రికుల వసతికి గదులు,మంచినీటి సౌకర్యం ఉంది. * ఐదు గుళ్ళు : ఇది రాతి దేవాలయం.ఇక్కడ కోనేరు ప్రసిద్ధి. * పాటిమిది ఆంజనేయ దేవాలయం. == కవి పాల్కురికి సోమనాథుడు జన్మస్థలం == సోమనాథుడు సా.శ. 1190 లో విష్ణురామిదేవుడు శ్రియాదేవి దంపతులకు జన్మించాడు.సోమేశ్వరుని భక్తుడై ఆ స్వామిమీద సోమనాథ స్తవం రాశాడు. జానపద తెలుగు కవిత్వానికి,ద్విపద ఛందస్సుకు ప్రాచుర్యాన్ని చేకూర్చాడు. వీర శైవ మతావలంబకుడు. తెలుగు, కన్నడ భాషలలో రచనలు చేశాడు. తెలుగులో ఆనాటి సంప్రదాయానికి భిన్నంగా దేశభాషలో ద్విపద రచనలు చేశాడు. ప్రధాన వ్యాసం: [[పాల్కురికి సోమనాథుడు]] === రచించిన ద్విపద కావ్యములు: === [[పండితారాధ్య చరిత్ర]], [[బసవ పురాణం]], [[మల్లమదేవి పురాణం]],[[సోమనాథ స్తవం]] ; పద్యకృతులు - [[అనుభవ సారం]], [[చతుర్వేద సారం]], [[చెన్నమల్లు సీసములు]], [[బసవ పంచరత్నములు]], [[బసవాష్టకం]] ; [[వృషాధిప శతకం]] ; ఉదాహరణ కావ్యములు [[బసవోదాహరణం]], [[పండితారాధ్యోదాహరణం]], రగడలు - [[బసవాఢ్య రగడ]], [[గంగోత్పత్తి రగడ]], గద్యలు - [[పంచప్రకార గద్య]], [[నమస్కార గద్య]], [[అక్షరాంక గద్య]], [[అష్టొత్తర శతనామ గద్య]] : సంస్కృతంలో [[సోమనాథ భాష్యం]],[[రుద్ర భాష్యం]], [[బసవోదాహరణం]], వృషభాష్టకం, త్రివిధ లింగాష్టకం, కన్నడ రచనలు - [[సద్గురు రగడ]], [[చెన్న బసవ రగడ]], [[అక్షరాంక పద్యములు]], [[శరణు బసవ రగడ]], [[బసవలింగ నామావళి/అష్టోత్తర శత నామావళి]], [[శీల సంపాదన]] మొదలగునవి ఆయన రచనలు. ==శాసనసభ నియోజకవర్గం== *ఈ గ్రామం నియోజకవర్గ కేంధ్రంగా వీరాజిల్లుతుంది.పూర్తి వ్యాసం [[పాలకుర్తి శాసనసభ నియోజకవర్గం]]లో చూడండి. == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లింకులు == {{పాలకుర్తి మండలంలోని గ్రామాలు}} aerrvnvhpm971wtt5snat4g2lps2ncj 0 9626 3628132 3389637 2022-08-22T02:48:32Z 2409:4070:4E18:88D6:0:0:6E48:850B /* కొన్ని నీతి కథలు */ వ్యాకరణం స్థిరం wikitext text/x-wiki Telugu Moral Stories...Read beautiful moral stories in Telugu for kids and students. https://www.telugumoralstories.com/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201022060452/https://www.telugumoralstories.com/ |date=2020-10-22 }} naana puli==కొన్ని నీతి కథలు== *తాబేలు, కుందేలు *[[నాన్నా పులి] *[[పులి కంకణము బాటసారి కథ]] ==బయటి లింకులు== *[http://www.maganti.org/page4.html మాగంటి ఆర్గ్ వారి బాల సాహిత్యం, నీతి కథలు] *[http://neetikathalu.wordpress.com/ నీతి కథల బ్లాగు] *[https://web.archive.org/web/20120512205637/http://bharatiyulam.blogspot.com/ నీతి కథలు తెలుగులో - భారతీయులం] *[https://newsmart9.com/ తెలుగు న్యూస్ బ్లాగ్] *Best Moral Stories in telugu for Kids{{Dead link|date=జూలై 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[వర్గం:తెలుగు కథలు]] {{మొలక-పుస్తకాలు}} gkdxhzoqz9ttom91ort5qzhjidxct7d 0 10586 3628240 2967979 2022-08-22T08:38:37Z 2401:4900:4FD6:9E8E:A4A7:78C:4D9C:F88E wikitext text/x-wiki {{అయోమయం}} {{సినిమా| name = ఆజాద్ | director = తిరుపతి స్వామి | year = 2000| image=Azaad.jpg| language = తెలుగు| production_company = [[వైజయంతి మూవీస్]]| music = [[మణి శర్మ]]| starring = [[అక్కినేని నాగార్జున|నాగార్జున]],<br>[[m:en:Shilpa Shetty|శిల్పాశెట్టి]],<br>[[సౌందర్య]]| }} '''ఆజాద్ ''' 2000లో తిరుపతి స్వామి దర్శకత్వంలో విడుదలైన తెలుగు చిత్రం. నాగార్జున, సౌందర్య, శిల్పాశెట్టి ఇందులో ప్రధాన పాత్రధారులు. ==కథ== నాగార్జున సౌందర్య ప్రేమించుకుంటారు ==నటవర్గం== *ఆజాద్ గా [[అక్కినేని నాగార్జున|నాగార్జున]] *[[శిల్పా శెట్టి]]<ref>{{cite web |last1=తెలుగు న్యూస్ 18 |first1=సినిమాలు |title=శిల్పాశెట్టి తెలుగులో చేసిన సినిమాలు ఇవే.. |url=https://telugu.news18.com/photogallery/movies/these-are-the-telugu-films-act-shilpa-shetty-in-tollywood-ta-516742.html |website=www.telugu.news18.com |accessdate=22 June 2020 |date=15 May 2020}}</ref> *[[సౌందర్య]] *[[రఘువరన్]] *[[ప్రకాశ్ రాజ్]] ==సాంకేతికవర్గం== * దర్శకుడు: తిరుపతి స్వామి * సంగీతం: [[మణి శర్మ]] * పాటలు: [[వేటూరి సుందరరామమూర్తి]],[[సిరివెన్నెల సీతారామశాస్త్రి]], [[చంద్రబోస్]], [[ఓరుగంటి ధర్మతేజ]] * నేపథ్యగాయకులు: [[ఎస్.పి.బాలసుబ్రహ్మణ్యం]],[[హరిహరన్]],[[చిత్ర]],అభిజీత్,[[ఉదిత్ నారాయణ్]],సుఖ్వీందర్,మహాలక్ష్మి,వసుంధరాదాస్ *నిర్మాత: సి.అశ్వినీదత్ ==పాటలు== *కల అనుకో కల అనుకో నాలో ప్రేమా... == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==బయటిలంకెలు== {{imdb title|0278274}} [[వర్గం:నంది ఉత్తమ చిత్రాలు]] [[వర్గం:అక్కినేని నాగార్జున సినిమాలు]] llyvl0ww6p25h3o8od3fg2jaszypmac 0 11400 3628198 2299821 2022-08-22T06:47:27Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = దశావతారములు | image = Dasavataramulu (1937).jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| year = 1937| language = తెలుగు| director = ఎం.వి. రమణమూర్తి| producer = [[నిడమర్తి సూరయ్య]] | production_company = [[క్వాలిటీ పిక్చర్స్]]| imdb_id = 0156453| }} '''దశావతారాలు''' 1937, ఏప్రిల్ 11న విడుదలైన [[తెలుగు]] [[చలనచిత్రం]]. ఎం.వి. రమణమూర్తి దర్శకత్వం వహించిన ఈ చిత్రంలో పారుపల్లి సత్యనారాయణ, దొమ్మేటి సత్యనారాయణ, తీగెల వెంకటేశ్వర్లు, ఎం. సుబ్బారావు, రాధాకృష్ణమూర్తి తదితరులు నటించగా, వి.జె. గోపాల్ సింగ్ సంగీతం అందించాడు. ==కథ== ==తారాగణం== * పారుపల్లి సత్యనారాయణ * దొమ్మేటి సత్యనారాయణ * తీగెల వెంకటేశ్వర్లు * ఎం. సుబ్బారావు * రాధాకృష్ణమూర్తి ==సాంకేతికవర్గం== * దర్శకత్వం: ఎం.వి. రమణమూర్తి * నిర్మాణం: నిడమర్తి సూరయ్య * సంగీతం: వి.జె. గోపాల్ సింగ్ * పాటలు: వి. కాళిదాసు * నిర్మాణ సంస్థ: క్వాలిటీ పిక్చర్స్ ==పాటలు== # కలకత్తా వెలిసావా కలకత్తా వెలిసావా కాళికా జగదాంబా - బి. అప్పలస్వామి బృందం # నిలునిలు నిలుపు ఒలి నిలవర పూజారి పలికించి - బి. అప్పలస్వామి బృందం # అన్యాయమే సేయరా నే నన్యాయమే సేయరా నీ యాననే తాళనే # ఇందుగలడందు లేడని సందేహము వలదు చక్రి # ఎంతపాప జాతినైతి నేనేమి సేతు ఆహా నా బ్రతుకెంత # క్షణ మాగుమా మామా క్షణ మాగుమా తడవేలనే బాల # ఖలుడా జడుడా యిక వదరుకుమా నీ గతి గనరా # తిమిరముబా పియంబుజతతిన్ వికసింపగజేసి చక్ర # దేవకీ నందనా నతజన సమధిక నందనా # నిగమనుత జగదీశ నీ దివ్యచరణములే గతిగదరా కరుణాకరా # నిరయంబైన నిబంధమైన ధరణీ నిర్మూలనంబైన # నీవే గతిగదా చరాచరములను లోక త్రయమును కాపాడగా # పాపము సేయ నొండెనతి బంధుర ధర్మము సేయనొండె # పాహి సదయా పాహి వరదా జాల మేలా శ్రీ ముకుందా # ప్రియసఖియా ముదమాయే యీ నాటికి # మాయను బాసి విమోచనగనుమా కాయము మాయా # మాయామేయా లోకాతీతా వేదాంతవేద్యా కమలబాంధవా # రావేలా బ్రోవగా యిక రావేలా బ్రోవగా తలచిన గనబడి # వేడుకగాదే శ్యామసుందరనారి చాలుర చాలు # శ్రీధర సుభకర శ్రితజన పోషక శ్రీ సామ గానలోలా సాధుతో # సఖీ నీకిదేల వనవాసము పరాగాది శోభాయుతా # స్వస్తి జగత్ర యీ భువన శాసన కర్తకు హాసమాన # హా రఘువీరా నీ దయ రాదా ఏగతి ఇడుముల బడగల ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లంకెలు== ahmsrf8xuog72h7v8io90991wp8agz8 0 11681 3628130 3598759 2022-08-22T01:51:01Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = ఎవరు దేవుడు | image = Evaru Devudu (1981) Poster Design.jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| year = 1981| language = తెలుగు| production_company = మ్యూజికల్ ఫిలింస్ లిమిటెడ్| director = [[ఎ. భీమ్‌సింగ్]]| music = [[కె.వి.మహదేవన్]]| starring = [[నందమూరి తారక రామారావు]],<br>[[జమున (నటి)|జమున]],<br>[[చిత్తూరు నాగయ్య|నాగయ్య]]| }} '''ఎవరు దేవుడు''' 1981లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. మ్యూజికల్ ఫిలింస్ లిమిటెడ్ పతాకంపై నిర్మించిన ఈ సినిమాకు [[ఎ. భీమ్‌సింగ్]] దర్శకత్వం వహించాడు. నందమూరి తారక రామారావు, జమున ప్రధాన తారాగణంగా రూపొందిన ఈ చిత్రానికి [[కె.వి.మహదేవన్]] సంగీతాన్నందించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://indiancine.ma/SFI|title=Evaru Devudu (1981)|website=Indiancine.ma|access-date=2020-08-20}}</ref> గుడిలో రాయి దేవుడా? దైవత్వం గల మనిషి దేవుడా? అనేది ఈ సినిమాలో ముఖ్య కథాంశం. == తారాగణం == * [[నందమూరి తారక రామారావు|ఎన్.టి.రామారావు]] * [[జమున (నటి)|జమున]] * [[రాజబాబు]] * [[రమాప్రభ]] == సాంకేతిక వర్గం == * దర్శకత్వం: [[ఎ. భీమ్‌సింగ్|ఎ.భీమ్‌ సింగ్]] * స్టుడియో: మ్యూజికల్ ఫిలింస్ లిమిటెడ్ * సంగీతం: [[కె.వి.మహదేవన్]] * విడుదల తేదీ: 1981 మార్చి 4 == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} == బాహ్య లంకెలు == * {{IMDb title|id=tt0156522}} * {{Cite web|url=http://telugucineblitz.blogspot.com/2012/07/evaru-devudu-1981.html|title=Evaru Devudu (1981)|website=Evaru Devudu (1981)|access-date=2020-08-20}} [[వర్గం:ఎన్టీఆర్‌ సినిమాలు]] [[వర్గం:నాగయ్య నటించిన సినిమాలు]] el6c4u82elu88sy8epj8p140054zsau 0 13564 3628190 3598645 2022-08-22T06:04:31Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = పోలీస్ వెంకట స్వామి| director = [[దాసరి నారాయణరావు]]| year = 1983| language = తెలుగు| production_company = తారకప్రభు క్రియెషన్స్| starring = దాసరి నారాయణరావు, అల్లు రామలింగయ్య, గుమ్మడి వెంకటేశ్వరరావు, సురేష్, పద్మనాభం, మల్లికార్జున రావు, సుజాత, జయమాలిని, నిర్మలమ్మ| }} {{మొలక-తెలుగు సినిమా}} [[వర్గం:దాసరి నారాయణరావు దర్శకత్వం వహించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:దాసరి నారాయణరావు నటించిన సినిమాలు]] m567ufny9ns76wxsq315tr6lsz1n14b 0 15552 3628193 3523227 2022-08-22T06:16:08Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''కక్కలపల్లి''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం. {{Infobox Settlement| ‎|name =కక్కలపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = ఆంధ్రప్రదేశ్ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.640909 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.5643107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ==విద్యా సౌకర్యాలు== ===శ్రీ వాణీ డిగ్రీ కళాశాల=== ఈ కళాశాల కక్కలపల్లి గ్రామ సమీపంలో ఉంది ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== hr2g00e4yms3fnsn0yw3dm5x7ocigfp 3628194 3628193 2022-08-22T06:16:40Z యర్రా రామారావు 28161 [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''కక్కలపల్లి''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం. {{Infobox Settlement| ‎|name =కక్కలపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = ఆంధ్రప్రదేశ్ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.640909 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.5643107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ==విద్యా సౌకర్యాలు== ===శ్రీ వాణీ డిగ్రీ కళాశాల=== ఈ కళాశాల కక్కలపల్లి గ్రామ సమీపంలో ఉంది ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] mhjjvbx6hlmt07zsh8q30zz5ajh4n7j 3628195 3628194 2022-08-22T06:22:14Z యర్రా రామారావు 28161 తగిన మూలాలతో విస్తరణ wikitext text/x-wiki '''కక్కలపల్లి''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name =కక్కలపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = ఆంధ్రప్రదేశ్ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.640909 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.5643107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == గణాంకాలు == కక్కలపల్లి అనంతపురం జిల్లా లోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, కక్కలపల్లి పట్టణంలో మొత్తం 7,354 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. మొత్తం జనాభా 30,128 అందులో పురుషులు 15,654, స్త్రీలు 14,474.పట్టణ సగటు లింగ నిష్పత్తి 925.<ref>{{Cite web|title=Kakkalapalle Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/kakkalapalle-population-anantapur-andhra-pradesh-595099|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref> 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 3666, ఇది మొత్తం జనాభాలో 12%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 1920 మంది మగ పిల్లలు, 1746 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 909, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (925) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత రేటు 66.4%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే కక్కలపల్లి పట్టణం అక్షరాస్యత అధికంగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 75.59%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 56.55%. ==విద్యా సౌకర్యాలు== ===శ్రీ వాణీ డిగ్రీ కళాశాల=== ఈ కళాశాల కక్కలపల్లి గ్రామ సమీపంలో ఉంది ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] 9xwhwpbkqvrpwtkxkr9ildwt8lw42bb 3628196 3628195 2022-08-22T06:22:37Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''కక్కలపల్లి''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name =కక్కలపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = ఆంధ్రప్రదేశ్ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.640909 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.5643107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == గణాంకాలు == కక్కలపల్లి అనంతపురం జిల్లా లోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, కక్కలపల్లి పట్టణంలో మొత్తం 7,354 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. మొత్తం జనాభా 30,128 అందులో పురుషులు 15,654, స్త్రీలు 14,474.పట్టణ సగటు లింగ నిష్పత్తి 925.<ref>{{Cite web|title=Kakkalapalle Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/kakkalapalle-population-anantapur-andhra-pradesh-595099|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 3666, ఇది మొత్తం జనాభాలో 12%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 1920 మంది మగ పిల్లలు, 1746 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 909, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (925) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత రేటు 66.4%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే కక్కలపల్లి పట్టణం అక్షరాస్యత అధికంగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 75.59%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 56.55%. ==విద్యా సౌకర్యాలు== ===శ్రీ వాణీ డిగ్రీ కళాశాల=== ఈ కళాశాల కక్కలపల్లి గ్రామ సమీపంలో ఉంది ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] ra3ptvx23novkvdaeekbcxjliw077l9 3628197 3628196 2022-08-22T06:23:20Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''కక్కలపల్లి''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.inS}}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name =కక్కలపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = ఆంధ్రప్రదేశ్ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2001 |population_footnotes = |population_note = |population_total = |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.640909 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.5643107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == గణాంకాలు == కక్కలపల్లి అనంతపురం జిల్లా లోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, కక్కలపల్లి పట్టణంలో మొత్తం 7,354 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. మొత్తం జనాభా 30,128 అందులో పురుషులు 15,654, స్త్రీలు 14,474.పట్టణ సగటు లింగ నిష్పత్తి 925.<ref>{{Cite web|title=Kakkalapalle Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/kakkalapalle-population-anantapur-andhra-pradesh-595099|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 3666, ఇది మొత్తం జనాభాలో 12%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 1920 మంది మగ పిల్లలు, 1746 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 909, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (925) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత రేటు 66.4%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే కక్కలపల్లి పట్టణం అక్షరాస్యత అధికంగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 75.59%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 56.55%. ==విద్యా సౌకర్యాలు== ===శ్రీ వాణీ డిగ్రీ కళాశాల=== ఈ కళాశాల కక్కలపల్లి గ్రామ సమీపంలో ఉంది ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] 5cug3mrsc01f7kw8ywxodgi2s0nf5wq 3628206 3628197 2022-08-22T07:01:26Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టెలో గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki '''కక్కలపల్లి''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.inS}}</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name =కక్కలపల్లి |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = ఆంధ్రప్రదేశ్ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =30128 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =15654 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =14474. |population_blank3_title = గృహాలసంఖ్య |population_blank3 = 7354 |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.640909 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.5643107 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} == గణాంకాలు == కక్కలపల్లి అనంతపురం జిల్లా లోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, కక్కలపల్లి పట్టణంలో మొత్తం 7,354 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. మొత్తం జనాభా 30,128 అందులో పురుషులు 15,654, స్త్రీలు 14,474.పట్టణ సగటు లింగ నిష్పత్తి 925.<ref>{{Cite web|title=Kakkalapalle Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/kakkalapalle-population-anantapur-andhra-pradesh-595099|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 3666, ఇది మొత్తం జనాభాలో 12%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 1920 మంది మగ పిల్లలు, 1746 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 909, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (925) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత రేటు 66.4%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే కక్కలపల్లి పట్టణం అక్షరాస్యత అధికంగా ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 75.59%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 56.55%. ==విద్యా సౌకర్యాలు== ===శ్రీ వాణీ డిగ్రీ కళాశాల=== ఈ కళాశాల కక్కలపల్లి గ్రామ సమీపంలో ఉంది ==మూలాలు== {{Reflist}} ==బయటి లింకులు== [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] rf4yf3z2x68904sg0bhoh0u0z7sgj7g 0 21262 3628171 3543294 2022-08-22T05:07:31Z Pranayraj1985 29393 /* గ్రామ విశేషాలు */ wikitext text/x-wiki {{Update}} '''''జీడికల్''','' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 234 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = జీడికల్ |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[వరంగల్ జిల్లా|వరంగల్]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 1861 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 937 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 924 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 441 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.82207 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = 506 201 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన లింగాల ఘన్పూర్ నుండి 13 కి. మీ. దూరం లోను, సమీప పట్టణమైన [[జనగాం]] నుండి 13 కి. మీ. దూరంలోనూ ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 441 ఇళ్లతో, 1861 జనాభాతో 995 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 937, ఆడవారి సంఖ్య 924. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 339 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 18. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 578252<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 506201. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి జనగామలో ఉంది.సమీప జూనియర్ కళాశాల నెల్లుట్లలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు జనగామలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్ [[వరంగల్|వరంగల్లో]] ఉన్నాయి.సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల జనగామలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల‌లు వరంగల్లోనూ ఉన్నాయి. ==గ్రామంలో ప్రముఖులు== * [[గంగుల శాయిరెడ్డి]] : [[తెలంగాణ రాష్ట్రం|తెలంగాణ రాష్ట్రానికి]] చెందిన ప్రముఖ [[కవి]]. తెలంగాణ రైతుల జీవితాన్ని సాహిత్యంగా మలిచాడు.<ref name="గంగుల శాయిరెడ్డి">{{cite web|last1=తెలంగాణ మ్యాగజైన్|title=గంగుల శాయిరెడ్డి|url=http://magazine.telangana.gov.in/గంగుల-శాయిరెడ్డి/|website=magazine.telangana.gov.in|accessdate=5 January 2018}}</ref> == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === జీడికల్లో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఒకరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, పశు వైద్యశాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో3 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ముగ్గురు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. కుళాయిల ద్వారా శుద్ధి చేయని నీరు కూడా సరఫరా అవుతోంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. బోరుబావుల ద్వారా కూడా ఏడాది పొడుగునా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == జీడికల్లో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి, ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. రోజువారీ మార్కెట్, వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 7 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == జీడికల్లో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 99 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 137 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 77 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 42 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 116 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 200 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 321 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 377 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 261 హెక్టార్లు పూర్తి వర్షాధార గ్రామం. కొన్ని నీటి ఆధారిత పంటలను భూగర్భ జలాలతో పండిస్తారు. కాలువల సదుపాయాలు లేక ఇక్కడి ప్రజలు ఎన్నో బాధలు పడుతున్నారు. 2010 నుండి 2020 వరకు ఇక్కడ కరువు అలుముకుంది. బోర్లలో నీటి మట్టం కొన్ని చోట్ల 500 ఫీట్లు వరకు వెళ్లిన అందటం లేదు. == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == జీడికల్లో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 0 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == జీడికల్లో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[ప్రత్తి]], [[వరి]] == గ్రామ విశేషాలు == *ఇక్కడ శ్రీ [[జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం|వీరాచల రామచంద్రస్వామి ఆలయం]] ఉన్నది. ఈ ఆలయంలో, శ్రీరామనవమి నాడే గాకుండా, కార్తీకమాసంలో గూడా శ్రీ సీతారామకళ్యాణం నిర్వహించెదరు. ఆ ఉత్సవాలకు హైదరాబాదు, నల్లగొండ, వరంగల్లు తదితర ప్రాంతాలనుండి భక్తులు వచ్చి, జీడిగుండాలలో స్నానమాచరించి, ఆలయదర్శనం చేసుకొంటారు. లేడిబండపై రామపాదాన్ని పూజించెదరు. [1] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== [1] ఈనాడు వరంగల్లు, 23 నవంబరు,2013.16 వ పేజీ. {{లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలంలోని గ్రామాలు}} fhepiaxbmm904cfcg2qwipbs7m4wi1u 0 27272 3628247 3287474 2022-08-22T08:58:25Z స్వరలాసిక 13980 వ్యాసానికి సంబంధించిన బొమ్మ కాదు wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = స్వర్ణక్క | director = [[తమ్మారెడ్డి భరద్వాజ ]]| year = 1998| language = తెలుగు| production_company = [[రంవీద్ర ఆర్ట్స్ ]]| music = [[వందేమాతరం శ్రీనివాస్]]| editing = [[కె. రమేష్]]| starring = [[పృధ్వీరాజ్ ]],<br>[[రోజా సెల్వమణి|రోజా]]| }} '''స్వర్ణక్క''' 1998లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. రవీంద్ర ఆర్ట్స్ పతాకంపై ఎస్.టి.రెడ్డి నిర్మించిన ఈ సినిమాకు తమ్మారెడ్డి భరధ్వాజ దర్శకత్వం వహించాడు. రోజా, పృధ్వి ప్రధాన తారాగణంగా నటించిన ఈ సినిమాకు వందేమాతరం శ్రీనివాస్ సంగీతాన్నందించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://indiancine.ma/BFHF|title=Swarnakka (1998)|website=Indiancine.ma|access-date=2020-09-11}}</ref> == తారాగణం == * [[రోజా సెల్వమణి|రోజా]] * పృథ్వీ, * [[దాసరి నారాయణరావు]] * కోట శ్రీనివాస రావు * [[సుత్తివేలు]] * అశోక్ కుమార్ (తెలుగు నటుడు), * ఉదయ్ == సాంకేతిక వర్గం == * కథ: సుద్దాల అశోక్ తేజ * చిత్రానువాదం: హరనాధరావు, శంకర్, సుద్దాల అశోక్ తేజ * మాటలు: యం.వి.ఎస్.హరనాథరావు * నృత్యం: నల్ల శ్రీను * స్టిల్స్: రాజా * కళ: విజయ్ కుమార్ * సహ దర్శకుడు: కె.శ్రీనివాసరావు * కూర్పు: కె.రమేష్ * ఛాయాగ్రహణం: రామప్రసాద్ * సంగీతం:వందేమాతరం శ్రీనివాస్ * నిర్మాత: ఎస్.టి. రెడ్డి * దర్శకత్వం: తమ్మారెడ్ది భరద్వాజ == పాటలు == * ఆ నవ్వులేమాయేనే స్వర్ణక్క ([[పొలిశెట్టి లింగయ్య]]) == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} == బాహ్య లంకెలు == * {{IMDb title|id=tt8852276}} [[వర్గం:సుత్తి వేలు నటించిన సినిమాలు]] eg1mtqg8fzsw5ecu3qdafhgi8qj2f5h 3628249 3628247 2022-08-22T09:00:08Z స్వరలాసిక 13980 #WPWP, #WPWPTE, బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{సినిమా| name = స్వర్ణక్క | image = Swarnakka (1998) Poster Design.jpg| caption = సినిమా పోస్టర్| director = [[తమ్మారెడ్డి భరద్వాజ ]]| year = 1998| language = తెలుగు| production_company = [[రంవీద్ర ఆర్ట్స్ ]]| music = [[వందేమాతరం శ్రీనివాస్]]| editing = [[కె. రమేష్]]| starring = [[పృధ్వీరాజ్ ]],<br>[[రోజా సెల్వమణి|రోజా]]| }} '''స్వర్ణక్క''' 1998లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. రవీంద్ర ఆర్ట్స్ పతాకంపై ఎస్.టి.రెడ్డి నిర్మించిన ఈ సినిమాకు తమ్మారెడ్డి భరధ్వాజ దర్శకత్వం వహించాడు. రోజా, పృధ్వి ప్రధాన తారాగణంగా నటించిన ఈ సినిమాకు వందేమాతరం శ్రీనివాస్ సంగీతాన్నందించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://indiancine.ma/BFHF|title=Swarnakka (1998)|website=Indiancine.ma|access-date=2020-09-11}}</ref> == తారాగణం == * [[రోజా సెల్వమణి|రోజా]] * పృథ్వీ, * [[దాసరి నారాయణరావు]] * కోట శ్రీనివాస రావు * [[సుత్తివేలు]] * అశోక్ కుమార్ (తెలుగు నటుడు), * ఉదయ్ == సాంకేతిక వర్గం == * కథ: సుద్దాల అశోక్ తేజ * చిత్రానువాదం: హరనాధరావు, శంకర్, సుద్దాల అశోక్ తేజ * మాటలు: యం.వి.ఎస్.హరనాథరావు * నృత్యం: నల్ల శ్రీను * స్టిల్స్: రాజా * కళ: విజయ్ కుమార్ * సహ దర్శకుడు: కె.శ్రీనివాసరావు * కూర్పు: కె.రమేష్ * ఛాయాగ్రహణం: రామప్రసాద్ * సంగీతం:వందేమాతరం శ్రీనివాస్ * నిర్మాత: ఎస్.టి. రెడ్డి * దర్శకత్వం: తమ్మారెడ్ది భరద్వాజ == పాటలు == * ఆ నవ్వులేమాయేనే స్వర్ణక్క ([[పొలిశెట్టి లింగయ్య]]) == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} == బాహ్య లంకెలు == * {{IMDb title|id=tt8852276}} [[వర్గం:సుత్తి వేలు నటించిన సినిమాలు]] qoduefucctqj40ok6hvim9lnobevcdy 0 33358 3628287 3612706 2022-08-22T11:49:06Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''అన్నదేవం,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా]], [[అన్నపురెడ్డిపల్లి మండలం|అన్నపురెడ్డిపల్లి]] మండలంలోని గ్రామం.<ref name="”మూలం”">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 237 Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = అన్నదేవం |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా|భద్రాద్రి]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[చంద్రుగొండ]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 906 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 477 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 429 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 259 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 17.374849 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 80.804535 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} 2016 అక్టోబరు 11 న చేసిన తెలంగాణ జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం అవిభక్త ఖమ్మం జిల్లాలో, చంద్రుగొండ మండలంలో ఉండేది.<ref>{{Cite web|title=భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Bhadradri.pdf|access-date=2022-07-23|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|archive-date=2022-01-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20220106072837/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Bhadradri.pdf|url-status=bot: unknown}}</ref> సమీప పట్టణమైన [[కొత్తగూడెం (భద్రాద్రి జిల్లా)|కొత్తగూడెం]] నుండి 30 కి. మీ. దూరంలో ఉంది. 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 259 ఇళ్లతో, 906 జనాభాతో 4286 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 477, ఆడవారి సంఖ్య 429. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 0 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 772. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 579492<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 507116. == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు మూడు ఉన్నాయి.సమీప బాలబడి, ప్రాథమిక పాఠశాల [[చంద్రుగొండ|చంద్రుగొండలోను]], ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల [[అన్నపురెడ్డిపల్లి|అన్నపురెడ్డిపల్లిలోను]], మాధ్యమిక పాఠశాల [[అన్నపురెడ్డిపల్లి|అన్నపురెడ్డిపల్లిలోనూ]] ఉన్నాయి. సమీప జూనియర్ కళాశాల అన్నపురెడ్డిపల్లిలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు కొత్తగూడెంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల ఖమ్మంలోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల, పాలీటెక్నిక్‌లు కొత్తగూడెంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల చంద్రుగొండలోను, అనియత విద్యా కేంద్రం కొత్తగూడెంలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[ఖమ్మం]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === సంచార వైద్య శాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం, ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉన్నాయి. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. == పారిశుధ్యం == గ్రామంలో మురుగునీటి పారుదల వ్యవస్థ లేదు. మురుగునీటిని శుద్ధి ప్లాంట్‌లోకి పంపిస్తున్నారు. గ్రామం సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం కిందకు రావట్లేదు. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == అన్నదేవంలో సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్, ట్రాక్టరు సౌకర్యం మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. ఏటీఎమ్, వాణిజ్య బ్యాంకు, సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉన్నాయి. వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు ఉన్నాయి. గ్రామంలో సినిమా హాలు ఉంది. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఆశా కార్యకర్త గ్రామం నుండి 5 నుండి 10 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. గ్రంథాలయం, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == అన్నదేవంలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * అడవి: 2839 హెక్టార్లు * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 630 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 56 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 160 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 200 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 400 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 414 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 185 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == అన్నదేవంలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * చెరువులు: 185 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == అన్నదేవంలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[ప్రత్తి]], [[మిరప]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వెలుపలి లంకెలు== {{అన్నపురెడ్డిపల్లి మండలంలోని గ్రామాలు}} hhb1w2pql7rz38nlr5t4nn26j96jf5t 0 39944 3628095 3359154 2022-08-21T14:42:07Z Yarra RamaraoAWB 94596 /* జీవిత విశేషాలు */clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె వ్యక్తి | name = జమలాపురం కేశవరావు | residence = | other_names =జమలాపురం కేశవరావు | image =Sardar jamalapuram kesavarao.jpg | imagesize = 200px | caption = జమలాపురం కేశవరావు | birth_name = జమలాపురం కేశవరావు | birth_date = [[సెప్టెంబరు 3]], [[1908]] | birth_place = [[హైదరాబాదు]] | native_place = | death_date = [[మార్చి 29]], [[1953]] | death_place = | death_cause = | known = [[నిజాం]] నిరంకుశ పాలను ఎదిరించిన వ్యక్తి. | occupation = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ కాంగ్రెస్ కమిటీ తొలి అధ్యక్షుడు | title = | salary = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = | wife = | spouse= | partner = | children = | father = జమలాపురం వెంకటరామారావు | mother = వెంకటనరసమ్మ | website = | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''సర్దార్ జమలాపురం కేశవరావు''' ([[సెప్టెంబరు 3]], [[1908]] - [[మార్చి 29]], [[1953]]), [[నిజాం]] నిరంకుశ పాలను ఎదిరించిన వ్యక్తి. [[హైదరాబాదు]] రాష్ట్రానికి చెందిన [[భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు-జాబితా|స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు]].<ref name="jamalapuram">{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-andhrapradesh/Jamalapuram-Kesava-Rao-centenary-fete/article16631242.ece|title=Jamalapuram Kesava Rao centenary fete|date=2009-03-06|work=The Hindu|issn=0971-751X|access-date=2018-12-24}}</ref> [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్]] కాంగ్రెస్ కమిటీ తొలి అధ్యక్షుడు. ప్రజల మనిషిగా, ప్రజల కోసం జీవిస్తూ, అన్యాయాలకు వ్యతిరేకంగా ప్రజల్లో ధైర్య సాహసాలను నూరిపోయడమే ఆయన ప్రవృత్తిగా జీవించాడు. అందుకే ఆయన్ను అందరూ తెలంగాణ ‘సర్దార్’గా పిలుచుకుంటారు. ==జీవిత విశేషాలు== దక్కన్‌ సర్దార్‌గా, ఉక్కు మనిషిగా ప్రజలు పిలుచుకునే కేశవరావు [[నిజాం]] సంస్థానంలో తూర్పు భాగాన ఉన్న [[ఖమ్మం]] (నాటి వరంగల్ జిల్లా) లోని [[ఎర్రుపాలెం]]లో [[1908]], [[సెప్టెంబర్ 3]] న జమలాపురం వెంకటరామారావు, వెంకటనరసమ్మలకు తొలి సంతానంగా జన్మించాడు. సంపన్న జమీందారీ వంశంలో పుట్టినా, నాటి దేశ రాజకీయాలు అతనిని ఎంతగానో కలవరపరచాయి. [[ఎర్రుపాలెం]]లో ప్రాథమిక విద్య అనంతరం, [[హైదరాబాదు]]లోని [[నిజాం కళాశాల]]లో ఉన్నత విద్యను అభ్యసించాడు. వందేమాతరం గీతాలాపనను నిషేధించినందుకు నిరసనగా, కళాశాల విద్యార్థులను కూడగట్టి, నిరసనోద్యమంలోకి దిగాడు. గీతాన్ని ఆలాపించనివ్వకపోతే తరగతులకు హాజరుకాబోమని హెచ్చరించాడు. దీంతో చివరకు నిజాం పాలకవర్గం నిషేధాన్ని ఎత్తివేయక తప్పలేదు. ఈఘటన తర్వాత కేశవరావు ఆలోచనా పరిధిని మరింత విస్తృతం చేసి ఆయన వెళ్లాల్సిన మార్గాన్ని మరింత స్పష్టం చేసింది. ఆరడుగుల ఆజానుబాహువైన కేశవరావు, ఎత్తుకు తగ్గ దృఢమైన శరీరం, చెరగని చిరునవ్వుతో నిండుగా కనిపించేవాడు. నిజాం పాలనలో కొనసాగుతున్న వెట్టి చాకిరితో అష్టకష్టాలకు గురవుతున్న ప్రజలను చూసిన కేశవరావు చలించిపోయాడు. దాన్నుంచి ప్రజలను విముక్తం చేయడానికి తెలంగాణ జిల్లాల్లో ముఖ్యంగా [[వరంగల్ (పట్టణ) జిల్లా|వరంగల్]], [[కరీంనగర్ జిల్లా]]ల్లో కేశవరావు కాలినడకన విస్తృతంగా పర్యటించాడు. ఆ క్రమంలోనే భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం పట్ల, గాంధీ సిద్ధాంతాల పట్ల కేశవరావు ఆకర్షితుడయ్యాడు.<ref>{{Cite web|url=http://www.teluguwishesh.com/animuthyalu/212-andhra-great-people-animutyalu/62462-sardar-jamalapuram-kesava-rao-biography-telangana-freedom-fighter-nizam-ruling.html|title=sardar jamalapuram kesava rao biography {{!}} Nizam Kingdom {{!}} Indian freedom fighters|website=www.teluguwishesh.com|last=Jagadeesh|access-date=2018-12-24}}</ref> ==స్వాతంత్ర్యోధ్యమంలో== 1923లో [[రాజమండ్రి]]లో మొదటిసారి [[మహాత్మా గాంధీ]] ఉపన్యాసాన్ని విన్న కేశవరావు, 1930లో [[విజయవాడ]]లో జరిగిన సభలో గాంధీ పరిచయంతో మరింత ఉత్తేజితుడైనాడు. ఆంధ్రపితామహుడుగా [[మాడపాటి హనుమంతరావు]] ప్రారంభించిన [[గ్రంథాలయ ఉద్యమం]]ను [[తెలంగాణ]]లోని ప్రతి పల్లెలోనూ ప్రచారం గావించాడు. వయోజన విద్యకై రాత్రి పాఠశాలలు నడపడంలో కేశవరావు ముందుండేవాడు. అణగారిన వర్గాల్లో చైతన్యాన్ని నింపడానికి ప్రత్యేక శ్రద్ధను కనపరిచేవాడు. 'హైదరాబాద్‌ స్టేట్‌ కాంగ్రెస్‌' స్థాపనలో కేశవరావు కీలకపాత్ర వహించి, దానికి మొదటి అధ్యక్షుడయ్యాడు. 1938లో దీపావళి సందర్భంగా ఆవిర్భవించిన తెలంగాణ స్టేట్ కాంగ్రెస్‌లో కేశవరావు పాత్ర నిర్వహించాడు.<ref name="jamalapuram"/> 1938 సెప్టెంబర్‌ 24 మధ్యాహ్నం మధిరలో గోవిందరావు నానక్, జనార్దనరావు దేశాయ్, [[రావి నారాయణరెడ్డి]]లతో కలిసి సత్యాగ్రహ దీక్షకు కేశవరావు సిద్ధమయ్యాడు. ఎట్టి పరిస్థితుల్లో సర్దార్‌ను దీక్ష చేయనివ్వొద్దని నిజాం ప్రభుత్వం అనుమతినివ్వలేదు. మధిరలో అడుగడుగునా పోలీసులను మెహరించింది. అయినా భారీ సంఖ్యలో ప్రజలు దీక్ష వేదిక దగ్గరకు చేరుకున్నారు. అప్పుడే ఎవరూ ఉహించని విధంగా రైతు వేషంలో దీక్ష వేదిక దగ్గరకు వచ్చాడు కేశవరావు. వెంటనే మహాత్మాగాంధీకి జై, హైదరాబాద్‌ స్టేట్‌ కాంగ్రెస్‌ జై అని దిక్కులు పెక్కటిల్లేలా నినాదించాడు. అరెస్టు చేసి నిషేధాన్ని ఉల్లఘించి సత్యగ్రహ దీక్ష చేశారంటూ కేశవరావుకు 18 నెలలు జైలు శిక్ష విధించారు. వరంగల్‌ జైలులో ఎనిమిది నెలల శిక్షను అనుభవించిన తర్వాత కేశవరావుతో సహా రాజకీయ ఖైదీలందరినీ [[నిజామాబాద్‌]] జైలుకు తరలించారు. జైలు నుంచి విడుదలయ్యాక కూడా అదే పోరాటపంథాను కేశవరావు కొనసాగించాడు. అంటరానితనం నిర్మూలించేందుకు ప్రయత్నం చేశాడు. ఆదివాసీల అభివృద్ధికి కూడా ఉద్యమం చేశాడు. పానుగంటి పిచ్చయ్య, వనం నరసింహారావు, నారాయణరావులతో [[పాల్వంచ]]లో పర్యటించి ఆదివాసీ మహాసభను ఏర్పాటు చేశారు. తెలంగాణ పల్లెల్లో గ్రంథాలయాల స్థాపనను యజ్ఞంలా భావించాడు. అంతేకాక వయోజన విద్య కోసం రాత్రి బడులు నడిపాడు. అణగారిన వర్గాల్లో చైతన్యం నిపండానికి ప్రత్యేక శ్రద్ధ చూపాడు.<ref>{{Cite web|url=http://www.navatelangana.com/article/vedika/635521|title=తెలంగాణ వీరకేసరి సర్దార్‌ జమలాపురం కేశవరావు {{!}} వేదిక {{!}} www.NavaTelangana.com|website=www.navatelangana.com|access-date=2018-12-24}}</ref> 1942లో కాంగ్రెస్ పిలుపు మేరకు ‘[[భారతదేశం విడిచిపో ఉద్యమం|క్విట్ ఇండియా]]’ ఉద్యమాన్ని తెలంగాణలో ఊరూరా ప్రచారం చేశాడు. 1946లో [[మెదక్ జిల్లా]] కందిలో కేశవరావు అధ్యక్షతన జరిగిన 13వ [[ఆంధ్ర మహాసభ]] సందర్భంగా నిర్వహించిన బ్రహ్మాండమైన ఊరేగింపు అందరినీ ఆకట్టుకుంది. 1947 ఆగస్టు 7న [[మధిర]]లో స్టేట్ కాంగ్రెస్ చేపట్టిన సత్యాగ్రహం మరువలేనిది. దానికి బాధ్యుడైన కేశవరావుకు ప్రభుత్వం రెండు సంవత్సరాలు కారాగార శిక్ష విధించింది. యావత్ భారతదేశం స్వేచ్ఛా వాయువులు పీల్చుకోవడానికి ఉవ్విళ్లూరుతున్న సందర్భంలో కేశవరావు వంటి నాయకులు నిర్భంధానికి గురికావడం ఒక విషాదం. నిజాం సంస్థానం [[భారత దేశము]]లో విలీనమైన తరువాత, 1952లో కేశవరావు [[రాజ్యసభ]]కు ఎన్నికయ్యాడు. ఈయన చరిత్ర తొలుత '''సర్దార్ జమలాపురం కేశవరావు''' అను పుస్తకంలో శ్రీహీరాలాల్ మొరియా గారు ప్రచురించటంతో ఈయన్ గురుంచి చాలా విషయాలు వెలుగులోకి వచ్చాయి. సాధారణంగా రాజకీయ జీవిత చరిత్రలు వ్రాయబడే విధంగానే ఈ చరిత్ర కూడా కాలక్రమానుసారంగా సాగడమేకాక దేశచరిత్ర కూడా ఇందులో ప్రస్తావించబడింది.అయితే తెలంగాణా ప్రాంతంలో ఆకాలంలో దేశచరిత్రను గూర్చివ్రాయాలంటే తగు ఆధారాలు లభ్యంకానందువలన రచన చేయటం కష్టం. కారణమేమిటంటే నైజాముపాలనలో అన్నింటిపైనా ఆంక్షలే, సభజరుపుకోవలంటే, సభలో వక్తలు మాట్లాడిన విశేషాలను పత్రికలకు వ్రాసి పంపాలంటే, ఆ పత్రికలు ప్రచురించాలంటే ఎన్ని అవరోధాలో అయినప్పటికీ ఈ గ్రంథరచయిత ఎన్నో వివరాలు ఈయన గురుంచి సేకరించగలిగారు.ఆ రోజులలో తెలంగాణా గ్రంథాలయొద్యమం ద్వారా చదువు వచ్చిన ప్రజలలో ఎంతో రాజకీయ చైతన్యం కలిగింపజేసింది.ఆతరువాత స్టేట్ కాంగ్రేస్ ఉద్భవించింది. అది ఒక మహాగాధ.ఈ గ్రంథంలో చెప్పుకోదగ్గ మరొకవిశేషమేమిటంటే అనేక అంశాలపై కేశవరావుగారు చేసిన ప్రసంగాలను రచయిత అంశాలవారీగా ఉటకాయించారు.ప్రకాశం పంతులుగారితో కేశవరవుగారికి గల సామ్యం చెప్పారు.ధైర్యంలో, త్యాగంలో, దేశసేవాతత్పరతలో ఇద్దరూ సమానులే. == మరణం == జైలు జీవితం, ఉద్యమ సమయంలో భోజనం లేకపోవడం, పార్టీలోని నాయకులు చేసిన మోసంతో అనేక దుష్పరిణామాలు ఒక్కసారిగా సర్దార్‌పై దాడి చేశాయి. ఈ మానసిక ఒత్తిడిలోనే [[1953]], [[మార్చి 29]]న తన 46వ ఏట మరణించాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==యితర లింకులు== * {{Citation|last=V6 News Telugu|title=Telangana Hero - Jamalapuram Keshava Rao|url=https://www.youtube.com/watch?v=Ay-_bjWxq0g|access-date=2018-12-24}} {{తెలంగాణ విమోచనోద్యమం}} {{ఖమ్మం జిల్లాకు చెందిన విషయాలు}} {{Authority control}} [[వర్గం:తెలుగువారిలో స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:1953 మరణాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమోచనోద్యమంలో పాల్గొన్న వ్యక్తులు]] [[వర్గం:1908 జననాలు]] [[వర్గం:ఖమ్మం జిల్లా గ్రంథాలయోద్యమ నేతలు]] [[వర్గం:ఖమ్మం జిల్లా (సంయుక్త ఆంధ్రప్రదేశ్) కు చెందిన రాజ్యసభ సభ్యులు]] [[వర్గం:ఈ వారం వ్యాసాలు]] 5wbflq8d9msrqx6xy780tt95mhxn55t 1 41873 3628199 3246901 2022-08-22T06:48:28Z స్వరలాసిక 13980 బొమ్మ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు భారతదేశం|తెలుగు=అవును|సినిమా=అవును|తరగతి=మొలక|యాంత్రికం=అవును}} soxmp1fginw1icrkvqmfb3k1dudtoe2 0 48861 3628134 3617673 2022-08-22T03:03:47Z స్వరలాసిక 13980 తమిళ పోస్టర్‌ను తెలుగు పోస్టర్‌తో భర్తీ చేశాను. wikitext text/x-wiki {{సినిమా| image =Sarvadhikari (1951).jpg | name = సర్వాధికారి | year = 1951| language = తెలుగు| starring = [[ఎం.జి.రామచంద్రన్]],<br>[[ఎం.ఎన్.నంబియార్]],<br>[[అంజలీదేవి]],<br>[[చిత్తూరు నాగయ్య]],<br>[[వి.కె.రామస్వామి]],<br>[[ఎం.సరోజ]],<br>[[టి.పి.ముత్తులక్ష్మి]],<br>[[ఎస్.ఆర్.జానకి]]| director=[[టి.ఆర్.సుందరం]]| screenplay = కొ.ధ.షణ్ముగసుందరం| dialogues = ఏ.వి.పి.అసై థంబి| music = [[సుసర్ల దక్షిణామూర్తి]] | production_company = [[మోడ్రన్ థియేటర్స్]]| imdb_id=0371170| }} '''సర్వాధికారి''' 1951లో విడుదలైన [[తమిళ]] సినిమా. ఇది [[తెలుగు]]లోకి అనువదించి విడుదల చేశారు. ఎం.జి.రామచంద్రన్ కథానాయకుని పాత్ర పోషించగా, ఎం.ఎన్.నంబియార్ ప్రతినాయకుని పాత్ర పోషించాడు. ఈ చిత్రం నంబియార్ ను స్టార్‌గా నిలబెట్టింది. ఇది ఎం.జి.యార్ 25వ సినిమా. సర్వాధికారి లారీ పార్క్స్<ref>{{Cite web |url=http://www.hindu.com/cp/2008/10/24/stories/2008102450381600.htm |title=Sarvadhikari 1951 |access-date=2010-09-30 |website= |archive-date=2008-10-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081027133016/http://www.hindu.com/cp/2008/10/24/stories/2008102450381600.htm |url-status=dead }}</ref> తీసిన [[హాలీవుడ్]] కత్తులు, బల్లాల యాక్షన్ చిత్రమైన "ది గాల్లెంట్ బ్లేడ్" (1948) యొక్క అనుకరణ.<ref>{{Cite web |url=http://www.hinduonnet.com/2000/09/29/stories/09290226.htm |title=An antithesis on screen |website= |access-date=2010-09-30 |archive-url=https://archive.today/20130103061654/http://hindu.com/2000/09/29/stories/09290226.htm |archive-date=2013-01-03 |url-status=dead }}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలుగు డబ్బింగ్ సినిమాలు]] [[వర్గం:నాగయ్య నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ఎం.జి.రామచంద్రన్ నటించిన సినిమాలు]] 1848yi0cminmh4tfr5u1kms7dip518p 0 50787 3628200 3597567 2022-08-22T06:55:38Z యర్రా రామారావు 28161 సమాచారపెట్టెలో గణాంకాలు కూర్పు wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = పాపంపేట |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =13850 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7002 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6848 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3391 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.68 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.6 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }}'''పాపంపేట''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Papampeta Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/papampeta-population-anantapur-andhra-pradesh-595097|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == పాపంపేట, అనంతపురం జిల్లా, అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం పాపంపేట నగరంలో మొత్తం 3,391 కుటుంబాలు ఉన్నాయి. పట్టణం లోని మొత్తం జనాభా 13,850. అందులో పురుషులు 7,002, స్త్రీలు 6,848, పాపంపేట సగటు లింగ నిష్పత్తి 978.<ref name=":0" /> పట్టణ పరిధిలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1489, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 782 మంది మగ పిల్లలు, 707 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 904, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (978) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత శాతం మొత్తం 77.5%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే పాపంపేట ఎక్కువ అక్షరాస్యతను కలిగి ఉంది. పాపంపేటలో పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 85.26% స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 69.6%. ==విద్యాలయాలు== *రెయిన్ బో == బ్యాంకులు== * ఆంధ్రా బ్యాంక్ ==సమీప గ్రామాలు== *[[ఆత్మకూరు (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] *[[కక్కలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == c3rf77r5vsxycdq4jiqxa4wisl5jxtc 3628201 3628200 2022-08-22T06:56:34Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = పాపంపేట |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =13850 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7002 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6848 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3391 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.68 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.6 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''పాపంపేట''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Papampeta Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/papampeta-population-anantapur-andhra-pradesh-595097|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == పాపంపేట, అనంతపురం జిల్లా, అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం పాపంపేట నగరంలో మొత్తం 3,391 కుటుంబాలు ఉన్నాయి. పట్టణం లోని మొత్తం జనాభా 13,850. అందులో పురుషులు 7,002, స్త్రీలు 6,848, పాపంపేట సగటు లింగ నిష్పత్తి 978.<ref name=":0" /> పట్టణ పరిధిలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1489, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 782 మంది మగ పిల్లలు, 707 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 904, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (978) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత శాతం మొత్తం 77.5%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే పాపంపేట ఎక్కువ అక్షరాస్యతను కలిగి ఉంది. పాపంపేటలో పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 85.26% స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 69.6%. ==విద్యాలయాలు== *రెయిన్ బో == బ్యాంకులు== * ఆంధ్రా బ్యాంక్ ==సమీప గ్రామాలు== *[[ఆత్మకూరు (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] *[[కక్కలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == foomjjyyvkhnllcoe2cpr40r8h6vals 3628202 3628201 2022-08-22T06:57:23Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = పాపంపేట |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =13850 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7002 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6848 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3391 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.68 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.6 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''పాపంపేట''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Papampeta Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/papampeta-population-anantapur-andhra-pradesh-595097|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == పాపంపేట, అనంతపురం జిల్లా, అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం పాపంపేట నగరంలో మొత్తం 3,391 కుటుంబాలు ఉన్నాయి. పట్టణం లోని మొత్తం జనాభా 13,850. అందులో పురుషులు 7,002, స్త్రీలు 6,848, పాపంపేట సగటు లింగ నిష్పత్తి 978.<ref name=":0" /> పట్టణ పరిధిలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1489, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 782 మంది మగ పిల్లలు, 707 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 904, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (978) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత శాతం మొత్తం 77.5%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే పాపంపేట ఎక్కువ అక్షరాస్యతను కలిగి ఉంది. పాపంపేటలో పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 85.26% స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 69.6%. ==విద్యాలయాలు== *రెయిన్ బో == బ్యాంకులు== * ఆంధ్రా బ్యాంక్ ==సమీప గ్రామాలు== *[[ఆత్మకూరు (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] *[[కక్కలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == mxixhq3zfd21ffl0sow5agpdx0ekk1c 3628203 3628202 2022-08-22T06:57:48Z యర్రా రామారావు 28161 [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name = పాపంపేట |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =13850 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7002 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6848 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3391 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.68 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.6 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''పాపంపేట''', [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Papampeta Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/papampeta-population-anantapur-andhra-pradesh-595097|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == పాపంపేట, అనంతపురం జిల్లా, అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం పాపంపేట నగరంలో మొత్తం 3,391 కుటుంబాలు ఉన్నాయి. పట్టణం లోని మొత్తం జనాభా 13,850. అందులో పురుషులు 7,002, స్త్రీలు 6,848, పాపంపేట సగటు లింగ నిష్పత్తి 978.<ref name=":0" /> పట్టణ పరిధిలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1489, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 782 మంది మగ పిల్లలు, 707 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. బాలల లింగ నిష్పత్తి 904, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (978) కంటే తక్కువ. అక్షరాస్యత శాతం మొత్తం 77.5%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే పాపంపేట ఎక్కువ అక్షరాస్యతను కలిగి ఉంది. పాపంపేటలో పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 85.26% స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 69.6%. ==విద్యాలయాలు== *రెయిన్ బో == బ్యాంకులు== * ఆంధ్రా బ్యాంక్ ==సమీప గ్రామాలు== *[[ఆత్మకూరు (అనంతపురం జిల్లా)|ఆత్మకూరు]] *[[కక్కలపల్లి]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] gkp7dhsx2jk3ti6s258m00rupa4k8ui 0 61258 3628274 3588140 2022-08-22T11:13:45Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Map_of_USA_MI.svg|right|మిషిగన్ (ఎరుపు రంగులో ఉన్న ప్రాంతం)]] '''మిషిగన్''' సంయుక్త రాష్ట్రాల్లో తూర్పు వైపున ఉత్తరాన ఉన్న రాష్ట్రం. రాష్ట్రానికి ఆ పేరు మిషిగన్ సరస్సు నుండి వచ్చింది. మిషిగన్ అనగా "ఎక్కువ నీరు" లేక "పెద్ద సరస్సు" అని అర్థం.<ref name="MiB-pdf">{{cite web|url=http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|title=Michigan in Brief: Information About the State of Michigan|publisher=Department of History, Arts and Libraries|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061108052946/http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|archive-date=November 8, 2006|access-date=November 28, 2006}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|title=Freelang Ojibwe Dictionary|publisher=Freelang.net|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080315051638/http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|archive-date=March 15, 2008|access-date=March 24, 2008}}</ref> దాదాపు కోటి మంది జనాభాతో మిషిగన్ అమెరికాలో అత్యధిక జనాభా గల రాష్ట్రాల్లో పదవ స్థాన్ంలో ఉంది. అత్యధిక విస్తీర్ణం గల రాష్ట్రాల్లో 11వ స్థానంలో ఉంది.<ref group="lower-alpha">''i.e.'', including water that is part of state territory. [[Georgia (U.S. state)|Georgia]] is the largest state by land area alone east of the Mississippi and Michigan the second-largest.</ref> దీని రాజధాని లాన్సింగ్. అరిపెద్ద నగరం డెట్రాయిట్. మెట్రో డెట్రాయిట్ దేశం లోని అతిపెద్ద మెట్రోల్లో ఒకటి. ఈరీ, హ్యూరాన్, మిషిగన్, సుపీరియర్ అనే నాలుగు [[మహా సరస్సులు|మహా సరస్సుల]]తో పాటు, సెయింట్ క్లెయిర్ అనే సరస్సుతో మొత్తం అయిదు సరస్సులను కలిగి, ప్రపంచంలో అతి పొడుగైన తాగు నీటి తీరం ఉన్న రాష్ట్రం ఇది.<ref name="NOAA-CRM">{{cite web|url=http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|title=My State: Michigan|publisher=NOAA Office of Ocean and Coastal Resource Management|archive-url=https://web.archive.org/web/20130215041213/http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|archive-date=February 15, 2013|access-date=July 25, 2010}}</ref> ఇవే కాక, మిషిగన్‌లో మొత్తం 64,980 సరస్సులు, చెరువులూ దొరువులూ ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|title=Compilation of Databases on Michigan Lakes|publisher=[[Michigan Department of Natural Resources]]|page=5|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090314225532/http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|archive-date=March 14, 2009|access-date=April 18, 2009|quote=Another unique code (Unique_ID) was previously assigned to all 70,542 polygons, including 5,526 islands, 35 streams and 64,980 lakes and ponds down to 0.008 acres (31.4 m2 , 338 ft2 ).}}</ref> మిషిగన్ రాష్ట్రం రెండు విడి భాగాలుగా ఉంటుంది. ఈ రెంటినీ ఐదు మైళ్ళ వెడల్పు గల మెకినాక్ జలసంధి వేరు చేస్తుంది. ఈ జలసంధి మిషిగన్ సరస్సును, హ్యురాన్ సరస్సునూ కలుపుతూ ఉంది. పొడవు గల మెకినాక్ వంతెనతో కలుపబడి ఉంది. 1846లో మరణశిక్షను రద్దు చేసిన మొట్టమొదటి రాష్ట్రం మిషిగన్. 2019 జూలై 1 నాటికి మిషిగన్ జనాభా 99,86,857. ఇది 2010 జనాభాతో పోలిస్తే 1.04% పెరుగుదల.<ref name="PopEstUS">{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/MI,US/PST045219|title=QuickFacts Michigan; UNITED STATES|date=January 16, 2019|website=2018 Population Estimates|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|format=|access-date=January 16, 2019}}</ref> 2018 లో మూడవ త్రైమాసికంలో మిషిగన్ రాష్ట్రపు జిడిపి $538 బిలియన్లు. అమెరికా రాష్ట్రాల్లో ఇది 14 వ స్థానం.<ref>{{cite web|url=https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|title=Regional Data GDP and Personal Income|date=|publisher=Bureau of Economic Analysis|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329234329/https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|archive-date=2019-03-29|access-date=January 28, 2019|website=}}</ref> మిషిగన్ లో ఆటోమొబైళ్ళు, అహర ఉత్పత్తులు, కంప్యూటరు సాఫ్టువేరు, ఏరోస్పేసు, మిలిటరీ పరికరాలు, ఫర్నిచరు, రాగి, ఇనుప ఖనిజం మొదలైనవి ఉత్పత్తి అవుతాయి. క్రిస్ట్‌మస్ చెట్లను పెంచడంలో మిషిగన్ మూడవ స్థాన్ంలో ఉంది. 60 వేలకు పైగా ఎకరాల్లో ఈ చెట్లను పెంచుతున్నారు.<ref>[http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081217015711/http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf|date=December 17, 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.christmastree.org/statistics_industry.cfm#findings|title=National Christmas Tree Association: Industry Statistics|date=|publisher=Christmastree.org|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100616024429/http://christmastree.org/statistics_industry.cfm|archive-date=June 16, 2010|access-date=July 25, 2010}}</ref> నాలుగు అతిపెద్ద [[పిజ్జా]] గొలుసుకట్టు సంస్థల్లో రెండు మిషిగన్‌లో స్థాపించినవే. 2017 నాటికి మిషిగన్‌లో 38,59,949 మంది 2,22,553 సంస్థల్లో ఉపాధి పొందుతున్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/MI|title=U.S. Census Bureau QuickFacts: Michigan|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111175218/https://www.census.gov/quickfacts/MI|archive-date=November 11, 2019|access-date=November 11, 2019}}</ref> == దేవాలయాలు == * [[మిచిగాన్ సాయిబాబా దేవాలయం]]: 2022 ఆగస్టు 18 నుండి 20 వరకు సాయిబాబా విగ్రహ వాయు ప్రతిష్ట కార్యక్రమం జరిగింది. == నోట్స్ == <references group="lower-alpha" /> == మూలాలు == [[వర్గం:అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు]] <references /> {{అ.సం.రా. రాష్ట్రాలు}} fs97qfhnwob99eg0pquvgb3jgjys36z 3628275 3628274 2022-08-22T11:28:25Z Pranayraj1985 29393 /* దేవాలయాలు */ wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Map_of_USA_MI.svg|right|మిషిగన్ (ఎరుపు రంగులో ఉన్న ప్రాంతం)]] '''మిషిగన్''' సంయుక్త రాష్ట్రాల్లో తూర్పు వైపున ఉత్తరాన ఉన్న రాష్ట్రం. రాష్ట్రానికి ఆ పేరు మిషిగన్ సరస్సు నుండి వచ్చింది. మిషిగన్ అనగా "ఎక్కువ నీరు" లేక "పెద్ద సరస్సు" అని అర్థం.<ref name="MiB-pdf">{{cite web|url=http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|title=Michigan in Brief: Information About the State of Michigan|publisher=Department of History, Arts and Libraries|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061108052946/http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|archive-date=November 8, 2006|access-date=November 28, 2006}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|title=Freelang Ojibwe Dictionary|publisher=Freelang.net|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080315051638/http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|archive-date=March 15, 2008|access-date=March 24, 2008}}</ref> దాదాపు కోటి మంది జనాభాతో మిషిగన్ అమెరికాలో అత్యధిక జనాభా గల రాష్ట్రాల్లో పదవ స్థాన్ంలో ఉంది. అత్యధిక విస్తీర్ణం గల రాష్ట్రాల్లో 11వ స్థానంలో ఉంది.<ref group="lower-alpha">''i.e.'', including water that is part of state territory. [[Georgia (U.S. state)|Georgia]] is the largest state by land area alone east of the Mississippi and Michigan the second-largest.</ref> దీని రాజధాని లాన్సింగ్. అరిపెద్ద నగరం డెట్రాయిట్. మెట్రో డెట్రాయిట్ దేశం లోని అతిపెద్ద మెట్రోల్లో ఒకటి. ఈరీ, హ్యూరాన్, మిషిగన్, సుపీరియర్ అనే నాలుగు [[మహా సరస్సులు|మహా సరస్సుల]]తో పాటు, సెయింట్ క్లెయిర్ అనే సరస్సుతో మొత్తం అయిదు సరస్సులను కలిగి, ప్రపంచంలో అతి పొడుగైన తాగు నీటి తీరం ఉన్న రాష్ట్రం ఇది.<ref name="NOAA-CRM">{{cite web|url=http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|title=My State: Michigan|publisher=NOAA Office of Ocean and Coastal Resource Management|archive-url=https://web.archive.org/web/20130215041213/http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|archive-date=February 15, 2013|access-date=July 25, 2010}}</ref> ఇవే కాక, మిషిగన్‌లో మొత్తం 64,980 సరస్సులు, చెరువులూ దొరువులూ ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|title=Compilation of Databases on Michigan Lakes|publisher=[[Michigan Department of Natural Resources]]|page=5|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090314225532/http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|archive-date=March 14, 2009|access-date=April 18, 2009|quote=Another unique code (Unique_ID) was previously assigned to all 70,542 polygons, including 5,526 islands, 35 streams and 64,980 lakes and ponds down to 0.008 acres (31.4 m2 , 338 ft2 ).}}</ref> మిషిగన్ రాష్ట్రం రెండు విడి భాగాలుగా ఉంటుంది. ఈ రెంటినీ ఐదు మైళ్ళ వెడల్పు గల మెకినాక్ జలసంధి వేరు చేస్తుంది. ఈ జలసంధి మిషిగన్ సరస్సును, హ్యురాన్ సరస్సునూ కలుపుతూ ఉంది. పొడవు గల మెకినాక్ వంతెనతో కలుపబడి ఉంది. 1846లో మరణశిక్షను రద్దు చేసిన మొట్టమొదటి రాష్ట్రం మిషిగన్. 2019 జూలై 1 నాటికి మిషిగన్ జనాభా 99,86,857. ఇది 2010 జనాభాతో పోలిస్తే 1.04% పెరుగుదల.<ref name="PopEstUS">{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/MI,US/PST045219|title=QuickFacts Michigan; UNITED STATES|date=January 16, 2019|website=2018 Population Estimates|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|format=|access-date=January 16, 2019}}</ref> 2018 లో మూడవ త్రైమాసికంలో మిషిగన్ రాష్ట్రపు జిడిపి $538 బిలియన్లు. అమెరికా రాష్ట్రాల్లో ఇది 14 వ స్థానం.<ref>{{cite web|url=https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|title=Regional Data GDP and Personal Income|date=|publisher=Bureau of Economic Analysis|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329234329/https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|archive-date=2019-03-29|access-date=January 28, 2019|website=}}</ref> మిషిగన్ లో ఆటోమొబైళ్ళు, అహర ఉత్పత్తులు, కంప్యూటరు సాఫ్టువేరు, ఏరోస్పేసు, మిలిటరీ పరికరాలు, ఫర్నిచరు, రాగి, ఇనుప ఖనిజం మొదలైనవి ఉత్పత్తి అవుతాయి. క్రిస్ట్‌మస్ చెట్లను పెంచడంలో మిషిగన్ మూడవ స్థాన్ంలో ఉంది. 60 వేలకు పైగా ఎకరాల్లో ఈ చెట్లను పెంచుతున్నారు.<ref>[http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081217015711/http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf|date=December 17, 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.christmastree.org/statistics_industry.cfm#findings|title=National Christmas Tree Association: Industry Statistics|date=|publisher=Christmastree.org|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100616024429/http://christmastree.org/statistics_industry.cfm|archive-date=June 16, 2010|access-date=July 25, 2010}}</ref> నాలుగు అతిపెద్ద [[పిజ్జా]] గొలుసుకట్టు సంస్థల్లో రెండు మిషిగన్‌లో స్థాపించినవే. 2017 నాటికి మిషిగన్‌లో 38,59,949 మంది 2,22,553 సంస్థల్లో ఉపాధి పొందుతున్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/MI|title=U.S. Census Bureau QuickFacts: Michigan|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111175218/https://www.census.gov/quickfacts/MI|archive-date=November 11, 2019|access-date=November 11, 2019}}</ref> == దేవాలయాలు == * [[సాయిబాబా దేవాలయం (సాగినా)]]: మిచిగాన్ రాష్ట్రం సాగినా పట్టణంలో 2022 ఆగస్టు 18 నుండి 20 వరకు సాయిబాబా విగ్రహ వాయు ప్రతిష్ట కార్యక్రమం జరిగింది. == నోట్స్ == <references group="lower-alpha" /> == మూలాలు == [[వర్గం:అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు]] <references /> {{అ.సం.రా. రాష్ట్రాలు}} pmuqwllhqsq161fdr02rqtrczrdp0zx 3628276 3628275 2022-08-22T11:31:56Z Pranayraj1985 29393 /* దేవాలయాలు */ wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Map_of_USA_MI.svg|right|మిషిగన్ (ఎరుపు రంగులో ఉన్న ప్రాంతం)]] '''మిషిగన్''' సంయుక్త రాష్ట్రాల్లో తూర్పు వైపున ఉత్తరాన ఉన్న రాష్ట్రం. రాష్ట్రానికి ఆ పేరు మిషిగన్ సరస్సు నుండి వచ్చింది. మిషిగన్ అనగా "ఎక్కువ నీరు" లేక "పెద్ద సరస్సు" అని అర్థం.<ref name="MiB-pdf">{{cite web|url=http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|title=Michigan in Brief: Information About the State of Michigan|publisher=Department of History, Arts and Libraries|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061108052946/http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|archive-date=November 8, 2006|access-date=November 28, 2006}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|title=Freelang Ojibwe Dictionary|publisher=Freelang.net|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080315051638/http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|archive-date=March 15, 2008|access-date=March 24, 2008}}</ref> దాదాపు కోటి మంది జనాభాతో మిషిగన్ అమెరికాలో అత్యధిక జనాభా గల రాష్ట్రాల్లో పదవ స్థాన్ంలో ఉంది. అత్యధిక విస్తీర్ణం గల రాష్ట్రాల్లో 11వ స్థానంలో ఉంది.<ref group="lower-alpha">''i.e.'', including water that is part of state territory. [[Georgia (U.S. state)|Georgia]] is the largest state by land area alone east of the Mississippi and Michigan the second-largest.</ref> దీని రాజధాని లాన్సింగ్. అరిపెద్ద నగరం డెట్రాయిట్. మెట్రో డెట్రాయిట్ దేశం లోని అతిపెద్ద మెట్రోల్లో ఒకటి. ఈరీ, హ్యూరాన్, మిషిగన్, సుపీరియర్ అనే నాలుగు [[మహా సరస్సులు|మహా సరస్సుల]]తో పాటు, సెయింట్ క్లెయిర్ అనే సరస్సుతో మొత్తం అయిదు సరస్సులను కలిగి, ప్రపంచంలో అతి పొడుగైన తాగు నీటి తీరం ఉన్న రాష్ట్రం ఇది.<ref name="NOAA-CRM">{{cite web|url=http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|title=My State: Michigan|publisher=NOAA Office of Ocean and Coastal Resource Management|archive-url=https://web.archive.org/web/20130215041213/http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|archive-date=February 15, 2013|access-date=July 25, 2010}}</ref> ఇవే కాక, మిషిగన్‌లో మొత్తం 64,980 సరస్సులు, చెరువులూ దొరువులూ ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|title=Compilation of Databases on Michigan Lakes|publisher=[[Michigan Department of Natural Resources]]|page=5|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090314225532/http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|archive-date=March 14, 2009|access-date=April 18, 2009|quote=Another unique code (Unique_ID) was previously assigned to all 70,542 polygons, including 5,526 islands, 35 streams and 64,980 lakes and ponds down to 0.008 acres (31.4 m2 , 338 ft2 ).}}</ref> మిషిగన్ రాష్ట్రం రెండు విడి భాగాలుగా ఉంటుంది. ఈ రెంటినీ ఐదు మైళ్ళ వెడల్పు గల మెకినాక్ జలసంధి వేరు చేస్తుంది. ఈ జలసంధి మిషిగన్ సరస్సును, హ్యురాన్ సరస్సునూ కలుపుతూ ఉంది. పొడవు గల మెకినాక్ వంతెనతో కలుపబడి ఉంది. 1846లో మరణశిక్షను రద్దు చేసిన మొట్టమొదటి రాష్ట్రం మిషిగన్. 2019 జూలై 1 నాటికి మిషిగన్ జనాభా 99,86,857. ఇది 2010 జనాభాతో పోలిస్తే 1.04% పెరుగుదల.<ref name="PopEstUS">{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/MI,US/PST045219|title=QuickFacts Michigan; UNITED STATES|date=January 16, 2019|website=2018 Population Estimates|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|format=|access-date=January 16, 2019}}</ref> 2018 లో మూడవ త్రైమాసికంలో మిషిగన్ రాష్ట్రపు జిడిపి $538 బిలియన్లు. అమెరికా రాష్ట్రాల్లో ఇది 14 వ స్థానం.<ref>{{cite web|url=https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|title=Regional Data GDP and Personal Income|date=|publisher=Bureau of Economic Analysis|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329234329/https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|archive-date=2019-03-29|access-date=January 28, 2019|website=}}</ref> మిషిగన్ లో ఆటోమొబైళ్ళు, అహర ఉత్పత్తులు, కంప్యూటరు సాఫ్టువేరు, ఏరోస్పేసు, మిలిటరీ పరికరాలు, ఫర్నిచరు, రాగి, ఇనుప ఖనిజం మొదలైనవి ఉత్పత్తి అవుతాయి. క్రిస్ట్‌మస్ చెట్లను పెంచడంలో మిషిగన్ మూడవ స్థాన్ంలో ఉంది. 60 వేలకు పైగా ఎకరాల్లో ఈ చెట్లను పెంచుతున్నారు.<ref>[http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081217015711/http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf|date=December 17, 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.christmastree.org/statistics_industry.cfm#findings|title=National Christmas Tree Association: Industry Statistics|date=|publisher=Christmastree.org|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100616024429/http://christmastree.org/statistics_industry.cfm|archive-date=June 16, 2010|access-date=July 25, 2010}}</ref> నాలుగు అతిపెద్ద [[పిజ్జా]] గొలుసుకట్టు సంస్థల్లో రెండు మిషిగన్‌లో స్థాపించినవే. 2017 నాటికి మిషిగన్‌లో 38,59,949 మంది 2,22,553 సంస్థల్లో ఉపాధి పొందుతున్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/MI|title=U.S. Census Bureau QuickFacts: Michigan|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111175218/https://www.census.gov/quickfacts/MI|archive-date=November 11, 2019|access-date=November 11, 2019}}</ref> == దేవాలయాలు == * [[సాయిబాబా దేవాలయం (సాగినా)]]: మిచిగాన్ రాష్ట్రం సాగినా పట్టణంలో 2022 ఆగస్టు 18 నుండి 20 వరకు సాయిబాబా విగ్రహ వాయు ప్రతిష్ట కార్యక్రమం జరిగింది.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=మిచిగాన్‌లో వైభవంగా సాయిబాబా విగ్రహ ప్రతిష్ట వేడుకలు|url=https://www.ntnews.com/nri/vaayu-prathishta-of-saibaba-idol-at-in-michigans-sagina-731376|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822113112/https://www.ntnews.com/nri/vaayu-prathishta-of-saibaba-idol-at-in-michigans-sagina-731376|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == నోట్స్ == <references group="lower-alpha" /> == మూలాలు == [[వర్గం:అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు]] <references /> {{అ.సం.రా. రాష్ట్రాలు}} 53hnhl3gmcnnfe36iy26jovr3stlihy 3628282 3628276 2022-08-22T11:37:35Z Pranayraj1985 29393 /* దేవాలయాలు */ wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Map_of_USA_MI.svg|right|మిషిగన్ (ఎరుపు రంగులో ఉన్న ప్రాంతం)]] '''మిషిగన్''' సంయుక్త రాష్ట్రాల్లో తూర్పు వైపున ఉత్తరాన ఉన్న రాష్ట్రం. రాష్ట్రానికి ఆ పేరు మిషిగన్ సరస్సు నుండి వచ్చింది. మిషిగన్ అనగా "ఎక్కువ నీరు" లేక "పెద్ద సరస్సు" అని అర్థం.<ref name="MiB-pdf">{{cite web|url=http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|title=Michigan in Brief: Information About the State of Michigan|publisher=Department of History, Arts and Libraries|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20061108052946/http://www.michigan.gov/documents/hal_lm_MiB_156795_7.pdf|archive-date=November 8, 2006|access-date=November 28, 2006}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|title=Freelang Ojibwe Dictionary|publisher=Freelang.net|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20080315051638/http://www.freelang.net/online/ojibwe.php?lg=gb|archive-date=March 15, 2008|access-date=March 24, 2008}}</ref> దాదాపు కోటి మంది జనాభాతో మిషిగన్ అమెరికాలో అత్యధిక జనాభా గల రాష్ట్రాల్లో పదవ స్థాన్ంలో ఉంది. అత్యధిక విస్తీర్ణం గల రాష్ట్రాల్లో 11వ స్థానంలో ఉంది.<ref group="lower-alpha">''i.e.'', including water that is part of state territory. [[Georgia (U.S. state)|Georgia]] is the largest state by land area alone east of the Mississippi and Michigan the second-largest.</ref> దీని రాజధాని లాన్సింగ్. అరిపెద్ద నగరం డెట్రాయిట్. మెట్రో డెట్రాయిట్ దేశం లోని అతిపెద్ద మెట్రోల్లో ఒకటి. ఈరీ, హ్యూరాన్, మిషిగన్, సుపీరియర్ అనే నాలుగు [[మహా సరస్సులు|మహా సరస్సుల]]తో పాటు, సెయింట్ క్లెయిర్ అనే సరస్సుతో మొత్తం అయిదు సరస్సులను కలిగి, ప్రపంచంలో అతి పొడుగైన తాగు నీటి తీరం ఉన్న రాష్ట్రం ఇది.<ref name="NOAA-CRM">{{cite web|url=http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|title=My State: Michigan|publisher=NOAA Office of Ocean and Coastal Resource Management|archive-url=https://web.archive.org/web/20130215041213/http://coastalmanagement.noaa.gov/mystate/mi.html|archive-date=February 15, 2013|access-date=July 25, 2010}}</ref> ఇవే కాక, మిషిగన్‌లో మొత్తం 64,980 సరస్సులు, చెరువులూ దొరువులూ ఉన్నాయి.<ref>{{cite web|url=http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|title=Compilation of Databases on Michigan Lakes|publisher=[[Michigan Department of Natural Resources]]|page=5|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20090314225532/http://www.michigandnr.com/PUBLICATIONS/PDFS/ifr/ifrlibra/technical/reports/2004-2tr.pdf|archive-date=March 14, 2009|access-date=April 18, 2009|quote=Another unique code (Unique_ID) was previously assigned to all 70,542 polygons, including 5,526 islands, 35 streams and 64,980 lakes and ponds down to 0.008 acres (31.4 m2 , 338 ft2 ).}}</ref> మిషిగన్ రాష్ట్రం రెండు విడి భాగాలుగా ఉంటుంది. ఈ రెంటినీ ఐదు మైళ్ళ వెడల్పు గల మెకినాక్ జలసంధి వేరు చేస్తుంది. ఈ జలసంధి మిషిగన్ సరస్సును, హ్యురాన్ సరస్సునూ కలుపుతూ ఉంది. పొడవు గల మెకినాక్ వంతెనతో కలుపబడి ఉంది. 1846లో మరణశిక్షను రద్దు చేసిన మొట్టమొదటి రాష్ట్రం మిషిగన్. 2019 జూలై 1 నాటికి మిషిగన్ జనాభా 99,86,857. ఇది 2010 జనాభాతో పోలిస్తే 1.04% పెరుగుదల.<ref name="PopEstUS">{{cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/fact/table/MI,US/PST045219|title=QuickFacts Michigan; UNITED STATES|date=January 16, 2019|website=2018 Population Estimates|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|format=|access-date=January 16, 2019}}</ref> 2018 లో మూడవ త్రైమాసికంలో మిషిగన్ రాష్ట్రపు జిడిపి $538 బిలియన్లు. అమెరికా రాష్ట్రాల్లో ఇది 14 వ స్థానం.<ref>{{cite web|url=https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|title=Regional Data GDP and Personal Income|date=|publisher=Bureau of Economic Analysis|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20190329234329/https://apps.bea.gov/iTable/iTable.cfm?0=1200&isuri=1&reqid=70&step=10&1=1&2=200&3=sic&4=1&5=xx&6=-1&7=-1&8=-1&9=70&10=levels#reqid=70&step=10&isuri=1&7003=200&7035=-1&7004=naics&7005=1&7006=xx&7036=-1&7001=1200&7002=1&7090=70&7007=-1&7093=levels|archive-date=2019-03-29|access-date=January 28, 2019|website=}}</ref> మిషిగన్ లో ఆటోమొబైళ్ళు, అహర ఉత్పత్తులు, కంప్యూటరు సాఫ్టువేరు, ఏరోస్పేసు, మిలిటరీ పరికరాలు, ఫర్నిచరు, రాగి, ఇనుప ఖనిజం మొదలైనవి ఉత్పత్తి అవుతాయి. క్రిస్ట్‌మస్ చెట్లను పెంచడంలో మిషిగన్ మూడవ స్థాన్ంలో ఉంది. 60 వేలకు పైగా ఎకరాల్లో ఈ చెట్లను పెంచుతున్నారు.<ref>[http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081217015711/http://www.nass.usda.gov/census/census02/volume1/us/st99_2_035_036.pdf|date=December 17, 2008}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.christmastree.org/statistics_industry.cfm#findings|title=National Christmas Tree Association: Industry Statistics|date=|publisher=Christmastree.org|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20100616024429/http://christmastree.org/statistics_industry.cfm|archive-date=June 16, 2010|access-date=July 25, 2010}}</ref> నాలుగు అతిపెద్ద [[పిజ్జా]] గొలుసుకట్టు సంస్థల్లో రెండు మిషిగన్‌లో స్థాపించినవే. 2017 నాటికి మిషిగన్‌లో 38,59,949 మంది 2,22,553 సంస్థల్లో ఉపాధి పొందుతున్నారు.<ref>{{Cite web|url=https://www.census.gov/quickfacts/MI|title=U.S. Census Bureau QuickFacts: Michigan|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20191111175218/https://www.census.gov/quickfacts/MI|archive-date=November 11, 2019|access-date=November 11, 2019}}</ref> == దేవాలయాలు == * [[సాయిబాబా దేవాలయం (సాగినా)]]: మిచిగాన్ రాష్ట్రం సాగినా పట్టణంలో 2022 ఆగస్టు 18 నుండి 20 వరకు సాయిబాబా విగ్రహ వాయు ప్రతిష్ట కార్యక్రమం జరిగింది.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=మిచిగాన్‌లో వైభవంగా సాయిబాబా విగ్రహ ప్రతిష్ట వేడుకలు|url=https://www.ntnews.com/nri/vaayu-prathishta-of-saibaba-idol-at-in-michigans-sagina-731376|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822113112/https://www.ntnews.com/nri/vaayu-prathishta-of-saibaba-idol-at-in-michigans-sagina-731376|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == నోట్స్ == <references group="lower-alpha" /> == మూలాలు == [[వర్గం:అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు]] <references /> {{అ.సం.రా. రాష్ట్రాలు}} 1rkck4r76z0iqyfetwq5lz2s55lvwa9 10 68896 3628221 2576212 2022-08-22T07:27:12Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox generic |name = అనంతపురం మండలం మండలంలోని గ్రామాలు |titlestyle=background:#fc9; |title= [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం మండలం మండలంలోని గ్రామాలు]] |state={{{state|}}} |list1= [[ఆలమూరు (అనంతపురం మండలం)|ఆలమూరు]]{{·}} [[ఇటికలపల్లె]]{{·}} [[ఉప్పరపల్లె (అనంతపురం)|ఉప్పరపల్లె]]{{·}} [[కందకూరు]]{{·}} [[కమరుపల్లె]]{{·}} [[కాటిగానికాల్వ]]{{·}} [[కురుగుంట]]{{·}} [[కొడిమి]]{{·}} [[గొల్లపల్లె (అనంతపురం)|గొల్లపల్లె]]{{·}} [[చియ్యెదు]]{{·}} [[జంగాలపల్లె (అనంతపురం)|జంగాలపల్లె]]{{·}} [[తాటిచెర్ల (అనంతపురం)|తాటిచెర్ల]]{{·}} [[మన్నిల]]{{·}} [[రాచనపల్లె]]{{·}} [[సజ్జలకాల్వ]]{{·}} [[సోమనదొడ్డి]]}} <includeonly>[[వర్గం:అనంతపురం మండలంలోని గ్రామాలు]] </includeonly> <noinclude>[[వర్గం:అనంతపురం జిల్లాకు సంబంధించిన మూసలు|అనంతపురం మండలం]]</noinclude> oeu2p2l5fb58vq2ce4awozw03rj7fau 3628226 3628221 2022-08-22T07:46:40Z యర్రా రామారావు 28161 ఎర్ర లింకులు సవరణ wikitext text/x-wiki {{Navbox generic |name = అనంతపురం మండలం మండలంలోని గ్రామాలు |titlestyle=background:#fc9; |title= [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం మండలం మండలంలోని గ్రామాలు]] |state={{{state|}}} |list1= [[ఆలమూరు (అనంతపురం మండలం)|ఆలమూరు]]{{·}} [[ఇటికలపల్లె]]{{·}} [[ఉప్పరపల్లె (అనంతపురం)|ఉప్పరపల్లె]]{{·}} [[కందకూరు]]{{·}} [[కామారుపల్లి]]{{·}} [[కాటిగానికాల్వ]]{{·}} [[కురుగుంట]]{{·}} [[కొడిమి]]{{·}} [[గొల్లపల్లి (అనంతపురం మండలం)|గొల్లపల్లి]]{{·}} [[చియ్యెదు]]{{·}} [[జంగాలపల్లె (అనంతపురం)|జంగాలపల్లె]]{{·}} [[తాటిచెర్ల (అనంతపురం)|తాటిచెర్ల]]{{·}} [[మన్నీల]]{{·}} [[రాచనపల్లె]]{{·}} [[సజ్జలకాల్వ]]{{·}} [[సోమనదొడ్డి]]}} <includeonly>[[వర్గం:అనంతపురం మండలంలోని గ్రామాలు]] </includeonly> <noinclude>[[వర్గం:అనంతపురం జిల్లాకు సంబంధించిన మూసలు|అనంతపురం మండలం]]</noinclude> pwquf1l1h6rtgwwok6y4in6r8s64812 3628227 3628226 2022-08-22T07:47:47Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox generic |name = అనంతపురం మండలం మండలంలోని గ్రామాలు |titlestyle=background:#fc9; |title= [[అనంతపురం మండలం]] లోని గ్రామాలు |state={{{state|}}} |list1= [[ఆలమూరు (అనంతపురం మండలం)|ఆలమూరు]]{{·}} [[ఇటికలపల్లె]]{{·}} [[ఉప్పరపల్లె (అనంతపురం)|ఉప్పరపల్లె]]{{·}} [[కందకూరు]]{{·}} [[కామారుపల్లి]]{{·}} [[కాటిగానికాల్వ]]{{·}} [[కురుగుంట]]{{·}} [[కొడిమి]]{{·}} [[గొల్లపల్లి (అనంతపురం మండలం)|గొల్లపల్లి]]{{·}} [[చియ్యెదు]]{{·}} [[జంగాలపల్లె (అనంతపురం)|జంగాలపల్లె]]{{·}} [[తాటిచెర్ల (అనంతపురం)|తాటిచెర్ల]]{{·}} [[మన్నీల]]{{·}} [[రాచనపల్లె]]{{·}} [[సజ్జలకాల్వ]]{{·}} [[సోమనదొడ్డి]]}} <includeonly>[[వర్గం:అనంతపురం మండలంలోని గ్రామాలు]] </includeonly> <noinclude>[[వర్గం:అనంతపురం జిల్లాకు సంబంధించిన మూసలు|అనంతపురం మండలం]]</noinclude> os82z02pnsgo9ib0hsyohnd5gzfuo03 0 80327 3628090 3102041 2022-08-21T14:41:50Z Yarra RamaraoAWB 94596 /* సంక్షిప్త కథ */clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki ''ఇదే పేరుతో వచ్చిన సినిమా కోసం [[చివరకు మిగిలేది (సినిమా)]] చూడండి.'' '''చివరకు మిగిలేది''' [[బుచ్చిబాబు]] రచించిన మనోవైజ్ఞానిక నవల. జీవితానికి సంబంధించిన పలు మౌలికమైన ప్రశ్నలను రేకెత్తించే రచనగా పలువురు సాహిత్యవేత్తలు పేర్కొన్నారు. [[బొమ్మ:Chivaraku migiledi-buchhibabu novel.jpg|thumb|right|200px|చివరకు మిగిలేది పుస్తక ముఖచిత్రము]] == రచన నేపథ్యం == ఎన్నో కథలను రచించిన బుచ్చిబాబు రాసిన ఏకైక నవల చివరికి మిగిలేది. ==నవలా పరిచయం== తెలుగు నవలాచరిత్రలో ప్రముఖ సాహితీవేత్తలు శాశ్వతస్థానంగలదిగా గుర్తించిన నవల బుచ్చిబాబు గారి చివరకు మిగిలేది<ref name="malathi">నిడదవోలు మాలతి వ్యాసం</ref>. దీన్లో కథ స్వతంత్రం కోసం పోరాడుతున్న సమయంలో సాగుతుంది. ముఖ్యంగా నవల కథానాయకుడైన ధయానిది జీవితానికి సంబంధించిన అనేక మార్పులు, అతనికి తారసపడిన అనేకానేకుల మనస్తత్వాలను విశ్లేషించుకొంటూ రచయిత ధయానిది పాత్రను నడిపిస్తుంటాడు. చివరకు మిగిలేది సమగ్రమైన తొలి మనోవైజ్ఞానికనవలగా విశేషమైన మన్ననలు పొందినది. ముందు రచయిత ఉపోద్ఘాతంలో వెలిబుచ్చిన అభిప్రాయాలు కొన్ని ఇక్కడ చెప్పవలసివుంది.<ref name="malathi"/> # ప్రతీరచయితకీ తన ఆంతరంగికాన్ని నలుగురితో పంచుకున్నప్పుడే రచయితకి సంతృప్తి కలుగుతుంది. ... దానికొక మూల్యం, సామాజిక ప్రయోజనం ఏర్పడుతుంది. # పాఠకులకు జీవితంపై ఒక దృక్పథాన్ని కలగజేయాలనే ఉద్దేశంతోనే ఈరచన సాగింది. # తల్లి చేసిన అపచారం నీడలా అతన్ని వెంటాడి, సంఘవిమర్శద్వారా, జీవితాన్ని కలుషితం చేసింది. ఈదౌర్జన్నాన్ని ఎదుర్కొడంలో అతను కొన్ని విలువల్ని సాధిస్తాడు. ఆవిలువలతో ఈనవలకి నిమిత్తం వుంది అంటారు రచయిత తన తొలిపలుకులో. # రచయితకి జీవితంపై వున్న జిజ్ఞాసనీ, సమగ్రంగా నిజాయితీతో అనుభవించగలిగేటట్లుగా చిత్రితమైనవా లేదా అన్నదే పాఠకునికి కావలసింది. # బెర్ట్‌రండ్ రాసిన “A Freeman’s Worship” అన్న వ్యాసం తననీ, జీవితంపై తనకు గల దృక్పథాన్ని మార్చివేసింది. అయితే తాను ఈనవల రాస్తున్నప్పుడు రసెల్ కానీ ఆవ్యాసం గానీ తన దృష్టిలో లేదని పాఠకులు గమనించాలన్నారు. కథంతా దయానిధి అనబడే ఒక తాత్త్వికునికోణంలోనే నడుస్తుంది. ఇది అతని భావనాలోకపు రికార్డు. తనజీవితంలో తారసపడిన ప్రతివ్యక్తినీ మానసికవిశ్లేషణ చేసుకుంటూ పోతాడు ఆద్యంతం. అతనిజీవితంలో ప్రాముఖ్యత వహించిన వ్యక్తులు - అతనితల్లీ, కోమలీ, అమృతం, సుశీలా, తరువాత కొంతవరకూ ఇందిరా, నాగమణీ, కాత్యాయినీ. ... దయానిధి వెలిబుచ్చే అభిప్రాయాలు చూస్తే పాఠకులసానుభూతికోసం ఆరాటపడుతున్నవాడిలా కనిపిస్తాడు. అతని మనోవిశ్లేషణంతా తనలోపాలన్నిటికీ కారణం ఎవరా అని వెతకడంతోనూ, ఆలోపాలని ఎవరినెత్తిన రుద్దుదామా అన్న తాపత్రయంతోనూ సరిపోతుంది.<ref name="malathi"/> ====సంక్షిప్త కథ==== ధయానిధి పట్ట్ట్టణంలో డాక్టరు చదువుతూ పల్లెకు వచ్చినపుడు కోమలి అనే ఒక తక్కువ కులపు అమ్మయిని ప్రేమిస్తాడు, కాని ఆమెకు తన ప్రేమను వ్యక్తపరచడం ఎలానో, అసలు తనది ప్రేమో లేక ఆకర్షణో తెలియని సంగ్దిగ్దంలో ఉండి చదువు సంద్యలు లేని ఆమెకు ఆ అభిప్రాయాలను వ్యక్తం చేయలేక పోతాడు. దయానిధి వృత్తి రీత్యా డాక్టరు. జీవిత యాత్రలో తారసిల్లిన అనేక సంఘటనలు, పరిసరాల ప్రభావంతో ఆయన తాత్వికుడుగా, భావకుడుగా మారతాడు. తల్లి మీద ఆయనకి అపారమైన గౌరవం ఉంటుంది. అయితే, ఆమె శీలం గురించి మాత్రం సంఘంలో సరైన అభిప్రాయం ఉండదు. సుశీల, ఇందిర అనే ఇద్దరు దయానిధి తల్లిని అవహేళన చేస్తారు. నిజానికి వారిద్దరు దయానిధికి భార్యలు కావాల్సినవారు. వారికి దయానిధి తల్లి మీద ఉన్న ఏహ్యభావం కారణంగా దయానిధికి దూరమవుతారు. అమృతం అనే యువతి మాత్రం దయానిధి తల్లి పట్ల గౌరవంతో మాట్లాడుతుంది. అందువల్లే ఆమె దయానిధికి సన్నిహితురాలవుతుంది. దయానిధి తల్లి పాత్ర ఎంతో కీలకమైనా ఆ పాత్ర మాత్రం నవలలో ఎక్కడా కనిపించదు. ఆమె చేసిన తప్పిదం మాత్రం కొడుకు దయానిధిని నీడలా వెన్నాడుతుంటుంది. తల్లి గురించి నలుగురు నాలుగు రకాలుగా మాట్లాడుకోవడం విని సహించలేక దయానిధి సంఘానికి దూరంగా ఏకాంత జీవితం గడుపుతుంటాడు. అప్పుడే ఆయనకి జీవితానికి అర్థం ఏమిటి అన్న ప్రశ్నకలుగుతుంది. సత్యాన్వేషణకు, ఆధ్యాత్మిక, తాత్విక చింతనకు దారితీస్తుంది. పెద్దలు చేసిన తప్పిదాలకు [[పిల్లలు]] బాధ్యులై వారి జీవితాలు సాగాల్సిన తీరున సాగలేకపోవడం- ఈ నవలలో చిత్రితమైంది. దయానిధి సర్కారు వదిలి రాయలసీమకు వెళతాడు. అక్కడ [[సర్కారు]] [[రాయలసీమ]] ప్రాంతాల మధ్య గల వైషమ్యాలు భగ్గుమంటాయి. దయానిధి స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో కూడా పాల్గొంటాడు. పెళ్లయి పునస్సంధానం జరిగే తొలిరాత్రి దేశమాత పిలుపునందుకొని అరెస్టవుతాడు. కోమలి, అమృతం, సుశీల, ఇందిర- ఈ నలుగురు స్త్రీల మధ్య అతను నాలుగు స్తంభాల ఆట ఆడినా అమృతం ఆయన హృదయాన్ని చూరగొంటుంది. అయితే అన్నివిధాలా ఆయనకు కోమలి సన్నిహితురాలైంది. ఇంకా కాత్యాయని, నాగమణి, శ్యామల... వీరు కూడా దయానిధి జీవితంలో సంచలనం కలిగిస్తారు. ఇతర పాత్రలైన కృష్ణమూర్తి, జగన్నాధం, సోమయ్య, రెడ్డి, నారయ్య మొదలైన వ్యక్తులందరూ ప్రతి వ్యక్తికీ సన్నిహితంగా ఉండి అందరితో కలసి మెలసి జీవించే పాత్రలు. ఈ నవల ద్వారా పాఠకులు గ్రహించే సత్యం ఏమిటంటే- 'మానవునికి కావాల్సింది మతాలు, దేవుళ్లు, మొక్కుబళ్లు, రాజకీయాలు కావు... కావాల్సింది దయ. అది కొంచెం ఉన్నా చాలు'. ఇక దయానిధి జీవితం అంతా- 'వ్యక్తిని కాదు ద్వేషించాల్సింది, వ్యక్తిలోని దౌర్భల్యాలను, బలహీనతలను ద్వేషించాలి' అన్న మానవతా వాద సిద్ధాంతం పైనే నడుస్తుంది.<ref name="chikolu"/> ఇందులో పదకొండు అధ్యాయాలున్నాయి. గడ్డిపోచ విలువెంత, అనుభవానికి హద్దులు లేవు, మూణ్ణాళ్ళ ముచ్చట, చప్పుడు చెయ్యని సంకెళ్లు, సౌందర్యరాహిత్యం, స్వయం సంస్కారం, చీకటి సమస్య, రాళ్లసీమ, కాత్యాయని సంతతి, ఆకులు రాలడం, చివరకు మిగిలేది. బుచ్చిబాబు స్వయంగా 'సమర్పణ' పేరుతో ఉపోద్ఘాతం రాశారు. అందులో తనని బాధించినదేదే రాస్తూ- 'గతించిపోయిన యౌవనం, జాడ్యం, బీదతనం, మృత్యువు- ఇవి జీవితంలోని చెడుగు. ఈ చెడుగులో మానవుడు గుండె బాదుకోవల్సిన విషాదం ఏమీ లేదు. జీవితంలో నిజమైన విషాదం ద్వేషించడం కూడా కాదు; నిజమైన విషాదం ప్రేమించలేకపోవడం, ద్వేషించడంలో కొంత పట్టుదల, కార్యసాధన కూడా ఉండొచ్చు; కాని ప్రేమించలేకపోవడంతో అట్లా సమాధానపడేటందుకేమీ లేదు. కృష్ణశాస్త్రి 'నా కొరకు చెమ్మగిల నయనమ్ము లేదు'-కంటె విషాదకరమైన గీతం ఏదుంది? ఈ సమస్య నన్ను బాధించింది. దీన్నిబట్టి ఈ సమస్యని నవలలో చర్చించి, ఒక సమాధానం కనుక్కున్నానని కాదు. ఈ వస్తువుని వ్రాసేస్తే విషయం నాకు విశదపడుతుందనీ, నలుగురితో పంచుకుంటే బాధ నుండి విముక్తి లభిస్తుందనీ తోచింది. వ్యక్తిగతమైన విముక్తి ఈ నవలకి ప్రేరణ. ప్రేమించలేపోవడం ఒకటే కాదు ఈ నవలలో వస్తువు. జీవితంలో 'చెడుగు' - 'పాపం' - ముఖ్యంగా పెద్దలు చేసిన తప్పిదాలు పిన్నలపైబడి వారి జీవితాల్ని ఏవిధంగా వికసించనీయకుండా, పాడుచేసింది- యిది కూడా ఒక ప్రధానమైన అంశమే. ఒకరు చేసిన అపచారాలకి మరియొకరు బాధ్యులై బాధపడడం వల్ల సమాజంలో వ్యక్తిగతమైన నైతిక విలువలకి తావులేకుండా పోతుంది' అంటూ బుచ్చిబాబు సుదీర్ఘమైన ముందు మాట రాశారు.<ref name="chikolu"/> ==ముఖ్య పాత్రలు== * దయానిధి * కోమలి * అమృతం * నారయ్య * జగన్నాధం * పరంధామయ్య ==శైలి== ; నవలలో కొన్ని వాక్యాల ఉదాహరణ "ఇతరులతో సంపర్కం వదులుకుని, ఏకాంతంగా మనం తెలుసుకున్న జీవిత రహస్యాన్ని యధార్థం అని నమ్మి సమాధాన పరుచుకోవడం, సంఘంతో నిమిత్తం వున్న మనిషికి చేతకాదు కాబోలు. చరిత్ర కట్టుకున్న ప్రాచీన పునాదులు, సంఘం పాతుకున్న మట్టి విత్తనాలు, వాటిని మినహాయిస్తే మానవుడిలో చివరకు మిగిలేది ఏమిటి? " "రాతి శిధిలాల మధ్య వుండవలసింది అమృతం. ఎక్కడో ఏ హంపి లోనో -- అన్ని రాళ్ళు - భగ్న ప్రతిమలు. ఒంటరిగా నిలిచిపోయిన స్తంభాలు ప్రేమ కోసం గుండె రాయి చేసుకున్న రాకుమార్తెల విగ్రహాలు అన్నీ శిధిలమైపోయి, ఏ అర్ధరాత్రో అడుగుల చప్పుడు వినపడితే కదులుతాయెమో అనిపించే ప్రమాద స్థితిలో పడి వుంటే వాటి మధ్య అమృతం కూర్చుని, విషాదంలో నవ్వుతుంది. ఆమె గడిచిపొయిన అనుభవపు వైభవాలను తలచుకుని ఏడ్చి, ఏడ్చి, అతీతం అయినప్పుడు కన్నీరు చుక్కలు చుక్కలుగా రొమ్ముల మధ్యనుంచి జారి ఈనాటి నదిగా ప్రవహిస్తుంది. తన దుఃఖం నదులై పొంగి పొంగి దేహాన్ని ముంచి వెస్తుంది-- తప్పు !!. తను ఏడవకూడదు -- విషాదంలో నవ్వుతుంది.ఆనాడు సౌందర్యం తన యాత్ర ముగించుకుని ఆమెను శిలగా మార్చివేస్తుంది.ఏ రాతిని నిట్టుర్పుతొ కదిల్చినా అమౄతం కలలొ కార్చిన కన్నిరల్లే నీరైపొతుంది.. .. మొహం లో విషాదం వుంది. నవ్వుతుంటే రాజ్య వినాశనం జరిగిన తరువాత, శిధిలాలను చూసి, ఒకప్పుడు మహా వైభవం అనుభవించిన రాణి నవ్వడంలానిండుగా, బరువుగా, ఠీవిగా వుంటుంది.." కోమలి శరీరం నా ప్రేమతో పెరిగింది. హృదయం ఇప్పుడిప్పడే జనిస్తోంది.... ఎందరెందరి స్వప్నాలనో యథార్థం చేసి, తనలోని యథార్థాన్ని రహస్యంగా స్వప్నం చేసుకొంది కోమలి. ==రచయిత గురించి== {{main|బుచ్చిబాబు (రచయిత)}} [[బుచ్చిబాబు (రచయిత)|బుచ్చిబాబు]] గురించి [[మధురాంతకం రాజారాం]] ఓ చోట ఇలా అంటారు- "బుచ్చిబాబు"గా ప్రసిద్ధి చెందిన [[శివరాజు వెంకట సుబ్బారావు]]గారు పశ్చిమగోదావరి జిల్లాలో 1916లో జన్మించారు. ఎం.ఎ. (ఇంగ్లీషు) పట్టభద్రులు. షేక్స్‌పియర్‌, బెట్రెండ్‌ రస్సెల్‌, సోమర్సెట్‌మామ్‌, టి.ఎస్‌.ఇలియట్‌, ఆల్దస్‌ హాక్స్‌లీ వంటి మహామహుల సాహిత్యాన్ని ఔపోశన పట్టారు. తెలుగులో కథాశిల్పానికి వన్నెలు బెట్టిన మహారచయితల్లో ఒకరు. నిరంతర త్రయం, ఎల్లోరాలో ఏకాంతసేవ, కాలచక్రం నిలిచింది, మరమేకులు-చీరమడతలు, తడిమంటకు పొడినీళ్లు, అడవిగాచిన వెన్నెల, మేడమెట్లు- ఇలా ఖండ కావ్యాల్లాంటి కథలెన్నో రాశారు. తెలుగు నవలల్లో ఆయన రచన 'చివరికి మిగిలేది' ప్రముఖమైనది.<ref name="chikolu">[http://www.eenadu.net/archives/archive-18-9-2008/sahithyam/display.asp?url=chaduvu3.htm [[ఈనాడు]] లో చీకోలు సుందరయ్య వ్యాసం]{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> ==అభిప్రాయాలు== "చివరకు మిగిలేదేమిటి? దీనికి సమాధానం తెలిస్తే జీవిత రహస్యంతెలుసుకొన్నట్లే. అసలు జీవితానికి అర్ధం ఏమై ఉంటుంది?" లాంటి వాక్యాలతో ఈ నవల మొదలవుతుంది. .. జీవిత రహస్యం తెలుసుకొనే తపనలో దయానిధికి ఒక సత్యంఅర్ధమవుతుంది. "మనిషికి కావలిసింది కాసింత దయ" అని బుచ్చిబాబు ఈ నవల ద్వారా చెప్పదలచుకొన్నాడు<ref>[http://www.avkf.org/BookLink/view_authors.php?cat_id=40 AVKF పుస్తకాల సైటులో పరిచయ వాక్యాలనుండి]</ref> చివరకు మిగిలేది నవల ఏ ప్రశ్నతో మొదలయ్యిందో అదే ప్రశ్నతొ ముగిసి విశ్రాంతి పొందింది. .. బుచ్చిబాబు రచించిన ఒకే ఒక నవల "చివరకు మిగిలేది" ఓపెన్ ఎండింగ్ నవల.<ref name="vegunta">'''వేగుంట మోహన ప్రసాద్''' రేడియో ప్రసంగ వ్యాసం - [[శత వసంత సాహితీ మంజీరాలు]]లో ముద్రించబడింది.</ref> బుచ్చిబాబు నవల శరీర, మానసిక, హృదయ, ఆత్మ సంస్కారాలకు సంబంధించిన మీమాంస. కోమలి చివరికి తానున్న కుటీరపు దహనంలో, జ్వాలల్లో చిక్కుకుపోవడం, దయానిధి ఆమెను రక్షించడం, తనకు తోడుగా ఎటో తీసుకెళ్ళి పోవడం కూడా దహన సంస్కారపు ఆత్మ సంస్కారంలోని భావమే. దయానిధి తల్లి శిలా విగ్రహం తల పగిలినా ఆమె పాదాలు ఇంకా నిలిచి ఉండడం ఈ సమాజపు సంస్కారంలో భాగమే. రెండు ప్రపంచ యుద్ధాల మధ్యకాలంలోని మధ్య తరగతి మందహాసంలోని భాగస్థులే నిజాయితీ లేని దశరథ రామయ్య, గోవిందరావు, కృష్ణమూర్తి, జోగప్ప నాయుడు, గుర్నాధం, ప్రకాశరావు, అరూపానందస్వామి, శిష్యులు జీవ సజీవలు. మరీ ముఖ్యంగా రాజభూషణంలు. వారికి చివరికి మిగిలేదేమిటనే ప్రశ్నే రాదు. ఎంత అదృష్టవంతులు వాళ్ళు. నారన్న నౌకరే అయినా అతనికి దయానిధిపైనున్న ప్రేమ మిగిలింది. అనంతాచారికి ఆదరణ మిగిలింది. వైకుంఠానికి కృతజ్ఞత మిగిలింది. నవలలోని అగ్రవర్ణాలవాళ్ళు సుఖపడింది లేదు వాళ్ళ కృతక నీతివలన. నిమ్న వర్ణాలలోని కామాక్షి, కోమలులు ఇంతకంటే నష్టపోయేది ఏమీ లేదు. జగన్నాధం కృతకమైన తెలుగులో మాట్లాడుతాడు. ఆ వెక్కిరింపు సమాజం పట్లనే. అతనే గనుక సహజమైన భాషలో మాట్లాడి ఉంటే దయానిధి అస్తిత్వ వేదన అతన్ని కాల్చేసేది. '''చివరికి మిగిలేది''' నవలలో మాతృ ప్రేమ, స్వీయ ప్రేమల వికృతులు చివరికి ద్వేష రాహిత్యంలో ప్రేమ సాఫల్యాన్ని పొంది విశ్రాంతినొందిన నవల.<ref name="vegunta"/> "[[సోమర్‌సెట్ మాం]] రాసిన [[ఆఫ్ హ్యూమన్ బాండేజ్]] నవల లేకపోతే బుచ్చిబాబు "చివరకు మిగిలేది" రాసి వుండడన్నది స్పష్టమే - అ లేకపోతే ఇ ఉండదు అన్న సూత్రం ప్రకారం - అయితే, బుచ్చిబాబుపై మాం ప్రభావం కంఠదఘ్నంగా ఉన్న విషయం వారిద్దరి కథలను కూడా పరిశీలిస్తే స్పష్టమవుతుంది." (కంఠదఘ్నంగా అంటే గొంతుదాకా - లోతుగా, గాఢంగా - అని అర్థం చేసుకున్నాను.) - కాకాని ఈ రెండూ నవలలనీ ముందుమాట, స్వీయ కథాత్మక లక్షణం, వస్తువు, పాత్రచిత్రణ - అనే అంశాల దృష్ట్యా పరిశీలించి తేల్చారు. వీటన్నిటిలో సామీప్యం ఉన్నా, స్త్రీ పాత్రలు మాత్రం బుచ్చిబాబు ఊహాశక్తి నుంచి ప్రభవించినవేగాని, మాం ప్రభావం నుండి కాదన్నారు.<ref>] "సాహిత్య ప్రభావం" లో "బుచ్చిబాబుపై విలియం సోమర్సెట్ మాం ప్రభావం" అన్న అధ్యాయం. కాకాని చక్రపాణి. Media House Publications, 2004. - http://groups.google.tl/group/telugu-unicode/browse_thread/thread/21da143bf7d841a0 లో కొడవళ్ళ హనుమంతరావు ఉట్టంకించినది</ref> నవల మొత్తం మనోవిశ్లేషణ - ఒక తాత్త్వికచింతనగా సాగినందునేమో సూక్తిముక్తావళిలాగానో సుభాషణ రత్నావళిలాగానో అనిపించింది నాకు. నిజంగా జరిగినకథ కంటే దాన్నిగురించిన అతని ఆలోచనలూ, సిద్ధాంతీకరణ పుష్కలంగా ఉన్నాయి. (ఈవిషయం బుచ్చిబాబు కూడా తొలిపలుకులో ప్రస్తావించారు ప్రతివారికీ వుండే బలహీనత లేదా లక్షణం అని). జీవితం పుట్టినక్షణంనుండి ఆమరణాంతం సాగే ప్రయాణం. మరణంతోనే జీవితానికి ముగింపు. ఈనవల జీవితానికి అర్థంలేదు చివరకి మిగిలేది ఏమీ లేదన్న దయానిధిసిద్దాంతంతో ముగుస్తుందే తప్ప అతని మరణంతో కాదు. అతను ఇంకా జీవించి వుండగానే. ఇంక ఏమీ లేదు అనుకోడం నిరాశావాదం. నిజానికి అతను జీవితంలో అనుభవించింది కూడా ఏమీలేదు. .... చివరకుమిగిలేది ప్రథమపురుషలో సాగినా, ప్రధానపాత్ర ఆంతరంగిక చిత్రణ కావడంచేత ఉత్తమపురుషలో సాగినట్టే వుంటుంది చదువరికి. ఉత్తమపురుషలో కథ చెప్పినప్పుడు కొన్ని వసతులుండే మాట నిజమే. కాని ఈరెండు నవలల్లో వస్తువు పరిశీలించినప్పుడు, రచయితలు ఆవస్తువుని చిత్రించిన తీరు గమనించినప్పుడు, ఈగ్రామరు అనవసరం అనిపించింది అనుకుంటాను నేను. సూక్ష్మంగా చెప్పాలంటే బుచ్చిబాబు రచయితగా చివరకు మిగిలేదిలో సాధించినదానికీ, పాఠకుడిగా తనవుత్తరంలో వెలిబుచ్చిన అభిప్రాయాలకీ సమన్వయం కుదరడంలేదు.<ref name="malathi"/> ఈ నవల ద్వారా పాఠకులు గ్రహించే సత్యం ఏమిటంటే- 'మానవునికి కావాల్సింది మతాలు, దేవుళ్లు, మొక్కుబళ్లు, రాజకీయాలు కావు... కావాల్సింది దయ. అది కొంచెం ఉన్నా చాలు'. ఇక దయానిధి జీవితం అంతా- 'వ్యక్తిని కాదు ద్వేషించాల్సింది, వ్యక్తిలోని దౌర్భల్యాలను, బలహీనతలను ద్వేషించాలి' అన్న మానవతా వాద సిద్ధాంతం పైనే నడుస్తుంది. ... పాత్రలన్నీ ముందు పరిచయమైనట్లు జవజీవాలతో నిండివని. నాటకీయమైన సంభాషణలు, ప్రకృతి వర్ణనలు మనసును ఆహ్లాదపరుస్తాయి. జీవితంలో నిజమైన విషాదం ప్రేమించలేకపోవటమే అన్న నగ్నసత్యాన్ని నిరూపించే నవల ఇది.<ref name="chikolu"/> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==వనరులు== ==బయటి లింకులు== * [http://www.maganti.org/vyasavali/malathi/bucchibabu.pdf నిడదవోలు మాలతి వ్యాసం] * [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.386155 డి.ఎల్.ఐలో చివరకు మిగిలేది నవల ప్రతి] ==ఇవికూడా చూడండి== [[వర్గం:తెలుగు నవలలు]] [[వర్గం:తెలుగు పుస్తకాలు]] ah4le4ioh7y4iwuwunh49p7cvd189p9 0 84977 3628076 3248925 2022-08-21T14:38:48Z Yarra RamaraoAWB 94596 /* జీవిత విశేషాలు */clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: లో → లో wikitext text/x-wiki {{Infobox_Person | name =ఊటుకూరి లక్ష్మీకాంతమ్మ | residence = | other_names = | image = Utukuri lakshmikantamma.jpg | imagesize = | caption = | birth_name = | birth_date ={{birth date |1917|12|25}} | birth_place =[[ఏలూరు]] | native_place = | death_date =1996 | death_place = | death_cause = | known = | occupation = | title = | salary = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = హిందూ | spouse = హయగ్రీవగుప్త | partner = | children = సుహాసిని, ప్రతాపచంద్ర్రుడు, రాజరాజనరేంద్రుడు, విజ్ఞానేశ్వర కూమారుడు | father =[[నాళం కృష్ణారావు]] | mother = [[నాళం సుశీలమ్మ]] | website = | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''ఊటుకూరి లక్ష్మీకాంతమ్మ ''' (1917 - 1996) కవయిత్రీ, పరిశోధకురాలు.<ref>[https://archive.org/stream/TeluguWomenWriters1950-1975AnalyticalStudy/TeluguWomenWriters1950-1975_djvu.txt Full text of "Telugu Women Writers, 1950-1975, analytical study" by nidadavolu malathi]</ref> ఈమె తనపేరు లక్ష్మీకాన్తమ్మ అని రాసుకుంది. స్త్రీ వాదంతో కూడిన స్త్రీలే రాసిన కథలతో కూడిన తొలి కథా సంకలనం 'కథా మందారం' (1968) సంకలనం చేసింది. ==జీవిత విశేషాలు== ఈమె తండ్రి పాత్రికేయులు [[నాళము కృష్ణారావు]]. తల్లి సంఘసేవకురాలు, ఆంధ్రమహిళాగానసభ స్థాపకురాలు [[నాళము సుశీలమ్మ]]. ఈమె [[పింగళ]] నామ సంవత్సరం [[డిసెంబరు 25]], [[1917]] న [[ఏలూరు]]లో జన్మించింది. ఈమె విద్యాభ్యాసము [[రాజమండ్రి]]లోని వీధిబడిలో ప్రారంభమైంది. తరువాత వైశ్య సేవాసదనము యువతీ సంస్కృత కళాశాలలో చదివి [[ఆంధ్ర విశ్వవిద్యాలయం]] వారి ఉభయభాషాప్రవీణ 1935లో మొదటి శ్రేణిలో ఉత్తీర్ణురాలయింది. [[యల్లాప్రగడ జగన్నాథము పంతులు]] ఈమెకు ఆధ్యాత్మక గురువు. ఈమెకు తన పదమూడవ యేట [[మార్చి 24]], [[1930]]లో హయగ్రీవ గుప్తతో వివాహం జరిగింది. ఈమె తన ఎనిమిద యేటనుండి 18 సంవత్సరాలు వీణావాదన నేర్చుకుంది. [[త్యాగరాయ కృతులు]] నేర్చుకుంది. మొదట ఈమె విష్వక్సేన గోత్రురాలు. వివాహమైన పిమ్మట ఈమె [[గోత్రము]] సుకాంచన అయ్యింది. దేవీ ఉపాసకురాలు. ఈమె రచనలు [[గృహలక్ష్మి]], [[భారతి (మాస పత్రిక)|భారతి]], [[ప్రబుద్ధాంధ్ర]], [[ఆంధ్రమహిళ]], [[కృష్ణాపత్రిక]], నవోదయ మొదలైన పత్రికలో ప్రచురింపబడ్డాయి. [[విజయవాడ]], [[మద్రాసు]] రేడియోలలో ఈమె [[రచనలు]], ప్రసంగాలు ప్రసారమయ్యాయి. ఈమె రచనలు గృహలక్ష్మి, భారతి, ప్రబుద్ధాంధ్ర, ఆంధ్రమహిళ, కృష్ణాపత్రిక, నవోదయ మొదలైన పత్రికలో ప్రచురింపబడ్డాయి. విజయవాడ, మద్రాసు రేడియోలలో ఈమె రచనలు, ప్రసంగాలు ప్రసారమయ్యాయి.<ref>{{Cite web |url=https://sarasabharati-vuyyuru.com/2015/12/27/%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%A6%E0%B1%81%E0%B0%B7%E0%B1%80%E0%B0%AE%E0%B0%A3%E0%B0%BF-%E0%B0%8A%E0%B0%9F%E0%B1%81%E0%B0%95%E0%B1%82%E0%B0%B0%E0%B0%BF-%E0%B0%B2%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%B7%E0%B1%8D%E0%B0%AE/ |title=ఆర్కైవ్ నకలు |website= |access-date=2018-08-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180219083453/https://sarasabharati-vuyyuru.com/2015/12/27/%e0%b0%b5%e0%b0%bf%e0%b0%a6%e0%b1%81%e0%b0%b7%e0%b1%80%e0%b0%ae%e0%b0%a3%e0%b0%bf-%e0%b0%8a%e0%b0%9f%e0%b1%81%e0%b0%95%e0%b1%82%e0%b0%b0%e0%b0%bf-%e0%b0%b2%e0%b0%95%e0%b1%8d%e0%b0%b7%e0%b1%8d%e0%b0%ae/ |archive-date=2018-02-19 |url-status=dead }}</ref> ఏడవ ఏటనే అన్నగారితో పాటు గాత్రం, వీణా ప్రారంభించిన లక్ష్మీకాన్తమ్మగారు పదిహానేళ్లు నిండేవేళకి, కవితలల్లుతూనే, కుట్టుపనీ, ఎంబ్రాయిడరీ, నాట్యంవంటి కళలు నేర్చింది. బాపట్లలో కాపురం పెట్టినతరువాత భర్త హయగ్రీవగుప్తగారు నేర్పేరని రాసుకున్నారు స్వీయచరిత్రలో. మే పన్నెండవయేటనే స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొని, ఉపన్యాసాలు ఇవ్వడం, ఉత్తేజపూరితమయిన దేశభక్తిగేయాలు పాడడం చేసేవారు. చిన్నప్పడే కామాక్షమ్మగారి ప్రోత్సాహంతో ఆంధ్రయువతీ సంస్కృత కళాశాలలో సంస్కృతం చదువుకుంది. 18వ యేట ఉభయభాషా ప్రవీణ పట్టాతో పాటు “తెలుగుమొలక”, విద్వత్కవయిత్రి” బిరుదులు కూడా అందుకుంది. దాదాపు ఆరుదశాబ్దాల సాహిత్యకృషి చేసి పన్నెండు బిరుదులూ, ఇరవై ఘనసత్కారాలూ పొందిన కవయిత్రి ఆమె. ఆధునిక తెలుగు రచయిత్రులలో కనకాభిషేకం, గజారోహణం వంటి ఘనసన్మానాలు పొందింది. == వ్యక్తిగత జీవితం == 13వ యేట ఊటుకూరి హయగ్రీవ గుప్తగారితో లక్ష్మీకాన్తమ్మగారి వివాహం జరిగింది. 18వ ఏట తొలిసంతానం కలిగింది కానీ ఆరునెలలు మాత్రమే బతికిందిట ఆపాప. పదకొండుమంది పిల్లలలో ఇప్పుడువున్నవారు ఇద్దరు అమ్మాయిలూ, ముగ్గురు అబ్బాయిలూ. మంచి చదువులు చక్కగా చదివి జీవితాలలో స్థిరపడ్డారు. ==రచనలు== #[[దేవీస్తవతారావళి]] #[[మనసాహితి - మధుభారతి]] (గేయములు) #[[కన్యకమ్మనివాళి]] (కన్యకాపరమేశ్వరి స్తోత్రము, 1978), #[[మహిళావిక్రమసూక్తము]], #[[ఆంధ్రుల కీర్తనవాజ్మయసేవ]] #పరిశోధనా రచనలు - ఆంధ్రుల సంగీతవాజ్మయంపై ఒక పరిశోధన, ఆంధ్ర కవయిత్రులు, అఖిల భారత కవయిత్రులు # ఆంధ్ర కవయిత్రులు, 2వ కూర్పు. 1980 # హంస విజయము # అభిజ్ఞాన శాకుంతలము # జాతి పిత # ఒక్క చిన్న దివ్వే (చిన్న కవితలు) (1980) # నాతెలుగు మాంచాల (1981) # లజ్జ కిరీటధారిణి # నావిదేశపర్యటనానుభవాలు (యాత్రాచరిత్రలు) # సరస్వతీ సామ్రాజ్య వైభవము (ఏకాంకిక) (1988) # సాహితీరుద్రమ (ఆత్మచరిత్ర) (1993) # కాంతి శిఖరాలు (భక్తి గీతాలు) # భారతదేశ చరిత్ర కొన్ని గుణపాఠములు (చరిత్ర) # సదుక్తిమంజరి (హిందీకవులయిన కబీర్, తులసీదాస్, విందా రహీమ్ సుభాషితాలు తెలుగులో) # అమృతవల్లి (నవల) # కోరలమధ్యన కోటి స్వర్గాలు (నవల) # చీకటి రాజ్యము (నవల) # శ్రీ కన్యకా సుప్రభాతమ్ ==అముద్రిత రచనలు== #చంద్రమతి కథ (బాలసాహిత్యము) #సాహిత్య వ్యాసమంజరి #ఋతంబరి (గద్యగీతము) #యుగళ సిరి ==బిరుదులు== # డాక్టరేట్ # విద్వత్కవయిత్రి # ఆంధ్ర విదుషీకుమారి # తెలుగు మొలక # ఆంధ్ర సరస్వతి # కవయిత్రీ తిలక # సాహితీ రుద్రమ # [[కళాప్రపూర్ణ]] మొదలైనవి. ==సత్కారాలు== * అనంతపురం పౌరులచే కనకాభిషేకము, పౌరసన్మానము * 1953లో గృహలక్ష్మి స్వర్ణకంకణము == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} # తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర - ద్వా.నా. శాస్త్రి # సాహితీ రుద్రమ - ఊటుకూరి లక్ష్మీకాన్తమ్మ. బాపట్ల, 1993. ==ఇతర లింకులు== #[https://web.archive.org/web/20160305011046/http://www.pressacademyarchives.ap.nic.in/magazineframe.aspx?bookid=9806 గృహలక్ష్మి మార్చి 1953 సంచిక] {{Authority control}} [[వర్గం:తెలుగు కవయిత్రులు]] [[వర్గం:1917 జననాలు]] [[వర్గం:1996 మరణాలు]] [[వర్గం:కళాప్రపూర్ణ గ్రహీతలు]] [[వర్గం:గృహలక్ష్మి స్వర్ణకంకణము గ్రహీతలు]] [[వర్గం:పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా రచయిత్రులు]] mqpimdf0yebdn16stnxm6zgyidoae6t 0 89410 3628154 3590043 2022-08-22T04:22:00Z 2401:4900:4FFE:3240:0:0:122A:82DC కృష్ణ బలిజ నాయుడు (కాపు) wikitext text/x-wiki [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ కులాల జాబితా]] బి గ్రూపు కులం.[[|]]<nowiki/>కృష్ణ బలిజ నాయుడు(కాపు) అని కూడా పిలుస్తారు. ==సామాజిక జీవితం, వృత్తి== కుంకుమ, గంధాన్ని తయారు చేస్తారు.కుంకుమ తయారుచేయడానికి [[పడమటి కనుమలు]], [[ఆరావళి పర్వతాలు|ఆరావళి పర్వతాల]]లో రాళ్లు సేకరించి పొడిచేసి వజ్రకాయం పట్టి సుగంధ ద్రవ్యాలు కలుపుతారు. వసంతోత్సావాలలో చల్లుకోవటానికి పచ్చ, పసుపు, ఎరుపు, కాషాయం వంటి రంగులను కూడా వీరే తయారు చేస్తారు. వట్టివేళ్లు, ఉత్తరేణి వేళ్లు, గంధం పొడిలో కలిపి తయారు చేస్తారు.కుంకుమతోపాటు వసంతోత్సవాలలో వాడే బుక్కా నే కాదు, గులాబ్, పన్నీరు వంటి వాటిని కూడా తయారు చేస్తారు. కుంకుమ అమ్మే వారిని కుంకపోళ్లని, బుక్కా అమ్మేవారిని బాక్కా వారని పిలుస్తుండేవారు. స్త్రీలు ఉపయోగించే అలంకరణ సామ గ్రి కుంకుమ, కాటుక, గాజులు, పూసలు, పిన్నులు, సవరాలు ఇతర సౌందర్యసామగ్రి కూడా అమ్ముతారు. ఫ్యాన్సీ షాపులు వీరి వృత్తిని దెబ్బతీశాయి. వీరు గంపల్లో పెట్టుకుని అమ్మే సామాను ఫ్యాన్సీ షాపుల్లోని అద్దాల షో కేసుల్లో అందంగా, ఆకర్షణీయంగా కనిపించటంతో సామాన్య ప్రజలు అటువైపు మొగ్గు చూపారు. వీరు మారుమూల పల్లెలు, గ్రామాలు ఎంచుకున్నారు. ఫుట్‌ పాత్‌లపైనా, తోపుడు బండ్లమీద, సైకిళ్ల పైన ఊరూరా తిరిగి వ్యాపారం చేస్తుంటారు. పాత గుడ్డలు, అల్యూమినియం సామగ్రి, మహిళలకు కావాల్సిన వస్తువులు అమ్ముకుని జీవిస్తున్నారు. పూర్వం సంచారం చేస్తూ జీవనం సాగించిన వీరు స్వాతంత్య్రానంతరం స్థిర నివాసం ఏర్పరచుకున్నారు. అయినా ఊరూరా తిరిగి సామగ్రిని అమ్ముకునే జీవన విధానానికి స్వస్తిపలకలేదు. <big> ===రుపాంతరం చెందుట=== అయితే దీనిలో కొన్ని తెగలు బట్టల వ్యాపారం చేస్తూ అభివృద్ధి చెందుతున్నారు. కృష్ణ బలిజ కులం వారు నేడు హైదరాబాదు, [[విజయవాడ]] , [[గుంటూరు]] , చీరాల, బాపట్ల, అనంతపురం, ఏలూరు, కొయ్యల గూడెం, [[రాజమహేంద్రవరం]] , విశాఖపట్నం, ఒంగోలు, నెల్లూరు, చెన్నై, బెంగుళూరు, మొదలగు పట్టణాల్లో స్థిర నివాసం ఏర్పరుచుకున్నారు ==నివేదనలు== బిసి-డి గ్రూపులో కృష్ణ బలిజ (దాసరి, బుక్క) అని కులంగా ఉన్నారు. ఎంతోకాలం నుంచి సంచార జాతిగా ఉన్న కులం కనుక తమను గ్రూప్‌-డి నుంచి `ఎ'లోకి మార్చాలని కోరుతు న్నారు. ==ఇవీ చూడండి== [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ వెనుకబడిన కులాల జాబితా]] [[వర్గం:కులాలు]] h4d5db4d94ne3y7h5drv0yv9ca54er0 3628158 3628154 2022-08-22T04:34:10Z 2401:4900:4FFE:3240:0:0:122A:82DC /* నివేదనలు */ wikitext text/x-wiki [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ కులాల జాబితా]] బి గ్రూపు కులం.[[|]]<nowiki/>కృష్ణ బలిజ నాయుడు(కాపు) అని కూడా పిలుస్తారు. ==సామాజిక జీవితం, వృత్తి== కుంకుమ, గంధాన్ని తయారు చేస్తారు.కుంకుమ తయారుచేయడానికి [[పడమటి కనుమలు]], [[ఆరావళి పర్వతాలు|ఆరావళి పర్వతాల]]లో రాళ్లు సేకరించి పొడిచేసి వజ్రకాయం పట్టి సుగంధ ద్రవ్యాలు కలుపుతారు. వసంతోత్సావాలలో చల్లుకోవటానికి పచ్చ, పసుపు, ఎరుపు, కాషాయం వంటి రంగులను కూడా వీరే తయారు చేస్తారు. వట్టివేళ్లు, ఉత్తరేణి వేళ్లు, గంధం పొడిలో కలిపి తయారు చేస్తారు.కుంకుమతోపాటు వసంతోత్సవాలలో వాడే బుక్కా నే కాదు, గులాబ్, పన్నీరు వంటి వాటిని కూడా తయారు చేస్తారు. కుంకుమ అమ్మే వారిని కుంకపోళ్లని, బుక్కా అమ్మేవారిని బాక్కా వారని పిలుస్తుండేవారు. స్త్రీలు ఉపయోగించే అలంకరణ సామ గ్రి కుంకుమ, కాటుక, గాజులు, పూసలు, పిన్నులు, సవరాలు ఇతర సౌందర్యసామగ్రి కూడా అమ్ముతారు. ఫ్యాన్సీ షాపులు వీరి వృత్తిని దెబ్బతీశాయి. వీరు గంపల్లో పెట్టుకుని అమ్మే సామాను ఫ్యాన్సీ షాపుల్లోని అద్దాల షో కేసుల్లో అందంగా, ఆకర్షణీయంగా కనిపించటంతో సామాన్య ప్రజలు అటువైపు మొగ్గు చూపారు. వీరు మారుమూల పల్లెలు, గ్రామాలు ఎంచుకున్నారు. ఫుట్‌ పాత్‌లపైనా, తోపుడు బండ్లమీద, సైకిళ్ల పైన ఊరూరా తిరిగి వ్యాపారం చేస్తుంటారు. పాత గుడ్డలు, అల్యూమినియం సామగ్రి, మహిళలకు కావాల్సిన వస్తువులు అమ్ముకుని జీవిస్తున్నారు. పూర్వం సంచారం చేస్తూ జీవనం సాగించిన వీరు స్వాతంత్య్రానంతరం స్థిర నివాసం ఏర్పరచుకున్నారు. అయినా ఊరూరా తిరిగి సామగ్రిని అమ్ముకునే జీవన విధానానికి స్వస్తిపలకలేదు. <big> ===రుపాంతరం చెందుట=== అయితే దీనిలో కొన్ని తెగలు బట్టల వ్యాపారం చేస్తూ అభివృద్ధి చెందుతున్నారు. కృష్ణ బలిజ కులం వారు నేడు హైదరాబాదు, [[విజయవాడ]] , [[గుంటూరు]] , చీరాల, బాపట్ల, అనంతపురం, ఏలూరు, కొయ్యల గూడెం, [[రాజమహేంద్రవరం]] , విశాఖపట్నం, ఒంగోలు, నెల్లూరు, చెన్నై, బెంగుళూరు, మొదలగు పట్టణాల్లో స్థిర నివాసం ఏర్పరుచుకున్నారు ==నివేదనలు== బిసి-డి గ్రూపులో కృష్ణ బలిజ అని కులంగా ఉన్నారు. తమను గ్రూప్‌-డి నుంచి `ఎ'లోకి మార్చాలని కోరుతు న్నారు. ==ఇవీ చూడండి== [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ వెనుకబడిన కులాల జాబితా]] [[వర్గం:కులాలు]] ol2h2hxc7uu92s8d6gyz4zs7wt8390l 3628161 3628158 2022-08-22T04:40:06Z 2401:4900:4FFE:3240:0:0:122A:82DC wikitext text/x-wiki [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ కులాల జాబితా]] బి గ్రూపు కులం.కృష్ణ బలిజ నాయుడు(కాపు) అని కూడా పిలుస్తారు. ==సామాజిక జీవితం, వృత్తి== కుంకుమ, గంధాన్ని తయారు చేస్తారు.కుంకుమ తయారుచేయడానికి [[పడమటి కనుమలు]], [[ఆరావళి పర్వతాలు|ఆరావళి పర్వతాల]]లో రాళ్లు సేకరించి పొడిచేసి వజ్రకాయం పట్టి సుగంధ ద్రవ్యాలు కలుపుతారు. వసంతోత్సావాలలో చల్లుకోవటానికి పచ్చ, పసుపు, ఎరుపు, కాషాయం వంటి రంగులను కూడా వీరే తయారు చేస్తారు. వట్టివేళ్లు, ఉత్తరేణి వేళ్లు, గంధం పొడిలో కలిపి తయారు చేస్తారు.కుంకుమతోపాటు వసంతోత్సవాలలో వాడే బుక్కా నే కాదు, గులాబ్, పన్నీరు వంటి వాటిని కూడా తయారు చేస్తారు. కుంకుమ అమ్మే వారిని కుంకపోళ్లని, బుక్కా అమ్మేవారిని బాక్కా వారని పిలుస్తుండేవారు. స్త్రీలు ఉపయోగించే అలంకరణ సామ గ్రి కుంకుమ, కాటుక, గాజులు, పూసలు, పిన్నులు, సవరాలు ఇతర సౌందర్యసామగ్రి కూడా అమ్ముతారు. ఫ్యాన్సీ షాపులు వీరి వృత్తిని దెబ్బతీశాయి. వీరు గంపల్లో పెట్టుకుని అమ్మే సామాను ఫ్యాన్సీ షాపుల్లోని అద్దాల షో కేసుల్లో అందంగా, ఆకర్షణీయంగా కనిపించటంతో సామాన్య ప్రజలు అటువైపు మొగ్గు చూపారు. వీరు మారుమూల పల్లెలు, గ్రామాలు ఎంచుకున్నారు. ఫుట్‌ పాత్‌లపైనా, తోపుడు బండ్లమీద, సైకిళ్ల పైన ఊరూరా తిరిగి వ్యాపారం చేస్తుంటారు. పాత గుడ్డలు, అల్యూమినియం సామగ్రి, మహిళలకు కావాల్సిన వస్తువులు అమ్ముకుని జీవిస్తున్నారు. పూర్వం సంచారం చేస్తూ జీవనం సాగించిన వీరు స్వాతంత్య్రానంతరం స్థిర నివాసం ఏర్పరచుకున్నారు. అయినా ఊరూరా తిరిగి సామగ్రిని అమ్ముకునే జీవన విధానానికి స్వస్తిపలకలేదు. <big> ===రుపాంతరం చెందుట=== అయితే దీనిలో కొన్ని తెగలు బట్టల వ్యాపారం చేస్తూ అభివృద్ధి చెందుతున్నారు. కృష్ణ బలిజ కులం వారు నేడు హైదరాబాదు, [[విజయవాడ]] , [[గుంటూరు]] , చీరాల, బాపట్ల, అనంతపురం, ఏలూరు, కొయ్యల గూడెం, [[రాజమహేంద్రవరం]] , విశాఖపట్నం, ఒంగోలు, నెల్లూరు, చెన్నై, బెంగుళూరు, మొదలగు పట్టణాల్లో స్థిర నివాసం ఏర్పరుచుకున్నారు ==నివేదనలు== బిసి-డి గ్రూపులో కృష్ణ బలిజ అని కులంగా ఉన్నారు. తమను గ్రూప్‌-డి నుంచి `ఎ'లోకి మార్చాలని కోరుతు న్నారు. ==ఇవీ చూడండి== [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ వెనుకబడిన కులాల జాబితా]] [[వర్గం:కులాలు]] 13ogbgz33w5h1djgink5q4pumi6tilx 1 102353 3628254 2581767 2022-08-22T10:02:35Z 2.50.146.237 wikitext text/x-wiki <nowiki>{{ఈ వారం వ్యాసం పరిగణన}}</nowiki><br/> ఈ వ్యాసానికి ఏ విధమైన మూలాలు లేవు. దీనిని మొదటి పేజీలో ప్రచురించాలంటే మూలాలను చేర్చాలి.--<span style="white-space:nowrap;text-shadow:#00BFFF 0em 0em 0.8em,#EE82EE -0.8em -0.8em 0.9em,#1D6B00 0.7em 0.7em 0.8em;color:#FF0000">'''[[File:Admin logo.gif|20px|ఈ వాడుకరి నిర్వాహకుడు]][[User:kvr.lohith|కె.వెంకటరమణ]]⇒[[User talk:kvr.lohith|చర్చ]]'''</span> 11:48, 26 ఆగష్టు 2016 (UTC) om prakash [[ప్రత్యేక:చేర్పులు/2.50.146.237|2.50.146.237]] 10:02, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) li9ru3ham7tpm2a0doj3gvxen57uymk 0 107514 3628234 3259180 2022-08-22T07:54:48Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Underlinked|date=ఆగస్టు 2018}} {{Orphan|date=ఆగస్టు 2018}} [[దస్త్రం:ది గుడ్ ది బ్యాడ్ అండ్ ది అగ్లీ.jpg|thumb|'''ది గుడ్ ది బ్యాడ్ అండ్ ది అగ్లీ''']] '''''ద గుడ్, ద బాడ్ అండ్ ది అగ్లీ''''' (ఇటాలియన్ పేరు: ఇల్ బ్యూనో, ఇల్ బ్రూటో, ఇల్ కాటివో, అనువాదం. "మంచివాడు, చెడ్డవాడు, నీచుడు") సెర్గియో లీన్ దర్శకత్వంలో, క్లింట్ ఈస్ట్ వుడ్, లీ వాన్ క్లీఫ్, ఎలి వాలచ్ వరుసగా టైటిల్ రోల్స్ లో (గుడ్, బాడ్, అగ్లీగా) నటించిన 1966 నాటి ఇటాలియన్ చిత్రం.<ref>''Variety'' film review; 27 December 1967, page 6.</ref> ఈ సినిమా స్పాగెట్టీ వెస్టర్న్ శైలి (సబ్-జాన్రా) లో కావ్యస్థాయిని అందుకున్న గొప్ప చలన చిత్రం. సినిమా [[స్క్రీన్ ప్లే]] ఏజ్ & స్కార్పెల్లీ, లూసియానో విన్సెంజోని, లీన్ రాశారు (అదనపు స్క్రీన్ ప్లే మెటీరియల్, డైలాగులు సెర్గియో డోనటి క్రెడిట్స్ లేకుండా రాశారు), <ref name="The Good 2014">Sir Christopher Frayling, The Good, the Bad and the Ugly audio commentary (Blu-ray version). </ref> స్క్రీన్ ప్లేని విన్సెంజోని, లీన్ రాసిన కథ ఆధారంగా రాశారు. డైరెక్టర్ ఆఫ్ ఫోటోగ్రఫీ టోనియో డెల్లి కొల్లి సినిమాలో అద్భుతమైన వైడ్ స్క్రీన్ సినిమాటోగ్రఫీ అందించగా, ఎన్నియో మారికోన్ సినిమా బ్యాక్ గ్రౌండ్ స్కోర్ అందించారు. ఇటలీ, స్పెయిన్, పశ్చిమ జర్మనీ, అమెరికా దేశాలకు చెందిన కంపెనీల సంయుక్త నిర్మాణంలో సినిమా తయారైంది. సినిమాలో లీన్ ఉపయోగించిన లాంగ్ షాట్స్, క్లోజప్స్ సినిమాటోగ్రఫీ, హింస, టెన్షన్, స్టైల్ కలగలిసిన తుపాకుల పోరాటాల విశిష్ట ప్రయోగానికి ప్రేక్షకులకు, సినిమా రంగానికి గుర్తుండిపోయింది. కథ అమెరికా కాన్ఫెడరేట్ దాచిపెట్టిన బంగారం కోసం ముగ్గురు గన్ ఫైటర్లు పోటీపడడం, అమెరికన్ అంతర్యుద్ధం (ముఖ్యంగా 1862 నాటి న్యూ మెక్సికో కాంపైన్) నాటి గందరగోళం, వాటి మధ్య రకరకాల తుపాకీ పోరుల చుట్టూ తిరుగుతుంది.<ref name="Yezbick"><cite class="citation encyclopaedia">Yezbick, Daniel (2002). </cite></ref> లియోన్, క్లైంట్ ఈస్ట్ వుడ్ లు కలిసి తీసిన సినిమాల్లో ఇది మూడోది కాగా, వారితో లీ వాన్ క్లీఫ్ కూడా కలిసి పనిచేసిన సినిమాల్లో రెండవది. ''ద గుడ్, ద బ్యాడ్ అండ్ ది అగ్లీ'' డాలర్ ట్రయాలజీ సీరీస్ లో ''ఎ ఫిస్ట్ ఫుల్ ఆఫ్ డాలర్స్'', ''ఫర్ ఎ ఫ్యూ డాలర్స్ మోర్'' సినిమాల తర్వాత మూడవదీ, చివరిదీ అయిన సినిమా. 25 మిలియన్ డాలర్లు సాధించి ఆర్థికంగా విజయవంతమైన చిత్రంగా నిలిచింది. అప్పట్లో విమర్శకులు స్పాగెట్టీ వెస్టర్న్ తరహా చిత్రాలను అంతగా ఆదరించని కారణంగా సినిమాకు విడుదలైన కొత్తల్లో విమర్శకుల నుంచి మిశ్రమ స్పందన కనిపించింది, అయితే తర్వాతి రోజుల్లో విమర్శకుల నుంచి అనుకూల స్పందన పొందింది. ''ద గుడ్, ద బ్యాడ్ అండ్ ది అగ్లీ'' ఈనాడు అత్యంత ప్రభావశీలమైన వెస్టర్న్ తరహా చిత్రంగా పరిగణింపబడడమే కాక, సార్వకాలిక అత్యుత్తమ చిత్రాల్లో ఒకటిగా మన్ననలు అందుకుంటోంది. == మూలాలు == {{Reflist|colwidth=30em}} [[వర్గం:1966 సినిమాలు]] [[వర్గం:అమెరికన్ చలనచిత్రాలు]] [[వర్గం:కౌబాయ్ సినిమాలు]] m8c3ybwmhyhkohuwkf3z19w5iksvtex 0 108588 3628083 3230401 2022-08-21T14:41:24Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: 26 ఏప్రిల్ 1933 → 1933 ఏప్రిల్ 26, ఆగష్టు → ఆగస్టు wikitext text/x-wiki '''పసల అంజలక్ష్మి''' ([[1904]] - [[డిసెంబరు 3]], [[1998]]) ఆగర్భ శ్రీమంతుల ఇంట పుట్టి, అపర కుబేరుని ఇంట మెట్టి.. భర్తతోపాటు గాంధేయ సిద్ధాంతాలతో జీవితాన్ని మలచుకుని, సమాజ సేవకై ఆస్తినంతా ఆనందంగా సమర్పించిన త్యాగమయి. == బాల్యం == [[1904]]లో [[అత్తిలి]] సమీపంలోని [[దాసులకుముదవల్లి|దాసుళ్ళ కుముదవల్లి]]లో దాసం వెంకటరామయ్య, వెంకమ్మలకు జన్మించారు. 2వ తరగతి వరకూ మాత్రమే ఆమె చదివారు. 12వ ఏట [[తాడేపల్లిగూడెం]] సమీపంలోని వెస్ట్ విప్పర్రుకు చెందిన భూస్వామి పసల కృష్ణమూర్తితో వివాహమైంది. 1921 మా ర్చిలో [[గాంధీజీ]] విజయవాడ వచ్చినప్పుడు అంజలక్ష్మి భర్త కృష్ణమూర్తితో వెళ్లి [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|కాంగ్రెస్]] సభ్యత్వాన్ని స్వీకరించారు. [[సహాయ నిరాకరణోద్యమం]]లో పాల్గొని, తాడేపల్లిగూడెం తాలూకా అంతటా గాంధీజీ ఆశయాలను ప్రచారం చేశారు. అంజలక్ష్మి ఎప్పుడూ స్వయంగా నేసిన [[ఖద్దరు]] వస్ర్తాలనే ధరించారు. == సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమంలో == సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమంలో మద్యం షాపుల వద్ద, విదేశీ వస్త్ర దుకాణాల వద్ద పికెటింగ్ చేశారు. ఖద్దరు వస్ర్తాలను గ్రామ వీధుల్లో అమ్ముతూ ఇంటింటా రాట్నం తిరిగేలా ప్రచారం చేశారు. 1929లో గాంధీజీ [[చాగల్లు]]లోని ఆనందనికేతన్ ఆశ్రమానికి వచ్చినప్పుడు అంజలక్ష్మి దంపతులు ఆయనను కలుసుకున్నారు. అంజలక్ష్మి బంగారంపై మోజు వీడి తన వంటిపై ఉన్న ఆభరణాలన్నింటినీ ‘ఖద్దరు నిధి’కి సమర్పించి గాంధీజీ అశీస్సులు పొందారు. ఆమె ఐదేళ్ల కుమార్తె సత్యవతి బంగారు మురుగులు, గొలుసు గాంధీజీకి సమర్పించారు. గాంధీజీ కోర్కె మేరకు ఇకపై [[బంగారు]] నగలు ధరించబోమని ప్రమాణం చేసి జీవితాంతం మాట నిలుపుకున్న మహిళా శిరోమణి అంజలక్ష్మి. నాటి నుంచి అన్నదానాలు చేస్తూ.. వితంతు వివాహా ల్ని పోత్సహిస్తూ, అస్పృశ్యతా నివారణ ప్రచారమే కాకుండా ఇద్దరు దళిత బాలికలను చేరదీసి విద్యాబుద్ధులు చెప్పించారు. == కారాగారవాసం == 1930లో ఉప్పు సత్యాగ్రహంలో [[భీమవరం]]లో విదేశీ వస్త్ర దుకాణాల వద్ద [[పికెటింగు]] చేస్తున్న అంజలక్ష్మిని పోలీసులు అరెస్టు చేశారు. 1931 జనవరి 20న ఆరు నెలల కారాగార శిక్ష విధించి మదరాసు, వెల్లూరు జైళ్ళకు తరలించారు. గాంధీ-ఇర్విన్ ఒప్పందం వల్ల శిక్షాకాలం ముగియకుండానే 1931 మార్చి 7న విడుదలయ్యారు. 1932 జూన్ 27న ప్రభుత్వశాసనాల్ని ఉల్లంఘిస్తూ భీమవరం తాలూకా కాంగ్రెస్ సమావేశాన్ని పసల కృష్ణమూర్తి అధ్యక్షతన జరపాలని నిర్ణయించారు. ప్రభుత్వం ఈ సమావేశం జరగకుండా భీమవరంతోపాటు, మార్గాలలో కూడా [[పోలీసు]] బలగాల్ని మోహరిం చింది. కాంగ్రెస్ సత్యాగ్రహులు, అంజలక్ష్మి తది తరులు చేల గట్ల వెంట రహస్యంగా సమావేశానికి హాజరయ్యారు. సమావేశం అనంతరం భర్త కృష్ణమూర్తితో కలిసి తాలూకా ఆఫీసు భవనం పెకైక్కి కాంగ్రెస్ త్రివర్ణ పతాకాన్ని ఎగురవేశా రు. ఆరు నెలల [[గర్భిణి]]గా ఉన్న అంజలక్ష్మి ఈ సాహసోపేత కార్యక్రమంలో పాల్గొనటం జిల్లా కాంగ్రెస్ కార్యకర్తల్ని సంబ్రమాశ్చర్యంలో ముం చెత్తింది. ఆంగ్ల పతాకాన్ని తొలగించి కాంగ్రెస్ త్రివర్ణ పతాకాన్ని ఎగురవేసిన ఘనత ఆంధ్రదేశంలో ప్రప్రథమంగా అంజలక్ష్మి దంపతులకే దక్కింది. ఇంతలో పోలీసులు లాఠీచార్జి జరిపి, వారిని అరెస్టు చేసి [[భీమవరం]] స్పెషల్ మెజిస్ట్ట్రేటు కోర్టులో హాజరుపర్చారు. 1931 జూన్ 27 నుంచి పది నెలల కారాగార శిక్ష విధించారు. ఐదేళ్ల కుమారుడు ఆదినారాయణతోపాటు ఆరు నెలల గర్భిణిగా ఉన్న అంజలక్ష్మి [[వెల్లూరు]], [[కన్ననూరు]] కారాగారాల్లో శిక్ష అనుభవించారు. 1931 అక్టోబరు 29న వెల్లూరు జైల్లో అంజలక్ష్మి కుమార్తెను ప్రసవించింది. ‘కృష్ణుడి వలే జైలులో జన్మించడం వల్ల కృష్ణ అని, భరతమాత దాస్యవిముక్తి పోరాటంలో జన్మించడం వల్ల భారతి అని కలిసేలా కృష్ణభారతిగా నామకరణం చేసిన దేశభక్తురాలు అంజలక్ష్మి. ఆరు నెలల బిడ్డతో 1933 ఏప్రిల్ 26న అంజలక్ష్మి కన్ననూరు జైలు నుంచి విడుదలయ్యారు. ఆంధ్రదేశంలోని స్ర్తీలోకం అంజలక్ష్మికి నీరాజనాలు పట్టింది. అప్పటి నుంచి అంజలక్ష్మి మాంసాహారాన్ని విసర్జించి, జీవితాంతం శాకాహారిగానే జీవించారు. == సంఘ సంస్కరణ == ఆదర్శ వివాహాలను, వితంతు వివాహాలను దగ్గరుండి జరిపించి, ఆ జంట మనుగడకై కొంత ధనాన్ని సహాయంగా ఇచ్చారు. ఆస్తినంతా దాన ధర్మాలకు సంఘ సంస్కరణ ఉద్యమాలకు ఆనందంగా ఖర్చు చేశారు. == వైద్య సేవలు == 1929లో వెస్ట్‌విప్పర్రులోని ఒక [[ధర్మాసుపత్రి]]ని తన ఇంటిలోనే ఏర్పాటు చేసి ఒక డాక్టరును నియమించారు. అందులో అంజలక్ష్మి నర్సుగా, కృష్ణమూర్తి [[కాంపౌండరు]]గా పనిచేస్తూ ఎందరో పేదలకు వైద్య సేవలను అందించారు. స్వరాజ్యం లభించినప్పుడు ఈ దంపతుల సంతోషానికి అవధులు లేవు. రాజకీయరంగంలో ప్రవేశించిన అశ్రీతపక్షపాతం, అవినీతి, స్వార్ధచింతన చూసి ఏవగించుకున్న అంజలక్ష్మి రాజకీయాలకు దూరంగా ఉండిపోయారు. స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో వెనుకవరసలో ఉన్న శక్తులు ముందుకు వచ్చి ఇదంతా తమ త్యాగఫలమే అని ప్రగల్భాలకు పోతుండటంతో విస్మయంతో ఉండిపోయింది. == సత్కారాలు == భారత ప్రభుత్వం అంజలక్ష్మి సేవలను ప్రస్తుతిస్తూ 1972, ఆగస్టు 15 న రజతోత్సవాన్ని పురస్కరించుకుని తామ్రపత్రంతో సత్కరించింది. 1995 అక్టోబరు 2న మహాత్ముని 125 [[జయంతి]] సందర్భంగా హైదరాబాద్‌లోని ఆంధ్ర మహిళా సభ ప్రత్యేకంగా అంజలక్ష్మిని ఘనంగా సత్కరించింది. 1998లో [[న్యూఢిల్లీ]]లో జరిగిన అంతర్జాతీయ మహిళా దినోత్సవంలో అంజలక్ష్మి దేశసేవను కొనియాడుతూ త్యాగమయిగా కీర్తించారు. == అస్తమయం == జీవితాంతం ఖద్దరునే ధరిస్తూ.. గాంధీజీనే స్మరిస్తూ సమాజసేవకై పరితపిస్తూ మనుగడ సాగించిన అంజలక్ష్మి [[1998]], [[డిసెంబరు 3]] న తన 94వ ఏట దైవసాన్నిధ్యం చేరారు. {{Authority control}} [[వర్గం:1904 జననాలు]] [[వర్గం:1998 మరణాలు]] [[వర్గం:తెలుగువారిలో స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:తెలుగువారిలో సంఘసంస్కర్తలు]] [[వర్గం:పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా సంఘ సంస్కర్తలు]] n2vec9pdlro16eqkrb4udao1jetscq0 0 114234 3628119 3544386 2022-08-21T18:38:14Z Pranayraj1985 29393 /* చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Kapilavastu Stupas-Original-00020.jpg|thumb|పురావస్తు శాఖ వారి త్రవ్వకాలలో ఇక్కడ బౌద్ధస్థూపం బయటపడింది - ప్రతీకాత్మక చిత్రం]] '''దూలికట్ట,''' [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[పెద్దపల్లి జిల్లా]], [[ఎలిగేడు మండలం|ఎలిగేడు]] మండలంలోని గ్రామం.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 227  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016    </ref> {{Infobox Settlement| ‎|name = ధూళికట్ట |native_name = |nickname = |settlement_type = రెవిన్యూ గ్రామం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = తెలంగాణ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = తెలంగాణ పటంలో గ్రామ స్థానం |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[తెలంగాణ]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[పెద్దపల్లి జిల్లా]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[ఎలిగేడు]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total = 3895 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 = 1957 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 = 1938 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 1114 <!-- literacy -----------------------> |literacy_as_of = 2001 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్యు |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్యు |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 18.6060211 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 79.2563916 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} ఇది మండల కేంద్రమైన ఎల్గేడ్ నుండి 4 కి. మీ. దూరం లోను, హుస్సేనివాగుకు కుడి ఒడ్డున కరీంనగర్ కు 20 కిమీ దూరంలో <ref>శ్రీసాయిధాత్రి పర్యాటకాంధ్ర, 2009 ప్రచురణ, పేజీ 366</ref> ఉన్న చారిత్రాత్మకమైన గ్రామం. మండలాల అవతరణ సమయంలో ఇది జూలపల్లి మండలంలో భాగంగా ఉండేది. 2002లో ప్రత్యేకంగా ఎలిగేడు మండలం ఏర్పడినప్పుడు ఈ గ్రామాన్ని ఎలిగేడు మండలంలో కలిపారు.<!-- ఎవరికైనా ఆధారం లభిస్తే మూలం చేర్చండి --> == గణాంక వివరాలు == 2011 భారత జనగణన గణాంకాల ప్రకారం ఈ గ్రామం 1114 ఇళ్లతో, 3895 జనాభాతో 1525 హెక్టార్లలో విస్తరించి ఉంది. గ్రామంలో మగవారి సంఖ్య 1957, ఆడవారి సంఖ్య 1938. షెడ్యూల్డ్ కులాల సంఖ్య 1381 కాగా షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 18. గ్రామం యొక్క జనగణన లొకేషన్ కోడ్ 572008<ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_Village_Release_2800.xlsx|title=Office of the Registrar General & Census Commissioner, India - Village amenities of 2011}}</ref>.పిన్ కోడ్: 505525. 2001 లెక్కల ప్రకారం గ్రామ జనాభా 3511. ఇందులో పురుషుల సంఖ్య 1757, మహిళలు 1754. గ్రామంలో కుటుంబాల సంఖ్య 930.<ref>Dist Census Handbook, Karimnagar Dist, 2001</ref> ==చరిత్ర== ధూళి కోట (మట్టి కోట) కాలక్రమంలో ధూళికట్టగా అపభ్రంశమైందని భావిస్తున్నారు. ఇది [[శాతవాహనులు|శాతవాహనుల]] కాలంనాటి ఆవాసము. [[మెగస్తనీసు]] ఇండికాలో ప్రస్తావించిన ఆంధ్రుల యొక్క ముప్పై కోటలలో ధూళికట్ట ఒకటని శాసనాధారాల వల్ల తెలుస్తుంది.<ref>[http://books.google.com/books?id=BYDfAAAAMAAJ&q=megasthenes+dhulikatta Forts of Āndhra Pradesh: from the earliest times upto 16th c. A.D.]</ref> పురావస్తు త్రవ్వకాలలో ఇక్కడ చెవిదుద్దులు, శంఖు గాజుముక్కలు, దంతపు దువ్వెన, స్త్రీబొమ్మ లభించాయి.<ref>నమస్తే తెలంగాణ పత్రిక, తేది 03.07.2011 పేజీ 3</ref> ఇక్కడ నివసించిన ప్రజల మతపద్ధతులకు సంబంధించి మాతృదేవత, యక్షుల శిల్పాలు తప్ప పెద్దగా ఆనవాళ్ళు దొరకలేదు. బౌద్ధస్థూపాలు బయల్పడే వరకు ఇది ఒక చిక్కుముడిగా ఉండేది. 1975-76లలో పురావస్తు శాఖ వారి త్రవ్వకాలలో ఇక్కడ శాతవాహనుల కాలం నాటి కోటలు, [[ధూళికోట (ధూళికట్ట)|బౌద్ధస్థూపం]] బయటపడ్డాయి. నాగముచుకుంద నాగశిల్పం కూడా లభించింది.<ref>శతవసంతాల కరీంనగర్ (1905-2005), మానేరు టైమ్స్ ప్రచురణ, పేజీ 95</ref> ప్రతి సంవత్సరం ఇక్కడ మూడు రోజుల పాటు శాతవాహనోత్సవం కూడా జరుగుతుంది. ధూళికట్ట బౌద్ధ క్షేత్రం ఊరికి ఉత్తరాన మూడు కిలోమీటర్ల దూరంలో హుస్సేనీవాగుకు ఆవతలి ఒడ్డున ఉంది. గ్రామం నుండి బౌద్ధ క్షేత్రానికి పక్కా రోడ్డు లేనందువళ్ల, కేవలం ఎద్దులబండిలోనే అక్కడికి చేరుకొనే అవకాశముంది.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/article2690567.ece Buddhist stupa damaged for treasure - The Hindu December 6, 2011]</ref> == విద్యా సౌకర్యాలు == గ్రామంలో రెండుప్రైవేటు బాలబడులు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వ ప్రాథమిక పాఠశాలలు రెండు, ప్రభుత్వ ప్రాథమికోన్నత పాఠశాల ఒకటి , ప్రభుత్వ మాధ్యమిక పాఠశాల ఒకటి ఉన్నాయి.సమీప జూనియర్ కళాశాల జూలపల్లిలోను, ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ / సైన్స్ డిగ్రీ కళాశాల, ఇంజనీరింగ్ కళాశాల‌లు పెద్దపల్లిలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వైద్య కళాశాల బొమ్మకల్లోను, పాలీటెక్నిక్‌ కరీంనగర్లోను, మేనేజిమెంటు కళాశాల భూపతిపురంలోనూ ఉన్నాయి. సమీప వృత్తి విద్యా శిక్షణ పాఠశాల, అనియత విద్యా కేంద్రం పెద్దపల్లిలోను, దివ్యాంగుల ప్రత్యేక పాఠశాల [[కరీంనగర్]] లోనూ ఉన్నాయి. == వైద్య సౌకర్యం == === ప్రభుత్వ వైద్య సౌకర్యం === దూలికట్టలో ఉన్న ఒక ప్రాథమిక ఆరోగ్య ఉప కేంద్రంలో డాక్టర్లు లేరు. ఇద్దరు పారామెడికల్ సిబ్బంది ఉన్నారు.సమీప ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పశు వైద్యశాల గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. సమీప సామాజిక ఆరోగ్య కేంద్రం, మాతా శిశు సంరక్షణ కేంద్రం, టి. బి వైద్యశాల గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. అలోపతి ఆసుపత్రి, ప్రత్యామ్నాయ ఔషధ ఆసుపత్రి, డిస్పెన్సరీ, సంచార వైద్య శాల, కుటుంబ సంక్షేమ కేంద్రం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ. కంటే ఎక్కువ దూరంలో ఉన్నాయి. === ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యం === గ్రామంలో2 ప్రైవేటు వైద్య సౌకర్యాలున్నాయి. డిగ్రీ లేని డాక్టర్లు ఇద్దరు ఉన్నారు. == తాగు నీరు == గ్రామంలో కుళాయిల ద్వారా రక్షిత మంచినీటి సరఫరా జరుగుతోంది. బావుల నీరు కూడా అందుబాటులో ఉంది. గ్రామంలో ఏడాది పొడుగునా చేతిపంపుల ద్వారా నీరు అందుతుంది. చెరువు ద్వారా గ్రామానికి తాగునీరు లభిస్తుంది. == పారిశుధ్యం == మురుగునీరు బహిరంగ కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీరు బహిరంగంగా, కచ్చా కాలువల ద్వారా ప్రవహిస్తుంది. మురుగునీటిని నేరుగా జలవనరుల్లోకి వదులుతున్నారు. గ్రామంలో సంపూర్ణ పారిశుధ్య పథకం అమలవుతోంది. సామాజిక మరుగుదొడ్డి సౌకర్యం లేదు. ఇంటింటికీ తిరిగి వ్యర్థాలను సేకరించే వ్యవస్థ లేదు. సామాజిక బయోగ్యాస్ ఉత్పాదక వ్యవస్థ లేదు. చెత్తను వీధుల పక్కనే పారబోస్తారు. == సమాచార, రవాణా సౌకర్యాలు == సబ్ పోస్టాఫీసు సౌకర్యం గ్రామానికి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. పోస్టాఫీసు సౌకర్యం, పోస్ట్ అండ్ టెలిగ్రాఫ్ ఆఫీసు గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. లాండ్ లైన్ టెలిఫోన్, పబ్లిక్ ఫోన్ ఆఫీసు, మొబైల్ ఫోన్ మొదలైన సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. ఇంటర్నెట్ కెఫె / సామాన్య సేవా కేంద్రం, ప్రైవేటు కొరియర్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామానికి సమీప ప్రాంతాల నుండి ప్రభుత్వ రవాణా సంస్థ బస్సులు తిరుగుతున్నాయి. సమీప గ్రామాల నుండి ఆటో సౌకర్యం కూడా ఉంది. వ్యవసాయం కొరకు వాడేందుకు గ్రామంలో ట్రాక్టర్లున్నాయి. ప్రైవేటు బస్సు సౌకర్యం, రైల్వే స్టేషన్ మొదలైనవి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. జిల్లా రహదారి గ్రామం గుండా పోతోంది. ప్రధాన జిల్లా రహదారి గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. జాతీయ రహదారి, రాష్ట్ర రహదారి గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. గ్రామంలో తారు రోడ్లు, కంకర రోడ్లు, మట్టిరోడ్లూ ఉన్నాయి. == మార్కెటింగు, బ్యాంకింగు == గ్రామంలో సహకార బ్యాంకు, వ్యవసాయ పరపతి సంఘం ఉన్నాయి. గ్రామంలో స్వయం సహాయక బృందం, పౌర సరఫరాల కేంద్రం ఉన్నాయి. వాణిజ్య బ్యాంకు గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. వారం వారం సంత గ్రామం నుండి 5 కి.మీ. లోపు దూరంలో ఉంది. ఏటీఎమ్ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. రోజువారీ మార్కెట్, వ్యవసాయ మార్కెటింగ్ సొసైటీ గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == ఆరోగ్యం, పోషణ, వినోద సౌకర్యాలు == గ్రామంలో సమీకృత బాలల అభివృద్ధి పథకం, అంగన్ వాడీ కేంద్రం, ఇతర పోషకాహార కేంద్రాలు, ఆశా కార్యకర్త ఉన్నాయి. గ్రామంలో వార్తాపత్రిక పంపిణీ జరుగుతుంది. అసెంబ్లీ పోలింగ్ స్టేషన్, జనన మరణాల నమోదు కార్యాలయం ఉన్నాయి. గ్రంథాలయం గ్రామం నుండి 5 కి.మీ.లోపు దూరంలో ఉంది. ఆటల మైదానం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉంది. సినిమా హాలు, పబ్లిక్ రీడింగ్ రూం గ్రామం నుండి 10 కి.మీ.కి పైబడిన దూరంలో ఉన్నాయి. == విద్యుత్తు == గ్రామంలో గృహావసరాల నిమిత్తం విద్యుత్ సరఫరా వ్యవస్థ ఉంది. రోజుకు 7 గంటల పాటు వ్యవసాయానికి, 12 గంటల పాటు వాణిజ్య అవసరాల కోసం కూడా విద్యుత్ సరఫరా చేస్తున్నారు. == భూమి వినియోగం == దూలికట్టలో భూ వినియోగం కింది విధంగా ఉంది: * వ్యవసాయేతర వినియోగంలో ఉన్న భూమి: 437 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం సాగని, బంజరు భూమి: 112 హెక్టార్లు * శాశ్వత పచ్చిక ప్రాంతాలు, ఇతర మేత భూమి: 52 హెక్టార్లు * తోటలు మొదలైనవి సాగవుతున్న భూమి: 4 హెక్టార్లు * వ్యవసాయం చేయదగ్గ బంజరు భూమి: 17 హెక్టార్లు * సాగులో లేని భూముల్లో బీడు భూములు కానివి: 70 హెక్టార్లు * బంజరు భూమి: 607 హెక్టార్లు * నికరంగా విత్తిన భూమి: 223 హెక్టార్లు * నీటి సౌకర్యం లేని భూమి: 297 హెక్టార్లు * వివిధ వనరుల నుండి సాగునీరు లభిస్తున్న భూమి: 603 హెక్టార్లు == నీటిపారుదల సౌకర్యాలు == దూలికట్టలో వ్యవసాయానికి నీటి సరఫరా కింది వనరుల ద్వారా జరుగుతోంది. * కాలువలు: 436 హెక్టార్లు* బావులు/బోరు బావులు: 101 హెక్టార్లు* చెరువులు: 66 హెక్టార్లు == ఉత్పత్తి == దూలికట్టలో ఈ కింది వస్తువులు ఉత్పత్తి అవుతున్నాయి. === ప్రధాన పంటలు === [[వరి]], [[మొక్కజొన్న]], [[ప్రత్తి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *[http://www.namasthetelangaana.com/News/Article.asp?category=5&subCategory=3&ContentId=16349 నమస్తే తెలంగాణ దినపత్రికలో ధూళికోట వ్యాసం]{{Dead link|date=మార్చి 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ఎలిగెడ్ మండలంలోని గ్రామాలు}}{{తెలంగాణ బౌద్ధమత క్షేత్రాలు}}[[వర్గం:తెలంగాణ బౌద్ధమత క్షేత్రాలు]] 87zrp07ueast924484cank481hzxtcl 0 125591 3628228 3317511 2022-08-22T07:52:44Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం]] పేజీని [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] కు తరలించారు: 'ము' అనుస్వారం సమస్య wikitext text/x-wiki {{Infobox temple | name = | image = [[దస్త్రం:Bhadrachalam Temple 13.JPG|250px|thumb]] | image_alt = | caption =శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణ లో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.40 | longd = 80.52 | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = భారత దేశం | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[ఖమ్మం జిల్లా]] | location = [[భద్రాచలం]] | elevation_m = | primary_deity_God = [[శ్రీరాముడు]] | primary_deity_Godess = [[సీత]] | utsava_deity_God = | utsava_deity_Godess= | Direction_posture = | Pushakarani = | Vimanam = | Poets = | Prathyaksham = | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = క్రీ. శ.1674 | creator = [[రామదాసు]] | website = }} శ్రీ సీతారాముల స్వామి వారి దేవస్థానం, [[తెలంగాణ]]లోని [[ఖమ్మం జిల్లా]], [[భద్రాచలం]]లో ఉంది. ఇది [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రంలోని రామాలాయాలలోకెల్లా అతి పెద్దది. [[హిందువులు]] ఆరాధ్య దైవంగా భావించే [[శ్రీరాముడు|శ్రీరాముని]] ఆలయం ఇది. ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]] రోజున ఈ [[దేవాలయం|దేవాలయ]] ప్రాంగణంలో శ్రీ [[సీతారాముల కళ్యాణం చూతము రారండీ|సీతారాముల కళ్యాణం]] అత్యంత వైభవంగా జరుగుతుంది. ==దేవాలయ నిర్మాణ విశేషాలు== 17 వ శతాబ్దం నాటి సంకీర్తనాచార్యులు [[శ్రీరామదాసు]]గా పేరు పొందిన కంచర్ల గోపన్న జీవితంతో ఈ ఆలయ నిర్మాణం ముడిపడి ఉంది. 17 వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో [[కంచర్ల గోపన్న]] [[భద్రాచలం]] తహశీల్దార్ గా ఉన్నపుడు ప్రభుత్వానికి తెలియకుండా ఈ ఆలయ నిర్మాణం కోసం ప్రభుత్వ ఖజానాకు సంబంధించిన ధనాన్ని ఉపయోగించారని గోల్కొండ లోని ఒక చెరసాలలో ఇతనిని బంధించారు. కంచర్ల గోపన్న భక్తికి మెచ్చిన [[శ్రీరాముడు]] చెరసాల నుండి విడిపించేందుకు [[గోల్కొండ]] సంస్థానాదీశుడైన [[సుల్తాన్]] కు దివ్య రూపంలో కనిపించి, గోపన్నను విడుదల చేయమని ఆలయ నిర్మాణానికి వెచ్చించిన మీర్_ఉస్మాన్_అలీ_ఖాన్ సొమ్మును చెల్లించాడని చారిత్రక కథనం. బందీఖానా నుండి విడుదలైన గోపన్న శ్రీరాముని కీర్తిస్తూ తెలుగులో అనేక [[సంకీర్తన]]లను రచించాడు. అప్పటి నుండి గోపన్నను [[రామదాసు]] అని పిలుస్తుండేవారు. భద్రాచలం, [[విజయనగరం]] ప్రాంతాలకు [[రామాయణం]]తో దగ్గర సంబంధమున్నట్లు రామాయణ గ్రంథాల ద్వారా తెలుస్తుంది. భద్రాచలం నుండి 35 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న పర్ణశాలలో [[రామావతారము|రాముడు]], [[సీత]], [[లక్ష్మణుడు]] కొంతకాలం నివాసం ఉన్నట్లు తెలియజేయబడింది. [[గోదావరి నది]] ఒడ్డున ఉన్న భద్రగిరి అనే చిన్నకొండ వద్ద శ్రీరాముడు శ్రీలంకలో ఉన్న సీతను రక్షించడానికి బయలుదేరినప్పుడు మార్గమధ్యంలో ఉన్న ఈ నదిని దాటాడు. మేరుపర్వతం, మేనకల కుమారుడే భద్రుడు (భద్రగిరి). ఈ భద్రుని కోరిక మేరకు భద్రగిరిపై వెలసిన శ్రీరాముడు భద్రాద్రిరాముడు అయ్యాడు.ఈ [[భద్రగిరి]]పై వెలసిన శ్రీరాముని ఆలయమే శ్రీ సీతారామచంద్రస్వామి దేవస్థానం. ముస్లిం మతంలో పుట్టిన కబీర్ దాస్ కు ఈ [[ఆలయం]]తో దగ్గర సంబంధముంది. కబీర్ దాస్ ఒకసారి ఆలయంలోకి ప్రవేశిస్తున్నపుడు అతన్ని నిరాకరించడంతో ఆలయంలోని దివ్య చిత్రాలు అదృశ్యమైయ్యాయని మళ్ళీ అతనిని ఆలయంలోకి ప్రవేశించేందుకు అనుమతి ఇవ్వడంతో దివ్య చిత్రాలు పునర్దర్శనం అయ్యాయని చెబుతుంటారు. ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రసిద్ధి పొందిన ఈ దేవాలయం ప్రపంచ నలుమూలల నుండి వేలాది భక్తులను విశేషంగా ఆకర్షిస్తుంది. పవిత్రమైన [[గోదావరి నది]] ఈ కొండను చుట్టుకొని దక్షిణ దిశ వైపుగా ప్రవహిస్తూ ప్రకృతి అందాలను ఒలకపోస్తూ ఒక ప్రసిద్ధ పుణ్యక్షేత్రంగా భాసిల్లేలా భద్రాచలంకి మరింత తోడ్పాటునందించింది. మేరుపర్వతం, మేనక లకు లభించిన వరం వల్ల పుట్టిన బాలుడే భద్ర పర్వతం. ఈ భద్రుడి (చిన్నకొండ) వలనే ఈ చిన్నకొండను భద్రగిరి అని ఇక్కడ ఏర్పడిన ఊరికి [[భద్రాచలం]] అని పేరు వచ్చింది. [[మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్]] 7 వ [[నిజాం]] ఈ ఆలయానికి సంవత్సరానికి రూ.82,000 విరాళంగా ఇచ్చాడు.<ref>https://archive.siasat.com/news/nizam-hyderabad-mir-osman-ali-khan-was-perfect-secular-ruler-812716/</ref> ==దేవాలయ ప్రత్యేకతలు== * శ్రీరాముని దేవాలయాలలో ఉండే శ్రీరాముని విగ్రహం రెండు చేతులతో మానవుని రూపం పోలి ఉంటుంది. కాని భద్రాచలం దేవాలయంలో ఉండే శ్రీరాముని విగ్రహం నాలుగు చేతులతో శ్రీరామునిలా * కుడి చేతిలో [[బాణం]]ను, ఎడమ చేతిలో [[విల్లు]]ను ధరించి అలాగే [[విష్ణువు]] మాదిరిగా కుడిచేతిలో [[శంఖు]]ను ఎడమచేతిలో [[చక్రం]]ను ధరించి ఉంటుంది. * భద్రుని కోరికమేరకు వైకుంఠం నుండి విచ్చేసిన విష్ణుమూర్తి నాలుగు భుజములతో దర్షనమివ్వటంవల్ల వైకుంఠరామునిగా పిలువబడుతున్నాడు. * ఇతర దేవాలయములలో సీతాదేవి రాముని ప్రక్కన నిల్చుని ఉంటుంది. కాని ఈ దేవాలయములో స్వామి ఎడమ తొడపై ఆసీనవతియై ఉంటుంది. మిగిలిన దేవాలయాలలో ఇరువురకూ రెండు పీఠాలు ఉంటాయి. ఇక్కడ ఒకే పీఠం ఉంటుంది. * అన్ని దేవాలయాలలో [[లక్ష్మణుడు]] రామునికి కుడివైపున ఉంటాడు, కాని ఇక్కడ మాత్రం ఎడమపైపున ఉంటాడు. ==నిత్యపూజలు, ఉత్సవాలు== ===కళ్యాణం=== ఇక్కడ జరిగే ఉత్సవాలలో ముఖ్యమైనది [[శ్రీరామనవమి]] రోజున జరిగే కళ్యాణం. ఇది దేశ వ్యాప్తంగా అత్యంత ప్రసిద్ధి చెందిన ఉత్సవం. ఈ కళ్యాణానికి అనేక లక్షల [[భక్తులు]] హాజరవుతుంటారు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం తరపున ముత్యాల తలంబ్రాలు, పట్టు బట్టలు ఈ దేవాలయమునకు ప్రతి సంవత్సరం పంపడం జరుగుతుంది. ===వైకుంఠఏకాదశి పర్వదినం === వైకుంఠం నుండి విష్ణుమూర్తి నేరుగా వచ్చి భద్రునికి దర్శనమివ్వటంవల్ల [[వైకుంఠఏకాదశి]] పర్వదినం ఉత్తర ద్వారదర్శనం ఈ క్షేత్రంలో చాలా ప్రసిద్ధిచెందింది. ===నిత్యపూజలు=== తమిళనాడులోని [[శ్రీరంగం]] నుండి రామదాసుచే తీసుకురాబదడిన ఆరు వంశాలకు చెందిన శ్రీవైష్ణవ ఆచార్యుల కుటుంబాలు ఇప్పటికి భద్రాచలంలో నిత్యపూజలు నిర్వహిస్తున్నారు. రామానుజులవారిచే శ్రీరంగంలో నిర్ణయించబడిన విదంగానే ఇక్కడి ఆలయంలో కూడా పూజలు నిర్వహిస్తున్నారు. ===పర్ణశాల=== ఇది భద్రాచలంనుండి 35 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. [[సీత|సీతా]][[రామావతారము|రామ]][[లక్ష్మణుడు|లక్ష్మణులు]] తమ వనవాస [[అరణ్యకాండ|వనవాసం]]సమయంలో ఇక్కడ నివసించారని భావిస్తారు. వారి వనవాస సమయంలోని కొన్ని అందమైన దృశ్యాలు ఇక్కడ చిత్ర, శిల్ప రూపాలలో ప్రదర్శింపబడుతున్నాయి. ఉదాహరణకు సీతను ఎత్తుకుపోవడానికి మాయలేడి రూపంలో వచ్చిన మారీచుని బొమ్మ, పర్ణశాలకు సమీప ంలో ఉన్న సీతమ్మ వాగువద్ద సీత ఆరవేసిన చీర గుర్తులనీ, ఆమె పసుపు కుంకుమలు సేకరించిన రంగురాళ్ళనీ కొన్ని చిహ్నాలను చూపిస్తారు. నదికి ఆవలివైపుని [[రావణుడు|రావణుని]] రథపు జాడలని కొన్ని గుర్తులను చూపిస్తారు.రావణుడు సీతను అపహరించిన ప్రదేశం ఇది.సీత వియోగాన్ని పొందిన రామచమంద్రుడు శోక మూర్తిగా కనిపిస్తాడు. భద్రాచలంలో ఉన్న రామచమంద్ర మూర్తి [[ముఖం]]లో ఉండే తేజస్సు పర్ణశాల రామునిలో కనిపించదు.శ్రీరామ నవమి రోజున ఇక్కడ కూడా కల్యాణోత్సవం జరుగుతుంది. ===జటాయుపాక (ఎటపాక)=== ఇది భద్రాచలానికి రెండు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉంది. సీతాపహరణం సమయంలో [[జటాయువు]] రావణుని ఎదుర్కొని, సీతను రక్షించే యత్నంలో తన ప్రాణాలను ఇచ్చిన స్థలంగా దీనిని చెబుతారు. జటాయువుయొక్క ఒక రెక్క ఇక్కడికి 55 కి.మీ. దూరంలో ఉన్న [[వరరామచంద్రపురం మండలం|వి.ఆర్.పురం మండలంలోని]], [[రేకపల్లి|రేఖపల్లి]] గ్రామంలో పడిందట. ===దుమ్ముగూడెం=== ఇక్కడ జరిగిన భీకరయుద్ధంలో [[రామావతారము|రాముడు]] 14,000 రాక్షసులను హతమార్చాడట. ఆ రాక్షసుల బూడిదపై ఈ గ్రామం ఉంది. గనుక దీనిపేరు [[దుమ్ముగూడెం]]. ఇక్కడి రాముడిని ఆత్మారాముడంటారు. ===గుండాల=== ఇవి భద్రాచలానికి 5 కి.మీ. దూరంలో ఉన్న వేడినీటి [[బుగ్గలు]]. ఇక్కడ నదిఒడ్డున ఎక్కడ తవ్వినా వేడినీరు ఊరుతుంది. [[త్రిమూర్తులు|బ్రహ్మ, విష్ణువు, మహేశ్వరుడు]] చలికాలంలో ఇక్కడ స్నానం చేస్తారట. ===శ్రీరామగిరి=== ఇది గోదావరి దిగువన 55 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. ఇక్కడ కొండపైన యోగరాముని మందిరం ఉంది. ===పాపికొండలు=== [[పాపికొండలు]], తూర్పు కనుమలలోని దట్టమైన అడవులతో కూడిన ఒక కొండల శ్రేణి. ఇవి [[ఖమ్మం జిల్లా]], [[పశ్చిమ గోదావరి]], [[తూర్పు గోదావరి]] జిల్లాల నడుమ ఆనుకొని ఉన్నాయి. సుందరమైన గోదావరి నది, కొండలు, ఆహ్లాదకరమైన వాతావరణము. భద్రాచలం నుంచి [[పడవ]]లో ఇక్కడికి వెళ్ళే సౌకర్యం ఉంది. పాపికొండల ప్రాంతంలో సాధారణంగా చెట్లు ఆకులు రాల్చవు. ప్రశాంతమైన, సుందరమైన, రమణీయమైన, ఆహ్లాదకరమైన ప్రదేశము. ఎండాకాలంలో కూడా పాపికొండల ప్రాంతం చల్లగానే ఉంటుంది. పాపికొండల అడవుల్లో వివిధ రకాల జంతువులు, పక్షులు, విష కీటకాలు ఉంటాయి. అలాగే వేలాది రకాల ఔషధ వృక్షాలు, మొక్కలు ఉంటాయి. [[భద్రాచలం|భధ్రాచలం]] వద్ద మునివాటం అను ప్రదేశం దగ్గరలో [[జలపాతం]] ఉంది. ఇక్కడే ఒక శివలింగం సర్పం నీడలో అద్భుతంగా ఉంటుంది. పాపికొండల వద్ద [[గోదావరి]] చాలా తక్కువ వెడల్పులో రెండు కొండల మధ్య ప్రవహిస్తూ ఆ వాతావరణానికి మరింత రమణీయతను తెచ్చి పెడుతుంది. == దేవాలయ పునర్నిర్మాణం == 1960 నాటికి గుడి బాగా శిథిలమైంది. ఆకాలంలో [[కల్లూరి చంద్రమౌళి]] గారు దేవాదాయ ధర్మాదాయ శాఖ మంత్రిగా నియమితులైయ్యారు. వెంటనే గుడి పునఃనిర్మాణానికి నడుం కట్టారు. ఆయన అధ్యక్షులుగా రామాలయ జీర్ణోద్ధరణ సంఘం ఏర్పాటయింది. రాష్ట్రం నలుమూలల తిరిగి లక్షలాది రూపాయల విరాళాలు పోగుచేశారు. నాడు భద్రాచలం మారుమూల అటవీప్రాతం. యాత్రీకులకక్కడ ఏ సౌకర్యాలు లేవు. [[తమిళనాడు|తమిళనాడులోని]] [[రామనాథపురం]] జిల్లాకు చెందిన శిల్పాచార్యులు [[గణపతి స్థపతి|గణపతి స్థపతిని]] ఆహ్వానించారు. ముందుగా కల్యాణమండపం నిర్మించ తలపెట్టారు. సరైన రాయిని తమిళనాడులోని దిండివనంలో గుర్తించారు. [[కొత్తగూడెం (భద్రాద్రి జిల్లా)|కొత్తగూడెం]] వరకు రైళ్ళలో తెచ్చి అక్కడినుండి గోదావరి వరకు లారీలలో తరలించారు. పెద్ద పెద్ద రాతి శిలలను ఇసుకలో నెట్టుకు వచ్చి లాంచీలలో కెక్కించి అతికష్టంతో భద్రాచలం చేర్పించారు. చంద్రమౌళి నగర్లో 500 శిల్పులు 3 లక్షల ఖర్చుతో సకల కళాశోభితమైన కళ్యాణమండపం నిర్మించారు. రామాలయానికి దక్షిణాన ఉన్న రంగనాయకుల గుట్టపై రామదాసు ధ్యానమందిరం నిర్మించారు. శిల్పశోభాయమానమైన గోపురాలు నిర్మించారు. దీనిలో ఆరు అడుగుల పచ్చరాయి [[రామదాసు]] విగ్రహం ప్రతిష్ఠించారు. రామదాసు కీర్తనలు, భక్తి తరతరాలవారికి తెలియచేసే అపురూప నిర్మాణమిది. ప్రధాన ఆలయాన్ని పూర్తిగా నల్లరాతితో సౌందర్య శిల్పాలతో నిర్మించారు. ఈ రాతిని సమీపములోని తాటియాకుల గూడెంలో సేకరించారు. మహామండపాన్ని అష్టలక్ష్ములు, దశావతారాలు, ఆళ్వారుల శిల్పాలతో అలంకరించారు. 32 టన్నుల ఏకశిలతో ఆలయ విమానం ఏర్పాటుచేశారు. ఈ విమానం మూడు అంతస్తులు కలిగి అన్ని దేవతామూర్తుల శిల్పాలతో శోభాయమానమైంది. === అభివృద్ధి === ఆలయాన్ని రూ.100 కోట్లకు మించి ఖర్చుచేసి చరిత్రలో సుప్రసిద్ధ స్థానంగా భద్రాద్రికి ఖ్యాతి అందేలా పటిష్టమైన నిర్మాణాలు చేపట్టాలని నిర్ణయించారు. దాదాపు 30 ఎకరాల విస్తీర్ణంలో దేవాలయాన్ని అభివృద్ధి చేయనున్నారు.<ref name="మన తెలంగాణ ఘన తెలంగాణ">{{cite news |last1=నమస్తే తెలంగాణ |first1=బతుకమ్మ (ఆదివారం సంచిక) |title=మన తెలంగాణ ఘన తెలంగాణ |url=https://www.ntnews.com/sunday/article.aspx?ContentId=480073 |accessdate=15 June 2019 |date=2 June 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190602193746/https://www.ntnews.com/sunday/article.aspx?ContentId=480073 |archivedate=2 June 2019 |work= |url-status=live }}</ref> ==గ్యాలరీ== <gallery widths="200" heights="150" perrow="3"> దస్త్రం:Bhadrachalam temple view.jpg|రామాలయ దృశ్యము దస్త్రం:Bhakta Ramadasu statue in Bhadrachalam.JPG|దేవస్థానం వద్ద రామదాసు విగ్రహం దస్త్రం:Bhadrachalam temple.jpg|భద్రాచలం దేవాలయం దస్త్రం:Bhadrachalam temple entrance.jpg|దేవాలయ ప్రవేశద్వారం దస్త్రం:Bhadrachalam temple gopuram.jpg|దేవాలయ గోపురం దస్త్రం:12BCM11.jpg|ఏప్రిల్ 2011 శ్రీరామనవమినాడు కళ్యాణ మహోత్సవం దస్త్రం:Utsava murti in Badrachalam.jpg|ఉత్సవమూర్తులు దస్త్రం:Painting of Lord Rama on a temple at Bhadrachalam in Khammam District.jpg|వర్ణచిత్రం దస్త్రం:Bhadrachalam Temple.jpg|భద్రాచలం దేవస్థానం </gallery> ==ఇవి కూడా చూడండి== *[[భద్రాచలం]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} ==బయటి లింకులు== *[http://online.eenadu.net/sahithyam/display.asp?url=puranam59.htm భద్రాద్రిలోనే రాముడు శంఖుచక్ర ధనుర్భాణాలతో]{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * https://web.archive.org/web/20120708042224/http://www.bhadrachalarama.org/ * https://web.archive.org/web/20120621222407/http://www.sitaramaswamy.com/ {{తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} {{ఖమ్మం జిల్లాకు చెందిన విషయాలు}} [[వర్గం:ఖమ్మం జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:హిందూ దేవాలయాలు]] [[వర్గం:1674 నిర్మాణాలు]] [[వర్గం:రామాలయాలు]] o9vsqbi27gt50cnyocjl1j1wb1n1oma 0 130653 3627994 3627336 2022-08-21T13:05:36Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = కడలి | image = Kadal poster.jpg | caption = | director = [[మణిరత్నం]] | producer = ఎ. మనోహర్ ప్రసాద్<br />[[మణిరత్నం]] | writer =జయమోహన్ | screenplay = [[మణిరత్నం]]<br>జయమోహన్ | story =జయమోహన్ | starring = [[గౌతమ్ కార్తీక్]]<br/>[[తులసి నాయర్]]<br/>[[అర్జున్ సర్జా|అర్జున్]]<br/>[[m:en:Arvind Swamy|అరవింద స్వామి]]<br/>[[తంబి రామయ్య]]<br/>[[మంచు లక్ష్మి]]<br> [[కలైరాణి]] | music = [[ఎ.ఆర్.రెహమాన్]] | cinematography = [[m:en:Rajiv Menon|రాజీవ్ మీనన్]] | editing = [[ఎ. శ్రీకర్ ప్రసాద్]] | studio = మద్రాస్ టాకీస్ | distributor = జెమిని ఫిలిం సర్క్యూట్<br />తిరుపతి బ్రదర్స్<ref>{{cite web|title=Thirupathi Brothers bag|url=http://www.indiaglitz.com/channels/tamil/article/90339.html|publisher=IndiaGlitz|accessdate=25 జనవరి 2013}}</ref> | released = {{Film date|2013|2|1|ref1=<ref name=release1>{{cite web|url=https://www.facebook.com/photo.php?fbid=324166614364421&set=a.310535115727571.72177.310532092394540&type=1 |title=Kadal - The Film |publisher=Kadal - The Film (Official Page) on ''[[Facebook]]'' |date=23 డిసెంబరు 2012 |accessdate=23 డిసెంబరు 2012}}</ref>}} | runtime = 164 నిమిషాలు<ref name=runtime>{{cite web|url=https://twitter.com/KollyBuzz/status/296201346867142656|title='Kadal' runtime|work=Kollybuzz|accessdate=జనవరి 29, 2013|date=జనవరి 29, 2013}}</ref> | country = భారత్ | language = తెలుగు | budget = {{INRConvert|50|c}}<ref name=bdgt>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/regional/tamil/news-interviews/50-crore-for-Mani-Ratnams-next/articleshow/15492085.cms |title=50 crore for Mani Ratnam’s next? |publisher=Times of India |date=15 ఆగస్టు 2012 |accessdate=15 ఆగస్టు 2012}}</ref> }} '''[[కడలి]] ''' 2013, జనవరి 29 న విడుదలైన [[తెలుగు సినిమా|తెలుగు]] అనువాద చిత్రం. ప్రముఖ నటుడు [[కార్తీక్]] కుమారుడు [[గౌతం]], ప్రముఖ నటి [[రాధ]] కుమార్తె [[తులసి నాయర్]] నాయకా, నాయికలుగా నటించగా, [[మణిరత్నం]] దర్శకత్వం వహించారు. ==నటీనటులు== *[[గౌతమ్ కార్తీక్]] *[[తులసి నాయర్]] *[[అర్జున్ సర్జా|అర్జున్]] *[[అరవింద్ స్వామి]] *[[తంబి రామయ్య]] *[[మంచు లక్ష్మి]] *[[కలైరాణి]] *[[గురు సోమసుందరం]] *[[ఏకా లఖాని]] *[[మునీష్ కాంత్]] ==మూలాలు== <references/> [[వర్గం:2013 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:మణిరత్నం దర్శకత్వం వహించిన చిత్రాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమాలు]] sqgwgl1ohyul5noyo18bp61m64910yu 0 132661 3627978 3627859 2022-08-21T12:36:16Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{సినిమా |name = బిరియాని |year = 2013 |image = Biriyani poster.jpg |starring = [[కార్తిక్ శివకుమార్]]<br>[[హన్సికా మోట్వాని]]<br>[[ప్రేమ్ అమరెన్]]<br> [[రేతిక శ్రీనివాస్]]<br>[[అశ్విన్ కాకుమాను]]<br>[[నితిన్ సత్య]] |story = వెంకట్ ప్రభు |screenplay = |director = వెంకట్ ప్రభు |dialogues = |lyrics = |producer = కె.ఇ.జ్ఞానవేల్‌ రాజా |distributor = స్టూడియో గ్రీన్ |release_date = |runtime = |language = [[తమిళ భాష|తమిళ]] |music = యువన్ శంకర్ రాజా |playback_singer = |choreography = |cinematography = శక్తి శరవణన్ |editing = [[కె.ఎల్. ప్రవీణ్]]<br>ఎన్.బీ. శ్రీకాంత్ |production_company = స్టూడియో గ్రీన్ |awards = |budget = |imdb_id = }} స్టూడియో గ్రీన్ పతాకంపై కె.ఈ. జ్ఞానవేల్ రాజా నిర్మించిన [[బ్లాక్ కామెడీ]] సినిమా '''''బిరియాని'''''.<ref>{{cite web|date=5 December 2013|title=December 'Biryani' for Karthi|url=https://www.deccanchronicle.com/131205/entertainment-tollywood/article/december-biryani-karthi|access-date=5 December 2013|website=[[Deccan Chronicle]]|quote=It’s an action-comedy-thriller. For Karthi, too, it’s completely different from his earlier films, and he’s done a good job with the comic scenes.}}</ref><ref>{{cite web|title=Biriyani (2013) – Venkat Prabhu|url=https://www.allmovie.com/movie/biriyani-v592531|website=[[AllMovie]]}}</ref> [[కార్తిక్ శివకుమార్]], [[హన్సికా మోట్వాని]], [[మాండీ తఖర్]], ప్రేమ్ జీ అమరెన్ ముఖ్యపాత్రలు పోషించిన ఈ సినిమాని వెంకట్ ప్రభు<ref>{{cite web|date=30 May 2012|title=Biriyani Directed by Venkat Prabhu|url=http://movies.sulekha.com/tamil/biriyani/news/biriyani-served-by-karthi-venkat-prabhu.htm|access-date=30 May 2012|publisher=Suleka Movies}}</ref><ref>{{cite web|title=Biriyani Directed by Venkat Prabhu|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-01/news-interviews/31958330_1_telugu-film-tamil-film-industry-karthi|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203052112/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-01/news-interviews/31958330_1_telugu-film-tamil-film-industry-karthi|archive-date=2013-12-03|work=[[The Times of India]]}}</ref> తెరకెక్కించారు. యువన్ శంకర్ రాజా సంగీతాన్ని అందించిన ఈ సినిమా ఆయనకి సంగీతదర్శకుడిగా 100వ సినిమా కావడం విశేషం. శక్తి శరవణన్ ఛాయాగ్రాహకుడిగా పనిచేయగా ప్రవీణ్-శ్రీకాంత్ కూర్పును అందించారు. చెన్నై, హైదరాబాద్, అంబూర్ ప్రాంతాల్లో చిత్రీకరణ జరుపుకున్న ఈ సినిమా 2013 డిసెంబరు 20న తమిళ్, తెలుగు భాషల్లో విడుదలయ్యింది. ==కథ== సుధీర్‌ ([[కార్తీ]]), పరశు (ప్రేమ్‌జీ) చాలా మంచి స్నేహితులు. ఇద్దరూ కలిసి [[రాజమండ్రి]]లో తమ కార్యాలయ కొత్త శాఖ తెరుస్తుంటే వెళతారు. తిరిగి వస్తుండగా ఓ ‘మాయ’లాడి (మాండీ తఖర్) వలలో పడి ఆమెతో పాటు హోటల్‌కి వెళతారు. తప్పతాగి తెల్లారి లేచి చూసేసరికి తాము ఒక కిడ్నాప్‌ కేసులో ఇరుక్కుంటారు. వరదరాజులు ([[నాజర్‌]]) అనే వ్యాపారవేత్తని వీరిద్దరూ కిడ్నాప్‌ చేసినట్టు పోలీసులు ఆరోపిస్తారు. వారి నుంచి తప్పించుకుని పారిపోయిన ఇద్దరికీ తమ కారు డిక్కీలో వరదరాజులు శవం కనిపిస్తుంది. ఈ హత్య కేసు తమ మెడకే చుట్టుకుంటుందని అర్థం చేసుకున్న తర్వాత దానినుంచి బయటపడేందుకు పథకం రచిస్తారు. అసలు వరదరాజులుని ఎవరు చంపుతారు. వీరిపై నింద ఎందుకు నెడతారు? అన్నది మిగిలిన కథ.<ref name="సినిమా రివ్యూ: బిరియాని">{{cite news |last1=Telugu Great Andhra |title=సినిమా రివ్యూ: బిరియాని |url=https://telugu.greatandhra.com/movies/reviews/review-biriyani-49036.html |accessdate=3 November 2021 |work= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211103110506/https://telugu.greatandhra.com/movies/reviews/review-biriyani-49036.html |archivedate=3 November 2021 |language=en |url-status=live }}</ref> ==సంగీతం== {| class="wikitable" style="width:70%;" |- ! పాట !! గానం !! రచన |- | ''బిరియాని'' || తన్వీ షా, భవతారిణి, హర్షిణి || రాకేందు మౌళి |- | ''బే ఆఫ్ బెంగాల్'' || క్రిష్ || [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్]] |- | ''పామ్ పామ్ పామ్'' || రాహుల్ నంబియార్, రమ్య ఎన్.ఎస్.కె. || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''మిసిసిపీ'' || [[కార్తిక్ శివకుమార్]], ప్రేమ్ జీ అమరెన్, ప్రియా హిమేష్ || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''బిరియాని ర్యాప్'' || రాకేందు మౌళి, ప్రియా హిమేష్, వందేమాతరం శ్రీనివాస్ || రాకేందు మౌళి |- | ''అడుగులే ఆ నింగి'' || సత్యన్, సెంధిల్ దాస్, రాకేందు మౌళి, సాకేత్ నాయుడు || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''బే ఆఫ్ బెంగాల్ (రీమిక్స్ 1) '' || క్రిష్, ప్రేమ్ జీ అమరెన్ || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''బే ఆఫ్ బెంగాల్ (రీమిక్స్ 2)'' || ప్రేమ్ జీ అమరెన్ || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2013 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:తమిళ అనువాద చిత్రాలు]] 2czspymd0nqanan2y2d7idj7bh6jz8m 3628048 3627978 2022-08-21T14:04:51Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{సినిమా |name = బిరియాని |year = 2013 |image = Biriyani poster.jpg |starring = [[కార్తిక్ శివకుమార్]]<br>[[హన్సికా మోట్వాని]]<br>[[ప్రేమ్ అమరెన్]] |story = వెంకట్ ప్రభు |screenplay = |director = వెంకట్ ప్రభు |dialogues = |lyrics = |producer = కె.ఇ.జ్ఞానవేల్‌ రాజా |distributor = స్టూడియో గ్రీన్ |release_date = |runtime = |language = [[తమిళ భాష|తమిళ]] |music = యువన్ శంకర్ రాజా |playback_singer = |choreography = |cinematography = శక్తి శరవణన్ |editing = [[కె.ఎల్. ప్రవీణ్]]<br>ఎన్.బీ. శ్రీకాంత్ |production_company = స్టూడియో గ్రీన్ |awards = |budget = |imdb_id = }} స్టూడియో గ్రీన్ పతాకంపై కె.ఈ. జ్ఞానవేల్ రాజా నిర్మించిన [[బ్లాక్ కామెడీ]] సినిమా '''''బిరియాని'''''.<ref>{{cite web|date=5 December 2013|title=December 'Biryani' for Karthi|url=https://www.deccanchronicle.com/131205/entertainment-tollywood/article/december-biryani-karthi|access-date=5 December 2013|website=[[Deccan Chronicle]]|quote=It’s an action-comedy-thriller. For Karthi, too, it’s completely different from his earlier films, and he’s done a good job with the comic scenes.}}</ref><ref>{{cite web|title=Biriyani (2013) – Venkat Prabhu|url=https://www.allmovie.com/movie/biriyani-v592531|website=[[AllMovie]]}}</ref> [[కార్తిక్ శివకుమార్]], [[హన్సికా మోట్వాని]], [[మాండీ తఖర్]], ప్రేమ్ జీ అమరెన్ ముఖ్యపాత్రలు పోషించిన ఈ సినిమాని వెంకట్ ప్రభు<ref>{{cite web|date=30 May 2012|title=Biriyani Directed by Venkat Prabhu|url=http://movies.sulekha.com/tamil/biriyani/news/biriyani-served-by-karthi-venkat-prabhu.htm|access-date=30 May 2012|publisher=Suleka Movies}}</ref><ref>{{cite web|title=Biriyani Directed by Venkat Prabhu|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-01/news-interviews/31958330_1_telugu-film-tamil-film-industry-karthi|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20131203052112/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2012-06-01/news-interviews/31958330_1_telugu-film-tamil-film-industry-karthi|archive-date=2013-12-03|work=[[The Times of India]]}}</ref> తెరకెక్కించారు. యువన్ శంకర్ రాజా సంగీతాన్ని అందించిన ఈ సినిమా ఆయనకి సంగీతదర్శకుడిగా 100వ సినిమా కావడం విశేషం. శక్తి శరవణన్ ఛాయాగ్రాహకుడిగా పనిచేయగా ప్రవీణ్-శ్రీకాంత్ కూర్పును అందించారు. చెన్నై, హైదరాబాద్, అంబూర్ ప్రాంతాల్లో చిత్రీకరణ జరుపుకున్న ఈ సినిమా 2013 డిసెంబరు 20న తమిళ్, తెలుగు భాషల్లో విడుదలయ్యింది. ==కథ== సుధీర్‌ ([[కార్తీ]]), పరశు (ప్రేమ్‌జీ) చాలా మంచి స్నేహితులు. ఇద్దరూ కలిసి [[రాజమండ్రి]]లో తమ కార్యాలయ కొత్త శాఖ తెరుస్తుంటే వెళతారు. తిరిగి వస్తుండగా ఓ ‘మాయ’లాడి (మాండీ తఖర్) వలలో పడి ఆమెతో పాటు హోటల్‌కి వెళతారు. తప్పతాగి తెల్లారి లేచి చూసేసరికి తాము ఒక కిడ్నాప్‌ కేసులో ఇరుక్కుంటారు. వరదరాజులు ([[నాజర్‌]]) అనే వ్యాపారవేత్తని వీరిద్దరూ కిడ్నాప్‌ చేసినట్టు పోలీసులు ఆరోపిస్తారు. వారి నుంచి తప్పించుకుని పారిపోయిన ఇద్దరికీ తమ కారు డిక్కీలో వరదరాజులు శవం కనిపిస్తుంది. ఈ హత్య కేసు తమ మెడకే చుట్టుకుంటుందని అర్థం చేసుకున్న తర్వాత దానినుంచి బయటపడేందుకు పథకం రచిస్తారు. అసలు వరదరాజులుని ఎవరు చంపుతారు. వీరిపై నింద ఎందుకు నెడతారు? అన్నది మిగిలిన కథ.<ref name="సినిమా రివ్యూ: బిరియాని">{{cite news |last1=Telugu Great Andhra |title=సినిమా రివ్యూ: బిరియాని |url=https://telugu.greatandhra.com/movies/reviews/review-biriyani-49036.html |accessdate=3 November 2021 |work= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211103110506/https://telugu.greatandhra.com/movies/reviews/review-biriyani-49036.html |archivedate=3 November 2021 |language=en |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు == *[[కార్తిక్ శివకుమార్]] *[[హన్సికా మోట్వాని]] *[[ప్రేమ్ అమరెన్]] *[[రేతిక శ్రీనివాస్]] *[[అశ్విన్ కాకుమాను]] *[[నితిన్ సత్య]] *[[విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్]] ==సంగీతం== {| class="wikitable" style="width:70%;" |- ! పాట !! గానం !! రచన |- | ''బిరియాని'' || తన్వీ షా, భవతారిణి, హర్షిణి || రాకేందు మౌళి |- | ''బే ఆఫ్ బెంగాల్'' || క్రిష్ || [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్]] |- | ''పామ్ పామ్ పామ్'' || రాహుల్ నంబియార్, రమ్య ఎన్.ఎస్.కె. || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''మిసిసిపీ'' || [[కార్తిక్ శివకుమార్]], ప్రేమ్ జీ అమరెన్, ప్రియా హిమేష్ || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''బిరియాని ర్యాప్'' || రాకేందు మౌళి, ప్రియా హిమేష్, వందేమాతరం శ్రీనివాస్ || రాకేందు మౌళి |- | ''అడుగులే ఆ నింగి'' || సత్యన్, సెంధిల్ దాస్, రాకేందు మౌళి, సాకేత్ నాయుడు || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''బే ఆఫ్ బెంగాల్ (రీమిక్స్ 1) '' || క్రిష్, ప్రేమ్ జీ అమరెన్ || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |- | ''బే ఆఫ్ బెంగాల్ (రీమిక్స్ 2)'' || ప్రేమ్ జీ అమరెన్ || వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్ |} == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2013 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:తమిళ అనువాద చిత్రాలు]] ocll1wulk2zq9j1i7qooutq69hgke7v 0 138308 3628081 3318249 2022-08-21T14:41:17Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{Infobox Indian politician | name = హరీంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ | image =Harindranadh chatopadyay.jpg | caption = | birth_date = ఏప్రిల్ 2, 1898 | birth_place = [[హైదరాబాదు]], [[భారతదేశం]] | residence = | death_date = జూన్ 23, 1990 | death_place = [[ముంబై]], [[భారతదేశం]] | constituency = [[విజయవాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|విజయవాడ నియోజకవర్గం]] | office = [[పార్లమెంటు సభ్యుడు|ఎం.పీ]] | term_start = 1952 | term_end = 1957 | predecessor = ''none'' | successor = [[కొమర్రాజు అచ్చమాంబ]] | party = | religion = హిందూ మతం | spouse = [[కమలాదేవి ఛటోపాధ్యాయ]] | children = ఒక కుమారుడు | website = | footnotes = | date = | year = | source = }} {{Quote_box| width=24%|align=right|quote= హరీన్‌ బెంగాలీయుడే అయితేనేం ఆంధ్రులకు మాత్రం ఆప్తులు. అందుకు నిదర్శనం- 1952లో కమ్యూనిస్టుల మద్ధతుతో విజయవాడ నుండి పార్లమెంటుకు ఎంపిక కావడమే. హరీన్‌ 1940లో 'సునీతా ఆర్ట్‌ సెంటర్‌' అనే ఒక ప్రదర్శనాబృందాన్ని ఏర్పరిచారు. ఆ ప్రదర్శనలో పలు అభ్యుదయ గీతాలను వ్రాసి పాడేవారాయన. ''షురూ హువాహై జంగ్‌ హమారా'' అనే పాటను బ్రిటీష్‌ ప్రభుత్వం నిషేధించింది. ఇంకా ఆ పాట రాసి పాడినందుకు ఆయనను జైలులో పెట్టింది.}} '''హరీంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ''' [[బంగ్లా భాష|బెంగాళీ]] [[ఆంగ్ల భాష|ఆంగ్ల]] కవి, హిందీ సినిమా నటుడు, [[సరోజినీ నాయుడు|సరోజినీ నాయుడి]] సోదరుడు, లోక్ సభ సభ్యుడు. [[రవీంద్రనాథ్ టాగూర్]] ఈయన్ను తన సారస్వత వారసునిగా భావించాడు.ఆయన గొప్ప కవి మాత్రమే కాదు. గాయకుడుగా, [[నటుడు]]గా, వక్తగా, హార్మోనిస్టుగా, నాటకరచయితగా ఇలా ఒకటేమిటి సృజనాత్మక కలలన్నింటిలోనూ తనదైన ముద్రతో గొప్పవాడుగా వెలుగొందిన బహుముఖ ప్రతిభాశాలిగా స్వదేశంలోనే గాక విదేశాల్లో సైతం యశస్సు పొందాడు ==జీవిత విశేషాలు== '''హరీంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ''' అఘోరనాథ్‌, వరద సుందరీదేవి దంపతులకు [[1898]], [[ఏప్రిల్ 2]] న హైదరాబాద్‌లో జన్మించారు. ఆయన బాల్యం నుండి తమ ఇంట్లో వుండే సాహితీ సాంకృతిక వాతావరణంలో పెరిగారు. "అందూ సంస్కృతీ, విజ్ఞాన్‌ ప్రదర్శనశాల. ఆ ఇంటికి అందరూ అతిథులే'' అని హరీన్‌ [[హైదరాబాదు]]లోని తమ ఇంటిని గురించి ''నేనూ-నాజీవితమూ'' అనే స్వీయచరిత్ర గ్రంథంలో వ్రాసుకున్నారు. ఆయన హైదరాబాదులోని సెయింట్‌ జార్జి గ్రామర్‌ స్కూల్‌లో ప్రాథమిక విద్యను అభ్యసించారు.హరీన్‌ది [[ఇంద్రధనుస్సు]]లాంటి వ్యక్తిత్వం. అతను ప్రపంచంలో ఈజీటెర్మ్స్‌ తో మెలిగేవాడు. అతని ఇల్లు, వేషం, వస్త్రధారణ ఒక పేదకవిలా అగుపించేవారు. బెజవాడలో సెవెల్లీరోజ్‌ టెయిలర్స్‌ సూట్‌ వేసుకొని రిఫ్రిష్‌మెంట్‌ రూమ్‌లో ఈజీ చెయిర్‌లో పడుకొని హెవెన్నా సిగార్‌ కాల్చుతూ ఇంగ్లీషు మానర్డ్‌ ప్రౌనాన్సియేషన్‌తో కనబడేవారు. పరిచయమైన కొత్తవారితో కొద్దిసేపటిలోనే 'మన హరీన్‌' అనేంత ఆప్తుడైపోయేవారాయన. ఆయనకు [[డబ్బు]]లు దాచుకోవడమంటే ఏమిటో తెలిసేది కాదు. ఆయనలో 'ఇదినాది' అనే భావన వుండేది కాదు. ఊరూరా తిరుగుతూ నాటకాలు వేస్తూ పోగుచేసుకున్న డబ్బును అక్కడే ఖర్చుపెట్టుకుంటూ తిరిగిన సందర్భాలెన్నో.'' ==స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో == స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో నిర్బంధం వున్న ఆ రోజుల్లో అతను బొంబాయిలో ఒక నాయకుడిగా వుండి జైలుకెళ్ళాడు. ==కవి,రచయితగా== కవిగా ఆయన [[ఆంగ్ల భాష|ఆంగ్లం]]లో, [[హిందీ భాష|హిందీ]]లో వ్రాసిన [[పాట]]లెన్నో వున్నాయి. ''సూర్య అస్త్‌ హోగయా-గగన్‌ మస్త్‌ హోగయా'' అనే పాట పద్దెనిమిది భాషల్లోకి అనువాదమైందంటే ఆయన కవితా పాండిత్యాన్ని అంచనా వేయవచ్చు. ఇంకా 'తరుణ అరుణసే రంజిత ధరణి సభ్‌లోచన్‌ హైలాల్‌ భయ్యా, ''రాగజగత్‌ కా ఝూఠా రేబారు-తాళ్‌ జగత్‌ కా టూటా'' అనే గేయాలు బహుళ జనాదరణకు పాత్రమయ్యాయి. 1941లో బందరులో వున్నప్పుడు ఆయన రచించి అభినయించిన 'కర్డ్‌ సెల్లర్‌' అనే వ్యంగ్య విమర్శనాత్మక రచన ఆయన ప్రోగ్రాంలో పెద్ద హైలైట్. హరీన్‌ వామపక్ష భావాలను అభిమానించి ఆచరించాడు. ఆంధ్రదేశంలో అభ్యుదయ రచయితల సంఘంతో హరీన్‌కు అత్యంత సాన్నిహిత్యం వుండేది. ఆయనకు విశ్వనాథ, కృష్ణశాస్త్రి, అబ్బూరి, శ్రీశ్రీ వంటి కవులతో స్నేహం కుదిరింది. ''హరీన్‌ చటో, గిరాం మూర్తి ఇటీవల మా ఇన్సిఫిరేషన్" అని [[శ్రీశ్రీ]] గారు ప్రశంసించారు. తెలంగాణా సాయుధపోరాటానికి స్ఫూర్తినిస్తూ సుదీర్ఘ కవితను రాశారాయన. అలాగే ఆంధ్రలో కమ్యూనిస్టులపై జరిగిన పోలీసు దౌర్జన్యానికి వ్యతిరేకంగా స్పందించారు. యలమర్రు-కాటూరుల్లో పోలీసులు గాంధీజీ విగ్రహం చుట్టూ ప్రజలను బట్టలు విప్పి ప్రదర్శించినప్పుడు హరీంద్రనాథ్‌ ఆగ్రహావేశాలతో గొంతెత్తి ఖండిస్తూనే ఆ రెండు గ్రామాలనూ తన రెండు చేతులా పొదుపుకున్నాడు. ఆయన కవితకు ఆరుద్ర అనువాదమిలా వుంది: <poem> అచ్చంపేటా నీవొక/ అసామాన్య కుగ్రాం తెలంగాణా పల్లెలన్నీ/ మిళితమాయే నీలోనే నీ గ్రామపు సంగ్రామం/ నిజముగా ఏకాకిగాదు కొరియాలో మలాయాలో/ కొరకరాని వియత్నామున బర్మా, ఇండోనేషియా/ పల్లెలు నీ చెల్లెళ్ళు </poem> ఈ నేపథ్యంలో 'ఫీస్ట్‌ ఆఫ్‌ ట్రూత్‌', 'ది మ్యూజిక్‌ ట్రీ', 'పెర్‌ప్యూమ్‌ ఆఫ్‌ ఎర్త్‌', 'అవుటాఫ్‌ ది డీప్‌', 'ది విజార్డ్‌', 'మాస్క్‌ ది డిలైన్‌', 'క్రాస్‌రోడ్స్‌', 'నాగాలాండ్‌ కర్డ్‌ సెల్లర్‌' వంటి పుస్తకాలు రచించారాయన. ==సునీతా ఆర్ట్‌ సెంటర్== హరీన్‌ 1940లో 'సునీతా ఆర్ట్‌ సెంటర్‌' అనే ఒక ప్రదర్శనాబృందాన్ని ఏర్పరిచారు. ఆ ప్రదర్శనలో పలు అభ్యుదయ గీతాలను వ్రాసి పాడేవారాయన. ''షురూ హువాహై జంగ్‌ హమారా'' అనే పాటను బ్రిటీష్‌ ప్రభుత్వం నిషేధించింది. ఇంకా ఆ పాట రాసి పాడినందుకు ఆయనను జైలులో పెట్టింది. ==సినిమా కళాకారునిగా== [[దస్త్రం:Abu Hasan Drama.jpg|right|thumb|250px|అబూ హసన్ నాటకంలో [[కమలాదేవి ఛటోపాధ్యాయ]]తో పాటుగా నటిస్తున్న హరీంద్రనాథ్ ]] హరీన్‌ చటో రంగస్థల నటుడుగానే గాక 'మొహబూబా', 'పెంచ్‌ బీబీ ఔర్‌ గులాం', '[[ఆశీర్వాద్]]', '[[సోనార్ కెల్లా]]' వంటి సినిమాల్లో నటించారు. కొన్ని సినిమాలకు పాటలందించారు. 'ఆడోస్‌-పడోస్‌' టి.వి. సీరియల్‌లో నటించాడు. ఫిలిం డివిజన్‌ ఆయనపై ఒక డాక్యుమెంటరీని తీసింది కూడా. ==పార్లమెంట్ సభ్యునిగా== హరీంద్రనాథ్ 1951లో [[విజయవాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|విజయవాడ నియోజకవర్గం]] నుండి స్వతంత్ర అభ్యర్థిగా పోటీచేసి లోక్‌సభకు ఎన్నికయ్యాడు. ఈయనకు వామపక్ష రాజకీయ పార్టీలు మద్దతునిచ్చాయి. ఈయన సమీప ప్రత్యర్థి అయిన [[రాజ్యం సిన్హా]] పై 74,924 ఓట్ల ఆధిక్యతతో గెలుపొందాడు.<ref name="h1">{{cite news|url=http://www.hindu.com/2009/04/01/stories/2009040159911400.htm|title=When Andhra was a Left bastion|last=Ramana Rao|first=G.V.|date=April 1, 2009|publisher=[[The Hindu]]|accessdate=16 January 2010|work=|archive-date=3 ఏప్రిల్ 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090403090153/http://www.hindu.com/2009/04/01/stories/2009040159911400.htm|url-status=dead}}</ref> ==సత్కారాలు== భారత ప్రభుత్వం ఆయనను 'పద్మభూషణ్‌'తో గౌరవించింది. 1952లో గుంటూరు హిందూ కాలేజీలో, 1981లో రవీంధ్రభారతిలో ఘనంగా సన్మానించారు. అన్నింటినీమించి అందరికీ ఆత్మీయుడుగా జీవించిన హరీన్‌ [[1990]] [[జూన్‌ 23]] న బొంబాయిలోని హిందూజా ఆస్పత్రిలో ఆఖరి శ్వాస విడిచారు. బెంగాలీయుడిగా పుట్టి ఆంధ్రుల హృదయాల్లో ఆప్తుడుగా నిలిచిపోయిన బహుముఖ ప్రతిభాశాలి హరీంద్రనాథ్‌ చటోపాధ్యాయ. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==యితర లింకులు== * [http://www.prajasakti.com/soundofsilence/article-119414 ప్రజాశక్తి లో ఆర్టికల్]{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{Authority control}} [[వర్గం:1వ లోక్‌సభ సభ్యులు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:1898 జననాలు]] [[వర్గం:1990 మరణాలు]] [[వర్గం:ఆంగ్ల కవులు]] [[వర్గం:పద్మభూషణ పురస్కారం పొందిన తెలంగాణ వ్యక్తులు]] [[వర్గం:హైదరాబాదు వ్యక్తులు]] 7tjswgalb2svmwdcb3ajmp3l4u5vm6r 1 156101 3628230 2483542 2022-08-22T07:52:44Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం]] పేజీని [[చర్చ:శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] కు తరలించారు: 'ము' అనుస్వారం సమస్య wikitext text/x-wiki {{వికీప్రాజెక్టు తెలంగాణ|తరగతి=ఆరంభ|ముఖ్యం=చాలా}} == లింకు == * [http://bhadrachalaramadasu.com/2018/07/07/jagadguru-sri-sri-sri-vidhushekhara-bharati-swamiji-in-bhadrachalam/ భద్రాచల దేవస్థానం సమాచారం] f8g2sw34jywnxzyoiq8x4cvg0pbdz93 10 156266 3628219 3145083 2022-08-22T07:25:31Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు |title = [[తెలంగాణ]]లోని ప్రముఖ దేవాలయాలు |titlestyle = background:#fcb655; |groupstyle = background:#f9d995; |liststyle = padding:0.25em 0; line-height:1.4em; <!--otherwise lists can appear to form continuous whole--> background:#fffbe5; |group1 = |list1 = [[జ్ఞాన సరస్వతి దేవాలయం, బాసర]] * [[శ్రీ రాజరాజేశ్వరస్వామి ఆలయం (వేములవాడ)‎]] * [[కొండగట్టు|కొండగట్టు ఆంజనేయస్వామి ఆలయం]] * [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం]] * [[యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం|యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం, యాదగిరిగుట్ట ]] * [[ఆలంపూర్|ఆలంపూర్ జోగుళాంబ ఆలయం]] * [[ఉమామహేశ్వరం (మహబూబ్ నగర్)|ఉమామహేశ్వరం]] * [[మన్యంకొండ|మన్యంకొండ వెంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం]] * [[కురుమూర్తి|కురుమూర్తి వెంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం]] * [[చిలుకూరు బాలాజీ దేవాలయం]] * [[శ్రీ అనంత పద్మనాభ స్వామి దేవాలయం (అనంతగిరి)]] * [[భావిగి భద్రేశ్వరస్వామి దేవాలయము, తాండూరు]] * [[కీసరగుట్ట|రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం, కీసర]] * [[బిర్లా మందిరం, హైదరాబాదు]] * [[కురవి వీరభద్రస్వామి దేవాలయము|శ్రీ వీరభద్రస్వామి దేవాలయం, కురవి, మహబూబాబాదు జిల్లా]] * [[శ్రీ లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం,ధర్మపురి, జగిత్యాల జిల్లా]] * [[అక్కపెల్లి రాజరాజేశ్వరస్వామి దేవాలయం]]* [[కొత్తకొండ వీరభద్రస్వామి ఆలయం|శ్రీ వీరభద్రస్వామి దేవాలయం, కొత్తకొండ, వరంగల్ పట్టణ జిల్లా]] * [[ఐనవోలు మల్లన్న స్వామి దేవాలయం]] * [[శ్రీ రంగనాథస్వామి దేవాలయం, నానక్‌రాంగూడ, తెలంగాణ|శ్రీ రంగనాథస్వామి దేవాలయం (నానక్‌రాంగూడ)]] * [[వర్గల్ సరస్వతి దేవాలయం]] * [[త్రిలింగరామేశ్వర దేవాలయం, తాండూరు]] * [[వెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం, జమలాపురం]] * [[వెల్చల్ లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]] * [[రంగనాథస్వామి దేవాలయం, జియాగూడ]] * [[సీతారామ దేవాలయం (గంభీరావుపేట్)]] * [[పచ్చల సోమేశ్వర దేవాలయం, పానగల్లు]] * [[శ్రీ రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం, మోత్కూర్]] * [[జాంసింగ్‌ వేంకటేశ్వర దేవాలయం]] * [[మత్స్యగిరి లక్ష్మీనర్సింహ్మాస్వామి దేవాలయం|మత్స్యగిరి లక్ష్మీనర్సింహ్మాస్వామి దేవాలయం, వేములకొండ]] * [[బుగ్గరామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం,ముశిపట్ల]] * [[నాయినిపాక సర్వతోభద్ర దేవాలయం]] * [[మైసిగండి మైసమ్మ దేవాలయం]] * [[జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం]]}}<noinclude>[[వర్గం:తెలంగాణకు సంబంధించిన మూసలు]]</noinclude><includeonly>[[వర్గం:హిందూ దేవాలయాలు]][[వర్గం:తెలంగాణ దేవాలయాలు]]</includeonly> pzz8k6pyup851apnht2fewtgbyseswu 3628233 3628219 2022-08-22T07:53:41Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Navbox |name = తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు |title = [[తెలంగాణ]] లోని ప్రముఖ దేవాలయాలు |titlestyle = background:#fcb655; |groupstyle = background:#f9d995; |liststyle = padding:0.25em 0; line-height:1.4em; <!--otherwise lists can appear to form continuous whole--> background:#fffbe5; |group1 = |list1 = [[జ్ఞాన సరస్వతి దేవాలయం, బాసర]] * [[శ్రీ రాజరాజేశ్వరస్వామి ఆలయం (వేములవాడ)‎]] * [[కొండగట్టు|కొండగట్టు ఆంజనేయస్వామి ఆలయం]] * [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] * [[యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం|యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం, యాదగిరిగుట్ట ]] * [[ఆలంపూర్|ఆలంపూర్ జోగుళాంబ ఆలయం]] * [[ఉమామహేశ్వరం (మహబూబ్ నగర్)|ఉమామహేశ్వరం]] * [[మన్యంకొండ|మన్యంకొండ వెంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం]] * [[కురుమూర్తి|కురుమూర్తి వెంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం]] * [[చిలుకూరు బాలాజీ దేవాలయం]] * [[శ్రీ అనంత పద్మనాభ స్వామి దేవాలయం (అనంతగిరి)]] * [[భావిగి భద్రేశ్వరస్వామి దేవాలయము, తాండూరు]] * [[కీసరగుట్ట|రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం, కీసర]] * [[బిర్లా మందిరం, హైదరాబాదు]] * [[కురవి వీరభద్రస్వామి దేవాలయము|శ్రీ వీరభద్రస్వామి దేవాలయం, కురవి, మహబూబాబాదు జిల్లా]] * [[శ్రీ లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం (ధర్మపురి, జగిత్యాల జిల్లా)]] * [[అక్కపెల్లి రాజరాజేశ్వరస్వామి దేవాలయం]]* [[కొత్తకొండ వీరభద్రస్వామి ఆలయం|శ్రీ వీరభద్రస్వామి దేవాలయం, కొత్తకొండ, వరంగల్ పట్టణ జిల్లా]] * [[ఐనవోలు మల్లన్న స్వామి దేవాలయం]] * [[శ్రీ రంగనాథస్వామి దేవాలయం, నానక్‌రాంగూడ, తెలంగాణ|శ్రీ రంగనాథస్వామి దేవాలయం (నానక్‌రాంగూడ)]] * [[వర్గల్ సరస్వతి దేవాలయం]] * [[త్రిలింగరామేశ్వర దేవాలయం, తాండూరు]] * [[వెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం, జమలాపురం]] * [[వెల్చల్ లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]] * [[రంగనాథస్వామి దేవాలయం, జియాగూడ]] * [[సీతారామ దేవాలయం (గంభీరావుపేట్)]] * [[పచ్చల సోమేశ్వర దేవాలయం, పానగల్లు]] * [[శ్రీ రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం, మోత్కూర్]] * [[జాంసింగ్‌ వేంకటేశ్వర దేవాలయం]] * [[మత్స్యగిరి లక్ష్మీనర్సింహ్మాస్వామి దేవాలయం|మత్స్యగిరి లక్ష్మీనర్సింహ్మాస్వామి దేవాలయం, వేములకొండ]] * [[బుగ్గరామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం,ముశిపట్ల]] * [[నాయినిపాక సర్వతోభద్ర దేవాలయం]] * [[మైసిగండి మైసమ్మ దేవాలయం]] * [[జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం]]}}<noinclude>[[వర్గం:తెలంగాణకు సంబంధించిన మూసలు]]</noinclude><includeonly>[[వర్గం:హిందూ దేవాలయాలు]][[వర్గం:తెలంగాణ దేవాలయాలు]]</includeonly> rajqibcktgo93avpn0alouwia6lsdld 0 163167 3628099 3558976 2022-08-21T14:42:23Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: జూన్ 2 2014 → 2014 జూన్ 2, 18 జూన్ 1991 → 1991 జూన్ 18 (3), నిష wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె వ్యక్తి | name = డాక్టర్ కూరెళ్ల విఠలాచార్య | residence = [[ఎల్లంకి]] గ్రామం, [[రామన్నపేట]] మండలం, [[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా]] , [[తెలంగాణ]] 508113 | other_names = | image = Vitalacharya sir.jpg | imagesize = 250px | caption =డాక్టర్ కూరెళ్ళ విఠలాచార్య | birth_name = | birth_date = [[జూలై 9]], [[1938]] | birth_place = [[నీర్నేముల]] గ్రామం, [[రామన్నపేట]] మండలం, [[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా]], తెలంగాణ | native_place = | death_date = | death_place = | death_cause = | known = | occupation = తెలుగు రచయిత, విశ్రాంత ఉపన్యాసకులు, సామాజిక వేత్త | title = అభినవ పోతన, మధురకవి, సుధీతిలకం, సాహిత్యబ్రహ్మ, ఆచార్య, ఎల్లంకి వేమన్న, నల్లగొండ కాళోజీ, అక్షర కళా సమ్రాట్, కవితాశ్రీ | salary = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = హిందూ | spouse = యమున | partner = | children = నర్మద, తపతి, సరస్వతి | father = వేంకటరాజయ్య | mother = కూరెళ్ళ లక్ష్మమ్మ | signature = Sign of kurella.JPG | website = | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''డాక్టర్ కూరెళ్ల విఠలాచార్య,''' తెలుగు రచయిత, విశ్రాంత ఉపన్యాసకులు, సామాజిక వేత్త, గ్రంథాలయ స్థాపకుడు. సాహిత్యమే ఊపిరిగా ఐదు దశాబ్దాలుగా రచనలు సాగిస్తున్నాడు.<ref name="ఇల్లే గ్రంథాలయం మనసే మమతాలయ!">{{cite news |last1=నమస్తే తెలంగాణ |first1=బతుకమ్మ (ఆదివారం సంచిక) |title=ఇల్లే గ్రంథాలయం మనసే మమతాలయ! |url=https://www.ntnews.com/amp/Sunday/article.aspx?contentid=479469 |accessdate=23 July 2019 |publisher=పసుపులేటి వెంకటేశ్వరరావు |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723083539/https://www.ntnews.com/amp/Sunday/article.aspx?contentid=479469 |archivedate=23 July 2019 |work= |url-status=live }}</ref> కవిగా 22 పుస్తకాలను వెలువరించిన విఠలాచార్య, పదవీ విరమణ అనంతరం తన స్వగ్రామంలోని తన గృహంలో సుమారు రెండు లక్షల గ్రంథాలతో గ్రంథాలయం ఏర్పాటు చేశాడు.<ref name="కూరెళ్ల విఠాలాచార్య, కళాకృష్ణకు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం విశిష్ట పురస్కారాలు" /> [[భారతదేశ ప్రధానమంత్రి|ప్రధానమంత్రి]] [[నరేంద్ర మోదీ|మోడీ]] 2021, డిసెంబరు 26 ఆదివారం రోజున రేడియో కార్యక్రమం ‘మన్‌ కీ బాత్‌’లో కూరెల్ల విఠలాచార్య గురించి ప్రస్తావిస్తూ ‘‘కలలను నిజం చేసుకోవాడానికి వయసు అడ్డుకాదని, ఈ విషయంలో తెలంగాణకు చెందిన 84 ఏళ్ల డాక్టర్ కూరెల్ల విఠలాచార్య మనందరికీ  ఆదర్శం. ఆయనకు చిన్నతనం నుంచి ఒక పెద్ద లైబ్రరీని ఏర్పాటు చేయాలనే కోరిక ఉండేది. చదువుకుని లెక్చరర్‌‌గా ఉద్యోగం చేసిన విఠలాచార్య.. పుస్తకాలను కలెక్ట్ చేస్తూ వచ్చి ఈ రిటైర్మెంట్‌ తర్వాత లైబ్రరీని ఏర్పాటు చేశారు. పట్టుదల ఉంటే ఏదైనా సాధించొచ్చని, వయసుతో సంబంధం లేదని ఆయన నిరూపించారు” అని ప్రశంసించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/news-ngts-national-19211227030611|title=శెభాష్‌ విఠలాచార్య..!|website=andhrajyothy|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227040632/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/news-ngts-national-19211227030611|archive-date=2021-12-27|access-date=2021-12-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/telangana-pm-narendra-modi-pat-telugu-writer-library-1422843|title=మోదీ నోట.. కూరెళ్ల మాట|date=2021-12-27|website=Sakshi|language=te|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211227040809/https://www.sakshi.com/telugu-news/telangana/telangana-pm-narendra-modi-pat-telugu-writer-library-1422843|archive-date=2021-12-27|access-date=2021-12-27}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.v6velugu.com/dr-kurella-vittalacharya-telanganas-84-year-old-marvellous-mr-words-pm-modi-at-mann-ki-baat-says-age-doesnt-matter-to-fulfill-dreams-|title=మన్‌ కీ బాత్‌లో తెలంగాణ వక్తిని పొగిడిన మోడీ|last=Velugu|first=V6|date=2021-12-26|website=V6 Velugu|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211226093149/https://www.v6velugu.com/dr-kurella-vittalacharya-telanganas-84-year-old-marvellous-mr-words-pm-modi-at-mann-ki-baat-says-age-doesnt-matter-to-fulfill-dreams-|archive-date=2021-12-26|access-date=2021-12-27}}</ref> == జననం - విద్యాభ్యాసం == [[దస్త్రం:పేర్వారం జగన్నాదం.jpg|thumb|పేర్వారం జగన్నాధం గారిచే సన్మానం|alt=]] ఆబాల్యకవియైన డాక్టర్ కూరెళ్ళ విఠలాచార్య 1938 జూలై 9న [[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా]], [[రామన్నపేట]] మండలంలోని అతని మాతామహుల గ్రామమైన [[నీర్నేముల]]లో కూరెళ్ల వెంకటరాజయ్య - లక్ష్మమ్మ దంపతులకు జన్మించాడు. ఆ కాలంలో ఇతని తండ్రి కూరెళ్ల వేంకటరాజయ్య గొప్ప స్వర్ణకారుడని ప్రతీతి. అంతేకాకుండా మంచి [[చిత్రకారుడు]] కూడా.అతను చేసిన అపురూపమైన చక్కని చొక్కపు [[ఆభరణాలు]] ఊళ్ళో వాళ్ళు విఠలాచార్యులకు చూపించి పొంగి పోతుంటారు. అయితే దురదృష్టవశాత్తూ తండ్రి వెంకటరాజయ్య అనారోగ్యానికి గురైనాడు.వెంకటరాజయ్య అన్నదమ్ములు అతని ఆరోగ్యాన్ని గురించి పట్టించుకోలేదు. [[శివుడు]] మీది భారంతో [[జైకేసారం]] అనే ఊరి చివరి [[శివాలయం]]లో విడిదికి వెళ్ళాడు. రోగం ముదిరి ఇతని తండ్రి వెంకటరాజయ్య1938లో మరణించారు. అప్పటికీ కష్టజాతకుడైన కవి విఠలాచార్య వయస్సు 5 నెలలు మాత్రమే. బాల్య వివాహాలు జరిగే ఆనాటి సమాజంలో అతని అమ్మ లక్ష్మమ్మ వయస్సు ఆనాటికీ 15 సంవత్సరాలు మాత్రమే. జీవిత సుఖాలు త్యాగం చేసి అష్టకష్టాలుపడి తల్లి లక్ష్మమ్మ విఠలాచార్యను కంటికి రెప్పలా కాపాడుకుంటూ పెంచింది. చిన్ననాటి ఆ పరిస్థితులు కవిహృదయంపై చెరగని ముద్రవేశాయి.<ref name="పుస్తకాలే ఆయన ప్రపంచం...">{{cite news |last1=Prajasakti |title=పుస్తకాలే ఆయన ప్రపంచం... |url=https://www.prajasakti.com/pausatakaaalaee-ayana-parapamcam |accessdate=14 January 2022 |work= |date=16 December 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220114060113/https://www.prajasakti.com/pausatakaaalaee-ayana-parapamcam |archivedate=14 జనవరి 2022 |url-status=live }}</ref> ఏను జనించినట్టి తరియెట్టిదొ? నేనిల నేలపైన కా లూనగ లేనె లేదు జనకుండు గతించెను, నాదు తల్లి నా నాన కొరంతనేమియు కనంబడ నీయక లెస్సపెంచె, కా నీ నను బాధపెట్టెగ అనిష్ఠము లెన్నియొ విఠ్ఠలేష్వరా! [[File:మైత్రి.jpg|thumb|మైత్రి విద్యాలయంలో ఆచార్యులవారికి పుష్పాభిషేకం చేస్తున్న దృష్యం|alt=]] విఠలాచార్య నాన్నగారు వెంకటరాజయ్య చనిపోయిన తర్వాత వీరిని పెంచటానికి ఎవరూ లేరని గ్రహించి వీరి మాతామహులైన బేతోజు లక్ష్మీనారాయణ గారు కవి గారి పితామహుల గ్రామమైన [[ఎల్లంకి]] నుండి [[నీరునెముల]]కు తీసుకెళ్ళారు. విఠలాచార్యుల వారి విద్యాభ్యాసం అక్కడే ప్రారంభమైంది. ప్రభుత్వ పాఠశాలలు అంతగా లేని ఆ కాలంలో మహాసూల్‌దార్ అనే ప్రైవేట్ టీచరు వద్ద వీరికి అక్షరాభ్యాసం జరిగింది. అప్పుడు తెలంగాణా ప్రాంతం నిజాం ఏలుబడిలో ఉండేది. ఉర్దూ మాధ్యమంగా విద్యాభ్యాసం కొనసాగేది. ఆ రోజుల్లో పొడగాటి చెక్క పలకమీద ఇసుక పోసి అక్షరాలు దిద్దించేవాళ్ళు. నీర్నేములలోని వీరి అమ్మమ్మ ఈశ్వరమ్మ గారి ఆప్యాయత ఎంత అపూర్వమైందంటే "ఎప్పుడైన విఠలాచార్య గారు తమ పితామహుల గ్రామమైన ఎల్లంకికి వెళ్ళవలసి వస్తే వీరి రెండు పాదాలను ఆమె జాజులో ముంచి వారి పాదముద్రలను గోడకు కొట్టుకొని తిరిగి ఆచార్యులవారు వచ్చే వరకు వాటిని చూసుకుంటూ మురిసేది" ఆ యమ్మ చూపిన అనన్య ప్రేమను ఆచార్యులవారు ఈ నాటికీ మరచిపోకుండా నీరునెముల గ్రామములోని ప్రాథమికోన్నత పాఠశాలలో ప్రతి సంవత్సరము 7వ తరగతిలో తెలుగు సబ్జెక్టులో ఉత్తమ మార్కులు సంపాదించిన విద్యార్థికి బేతోజు లక్షీనారాయణ ఈశ్వరమ్మల పేరిట స్మారక పురస్కారాలు అందిస్తుంటారు. నీరునెములలో పెరుగుతున్న విఠలాచార్యులవారు క్రమంగా తమ ఉనికిని స్థిరపరచుకోవడానికి తమ పితామహుల గ్రామమైన ఎల్లంకికి వచ్చి వెళ్ళేవారు. ఎల్లంకిలో వీరికి 3 ఎకరాల భూమి ఉండేది. అయితే వీరి పెదనాన్న గారైన కనకయ్య గారు ఆచార్యుల వారిని, వారి మాతృమూర్తిని అనేక బాధలకు గురిచేశారు. ఆ బాధలను తల్లి గుండెలో దాచుకొని కొడుకును ఒడిలో కాపాడుకుంటూ ఆచార్యులవారిని పెంచింది. వీరి తల్లి పడ్డ బాధాతప్తాదృశ్యాలు కవి హృదయంపై చెరగని ముద్రను వేశాయి. అందుకే ప్రతి పుస్తకంలో ఆచార్యులవారు మరచిపోకుండా మాతృవందనం చేస్తూవుంటారు. పుట్టుకలోనే తండ్రి చనిపోయెను, తల్లియె నన్ను పెంచె, ఇ క్కట్టులనెన్నొ పొందెను, సుఖంబననేమొ ఎరుంగదాయె, న న్నెట్టులో వీధి బళ్ళొ చదివించెను, మేధకు వన్నెపెట్టె, నే నట్టి దయార్థ్ర మాతృ చరణాలకు మ్రొక్కెద విఠ్ఠలేశ్వరా! [[File:బిరుదురాజు రామరాజు.jpg|thumb|జానపద సాహిత్య పితామహులు ఆచార్య శ్రీ బిరుదురాజు రామరాజు గారు ఆచార్య కూరెళ్ళ గారిని సన్మానిస్తున్న దృష్యం|alt=]] విఠలాచార్యుల [[ఎల్లంకి]] వచ్చిన తర్వాత షేక్ అహ్మద్ అనే ప్రైవేట్ ముస్లీం టీచర్ వద్ద చదువు ప్రారంభించాృు. ఆ రోజుల్లో ఈ గురువుకు అతని దగ్గర చదువుకునే పిల్లవాళ్ళు ప్రతిఫలంగా ఒకటో, రెండో రూపాయలు ఇచ్చేవాళ్ళు. అయితే విఠలాచార్య ఆ ఒక్క రూపాయి కూడా చేల్లించలేని ఆర్థిక పరిస్థితి. రూపాయి చెల్లింపు బదులుగా రోజూ బడిని ఊడ్చి శుభ్రం చేసేవాడు. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తొలిరోజుల్లో ఎల్లంకి గ్రామానికి ఆ ఊరి దేశ్‌ముఖ్ అనుముల లక్ష్మీనరసింహరావు కృషివల్ల ఒక ప్రభుత్వ పాఠశాల మంజూరైంది. అప్పట్లో దానిని ధర్మబడి అనేవారు. ఆ బడికి తుల్జారాంసింగ్ అనే ఉపాధ్యాయుడు వచ్చాడు. అతడే ఆ పాఠశాల మొట్టమొదటి ఫౌండర్ హెడ్మాస్టరు. అప్పట్లో బల్తాఖైదా (శిశు తరగతి), అవ్వల్ (మొదటి తరగతి), ధువ్వం (రెండవ తరగతి), సువ్వం (మూడవ తరగతి) అని తరగతి శ్రేణులు పిలిచేవారు. ఆనాటి పాఠ్యపుస్తకాల అట్టల మీద, మొదటి పేజీల మీద నిజాం రాజు ఫొటో ఉండేది. ప్రతి రోజు ఉదయం పిల్లల చేత పాఠశాలలో నిజాం రాజు చల్లగా ఉండాలని ప్రార్థన చేయించేవాళ్ళు. క్రమంగా ఆనాటి ప్రైవేట్ ఉపాధ్యాయుడైన షేక్ అహ్మద్కు కూడా ఈ బడిలో ప్రభుత్వ ఉద్యోగం వచ్చింది. విచిత్రం ఏమిటంటే ఆ ధర్మబడికి ఫౌండర్ స్టూడెంట్ అయిన ఆచార్యుల అదే స్కూల్‌కు తర్వాతి కాలంలో హెడ్మాస్టర్‌గా వచ్చాడు. [[దస్త్రం:ఉత్తమ సీనియర్ సిటిజన్.jpg|thumb|గౌ.శ్రీ దానం నాగేందర్ గారిచే ఉత్తమ సీనియర్ సిటిజన్ రాష్ట్ర పురస్కారం ప్రదానం|alt=|260x260px]] ఎల్లంకిలో సువ్వం చదివిన తరువాత కుటుంబ పరిస్థితుల దృష్ట్యా మళ్ళీ నీర్నేములకు వెళ్ళిపోయాడు. అప్పుడే విఠలాచార్యుల జీవితం ఒక మలుపు తిరిగింది. ఆ ఊరి కరణం బసవరాజు లక్ష్మణారావు రెండవ కుమారుడైన శ్రీహరి రావు అప్పట్లో [[భువనగిరి]]లో చదువుకుంటుండేవాడు. ఆయన ఎండాకాలం సెలవుల్లో నీర్నేములకు వచ్చి ఉచితంగా "బేసిక్ ఎడ్యుకేషన్ ఇంగ్లీష్" చెప్పేవారు. ఆచార్యుల అత్యంత ఆసక్తితో ఆంగ్ల భాష నేర్చుకున్నాడు. చదువు పట్ల విఠలాచార్యులుకు ఉన్న ఆసక్తిని గమనించి శ్రీహరిరావు, ఇతనిని భువనగిరి 'ఫోఖానియా'లో (ఉన్నత పాఠశాల) చేర్పించడానికి తీసుకెళ్ళాడు. అయితే అక్కడ ఉన్న పరిస్థితుల వల్ల వీరికి సీటు దొరకలేదు. ఇక విధిలేక రామన్నపేటలోని కోటిచింతల పురుషోత్తం ఆధ్వర్యంలో నడుస్తున్న పాఠశాలలో 1950-51లో చారుం (4వ తరగతి)లో చేరాడు. అక్కడే పంజుం (5వ తరగతి), చెస్సుం (6వ తరగతి), అఫ్‌తుం (7వ తరగతి) చదివాడు. స్వాతంత్ర్యానంతరం [[తెలుగు]] వారి వికాసం ప్రారంభమైంది. 1954-55 ప్రాంతంలో విశ్వకర్మలంత కలసి భువనగిరిలోని ఒక కిరాయి యింట్లో విశ్వకర్మ హాస్టల్ ప్రారంభించారు. ఆచార్యులు రామన్నపేటలో 7వ తరగతి పూర్తి చేసుకొని 8వ తరగతి నుండి "ఫోఖానియా" (ఉన్నత పాఠశాల)లో చేరటానికి భువనగిరికి వచ్చి విశ్వకర్మ హాస్టల్‌లో ప్రవేశాన్ని పొందాడు. అప్పట్లో ఆ హాస్ట్లలు నెల ఫీజు 6 రూపాయలు. ఆ మాత్రపు ఆర్థిక పరిస్థితి కూడా ఆచార్యులుకు లేదు. చిట్టోజు రామయ్య. చొల్లేటి వీరాచారి, మల్లాచారి, వలబోజు రంగయ్య, భోగోజు కృష్ణమాచారి మొదలైన బంధువులు తలా కొంత మెత్తం ఆర్థిక రూపంలో ఇచ్చి ఇతని హాస్టల్ ఫీజు చెల్లించారు.తెలుగురాని [[ముస్లీం]] వకీళ్ళకు తెలుగు చెప్పడం వల్ల వాళ్ళు కూడా కొంత సహకరించేవారు. ప్రధానంగా బేతోజు బ్రహ్మయ్యనే అన్ని చూచేవాడు. హాస్టల్ కూడా సరిపోని ఆర్థిక పరిస్థితి దృష్ట్యా కష్టంగానే నడిచేది. హాస్టల్ యాజమాన్యం వారు హాస్టల్‌లో చదువుకునే పిల్లలకు [[కమ్మరి]], [[వడ్ల]], [[స్వర్ణకారుల]] ఇండ్లు చూపేవారు. హాస్టల్ పిల్లలు వారికి కేటాయించిన ఇండ్లలోకి వెళ్ళి వారు పెట్టిన భిక్ష తెచ్చుకొని హాస్టల్‌లో తిని కాలం గడిపేవారు. ఈ హాస్టల్‌కు కొల్లోజు వెంకటాచారి వ్యవస్థాపక ప్రధాన [[కార్యదర్శి]]గా ఉండేవాడు.అతనిని ఆచార్యుల తన శిల్పాచార్యుల గ్రంథంలో ఇలా స్మరించుకున్నాడు. పల్లె పల్లెల నుంచి పంచబ్రహ్మల కూర్చి మంచిదౌ సంస్థ స్థాపించినావు బడి చదువులకయి బాధపడెడి పేద పిల్లలకు భృతి కల్పించినావు రంగులు మార్చు ఈ రాజకీయాలలో పిత గాంధిజీనే జపించినావు విఙ్ఞులు ప్రాఙ్ఞులు విశ్వఙ్ఞులందరూ ప్రియముగా నుండ తపించినావు లోకమున మీరు మీదు కొల్లోజు వంశ ఘనత విశ్వకర్మలకు ప్రఖ్యాతమయ్యె ఆర్య ధన్యులు వేంకటాచార్య మీకు నర్పణము సేతు నాదు శ్రద్ధాంజలిదిగొ! వీధులు తిరిగి భిక్ష తీసుకొనిన ఈ విషయాన్ని ఆచార్యులు "శిల్పాచార్యులు" అనే గ్రంథంలో తన [[సతీర్ధ్యుడు]] బ్రహ్మచారితో చెప్పినట్టు "మధురానుభవం" శీర్షిక కింద ఇలా పేర్కొన్నారు. వారవారము మనవాళ్ళ వాడకేగి కూర్చుకొనిన సాహిత్యము, కోరి కోరి అడుగుకొనిన విరాళాల ఆప్తధనము అది మరవరాని ఓ మధురానుభము ఎంత దయార్ధ్ర హృదయంతో ఆ తల్లులు భిక్ష పెట్టారో కానీ వారి భిక్ష తిన్నవారందరూ వారి జీవితంలో చాలా పెద్దవారయ్యారు. ఏ జనని భిక్షపెట్టి దీవించినాదొ? ఏ వదాన్యుడు దీవెనలిచ్చినాడో? భువనగిరి విశ్వకర్మల పుణ్య ఫలమొ? మనకు సకల శుభముల జీవనం గలిగె [[File:Book reading kurella.JPG|thumb|పుస్తక పఠనం చేస్తున్న ఆచార్య కూరెళ్ళ]] ఉన్నత పాఠశాల స్థాయిలో ఐచ్ఛిక భాషగా సంస్కృత భాషను అప్పుడే కొత్తగా ప్రవేశపెట్టారు. [[సంస్కృతం]] పై మక్కువతో ఆచార్యులు ఐచ్ఛికంగా సంస్కృతం తీసుకున్నాడు. సుప్రసిద్ధ పండితులు కోవెల సంపత్కుమారాచార్యులు, అప్పలాచార్యులు ఇతనికి సంస్కృతం బోధించారు. ఛందో వ్యాకరణాలను వంటబట్టించుకున్నాడు. సహజంగానే కవియైన విఠలాచార్యులు ఈ సంస్కృత వాతావరణం చక్కగా తోడ్పడి వారిలోని కవి వికసించసాగాడు. 1955లో భువనగిరి విశ్వకర్మ హాస్టల్‌కు డోకూరు బాలబ్రహ్మాచారి అనే సుప్రసిద్ధ అవధాని వచ్చాడు. ఆయన పుట్టు అంధుడు. ఆయనకు అపూర్వమైన ఏకాగ్రత శక్తి ఉండేది. ఆయనకు ఆచార్యుల రామాయణ, భారత భాగవత పద్యాలను చదివి వినిపించేవాడు. అతనితో జరిగిన సాహిత్య చర్చలు ఆచార్యులను కవిగా ఎదగడానికి ఎంతగానో తోడ్పడ్డాయి. ఆచార్యుల చిన్ననాటి నుండి దయార్ధహృదయులు, తాను బాధపడుతూ కూడా తోటివారికి సహకరించేవాడు. ఆ కాలంలోనే పర్యాయం మెరిట్, పూర్ స్కాలర్స్ రెండూ వచ్చాయి. రెండు స్కాలర్‌షిప్స్ తనకు వద్దని ప్రధానోపాధ్యాయులు ఎస్.వ్.రామకృష్ణారావు పూర్వ జిల్లా విద్యాధికారి, [[నల్లగొండ|నల్లగొండకు]] వెన్నవించుకొని తాను మెరిట్ స్కాలర్‌షిప్ తీసుకొని పూర్ స్కాలర్‌షిప్ తన తోటి విద్యార్థి పూర్ణయ్యకు ఇచ్చాడు. భువనగిరిలో నున్న సమయాన ట్యూషనులు నేర్పాటుచేసి సహృదయుడు బద్దం లక్షారెడ్డి సహకరించాడు. బాల్యంలో పెదనాన్న చూపిన భయంకరమైన ఆదిపత్య ధోరణి ఆనాటి సమాజంలో ప్రదర్శింపబడే అభిజాత్యాహంకార ధోరణి సహజంగా బీదవాడైన ఆచార్యుల వారి హృదయంపై ఎదురొడ్డి నిలిచే తత్త్వాన్ని ప్రేరేపించాయి. ఈ క్రమంలో ఆయన కొంతమేరకు వామపక్ష భావాలపైపు సహజంగానే ఆకర్షితులయ్యాడు. విశ్వకర్మ హాస్టల్‌లో ఉంటూ [[విశాలాంధ్ర దినపత్రిక|విశాలాంధ్ర]] పత్రికను చదివేవాడు. ఈ విషయం పోలీసులకు తెలిసింది. ఆయనపై నిఘా పెట్టారు. ఆ పత్రికను చదువవద్దని ఆంక్షలు పెట్టారు. వాటిని తట్టుకుంటూనే ఒక సారి ఓ సభలో పాల్గొనడానికి [[రావి నారాయణ రెడ్డి]] ఎల్లంకి దగ్గరగా ఉండే [[సిరిపురం]] గ్రామానికి వస్తే గొంగళి కప్పుకొని రహస్యంగా వెళ్ళి 1957లో వారిని చూసి వచ్చారు. అప్పటికీ పదవ తరగతి పరీక్ష కేంద్రంగా భువనగిరి లేకపోవడం వల్ల మథర్సే ఆలీయా హైదరాబారులోని [[హెచ్.ఎస్.సి]]. పరీక్ష రాసి ద్వితీయ శ్రేణిలో ఉత్తీర్ణుడయ్యాడు. దయనీయమైన ఆర్థిక పరిస్థితి వల్ల ఆదరణీయమైన అనేక గురువుల ఆధరాభిమానాల వల్ల ఆటుపోట్లను తట్టుకొని ఆయన విద్యాభ్యాసం అతికష్టంతో ఓ ఒడ్డుకు చేరుకుంది. ఒక్క గురుండు కాదు నొక ఊరును కాదిల ఎందరెందరో చక్కగ విద్య నేర్పిరిగ శ్రద్ధగా నేర్చితి శక్తి కొద్ది, ఏ దిక్కును లేక ఇల్లిలును తిర్గి భుజించితి వీరిలోన నే నొక్కరినైన నేమరును నూరు విధమ్ముల విఠ్ఠలేశ్వరా ఆచార్య 1967లో ప్రైవేట్‌గా బి.ఏ డిగ్రీ పొందాడు, ఉన్నత విద్యను అభ్యసించాలనే కాంక్ష అతనిలో ఎప్పుడూ వెన్నాడుతూ ఉండేది ఆ కోరిక 1972లో ప్రైవేట్‌గా యం.ఏ. పరీక్ష రాసి ఉత్తీర్ణుడయి తీర్చుకున్నాడు. పైగా హిందీలో విశారద పరీక్ష రాసి దానిలో కూడా సఫలీకృతుడయ్యాడు. ఏదో ఒక అంశం తీసుకొని డాక్టరేట్ పట్టా పొందాలనే ఆశతో కాక ఒక ఉన్నతమైన ఆశయంతో రీసెర్చ్ చేయాలనే తపనతో 1977లో ఎం.ఫిల్. పరిశోధనకై ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయంలో చేరాడు. తెలుగులో గొలుసుకట్టు నవలలు అనే కష్టతరమైన అంశాన్ని పరిశోధనకు తీసుకున్నాడు. దాని కొరకై ఎందరో సాహితీ వేత్తలను కలిసి నిర్విరామ కృషిచేశాడు. ఒక ప్రామాణికమైన ఎం.ఫిల్. సిద్దాంత వ్యాసాన్ని 1980లో ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయానికి సమర్పించాడు. న్యాయ నిర్ణేతల, ఉన్నత సాహితీ వేత్తల ప్రశంసలకు పాత్రుడయ్యాడు. ఇతని ఎం.ఫిల్. పరిశోధన ద్వారా ప్రపంచ సాహిత్యంలో లేని తెలుగు సాహిత్యంలో మాత్రమే ఉన్న 24 మంది రచయిత (త్రు)లు రాసిన "ముద్దు దిద్దిన కాపురం" అనే గొలుసుకట్టు నవలను వెలుగులోకి తీసుకురావడం విశేషం. "తెలుగు నవలల్లో స్వాతంత్ర్యోద్యమ చిత్రణం" అనే అంశంపై సాధికారిక పరిశ్రమ చేసి 1988 సంవత్సరంలో డాక్టరేట్ పట్టా పొందాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/good-news/2021/dec/12/dr-kurella-vittalacharya-the-marvellous-mr-words-2394596.html|title=Dr Kurella Vittalacharya: Telangana's 84-year-old marvellous Mr Words|website=The New Indian Express|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20211212081627/https://www.newindianexpress.com/good-news/2021/dec/12/dr-kurella-vittalacharya-the-marvellous-mr-words-2394596.html|archive-date=2021-12-12|access-date=2021-12-12}}</ref> == ఉద్యోగం == [[File:అక్షర స్వీకారం.jpg|thumb|90 ఏళ్ళ వృద్ధుడికి అక్షర స్వీకారం చేయిస్తున్న ఆచార్య కూరెళ్ళ|alt=]] [[File:ఎడ్ల నర్మద.jpg|thumb|తన ఆధ్వర్యంలో చదువుకుంటున్న వికలాంగురాలికి పుస్తకాలు అందజేస్తున్న ఆచార్య కూరెళ్ళ|alt=]] 1957లో హెచ్.ఎస్.సి (higher secondary certificate) పరీక్ష పాసు కాగానే ఆచార్యులవారు వీరి బంధువైన దాసోజు విశ్వనాధాచారి పేషకార్ తమాసిల్‌క చేరి రామన్నపేట గారి సహాయంతో రామన్నపేటలోని తహశిల్దారు ఆఫీసులో 20 రూపాయల జీతంతో కాపేరైటర్‌గా ఉద్యోగాన్ని పొందాడు. ఇది చేస్తుండగా కో-ఆపరేటివ్‌లో సూపర్‌వైజర్ పోస్టు ఖాళీగా ఉంటే తన మిత్రుడైన లవణం సత్యనారాయణ ద్వారా ఆ ఉద్యోగంలో చేరాడు. అప్పట్లో ఆ ఉద్యోగ జీతం 80 రూపాయలు. అయితే కో-ఆపరేటివ్ కార్యాలయంలో జరిగే అవినేతి కార్యక్రమాలు, లంచాలు ఆచార్యులవారి హృదయానికి బాగా ఇబ్బంది కల్గించాయి. అది నచ్చక ఈయన ఆ ఉద్యోగాన్ని వదిలేసి దొరికిన ఏవో చిన్న చిన్న ఉద్యోగాలు చేసుకోసాగాడు. కొంతకాలానికి అలీమొద్దిన్, అబ్బాస్ అలీ వకీల్ల సహాయంతో భువనగిరి న్యాయస్థానంలో కాపీరైటర్‌గా చేరాడు. ఆ తర్వాత కొంతకాలానికి వరంగల్లు ఎంప్లాయిమెంట్ ఆఫీసు నుండి పిలుపు వచ్చి మిర్యాలగూడ సేల్స్-టాక్స్ ఆఫీసులో ఎల్.డి.సి.గా ఉద్యోగం పొందాడు. ఆచార్యులవారికి అవినేతితో నిండిన ఆ ఉద్యోగం నచ్చక రాజీనామా చేసాడు. తరువాత కొంత కాలానికి భువనగిరి ఎలక్ట్రిసిటి ఆఫీసులో ఎల్.డి.సి స్థాయి ఉద్యోగం చేయసాగాడు. ఈ సమయంలో తన స్నేహితుడైన గుర్రం బుచ్చిరెడ్డి ఉపాధ్యాయ శిక్షణ కోసం మేడ్చల్ వెళ్ళాడు. అక్కడ ఇంకా రెండు సీట్లు ఖాళీగా ఉన్నాయి. నీవు కూడా వచ్చి ప్రవేశం తీసుకోగలవు అని బుచ్చిరెడ్డిగారు ఆచార్యులవారికి లేఖ రాశాడు, వెంటనే ఆచార్యులవారు మేడ్చల్ వెళ్ళి ఉపాధ్యాయ శిక్షణ కళాశాలలో ప్రవేశించాడు. శిక్షణ కాలంలో అక్కడే బహుబాషా కవి సమ్మేళనం ఏర్పాటు చేయటం జరిగింది. ఆ సమ్మేళనానికి తెలుగు కవిగా ప్రసిద్ధులైన ఉత్పల సత్యనారాయణాచార్య గారు హాజరయ్యారు. వారి కమ్మని పధ్యపఠన ధోరణి ఆచార్యుల వారి హృదయంపై చెరగని ముద్ర వేసింది. ఈ నాటికీ ఆచార్యులవారు ఉత్పల వారి ధోరణిలోనే కావ్యగానం చేస్థుంటారు. అయితే ఆ కవి సమ్మేళనంలో విఠలాచార్య వారు కూడా ఆశువుగా పద్యాలను చెప్పారు. వాటిని విని ఆ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ పి.వి. రామకృష్ణరావు ఉత్సాహం తట్టుకోలేక తన మెడలో వేసిన పూలమాలను తీసి ఆచార్యులవారి మెడలో వేసి అభినందించాడు. ఉపాధ్యాయ శిక్షణలో ఆచార్యుల వారికి రాష్ట్ర ఉత్తమస్థానం లభించింది. అప్పటి ఆంధ్రప్రదేశ్ గవర్నర్ గౌ. భీంసేన్ సచారా ద్వారా షీల్డు బహుకరించబడింది. [[File:కెసిఆర్.jpg|thumb|ఒక సభలో కూరెళ్ళవారి ప్రసంగాన్ని వింటున్న కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖరరావు గారు|alt=]] [[File:జీవన సాఫల్య పురస్కారం11.jpg|కుడి|thumb|ఆచార్య సి.నారాయణ రెడ్డి గారిచే జీవన సాఫల్య పురస్కారం]] ఆచార్యులవారికి మొదటిసారిగా ప్రభుత్వ ఉద్యోగం 29-08-1959న మునిపాన్పుల గ్రామంలో ఉపాధ్యాయుడిగా దొరికింది. ఆ తర్వాత ఆయన 1960లో భువనగిరి సమితి క్రింద ఉన్న వడాయిగూడెం గ్రామానికి బదిలీ అయ్యారు. ఇక్కడే ఆయన "అక్షరాస్యత ఉద్యమాన్ని" ప్రారంభించారు.<ref name="ఆయన ఇల్లే గ్రంథాలయం">{{cite news |last1=నమస్తే తెలంగాణ |first1=తెలంగాణ |title=ఆయన ఇల్లే గ్రంథాలయం |url=https://www.ntnews.com/telangana-news/kurella-vittalacharya-make-his-house-as-library-1-1-551645.html |accessdate=23 July 2019 |date=20 December 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723085549/https://www.ntnews.com/telangana-news/kurella-vittalacharya-make-his-house-as-library-1-1-551645.html |archivedate=23 July 2019 |work= |url-status=live }}</ref> ఇల్లిల్లు తిరిగి అక్షరాలు నేర్పించారు ఆ గూడెం ప్రజలను చైతన్య పరిచారు. ఆ రోజుల్లో రాయగిరిలో జరిగిన నాటకోత్సవాల్లో కోలా అంజయ్య, మాటూరి రాజయ్య మొదలైన రారలతో "సింగిసింగడు" నాటిక వేయించి బహుమతులను పొందాడు. ఆ తర్వాత 1962లో పరస్పర బదిలీ ద్వారా ఆచార్యులు సంగెం గ్రామానికి వచాడు. 4వ తరగతి వరకే ఉన్న ఆ పాఠశాల స్థాయిని గ్రామ పెద్దలతో కలిసి 5వ తరగతి స్థాయి వరకు పెంచాడు. మంచి ఉపాధ్యాయునిగా అందరి మన్ననలను అందుకోసాగాడు. ఇంతలో గోకారం పాఠశాల సరిగా నడపటం లేదని తెలియడంతో సమితి అధ్యక్షులు గుమ్మి అనంతరెడ్డి గారు సమర్ధులైన విఠలాచార్య గారిని అక్కడికి బదిలీ చేశారు. అనేక కష్టాలుపడి ఆ పాఠశాలను ఒక దారిలోకి తెచ్చాడు. 5వ తరగతి వరకు ఉన్న ఆ పాఠశాలలో 6వ తరగతిని మంజూరు చేయించాడు. గోకారంలో ఉన్నప్పుడు 1961లో "బాపూభారతి" అనే చిన్న లిఖిత పత్రికను ప్రారంభించాడు. అలాగే అదే పాఠశాలలో ఒక గదిలో "బాపూ గ్రంథాలయం" పేర ఒక గ్రంథాలయాన్ని కూడా స్థాపించి గ్రామస్థుల అభిమానానికి పాత్రులైనారు. తర్వాత ఆచార్యులవారు తన స్వగ్రామమైన ఎల్లంకికి విదిలీ అయ్యారు. అప్పుడు ఎల్లంకిలో 5వ తరగతి వరకే ఉండేది. గ్రామ పెద్దల సహాయ సహకారాలతో ఎల్లంకిలో 6,7,8,9, 10వ తరగతుల వరకు పాఠశాల స్థాయిని పెంచి గ్రామంలోని ఆబాలగోపాల హృదయాలలో ఆదర్శనీయమైన స్థానాన్ని పొందాడు. ఇన్ని పనులు చేస్తూనే తాను ఉన్నత విద్యను సాధించాలనే కాంక్షతో ఆచార్యులవారు ప్రైవేట్‌గా 1963లో పి.యు.సి పరీక్ష రాసి పాసయ్యాడు. [[ఎల్లంకి]] పాఠశాలలోనే ఉండగానే "మా తెలుగు తల్లి" (1963) అనే కుడ్య పత్రికను ప్ర్రారంభించారు. == రచనా ప్రస్థానం == [[File:తేజ ఆర్ట్స్ క్రియేషన్.jpg|thumb|తేజ ఆర్ట్స్ క్రియేషన్స్ అవార్డు తెలుగు విశ్వవిధ్యాలయ వైస్ చాన్స్‌లర్ ఆచార్య మంజుల గారు అందజేస్తున్న దృష్యం]] [[File:మా అమ్మ.jpg|thumb|మా అమ్మ గ్రంథ తొలి ప్రతిని ఆచార్య శ్రీ సి నారాయణ రెడ్డి, పొత్తూరి వెంకటేశ్వర రావు, ఆచార్య ఎన్.గోపి గార్లు డాక్టర్ కూరెళ్ళ గారికి అందజేస్తున్న దృష్యం]] [[File:భరద్వాజ.jpg|thumb|ఙ్ఞానపీఠ పురష్కృతులు డాక్టర్ రావూరి భరద్వాజ గారు ఆచార్య కూరెళ్ళ గారిని సన్మానిస్తున్న దృష్యం]] [[File:పొన్నాలతో.jpg|thumb|మంత్రి పొన్నాల లక్ష్మయ్య గారిచే ఆచార్య కూరెళ్ళ గారికి సన్మానం]] విద్యార్థి దశలోనే తన రచనావ్యాసాంగానికి శ్రీకారం చుట్టారు. తెలుగులో గొలుసుకట్టు నవలలు, స్వాతంత్ర్యోద్యమం-ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో దానిస్వరూపం, విఠలేశ్వరశతకం, శిల్పాచార్యులు (పద్యకవితాసంకలం), స్మృత్యంజలి (పద్యగద్యకవితాసంపుటి), వెల్లంకి వెలుగు (గ్రామచరిత్ర), సహస్రసత్యాలు, కూరెళ్ల పద్యకుసుమాలు వంటి రచనలు బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి. 12 ఏండ్ల ప్రాయంలో ఆచార్యులవారు 7వ తరగతి చదువుచున్నప్పుడు (1953-54) వారి తాతగారు బేతోజు లక్ష్మీనారాయణ గారు మరణించారు. ఆ వయస్సులోనే కవి గారు వారి మీద "స్మృతికావ్యం" రాశారు. ఆ పద్యాలను ఆయన స్నేహితుడైన దొంతరబోయిన, చెలమంద మొదలైనవారికి వినిపించేవారు. ఈ సమయంలోనే నీరునెములలో స్నేహితులతో కలిసి ఒక సాంస్కృతిక సంస్థను ఏర్పాటు చేశారు వివిధ పండుగల సందర్భాలలో ఆయా పండుగలపై పద్యాలు వ్రాసి స్నేహితులకు వినిపించేవారు. ఓ పర్యాయం నీరునెములలోని హనుమదాలయంలో మిత్రులతో కలిసి సహపంక్తి భోజన కార్యక్రమం నిర్వహించడం వల్ల ఆ గ్రామంలోని అగ్రవర్ణాల వారి ఆగ్రహానికి గురి అయ్యడు. ఈ దశలోనే ఆచార్యులవారు నీరునెములలో "విద్యాడ్రామా" అనే నాటికను రాయడమేగాక అందులో సుగంధరెడ్డి అనే పాత్రను కూడా ధరించి ప్రదర్శించాడు. అలాగే "గురుదక్షిణ", "లంకాదహనం", భక్త కన్నప్ప అనే నాటకాలలో ఏకలవ్య, హనుమంతుడు, కన్నప్ప పాత్రలను పోషించి ప్రేక్షకులను మెప్పించారు. ఈ రకంగా ప్రాథమిక విద్యా స్థాయిలోనే ఆచార్యుల వారి కవితా వ్యాసంగం వెలుగులోకి వచ్చి సమకాలీన లబ్ధి ప్రతీష్ఠ సాహితీపరులను ఆశ్చర్య పరిచింది. 1954లో అధికవృష్టి వల్ల జనగామ దగ్గర రఘునాథపల్లిలో రైలు పడిపోయింది. ఆ సంఘటనకు బాలకవియైన ఆచార్యుల వారి హృదయం స్పందించి "అధికవృష్టి" అనే పేర కవిత ప్రవాహమై సాగింది. అందులో ఒకటి ఉరుము మెఱుపులు నొకసారి ఉద్భవించె గాలి, సుడి గాలి మేఘముల్ గప్పుకొనెయె సరవిధారగ వర్షంబు కురియచుండె అల్ల తెలగాణ రఘునాథపల్లియందు 9వ తరగతి చదువుచున్నప్పుడే ఆచార్యుల వారు పాఠశాల కుడ్య పత్రికయైన "ఉదయ"కు సంపాదకుడిగా ఎన్నికయాడు. ఆయన సంపాదకత్వంలో "ఉదయ"ను చక్కటి వార్షిక పత్రికగా వెలువరించినందుకు ఉపాధ్యాయులు ఆచార్యుల వారికి కరుణశ్రీ జంధ్యాల పాపయ్య శాస్థ్రి రాసిన "ఉదయశ్రీ" కావ్యాన్ని బహుమతిగా ఇచ్చారు. అందులోని పుష్పవిలాప ఘట్టం ఆచార్యులవారిని బాగా ఆకట్టుకుంది. దాని స్ఫూర్తితో ఆచార్యులవారు 9వ తరగతిలోనే "గోవిలాపం" అనే ఖండికను రచించారు. అందులో గోవుకు పాలు పితకడానికి వెళ్ళిన పిల్లవాడికి మధ్యన జరిగిన సంభాషణను రమణీయంగా వర్ణించారు. అందులో గోవు పిల్లవాన్నితో ఇలా అంటుంది. చిక్క గున్నంతకాలము చితుక గొట్టి చేత చేయించుకొందురు చేరదీసి బక్కపడగానే మమ్ముల బాహ్యపరిచి కోతకమ్ముదురయ్య మీ కులమువారు అంటె అనరాదు మానవులయ్య మీరు ఙ్ఞానులని పేరు పొందిన ఘనులు మీరు ప్రేమ గలదని చెప్పెడి పెద్దవారు కాని మీకన్న క్రూరమృగాలు మేలు తర్వాత లేగ పాలు త్రాగుతుంటే పిల్లవాడు: అన్నిపాల నీ మురిపాల ఆవుదూడ పీల్చి నట్లైతే నేనేమి పితుకగలను పితుకనట్లైతె నేనేమి గతుకగలను గతుకనట్లైతె నేనెట్లు బ్రతుకగలను ఈ "గోవిలాపం" కావ్య ఖండిక 1955-56లో వెలువడిన పాఠశాల వార్షిక సంచిక కుడ్య పత్రిక "ఉదయ"లో ప్రచురింపబడింది. ఈ మద్యనే బాలసాహిత్యమునకు ఎన్నుకోబడింది. == తెలంగాణ ఉద్యమం == తొలిదశ ఉద్యమంలో భాగంగా 1952లో జరిగిన నాన్ ముల్కి ఉద్యమంలో విఠలాచార్య విద్యార్థిగా పాల్గొని హర్తాళ్ తదితర కార్యక్రమాలను విజయవంతంగా చేపట్టారు. మలిదశ ఉద్యమంలో భాగంగా 1969లో జరిగిన ప్రత్యేక రాష్ట్ర ఉద్యమంలో ఉద్యోగిగా చురుకైన పాత్ర పోషించారు. తుది సమరంలో భాగంగా 2001 నుంచి విశ్రాంత ఉద్యోగిగా పాల్గొంటూ కవిగా, రచయితగా, వక్తగా తనదైన ముద్రను ఉద్యమంలో చూపెట్టాడు. తన సహిత్య ప్రతిభతో తెలంగాణ ప్రజల్లో ఉద్యమంపై కాంక్షను పెంచడంలో ప్రముఖ పాత్ర పోషించారు. == గ్రంథాలయ స్థాపన == [[File:Library inaugaration.jpg|thumb|గ్రంథాలయ ప్రారంభోత్సవం|alt=]] [[file:Kurella library.JPG|thumb|ఆచార్య కూరెళ్ళ గ్రంథాలయం, ఎల్లంకి|alt=]] ఆచార్యులవారు చదువుకుంటున్న రోజుల్లో సెలవులకో, పండుగ పబ్బాలకో స్వగ్రామమైన ఎల్లంకి వెళ్ళేవారు. ఎల్లంకి గ్రామంలో 1955వ సంవత్సరంలో తిమ్మాపురం వీరారెడ్డి, కణతాల నరసింహారెడ్డి, పోలు నరసింహారెడ్డి, రావీటి విఠలేశ్వరం, పున్న నరసింహ మొదలగు మిత్రులతో కలసి శ్రీ శంభులింగేశ్వరస్వామి పేర ఒక గ్రంథాలయం స్థాపించారు. దీనిని ఆ ఊరి దేశ్‌ముఖ్ అనుముల లక్ష్మీనరసింహరావు గారిచే ప్రారంభం చేయించారు. మిత్రులతో కలసి ఇల్లిల్లు తిరిగి గ్రంథాలు సేకరించేవారు ఈ గ్రంథాలయమే యువ నాయకత్వానికి ఆ ఊళ్ళో ఎంతో స్పూర్తినిచ్చింది. కాని ఈ గ్రంథాలయం ఎక్కువ కాలం నిలువలేదు. ఆనాటి నుండి ఆచార్యుల వారికి తన సొంతూరు ఎల్లంకిలో గ్రంథాలయాన్ని నెలకొల్పాలని ఆకాంక్ష బలంగా ఉండేది ఆ తపనతోనే "ఆచార్య కూరెళ్ళ ట్రస్టు"ను ఏర్పాటు చేసి ఆ సంస్థ ఆధ్వర్యమున సుమారు నాలుగు వేల గ్రంథాలతో పార్లమెంట్ లో తెలంగాణ బిల్లుపెట్టిన రోజు (13 ఫిబ్రవరి 2014) న "ఆచార్య కూరెళ్ళ గ్రంథాలయం", సాయి సాహితీ కుటీరము, ఎల్లంకి అనే పేరున తాను నివసిస్తున్న ఇంటినే గ్రంథాలయంగా మార్చి, జిల్లా కలెక్టర్ గౌరవ శ్రీ టి.చిరంజీవులు గారిచే మహావైభవంగా ప్రారంభోత్సవం చేసి గ్రామానికి అంకితం చేసారు.<ref name="ఇల్లే గ్రంథాలయం మనసే మమతాలయ!"/><ref name="సంప్రదాయ విప్లవకారుడు">{{cite news |last1=ఆంధ్రజ్యోతి |first1=ఎడిటోరియల్-వివిధ |title=సంప్రదాయ విప్లవకారుడు |url=https://www.andhrajyothy.com/artical?SID=853136 |accessdate=23 July 2019 |publisher=ఏనుగు నరసింహారెడ్డి |date=22 July 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723085322/https://www.andhrajyothy.com/artical?SID=853136 |archivedate=23 July 2019 |work= |url-status=live }}</ref> == సేవాకార్యక్రమాలు == *సాహిత్యంతోపాటు సమాజసేవలోనూ కూరెళ్ల తనదైనశైలిని కొనసాగించారు. ఉపాధ్యాయుడిగా పనిచేస్తున్న రోజుల్లో ప్రభుత్వానికి ఆలోచనరాకముందే 1961లో [[భువనగిరి]] తాలుకా [[వడాయిగూడెం]]లో అక్షరాస్యతా ఉద్యమానికి శ్రీకారం చుట్టారు. *1960 నుండి 1980 వరకు రాష్ట్రోపాధ్యాయ సంఘంలో సమితి స్థాయి నుండి రాష్ట్ర స్థాయి వరకు వివిధ పదవులు నిర్వహించి, ఉపాధ్యాయులకు సేవలందించారు. చౌటుప్పల్ రామన్నపేట మండలాల స్థానికంగా ఉపాధ్యాయ సంఘ భవనాల నిర్మాణం కోసం కృషి చేసారు. *రామన్నపేట మండలం, నీరునెముల గ్రామంలో రామన్నపేట ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల జాతీయ సేవా పథకం పక్షాన ప్రోగ్రాం ఆఫీసర్ డాక్టర్ కూరెళ్ళ విఠలాచార్య ఆధ్వర్యాన రెండు మూడు వందల సంవత్సరాల క్రితం నిర్మాణం చేయబడి ఈ గ్రామ ప్రజల రాకపోకలకు మిక్కిలి అవరోధంగా ఉన్న బురుజును ( 1991 జూన్ 18- 1991 జూన్ 23) తొలగించి స్థానిక ప్రజలకు, ప్రత్యేకంగా పాఠశాలకు సౌకర్యం కలిగించనైనది. *కూరెళ్ళ వారు కొంతమంది విద్యార్థులకు తన ఇంటిలోనే ఆశ్రయం ఇచ్చి దాతల సహకారంతో ఉన్నత సదువులకు ఆర్థిక వనరులు కల్పించారు. ప్రత్యేకంగా వికలాంగులైన విద్యార్థినీ విద్యార్థులను ఆదరించారు. కొందరికి ఉద్యోగాలు చేయించి మరికొందరికి పాఠశాలలు పెట్టించి జీవనోపాధి చూపించారు. *కూరెళ్ళవారు స్వగ్రామమైన ఎల్లంకిలో 6 ఎకరాల భూమిని నామమాత్రం రేటు తీసుకొని ఇండ్లు లేనివారికి ఇండ్ల వసతి కల్పించదానికి ప్రభుత్వానికి అప్పగించారు. ఊరివారు ఆచార్యులవారి తల్లి పేరుతో ఆ కాలనీకి "లక్ష్మీనగర్" అని పేరు పెట్టారు. *కులాల పట్టింపులు భలంగా ఉన్న రోజుల్లోనే (1954) నీర్నెములలోని హనుమదాలయంలో కూరెళ్ళ వారి ఆధ్వర్యాన తన తోటి విద్యార్థులందరితో సామూహిక భోజనం ఏర్పాటు చేయడమైనది. అప్పుడు కూరెళ్ళవారు, ఆయన మేనమామ బేతోజు బ్రహ్మయ్యగారు అగ్రకులాల ఆగ్రహానికి గురిఅయ్యారు. *నగరాల్లో స్థిరపడి గ్రామాలను మరిచిపోతున్న చాలామంది చదువుకున్న వాళ్ళవలె కాకుండా తన ఊరు ఎల్లంకిలోనే "సాయి సాహితీ కుటీరం" ఏర్పరచుకొని వివిధ సంస్థలు స్థాపించి, గ్రామంలో విద్యావ్యాప్తికి, సాహిత్యవ్యాప్తికి అహర్నిశలు కృషి సలుపుతున్న ఆత్మీయులు డాక్టర్ కూరెళ్ళ విఠలాచార్య గారు. ప్రత్యేకంగా పల్లెపట్టులను అక్షరాలకు ఆటపట్టులుగా చేయాలని అహర్నిశలు ఆరాటపడుతున్న సాహిత్య సమరయోధులు ఆచార్య కూరెళ్ళగారు. ==రచనలు== # తెలుగు నవలల్లో స్వాతంత్ర్యోద్యమ చిత్రణం. (పి.హెచ్.డి. సిద్ధాంత గ్రంథం) # తెలుగులో గొలుసుకట్టు నవలలు (ఎం.ఫిల్. సిద్ధాంత గ్రంథం) # స్వాతంత్ర్యోద్యమం ఆంధ్రప్రదేశ్‌లో దాని స్వరూపం # [[విఠలేశ్వర శతకము]] (సామాజిక స్పృహ నిండిన సచిత్ర పద్యకృతి) # మధురకవి కూరెళ్ళ పీఠికలు (సేకరణ: దాసోజు ఙ్ఞానేశ్వర్) # స్మృత్యంజలి (పద్య గద్య కవితా సంకలనం) # కవితా చందనం (పద్య కవితా సంకలనం) # తెలంగాణా కాగడాలు- సీస మాలిక (తెలంగాణ ప్రముఖులు) # కూరెళ్ళ వ్యాసాలు # వెల్లంకి వెలుగు (ఎల్లంకి గ్రామ చరిత్ర) # కవిరాజు ఏలె ఎల్లయ్య - సంక్షిప్త జీవిత చరిత్ర # చద్దిమూటలు # దొందూ దొందే # సింగి - సింగడు (అక్షరాస్యత ప్రచార నాటిక) # మనకథ (బుర్రకథ) # శిల్పాచార్యులు (పద్య కవితా సంకలనం) # హైదరాబాదు సంస్థానం : నల్లగొండ జిల్లాలో రజాకార్ల దూరంతాలు # కాన్ఫిడెన్షియల్ రిపోర్టు (గద్య కవితా సంకలనం) #వంద శీర్షికలు-వంద సీసాలు (పద్య కవితా సంకలనం) #తెలంగాణ ఉద్యమ కవితలు (పద్య గద్య కవితా సంకలనం) #నానీల శతకము (పద్య కవితా సంకలనము) == పురస్కారాలు సన్మానాలు == సాహిత్యంతోపాటు సామాజికరంగంలో విశేషమైన కృషిచేసినందుకుగాను పలుసాహిత్యసంస్థలు పురస్కారాలను అందజేశాయి. * తేజ ఆర్ట్ క్రియేషన్స్ [[ఆలేరు]] వారి జీవిత సాఫల్య పురస్కారం. * వాస్తుశిల్పి [[బి.ఎన్.రెడ్డి]] పురస్కారం.<ref name="పద్య శిఖరం డా॥ కూరెళ్ళ విఠలాచార్య!">{{cite news |last1=మన తెలంగాణ |first1=ఎడిటోరియల్ |title=పద్య శిఖరం డా॥ కూరెళ్ళ విఠలాచార్య! |url=http://manatelangana.news/very-famous-poet/ |accessdate=23 July 2019 |publisher=నర్రా ప్రవీణ్ రెడ్డి |date=26 June 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723090638/http://manatelangana.news/very-famous-poet/ |archivedate=23 జూలై 2019 |work= |url-status=dead }}</ref> * ప్రజాకవి [[సుద్దాల హనుమంతు]] పురస్కారం. * 1979 నల్లగొండ జిల్లా ఉత్తమ ప్రధానాచార్య పురస్కారం * రాష్ట్రోపాధ్యాయసంఘం స్వర్ణోత్సవ పురస్కారం. * అంబడిపూడి పురస్కారం. * [[తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం]] డాక్టరేట్‌ను, కీర్తి పురస్కారం<ref name="ఆయన ఇల్లే గ్రంథాలయం"/> * భూదానోద్యమ స్వర్ణోత్సవ పురస్కారం, [[పోచంపల్లి]] * విఙ్ఞానవర్ధిని ఎడ్యుకేషనల్ అకాడమీ [[రామన్నపేట]] వారి పుష్పాభిషేకం * మైత్రీ విద్యాలయం [[ఎల్లంకి]] వారి పుష్పాభిషేకం * పంచానన ప్రపంచం [[నల్లగొండ]] కూర్మిసరం పురస్కారం. * నల్లగొండ జిల్లా స్వాతంత్ర్య సమరయోధులచే "ఆచార్య" బిరుదు ప్రదానం. * ప్రజాస్పందన పత్రికా పురస్కారం, నల్లగొండ. * విశ్వకర్మ తేజస్విని, విశ్వకర్మ యువజన సమితి పురస్కారములు, నల్లగొండ. * సంతకం పత్రికా పురస్కారం [[మిర్యాలగూడ]]. * "భారతరత్న" అంబేద్కర్ ప్రబుద్ధ భారతి ఉత్తమ కవితా పురస్కారం, హైదరాబాదు. * కవిరత్న అంబడిపూడి వెంకటరత్నం పురస్కారం, సాహితీమేఖల, [[చండూరు]]. * 2006 నల్లగొండ జిల్లా విశిష్ట సాహితీ పురస్కారం. * మహాకవి పోతన పురస్కారం, [[మోత్కూరు]]. * నల్లగొండ జిల్లా [[ఆలేరు]] గ్రామ పంచాయతి పౌర సన్మాన పురస్కారం. * గీతా జయంత్యుత్సవ ఆధ్యాత్మిక పురస్కారం, ఇంద్రపాలనగరం ([[తుమ్మలగూడెం]]) * అక్షర కళాభారతి సాహిత్య సాంస్కృతిక సంస్థ విశిష్ట సాహితీ పురస్కారం, [[చౌటుప్పల్]]. *[[షబ్నవీసు వెంకట రామ నరసింహ రావు|షబ్నవీసు]] శత జయంత్యుత్సవాల పురస్కారం, నల్లగొండ. * 2006 జనవరి 26 గణతంత్ర దినోత్సవ సందర్భంగా జిల్లా కలెక్టర్ ప్రదానం చేసిన నల్లగొండ జిల్లా సాహితీ పురస్కారం. * శత వసంతాల నీలగిరి సాహిత్య పురస్కారం నల్లగొండ జిల్లా కలెక్టర్ గారిచే ప్రధానం * శ్రీమద్విరాట్ విశ్వకర్మ యఙ్ఞ మహోత్సవ పురస్కారం, నల్లగొండ. * ఉత్తమ సీనియర్ సిటిజన్ పురస్కారం ప్రపంచ వయో వృద్ధుల దినోత్సవం నల్లగొండ జిల్లా కలెక్టర్ గారిచే ప్రదానం. * [[పోతన]] విఙ్ఞానపీఠం పురస్కారం, [[వరంగల్]]. * శ్రీ శ్రీ వేదిక పురస్కారం [[ఎల్లంకి]]. * "యక్షగాన కళా బ్రహ్మ" శ్రీ గంజి అనంతరాములు పంతులు గారి స్మారక పురస్కారం, చౌటుప్పల్. * శ్రీ బడుగు రామస్వామి సేవా సమితి సాహితీ పురస్కారం, చౌటుప్పల్ * పురోహితరత్న శ్రీ రాచకొండ అనంతాచార్య స్మారక రాచకొండ పురస్కారం [[లక్కారం (చౌటుప్పల్)|లక్కారం]] * అక్షర కళాభారతి చౌటుప్పల్ వారిచే అక్షర కళా సమ్రాట్ బిరుదు, జీవన సాఫల్య పురస్కారం ప్రధానం. * తెలుగు రక్షణ వేదిక, హైదరాబాదు వారిచే రాష్ట్రస్థాయి పురస్కారం, కవితాశ్రీ బిరుదు ప్రధానం * తెలంగాణ రాష్ట్ర ( 2014 జూన్ 2) అవతరణ సందర్భంగా తెలంగాణ పురస్కారం నల్లగొండ జిల్లా కలెక్టర్ గారిచే ప్రదానం * రాచమళ్ళ లచ్చమ్మ పురస్కారం. * మాతృకవి రాధేయ మాతృశ్రీ రాచమళ్ళ లచ్చమ్మ పురస్కారం * యోగాచార్య పైళ్ళ సుదర్శన్‌రెడ్డి గారి మాతా పితరులు పైళ్ళ మల్లమ్మ-వీరారెడ్డి స్మారక పురస్కారం * విశ్వజ్యోతి సంక్షేమ సంఘం హైదరాబాదు రజతోత్సవ పురస్కారం * [[ప్రపంచ తెలుగు మహాసభలు - 2017]] సత్కారం ([[తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం]], 16.12.2017)<ref name="అక్షర సైనికుడికి అరుదైన గౌరవం">{{cite news|last1=నమస్తే తెలంగాణ|title=అక్షర సైనికుడికి అరుదైన గౌరవం|url=https://www.ntnews.com/district/yadadri/article.aspx?contentid=803857|accessdate=11 December 2017|date=8 December 2017}}</ref> * [[తెలంగాణ ప్రభుత్వం|తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్రభుత్వ]] [[దాశరథి సాహితీ పురస్కారం]] (రవీంద్ర భారతి, 22.07.2019)<ref name="దాశరథి ఉద్యమస్ఫూర్తి">{{cite news |last1=నమస్తే తెలంగాణ |first1=తెలంగాణ వార్తలు |title=దాశరథి ఉద్యమస్ఫూర్తి |url=https://www.ntnews.com/TelanganaNews-in-Telugu/kurella-vitalacharya-gots-dasarathi-award-1-2-608717.html |accessdate=23 July 2019 |date=23 July 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723082628/https://www.ntnews.com/TelanganaNews-in-Telugu/kurella-vitalacharya-gots-dasarathi-award-1-2-608717.html |archivedate=23 July 2019 |work= |url-status=live }}</ref><ref name="తెలంగాణ ప్రజల గొంతుక దాశరథి">{{cite news |last1=ఆంధ్రజ్యోతి |first1=తెలంగాణ వార్తలు |title=తెలంగాణ ప్రజల గొంతుక దాశరథి |url=https://www.andhrajyothy.com/artical?SID=854094 |accessdate=23 July 2019 |date=23 July 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723082628/https://www.ntnews.com/TelanganaNews-in-Telugu/kurella-vitalacharya-gots-dasarathi-award-1-2-608717.html |archivedate=23 July 2019 |work= |url-status=live }}</ref> *[[తెలుగు విశ్వవిద్యాలయము - విశిష్ట పురస్కారాలు|తెలుగు విశ్వవిద్యాలయ విశిష్ట పురస్కారం]] - 2018 ([[తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం]], 12.12.2021)<ref name="కూరెళ్ల విఠాలాచార్య, కళాకృష్ణకు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం విశిష్ట పురస్కారాలు">{{cite news |last1=నమస్తే తెలంగాణ |first1=తెలంగాణ |title=కూరెళ్ల విఠాలాచార్య, కళాకృష్ణకు తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం విశిష్ట పురస్కారాలు |url=https://www.ntnews.com/news/telugu-university-announced-visishta-puraskaram-s-337907 |accessdate=7 December 2021 |work=Namasthe Telangana |date=4 December 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211204120630/https://www.ntnews.com/news/telugu-university-announced-visishta-puraskaram-s-337907 |archivedate=4 December 2021}}</ref><ref name="విఠలాచార్య, కళాకృష్ణలకు తెలుగు వర్సిటీ విశిష్ట పురస్కారాలు">{{cite news |last1=ఈనాడు |first1=ప్రధానాంశాలు |title=విఠలాచార్య, కళాకృష్ణలకు తెలుగు వర్సిటీ విశిష్ట పురస్కారాలు |url=https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/2702/121248551 |accessdate=7 December 2021 |work=EENADU |date=4 December 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211205213548/https://www.eenadu.net/statenews/mainnews/general/2702/121248551 |archivedate=5 December 2021 |language=te}}</ref> ==స్థాపించిన-స్థాపించడానికి ప్రముఖ పాత్ర వహించిన సంస్థలు== {{Div col|cols=2}} # సత్యగాయత్రి ఆశ్రమం - ఎల్లంకి (1982) # చైతన్య కళాస్రవంతి - రామన్నపేట (1985) # సాహితీ స్నేహితులు - రామన్నపేట (1986) # స్పందన - రామన్నపేట (1987) # స్ఫూర్తి -సిరిపురం (1993) # అక్షర కళాభారతి - చౌటుప్పల్ (1994) # కళాభారతి - వలిగొండ (1994) # పూర్వ విద్యార్థుల సమితి - ఎల్లంకి (1996) # గీతా జయంతి ఉత్సవ సమితి - ఇంద్రపాలనగరం (1997) # శ్రీమద్విరాట్ పోతులూరు వీరబ్రహ్మేంద్రస్వామి దేవాలయ స్థాపనం, ఎల్లంకి (2000) # మిత్రభారతి - నల్లగొండ (2000) # ఆత్మీయులు - రామన్నపేట (2002) # భువనభారతి - భువనగిరి (2003) # ప్రజాభారతి- మోత్కూర్ (2005) # అరుంధతి సేవా సంస్థ-ఎల్లంకి (2006) # సీనియర్ సిటిజన్స్ సమాఖ్య (రామన్నపేట నియోజకవర్గం) (2006) # సిరిపురం డెవలప్‌మెంట్ ఫోరం (2007) # మల్లెల భారతి (కొండ మల్లెపల్లి, దేవరకొండ) (2008) # బతుకమ్మ తల్లి కళాబృందం, ఎల్లంకి (2010) # ఏ.వి.యం ఉన్నత పాఠశాల - రామన్నపేట (1983) # మైత్రీ విద్యాలయం - ఎల్లంకి (1988) # విద్యాభారతి ఉన్నత పాఠశాల - రామన్నపేట (1988) # రామకృష్ణ విద్యాలయం - సిరిపురం (1988) # శ్రీ శ్రీ విద్యాలయం చిట్యాల (1989) # విఙ్ఞానవర్ధిని ఉన్నత పాఠశాల - రామన్నపేట (1991) # విశాలభారతి - చౌటుప్పల్ (1991) # అల్ఫా ఉన్నత పాఠశాల - రామన్నపేట (1993) # సంతోష్ విద్యా మందిర్ - ఎల్లంకి (1994) # కె.ఎం. జాన్ మెమోరియల్ స్కూల్ - రామన్నపేట (1997) # ఆచార్య కూరెళ్ళ ట్రస్ట్, ఆచార్య కూరెళ్ళ గ్రంథాలయం సాయి సాహితీ కుటీరం (2014) {{Div end}} ==విధ్యాలయాల్లో నెలకొల్పిన పత్రికలు== # '''బాపు భారతి''' ప్రాథమిక పాఠశాల, [[గోకారం]] (1961)<ref name="ఊరూరా గ్రంథాలయ ఉద్యమస్ఫూర్తి కూరెళ్ళ">{{cite news |last1=నవ తెలంగాణ |first1=సోపతి |title=ఊరూరా గ్రంథాలయ ఉద్యమస్ఫూర్తి కూరెళ్ళ |url=http://www.navatelangana.com/article/sopathi/697448 |accessdate=23 July 2019 |publisher=సాగర్ల సత్తయ్య |date=15 July 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190723090920/http://www.navatelangana.com/article/sopathi/697448 |archivedate=23 July 2019 |work= |url-status=live }}</ref> # '''మా తెలుగుతల్లి''' ఉన్నత పాఠశాల, [[ఎల్లంకి]] (1963) # '''వలివెలుగు''' ఉన్నత పాఠశాల, [[వలిగొండ]] (1967) # '''మన పురోగమనం''' రాష్ట్రోపాధ్యాయ సంఘం, [[రామన్నపేట]] (1974) # '''చిరంజీవి''' ఉన్నత పాఠశాల, [[సిరిపురం]] (1977) # '''ప్రియంవద''' ప్రభుత్వ జూనియర్ బాలికల కళాశాల, [[నల్లగొండ]] (1982) # '''ముచికుంద''' ప్రభుత్వ జూనియర్ కళాశాల, [[రామన్నపేట]] (1987) # '''లేఖిని''' గ్రంథాలయం, [[చౌటుప్పల్]] (2005) ==చిత్ర మాలిక== <gallery heights="150" perrow="3" widths="180"> దస్త్రం:Kurella Vitalacharya 01.jpg|కూరెళ్ల విఠలాచార్యకి సత్కారం దస్త్రం:Kurella Vitalacharya 02.jpg|విద్యార్థులకు బహుమతుల ప్రదానం దస్త్రం:Kurella Vitalacharya 03.jpg|సదస్సులో కూరెళ్ల ప్రసంగం File:Kurella Vitalacharya Honored by Chief Justice NV Ramana in Hyderabad Bookfair.jpg| భారత సుప్రీంకోర్టు న్యాయమూర్తి ఎన్. రమణ, మంత్రి శ్రీనివాస్ గౌడ్ లచే కూరెళ్ల విఠలాచార్యకి సత్కారం </gallery> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == ఇతర లంకెలు == {{commonscat|Kurella Someswara Rao}} * కూరెళ్ళతో కవి నర్రా ప్రవీణ్ రెడ్డి చేసిన ఇంటర్వ్యూ https://m.manatelangana.news/cms/literary-villages-servant-kurella/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190424085122/https://m.manatelangana.news/cms/literary-villages-servant-kurella/ |date=2019-04-24 }} *[http://www.sakshi.com/news/district/nalgonda-news-37377 సాక్షి వెబ్] * తెలుగు నవలల్లో స్వాతంత్ర్యోద్యమ చిత్రణం పుస్తకం * జీవన రేఖలు * విఠలాచార్య [[విఠలేశ్వర శతకము]]-ఒక పరిశీలన * కవి నర్రా ప్రవీణ్ రెడ్డి వ్యాసము ''పద్య శిఖరం డా. కూరెళ్ళ విఠలాచార్య '' https://m.manatelangana.news/cms/very-famous-poet/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190424085856/https://m.manatelangana.news/cms/very-famous-poet/ |date=2019-04-24 }} {{Authority control}} [[వర్గం:1940 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:తెలుగు కవులు]] [[వర్గం:సాహితీకారులు]] [[వర్గం:యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా రచయితలు]] [[వర్గం:యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా ఉపాధ్యాయులు]] [[వర్గం:యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా సామాజిక కార్యకర్తలు]] [[వర్గం:పురస్కార గ్రహీతలు]] g4vmv53mcqatysrb86w8c8v6t1sdzv9 0 163434 3628174 3608893 2022-08-22T05:10:25Z Pranayraj1985 29393 /* జనగామ జిల్లా */ wikitext text/x-wiki ముఖ్యమైన తెలంగాణ పుణ్యక్షేత్రాలు ==మహబూబ్ నగర్ జిల్లా== * [[కురుమూర్తి|కురుమూర్తి శ్రీవేంకటేశ్వర దేవస్థానం]] * [[శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ హన్వాడ|శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ, హన్వాడ]] * [[మన్యంకొండ|మన్యంకొండ - వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[మహబూబ్ నగర్]] - శ్రీ లక్ష్మి నరసింహస్వామి వారి ఆలయం, శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం (కాటన్ మిల్ వద్ద), శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం (కొత్తగంజ్), *[[జడ్చర్ల మండలం]] గంగాపురంలో లక్ష్మి చెన్నకేశవాలయం, శ్రీరంగ పురం రంగనాథ ఆలయం *[[బీచుపల్లి|బీచుపల్లి ఆంజనేయ స్వామి ఆలయము]] [[బొమ్మ:Alampur 04.JPG|thumb|220x220px|<center>ఆలంపూర్‌లో చాళుక్యుల కాలంనాటి దేవాలయాలు</center>|alt=]] == జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా == *[[ఆలంపూర్|అలంపూర్ జోగులాంబ ఆలయం,]] *[[జమ్మిచేడ్|జమ్మిచెడ్ జమ్ములమ్మ దేవాలయం]] *[[మల్దకల్|మల్డకల్ శ్రీ లక్ష్మీ వేంకటేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[బీచుపల్లి|బీచుపల్లి ఆంజనేయ స్వామి ఆలయం]] == నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా == *[[శ్రీ వాసవీ కన్యకా పరమేశ్వరి దేవాలయం కల్వకుర్తి]] *[[శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ హన్వాడ]] *[[శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ హన్వాడ]] *[[మన్యంకొండ]] - వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం == వికారాబాద్ జిల్లా == *[[కొడంగల్#దర్శనీయ స్థలాలు|కొడంగల్ వెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[ఫరూఖ్ నగర్#శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయము|షాద్‌నగర్ వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[ఉర్కొండ#అభయాంజనేయ స్వామి దేవాలయం|ఉర్కొండ అభయాంజనేయస్వామి దేవాలయం]] *[[వికారాబాద్|వికారాబాద్ - అనంతగిరి క్షేత్రం]] *[[భావిగి భద్రేశ్వరస్వామి దేవాలయము, తాండూరు|తాండూరు - భావిగి భద్రేశ్వరస్వామి దేవాలయం]], *[[జుంటుపల్లి|జుంటుపల్లి - రామాలయం]] == ఖమ్మం జిల్లా == * [[జమలాపురం|జమలాపురం - శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామివారి ఆలయం]],ఈ ఆలయాన్ని [[ఖమ్మం జిల్లా]] [[తిరుపతి]] అని అంటారు. * [[కల్లూరు (ఖమ్మం)|కల్లూరు - శ్రీ సంతాన వేణుగోపాలస్వామి ఆలయం]] * [[గణపేశ్వరాలయం|కూసుమంచి - గణపేశ్వరాలయం]] * తక్కెళ్ళపాడు - శ్రీ లలిత రాజరాజేశ్వరి అమ్మవారు * [[జీలచెరువు]] - వెంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం ==భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా== [[బొమ్మ:Bhadrachalam temple view.jpg|thumb|220x220px| భద్రాచలం విహాంగ వీక్షణం|alt=]] *[[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం|భద్రాచలం - శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం]] == యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా == [[బొమ్మ:Yadagiri guTTa.jpg|thumb|220x220px| యాదగిరి గుట్ట|alt=]] * [[యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం|యాదగిరి గుట్ట - యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]] * [[కొలనుపాక|కొలనుపాక గ్రామంలోని దేవాలయాలు]] - [[కొలనుపాక జైనమందిరం|కొలనుపాక జైనమందిరం,]] కోటి ఒక్కటి లింగం, నూట ఒక్క చెరువు , సొమేశ్వరస్వామి దేవాలయం , వీరనారాయణస్వామి దేవాలయం, సాయిబాబా దేవాలయం * [[రాచకొండ|రాచకొండ - గుర్రాల గుట్ట మీద చాళుక్య యుగం నాటి పురాతన వైష్ణవాలయం.]] * [[వేమలకొండ|వేమలకొండ - శ్రీ మత్స్యగిరి లక్ష్మీనరసింహ స్వామి]] == మహబూబాబాద్ జిల్లా == * [[గార్ల|గార్ల - సంగమేశ్వరాలయం]] * [[పేరంటాలపల్లి|పేరాటాలపల్లి - సంగమేశ్వరాలయం..]] ==నల్గొండ జిల్లా== * [[చింతపల్లి (నల్గొండ జిల్లా)|చింతపల్లి - షిరిడీ సాయిబాబా దేవాలయం]] * [[నాగార్జునకొండ మ్యూజియం|నాగార్జున కొండ - బౌద్ధారామాలు]] * [[వాడపల్లి (దామరచర్ల మండలం)|వాడపల్లి]] - శ్రీ మీనాక్షీ అగస్తేశ్వరస్వామి మందిరం,లక్ష్మీ నరసింహ స్వామి దేవాలయం == సూర్యాపేట జిల్లా == *[[మేళ్లచెరువు]] *[[మట్టపల్లి|మట్టపల్లి-మట్టపల్లి శ్రీ నరసింహస్వామి ఆలయం]] *[[ఫణిగిరి|ఫణిగిరి - రెండో భద్రాద్రి శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి ఆలయం,బౌద్ధారామాలు]] *[[పిల్లలమర్రి]] - చెన్నకేశవస్వామి దేవాలయం, [[నామేశ్వర దేవాలయం (పిల్లలమర్రి)|నామేశ్వర]], [[త్రికూటేశ్వర దేవాలయం (పిల్లలమర్రి)|త్రికూటేశ్వర]], [[ఎఱకేశ్వర దేవాలయం (పిల్లలమర్రి)|ఎఱకేశ్వర దేవాలయం]] == రంగారెడ్డి జిల్లా == [[బొమ్మ:Chilukuru-Balaji.jpg|thumb|314x314px| చిలుకూరి బాలాజి|alt=]] *[[చిలుకూరు బాలాజీ దేవాలయం|చిల్కూరు - బాలాజీ మందిరం]] *[[కర్మన్‌ఘాట్|కర్మన్‌ఘాట్ - శ్రీధ్యానాంజనేయస్వామి ఆలయం]] *[[అమ్మపల్లి సీతారామచంద్రస్వామి ఆలయము|అమ్మపల్లి సీతారామచంద్రస్వామి ఆలయం]] == మేడ్చల్ - మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా == *[[కీసర (కీసర మండలం)|కీసర - కీసరగుట్ట శివాలయం]] *[[షామీర్‌పేట్|షామీర్‌పేట్ - వెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[ఏదులాబాద్|ఏదులాబాద్ శ్రీ గోదా రంగనాయకస్వామి ఆలయం]] *[[జగద్గిరిగుట్ట|జగద్గిరిగుట్ట ప్రసన్నశ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *పొట్టి మహారాజ్ మందిరం (షామీర్‌పేట్) ==వరంగల్ పట్టణ జిల్లా== *[[హనుమకొండ]] - [[వేయి స్తంభాల గుడి|శ్రీ రుద్రేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[వరంగల్]] - [[భద్రకాళీ దేవాలయము|భద్రకాళీ దేవాలయం]]<ref name="ఓరుగల్లు వరప్రదాయిని భద్రకాళి!">{{cite news |last1=ఈనాడు |first1=వరంగల్లు |title=ఓరుగల్లు వరప్రదాయిని భద్రకాళి! |url=https://www.eenadu.net/aalayaalu/topstory/166 |accessdate=22 January 2020 |date=1 June 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190917105914/https://www.eenadu.net/aalayaalu/topstory/166 |archivedate=17 September 2019 |language=te |work= |url-status=dead }}</ref> *[[హనుమకొండ]] - [[పద్మాక్షి దేవాలయం]] *[[ఐనవోలు]] - [[ఐనవోలు మల్లన్న స్వామి దేవాలయం|శ్రీ మల్లికార్జున స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[వరంగల్ కోట|వరంగల్ ఖిల్లా - శ్రీ స్వయంభు శంభులింగేశ్వరాలయం]] == జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా == [[బొమ్మ:Ramappa1.jpg|thumb|220x220px| రామప్ప దేవాలయం, పాలంపేట|alt=]] *[[పాలంపేట]] - [[రామప్ప దేవాలయము]] *[[మేడారం (సమ్మక్కజాతర)|మేడారం]] - [[సమ్మక్క సారక్క జాతర|శ్రీ సమ్మక్క సారలమ్మ జాతర]] *[[కాళేశ్వర ముక్తేశ్వర దేవాలయం]] == సిద్ధిపేట జిల్లా == *[[కొమురవెల్లి]] - [[కొమురవెల్లి మల్లన్న స్వామి దేవాలయం|శ్రీ మల్లికార్జున స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[సిద్ధిపేట|సిద్ధిపేట - కోటిలింగేశ్వరస్వామి ఆలయం]] సిద్దిపేట జిల్లా mirudoddi మండలం, మోతే గ్రామం ,శ్రీ లక్ష్మి వేంకటేశ్వర స్వామి, అభంజనేయ స్వామి, సంతాన నాగ దేవత, ఙ్ఞాన సరస్వతి దేవి ఆలయం == మహబూబాబాద్ జిల్లా == *[[కురవి]] - [[కురవి వీరభద్రస్వామి దేవాలయము|శ్రీ వీరభధ్ర స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[నరసింహులగూడెం|నరసింహులగూడెం - కొరగుట్ట నరసింహ స్వామి దేవస్థానము.]] [[నెల్లికుదురు|(నెల్లికుదురు మండలం]]) == జనగామ జిల్లా == *[[పాలకుర్తి (జనగాం జిల్లా)|పాలకుర్తి - శ్రీ సోమేశ్వర లక్షీనరసింహా స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[జాఫర్‌గఢ్‌|జాఫర్‌గఢ్‌ - శ్రీ వేల్పుగొండ లక్షీనరసింహా స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[జీడికల్]] - [[జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం]] ==హైదరాబాదు జిల్లా== [[బొమ్మ:Buddha.jpg|thumb|220x220px| హైదరాబాద్ టాంక్‌బండ్ పై బుద్ధ విగ్రహం|alt=]] [[బొమ్మ:MeccaMasjid.png|thumb|220x220px| మక్కా మసీదు|alt=]] *[[హైదరాబాదు]] బిర్లామందిరం *[[జూబ్లీ హిల్స్|జూబ్లీహిల్స్ పెద్దమ్మ గుడి]] *[[సికింద్రాబాదు|సికింద్రాబాదు కాళికామాత దేవాలయం]] *[[తాడ్‌బండ్ ఆంజనేయస్వామి ఆలయం]] (సికింద్రాబాదు) *[[అష్టలక్ష్మీ దేవాలయం, హైదరాబాదు|అష్టలక్ష్మీ దేవాలయం]] *[[కాచిగూడ]], శ్యాం మందిరం *[[సికింద్రాబాదు]] గణేష్ మందిరం *[[లోయర్ టాంక్‌బండ్]] కట్టమైసమ్మ ఆలయం *[[గడ్డి అన్నారం]] - శ్రీసత్యనారాయణస్వామి ఆలయం *[[బొల్లారం]] - శ్రీ ప్రసన్న ఆంజనేయస్వామి ఆలయం *[[జియాగూడ]] - [[రంగనాథస్వామి దేవాలయం, జియాగూడ|రంగనాథస్వామి దేవాలయం]] ==మెదక్ జిల్లా== [[దస్త్రం:Medak Cathedral (1).jpg|thumb|220x220px|మెదక్ చర్చి|alt=]] * [[మెదక్]] - చర్చి == సంగారెడ్డి జిల్లా == *[[బొంతపల్లి|బొంతపల్లి - వీరభద్రస్వామి ఆలయం]] == రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా == *[[శ్రీ రాజరాజేశ్వరస్వామి ఆలయం (వేములవాడ)|వేములవాడ - రాజరాజేశ్వర స్వామి దేవస్థానం]] *[[ఇల్లంతకుంట|ఇల్లంతకుంట- శ్రీ సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం]] == జగిత్యాల జిల్లా == [[ఫైలు:Hanuman-temple-Kondagattu-5.jpg|thumb|331x331px| కొండగట్టు ఆంజనేయస్వామి |alt=]] *[[కొండగట్టు|కొండగట్టు - ఆంజనేయస్వామి ఆలయం]] *[[పొలాస|పొలాస- పౌలతీశ్వరాలయం]] == పెద్దపల్లి జిల్లా == *[[ఓదెల మల్లన్న దేవాలయం|ఓదెల - మల్లికార్జున దేవస్థానం]] *[[ఎలిగేడు|ఏలిగేడు - మహా శివాలయం]] ==ఆదిలాబాదు జిల్లా== *[[ఆదిలాబాద్]] - జైన మందిరం * [[కేస్లాపూర్]] - నాగోబా మందిరం == నిర్మల్ జిల్లా == [[బొమ్మ:Basara-saraswati.jpg|thumb| బాసర - జ్ఞాన సరస్వతి |alt=]] [[జ్ఞాన సరస్వతి దేవాలయం, బాసర|బాసర - జ్ఞాన సరస్వతీ మందిరం]] [[సారంగాపూర్]] - హనుమంతుని దేవాలయం. ==నిజామాబాదు జిల్లా== * [[లింబాద్రిగుట్ట|లింబాద్రి గుట్ట - శ్రీ నరసింహస్వామి ఆలయం]] * [[బడా పహాడ్|బడా పహాడ్ - సయ్యద్ సదుల్లా హుస్సేనీ దర్గా]] * [[నిజామాబాదు]] - నీలకంఠేశ్వరాలయం * [[నిజామాబాదు]] - రఘునాథ స్వామి ఆలయం. * [[డిచ్‌పల్లి|డిచ్‌పల్లి - రామాలయం.]] * [[ఆర్మూరు|ఆర్మూరు - నవనాథ సిద్దేశ్వర ఆలయం.]] * [[భోధన్|భోధన్ - చక్రేశ్వరాలయం.]] == కామారెడ్డి జిల్లా == *[[బిచ్కుంద|బిచ్కుంద - బసవలింగప్పస్వామి గుడి]] *[[భిక్నూర్‌ (కామారెడ్డి)|భిక్నూర్ - రాజరాజేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[సదాశివనగర్ (కామారెడ్డి జిల్లా)|సదాశివనగర్ - కాలభైరవస్వామి ఆలయం.]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==ఇతర లింకులు== [[వర్గం:పుణ్యక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:భారతదేశ పుణ్యక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ జాబితాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పుణ్యక్షేత్రాలు]] 29i6wv77ybfrwlajd3g1nvnd94hygpx 3628175 3628174 2022-08-22T05:11:51Z Pranayraj1985 29393 /* జనగామ జిల్లా */ wikitext text/x-wiki ముఖ్యమైన తెలంగాణ పుణ్యక్షేత్రాలు ==మహబూబ్ నగర్ జిల్లా== * [[కురుమూర్తి|కురుమూర్తి శ్రీవేంకటేశ్వర దేవస్థానం]] * [[శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ హన్వాడ|శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ, హన్వాడ]] * [[మన్యంకొండ|మన్యంకొండ - వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[మహబూబ్ నగర్]] - శ్రీ లక్ష్మి నరసింహస్వామి వారి ఆలయం, శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం (కాటన్ మిల్ వద్ద), శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం (కొత్తగంజ్), *[[జడ్చర్ల మండలం]] గంగాపురంలో లక్ష్మి చెన్నకేశవాలయం, శ్రీరంగ పురం రంగనాథ ఆలయం *[[బీచుపల్లి|బీచుపల్లి ఆంజనేయ స్వామి ఆలయము]] [[బొమ్మ:Alampur 04.JPG|thumb|220x220px|<center>ఆలంపూర్‌లో చాళుక్యుల కాలంనాటి దేవాలయాలు</center>|alt=]] == జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా == *[[ఆలంపూర్|అలంపూర్ జోగులాంబ ఆలయం,]] *[[జమ్మిచేడ్|జమ్మిచెడ్ జమ్ములమ్మ దేవాలయం]] *[[మల్దకల్|మల్డకల్ శ్రీ లక్ష్మీ వేంకటేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[బీచుపల్లి|బీచుపల్లి ఆంజనేయ స్వామి ఆలయం]] == నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా == *[[శ్రీ వాసవీ కన్యకా పరమేశ్వరి దేవాలయం కల్వకుర్తి]] *[[శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ హన్వాడ]] *[[శ్రీ హరిహర క్షేత్రము బాలాజి కొండ హన్వాడ]] *[[మన్యంకొండ]] - వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం == వికారాబాద్ జిల్లా == *[[కొడంగల్#దర్శనీయ స్థలాలు|కొడంగల్ వెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[ఫరూఖ్ నగర్#శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయము|షాద్‌నగర్ వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[ఉర్కొండ#అభయాంజనేయ స్వామి దేవాలయం|ఉర్కొండ అభయాంజనేయస్వామి దేవాలయం]] *[[వికారాబాద్|వికారాబాద్ - అనంతగిరి క్షేత్రం]] *[[భావిగి భద్రేశ్వరస్వామి దేవాలయము, తాండూరు|తాండూరు - భావిగి భద్రేశ్వరస్వామి దేవాలయం]], *[[జుంటుపల్లి|జుంటుపల్లి - రామాలయం]] == ఖమ్మం జిల్లా == * [[జమలాపురం|జమలాపురం - శ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామివారి ఆలయం]],ఈ ఆలయాన్ని [[ఖమ్మం జిల్లా]] [[తిరుపతి]] అని అంటారు. * [[కల్లూరు (ఖమ్మం)|కల్లూరు - శ్రీ సంతాన వేణుగోపాలస్వామి ఆలయం]] * [[గణపేశ్వరాలయం|కూసుమంచి - గణపేశ్వరాలయం]] * తక్కెళ్ళపాడు - శ్రీ లలిత రాజరాజేశ్వరి అమ్మవారు * [[జీలచెరువు]] - వెంకటేశ్వరస్వామి ఆలయం ==భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా== [[బొమ్మ:Bhadrachalam temple view.jpg|thumb|220x220px| భద్రాచలం విహాంగ వీక్షణం|alt=]] *[[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం|భద్రాచలం - శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం]] == యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా == [[బొమ్మ:Yadagiri guTTa.jpg|thumb|220x220px| యాదగిరి గుట్ట|alt=]] * [[యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం|యాదగిరి గుట్ట - యాదగిరి లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]] * [[కొలనుపాక|కొలనుపాక గ్రామంలోని దేవాలయాలు]] - [[కొలనుపాక జైనమందిరం|కొలనుపాక జైనమందిరం,]] కోటి ఒక్కటి లింగం, నూట ఒక్క చెరువు , సొమేశ్వరస్వామి దేవాలయం , వీరనారాయణస్వామి దేవాలయం, సాయిబాబా దేవాలయం * [[రాచకొండ|రాచకొండ - గుర్రాల గుట్ట మీద చాళుక్య యుగం నాటి పురాతన వైష్ణవాలయం.]] * [[వేమలకొండ|వేమలకొండ - శ్రీ మత్స్యగిరి లక్ష్మీనరసింహ స్వామి]] == మహబూబాబాద్ జిల్లా == * [[గార్ల|గార్ల - సంగమేశ్వరాలయం]] * [[పేరంటాలపల్లి|పేరాటాలపల్లి - సంగమేశ్వరాలయం..]] ==నల్గొండ జిల్లా== * [[చింతపల్లి (నల్గొండ జిల్లా)|చింతపల్లి - షిరిడీ సాయిబాబా దేవాలయం]] * [[నాగార్జునకొండ మ్యూజియం|నాగార్జున కొండ - బౌద్ధారామాలు]] * [[వాడపల్లి (దామరచర్ల మండలం)|వాడపల్లి]] - శ్రీ మీనాక్షీ అగస్తేశ్వరస్వామి మందిరం,లక్ష్మీ నరసింహ స్వామి దేవాలయం == సూర్యాపేట జిల్లా == *[[మేళ్లచెరువు]] *[[మట్టపల్లి|మట్టపల్లి-మట్టపల్లి శ్రీ నరసింహస్వామి ఆలయం]] *[[ఫణిగిరి|ఫణిగిరి - రెండో భద్రాద్రి శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి ఆలయం,బౌద్ధారామాలు]] *[[పిల్లలమర్రి]] - చెన్నకేశవస్వామి దేవాలయం, [[నామేశ్వర దేవాలయం (పిల్లలమర్రి)|నామేశ్వర]], [[త్రికూటేశ్వర దేవాలయం (పిల్లలమర్రి)|త్రికూటేశ్వర]], [[ఎఱకేశ్వర దేవాలయం (పిల్లలమర్రి)|ఎఱకేశ్వర దేవాలయం]] == రంగారెడ్డి జిల్లా == [[బొమ్మ:Chilukuru-Balaji.jpg|thumb|314x314px| చిలుకూరి బాలాజి|alt=]] *[[చిలుకూరు బాలాజీ దేవాలయం|చిల్కూరు - బాలాజీ మందిరం]] *[[కర్మన్‌ఘాట్|కర్మన్‌ఘాట్ - శ్రీధ్యానాంజనేయస్వామి ఆలయం]] *[[అమ్మపల్లి సీతారామచంద్రస్వామి ఆలయము|అమ్మపల్లి సీతారామచంద్రస్వామి ఆలయం]] == మేడ్చల్ - మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా == *[[కీసర (కీసర మండలం)|కీసర - కీసరగుట్ట శివాలయం]] *[[షామీర్‌పేట్|షామీర్‌పేట్ - వెంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[ఏదులాబాద్|ఏదులాబాద్ శ్రీ గోదా రంగనాయకస్వామి ఆలయం]] *[[జగద్గిరిగుట్ట|జగద్గిరిగుట్ట ప్రసన్నశ్రీ వేంకటేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *పొట్టి మహారాజ్ మందిరం (షామీర్‌పేట్) ==వరంగల్ పట్టణ జిల్లా== *[[హనుమకొండ]] - [[వేయి స్తంభాల గుడి|శ్రీ రుద్రేశ్వర స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[వరంగల్]] - [[భద్రకాళీ దేవాలయము|భద్రకాళీ దేవాలయం]]<ref name="ఓరుగల్లు వరప్రదాయిని భద్రకాళి!">{{cite news |last1=ఈనాడు |first1=వరంగల్లు |title=ఓరుగల్లు వరప్రదాయిని భద్రకాళి! |url=https://www.eenadu.net/aalayaalu/topstory/166 |accessdate=22 January 2020 |date=1 June 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190917105914/https://www.eenadu.net/aalayaalu/topstory/166 |archivedate=17 September 2019 |language=te |work= |url-status=dead }}</ref> *[[హనుమకొండ]] - [[పద్మాక్షి దేవాలయం]] *[[ఐనవోలు]] - [[ఐనవోలు మల్లన్న స్వామి దేవాలయం|శ్రీ మల్లికార్జున స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[వరంగల్ కోట|వరంగల్ ఖిల్లా - శ్రీ స్వయంభు శంభులింగేశ్వరాలయం]] == జయశంకర్ భూపాలపల్లి జిల్లా == [[బొమ్మ:Ramappa1.jpg|thumb|220x220px| రామప్ప దేవాలయం, పాలంపేట|alt=]] *[[పాలంపేట]] - [[రామప్ప దేవాలయము]] *[[మేడారం (సమ్మక్కజాతర)|మేడారం]] - [[సమ్మక్క సారక్క జాతర|శ్రీ సమ్మక్క సారలమ్మ జాతర]] *[[కాళేశ్వర ముక్తేశ్వర దేవాలయం]] == సిద్ధిపేట జిల్లా == *[[కొమురవెల్లి]] - [[కొమురవెల్లి మల్లన్న స్వామి దేవాలయం|శ్రీ మల్లికార్జున స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[సిద్ధిపేట|సిద్ధిపేట - కోటిలింగేశ్వరస్వామి ఆలయం]] సిద్దిపేట జిల్లా mirudoddi మండలం, మోతే గ్రామం ,శ్రీ లక్ష్మి వేంకటేశ్వర స్వామి, అభంజనేయ స్వామి, సంతాన నాగ దేవత, ఙ్ఞాన సరస్వతి దేవి ఆలయం == మహబూబాబాద్ జిల్లా == *[[కురవి]] - [[కురవి వీరభద్రస్వామి దేవాలయము|శ్రీ వీరభధ్ర స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[నరసింహులగూడెం|నరసింహులగూడెం - కొరగుట్ట నరసింహ స్వామి దేవస్థానము.]] [[నెల్లికుదురు|(నెల్లికుదురు మండలం]]) == జనగామ జిల్లా == *[[పాలకుర్తి (జనగాం జిల్లా)|పాలకుర్తి]] - [[పాలకుర్తి సోమేశ్వర లక్ష్మీనర్సింహస్వామి దేవాలయం]] *[[జాఫర్‌గఢ్‌|జాఫర్‌గఢ్‌ - శ్రీ వేల్పుగొండ లక్షీనరసింహా స్వామి వారి దేవాలయం]] *[[జీడికల్]] - [[జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం]] ==హైదరాబాదు జిల్లా== [[బొమ్మ:Buddha.jpg|thumb|220x220px| హైదరాబాద్ టాంక్‌బండ్ పై బుద్ధ విగ్రహం|alt=]] [[బొమ్మ:MeccaMasjid.png|thumb|220x220px| మక్కా మసీదు|alt=]] *[[హైదరాబాదు]] బిర్లామందిరం *[[జూబ్లీ హిల్స్|జూబ్లీహిల్స్ పెద్దమ్మ గుడి]] *[[సికింద్రాబాదు|సికింద్రాబాదు కాళికామాత దేవాలయం]] *[[తాడ్‌బండ్ ఆంజనేయస్వామి ఆలయం]] (సికింద్రాబాదు) *[[అష్టలక్ష్మీ దేవాలయం, హైదరాబాదు|అష్టలక్ష్మీ దేవాలయం]] *[[కాచిగూడ]], శ్యాం మందిరం *[[సికింద్రాబాదు]] గణేష్ మందిరం *[[లోయర్ టాంక్‌బండ్]] కట్టమైసమ్మ ఆలయం *[[గడ్డి అన్నారం]] - శ్రీసత్యనారాయణస్వామి ఆలయం *[[బొల్లారం]] - శ్రీ ప్రసన్న ఆంజనేయస్వామి ఆలయం *[[జియాగూడ]] - [[రంగనాథస్వామి దేవాలయం, జియాగూడ|రంగనాథస్వామి దేవాలయం]] ==మెదక్ జిల్లా== [[దస్త్రం:Medak Cathedral (1).jpg|thumb|220x220px|మెదక్ చర్చి|alt=]] * [[మెదక్]] - చర్చి == సంగారెడ్డి జిల్లా == *[[బొంతపల్లి|బొంతపల్లి - వీరభద్రస్వామి ఆలయం]] == రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా == *[[శ్రీ రాజరాజేశ్వరస్వామి ఆలయం (వేములవాడ)|వేములవాడ - రాజరాజేశ్వర స్వామి దేవస్థానం]] *[[ఇల్లంతకుంట|ఇల్లంతకుంట- శ్రీ సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం]] == జగిత్యాల జిల్లా == [[ఫైలు:Hanuman-temple-Kondagattu-5.jpg|thumb|331x331px| కొండగట్టు ఆంజనేయస్వామి |alt=]] *[[కొండగట్టు|కొండగట్టు - ఆంజనేయస్వామి ఆలయం]] *[[పొలాస|పొలాస- పౌలతీశ్వరాలయం]] == పెద్దపల్లి జిల్లా == *[[ఓదెల మల్లన్న దేవాలయం|ఓదెల - మల్లికార్జున దేవస్థానం]] *[[ఎలిగేడు|ఏలిగేడు - మహా శివాలయం]] ==ఆదిలాబాదు జిల్లా== *[[ఆదిలాబాద్]] - జైన మందిరం * [[కేస్లాపూర్]] - నాగోబా మందిరం == నిర్మల్ జిల్లా == [[బొమ్మ:Basara-saraswati.jpg|thumb| బాసర - జ్ఞాన సరస్వతి |alt=]] [[జ్ఞాన సరస్వతి దేవాలయం, బాసర|బాసర - జ్ఞాన సరస్వతీ మందిరం]] [[సారంగాపూర్]] - హనుమంతుని దేవాలయం. ==నిజామాబాదు జిల్లా== * [[లింబాద్రిగుట్ట|లింబాద్రి గుట్ట - శ్రీ నరసింహస్వామి ఆలయం]] * [[బడా పహాడ్|బడా పహాడ్ - సయ్యద్ సదుల్లా హుస్సేనీ దర్గా]] * [[నిజామాబాదు]] - నీలకంఠేశ్వరాలయం * [[నిజామాబాదు]] - రఘునాథ స్వామి ఆలయం. * [[డిచ్‌పల్లి|డిచ్‌పల్లి - రామాలయం.]] * [[ఆర్మూరు|ఆర్మూరు - నవనాథ సిద్దేశ్వర ఆలయం.]] * [[భోధన్|భోధన్ - చక్రేశ్వరాలయం.]] == కామారెడ్డి జిల్లా == *[[బిచ్కుంద|బిచ్కుంద - బసవలింగప్పస్వామి గుడి]] *[[భిక్నూర్‌ (కామారెడ్డి)|భిక్నూర్ - రాజరాజేశ్వరస్వామి దేవాలయం]] *[[సదాశివనగర్ (కామారెడ్డి జిల్లా)|సదాశివనగర్ - కాలభైరవస్వామి ఆలయం.]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==ఇతర లింకులు== [[వర్గం:పుణ్యక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:భారతదేశ పుణ్యక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ జాబితాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పుణ్యక్షేత్రాలు]] auapoo3pph5655vzry5beivbgkftabu 0 168082 3628075 2990683 2022-08-21T14:38:41Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: → (6) wikitext text/x-wiki '''సిరిప్రెగడ భార్గవరావు '''కవి, రచయిత, స్వాతంత్ర్యసమరయోధుడు. పోలీసు చర్యకు ముందు [[తెలంగాణ|తెలంగాణంలో]] నైజాం పాలనలో స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో, సత్యాగ్రహోద్యమంలో పాల్గొని ఒక సంవత్సరం కఠిన కారాగార వాస [[శిక్ష]]ను అనుభవించాడు. == జీవిత విశేషాలు == అతడు చండూరు మండలం [[గుండ్రేపల్లి]] గ్రామానికి చెందిన వెంకటేశ్వరరావు, వెంకటమ్మ దంపతులకు [[1923]]లో జన్మించాడు. 1934లో [[చండూరు]]లో స్థాపించిన ‘సాహితీ మేఖల’ సంస్థ వ్యవస్థాపకులు [[అంబటిపూడి వెంకటరత్నం]] గారి వద్ద సంస్కృతాంధ్ర కావ్యాలను అభ్యసించాడు. గురువుగారి సేవా కార్యక్రమాలలో ముందుండి పనిచేస్తూ ఆయన అభిమానాన్ని పొందాడు. పద్య విద్యను సాధించి సుధామధురములైన రసవత్కావ్య ఖండికలను రచించాడు. ఈ రచనలు ఆయన బ్రతికుండగా గ్రంథ రూపంలో రాలేదు. అతని మరణానంతరం "భర్గవానందలహరి" పేర సాహితీ మేఖల ప్రచురించింది. పోలీసు యాక్షన్‌కు ముందు తెలంగాణలో జరిగిన [[సత్యాగ్రహం]]లో పాల్గొన్నందుకు నైజాం పోలీసులు అతనిని ఒక సంవత్సరం [[జైలు]]లో వేయడంతో ఆయన ఆరోగ్యం బాగా క్షీణించింది. చివరికి అనారోగ్యంతో 1963లో అస్తమించాడు. ఆయన మరణానంతరం చిత్తుకాగితాల్లో వున్న రచనల్ని ఏరికూర్చి శిష్యునిపై వున్న వాత్సల్యానికి ప్రతీకగా అంబటిపూడి వెంకటరత్నం "భర్గవానందలహరి" పేర కావ్యాన్ని 1967లో అచ్చువేయించాడు. కవితా హృదయం ఏ కొంచెం వున్నా పులకింపచేసే కావ్యం ఇది. అచ్చమైన హృదయం నుండి వెలువడిన స్వచ్ఛమైన కావ్యమిది. జీవితంలో బాగా దెబ్బలు తిన్నవాడు భార్గవరావు. ఆ బాధలో కవిత్వం రాసుకొని దుఃఖంతో ఆనందించేవాడు. పన్నీటితో ప్రారంభమై కన్నీరుగా జాలువారి మున్నీరైంది భార్గవుడి కవిత. ఆలిండియా తెలుగు రైటర్స్ కాన్ఫరెన్స్ సందర్భంగా ఆంధ్ర సారస్వత పరిషత్ హైదరాబాదు వారు 1968లో ప్రచురించిన సావనీర్ భార్గవరావుకే అంకితమైంది. ఈ అజ్ఞాత కవి కావ్యాన్ని అజ్ఞాతంగానే పోనీయకుండా బయటికి లాగి లోకానికి చూపిన అంబటిపూడి ధన్యజీవి. ==మూలాలు== * http://www.andhrabhoomi.net/content/r-121 {{Authority control}} [[వర్గం:తెలుగువారిలో స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:తెలుగు కవులు]] [[వర్గం:నల్గొండ జిల్లా కవులు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమోచనోద్యమంలో పాల్గొన్న నల్గొండ జిల్లా వ్యక్తులు]] t3vxco7a8ng7lj9geyooys4huvqthv0 0 170789 3628244 3366020 2022-08-22T08:54:25Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Warangal Airport | nativename = వరంగల్ విమానాశ్రయం | nativename-a = | nativename-r = | image = | image-width = | caption = | IATA = WGC | ICAO = VOWA | type = Public | owner = Airport authority of india | operator = [[:en:Airports Authority of India|ఎయిర్ పోర్టు అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా]] | city-served = | location = వరంగల్ | elevation-f = 935 | elevation-m = 285 | coordinates = {{Coord|17|55|00|N|079|36|00|E|type:airport|display=inline,title}} | lat_d = 17 | lat_m = 55 | lat_s = 00 | lat_NS =N | long_d = 79 | long_m = 36 | long_s = 00 | long_EW = E | coordinates_type = type:landmark | coordinates_display = inline,title | pushpin_map = India | pushpin_map_caption = Location of the airport in India | pushpin_label = '''WGC''' | pushpin_label_position = top | website = | metric-elev = | metric-rwy = | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 6,000 | r1-length-m = 1,829 | r1-surface = N/A | stat-year = 1930 | stat1-header = | stat1-data = | stat2-header = | stat2-data = | footnotes = }} '''వరంగల్ విమానాశ్రయం''' {{Airport codes|WGC|VOWA}} [[వరంగల్]] వద్ద ఉంది. ఇది [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రానికి చెందిన విమానాశ్రయం.<ref>{{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2014-10-05 |website= |archive-date=2013-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813021715/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |url-status=dead }}</ref> 748 ఎకరాల భూమిలో [[నిజాం]] కాలంలో ఏర్పాటుచేయబడిన ఈ విమానాశ్రయం, ఆకాలంలోనే దేశంలోనే అతి పెద్ద రన్‌వే కలిగిఉండేది. ఇది 1981 వరకు సేవలనందించింది. ==చరిత్ర== భారత స్వాంతంత్ర్యానికి పూర్వం ఉన్న అతి పెద్దదైన విమానాశ్రయం వరంగల్ విమానాశ్రయం. దీనిని 1930 లో [[వరంగల్ జిల్లా]] లోని [[మమ్నూర్|మమ్‌నూర్]] లో నిర్మించారు. దీనిని చివరి నిజాం అయిన [[మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్]] ద్వారా అప్పగించబడింది. ఇది షోలాపూర్ లో వ్యాపారాభివృద్ధికి, సిర్పూర్ కాగజ్ నగర్ లో కాగితం పరిశ్రమ సౌకర్యార్థం, వరంగల్ లోని అజాం జాహి మిల్స్ ల సేవలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడింది. అనేక మంది ప్రధాన మంత్రులు, రాష్ట్రపతులు 1981 వరకు వారి పర్యటనలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడినది. ఇండో చైనా యుద్ధ సమయంలో ఢిల్లీ విమానాశ్రయం శత్రువులు లక్ష్యంగా చేసుకున్నపుడు ఈ విమానాశ్రయం ప్రయాణీకులకు సేవలందించింది. ఈ విమానాశ్రయంలో అనేక కార్గో సేవలు, వాయుదూత్ సేవలు అందజేయ బడ్డాయి. ==వసతులు== వరంగల్ విమానాశ్రయం ఆ కాలంలో భారతదేశంలో అతి పెద్ద విమానాశ్రయంగా ఉండేది. ఇది 1875 ఎకరాల స్థలంలో 6.6 కి.మీ రన్ వే, పైలట్, సిబ్బంది గృహాలు, పైలట్ శిక్షణా కేంద్రం, ఒకటి కన్నా ఎక్కువ టెర్మినళ్ళు ఉండేవి. == విమాన సేవలు == ప్రస్తుతం వాణిజ్య విమాన సేవలు షెడ్యూలు లేదు. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] ==మూలాలు== {{reflist}} * BS Reporter / Chennai/ Hyderabad 18 January 2007. ''Andhra to sign MoUs with Airports Authority India'' ==ఇతర లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20061013155539/http://www.aai.aero/allAirports/warrangal.jsp Warangal Airport] * [http://gc.kls2.com/airport/VOWA VOWA At Great Circle Airports] * [http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Nizam-era-airport-lies-neglected/articleshow/9402208.cms Nizam-era airport lies neglected - Times of India] {{భారతదేశం విమానాశ్రయాలు}} [[వర్గం:భారతదేశంలో విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:వరంగల్ జిల్లా]] [[వర్గం:వరంగల్ రవాణా వ్యవస్థ]] [[వర్గం:వరంగల్ భవంతులు నిర్మాణాలు]] b2x0snd8jtou1bfc5uiwtm0vsxf25eh 3628245 3628244 2022-08-22T08:56:06Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Warangal Airport | nativename = వరంగల్ విమానాశ్రయం | nativename-a = | nativename-r = | image = | image-width = | caption = | IATA = WGC | ICAO = VOWA | type = Public | owner = Airport authority of india | operator = [[:en:Airports Authority of India|ఎయిర్ పోర్టు అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా]] | city-served = | location = వరంగల్ | elevation-f = 935 | elevation-m = 285 | coordinates = {{Coord|17|55|00|N|079|36|00|E|type:airport|display=inline,title}} | lat_d = 17 | lat_m = 55 | lat_s = 00 | lat_NS =N | long_d = 79 | long_m = 36 | long_s = 00 | long_EW = E | coordinates_type = type:landmark | coordinates_display = inline,title | pushpin_map = India | pushpin_map_caption = Location of the airport in India | pushpin_label = '''WGC''' | pushpin_label_position = top | website = | metric-elev = | metric-rwy = | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 6,000 | r1-length-m = 1,829 | r1-surface = N/A | stat-year = 1930 | stat1-header = | stat1-data = | stat2-header = | stat2-data = | footnotes = }} '''వరంగల్ విమానాశ్రయం''' {{Airport codes|WGC|VOWA}} [[వరంగల్]] వద్ద ఉంది. ఇది [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రానికి చెందిన విమానాశ్రయం.<ref>{{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2014-10-05 |website= |archive-date=2013-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813021715/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |url-status=dead }}</ref> [[నిజాం]] కాలంలో ఏర్పాటుచేయబడిన ఈ విమానాశ్రయం 1981 వరకు సేవలనందించింది. ==చరిత్ర== భారత స్వాంతంత్ర్యానికి పూర్వం ఉన్న అతి పెద్దదైన విమానాశ్రయం వరంగల్ విమానాశ్రయం. దీనిని 1930 లో [[వరంగల్ జిల్లా]] లోని [[మమ్నూర్|మమ్‌నూర్]] లో నిర్మించారు. దీనిని చివరి నిజాం అయిన [[మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్]] ద్వారా అప్పగించబడింది. ఇది షోలాపూర్ లో వ్యాపారాభివృద్ధికి, సిర్పూర్ కాగజ్ నగర్ లో కాగితం పరిశ్రమ సౌకర్యార్థం, వరంగల్ లోని [[ఆజం జాహి మిల్స్, వరంగల్|అజాం జాహి మిల్స్]] ల సేవలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడింది. అనేకమంది ప్రధాన మంత్రులు, రాష్ట్రపతులు 1981 వరకు వారి పర్యటనలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడినది. ఇండో చైనా యుద్ధ సమయంలో ఢిల్లీ విమానాశ్రయం శత్రువులు లక్ష్యంగా చేసుకున్నపుడు ఈ విమానాశ్రయం ప్రయాణీకులకు సేవలందించింది. ఈ విమానాశ్రయంలో అనేక కార్గో సేవలు, వాయుదూత్ సేవలు అందజేయబడ్డాయి. ==వసతులు== వరంగల్ విమానాశ్రయం ఆ కాలంలో భారతదేశంలో అతి పెద్ద విమానాశ్రయంగా ఉండేది. ఇది 1875 ఎకరాల స్థలంలో 6.6 కి.మీ రన్ వే, పైలట్, సిబ్బంది గృహాలు, పైలట్ శిక్షణా కేంద్రం, ఒకటి కన్నా ఎక్కువ టెర్మినళ్ళు ఉండేవి. == విమాన సేవలు == ప్రస్తుతం వాణిజ్య విమాన సేవలు షెడ్యూలు లేదు. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] ==మూలాలు== {{reflist}} * BS Reporter / Chennai/ Hyderabad 18 January 2007. ''Andhra to sign MoUs with Airports Authority India'' ==ఇతర లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20061013155539/http://www.aai.aero/allAirports/warrangal.jsp Warangal Airport] * [http://gc.kls2.com/airport/VOWA VOWA At Great Circle Airports] * [http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Nizam-era-airport-lies-neglected/articleshow/9402208.cms Nizam-era airport lies neglected - Times of India] {{భారతదేశం విమానాశ్రయాలు}} [[వర్గం:భారతదేశంలో విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:వరంగల్ జిల్లా]] [[వర్గం:వరంగల్ రవాణా వ్యవస్థ]] [[వర్గం:వరంగల్ భవంతులు నిర్మాణాలు]] n0xga6g081gwem2lt5b9pzxqbxczdad 3628248 3628245 2022-08-22T08:59:54Z Pranayraj1985 29393 /* విమాన సేవలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Warangal Airport | nativename = వరంగల్ విమానాశ్రయం | nativename-a = | nativename-r = | image = | image-width = | caption = | IATA = WGC | ICAO = VOWA | type = Public | owner = Airport authority of india | operator = [[:en:Airports Authority of India|ఎయిర్ పోర్టు అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా]] | city-served = | location = వరంగల్ | elevation-f = 935 | elevation-m = 285 | coordinates = {{Coord|17|55|00|N|079|36|00|E|type:airport|display=inline,title}} | lat_d = 17 | lat_m = 55 | lat_s = 00 | lat_NS =N | long_d = 79 | long_m = 36 | long_s = 00 | long_EW = E | coordinates_type = type:landmark | coordinates_display = inline,title | pushpin_map = India | pushpin_map_caption = Location of the airport in India | pushpin_label = '''WGC''' | pushpin_label_position = top | website = | metric-elev = | metric-rwy = | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 6,000 | r1-length-m = 1,829 | r1-surface = N/A | stat-year = 1930 | stat1-header = | stat1-data = | stat2-header = | stat2-data = | footnotes = }} '''వరంగల్ విమానాశ్రయం''' {{Airport codes|WGC|VOWA}} [[వరంగల్]] వద్ద ఉంది. ఇది [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రానికి చెందిన విమానాశ్రయం.<ref>{{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2014-10-05 |website= |archive-date=2013-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813021715/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |url-status=dead }}</ref> [[నిజాం]] కాలంలో ఏర్పాటుచేయబడిన ఈ విమానాశ్రయం 1981 వరకు సేవలనందించింది. ==చరిత్ర== భారత స్వాంతంత్ర్యానికి పూర్వం ఉన్న అతి పెద్దదైన విమానాశ్రయం వరంగల్ విమానాశ్రయం. దీనిని 1930 లో [[వరంగల్ జిల్లా]] లోని [[మమ్నూర్|మమ్‌నూర్]] లో నిర్మించారు. దీనిని చివరి నిజాం అయిన [[మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్]] ద్వారా అప్పగించబడింది. ఇది షోలాపూర్ లో వ్యాపారాభివృద్ధికి, సిర్పూర్ కాగజ్ నగర్ లో కాగితం పరిశ్రమ సౌకర్యార్థం, వరంగల్ లోని [[ఆజం జాహి మిల్స్, వరంగల్|అజాం జాహి మిల్స్]] ల సేవలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడింది. అనేకమంది ప్రధాన మంత్రులు, రాష్ట్రపతులు 1981 వరకు వారి పర్యటనలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడినది. ఇండో చైనా యుద్ధ సమయంలో ఢిల్లీ విమానాశ్రయం శత్రువులు లక్ష్యంగా చేసుకున్నపుడు ఈ విమానాశ్రయం ప్రయాణీకులకు సేవలందించింది. ఈ విమానాశ్రయంలో అనేక కార్గో సేవలు, వాయుదూత్ సేవలు అందజేయబడ్డాయి. ==వసతులు== వరంగల్ విమానాశ్రయం ఆ కాలంలో భారతదేశంలో అతి పెద్ద విమానాశ్రయంగా ఉండేది. ఇది 1875 ఎకరాల స్థలంలో 6.6 కి.మీ రన్ వే, పైలట్, సిబ్బంది గృహాలు, పైలట్ శిక్షణా కేంద్రం, ఒకటి కన్నా ఎక్కువ టెర్మినళ్ళు ఉండేవి. == విమాన సేవలు == ప్రస్తుతం వాణిజ్య విమాన సేవలు షెడ్యూలు లేదు. అయితే తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత ఈ ఎయిర్‌పోర్టు నుంచి విమాన రాకపోకలు చేపట్టాలన్న ఉద్దేశ్యంతో [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]], దీని నిర్మాణం గురించి ఎయిర్‌పోర్ట్‌ అథారిటీ ఆఫ్‌ ఇండియా (ఏఏఐ) అధికారులతో చర్చలు జరిపింది. పెద్ద విమానాలు రాకపోకలు సాగించాలంటే మరో 438 ఎకరాల భూమి అవసరం అవుతుంది కనుక, చిన్న ఎయిర్‌క్రాప్ట్‌ల రాకపోకలకు అనుమతి ఇవ్వాలని ప్రభుత్వం కోరగా, దానికి ఏఏఐ అధికారులు కూడా సానుకూలంగా స్పందించారు. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] ==మూలాలు== {{reflist}} * BS Reporter / Chennai/ Hyderabad 18 January 2007. ''Andhra to sign MoUs with Airports Authority India'' ==ఇతర లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20061013155539/http://www.aai.aero/allAirports/warrangal.jsp Warangal Airport] * [http://gc.kls2.com/airport/VOWA VOWA At Great Circle Airports] * [http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Nizam-era-airport-lies-neglected/articleshow/9402208.cms Nizam-era airport lies neglected - Times of India] {{భారతదేశం విమానాశ్రయాలు}} [[వర్గం:భారతదేశంలో విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:వరంగల్ జిల్లా]] [[వర్గం:వరంగల్ రవాణా వ్యవస్థ]] [[వర్గం:వరంగల్ భవంతులు నిర్మాణాలు]] 1lnz7kj3h962ki17niqmu8naf74h19k 3628250 3628248 2022-08-22T09:03:42Z Pranayraj1985 29393 /* విమాన సేవలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Warangal Airport | nativename = వరంగల్ విమానాశ్రయం | nativename-a = | nativename-r = | image = | image-width = | caption = | IATA = WGC | ICAO = VOWA | type = Public | owner = Airport authority of india | operator = [[:en:Airports Authority of India|ఎయిర్ పోర్టు అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా]] | city-served = | location = వరంగల్ | elevation-f = 935 | elevation-m = 285 | coordinates = {{Coord|17|55|00|N|079|36|00|E|type:airport|display=inline,title}} | lat_d = 17 | lat_m = 55 | lat_s = 00 | lat_NS =N | long_d = 79 | long_m = 36 | long_s = 00 | long_EW = E | coordinates_type = type:landmark | coordinates_display = inline,title | pushpin_map = India | pushpin_map_caption = Location of the airport in India | pushpin_label = '''WGC''' | pushpin_label_position = top | website = | metric-elev = | metric-rwy = | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 6,000 | r1-length-m = 1,829 | r1-surface = N/A | stat-year = 1930 | stat1-header = | stat1-data = | stat2-header = | stat2-data = | footnotes = }} '''వరంగల్ విమానాశ్రయం''' {{Airport codes|WGC|VOWA}} [[వరంగల్]] వద్ద ఉంది. ఇది [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రానికి చెందిన విమానాశ్రయం.<ref>{{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2014-10-05 |website= |archive-date=2013-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813021715/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |url-status=dead }}</ref> [[నిజాం]] కాలంలో ఏర్పాటుచేయబడిన ఈ విమానాశ్రయం 1981 వరకు సేవలనందించింది. ==చరిత్ర== భారత స్వాంతంత్ర్యానికి పూర్వం ఉన్న అతి పెద్దదైన విమానాశ్రయం వరంగల్ విమానాశ్రయం. దీనిని 1930 లో [[వరంగల్ జిల్లా]] లోని [[మమ్నూర్|మమ్‌నూర్]] లో నిర్మించారు. దీనిని చివరి నిజాం అయిన [[మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్]] ద్వారా అప్పగించబడింది. ఇది షోలాపూర్ లో వ్యాపారాభివృద్ధికి, సిర్పూర్ కాగజ్ నగర్ లో కాగితం పరిశ్రమ సౌకర్యార్థం, వరంగల్ లోని [[ఆజం జాహి మిల్స్, వరంగల్|అజాం జాహి మిల్స్]] ల సేవలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడింది. అనేకమంది ప్రధాన మంత్రులు, రాష్ట్రపతులు 1981 వరకు వారి పర్యటనలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడినది. ఇండో చైనా యుద్ధ సమయంలో ఢిల్లీ విమానాశ్రయం శత్రువులు లక్ష్యంగా చేసుకున్నపుడు ఈ విమానాశ్రయం ప్రయాణీకులకు సేవలందించింది. ఈ విమానాశ్రయంలో అనేక కార్గో సేవలు, వాయుదూత్ సేవలు అందజేయబడ్డాయి. ==వసతులు== వరంగల్ విమానాశ్రయం ఆ కాలంలో భారతదేశంలో అతి పెద్ద విమానాశ్రయంగా ఉండేది. ఇది 1875 ఎకరాల స్థలంలో 6.6 కి.మీ రన్ వే, పైలట్, సిబ్బంది గృహాలు, పైలట్ శిక్షణా కేంద్రం, ఒకటి కన్నా ఎక్కువ టెర్మినళ్ళు ఉండేవి. == విమాన సేవలు == ప్రస్తుతం వాణిజ్య విమాన సేవలు షెడ్యూలు లేదు. అయితే తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత ఈ ఎయిర్‌పోర్టు నుంచి విమాన రాకపోకలు చేపట్టాలన్న ఉద్దేశ్యంతో [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]], దీని నిర్మాణం గురించి ఎయిర్‌పోర్ట్‌ అథారిటీ ఆఫ్‌ ఇండియా (ఏఏఐ) అధికారులతో చర్చలు జరిపింది. పెద్ద విమానాలు రాకపోకలు సాగించాలంటే మరో 438 ఎకరాల భూమి అవసరం అవుతుంది కనుక, చిన్న ఎయిర్‌క్రాప్ట్‌ల రాకపోకలకు అనుమతి ఇవ్వాలని ప్రభుత్వం కోరగా, దానికి ఏఏఐ అధికారులు కూడా సానుకూలంగా స్పందించారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-22|title=మామునూర్‌లో గాలిమోటర్‌ గాలులు!|url=https://www.ntnews.com/telangana/airport-at-mamunur-works-732138|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822090154/https://www.ntnews.com/telangana/airport-at-mamunur-works-732138|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] ==మూలాలు== {{reflist}} * BS Reporter / Chennai/ Hyderabad 18 January 2007. ''Andhra to sign MoUs with Airports Authority India'' ==ఇతర లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20061013155539/http://www.aai.aero/allAirports/warrangal.jsp Warangal Airport] * [http://gc.kls2.com/airport/VOWA VOWA At Great Circle Airports] * [http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Nizam-era-airport-lies-neglected/articleshow/9402208.cms Nizam-era airport lies neglected - Times of India] {{భారతదేశం విమానాశ్రయాలు}} [[వర్గం:భారతదేశంలో విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:వరంగల్ జిల్లా]] [[వర్గం:వరంగల్ రవాణా వ్యవస్థ]] [[వర్గం:వరంగల్ భవంతులు నిర్మాణాలు]] 1oofb062uywyhyutfb5c452t68ycsnv 3628251 3628250 2022-08-22T09:06:24Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox airport | name = Warangal Airport | nativename = వరంగల్ విమానాశ్రయం | nativename-a = | nativename-r = | image = | image-width = | caption = | IATA = WGC | ICAO = VOWA | type = ప్రజా | owner = భారత విమానాశ్రయాల ప్రాధికార సంస్థ | operator = [[భారత విమానాశ్రయాల ప్రాధికార సంస్థ|ఎయిర్ పోర్టు అథారిటీ ఆఫ్ ఇండియా]] | city-served = | location = వరంగల్ | elevation-f = 935 | elevation-m = 285 | coordinates = {{Coord|17|55|00|N|079|36|00|E|type:airport|display=inline,title}} | lat_d = 17 | lat_m = 55 | lat_s = 00 | lat_NS =N | long_d = 79 | long_m = 36 | long_s = 00 | long_EW = E | coordinates_type = type:landmark | coordinates_display = inline,title | pushpin_map = India | pushpin_map_caption = Location of the airport in India | pushpin_label = '''WGC''' | pushpin_label_position = top | website = | metric-elev = | metric-rwy = | r1-number = 09/27 | r1-length-f = 6,000 | r1-length-m = 1,829 | r1-surface = N/A | stat-year = 1930 | stat1-header = | stat1-data = | stat2-header = | stat2-data = | footnotes = }} '''వరంగల్ విమానాశ్రయం''' {{Airport codes|WGC|VOWA}} [[వరంగల్]] వద్ద ఉంది. ఇది [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రానికి చెందిన విమానాశ్రయం.<ref>{{Cite web |url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |title=ఆర్కైవ్ నకలు |access-date=2014-10-05 |website= |archive-date=2013-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130813021715/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2011-07-29/hyderabad/29829017_1_delhi-airport-aai-airports-authority |url-status=dead }}</ref> [[నిజాం]] కాలంలో ఏర్పాటుచేయబడిన ఈ విమానాశ్రయం 1981 వరకు సేవలనందించింది. ==చరిత్ర== భారత స్వాంతంత్ర్యానికి పూర్వం ఉన్న అతి పెద్దదైన విమానాశ్రయం వరంగల్ విమానాశ్రయం. దీనిని 1930 లో [[వరంగల్ జిల్లా]] లోని [[మమ్నూర్|మమ్‌నూర్]] లో నిర్మించారు. దీనిని చివరి నిజాం అయిన [[మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్]] ద్వారా అప్పగించబడింది. ఇది షోలాపూర్ లో వ్యాపారాభివృద్ధికి, సిర్పూర్ కాగజ్ నగర్ లో కాగితం పరిశ్రమ సౌకర్యార్థం, వరంగల్ లోని [[ఆజం జాహి మిల్స్, వరంగల్|అజాం జాహి మిల్స్]] ల సేవలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడింది. అనేకమంది ప్రధాన మంత్రులు, రాష్ట్రపతులు 1981 వరకు వారి పర్యటనలకు ఈ విమానాశ్రయం ఉపయోగపడినది. ఇండో చైనా యుద్ధ సమయంలో ఢిల్లీ విమానాశ్రయం శత్రువులు లక్ష్యంగా చేసుకున్నపుడు ఈ విమానాశ్రయం ప్రయాణీకులకు సేవలందించింది. ఈ విమానాశ్రయంలో అనేక కార్గో సేవలు, వాయుదూత్ సేవలు అందజేయబడ్డాయి. ==వసతులు== వరంగల్ విమానాశ్రయం ఆ కాలంలో భారతదేశంలో అతి పెద్ద విమానాశ్రయంగా ఉండేది. ఇది 1875 ఎకరాల స్థలంలో 6.6 కి.మీ రన్ వే, పైలట్, సిబ్బంది గృహాలు, పైలట్ శిక్షణా కేంద్రం, ఒకటి కన్నా ఎక్కువ టెర్మినళ్ళు ఉండేవి. == విమాన సేవలు == ప్రస్తుతం వాణిజ్య విమాన సేవలు షెడ్యూలు లేదు. అయితే తెలంగాణ రాష్ట్రం ఏర్పడిన తరువాత ఈ ఎయిర్‌పోర్టు నుంచి విమాన రాకపోకలు చేపట్టాలన్న ఉద్దేశ్యంతో [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]], దీని నిర్మాణం గురించి [[భారత విమానాశ్రయాల ప్రాధికార సంస్థ|ఎయిర్‌పోర్ట్‌ అథారిటీ ఆఫ్‌ ఇండియా]] (ఏఏఐ) అధికారులతో చర్చలు జరిపింది. పెద్ద విమానాలు రాకపోకలు సాగించాలంటే మరో 438 ఎకరాల భూమి అవసరం అవుతుంది కనుక, చిన్న ఎయిర్‌క్రాప్ట్‌ల రాకపోకలకు అనుమతి ఇవ్వాలని ప్రభుత్వం కోరగా, దానికి ఏఏఐ అధికారులు కూడా సానుకూలంగా స్పందించారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-22|title=మామునూర్‌లో గాలిమోటర్‌ గాలులు!|url=https://www.ntnews.com/telangana/airport-at-mamunur-works-732138|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822090154/https://www.ntnews.com/telangana/airport-at-mamunur-works-732138|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] ==మూలాలు== {{reflist}} * BS Reporter / Chennai/ Hyderabad 18 January 2007. ''Andhra to sign MoUs with Airports Authority India'' ==ఇతర లింకులు== * [https://web.archive.org/web/20061013155539/http://www.aai.aero/allAirports/warrangal.jsp Warangal Airport] * [http://gc.kls2.com/airport/VOWA VOWA At Great Circle Airports] * [http://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Nizam-era-airport-lies-neglected/articleshow/9402208.cms Nizam-era airport lies neglected - Times of India] {{భారతదేశం విమానాశ్రయాలు}} [[వర్గం:భారతదేశంలో విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ విమానాశ్రయాలు]] [[వర్గం:వరంగల్ జిల్లా]] [[వర్గం:వరంగల్ రవాణా వ్యవస్థ]] [[వర్గం:వరంగల్ భవంతులు నిర్మాణాలు]] 4gryb85wekrd77uh5s0jc1y7gpjl9i8 0 171851 3628086 3047990 2022-08-21T14:41:36Z Yarra RamaraoAWB 94596 /* top */clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{వికీకరణ}} {{శుద్ధి}} ''నిరుద్ధ భారతము మానవ ధర్మపరమైన హిందూ మత పరమార్ధమును తేటతెనుగున పద్యరూపమునను హృద్యముగ బోధించుచున్నది. భారతీయులందు హరిజనులత్యంత నిరుద్ధులు. భారత ధర్మరక్షణమునకు నిరుద్ధుల నిరుద్ధులు గావలసిన యవసరమును దేశ కాల పరిస్థితులు సువ్యక్తము చేయుచున్నవి. సనాతనులును సంస్కరణ ప్రియులును నీకృతియందు దెలిపినటులు ప్రశాంత చిత్తులై యవధరించి కర్మయోగారూఢులగుదురు గాత!'' అంటూ '''మంగిపూడి వేంకటశర్మ''' గురించి [[కాశీనాథుని నాగేశ్వరరావు]] పరిచయ వాక్యాలు పలికారు. మంగిపూడి వేంకటశర్మ గురించి ... డాక్టర్‌ [[ద్వా.నా. శాస్త్రి]] ... ... జాతీయోద్యమంలో అస్పృశ్యతపై చాలా పద్యాలు వెలువడ్డాయి. ఆ కోవలో మంగిపూడి వేంకటశర్మ రాసింది పద్యాలు మాత్రమే కాదు. ఖండకావ్యం. వస్తువు అంటరానితనం. భావం పంచముల పుట్టుపూర్వోత్తరాలు. కవి ప్రగతిశీల భావాలు గల నిజాయితీ పరుడు. -క్రియాశీలుడు. ఆ కావ్యమే ''నిరుద్ధ భారతము''! రాసింది ముందే అయినా ప్రచురింపబడింది 1915లో. మంగిపూడి వేంకటశర్మ తీవ్రస్వరంతో, ధిక్కార స్వరంతో సనాతనులపై, పురాణజ్ఞులపై, ఆచారవంతులపై, బ్రాహ్మణులపై...! ప్రశ్నల వర్షం కురిపించారు. కుసుమ ధర్మన గానీ, జాషువ గానీ ఈ విషయంలో మూలాలలోకి వెళ్ళలేదు. ఇన్ని ప్రశ్నలు సంధించలేదు. ఇంతగా నిలదీయలేదు. వేదాలు, ఇతిహాసాలనే, పురాణాలనే ధిక్కరించలేదు. ఇదంతా చేసింది ఒకే ఒక్కడు మంగిపూడి వేంకటశర్మ. అదీ 1915లో ''పంచములార! యంతరిత భవ్య గుణోత్కరులార! గర్భితో/ దంచిత శక్తులార! యసమర్థులెమీఱలు? గొఱ్ఱమందలో/ వంచితమై చరించు నలవ్యాఘ్ర కిశోరము రీతిపూర్తిగా/ వంచితులైతి రాత్మబల వైఖరినెంచుడు! మేల్కొనుండికన్‌'' అంటూ1915లో పలికిన దమ్మున్న కవి మంగిపూడి. పంచముల్ని పొగుడుతూ ఆత్మబలాన్ని పుంజుకొని మేల్కొనమని ప్రబోధం చేశారు. ఎవరికీ తీసిపోరని పిలుపునిచ్చారు. మంగిపూడి వేంకటశర్మ 1882 లో జన్మించారు. పేదరికం అనుభవించారు. స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొని తమ వాణిని, లేఖినిని ఝళిపించారు. ''వస్తువులన్నియు పోనీ/ పస్తుండగవచ్చు గానీ ప్రాణపదములౌ/ పుస్తకములు తడియగగని/ వాస్తవ వాస్తవ్యుడగు నెవండు సహించున్‌' అని దిగులు చెందారు. ''నీ వేసువనుచు బుద్ధుడు/ నీవనుచున్‌ రాముడనుచు కృష్ణుడవనుచున్‌/ భావింతురు నీవందఱు గావలయు నటంచు నెంతు గాంధిమహాత్మా'' అంటూ 1924లో గాంధి శతకం రాశారు. జాషువ కూడా గాంధి అనుయాయుడే. బాపూజీ అనే ఖండకావ్యం రాసి బాగా ప్రస్తుతించారు. అప్పట్లో వీరిపై గాంధి ప్రభావం వల్లనే అంటరానితనంపై గళమెత్తారు. 1919 లోనే ''బాల వితంతు విలాపం'', ''అబలా విలాపం'' పద్యాలు రాసి వితంతు వివాహాల్ని ప్రోత్సహించడం తప్పకుండా గమనించాలి -గుర్తుంచుకోవాలి. జాతీయోద్యమ కవిత్వంపై తొలి పరిశోధన గ్రంథం రాసిన [[ఆచార్య మద్దూరి సుబ్బారెడ్డి]] గారి మాటలివి: ''అస్పృశ్యతా నివారణాన్ని ప్రతిపాదించిన ప్రథమ పద్యకావ్యం. ఒక జాతిలోనే ఒక వర్గాన్ని బానిసలుగా చూసినప్పుడు ఆ జాతిమొత్తం స్వతంత్రతకి అనర్హమౌతుందన్న శర్మ కేవలం కవిత్వం రాసి చేతులు దులుపుకోలేదు. అస్పృశ్యతా నివారణ కోసం నిమ్నజాత్యుద్ధరణ కోసం రాత్రింబవళ్ళు శ్రమించి -చిట్టచివరకు తనవాళ్ళ చేత వెలివేయబడినా కూడా పట్టువదలకుండా జాత్యభ్యుదయం ప్రాణంగా భావించిన త్యాగి శర్మగారు. అంతేకాదు మరొకచోట మంగిపూడి ''జాతికి వెన్నెముక యనందగు నంత్య జాతులను సంఘమునకు దూరముచేసి మనకు గాని వారినిగ జేసికొనుట కన్నయాత్మహత్య వేరొండు లేదు'' అని ప్రకటించారు. స్త్రీ విద్యను కోరుతూ ''కర్మదేవి'', ''వీరమతి'' వంటి రచనలు చేశారు (అయితే అలభ్యం). ఈ నేపథ్యమంతా మంగిపూడి ''నిరుద్ధ భారతము'' కావ్యం సానుభూతి పరంగానో, అభ్యుదయవాది అనిపించుకోవాలనో రాయలేదనీ -గుండె చప్పుళ్ళతో జీవుని వేదనతో రాసిందేనని స్పష్టమవుతుంది. నిరుద్ధం అంటే అడ్డగించబడిన కొందరు అభివృద్ధి చెందకుండా, విద్యావంతులు కాకుండా, ఆత్మగౌరవం లేకుండా అడ్డుపడుతున్నారు. అడ్డగిస్తున్నారు. కాబట్టి ఈ భారతదేశం అడ్డగింపబడుతున్న దేశమేనన్న భావనతో కావ్యానికి పేరుపెట్టారు. దళితులు అడ్డగింపబడుతున్నారని, అణచివేయబడుతున్నారని 1915లో ఆవేదన చెందినవారు మంగిపూడి వేంకటశర్మ. ''నిరుద్ధ భారతము మానవ ధర్మపరమైన హిందూ మత పరమార్ధమును తేటతెనుగున పద్యరూపమునను హృద్యముగ బోధించుచున్నది. భారతీయులందు హరిజనులత్యంత నిరుద్ధులు. భారత ధర్మరక్షణమునకు నిరుద్ధుల నిరుద్ధులు గావలసిన యవసరమును దేశ కాల పరిస్థితులు సువ్యక్తము చేయుచున్నవి. సనాతనులును సంస్కరణ ప్రియులును నీకృతియందు దెలిపినటులు ప్రశాంత చిత్తులై యవధరించి కర్మయోగారూఢులగుదురు గాత!'' అంటూ కాశీనాథుని నాగేశ్వరరావు పరిచయవాక్యాలు పలికారు. నిరుద్ధ భారతంలోని మొదటి పద్యంలో ''నాస్తితు పంచమ'' అని పల్కిన వేదాన్ని వినకుండా అయిదో జాతిని సృష్టించారు -ఎక్కడుందో చెప్పండి.. అని నిలదీశారు (ఈ భావాన్నే జాషువ ప్రకటించారు). మంగిపూడి రామాయణ, భారత పురాణాల మూలాల్లోకి వెళ్ళి రహస్యాలను బయటపెట్టారు. ఎన్నెన్నో గుట్లు బట్టబయలు చేశారు. పలికిన, ప్రకటించిన ప్రతి అంశానికి అథోజ్ఞాపికలో ప్రమాణం చూపించారు. ఉదాహరణలిచ్చారు. ''అమ్మహా వేదవి దుండువాల్మీకి పవిత్రుడు మున్ను నిషాదుడే కదా!'' ''వ్యాసుడు నిమ్నజాతుడే'' ''వ్యాసముని చంద్రగన్న పరాశరుండు/ మాలదానికి బుట్టి బ్రహ్మర్షియయ్యె/ వేశ్యకును బుట్టి మాలెత బెండ్లియాడి/ యావసిష్ఠ మహర్షి బ్రహ్మర్షియయ్యె'' ''పంచములు మ్లేచ్ఛులును విష్ణుభక్తి మెఱసి వైష్ణవులు పూజసేయు నాళ్వారు వైరి'' (పంచములుగా, మ్లేచ్ఛులుగా పిలువబడేవారు ఆళ్వారులయ్యారు -మంగయాళ్వారు, తిరుప్పాణియళ్ళారు -అని దుగ్గిరాల వేంకటసూర్యప్రకాశరావు గారిని ఉదహరించారు) ఈ సూర్యప్రకాశరావు మానవ సేవలో వెల్లడించిన సత్యం -''మైసూరు రాజ్యము లోని మేలుకోట వైష్ణవ దేవాలయమున సంక్రాంతి దినములలో మూడునాళ్లు మాలవాండ్రు దేవున కర్చకులుగా నుండి బ్రాహ్మణులకు సహితము శఠగోపమును బ్రసాదము నిత్తురు'' పండితరామభుజ దత్తుగారి ఉపన్యాసం ఆధారంగా పద్యాలు రాసి వర్ణ సంకరం భారత దేశంలో అనాదిగా ఉన్నదేనని మంగిపూడి ఎంతో ధైర్యంగా సిద్ధాంతీకరించారు -1915లో! ఎక్కడెక్కడి నుంచో సాక్ష్యాలు చూపించి మంగిపూడి వేసిన ప్రశ్నలకి సమాధానం చెప్పడం సాధ్యంకాదు - ''మారోపంతను నట్టి మ/ హారాష్ట్రుడు భక్త గణమునందు బుధులచే/ జేరుపబడి పొగడొందడె? దారగ నాతండు మాలెతను జేకొనడే?'' స్కాంద, భవిష్యత్‌ పురాణాలనుంచి, సంస్కృత భాగవతం నుంచి, కావ్యాల నుంచి, కథా సరిత్యాగరం నుంచి... ఎన్నెన్నో సంఘటనల్ని ఉదాహరిస్తుంటే ఆశ్చర్యపోతాం కొమఱ్ఱాజు లక్షణరావు గారు చెప్పిన వృత్తాంతం ఆధారంగా రాసిన పద్యమిది- ''చారుతరకీర్తి శ్రీహర్ష చక్రవర్తి/ సభను బాణమయూరాది సత్కవీంద్ర/ తుల్యసత్కార గౌరవాదులను గాంచి తనరడే దివాకరుండు మాతంగజుండు?'' పూర్వం రాజులకు నాల్గవజాతి వారు వంటలు వండితే ''వాడుకయటంచు మునులును బ్రాహ్మణులును పాపడెడు వారనుచు కృతుల్‌ చాటుగాదె''? అంటు భారతం, మనుస్మృతుల్లి ఉదాహరించారు. గంగలో మునిగితే గంగ అపవిత్రం అవుతుందనటాన్ని మంగిపూడి నిరసించారు. ఈ విధంగా సగం కావ్యమంతా అంటరానితనం అనేది, తక్కువ కులం అనేది ఎక్కడ, ఎప్పుడు ఉందని సోపపత్తికంగా తెలిపారు. ''మాలమాదిగలును మనవంటి మనుజులే/ వారి ప్రాణము మన ప్రాణమొకటె!/ సర్వావయవములు సర్వేంద్రియములును/ సర్వమానవులకు సమముగాదె!/ నీరమాహారము నిద్రయు మనకును/ వారికి గూడ నావశ్యకములె! / వారలదేహంబువలె మనదేహంబు/ రక్తమాంసాదుల రాశియగును/ మోదఖేదాలు, సుఖ దు:ఖములును, / బుణ్యపాపాలు గలిమిలేములును సరులె!/ ఉభయులకు హెచ్చు లొచ్చులేమున్న వింక? మనసు మౌర్ఖ్యంబు నెనసి క్రమ్మఱదుగాక'' ఇందులో ''మూర్ఖత్వం'' పదం తీవ్రతను తెలుపుతుంది. ఇలా ఎన్నో సీసపద్యాలలో పంచముల ఘనతను తెలుపుతూ చివర్లో ఇలా అంటారు - ''సంఘదేహమెల్ల జక్కగా లేకున్న సంఘమంత కార్తి సంఘటిల్లు గాన జాతులెల్ల జ్ఞానంబునొందక ముక్తిలేదు సంఘమునకు నిజము'' సవర్ణులైన దళితులు ఇతర మతాలలోకి వెళ్ళడానికి కారణం ఆ మతాల పరమార్థం గ్రహించి కాదనీ మన దుర్బుద్ధులవల్లనే, మన అమానుష కార్యాలవల్లనే అని నిర్భయంగా ప్రకటించారు. ''పరువుగ నెల్ల వారి సమభావమునన్‌ మనమాదరింపయిన్‌'' అన్నారు మంగిపూడి. అంతేకాదు - అగ్రవర్ణాల వారు అధికులని అతి విధేయత చూపిస్తారెందుకు?/ బ్రాహ్మణుల్ని దైవాంశ సంభూతులుగా మొక్కుతారెందుకు?/ బ్రాహ్మణుల పాదాలను కడిగిన నీళ్ళు పావనమని భావిస్తారెందుకు?/ అని దళితుల్ని కూడా ప్రశ్నిస్తారు? వారి జీవన స్థితి ఎంతదుర్భరమో వివరించి ఇలా నిలదీస్తారు- ''వాత్సల్యమున నాత్మవత్సర్వభూతాని యనుపల్కు మనమునందరయరయ్య అర్థిన్‌ బరోపకారార్థం శరీర మన్‌ పలుకు యీమదిలోన నిలుపరయ్య కరుణమై 'బాపాయ పరపీడన'మ్మను నీతి డెందమునన్‌ గణింపరయ్య సొరిది 'సర్వేజనాస్సుఖినోభవం'తను ధర్మంబు నెదలోన దలపరయ్య'' ఈ అస్పృశ్యతా జాడ్యం పోవాలనీ, పోతుందనీ ఆశిస్తూ ఈ కావ్యాన్ని ఈ పద్యంతో ముగిస్తారు- ''మాట దక్కించుకొనుటెల్ల మంచిమాట ఆగబోదింక నెవరెంతయడ్డు పడిన నడచెనిదే నేడు శ్రీ జగన్నాథరథము దారి తొలగుటకంటే సాధనము గలదె?'' కాబట్టి జాషువ కంటె మున్ముందుగా సాక్ష్యాలతో, ప్రమాణాలతో ప్రశ్నలు సంధించి, మూలాలను అన్వేషించి, హేతుబద్ధతతో వివరించి 1915లోనే ''నిరుద్ధ భారతం'' కావ్యం రాయడం విప్లవమే! దళితుడు రాస్తేనే దళిత కావ్యం అనడం సమంజసం కాదు. దళితేతరుడు రాయడమే విశేషం. బ్రాహ్మణాధిపత్యం, అంటరానితనం, దళితద్వేషం ఉన్న సంఘంలో వాటికి ఎదురీది 'నిరుద్ధ భారతం' అనే కావ్యాన్ని ఒక బ్రాహ్మణుడు రాయడం మరీ మరీ విశేషం. దళితులు మంగిపూడిని అభినందించాలి. ఆ రోజుల్లో ఇలా రాసి కులభ్రష్ఠుడయ్యాడని బ్రాహ్మణులు వెలివేస్తే, ఈ కావ్యానికి ప్రాచుర్యం రాకుండా చేస్తే ఈ రోజుల్లో తమ పక్షాన నిలిచి నిర్భయంగా, నిజాయితీగా తీవ్రంగా నిరసన వ్యక్తం చేస్తే బ్రాహ్మణుడు కాబట్టి -దళితుడు కాదు కాబట్టి ''నిరుద్ధ భారతం'' దళిత కావ్యం కాదంటారు. రెండూ అసంబద్ధమైనవే, అనుచితమైనవే. దళితులు తమ వాదానికి మంగిపూడి కావ్యంలోని ప్రశ్నల్ని ఊతం చేసుకోవాలి. నిరుద్ధ భారతానికి ప్రాచుర్యం రావాలి!! డాక్టర్‌ ద్వా.నా. శాస్త్రి ==బయటిలింకులు== [https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.333168 డీఎల్ఐలోని మడ్డుకత ప్రతి] ==మూలాలు== http://www.prabhanews.com/specialstories/article-317759{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{authority control}} [[వర్గం:1882 జననాలు]] [[వర్గం:1943 మరణాలు]] [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] g7fmwdmem4io3fyf64cgk8qfv6jmgqx 0 172730 3628120 3356280 2022-08-21T18:41:19Z Pranayraj1985 29393 /* తవ్వకాలు */ wikitext text/x-wiki కోటిలింగాల తర్వాత [[తెలంగాణ|తెలంగాణలోని]] అత్యంత ప్రాచీన చారిత్రక ప్రాంతం ధూళికోట ధూళికట్ట. ఈ స్థావరం ఎలిగేడు మండలంలోని హుస్సేనిమియా వాగు ఒడ్డున ఉంది. ఇది శాతవాహనులు, వారి పూర్వీకుల నాటిది. శాతవాహనుల కాలంలో కోటలను కటకములు అని పిలిచేవారు. ఈ లెక్కన ఇది మొదట ధూళి కటకంగా ఉండి, క్రమంగా ధూళికోట, ధూళికట్టగా మారిందని చరిత్రకారులు నిర్ధారించారు<ref>http://www.suryaa.com/features/article.asp?subcategory=4&contentId=192740{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == ధూళికోట శిశేషం == ధూళికోట అనగా మట్టికోట అని అర్థం. మెగస్తనీస్‌ పేర్కొన్న ఆంధ్రుల 30 దుర్గాల్లో కోటిలింగాల ఒకటి కాగా, మరొకటి ధూళికట్ట అని తెలుస్తోంది. ఇక్కడ తొలి చారిత్రక యుగపు దిబ్బ 18 హెక్టార్ల స్థలంలో విస్తరించి, భూమి కంటే 6 మీటర్ల ఎత్తులో ఉంది. చుట్టూ 3 నుంచి 5 మీటర్ల ఎత్తున మట్టి ప్రాకారముంది. గోడల చుట్టూ కందకాలున్నాయి.కోటకు నాలుగు దిక్కులా నాలుగు ప్రధాన ద్వారాలున్నాయి. దక్షిణ ద్వారానికిరువైపులా భటుల గదులున్నాయి. ఈ ద్వారానికి ఉత్తరాన కొన్ని రాజభవనాలు, ధాన్యాగారాలు, ఇతర నిర్మాణాలు, బావులు బయటపడ్డాయి. ఈ భవనాల అరుగులను ఇటుకలతో నిర్మించారు. ప్రవేశ ద్వారాల మెట్లనూ ఇటుకలతోనే కట్టారు. [[దస్త్రం:Kapilavastu Stupas-Original-00020.jpg|thumb|పురావస్తు శాఖ వారి త్రవ్వకాలలో ఇక్కడ బౌద్ధస్థూపం బయటపడింది - ప్రతీకాత్మక చిత్రం]] == తవ్వకాలు == 1975లో తవ్వకాల్లో మాతృదేవతా విగ్రహం(టెపూరకొట్ట ప్రతిమ), అనేక పంచ్‌మార్‌‌కడ్‌ నాణేలు, ఇనుప మొలలు, బాణపు మొనలు, బల్లెపు మొనలు, మృణ్మయ పాత్రలు, రాగి, ఇనుప, దంతపు, టెరక్రొట్ట వస్తువులు, పూసలు, గాజులు, వేలి ఉంగరాలు లభ్యమయ్యాయి. == బౌద్ధస్తూపం == పురావస్తు శాఖ ఆధ్వర్యంలో 1975లో జరిగిన తవ్వకాల్లో అతి ప్రాచీన (హీనాయాన శాఖకు చెందిన) బౌద్ధస్తూపం బయటపడింది. ఇది విదర్భ దక్షిణ కోసల, ఆంధ్రపథం రాజమార్గంపై ఉంది. దూళికట్ట కోటకు ఉత్తరాన కేవలం కిలోమీటరు దూరంలో నేటికీ చెక్కుచెదరకుండా ఉన్న ఈ స్తూప గర్భం 47 శిలాపలకలతో అతికి ఉంది. ఇవి సున్నపురాతి పలకలు. వీటి మీద ఐదు పడగల ముచిలింద నాగు, బోధి వౄఎక్షం, మహాభినిష్క్రమణ, బుద్ధపాదం చెక్కి ఉన్నాయి. వీటిలో కొన్నింటిని కరీంనగర్‌ మ్యూజియంలో భద్రపరిచారు. ముచిలింద నాగును కాలచక్ర ఉత్సవాల కోసం అమరావతి తరలించారు. ఈ స్తూపంపై బ్రాహ్మీలిపిలో దాతల పేర్లు చెక్కి ఉన్నాయి. == పెద్దబొంకూర్‌ == మరోవైపు ఇదే హుస్సేనిమియా వాగు తీరంలోని పెద్దబొంకూర్‌(కరీంనగర్‌ నుంచి పెద్దపల్లి వెళ్లే దారిలో)లో శాతవాహనుల గ్రామం బయటపడింది. ఇక్కడ పలు ఇటుక కట్టడాలు, బావులు, నీటి తొట్లు, మురికి నీటి ఇంకుడు గుంతలు వెలుగుచూశాయి. అనేక పంచ్‌మార్‌‌కడ్‌ నాణేలు, ఇనుప, రాగి, టెరక్రొట్ట వస్తువులు, పూసలు, గాజులు, వెండి చెవి ఆభరణాలు, గజలక్ష్మి టెరక్రొట్ట ముద్రిక లభ్యమయ్యాయి. ఇవిగాక, కోటిలింగాలకు సమీపాన పాషిగాంవ్‌లో ఇటుకలతో నిర్మించిన చైత్యగౄఎహం, పాలరాతి స్తూపం బయల్పడ్డాయి. శ్రీరాంపూర్‌ మండలం పోచంపల్లిలో బుద్ధుని అస్థికలు దాచిన భరిణెగల చిన్న బౌద్ధ స్తూపం బయటపడింది. అలాగే ఓదెల మండలం మీర్జంపేటలోనూ క్రీ.పూ.2వ శతాబ్దం నాటి బౌద్ధస్తూపాలు బయటపడ్డాయి. ఇలా పురావస్తు తవ్వకాల్లో వెలుగుచూసిన అనేక స్థావరాలు, కోటిలింగాల కేంద్రంగా వర్ధిల్లిన ఆంధ్ర, శాతవాహన సామ్రాజ్య వైభవాన్ని కళ్ల గడుతున్నాయి. == కనుమరుగవుతున్న చరిత్ర == క్రీ.పూ.4వ శతాబ్దం నాటి శాతవాహనుల కట్టడాలకు పరిరక్షణ లేకుండా పోయింది. పురావస్తు అధికారులు పట్టించుకోకపోవడంతో గత కాలపు చిహ్నాలు కాలగర్భంలో కలిసిపోతున్నాయి. ఇప్పటికే ధూళికట్ట బౌద్ధస్తూపం శిథిలావస్థకు చేరుకోగా, పలకలు దొంగల పాలయ్యాయి. పెద్దబొంకూర్‌ స్థావరం కంప చెట్ల మధ్య కూరుకుపోయింది. చరిత్ర విద్యార్థులు, ఔత్సాహికులు వెళ్లి చూద్దామన్నా కనీస దారి కరువైంది. మోకాళ్ల లోతు నీళ్లలోంచి హుస్సేనిమియా వాగు దాటాల్సి వస్తోంది. వరద వస్తే అంతే సంగతులు! == ఇవికూడా చూడండి == * [[తెలంగాణ కోటలు]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{మూస:తెలంగాణ కోటలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ కోటలు]] cg8zbnhqef230t340kb37jp0en37mew 0 219222 3628097 2986025 2022-08-21T14:42:11Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: స్వాతంత్ర → స్వాతంత్ర్య, → (4) wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె వ్యక్తి | name = దామరాజు పుండరీకాక్షుడు | residence = | other_names = | image =Damaraju Pundarikakshudu.JPG | imagesize =200px | caption =దామరాజు పుండరీకాక్షుడు | birth_name = | birth_date = {{Birth date|1898|07|06|df=y}}<ref name="నవ్యాంధ్ర సాహిత్యవీధులు">{{cite book |last1=కురుగంటి సీతారామయ్య |title=నవ్యాంధ్ర సాహిత్యవీధులు |date=1956 |publisher=కురుగంటి సీతారామయ్య |location=హైదరాబాదు |page=393 |edition=3 |url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.328711/page/n21/mode/2up |accessdate=24 April 2020}}</ref> | birth_place = [[పాటిబండ్ల]], [[పెదకూరపాడు]] మండలం, [[గుంటూరు జిల్లా]] | native_place = | death_date = 1975 | death_place = | death_cause = | known = న్యాయవాది, స్వాతంత్య్రసమరయోధుడు, పాత్రికేయుడు, సంపాదకుడు, కవి, నాటకకర్త | occupation = | title = | salary = | term = | predecessor = | successor = | party = | boards = | religion = | spouse = | partner = | children = | father = గోపాలకృష్ణయ్యలు | mother = రంగమాంబ | website = | footnotes = | employer = | height = | weight = }} '''దామరాజు పుండరీకాక్షుడు''' న్యాయవాది, స్వాతంత్య్రసమరయోధుడు, పాత్రికేయుడు, సంపాదకుడు, కవి, నాటకకర్త<ref>[http://www.eenadu.net/Magzines/Sahitisampadainner.aspx?qry=pratibhavantulu23 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160120020641/http://eenadu.net/Magzines/Sahitisampadainner.aspx?qry=pratibhavantulu23 |date=2016-01-20 }} జాతీయ నాటక కర్త దామరాజు పుండరీకాక్షుడు -[[చీకోలు సుందరయ్య]]]</ref>. ==జీవిత విశేషాలు== ఈయన [[1898]][[జూలై 6]]వ తేదీన [[గుంటూరు జిల్లా]], [[పెదకూరపాడు]] మండలం, [[పాటిబండ్ల]]లో మాతామహుల ఇంట్లో జన్మించారు. ఈయన తల్లిదండ్రులు రంగమాంబ, గోపాలకృష్ణయ్యలు. తండ్రి నూజివీడు జమీలో ఉద్యోగం చేసేవారు. స్వగ్రామం [[అమరావతి]] మండలానికి చెందిన [[పెద్ద మద్దూరు]]. పుండరీకాక్షుడి ప్రాథమిక విద్య అంతా [[నూజివీడు]]లో సాగింది. స్కూలు ఫైనలు, ఇంటర్మీడియెట్‌ మాత్రం [[గుంటూరు]]లో చదివారు. డిగ్రీ కోసం [[మద్రాసు]] వెళ్లారు. అక్కడ [[పచ్చయప్ప కళాశాల]]లో చదివారు. స్వాతంత్ర్యోద్యమం రోజుల్లో యువకులు కాంగ్రెస్‌ పిలుపునందుకొని కళాశాలలకు, పాఠశాలలకు గైర్హాజరై ఆందోళనలు చేపట్టడం చాలా సహజంగానే జరిగింది. అలాగే పుండరీకాక్షుడు కూడా కొన్నాళ్లు విద్యకు స్వస్తిపలికారు. ఆ తర్వాత ఎలాగో మద్రాసు లా కళాశాల్లో చేరి పరీక్షలు పూర్తిచేశారు. చిన్నతనంలోనే కురుగంటిశాస్త్రి, శిష్టా హనుమచ్ఛాస్త్రి, కాశీ కృష్ణమాచార్యులు వంటి విద్వాంసులు, పండితుల శిష్యరికం చేశారు. శాస్త్రాధ్యయనంలో మెలకువలు తెలుసుకొన్నారు. కవిత్వ కళలోనూ శిక్షణ పొందారు. అలా రచనా వ్యాసంగంలో చిన్నతనంలోనే బీజాలు పడ్డాయి. ఈయన 1926 ప్రాంతంలో [[గుంటూరు]]లో న్యాయవాద వృత్తి చేపట్టారు. [[న్యాయవాది]]గా వృత్తిసాగిస్తూనే జాతీయోద్యమంలో పాల్గొన్నారు. 1956 వరకు [[గుంటూరు]]లోనే ఉన్నారు. ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటవ్వడంతో [[హైదరాబాదు]] చేరుకొన్నారు. అయితే [[హైదరాబాదు]]లో ఏడేళ్లుకన్నా ఎక్కువ ఉండలేకపోయారు. తిరిగి 1963లో [[గుంటూరు]] వెళ్లారు. రచయితగా ఆయన 1921లోనే ‘స్వరాజ్య సోపానం’ అనే నాటకం రాశారు. దాన్ని [[బ్రిటిషు]] ప్రభుత్వం నిషేధించింది. దీనితో పాటు మరికొన్ని నాటకాలు రాశారు. ఇవన్నీ స్వాతంత్ర్యోద్యమ భావాలను వ్యాప్తి చేసినవే కావడం గమనార్హం. నాటకాలతోనే రచనావ్యాసంగం పరిమితంచేయక హరికథలు, జంగం కథలు ఇతర రచనలు కూడా సాగించారు. మొత్తం పదమూడు తెలుగు నాటకాలు, రెండు ఆంగ్ల నాటకాలు ఇరవై ఇతర గ్రంథాలు వ్రాశారు. పాత్రికేయుడిగా, సంపాదకుడిగా కూడా ఈయన విశేషకృషిచేశారు. 1920లోనే ఈయన ‘స్వరాజ్యసోపానం’ అనే మాసపత్రికని కొంతకాలం నడిపారు. అలాగే ‘రామరాజ్యం’ అనే మాసపత్రికను కూడా తెచ్చారు. అప్పట్లో పుస్తకాలు ముద్రించడం కష్టంగా ఉండడంతో తానే స్వయంగా ‘‘సంఘసేవ గ్రంథమాల’’ను స్థాపించారు. కొన్నేళ్ల తర్వాత ఆ సంస్థని ‘స్వరాజ్య సోపాన గ్రంథమాల’గా మార్చారు. తన రచనలేకాక ఇతరులవీ ఆ సంస్థ ద్వారా ప్రచురించారు. దామరాజు నాటకాల్ని గాంధీనాటకాలని పిలిచేవారు. ‘సంఘసేవా నాట్యమండలి’ పక్షాన దామరాజు తన నాటకాలను ఆంధ్రదేశమంతటా ప్రదర్శించారు. దామరాజు నాటకాలలో రచించిన పాటలు, పద్యాలు ఎంతో ప్రచారం పొందాయి. అవి రాజకీయ బీజాలను లోతుగా నాటినాయనడంలో సందేహం లేదు. ‘‘గాంధీ నామం మరువాం మరువాం’’ అనే పాట అనేక రూపాలలో పాడబడింది. అలాగే ‘‘కత్తులు లేవు శూలమును గాండీవమున్ మొదలె హుళక్కి’’ అనే పద్యాలు ప్రజల కంఠాలలో స్థిర చిరునామాలుగా మారాయి<ref>[http://archive.andhrabhoomi.net/content/e-299{{Dead link|date=జనవరి 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} నాటకాలను ఫిరంగులు చేసిన దామరాజు - [[జయధీర్ తిరుమలరావు]]]</ref>. ఈయన రాసిన నాటకాలను [[ప్రభుత్వం]] నిషేధిచడమేకాక ఆ ప్రతుల్ని స్వాధీనం చేసుకొని తగులబెట్టింది. జాతీయోద్యమంలో పోలీసుల లాఠీఛార్జికి ఊ­పిరితిత్తులు పాడైపోవడంతో చాలాకాలం అనారోగ్యంతో బాధపడ్డారు. రాజకీయ నాటకాలతో ప్రభుత్వం పట్ల వ్యతిరేకతను కలిగిస్తున్నారని పుండరీకాక్షుడిని రెండుసార్లు జైల్లో పెట్టారు. ఈయనకు దేశంలోనే తొలిసారి జాతీయ నాటకాలు రాసిన రచయితగా పేరు రావడానికి ప్రధాన కారణం ‘స్వరాజ్య సోపానమే’. బ్రిటిషు ప్రభుత్వం నిషేధించిన ఆ నాటకాన్ని తిరిగి స్వాతంత్య్రం వచ్చాక 1961లో ప్రచురించడం విశేషం. ఈయన న్యాయవాదిగా బాధితుల హక్కుల కోసం కూడా పోరాడారు. ఈయన 1975లో మరణించాడు. ==రచనలు== # గుంటూరు గొప్ప - జంగం కథ # స్వరాజ్య సోపానము -నాటకము # గాంధీ మహోదయము - నాటకము # నవయుగము గాంధీ విజయము - నాటకము # [[పాంచాల పరాభవము (నాటకం)|పాంచాల పరాభవము]] (పంజాబు దురంతములు) - నాటకము # సంస్కారిణి - నాటకము # చైనాసుర - నాటకము # కలియుగభారతం - నాటకము # విజయవిహారం - నాటకము # క్విట్‌ ఇండియా - నాటకము # కలియుగ ప్రహ్లాద - హరికథ # జర్మనీ యుద్ధం - జంగం కథ # కమల్‌పాషా # కలియుగ కురుక్షేత్రం # విజయభారతం # నిలువీత # రష్యారాజ్యం # ఇదా స్వరాజ్యం ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1896 జననాలు]] [[వర్గం:తెలుగు నాటక రచయితలు]] [[వర్గం:తెలుగు రచయితలు]] [[వర్గం:1975 మరణాలు]] [[వర్గం:సంపాదకులు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా రచయితలు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా కవులు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:గుంటూరు జిల్లా న్యాయవాదులు]] gp9c0pj7li48d0krobf2cpt5ijc5doa 0 224106 3628114 3626282 2022-08-21T17:06:43Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Andhra Pradesh districts - Telugu.svg|thumb|350x350px|ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాల పటం]] [[ఆంధ్రప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలో మొత్తం 126 పట్టణ స్థానికసంస్థలు ఉన్నాయి. ఇందులో 17 [[నగరపాలక సంస్థ|నగరపాలక సంస్థలు]], 78 [[పురపాలక సంఘం|పురపాలక సంఘాలు]], 31 [[నగర పంచాయితీ|నగర పంచాయతీలు]] ఉన్నాయి. 78 పురపాలక సంఘాలలో 6 ఎంపిక, 7 ప్రత్యేక, 17 మొదటి, 30 రెండవ, 18 మూడవ స్థాయిని కలిగి ఉన్నాయి.<ref>{{Cite web|url=http://dtcp.ap.gov.in/dtcpweb/ULBS.html|title=DTCP|website=dtcp.ap.gov.in|access-date=2021-03-18}}</ref> ==చరిత్ర == 2016లో [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలో 16 నగర పాలకసంస్థలు కాక, నగరపంచాయితీలతో కలుపుకొని 94 [[పురపాలక సంఘం|పురపాలకసంఘాలు]] ఉన్నాయి. ఇందులో 4 ఎంపిక, 7 ప్రత్యేక, 12 మొదటి, 25 రెండవ, 23 మూడవ గ్రేడ్ మున్సిపాలిటీలు ఉన్నాయి.<ref name="civicbody">{{Cite web|url=http://dtcp.ap.gov.in:9090/webdtcp/Municipalities%20List-110.pdf|title=Municipalities, Municipal Corporations & UDAs|accessdate=1 April 2016|website=Directorate of Town and Country Planning|publisher=Government of Andhra Pradesh|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160128175528/http://dtcp.ap.gov.in:9090/webdtcp/Municipalities%20List-110.pdf|archivedate=28 January 2016}}</ref> ఉమ్మడి [[గుంటూరు జిల్లా]]లొ అత్యధికంగా 12 మున్సిపాలిటీలు వుండేవి.<ref>{{cite news|title=Dachepalli, Gurazala in Guntur district get పురపాలక సంఘం status|url=https://www.newindianexpress.com/states/andhra-pradesh/2020/jan/27/dachepalli-gurazala-in-guntur-district-get-municipality-status-2095047.html|access-date=27 January 2020|work=The New Indian Express}}</ref><ref name="civicbody" /> ఉమ్మడి [[విశాఖపట్నం జిల్లా]]లొ కేవలం రెండు మాత్రమే ఉండేయి. ఇవి [[అనకాపల్లి]], [[భీమునిపట్టణం]]. ఇవి తరువాత [[విశాఖపట్నం]]లో విలీనమయ్యాయి.<ref>{{Cite web|url=http://archives.deccanchronicle.com/130731/news-politics/article/two-municipalities-merged-gvmc|title=Two municipalities merged in GVMC {{!}} Deccan Chronicle|date=2015-02-18|website=web.archive.org|access-date=2019-12-09|archive-date=2015-02-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20150218121411/http://archives.deccanchronicle.com/130731/news-politics/article/two-municipalities-merged-gvmc}}</ref> [[మచిలీపట్నం]], [[శ్రీకాకుళం]], [[విజయనగరం]] 2015 డిసెంబరు 9న మున్సిపల్ కార్పొరేషన్లుగా ప్రకటించారు.<ref name=":0">{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/cities/Vijayawada/masula-srikakulam-vizianagaram-upgraded-into-corporations/article7967915.ece|title=Masula, Srikakulam, Vizianagaram upgraded into corporations|date=10 December 2015|work=The Hindu|accessdate=10 December 2015|location=Vijayawada|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160409032222/http://www.thehindu.com/news/cities/vijayawada/masula-srikakulam-vizianagaram-upgraded-into-corporations/article7967915.ece|archivedate=9 April 2016}}</ref> కానీ మచిలీపట్నం, విజయనగరం అప్పటి ఎన్నికయిన పాలకవర్గం గడువు వరకు మున్సిపాలిటీగా కొనసాగింది.<ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/masula-to-remain-a-municipality/article8260475.ece|title=Masula to remain a municipality|date=30 March 2016|accessdate=20 February 2016|location=Hyderabad}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/vizianagaram-masula-to-continue-as-municipalities/article8411098.ece|title=Vizianagaram, Masula to continue as municipalities|date=30 March 2016|accessdate=1 April 2016|location=Hyderabad|archivedate=25 November 2015}}</ref> == నగరపాలక సంస్థలు == [[దస్త్రం:Municipal_Corporations_in_Andhra_Pradesh.png|thumb| ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని నగరపాలక సంస్థలు (మునిసిపల్ కార్పొరేషన్లు) (మంగళగిరి తాడేపల్లి తప్పించి)]] రాష్ట్రంలోని మొత్తం 17 నగరపాలక సంస్థలు ఉన్నాయి. [[మహా విశాఖ నగరపాలక సంస్థ]] 540 చ.కి (208 చ.మైళ్లు) విస్తీర్ణం కలిగిన అతిపెద్ద నగరపాలక సంస్థగా ఉంది. <ref name="corp">{{Cite news|url=http://www.newindianexpress.com/states/andhra_pradesh/Municipal-Corporation-Status-for-All-District-HQs-in-AP/2015/02/17/article2672622.ece|title=Municipal Corporation Status for All District HQs in AP|date=17 February 2015|work=The New Indian Express|access-date=7 February 2016|location=Hyderabad}}</ref> <ref>{{Cite web|date=2022-06-23|title=AP government issues GO forming Mangalagiri Tadepalli Municipal Corporation|url=https://www.deccanchronicle.com/nation/politics/230321/go-issued-forming-mangalagiri-tadepalli-municipal-corporation.html|access-date=2022-06-23|website=web.archive.org|archive-date=2022-06-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20220623043816/https://www.deccanchronicle.com/nation/politics/230321/go-issued-forming-mangalagiri-tadepalli-municipal-corporation.html}}</ref> === నగరపాలక సంస్థల జాబితా{{Static row numbers}}=== {| class="wikitable sortable static-row-numbers" ! జిల్లా ! నగరపాలక సంస్థ |- | [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] | [[అనంతపురం నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[చిత్తూరు జిల్లా|చిత్తూరు]] | [[చిత్తూరు నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[తిరుపతి జిల్లా|తిరుపతి]] | [[తిరుపతి నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[తూర్పు గోదావరి జిల్లా|తూర్పు గోదావరి]] | [[రాజమండ్రి నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[కాకినాడ జిల్లా|కాకినాడ]] | [[కాకినాడ నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు]] | [[గుంటూరు నగరపాలక సంస్థ]], [[మంగళగిరి తాడేపల్లి నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[వైఎస్‌ఆర్ జిల్లా|వైఎస్ఆర్]] | [[కడప నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[ఎన్టీఆర్ జిల్లా|ఎన్టీఆర్]] | [[విజయవాడ నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణా]] | [[మచిలీపట్నం నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[కర్నూలు జిల్లా|కర్నూలు]] | [[కర్నూలు నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా|శ్రీ పొట్టి శ్రీరాములు నెల్లూరు]] | [[నెల్లూరు నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం]] | [[ఒంగోలు నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[శ్రీకాకుళం జిల్లా|శ్రీకాకుళం]] | [[శ్రీకాకుళం నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం]] | [[మహా విశాఖ నగరపాలక సంస్థ|మహా విశాఖపట్నం నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[విజయనగరం జిల్లా|విజయనగరం]] | [[విజయనగరం నగరపాలక సంస్థ]] |- | [[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా|పశ్చిమ గోదావరి]] | [[ఏలూరు నగరపాలక సంస్థ]] |} ===పురపాలక సంఘాలు === ఆంధ్రప్రదేశ్ లో పురపాలక సంఘాలు 5 రకాలు, వాటి స్థాయి, వాటి సంఖ్య వివరాలు, #సెలెక్షన్ గ్రేడు పురపాలక సంఘం- 6 #స్పెషల్ గ్రేడు పురపాలక సంఘం- 8 #గ్రేడు - 1 పురపాలక సంఘం- 15 #గ్రేడు - 2 పురపాలక సంఘం- 29 #గ్రేడు - 3 పురపాలక సంఘం- 18 {| class="sortable wikitable" |- ! జిల్లా ! సెలెక్షన్ గ్రేడు ! గ్రేడు-1 ! గ్రేడు-2 ! గ్రేడు-3 ! మొత్తం |- |[[అల్లూరి సీతారామరాజు జిల్లా|అల్లూరి సీతారామరాజు]] | | | | | style="text-align:center" |0 |- |[[అనకాపల్లి జిల్లా|అనకాపల్లి]] | | | |[[నర్సీపట్నం పురపాలక సంఘం|నర్సీపట్నం]], [[ఎలమంచిలి పురపాలక సంఘం|ఎలమంచిలి]] | style="text-align:center" |2 |- |[[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |[[గుంతకల్లు పురపాలక సంఘం|గుంతకల్లు]], [[తాడిపత్రి పురపాలక సంఘం|తాడిపత్రి]] | |[[రాయదుర్గం పురపాలక సంఘం|రాయదుర్గం]] |[[గుత్తి పురపాలక సంఘం|గుత్తి]], [[కళ్యాణదుర్గం పురపాలక సంఘం|కళ్యాణదుర్గం]] | style="text-align:center" | 5 |- |[[అన్నమయ్య జిల్లా|అన్నమయ్య]] |[[మదనపల్లి పురపాలక సంఘం|మదనపల్లె]] |[[రాయచోటి పురపాలక సంఘం|రాయచోటి]] |[[రాజంపేట పురపాలక సంఘం|రాజంపేట]] | | style="text-align:center" | 3 |- |[[బాపట్ల జిల్లా|బాపట్ల]] | |[[బాపట్ల పురపాలక సంఘం|బాపట్ల]], [[చీరాల పురపాలక సంఘం|చీరాల]] |[[రేపల్లె పురపాలక సంఘం|రేపల్లె]] | | style="text-align:center" | 3 |- |[[చిత్తూరు జిల్లా| చిత్తూరు]] | | |[[పుంగనూరు పురపాలక సంఘం|పుంగనూరు]] |[[పలమనేరు పురపాలక సంఘం|పలమనేరు]], [[నగరి పురపాలక సంఘం|నగరి]], [[కుప్పం పురపాలక సంఘం|కుప్పం]] | style="text-align:center" | 4 |- |[[తూర్పు గోదావరి జిల్లా|తూర్పు గోదావరి]] | | |[[నిడదవోలు పురపాలక సంఘం|నిడదవోలు]] |[[కొవ్వూరు పురపాలక సంఘం|కొవ్వూరు]] | style="text-align:center" | 2 |- |[[ఏలూరు జిల్లా|ఏలూరు]] | | |[[జంగారెడ్డిగూడెం పురపాలక సంఘం|జంగారెడ్డిగూడెం]], [[నూజివీడు పురపాలక సంఘం|నూజివీడు]] | | style="text-align:center" |3 |- |[[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు]] |[[తెనాలి పురపాలక సంఘం|తెనాలి]] | |[[పొన్నూరు పురపాలక సంఘం|పొన్నూరు]] | | style="text-align:center" | 2 |- |[[వైఎస్ఆర్ జిల్లా|వైఎస్ఆర్]] |[[ప్రొద్దుటూరు పురపాలక సంఘం|ప్రొద్దుటూరు]] | |[[పులివెందుల పురపాలక సంఘం|పులివెందుల]], [[బద్వేలు పురపాలక సంఘం|బద్వేలు]] |[[మైదుకూరు పురపాలక సంఘం|మైదుకూరు]] | style="text-align:center" |4 |- |[[కాకినాడ జిల్లా|కాకినాడ]] | | |[[సామర్లకోట పురపాలక సంఘం|సామర్లకోట]], [[తుని పురపాలక సంఘం|తుని]], [[పెద్దాపురం పురపాలక సంఘం|పెద్దాపురం]], [[పిఠాపురం పురపాలక సంఘం|పిఠాపురం]] | | style="text-align:center" |4 |- |[[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా|డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ]] | |[[అమలాపురం పురపాలక సంఘం|అమలాపురం]] |[[రామచంద్రపురం పురపాలక సంఘం | రామచంద్రాపురం]], [[మండపేట పురపాలక సంఘం|మండపేట]] | | style="text-align:center" |3 |- |[[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణా]] |[[గుడివాడ పురపాలక సంఘం|గుడివాడ]] |[[వైఎస్ఆర్ తాడిగడప పురపాలకసంఘం|వైఎస్ఆర్ తాడిగడప]] | |[[పెడన పురపాలక సంఘం|పెడన]] | style="text-align:center" | 3 |- |[[కర్నూలు జిల్లా|కర్నూలు]] |[[ఆదోని పురపాలక సంఘం|ఆదోని]] |[[ఎమ్మిగనూరు పురపాలక సంఘం|ఎమ్మిగనూరు]] | | | style="text-align:center" | 2 |- |[[పార్వతీపురం మన్యం జిల్లా|పార్వతీపురం మన్యం ]] | |[[పార్వతీపురం పురపాలక సంఘం|పార్వతీపురం]] | [[సాలూరు పురపాలక సంఘం|సాలూరు]] | | style="text-align:center" |2 |- |[[నంద్యాల జిల్లా|నంద్యాల]] |[[నంద్యాల పురపాలక సంఘం|నంద్యాల]] | |[[డోన్ పురపాలక సంఘం|డోన్]], [[నందికొట్కూరు పురపాలక సంఘం|నందికొట్కూరు]], [[ఆళ్లగడ్డ పురపాలక సంఘం|ఆళ్లగడ్డ]] |[[ఆత్మకూరు పురపాలక సంఘం (నంద్యాల జిల్లా)|ఆత్మకూరు (నంద్యాల జిల్లా)]] | style="text-align:center" | 5 |- |[[నెల్లూరు జిల్లా|నెల్లూరు]] | |[[కావలి పురపాలక సంఘం|కావలి]] |[[కందుకూరు పురపాలక సంఘం|కందుకూరు]] |[[ఆత్మకూరు పురపాలక సంఘం (నెల్లూరు జిల్లా)|ఆత్మకూరు (నెల్లూరు జిల్లా)]] | style="text-align:center" |3 |- |[[ఎన్టీఆర్ జిల్లా| ఎన్టీఆర్]] | | |[[జగ్గయ్యపేట పురపాలక సంఘం|జగ్గయ్యపేట]] |[[కొండపల్లి పురపాలక సంఘం|కొండపల్లి]] | style="text-align:center" |2 |- |[[పల్నాడు జిల్లా| పల్నాడు]] | |[[చిలకలూరిపేట పురపాలక సంఘం|చిలకలూరిపేట]], [[నరసరావుపేట పురపాలక సంఘం|నరసరావుపేట]] |[[మాచర్ల పురపాలక సంఘం|మాచర్ల]], [[పిడుగురాళ్ల పురపాలక సంఘం|పిడుగురాళ్ల]], [[సత్తెనపల్లి పురపాలక సంఘం|సత్తెనపల్లి]], [[వినుకొండ పురపాలక సంఘం|వినుకొండ]] | | style="text-align:center" | 6 |- |[[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం]] | | |[[మార్కాపురం పురపాలక సంఘం|మార్కాపురం]] | | style="text-align:center" | 1 |- |[[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా|శ్రీ సత్యసాయి]] |[[ధర్మవరం పురపాలక సంఘం|ధర్మవరం]] | | | | style="text-align:center" | 3 |- |[[శ్రీకాకుళం జిల్లా|శ్రీకాకుళం]] | | |[[ఆమదాలవలస పురపాలక సంఘం|ఆమదాలవలస]], [[పలాస కాశీబుగ్గ పురపాలక సంఘం|పలాస-కాశీబుగ్గ]] |[[ఇచ్చాపురం పురపాలక సంఘం|ఇచ్చాపురం]] | style="text-align:center" | 3 |- |[[తిరుపతి జిల్లా|తిరుపతి]] | |[[గూడూరు పురపాలక సంఘం (తిరుపతి జిల్లా)|గూడూరు]], [[శ్రీకాళహస్తి పురపాలక సంఘం|శ్రీకాళహస్తి]] | |[[సూళ్లూరుపేట పురపాలక సంఘం|సూళ్లూరుపేట]], [[పుత్తూరు పురపాలక సంఘం|పుత్తూరు]], [[వెంకటగిరి పురపాలక సంఘం|వెంకటగిరి]], [[నాయుడుపేట పురపాలక సంఘం|నాయుడుపేట]] | style="text-align:center" | 6 |- |[[విశాఖపట్నం జిల్లా|విశాఖపట్నం]] | | | | | style="text-align:center" | 0 |- |[[విజయనగరం జిల్లా|విజయనగరం]] | | |[[బొబ్బిలి పురపాలక సంఘం|బొబ్బిలి]] | | style="text-align:center" | 2 |- |[[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా| పశ్చిమ గోదావరి]] |[[భీమవరం పురపాలక సంఘం|భీమవరం]], [[తాడేపల్లిగూడెం పురపాలక సంఘం|తాడేపల్లిగూడెం]] |[[నరసాపురం పురపాలక సంఘం|నరసాపురం]], [[పాలకొల్లు పురపాలక సంఘం|పాలకొల్లు]], [[తణుకు పురపాలక సంఘం|తణుకు]] | | | style="text-align:center" |4 |} '''''Source''''': ''[https://web.archive.org/web/20160808132411/http://www.dtcp.ap.gov.in/webdtcp/pdf/List%20of%20ULBs.pdf Statistical Information of ULBs and UDAs]'' === నగరపంచాయితీలు === [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] లో 31 నగరపంచాయితీలున్నాయి. [[ప్రకాశం జిల్లా]] లో అత్యధికంగా 5 నగరపంచాయితీలున్నాయి. {| class="sortable wikitable" |- ! జిల్లా ! నగరపంచాయితీలు ! మొత్తం |- |[[అన్నమయ్య జిల్లా|అన్నమయ్య]] |[[బి. కొత్తకోట నగరపంచాయితీ|బి. కొత్తకోట]] |1 |- |[[పార్వతీపురం మన్యం జిల్లా|పార్వతీపురం మన్యం]] |[[పాలకొండ నగరపంచాయతీ|పాలకొండ]] |1 |- |[[విజయనగరం జిల్లా|విజయనగరం]] |[[నెల్లిమర్ల నగరపంచాయితీ|నెల్లిమర్ల]], [[రాజాం నగరపంచాయతీ|రాజాం]] |2 |- |[[డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ జిల్లా|డాక్టర్ బి.ఆర్. అంబేడ్కర్ కోనసీమ]] |[[ముమ్మిడివరం నగరపంచాయితీ|ముమ్మిడివరం]] |1 |- |[[కాకినాడ జిల్లా|కాకినాడ]] |[[గొల్లప్రోలు నగరపంచాయితీ|గొల్లప్రోలు]], [[ఏలేశ్వరం నగరపంచాయితీ|ఏలేశ్వరం]] |2 |- |[[పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా|పశ్చిమ గోదావరి]] |[[ఆకివీడు నగరపంచాయితీ|ఆకివీడు]] |1 |- |[[ఏలూరు జిల్లా|ఏలూరు]] |[[చింతలపూడి నగరపంచాయితీ|చింతలపూడి]] |1 |- |[[కృష్ణా జిల్లా|కృష్ణా]] |[[ఉయ్యూరు నగరపంచాయితీ|ఉయ్యూరు]] |1 |- |[[ఎన్టీఆర్ జిల్లా|ఎన్టీఆర్]] |[[నందిగామ నగరపంచాయితీ|నందిగామ]], [[తిరువూరు నగరపంచాయితీ|తిరువూరు]] |2 |- |[[పల్నాడు జిల్లా|పల్నాడు]] |[[దాచేపల్లి నగరపంచాయితీ|దాచేపల్లి]], [[గురజాల నగరపంచాయితీ|గురజాల]] |2 |- |[[బాపట్ల జిల్లా|బాపట్ల]] |[[అద్దంకి నగరపంచాయితీ|అద్దంకి]] |1 |- |[[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం]] |[[చీమకుర్తి నగరపంచాయితీ|చీమకుర్తి]], [[దర్శి నగరపంచాయతీ|దర్శి]], [[గిద్దలూరు నగరపంచాయితీ|గిద్దలూరు]], [[కనిగిరి నగరపంచాయితీ|కనిగిరి]], [[పొదిలి నగరపంచాయతీ|పొదిలి]] |5 |- |[[నెల్లూరు జిల్లా|నెల్లూరు]] |[[అల్లూరు నగరపంచాయితీ|అల్లూరు]], [[బుచ్చిరెడ్డిపాలెం నగరపంచాయతీ|బుచ్చిరెడ్డిపాలెం]] |2 |- |[[కర్నూలు జిల్లా|కర్నూలు]] |[[గూడూరు నగరపంచాయితీ (కర్నూలు జిల్లా)|గూడూరు]] |1 |- |[[నంద్యాల జిల్లా|నంద్యాల]] |[[బేతంచర్ల నగరపంచాయతీ|బేతంచర్ల]] |1 |- |[[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |[[పామిడి నగరపంచాయితీ|పామిడి]] |1 |- |[[శ్రీ సత్యసాయి జిల్లా|శ్రీ సత్యసాయి]] |[[మడకశిర నగరపంచాయితీ|మడకశిర]], [[పెనుకొండ నగరపంచాయితీ|పెనుకొండ]], [[పుట్టపర్తి నగరపంచాయితీ|పుట్టపర్తి]] |3 |- |[[కడప జిల్లా|కడప]] |[[జమ్మలమడుగు నగరపంచాయితీ|జమ్మలమడుగు]], [[యర్రగుంట్ల నగరపంచాయితీ|యర్రగుంట్ల]], [[కమలాపురం నగరపంచాయతీ|కమలాపురం]] |3 |} == ఇవి కూడా చూడండి == * [[ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని పట్టణ స్థానిక సంస్థల జాబితా]] * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర నగర పాలక సంస్థల జాబితా|ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర నగరపాలక సంస్థల జాబితా]] * [[ఆంధ్రప్రదేశ్ నగరాల జాబితా జనాభా ప్రకారం]] * [[తెలంగాణ పురపాలక సంఘాలు]] * [[తెలంగాణలోని పట్టణ స్థానిక సంస్థల జాబితా]] == మూలాలు == {{Reflist|2}} == వెలుపలి లంకెలు == {{ఆంధ్రప్రదేశ్ పట్టణ స్థానిక సంస్థలు}} [[వర్గం:స్థానిక స్వపరిపాలన]] [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్]] flho3ap3ydln99qsa1fcu2zpe215wrt 0 228508 3628098 2815346 2022-08-21T14:42:15Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: 22 మార్చి 1877 → 1877 మార్చి 22 (2), భారత దేశం → భారత wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = టి.వి సుందరం అయ్యంగార్ | image = TVS iyyengar.jpg | birth_name = తిరుక్కురుంగుడి వేంగరం సుందరం అయ్యంగార్ | birth_date = {{Birth date |df=yes|1877|3|22}} | birth_place = [[తిరుక్కురుంగుడి]], [[తిరునల్వేలి|తిరునల్వేలి జిల్లా]], [[మద్రాసు ప్రెసిడెంసీ]] | death_date = {{death date and age|df=yes|1955|4|28|1877|3|22}} | death_place = [[కొడైకెనాల్]] | occupation = [[వ్యాపారవేత్త]] | relatives = {{plainlist| * [[వేణు శ్రీనివాసన్]], (మనవడు) * విజి సంతానం (మనవడు) * గోపాల్ శ్రీనివాసన్ (మనవడు) }} | footnotes = | children = {{ubl|టీఎస్ సౌందరం| టీఎస్ రాజం| టీఎస్ దొరైస్వామి| టీఎస్ సంతానం| టీఎస్ అము అమ్మాళ్| టీఎస్ రంగా అమ్మ| టీఎస్ శ్రీనివాసన్| టీఎస్ కృష్ణ}} }} '''టి.వి సుందరం అయ్యంగార్''' ( 1877 మార్చి 22 - 1955 ఏప్రిల్ 28) భారతదేశంలో మోటారు పరిశ్రమకు పునాదులు వేసిన దార్శనికులలో ఒకరు.<ref name=sakshi>{{cite web|title=నల్లకోటు వదిలి... మోటారు పరిశ్రమకు...|url=http://www.sakshi.com/news/funday/thirukkurungudi-vengaram-sundram-iyengar-was-an-indian-industrialist-and-automobile-pioneer-372123|website=sakshi.com|publisher=జగతి పబ్లికేషంస్|accessdate=16 August 2016}}</ref> 1911 లో ఆయన టీవీఎస్ అయ్యంగార్ అండ్ సన్స్ అనే పేరుతో ఒక రవణా సంస్థను ప్రారంభించాడు. తరువాత ఇది వాహన ఉత్పత్తి సంస్థగా రూపాంతరం చెందింది. ఒక సాధారణ న్యాయవాదిగా జీవితాన్ని ప్రారంభించిన ఆయన అప్పట్లో ప్రముఖ వ్యాపారవేత్తగా ఎదిగాడు. టీవీఎస్ గ్రూపు కింద అతని కుమారుడు టీవీఎస్ దొరైస్వామి టీవీఎఎస్ మోటార్స్ అనే సంస్థను ప్రారంభించాడు. టీవీఎస్ గ్రూపు ఇప్పుడు దేశంలోనే అతిపెద్ద వ్యాపార సంస్థలలో ఒకటి.<ref name=TVS>{{Cite web |url=http://www.tvsiyengar.com/aboutus.htm |title=TVS Iyengar |website= |access-date=2016-08-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090308005005/http://www.tvsiyengar.com/aboutus.htm |archive-date=2009-03-08 |url-status=dead }}</ref> ==జీవిత విశేషాలు== టీవీఎస్ అయ్యంగార్ అప్పటి మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీలోని [[తిరునల్వేలి|తిరునల్వేలి జిల్లా]] తిరుక్కురుంగుడిలో 1877 మార్చి 22న సంప్రదాయ తమిళ బ్రాహ్మణ కుటుంబంలో పుట్టాడు. తండ్రి కోరిక మేరకు న్యాయవిద్య నభ్యసించాడు. న్యాయవాదిగా కొన్నాళ్లు ప్రాక్టీస్ కూడా చేశాడు. అది నచ్చకపోవడంతో కొన్నాళ్లు రైల్వేలో, బ్యాంకులో ఉద్యోగాలు చేశాడు. ఆయనకు వాటిలోనూ సంతృప్తి కలగలేదు. సొంతగానే ఏదైనా చేయాలనుకున్నాడు. మధురై కేంద్రంగా 1911లో సదరన్ రోడ్‌వేస్ లిమిటెడ్ పేరిట రోడ్డు రవాణా సంస్థ ప్రారంభించాడు. దాని ఆధ్వర్యంలో బస్సులు, లారీలు నడిపేవాడు. అప్పట్లో మద్రాసు నగరంతో పాటు [[మధురై]], [[తిరుచిరాపల్లి|తిరుచ్చి]] వంటి పట్టణాల్లోనూ ఎడ్లబళ్లు, జట్కాబళ్లు విరివిగా నడిచేవి. వాటిని లాగే గుర్రాలు, ఎద్దుల నాడాలు, వాటికి గుచ్చిన మేకులు తరచుగా ఊడిపోయి రోడ్లపై పడేవి. వాటి వల్ల బస్సులు, లారీల చక్రాలకు పంక్చర్లు పడి అంతరాయం కలిగేది. పంక్చర్లు పడి ఆగిపోయిన బస్సులను ప్రయాణికులే నెట్టాల్సి వచ్చేది. ఈ సమస్యను అధిగమించడానికి టీవీఎస్ అయ్యంగార్ తమ కంపెనీ బస్సులు నడిచే మార్గంలో [[అయస్కాంతం|మాగ్నెటిక్]] రోడ్డురోలర్‌ను నడిపేవాడు. రోడ్డు రోలర్‌కు అమర్చిన మాగ్నెట్లకు దారిలో పడ్డ మేకులు, నాడాలు అతుక్కునేవి. ప్రయాణికులు నెట్టాల్సిన పని లేకుండానే బస్సులు నిరాటంకంగా నడిచేవి. దాంతో అప్పటి ప్రయాణికులు టీవీఎస్ అయ్యంగార్‌ను ఆప్యాయంగా ''తల్ల వేండం సార్'' (నెట్టక్కర్లేదు సార్) అని ఆప్యాయంగా పిలిచేవారు. సదరన్ రోడ్‌వేస్ విజయవంతంగా నడుస్తున్న దశలోనే ఆయన టీవీ సుందరం అయ్యంగార్ అండ్ సన్స్ లిమిటెడ్ పేరిట వాహన రంగంలోకి అడుగుపెట్టాడు. ఆటోమొబైల్ రంగానికి అవసరమైన సేవలు, ఉత్పత్తులు అందించేందుకు మద్రాస్ ఆటో సర్వీసెస్ లిమిటెడ్, సుందరం మోటార్స్ సంస్థను ప్రారంభించాడు. సుందరం మోటార్స్ అప్పట్లో [[జనరల్ మోటార్స్]] ఉత్పత్తి చేసే వాహనాలకు అతిపెద్ద పంపిణీదారుగా ఉండేది. [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం|రెండోప్రపంచ యుద్ధం]] కొనసాగినప్పుడు పెట్రోల్‌కు తీవ్ర సంక్షోభం ఏర్పడింది. ఆ సమయంలో ఇంధన సమస్యను అధిగమించేందుకు అయ్యంగార్ టీవీఎస్ గ్యాస్ ప్లాంట్‌ను నెలకొల్పాడు. టీవీఎస్ గ్రూప్ పలు రంగాలకు విస్తరించి, ఇప్పుడు దేశంలోనే అగ్రగామి వ్యాపార సంస్థల్లో ఒకటిగా ఘనతను చాటుకుంటోంది. టీవీఎస్ అయ్యంగార్ స్వతహాగా సంప్రదాయవాది. ఒకవైపు [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమము|స్వాతంత్ర్యోద్యమం]] సాగుతున్నా, ఆయన తటస్థంగానే ఉంటూ తన వ్యాపారాలను కొనసాగించేవాడు. ==కుటుంబం== టీవీఎస్ అయ్యంగార్‌కు ఐదుగురు కొడుకులు, ముగ్గురు కూతుళ్లు. కొడుకుల్లో ఒకరైన దొరైస్వామి చిన్న వయసులోనే మరణించగా, మిగిలిన నలుగురు కొడుకులూ ఆయన వ్యాపార వారసత్వాన్ని అందిపుచ్చుకున్నారు. వైద్యుడైన ఆయన అల్లుడు సౌందరరాజన్ [[ప్లేగు]] రోగులకు చికిత్స చేసే క్రమంలో అదే వ్యాధికి గురై అకాల మరణం చెందడంతో కూతురు సౌందరం చిన్న వయసులోనే వితంతువుగా మిగిలింది. భర్త మరణం తర్వాత ఆమె మధురై నుంచి ఢిల్లీ వెళ్లి, అక్కడి లేడీ హార్డింజ్ మెడికల్ కాలేజీలో చేరి, మెడిసిన్‌లో డిగ్రీ పూర్తి చేసింది. అక్కడ చదువుకుంటున్న సమయంలోనే గాంధీ సిద్ధాంతాలపై ఆకర్షితురాలయ్యింది. చదువు పూర్తయ్యాక గాంధీ ఆశ్రమానికి వెళ్లి సేవా కార్యక్రమాల్లో పాల్గొన్నది. సౌందరం పరిస్థితి తెలుసుకున్న [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీజీ]] ఆమెకు మళ్లీ వివాహం చేయాలని అయ్యంగార్‌కు సలహా ఇచ్చాడు. గాంధీజీ సలహాతో మెత్తబడ్డ అయ్యంగార్ కూతురికి రామచంద్రన్ అనే యువకుడితో పునర్వివాహం జరిపించాడు. వయసు మళ్లిన దశలో నలుగురు కొడుకులకు వ్యాపారాలను అప్పగించి, రిటైర్మెంట్ ప్రకటించిన టీవీఎస్ అయ్యంగార్, 1955 ఏప్రిల్ 28న [[కొడైకెనాల్]]లోని తన నివాసంలో తుదిశ్వాస విడిచాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} {{Authority control}} [[వర్గం:తమిళనాడు పారిశ్రామికవేత్తలు]] [[వర్గం:1877 జననాలు]] [[వర్గం:1955 మరణాలు]] 1v9nphj1brtlej41kpgjjpc623qousl 0 228925 3628135 3515407 2022-08-22T03:18:46Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki '''సూర్యాపేట జిల్లా,''' [[తెలంగాణ]]లోని 33 జిల్లాలలో ఒకటి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణలో కొత్త జిల్లాలు,మండలాల పునర్య్వస్థీకరణ ఉత్తర్వులు|url=http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/246.Suryapet.-Final.pdf|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20191209040904/http://www.ourtelugunadu.com/wp-content/uploads/2018/02/246.Suryapet.-Final.pdf|archive-date=2019-12-09|access-date=2018-09-18|website=}}</ref> 2016 అక్టోబరు 11 దసరా పండుగనాడు ఈ జిల్లా అవతరించింది. ఈ జిల్లాలో 2 రెవెన్యూ డివిజన్లు, 23 మండలాలు ఉన్నాయి.<ref>తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 246  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016</ref>. సూర్యాపేట జిల్లాలో 279 గ్రామాలు ఉండగా.. 10,99,560 మంది జనాభా ఉన్నారు. జిల్లా విస్తీర్ణం 1415.68 చదరపు కిలోమీటర్లుగా ఉంది.65వ నెంబరు జాతీయ రహదారిపై ఉన్న [[సూర్యాపేట]] పట్టణం ఈ జిల్లా పరిపాలనకేంద్రంగా ఉంది. జిల్లాలో [[సూర్యాపేట]], [[కోదాడ (కోదాడ మండలం)|కోదాడ]], [[హుజూర్‌నగర్|హుజూర్ నగర్]] అనే మూడు రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి. ఈ జిల్లా [[నల్గొండ జిల్లా|నల్గొండ]], [[ఖమ్మం జిల్లా|ఖమ్మం]], [[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా|యాదాద్రి భువనగిరి]], [[జనగామ జిల్లా|జనగాం]], [[మహబూబాబాదు జిల్లా|మహబూబాబాద్]] జిల్లాలతోపాటు [[ఆంధ్రప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంతో]] సరిహద్దులను పంచుకుంటుంది. == భౌగోళికం == {{maplink|type=shape||text=సూర్యాపేట జిల్లా|frame=yes|frame-width=250|frame-height=250|zoom=8}} జిల్లా విస్తీర్ణం {{Convert|3374.41|km2|sqmi}}<ref name="newdist">{{Cite news|url=http://www.andhrajyothy.com/artical?SID=320397|title=New districts|date=8 October 2016|work=Andhra Jyothy.com|access-date=8 October 2016}}</ref> గా ఉంది. == జనాభా == {{Pie chart|label1=[[తెలుగు భాష|తెలుగు]]|value1=83.28|color1=steelblue|label2=[[లంబాడి]]|value2=11.24|color2=gold|label3=[[ఉర్దూ]]|value3=4.97|color3=green|label4=ఇతర|value4=0.51|color4=Grey}} 2011 భారత జనగణన ప్రకారం ఈ జిల్లాలో 1,099,560 మంది జనాభా ఉన్నారు.<ref name="newdist2">{{Cite news|url=http://www.andhrajyothy.com/artical?SID=320397|title=New districts|date=8 October 2016|work=Andhra Jyothy.com|access-date=8 October 2016}}</ref> 2011 లెక్కల ప్రకారం 83.28% మంది [[తెలుగు]], 11.24% [[లంబాడీ|లంబాడి]], 4.97% [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] మొదటి భాషగలవారు ఉన్నారు.<ref>[http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-16.html 2011 Census of India, Population By Mother Tongue]</ref> == ముఖ్య పట్టణాలు == * [[కోదాడ (కోదాడ మండలం)|కోదాడ]] * [[హుజూర్‌నగర్]] * [[నేరేడుచర్ల]] * [[తిరుమలగిరి (సూర్యాపేట జిల్లా)|తిరుమలగిరి]] * [[తుంగతుర్తి (సూర్యాపేట జిల్లా)|తుంగతుర్తి]] == మార్కెటింగ్ యార్డు == రాష్ట్రంలోనే ముఖ్యమైన మార్కెటింగ్ యార్డు [[సూర్యాపేట|సూర్యాపేటలో]] ఉంది. ==జిల్లాలోని మండలాలు== [[దస్త్రం:Suryapet City Overview.jpg|thumb|సూర్యాపేట పట్టణ వీక్షణ చిత్రం]] [[దస్త్రం:Pillala-marri-temple-Suryapet-Nalgonda.jpg|thumb|పిల్లలమర్రి దేవాలయం,సూర్యాపేట్]] {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # [[ఆత్మకూరు మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|ఆత్మకూరు (S) మండలం]] # [[చివ్వేంల మండలం|చివ్వెంల మండలం]] # [[మోతే మండలం|మోతే మండలం]] # [[జాజిరెడ్డిగూడెం మండలం]] # [[నూతనకల్లు మండలం|నూతనకల్ మండలం]] # [[పెన్‌పహాడ్‌ మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|పెన్‌పహాడ్ మండలం]] # [[సూర్యాపేట మండలం]] # [[తిరుమలగిరి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]] # [[తుంగతుర్తి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|తుంగతుర్తి మండలం]] # [[గరిడేపల్లి మండలం]] # [[నేరేడుచర్ల మండలం]] # [[నాగారం మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|నాగారం మండలం]] * # [[మద్దిరాల మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మద్దిరాల మండలం]] * # [[పాలకీడు మండలం]] * # [[చిలుకూరు మండలం]] # [[హుజూర్‌నగర్ మండలం]] # [[కోదాడ మండలం]] # [[మట్టంపల్లి మండలం]] # [[మేళ్లచెరువు మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మేళ్లచెరువు మండలం]] # [[మునగాల మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|మునగాల మండలం]] # [[నడిగూడెం మండలం]] # [[అనంతగిరి మండలం (సూర్యాపేట జిల్లా)|అనంతగిరి మండలం]] * # [[చింతలపాలెం మండలం|చింతలపాలెం]] * {{Div end}} గమనిక:* పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా జిల్లాలో  కొత్తగా ఏర్పడిన మండలాలు (5) ==రవాణా సౌకర్యాలు== పుణే నుండి విజయవాడ వెళ్ళు జాతీయ రహదారి (సంఖ్య 65) ఈ జిల్లా గుండా వెళుతుంది.ఈ జిల్లాకు రైలుమార్గ సౌకర్యం లేదు. == సంస్కృతి, పర్యాటకం == * లింగమంతుల స్వామి దేవాలయం - [[సూర్యాపేట]] నుండి 5 కి.మీ. * శ్రీ పార్వతీ మహాదేవ నామేశ్వర దేవాలయం, చెన్నకేశవ స్వామి దేవాలయం, [[పిల్లలమర్రి]] - [[సూర్యాపేట]] నుండి 6 కి.మీ * దండు మైసమ్మ దేవాలయం - [[సూర్యాపేట]] నుండి 12 కి.మీ * శ్రీ [[ఉండ్రుగొండ లక్ష్మీనరసింహస్వామి దేవాలయం]], [[ఉండ్రుగొండ]] - [[సూర్యాపేట]] నుండి 13 కి.మీ * మూసీ రిజర్వాయర్ - [[సూర్యాపేట]] నుండి 27 కి.మీ * ఫణిగిరి బౌద్ధ స్థలం - [[సూర్యాపేట]] నుండి 42 కి.మీ * అనంతగిరి కొండ - [[సూర్యాపేట]] నుండి 54 కి.మీ * జనపాడు దర్గా - [[సూర్యాపేట]] నుండి 55 కి.మీ * స్వయంబు శంభు లింగేశ్వర దేవాలయం, మేళ్లచెరువు - [[సూర్యాపేట]] నుండి 63 కి.మీ * మట్టపల్లి శ్రీ లక్ష్మీ నరసింహ స్వామి దేవాలయం, మట్టపల్లి - [[సూర్యాపేట]] నుండి 80 కి.మీ == జిల్లా ప్రముఖులు == # సినీ నటులు [[తాడేపల్లి లక్ష్మీ కాంతారావు|కాంతారావు]], [[మందాడి ప్రభాకర రెడ్డి|ప్రభాకర్ రెడ్డి]], [[వేణుమాధవ్|వేణు మాధవ్]] సూర్యాపేట జిల్లాకు చెందినవారు. # ఆర్మీ కల్నల్, మహా వీర్ చక్ర అవార్డు గ్రహీత [[బి. సంతోష్ బాబు]] ([[2020 భారత చైనా సరిహద్దు కొట్లాటలు|గల్వాన్ వ్యాలీ ఘర్షణ]]<nowiki/>లో మరణించాడు) == ఇవి కూడా చూడండి == * [[సూర్యాపేట జిల్లా గ్రామాల జాబితా|జిల్లా గ్రామాల జాబితా]] == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == వెలుపలి లంకెలు == {{సూర్యాపేట జిల్లాకు సంబంధించిన విషయాలు|state=collapsed}}{{తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}}{{తెలంగాణ}} [[వర్గం:తెలంగాణ జిల్లాలు]] [[వర్గం:సూర్యాపేట జిల్లా]] em4i3qpwalb2lb4rvntfdwqiyttm6dk 0 228929 3628148 3625157 2022-08-22T04:08:48Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox India district | Name = మేడ్చెల్-మల్కాజ్‌గిరి | State = తెలంగాణ | HQ = మేడ్చల్ | Map = Medchal Malkajgiri in Telangana (India).svg | Area = 1084 | Population = 2440073 | Urban = 2230245 | Year = 2011 | Literacy = 82.49 | SexRatio = 957 | Collector = | Tehsils = 15 | LokSabha = 1 (మల్కాజ్‌గిరి) | Assembly = 9 | Highways = 3 జాతీయ రహదారులు, 2 రాష్ట్ర రహదారులు | Vehicle = TS–08 <ref>{{cite news|title=Telangana New Districts Names 2016 Pdf TS 31 Districts List|url=https://timesalert.com/telangana-new-districts-list/21462/|accessdate=11 October 2016|work=Timesalert.com|date=11 October 2016}}</ref> | Website = http://medchal.telangana.gov.in/ }} '''మేడ్చల్ - మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా, ''' [[తెలంగాణ]]లోని 33 జిల్లాలలో ఒకటి.<ref name="district">{{cite web|title=Medchal−Malkajgiri district|url=http://newdistrictsformation.telangana.gov.in/uploads/gos-circulars/1476130732346249.Medchal.pdf|website=New Districts Formation Portal|publisher=Government of Telangana|access-date=22 April 2019|archive-date=30 నవంబర్ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161130125523/http://newdistrictsformation.telangana.gov.in/uploads/gos-circulars/1476130732346249.Medchal.pdf|url-status=dead}}</ref> [[దస్త్రం:Malkajgiri District Revenue divisions.png|thumb|280x280px|మేడ్చల్-మల్కాజగిరి జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు రేఖా పటం]] 2016 అక్టోబరు 11న జరిగిన పునర్య్వస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ కొత్త జిల్లాలో 2 రెవెన్యూ డివిజన్లు ([[మల్కాజ్‌గిరి]], [[కీసర (కీసర మండలం)|కీసర]]), 14 రెవిన్యూ మండలాలు, నిర్జన గ్రామాలు 6తో కలుపుకొని 162 రెవిన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.పునర్య్వస్థీకరణలో 6 కొత్త మండలాలు ఏర్పడ్డాయి.<ref name="district" /> ఈ జిల్లాలోని అన్ని మండలాలు పూర్వపు [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] లోనివే. జిల్లా పరిపాలనా కేంద్రం [[షామీర్‌పేట్]].<ref>{{Cite web|url=http://medchal.telangana.gov.in/district-profile/|title=మేడ్చల్-మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా ప్రొఫైల్ (అధికార వెబ్సైట్)|access-date=2019-04-25|website=|archive-date=2017-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20170323145921/http://medchal.telangana.gov.in/district-profile/|url-status=dead}}</ref> [[షామీర్‌పేట్ మండలం]], [[అంతయపల్లి (షామీర్‌పేట్‌)|అంతయపల్లి]] గ్రామంలో నిర్మించిన మేడ్చల్‌-మల్కాజిగిరి జిల్లా సమీకృత కలెక్టరేట్‌ను 2022 ఆగస్టు 17న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు ప్రారంభించాడు. {{maplink|type=shape||text=మేడ్చెల్-మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా|frame=yes|frame-width=280|frame-height=250|zoom=8}} === స్థానిక స్వపరిపాలన === జిల్లాలో ఏర్పడిన కొత్త పంచాయితీలుతో కలుపుకొని 61 గ్రామ పంచాయితీలు ఉన్నాయి. == విద్యాసంస్థలు == [[దస్త్రం:Medchal Railway station south end nameboard.jpg|alt=మేడ్చల్ రైల్వే స్టేషన్|thumb|280x280px|మేడ్చల్ రైల్వే స్టేషన్]] కూకట్‌పల్లిలో జె.ఎన్.టి.యు కళాశాల, బాచుపల్లిలో ఇంజనీరింగ్, టెక్నాలజీ పరిశోధన సంస్థ, దుండిగల్‌లో ఏరోనాటికల్ ఇంజనీరింగ్ సంస్థ,దూలపల్లి లో మల్లారెడ్డి ఇంజనీరింగ్ కళాశాల ఉన్నాయి == జిల్లాలోని శాసనసభ నియోజకవర్గాలు == జిల్లాలో 5 శాసనసభ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి. * [[కుత్బుల్లాపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[కూకట్‌పల్లి శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[ఉప్పల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[మల్కాజ్‌గిరి శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[మేడ్చల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] == జిల్లాలోని పార్లమెంటు నియోజక వర్గాలు == *[[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]]:దీని పరిధిలో ఈ జిల్లాలోని [[కుత్బుల్లాపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|కుత్బుల్లాపూర్]], [[కూకట్‌పల్లి శాసనసభ నియోజకవర్గం|కూకట్‌పల్లి]],[[ఉప్పల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|ఉప్పల్]], [[మల్కాజ్‌గిరి శాసనసభ నియోజకవర్గం|మల్కాజ్‌గిరి]], [[మేడ్చల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|మేడ్చల్]] శాసనసభ నియోజక వర్గాలు ఉన్నాయి. ==జిల్లాలోని మండలాలు== #[[మేడ్చల్ మండలం]] #[[షామీర్‌పేట్‌ మండలం|షామీర్‌పేట్ మండలం]] #[[కీసర మండలం]] #[[కాప్రా మండలం]] * #[[ఘటకేసర్ మండలం|ఘట్‌కేసర్ మండలం]] #[[మేడిపల్లి మండలం (మేడ్చల్ జిల్లా)|మేడిపల్లి మండలం]] * #[[ఉప్పల్ మండలం]] #[[మల్కాజ్‌గిరి మండలం]] #[[అల్వాల్ మండలం]] * #[[కుత్బుల్లాపూర్‌ మండలం|కుత్బుల్లాపూర్ మండలం]] #[[దుండిగల్ గండిమైసమ్మ మండలం]] * #[[బాచుపల్లి మండలం]] * #[[బాలానగర్ మండలం (మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా)|బాలానగర్ మండలం]] #[[కూకట్‌పల్లి మండలం]] * #[[మూడుచింతలపల్లి మండలం]] * గమనిక:* పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా జిల్లాలో  కొత్తగా ఏర్పడిన మండలాలు (7) == ఇవి కూడా చూడండి == * [[మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా గ్రామాల జాబితా|జిల్లా గ్రామాల జాబితా]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{తెలంగాణ}} [[వర్గం:తెలంగాణ జిల్లాలు]] [[వర్గం:మేడ్చల్ జిల్లా]] 9dq087g02dstxtukypsoo8z05onhn85 3628149 3628148 2022-08-22T04:10:39Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox India district | Name = మేడ్చెల్-మల్కాజ్‌గిరి | State = తెలంగాణ | HQ = మేడ్చల్ | Map = Medchal Malkajgiri in Telangana (India).svg | Area = 1084 | Population = 2440073 | Urban = 2230245 | Year = 2011 | Literacy = 82.49 | SexRatio = 957 | Collector = | Tehsils = 15 | LokSabha = 1 (మల్కాజ్‌గిరి) | Assembly = 9 | Highways = 3 జాతీయ రహదారులు, 2 రాష్ట్ర రహదారులు | Vehicle = TS–08 <ref>{{cite news|title=Telangana New Districts Names 2016 Pdf TS 31 Districts List|url=https://timesalert.com/telangana-new-districts-list/21462/|accessdate=11 October 2016|work=Timesalert.com|date=11 October 2016}}</ref> | Website = http://medchal.telangana.gov.in/ }} '''మేడ్చల్ - మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా, ''' [[తెలంగాణ]]లోని 33 జిల్లాలలో ఒకటి.<ref name="district">{{cite web|title=Medchal−Malkajgiri district|url=http://newdistrictsformation.telangana.gov.in/uploads/gos-circulars/1476130732346249.Medchal.pdf|website=New Districts Formation Portal|publisher=Government of Telangana|access-date=22 April 2019|archive-date=30 November 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161130125523/http://newdistrictsformation.telangana.gov.in/uploads/gos-circulars/1476130732346249.Medchal.pdf|url-status=dead}}</ref> [[దస్త్రం:Malkajgiri District Revenue divisions.png|thumb|280x280px|మేడ్చల్-మల్కాజగిరి జిల్లా రెవెన్యూ డివిజన్లు రేఖా పటం]] 2016 అక్టోబరు 11న జరిగిన పునర్య్వస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ కొత్త జిల్లాలో 2 రెవెన్యూ డివిజన్లు ([[మల్కాజ్‌గిరి]], [[కీసర (కీసర మండలం)|కీసర]]), 14 రెవిన్యూ మండలాలు, నిర్జన గ్రామాలు 6తో కలుపుకొని 162 రెవిన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి.పునర్య్వస్థీకరణలో 6 కొత్త మండలాలు ఏర్పడ్డాయి.<ref name="district" /> ఈ జిల్లాలోని అన్ని మండలాలు పూర్వపు [[రంగారెడ్డి జిల్లా]] లోనివే. జిల్లా పరిపాలనా కేంద్రం [[షామీర్‌పేట్]].<ref>{{Cite web|url=http://medchal.telangana.gov.in/district-profile/|title=మేడ్చల్-మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా ప్రొఫైల్ (అధికార వెబ్సైట్)|access-date=2019-04-25|website=|archive-date=2017-03-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20170323145921/http://medchal.telangana.gov.in/district-profile/|url-status=dead}}</ref> [[షామీర్‌పేట్ మండలం]], [[అంతయపల్లి (షామీర్‌పేట్‌)|అంతయపల్లి]] గ్రామంలో నిర్మించిన మేడ్చల్‌-మల్కాజిగిరి జిల్లా సమీకృత కలెక్టరేట్‌ను 2022 ఆగస్టు 17న ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు ప్రారంభించాడు. {{maplink|type=shape||text=మేడ్చెల్-మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా|frame=yes|frame-width=280|frame-height=250|zoom=8}} === స్థానిక స్వపరిపాలన === జిల్లాలో ఏర్పడిన కొత్త పంచాయితీలుతో కలుపుకొని 61 గ్రామ పంచాయితీలు ఉన్నాయి. == విద్యాసంస్థలు == [[దస్త్రం:Medchal Railway station south end nameboard.jpg|alt=మేడ్చల్ రైల్వే స్టేషన్|thumb|280x280px|మేడ్చల్ రైల్వే స్టేషన్]] కూకట్‌పల్లిలో జె.ఎన్.టి.యు కళాశాల, బాచుపల్లిలో ఇంజనీరింగ్, టెక్నాలజీ పరిశోధన సంస్థ, దుండిగల్‌లో ఏరోనాటికల్ ఇంజనీరింగ్ సంస్థ,దూలపల్లి లో మల్లారెడ్డి ఇంజనీరింగ్ కళాశాల ఉన్నాయి == జిల్లాలోని శాసనసభ నియోజకవర్గాలు == జిల్లాలో 5 శాసనసభ నియోజకవర్గాలు ఉన్నాయి. * [[కుత్బుల్లాపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[కూకట్‌పల్లి శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[ఉప్పల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[మల్కాజ్‌గిరి శాసనసభ నియోజకవర్గం]] * [[మేడ్చల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] == జిల్లాలోని పార్లమెంటు నియోజక వర్గాలు == *[[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]]:దీని పరిధిలో ఈ జిల్లాలోని [[కుత్బుల్లాపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|కుత్బుల్లాపూర్]], [[కూకట్‌పల్లి శాసనసభ నియోజకవర్గం|కూకట్‌పల్లి]],[[ఉప్పల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|ఉప్పల్]], [[మల్కాజ్‌గిరి శాసనసభ నియోజకవర్గం|మల్కాజ్‌గిరి]], [[మేడ్చల్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|మేడ్చల్]] శాసనసభ నియోజక వర్గాలు ఉన్నాయి. ==జిల్లాలోని మండలాలు== #[[మేడ్చల్ మండలం]] #[[షామీర్‌పేట్‌ మండలం|షామీర్‌పేట్ మండలం]] #[[కీసర మండలం]] #[[కాప్రా మండలం]] * #[[ఘటకేసర్ మండలం|ఘట్‌కేసర్ మండలం]] #[[మేడిపల్లి మండలం (మేడ్చల్ జిల్లా)|మేడిపల్లి మండలం]] * #[[ఉప్పల్ మండలం]] #[[మల్కాజ్‌గిరి మండలం]] #[[అల్వాల్ మండలం]] * #[[కుత్బుల్లాపూర్‌ మండలం|కుత్బుల్లాపూర్ మండలం]] #[[దుండిగల్ గండిమైసమ్మ మండలం]] * #[[బాచుపల్లి మండలం]] * #[[బాలానగర్ మండలం (మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా)|బాలానగర్ మండలం]] #[[కూకట్‌పల్లి మండలం]] * #[[మూడుచింతలపల్లి మండలం]] * గమనిక:* పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా జిల్లాలో  కొత్తగా ఏర్పడిన మండలాలు (7) == ఇవి కూడా చూడండి == * [[మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా గ్రామాల జాబితా|జిల్లా గ్రామాల జాబితా]] == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{తెలంగాణ}} [[వర్గం:తెలంగాణ జిల్లాలు]] [[వర్గం:మేడ్చల్ జిల్లా]] p0igip1jgp7z81j4c4w2hfo68o88e9n 0 229953 3628084 2346966 2022-08-21T14:41:26Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: జూలై 24 1930 → 1930 జూలై 24 (2), 16 జూన్ 1930 → 1930 జూన్ 16 (7), wikitext text/x-wiki '''కోసూరి సుబ్బరాజు ''' [[పశ్చిమగోదావరి జిల్లా]]కు చెందిన స్వాతంత్ర్యసమరయోధులు, గాంధేయవాది. 16ఏళ్ళ అతి చిన్న వయసులోనే జాతీయోద్యమంలోకి అడుగుపెట్టారు ఆయన. 1930లో ఉప్పు సత్యాగ్రహంలో పాల్గొన్న సుబ్బరాజు, 16వ ఏటనే మద్యపాన నిషేధ ఉద్యమం సందర్భంగా జైలుకు కూడా వెళ్ళారు. శాసనోల్లంఘన ఉద్యమ సమయంలో కూడా మద్యపాన నిరోధం చేస్తున్న ఆయనను పోలీసులు రెండురోజుల పాటు జైలులో లాఠీఛార్జి చేశారు. తరువాత 1932లోనూ రెండుసార్లు పోలీసులు సుబ్బరాజును బంధించి తీవ్రంగా లాఠీఛార్జీ చేసిన సందర్భాలున్నాయి. ఎన్ని ఇబ్బందులు వచ్చినా వెరవక జాతీయోద్యమంలో పోరాడారు ఆయన. ఎన్నో సార్లు జైలు శిక్ష అనుభవించారు, లాఠీఛార్జీలు తిన్నారు. రెండో ప్రపంచ యుద్ధ సమయంలో భారతీయులు ఆంగ్ల సైన్యంలో చేరవద్దంటూ యుద్ధ వ్యతిరేక ప్రచారం చేశారు సుబ్బరాజు. హిందీ, ఖాదీ ప్రచారాల్లోనూ ఆయన చురుగ్గా పాల్గొన్నారు.<ref name="గాదం గోపాలస్వామి">{{cite book|last1=గాదం|first1=గోపాలస్వామి|author1=గాదం గోపాలస్వామి|authorlink1=గాదం గోపాలస్వామి|title=భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పశ్చిమగోదావరి జిల్లా యోధులు|date=ఆగస్టు 2016|publisher=శ్రీసత్య పబ్లికేషన్స్|location=అత్తిలి|archivedate=14 సెప్టెంబరు 2016|language=తెలుగు}}</ref> == జీవిత సంగ్రహం == కోసూరి సుబ్బరాజు 1914 ఆగస్టు 13 న మాతామహుల ఇంటిలో [[తణుకు]] తాలూకా [[ఖండవల్లి (పెరవలి)|ఖండవల్లి]] గ్రామంలో సీతారామరాజు, చంద్రమ్మలకు జన్మించారు. వీరి అసలు ఊరు నరసాపురం తాలూకా [[జిన్నూరు]]. వ్యవసాయ నేపథ్యం ఉన్న కుటుంబంలో జన్మించారు సుబ్బరాజు. తొమ్మిదవ తరగతి వరకు చదువుకున్న సుబ్బరాజు తరువాత హిందీ ప్రచారక పరీక్షలో ఉత్తీర్ణులయ్యారు.<ref name="గాదం గోపాలస్వామి" /> ఆయన 15వ ఏట 1929లో [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీ]] [[పాలకొల్లు]] వచ్చినప్పుడు ఆయనను సందర్శించిన సుబ్బరాజు గాంధీ ఆదర్శాలకు ఆకర్షితులయ్యారు. తన 16వ ఏటనే జాతీయోద్యమంలోకి ప్రవేశించారు సుబ్బరాజు. == జాతీయోద్యమం == 1930 జూన్ 16న పాలకొల్లు సంతలో మద్యపానం చేయవద్దంటూ కల్లు దుకాణం వద్ద స్నేహితులతో కలసి పికెటింగ్ నిర్వహించారు సుబ్బరాజు. ఆ గొడవలో దుకాణదారు చేతిలో కల్లు కుండను పగులగొట్టిన కారణంగా వీరిపై పోలీసులు కేసు నమోదు చేసి, అరెస్టు చేశారు. [[నరసాపురం (పశ్చిమ గోదావరి)|నరసాపురం]] జాయింటు మెజిస్ట్రేట్ వీరికి 2 సంవత్సరాల కారాగార శిక్ష విధించి, తిర్చునాపల్లిలోని బాల నేరస్థుల స్కూలుకు పంపించారు. కానీ ఆరోగ్యం పాడైపోవడంతో 1930 జూలై 24న సుబ్బరాజులు విడదల చేశారు అధికారులు.<ref name="గాదం గోపాలస్వామి" /> 1932లో శాసనోల్లంఘన ఉద్యమంలో భాగంగా నరసాపురం తాలూకా [[బల్లిపాడు]] గ్రామంలో అల్లూరిసత్యనారాయణరాజు, చెరుకూరి నరసింహరాజు వంటి ఐదుగురు స్నేహితులతో కలసి సుబ్బరాజు మద్యపాన నిషేధం చేయాలని తాగుబోతుల్ని కోరుతుండగా [[వీరవాసరం]] పోలీసులు అరెస్టు చేసి రెండు రోజులపాటు లాకప్ లో లాఠీఛార్జి చేసి వదిలిపెట్టారు. సుబ్బరాజును తిరిగి 1932 ఫిబ్రవరి 12లో గుంటూరు జైలులో 45 రోజులు పెట్టి తీవ్రంగా కొట్టి వదిలారు. జూలైలో [[మదరాసు]]లో జరుగుతున్న రాజకీయ సదస్సుకు హాజరైన సుబ్బరాజును పోలీసులు పట్టుకుని లాఠీఛార్జి చేసి 25మైళ్ళ దూరం తీసుకెళ్ళి నిర్జన ప్రదేశంలో వదిలేశారు. ఇలా ఎన్నోసార్లు పోలీసుల దాష్టీకానికి గురయ్యారు సుబ్బరాజు.<ref name="గాదం గోపాలస్వామి" /> సుబ్బరాజుకు 1932 సెప్టెంబరు 14న [[నిడదవోలు]] వద్ద పాసింజరు రైలును చైను లాగి ఆపిన కేసులో 6 నెలల కఠిన కారాగార శిక్ష, 250 రూపాయల జరిమానా వేశారు. బలవంతంగా జరిమానా వసూలు చేసి, రాజమండ్రి సెంట్రల్ జైలులో ఆయనను ఉంచారు. కొత్తపట్నంలో నిర్వహించిన నిషేధిత రాజకీయ పాఠశాలపై దాడి చేసి, పోలీసులు అక్కడ హాజరైన సుబ్బరాజును కూడా అరెస్టు చేసి, 1937 జూన్ 17నుండి 6 నెలల పాటు రాజమండ్రి జైలులో ఉంచారు. కానీ మద్రాసులో కాంగ్రెస్ మంత్రివర్గం అధికారంలోకి రావడంతో 1937 ఆగస్టు 1న శిక్షాకాలం పూర్తవకుండానే విడుదల చేశారు ఆయనను. ఆ తరువాత 1939లో రెండో ప్రపంచ యుద్ధంలో ఇంగ్లండు ప్రభుత్వం భారతదేశం కూడా యుద్ధంలో పాల్గొంటున్నట్టుగా ప్రకటన చేసింది. దాంతో భారత ప్రజలు ఎవరూ ఆంగ్ల సైన్యంలో చేరకూడదని, వారికి ఈ యుద్ధంలో సాయం చేయకూడదనీ కాంగ్రెస్ పిలుపునిచ్చింది. సుబ్బరాజు తన మిత్రులతో కలసి యుద్ధ వ్యతిరేక ప్రచారం చేశారు. దాంతో ముందు జాగ్రత్త చర్యగా సుబ్బరాజు తదితరులను 1940 నవంబరు 21 నుండి 1941 డిసెంబరు 15 వరకు డిటెన్యూగా బంధించారు. ఆయన నెల్లూరులోని జైలులో తన శిక్షను అనుభవించారు. విడుదలైన తరువాత కూడా జాతీయోద్యమంలో పాల్గొంటూ, గాంధేయవాదిగా మంచి పేరు సంపాదించుకున్నారు సుబ్బరాజు. గాంధీ హత్య జరిగినప్పుడు ఆయన కన్నీరుమున్నీరుగా విలపించారు.<ref name="గాదం గోపాలస్వామి" /> సుబ్బరాజు హిందీ ప్రచార ఉద్యమం, ఖాదీ ఉద్యమంలోనూ చురుగ్గా పాల్గొన్నారు. 1937 నుండి 1948 వరకు తాలూకా కాంగ్రెస్ కార్యదర్శి, దక్షిణ భారత హిందీ ప్రచారక సభకు ఆంధ్ర ప్రాంత సభ్యునిగానూ పనిచేశారు. పాలకొల్లులో ఆంధ్రపత్రిక విలేకరిగా పనిచేశారు ఆయన. == మరణం == సుబ్బరాజు చాలాకాలం అనారోగ్యంతో బాధపడ్డారు. 1976 ఆగస్టు 4న తన 62వ ఏట కాకినాడ రంగరాయ మెడికల్ హాస్పటల్ లో కన్నుమూశారు. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మూలాల అందజేత ప్రాజెక్టు]] [[వర్గం:స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] cg2s05qyx95u1h2mtustfj3xpgahdmu 0 231466 3628256 3604860 2022-08-22T10:15:54Z CommonsDelinker 608 Charu_Hassan.jpgను తీసేసాను. బొమ్మను తొలగించింది:[[commons:User:King of Hearts]]. కారణం: ([[:c:COM:VRT|No permission]] since 24 July 2022). wikitext text/x-wiki {{విస్తరణ}} {{Infobox person | name = శ్రీనివాసన్ చారుహాసన్ | image = | imagesize = | caption = | birthname = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1931|01|05}} | birth_place = [[పరమకుడి]],<br />[[మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీ]] | death_date = | death_place = | othername = | years_active = | residence = [[ఆళ్వారుపేట]], [[చెన్నై]] | spouse = | children = [[సుహాసిని]] <br />నందిని <br />సుభాషిణి | website = | relatives = [[కమల్ హాసన్]] (తమ్ముడు)<br />[[మణి రత్నం]] (అల్లుడు)<br>అను హాసన్ <br>[[శృతి హాసన్]] <br>[[అక్షర హాసన్]] | academyawards = | emmyawards = | tonyawards = | occupation = నటుడు, దర్శకుడు, నిర్మాత, రచయిత }} '''చారుహాసన్''' ఒక ప్రముఖ భారతీయ సినీ, టీవీ నటుడు, దర్శకుడు, మాజీ న్యాయవాది. ఆయన [[తమిళ సినిమా|తమిళ]], [[కన్నడ సినిమా రంగం|కన్నడ]], [[తెలుగు సినిమా|తెలుగు]], [[మలయాళ భాష|మలయాళ]], [[హిందీ సినిమా రంగం|హిందీ]] సినిమాలలో నటించాడు. 1987 లో గిరీష్ కాసరవెల్లి దర్శకత్వంలో వచ్చిన ''తబరన కథె'' అనే కన్నడ సినిమాకు గాను జాతీయ ఉత్తమ నటుడి పురస్కారాన్నీ, కర్ణాటక ప్రభుత్వం తరపున కూడా ఉత్తమ నటుడి పురస్కారం అందుకున్నాడు.<ref name=hindu2004>Subha J Rao, "[http://www.hindu.com/mp/2004/08/30/stories/2004083000180100.htm Entertainment for a cause] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040927180840/http://www.hindu.com/mp/2004/08/30/stories/2004083000180100.htm |date=2004-09-27 }}", [[The Hindu]], 30 August 2004</ref> ప్రముఖ నటుడు [[కమల్ హాసన్]] కు ఈయన అన్న అవుతాడు. [[సుహాసిని]]కి తండ్రి. ==నటించిన చిత్రాల పాక్షిక జాబితా== ===తెలుగు=== *[[భేతాళుడు]] (2016) *[[నీలాంబరి]] (2002) *[[అంకితం (సినిమా)|అంకితం]] (1990) == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:కన్నడ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:1931 జననాలు]] [[వర్గం:మలయాళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] 2uid80uu2vb96bchvfeewbebyzjhevj 0 244399 3628062 3455909 2022-08-21T14:22:32Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = బాలాదిత్య | image = | birth_date = | birth_place = [[ఏలూరు]]<ref name="maastars">{{cite web|last1=Maa|first1=Stars|title=Baladitya Profile|url=http://www.maastars.com/baladitya-profile/|website=maastars.com|publisher=maastars|accessdate=21 June 2016}}</ref> | death_date = | death_place = | other_names = ఆదిత్య | known_for = | years active= 1991-ప్రస్తుతం | occupation = నటుడు, వ్యాఖ్యాత | religion = హిందు | nationality = భారతీయుడు | spouse = | father = వై. ఎస్. శంకర్ <ref name="maastars"/><ref name="'అరుంధతి' తండ్రి గుర్తున్నారా? ఆయన కొడుకులు కూడా హీరోలే..!">{{cite news |last1=TV5 News |first1= |title='అరుంధతి' తండ్రి గుర్తున్నారా? ఆయన కొడుకులు కూడా హీరోలే..! |url=http://www.tv5news.in/cinema/arundhati-father-charactershankar-sons-also-heroes-in-telugu-movies-771875 |accessdate=16 January 2022 |work= |date=31 August 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220116175625/http://www.tv5news.in/cinema/arundhati-father-charactershankar-sons-also-heroes-in-telugu-movies-771875 |archivedate=16 జనవరి 2022 |language=en |url-status=live }}</ref> | mother = వై. బి. టి. ఎస్. కల్యాణి<ref name="maastars"/> | awards = [[నంది పురస్కారం]] }} [[దస్త్రం:TeluguFilm Little soldiers.jpg|thumb|302x302px|మాస్టర్ బాలాదిత్య, బేబీ బన్నీ నటించిన లిటిల్ సోల్జర్స్]] '''బాలాదిత్య''' ఒక తెలుగు నటుడు, టివి వ్యాఖ్యాత, డబ్బింగ్ కళాకారుడు.<ref name="dailyhunt">{{cite web|last1=Daily|first1=Hunt|title=Baladitya Patikella Cine prasthanam|url=http://m.dailyhunt.in/news/india/telugu/eenadu-epaper-eena/baalaaditya-paatikella-sini-prasthaanam-newsid-54359689|website=DailyHunt|publisher=DailyHunt|accessdate=21 June 2016}}</ref> బాల నటుడిగా పలు సుమారు 40 సినిమాల్లో నటించాడు. తరువాత 10కి పైగా సినిమాల్లో కథానాయకుడిగా నటించాడు. <ref name="webdunia">{{cite web|last1=Telugu|first1=Webdunia|title=Natudiga Pathikellu poorti chesukunna Baladitya|url=http://telugu.webdunia.com/article/telugu-cinema-news/baladitya-completed-25-years-of-film-career-116061200025_1.html|website=webdunia.com|publisher=Webdunia|accessdate=21 June 2016}}</ref> ఇతని అన్న [[కౌశిక్]] కూడా బాల నటుడిగా కెరీర్ ప్రారంభించి పలు టి. వి. కార్యక్రమాల్లో, కొన్ని సినిమాల్లో నటించాడు. బాలనటుడిగా 1994 లో వచ్చిన [[అన్న (సినిమా)|అన్న]], 1996 లో వచ్చిన [[లిటిల్ సోల్జర్స్]] సినిమాకు నంది పురస్కారం అందుకున్నాడు. జాతీయ పురస్కారాన్ని అందుకున్న [[1940 లో ఒక గ్రామం]] అనే సినిమాలో బాలాదిత్య కీలక పాత్ర పోషించాడు.<ref name="webdunia"/> == సినిమాలు == బాలాదిత్య రాజేంద్రప్రసాద్ కథానాయకుడిగా వచ్చిన ఎదురింటి మొగుడు పక్కింటి పెళ్ళాం అనే హాస్య సినిమాతో బాల నటుడిగా తన ప్రస్థానం ఆరంభించాడు.<ref name="idlebrain">{{cite web|last1=Idle|first1=Brain|title=Baladitya is now Aditya|url=http://www.idlebrain.com/news/today/baladitya-isnow-aditya.html|website=idlebrain|publisher=Idle brain|accessdate=21 June 2016}}</ref> కథానాయకుడిగా అతని మొదటి సినిమా బి. జయ దర్శకత్వంలో 2003 లో వచ్చిన చంటిగాడు అనే సినిమా. === బాల నటుడిగా === * [[ఎదురింటి మొగుడు పక్కింటి పెళ్లాం]] * [[జంబలకిడిపంబ]] * [[అన్న (సినిమా)|అన్న]] * [[లిటిల్ సోల్జర్స్]] === కథా నాయకుడిగా === * [[చంటిగాడు]] (2003) * [[సుందరానికి తొందరెక్కువ]] * [[1940 లో ఒక గ్రామం]] *[[మా ఊరి పొలిమేర]] (2021) === ఇతర పాత్రలు === # [[ఎంత మంచివాడవురా!]] (2020)<ref name="‘ఎంత మంచివాడవురా!’ మూవీ రివ్యూ">{{cite news |last1=సాక్షి |first1=సినిమా |title=‘ఎంత మంచివాడవురా!’ మూవీ రివ్యూ |url=https://www.sakshi.com/news/movies/kalyan-ram-entha-manchi-vadavura-movie-review-and-rating-1255984 |accessdate=19 January 2020 |publisher=సంతోష్‌ యాంసాని |date=15 January 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200119191508/https://www.sakshi.com/news/movies/kalyan-ram-entha-manchi-vadavura-movie-review-and-rating-1255984 |archivedate=19 January 2020 |work= |url-status=live }}</ref><ref name="రివ్యూ: ఎంత మంచివాడ‌వురా">{{cite news |last1=ఈనాడు |first1=సినిమా |title=రివ్యూ: ఎంత మంచివాడ‌వురా |url=https://www.eenadu.net/cinema/newsarticle/Entha-Manchivaadavuraa-film-review/0203/120007382 |accessdate=19 January 2020 |date=15 January 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200119191948/https://www.eenadu.net/cinema/newsarticle/Entha-Manchivaadavuraa-film-review/0203/120007382 |archivedate=19 January 2020}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటులు]] tdt66r829uz3j0n0f69lcl41dqccd0b 0 251576 3628017 3574290 2022-08-21T13:24:16Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* తారాగణం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా | image = | caption = | director = [[వక్కంతం వంశీ]] | producer = లగడపాటి శిరీష<br/>[[లగడపాటి శ్రీధర్]]<br/>బన్నీ వాసు<br/>[[m:en:Nagendra Babu|కె. నాగేంద్రబాబు]]{{small|}} | writer = [[వక్కంతం వంశీ]] | starring = [[అల్లు అర్జున్]]<br/>[[అనూ_ఇమాన్యుల్(నటి)|అను ఇమ్మాన్యుయేల్]]<br/>[[అర్జున్ సర్జా]]<br/>[[m:en:R. Sarathkumar|ఆర్. శరత్ కుమార్]] | music = [[m:en:VisShekar ar|విశాల్- శేఖర్]] | cinematography = [[m:en:Rajeev Ravi|రాజీవ్ రవి]] | editing = [[కోటగిరి వెంకటేశ్వరరావు]] | studio = [[m:en:Ramalakshmi Cine Creations|రామలక్ష్మి సినీ క్రియేషన్స్]] | distributor = | released = {{Film date|df=yes|2018|05|04|}} | runtime = | country = భారతదేశం | language = [[తెలుగు]] | budget = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | gross = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> }} '''[[నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా]] ''' 2018 లో విడుదలయిన [[తెలుగు చిత్రం]]. ==కథ== సూర్య (అల్లు అర్జున్‌) కోపాన్ని అదుపు చేసుకోలేని యువకుడు. తన ఆవేశంతో ప్రతి ఒకరితో గొడవపడుతూ ఉంటాడు. చిన్నతనంలో ఓ గొడవ కారణంగా ఇంట్లోంచి వెళ్లిపోతాడు. పెద్దయ్యాక సైన్యంలో చేరి అక్కడా తన తీరును మార్చుకోడు. ఈ క్రమంలో ఓ మంత్రి కొడుకుతో గొడవపడటం, తరువాత సైన్యం నిర్భందంలో ఉన్న ఓ వ్యక్తిని చంపటంతో ఉన్నతాధికారులు సూర్య మీద చర్యలు తీసుకుంటారు.తన మీద తనకు అదుపు లేని వాడు సైన్యంలో పనికిరాడంటూ సైన్యం నుంచి తొలగిస్తారు. తిరిగి సైన్యంలో చేరాలంటే తాను మానసికంగా దృఢంగా ఉన్నట్లు ప్రముఖ మానసిక వైద్య నిపుణుడు రామకృష్ణం రాజు (అర్జున్‌) నుంచి ధృవపత్రం తీసుకురావాలని షరతు పెడతారు. ఆ పని మీద వైజాగ్‌ వచ్చిన సూర్యకు సమస్యలు ఎదురవుతుంటాయి. చల్లాతో గొడవలు పెట్టుకుంటాడు. ఇంతకీ రామకృష్ణంకు సూర్యకు మధ్య సంబంధం ఏంటి..? సూర్య తన నైజాన్ని వదులుకొని తిరిగి సైన్యంలో చేరాడా? అన్నదే మిగతా కథ. ==తారాగణం== *[[అల్లు అర్జున్]] *[[అను ఇమ్మాన్యుయేల్]] *[[అర్జున్ సర్జా]] *[[రావు రమేశ్]] *[[ప్రదీప్ రావత్]] *[[రాజా చెంబోలు]] *[[హరీశ్ ఉత్తమన్]] *[[థాకూర్ అనూప్ సింగ్]] *[[ఎల్లి అవ్రామ్]] - "ఇరగ ఇరగ" పాటలో ==సాంకేతికవర్గం== *సంగీతం : విశాల్‌ - శేఖర్‌ *కథ, స్క్రీన్‌ ప్లే, సంభాషణలు, దర్శకత్వం : [[వక్కంతం వంశీ]] *నిర్మాత : లగడపాటి శ్రీధర్‌, నాగబాబు, బన్నీ వాసు ==సాహిత్యం== ఈ చిత్రంలో కథానాయకుడు సూర్య [[సైనికుడు]]. సరిహద్దుల్లో శత్రువులతో [[యుద్ధం]] చేసే అతను ప్రేమికుడు కూడా! ఓ [[అమ్మాయి]]తో ప్రేమలో పడతాడు. అమ్మాయీ అతణ్ణి ప్రేమిస్తుంది. కానీ, ఒక రోజు సూర్యపై కోపం వస్తుంది. అతడిపై యుద్ధం ప్రకటిస్తుంది. చిన్న చిన్న మనస్ఫర్థలతో ప్రేమ యుద్ధం అన్నమాట! సరిహద్దుల్లో యుద్ధం అయితే ఎలా చేయాలో సూర్యాకు తెలుసు. ప్రేమ యుద్ధం కొత్త. ప్రేయసిపై బోల్డంత ప్రేమ ఉంది. బ్రేకప్‌ చెప్పేసి వెళ్ళలేడు. అమ్మాయిని ఏడిపించలేడు. అతడి ప్రేమలో నిజాయితీ ఉంది. [[పాట]]లో అది కనిపించాలి. అలాగని, సైనికుడిగా అతని వ్యక్తిత్వాన్ని తగ్గించకూడదు. పాటలో ఆ వ్యక్తిత్వం కనిపించేలా రాయాలి. గీత రచయిత [[రామజోగయ్య శాస్త్రి]] ప్రతిభతో పాటు అనుభవాన్ని రంగరించి ఈ చిత్రంలో '''ఐయామ్‌ లవర్‌ ఆల్సో... ఫైటర్‌ ఆల్సో!''' పాటను ట్రెండీగా రాశారు. [[ప్రేమికుల రోజు]] సందర్భంగా విడుదలైన ఈ పాటకు శ్రోతల నుంచి మంచి స్పందన లభిస్తోంది. పాట చరణాల్లోని '''నీ హార్ట్‌ బుక్‌ పై లవ్‌ స్టోరీ మళ్లీ రాసే రైటర్‌ ఆల్సో ''' , '''నీలోని ప్రేమని పట్టుబట్టి బయటపెట్టె లైటర్‌ ఆల్సో ''' ప్రయోగాలు ప్రేక్షకులను ఆకట్టుకుంటున్నాయి.<ref name="సైనికుడూ... ప్రేమికుడూ! ">{{cite web|url=http://www.andhrajyothy.com/pages/cinema_article?SID=536446|title=సైనికుడూ... ప్రేమికుడూ!|publisher=andhrajyothy.com|date=2018-02-14|accessdate=2017-01-15|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180215033325/http://www.andhrajyothy.com/pages/cinema_article?SID=536446|archive-date=2018-02-15|url-status=dead}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లంకెలు== * {{IMDb title|7794524}} [[వర్గం:2018 తెలుగు సినిమాలు]] 2a7ykc0x4c977qlhxt62q53kpmf8w66 0 252539 3628118 3616517 2022-08-21T18:27:11Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{సమాచారపెట్టె తెలంగాణ మండలం|district=పెద్దపల్లి|mandal_hq=సెంటనరీ కాలనీ (రామగిరి మండలం)|native_name=రామగిరి|villages=13|area_total=171|population_as_of=2016|population_total=45768|population_male=23325|population_female=22443|latd=18.57|longd=79.55|latNS=N|longEW=E|mandal_map=Telangana-mandal-Peddapalli Ramagiri-2022.svg}} '''రామగిరి మండలం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[పెద్దపల్లి జిల్లా]], రామగిరి అనే పేరుతో ఏర్పడిన కొత్త మండలం.<ref name=":0">తెలంగాణ ప్రభుత్వ ఉత్తర్వు సంఖ్య GO Ms No 227  Revenue (DA-CMRF) Department, Dated: 11-10-2016    </ref>దీని పరిపాలనా ప్రధాన కేంద్రం [[సెంటనరీ కాలనీ (రామగిరి మండలం)|సెంటనరీ కాలనీ]]. [[దస్త్రం:Nature_viewed_from_Ramagiri_Fort.jpg|220x220px|thumb|[[రామగిరిఖిల్లా|రామగిరి కోట]] నుండి ప్రకృతి దృశ్యం]] 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా ఈ మండలాన్ని ఏర్పరచారు. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Peddapalli.pdf|title=పెద్దపల్లి జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220106061503/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Peddapalli.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> దానికి ముందు ఈ మండలం [[కరీంనగర్ జిల్లా]] లో ఉండేది. <ref>{{Cite web|url=https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO's/New%20District%20Gos/Peddapalli.pdf|title=పెద్దపల్లి జిల్లా|website=తెలంగాణ గనుల శాఖ|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220106061503/https://mines.telangana.gov.in/MinesAndGeology/Documents/GO%27s/New%20District%20Gos/Peddapalli.pdf|archive-date=2021-01-06|access-date=2021-01-06}}</ref> ప్రస్తుతం ఈ మండలం [[మంథని రెవెన్యూ డివిజను]]<nowiki/>లో భాగం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు కూడా ఇదే డివిజనులో ఉండేది.ఈ మండలంలో 15  రెవెన్యూ గ్రామాలు ఉన్నాయి. అందులో రెండు నిర్జన గ్రామాలు. ఇక్కడికి సమీపంలో [[రామగిరిఖిల్లా|రామగిరి కోట]] ఉంది. == గణాంకాలు == 2016 లో జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో ఏర్పడిన ఈ మండల వైశాల్యం 171 చ.కి.మీ. కాగా, జనాభా 45,768. జనాభాలో పురుషులు 23,325 కాగా, స్త్రీల సంఖ్య 22,443. మండలంలో 12,002 గృహాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|title=తెలంగాణ డిస్ట్రిక్ట్ అండ్ మండల్ షేప్ ఫైల్స్|url=https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-url=https://web.archive.org/web/20220717142415/https://data.telangana.gov.in/story/telangana-district-and-mandal-shape-files|archive-date=2022-07-17|access-date=2022-07-17|website=ఓపెన్ డేటా తెలంగాణ}}</ref> == 2016 లో ఏర్పడిన మండలం == [[దస్త్రం:View from Ramagiri Fort.jpg|thumb|220x220px|[[రామగిరిఖిల్లా|రామగిరి కోట]]]] లోగడ రామగిరి (సెంటనరీ కాలనీ) గ్రామం కరీనగర్ జిల్లా, మంథని రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలోని కమాన్‌పూర్ మండలానికి చెందినది.2014 లో తెలంగాణా ప్రత్యేక రాష్ట్రంగా ఏర్పడిన తరువాత మొదటిసారిగా 2016 లో ప్రభుత్వం నూతన జిల్లాలు, రెవెన్యూ డివిజన్లు, మండలాల పునర్య్వస్థీకరణలో భాగంగా రామగిరి మండలం పేరుతో సెంటనరీ కాలనీ మండల ప్రధాన కేంద్రంగా ఉండేలాగున (0+15) పదిహేను గ్రామాలుతో నూతన మండలంగా పెద్దపల్లి జిల్లా,మంథని రెవెన్యూ డివిజను పరిధిలో చేర్చుతూ ది.11.10.2016 నుండి అమలులోకి తెస్తూ ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీచేసింది.<ref name=":0" /> == మండలం లోని గ్రామాలు == === రెవెన్యూ గ్రామాలు === # [[ముస్తియల్]] # [[ఉప్పర్లకేసారం]] # [[లంకకేసారం]] # [[కల్వచర్ల]] # [[నాగేపల్లి (కమాన్‌పూర్)|నాగేపల్లి]] # [[పన్నూర్]] # [[బేగంపేట్ (కమాన్‌పూర్)|బేగంపేట]] # [[సుందిళ్ళ|సుందిళ్ల]] #[[జల్లారం]] # [[రత్నాపూర్ (కమాన్‌పూర్ మండలం)|రత్నాపూర్]] # [[ఆదివారంపేట]] # [[లద్నాపూర్]] # [[బుధవారంపేట @ రామయ్యపల్లి|బుధవారంపేట]] గమనిక:నిర్జన గ్రామాలు రెండు పరిగణించబడలేదు == మూలాలు == {{Reflist}} == వెలుపలి లింకులు == {{పెద్దపల్లి జిల్లా మండలాలు}} [[వర్గం:2016 లో ఏర్పాటైన తెలంగాణ మండలాలు]] pyf8clwke4hwj6pfsbumcqcrb33g56i 2 259431 3628025 3520104 2022-08-21T13:35:01Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki (ప్రయోగార్థం సష్టించబడింది) * [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు/పాతపేజీ|యర్రా రామారావు/పాతపేజీ]] * [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు/ప్రయోగశాల-1|యర్రా రామారావు/ప్రయోగశాల-1]] * [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు/చేయవలసిన పనులు|యర్రా రామారావు/చేయవలసిన పనులు]] * [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు/తెవికీలో ఉండవలసిన పేజీలు|యర్రా రామారావు/తెవికీలో ఉండవలసిన పేజీలు]] * [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు/రెండు రాష్ట్రాలకు తేడా వివరాలు|యర్రా రామారావు/రెండు రాష్ట్రాలకు తేడా వివరాలు]] * [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు/పరిశీలించవలసిన పేజీలు|యర్రా రామారావు/పరిశీలించవలసిన పేజీలు]] * [[వాడుకరి:Yarra RamaraoAWB|Yarra RamaraoAWB]] * [[వాడుకరి:Yarra RamaraoAWB/ప్రయోగశాల|Yarra RamaraoAWB/ప్రయోగశాల]] గుంటూరు జిల్లా మండలాలు - గుంటూరు మండలం (పాతమండలం) > (గుంటూరు వెస్ఠ్ - గుంటూరు ఈష్ట్) 2 కొత్త మండలాలు శ్రీ పొట్టిశ్రీరాములు నెల్లూరు జిల్లా - నెల్లూరు మండలం (పాత మండలం) > (నెల్లూరు రూరల్, నెల్లూరు అర్బన్ ) 2 కొత్త మండలాలు కర్నూలు జిల్లా - కర్నూలు మండలం (పాత మండలం) > (కర్నూలు అర్బన్, కర్నూలు రూరల్) 2 కొత్త మండలాలు == బయటి లింకులు == === భారతదేశ లింకులు === * [https://ardistricts.nic.in/ Districts of Arunachala Pradesh] * [https://censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/00%20A%202-India.pdf 1901 నుండి రాష్టాల జనాభాలో దశాబ్దాల వైవిధ్యం] * [https://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/28%20A-2%20Andhra%20Pradesh.pdf 1901 నుండి పూర్వపు ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రం జిల్లాల జనాభాలో దశాబ్దాల వైవిధ్యం] == ఆంధ్రప్రదేశ్ == === జిల్లాల పునర్వ్యస్థీకరణ 2022 లింకులు === * [https://drp.ap.gov.in/go/AllGazettes.pdf ప్రిలిమినరీ నోటిఫికేషన్] * [https://ahd.aptonline.in/AHMS/Views/DownLoads/All26Districts.pdf పైనల్ నోటిఫికేషన్] * [https://web.archive.org/web/20220423160156/https://ahd.aptonline.in/AHMS/Views/DownLoads/All26Districts.pdf పైనల్ నోటిఫికేషన్ ఆర్కేవ్] * [https://www.sakshi.com/photos/news/ap-new-districts-names-maps-assembly-constituencies-and-revenue-divisions-full-details#lg=1&slide=0 సాక్షి పేపరు లింకు] * [https://web.archive.org/web/20220419082220/https://www.sakshi.com/photos/news/ap-new-districts-names-maps-assembly-constituencies-and-revenue-divisions-full-details#lg=1&slide=0 సాక్షి పేపరు లింకు ఆర్కేవ్] * [https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058 కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే..పెద్ద జిల్లా, చిన్న జిల్లాలు ఇవే సాక్షి..] * [http://www.prajasakti.com/epaiilaoo-26-jailalaaalakau-kalaekataralau-esapaiila-naiyaaamakam ఏపీలో 26 జిల్లాలకు కలెక్టర్లు, ఎస్పీల నియామకం, ప్రజాశక్తి] * [https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/new-districts-to-come-into-force-on-april-4/article65274658.ece New districts to come into force on April 4 Hindu] * [https://www.andhrajyothy.com/telugunews/new-districts-list-in-ap-as-per-notification-mrgs-andhrapradesh-1922012601560961 ప్రభుత్వ గెజిట్ ప్రకారం ఏపీలో కొత్త జిల్లాలివే.. ప్రిలిమినిరీ ఆంధ్రజ్వోతి] === గ్రామాల లింకులు === *https://villagedata.in/Andhra-Pradesh * https://villageinfo.in/andhra-pradesh.html * https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/128 === మండలాల లింకులు === * [https://web.archive.org/web/20090320115510/http://apland.ap.nic.in/cclaweb/APMandals2.pdf State Level District wise List of Mandals in Andhra Pradesh] === పంచాయితీలు === [https://web.archive.org/web/20070930204622/http://panchayat.gov.in/adminreps/consolidatedreport.asp All India Consolidated Report of panchyats] === శ్రీ కాకుళం జిల్లా === * [https://srikakulam.ap.gov.in/te/%E0%B0%B0%E0%B1%86%E0%B0%B5%E0%B1%86%E0%B0%A8%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B1%82-%E0%B0%97%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%AE%E0%B0%BE%E0%B0%B2%E0%B1%81/ శ్రీకాకుళం జిల్లా రెవెన్యూ గ్రామాలు] *[https://cdn.s3waas.gov.in/s3f899139df5e1059396431415e770c6dd/uploads/2019/07/2019072660.pdf శ్రీ కాకుళం జిల్లాలో మండలంవారిగా రెవెన్యూ గ్రామాలు] === తూర్పు గోదావరి జిల్లా === * [https://web.archive.org/web/20150618005358/http://www.aponline.gov.in/quick%20links/apfactfile/info%20on%20districts/eastgodavari.html East Godavari District Profile] * https://eastgodavari.ap.gov.in/about-district/administrative-setup/villages/ === విశాఖపట్నం జిల్లా === * [https://telugu.samayam.com/travel/weekend-getaways/famous-picnic-spots-to-visit-in-visakhapatnam/articleshow/72221862.cms Vishakhapatnam famous places] === పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా === * [https://www.sakshi.com/news/andhra-pradesh/41-730-hectares-of-forest-land-to-merge-166255 పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా స్వరూపం] === విజయనగరం జిల్లా === * [https://vizianagaram.ap.gov.in/te/%E0%B0%AE%E0%B0%82%E0%B0%A1%E0%B0%B2%E0%B0%82-%E0%B0%B2%E0%B1%8B-%E0%B0%97%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%AE%E0%B0%BE%E0%B0%B2%E0%B1%82/ విజయనగరం జిల్లా మండలాలు, గ్రామాలు సంఖ్య] === గుంటూరు జిల్లా === * https://guntur.ap.gov.in/villages/ === ప్రకాశం జిల్లా === * https://prakasam.ap.gov.in/village-panchayats/ pe9qyr9mgalr42tsjz1h9xp0xt1xvba 0 270032 3628042 3627791 2022-08-21T13:59:49Z Inquisitive creature 49670 wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొటేమ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్]]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} t4ks67lax40xlh8bgvwl2jvyanmt42e 3628054 3628042 2022-08-21T14:10:10Z Inquisitive creature 49670 wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొటేమ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 17x5l863bhuhakl7i9uyrx89av4yi1q 3628056 3628054 2022-08-21T14:15:34Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొటేమ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 92pqd7dx0ynzbdmnvfmnkt8cr5s9v51 3628058 3628056 2022-08-21T14:18:36Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొటేమ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} m54tvkwhul971f8668iaoy9h5hv2se3 3628060 3628058 2022-08-21T14:19:42Z Inquisitive creature 49670 wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} d3wmbmvke13kydbbafh0ppkwdrbkger 3628064 3628060 2022-08-21T14:26:16Z Inquisitive creature 49670 /* అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ Caption text |- ! Header text !! Header text !! Header text !! Header text |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} jd52f0s3josg0a4xd1lce4nlu3v34yt 3628077 3628064 2022-08-21T14:38:51Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! Header text !! వ్యాఖ్య |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} mr4b05lqrjtmll18pymvjmbe192ra3w 3628102 3628077 2022-08-21T15:11:51Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} 0tlm3w7hsb9umpsj52nj5gd3fp36i12 3628103 3628102 2022-08-21T15:34:47Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | '''క''' || Voiced stop || /q/ || '''కు'''రాన్‌లో 'క' ను పలుకు విధానం. దేవనాగరి లిపిలో 'క' [[:en:nuqta|కింద చుక్క]] పెట్టి ఈ అక్షరం సూచించబడుతుంది—क़ |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} g9dhz31g3aasj6zo1kne7j5u0y3emmo 3628104 3628103 2022-08-21T15:37:50Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | '''క''' || [[:en:Voiceless uvular plosive|Voiceless uvular plosive]] || /q/ || '''కు'''రాన్‌లో 'క' ను పలుకు విధానం. దేవనాగరి లిపిలో 'క' [[:en:nuqta|కింద చుక్క]] పెట్టి ఈ అక్షరం సూచించబడుతుంది—क़। ఆంగ్లంలో ఈ శబ్దాన్ని 'Q' అక్షరంతో సూచిస్తారు—Quran. |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} dzf6ot8pdvu7m9q63e1dyzaypxemldc 3628105 3628104 2022-08-21T15:39:41Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | '''క''' || [[:en:Voiceless uvular plosive|Voiceless uvular plosive]] || /q/ || '''కు'''రాన్‌లో 'క' ను పలుకు విధానం. దేవనాగరి లిపిలో 'క' [[:en:nuqta|కింద చుక్క]] పెట్టి ఈ అక్షరం సూచించబడుతుంది—क़। ఆంగ్లంలో ఈ శబ్దాన్ని 'Q' అక్షరంతో సూచిస్తారు—Quran. మామూలు 'క' ను పలికినట్లు కాకుండా నాలుక వెనుక భాగాన్ని కొండనాలుకకు తాకించి దీన్ని పలకాలి. |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} ry4up9g0ihtf49k0nv26tlvspxmvuoi 3628137 3628105 2022-08-22T03:39:41Z Inquisitive creature 49670 /* సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా */ లింకులు చేర్చబడ్డాయి wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|టైగ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | '''క''' || [[:en:Voiceless uvular plosive|Voiceless uvular plosive]] || /q/ || '''కు'''రాన్‌లో 'క' ను పలుకు విధానం. దేవనాగరి లిపిలో 'క' [[:en:nuqta|కింద చుక్క]] పెట్టి ఈ అక్షరం సూచించబడుతుంది—क़। ఆంగ్లంలో ఈ శబ్దాన్ని 'Q' అక్షరంతో సూచిస్తారు—Quran. మామూలు 'క' ను పలికినట్లు కాకుండా నాలుక వెనుక భాగాన్ని కొండనాలుకకు తాకించి దీన్ని పలకాలి. |- | '''ట''' || [[:en:voiceless alveolar stop|దంతమూలీయ శ్వాస స్పర్శము]] || /t/ || తెలుగు 'ట' మూర్ధన్యము. అంటే మడతపడ్డ నాలుక అంగిటికి తాకగా వచ్చే శబ్దం. పై చిగురు లోపలి భాగాన్ని దంతమూలీయము (దంతాలకు మూలము) అంటారు. నాలుకను మడతపెట్టకుండా చిగురుకు తాకించి పలకాలి. ఆంగ్ల అక్షరం 't' ఉచ్చారణ ఇదే. |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} i92utia39hxlyzlpdrrqep4sw8amgal 3628138 3628137 2022-08-22T03:43:05Z Inquisitive creature 49670 wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|'''టై'''గ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రెటీసు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | '''క''' || [[:en:Voiceless uvular plosive|Voiceless uvular plosive]] || /q/ || '''కు'''రాన్‌లో 'క' ను పలుకు విధానం. దేవనాగరి లిపిలో 'క' [[:en:nuqta|కింద చుక్క]] పెట్టి ఈ అక్షరం సూచించబడుతుంది—क़। ఆంగ్లంలో ఈ శబ్దాన్ని 'Q' అక్షరంతో సూచిస్తారు—Quran. మామూలు 'క' ను పలికినట్లు కాకుండా నాలుక వెనుక భాగాన్ని కొండనాలుకకు తాకించి దీన్ని పలకాలి. |- | '''ట''' || [[:en:voiceless alveolar stop|దంతమూలీయ శ్వాస స్పర్శము]] || /t/ || తెలుగు 'ట' మూర్ధన్యము. అంటే మడతపడ్డ నాలుక అంగిటికి తాకగా వచ్చే శబ్దం. పై చిగురు లోపలి భాగాన్ని దంతమూలీయము (దంతాలకు మూలము) అంటారు. నాలుకను మడతపెట్టకుండా చిగురుకు తాకించి పలకాలి. ఆంగ్ల అక్షరం 't' ఉచ్చారణ ఇదే. |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} gg91tfbi7t4d5n574hkq9vsmtjxlv3g 3628139 3628138 2022-08-22T03:44:21Z Inquisitive creature 49670 wikitext text/x-wiki {{Ancient history}} సుమేరు [[నాగరికత]] [[తామ్ర శిలా యుగం]], మొదటి [[కంచుయుగం|కంచు యుగ]] కాలాల్లో, సుమారు క్రీ.పూ. 5–6 సహస్రాబ్దుల్లో, దక్షిణ [[మెసొపొటేమియా|మిసొపొ'''టే'''మ్యా]] (ఆధునిక దక్షిణ-మధ్య [[ఇరాక్|ఇరా'''క్''']]) ప్రాంతములో మొదలైంది. ఇది మెసొపొటేమియాలోని నాగరికతల్లో మొదటిది. [[సింధు లోయ నాగరికత|సింధూ నాగరికత]], [[:en:Ancient Egypt|ప్రాచీన ఈజిప్టు]], [[:en:Elam|ఈలము]], [[:en:ancient china|ప్రాచీన చైనా]], [[:en:Caral-Supe civilization|కారలు నాగరికత]]లతో పాటు [[:en:Cradle of civilization|ప్రపంచంలోని మొట్టమొదటి నాగరికతలలో]] ఇది కూడా ఒకటి. [[:en:Tigris|'''టై'''గ్రిసూ]], [[యూఫ్రటీస్|యూఫ్రె'''టీ'''సు]] లోయలలో నివసించిన సుమేరు రైతులు ధాన్యం, ఇతర పంటలను విస్తారంగా సాగుచేసారు. ఆ పంట మిగులు వారు పట్టణావాసాలు ఏర్పరిచేందుకు దోహదపడింది. క్రీ.పూ 3000 నాటికీ [[:en:Proto-writing|ఆదిలేఖన పద్ధతులు]] ఈ నాగరికతలో కనిపిస్తాయి. ఈ నాగరికత యొక్క అత్యంత పురాతన రచనలు [[:en:uruk|ఉరుక్]], [[:en:Jemdet Nasr|జెమ్డేట్ నస్ర్]] నగరాలలో లభించాయి‌. ఇవీ క్రీ.పూ 3500–3000 నాటివి. ==ఉచ్చారణ== సుమేరు అనే పదాన్ని బ్రిటిష్ ఆంగ్లములో సూమహ్ (ఇంకా చెప్పాలంటే సూమః—రకారము పలుకబడదు. ([[Help:IPA/English|/ˈsuːmər/]])) అని పలుకగా, అమెరికా వారు సూమర్ అని పలుకుతారు. భారతీయ ఆంగ్ల ఉచ్చారణలో సుమేరుగా పలుకబడుతుంది. ==సుమేరు పదాల తెనిగీకరణా, ఆపద్ధర్మ వ్యాస శైలి వివరణా== ===మౌలిక భాషాశాస్త్రం=== మనుషులు మాట్లాడినప్పుడు కొన్ని వర్ణాలను నోటి ద్వారా ఉత్పత్తి చేస్తారు. ఆ [[:en:Phoneme|వర్ణాల]] కలయికే మనకి ఒక పదాంశంలా వినబడుతుంది. [[:en:Morpheme|పదాంశము]] అంటే ఒక అర్థవంతమైన వర్ణాల కలయిక. ఇవి పదాలు కావచ్చు లేదా పదానికి చేర్చే ప్రత్యయాలు వంటివి కావచ్చు (ఉదా: తెలుగులో బహువచన ప్రత్యయం 'లు'—కన్ను-కను'''లు'''. కనుక తెలుగు భాషలో 'లు' ఒక పదాంశం). లిపిలో మనము చెప్పదలుచుకున్న మాటలను కొన్ని సంకేతాలుగా వ్రాస్తారు. వీటిని [[:en:grapheme|లిపి సంకేతాలు]] అంటారు. ఈ లిపి సంకేతాలు మూడు రకాలు: # ఒక సంకేతము ఒక పదాంశాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాలను [[:en:logogram|పద సంజ్ఞలు]] అంటారు. సుమేరు శరాకార లిపి ఈ రకమే. # ఒక సంకేతము ఒక [[:en:syllable|గుణింతాక్షరాన్ని]] సూచిస్తుంది. ఉదా: జపాను లిపి. # ఒక సంకేతము ఒక వర్ణాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ సంకేతాన్నే అక్షరము అంటాము. తెలుగుతో సహా ఎక్కువ భాషలకు అక్షర లిపి ఉంటుంది. ===పద సంజ్ఞల అక్షరీకరణ=== కనుక పద సంజ్ఞలను నేటి అక్షర లిపిలో వ్రాసినప్పుడు, ఒక సంజ్ఞకు అనేక అక్షరాలు అవసరమవుతాయి. అలాగే ప్రతీ సంజ్ఞా ఒక పదాంశము కనుక ఒక సంజ్ఞను మన భాషల్లో ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టుగా వ్రాస్తారు. ఐతే పదాంశాల కలయికతో పదాలు తయారవుతాయి కనుక ఈ పదాంశాల మధ్య ఎడము వదలక, దాని బదులు ఒక అడ్డగీత (-) పెడతారు. సుమేరు పదాల రోమనీకరణకు అధికారిక విధానాలు ఉన్నవి కానీ తెనిగీకరణకు లేవు. కనుక ఈ వ్యాసములో ఆపద్ధర్మంగా కొన్ని నియమాలను అనుసరించడమైనది: # ఒక అక్షర సంజ్ఞను ఒక పదాన్ని వ్రాసినట్టు వ్రాయడమైనది. # ఒకటి కంటే ఎక్కువ సంజ్ఞలతో తయారైన పదాలను వ్రాసినప్పుడు, ఆ సంజ్ఞలన్నీ ఒకే పదాన్ని సూచిస్తాయి కనుక వాటి అక్షరీకరణల మధ్యలో ఎడం ఉండదు. ఐతే ఆ పదం అనేక సంజ్ఞల కలయిక అని సూచించేందుకు, ఆ పదాంశాల మధ్యలో అడ్డగీత పెట్టబడ్డది. # అడ్డగీతకు ఇరు పక్కలా ఉన్న అక్షరాలను ఒత్తులకై కానీ, గుణింతాక్షరాలుగా మార్చేందుకు కానీ కలపకుండా వేర్వేరు పదాలను వ్రాసినట్టు విడివిడిగా వ్రాయడమైనది. కనుక సుమేరు పదాల్లో పదం మధ్యలో నకార పొల్లూ, అచ్చులూ రావచ్చు. ఈ నియమాలు ఈ వ్యాసమునకై తాత్కాలికంగా తయారు చేసినవే కానీ వీటికి ఏ రకమైన శాస్త్రీయ ఆమోదం కానీ, అధికారిక హోదా కానీ లేవనీ, ఈ వ్యాసాన్ని దాటి ఇతర చోట్ల ఇవి చెల్లవూ, వర్తించబోవని గమనించాలి. ===అదనపు వర్ణాలకై వెసులుబాట్లు=== తెలుగులో లేని కొన్ని వర్ణాలు సుమేరు భాషలో ఉన్నాయి. వాటికై చేసిన కొన్ని వెసులుబాట్లు ఇక్కడ వివరించబడ్డాయి. ఒక కొత్త వర్ణాన్ని వ్రాయాల్సివచ్చినప్పుడు మన భాషలో దానికి దగ్గరి ఉచ్చారణ ఉన్న అక్షరాన్ని ముదురుగా (bold) వ్రాయడమైనది. {| class="wikitable" |+ అదనపు అక్షరాలు |- ! ముదురు అక్షరం !! సూచించు వర్ణం !! [[అంతర్జాతీయ ధ్వన్యాత్మక వర్ణమాల|అ.ధ్వ.వ అక్షరం]] !! వ్యాఖ్య |- | '''క''' || [[:en:Voiceless uvular plosive|Voiceless uvular plosive]] || /q/ || '''కు'''రాన్‌లో 'క' ను పలుకు విధానం. దేవనాగరి లిపిలో 'క' [[:en:nuqta|కింద చుక్క]] పెట్టి ఈ అక్షరం సూచించబడుతుంది—क़। ఆంగ్లంలో ఈ శబ్దాన్ని 'Q' అక్షరంతో సూచిస్తారు—Quran. మామూలు 'క' ను పలికినట్లు కాకుండా నాలుక వెనుక భాగాన్ని కొండనాలుకకు తాకించి దీన్ని పలకాలి. |- | '''ట''' || [[:en:voiceless alveolar stop|దంతమూలీయ శ్వాస స్పర్శము]] || /t/ || తెలుగు 'ట' మూర్ధన్యము. అంటే మడతపడ్డ నాలుక అంగిటికి తాకగా వచ్చే శబ్దం. పై చిగురు లోపలి భాగాన్ని దంతమూలీయము (దంతాలకు మూలము) అంటారు. నాలుకను మడతపెట్టకుండా చిగురుకు తాకించి పలకాలి. ఆంగ్ల అక్షరం 't' ఉచ్చారణ ఇదే. |- | Example || Example || Example || Example |- | Example || Example || Example || Example |} ==పుట్టుపూర్వోత్తరాలు== సుమేరు లో సుమారు క్రీ.పూ. 5500–4000 మధ్యన మనుషులు స్థిరనివాసాలు ఏర్పర్చుకున్నారని చరిత్రకారుల అంచనా. వీరు [[:en: Western Asia|పశ్చిమాసియా]] వాసులయ్యుండొచ్చు. పట్టణాలూ, నదులూ, వృత్తులకు ఉన్న పేర్ల ఆధారంగా వీరు సుమేరు భాష మాట్లాడేవారని తెలుస్తోంది. ఈ భాష [[:en:language isolate|ఏ కుటుంబానికీ చెందినది కాదు]]. తరువాతి సెమిట భాషల వలె కాక ఇది ఒక అగ్లూటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ ({{ill|agglutinative language|en}}). <ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref> [http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> [[File:Blau Monuments (front).jpg|thumb|upright=1.5|[[:en:Blau Monuments|బ్లౌ స్మారక చిహ్నాలు]]. ప్రస్తుతం బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్న ఇవి జెమ్డెట్ నస్ర్ కాలంలో క్రీ.పూ 3100–2700 మధ్యలో చెక్కబడినవి. వీటిలో ఆ కాలం నాటి సుమేరుల బొమ్మలూ అలాగే ఆదిమ శరాకార లిపిలో ఉన్న గుర్తులూ కనిపిస్తాయి.]] ఐతే [[:en:North Africa|ఉత్తర ఆఫ్రికా]]లోని అలనాటి [[:en:African humid period|పచ్చటి సహారా]]లో నివసించిన వారే [[మధ్యప్రాచ్యం|మధ్యప్రాచ్యము]]లోని సుమేరుకు వలస వచ్చి అక్కడ వ్యవసాయాన్ని వ్యాపింపజేసారని మరికొందరి పరిశోధకుల వాదన.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=MJWcSRSz9wEC&pg=PA22|title=Prehistoric Iberia: Genetics, Anthropology, and Linguistics : [proceedings of an International Conference on Prehistoric Iberia : Genetics, Anthropology, and Linguistics, Held November 16–17, 1998, in Madrid, Spain]|last1=Arnaiz-Villena|first1=Antonio|last2=Martínez-Laso|first2=Jorge|last3=Gómez-Casado|first3=Eduardo|date=2000|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0-306-46364-8|pages=22}}</ref> కానీ వ్యవసాయము మొదట [[:en:Fertile Crescent|ఫెర్టైల్ క్రిసెంట్‌]]లో<ref group="గమనిక">అనువాదము=సారవంతమైన నెలవంక. ఆ నేల నెలవంక ఆకారములో ఉన్నందున ఈ పేరు వచ్చినది</ref>మొదలైందని బలమైన ఆధారాలున్నందున ఈ పరికల్పనకు పెద్దగా మద్దతు లభించలేదు.<ref name="Genomic insights into the origin of">{{cite journal |last1=Lazaridis |first1=I. |last2=Nadel |first2=D. |last3=Rollefson |first3=G. |title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East |journal=Nature |date=2016 |volume=536 |issue=7617 |pages=419–424 |doi=10.1038/nature19310 |pmid=27459054 |url= |pmc=5003663 |bibcode=2016Natur.536..419L }}</ref> ప్రత్యేకించి సుమేరులను గూర్చి చెప్పనప్పటికీ, 2016లో లౙారిడిస్ బృందము మధ్యప్రాచ్యములోని సెమిట సంస్కృతి మొదలవ్వడానికి ముందు నివసించిన వారిలో, ముఖ్యంగా [[:en:Natufian culture|నాటూఫుల్లో]], [[:en:Haplogroup E-M215 (Y-DNA)|కొంత ఉత్తర ఆఫ్రికా సంతతి]] ఉందని ప్రతాపాదించారు. వీరు నాటూఫులూ, [[:en:Pre-Pottery Neolithic|ప్రీ పోటరీ నియోలిథిక్ కాలపు]] వారి పై జన్యు పరిశోధనలు చేసి, ఈ నిర్ణయానికి వచ్చారు.<ref name="Genomic insights into the origin of"/><ref>"Craniometric analyses have suggested an affinity between the Natufians and populations of north or sub-Saharan Africa, a result that finds some support from Y chromosome analysis which shows that the Natufians and successor Levantine Neolithic populations carried haplogroup E, of likely ultimate African origin, which has not been detected in other ancient males from West Eurasia. However, no affinity of Natufians to sub-Saharan Africans is evident in our genome-wide analysis, as present-day sub-Saharan Africans do not share more alleles with Natufians than with other ancient Eurasians" (తెలుగు అనువాదము: కపాలమాపన విశ్లేషణల్లో నాటూఫులకూ, ఉత్తర సహారా అలాగే సహారాకు దక్షిణాన ఉండే వారితో కూడా జన్యు సంబంధాలుండే అవకాశముందని తెలిసింది. పురుష వర్ణగ్రాహక విశ్లేషణలు కూడా నాటూఫులూ, వారి వారసులైన నవీన శిలా యుగపు లెవాంటు సమాజాల్లో ఆఫ్రికా సంతతికి చెందిన యుగ్మ వికల్పాలు ఉన్నట్లుగా తేల్చాయి. ఈ వికల్పములు పడమటి యురాసియుల్లో లేవు. కానీ మా విశ్లేషణల్లో సహారాకు దక్షిణాన ఉండే ఆధునిక ఆఫ్రికా వాసులకు, నాటూఫులతో ఇతర యురాసియులకంటే దగ్గరి జన్యు సంబంధములున్నాయనడానికి ఆధారాలేమీ లభించలేదు.) in {{Cite journal|last1=Reich|first1=David|last2=Pinhasi|first2=Ron|last3=Patterson|first3=Nick|last4=Hovhannisyan|first4=Nelli A.|last5=Yengo|first5=Loic|last6=Wilson|first6=James F.|last7=Torroni|first7=Antonio|last8=Tönjes|first8=Anke|last9=Stumvoll|first9=Michael|date=August 2016|title=Genomic insights into the origin of farming in the ancient Near East|journal=Nature|volume=536|issue=7617|pages=419–424|doi=10.1038/nature19310|pmid=27459054|pmc=5003663|issn=1476-4687|bibcode=2016Natur.536..419L}}</ref> ఇది కాక 2013లో నాలుగు సుమేరు అస్థిపంజరాల నుండి సేకరించిన డి.ఎన్.ఎ నమూనాలపై జన్యు విశ్లేషణ పరీక్షలు జరుపగా, వారికీ సింధు నాగరికత వారికీ సారూప్యతలున్నట్లు తెలిసింది. పురాతన [[:en:Indus–Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియా సంబంధాల]] వల్ల ఇది జరిగి ఉండవచ్చు.<ref name="EBA">{{cite journal |last1=Płoszaj |first1=Tomasz |last2=Chaubey |first2=Gyaneshwer |last3=Jędrychowska-Dańska |first3=Krystyna |last4=Tomczyk |first4=Jacek |last5=Witas |first5=Henryk W. |title=mtDNA from the Early Bronze Age to the Roman Period Suggests a Genetic Link between the Indian Subcontinent and Mesopotamian Cradle of Civilization |journal=PLOS ONE |date=11 September 2013 |volume=8 |issue=9 |pages=e73682 |doi=10.1371/journal.pone.0073682 |pmid=24040024 |language=en |issn=1932-6203|pmc=3770703 |bibcode=2013PLoSO...873682W |doi-access=free }}</ref> ఇవికాక సుమేరులలో [[:en:Hurrians|హరియులూ]], ఇంకా [[:en:Urartu|ఉరాట్యుల]] సంతతి కూడా ఉందనడానికీ, తద్వారా వీరు [[:en:Caucasus|కోకసస్]] నుండి వలస వచ్చారనీ చెప్పేందుకు కూడా ఆధారాలున్నాయి.<ref>{{Cite web|last=|first=|date=|title=Sumerians had connections with the Caucasus|url=https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20210415032734/https://scientificrussia.ru/articles/shumery-imeli-svjazi-na-kavkaze|archive-date=2021-04-15|access-date=|website=|publisher=scientificrussia}}</ref><ref>{{Cite web|last=|first=|year=2014|title=Lexical Matches between Sumerian and Hurro-Urartian: Possible Historical Scenarios|url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlj/2014/cdlj2014_004.html|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|publisher=Cuneiform Digital Library Journal}}</ref><ref>{{Cite book|last=|first=|title=The Diversity of the Chechen culture: from historical roots to the present|url=https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000186004|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=|year=2009|publisher=UNESCO|page=14|isbn=978-5-904549-01-5}}</ref> సుమేరులకు ముందు ఈ ప్రాంతములో నివాసమున్న ఆది మానవులని [[:en:Proto-Euphratean language|ప్రోటో-యూఫ్రెటీయన్స్]] లేదా ఉబైడులుగా పిలుస్తారు.<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> ఉత్తర మెసొపొటేమియా [[:en:samarra culture|సామర్రా సంస్కృతి]] వారి నుండి వీరు ఉద్భవించారని సిద్ధాంతీకరించారు.<ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south%2C%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0495812227 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0415047425 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia%2C%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0415109765 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite book | url = https://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0631235835 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> సుమేరులు ఎన్నడూ ఉబైడుల గురించి ప్రస్తావించ లేదు కానీ వీరే సుమేర్లోని మొట్టమొదటి నాగరిక శక్తి అని అనేక ఆధునిక పరిశోధకుల అభిప్రాయం. వారు చిత్తడి నేల నుండి నీటిని బయటకు పారించి [[వ్యవసాయం|వ్యవసాయానికి]] అనువుగా మలిచారు, వాణిజ్యం అభివృద్ధి చేసి, [[చేనేత|నేతపనీ]], [[:en:Leather crafting|తోలుపని]], [[లోహక్రియ| లోహపు పని]], [[:en:Masonry|తాపీపనీ]], [[మృణ్మయ పాత్రలు| మృణ్మయకళలలో]] నైపుణ్యం సాధించారు.<ref name="britannica" /> [[File:Enthroned King of Ur.jpg|thumb|upright=1.5|ఇది సుమారు క్రీ.పూ 2600లో చెక్కబడ్డ [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనం]]. ఇందులో పరిచారకుల మధ్యన సింహాసనం పై కూర్చున్న [[:en:Ur|ఉర్]] రాజును మనం చూడవచ్చు. ఇతడు [[:en:Ur-Pabilsag|ఉర్-ప-బిల్-సగ్]] అయ్యుంటాడని శాస్త్రీయ అంచనా.]] కొంతమంది పరిశోధకులు మాత్రము ప్రోటో-యూఫ్రెటియన్ భాష నుండి సుమేరు భాష వచ్చిందనే సిద్ధాంతముతో విభేదిస్తారు. అలాగే మరొక భాష ప్రభావము సుమేరు భాషపై ఉందనే ([[:en:Substratum (linguistics)|substrate effect]]) సిద్ధాంతముతో కూడా వీరు ఏకీభవించరు. [[వేట|వేటాడటమూ]], [[:en:Fishing|చేపలు పట్టడమూ]] జీవనాధారాలుగా అరేబియా సముద్రానికి [[:en:Eastern Arabia|తూర్పున]] తీర ప్రాంతాల్లోనూ, చిత్తడి నేలల్లోనూ కొందరు జనాలుండేవారు. రెండు వైపులా చదును చేయబడ్డ పనిముట్ల వాడకము వీరి ప్రత్యేకత. వీరి భాషే సుమేరు భాష అని ఈ విభేదించే వర్గాల వారి అభిప్రాయము.<ref>Margarethe Uepermann (2007), "Structuring the Late Stone Age of Southeastern Arabia" (Arabian Archaeology and Epigraphy Arabian Archaeology and Epigraphy Volume 3, Issue 2, pp. 65–109)</ref> చరిత్ర గ్రంథస్తమవ్వడమనే ప్రక్రియ సుమేరు నాగరికత ఏర్పడ్డ చాలా కాలానికి మొదలైంది. తొట్టతొలి లిఖితపూర్వక చరిత్ర [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసీ]] కాలములోనిది (అంటే ఆదివంశపు కాలము). [[:en:Last Glacial Period|మంచు యుగం]] చివరిలో వరదల్లో మునిగిపోక ముందు తూర్పు అరేబియా ప్రాంత (నేటి [[:en:Persian gulf|పర్షియా సింధుశాఖ]] ప్రాంతం) తీరాన సుమేరులు నివసించేవారని [[:en:Juris Zarins|జురిస్ ౙరిఞ్శ]] అభిప్రాయము.<ref>{{cite journal |last=Hamblin |first=Dora Jane |date=May 1987 |title=Has the Garden of Eden been located at last? |url=http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |format=PDF |journal=Smithsonian Magazine |volume=18 |issue=2 |pages= |doi= |accessdate=8 January 2014 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109135715/http://www.theeffect.org/resources/articles/pdfsetc/Eden.pdf |archivedate=9 January 2014 |df= }}</ref> సుమేరు నాగరికత ఉరుక్ కాలం (క్రీ.పూ.4 వ సహస్రాబ్ది) లో ప్రారంభమై, జెమ్డిట్ నస్ర్, ఆది వంశపు కాలాల వరకు కొనసాగింది. క్రీ.పూ. 3 వ సహస్రాబ్దిలో సుమేరు, అకేడు భాషలు ఒకదాని వలన మరొకటి ప్రభావితమయ్యాయి. పదజాలమూ, వ్యాకరణమూ, ఉచ్చారణా వంటి అన్ని అంశాల్లోనూ ఈ పరస్పర ప్రభావాన్ని గమనించవచ్చు. కనుక ఈ రెండు భాషలనూ శ్ప్రాఖ్బుంట్ ({{ill|Sprachbund|en}}-భౌగోళిక దగ్గరితనము కారణంగా పరస్పర ప్రభావానికి గురైన భాషలు)గా చెప్పవచ్చు.<ref name="Deutscher">{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0199532223|pages=20–21|url=https://books.google.com/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref> సుమారు క్రీ.పూ 2270లో ([[:en:chronology of the ancient Near East|కురచ కాలవృత్తాంతము ప్రకారము]]) వాయువ్య దిశన అకేడు రాజుల ఆక్రమణ మొదలైంది. క్రమంగా సుమేరు మొత్తాన్నీ వారు స్వాధీనము చేసుకున్నారు. రాజ్యాధికారము సుమేరుల చేతి నుండి అకేడుల చేతిలోకి వచ్చింది. ఈ సమయములో సుమేరు భాష వాడుక తగ్గినప్పటికీ, అది [[:en:sacred language|ధార్మిక భాష]]గా కొనసాగింది. మరల సుమారు క్రీ.పూ. 2100–2000 నాటికి రాజ్యాధికారము సుమేరులైన ఉర్ మూడో రాజవంశము చేతికి వచ్చింది. శతాబ్దము పాటు కొనసాగిన వీరి పాలనలో కూడా అకేడు భాషే వాడుక భాషగా చెలామణీ అయ్యింది.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref> [[:en:Persian gulf|పెర్షియా సింధుశాఖ]] తీరంలోని సుమేరు నగరమైన ఎరిడు, [[:en:List of oldest continuously inhabited cities|ప్రపంచంలోని అతి పురాతన నగరాల్లో]] ఒకటిగా పరిగణించబడుతుంది. ఇక్కడ మూడు వేర్వేరు సంస్కృతుల కలయిక జరిగి ఉండవచ్చు. అవి: # మట్టి ఇటుకల గుడిసెల్లో నివసిస్తూ, నీటిపారుదల మెళకువల పై పట్టు సాధించిన ఉబైడు రైతులు, # నల్ల గుడారాలలో నివసిస్తూ గొర్రెలూ, మేకల మందలను కాచుకుంటూ బతికే సెమిట సంచార జాతీ # చిత్తడి నేలల్లో పూరిళ్ళలో బ్రతికే మత్స్యకారులూ. ఈ మత్స్యకార గుంపే సుమేరుల పూర్వికులయ్యుండొచ్చు<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==పేరు వెనుక చరిత్ర == {{multiple image|perrow=2|total_width=350|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరులు | image1 = Head of Gudea (Metropolitan Museum of Art).jpg | image2 = Saĝ-gíg (cuneiforms).jpg | footer=ఎడమ వైపు: సుమారు క్రీ.పూ 2150లో చెక్కబడ్డ సుమేరు రాజు [[:en:Gudea|గుడియా]] తల. కుడి వైపు: [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడ్డ సాంగ్ గిగ్ (𒊕𒈪). నల్ల తల గలవారు అని దీని అర్థం. ఇది సుమేరులు తమని తాము పిలుచుకున్న పేరు. మొదటిది తలకు పద సంజ్ఞ(తలకు సంకేత చిత్రమైన[[File:Saĝ (linear script, head).jpg|14px]]పదసంజ్ఞగా మారి ఇలా అయ్యింది- [[File:Saĝ (Sumero-Akkadian cuneiform, head).jpg|12px]]), రెండవది నలుపుకూ, రాత్రికీ సంజ్ఞ(సంకేత చిత్రం[[File:Gíg (linear script, night-black).jpg|14px]] నుండి వచ్చిన సంజ్ఞ- [[File:Gíg (Sumero-Akkadian cuneiform, night-black).jpg|12px]]).<ref name="DAF">{{cite book |last1=Foxvog |first1=Daniel A. |title=Elementary Sumerian Glossary |date=2016 |publisher=University of California at Berkeley |page=52 |url=https://cdli.ucla.edu/pubs/cdlp/cdlp0003_20160104.pdf}}</ref><ref name="PUSD">{{cite web |title=The Pennsylvania Sumerian Dictionary: saĝgiga[humankind] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e4703.html |website=psd.museum.upenn.edu}}</ref><ref name="IMD">{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |last2=D'I︠A︡konov |first2=Igor' Mik︠h︡aílovich |title=Early Antiquity |date=1991 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14465-8 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JSRAUIYENZoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref name="GF">{{cite book |last1=Feuerstein |first1=Georg |last2=Kak |first2=Subhash |last3=Frawley |first3=David |date=2005 |title=The Search of the Cradle of Civilization: New Light on Ancient India |edition=Second Revised |publisher=Motilal Banarsidass Publishers |isbn=978-81-208-2037-1 |page=117 |url=https://books.google.com/books?id=wNlsRZh3rwgC&pg=PA117 |language=en}}</ref>}} దక్షిణ మెసొపొటేమియాకు చెందిన సెమిటేతర భాషలు మాట్లాడే పురాతన నివాసుల భాషను, వారి తరువాత అక్కడ తూర్పు మెసొపొటేమియాలో స్థిరపడ్డ అకేడులు షుమేరు (𒋗𒈨𒊒-షుమేరు/శుమేరు/చుమేరు)<ref>{{cite web |title=emeĝir [SUMERIAN] |url=http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e1283.html |website=The Pennsylvania Sumerian Dictionary |publisher=University of Pennsylvania Museum of Anthropology and Archaeology |access-date=14 July 2021}}</ref> అని పిలిచినందున సుమేరు అనే పదం పుటిందని భావిస్తున్నారు.<ref name="ANE29"/><ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy A. |last2=George |first2=A. R. |last3=Postgate |first3=J. N. |last4=Breckwoldt |first4=Tina |title=A Concise Dictionary of Akkadian |date=2000 |publisher=Otto Harrassowitz Verlag |isbn=978-3-447-04264-2 |page=384 |url=https://books.google.com/books?id=-qIuVCsRb98C&pg=PA384 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Miller |first1=Douglas B. |last2=Shipp |first2=R. Mark |title=An Akkadian Handbook: Paradigms, Helps, Glossary, Logograms, and Sign List |date=1996 |publisher=Eisenbrauns |isbn=978-0-931464-86-7 |page=68 |url=https://books.google.com/books?id=27m3y6MNRzYC&pg=PA68 |language=en}}</ref> సుమేరులు తమ భాషను ఎమెగిర్‌గా పిలుచుకున్నారు. సుమేరులు తమని తాము " సాంగ్ గిగ్/సాంగ్ గిగ్ గా " అని చెప్పుకున్నారు. దీనికి అర్థం "నల్ల-తల గల ప్రజలు."<ref name="ANE29"/><ref>"The origin of the Sumerians is unknown; they described themselves as the 'black-headed people'" {{cite book |last1=Haywood |first1=John |title=The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations |date=2005 |publisher=Penguin |isbn=978-0-14-101448-7 |page=28 |url=https://books.google.com/books?id=xtjtAAAAMAAJ |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Diakonoff |first1=I. M. |title=Early Antiquity |date=2013 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-14467-2 |page=72 |url=https://books.google.com/books?id=JU8pegs94uoC&pg=PA72 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Finer |first1=Samuel Edward |last2=Finer |first2=S. E. |title=The History of Government from the Earliest Times: Ancient monarchies and empires |date=1997 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0-19-820664-4 |page=99 |url=https://books.google.com/books?id=aEziNfjinnMC&pg=PA99 |language=en}}</ref> సుమేరు రాజు షుల్గీ/శుల్గీ/చుల్గీ తనను తాను నాలుగు పావు భాగాలకూ రాజుగా, నల్ల తల గల ప్రజలకు కాపరిగా చెప్పుకున్నాడు.<ref>"I am the king of the four quarters, I am a shepherd, the pastor of the "black-headed people (అనువాదము: నేను నాలుగు పావులకూ రాజును, నేను గొల్లవాడను, నల్ల తలగల జనాలకు కాపరిని"" in {{cite book |last1=Liverani |first1=Mario |title=The Ancient Near East: History, Society and Economy |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-134-75084-9 |page=167 |url=https://books.google.com/books?id=0d1JAgAAQBAJ&pg=PA167 |language=en}}</ref> అకేడ్లు కూడా సుమేరులను అకేడు భాషలో 'నల్ల తల గల వారు' అనే అర్థము వచ్చే 'సల్మాత్ కక్కడీ' అనే పేరుతో పిలిచేవారు.<ref name="PUSD"/><ref name="IMD" /> అలాగే సుమేరులు వారి భూమిని కి- ఎన్-గిర్ ('స్థలం' + 'ప్రభువులు' + 'ప్రముఖులు')గా పిలుచుకున్నారని నాటి శాసనాలను బట్టి తెలుస్తోంది. దీని అర్థం "ఉన్నత ప్రభువుల ప్రదేశం".<ref name="ANE29">"The area in question (the extreme south of Mesopotamia) may now be called Sumer, and its inhabitants Sumerians, although these names are only English approximations of the Akkadian designations; the Sumerians themselves called their land Kengir, their language Emegir, and themselves Sag-giga, "black-headed ones. (అనువాదము: ఇక్కడ చర్చించబడుతున్న ఈ ప్రాంతమును (మెసొపొటేమియా దక్షిణ కొన) ఇక సుమేరని పిలవవచ్చు. అలాగే ఆ ప్రాంతపు వారిని సుమేరులుగా పిలవవచ్చు. ఐతే ఈ పేర్లు నాటి అకేడు పదాలకు అంగ్లీకరణలు మాత్రమే. సుమేరులు తమ ప్రాంతాన్ని కెంగిర్ అనీ, తమ భాషను ఎమెగిర్ అనీ తమను తాము సాంగ్-గిగా, అనగా నల్ల తల గాళ్ళు అనీ పిలుచుకున్నారు)" in {{cite book|title=The Ancient Near East|url=https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall|author1=W. Hallo|author2=W. Simpson|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|year=1971|page=[https://archive.org/details/ancientneareasth0000hall/page/29 29]}}</ref><ref>{{cite book |last1=Toorn |first1=Karel van der |last2=Becking |first2=Bob |last3=Horst |first3=Pieter Willem van der |title=Dictionary of Deities and Demons in the Bible |date=1999 |publisher=Wm. B. Eerdmans Publishing |isbn=978-0-8028-2491-2 |page=32 |url=https://books.google.com/books?id=yCkRz5pfxz0C&pg=PA32 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Edzard |first1=Dietz Otto |title=Sumerian Grammar |date=2003 |publisher=Brill |isbn=978-90-474-0340-1 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=HOx5DwAAQBAJ&pg=PA1 |language=en}}</ref> అకేడు భాషలో ఈ సుమర్ పదము వ్యుత్పత్తి ఏమిటన్నది తెలియదు.<ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P.W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990| volume=83| issue=1| pages=1–29|doi=10.1017/S0017816000005502}}</ref> దక్షిణ మెసొపొటేమియాను హిబ్రూలో [[:en:Shinar|షైనార్ (శైనార్)]] అనీ, [[:en:Egyptian language|ఈజిప్టు భాష]]లో సింగ్ర్ అనీ, [[:en:Hittite|హిటైట్‌]]లో షన్హర్(ర) అనీ పిలుస్తారు. ఈ పదాలన్నీ సుమేరు పదంలో మార్పుల వల్ల వచ్చుండొచ్చు.<ref name="Nimrod"/> ==మెసపొటేమియా లోని నగర రాజ్యాలు == {{Further|{{ill|List of cities of the ancient Near East|en}}|{{ill|Geography of Mesopotamia|en}}}} క్రీ.పూ. 4 వ సహస్రాబ్ది ఆఖరుకు సుమేరు అనేక స్వతంత్ర [[:en:city-state|నగర-రాజ్యాల]] సమాహారంగా ఉండేది. సరిహద్దు గుర్తులుగా కాలువలూ, సరిహద్దు రాళ్ళూ ఉండేవి. ప్రతి నగరం మధ్యలో ఆ నగర దేవత లేదా దేవునికి అంకితం చేయబడిన ఒక ఆలయం ఉంటుంది. ఈ నగర-రాజ్యాలూ పూజారి ఐన గవర్నరు ([[:en:Ensi (Sumerian)|ఎన్సీ]]) పాలనలో గానీ లేదా మతపరమైన కార్యకలాపాలతో మమేకవుతూ ఉండే రాజు ([[:en:Lugal|లుగల్]]) పాలనలో గానీ ఉండేవి. {{multiple image|perrow=2|total_width=300|caption_align=center | align = right | direction =vertical | header=అను ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ | image2 = The White Temple 'E at Uruk, 3500-3000 BCE.jpg | image1 = White Temple ziggurat in Uruk.jpg | footer=ఉరుక్‌లో ఉన్న అనూ ౙిగ్గురత్తూ, తెల్ల గుడీ. పిరమిడ్ ఆకృతిలో కట్టబడ్డ అను ౙిగ్గురత్తు క్రీ.పూ 4000 నాటిది. సుమారు క్రీ.పూ 3500లో దాని పైన తెల్ల గుడి కట్టబడింది.<ref>{{cite book |last1=Crüsemann |first1=Nicola |last2=Ess |first2=Margarete van |last3=Hilgert |first3=Markus |last4=Salje |first4=Beate |last5=Potts |first5=Timothy |title=Uruk: First City of the Ancient World |date=2019 |publisher=Getty Publications |isbn=978-1-60606-444-3 |page=325 |url=https://books.google.com/books?id=muCvDwAAQBAJ&pg=PT325 |language=en}}</ref> [[ఈజిప్టు పిరమిడ్లు|ఈజిప్టు పిరమిడ్లలో]] అత్యంత పురాతనమైనది సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది. వాటి ఆకృతికి ౙిగ్గురత్తులే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.<ref>"The stepped design of the Pyramid of Zoser at Saqqara, the oldest known pyramid along the Nile, suggests that it was borrowed from the Mesopotamian ziggurat concept.(అనువాదము: నైలు నదీ తీరాన అత్యంత పురాతన పిరమిడ్ ఐన సక్కారాలోని జోసర్ పిరమిడ్ యొక్క శ్రేణీకృత నిర్మాణ శైలికి మెసొపొటేమియా ౙిగ్గురత్తుల నిర్మాణ శైలే ఆధారమయ్యుండొచ్చు.)" in {{cite book |last1=Held |first1=Colbert C. (University of Nebraska)|title=Middle East Patterns, Student Economy Edition: Places, People, and Politics |date=2018 |publisher=Routledge |isbn=978-0-429-96199-1 |page=63 |url=https://books.google.com/books?id=fOlgDwAAQBAJ&pg=PA63 |language=en}}</ref><ref>{{cite book |last1=Samuels |first1=Charlie |title=Ancient Science (Prehistory – A.D. 500): Prehistory-A.D. 500 |date=2010 |publisher=Gareth Stevens Publishing LLLP |isbn=978-1-4339-4137-5 |page=23 |url=https://books.google.com/books?id=0KQCscrPDgUC&pg=PA23 |language=en}}</ref> }} నగర-రాజ్యాలు: * [[:en:Eridu|ఎరిదు]] (టెల్ అబు షహ్రెయిన్) * [[:en:Bad-tibira|బాడ్-టిబిరా]] (బహుశా టెల్ అల్-మడైన్) * [[:en:Larak|లారక్]] <sup>1<sup> * [[:en:Sippar|సిప్పర్]] (టెల్ అబూ హబ్బహ్) * [[:en:Shuruppak|షురుపక్]] (టెల్ ఫారా) పై 5 నగరాలు జలప్రళయానికి ముందు అధికార కేంద్రాలుగా ఉండేవనీ, జలప్రళయము తరువాత ఆదివంశపు కాలము మొదలైందనీ సుమేరులు నమ్మేవారు. ఇతర ప్రధాన నగర-రాజ్యాలు: * ఉరుక్ (వార్క) * కిష్ (టెల్ ఉహీమిర్, ఇన్గార్రా) * ఉర్ (టెల్ అల్ ముకయార్) * నిప్పూర్ (అఫాక్) * లగష్ (టెల్ అల్ హిబా) * గిర్సు (టెల్లో లేదా టెలోహ్) * ఉమ్మా (టెల్ జోఖా) * హమాౙీ <sup>1<sup> * అడాబ్ (టెల్ బిస్మాయ) * మారి (టెల్ హరిరి) <sup>2<sup> * అక్షక్ <sup>1<sup> * అక్కాడ్ <sup>1<sup> * ఇసిన్ (ఇషాన్ అల్-బహ్రియాత్) * లార్సా ({{sup|1}}సంబంధిత ఆధునిక ప్రదేశము తెలియరాలేదు)<br> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) చిన్న నగరాలు (దక్షిణము నుండి ఉత్తరము వరకు వరసక్రమములో): * కురా (టెల్ అల్ లాహ్మ్) * జబాలా (టెల్ ఇబ్జీఖ్కు) * కిసుర్రా (టెల్ అబు హతాబ్) * మరాడ్ (టెల్ వన్నత్ ఎస్-సడుం) * డిల్బాట్ (టెల్ ఎడ్-దెలిం) * బోర్సిప్ప (బీర్స్ నిమ్రుడ్) * కుతః (ఇబ్రాహీం చెప్పండి) * డెర్ (అల్-బద్ర) * ఎష్నన్న (టెల్ అస్మార్) * నగర్ (టెల్ బ్రాక్) <sup>2<sup> ({{sup|2}}ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సుదూర నగరము) ఆగేడ్‌కు నైరుతి వైపున 330 కి.మీ (205 మైళ్ళ) దూరములో మారీ నగరము ఉండేది. ఇదీనూ, మారుమూల నగరమైన నగర్‌ను మినహాయిస్తే మిగిలిన నగరాలన్నీ బాగ్దాదుకు దక్షిణాన ఉన్న యూఫ్రేటీసు-టైగ్రిసు సారవంత మైదానంలో ఉన్నాయి. వీటి ప్రస్తుత పేర్లు బాబిల్, దియాలా, వాసిట్, దిహ ఖర్, బస్రా, అల్ ముత్తానా, అల్-ఖాడిసియ్యా (ఇరాక్ గవర్నరేట్స్). ==చరిత్ర విభజన== {{main|[[:en:History of Sumer|సుమేరు చరిత్ర]]}} [[File:Portrait of a Sumerian prisoner on a victory stele of Sargon of Akkad.jpg|thumb|[[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను మహావీరుడి]] విజయఫలకంపైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీ బొమ్మ. సుమారు క్రీ.పూ 2300లో చెక్కబడ్డ ఈ ఫలకం ఇప్పుడు [[లౌవ్రే మ్యూజియం|లూవ సంగ్రహశాల]]లో ఉంది.<ref name="ArchaeologyofElam">{{cite book |last1=Potts |first1=D. T. |title=The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State |date=1999 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56496-0 |page=104 |url=https://books.google.com/books?id=mc4cfzkRVj4C&pg=PA104 }}</ref> ఖైదీల యొక్క కేశాలంకరణ సుమేరుల శైలిలో ఉంది (నెత్తి మీద ఉంగరాల జుట్టూ, పక్కలన కురచ వెంట్రుకలూ). ఈ శైలి ఉర్ కేతనం పైన కూడా కనిపిస్తుంది.<ref name="TwoSteles">{{cite journal |last1=Nigro |first1=Lorenzo |title=The Two Steles of Sargon: Iconology and Visual Propaganda at the Beginning of Royal Akkadian Relief |journal=Iraq |volume=60 |date=1998 |pages=85–102 |publisher=British Institute for the Study of Iraq |doi=10.2307/4200454 |jstor=4200454 }}</ref>]] [[File:Mesopotamia male worshiper 2750-2600 B.C.jpg|thumb|టెల్ అస్మార్‌లోని ఈ విగ్రహం దేవునికి సమర్పణగా ఇచ్చినది. ఇది క్రీ.పూ 2750–2600 కాలానికి చెందినది.]] చరిత్రపూర్వ ఉబైడు, ఉరుక్ కాలాలలో సుమేరు నగర-రాజ్యాలు అధికారంలోకి వచ్చాయి. సుమేరు లిఖితచరిత్ర క్రీ.పూ. 27 వ శతాబ్దం నుండి మొదలైంది. అయితే మూడవ ఆదివంశపు కాలం వరకు అనగా సుమారు క్రీ.పూ 23 వ శతాబ్దం వరకు చరిత్ర అస్పష్టంగానే ఉంది. ఆ తరువాత నుండి శాసనాలకు ఆధునిక కాలములో పరిష్కరింపబడ్డ సుమేరు లిపి వాడబడింది. క్రీ.పూ. 23 వ శతాబ్దిలో అకేడు సామ్రాజ్య పాలనలో మొదటిసారిగా మెసొపొటేమియా మొత్తం ఒక్క త్రాటి పైకి తీసుకురాబడింది. అలాగే గూట్య కాలం తరువాత మూడవ ఉర్ రాజ్యము ఇలాగే మెసొపొటెమియా ఉత్తర, దక్షిణ భాగాలను ఏకము చేసింది. క్రీ.పూ.2వ సహస్రాబ్దిలో అమోరీయుల దండయాత్రలతో ఈ సామ్రాజ్యము పడిపోయింది. ఆ తరువాత క్రీ.పూ. 1700 వరకు అమోరీయుల "ఇసిన్ రాజవంశం" కొనసాగింది. మెసొపొటేమియా బాబిలోనియ పాలనలో సమైక్యంగా ఉన్న కాలములో, అనగా క్రీ.పూ. 1700 వరకు, కూడా అమొరీయ ఇసిన్ రాజవంశము మిగిలి ఉంది. సుమేరులు చివరకు అకేడు (అస్సీర-బాబిలోనియ) జనాభాలో కలిసిపోయారు.{{Citation needed|date=October 2017}} * ఉబైడు కాలం: క్రీ.పూ. 6500–4100 (మట్టిపాత్రల కొత్తరాతియుగం నుండి తామ్రశిలా యుగము వరకు) * ఉరుక్ కాలవ్యవధి: క్రీ.పూ. 4100–2900 (చివరి తామ్రశిలా యుగము నుండి మొదటి కంచు యుగం I వరకు) ** ఉరుక్ XIV–V : క్రీ.పూ. 4100–3300 ** ఉరుక్ IV కాలం: క్రీ.పూ. 3300–3100 ** జెమ్డిట్ నస్ర్ కాలం (ఉరుక్ III ): 3100–2900 క్రీ.పూ * ఆదివంశపు కాలం (మొదటి కంచు యుగము II–IV) ** మొదటి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2900–2800 ** రెండవ ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2800–2600 (గిల్గమేష్) ** మూడవ ఎ ఆదివంశపు కాలం: 2600–2500 ** మూడవ బి ఆదివంశపు కాలం: క్రీ.పూ. 2500–2334 * అకేడు సామ్రాజ్య కాలం: సుమారు క్రీ.పూ 2334–2218 (సర్గోన్) * గూట్యపు కాలం: క్రీ.పూ. 2218–2047 (ప్రారంభ నాలుగవ కాంస్య యుగం) * మూడవ ఉర్ కాలం: క్రీ.పూ. 2047–1940. [[File:Samarra bowl.jpg|thumb|బెర్లిన్‌లోని పర్గమన్ సంగ్రహశాలలోనున్న సామర్రా పాత్ర. పాత్రకు మధ్యన ఉన్న స్వస్తికం పునర్నిర్మాణము ద్వారా చేర్చబడింది.<ref> Stanley A. Freed, ''Research Pitfalls as a Result of the Restoration of Museum Specimens'', Annals of the New York Academy of Sciences, Volume 376, The Research Potential of Anthropological Museum Collections pp. 229–245, December 1981.</ref>]] ==ఉబైడు కాలం == {{main|[[:en:Ubaid period|ఉబైడు కాలం]]}} [[Image:Frieze-group-3-example1.jpg|thumb|right|ఉబైడు కాలం నాటి మృణ్మయ పాత్ర]] చక్కటి చిత్రాలతో అలంకరింపబడి, విలక్షణ శైలిలో తయారు చేయబడ్డ, మృణ్మయ పాత్రలు ఈ కాలములో మనకి కనిపించే ప్రముఖ అంశము. ఉబైడు కాలములో ఈ కుమ్మర శైలి మెసొపొటేమియా, [[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]] ప్రాంతాల్లో ప్రాచుర్యంలో ఉండేది. అత్యంత పురాతన మానవ నివాసాలు [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ ఎల్ ఒఎలీ]]లో ఉన్నట్లుగా ఆధారాలు ఉన్నాయి. ఐతే ఉబైడు కాలానికంటే చాలా ముందు నుండే దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని పరిస్థితులూ, వాతావరణమూ మానవ నివాసానికి అనుకూలంగా ఉండేవి. కనుక ఇప్పటికింకా కనుగొనని మరింత పురాతన నివాస స్థలాలు ఉండే అవకాశము మెండుగా ఉంది. ఈ ఉబైడు కాలపు సంస్కృతిని పరిశీలిస్తే, ఈ సంస్కృతి ఉత్తర మెసొపొటేమియాలోని సామర్రపు సంస్కృతి ప్రభావముతో ఏర్పడినట్లుగా అనిపిస్తుంది. ఈ కాలపు తరువాతిదైన ఉరుక్ కాలము వారిని సుమేరులుగా గుర్తించారు. ఉరుక్ కాలపు వారు ఉబైడు కాలపు ప్రజల తరువాతి తరాలా లేక వారు వేరే సంస్కృతికి చెందినవారా అన్నది తెలియదు. ఉబైడు కాలములో ముఖ్య రాజకీయ, సాంస్కృతిక కేంద్రముగా ఎరీడు ఉండేది. నాగరిక జ్ఞానాన్ని ([[:en:Me (mythology)| మీ]]) ఎరీడు గ్రామ దైవమూ, జ్ఞానానికి ప్రతీక ఐన [[:en:Enki|ఎంకీ]], ఉరుక్ గ్రామ దేవతా, ప్రేమకూ యుద్ధానికీ ప్రతీక ఐన [[:en:Inanna|ఇనానా]]కు ఇచ్చే కథ, బహుశా ఎరీడు ప్రాభవము తగ్గి ఉరుక్ వైభవము యొక్క ఆరంభాన్ని సూచిస్తుండవచ్చు.<ref name=WolksteinKramer1983>{{cite book|last1=Wolkstein|first1=Diane|last2=Kramer|first2=Samuel Noah|title=Inanna: Queen of Heaven and Earth: Her Stories and Hymns from Sumer|url=https://archive.org/details/inannaqueenofhea00wolk|date=1983|publisher=Harper & Row|location=New York|isbn=978-0060147136}}</ref>{{rp|174}} ==ఉరుక్ కాలం == ఉబైడు కాలములో కుమ్మర పరిశ్రమ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. నెమ్మదిగా కదిలే [[కుమ్మరి చక్రం|కుమ్మరి చక్రాల]]తో పాత్రలను తయారు చేసీ, వాటిని అందమైన చిత్రాలతో అలంకరించేవారు. క్రమంగా ఈ పాత్రలు, వేగంగా కదిలే చక్రాలపై నిపుణుల చేత భారీ మొత్తములో ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఈ పాత్రలకు అలంకరణలుండేవి కాదు. ఈ కుమ్మర పరిశ్రమ విధానాల్లో వచ్చిన మార్పే ఉరుక్ కాలానికీ, ఉబైడు కాలనికీ మధ్య ప్రముఖ వ్యత్యాసము. <ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=gnpyREWsfG0C&pg=PA353#v=onepage&q&f=false|title= Upon this Foundation: The N̜baid Reconsidered : Proceedings from the U̜baid Symposium, Elsinore, May 30th-June 1st 1988|author1=Elizabeth F. Henrickson |author2=Ingolf Thuesen |author3=I. Thuesen |page= 353|year= 1989|isbn= 978-8772890708}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.nl/books?id=fhMTRcUm9WsC&pg=PA31#v=onepage&q&f=false|title= The Invention of Cuneiform: Writing in Sumer|author= Jean-Jacques Glassner|page= 31|year= 2003|isbn= 978-0801873898}}</ref> {{multiple image | perrow = 2 | total_width = 250 | caption_align = center | align = left | direction = vertical | header = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజు (మతాధికారి) | image1 = Yale University. Uruk period priest-king.jpg | caption1 = పవిత్ర మందకు మేత వేస్తున్న ఉరుక్ పురోహిత రాజూ, అతని శిష్యుడూ. సుమారు క్రీ.పూ 3200 నాటి చిత్రం | image2 = Uruk King priest feeding the sacred herd.jpg | caption2 = క్రీ.పూ 3100 నాటి ఉరుక్ కాలపు ముద్ర. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది. }} ఉరుక్ కాలంలో (సుమారుగా 4100-2900 క్రీ.పూ.) దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని నదులూ, కాలువల గుండా పెద్ద మొత్తంలో వ్యాపార సరుకుల రవాణా జరిగేది. ఈ వ్యాపారాలు పెద్ద, పెద్ద పట్టణాల ఆవిర్భావానికి తోడ్పడ్డాయి. నగర-సామ్రాజ్యాల వలె ఈ నగరాల నడిబొడ్డున కూడా ఒక ఆలయము ఉండేది. 10,000కు పైగా జనాభా కల ఈ నగరాల్లో [[:en:Social stratification|అన్ని సామాజిక వర్గాలకు చెందిన ప్రజలూ]] ఉండేవారు. ఈ నగరాల్లో కేంద్రీకృత పాలనా యంత్రాంగము ఉండేది. ఈ యంత్రాంగము నగర నిర్వహణ కొరకు వివిధ శాఖల్లో సిబ్బంది నియామకాలు జరిపేది. ఉరుక్ కాలంలోనే పర్వతదేశం నుండి పట్టుబడ్డ వారిని [[:en:Slavery in antiquity|బానిస కార్మికులు]]గా ఉపయోగించుకోవడం ప్రారంభం అయింది. పురాతన గ్రంథాలలో ఈ పట్టుబడ్డ బానిసలతో పనులు చేయించారనడానికి తగినన్ని సాక్ష్యాధారాలున్నాయి. [[టర్కీ]]లోని [[:en:Taurus Mountains|టౌరసు పర్వతాల]] నుండి పశ్చిమాన [[మధ్యధరా సముద్రం|మధ్యధరా సముద్రమూ]], తూర్పున [[ఇరాన్|ఇరాను]] వరకు ఉరుక్ నాగరికతకు చెందిన గుర్తులూ, కాలనీలు కనుగొనబడ్డాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005">[[Guillermo Algaze|Algaze, Guillermo]] (2005). ''[[iarchive:urukworldsystemd0000alga|The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization]]'', Second Edition, University of Chicago Press.</ref>{{Rp|2–3}} ఉరుక్ కాలంనాటి నాగరికత పరిసర ప్రాంతాలలో ఉన్న ప్రజల మీద ప్రభావం చూపించింది. సుమేరు వ్యాపారస్తులూ, ద్వారా సుమేరు సంస్కృతి ఈ చుట్టుపక్కల జనాలకు పరిచయమైంది. ఫలితంగా వీరు కూడా క్రమంగా ఇదే తరహాలో ఉన్న వారి స్వంత ఆర్థికవ్యస్థను, సంస్కృతులను అభివృద్ధి చేసుకున్నారు (ఉదా: [[:en:Tell Brak|టెల్ బ్రాక్]]). దీనితో సుమేరు నగరాలు సుదూర కాలనీలను సైనిక బలగముతో తమ గుప్పిట్లో ఉంచుకోలేకపోయాయి.<ref name="Algaze, Guillermo 2005"/> ఉరుక్ కాలంలో సుమేరు నగరాల పాలనావ్యవస్థ [[:en:Theocracy|మతరాజ్యవ్యవస్థ]] అయ్యి ఉండి, మతాధికారి (పురోహిత రాజు) పాలనలో ఉండుండవచ్చు. ఈ విధానములో నగరములోని మందిరము, పురుషులూ, మహిళలతో కూడుకుని ఉండే ఒక పెద్దల మండలి ఆధీనములో ఉండేది. ప్రతీ మండలికీ అధ్యక్షునిగా ఒక మతాధికారి (ఎస్సి) ఉండేవారు. ఈ మతాధికారి నేతృత్వములో మండలి నగరపాలన చేసేది. నగర దైవము పురుషుడైతే మహిళా, స్త్రీ ఐతే పురుషుడూ, మతాధికారులుగా ఉండేవారు.<ref name=Jacobsen>Jacobsen, Thorkild (Ed) (1939),"The Sumerian King List" (Oriental Institute of the University of Chicago; Assyriological Studies, No. 11., 1939)</ref> ఈ రాజకీయ నిర్మాణం ఆధారంగానే తరువాతి కాలములో సుమేరు [[:en:pantheon (religion)|దేవగణము]] రూపుదిద్దుకుని ఉండవచ్చు. ఉరుక్ కాలంలో యుద్ధాలు, సుశిక్షితులైన సైనిక బలగమూ ఉన్నాయనడానికి పెద్దగా ఆధారాలు లేవు. పట్టణాలకు కూడా సాధారణంగా ప్రకారాలు ఉండేవి కాదు. ఈ కాలములో ఉరుక్ ప్రపంచంలోనే అత్యంత పట్టణీకరణ గల నగరముగా అవతరించింది. నగర జనాభా సంఖ్య మొదటిసారి 50,000ను దాటింది. పురాతన సుమేరు రాజ జాబితాలో ఈ కాలములోని అనేక ప్రముఖ నగరాలను పాలించిన రాజవంశాల పేర్లు ఉన్నాయి. ఈ మొదటి దఫాలో ఉన్న రాజులందరూ జలప్రళయం సంభవించే ముందు ఈ ప్రాంతాన్ని పాలించినట్లు చెప్పబడింది. వీరు కాల్పనిక వ్యక్తులు అయ్యుండవచ్చు. ప్రసిద్ధ పౌరాణిక వ్యక్తులైన [[:en:Alulim|ఆల్యులిమ్]], [[:en:Dumuzid|డూమిౙిడ్]] వంటివాళ్ళ పేర్లు కూడా ఈ దఫాలో ఉన్నాయి.<ref name=Jacobsen/> 9000–5000 ఏళ్ళ క్రితము భూమిపై వెచ్చటి, తేమపూరిత వాతావరణము ఏర్పడింది. దీన్ని హోలోసీన్ క్లైమాటిక్ ఆప్టిమమ్‌గా ({{ill|Holocene climatic optimum|en}}) వ్యవహరిస్తారు. ఈ వాతావరణము పోయి, భూమిపై పొడి వాతావరణము ఏర్పడ్డ చర్యను పియొర ఆసిలేషన్ ({{ill|Piora Oscillation|en}}) అంటారు. పియొర ఆసిలేషన్ సుమారు క్రీ.పూ 3200–2900 మధ్యకాలంలో జరిగింది. సరిగ్గా ఈ పియొర ఆసిలేషన్ సమయానికే ఉరుక్ కాలము ముగిసింది.<ref>Lamb, Hubert H. (1995). Climate, History, and the Modern World. London: Routledge. {{ISBN|0415127351}}</ref> ==ఆది వంశపు కాలం == {{Main|[[:en:Early Dynastic Period (Mesopotamia)|ఆది వంశపు కాలం]]|[[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశం]]}} [[File:Meskalamdug helmet British Museum electrotype copy original is in the Iraq Museum, Bagdad.jpg|thumb|క్రీ.పూ 26వ శతాబ్దం నాటి బంగారు శిరస్త్రాణం. ఇది [[:en:Meskalamdug|మిస్కలమ్డగ్‌]] అనే రాజుది. ఇతడు [[:en:First Dynasty of Ur|ఉర్ మొదటి వంశపు]] వ్యవస్థాపకుడు అయ్యుండొచ్చు.]] క్రీ.పూ. 2900తో పెద్దల మండలి పాలనావిధానము పోయి, సుమేరులో రాచరికము మొదలైంది. దీనితో పాలనావ్యవహారాల్లో మతానికున్న ప్రాముఖ్యత తగ్గింది.<ref>Jacobsen, Thorkild (1976), "The Harps that Once...; Sumerian Poetry in Translation" and "Treasures of Darkness: a history of Mesopotamian Religion"</ref> రాజును సుమేరు భాషలో లూగల్ (లు = మనిషి, గాల్ = గొప్ప) గా వ్యవహరించేవారు. ఈ కాలపు రాజులలో, సుమేరు సంప్రదాయాలలో పితృసమాన గౌరవము కల, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్]], [[:en:Lugalbanda|లుగల్బాండ]], [[గిల్గమేష్]] వంటి ప్రముఖులు కూడా ఉన్నారు. వీరి పాలన సంకేత చిత్రాల లిపి నుండి ఇప్పుడు మనము చదవగలిగే అక్షర చిహ్నాల లిపి అభివృద్ధికి కొన్ని శతాబ్దాల ముందు, అనగా కీ.పూ.2900లో నడిచింది. ఈ సమయములో సుమేరు సాంస్కృతిక కేంద్రముగా దక్షిణ మెసొపొటేమియా ఉన్నప్పటికీ, పాలకులు తమ రాజ్యాలను పొరుగు ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేయడముతో, అక్కడి సెమిట వాసులు సుమేరు సంస్కృతిని చాలా వరకు తమ ఆచార వ్యవహారాల్లో భాగము చేసుకున్నారు. సుమేరు రాజ జాబితాలో ఉన్నవారిలో, వీరగాథల్లో ప్రస్తావించబడ్డ మొదటి రాజు [[:en:Etana|ఎథనా]]. ఇతడు [[:en:Kish (Sumer)|కిషు]] మొదటి రాజవంశంలో 13 వ రాజు. పురావస్తు పరిశోధనల ఆధారంగా ధ్రువీకరింపబడిన వాళ్ళలో అత్యంత పురతనమైనవాడు కిషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Enmebaragesi|ఎన్మెబరగేసి]]. ఇతడి పేరూ [[:en:Epic of Gilgamesh|గిల్గమేష్ పురాణకావ్యంలో]] కూడా పేర్కొనబడింది. ఈ విషయాన్ని ఆధారము చేసుకుని, గిల్గమేష్ కూడా చారిత్రాక ఉరుక్ రాజు అనే ప్రతిపాదన చేయబడింది. ఈ కాలములో యుద్ధాలు పెరిగాయి. ఈ మార్పు గిల్గమేషు కావ్యములో కూడా ప్రతిబింబిస్తుంది. నగరాల విస్తీర్ణము పెరిగీ, రక్షణగా ప్రాకారాలు నిర్మించబడ్డాయి. ప్రాకారాల పరిమాణం అధికరించబడింది. దక్షిణ మెసొపొటేమియాలోని ప్రాకారాలు లేని పల్లెలు కనుమరుగైపోయాయి. (ఎన్మర్కర్, గిల్గమేషులిరువురూ కూడా ఉరుక్ పట్టణానికి ప్రకారాలు నిర్మించినట్లు గాథల్లో చెప్పబడింది.)<ref>George, Andrew (Translator)(2003), "The Epic of Gilgamesh" (Penguin Classics)</ref>. ====లగాషు మొదటి రాజవంశం ==== [[File:Stele of Vultures detail 02.jpg|thumb|left|[[:en:Eannatum|ఎన్నాటుము]] [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఒక ముక్క]] {{Main|[[:en:Lagash|లగాషు]]}} లగాషు రాజవంశాన్ని (సుమారు క్రీ.పూ. 2500–2270) రాజుల జాబితాలో పేర్కొననప్పటికీ అనేక ముఖ్యమైన స్మారక కట్టడాలూ, పురావస్తు పరిశోధనా ఫలితాల ద్వారా ఆ వంశపు ఉనికి ధ్రువీకరించబడింది. కొంతకాలం మాత్రమే ఉనికిలో ఉన్నప్పటికీ చరిత్రకు తెలిసిన మొట్టమొదటి చక్రవర్తులలో ఒకరుగా లాఘాషు రాజవంశానికి చెందిన [[:en:Eannatum|ఎన్నాటం]] ప్రత్యేకత సంతరించుకున్నాడు. ఇతడు కిష్, ఉరుక్, [[:en:Ur|ఉర్]], [[:en:Larsa|లార్సా]]లతో సహా మొత్తం సుమేరును ఆక్రమించి తన సామ్రాజ్యములో కలుపుకున్నాడు. అలాగే లగషు చిరకాల ప్రత్యర్థి ఐన [[:en:Umma|ఉమ్మా]]ను తన సామంత రాజ్యంగా మార్చాడు. అంతేకాక ఆయన రాజ్యం [[:en:Elam|ఈలం]], పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతాలకు కూడా విస్తరించి ఉండేది. అందరినీ భయభ్రాంతులను చేసి అదుపులో పెట్టడమే ఆయన విధానమని అనిపిస్తుంది.<ref name=roux1993>{{cite book |last=Roux |first=Georges |authorlink=Georges Roux (assyriologist) |year=1993 |title=Ancient Iraq |url=https://archive.org/details/ancientiraq00roux |location= Harmondsworth |publisher=Penguin |isbn=978-0140125238}}</ref> అతని [[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకము]]లో ఖండఖండాలుగా నరికిన ప్రత్యర్థుల శరీరాలను రాబందులు పీక్కు తింటున్నట్లు చెక్కబడింది. అతను మరణంచిన కొద్దికాలానికే ఆ సామ్రాజ్యం చిన్నాభిన్నమైపోయింది. తరువాత ఉమా మతాధికారి-రాజు [[:en:Lugal-Zage-Si|లాగాల్-జాగే-సి]] ఉరుక్‌ను జయించడంతో లగషు రాజవంశ వైభవము మగిసింది. ఉరుక్ అతని రాజధానిగా మారింది. తరువాత ఆయన పర్షియన్ గల్ఫు నుండి మధ్యధరా వరకు విస్తరించి ఉన్న సామ్రాజ్యాన్ని పాలించాడు. అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను]] అధికారములోకి రావడానికి ముందు ఉన్న సుమేరు జాతి రాజులలో ఇతను చివరివాడు.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003"/> ==అకేడు సామ్రాజ్యం == {{Main|[[:en:Akkadian Empire|అకేడు సామ్రాజ్యం]]}} [[File:Prisoners on the victory stele of an Akkadian king circa 2300 BCE Louvre Museum Sb 3.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2300 నాటి అకేడు రాజు [[:en:Sargon of Akkad|సార్గొను]] విజయఫలకం పైనున్న సుమేరు యుద్ధఖైదీలు.<ref name="ArchaeologyofElam" /><ref name="TwoSteles" /> లూవ సంగ్రహశాలలోనిది]] అకేడు సామ్రాజ్యము క్రీ.పూ. 2234–2154 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) మధ్య కాలములో నడిచింది. [[:en:East Semitic languages|తూర్పు సెమిటపు]] [[:en:Akkadian language|అకేడు భాష]] కిషు రాజుల పేర్లు వ్రాయడానికి, మొదటిసారి క్రీ.పూ. 2800లో, వాడబడింది.<ref name=roux1993/> ఈ భాషలోనే ఆ పేర్లు తదుపరి రాజ జాబితాలలో కూడా వ్రాయబడ్డాయి. పూర్తిగా ప్రాచీన అకేడు భాషలో వ్రాసిన రచనలు క్రీ.పూ.2500 నుండి ఉన్నాయి. [[:en:Sargon of Akkad|సర్గోను మహావీరుడి]] (క్రీస్తుపూర్వం 2270-2215) పాలనలో ప్రాచీన అకేడు భాష వాడకము శిఖరాగ్రమును చేరుకుంది. అయినప్పటికీ పరిపాలనా కార్యకలాపాలకు సంబంధించిన ఫలకాలను వ్రాయడానికి రాయసగాళ్ళు సుమేరు భాషనే ఎక్కువ వాడేవారు. అకేడు, సుమేరు భాషలు రెండూ కూడా సుమారు వెయ్యి సంవత్సరాల వరకు వాడుక భాషలుగా ఉన్నాయి. కానీ క్రీ.పూ. 1800 నాటికి సుమేరు భాష ప్రధానంగా పండితులకూ, వ్రాయసగాళ్ళకూ మాత్రమే తెలిసిన గ్రాంథిక భాషగా మారింది. సర్గోనుకు ముందూ, తరువాతి కాలాలను పోల్చి చూస్తే చారిత్రక పరిస్థితుల్లో పెద్దగా అసంబద్ధత లేదనీ, సెమిటులూ, సుమేరుల మధ్య కలహాలకు, చరిత్రాకారులు ఆ కలహము చూపిన ప్రభావము కంటే ఎక్కువ ప్రాధాన్యత ఇస్తున్నారని [[:en:Thorkild Peter Rudolph Jacobsen|థార్కిద్ద్ జాకబ్సెన్‌]] వాదించాడు.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> ఐతే, సర్గోను ఆక్రమించుకున్న ఈలము భాగాలలో కొంతకాలం అకేడు భాష అక్కడి వారిపై రుద్దబడిందనడానికి తిరుగులేని ఆధారాలున్నాయి. ==గూట్యపు కాలం == {{Main|[[:en:Gutian dynasty|గూట్యపు వంశం]]}} క్రీ.పూ. 2083–2050 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము). ====లగాషు 2 వ రాజవంశం ==== [[File:Gudea of Lagash Girsu.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు [[:en:Gudea|గుడియా]]. ఇతనివి అనేక ప్రతిమలు మనకు దొరికాయి.]] [[File:Ur-Ningirsu ruler of Lagash portrait circa 2110 BCE.jpg|thumb|right|గుడియా కుమారుడు [[:en:Ur-Ningirsu|ఉర్-నింగిర్సూ]] ప్రతిమ. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Head Gudea Louvre AO13.jpg|thumb|right|లగాషు వంశస్థుడు గుడియా]] క్రీ.పూ. 2093–2046 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) క్రీ.పూ. 2093-2046 (స్వల్పకాలం)గూట్యుల చేతిలో అకేడు సామ్రాజ్యం పతనమైన తరువాత సుమేరు జాతి పాలకుడైన లాఘాషుకు చెందిన [[:en:Gudea|గుడియా]] ప్రాముఖ్యతను సంతరించుకున్నాడు. తమకి తాము దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకునే [[:en:List of kings of Akkad#Sargonic dynasty (c. 2334 – 2193 BC)|సార్గోనిక రాజుల]] విధానాన్ని ఇతడు కూడా కొనసాగించాడు. మునుపటి లాగాషు రాజవంశీకుల వలె గుడియా ఇంకా ఆయన వారసులు కూడా కళలకు ప్రోత్సాహం అందించడముతో, వీరి కాలానికి చెందిన అనేక కళాఖండాలూ, ఉత్పత్తులూ పెద్ద సంఖ్యలో పురావస్తు పరిశోధనల్లో లభ్యమయ్యాయి. ==మూడవ ఉర్ కాలం== [[File:Ziggurat of ur.jpg|thumb|left|ఇరాక్‌లోని నాస్రీయాహ్ దగ్గరున్న సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటి [[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]]] {{Main|[[:en:Third Dynasty of Ur|మూడవ ఉర్ రాజవంశం]]}} క్రీ.పూ. 2047-1940 ([[:en:middle chronology|మధ్యమ కాలవృత్తాంతము]] ప్రకారము) తరువాత, ఉర్ యొక్క 3 వ రాజవంశస్తులైన [[:en:Ur-Nammu|ఉర్-నమ్మూ]], అతని వారసుడు [[:en:Shulgi|షుల్గీ]]లు సుమేరును పాలించారు. వీరి సామ్రాజ్యము దక్షిణ అస్సీరియా వరకు విస్తరించి ఉండేది. ఇందుమూలాన ఇంతకు ముందు కొందరు చరిత్రకారులు, ఈ కాలానికి సుమేరు పునరుజ్జీవ కాలమని తప్పుడు పేరు ఇచ్చారు.<ref>{{Cite book|last=Cooper|first=Jerrold S.|url=https://www.worldcat.org/oclc/944087535|title=Problems of canonicity and identity formation in ancient Egypt and Mesopotamia|date=2016|others=Kim Ryholt, Gojko Barjamovic, Københavns universitet, Denmark) Problems of Canonicity and Identity Formation in Ancient Egypt and Mesopotamia (2010 : Copenhagen, Denmark) Literature and Identity Formation (2010 : Copenhagen|isbn=978-87-635-4372-9|location=Copenhagen|pages=1–18|chapter=Sumerian literature and Sumerian identity|oclc=944087535}}</ref>తప్పుడు పేరు ఎందుకైందంటే అప్పటికే ఈ ప్రాంతంలో సుమేరు కంటే సెమిట సంస్కృతులే ఎక్కువ ఉన్నాయి. అస్సీరియా, తదితర ప్రాంతాల్లో అకేడ్ల జనాభా పెరగడమే కాక సెమిటులైన మార్టులు ([[:en:Amorites|అమొరులు]]) అనేక దఫాల్లో ఇక్కడికి వలస వచ్చారు. వీరు దక్షిణప్రాంతంలో [[:en:Isin|ఇసిన్]], [[:en:Larsa|లార్సా]], [[:en:Eshnunna|ఎష్నున్న]] మరి కొంతకాలం తర్వాత [[బాబిలోనియా]] వంటి స్థానిక రాజ్యాలను స్థాపించారు. క్రీ.పూ. 21వ శతాబ్దిలో ఉత్తర భాగములో పురాతన అస్సిరియా సామ్రాజ్యము వలె దక్షిణాన బాబిలోనియా సామ్రాజ్యము కూడా కొంత కాలము ప్రధాన శక్తిగా నిలబడింది. మధ్యయుగములో [[లాటిన్|లాటిను]] భాషలాగే, శరాకార లిపి వాడుకలో ఉన్నంత కాలము సుమేరు భాష బాబిలోనియా, ఇంకా అస్సీరియా పాఠశాలల్లో ధార్మిక భాషగా నేర్పబడేది. ==పతనం == దక్షిణ మెసొపొటేమియా నుండి ప్రజలు ఉత్తరభాగానికి అధిక సంఖ్యలలో వలసవెళ్ళడం ఎప్పడు మొదలైందో అప్పుడే సుమేరు పతనం మొదలైంది. మట్టిలో క్రమంగా పెరుగుతున్న లవణీయత కారణంగా సుమేరు భూముల వ్యవసాయ ఉత్పాదకత తగ్గుముఖం పట్టింది. ఇదే ఈ వలసలకు కారణం. ఈ ప్రాంతంలో ముందునుండే [[:en:Soil salinity|మట్టి లవణీయత]] ప్రధాన సమస్యగా గుర్తించబడింది.<ref>{{cite journal|last=Jacobsen T |first=Adams RM. |year=1958 |title=Salt and Silt in Ancient Mesopotamian Agriculture: Progressive changes in soil salinity and sedimentation contributed to the breakup of past civilizations. |url=https://www.science.org/doi/10.1126/science.128.3334.1251|journal=Science |doi= 10.1126/science.128.3334.1251 |volume= 128| pages=1251–8|issue=3334}}.</ref> పేలవమైన డ్రైనేజ్ కారణంగా వ్యవసాయ భూముల్లో నీరు నిలబడిపోయేది. అక్కడి పొడి వాతావరణములో ఈ నీరు ఆవిరవగా, నీటిలోని లవణాలు నేలలో మిగిలిపోయి, క్రమంగా భూలవణీయత పెరగసాగింది. అకేడు సామ్రాజ్య కాలమూ, తదుపరి ఉర్ మూడవ వంశపు కాలాలలో [[గోధుమ]]ల పంట వేయడము నుండి లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన [[యవలు|యవల]]పంట సాగుకు రైతులు మారారు. కానీ అది ప్రజలకు తగినంత ఆహారం అందించ లేదు. దీనివలన క్రీ.పూ 2100 నుండి క్రీ.పూ. 1700 మధ్యలో ఈ ప్రాంతంలో జనాభా దాదాపు ఐదింట మూడు వంతులు తగ్గిందని అంచనా.<ref>{{cite journal|last=Thompson |first=William R. |year=2004 |title=Complexity, Diminishing Marginal Returns and Serial Mesopotamian Fragmentation |journal=Journal of World Systems Research |url=http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |format=PDF |doi=10.5195/jwsr.2004.288 |volume=10 |pages=612–652 |issue=3 |url-status=unfit |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219134627/http://jwsr.ucr.edu/archive/vol10/number3/pdf/jwsr-v10n3-thompson.pdf |archivedate=February 19, 2012 }}</ref> దీనితో అకేడు భాష మాట్లాడే ప్రాంతాల్లో జనాభా పెరిగి, సుమేరు భాష ప్రధానంగా ఉన్న ప్రాంతాలలో జనాభా గణనీయముగా తగ్గినది. క్రమంగా సుమేరు మాతృభాషగా అంతరించిపోయి [[:en:Literary language|గ్రాంథిక భాషా]], [[:en:Sacred language|ధార్మిక భాష]]గా మిగిలింది. మూడవ ఉర్ వంశపు చివరి రాజైన [[:en:Ibbi-Sin|ఇబ్బి-సిన్‌]]ను (సుమారు క్రీ.పూ 2028–2004) ఓడించి, ఈలములు ఉర్‌ను కొల్లగొట్టాక {{citation needed|reason=Doesn't cite any evidence of sack of Ur?|date=October 2015}}, సుమేరు అమోరీయుల పాలనలోకి వచ్చింది (ఈ ఘట్టంతో మధ్యకాంస్య యుగం మొదలైనట్టుగా పరిగణిస్తారు). 20 – 18 వ శతాబ్దాల్లో ఉనికిలో ఉన్న ఈ స్వతంత్ర అమోరు రాజ్యాలు "[[:en:Dynasty of Isin|ఇసిన్ రాజవంశం]]"గా రాజ జాబితాలో పేర్కొనబడ్డాయి. సుమారు క్రీ.పూ. 1800లో [[హమ్మురాబి]] ఆధ్వర్యంలోని బాబిలోనియా విస్తరణతో ఈ వంశము యొక్క శకం ముగిసింది. తరువాతి కాలాల్లో అస్సిరియా, బాబిలోనియాలను పాలించిన రాజుల్లో కొంతమంది అరుదుగా సార్గోనిక రాజుల బిరుదు ఐన "సుమేరూ, అకేడు ప్రాంతాలకు రాజు"ను తమకు ఆపాదించుకున్నారు. ఇందుకు ఒక ఉదాహరణ సుమారు క్రీ.పూ 1225లో అస్సిరియాను పాలించిన [[:en:Tukulti-NinurtaI|మొదటి టుకుల్టీ నినుర్టా‌]]. ==జనాభా== సుమేర్లోని అతిపెద్ద నగరాల్లో ఒకటైన ఉరుక్ వైభవము తారాస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు, నగర జనాభా 50,000–80,000 ఉండేదని అంచనా వేయబడింది. <ref>[https://archive.is/20150411005800/http://proteus.brown.edu/mesopotamianarchaeology/ Harmansah, Ömür, The Archaeology of Mesopotamia: Ceremonial centers, urbanization and state formation in Southern Mesopotamia, 2007, p.699]</ref> సుమేర్లో ఇతర ప్రముఖ నగరాలు ఉండడమూ, పెద్దసంఖ్యలో వ్యవసాయ జనాభా ఉండడాన్నీ బట్టి చూస్తే, సుమేరు జనాభా సుమారుగా 8 నుండి 15 లక్షల దాకా ఉండుంటుందని అంచనా. ఈ కాలంలో ప్రపంచ జనాభా 2.7 కోట్లుగా అంచనా వేయబడింది.<ref>Colin McEvedy and Richard Jones, 1978, ''Atlas of World Population History'', Facts on File, New York, {{ISBN|0713910313}}.</ref> సుమేరు భాషకు వేరే ఏ భాషతోను పోలికలూ, సంబంధాలూ లేవు (లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్). ఐతే ఆ కాలములో తక్కువ సాంస్కృతికంగా తక్కువ ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడిన వేరే భాష ఉండేదనీ ([[:en:Stratum (linguistics)|substrate]]), ఆ భాష ఏమిటో ఈనాడు మనకి తెలియనప్పటికీ, సుమేరు భాషపై దాని ప్రభావాము తెలుస్తోందనీ (substrate effect), అనేక భాషాశాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయపడ్డారు. సుమేరులోని కొన్ని ప్రధాన నగరాలకు సుమేరు భాషకు చెందని పేర్లు ఉన్నాయి. ఇదే వీరి ప్రతిపాదనకు ఆధారము. ఈ పేర్లూ, వీరికి ముందు ఇక్కడ నివసించిన జనాల భాషలోనివని వీరి అభిప్రాయము.<ref name="Nemet-Nejat1998">{{cite book|author=Karen Rhea Nemet-Nejat|title=Daily life in ancient Mesopotamia|url=https://books.google.com/books?id=lbmXsaTGNKUC&pg=PA13|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Greenwood Publishing Group| isbn= 978-0313294976| page=13}}</ref> ఏదేమైనా దక్షిణ మెసొపొటేమియాలో ఉబైడు కాలం (క్రీ.పూ.5300–4700([[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]])) నుండి మొదలుకొని సంస్కృతిలో పెను మార్పులేవీ చోటుచేసుకోలేదని [[:en:archaeological record|పురావస్తు అవశేషాలను]] బట్టి తెలుస్తోంది. ఇక్కడ స్థిరపడిన సుమేరు ప్రజలు టైగ్రిసు, యూఫ్రేటీసు నదుల కారణంగా సారవంతమైన ఈ ప్రాంతపు భూములను సాగుచేసి వ్యవసాయక్షేత్రాలుగా మార్చారు. ప్రాచీన సుమేరు భాషను మాట్లాడిన పురాతన సుమేరులు, ఉత్తర భాగాన నివసించిన రైతులని కొందరు పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. నీటిపారుదల వ్యవసాయ విధానాలను ఆకళింపు చేసుకున్న తరువాత వీరు దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చి ఉంటారని వారి భావన. సామర్రులు ఆదిమ నీటి పారదుల పద్ధతుల నుపయోగించి వ్యవసాయము చేసేవారు. టైగ్రీసూ, దాని ఉపనదుల పరీవాహక ప్రాంతాల్లో ఈ పద్ధతి వాడిన వారిలో వీళ్ళే మొదటివారు. క్రీ.పూ 5700–4900 ప్రాంతములో వీరికి మృణ్మయ పరిశ్రమలుండేవని తెలుస్తోంది. [[:en:Choga Mami|చోగ మామీ]] (క్రీ.పూ. 5700–4900 [[రేడియోకార్బన్ డేటింగ్|C-14]]) మృణ్మయ పాత్రల్లో సామర్రపు పద్ధతులూ, సుమేరు పద్ధతులూ (ఉబైడు కాలము నాటివి) కూడా కనిపిస్తాయి. 1980 లలో ఫ్రెంచివారు జరిపిన త్రవ్వకాలలో [[:en:Larsa|లాస్సా]]కు సమీపంలోని [[:en:Tell el-'Oueili|టెల్ అవేలి (ఓయిల్లె, ఓయులి)]] వద్ద ఉబైడు కాలనికి పూర్వము తయారైన పాత్రలు ఎనిమిది స్థాయిలలో లభ్యమయ్యాయి. ఇవి సామర్రపు పాతరలను పోలి ఉన్నాయి. కనుక ఉత్తరాన వ్యవసాయ సంస్కృతిని అలవర్చుకున్న సామర్రులు, నీటి పారదుల నైపుణ్యమూ, శ్రామికుల చేత సేద్యాన్ని నడిపించడానికి కావలసిన సామాజిక వర్గీకరణా పొందాక, దక్షిణ భాగానికి వలస వచ్చుంటారని సిద్ధాంతీకరించడమైనది. {{Citation needed|date=June 2011}} అరేబియా సముద్రతీరాన లభ్యమైన పనిముట్ల ఆధారంగా వేటాడడము, చేపలు పట్టడము ద్వారా బతుకుతున్న అక్కడి స్థానికులే నెమ్మదిగా వ్యవసాయాధారిత సమాజాన్ని నిర్మించుకున్నారని మరికొందరు అభిప్రాయపడ్డారు. మంచుయుగానికి చివరిలో జలప్రళయానికి ముందు పర్షియన్ గల్ఫు ప్రాంతంలో నివసించిన ప్రజలే సుమేరులని జురిస్ ౙరిఞ్శ విశ్వసిస్తున్నారు.<ref>{{Cite web | url=http://www.ldolphin.org/eden/ | title=Has the Garden of Eden been located at last? | website= | access-date=2018-12-21 | archive-url=https://web.archive.org/web/20051029101558/http://www.ldolphin.org/eden/ | archive-date=2005-10-29 | url-status=dead }}</ref> ==సంస్కృతి == ===సాంఘిక, కుటుంబజీవితం === [[File:Upper part of a gypsum statue of a Sumerian woman. The hands are folds in worship. Circa 2400 BCE. From Mesopotamia, Iraq. The British Museum, London.jpg|left|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2400 నాటి ఈ [[:en:Gypsum|హరశోఠపు]] శిల్పంలో చేతులు జోడించి ప్రార్థిస్తున్న సుమేరు మహిళను చూడవచ్చు. ఇది ప్రస్తుతం లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] [[File:Reconstructed sumerian headgear necklaces british museum.JPG|thumb|right|సుమేరు మహిళల సమాధుల్లో (ఉర్ రాచ శ్మశానములో) దొరికిన వస్తువుల ఆధారంగా పునర్నిర్మించిన శిరోభూషణమూ, కంఠహారాలూ. ఇది లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉంది.]] సుమేరు సంస్కృతి తొలినాళ్ళ నాటివైన ఆదిమ చిత్రాల ఆధారంగా ఈ క్రింది విషయాలు తెలుస్తున్నాయి:<ref name="Sayce"/> * "మృణ్మయ పాత్రల వాడుక చాలా ఎక్కువగా ఉండేది. గిన్నెలూ, పూల జాడీలూ, వివిధరకాల వంటపాత్రలూ తయారు చేయబడుతూ ఉండేవి. తేనే, వెన్నా, మద్యం, ద్రాక్షారసం వంటి ఒక్కొక పదార్థానికీ ప్రత్యేకంగా వాటిని నిల్వ చేసుకోవడానికి తయారైన పాత్రలుండేవి. మద్యాన్ని ఖర్జూర పళ్ళ నుండి తయారుచేసుండొచ్చు. కొన్ని పూల జాడీలకు కొనదేలిన కాళ్ళు ఉండేవి. x ఆకారములో ఉన్న కాళ్ళుండే బల్లలపై ఈ జాడీలనుంచేవారు. సమంగా నిలబడే జాడీలను చతుస్ర లేదా దీర్ఘ చతుస్రాకారాల్లో ఉండే చెక్క బల్లల పై ఉంచేవారు. నూనె జాడీ, బహుశా పదార్థాలను నిల్వ ఉంచే ఇతర జాడీలకు కూడా, మట్టితో మూతచుట్టూ మూసివేసేవారు. ఈ పద్ధతి ప్రాచీన ఈజిప్టులో కూడా ఉంది. ఈ మట్టి పాత్రలను అనుకరిస్తూ, రాతితో పూలజాడీలనూ, గిన్నెలనూ తయారుచేసేవారు." * "ఈకలతో చేసిన తురాయిని పెట్టుకునేవారు. మంచాలూ, ఎత్తుపీటలు, కుర్చీలూ వాడేవారు. వీటి కాళ్ళు ఎద్దు కాళ్ళలాగా ఉండేవి. అగ్ని-స్థలాలూ, హోమగుండాలూ ఉండేవి." * "కత్తులూ, [[డ్రిల్|పిడిసానా]], ఉలీ, ఇంకా ఒక రంపం లాంటి పరికరమూ వీరు వాడేవారు. ఈటెలూ, అమ్ములూ, విల్లులూ, బాకులూ (గురిచూసి విసిరే చిన్న కత్తి) యుద్ధంలో ఉపయోగించబడ్డాయి కానీ ఖడ్గాలు వాడారనడానికి ఆధారాలు లేవు. " * "వ్రాసేందుకు ఫలకాలు వాడేవారు. చురకత్తి (బాకు) అలుగును లోహముతో చేయగా, పిడిని చెక్కతో తయారుచేసేవారు. బంగారు హారాలు వాడేవారు." * "చంద్రమానంతో కాలగణన లెక్కించబడింది." సుమేరు సంగీతానికి సంబంధించి చాలా సమాచారము లభించింది. వేణువూ, [[:en:Yoke lutes|లైరు]] అనే ఒక తంత్రీ వాయిద్యమూ ఉపయోగించబడ్డాయి. లైరు అనగా [[:en:Ancient veena|ప్రాచీన వీణ]] (ఆధునిక వీణ కాదు) వంటిది. వీరి వాయిద్యాలలో నేటి కాలములో అందరూ ఎరిగినవి [[:en:Lyres of Ur|ఉర్ లైరులు]].<ref name="Goss_2017_mesopotamian_flutes">{{cite web |last=Goss |first=Clint |title=Flutes of Gilgamesh and Ancient Mesopotamia |url=http://www.Flutopedia.com/mesopotamian_flutes.htm |date=15 April 2017 |website=Flutopedia |access-date=14 June 2017 }}</ref> లాఘాష్ రాజు [[:en:Urukagina|ఉరుకాగినా]] (సుమారు క్రీ.పూ. 2300) అప్పటి ఆచారమైన బహుభర్త్రుత్వాన్ని రద్దు చేశారని శాసనాలు తెలియజేస్తున్నాయి. బహుభర్త్రుత్వానికి పాల్పడిన స్త్రీని ఆమె నేరము చెక్కబడ్డ రాళ్ళతో కొట్టి చంపాలని ఆయన చట్టము చేసారు. .<ref>[https://books.google.com/books?id=mpjk74blFDgC&pg=PA62&dq=urukagina+%22two+men%22&client=firefox-a&sig=29we4cFBrgMpJ9qsy4zjpCywAQY ''Gender and the Journal: Diaries and Academic Discourse'' p. 62] by Cinthia Gannett, 1992</ref> {{multiple image | align = right | direction =horizontal | header=సుమేరు యువరాణీ (సుమారు క్రీ.పూ 2150) | total_width=350 | image1 = Sumerian princess of the time of Gudea circa 2150 BCE.jpg | caption1 = {{center|గుడియా కాలము నాటి (సుమారు క్రీ.పూ 2150) సుమేరు యువరాణీ.}} | image2 = Sumerian princess of the time of Gudea 2150 BCE. Louvre Museum AO 295.jpg | caption2 = {{center|శిల్పం యొక్క ముందు భాగము<br />లూవ సంగ్రహశాల AO 295.}} | footer= }} సుమేరు సమాజము పురుషాధిక్య సమాజము. అలాగే సామాజిక వర్గీకరణ ఉండేది. సుమేరు స్మృతులలో మనకి దొరికిన వాటిలో పురాతనమైనది [[:en:Code of Ur-Nammu|ఉర్-నమ్ము స్మృతి]]. ఇది మూడవ ఉర్ కాలము నాటిది. ఈ స్మృతిని అధ్యయనము చేయడము ద్వారా ఆనాటి సామాజిక నిర్మాణము పై ఒక మౌలిక అవగాహన వస్తుంది. లు-గాలు ("గొప్ప వ్యక్తి" లేదా రాజు) కింద రెండు ప్రాథమిక వర్గాలుగా సమాజంలోని వారందరూ వర్గీకరించబడ్డారు: # "లు" లేదా స్వేచ్ఛ కలిగిన వ్యక్తీ, # బానిసా (పురుషుడు ఐతే ఆరాడ్, స్త్రీ ఐతే జెమి). 'లు' కొడుకును పెళ్ళికి ముందు డుము-నిటగా పిలుస్తారు. ఒక స్త్రీ (మునుస్)ను పెళ్ళికి ముందు కూతురిగా (డూము-మి), పెళ్ళి తర్వాత భార్య (డామ్)గా, భర్త చనిపోతే విధవగా (నుమసు) గుర్తిస్తారు. ఒక విధవ అదే తెగకు చెందిన మరో వ్యక్తిని మళ్ళీ పెళ్ళి చేసుకోవచ్చు. వివాహాలు సాధారణంగా వధూవరుల తల్లితండ్రుల చేత నిర్ణయించబడేవి<ref name=Kramer1963>{{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=The Sumerians: Their History, Culture, and Character|date=1963|publisher=The Univ. of Chicago Press|isbn=978-0-226-45238-8|url=https://archive.org/details/sumerianstheirhi00samu|url-access=registration}}</ref>{{rp|78}}. నిశ్చితార్థములో ఇరు పక్షాలూ పెళ్ళి నిశ్చయమైనట్లు మట్టి ఫలకాలపై నమోదు చేయించేవారు.<ref name=Kramer1963/> పెళ్ళికొడుకు పెళ్ళికూతురి తండ్రికి కానుకలివ్వగానే పెళ్ళికి చట్టబద్దత వస్తుంది.<ref name=Kramer1963/> సంతోషకరమైన దాంపత్యాన్ని వర్ణిస్తూ ఒక భర్త, తన భార్య తనకు ఎనిమిది మంది కొడుకులనిచ్చినప్పటికీ, ఇంకా తనతో సంభోగించడానికి ఆసక్తి చూపుతుందని చెప్పాడని ఒక సుమేరు నానుడి.<ref name="NemetNejat">{{citation|last=Nemet-Nejat|first=Karen Rhea|author-link=Karen Rhea Nemet-Nejat|date=1998|title=Daily Life in Ancient Mesopotamia|publisher=Greenwood|series=Daily Life|isbn=978-0-313-29497-6|page=[https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132 132]|url=https://archive.org/details/dailylifeinancie00neme/page/132}}</ref> సుమేరులు పెళ్ళికి ముందు లైంగిక సంబంధాలను ఆమోదించినట్లుగా కనిపించదు.<ref>''Celibacy in the Ancient World: Its Ideal and Practice in Pre-Hellenistic Israel, Mesopotamia, and Greece'' by Dale Launderville, p. 28</ref> సుమేరు భాషలో కానీ, అకేడు భాషలో కానీ, కన్యత్వము అనే పదానికి సమానార్థకము లేదు. వీరు కన్యత్వం అనే భావనను సంభోగింపబడని, సంభోగానికి గురికాబడని, పురుషాంగము తెలియని స్త్రీ అనే వాక్యాలు వాడి వ్యక్తపరిచేవారు.<ref name="Cooper">{{cite book|last1=Cooper|first1=Jerrold S.|article=Virginity in Ancient Mesopotamia|title=Sex and Gender in the Ancient Near East: Proceedings of the 47th Rencontre Assyriologique Internationale, Helsinki|year=2001|location=Baltimore, Maryland|publisher=Johns Hopkins University Press|url=http://krieger2.jhu.edu/neareast/pdf/jcooper/jc%20Virginity.pdf|isbn=978-951-45-9054-2}}</ref>{{rp|91–93}} అకేడు వైద్య గ్రంథాల్లో పేర్కొనబడిన షిషితు అనే పదము కన్నెపొరను సూచిస్తుందా లేక మరేదైనా అర్థముందా అనేదానిపై స్పష్టత లేదు. ఐతే మహిళ కన్యత్వాన్ని నిర్ణయించడములో తరువాతి కాలపు మధ్యప్రాచ్య సంస్కృతులతో పోల్చితే కన్నెపొర పాత్ర చాలా తక్కువ అనిపిస్తుంది.<ref name="Cooper"/>{{rp|92}} కన్యత్వము విషయములో స్త్రీ మాటలకే ప్రాధాన్యత ఎక్కువ ఉండేది.<ref name="Cooper"/>{{rp|91–92}} ప్రాచీన ఆధారాలను బట్టి సుమేరులు శృంగారము పట్ల చాలా ఉదార వైఖరి కలిగియున్నారని తెలుస్తోంది.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> లైంగిక కట్టుబాట్లు నైతికత మీదకంటే, ఫలానా సంబంధము వారిని మతకర్మలలో పాల్గొనలేని విధంగా మైలు పరిచే అవకాశమెంత అనే విషయము మీద ఆధారపడి ఉండేవి.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఇక వీరు స్వయంతృప్తి లైంగిక పటుత్వాన్ని పెంచుతుందని నమ్మేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> సొంతంగానూ, అలాగే వారి లైంగిక భాగస్వాములతో కలిసీ కూడా స్వయంతృప్తి పొందేవారు.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> [[గుద మైథునం]] కూడా వీరికి ఆమోదయోగ్యమే.<ref name="Dening1996">{{cite book|last=Dening|first=Sarah|date=1996|chapter=Chapter 3: Sex in Ancient Civilizations|title=The Mythology of Sex|chapter-url=http://www.ishtartemple.org/myth.htm|location=London|publisher=Macmillan|isbn=978-0-02-861207-2|url-access=registration|url=https://archive.org/details/mythologyofsexan0000deni}}</ref> ఎంతూకు పూజారులైన స్త్రీలకు పిల్లల్ని కనడము నిషిద్దము.<ref name="Leick2013">{{citation|last=Leick|first=Gwendolyn|title=Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature|publisher=Routledge|year=2013|isbn=978-1-134-92074-7|location=New York |page=219|orig-year=1994|url=https://books.google.com/books?id=WKoWblE4pd0C&pg=PA64}}</ref><ref name="NemetNejat"/> కనుక వీరు [[గుదరతి]]లో ఎక్కువగా పాల్గొనేవారు.<ref name="Leick2013"/><ref name="Dening1996"/><ref name="NemetNejat"/> వ్యభిచారము ఉండేది కానీ మన దేవదాసీ వ్యవస్థ వంటిది ఏదైనా ఉండేదా అన్నది స్పష్టంగా తెలియలేదు. ===భాష, లిపి === {{Main|[[:en:History of writing|వ్రాత యొక్క చరిత్ర]]|[[:en:Sumerian language|సుమేరు భాష]]|[[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]}} [[File:Early writing tablet recording the allocation of beer.jpg|thumb|బీరు కేటాయింపులను నమోదు చేయడానికి వాడిన వ్రాత ఫలకం. క్రీ.పూ 3100–3000 కాలం నాటిది.]] [[File:P1150884_Louvre_Uruk_III_tablette_écriture_précunéiforme_AO19936_rwk.jpg|thumb|శరాకార లిపికి ఆధారమైన సంకేత చిత్రాలు గల సున్నపురాతి ఫలకం. క్రీ.పూ 4వ సహస్రాబ్ది నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది.]] [[File:Development of writing.jpg|thumb|వ్రాత అభివృద్ధి ప్రక్రియ యొక్క ప్రామాణిక శాస్త్రీయ పునర్నిర్మాణం. నేటి లిపుల పుట్టుకలో శరాకార లిపి పాత్రను కూడా ఇందులో మనం చూడవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Barraclough |first1=Geoffrey |last2=Stone |first2=Norman |title=The Times Atlas of World History |date=1989 |publisher=Hammond Incorporated |isbn=978-0-7230-0304-5 |page=[https://archive.org/details/isbn_9780723003045/page/53 53] |url=https://archive.org/details/isbn_9780723003045 |url-access=registration }}</ref><ref>{{cite book |last1=Senner |first1=Wayne M. |title=The Origins of Writing |date=1991 |publisher=University of Nebraska Press |isbn=978-0-8032-9167-6 |page=77 |url=https://books.google.com/books?id=Kc4xAlunCSEC&pg=PA77 }}</ref>]] సుమేరు పురావస్తు పరిశోధనల్లో కనుగొన్నవాటిల్లో అన్నిటికంటే ముఖ్యమైనవి, [[:en:Cuneiform|శరాకార లిపి]]లో వ్రాయబడి ఉన్న [[:en:Clay tablet|మట్టి ఫలకాలు]]. ఇవి పెద్ద సంఖ్యలో దొరికాయి. సుమేరు సంస్కృతిలో వ్రాత అభివృద్ధి అవ్వడము అనేది చారిత్రకాంశాలను పొందుపరచడములోనే కాక, ఇతిహాస కవితలూ, కథలూ అలాగే ప్రార్థనలూ, చట్టాల వంటి వివిధ రకాల సాహిత్యాన్ని సృష్టించే క్రమములో మానవాళి చరిత్రలోనే గొప్ప మైలురాయిగా పరిగణించబడుతుంది. మొదట్లో బొమ్మలు, అనగా [[:en:hieroglyph|గూఢచిత్రాలు]] వాడినప్పటికీ, కొద్ది కాలములోనే శరాకార లిపీ, ఆ తదుపరి [[:en:Ideogram|పదసంజ్ఞలూ]] (ఆలోచనలను వ్యక్తపరిచేందుకు గుర్తులు) వాడబడ్డాయి. తడి మట్టిపై త్రిభుజాకారపు రెల్లుతో వ్రాసేవారు. సుమేరు భాషలో కొన్ని వేల వ్రాతలు బయటపడ్డాయి. వ్యక్తిగత, వ్యాపార లేఖలు, రసీదులు, [[:en:Lexical lists|పద కోశాలూ]], చట్టాలు, శ్లోకాలు, ప్రార్థనలు, కథలు, రోజువారీ లెక్కల వంటివి ఉన్నాయి. మట్టి పలకల గ్రంథాలయాలు కనుగొనబడ్డాయి. స్మారక శాసనాలూ, అలాగే విగ్రహాలు లేదా ఇటుకలు వంటి వివిధ వస్తువులపై వ్రాతలూ సర్వసాధారణము. శిక్షణలో భాగంగా [[:en:Scribe|వ్రాయసగాళ్ళు]] ఒక్కొక గ్రంథాన్నీ అనేక సార్లు గ్రంథస్తము చేయడముతో, చాలా గ్రంథాలవి అనేక ప్రతులు మనకు దొరికాయి. సెమిట సమాజములో కూడా వాడుక భాష సెమిట భాష ఐనప్పటికీ చాలా కాలము పాటు మతసంబంధ అలాగే చట్టసంబంధ కార్యకలాపాలకు సుమేరు భాష వాడుకలో ఉంది. శరాకార లిపిలో వ్రాయబడ్డ వాటిల్లో ముఖ్యమైనది 'గిల్గమేష్' అనే ఒక సుదీర్ఘ కావ్యము. ఉరుక్ శిథిలాల్లో లభ్యమైన ఈ కావ్యము ప్రామాణిక శరాకార లిపిలో వ్రాయబడి ఉంది. ఇది రెండవ ఆదిమ వంశపు కాలంలో పాలించిన గిల్గమేష్ (అకేడు భాషలో) ("బిల్గమేష్ (సుమేరులో)") అనే రాజు గురించి చెబుతుంది. ఈ కథలో గిల్గమేషు, అతని సహచరుడు [[:en:Enkidu|ఎన్కిడు]]ల కాల్పనిక సాహసాలు ఉన్నాయి. అనేక మట్టి పలకలపై వ్రాయబడ్డ ఈ కథ మనకు తెలిసినంతలో చరిత్రలోనే మొట్టమొదటి సారి వ్రాయబడ్డ కాల్పనిక సాహిత్యముగా గుర్తింపు పొందింది. సుమేరు భాషకు దగ్గరగా ఉన్న భాష ఏదీ లేదు. కనుక ఇది ఏ భాషా కుటుంబానికీ చెందదు. ఇలాంటి భాషను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో లాంగ్వేజ్ ఐసొలేట్‌గా పిలుస్తారు (ఒంటరి భాష అని అర్థము). అకేడు భాష మాత్రము ఆఫ్రోయాసియాటిక్ భాషా కుటుంబంలో సెమిటిక్ విభాగానికి చెందినది. సుమేరు భాష యొక్క భాషా కుటుంబాన్ని కనుక్కోవడానికి జరిగిన అనేక ప్రయత్నాలు ఫలించలేదు. సుమేరు భాషలో పదముకు ఉపసర్గలూ, ప్రత్యయాలు వంటివి చేరడము ద్వారా అర్థము మారుతుంది. ఇలాంటి భాషలను భాషాశాస్త్ర పరిభాషలో అగ్లుటినేటివ్ లాంగ్వేజ్ అంటారు. అనేక శాస్త్రజ్ఞులు సుమేరు భౌగోళిక అంశాలూ, వివిధ కళలూ, వ్యవసాయ విధానాలూ పరిశీలించి ఒక తక్కువ (substratum) లేదా సమాన పలుకుబడి (adstratum) కలిగిన భాష యొక్క ప్రభావమీ సుమేరు భాషపై ఉందని ప్రతిపాదించారు. ఈ ఊహాజనిత భాషకి ప్రోటో-యుఫ్రేటీయ భాష లేదా ప్రోటో-టైగ్రీయ భాషగా పేరు పెట్టారు. ఐతే ఈ ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకించే శాస్త్రవేత్తలు కూడా చాలా మంది ఉన్నారు. ప్రాచీన సుమేరు వ్రాతలు, వ్రాయసగాళ్ళు తాము విషయాన్ని గుర్తుపెట్టుకోవడానికి ఊతంగా కొన్ని ముఖ్య పదాలు మాత్రము వ్రాసిపెట్టుకున్న సంగ్రహ రూపాలు; అనగా [[:en:Aide-mémoire|జ్ఞాపన పత్రాలు]]. వీటిని వ్రాసేది తమ వ్యక్తిగత వాడుకకే కనుక ఇవి వ్యాకరణ నియమాలననుసరించక, గజిబిజిగా ఉంటాయి. అందువలన ఈ ప్రాచీన వ్రాతలనర్థము చేసుకోవడము చాలా కష్టము<ref>{{Cite book|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0191643439|location=Oxford|pages=56–57}}</ref> క్రీ.పూ. 3 వ–2 వ సహస్రాబ్ది సమయానికి క్రమంగా వాడుక భాషగా సుమేరు స్థానాన్ని అకేడు భాష ఆక్రమించుకుంది .<ref name="woods">Woods C. 2006 [http://oi.uchicago.edu/pdf/OIS2.pdf “Bilingualism, Scribal Learning, and the Death of Sumerian”]. In S.L. Sanders (ed) ''Margins of Writing, Origins of Culture'': 91–120 Chicago</ref> అయితే సా.శ. 1 వ శతాబ్దం వరకు సుమేరు భాష బాబిలోనియా, అస్సీరియాలో పవిత్ర, గ్రాంథిక, శాస్త్రీయ భాషగా వాడబడింది.<ref>{{cite book|last=Campbell|first=Lyle|title=A glossary of historical linguistics|url=https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191|year=2007|publisher=Edinburgh University Press| isbn=978-0748623792|author2=Mauricio J. Mixco |page=[https://archive.org/details/glossaryhistoric00camp_191/page/n202 196]}}</ref> <gallery widths="170px" heights="170px"> Cuneiform tablet- administrative account with entries concerning malt and barley groats MET DP293245.jpg|శరాకార లిపిలో యవ నాణేల లెక్కలు వ్రాసి ఉన్న లెక్కలఫలకము. క్రీ.పూ 3100–2900 నాటిది. న్యూయార్క్ ‌లోని [[:en:Metropolitan Museum of Art |మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్]] లో ఉంది. Bill of sale Louvre AO3766.jpg|[[:en:Shuruppak|షురుప్పక్‌]]లో పొలాన్నీ, ఇంటినీ అమ్మకానికి పెడుతూ ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600నాటిది. లూవ సంగ్రహశాలలోనిది Stele of Vultures detail 02.jpg|'సున్నపురాతిపై చెక్కబడ్డ రాబందుల శిలాఫలకం. సుమారు క్రీ.పూ 2450 లోనిది‌. దీన్ని 1881లో [[:en:Girsu|గిర్సూ]]లో (ఇరాక్‌లోని ఆధునిక టెల్ టెలోహ్) జరిపిన తవ్వకాల్లో ఎడ్వర్డ్ డీ సార్ౙెక్ కనుగొన్నారు. లూవ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. </gallery> ===మతం === {{Main|[[:en:Sumerian religion|సుమేరు మతం]]}} [[File:Ebih-Il Louvre AO17551 n01.jpg|upright=0.8|thumb|క్రీ.పూ 24వ శతాబ్ది నాటి ప్రార్థనలో ఉన్న సుమేరు పురుషుడి శిల్పం (ఆధునిక తూర్పు సిరియాలో దొరికింది)]] {{multiple image|perrow=2|total_width=400|caption_align=center | align = right | direction =horizontal | header =సుమేరు మతము | image1 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (adjusted for perspective).jpg | caption1 = ఉర్ గుడిలో ఆసీనుడైన దేవునికి అర్ఘ్యము సమర్పణను చూపిస్తున్న శిల్పము. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | image2 = Wall plaque showing libation scene from Ur, Iraq, 2500 BCE. British Museum (libation detail).jpg | caption2 = ఉర్‌లోని గుడిలో అర్ఘ్యమును సమర్పిస్తున్న నగ్న పూజారి. క్రీ.పూ 2500 నాటిది. | footer= }} సుమేరులు వారికి సంబంధించిన అన్ని విషయాలనూ దైవానికి ఆపాదించేవారు. మరణం, దైవాగ్రహము వంటి విషయాలలో తాము అశక్తులమని విశ్వసించేవారు.<ref name=Kramer1963/> సుమేరు మతవిశ్వాసాల ప్రకారము విశ్వసృష్టికి మూలమైన వృత్తాంతాలు రెండు. ఈ వృత్తాంతాలే వీరి మతానికి మూలస్తంభాలు. మొదటి వృత్తాంతము ప్రకారము సృష్టి అనేది కొన్ని పవిత్రమైన వివాహాలు ఫలితంగా ఉద్భవించింది. ఈ వివాహాల ఫలితంగా వ్యతిరేక శక్తులకు ప్రతీకలైన స్త్రీ, పురుష దైవిక అంశల సంగమము జరిగింది. ఈ సంగమమే సృష్టికి మూలము. ఈ పవిత్ర వివాహ నమ్మకము యొక్క ప్రభావము మెసొపొటేమియలో తర్వాతి నాగరికతల్లోని మత విశ్వాసాలపై ఉంది. అకేడు మతములో సృష్టి వృత్తాంతాన్ని [[:en:Enūma Eliš|ఎనూమ ఎలిష్‌]]గా వ్యవహరిస్తారు. దీని ప్రకారము మంచినీటి దేవుడూ, పురషాంశ ఐన [[:en:Abzu|అబ్ౙు]], ఉప్పునీటి దైవమూ, స్త్రీ అంశ ఐన [[:en:Tiamat|తియామత్‌]]ల కలయిక సృష్టికి మూలము. ఈ కలయికతో జనియించిన వారు లాహ్మ్, లహ్మూలు. వీరిని బురదమయమైన వారు/మట్టితో నిండినవారిగా పిలుస్తారు. ఈ పేర్లను ఎరీడులో ఎంకి దేవాలయమైన ఈ-అబ్ౙులోని ద్వారపాలకులకు బిరుదులుగా ఇచ్చేవారు. యుఫ్రటీసు సముద్రములో కలిసే చోట, నదిలో కొట్టుకొచ్చిన మట్టితో చిన్న, చిన్న దీవులు ఏర్పడతాయి. ఈ ప్రక్రియను తలపించేలా రెండో పవిత్ర వివాహం జరిగింది. ఈ వివాహ ప్రతిఫలాలే అన్షార్ (ఆకాశపు ఇరుసు), కిషార్‌లు (భూమి యొక్క ఇరుసు). వీరిద్దరి సంతానమే అను (ఆకాశము), కీ (భూమి)లు. మరో ముఖ్యమైన పవిత్ర వివాహము పర్వతాలకు దేవి ఐన [[:en:Ninhursag|నిన్హుర్సాగ్‌]]కు, మంచినీటికి అధిపతీ, ఎరీడు నగర దైవమైన ఎంకికీ మధ్య జరిగింది. వీరి కలయిక భూమికి పచ్చదనాన్నీ, పచ్చిక బయళ్ళనూ ప్రసాదించింది. సుమేరు సంస్కృతి ఏర్పడ్డ తొలి దశలో దక్షిణాన ఉన్న ఎరీడు ముఖ్య ఆధ్యాత్మిక కేంద్రంగా ఉండేది. ఐతే చరిత్ర వ్రాయబడడము మొదలైన తొలినాళ్ళలోనే మధ్య భాగములోని [[:en:Nippur|నిప్పూరు]] నగరము ఎరీడు స్థానాన్ని ఆక్రమించుకుంది. తర్వాత సుమేరు నాగరికత ఉన్నంత కాలమూ, ఈ నగరము తన స్థానాన్ని నిలుపుకుంది. ఇక్కడి పూజారులకు ఇతర నగర-రాజ్యాలమీద రాజకీయ అజమాయిషీ ఉండేది. ====దేవుళ్ళు ==== [[File:Ea (Babilonian) - EnKi (Sumerian).jpg|thumb|upright=1.3|క్రీ.పూ 2300 ప్రాంతం నాటి అకేడు ముద్ర. ఇందులో మనం వారి దేవుళ్ళైన ఇనానా, ఉటు, ఎంకీ, [[:en:Isimud|ఇసిముద్‌]]లను చూడవచ్చు.]] సుమేరులు దేవుళ్ళు అనేకులనీ (బహుదేవతావాదము), మానవ రూపాలు కలవారనీ విశ్వసించారు. ప్రతీ నగర రాజ్యానికీ ప్రత్యేకముగా నగర దేవతలూ, వారికి అంకితమైన గుడులూ, దాతలూ, మతాధికారులూ ఉండేవారు. ఐతే ఆయా నగర దేవతల ఆరాధన, ఆ నగరానికే పరిమతమవ్వాలని లేదు. ఒకే దైవము వివిధ నగరాల్లో పూజలందుకునేవారు. మతవిశ్వాసాలను గ్రంథస్తము చేసిన మొట్టమొదటి సమాజాల్లో సుమేరులు కూడా ఒకరు. కనుక వీరి విశ్వాసాలు మెసొపొటేమియాలోని తదుపరి నాగరికతల మతం, [[Mesopotamian mythology|నమ్మకాలూ]], జ్యోతిషశాస్త్రాలను ప్రభావితము చేసాయి. సుమేరులు ఆరాధించే దేవుళ్ళు: * వీరు స్వర్గాధిపతిని [[:en:Anu|'ఆన్‌']]గా పిలుస్తారు. ఈయన ఆకాశానికి ప్రతీక—ఆకాశ దేవుడు. ఆకాశాన్ని కూడా సుమేరు భాషలో ఆన్ అనే అంటారు. ఆన్ దేవేరి [[:en:Ki|'కీ']] (భూమికి ప్రతీక—భూదేవి). * దక్షిణాన ఉన్న ఎరిదులోని ఆలయంలో ఉండే [[:en:Enki|ఎంకి]]; సంక్షేమానికీ, జ్ఞానానికి దైవంగా, భూగర్భ జలాలకు అధిపతిగా, వ్యాధుల నుండి స్వస్థత చేకూర్చే శక్తి కలవాడిగా ఆరాధించబడ్డాడు. మానవాళికి మిత్రుడైన అతడు, మనుష్యులకు కళలు, శాస్త్రాలూ, నాగరిక బుద్ధులూ ప్రసాదించాడు. మొట్టమొదటి చట్టస్మృతి కూడా ఇతని సృష్టిగా భావించబడింది. * [[:en:Enlil|ఎన్లిల్]] తుఫాను, వాయువూ, వర్షాలకు దేవుడు.<ref name=ColemanDavidson2015>{{citation|last1=Coleman|first1=J.A.|last2=Davidson|first2=George|title=The Dictionary of Mythology: An A–Z of Themes, Legends, and Heroes|date=2015|publisher=Arcturus Publishing Limited|location=London, England|isbn=978-1784044787}}</ref> నిప్పూరు నగర దేవుడైన ఆయన సుమేరుల ప్రధానదైవంగా ఆరాధించబడ్డాడు.<ref name=ColemanDavidson2015 />{{rp|108}}<ref>{{citation|first=Samuel Noah|last=Kramer|title=The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised|journal=Anatolian Studies|volume=33|date=1983|pages= 115–121|jstor=3642699|doi=10.2307/3642699}}</ref>{{rp|115–121}} ఆయన దేవేరి [[:en:Ninlil|నిన్లిల్]]. ఈమె దక్షిణపవనాలకు దేవత.<ref>{{citation|last1=Black|first1=Jeremy A.|last2=Cunningham|first2=Graham|last3=Robson|first3=Eleanor|title=The Literature of Ancient Sumer|url=https://books.google.com/books?id=a1W2mTtGVV4C&pg=PA106|date=2006|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0199296330}}</ref>{{rp|106}} * [[:en:Inanna|ఇనాన]] ప్రేమకూ, శృంగారానికీ, యుద్ధానికీ దేవత.<ref name=WolksteinKramer1983/>{{page needed|date=July 2017}}<ref name="Black">Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), ''[[iarchive:gods-demons-and-symbols-of-ancient-mesopotamia-an-illustrated-dictionary 202012|Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary]]'', University of Texas Press, {{ISBN|0-292-70794-0}}</ref>{{rp|109}} శుక్ర గ్రహానికి ఈమె దేవ రూపము. ఉరుక్ నగర మందిరములో ఆన్‌తో పాటు ఈమె కూడా పూజలందుకునేది. తమకు దైవత్వాన్ని ఆపాదించుకున్న రాజులు, ఇనానా, [[:en:Dumuzid|డుముౙిడ్‌]]ల వివాహ ఘట్టాన్ని, తాము పూజారిణులను వివాహమాడడము ద్వారా ప్రదర్శించి ఉండవచ్చు.<ref name=Black/> * సూర్య భగవానుడు ఐన [[:en:Utu|ఉతు]]. ఇతడు దక్షిణాన [[:en:Larsa|లార్సా]], ఉత్తరాన [[:en:Sippar|సిప్పర్లలో]] నగరదేవునిగా కొలవబడేవాడు. * ఉర్ నగరదేవుడూ, చంద్రభగవానుడూ ఐన [[:en:Sin|సిన్]] [[File:Genealogy of Sumero-Akkadian Gods.jpg|thumb|upright=2.05|left|సుమేరులూ, తొలినాటి అకేడ్ల దేవగణము]] వీరంతా ప్రధాన దేవుళ్ళు. ఆపైన వందల కొద్దీ చిన్న, చిన్న దేవతలు ఉన్నారు. సుమేరు దేవతలు వివిధ నగరాలతో అనుసంధానించబడి ఉంటారు. ఈ నగరాల రాజకీయ ప్రాముఖ్యతతో పాటే మతపరంగా వారి ప్రాముఖ్యతా మారుతుండేది. దేవుళ్ళు వారికి సేవ చేయించుకొనుటకై బంకమట్టితో మనుష్యులను సృష్టించారు అని సుమేరుల విశ్వాసము. దేవాలయాలు నీటిపారుదల వ్యవసాయానికి అవసరమైన విష్టి కార్యక్రమాలు నిర్వహించేవి. పౌరులందరూ ఆలయానికి కొంత విష్టి చేయడము తప్పనిసరి. ఐతే వెండి చెల్లించడం ద్వారా వారు ఈ బాధ్యత నుండి విముక్తులవ్వవచ్చు. ====విశ్వము ==== విశ్వము ఒక పెద్ద గుమ్మటంతో కప్పబడ్డ సమాంతర బింబమని సుమేరులు నమ్మేవారు. మరణము తరువాత మనిషి శోకతప్తమైన [[ancient Mesopotamian underworld|అధోలోకము]]లోకి కుప్పకూలి, అక్కడ అనంతకాలాల పాటు గిడిమ్ అనే ఒక అధమ ప్రేతము వలె పడి ఉండవలెనని నమ్మేవారు.<ref>{{cite book |last1=Black |first1=Jeremy |authorlink1=Jeremy Black (assyriologist) |last2=Green | first2=Anthony |title= Gods, Demons, and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary |date=1992 |publisher=University of Texas Press |isbn=978-0292707948}}</ref> విశ్వం వీరిచే నాలుగు భాగాలుగా విభజించబడింది: * ఉత్తరాన కొండప్రాంతంలో నివసిస్తున్న [[:en:Subartu|సుబర్తు]]లు. వీరిపై బానిసలూ, కలపా, ఇతర ముడి పదార్థాల కొరకు అడపాదడపా దాడులు చేసేవారు. * పశ్చిమాన గుడార వాసులైన [[:en:Amorites|మార్టులు]]. వీరు పురాతన సెమిట భాష మాట్లాడే ఆదిమానవులు. వీరు మేకలూ, గొర్రెలను కాచుకుంటూ బ్రతికే ఒక సంచార జాతి. * దక్షిణాన [[:en:Dilmun|డిల్మున్]] అనే వాణిజ్య రాజ్యము. ఇది మరణించిన వారి భూమిగా, సృష్టి జరుగు ప్రదేశముగా చెప్పబడింది.<ref name="Carl Phillips 2013">Geoffrey Bibby and Carl Phillips, ''Looking for Dilmun'' (London: Stacey International, 1996; reprinted London: Knopf, 2013). {{ISBN|978-0-905743-90-5}}</ref> * తూర్పున ఈలములు. ప్రత్యర్థులైన వీరితో సుమేరులకు తరచూ యుద్ధాలు జరిగేవి. వారికి తెలిసిన ప్రపంచపు సరిహద్దులు: ఎగువ సముద్రం (మధ్యధరా సముద్రతీరం), దిగువ సముద్రం ([[:en:Persian gulf|పెర్షియ సింధుశాఖ]]), [[:en:Meluhha|మెలుహ్హా]] (బహుశా సింధూ లోయ), రాగి నిక్షేపాలకు ప్రసిద్ధి చెందిన [[:en:Magan|మగన్]] ([[ఒమన్]]). ====ఆలయాలు ==== ప్రతి [[:en:Ziggurat|ౙీగ్గురాట్టు]]కూ (సుమేరుల దేవాలయాలు) ఒక ప్రత్యేకమైన పేరు ఉండేది. ౙిగ్గురాట్టుకు ఒక ముంగిలి ఉంటుంది. ముంగిలికి మధ్య భాగాన పరిశుద్ధులయ్యేందుకు ఒక కొలను ఉంటుంది.<ref>Leick, Gwendolyn (2003), Mesopotamia: The Invention of the City' (Penguin)</ref> దేవాలయానికి ఒక నడిమిసాల్పూ, దానికి ఇరువైపులా పక్క[[:en:Nave|సాల్పు]]లూ ఉంటాయి. పక్కసాల్పులకు చివరన పూజారులకు గదులుంటాయి. ఒక మూలన జంతుబలికి బలిపీఠం, శాకాహార సమర్పణ కొరకు ఒక బల్లా ఉంటాయి. ధాన్యాగారాలూ, గోదాములూ సాధారణంగా ఆలయాల సమీపంలో ఉండేవి. కొంతకాలం తర్వాత సుమేరులు అనేక పెద్ద పేద్ద దిమ్మలను ఒకదానిపైనొకటి కట్టి వాటిపైన గర్భగుడిని ఉంచసాగారు. ఇది నిర్మాణ విధానాల్లో ౙిగ్గురత్తు శైలిగా చెప్పబడుతుంది.<ref>Mark M. Jarzombek and Vikramaditya Prakash, ''A Global History of Architecture'' (London: Wiley, 2011), 33–39. {{ISBN|978-0-470-90248-6}}</ref><ref>Crawford, Harriet (1993), "Sumer and the Sumerians" (Cambridge University Press, (New York 1993)), {{ISBN|0521388503}}.</ref> ====అంత్యక్రియలు==== మరణము తరువాత మనుషులు శోకతప్తమైన అధోలోకములో మగ్గుతారని వీరి నమ్మకము. ఈ లోకము [[:en:Ereshkigal|ఎరిష్కిగాల్]] అనే దేవత పాలనలో ఉంటుంది. రాకపోకలను నిరోధించడానికి, వివిధ భూతాలు ఆ రాజ్య ముఖద్వారంలో ఉండి కాపలా కాస్తుంటాయని విశ్వసించేవారు. మృతదేహాలను నగరం వెలుపల ఖననం చేసేవారు. అక్కడ మృతదేహాలను ఒక చిన్న మట్టిదిబ్బతో కింద పూడ్చి, భూతాలకి కొంత ఆహారమూ, ఇతర సమర్పణలను ప్రదానము చేసేవారు. సంపన్నులు డిల్మున్‌లో ఖననం చేసేవారు.<ref>Bibby Geoffrey and Carl Phillips (2013), "Looking for Dilmun" (Alfred A. Knopf)</ref> ఉర్ రాజశ్మశానములో [[:en:Puabi|ప్వాబి]] రాణిని పూడ్చినప్పుడు, ఆమె పరివారాన్ని కూడా నరబలిగా సమర్పించారని మనకు తెలుస్తోంది. ===వ్యవసాయం, వేట === సుమేరలు సుమారుగా క్రీ.పూ. 5000–4500 కాలములో వ్యవసాయ జీవనాన్ని అలవర్చుకున్నారు. అభివృద్ధి చెందిన [[సాగునీరు|నీటిపారుదల వ్యవస్థా]], పెద్ద మొత్తములో సాగు, [[నాగలి]] వాడకము, [[:en:Monocropping|సంవత్సరము పొడుగూతా ఒకే పంటను వెయ్యడమూ]], నగరపాలక వ్యవస్థ నేతృత్వములో ప్రత్యేక వ్యవసాయ కార్మిక శక్తి నిర్వహణా వంటి అనేక ప్రధాన వ్యవసాయ విధానాలు ఈ ప్రాంతంలో వాడుకలో ఉండేవి. ఈ వ్యవస్థ కారణంగా దేవాలయ ఖాతాలను నిర్వహించాల్సి రావడమే వ్రాత అభివృద్ధికి దారితీసింది (సుమారుగా క్రీ.పూ.3500లో). [[File:Ur mosaic.jpg|thumb|upright=1.35|ఉర్ రాజ సమాధులలో దొరికిన కళాకృతి. లాపిస్ లజూలీ, నత్త గుల్లలతో తయారు చేయబడిన దీనిలో సుమేరు సమాజపు దైనందిన వ్యవహారాన్ని చూడవచ్చు.]] ఉరుక్ కాలంలోని చిత్రాల ఆధారంగా గొర్రెలూ, మేకలూ, పశువులూ, పందుల వంటి పెంపుడు జంతువులను పెంచేవారని తెలుస్తోంది. వారు వారి ప్రాథమిక వాహనముగా గాడిదనూ ఇతర [[ఈక్విడే|ఈక్విడ్‌]]లనూ, బరువులు లాగడానికి ఎద్దులనూ ఉపయోగించారు. "జంతువుల ఉన్ని (వెంట్రుకలతో)తో ఉన్ని దుస్తులూ, తివాచీలూ తయారు చేయబడ్డాయి. ఇంటి చుట్టూ పరివేష్టిత తోటలలో చెట్లూ, ఇతర మొక్కలూ పెంచుకునేవారు. పొలాల్లో గోధుమలూ, బహుశా ఇతర ధాన్యాలు కూడా, సాగుచేయబడ్డాయి. నీరు పెట్టేందుకు [[వ్యవసాయ నీటిపారుదల ఉపకరణాలు#ఏతం|ఏతాము]] ఉపయోగించబడింది. కుండీలూ, జాడీలలో కూడా మొక్కలను పెంచుకునేవారు "<ref name="Sayce"/> [[File:Issue of barley rations.JPG|thumb|[[:en:Uru-ka-gina|ఉరుకాగినా]] రాజా ఏలుబడిలోని నాలుగో ఏటన (అనగా సుమారు క్రీ.పూ 2350) వ్రాయబడ్డ మట్టి ఫలకము. ఇందులో పిల్లలకూ, పెద్దలకూ మంజూరవుతున్న నెలవారీ యవ కేటాయింపుల వివరాలను శరాకార లిపిలో పొందుపరిచారు‌‌.]] బీరు త్రాగడము మొదలుపెటిన మొట్టమొదటి వారిలో సుమేరులొకరు. వీరు మద్యాన్ని తమ ముఖ్య పంట ఐన ధాన్యపు గింజలతో చేసేవారు. వారు గోధుమ, యవలూ, అలాగే మిశ్రమ ధాన్యాలతో కూడా బీర్లను తయారుచేసేవారు. బీర్ల తయారీ వారి సంస్కృతిలో ముఖ్య భాగము. గిల్గమేష్ కావ్యములో ఎంకిడుకీ గిల్గమేష్ రాజ్యపు ఆహారాన్నీ, బీరునీ పరిచయము చేసే ఘట్టము ఇలా వర్ణించబడింది: "ఈ నేల ఆచారాన్ని అనుసరించి బీరును పుచ్చుకో ... అతను ఏడు చెంబుల బీరు త్రాగి బెరుకును వదిలి, ఆనందంతో పాడ సాగాడు "<ref>{{cite book|last1=Gately|first1=Iain|title=Drink: A Cultural History of Alcohol|url=https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0|publisher=Gotham Books|isbn=978-1592403035|page=[https://archive.org/details/drinkculturalhis00gate_0/page/5 5]|year=2008}}</ref> సుమేరుల నీటిపారుదల పద్ధతులు ఈజిప్టులో వాడబడ్డ పద్ధతుల లాంటివే.<ref>{{cite book| last = Mackenzie| first = Donald Alexander| year = 1927 | title = Footprints of Early Man| url = https://archive.org/details/b2982767x| publisher = Blackie & Son Limited}}</ref> పట్టణీకరణకూ, నీటిపారుదల పద్ధతుల అభివృద్ధికీ అనుబంధం ఉందనీ, 89% జనాభా నగరాల్లోనే నివసించారనీ అమెరికా ఆంత్రొపాలజిస్టు [[:en:Robert McCormick Adams Jr|రాబర్ట్ మెక్కార్మిక్ ఆడమ్స్]] పేర్కొన్నాడు.<ref>{{cite book| last = Adams| first = R. McC.| year = 1981 | title = Heartland of Cities| publisher = University of Chicago Press}}</ref> వారు యవలూ, సెనగలూ, [[:en:lentil|చిరుసెనగలూ]], గోధుమలూ, ఖర్జూరాలూ, ఉల్లిపాయలూ, వెల్లుల్లీ, [[:en:lettuce|లెటిస్]] (ఒక రకపు అకుకూర), [[:en:leek|లీకులూ]] (ఉల్లిపాయ లాంటి ఒక రకమైన కూరగాయ), ఆవాలూ పండించేవారు. సుమేరులు విరివిరిగా చేపలను పట్టడమే కాక, రకరకాల కోళ్ళనూ, జింకలనూ వేటాడేవారు.<ref>{{cite book|title=The fine art of food | first=Reay |last=Tannahill | publisher=Folio Society| year=1968}}{{Page needed|date=March 2012}}</ref> సుమేరులు వారి వ్యవసాయానికి నీటిపారుదల పద్ధతులపై ఎక్కువగా ఆధారపడేవారు. ఏతాలు వాడీ, కాలువలూ, [[కరకట్ట]]లూ, [[:en:weir|అడ్డుకట్ట (వరకట్ట)]]లూ, జలాశయాలూ కట్టి తగినంత నీటి సరఫరా ఉండేలా చూసుకునే వారు. యుఫ్రేటీసు కొంచెము తక్కువే ఐనప్పటికీ, టైగ్రీసు తరుచూ భారీ వరదలతో సుమేరును ముంచెత్తేది. కనుక కాలువలకు తరుచుగా మరమ్మత్తులు చేసి, పూడికని తీసి, భూమికొలత గుర్తులనూ, సరిహద్దు రాళ్ళనూ మాటిమాటికీ పాతవలసి వచ్చేది. అందుచేత పౌరులందరూ వంతుల వారీగా కాలువల నిర్వహణ [[:en:Corvée|విష్టి]] చేయాలని ప్రభుత్వ నియమము ఉండేది. ఐతే డబ్బు చెల్లించి ఈ నియమము నుండి మినహాయింపు పొందవచ్చు. "[[:en:Sumerian Farmer's Almanac|సుమేరు రైతు పంచాంగము]]" మనకి వీరి వ్యవసాయ పద్ధతులపై కొంత అవగాహన ఇస్తుంది. వీరు మొత్తము మూడు సార్లు కాలువల నుండి పొలాలకు నీళ్ళు వదిలేవారు. ఒకటి వరదల కాలం తరువాత, రెండు వసంత [[విషువత్తు]] తరువాత, మూడు వీరి సంవత్సరాది ఐన [[:en:Akitu|అకిటు]] నాట. ఇలా కాలువలలోని నీళ్ళను పొలాల్లో నింపి, మళ్ళీ నీళ్ళను బయటికి వదిలేసేవారు. తరువాత ఎద్దులతో పొలాన్ని తొక్కించి కలుపు మొక్కలను నాశనం చేసేవారు. తదుపరీ, గుద్దళ్ళతో చదును చేసేవారు. నేల బాగా ఎండాక వరుసగా మూడు సార్లు దున్ని, పులక చేసి, కెల్లగించేవారు. ఆ పిమ్మట తొలికలతో మట్టిగడ్డలూ, రాళ్ళూ పగలగొట్టి తదుపరి విత్తనాలు నాటేవారు. వీరికి కాలువల్లో నుండి పొలాల్లోకి వదిలిన నీటిని మరల బయటికి పంపేందుకు సరైన వ్యవస్థ లేదు. కనుక నీరు వదిలాక అది ఆవిరయ్యేవరకు, నీళ్ళలాగే నిలిచి ఉండేవీ. నీరు ఆవిరవగా వాటిలోని ఉప్పులు మట్టిలో కలిసిపోయేవి. దురదృష్టవశాత్తు దీని వల్ల వారి పొలాల్లో మట్టి లవణీయత క్రమంగా పెరిగింది. మూడవ ఉర్ కాలానికి, గోధుమ బదులు లవణీయతను తట్టుకోగలిగిన యవలు వారి ప్రధాన పంటగా ఉండేవి. వీరు వసంతంలో కోతలు కోసేవారు. ఇందుకు గానూ ముగ్గురు కలసి ఒకటిగా జట్టు కట్టేవారు. వీరిలో కోతలు కోయువారొకరూ, పనలను కట్టలుగా కట్టువారొకరూ, కట్టలను చూసుకొను వారొకరూనూ.<ref>By the sweat of thy brow: Work in the Western world, Melvin Kranzberg, Joseph Gies, Putnam, 1975</ref> ఈ కుప్పలను మొదట ఎద్దులతో [[:en:Threshing|నులియజేసి]] కంకులను వేరుచేసేవారు‌. ఆ పిమ్మట బల్లపై నూర్చి గింజలను వేరుచేసేవారు. ఆ పొట్టుతో పాటున్న గింజల్ని [[:en:Winnowing|చెరిగి]], పొట్టును వదిలించే వారు. ===కళాఖండాలు=== {{Main|[[:en:Stele of the Vultures|రాబందుల శిలాఫలకం]]|[[:en:Royal Cemetery at Ur|ఉర్ రాచ శ్మశానము]]}} [[File:Royal Tombs of Ur Objects from tomb PG 580.jpg|thumb|upright=1.2|ఉర్ రాచశ్మశానములో (వ్యక్తిగత సమాధి 580) దొరికిన బంగారు బాకు.]] సుమేరులో రాతికి కొరత ఉండేది కనుక, దాన్ని కేవలం శిల్పాలకే వాడేవారు. ఇతర కళాకృతులన్నిటికీ మట్టిని వాడేవారు. వీరు కళాఖండాలను ఇతర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్న [[:en:Lapis lazuli|లాపిస్ లౙూలీ]], [[:en:Marble|పాలరాయి]], [[:en:Diorite|డయొరైట్]] వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు బంగారం వంటి విలువైన లోహాలతో కూడా అలంకరించేవారు. బంగారం, రాగీ, కంచూ వంటి లోహాలతో పాటు ఆల్చిప్పలూ, రత్నాలను కొన్ని ప్రత్యేకమైన శిల్పాలకూ అలాగే ఇతర కళాకృతులలో తాపేందుకూ వాడేవారు. లాపిస్, అలబాస్టర్ {{refn|group="గమనిక"|[[:en:Gypsum|హరశోఠం]]లో ఒక రకం. సుమేరు శిల్పాలలో వాడిన హరశోఠం చాలావరకూ ఇదే.<ref>Page name: Gypsum: Uses: Modeling, sculpture and art . Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 29 July 2022 15:59 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 11:47 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Gypsum&oldid=1101156513 Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1101156513</ref>}}, సర్పెంటినైట్ వంటి విలువైన రాళ్ళతో పాటు రకరకాల చిన్న చిన్న రాళ్ళను ముద్రలు తయారుచేసేందుకు వాడారు. వీరి కళాకృతుల్లో అత్యంత ప్రసిద్ధమైనవి ఉర్ లైరులు. ఇవి మనకు తెలిసినంతలో ప్రపంచంలోనే అత్యంత పురాతన తంత్రీ వాయిద్యాలు. 1922–24 వరకు జరిగిన ఉర్ రాచ శ్మశానము యొక్క తవ్వకాల్లో, వీటిని [[:en:Leonard Woolley|లెనర్డ్ వులీ]] కనుగొన్నారు. <gallery widths="170px" heights="170px"> Cylinder seal and modern impression- ritual scene before a temple facade MET DP270679.jpg|గుడి ముంగిట జరుగుతున్న ఉత్సవాన్ని తలపిస్తున్న మట్టితైలపు సున్నపురాతి ముద్రా, దాని అచ్చూ. క్రీ.పూ 3500–3100 నాటిది. న్యుయార్క్‌లోని మెట్రోపాలిటన్ మ్యూౙియం ఆఫ్ ఆర్ట్‌లోనిది. Raminathicket2.jpg|''[[:en:Ram in a Thicket|రామ్ ఇన్ ఎ థికెట్ ]](అనువాదం:పొదల్లో పొట్టేలు). క్రీ.పూ 2600–2400 నాటిది; బంగారమూ, రాగీ, నత్తగుల్లలూ, లాపిస్, సున్నపురాతులతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచ శ్మశానములోనిది (దీ ఖార్ గవర్నరేట్; ఇరాక్‌లో). ప్రస్తుతము లండన్‌లోని బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Denis Bourez - British Museum, London (8747049029) (2).jpg|'క్రీ.పూ 2600–2400 నాటి [[:en:Standard of Ur|ఉర్ కేతనము]]. చెక్కపై నత్తగుల్లలూ, ఎర్రటి సున్నపురాయీ, లాపిస్‌లతో తయారుచేయబడింది. ఉర్ రాచశ్మశానములో దొరికిన ఈ కళాకృతీ ప్రస్తుతము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది. Bull's head ornament for a lyre MET DP260070.jpg|లైరుకు అలంకరణగా ఉన్న ఎద్దు తల. కంచులో నత్తగుల్లలనూ, లాపిస్‌నూ పొదిగి తయారు చేయబడ్డది. క్రీ.పూ 2600–2350 నాటిది. మెట్రోపాలిటన్ మ్యూజియం ఆఫ్ ఆర్ట్ లో ఉంది. </gallery> ===నిర్మాణశైలి === {{Main|[[:en:architecture of Mesopotamia|సుమేరు నిర్మాణశైలి]]|[[:en:ziggurat|ౙిగ్గురత్తు]]|[[:en:Mudhif|ముడీఫ్]]}} {{See also|[[:en:Clay nail|మట్టి మేకు]]}} [[File:Ancient ziggurat at Ali Air Base Iraq 2005.jpg|300px|thumb|[[:en:Ziggurat of Ur|ఉర్ మహా ౙిగ్గురత్తు]]గా పిలవబడే ఈ కట్టడాన్ని ఉర్ మూడవ రాజవంశపు కాలములో (సుమారు క్రీ.పూ 2100) కట్టారు. ఇందులో ప్రధాన దైవం చంద్రదేవుడు నాన్నా. ఇది ఆధునిక ఇరాక్‌లోని [[:en:Dhi Qar|దీ కోర్]] గవర్నరేట్ ‌లో ఉంది.]] టైగ్రిస్-యుఫ్రేటీసు మైదానములో ఖనిజాలు కానీ, చెట్లు కానీ లేవు. సుమేరుల నిర్మాణాలు అర్ధగోళాకారపు మట్టి ఇటుకలతో నిర్మించబడ్డాయి. వీటిని [[మాలు]]తో కానీ సిమెంటుతో కానీ స్థిరపరచే పద్ధతి లేదు. మట్టి ఇటుకలతో కట్టిన కట్టడాలు కొంచెము కొంచెముగా కూలిపోవాల్సిందే. కనుక వాటిని అప్పుడప్పుడూ కూల్చేసి, మళ్ళీ అదే చోటులో కట్టేవారు. ఈ నిరంతర పునర్నిర్మాణంతో క్రమంగా నగరాలు నేల కంటే కొంత ఎత్తులోకి వచ్చి, ప్రతీ నగరము ఒక కొండ లాగా తయారయ్యింది. ఈ కొండలను [[:en:Tell (archaeology)|టెల్‌లు]] అంటారు. ఇవి మధ్యప్రాచ్యమంతా మనకి కనిపిస్తూ ఉంటాయి. [[:en:Archibald Sayce|ఆర్చిబాల్డ్ సేస్]] ప్రకారము ఉరుక్ కాలం నాటి [[:en:Pictogram|చిత్రగుర్తుల]]ను బట్టి చూస్తే "రాతికి కొరత ఉండేది. ఉన్న కాస్తను మాత్రము దిమ్మలుగా కోయడమో, ముద్రలుగా మార్చడమో చేసేవారు. నిర్మాణమంతా ఇటుకలతో జరిగేది. నగరాలూ, కోటలూ, గుళ్ళూ, ఇళ్ళూ అన్నీ ఇటుకలతోటే కట్టేవారు. నగరానికి స్థూపాలుండేవి. నగరాన్ని ఒక మానవ నిర్మితమైన మెరకపై కట్టేవారు. నివాస గృహాలు కూడా స్థూపము వంటి ఆకృతిని కలిగి ఉండేవి. ఇంటి తలుపులు కీలు ఆధారంగా తిరుగుతుండేవి. ఒక విధమైన తాళంచెవితో ఇవి తెరవబడి ఉండవచ్చు అని భావిస్తున్నారు. పురద్వారము పెద్ద ఎత్తున నిర్మితమై ఉండేది. బహుశా రెండు రెండు ద్వారాలు ఉండి ఉండవచ్చు. పునాది రాళ్ళ (ఇటుకల) కింద కొన్ని వస్తువులను ఉంచి, పునాదులను వాటిపై ప్రతిష్ఠించేవారు ".<ref name="Sayce">{{cite book| authorlink=Archibald Sayce| last=Sayce | first=Rev. A. H.| url=https://archive.org/stream/archaeologyofcun00sayc/archaeologyofcun00sayc_djvu.txt |title= The Archaeology of the Cuneiform Inscriptions|edition=2nd revised | year=1908 | publisher=Society for Promoting Christian Knowledge | location=London, Brighton, New York |pages=98–100}}</ref> సుమేరుల కట్టడాల్లోకెల్లా అత్యంత ఆకర్షణీయమైన, ప్రసిద్ధమైన భవనాలు ౙిగ్గురత్తులు. కొన్ని అంతస్తుల వరకు కట్టిన పెద్ద పెద్ద దిమ్మలపై ఒక గుడి ఉంచితే అది ౙిగ్గురత్తు. సుమేరు లోహపు అచ్చులలో రెళ్ళతో కట్టిన ఇళ్ళను చూడవచ్చు. ఇవి దాదాపు సా.శ 400 వరకు కూడా దక్షిణ ఇరాక్‌లో మార్ష్ అరబ్బుల ఇళ్ళకి దగ్గరగానే ఉన్నాయి. సుమేరులకు [[ఆర్చి|కమాను]] నిర్మాణము గురించి తెలుసు. కనుక వారు బలమైన గుమ్మటాల్ని కట్టగలిగారు. అనేక కమానులు కట్టి, వాటిని ఒకటిగా కలిపి, వాటి సహాయముతో గుమ్మటాలు కట్టేవారు. సుమేరు దేవాలయాలూ, రాజభవనాలూ నిర్మించడానికి సంక్లిష్ట పదార్థాలూ పద్ధతులూ ఉపయోగించబడ్డాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి [[:en:Buttress|అండగోడా]], [[:en:Alcove (architecture)|గోడలోన గది వలె ఏర్పరచిన ఖాళీలూ]], [[:en:Engaged column| గోడలోకి సగభాగం ఇమిడి ఉండే స్థంభాలూ]]. వీటితో పాటు వీరు దేవాలయాలు లాంటి ముఖ్య కట్టడాల్లోకి మట్టితో చేసిన మేకులు దిగ్గొట్టేవారు. ఈ మేకులపై రాజునో, దేవుణ్ణో కీర్తిస్తూ శాసనాలుండేవి. [[File:Sumerian - Dedication Nail - Walters 481457 - View A.jpg|thumb|అంకితమివ్వబడ్డ మేకు. సుమారు క్రీ.పూ 2100 నాటిది.]] ===గణితం === సుమారు క్రీ.పూ 4000 నాటికి సుమేరులు ఒక సంక్లిష్ట కొలతల వ్యవస్థను అభివృద్ధి చేసారు. దీని ఆసరాతో [[:en:Arithmetic|అంకగణితం]], [[రేఖాగణితం|రేఖాగణితము]], [[:en:Algebra|బీజగణితము]]లను సూత్రీకరించారు. క్రీ.పూ. 2600 తరువాత నుండి సుమేరులు మట్టి పలకలపై [[:en:Multiplication table|గుణకార పట్టికలు]] (ఎక్కాలు) రచించటమూ, రేఖాగణిత అభ్యాసాలూ, సమస్యలను పరిష్కరించడమూ మొదలుపెట్టారు. [[:en:Babylonian cuneiform numerals|బాబిలోనియా అంకెల]] తొలి జాడలు కూడా ఈ కాలములో చూడవచ్చు.<ref>Duncan J. Melville (2003). [http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html Third Millennium Chronology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180707213616/http://it.stlawu.edu/~dmelvill/mesomath/3Mill/chronology.html |date=2018-07-07 }}, ''Third Millennium Mathematics''. [[St. Lawrence University]].</ref> సుమారు క్రీ.పూ. 2700–2300 సమయానికి వీరు [[అబాకస్|పూసలపాటీ]]ని కనుగొన్నారు. అలాగే మొట్టమొదటి వరుస స్తంభాల పట్టిక తయారైంది. ఇది వారి సెగెజెస్మేల్ నంబర్ సిస్టం పరిమాణం వరుస ఆదేశాలు వేరు చేసింది.<ref>Ifrah, Georges (2001), The Universal History of Computing: From the Abacus to the Quantum Computer, New York: John Wiley & Sons, ISBN 0-471-39671-0</ref>{{rp|11}} సుమేరులు మొట్టమొదటిగా స్థలం విలువను లెక్కించడానికి సంఖ్యా వ్యవస్థను ఉపయోగించారు. ఖగోళ గణితములో వీరు స్లైడ్ రూల్ లాంటి ఒక గణన యంత్రాన్ని ఉపయోగించినట్లు ఆధారాలున్నాయి. త్రిభుజము యొక్క వైశాల్యాన్నీ, ఘనము యొక్క ఘనపరిమాణాన్నీ లెక్కగట్టిన మొదటి సంస్కృతి వీరిదే.<ref>{{cite book| url= https://books.google.com/?id=BKRE5AjRM3AC&printsec=frontcover&dq=sherlock+holmes+in+babylon#PPA7,M1 |title=Sherlock Holmes in Babylon: and other tales of mathematical history | first1=Marlow |last1=Anderson | first2=Robin J. |last2=Wilson |year= 2004 |accessdate=2012-03-29| isbn= 978-0883855461}}</ref> ===ఆర్థిక స్థితీ, వాణిజ్యమూ === {{main|[[:en:Economy of Sumer|సుమేరు ఆర్థిక వ్యవస్థ]]}} [[File:Bill of sale Louvre AO3765.jpg|thumb|షురుప్పక్‌లో ఒక మగ బానిసనూ, కట్టడాన్నీ అమ్మకానికి పెడుతూ ఇచ్చిన ప్రకటన. సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటిది.]] [[:en:Anatolia|అనటోలియా]]లోని (ఆధునిక టర్కీ) సుదూర ప్రాంతాల నుండి వచ్చిన [[:en:Obsidian|అబ్సిడియన్]] (శిలాద్రవము చల్లబడగా తయారయ్యే స్ఫటికము), ఈశాన్య [[ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌|ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌]]లోని [[:en:Badakhshan|బదక్షన్‌]]కు చెందిన లాపిస్ లౙూలీ (రాజావర్తము వంటి రాయి), డిల్మున్ (ఆధునిక [[బహ్రయిన్|బహ్రైన్]])కు చెందిన పూసలూ, [[సింధూ లిపి|సింధూ లిపి]] చెక్కబడి ఉన్న అనేక ముద్రలూ సుమేరులో లభించాయి. వీటిని బట్టి [[:en:Persian Gulf|పర్షియన్ సింధుశాఖ]] కేంద్రంగా జరిగిన నాటి సుమేరు వాణిజ్య కార్యకలాపాల విస్తృతిని మనము అర్థము చేసుకోవచ్చు. ఉదాహరణకు ప్రపంచంలోని అనేక ప్రాంతాల నుండి [[:en:Imports to Ur|ఉర్‌కు దిగుమతులు]] జరిగేవీ. ముఖ్యంగా అన్ని రకాల లోహాలనూ అక్కడి వారు దిగుమతి చేసుకున్నారు. మెసొపొటేమియాలో అరుదుగా లభించే చెక్క వంటి సరుకులను సుదూరప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గిల్గమేషు కావ్యంలో ఉంది. [[:en:Cedrus libani|లెబనన్ సీడరు]]కు<ref group="గమనిక">భారతీయ సీడరుకు తెలుగులో సమానార్థకము దేవదారు. కనుక లెబనన్ సీడరును తెలుగులో లెబనన్ దేవదారు అనుకోవచ్చు. ఇవన్నీ ఒకే కుటుంబానికి చెందిన వేర్వేరు చెట్లు. అన్నీ కూడా చెక్కకు ప్రసిద్ధములే.</ref> సుమేరులో చాలా విలువ ఉండేది. ఉర్‌లోని ప్వాబీ రాణి సమాధిలో చెట్టు బంక (వేష్టము) కనుగొనబడింది. సుమేరులు వేష్టమును [[మొజాంబిక్|ముౙాంబీకు]] వంటి సుదూర ప్రాంతాల నుండి దిగుమతి చేసుకునేవారు. సుమేరులో బానిసలు ఉన్నప్పటికీ ఆర్థిక వ్యవస్థకు వారి సేవలు పెద్ద ఎక్కువేమీ కాదు. బానిస స్త్రీలు నేతగత్తెలుగా, గానుగల్లోనూ, మరల్లోనూ కార్మికులుగా, బరువులు మోసే కూలీలుగా పనిచేసేవారు. సుమేరు కుమ్మరులు వారి కుండలను [[దేవదారు నూనె]]{{refn|group="గమనిక"|సుమేరు విషయంలో దేవదారు ప్రస్తావన వచ్చినప్పుడు దాన్ని లబనన్ దేవదారుగా అర్థం చేసుకోవాలి. అలాగే ఆధునిక దేవదారు నూనె వలె దేవదారు నూనెకి దగ్గరగా ఉండే ఇతర చెట్ల నుండి తీసిన నూనె కాకుండా, ఆకాలంలో మేలు దేవదారు నూనెనే వాడేవారు.<ref>Page name: Cedar oil: Sources and characteristics. Author: Wikipedia contributors. Publisher: Wikipedia, The Free Encyclopedia. Date of last revision: 1 June 2022 15:34 UTC. Date retrieved: 19 August 2022 10:46 UTC. Permanent link: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Cedar_oil&oldid=1090992335. Primary contributors: revision history statistics. Page Version ID: 1090992335.</ref>}}తో గీసిన బొమ్మలతో అలంకరించేవారు. కుమ్మరిపనికి అవసరమైన అగ్నిని ఉత్పత్తి చేయడానికి వీరు బౌ డ్రిల్ ([[:en:Bow drill|Bow drill]]) అనే యంత్రము వాడేవారు. సుమేరు తాపీవారూ, మణికారులూ తమ పనుల్లో అలబాస్టర్ (([[:en:Alabaster|Alabaster]]) (ఒక రకమైన హరశోఠము), (ఏనుగు)దంతం, ఇనుము, బంగారం, వెండి, కార్నీలియన్ ([[:en:Corneilian|Cornelian]]), లపిస్ లౙులీలను వాడేవారు.<ref>Diplomacy by design: Luxury arts and an "international style" in the ancient Near East, 1400–1200 BC, Marian H. Feldman, University of Chicago Press, 2006, pp. 120–121</ref> ====సింధూలోయ వాసులతో వ్యాపార సంబంధాలు==== {{main|[[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమ్యా సంబంధాలు]]}} [[File:British Museum Middle East 14022019 Gold and carnelian beads 2600-2300 BC Royal cemetery of Ur (composite).jpg|thumb|తెల్లటి ఆకృతులు [[:en:Etched carnelian beads|నిక్షారితము చేయబడ్డ ఈ కార్నీలియన్ పూసల]] హారము ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికింది. ఆదివంశపు కాలానికి చెందిన ఈ కళాకృతి సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసుకొనబడిందని చరిత్రకారుల అభిప్రాయం. ప్రస్తుతము ఈ హారము బ్రిటిష్ సంగ్రహశాలలో ఉన్నది.<ref name="BM Carnelian">British Museum notice: "Gold and carnelians beads. The two beads etched with patterns in white were probably imported from the Indus Valley. They were made by a technique developed by the Harappan civilization" [[:File:Ur Grave gold and carnelian beads necklace.jpg|Photograph of the necklace in question]]</ref>]] [[File:Mesopotamia-Indus.jpg|thumb|left|క్రీ.పూ 3వ సహస్రాబ్దిలో సముద్ర మట్టాలు తక్కువగా ఉన్న కారణంగా సముద్ర మార్గాన సింధూ లోయకూ మెసొపొటేమియాకూ మధ్య దూరము ఇప్పటి కంటే చాలా తక్కువగా ఉండి ఉండవచ్చు.<ref name="JR12">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=12–14 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref>]] సుమారు క్రీ.పూ 2350 నుండి సింధు నాగరికత నుండి ఉర్‌కు దిగుమతులు జరిగినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి.<ref name="JR14">{{cite book |last1=Reade |first1=Julian E. |title=The Indus-Mesopotamia relationship reconsidered (Gs Elisabeth During Caspers) |date=2008 |publisher=Archaeopress |isbn=978-1-4073-0312-3 |pages=14–17 |url=https://www.academia.edu/28245304 }}</ref> సింధూ తీరాన కనబడే నత్తల గుల్లలతో<ref group="గమనిక">ఈ నత్తల శాస్త్రీయ నామాలు [[:en:Turbinella pyrum| ''Turbinella pyrum'']], [[:en:Pleuroploca trapezium|''Pleuroploca trapezium'']] </ref> చేసిన వివిధ వస్తువులు పురావస్తు పరిశోధనల్లో దొరికాయి. ఇవన్నీ క్రీ.పూ 2500–2000 మధ్య కాలంలో తయారైనవని శాస్త్రవేత్తల అంచనా.<ref>{{cite journal |last1=Gensheimer |first1=T. R. |title=The Role of shell in Mesopotamia : evidence for trade exchange with Oman and the Indus Valley |journal=Paléorient |date=1984 |volume=10 |pages=71–72 |doi=10.3406/paleo.1984.4350 |url=https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_1984_num_10_1_4350}}</ref> క్రీ.పూ 2600–2450 కాలంలో సింధూ లోయలో తయారైన కార్నీలియన్ పూసలు సుమేరులోని సమాధుల్లో, ముఖ్యంగా ఉర్ రాచ శ్మశానములో దొరికాయి.<ref name="JMI">{{cite book |last1=McIntosh |first1=Jane |title=The Ancient Indus Valley: New Perspectives |date=2008 |publisher=ABC-CLIO |isbn=978-1-57607-907-2 |pages=182–190 |url=https://books.google.com/books?id=1AJO2A-CbccC&pg=PA189 }}</ref> కొన్ని కార్నీలియన్ పూసలపై తెల్లటి రంగులో ఉన్న ఆకృతులు నిక్షారితం చేయబడ్డాయి. ఇలా ఆమ్లంతో నిక్షారితం చేసే ప్రక్రియను అభివృద్ధి చేసింది సింధూ వాసులు కనుక, వీటిని సింధూ లోయ నుండి దిగుమతి చేసి ఉండవచ్చు.<ref>నిక్షారణ పద్ధతి వివరాలకు {{cite journal |last1=MacKay |first1=Ernest |title=Sumerian Connexions with Ancient India |journal=The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland |issue=4 |date=1925 |pages=699 |jstor=25220818 }} చూడండి</ref><ref name="BM Carnelian" /><ref>{{cite book |last1=Guimet |first1=Musée |title=Les Cités oubliées de l'Indus: Archéologie du Pakistan |date=2016 |publisher=FeniXX réédition numérique |isbn=978-2-402-05246-7 |page=355 |url=https://books.google.com/books?id=-HpYDwAAQBAJ&pg=PA355 |language=fr}}</ref> లాపిస్ లౙులీ [[:en:Gerzeh culture|రెండవ నకాదా కాలం]]లోని (సుమారు క్రీ.పూ 3200) అనేక సమాధుల్లో దొరికాయి. లాపిస్‌ను సుమేరు నుండి ఈజిప్టు వారు దిగుమతి చేసుకునే వారు. ఆఫ్ఘానిస్తాన్‌లో తప్ప వేరెక్కడా లాపిస్ ఉన్నట్లు ఆధారాలు లేవు కనుక, ఈ రాయి అక్కడి నుండి [[:en:Iranian plateau|ఇరాన్ పీఠభూమి]] మీదుగా సుమేరుకు రవాణా చేయబడి ఉండవచ్చు.<ref>{{cite book |last1=Demand |first1=Nancy H. |title=The Mediterranean Context of Early Greek History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-4443-4234-5 |pages=71–72 |url=https://books.google.com/books?id=YVSg-DOHzJMC&pg=PA71 }}</ref><ref name="CP">{{cite book |last1=Rowlands |first1=Michael J. |title=Centre and Periphery in the Ancient World |date=1987 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-25103-7 |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=YDs9AAAAIAAJ&pg=PA37 }}</ref> సింధూ లిపిలో ఉన్న ఎన్నో ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో, ముఖ్యంగా ఉర్, బాబిలోనియా, కిష్‌లలో, దొరికాయి.<ref>మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల పూర్తి జాబితా కొరకు {{cite book |last1=Reade |first1=Julian |title=Indian Ocean In Antiquity |date=2013 |publisher=Routledge |isbn=978-1-136-15531-4 |pages=148–152 |url=https://books.google.com/books?id=PtzWAQAAQBAJ&pg=PA148 }}చూడండి</ref><ref>ఇంకో మెసొపొటేమియాలో దొరికిన సింధూ లోయ ముద్రల జాబితా: {{cite book |last1=Possehl |first1=Gregory L. |title=The Indus Civilization: A Contemporary Perspective |date=2002 |publisher=Rowman Altamira |isbn=978-0-7591-0172-2 |page=221 |url=https://books.google.com/books?id=pmAuAsi4ePIC&pg=PA221 }}</ref><ref>{{cite web |title=Indus stamp-seal found in Ur BM 122187 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805148&partId=1&images=true |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 123208 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=804667&partId=1&museumno=1932.1008.178&page=2 |website=British Museum}}<br />{{cite web |title=Indus stamp-seal discovered in Ur BM 120228 |url=https://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_details.aspx?objectId=805338&partId=1&images=true |website=British Museum}}</ref><ref>{{cite book |last1=Gadd |first1=G. J. |title=Seals of Ancient Indian style found at Ur |date=1958 |url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.33779/page/n11}}</ref><ref>{{cite book|title=Brotherhood of Kings: How International Relations Shaped the Ancient Near East|page=49|url=https://books.google.com/books?id=JTvRCwAAQBAJ&pg=PA49|first=Amanda H.|last=Podany|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-971829-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Art of the First Cities: The Third Millennium B.C. from the Mediterranean to the Indus|url=https://books.google.com/books?id=8l9X_3rHFdEC&pg=PA246|quote=Square-shaped Indus seals of fired steatite have been found at a few sites in Mesopotamia.|author1=Joan Aruz|author2=Ronald Wallenfels|page=246|isbn=978-1-58839-043-1|year=2003}}(అనువాదము: చతురస్రాకృతిలోనున్న కాల్చిన బలపపురాతి సింధూ లోయ ముద్రలు మెసొపొటేమియాలో కొన్ని చోట్ల దొరికాయి)</ref> మూడవ ఉర్ కాలం నాటి రాజైన గుడియా, ప్రకాశభేద్యమైన కార్నీలియన్‌ను [[:en:Meluḫḫa|మెలూహ్హా]] నుండి దిగుమతి చేసుకున్నట్లు గ్రంథస్తము చేయబడి ఉంది. ఈ మెలుహ్హా సింధూ లోయేనని చాలామంది నిపుణుల అభిప్రాయం.<ref name="JMI"/> మెలూహ్హా నుండి వచ్చిన వ్యాపారులూ, [[:en:Language interpretation|తుపాసీ]]లు మెసొపొటేమియాలో ఉన్న విషయం చాలా శాసనాల్లో చెప్పబడినది.<ref name="JMI"/> అకేడూ ఇంకా మూడవ ఉర్ ప్రాంతాలలో సింధూ లిపితో ఉన్నవి కానీ, సింధూ లోయతో సంబంధాన్ని సూచించేవి కానీ మొత్తం కలిపి సుమారు ఇరవై ముద్రలు దాకా దొరికాయి.<ref name="JMI"/> సింధూ నాగరికత క్రీ.పూ 2400–1800 వరకు తారాస్థాయిలో విలసిల్లింది. ఐతే ఈ వ్యాపార లావాదేవీలు నెరపిన నాటికి ఇది సుమేరు నాగరికత కన్నా చాలా పెద్దది. 65,000 చదరపు అడుగుల వైశాల్యము గల సుమేరుతో పోల్చితే సింధూ నాగరికత 12 లక్షల చ.అ లో విస్తరించి ఉండి, కొన్ని వేల నివాసాలకు అలవాలంగా ఉండేది. రెండు నాగరికతల్లోనూ అతిపెద్ద నగరాలు మాత్రం ఒకే విధమైన వైశాల్యంతో, దాదాపుగా 30–40 వేల జనాభాతో ఉండేవి.<ref>{{cite book |last1=Cotterell |first1=Arthur |title=Asia: A Concise History |date=2011 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-0-470-82959-2 |page=42 |url=https://books.google.com/books?id=9_vVTWXK5kQC&pg=PT42 }}</ref> ====ధనం, ఋణం ==== వీరు యవలనూ, వెండినీ ద్రవ్యముగా వాడేవారు. పెద్ద పెద్ద సంస్థలన్నీ వాటి లెక్కలను యవలూ, వెండిలలో నమోదు చేసేవి. ఆ రెంటికీ మధ్య ఒక స్థిరమైన మారక విలువ ఉండేది. సుంకాలూ, అప్పులూ, ధరవరలన్నీ ఆ రెంటిలో ఏదో ఒక దానిలో లెక్కగట్టబడేవి. చాలా లావాదేవీల్లో అప్పుల పాత్ర ఎక్కువగా ఉండేది. ఉదాహరణకు వర్తకులకు గుళ్ళచే కేటాయింపబడ్డ సరుకులూ, అలాగే మద్యము వ్యాపారుల దగ్గర ఖాతాలో వ్రాయించుకుని మద్యము తీసుకోగా పడ్డ బాకీలూ వంటివి.<ref name = debt>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Hudson|first= Michael|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|pages= 23–35}}</ref> సుమేరులో మద్యము తయారీ ఒక కుటీర పరిశ్రమగా ఉండేది. ఈ తయారీదారులు ఎక్కువగా స్త్రీలు. వీరే బేరసారాలు కూడా జరిపేవారు. సుమేరులో రెండు రకాల ఋణాలు ఎక్కువగా ఉండేవి. ఒకటి వాణిజ్య ఋణాలూ, ఇంకొకటి వ్యక్తిగత వ్యవసాయ ఋణాలూ. వాణిజ్యమును ప్రోత్సహించుటకు దేవాలయాలు ఈ వ్యాపార ఋణాలు మంజూరు చేసేవి. సుమేరు వ్యాపారులు సముద్ర ప్రయాణాలు చేసి, ఇతర ప్రదేశాల్లో కూడా వ్యాపారము చేసేవారు. వ్యాపార ఋణాలను ఎక్కువగా ఈ ప్రయాణ ఖర్చులకై వీరు తీసుకునేవారు. వీటి మారకము వెండి. సుమారు క్రీ.పూ.2000 ముందు వడ్డీ నెలకి అసలులో అరవయ్యో వంతు(1/60)గా (ఒక [[:en:mina|మినా]]కు ఒక [[:en:Shekel|షెకెల్]] చొప్పున) నిర్ణయింపబడింది. తరువాతి రెండు వేల సంవత్సరాల పాటు వడ్డీ మొత్తము ఈ స్థాయిలోనే ఉంది.<ref name = debt/> ఈ రెండూ కాక మరో రకమైన ఋణాలు గ్రామీణ ఋణాలు. ప్రజలెవరైనా తమ సుంకాలను చెల్లించకపోతే ఆ బకాయిలను వారు రాజ్యము నుండి తీసుకున్న అప్పుగా పరిగణించేవారు. ఈ బకాయిలు ఎక్కువగా దేవాలయాలకు కట్టని సుంకముల మూలంగా పడేవి.<ref name = debt2>{{cite book |title= Debt and Economic Renewal in the Ancient Near East|editor=Michael Hudson and Marc Van De Mieroop|last= Van De Mieroop|first= Marc|year= 1998|publisher= CDL|location= Bethesda, Maryland|isbn= 978-1883053710|page= 63}}</ref>వీటికి వడ్డీలు ఎక్కువగా ఉండేవి—అసలులో మూడోవంతు (1/3) నుండి సగము (1/2) దాకా. ఈ అప్పుల లావాదేవీలకు మారకంగా యవలూ, ఇతర పంటలూ వాడబడేవి.<ref name = debt/> ఈ గ్రామీణ ఋణాలను పాలకులు మధ్య మధ్యలో మాఫీ చేసి, ఋణగ్రస్తులను వదలివేసేవారు. సాధారణంగా ఏడాదికొకసారి, వారు పట్టాభిషిక్తులైన రోజున, ఇది జరిగేది. ఇది కాక యుద్ధాలూ, కరువుకాటకాలూ వచ్చి పడినప్పుడు కూడా ఋణమాఫీ జరిగేది. మనకి తెలిసినంతవరకు, మొదటిసారి ఋణమాఫీ చేసిన వారు లగాషు రాజులైన [[:en:Entemena|ఎన్మెటెనా]], ఉరుకాగినాలు. జరిగిన కాలం క్రీ.పూ 2400–2350లో. హడ్సన్ ప్రకారం ఈ అప్పులు పేరుకుపోతే సన్నకారు రైతులు భూములన్నా కోల్పోతారు లేక వెట్టిచాకిరీలో చిక్కుకుంటారు. వీటిలో ఏది జరిగినా యుద్ధానికి సైనికబలం తగ్గుతుంది. అలా జరగకుండా ఉండేందుకే ఈ మాఫీలు.<ref name = debt/> ===సైన్యం === [[File:Standard of Ur chariots.jpg|thumb|సుమారు క్రీ.పూ 2600 నాటి ఉర్ కేతనముపై చెక్కబడ్డ తొలినాటి రథాలు.]] [[File:Stele of Vultures detail 01-transparent.png|thumb|రాబందుల ఫలకముపై చెక్కబడ్డ యుద్ధ అమరికలు. సుమేరు రాజు ఎన్నాటుం నేతృత్వంలో ఫాలాంక్స్ అను యుద్ధ వ్యూహములో అమరి ఉన్న సైనికులు.]] [[File:Silver model of a boat, tomb PG 789, Royal Cemetery of UR, 2600-2500 BCE.jpg|thumb|నాటి పడవ యొక్క వెండి నమూనా. క్రీ.పూ 2600–2500 నాటిది. ఉర్ రాచశ్మశానములో 789వ వ్యక్తిగత సమాధిలో దొరికింది.]] సుమేరు నగర-రాజ్యాల మధ్య 2000 ఏళ్ళ పాటుగా జరిగిన దాదాపు ఎడతెరపి లేని పోరాటాలు అక్కడ యుద్ధ పద్ధతులూ, సాంకేతికతా అభివృద్ధి చెందేందుకు దోహదపడ్డాయి.<ref>Roux, Georges (1992), "Ancient Iraq" (Penguin)</ref>గ్రంథస్థమైన మొదటి యుద్ధము లగాషూ, ఉమ్మా రాజ్యాల మధ్య సుమారు క్రీ.పూ 2450లో జరిగిన పోరాటము. ఇది రాబందుల శిలాశాసనము పైన చెక్కబడింది. దీనిలో పదాతి దళాలకు లగాషు రాజు నాయకత్వము వహించడము మనము చూడవచ్చు. ఈ పదాతి దళం ఈటెలూ, దీర్ఘచతుస్రాకారపు డాలుతో సన్నద్దమయ్యి, రాగి శిరస్త్రాణాలను ధరించి, ఉన్నట్లుగా చెక్కబడి ఉంది. ఈ శాసనములో వీరందరూ [[:en:Phalanx|ఫాలాంక్స్]] వంటి ఒక అమరికలో నిలబడినట్లు తెలుస్తోంది. ఇలాంటి వ్యూహనిర్మాణానికి శిక్షణా, క్రమశిక్షణా అవసరము కనుక, సుమేరులో సుశిక్షితులైన సైనిక బలగము ఉండేదని తెలుస్తోంది.<ref>Winter, Irene J. (1985). "After the Battle is Over: The 'Stele of the Vultures' and the Beginning of Historical Narrative in the Art of the Ancient Near East". In Kessler, Herbert L.; Simpson, Marianna Shreve. Pictorial Narrative in Antiquity and the Middle Ages. Center for Advanced Study in the Visual Arts, Symposium Series IV 16. Washington, DC: National Gallery of Art. pp. 11–32. {{ISSN|0091-7338}}</ref> సుమేరు సైన్యం [[:en:onager|ఒనేజర్ల]]<ref group="గమనిక">ఒనేజర్‌ను తెలుగులో అడవి గాడిద అనుకోవచ్చు. మన దేశంలో ఇవి గుజరాత్‌లో ఉన్నాయి.</ref>ను పూన్చిన బళ్ళను రథాలుగా వాడేది. ఈ తొలినాటి రథాలు యుద్ధములో వాడేందుకు తరువాతి కాలపు వాటంత అనువైనవి కావు. కొంతమంది ఈ రథాలు ప్రధానంగా రవాణాకు వాడేవారని సూచించారు. ఐతే ఈ రథాల్లోని పరివారము గొడ్డళ్ళూ, ఈటెలూ పూని ఉండేవారని తెలుస్తోంది. రథాలకు నాలుగు లేదా రెండు చక్రాలు ఉండేవి. నాలుగు ఒనేజర్లు పూన్చబడ్డ వీటికి ఇద్దరు సారథులుండేవారు. ఇక రథము యొక్క బండిగా చెకడాబండి ఉండేది. బండి చక్రాలకు మూడు భాగాలుండేవి; మధ్యలో దిండూ, చుట్టూ దాకళ్ళూ, వాటిని చుట్టేస్తూ బయటన ఒక కమ్మి. అలాగే బండికి నేత జల్ల ఉండేది. సుమేరు నగరాలకు [[:en:Defensive wall|రక్షణ ప్రాకారాలు]] ఉండేవి. నగర-రాజ్యాల మధ్య యుద్ధాలు ఎక్కువగా [[:en:siege|ముట్టుకోళ్ళ]] పోరాటాలు. ఐతే ఆనాటి మట్టి ఇటుకల గోడలు కొందరు శత్రువులను అడ్డుకోగలిగాయి. ===సాంకేతిక పరిజ్ఞానం === సుమేరుల సాంకేతిక పరిజ్ఞానానికి ఉదాహరణలు: చక్రం, శరాకార లిపీ, అంకగణితం, రేఖాగణితము, నీటిపారుదల వ్యవస్థలు, పడవలు, [[:en:Lunisolar calendar|చాంద్ర-సౌరమాన కాలగణనము]], కంచు, జంతుతోలు, రంపం, ఉలి, సుత్తి, పిడిసాన, కళ్ళెం, మేకులు, గుండుసూదులు, ఉంగరాలు, [[:en:Hoe|తవ్వుకోలా]], గొడ్డలి, కత్తులు, ఈటెలు, బాణములు, బాణం ములుకులు, ఖడ్గం, బంక, నీటితిత్తి, సంచి, కవచం, అంబులపొది, యుద్ధ రథాలు, ఒర, బూట్లు, చెప్పులు, [[:en:Harpoon|పంట్రకోల]], బీరు. సుమేరులకు మూడు రకాల పడవలు ఉండేవి: * మొదటి రకము తెరచాప పడవలు. జుట్టుతో కుట్టబడ్డ వీటిని [[:en:Clinker (boat building)|క్లింకర్]] పద్ధతిలో తయారు చేసేవారు. నీరు లోపలికి ఇంకకుండా మట్టి తైలపు పూత పూసేవారు. * జంతు తోలూ, రెల్లు గడ్డితో చేసిన తోలు పడవలు రెండో రకము * తెడ్డు నౌకలు మూడో రకము. వీటిని చెక్క తెడ్లతో నడుపుతారు. కొన్నిసార్లు ఇవి రాదారి పడవలుగా వాడబడేవి—అనగా తీరం వెంబడి నడుస్తున్న జనాలూ, జంతువులచే ప్రవాహానికి ఎదురు లాగబడేవి. ==వారసత్వం == [[File:Sumer map.jpg|thumb|సుమేరు పటము]] ఇప్పటి వరకూ జరిగిన పరిశోధనల ప్రకారము చక్రవాహనాల వాడకము క్రీ.పూ 4 వ సహస్రాబ్ది మధ్యభాగములో మొదలైంది. దాదాపు ఒకేసారి మూడు వేర్వేరు సమాజాల్లో వీటి మొదటి వాడకము కనిపిస్తోంది. అవీ మెసొపొటేమియా, ఉత్తర కాకసస్ ([[:en:Maykop culture|మైకాప్ సంస్కృతి]]), మధ్య ఐరోపాలు. చక్రం కనుగొన్న మొదట్లో దాన్ని కుమ్మరి చక్రంగా వాడారు. నెమ్మదిగా వాహనాలకూ, కర్మాగారాలకూ దీని వాడకము విస్తరించింది. పరిష్కృత లిపుల్లో ఈజిప్టు [[:en:Egyptian hieroglyphs|గూఢచిత్ర లిపి]] తరువాత అతి పురాతనమైనది సుమేరు శరాకార లిపి (దానికంటే పురాతనమైన [[:en:Jiahu symbols|జియాహూ గుర్తులు]], [[:en:Tărtăria tablets|టార్టరియా పలకలు]] వంటివాటిపై అనేక వివాదాలు ఉన్నాయి). సుమేరులు మొట్టమొదటి ఖగోళ శాస్త్రవేత్తలలో ఒకరు. వీరు నక్షత్రాలను నక్షత్ర సముదాయాలుగా విభజించారు. ఈ సముదాయాలలో చాలా వాటిని పురాతన గ్రీకులు కూడా గుర్తించారు. కొన్ని సముదాయాలు నేటి రాశి చక్రములో కూడా వాడుకలో ఉన్నాయి.<ref name="Thompson">{{cite web |author=Gary Thompson |url=http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |title=History of Constellation and Star Names |publisher=Members.optusnet.com.au |access-date=2012-03-29 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120821025411/http://members.optusnet.com.au/~gtosiris/page11-4.html |archive-date=2012-08-21 }}</ref>{{Unreliable source?|failed=y|date=March 2012}} కంటికి కనిపించే ఐదు గ్రహాల గురించి కూడా వారికి తెలుసు.<ref name="SumerFAQ2">{{cite web |url=http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |title=Sumerian Questions and Answers |publisher=Sumerian.org |accessdate=2012-03-29 |website= |archive-url=https://web.archive.org/web/20120414150755/http://www.sumerian.org/sumerfaq.htm#s39 |archive-date=2012-04-14 |url-status=dead }}</ref> వారు ఒక ప్రత్యామ్నాయ బేస్ 10, బేస్ 6 తో ఒక మిశ్రమ రేడిక్స్ వ్యవస్థతో సహా అనేక విభిన్న సంఖ్యా వ్యవస్థలను ఉపయోగించి అంకగణితం అభివృద్ధి చేసారు. సుమేరు, బాబిలోనియాలో ఈ సెక్స్మేసిమల్ సిస్టమ్ ప్రామాణిక సంఖ్యా వ్యవస్థగా మారింది. వీరు సైనిక నిర్మాణాలను (యుద్ధ వ్యూహాలను) కనుగొని ఉండవచ్చు. సైనికులను అంగాలుగా విభజించే పద్ధతిని కనుగొన్నారు. వీరి సైనిక అంగాలు: [[:en:Infantry|పదాతి]], [[:en:Cavalry|అశ్వికదళం]], విలుకాండ్రు. వారు మొట్టమొదటిగా న్యాయ వ్యవస్థ, పరిపాలనా వ్యవస్థలను క్రోడీకరించి అభివృద్ధి చేశారు. వీరి వ్యవస్థ న్యాయస్థానాలు, కారాగారాలూ, ప్రభుత్వ కవిలెలతో సంపూర్ణంగా ఉండేది. మొట్టమొదటి నగర రాజ్యాలు సుమేరులో వెలిసాయి. ఐతే ఆధునిక సిరియా, లెబనన్ ప్రాంతాల్లో కూడా అదే సమయానికి నగర రాజ్యాల లాంటి వ్యవస్థలు ఏర్పడ్డాయి. శరాకార లిపి తయారుచేసాక కొన్ని శతాబ్దాల పాటు దాన్ని అప్పులూ, జమా ఖర్చుల లెక్కలకే వాడేవారు. నెమ్మదిగా సుమారు క్రీ.పూ. 2600 నాటికి సందేశాలు, వర్తమానాలు, చరిత్ర, కథలూ, గణితం, ఖగోళ విశేషాలూ, ఇతర విషయాలను లిపిని ఉపయోగించి నమోదు చేయడము మొదలైంది. వ్రాత సమాజములో వ్యాప్తి చెందడముతో, గ్రామ దేవాలయాల నిర్వహణలో మొట్టమొదటి బడులు ఏర్పడ్డాయి. ==ఇవి కూడా చూడండి== * [[:en:History of Iraq|ఇరాక్ చరిత్ర]] * [[:en:History of writing numbers|అంకము]] * [[:en:Ancient Mesopotamian units of measurement|ప్రాచీన మెసొపొటేమియాలో కొలమానాలు]] * [[:en:Ancient Mesopotamian religion|ప్రాచీన మెసొపొటేమియా యొక్క మత సంప్రదాయాలు]] * [[:en:Indus-Mesopotamia relations|సింధూ-మెసొపొటేమియాల మధ్య సంబంధాలు]]   ==గమనికలు== <references group="గమనిక"/> ==మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} ==మరింత సమాచారము కోసము== {{refbegin|35em}} * Ascalone, Enrico. 2007. ''Mesopotamia: Assyrians, Sumerians, Babylonians (Dictionaries of Civilizations; 1)''. Berkeley: University of California Press. {{ISBN|0-520-25266-7}} (paperback). * Bottéro, Jean, André Finet, Bertrand Lafont, and George Roux. 2001. ''Everyday Life in Ancient Mesopotamia''. Edinburgh: Edinburgh University Press, Baltimore: Johns Hopkins University Press. * Crawford, Harriet E. W. 2004. ''Sumer and the Sumerians''. Cambridge: Cambridge University Press. * Leick, Gwendolyn. 2002. ''Mesopotamia: Invention of the City''. London and New York: Penguin. * Lloyd, Seton. 1978. ''The Archaeology of Mesopotamia: From the Old Stone Age to the Persian Conquest''. London: Thames and Hudson. * Nemet-Nejat, Karen Rhea. 1998. ''Daily Life in Ancient Mesopotamia''. London and Westport, Conn.: Greenwood Press. * {{cite book|last1=Kramer|first1=Samuel Noah|title=Sumerian Mythology: A Study of Spiritual and Literary Achievement in the Third Millennium B.C.|url=https://archive.org/details/sumerianmytholog0000kram|date=1972|publisher=University of Pennsylvania Press|location=Philadelphia|isbn=978-0-8122-1047-7|edition=Rev.}} * Roux, Georges. 1992. ''Ancient Iraq'', 560 pages. London: Penguin (earlier printings may have different pagination: 1966, 480 pages, Pelican; 1964, 431 pages, London: Allen and Urwin). * Schomp, Virginia. ''Ancient Mesopotamia: The Sumerians, Babylonians, and Assyrians''. * ''Sumer: Cities of Eden (Timelife Lost Civilizations)''. Alexandria, VA: [[:en:Time Life|Time-Life Books]], 1993 (hardcover, {{ISBN|0-8094-9887-1}}). * [[Leonard Woolley|Woolley, C. Leonard]]. 1929. ''[https://www.fadedpage.com/books/20170924/html.php The Sumerians]''. Oxford: Clarendon Press. {{refend}} q9qgmdhirhvutyotfj38xk58l9nw3pr 0 280692 3628222 3504016 2022-08-22T07:28:15Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox temple | name = శ్రీ రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం | image =Mothkur.jpg | image_alt = | caption = శ్రీ రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయ ముఖద్వారం | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణ రాష్ట్రంలో ఉనికి | latd = 17.45 | longd = 79.2667 | coordinates_region = | coordinates_display= | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారత దేశము]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా]] | location = [[మోత్కూర్]] గ్రామం, [[మోత్కూర్]] మండలం | elevation_m = | primary_deity_God = [[శివుడు]] | primary_deity_Godess = | utsava_deity_God = | utsava_deity_Godess= | Direction_posture = | Pushakarani = | Vimanam = | Poets = | Prathyaksham = | important_festivals= [[మహాశివరాత్రి|శివరాత్రి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''శ్రీ రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా]], [[మోత్కూర్]] పట్టణంలో ఉన్న దేవాలయం. త్రేతాయుగంలో [[రామావతారము|రాముడు]] ఈ ప్రాంతానికి వచ్చి ఇక్కడ శివలింగాన్ని ప్రతిష్ఠించడం వల్ల ఈ దేవాలయానికి శ్రీ రామలింగేశ్వరస్వామి దేవాలయం అనే పేరు వచ్చింది. ఈ దేవాలయ ముఖద్వారం పడమరపైపుకు ఉండడం దీని ప్రత్యేకత. == చరిత్ర == ఈ గుడి కాలతీయుల కాలంలో నిర్మించబడింది. ఈ గుడి నిర్మాణానికి సంబంధించి ఒక కథ ప్రాచూర్యంలో ఉంది. కాకతీయ మహారాజు తన రాజ్యంలోని ఒక గ్రామంలో గుడిని నిర్మించదలచి ఉన్న విశ్మకర్యలకు నిర్మాణబాధ్యతను అప్పగించి, దానికి ప్రతిఫలంగా తూమెడు (పాతకాలపు కొలమానం) బంగారు నాణాలు ఇస్తానని వాగ్దానం చేశాడు. దాని ప్రకారం అనుకున్న సమయంలో అనుకున్న విధంగా శిల్పి గుడిని నిర్మించారు. ఆ తరువాత రాజు దగ్గరికి వెళ్ళి బంగారు నాణాల గురించి అడుగగా, గొడ్డలి తూము (గొడ్డలికి ఉండే రంధ్రం) నిండా బంగారు నాణాలు ఇచ్చాడు. వాగ్దానం చేసినదాని ప్రకారం బంగారు నాణాలు ఇవ్వాలని, లేకుంటే ఆ రాత్రే గుడిని తీసుకుపోతామని విశ్వకర్మలు రాజుతో చెప్పారు. కట్టిన గుడిని తీసుకుపోలేరన్న ధీమాతో రాజు అంగీకరించాడు. విశ్వకర్మలు తమకున్న మంత్రశక్తులతో రాత్రికి రాత్రే ఆ గుడిని తరలించుకుపోయారు. అలా తరలిస్తున్న గుడిని చూసిన వేరే ఊరి ప్రజలు విశ్వకర్మల దగ్గరికి వచ్చి ఆ గుడిని తమ ఊళ్ళో ఉంచాలని, తామ పూజించుకుంటామని కోరడంతోపాటు తూమెడు బంగారు నాణాలు ఇస్తామని చెప్పడంతో విశ్మకర్మలు అంగీకరించి ఆ గుడిని అక్కడ వదిలివెళ్ళారు. అలా గుడి ముఖద్వారం పడమరవైపుకు ఉండిపోయింది.<ref>కాకతీయుల కాలంనాటి రామలింగేశ్వరుని గుడి, ఈనాడు, నల్లగొండ ఎడిషన్, మార్చి 15, 1993, పుట.9</ref> == నిర్మాణం == విష్ణుకుండిన కాలంలో దేవాలయం నిర్మించబడగా, కళ్యాణి చాళుక్యుల కాలంలో ప్రవేశ ద్వారం వద్ద రెండస్తుల మండపం నిర్మించబడింది. దేవాలయంలోని అన్ని ద్వారాలకు రెండు వైపులా కలశాలున్నాయి. కాకతీయులకాలంలో అర్ధమండపం, ముఖమండపం, అంతరాళం, గర్భగుడులతో ఈ దేవాలయం పునరుద్ధరించబడింది. స్తంభాలపై చెక్కిన శిల్పాలు దేవాలయ కాలాన్ని, శైవమతం శాఖల ప్రాభవాన్ని చెబుతున్నాయి. ద్వారపతంగం మీద గజలక్ష్మీ, చాళుక్యశైలిలో ద్వార బంధాలు, అంతరాళం ముందు గుండ్రని రాతిబిల్ల రంగ మండపం ఉన్నాయి. ఆరు అంగుళాల ఎత్తున్న శివలింగం వెనకాల అర్చామూర్తుల్లో సీతారామలక్ష్మణులు ఉండటం ఇక్కడి విశేషం.<ref>{{Cite web|date=2022-04-06|title=శ్రీ రామలింగేశ్వర స్వామి ఆలయం పరిశీలన|url=https://epaper.sakshi.com/3434674/Yadadri-District/06-04-2022#page/2/1|archive-url=https://web.archive.org/web/20220406132349/https://epaper.sakshi.com/3434674/Yadadri-District/06-04-2022#page/1/1|archive-date=2022-04-06|access-date=2022-04-06|website=సాక్షి, యాదాద్రి జిల్లా ఎడిషన్, పేజీ. 2.}}</ref><ref>{{Cite web|date=2022-04-06|title=రామలింగేశ్వరస్వామి గుడి శాసనంపై పరిశోధనలు|url=https://epaper.eenadu.net/Login/LandingPage?ReturnUrl=%2fHome%2fIndex%3fdate%3d06%2f04%2f2022%26eid%3d53%26pid%3d1740661&date=06/04/2022&eid=53&pid=1740661|archive-url=https://web.archive.org/web/20220406132833/https://epaper.eenadu.net/Login/LandingPage?ReturnUrl=%2fHome%2fIndex%3fdate%3d06%2f04%2f2022%26eid%3d53%26pid%3d1740661&date=06/04/2022&eid=53&pid=1740661|archive-date=2022-04-06|access-date=2022-04-06|website=epaper.eenadu.net}}</ref> == ఉత్సవాలు == ప్రతి ఏట బ్రహ్మోత్సవాలు ఘనంగా జరుగుతాయి. గుడి ముందున్న కళ్యాణ మండపంలో శివపార్వతుల వివాహం జరిగిన తర్వాత పార్వతీ సమేతుడైన రామలింగేశ్వరున్ని గ్రామంలోని ప్రతి ఇంటికి ఊరేగింపుగా తీసుకువస్తారు. గ్రామస్థులు కొబ్బరికాయలు, నైవేద్యంతో పూజించిన తరువాత, గుడి దగ్గర అగ్నిగుండాల కార్యక్రమం జరుగుతుంది. == ఇతర పండుగలు == # ప్రతి సంవత్సరం [[మహాశివరాత్రి]] సందర్భంగా ప్రత్యేక పూజలు. # [[ఉగాది]] రోజున అర్చనలు, పంచాంగ శ్రవణం, కవి సమ్మేళనం == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:తెలంగాణ పుణ్యక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:శివాలయాలు]] [[వర్గం:దేవాలయాలు]] [[వర్గం:తెలంగాణ దేవాలయాలు]] q414slnrw0r1jp6jbrittclnoson8zh 1 285498 3628232 3249100 2022-08-22T07:52:51Z స్వరలాసిక 13980 - {{బొమ్మ అభ్యర్థన}} wikitext text/x-wiki {{Infobox requested|వ్యాసం రకం=సినిమా}} {{వికీప్రాజెక్టు గూగుల్ అనువాదవ్యాసాలు-మెరుగుపరచిన}} r5zlwto2x9zo4f7wobq5cchazpc8bhk 3 290628 3628100 2759150 2022-08-21T14:43:45Z Rachmat04 48380 Rachmat04, పేజీ [[వాడుకరి చర్చ:Nicholas Michael Halim]] ను [[వాడుకరి చర్చ:Retired User 21082022]] కు దారిమార్పు లేకుండా తరలించారు: Automatically moved page while renaming the user "[[Special:CentralAuth/Nicholas Michael Halim|Nicholas Michael Halim]]" to "[[Special:CentralAuth/Retired User 21082022|Retired User 21082022]]" wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <center ><font size="+1" color="Black">{{PAGENAME}} గారు, తెలుగు వికిపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<font color="white">స్వాగతం!</font>]]! [[Image:Wikipedia-logo.png|40px]]</font></center></div> <div style="align: left; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: white;"> {{PAGENAME}} గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. {{ #if: | | * తెలుగులో ఎలా రాయాలో తెలుసుకోవడానికి [[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం]], [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] చదవండి. * వికీపీడియాలో మీరు సహాయం చేయదగిన [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు|ప్రాజెక్టు]]లు కొన్ని నిర్వహిస్తున్నారు. అందులో మీ సహకారం అందించండి. * దిద్దుబాటు పెట్టె పైభాగం లోని ([[Image:Signature icon.png]] లేక [[File:Insert-signature.png]]) బొమ్మపై నొక్కినా లేక నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా సంతకం చేస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి. (సంతకం చర్చా పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి, చర్చ ఎవరు చేసారో తెలియడానికి. వ్యాసాలలో సంతకం చెయ్యరాదు.) * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి మరియు ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [http://www.facebook.com/pages/%E0%B0%A4%E0%B1%86%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80/319640018072022 తెవికీ సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి అభిప్రాయాలు ఇక్కడ వ్రాయండి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] <!-- * [[వికీపీడియా:ఈ వారపు వ్యాసం|ఈ వారం వ్యాసం]] ఈ-మైయిల్ ద్వారా తెప్పించుకొదలిస్తే [mailto:tewiki-maiku-subscribe@googlegroups.com tewiki-maiku-subscribe@googlegroups.com] అనే ఈ ఎడ్రస్సుకు ఒక మైయిల్ పంపండి. --> }} తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp; [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 00:05, 14 అక్టోబరు 2019 (UTC) ---- {{వికీపీడియా ప్రకటనలు}} {{ఈ నాటి చిట్కా}} '''కొన్ని ఉపయోగకరమైన లింకులు:''' [[వికీపీడియా:పరిచయము|పరిచయము]] • [[వికీపీడియా:5 నిమిషాల్లో వికీ|5 నిమిషాల్లో వికీ]] • [[వికీపీడియా:పాఠం|పాఠం]] • [[వికీపీడియా:ఐదు మూలస్థంబాలు|వికిపీడియా 5 మూలస్థంబాలు]] • [[సహాయము:సూచిక|సహాయ సూచిక]] • [[వికీపీడియా:సహాయ కేంద్రం|సహాయ కేంద్రం]] • [[వికీపీడియా:శైలి|శైలి మాన్యువల్]] • [[వికీపీడియా:ఇసుకపెట్టె|ప్రయోగశాల]] </div> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 00:05, 14 అక్టోబరు 2019 (UTC) dxs4k6zb32d1s861h4t5cj3ehoqgwfr 0 293864 3628107 3626195 2022-08-21T16:42:29Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki ఆంధ్రప్రదేశ్ లో మొత్తం 126 పట్టణ స్థానిక సంస్థలున్నాయి.ఇందులో 17 [[నగరపాలక సంస్థ|నగరపాలక సంస్థలు]], 78 [[పురపాలక సంఘం|పురపాలక సంఘాలు]], 31 [[నగర పంచాయితీ|నగర పంచాయతీలు]] ఉన్నాయి. వాటి పూర్తి వివరాల కొరకు చూడండి. {{ప్రధాన వ్యాసం|ఆంధ్రప్రదేశ్ పట్టణ స్థానిక సంస్థలు}} ==జాబితా== # [[అద్దంకి నగరపంచాయితీ|అద్దంకి]] # [[అనంతపురం నగరపాలక సంస్థ|అనంతపురం]] # [[అమలాపురం పురపాలక సంఘం|అమలాపురం]] # [[అల్లూరు నగరపంచాయితీ|అల్లూరు]] # [[ఆకివీడు నగరపంచాయితీ|ఆకివీడు]] # [[ఆత్మకూరు పురపాలక సంఘం (కర్నూలు జిల్లా)|ఆత్మకూరు (కర్నూలు)]] # [[ఆత్మకూరు పురపాలక సంఘం (నెల్లూరు జిల్లా)|ఆత్మకూరు (నెల్లూరు)]] # [[ఆదోని పురపాలక సంఘం|ఆదోని]] # [[ఆముదాలవలస పురపాలక సంఘం|ఆముదాలవలస]] # [[ఆళ్లగడ్డ పురపాలకసంఘం|ఆళ్లగడ్డ]] # [[ఇచ్చాపురం పురపాలక సంఘం|ఇచ్చాపురం]] # [[ఉయ్యూరు నగరపంచాయితీ|ఉయ్యూరు]] # [[ఎమ్మిగనూరు పురపాలక సంఘం|ఎమ్మిగనూరు]] # [[ఎలమంచిలి పురపాలక సంఘం|ఎలమంచిలి]] # [[ఏలూరు నగరపాలక సంస్థ|ఏలూరు]] # [[ఏలేశ్వరం నగరపంచాయితీ|ఏలేశ్వరం]] # [[ఒంగోలు నగరపాలక సంస్థ|ఒంగోలు]] # [[కడప నగరపాలక సంస్థ|కడప]] # [[కదిరి పురపాలక సంఘం|కదిరి]] # [[కనిగిరి నగరపంచాయితీ|కనిగిరి]] # [[కమలాపురం నగరపంచాయతీ|కమలాపురం]] # [[కర్నూలు నగరపాలక సంస్థ|కర్నూలు]] # [[కళ్యాణదుర్గం పురపాలకసంఘం|కళ్యాణదుర్గం]] # [[కాకినాడ నగరపాలక సంస్థ|కాకినాడ]] # [[కావలి పురపాలక సంఘం|కావలి]] # [[కుప్పం పురపాలకసంఘం|కుప్పం]] # [[కొవ్వూరు పురపాలక సంఘం|కొవ్వూరు]] # [[కొండపల్లి పురపాలక సంఘం|కొండపల్లి]] # [[కందుకూరు పురపాలక సంఘం|కందుకూరు]] # [[గిద్దలూరు నగరపంచాయితీ|గిద్దలూరు]] # [[గుడివాడ పురపాలక సంఘం|గుడివాడ]] # [[గుత్తి పురపాలక సంఘం|గుత్తి]] # [[గురజాల నగరపంచాయితీ|గురజాల]] # [[గుంటూరు నగరపాలక సంస్థ|గుంటూరు]] # [[గుంతకల్లు పురపాలక సంఘం|గుంతకల్లు]] # [[గూడూరు నగరపంచాయితీ (కర్నూలు జిల్లా)|గూడూరు (కర్నూలు)]] # [[గూడూరు పురపాలక సంఘం (నెల్లూరు జిల్లా)|గూడూరు (నెల్లూరు)]] # [[గొల్లప్రోలు నగరపంచాయితీ|గొల్లప్రోలు]] # [[చిత్తూరు నగరపాలక సంస్థ|చిత్తూరు]] # [[చిలకలూరిపేట పురపాలక సంఘం|చిలకలూరిపేట]] # [[చింతలపూడి నగరపంచాయితీ|చింతలపూడి]] # [[చీమకుర్తి నగరపంచాయితీ|చీమకుర్తి]] # [[చీరాల పురపాలక సంఘం|చీరాల]] # [[జగ్గయ్యపేట పురపాలక సంఘం|జగ్గయ్యపేట]] # [[జమ్మలమడుగు నగరపంచాయితీ|జమ్మలమడుగు]] # [[జంగారెడ్డిగూడెం పురపాలక సంఘం|జంగారెడ్డిగూడెం]] # [[డోన్ పురపాలక సంఘం|డోన్]] # [[తణుకు పురపాలక సంఘం|తణుకు]] # [[తాడిపత్రి పురపాలక సంఘం|తాడిపత్రి]] # [[తాడేపల్లిగూడెం పురపాలక సంఘం|తాడేపల్లిగూడెం]] # [[తాడేపల్లి పురపాలక సంఘం|తాడేపల్లి]] # [[తిరుపతి నగరపాలక సంస్థ|తిరుపతి]] # [[తిరువూరు నగరపంచాయితీ|తిరువూరు]] # [[తుని పురపాలక సంఘం |తుని]] # [[తెనాలి పురపాలక సంఘం|తెనాలి]] # [[దర్శి నగరపంచాయతీ|దర్శి]] # [[దాచేపల్లి నగరపంచాయితీ|దాచేపల్లి]] # [[ధర్మవరం పురపాలక సంఘం|ధర్మవరం]] # [[నగరి పురపాలక సంఘం|నగరి]] # [[నరసరావుపేట పురపాలక సంఘం|నరసరావుపేట]] # [[నరసాపురం పురపాలక సంఘం|నరసాపురం]] # [[నర్సీపట్నం పురపాలక సంఘం|నర్సీపట్నం]] # [[నాయుడుపేట పురపాలక సంఘం|నాయుడుపేట]] # [[నిడదవోలు పురపాలక సంఘం|నిడదవోలు]] # [[నూజివీడు పురపాలక సంఘం|నూజివీడు]] # [[నెల్లిమర్ల నగరపంచాయితీ|నెల్లిమర్ల]] # [[నెల్లూరు నగరపాలక సంస్థ|నెల్లూరు]] # [[నందికొట్కూరు పురపాలక సంఘం|నందికొట్కూరు]] # [[నందిగామ నగరపంచాయితీ|నందిగామ]] # [[నంద్యాల పురపాలక సంఘం|నంద్యాల]] # [[పలమనేరు పురపాలక సంఘం|పలమనేరు]] # [[పలాస కాశీబుగ్గ పురపాలక సంఘం|పలాస కాశిబుగ్గ]] # [[పామిడి నగరపంచాయితీ|పామిడి]] # [[పార్వతీపురం పురపాలక సంఘం|పార్వతీపురం]] # [[పాలకొల్లు పురపాలక సంఘం|పాలకొల్లు]] # [[పాలకొండ నగరపంచాయతీ|పాలకొండ]] # [[పిఠాపురం పురపాలక సంఘం|పిఠాపురం]] # [[పిడుగురాళ్ల పురపాలక సంఘం|పిడుగురాళ్ల]] # [[పుట్టపర్తి నగరపంచాయితీ|పుట్టపర్తి]] # [[పుత్తూరు పురపాలక సంఘం|పుత్తూరు]] # [[పులివెందుల పురపాలక సంఘం|పులివెందుల]] # [[పుంగనూరు పురపాలక సంఘం|పుంగనూరు]] # [[పెడన పురపాలక సంఘం|పెడన]] # [[పెద్దాపురం పురపాలక సంఘం|పెద్దాపురం]] # [[పెనుకొండ నగరపంచాయితీ |పెనుకొండ]] # [[పొదిలి నగరపంచాయతీ|పొదిలి]] # [[పొన్నూరు పురపాలక సంఘం|పొన్నూరు]] # [[ప్రొద్దుటూరు పురపాలక సంఘం|ప్రొద్దుటూరు]] # [[బద్వేలు పురపాలక సంఘం|బద్వేలు]] # [[బాపట్ల పురపాలక సంఘం|బాపట్ల]] # [[బి.కొత్తకోట నగరపంచాయితీ|బి.కొత్తకోట]] # [[బుచ్చిరెడ్డిపాలెం నగరపంచాయతీ|బుచ్చిరెడ్డిపాలెం]] # [[బేతంచర్ల నగరపంచాయతీ|బేతంచర్ల]] # [[బొబ్బిలి పురపాలక సంఘం|బొబ్బిలి]] # [[భీమవరం పురపాలక సంఘం|భీమవరం]] # [[మచిలీపట్నం నగరపాలక సంస్థ|మచిలీపట్నం]] # [[మడకశిర నగరపంచాయితీ|మడకశిర]] # [[మదనపల్లి పురపాలక సంఘం|మదనపల్లె]] # [[మహా విశాఖ నగరపాలక సంస్థ|విశాఖపట్నం]] # [[మంగళగిరి తాడేపల్లి నగరపాలక సంస్థ|మంగళగిరి తాడేపల్లి]] # [[మాచర్ల పురపాలక సంఘం|మాచర్ల]] # [[మార్కాపురం పురపాలక సంఘం|మార్కాపురం]] # [[ముమ్మిడివరం నగరపంచాయితీ|ముమ్మిడివరం]] # [[మైదుకూరు పురపాలక సంఘం|మైదుకూరు]] # [[మంగళగిరి పురపాలక సంఘం|మంగళగిరి]] # [[మండపేట పురపాలక సంఘం|మండపేట]] # [[యర్రగుంట్ల నగరపంచాయితీ|యర్రగుంట్ల]] # [[రాజమహేంద్రవరం నగరపాలక సంస్థ|రాజమహేంద్రవరం]] # [[రాజాం నగరపంచాయతీ|రాజాం]] # [[రాజంపేట పురపాలక సంఘం|రాజంపేట]] # [[రామచంద్రపురం పురపాలక సంఘం|రామచంద్రపురం]] # [[రాయచోటి పురపాలక సంఘం|రాయచోటి]] # [[రాయదుర్గం పురపాలక సంఘం|రాయదుర్గం]] # [[రేపల్లె పురపాలక సంఘం|రేపల్లె]] # [[విజయనగరం నగరపాలక సంస్థ|విజయనగరం]] # [[విజయవాడ నగరపాలక సంస్థ|విజయవాడ]] # [[వినుకొండ పురపాలక సంఘం|వినుకొండ]] # [[వెంకటగిరి పురపాలక సంఘం|వెంకటగిరి]] # [[వైఎస్ఆర్ తాడిగడప పురపాలకసంఘం|వైఎస్ఆర్ తాడిగడప]] # [[శ్రీకాకుళం నగరపాలక సంస్థ|శ్రీకాకుళం]] # [[శ్రీకాళహస్తి పురపాలక సంఘం|శ్రీకాళహస్తి]] # [[సత్తెనపల్లి పురపాలక సంఘం|సత్తెనపల్లి]] # [[సామర్లకోట పురపాలక సంఘం|సామర్లకోట]] # [[సాలూరు పురపాలక సంఘం|సాలూరు]] # [[సూళ్లూరుపేట పురపాలక సంఘం|సూళ్లూరుపేట]] # [[హిందూపురం పురపాలక సంఘం|హిందూపురం]] == మూలాలు == {{మూలాలు}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ పట్టణ స్థానిక సంస్థలు]] icxo84dcodzekw8bexkk0jy18h253og 3 297715 3628169 2841171 2022-08-22T05:02:21Z 2409:4070:4480:176B:285F:108D:5A5E:CDE3 ప్రజలు చైతన్యులు కావాలి wikitext text/x-wiki అవినీతి అంతం నా పంతం ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <center ><font size="+1" color="Black">JANGITI SRINIVAS MUDIRAJ గారు, తెలుగు వికిపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<font color="white">స్వాగతం!</font>]]! [[Image:Wikipedia-logo.png|40px]]</font></center></div> JANGITI SRINIVAS MUDIRAJ గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. * తెలుగులో ఎలా రాయాలో తెలుసుకోవడానికి [[వికీపీడియా:తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం|తెలుగులో రచనలు చెయ్యడం]], [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] చదవండి. * వికీపీడియాలో మీరు సహాయం చేయదగిన [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు|ప్రాజెక్టు]]లు కొన్ని నిర్వహిస్తున్నారు. అందులో మీ సహకారం అందించండి. * దిద్దుబాటు పెట్టె పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా లేక నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా సంతకం చేస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి. (వ్యాసపేజీలలో సంతకం చెయ్యరాదు.) ---- {{వికీపీడియా ప్రకటనలు}} {{ఈ నాటి చిట్కా}} * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి మరియు ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [http://www.facebook.com/pages/%E0%B0%A4%E0%B1%86%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%95%E0%B1%80/319640018072022 తెవికీ సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp; [[వాడుకరి:శ్రీరామమూర్తి|శ్రీరామమూర్తి]] ([[వాడుకరి చర్చ:శ్రీరామమూర్తి|చర్చ]]) 13:36, 7 ఫిబ్రవరి 2020 (UTC) chq0moteq8asbtw4f15b9ouwxxryg1w 0 321142 3628109 3627385 2022-08-21T16:44:02Z 2401:4900:367B:8F43:655D:9AE4:40A0:992B I corrected a mistake wikitext text/x-wiki భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం ల‌భించి 75 ఏళ్లు పూర్త‌వుతున్న సంద‌ర్భంగా కేంద్ర ప్ర‌భుత్వం ఏర్పాటు చేస్తున్న కార్యక్రమం పేరు '''ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్ ( आजादि का अमृत महोतसव )''', ఇది భారత స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం 2022 ఆగస్టు 15 కు 75 వారాల ముందు ప్రారంభమవుతుంది<ref>{{Cite web|url=https://mygov.in/campaigns/azadi-ka-amrit-mahotsav/|title=Azadi Ka Amrit Mahotsav|date=2021-03-09|website=MyGov.in|access-date=2021-06-12}}</ref>. 2023 స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం వరకు కొనసాగుతుంది<ref>{{Cite web|url=http://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1704142|title='ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్' నిర్వహణకు ఏర్పాట్లు పూర్తి చేసిన సమాచార, ప్రసార మంత్రిత్వ శాఖ|website=pib.gov.in|access-date=2021-03-12}}</ref>. జన-భాగీదారి స్ఫూర్తితో దీనిని జనోత్సవంగా జరుపుకుంటారు. ఈ సందర్భంగా కేంద్ర హోంమంత్రి నేతృత్వంలో 250 మందికిపైగా రాజకీయ, వ్యాపార ప్రముఖులతో జాతీయ అమలు కమిటీ ఏర్పాటు చేసి, ఈ సందర్భంగా చేపట్టాల్సిన కార్యక్రమాలను ప్రణాళికాబద్ధంగా అమలు చేయాలని నిర్ణయం తీసుకున్నారు. ఈ మహోత్సవ్‌ ఏడాదిన్నర పాటు 75 వారాలు కొనసాతుంది. 2021 మార్చి 12 న ప్రారంభమై 2022 ఆగస్టు 15 వరకు కొనసాగుతుంది. దేశవ్యాప్తంగా అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలలో పలు కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తాయి. స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయిన దండియాత్రను గుర్తుచేసుకుంటూ [[సబర్మతీ ఆశ్రమం|సబర్మతి ఆశ్రమం]] నుంచి [[గుజరాత్]] లోని [[నవ్‌సారి]] జిల్లాలోని [[జలాల్‌పూర్ (నవ్‌సారి జిల్లా)|జలాల్‌పూర్]] తాలూకాలో ఉన్న [[దండి (గ్రామం)|దండి]] వరకు 241 మైళ్ల దూరం పాదయాత్రను నిర్వహిస్తారు.ఈ పాదయాత్ర 25 రోజులు పాటు సాగి 2021 ఏప్రిల్ 5న దండిలో ముగుస్తుంది. వేడుకలను ప్రారంభించే 16 చరిత్రాత్మక ప్రాంతాలను పురావస్తు శాఖ గుర్తించింది. ఢిల్లీలోని ఖిలా రాయ్ పిథోరా వద్ద ప్రారంభమవుతాయి. మిగతా 15 ప్రాంతాలైన గ్వాలియర్ కోట, ఢిల్లీలోని హుమయూన్ సమాధి, ఫతేపూర్ సిక్రీ, హైదరాబాద్‌లోని గోల్కొండ కోట, ఐజ్వాల్‌లోని భువనేశ్వరి ఆలయం, ముంబయిలోని అగాఖాన్ ప్యాలెస్, ఒడిశాలోని కొణార్క్ ఆలయం, లక్నోలోని హిమాచల్‌ ప్రదేశ్‌ రెసిడెన్సీ బిల్డింగ్ కాంగ్రా కోట, ఝాన్సీ కోట, తొలి రాష్ట్రపతి డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ పూర్వీకుల నివాసం, కర్ణాటకలోని చిత్రదుర్గ కోట, వారణాసిలోని మహల్ ఘాట్, అమరావతి, జైపూర్ ప్యాలెస్ వద్ద వేడుకలు నిర్వహిస్తారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/pm-narendra-modi-to-inaugurate-azadi-ka-amrut-mahotsav-in-ahmedabad-today/articleshow/81459114.cms|title=75 వారాలపాటు 75వ స్వాతంత్ర వేడుకలు: నేటి నుంచే ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2021-06-12}}</ref> == తెలంగాణ == ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాలకు రూ. 25 కోట్లు కేటాయించారు. ఈ ఉత్సవాల నిర్వహణ కమిటీ చైర్మన్ గా ప్రభుత్వ సలహాదారు [[కె.వి. రమణాచారి]], సభ్యులుగా సాధారణ పరిపాలన శాఖ, ఆర్థిక శాఖ, సాంస్కృతిక వ్యవహారాల శాఖ, మున్సిపల్ శాఖ, పంచాయితీ రాజ్ శాఖ, విద్యాశాఖలకు చెందిన కార్యదర్శులు, డైరక్టర్ మున్సిపల్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, కమీషనర్ పంచాయితీ రాజ్, సభ్య కార్యదర్శిగా సాంస్కతిక శాఖ డైరక్టర్‌లుగా ప్రభుత్వం నియమించింది.<ref name="75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు">{{cite news|url=https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|title=75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు|last1=మన తెలంగాణ|date=8 March 2021|work=Telangana తాజా వార్తలు {{!}} Latest Telugu Breaking News|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411123120/https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|archivedate=11 April 2021}}</ref> ఇందులో భాగంగా తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఆధ్వర్యంలో స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం రోజైన [[ఆగష్టు 15|ఆగస్టు 15]]<nowiki/>కు ముందు 7 రోజులు, తర్వాత 7 రోజులు మొత్తంగా 15 రోజులపాటు రాష్ట్రవ్యాప్తంగా [[భారత స్వాతంత్ర్య వజ్రోత్సవ ద్విసప్తాహం]] పేరుతో రాష్ట్రవ్యాప్తంగా వేడకలను నిర్వహించబడుతున్నాయి. ఆగస్టు 15న [[గోల్కొండ కోటపై భారత స్వాతంత్ర్య వేడుకలు]]<nowiki/>తో భాగంగా ముఖ్యమంత్రి కేసీఆర్ జాతీయ పతాకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. === కార్యక్రమాలు === # స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాల్లో భాగంగా 2021, మార్చి 12న తొలి కార్యక్రమంగా [[హైదరాబాదు]] [[పబ్లిక్ గార్డెన్స్, హైదరాబాదు|ప‌బ్లిక్ గార్డెన్స్‌లో]] ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు జాతీయ జెండాను ఆవిష్క‌రించాడు.<ref name="ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|title=ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=Home న్యూస్ ఇన్ పిక్|date=12 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411124348/https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|archivedate=11 April 2021}}</ref> # 2021 మార్చి 24న రెండో వారం రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా ఫ్రీడమ్‌ రన్‌ను నిర్వహించారు.<ref name="ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|title=ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌|last1=నమస్తే తెలంగాణ|date=24 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210324054747/https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|archivedate=24 March 2021}}</ref><ref name="నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|title=నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=24 March 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210325032624/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|archivedate=25 March 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 3న మూడో వారం హైదరాబాదులోని [[రవీంద్ర భారతి|రవీంద్ర భారతిలో]] రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనాన్ని, రాష్ట్రంలోని అన్ని జిల్లా కేంద్రాలలో జిల్లాస్థాయి కవి సమ్మేళనాలు నిర్వహించారు. కవి సమ్మేళనానికి "స్వాతంత్ర్య స్ఫూర్తి"ని "ధీమ్"గా నిర్వహించారు.<ref name="ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి' రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|title=ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి" రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=1 April 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210401121915/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|archivedate=1 April 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 9న నాల్గొవ వారం హైదరాబాదు తెలంగాణ స్టేట్‌ ఆర్ట్‌ గ్యాలరీలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వం, భాషా సాంస్కృతిక శాఖ & రీజినల్‌ అవుట్‌ రీచ్‌ బ్యూరో (ఆర్‌ఓబీ) సంయుక్త ఆధ్వర్యంలో దేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంపై ఏడు రోజుల పాటు ఛాయాచిత్ర ప్రదర్శనను నిర్వహించారు.<ref name="స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|title=స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=హైదరాబాద్‌|date=10 April 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411015601/https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|archivedate=11 April 2021}}</ref> == చిత్రమాలిక == <gallery> File:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 1.jpg| హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో File:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 11.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో కవులను సన్మానించిన తెలంగాణ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ సంచాలకుడు మామిడి హరికృష్ణ File:Ramachari adressing at Art Exhibition.jpg|మాదాపూర్, హైదరాబాద్ స్టేట్‌ ఆర్ట్‌ గ్యాలరీలో ఛాయాచిత్ర ప్రదర్శనలో రమణాచారి </gallery> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} p26xchijrqr7i00tacb3ksa6e8bkk7p 3628115 3628109 2022-08-21T17:17:50Z యర్రా రామారావు 28161 మీడియాఫైల్ లేనందున సవరించాను wikitext text/x-wiki భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం ల‌భించి 75 ఏళ్లు పూర్త‌వుతున్న సంద‌ర్భంగా కేంద్ర ప్ర‌భుత్వం ఏర్పాటు చేస్తున్న కార్యక్రమం పేరు '''ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్ ( आजादि का अमृत महोतसव )''', ఇది భారత స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం 2022 ఆగస్టు 15 కు 75 వారాల ముందు ప్రారంభమవుతుంది<ref>{{Cite web|url=https://mygov.in/campaigns/azadi-ka-amrit-mahotsav/|title=Azadi Ka Amrit Mahotsav|date=2021-03-09|website=MyGov.in|access-date=2021-06-12}}</ref>. 2023 స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం వరకు కొనసాగుతుంది<ref>{{Cite web|url=http://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1704142|title='ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్' నిర్వహణకు ఏర్పాట్లు పూర్తి చేసిన సమాచార, ప్రసార మంత్రిత్వ శాఖ|website=pib.gov.in|access-date=2021-03-12}}</ref>. జన-భాగీదారి స్ఫూర్తితో దీనిని జనోత్సవంగా జరుపుకుంటారు. ఈ సందర్భంగా కేంద్ర హోంమంత్రి నేతృత్వంలో 250 మందికిపైగా రాజకీయ, వ్యాపార ప్రముఖులతో జాతీయ అమలు కమిటీ ఏర్పాటు చేసి, ఈ సందర్భంగా చేపట్టాల్సిన కార్యక్రమాలను ప్రణాళికాబద్ధంగా అమలు చేయాలని నిర్ణయం తీసుకున్నారు. ఈ మహోత్సవ్‌ ఏడాదిన్నర పాటు 75 వారాలు కొనసాతుంది. 2021 మార్చి 12 న ప్రారంభమై 2022 ఆగస్టు 15 వరకు కొనసాగుతుంది. దేశవ్యాప్తంగా అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలలో పలు కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తాయి. స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయిన దండియాత్రను గుర్తుచేసుకుంటూ [[సబర్మతీ ఆశ్రమం|సబర్మతి ఆశ్రమం]] నుంచి [[గుజరాత్]] లోని [[నవ్‌సారి]] జిల్లాలోని [[జలాల్‌పూర్ (నవ్‌సారి జిల్లా)|జలాల్‌పూర్]] తాలూకాలో ఉన్న [[దండి (గ్రామం)|దండి]] వరకు 241 మైళ్ల దూరం పాదయాత్రను నిర్వహిస్తారు.ఈ పాదయాత్ర 25 రోజులు పాటు సాగి 2021 ఏప్రిల్ 5న దండిలో ముగుస్తుంది. వేడుకలను ప్రారంభించే 16 చరిత్రాత్మక ప్రాంతాలను పురావస్తు శాఖ గుర్తించింది. ఢిల్లీలోని ఖిలా రాయ్ పిథోరా వద్ద ప్రారంభమవుతాయి. మిగతా 15 ప్రాంతాలైన గ్వాలియర్ కోట, ఢిల్లీలోని హుమయూన్ సమాధి, ఫతేపూర్ సిక్రీ, హైదరాబాద్‌లోని గోల్కొండ కోట, ఐజ్వాల్‌లోని భువనేశ్వరి ఆలయం, ముంబయిలోని అగాఖాన్ ప్యాలెస్, ఒడిశాలోని కొణార్క్ ఆలయం, లక్నోలోని హిమాచల్‌ ప్రదేశ్‌ రెసిడెన్సీ బిల్డింగ్ కాంగ్రా కోట, ఝాన్సీ కోట, తొలి రాష్ట్రపతి డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ పూర్వీకుల నివాసం, కర్ణాటకలోని చిత్రదుర్గ కోట, వారణాసిలోని మహల్ ఘాట్, అమరావతి, జైపూర్ ప్యాలెస్ వద్ద వేడుకలు నిర్వహిస్తారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/pm-narendra-modi-to-inaugurate-azadi-ka-amrut-mahotsav-in-ahmedabad-today/articleshow/81459114.cms|title=75 వారాలపాటు 75వ స్వాతంత్ర వేడుకలు: నేటి నుంచే ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2021-06-12}}</ref> == తెలంగాణ == ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాలకు రూ. 25 కోట్లు కేటాయించారు. ఈ ఉత్సవాల నిర్వహణ కమిటీ చైర్మన్ గా ప్రభుత్వ సలహాదారు [[కె.వి. రమణాచారి]], సభ్యులుగా సాధారణ పరిపాలన శాఖ, ఆర్థిక శాఖ, సాంస్కృతిక వ్యవహారాల శాఖ, మున్సిపల్ శాఖ, పంచాయితీ రాజ్ శాఖ, విద్యాశాఖలకు చెందిన కార్యదర్శులు, డైరక్టర్ మున్సిపల్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, కమీషనర్ పంచాయితీ రాజ్, సభ్య కార్యదర్శిగా సాంస్కతిక శాఖ డైరక్టర్‌లుగా ప్రభుత్వం నియమించింది.<ref name="75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు">{{cite news|url=https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|title=75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు|last1=మన తెలంగాణ|date=8 March 2021|work=Telangana తాజా వార్తలు {{!}} Latest Telugu Breaking News|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411123120/https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|archivedate=11 April 2021}}</ref> ఇందులో భాగంగా తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఆధ్వర్యంలో స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం రోజైన [[ఆగష్టు 15|ఆగస్టు 15]]<nowiki/>కు ముందు 7 రోజులు, తర్వాత 7 రోజులు మొత్తంగా 15 రోజులపాటు రాష్ట్రవ్యాప్తంగా [[భారత స్వాతంత్ర్య వజ్రోత్సవ ద్విసప్తాహం]] పేరుతో రాష్ట్రవ్యాప్తంగా వేడకలను నిర్వహించబడుతున్నాయి. ఆగస్టు 15న [[గోల్కొండ కోటపై భారత స్వాతంత్ర్య వేడుకలు]]<nowiki/>తో భాగంగా ముఖ్యమంత్రి కేసీఆర్ జాతీయ పతాకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. === కార్యక్రమాలు === # స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాల్లో భాగంగా 2021, మార్చి 12న తొలి కార్యక్రమంగా [[హైదరాబాదు]] [[పబ్లిక్ గార్డెన్స్, హైదరాబాదు|ప‌బ్లిక్ గార్డెన్స్‌లో]] ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు జాతీయ జెండాను ఆవిష్క‌రించాడు.<ref name="ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|title=ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=Home న్యూస్ ఇన్ పిక్|date=12 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411124348/https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|archivedate=11 April 2021}}</ref> # 2021 మార్చి 24న రెండో వారం రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా ఫ్రీడమ్‌ రన్‌ను నిర్వహించారు.<ref name="ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|title=ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌|last1=నమస్తే తెలంగాణ|date=24 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210324054747/https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|archivedate=24 March 2021}}</ref><ref name="నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|title=నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=24 March 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210325032624/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|archivedate=25 March 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 3న మూడో వారం హైదరాబాదులోని [[రవీంద్ర భారతి|రవీంద్ర భారతిలో]] రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనాన్ని, రాష్ట్రంలోని అన్ని జిల్లా కేంద్రాలలో జిల్లాస్థాయి కవి సమ్మేళనాలు నిర్వహించారు. కవి సమ్మేళనానికి "స్వాతంత్ర్య స్ఫూర్తి"ని "ధీమ్"గా నిర్వహించారు.<ref name="ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి' రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|title=ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి" రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=1 April 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210401121915/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|archivedate=1 April 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 9న నాల్గొవ వారం హైదరాబాదు తెలంగాణ స్టేట్‌ ఆర్ట్‌ గ్యాలరీలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వం, భాషా సాంస్కృతిక శాఖ & రీజినల్‌ అవుట్‌ రీచ్‌ బ్యూరో (ఆర్‌ఓబీ) సంయుక్త ఆధ్వర్యంలో దేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంపై ఏడు రోజుల పాటు ఛాయాచిత్ర ప్రదర్శనను నిర్వహించారు.<ref name="స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|title=స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=హైదరాబాద్‌|date=10 April 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411015601/https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|archivedate=11 April 2021}}</ref> == చిత్రమాలిక == <gallery> దస్త్రం:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 1.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో దస్త్రం:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 11.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో కవులను సన్మానించిన తెలంగాణ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ సంచాలకుడు మామిడి హరికృష్ణ </gallery> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} 0e5nxz9z091hwrkzj2n6gtdwrr63ou6 3628116 3628115 2022-08-21T17:19:36Z యర్రా రామారావు 28161 ఆంగ్ల వ్యాసం నుండి సమాచారపెట్టె కూర్పు wikitext text/x-wiki {{Infobox holiday | holiday_name = Azadi Ka Amrith Mahotsav (75th Anniversary of Indian Independence) | type = National | longtype = National | image = File:Azadi Ka Amrit Mahotsav (English) logo.svg | caption = Logo of 75th Anniversary of Independence Day | alt = Logo of 75th Anniversary of Independence Day | observedby = {{IND}} | month = August | duration = 24 hours | frequency = Annual | date = 15 August 2022 | significance = Commemorates the 75th Anniversary of Independence of India | celebrations = Flag hoisting, parade, fireworks, singing patriotic songs and the National Anthem [[Jana Gana Mana]], speech by the [[Prime Minister of India]] and [[President of India]] | firsttime = 15 August 1947 (75 years ago) | relatedto = [[Independence Day (India)|Independence Day]] | begins = 12 March 2021 | ends = 15 August 2023 }} భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం ల‌భించి 75 ఏళ్లు పూర్త‌వుతున్న సంద‌ర్భంగా కేంద్ర ప్ర‌భుత్వం ఏర్పాటు చేస్తున్న కార్యక్రమం పేరు '''ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్ ( आजादि का अमृत महोतसव )''', ఇది భారత స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం 2022 ఆగస్టు 15 కు 75 వారాల ముందు ప్రారంభమవుతుంది<ref>{{Cite web|url=https://mygov.in/campaigns/azadi-ka-amrit-mahotsav/|title=Azadi Ka Amrit Mahotsav|date=2021-03-09|website=MyGov.in|access-date=2021-06-12}}</ref>. 2023 స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం వరకు కొనసాగుతుంది<ref>{{Cite web|url=http://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1704142|title='ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్' నిర్వహణకు ఏర్పాట్లు పూర్తి చేసిన సమాచార, ప్రసార మంత్రిత్వ శాఖ|website=pib.gov.in|access-date=2021-03-12}}</ref>. జన-భాగీదారి స్ఫూర్తితో దీనిని జనోత్సవంగా జరుపుకుంటారు. ఈ సందర్భంగా కేంద్ర హోంమంత్రి నేతృత్వంలో 250 మందికిపైగా రాజకీయ, వ్యాపార ప్రముఖులతో జాతీయ అమలు కమిటీ ఏర్పాటు చేసి, ఈ సందర్భంగా చేపట్టాల్సిన కార్యక్రమాలను ప్రణాళికాబద్ధంగా అమలు చేయాలని నిర్ణయం తీసుకున్నారు. ఈ మహోత్సవ్‌ ఏడాదిన్నర పాటు 75 వారాలు కొనసాతుంది. 2021 మార్చి 12 న ప్రారంభమై 2022 ఆగస్టు 15 వరకు కొనసాగుతుంది. దేశవ్యాప్తంగా అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలలో పలు కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తాయి. స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయిన దండియాత్రను గుర్తుచేసుకుంటూ [[సబర్మతీ ఆశ్రమం|సబర్మతి ఆశ్రమం]] నుంచి [[గుజరాత్]] లోని [[నవ్‌సారి]] జిల్లాలోని [[జలాల్‌పూర్ (నవ్‌సారి జిల్లా)|జలాల్‌పూర్]] తాలూకాలో ఉన్న [[దండి (గ్రామం)|దండి]] వరకు 241 మైళ్ల దూరం పాదయాత్రను నిర్వహిస్తారు.ఈ పాదయాత్ర 25 రోజులు పాటు సాగి 2021 ఏప్రిల్ 5న దండిలో ముగుస్తుంది. వేడుకలను ప్రారంభించే 16 చరిత్రాత్మక ప్రాంతాలను పురావస్తు శాఖ గుర్తించింది. ఢిల్లీలోని ఖిలా రాయ్ పిథోరా వద్ద ప్రారంభమవుతాయి. మిగతా 15 ప్రాంతాలైన గ్వాలియర్ కోట, ఢిల్లీలోని హుమయూన్ సమాధి, ఫతేపూర్ సిక్రీ, హైదరాబాద్‌లోని గోల్కొండ కోట, ఐజ్వాల్‌లోని భువనేశ్వరి ఆలయం, ముంబయిలోని అగాఖాన్ ప్యాలెస్, ఒడిశాలోని కొణార్క్ ఆలయం, లక్నోలోని హిమాచల్‌ ప్రదేశ్‌ రెసిడెన్సీ బిల్డింగ్ కాంగ్రా కోట, ఝాన్సీ కోట, తొలి రాష్ట్రపతి డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ పూర్వీకుల నివాసం, కర్ణాటకలోని చిత్రదుర్గ కోట, వారణాసిలోని మహల్ ఘాట్, అమరావతి, జైపూర్ ప్యాలెస్ వద్ద వేడుకలు నిర్వహిస్తారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/pm-narendra-modi-to-inaugurate-azadi-ka-amrut-mahotsav-in-ahmedabad-today/articleshow/81459114.cms|title=75 వారాలపాటు 75వ స్వాతంత్ర వేడుకలు: నేటి నుంచే ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2021-06-12}}</ref> == తెలంగాణ == ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాలకు రూ. 25 కోట్లు కేటాయించారు. ఈ ఉత్సవాల నిర్వహణ కమిటీ చైర్మన్ గా ప్రభుత్వ సలహాదారు [[కె.వి. రమణాచారి]], సభ్యులుగా సాధారణ పరిపాలన శాఖ, ఆర్థిక శాఖ, సాంస్కృతిక వ్యవహారాల శాఖ, మున్సిపల్ శాఖ, పంచాయితీ రాజ్ శాఖ, విద్యాశాఖలకు చెందిన కార్యదర్శులు, డైరక్టర్ మున్సిపల్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, కమీషనర్ పంచాయితీ రాజ్, సభ్య కార్యదర్శిగా సాంస్కతిక శాఖ డైరక్టర్‌లుగా ప్రభుత్వం నియమించింది.<ref name="75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు">{{cite news|url=https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|title=75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు|last1=మన తెలంగాణ|date=8 March 2021|work=Telangana తాజా వార్తలు {{!}} Latest Telugu Breaking News|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411123120/https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|archivedate=11 April 2021}}</ref> ఇందులో భాగంగా తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఆధ్వర్యంలో స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం రోజైన [[ఆగష్టు 15|ఆగస్టు 15]]<nowiki/>కు ముందు 7 రోజులు, తర్వాత 7 రోజులు మొత్తంగా 15 రోజులపాటు రాష్ట్రవ్యాప్తంగా [[భారత స్వాతంత్ర్య వజ్రోత్సవ ద్విసప్తాహం]] పేరుతో రాష్ట్రవ్యాప్తంగా వేడకలను నిర్వహించబడుతున్నాయి. ఆగస్టు 15న [[గోల్కొండ కోటపై భారత స్వాతంత్ర్య వేడుకలు]]<nowiki/>తో భాగంగా ముఖ్యమంత్రి కేసీఆర్ జాతీయ పతాకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. === కార్యక్రమాలు === # స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాల్లో భాగంగా 2021, మార్చి 12న తొలి కార్యక్రమంగా [[హైదరాబాదు]] [[పబ్లిక్ గార్డెన్స్, హైదరాబాదు|ప‌బ్లిక్ గార్డెన్స్‌లో]] ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు జాతీయ జెండాను ఆవిష్క‌రించాడు.<ref name="ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|title=ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=Home న్యూస్ ఇన్ పిక్|date=12 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411124348/https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|archivedate=11 April 2021}}</ref> # 2021 మార్చి 24న రెండో వారం రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా ఫ్రీడమ్‌ రన్‌ను నిర్వహించారు.<ref name="ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|title=ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌|last1=నమస్తే తెలంగాణ|date=24 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210324054747/https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|archivedate=24 March 2021}}</ref><ref name="నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|title=నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=24 March 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210325032624/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|archivedate=25 March 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 3న మూడో వారం హైదరాబాదులోని [[రవీంద్ర భారతి|రవీంద్ర భారతిలో]] రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనాన్ని, రాష్ట్రంలోని అన్ని జిల్లా కేంద్రాలలో జిల్లాస్థాయి కవి సమ్మేళనాలు నిర్వహించారు. కవి సమ్మేళనానికి "స్వాతంత్ర్య స్ఫూర్తి"ని "ధీమ్"గా నిర్వహించారు.<ref name="ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి' రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|title=ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి" రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=1 April 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210401121915/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|archivedate=1 April 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 9న నాల్గొవ వారం హైదరాబాదు తెలంగాణ స్టేట్‌ ఆర్ట్‌ గ్యాలరీలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వం, భాషా సాంస్కృతిక శాఖ & రీజినల్‌ అవుట్‌ రీచ్‌ బ్యూరో (ఆర్‌ఓబీ) సంయుక్త ఆధ్వర్యంలో దేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంపై ఏడు రోజుల పాటు ఛాయాచిత్ర ప్రదర్శనను నిర్వహించారు.<ref name="స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|title=స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=హైదరాబాద్‌|date=10 April 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411015601/https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|archivedate=11 April 2021}}</ref> == చిత్రమాలిక == <gallery> దస్త్రం:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 1.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో దస్త్రం:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 11.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో కవులను సన్మానించిన తెలంగాణ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ సంచాలకుడు మామిడి హరికృష్ణ </gallery> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} cpbvuujyjifrndpjzmnni1gtkh9ck9q 3628117 3628116 2022-08-21T17:46:50Z Pranayraj1985 29393 /* తెలంగాణ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox holiday | holiday_name = Azadi Ka Amrith Mahotsav (75th Anniversary of Indian Independence) | type = National | longtype = National | image = File:Azadi Ka Amrit Mahotsav (English) logo.svg | caption = Logo of 75th Anniversary of Independence Day | alt = Logo of 75th Anniversary of Independence Day | observedby = {{IND}} | month = August | duration = 24 hours | frequency = Annual | date = 15 August 2022 | significance = Commemorates the 75th Anniversary of Independence of India | celebrations = Flag hoisting, parade, fireworks, singing patriotic songs and the National Anthem [[Jana Gana Mana]], speech by the [[Prime Minister of India]] and [[President of India]] | firsttime = 15 August 1947 (75 years ago) | relatedto = [[Independence Day (India)|Independence Day]] | begins = 12 March 2021 | ends = 15 August 2023 }} భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం ల‌భించి 75 ఏళ్లు పూర్త‌వుతున్న సంద‌ర్భంగా కేంద్ర ప్ర‌భుత్వం ఏర్పాటు చేస్తున్న కార్యక్రమం పేరు '''ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్ ( आजादि का अमृत महोतसव )''', ఇది భారత స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం 2022 ఆగస్టు 15 కు 75 వారాల ముందు ప్రారంభమవుతుంది<ref>{{Cite web|url=https://mygov.in/campaigns/azadi-ka-amrit-mahotsav/|title=Azadi Ka Amrit Mahotsav|date=2021-03-09|website=MyGov.in|access-date=2021-06-12}}</ref>. 2023 స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం వరకు కొనసాగుతుంది<ref>{{Cite web|url=http://pib.gov.in/Pressreleaseshare.aspx?PRID=1704142|title='ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్' నిర్వహణకు ఏర్పాట్లు పూర్తి చేసిన సమాచార, ప్రసార మంత్రిత్వ శాఖ|website=pib.gov.in|access-date=2021-03-12}}</ref>. జన-భాగీదారి స్ఫూర్తితో దీనిని జనోత్సవంగా జరుపుకుంటారు. ఈ సందర్భంగా కేంద్ర హోంమంత్రి నేతృత్వంలో 250 మందికిపైగా రాజకీయ, వ్యాపార ప్రముఖులతో జాతీయ అమలు కమిటీ ఏర్పాటు చేసి, ఈ సందర్భంగా చేపట్టాల్సిన కార్యక్రమాలను ప్రణాళికాబద్ధంగా అమలు చేయాలని నిర్ణయం తీసుకున్నారు. ఈ మహోత్సవ్‌ ఏడాదిన్నర పాటు 75 వారాలు కొనసాతుంది. 2021 మార్చి 12 న ప్రారంభమై 2022 ఆగస్టు 15 వరకు కొనసాగుతుంది. దేశవ్యాప్తంగా అన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలలో పలు కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తాయి. స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చిరస్థాయిగా నిలిచిపోయిన దండియాత్రను గుర్తుచేసుకుంటూ [[సబర్మతీ ఆశ్రమం|సబర్మతి ఆశ్రమం]] నుంచి [[గుజరాత్]] లోని [[నవ్‌సారి]] జిల్లాలోని [[జలాల్‌పూర్ (నవ్‌సారి జిల్లా)|జలాల్‌పూర్]] తాలూకాలో ఉన్న [[దండి (గ్రామం)|దండి]] వరకు 241 మైళ్ల దూరం పాదయాత్రను నిర్వహిస్తారు.ఈ పాదయాత్ర 25 రోజులు పాటు సాగి 2021 ఏప్రిల్ 5న దండిలో ముగుస్తుంది. వేడుకలను ప్రారంభించే 16 చరిత్రాత్మక ప్రాంతాలను పురావస్తు శాఖ గుర్తించింది. ఢిల్లీలోని ఖిలా రాయ్ పిథోరా వద్ద ప్రారంభమవుతాయి. మిగతా 15 ప్రాంతాలైన గ్వాలియర్ కోట, ఢిల్లీలోని హుమయూన్ సమాధి, ఫతేపూర్ సిక్రీ, హైదరాబాద్‌లోని గోల్కొండ కోట, ఐజ్వాల్‌లోని భువనేశ్వరి ఆలయం, ముంబయిలోని అగాఖాన్ ప్యాలెస్, ఒడిశాలోని కొణార్క్ ఆలయం, లక్నోలోని హిమాచల్‌ ప్రదేశ్‌ రెసిడెన్సీ బిల్డింగ్ కాంగ్రా కోట, ఝాన్సీ కోట, తొలి రాష్ట్రపతి డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్ పూర్వీకుల నివాసం, కర్ణాటకలోని చిత్రదుర్గ కోట, వారణాసిలోని మహల్ ఘాట్, అమరావతి, జైపూర్ ప్యాలెస్ వద్ద వేడుకలు నిర్వహిస్తారు.<ref>{{Cite web|url=https://telugu.samayam.com/latest-news/india-news/pm-narendra-modi-to-inaugurate-azadi-ka-amrut-mahotsav-in-ahmedabad-today/articleshow/81459114.cms|title=75 వారాలపాటు 75వ స్వాతంత్ర వేడుకలు: నేటి నుంచే ఆజాదీ కా అమృత్ మహోత్సవ్|website=Samayam Telugu|language=te|access-date=2021-06-12}}</ref> == తెలంగాణ == ముఖ్యమంత్రి [[కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు]] స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాలకు రూ. 25 కోట్లు కేటాయించారు. ఈ ఉత్సవాల నిర్వహణ కమిటీ చైర్మన్ గా ప్రభుత్వ సలహాదారు [[కె.వి. రమణాచారి]], సభ్యులుగా సాధారణ పరిపాలన శాఖ, ఆర్థిక శాఖ, సాంస్కృతిక వ్యవహారాల శాఖ, మున్సిపల్ శాఖ, పంచాయితీ రాజ్ శాఖ, విద్యాశాఖలకు చెందిన కార్యదర్శులు, డైరక్టర్ మున్సిపల్ అడ్మినిస్ట్రేషన్, కమీషనర్ పంచాయితీ రాజ్, సభ్య కార్యదర్శిగా సాంస్కతిక శాఖ డైరక్టర్‌లుగా ప్రభుత్వం నియమించింది.<ref name="75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు">{{cite news|url=https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|title=75వ స్వాతంత్ర దిన మహా అమృతోత్సవాలు|last1=మన తెలంగాణ|date=8 March 2021|work=Telangana తాజా వార్తలు {{!}} Latest Telugu Breaking News|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411123120/https://www.manatelangana.news/cm-kcr-participated-in-pm-modi-video-conference/|archivedate=11 April 2021}}</ref> ఇందులో భాగంగా తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఆధ్వర్యంలో స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం రోజైన [[ఆగష్టు 15|ఆగస్టు 15]]<nowiki/>కు ముందు 7 రోజులు, తర్వాత 7 రోజులు మొత్తంగా 15 రోజులపాటు రాష్ట్రవ్యాప్తంగా [[భారత స్వాతంత్య్ర వజ్రోత్సవ ద్విసప్తాహం|భారత స్వాతంత్ర్య వజ్రోత్సవ ద్విసప్తాహం]] పేరుతో రాష్ట్రవ్యాప్తంగా వేడకలను నిర్వహించబడుతున్నాయి. ఆగస్టు 15న [[గోల్కొండ కోటపై భారత స్వాతంత్ర్య వేడుకలు]]<nowiki/>తో భాగంగా ముఖ్యమంత్రి కేసీఆర్ జాతీయ పతాకాన్ని ఆవిష్కరించాడు. === కార్యక్రమాలు === # స్వతంత్ర భారత అమృతోత్సవాల్లో భాగంగా 2021, మార్చి 12న తొలి కార్యక్రమంగా [[హైదరాబాదు]] [[పబ్లిక్ గార్డెన్స్, హైదరాబాదు|ప‌బ్లిక్ గార్డెన్స్‌లో]] ముఖ్యమంత్రి కల్వకుంట్ల చంద్రశేఖర్ రావు జాతీయ జెండాను ఆవిష్క‌రించాడు.<ref name="ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|title=ఘ‌నంగా ఆజాద్‌ కా అమృత్‌ మహో‌త్సవ్ వేడుక‌లు ప్రారంభం|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=Home న్యూస్ ఇన్ పిక్|date=12 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=11 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411124348/https://www.ntnews.com/news-in-pic/azadi-ka-amrut-mahotsav-celebrations-in-telangana-8221/|archivedate=11 April 2021}}</ref> # 2021 మార్చి 24న రెండో వారం రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా ఫ్రీడమ్‌ రన్‌ను నిర్వహించారు.<ref name="ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|title=ఆజాదీ కా అమృత్‌ మహోత్సవ్‌.. ఫ్రీడం రన్‌ ప్రారంభించిన సీఎస్‌|last1=నమస్తే తెలంగాణ|date=24 March 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210324054747/https://www.ntnews.com/telangana/cs-somesh-kumar-inagurated-freedom-run-at-necklace-road-21005/|archivedate=24 March 2021}}</ref><ref name="నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|title=నెక్లెస్ రోడ్డులో ఉత్సాహంగా ఫ్రీడమ్ రన్|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=24 March 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210325032624/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/freedom-run-done-at-necklace-road-2021032410271697|archivedate=25 March 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 3న మూడో వారం హైదరాబాదులోని [[రవీంద్ర భారతి|రవీంద్ర భారతిలో]] రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనాన్ని, రాష్ట్రంలోని అన్ని జిల్లా కేంద్రాలలో జిల్లాస్థాయి కవి సమ్మేళనాలు నిర్వహించారు. కవి సమ్మేళనానికి "స్వాతంత్ర్య స్ఫూర్తి"ని "ధీమ్"గా నిర్వహించారు.<ref name="ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి' రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం">{{cite news|url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|title=ఈ నెల 3న 'స్వాతంత్ర్య స్పూర్తి" రాష్ట్రస్థాయి కవి సమ్మేళనం|last1=ఆంధ్రజ్యోతి|date=1 April 2021|work=www.andhrajyothy.com|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210401121915/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/kavi-sammelan-on-april-3-2021040104484341|archivedate=1 April 2021}}</ref> # 2021, ఏప్రిల్ 9న నాల్గొవ వారం హైదరాబాదు తెలంగాణ స్టేట్‌ ఆర్ట్‌ గ్యాలరీలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వం, భాషా సాంస్కృతిక శాఖ & రీజినల్‌ అవుట్‌ రీచ్‌ బ్యూరో (ఆర్‌ఓబీ) సంయుక్త ఆధ్వర్యంలో దేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంపై ఏడు రోజుల పాటు ఛాయాచిత్ర ప్రదర్శనను నిర్వహించారు.<ref name="స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి">{{cite news|url=https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|title=స్వాతంత్ర్యోద్యమాన్ని నేటి తరం తెలుసుకోవాలి|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=హైదరాబాద్‌|date=10 April 2021|work=Namasthe Telangana|accessdate=14 April 2021|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210411015601/https://www.ntnews.com/hyderabad/indian-independence-movement-48392/|archivedate=11 April 2021}}</ref> == చిత్రమాలిక == <gallery> దస్త్రం:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 1.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో దస్త్రం:Azadi ka amruth mahotsav kavi sammelan 11.jpg|హైదరాబాద్ రవీంద్రభారతిలో జరిగిన కవి సమ్మేళనంలో కవులను సన్మానించిన తెలంగాణ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ సంచాలకుడు మామిడి హరికృష్ణ </gallery> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} cxwqbhznzc61kgasqc6zg0fn0b951xh 0 323705 3628106 3618435 2022-08-21T16:06:36Z Amitamitdd 106711 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = లైగర్‌ [[boykot karo movie ko]] | image = Liger film poster.jpg | alt = | caption = | director = [[పూరీ జగన్నాథ్]] | producer = {{Ubl|[[కరణ్ జోహార్]]|[[ఛార్మీ కౌర్]]|అపూర్వ మెహతా| హిరూ యష్ జోహార్ |పూరీ జ‌గ‌న్నాథ్}} | writer = [[పూరీ జగన్నాథ్]] | based_on = | starring = {{Ubl| [[విజయ్ దేవరకొండ]]| అనన్య పాండే }} | music = [[మణిశర్మ]] <br/> తనిష్క్ బాఘ్చి | cinematography = | editing = | studio = {{Ubl|ధర్మా ప్రొడెక్షన్స్‌ |పూరీ కనెక్ట్స్‌}} | distributor = | released = {{Film date|df=y|2021|09|25}} | runtime = | country = {{IND}} | language = {{Ubl|తెలుగు|హిందీ|తమిళం|కన్నడ|మలయాళం }} | budget = | gross = }} '''లైగ‌ర్''' మార్షల్‌ ఆర్ట్స్‌ నేపథ్యంలో నిర్మిస్తున్న చిత్రం. ధర్మా ప్రొడెక్షన్స్‌, పూరీ కనెక్ట్స్‌ సంయుక్తంగా నిర్మిస్తున్న ఈ చిత్రానికి పూరీ జ‌గ‌న్నాథ్ ద‌ర్శ‌క‌త్వం వహిస్తున్నాడు.పాన్‌ ఇండియా‌ చిత్రంగా రూపుదిద్దుకుంటోన్న ఈ సినిమా ట్రైల‌ర్‌ను జులై 21న విడుద‌ల చేయగా, తెలుగు, తమిళం, కన్నడ, మలయాళం, హిందీ భాషల్లో ఈ సినిమాను 2022 ఆగష్టు 25న విడుదల చేయనున్నారు.<ref name="అదరహో అనిపించే సీన్స్‌తో యాక్షన్‌+మాస్‌ ఎంటర్‌టైనర్‌గా లైగర్‌ ట్రైలర్‌">{{cite news |last1=Eenadu |title=అదరహో అనిపించే సీన్స్‌తో యాక్షన్‌+మాస్‌ ఎంటర్‌టైనర్‌గా లైగర్‌ ట్రైలర్‌ |url=https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/vijay-devarakonda-liger-trailer-launched/0201/122139919 |accessdate=21 July 2022 |work= |date=21 July 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220721043003/https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/vijay-devarakonda-liger-trailer-launched/0201/122139919 |archivedate=21 July 2022 |language=te}}</ref> ==నటీనటులు== * [[విజయ్ దేవరకొండ]] * [[మైక్ టైసన్]]<ref name="నువ్వు ఫైటర్ అయితే మరి నేనేంటి - మైక్ టైసన్">{{cite news |last1=10TV |title=నువ్వు ఫైటర్ అయితే మరి నేనేంటి - మైక్ టైసన్ |url=https://10tv.in/movies/liger-trailer-launched-rebel-star-prabhas-463534.html |accessdate=21 July 2022 |date=21 July 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220721043536/https://10tv.in/movies/liger-trailer-launched-rebel-star-prabhas-463534.html |archivedate=21 July 2022 |language=telugu}}</ref> *అనన్య పాండే <ref name="'లైగర్‌'పై అనన్య ఆశలు..">{{cite news |last1=Andhrajyothy |title='లైగర్‌'పై అనన్య ఆశలు.. |url=https://chitrajyothy.com/telugunews/unique-hopes-on-liger-grk-mrgs-chitrajyothy-1922011212191580 |accessdate=12 January 2022 |work= |date=12 January 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220112072438/https://chitrajyothy.com/telugunews/unique-hopes-on-liger-grk-mrgs-chitrajyothy-1922011212191580 |archivedate=12 January 2022 |language=te |url-status=live }}</ref> * [[రమ్యకృష్ణ]] * [[రోనిత్ రాయ్]] <ref name=":0">{{Cite web|date=|title=Vijay Deverakonda's Fighter wraps up 40 days of shoot|url=https://telanganatoday.com/vijay-deverakondas-fighter-wraps-up-40-days-of-shoot|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=2021-01-19|website=Telangana Today|language=en-US}}</ref> * [[ఆలీ (నటుడు)|ఆలీ]] *[[మకరంద్ దేశ్‌పాండే]] *[[గెటప్ శ్రీను]]<ref name="Liger: Getup Srinu shares BTS pics from the sets of Vijay Deverakonda starrer - Times of India">{{cite news |last1=The Times of India |title=Liger: Getup Srinu shares BTS pics from the sets of Vijay Deverakonda starrer - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/liger-getup-srinu-shares-bts-pics-from-the-sets-of-vijay-deverakonda-starrer/articleshow/81060777.cms |accessdate=9 May 2021 |date=21 February 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210217184433/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/liger-getup-srinu-shares-bts-pics-from-the-sets-of-vijay-deverakonda-starrer/articleshow/81060777.cms |archivedate=17 February 2021 |language=en |work= |url-status=live }}</ref> *అబ్దుల్ ఖదీర్ అమిన్ *విషు రెడ్డి ==సాంకేతిక వర్గం== *రచన -దర్శకత్వం : [[పూరి జగన్నాథ్]] *నిర్మాతలు : [[పూరి జగన్నాథ్]] , ఛార్మీ కౌర్, కరణ్ జోహార్, అపూర్వ మెహత *ఎడిటింగ్ : జనైద్ సిద్దిక్ *కెమెరా : విష్ణు శర్మ *ఆర్ట్ వర్క్ : జానీ షేక్ భాషా *యాక్షన్ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్: ఆండీ లాంగ్ <ref name="విజయ్ కోసం మాస్టర్ ప్లాన్ వేసిన పూరీ జగన్నాథ్.. 'లైగర్' కోసం హాలీవుడ్ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్.. - jackie chan films stunt choreographer Andy long for vijay devarakonda purijagannadh liger movie">{{cite news |last1=TV9 Telugu |first1= |title=విజయ్ కోసం మాస్టర్ ప్లాన్ వేసిన పూరీ జగన్నాథ్.. 'లైగర్' కోసం హాలీవుడ్ స్టంట్ కొరియోగ్రాఫర్.. - jackie chan films stunt choreographer Andy long for vijay devarakonda purijagannadh liger movie |url=https://tv9telugu.com/entertainment/tollywood/jackie-chan-films-stunt-choreographer-andy-long-for-vijay-devarakonda-purijagannadh-liger-movie-450523.html |accessdate=9 May 2021 |date=6 April 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210509072120/https://tv9telugu.com/entertainment/tollywood/jackie-chan-films-stunt-choreographer-andy-long-for-vijay-devarakonda-purijagannadh-liger-movie-450523.html |archivedate=9 May 2021 |language=te |work= |url-status=live }}</ref> ==మూలాలు== <references /> ==వెలుపలి లింకులు== * [https://indianrythm.com/2021/09/29/telugu-actor-vijay-devarakonda-reacts-to-his-new-movie-liger-fan-made-poster/ VIJAY DEVARAKONDA REACTS TO HIS NEW MOVIE ‘LIGER’ FAN MADE POSTER] 0qq5qpvvnes3ezwjqpaj182u7c8lu1n 0 327835 3627999 3626769 2022-08-21T13:06:35Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = పందెం కోడి -2 | image = Sandakozhi 2 poster.jpg | caption = | director = [[ఎన్‌. లింగుస్వామి]] | producer = [[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్‌]], దవళ్‌ జయంతిలాల్‌ గడా, అక్షయ్‌ జయంతిలాల్‌ గడా | writer = | starring = [[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్‌]] , [[కీర్తి సురేష్]], వ‌ర‌ల‌క్ష్మీ శ‌ర‌త్‌కుమార్ | music = యువ‌న్ శంక‌ర్ రాజా | cinematography = కేఏ శ‌క్తివేల్ | editing = ప్రవీణ్ కె. ఎల్. | studio = లైట్‌హౌస్‌ మూవీ మేకర్స్‌ ఎల్‌ఎల్‌పి, విశాల్‌ ఫిల్మ్‌ ఫ్యాక్టరీ, లైకా ప్రొడక్షన్స్‌, పెన్‌ స్టూడియోస్ | distributor = | released = {{Film date|df=y|2018|10|18}} | runtime = 160 నిముషాలు | country = {{IND}} | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''పందెం కోడి 2''' 2018లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. ఈ సినిమాలో [[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్‌]] , [[కీర్తి సురేష్|కీర్తి సురేష్‌]], రాజ్‌ కిరణ్‌, వరలక్ష్మీ శరత్‌కుమార్‌ ప్రధాన పాత్రల్లో నటించారు. ఈ సినిమా 18 అక్టోబర్ 2018న విడుదలైంది.<ref name="Pandem Kodi 2 Impresses">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |title=Pandem Kodi 2 Impresses |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/tollywood/211018/pandem-kodi-2-impresses.html |accessdate=17 June 2021 |work=Deccan Chronicle |date=21 October 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210617091732/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/tollywood/211018/pandem-kodi-2-impresses.html |archivedate=17 June 2021 |language=en |url-status=live }}</ref> ==కథ== రాయ‌ల‌సీమ‌లోని ఒక ప్రాంతంలోని వాళ్లంతా క‌ల‌సి ప్ర‌తీ యేడూ వీర‌భ‌ద్రుడి జాత‌ర జ‌రుపుకోవ‌డం ఆన‌వాయితీ. ఓ జాత‌ర‌లో జ‌రిగిన చిన్న‌ గొడ‌వ‌ ఆ ఊర్ల మ‌ధ్య చిచ్చు రేపుతుంది. భ‌వానీ (వ‌ర‌ల‌క్ష్మి) త‌న భ‌ర్త‌ని కోల్పోతుంది. దాంతో ప‌గ‌తో ర‌గిలిపోయిన భ‌వానీ త‌న భ‌ర్త‌ని చంపిన గోపీనీ, అత‌ని వంశాన్నీ నాశ‌నం చేయాల‌ని శ‌ప‌థం పూనుతుంది. ఏడేళ్ల నుంచి వీర‌భ‌ద్రుని జాత‌ర జ‌ర‌క్కుండా ఆపేస్తుంది.రాయ‌ల‌సీమ క‌రువుతో అల్లాడిపోతుంది. అక్క‌డ వ‌ర్షాలు ప‌డాలంటే వీర‌భ‌ద్రుణ్ని శాంతింప‌జేయాల‌ని, అలా జ‌ర‌గాలంటే జాత‌ర చేయాల‌ని రాజారెడ్డి (రాజ్ కిరణ్) నిర్ణ‌యించుకుంటాడు.ఇలాంటి సమయంలో అతని కొడుకు బాలు (విశాల్) తిరిగి సొంత ఊరికి వస్తాడు. మ‌రి ఈసారైనా జాత‌ర స‌వ్యంగా జరిగిందా? లేదా అనేదే మిగతా సినిమా కథ.<ref name="‘పందెం కోడి 2‌’ మూవీ రివ్యూ">{{cite news |last1=Sakshi |title=‘పందెం కోడి 2‌’ మూవీ రివ్యూ |url=https://m.sakshi.com/news/movies/pandem-kodi-2-telugu-movie-review-1126704 |accessdate=17 June 2021 |work=Sakshi |date=18 October 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181018162346/https://m.sakshi.com/news/movies/pandem-kodi-2-telugu-movie-review-1126704 |archivedate=18 October 2018 |language=te |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== {{colbegin}} *[[విశాల్ కృష్ణ|విశాల్‌]] - బాలు * రాజ్‌ కిరణ్‌ - *[[కీర్తి సురేష్]] * వరలక్ష్మి శరత్ కుమార్ <ref name="Varalaxmi dubs in Telugu for the first time - Times of India">{{cite news |last1=The Times of India |title=Varalaxmi dubs in Telugu for the first time - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/varalaxmi-dubs-in-telugu-for-the-first-time/articleshow/66150623.cms |accessdate=17 June 2021 |work=The Times of India |date=18 October 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20181030225800/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/varalaxmi-dubs-in-telugu-for-the-first-time/articleshow/66150623.cms |archivedate=30 October 2018 |language=en |url-status=live }}</ref> *హరి కృష్ణన్ *[[అర్జై]] *రామ్ దాస్ *[[మునీష్ కాంత్]] *గాంజా కరుప్పు *తేనవన్ *షణ్ముగరాజం * [[మయిల్‌సామి]] *[[హరీశ్ పేరడీ]] *యశ్వంత్ అశోక్ కుమార్ *జ్ఞానసంబంధం * పిరై సూదన్ *[[జి.మరిముత్తు]] {{colend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== {{colbegin}} *బ్యాన‌ర్స్‌: లైట్‌హౌస్‌ మూవీ మేకర్స్‌ ఎల్‌ఎల్‌పి<br>విశాల్‌ ఫిల్మ్‌ ఫ్యాక్టరీ<br>లైకా ప్రొడక్షన్స్‌<br>పెన్‌ స్టూడియోస్ *నిర్మాతలు: విశాల్‌<br>దవళ్‌ జయంతిలాల్‌ గడా<br>అక్షయ్‌ జయంతిలాల్‌ గడా *రచన & దర్శకత్వం: ఎన్‌.లింగుస్వామి *సంగీతం: యువ‌న్ శంక‌ర్ రాజా *ఛాయాగ్రహణం : కేఏ శ‌క్తివేల్ *ఎడిటింగ్: ప్రవీణ్ కె. ఎల్ *స‌మ‌ర్ప‌ణ‌: ఠాగూర్ మ‌ధు <ref name="‘I am a Pandem Kodi fan’">{{cite news |last1=Telangana Today |title=‘I am a Pandem Kodi fan’ |url=https://archive.telanganatoday.com/i-am-a-pandem-kodi-fan |accessdate=17 June 2021 |work=archive.telanganatoday.com |date=15 October 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210617092239/https://archive.telanganatoday.com/i-am-a-pandem-kodi-fan |archivedate=17 June 2021 |url-status=live }}</ref> *మాటలు: రాజేష్ ఏ. మూర్తి {{colend}} ==మూలాలు== 5gzm4g41h94s0wa68sytfmsbuo2qsm8 0 330097 3628080 3229814 2022-08-21T14:41:13Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: → (9), , → ,, , → , wikitext text/x-wiki చెర్విరాల భాగయ్య తెలుగు కవి, రచయిత.<ref>{{Cite web|url=https://te.wikisource.org/wiki/%E0%B0%AA%E0%B1%81%E0%B0%9F:TeluguVariJanapadaKalarupalu.djvu/529|title=పుట:TeluguVariJanapadaKalarupalu.djvu/529 - వికీసోర్స్|website=te.wikisource.org|language=te|access-date=2021-06-23}}</ref> [[తెలంగాణ|తెలంగాణలో]] [[యక్షగానం|యక్షగానా]]<nowiki/>ల పట్ల విశేషంగా కృషి చేసిన వారిలో ఇతను ముఖ్యుడు.ఇతడు రాసిన కల్పిత యక్షగాన చరిత్రే రంభా రంపాల చరిత్ర.<ref>{{Cite web|url=http://www.navatelangana.com/article/ankuram/841189|title=యక్షగానంపై సమగ్ర పరిశోధన|website=navatelangana.com|url-status=live}}</ref> == జీవిత విశేషాలు == చెర్విరాల భాగయ్య 1908 లో రాజమ్మ, వీరయ్య దంపతులకు జన్మించాడు. అతనిని అక్క, తమ్ముడు చెల్లెలూ ఉన్నారు. అతని స్వస్థలం [[హైదరాబాదు]] లోని మశూరాబాదు. తండ్రి వీరయ్య భాగయ్యకు 4 సం॥ ఉన్నప్పుడే అక్షరాలు వాక్యాలు దిద్దించి కంచర గోపన్న పాటలు నేర్పించాడు. దాశరథీ శతకంలోని పద్యాలు పాడించాడు. 7సం॥ వయస్సులో తండ్రి పోవడం ఆ కుటుంబానికి ఆశనిపాతం. కాని ఎదురవుతున్న పరిస్థితులను తనకు అనుకూలంగా మార్చుకుంటూ తెలుగు నేలకు, తెలుగు భాషకు ఎన లేని సేవ చేసిన మహోదాత్తుడు చెర్విరాల భాగయ్యకవి.<ref>{{Cite web|url=http://andhrabhoomi.net/content/others-2297|title=మహోదాత్తుడు చెర్విరాల {{!}} Andhrabhoomi - Telugu News Paper Portal {{!}} Daily Newspaper in Telugu {{!}} Telugu News Headlines {{!}} Andhrabhoomi|website=andhrabhoomi.net|access-date=2021-06-23}}</ref> == రచనలు == యక్షగాన కవి, చిరుతల నాట్య గ్రంథ రచయిత, వేదాంత కవి, జానపదత్వం ఉన్న ప్రజాకవి, బుఱ్ఱకథల రచయిత, బ్రతుకమ్మ పాటల రచయిత, మంత్ర తంత్ర గ్రంథాల రచయిత, దేశభక్తి గీతాల రచయిత, శతక రచయిత అనువాద గ్రంథ కర్త,.భజన కీర్తనల రచయిత, నవలా రచయిత, ఉద్యమ గీతాల నిర్మాత, గ్రంథ పరిష్కర్తగా అందరికీ సుపరిచితులైన చెర్విరాల భాగయ్య స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో ముందంజ వేసి భారత జాతీయ నిర్మాణానికి కారకులైన నేతాజీ పైన భాగయ్య బతుకమ్మ పాటలు వ్రాశాడు. తెలంగాణలో స్త్రీ, బాల, వృద్ధ జనమంతా ఆ కాలంలో ఈ పాటల్ని పాడుకొన్నది. జాతీయోద్యమాన్ని రగిలించే ‘‘వీర ధవళ’’ అనే మరాఠి నవలను భాగయ్య తెనిగించారు. అది రెండు భాగాలుగా అచ్చయ్యింది. ఆనాడు ఛత్రపతి శివాజీనే హైందవ మహావీరునిగా తీర్చిదిద్దిన సమర్థ రామదాసు ‘‘దాసబోధ’’ నాలుగు వందల పుటల గ్రంథంగా తెలుగులోకి మొదటిసారిగా తెచ్చిన ఘనత భాగయ్యకే దక్కింది. అతను నూటికిపైగా రచనలు చేస్తే, అందులో 34 యక్షగానాలున్నాయి. తను స్వయంగా రాయడమేకాక, ఔత్సాహిక రచయితల యక్షగానాలను ఎన్నో పరిష్కరించి నగిషీలు అద్దారు. వీరి సారంగధర, మార్కండేయ విలాసము, కనకతార చరిత్రము, అల్లీరాణి చరిత్ర బహు ప్రఖ్యాతం కాగా, సుగ్రీవ విజయం అనే వీరి యక్షగానం లక్షకుపైగా ప్రతులు అమ్ముడైనట్లు చెబుతారు. అందుకే చెర్విరాల భాగయ్య కవికి-‘తెలంగాణ యక్షగాన పితామహుడు’ అనే కీర్తి దక్కింది.<ref>{{Cite web|url=http://magazine.telangana.gov.in/%E0%B0%AF%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%B7%E0%B0%97%E0%B0%BE%E0%B0%A8-%E0%B0%AE%E0%B0%BE%E0%B0%A7%E0%B1%81%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B0%82/|title=యక్షగాన మాధుర్యం {{!}} Telangana Magazine|website=magazine.telangana.gov.in|access-date=2021-06-23}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} [[వర్గం:తెలంగాణ రచయితలు]] [[వర్గం:1908 జననాలు]] k6w13s2aa7xv5dxxuukuzu2ihdv4ik2 0 330503 3627995 3625737 2022-08-21T13:05:37Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = సెగ | image = Sega (2011) Poster Design.jpg | caption = సినిమా పోస్టర్ | director = అంజనా | producer = వల్లభనేని అశోక్‌ (తెలుగు) | writer = {{plainlist| *ఐ.ప్రభు <small>'''(డైలాగ్స్)'''</small> }} | screenplay = అంజనా | story = అంజనా | starring = {{plainlist| *[[నాని (నటుడు)|నాని]] *[[నిత్య మీనన్]] * కార్తీక్ కుమార్ *[[బిందు మాధవి]] }} | music = జాషువ శ్రీధర్ | cinematography = ఓం ప్రకాష్ | editing = ఆంథోనీ | studio = | distributor = | released = {{Film date|2011|07|29|df=y}} | runtime = | country = {{IND}} | language = తెలుగు | budget = {{INR}} 25 కోట్లు<ref name="stockmarketwire1">{{Cite web |date=12 July 2011 |title=Photon Kathaas second film sold profitably |url=http://www.stockmarketwire.com/article/4182085/Photon-Kathaas-second-film-sold-profitably.html |access-date=1 August 2011 |publisher=Stock Market Wire}}</ref> | gross = }} '''సెగ''' 2011లో [[తమిళం]]లో 'వెప్పం' పేరుతో విడుదలై... [[తెలుగు]]లో 'సెగ' పేరుతో డబ్బింగ్ చేసిన సినిమా. [[నాని (నటుడు)|నాని]], [[నిత్య మీనన్]] , [[బిందు మాధవి]] ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమాకు అంజనా అలీఖాన్‌ దర్శకత్వం వహించాడు. [[గౌతమ్ మీనన్]] తమిళంలో, అశోక్ వల్లభనేని తెలుగులో నిర్మించిన ద్విభాషా చిత్రం.<ref>{{Cite web |date=25 June 2011 |title=Metro Plus Visakhapatnam / People : Beyond movies |url=http://www.hindu.com/mp/2011/06/25/stories/2011062550410300.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20121110071745/http://www.hindu.com/mp/2011/06/25/stories/2011062550410300.htm |url-status=dead |archive-date=10 November 2012 |website=[[The Hindu]] |access-date=1 August 2011 }}</ref> ==కథ== కార్తీక్‌ (నాని) బాలాజీ (ముత్తుకుమార్‌) అన్నదమ్ములు. కార్తీక్‌ పెయింటింగ్‌లు వేస్తూ బాలాజీని ఇంజనీరింగ్‌ చదివిస్తాడు. కార్తీక్‌ అదే కాలనిలో ఉండే రేవతి (నిత్య)ని ప్రేమిస్తాడు. విష్ణు (కార్తీక్‌) కార్తీక్‌(నాని)కి స్నేహితుడు. జ్యోతి కంపెనీలో వేశ్యగా ఉండే వాణి ( బింధు మాధవి) పై విష్ణు మనసు పారేసుకుంటాడు. అనుకోని కారణాలవల్ల వాళ్ళు ఒక సమస్యలో చిక్కుకుంటారు. అసలు ఆ సమస్య ఏంటి దానినుండి బయట ఎలా పడ్డారు అనేదే మిగతా సినిమా కథ.<ref name="Sega Movie Review {2.5/5}: Critic Review of Sega by Times of India">{{cite news |last1=The Times of India |title=Sega Movie Review {2.5/5}: Critic Review of Sega by Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movie-reviews/sega/movie-review/9422102.cms |accessdate=2 July 2021 |date=2016 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20210702185726/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movie-reviews/sega/movie-review/9422102.cms |archivedate=2 July 2021}}</ref> ==నటీనటులు== *[[నాని (నటుడు)|నాని]] *[[నిత్య మీనన్]] *కార్తీక్‌ కుమార్‌ *ముత్తుకుమార్‌ *[[బిందు మాధవి]] *షిమ్మోర్‌ *జెన్నిఫర్‌ *మిప్పు *[[మునీష్ కాంత్]] ==సాంకేతిక నిపుణులు== *నిర్మాత: వల్లభనేని అశోక్‌ *కథ,స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: అంజనా అలీఖాన్‌ *కెమెరా: ఓంప్రకాష్‌ *సంగీతం: జోష్వా శ్రీధర్‌ *ఎడిటింగ్‌: ఆంథోని == పాటలు== ఈ సినిమాకు జోష్వా శ్రీధర్‌ సంగీతాన్ని అందించాడు. {{Track listing | headline = Track listing | extra_column = Singer(s) | total_length = | all_lyrics = శ్రీమణి | title1 = ఒక దేవత | extra1 = క్లింటన్ , బెన్నీ | length1 = 06:02 | title2 = వర్షం ముందుగా | extra2 = సుజానే, సునీతా | length2 = 04:28 | title3 = మెరుపును | extra3 = బెన్నీ దయాల్ | length3 = 05:13 | title4 = పదం విడిచి | extra4 = కార్తీక్ | length4 = 04:06 | title5 = రాణి | extra5 = అపూర్వ | length5 = 03:59 }} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2011 సినిమాలు]] 73xselt82uaqwiokhzsxraa2whcj3dh 0 334499 3628003 3609495 2022-08-21T13:07:19Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = క్లాప్ | image = Clap movie.jpg | caption = | director = పృథ్వీ ఆదిత్య | producer = రామాంజనేయులు జవ్వాజి & ఎం. రాజశేఖర్ రెడ్డి | writer = | starring = [[ఆది పినిశెట్టి]] , ఆకాంక్ష సింగ్‌, [[బ్రహ్మాజీ]], [[నాజర్ (నటుడు)|నాజర్]] , [[ప్రకాష్ రాజ్]] | music = [[ఇళయరాజా]] | cinematography = ప్రవీణ్ కుమార్ | editing = రాగుల్ | studio = సర్వాంత రామ్ క్రియేషన్స్, షిరిడి సాయి మూవీస్‌, బిగ్ ప్రింట్ పిక్చర్స్ | distributor = | released = 2022 మార్చి 11<ref name="ఓటీటీలో 'క్లాప్‌' విడుదల">{{cite news |last1=Prajasakti |title=ఓటీటీలో 'క్లాప్‌' విడుదల |url=https://prajasakti.com/otaiitaiilaoo-kalaaapa-vaidaudala |accessdate=11 March 2022 |work= |date=11 March 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220311151834/https://prajasakti.com/otaiitaiilaoo-kalaaapa-vaidaudala |archivedate=11 March 2022}}</ref> | runtime = | country = {{IND}} | language =తెలుగు \ తమిళ్ | gross = }} '''క్లాప్''' 2021లో రూపొందుతున్న తెలుగు సినిమా. సర్వాంత రామ్ క్రియేషన్స్, షిరిడి సాయి మూవీస్‌, బిగ్ ప్రింట్ పిక్చర్స్ బ్యానర్లపై రామాంజనేయులు జవ్వాజి & ఎం. రాజశేఖర్ రెడ్డి నిర్మించిన ఈ సినిమాకు పృథ్వీ ఆదిత్య దర్శకత్వం వహించాడు. [[ఆది పినిశెట్టి]] , ఆకాంక్ష సింగ్‌, [[బ్రహ్మాజీ]], [[నాజర్ (నటుడు)|నాజర్]] , [[ప్రకాష్ రాజ్]] నటించిన ఈ సినిమా తమిళ, తెలుగు భాషల్లో విడుదల కానుంది. ఈ సినిమా టీజర్‌ను నటుడు చిరంజీవి సెప్టెంబర్ 6, 2021న విడుదల చేశాడు.<ref name="అది పెద్ద విషయం కాదు.. నేషనల్‌ లెవెల్లో ఒక్క గోల్డ్‌! - telugu news clap teaser released by chiranjeevi starring aadhi akanksha singh">{{cite news |last1=Eenadu |title=అది పెద్ద విషయం కాదు.. నేషనల్‌ లెవెల్లో ఒక్క గోల్డ్‌! - telugu news clap teaser released by chiranjeevi starring aadhi akanksha singh |url=https://www.eenadu.net/cinema/latestnews/telugu-news-clap-teaser-released-by-chiranjeevi-starring-aadhi-akanksha-singh/0201/121183812 |accessdate=7 September 2021 |work= |date=6 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210907081207/https://www.eenadu.net/cinema/latestnews/telugu-news-clap-teaser-released-by-chiranjeevi-starring-aadhi-akanksha-singh/0201/121183812 |archivedate=7 September 2021 |language=te |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== *[[ఆది పినిశెట్టి]] <ref name="ఆది పినిశెట్టి బహుముఖ నటుడు">{{cite news |last1=Mana Telangana |title=ఆది పినిశెట్టి బహుముఖ నటుడు |url=https://www.manatelangana.news/clap-movie-teaser-launched-by-chiranjeevi/ |accessdate=7 September 2021 |work= |date=7 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210907082525/https://www.manatelangana.news/clap-movie-teaser-launched-by-chiranjeevi/ |archivedate=7 September 2021 |url-status=live }}</ref> *కృష కురుప్ *ఆకాంక్ష సింగ్‌ *[[బ్రహ్మాజీ]] *[[నాజర్ (నటుడు)|నాజర్]] *[[శ్రీరంజని (నటి)|శ్రీరంజని]] (ఆకాంక్ష సింగ్‌ తల్లి) * [[ప్రకాష్ రాజ్]] *[[మైమ్ గోపి]] *[[మునీష్ కాంత్]] ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: సర్వాంత రామ్ క్రియేషన్స్, షిరిడి సాయి మూవీస్‌, బిగ్ ప్రింట్ పిక్చర్స్ *నిర్మాత: రామాంజనేయులు జవ్వాజి & ఎం. రాజశేఖర్ రెడ్డి *కథ, స్క్రీన్ ప్లే, దర్శకత్వం: పృథ్వీ ఆదిత్య *సంగీతం: [[ఇళయరాజా]] *సినిమాటోగ్రఫీ: ప్రవీణ్ కుమార్ *డైలాగ్స్: పృథ్వీ ఆదిత్య , వనమాలి *పాటలు: రామజోగయ్య శాస్త్రి & అనంత శ్రీరామ్ *ఫైట్స్: శక్తీ శరవణన్ *ఆర్ట్ డైరెక్టర్: వైరాబాలన్ & ఎస్. హరి బాబు ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2021 సినిమాలు]] [[వర్గం:2021 తెలుగు సినిమాలు]] rvs97j6taevyxjfv6pp7x5elyntyput 0 334547 3628089 3429734 2022-08-21T14:41:45Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రమాదేవి చౌదరి | image = Ramadebi.jpg | alt = | caption = | native_name = '''ରମାଦେବୀ ଚୌଧୁରୀ''' | native_name_lang = or | other_names = మా (తల్లి) | birth_date = {{Birth date|df=y|1899|12|03}} | birth_place = [[సత్యభామాపూర్ (కటక్)|సత్యభామాపూర్]] గ్రామం, [[కటక్ జిల్లా|కటక్]], [[ఒరిస్సా|ఒడిస్సా]], [[భారతదేశంలో బ్రిటిషు పాలన|బ్రిటిషు పాలన]] | death_date = {{Death date and age|df=y|1985|07|22|1899|12|3}} | death_place = [[కటక్]], [[ఒరిస్సా|ఒడిస్సా]], [[భారత దేశం|భారతదేశం]] | nationality = భారతీయ | occupation = భారత స్వాతంత్ర్య కార్యకర్త, సామాజిక సంస్కర్త | known_for = }} '''రమాదేవి చౌదరి,''' (1899 డిసెంబరు 3 - 1985 జూలై 22), '''రమాదేవి''' అని కూడా పిలుస్తారు. ఈమె భారతీయ [[భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు-జాబితా|స్వాతంత్ర్య సమరయోధురాలు]], సంఘ సంస్కర్త. [[ఒడిషా]] ప్రజలు ఆమెను మా (తల్లి) అని పిలిచేవారు.ఆమె గొప్పవ్యక్తిత్వానికి మారుపేరుగా భువనేశ్వర్‌లోని [[రమాదేవి మహిళా విశ్వవిద్యాలయం|రమాదేవి మహిళా విశ్వవిద్యాలయానికి]] ఆమె పేరును పెట్టారు.<ref>https://www.rdwuniversity.nic.in/</ref><ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.rdwuniversity.nic.in/history.html|title=Ramadevi Women's University|website=www.rdwuniversity.nic.in|access-date=2021-09-07}}</ref> == కుటుంబం == ఆమె తండ్రి గోపాల్ బల్లవ్ దాస్, తల్లి బసంత్ కుమారి దేవి.ఆమె [[మధుసూధన్ దాస్|ఉత్కల్ గౌరబ్ మధుసూదన్ దాస్]]కు మేనకోడలు అవుతుంది.<ref name=":0" /> ఆమె 15 సంవత్సరాల వయస్సులో, అప్పటి డిప్యూటీ కలెక్టరుగా పనిచేయుచున్న [[గోపబంధు చౌదరి|గోపబంధు చౌదరిని]] వివాహం చేసుకుంది.<ref name="ReddySumangala1998">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=RkG3AAAAIAAJ|title=Women in development: perspectives from selected states of India|last=Philomena Royappa Reddy|last2=P. Sumangala|publisher=B.R. Pub. Corp.|year=1998|isbn=978-81-7018-978-7|access-date=22 April 2011}}. ''Rama Devi Rama Devi along with her husband Gopabandu Choudhury joined the Freedom Movement in 1921''</ref> == స్వాతంత్ర్య సమయంలో ఆమె కీలక పాత్ర == ఆమె తన భర్తతో కలిసి,1921లో భారతస్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో చేరింది.<ref name="ReddySumangala1998"/> ఆమె [[మహాత్మా గాంధీ|మహాత్మా గాంధీచే]] బాగా ప్రభావితమైంది.<ref name="or">[http://odisha.gov.in/e-magazine/Orissareview/April2006/engpdf/freedom_struggle_%20and%20rama%20devi_.pdf Freedom Struggle and Rama Devi] Orissa Review April 2006</ref> సహకారేతర ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొంది. స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో మహిళలను ప్రోత్సహించడానికి ఆమె గ్రామం నుండి గ్రామం వెళ్లింది.<ref name="or" /> ఆమెను ప్రభావితం చేసిన వారిలో ఇతరులు [[లోక్‌నాయక్ జయప్రకాశ్ నారాయణ్|జై ప్రకాష్ నారాయణ్]], [[వినోబా భావే]], ఆమె మేనమామ మధుసూదన్ దాస్ ఉన్నారు.<ref name="or" /> 1921లో, ఆమె మొదటిసారి గాంధీజీతో సమావేశమైంది.తన భర్తతో కలిసి సహకారేతర ఉద్యమంలో చేరింది.<ref name="or" /> అదే సంవత్సరం వారు [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌లో]] చేరి, అప్పటినుండి [[ఖద్దరు|ఖాదీ]] ధరించడం ప్రారంభించారు.<ref name="or" /> 1930 లో ఆమె ఒరిస్సా స్థాయిలో [[ఉప్పు సత్యాగ్రహం|ఉప్పు సత్యాగ్రహ]] ఉద్యమంలో చురుకుగా పాల్గొంది. ఆమె కిరణ్ బాలా సేన్, [[మాలతీదేవి చౌదరి]], [[సరళా దేవి]], [[ప్రాణకృష్ణ]], [[పాధియారి]] వంటి ఇతర కార్యకర్తలతో కలిసి ఇంచుడి, సృజంగ్‌  గ్రామాలకు వెళ్లారు.<ref name="or" /> ఆమెతో సహా ఆమె సహచరులు అందరిని 1930 నవంబరులో బ్రిటీషు వారు నిర్బందించారు.<ref>{{Cite web|url=https://sambadenglish.com/remembering-5-women-freedom-fighters-odisha/|title=5 women freedom fighters of Odisha {{!}} Sambad English|date=2019-08-15|access-date=2021-09-11}}</ref> వీరిని బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం వేర్వేరు జైళ్లలో ఉంచారు. ఆమెను అలా అనేకసార్లు 1921,1930,1936,1942 లలో నిర్బందించి, సరళా దేవి, మాలతీ చౌదరి, ఇతర మహిళా స్వాతంత్ర్య కార్యకర్తలతో జైలుకు పంపారు.<ref name="or" /><ref>People's Revolt in Orissa: A Study of Talcher by Debi P. Mishra – 1998 – Page 138</ref><ref>Women and Social Change in India by Snehalata Panda – 1992 – Page 14</ref><ref>Encyclopaedia of women biography: India, Pakistan, Bangladesh by Nagendra Kr Singh – 2001</ref> ఆమె1931 భారత జాతీయ కాంగ్రెసు కరాచీ సభలకు హాజరైంది. ఆసమయంలో తదుపరి సభలను ఒరిస్సాలో నిర్వహించాలని నాయకులను అభ్యర్థించింది.<ref name="or" /> 1932 లో హజారీబాగ్ జైలు నుండి విడుదలైన తర్వాత, ఆమె హరిజన సంక్షేమంలో చురుకుగా పాల్గొంది. అస్పృశ్యతా నిర్మూలన కోసం గాంధీజీ ఆదేశాలమేరకు, ఆమె ఆస్పృశ్యతా నివారణ సమితిని ప్రకటించింది. ఈసంస్థ తరువాత హరిజన సేవా సంఘంగా పేరు మార్చబడింది.<ref name="or" /> గాంధీజీ 1932,1934 లో ఒరిస్సా సందర్శనలలో [[కస్తూరిబాయి గాంధీ|కస్తూర్బా]], [[సర్దార్ వల్లభభాయి పటేల్|సర్దార్ పటేల్]], [[బాబూ రాజేంద్ర ప్రసాద్|రాజేంద్ర ప్రసాద్]], [[మౌలానా అబుల్ కలామ్ ఆజాద్|మౌలానా ఆజాద్]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ|జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ]], ఇతరుల సందర్శనలలో చాలా దగ్గరగా ఆమె పాల్గొంది.<ref name="or" /> ఆమె బారీ పట్టణంలో ఒక ఆశ్రమాన్ని ప్రారంభించింది.దానికి "గాంధీజీ సేవాఘర్" ''అని'' పేరు పెట్టింది.<ref name="or" /> 1942 క్విట్ ఇండియా ఉద్యమంలో, భర్త గోపబంధు చౌదరితో సహా రమాదేవి, ఆమె ఇతర కుటుంబ సభ్యులు అందరిని బ్రిటీషు ప్రభుత్వం నిర్బందించింది.<ref name="or" /> [[కస్తూరిబాయి గాంధీ|కస్తూర్బా గాంధీ]] మరణం తరువాత, [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీజీ]] కస్తూర్బా ట్రస్టుకు ఒరిస్సా విభాగం తరుపున రమాదేవికిప్రతినిధి బాధ్యతలు అప్పగించాడు.<ref name="or" /> == భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత పాత్ర == 1947లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత, [[వినోబా భావే|ఆచార్య వినోబా భావే]], [[భూదానోద్యమం|భూదాన్]], గ్రామదాన్ ఉద్యమాలకు రమాదేవి తనను తాను పూర్తిగా అంకితం చేసుకుంది.<ref name="Chowdhry1992">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=yqFIAAAAYAAJ|title=Profile of voluntary action in social welfare and development|last=Dharam Paul Chowdhry|publisher=Siddhartha Publishers|year=1992|isbn=978-81-85464-01-5|access-date=22 April 2011}}. ''In 1952 the Bhoodan and Gramdan movement claimed the services of both Mrs. Rama Devi and her...''</ref> 1952లో ఆమె తన భర్తతో పాటు భూమిలేని పేదలకు భూమి సంపదను అందించే సందేశాన్ని ప్రచారం చేయడానికి ఆమె రాష్ట్రవ్యాప్తంగా దాదాపు 4000 కి.మీ. కాలినడకన ప్రయాణించింది.<ref name="Chowdhry1992" /><ref>Orissa Review 1990 – Volume 47 – Page 14 "commencement of the Salt Satyagraha, the women leaders like Rama Devi, Sarala Devi, Malatl Devi and Kiran Bala Sen made efforts for the active participation of women in this satyagraha. Led by Rama Devi and Malati Devi, fifteen hundred ..."</ref><ref>Reflections on the National Movement in Orissa 1997 "Malati Devi protest meeting was held and a big procession was organised at Cuttack on 7th May, 1930. During this time prominent women leaders of Orissa like Rama Devi, Malati Devi and Sarala Devi were arrested. On 25th September ..."</ref><ref>B. S. Chandrababu, L. Thilagavathi Woman, Her History and Her Struggle for Emancipation 2009 – Page 313 "Rama Devi was married at the age of fourteen, in 1914 to Gopabandru Choudhury, who was working as a Deputy ... the Civil Disobedience Movement when the top leaders were imprisoned, Rama Devi acted as the 'Dictator' of the Orissa ..."</ref><ref>Subhas Chandra Parida, Sasmita Nayak Empowerment of Women in India – 2009 Page 197 "... Women political leaders like Basant Manjari Devi (Rajamata of Ranapur), Rama Devi and Malati Choudhury (social ..."</ref><ref>Sachidananda Mohanty – Early Women's Writings in Orissa, 1898–1950: A Lost Tradition 2005 "Rama. Devi. 1889–1985. Daughter of Gopal Ballabha Das, younger brother of Madhusudan D:is. the eminent Oriya nationalist, Rama Devi received no formal schooling. She was married to Gopabandhu Choudhury at the age of 14. ..."</ref> 1928 నుండి రమాదేవి [[జగత్సింగ్పూర్|జగత్సింగ్‌పూర్‌లోని]] అలక ఆశ్రమంలో ఉంది.<ref>Atul Chandra Pradhan, Ashok Kumar Patnaik, Utkal University. Post-graduate Dept. of History People's movements in Orissa during the colonial era – 1994– Page 149 "In the process they had paved the way towards building of a new society in Orissa based on Gandhians ideals. From 1928 Rama Devi had stayed in the Alaka Ashram at Jagatsingpur and had participated in all the activities of the Ashram."</ref> ఆమె ఉత్కల్ ఖాది మండలాన్ని ఏర్పాటు చేయడంలో, [[రామచంద్రపూర్ (పశ్చిమ బెంగాల్)|రామచంద్రపూర్‌లో]] [[ఉపాధ్యాయుడు|ఉపాధ్యాయుల]] శిక్షణాకేంద్రం, బాలవాడి ఏర్పాటు చేయటానికి సహాయపడింది. 1950లో ఆమె దుంబూరుగెడలో గిరిజన సంక్షేమకేంద్రాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.1951 కరువు సమయంలో ఆమె [[మాలతీదేవి చౌదరి|మాలతిదేవి చౌదరితో]] కలసి[[కొరాపుట్|కోరాపుట్‌]] కరువునివారణలో పనిచేశారు.1962 [[భారత చైనా యుద్ధం 1962|ఇండో-చైనీస్ యుద్ధంలో]] ప్రభావితమైన సైనికులకు సహాయం చేయడానికి రమాదేవి తన సేవలను అందించింది. [[భారత అత్యవసర స్థితి]] సమయంలో [[హరే కృష్ణ మహతాబ్]], [[నీలమణి రౌత్రే|నీలమణి రౌత్రేతో]] ఆమె తన సొంత వార్తాపత్రిక ద్వారా నిరసన వ్యక్తం చేసింది.<ref name="or"/> గ్రామ సేవక్ పత్రికను ప్రభుత్వం నిషేధించింది. ఒరిస్సా నుండి ఇతర నాయకులతో పాటు [[నబాకృష్ణ చౌదరి|నబక్రుష్ణ చౌదరి]], హరేకృష్ణ మహతాబ్, [[మన్మోహన్ చౌదరి]], [[అన్నపూర్ణ మహారాణా|అన్నపూర్ణ మొహరాణా]], జయకృష్ణ మొహంతి, ఇతరులును నిర్బంధంలో ఉంచింది.<ref>Orissa: the dazzle from within (art, craft and culture of ...by G. K. Ghosh – 1993 – – Page 37</ref> [[కటక్|ఆమె కటక్‌లో]] ఒక ప్రాథమిక పాఠశాల,శిశు విహార్, క్యాన్సర్ ఆసుపత్రిని స్థాపించింది.<ref name="or"/> == గౌరవాలు == రమాదేవికి జాతికి ఆమె చేసిన సేవలకు గుర్తింపుగా,1981 నవంబరు 4 న [[జమ్నాలాల్ బజాజ్ అవార్డు]] <ref>{{Cite web|url=http://www.jamnalalbajajfoundation.org/awards/archives/2010|title=Jamnalal Bajaj Awards Archive|publisher=Jamnalal Bajaj Foundation}}</ref><ref name="CouncilSangh1982">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=UlU2AAAAIAAJ|title=Leprosy in India|last=British Empire Leprosy Relief Association. Indian Council|last2=Hind Kusht Nivaran Sangh|date=1 January 1982|publisher=Hind Kusht Nivaran Sangh|access-date=22 April 2011}}. ''JAMNALAL BAJAJ AWARDS, 1981 The Jamnalal Bajaj Awards are given every year for outstanding contributions in any one or more ... Award III was awarded to Smt. Ramadevi Gopabandhu Choudhuri ofCuttackfor her outstanding contribution to the ...''</ref> [[ఉత్కల్ విశ్వవిద్యాలయం]] ద్వారా డాక్టర్ ఆఫ్ ఫిలాసఫీ (గౌరవ పురస్కారం) 1984 ఏప్రిల్ 16 న ప్రదానం చేయబడింది. == స్మారక చిహ్నాలు == [[భుబనేశ్వర్|ఆమె జ్ఞాపకార్థం భువనేశ్వర్‌లోని]] రమాదేవి మహిళా విశ్వవిద్యాలయానికి ఆమె పేరు పెట్టారు.ఇది తూర్పు భారతదేశంలో మొదటి మహిళా విశ్వవిద్యాలయం. ఇది 2015లో స్థాపించబడింది.విశ్వవిద్యాలయం ఆవరణలో ఆమెకు అంకితమైన మ్యూజియం ఉంది.కటక్‌లో ఆమె ప్రారంభించిన పాఠశాల-శిశు విహార్ - ఇప్పుడు రమాదేవి శిశు విహార్ అని పేరు పెట్టారు.<ref>{{Cite web |url=http://www.rdwu.org/ |title=Ramadevi Womens University |access-date=2021-09-07 |website= |archive-date=2017-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171224192517/http://www.rdwu.org/ |url-status=dead }}</ref> == మరణం == ఆమె 1985 జూలై 22 న మరణించింది.<ref name="or"/> == ప్రస్తావనలు == <references /> [[వర్గం:1985 మరణాలు]] [[వర్గం:1889 జననాలు]] [[వర్గం:ఒడిశా స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:భారత మహిళా స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] k1ajr98lmejl667yr68arwp3clhwnhh 0 335030 3628087 3457791 2022-08-21T14:41:40Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: లు ద్వారా → ల ద్వారా , మండల్ → మండలం , సబ్య wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = సరళా దేవి చౌధురాని | image = Sarala Devi Chaudhurani.jpg | image_size = 250px | caption = సరళా దేవి చౌధురాని | birth_name = సరళా ఘోసల్ | birth_date = {{Birth date|df=yes|1872|09|09}} | birth_place = [[కోల్‌కతా]], [[బెంగాల్ ప్రెసిడెన్సీ|బెంగాల్]], [[బ్రిటీష్ ఇండియా]] | death_date = {{Death date and age|df=yes|1945|08|18|1872|09|09}} | death_place = [[కోల్‌కతా]], [[బ్రిటీష్ ఇండియా]] | nationality = [[బ్రిటీష్ ఇండియా|భారత్]] | occupation = విద్యావేత్త, రాజకీయ కార్యకర్త, సామాజిక కార్యకర్త | spouse = {{marriage|రాంభుజ్ దత్ చౌదరి|1905|1923|end=his death}} | children = దీపక్ (కుమారుడు) | relatives = [[స్వర్ణకుమారి దేవి]] (తల్లి) <br/> జానకినాథ్ ఘోసాల్ (తండ్రి) <br/> [[దేబేంద్రనాథ్ ఠాగూర్]] (తల్లి తాత) <br/> [[రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్]] (తల్లి మామ) <br/> [[ఇందిరా దేవి చౌధురాని]] (తల్లి కోడలు) <br/> [[సురేంద్రనాథ్ ఠాగూర్]] (తల్లి కోడలు) }} '''సరళా దేవి చౌధురాని''', జననం '''సరళా ఘోసల్''', <ref name="Ray2012">{{Cite book|title=Early Feminists of Colonial India: Sarala Devi Chaudhurani and Rokeya Sakhawat Hossain|last=Ray|first=Bharati|date=13 September 2012|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-808381-8|page=2|chapter=Sarala and Rokeya: Brief Biographical Sketches|chapter-url=http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780198083818.001.0001/acprof-9780198083818-chapter-1|via=Oxford Scholarship Online}}</ref> (1872 సెప్టెంబరు 9-1945 ఆగస్టు18) విద్యావేత్త రాజకీయ కార్యకర్త. ఈమె 1910 లో [[అలహాబాదు|అలహాబాద్‌లో]] భారత స్త్రీ మహామండలాన్ని స్థాపించింది.[[భారత దేశం|ఇది భారతదేశంలో]] మొట్టమొదటి మహిళా సంస్థ.ఈ సంస్థ ముఖ్య ప్రాథమిక లక్ష్యాలలో ఒకటి స్త్రీ విద్యను ప్రోత్సహించడం. ఈసంస్థ భారతదేశంలోని మహిళల పరిస్థితిని మెరుగుపరచడానికి [[లాహోర్]] (అప్పుడు విభజించని భారతదేశంలోని భాగం), [[అలహాబాదు|అలహాబాద్, ]] [[ఢిల్లీ]], [[కరాచీ]], [[అమృత్‌సర్|అమృత్ సర్]], [[హైదరాబాదు|హైదరాబాద్]], [[కాన్పూరు|కాన్పూర్]], [[బంకురా]], [[హజారీబాగ్]], [[మిడ్నాపూర్]], [[కోల్‌కాతా|కోల్‌కతా]] ఇలాఅనేకచోట్ల కార్యాలయాలను ప్రారంభించింది. == జీవిత చరిత్ర == === జీవితం తొలిదశలో === సరళా దేవి 1872 సెప్టెంబరు 9న కోల్‌కతాలోని జోరసంకోలో ప్రసిద్ధ బెంగాలీ మేధావి కుటుంబంలో జన్మించింది. ఆమె తండ్రి [[జానకినాథ్ ఘోసాల్]], బెంగాల్ కాంగ్రెస్ మొదటి కార్యదర్శులలో ఒకరు.ఆమె తల్లి [[స్వర్ణకుమారి దేవి]], ప్రముఖ రచయిత్రి. స్వర్ణకుమారి దేవి [[దేవేంద్రనాథ్ ఠాగూర్|తండ్రి దేబేంద్రనాథ్ టాగూర్]] ప్రముఖ బ్రహ్మో నాయకుడు. [[రవీంద్రనాధ టాగూరు|రవీంద్రనాథ్ టాగూర్]] స్వర్ణకుమారి పెద్ద సోదరుడు. సరళాదేవి చౌధురానికి హిరోన్మోయి అనే అక్క ఉంది. అమె ఒక రచయిత, వితంతువుల సంక్షేమ ఇంటి వ్యవస్థాపకురాలు. సరళా దేవి కుటుంబ అనుచరుడు రామ్ మోహన్ రాయ్ బ్రహ్మోయిజం అనే మత సంస్థను స్థాపించాడు. తరువాత దానిని సరళదేవి తాత [[దేవేంద్రనాథ్ ఠాగూర్|దేబేంద్రనాథ్ ఠాగూర్]] ద్వారా అభివృద్ధి చేయబడింది. 1890లో, ఆమె బెథ్యూన్ కళాశాల నుండి ఆంగ్ల సాహిత్యంలో బిఎ డిగ్రీ సంపాదించింది.ఆమె బిఎ పరీక్షలలో అగ్రశ్రేణి మహిళా అభ్యర్థిగా నిలిచినందుకు ఆమెకు కళాశాలలో పద్మావతి బంగారు పతకం పొందిన మొదటి మహిళగా గణతికెక్కింది.<ref>{{Cite web|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Bethune_College|title=Bethune College - Banglapedia|website=Banglapedia|access-date=13 October 2020}}</ref> [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో]] పాల్గొన్న కొద్దిమంది మహిళలలో ఆమె ఒకరు. === జీవిత గమనం === [[దస్త్రం:Sarala_and_Hironmoyee.jpg|thumb|సరళాదేవి ఆమె సోదరి హిరోన్మోయి|383x383px]] విద్యాభ్యాసం పూర్తయిన తర్వాత, సరళాదేవి మైసూర్ రాష్ట్రానికి వెళ్లి, మహారాణి బాలికల పాఠశాలలో టీచర్‌గా చేరింది. ఒక సంవత్సరం తరువాత, ఆమె స్వరాష్ట్రానికి తిరిగి వచ్చి, తన రాజకీయ కార్యకలాపాలను ప్రారంభించేటప్పుడు, బెంగాలీ పత్రిక ''భారతి కోసం రచనలు రాయడం ప్రారంభించింది.'' <ref name="Ghosh2019">{{Cite journal|last=Ghosh|first=Sutanuka|year=2010|title=Expressing the Self in Bengali Women's Autobiographies in the Twentieth Century|journal=South Asia Research|volume=30|issue=2|pages=105–23|doi=10.1177/026272801003000201|pmid=20684082}}</ref> 1895 నుండి 1899 వరకు, ఆమె తన తల్లి, సోదరితో సంయుక్తంగా ''భారతిని నడపడం,'' ఆపైన 1899 నుండి 1907 వరకు స్వతంత్రంగా, దేశభక్తిని ప్రచారం చేయడం, పత్రిక సాహిత్య ప్రమాణాన్ని పెంచడం చేసింది.1904 లో మహిళలు తయారు చేసిన దేశీయ హస్తకళలు ప్రాచుర్యం పొందడానికి ఆమె కోల్‌కతాలో లక్ష్మీ భండార్ అనే మహిళల స్టోరును ప్రారంభించింది.1910లో, ఆమె భారత స్త్రీ మహామండలం (ఆల్ ఇండియా మహిళా ఆర్గనైజేషన్) ను స్థాపించింది.ఇది చాలా మంది చరిత్రకారుల మహిళల కోసం మొట్టమొదటి అఖిల భారతీయ సంస్థగా పరిగణించబడింది.<ref>{{Cite journal|last=Majumdar|first=Rochona|year=2002|title="Self-Sacrifice" versus "Self-Interest": A Non-Historicist Reading of the History of Women's Rights in India|url=https://muse.jhu.edu/article/191247|journal=Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East|publisher=Duke University Press|volume=22|issue=1–2|page=24|doi=10.1215/1089201X-22-1-2-20|via=Project MUSE}}</ref> దేశవ్యాప్తంగా అనేక శాఖలతో, ఇది తరగతి, కులం మతాన్ని పరిగణించకుండా మహిళలకు విద్య వృత్తి శిక్షణను ప్రోత్సహించింది. === వ్యక్తిగత జీవితం === [[స్వామి దయానంద సరస్వతి]] స్థాపించిన సంస్థ నిర్వహకుడు, హిందూ సంస్కరణ ఉద్యమ నాయకుడు, న్యాయవాది, పాత్రికేయుడు, జాతీయవాద నాయకుడు, [[ఆర్యసమాజ్|ఆర్య సమాజ]] అనుచరుడైన రాంభూజ్ దత్ చౌదరి (1866-1923) ని 1905లో కుటుంబ ఒత్తిడితో, సరళాదేవి వివాహం చేసుకుంది. ఆమె వివాహం తర్వాత, ఆమె [[పంజాబ్ ప్రాంతం|పంజాబ్‌కు]] వెళ్లింది. అక్కడ ఆమె తన భర్తకు జాతీయవాద [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] వారపత్రిక ''హిందూస్థాన్‌ని'' సవరించడానికి సహాయపడింది. తరువాత ఇది ఆంగ్ల పత్రికగా మారింది.[[సహాయ నిరాకరణోద్యమం|సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమంలో]] పాల్గొన్నందుకు ఆమె భర్తను నిర్బందించినప్పుడు, [[మహాత్మా గాంధీ]] [[లాహోర్|లాహోర్‌లోని]] ఆమె ఇంటికి అతిథిగా వెళ్లాడు. గాంధీ ఆమె కోసం పడిపోయాడు. గాంధీ-సరళాదేవి వారి సాన్నిహిత్యం కారణంగా లాహోర్‌లో చర్చనీయాంశంగా మారింది.గాంధీ ఆమె కవితలు, రచనలను తన ప్రసంగాలలో, యంగ్ ఇండియా, ఇతర పత్రికలలో ఉపయోగించాడు.ఆమె అతనితో భారతదేశమంతటా ప్రయాణించింది.వేరుగా ఉన్నప్పుడు వారు తరచూ ఉత్తరాల ద్వారా సంప్రదించుకునేవారు.<ref>{{Cite magazine|last=Kapoor|first=Pramod|date=13 October 2014|title=When Gandhi Nearly Slipped|url=https://magazine.outlookindia.com/story/when-gandhi-nearly-slipped/292132|magazine=Outlook India|access-date=16 సెప్టెంబర్ 2021|archive-date=2 సెప్టెంబర్ 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210902012204/https://magazine.outlookindia.com/story/when-gandhi-nearly-slipped/292132|url-status=dead}}</ref> రవీంద్రభారతి విశ్వవిద్యాలయం ఉప కులపతి, ప్రొఫెసర్ సభ్యసాచి బాసు రే చౌదరి తెలిపిన ప్రకారం, ఇద్దరి మధ్య సంబంధం సన్నిహితంగా ఉన్నప్పటికీ, పరస్పరం మెచ్చుకోవడం కంటే మరేమీ కాదని తెలుస్తుంది.<ref>{{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/sarala-devi-tagore-family-swadeshi-movement-bengali-revolutionary-6302759/|title=Sarala Devi: From Tagore's family, a leading light of the swadeshi movement|date=8 March 2020|work=The Indian Express|access-date=24 November 2020}}</ref> ఆమె ఏకైక కుమారుడు దీపక్, గాంధీ మనవరాలు రాధను వివాహం చేసుకున్నాడు. === తరువాత జీవితంలో === 1923లో ఆమె భర్త మరణం తరువాత, సరళా దేవి కోల్‌కతాకు తిరిగి వచ్చింది.1924 నుండి 1926 వరకు ''భారతి పత్రిక ఎడిటింగ్ బాధ్యతలను తిరిగి ప్రారంభించింది.'' ఆమె 1930 లో కోల్‌కతాలో శిక్షా సదన్ అనే బాలికల పాఠశాలను స్థాపించింది. చివరగా ఆమె 1935లో ప్రజా జీవితం నుండి విరమణ తీసుకుంది. గౌడియా వైష్ణవుడైన బిజోయ్ కృష్ణ గోస్వామిని తన ఆధ్యాత్మిక గురువుగా స్వీకరించి మతంలో చేరింది.ఆమె 1945 ఆగస్టు 18న [[కోల్‌కాతా|కోల్‌కతాలో]] మరణించింది.ఆమె జీవితంలో తరువాతి కాలంలో ఆమె ఆత్మకథ జీవనేర్ హరా పాట్ 1942-1943లో ఒక బెంగాలీ సాహిత్య పత్రిక దేశ్‌లో ధారావాహికంగా ప్రచురించబడింది. తర్వాత దీనిని స్కాటర్డ్ లీవ్స్ ఆఫ్ మై లైఫ్ (2011) గా సికతా బెనర్జీ ఆంగ్లంలోకి అనువదించింది.<ref name="Mookerjea-Leonard2017">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=L0AlDwAAQBAJ&pg=PA188|title=Literature, Gender, and the Trauma of Partition: The Paradox of Independence|last=Mookerjea-Leonard|first=Debali|publisher=Taylor & Francis|year=2017|isbn=978-1-317-29389-7|location=New York|page=188}}</ref><ref name="McDermott2014">{{Cite book|title=Sources of Indian Traditions: Modern India, Pakistan, and Bangladesh|publisher=Columbia University Press|year=2014|isbn=978-0-231-13830-7|editor-last=McDermott|editor-first=Rachel Fell|page=283|chapter=Radical Politics and Cultural Criticism, 1880–1914: The Extremists|editor-last2=Gordon|editor-first2=Leonard|editor-last3=Embree|editor-first3=Ainslie|editor-last4=Pritchett|editor-first4=Frances|editor-last5=Dalton|editor-first5=Dennis|chapter-url=https://www.degruyter.com/view/product/464294|via=De Gruyter}}{{Dead link|date=డిసెంబర్ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == విశేషాలు == 1912లో ''జనగణమన '' భారత జాతీయగీతాన్ని సరళా దేవి చౌధురాని పాఠశాల విద్యార్థుల బృందంతో పాటు భారతీయ జాతీయ కాంగ్రెస్ అధ్యక్షుడు బిషన్ నారాయణ్ ధర్, [[అంబికా చరణ్ మజుందార్]] వంటి ప్రముఖ కాంగ్రెస్ సభ్యుల ముందు ప్రదర్శించారు.<ref>{{Cite web|url=https://artsandculture.google.com/story/10-things-to-know-about-india-s-national-anthem/AgXhvvzhpjYavQ|title=10 Things to Know About India's National Anthem|website=Google Arts & Culture|access-date=2021-09-16}}</ref> == మూలాలు == <references /> == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:1872 జననాలు]] [[వర్గం:1945 మరణాలు]] [[వర్గం:రాజకీయ కార్యకర్త]] [[వర్గం:సామాజిక కార్యకర్త]] [[వర్గం:విద్యా వేత్త]] [[వర్గం:పశ్చిమ బెంగాల్ మహిళా వ్యక్తులు]] 8rgma517m6ooy1q5unk1yi4o3der80q 0 335256 3628079 3387737 2022-08-21T14:41:06Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: సెప్టెంబర్ → సెప్టెంబరు, లు → లు , → , , → wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder|name=ఆసఫ్ అలీ|image=Asaf Ali c- 1909 2013-08-09 16-24.jpg|caption=ఆసఫ్ అలీ|office=స్విట్జర్లండులో భారత రాయబారి|primeminister=[[జవాహర్‌లాల్ నెహ్రూ]]|order1=2వ|office1=ఒడిశా గవర్నరు|office3=అమెరికాలో మొదటి భారత రాయబారి|primeminister3=జవాహర్‌లాల్ నెహ్రూ|spouse={{marriage|[[అరుణా ఆసఫ్ ఆలీ|అరుణా గంగూలీ]]|1928}}|nationality=భారతీయుడు|alma_mater=సెంట్ స్టీఫెన్7స్ కాలేజీ, ఢిల్లీ|occupation=లాయరు|footnotes=}}'''అసఫ్ అలీ''' (1888 మే 11 - 1953 ఏప్రిల్ 2) [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు]], న్యాయవాది. అతను అమెరికాలో మొట్టమొదటి భారతీయ రాయబారి . [[ఒడిషా|ఒడిశా]] గవర్నరుగా కూడా పనిచేశాడు. అసఫ్ అలీ, ఢిల్లీ లోని సెయింట్ స్టీఫెన్స్ కాలేజీలో చదువుకున్నాడు. [[ఇంగ్లాండు|ఇంగ్లాండ్‌లో]] చదివి, బారిస్టరయ్యాడు 1914 లో, ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యంపై బ్రిటిషు వారు చేసిన దాడి భారతీయ ముస్లిం సమాజంపై పెద్ద ప్రభావాన్ని చూపింది. అసఫ్ అలీ టర్కిష్ పక్షానికి మద్దతు ఇచ్చాడు. ప్రివీ కౌన్సిల్ నుండి రాజీనామా చేసాడు. అతను దీనిని సహాయ నిరాకరణ చర్యగా భావించాడు. 1914 డిసెంబరులో భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చాడు. వచ్చాక, అసఫ్ అలీ జాతీయోద్యమంలో తీవ్రంగా పాల్గొన్నాడు. అతను 1935 లో ముస్లిం నేషనలిస్ట్ పార్టీ సభ్యుడిగా [[బ్రిటిషు భారతదేశ కేంద్ర శాసనసభ|కేంద్ర శాసనసభ]]<nowiki/>కు ఎన్నికయ్యాడు. అప్పుడు అతను కాంగ్రెస్ సభ్యుడై, ఉప నాయకుడిగా నియమించబడ్డాడు.<ref>[http://www.open.ac.uk/researchprojects/makingbritain/content/m-asaf-ali M. Asaf Ali | Making Britain]. Open.ac.uk. Retrieved on 7 December 2018.</ref> స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో అసఫ్ అలీ అనుభవించిన జైలు శిక్షలలో చివరిది 1942 ఆగస్టులో ఆల్ ఇండియా కాంగ్రెస్ కమిటీ ఆమోదించిన 'క్విట్ ఇండియా' ఉద్యమంలో. అతను జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, తదితర కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ సభ్యులతో పాటు అహ్మద్‌నగర్ కోట జైలులో నిర్బంధించబడ్డాడు.<ref name="indianpost1">[http://www.indianpost.com/viewstamp.php/Alpha/A/ASAF%20ALI Asaf Ali]. Indianpost.com (2 April 1953). Retrieved on 2018-12-07.</ref> == 1946 తరువాత == [[దస్త్రం:Asaf_Ali_1949.jpg|ఎడమ|thumb| 1949 లో అలీ]] 1946 సెప్టెంబరు 2 నుండి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ నేతృత్వంలోని [[భారత ప్రభుత్వం|భారతదేశ]] తాత్కాలిక ప్రభుత్వంలో ఆసఫ్ అలీ రైల్వేలు, రవాణా మంత్రిగా పనిచేసాడు. 1947 ఫిబ్రవరి నుండి 1947 ఏప్రిల్ మధ్య వరకు అమెరికాలో మొదటి భారతీయ రాయబారిగా పనిచేశాడు..అతను రెండు పర్యాయాలు ఒడిశా గవర్నర్‌గా నియమితుడయ్యాడు. తరువాత, స్విట్జర్లాండ్‌లో భారత రాయబారిగా నియమితుడయ్యాడు. అసఫ్ అలీ దేశంలో అత్యంత గౌరవనీయమైన న్యాయవాదులలో ఒకరిగా ఎదిగాడు. [[భగత్ సింగ్|షహీద్ భగత్ సింగ్]], <ref>{{Cite journal|last=Historical Trials|year=2008|title=The Trial of Bhagat Singh|url=http://www.indialawjournal.org/archives/volume1/issue_3/bhagat_singh.html|journal=India Law Journal|volume=1|issue=3}}</ref> [[బటుకేశ్వర్ దత్]]లు 1929 ఏప్రిల్ 8 న సెంట్రల్ లెజిస్లేటివ్ అసెంబ్లీలో బాంబు విసిరిన కేసులో వారికి లాయరుగా వాదించాడు. 1945 లో, 1945 నవంబరులో దేశద్రోహం ఆరోపణలు ఎదుర్కొన్న భారత జాతీయ సైన్యం యొక్క అధికారుల రక్షణ కోసం కాంగ్రెసు స్థాపించిన INA రక్షణ బృందానికి కన్వీనర్‌గా పనిచేసాడు.<ref name="indiatoday.intoday.in">[http://indiatoday.intoday.in/education/story/aruna-asaf-ali/1/451718.html Aruna Asaf Ali's 20th death anniversary: Some facts about the Grand Old Lady of Independence – Education Today News]. Indiatoday.intoday.in (29 July 2016). Retrieved on 2018-12-07.</ref> == వ్యక్తిగత జీవితం == 1928 లో, అతను [[అరుణా అసఫ్ అలీ|అరుణా (గంగూలీ) అసఫ్ అలీని]] వివాహం చేసుకున్నాడు. ఈ మతాంతర వివాహం (అసఫ్ అలీ [[ముస్లిం]] అయితే అరుణ హిందువు ) సమాజంలో ఆశ్చర్యం కలిగించింది. వయస్సు వ్యత్యాసం కూడా ఎక్కువ (అరుణ అతని కంటే 20 సంవత్సరాలు చిన్నది). 1942 [[క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం]]<nowiki/>లో బొంబాయిలోని గోవాలియా ట్యాంక్ మైదానంలో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ జెండాను ఎగురవేసిన ఘటనలో ఆమె గురించి విస్తృతంగా తెలిసింది. తరువాతి కాలంలో ఆమె కృషికి గాను అరుణ అసఫ్ అలీకి భారత ప్రభుత్వం దేశ అత్యున్నత పౌర పురస్కారం- భారతరత్నతో ఆమెను సత్కరించింది.<ref name="indiatoday.intoday.in"/> {{Clear}} == మరణం == అలీ స్విట్జర్లాండ్‌లో భారత రాయబారిగా పనిచేస్తూండగా, 1953 ఏప్రిల్ 2 న, <ref>{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=OMY-AAAAIBAJ&sjid=gEwMAAAAIBAJ&pg=5459%2C1768857|title=Asaf Ali Dead|date=3 April 1953|work=The Indian Express|access-date=18 July 2018}}</ref> బెర్న్‌లోని కార్యాలయంలో మరణించాడు. 1989 లో, భారత తపాలా శాఖ అతని గౌరవార్థం ఒక స్టాంప్‌ను విడుదల చేసింది.<ref name="indianpost1"/> == మూలాలు == <references /> [[వర్గం:1953 మరణాలు]] [[వర్గం:1888 జననాలు]] [[వర్గం:భారత స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:బ్రిటిషు భారతదేశ కేంద్ర శాసనసభ సభ్యులు]] [[వర్గం:ఒడిశా గవర్నర్లు]] k5ybq5gstystajvipwryp86owfa9beh 0 335279 3627997 3599160 2022-08-21T13:06:05Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = 10 (టెన్) | image = | alt = | caption = | native_name = | director = విజయ్ మిల్టన్ | producer = జి.సుబ్రమణ్యం, ఎం.సుబ్బారెడ్డి, రామారావు చింతపల్లి | writer = విజయ్ మిల్టన్ | starring = {{Plainlist| *[[విక్రమ్]] * [[సమంత]] * పశుపతి * రాహుల్ దేవ్ * అభిమన్యు సింగ్ }} | music = '''పాటలు:'''<br />[[డి. ఇమ్మాన్]]<br />'''బ్యాక్‌గ్రౌండ్ సంగీతం:'''<br />అనూప్ సీలిన్<ref>{{cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/kannada/music/Anoop-does-the-background-score-for-Vikrams-next-in-Kollywood/articleshow/49437970.cms|title=Anoop does the background score for Vikram's next in Kollywood|work=The Times of India|accessdate=2 April 2016}}</ref> | cinematography = కె.ఎమ్ భాస్కరన్ | editing = [[అక్కినేని శ్రీకర్ ప్రసాద్]] | studio = శ్రీ సుబ్రమణ్యేశ్వర సినీ క్రియేషన్స్ | distributor = | released = {{Film date|df=yes|2017|12|15}} | runtime = 144 నిమిషాలు | country = {{IND}} | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''10''' 2017లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. [[విక్రమ్]], [[సమంత]]  హీరో హీరోయిన్లుగా నటించిన ఈ సినిమాకు విజయ్ మిల్టన్ దర్శకత్వం వహించాడు. తమిళంలో 2015లో 10 ఎంద్రాతుకుల్లా పేరుతో విడుదలైన ఈ సినిమాను తెలుగులో ‘10’ పేరుతో శ్రీ సుబ్రమణ్యేశ్వర సినీ క్రియేషన్స్ పతాకంపై జి.సుబ్రమణ్యం, ఎం.సుబ్బారెడ్డి, రామారావు చింతపల్లి తెలుగులోకి అనువదించి డిసెంబర్ 15, 2017న విడుదల చేశారు.<ref name="10 Movie: Showtimes, Review, Trailer, Posters, News & Videos {{!}} eTimes">{{cite news |last1=The Times of India |title=10 Movie: Showtimes, Review, Trailer, Posters, News & Videos {{!}} eTimes |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movie-details/10/movieshow/62053249.cms |accessdate=20 September 2021 |date=2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210920091210/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movie-details/10/movieshow/62053249.cms |archivedate=20 September 2021 |work= |url-status=live }}</ref> ==కథ== విక్రమ్ కారు డ్రైవర్ గా పనిచేస్తుంటాడు. అతను కొన్ని పార్సిల్స్ ని విలన్ లకు చేరవేస్తుంటాడు. ఈ క్రమంలో ఒక రోజు ఓ పార్సిల్ ని డెలివర్ చేయడానికి బయలుదేరుతాడు,సగం దూరం ప్రయాణించాక తాను ఓ అమ్మాయిని కిడ్నాప్ చేశాననే విషయం విక్రమ్ కు అర్థం అవుతుంది. ఆ అమ్మాయిని ఎవరు కిడ్నాప్ చేయాలనుకున్నారు ? విక్రమ్ ఆమెని ఎలా కాపాడాడు ? అనేదే మిగిలిన సినిమా కథ.<ref name="10 (TEN) Review">{{cite news |last1=Full Hyderabad |title=10 (TEN) Review |url=https://movies.fullhyderabad.com/10-ten/telugu/10-ten-movie-reviews-8169-2.html |accessdate=20 September 2021 |date=2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210920092514/https://movies.fullhyderabad.com/10-ten/telugu/10-ten-movie-reviews-8169-2.html |archivedate=20 September 2021 |work= |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== *[[విక్రమ్]] *[[సమంత]] (ద్విపాత్రాభినయం) *[[సునీల్ థాపా]] *రామ్ దాస్ *సామ్ ఆండర్సన్ *శరవణ సుబ్బయ్య *[[అజయ్ (నటుడు)|అజయ్]] *మనోబాల *[[మునీష్ కాంత్]] ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: శ్రీ సుబ్రమణ్యేశ్వర సినీ క్రియేషన్స్ <ref name="విక్రమ్, సమంత ‘10’ సినిమా డిసెంబర్ 15న రిలీజ్!">{{cite news |last1=Samayam Telugu |title=విక్రమ్, సమంత ‘10’ సినిమా డిసెంబర్ 15న రిలీజ్! |url=https://telugu.samayam.com/telugu-movies/cinema-news/vikram-samantha-starrer-10-telugu-movie-to-release-on-dec-15/articleshow/62042442.cms |accessdate=20 September 2021 |date=12 December 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210920091014/https://telugu.samayam.com/telugu-movies/cinema-news/vikram-samantha-starrer-10-telugu-movie-to-release-on-dec-15/articleshow/62042442.cms |archivedate=20 September 2021 |language=te |work= |url-status=live }}</ref> *నిర్మాత: జి.సుబ్రమణ్యం, ఎం.సుబ్బారెడ్డి, రామారావు చింతపల్లి *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే , దర్శకత్వం: విజయ్ మిల్టన్ *సంగీతం: డి. ఇమాన్ *సినిమాటోగ్రఫీ: కె.ఎమ్ భాస్కరన్ *ఎడిటర్ : శ్రీకర్ ప్రసాద్ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2017 తెలుగు సినిమాలు]] 1x5m821xfu1b3cvednualdepvcwkjvj 0 335885 3628085 3395968 2022-08-21T14:41:30Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: → (2), , → , wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = హజారీబాగ్ | demographics_type1 = భాషలు | elevation_m = 610 | population_total = 197,466 | population_as_of = 2011 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = <ref name='Hazaribagh City'/> | demographics1_title1 = అధికారిక | area_total_km2 = 53.94 | demographics1_info1 = [[హిందీ భాష|హిందీ]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] | timezone1 = [[Indian Standard Time|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = [http://www.citypincode.in/JHARKHAND/HAZARIBAG/Hazaribagh_PINCODE 825301] | registration_plate = JH-02 | website = {{URL|hazaribag.nic.in/}} | elevation_footnotes = | area_rank = | official_name = | pushpin_map_caption = జార్ఖండ్ పటంలో నగర స్థానం | settlement_type = నగరం | image_skyline = {{Photomontage | photo1a = Hazaribagh night scene.jpg | photo2a = A Huge Rainbow.jpeg | photo2b = St. Xaviers Hazaribagh.png | photo3a = Hazaribagh Road railway station platform.JPG | photo3b = Dav hazaribagh.jpg | photo4a = Hazaribagh Jheel near Ranchi.jpg | subdivision_type = Country | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[States and territories of India|State]] | subdivision_name1 = [[Jharkhand]] | subdivision_type2 = [[List of districts of India|District]] | subdivision_name2 = [[Hazaribagh district|Hazaribagh]] }} | image_alt = | image_caption = హజారీబాగ్ ఝీల్ సరస్సు, రాత్రి వేళ నగరం, సెంట్ జేవియర్ పాఠశాల, రఒల్వే స్టేషను, డిఏవీ పాఠశాల, హజారీబాగ్ నగరం, ఇంద్రధనుస్సు | pushpin_map = India Jharkhand | pushpin_label_position = right | pushpin_map_alt = | coordinates = {{coord|23.98|N|85.35|E|display=inline,title}} | area_footnotes = <ref name='Hazaribagh City'>{{cite web|title=Hazaribagh City|url=https://udhd.jharkhand.gov.in/ULB/Hazaribag/Hazaribag.aspx}}</ref> | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = | unit_pref = Metric | footnotes = }} '''హజారీబాగ్''' [[జార్ఖండ్]] రాష్ట్రం, [[హజారీబాగ్ జిల్లా|హజారీబాగ్ జిల్లాలోని]] నగరం. ఈ జిల్లాకు ముఖ్యపట్తణం. ఉత్తర చోటనాగ్‌పూర్ డివిజనుకు ప్రధాన కార్యాలయం. నగర పరిపాలనను మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ నిర్వహిస్తుంది. దీన్ని హెల్త్ రిసార్ట్‌గా పరిగణిస్తారు.<ref>{{Cite web|url=https://www.incredibleindia.org/content/incredibleindia/en/destinations/hazaribagh.html|title=Incredible India, Hazaribagh|website=Incredible India|access-date=27 January 2021}}</ref> నగరం నుండి 17 కి.మీ. దూరంలో హజారీబాగ్ వన్యప్రాణుల అభయారణ్యం ఉంది.<ref name="eciresults.nic.in">{{Cite web|url=http://eciresults.nic.in/ConstituencywiseS2714.htm?ac%3D14|title=Archived copy|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140521023031/http://eciresults.nic.in/ConstituencywiseS2714.htm?ac=14|archive-date=21 May 2014|access-date=4 February 2016}}</ref> == భౌగోళికం == {{OSM Location map|width=550|label9=Hazaribagh Town|mark-title10=Sadar Hospital (F)|numbered10=F|label10=Sadar Hospital|label-pos10=left|mark-coord10={{coord|23|59|51|N|85|21|22|E}}|shape-color9=#C42222|mark-title9=[[Hazaribagh Town railway station]] (F)|numbered9=F|labela9=railway station|label-pos9=right|mark-coord11={{coord|24|0|52|N|85|23|38|E}}|mark-coord9={{coord|23|59|1|N|85|20|24|E}}|shape-color8=#C42222|mark-title8=[[Shaheed Sheikh Bhikhari Medical College and Hospital]] (C)|numbered8=C|label8=SSB Medical College|label-pos8=right|mark-coord8={{coord|24|0|58|N|85|21|40|E}}|shape-color7=#C42222|mark-title7=[[Vinoba Bhave University]] (C)|shape-color10=#C42222|label-pos11=left|label7=Vinoba Bhave University|label-pos13=right|mark-title14=[[Okni]] (CT)|numbered14=CT|label14=Okni|label-pos14=right|mark-coord14={{coord|24|0|0|N|85|21|0|E}}|shape-color13=#C42222|mark-title13=Hazaribagh Court (F)|numbered13=F|label13=Hazaribagh Court|mark-coord13={{coord|23|59|54|N|85|21|51|E}}|label11=Canary Hill|shape-color12=#C42222|mark-title12=Sadar Police Station (F)|numbered12=F|label12=Sadar Police Station|label-pos12=left|mark-coord12={{coord|23|59|41|N|85|21|19|E}}|mark-title11=Canary Hill (T)|shape-color11=#74C365|numbered11=T|numbered7=C|label-pos7=right|height=400|label-size1=11|numbered2=R|label2=Salgaon|label-pos2=left|mark-coord2={{coord|23|59|48|N|85|18|53|E}}|label-offset-x1=2|shape-outline1=white|shape-color1=#C40000|shape1=l-circle|mark-size1=12|label-color1=#800000|mark-coord3={{coord|24|0|5|N|85|19|34|E}}|mark-title1=[[Chharwa]] (R)|numbered1=R|label1=Chharwa|label-pos1=bottom|mark-coord1={{coord|24|1|46|N|85|19|17|E}}|caption='''Hazaribagh City'''<br/> CT: census town, R: rural/ urban centre, T: tourist centre, C: educational centre, F: facility<br/>Owing to space constraints in the small map, the actual locations in a larger map may vary slightly|float=left|coord={{coord|24|0|0|N|85|21|0|E}}|zoom=13|mark-title2=[[Salgaon]] (R)|label-pos3=right|mark-coord7={{coord|24|1|19|N|85|22|14|E}}|label5=Masratu|shape-color6=#A40000|mark-title6=[[Pelawal]] (CT)|numbered6=CT|label6=Pelawal|label-pos6=right|mark-coord6={{coord|24|1|27|N|85|20|11|E}}|shape-color5=#A40000|mark-title5=[[Masratu]] (CT)|numbered5=CT|label-pos5=right|label3=Kadma|mark-coord5={{coord|23|58|53|N|85|19|26|E}}|shape-color4=#A40000|mark-title4=[[Marai Kalan]] (CT)|numbered4=CT|label4=Marai Kalan|label-pos4=right|mark-coord4={{coord|24|1|10|N|85|21|25|E}}|shape-color3=#A40000|mark-title3=[[Kadma, Hazaribagh]] (CT)|numbered3=CT|shape-color14=#A40000}} దామోదర్ నదికి ఉపనది యైన కోనార్ నది నగరం గుండా ప్రవహిస్తుంది. హజారీబాగ్ ఇంతకు ముందు దట్టమైన అడవిగా ఉండేది. ఇప్పటికీ నగరం చుట్టూ అడవులున్నాయి. == రవాణా == === వైమానిక === సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం రాంచీ లోని [[బిర్సా ముండా విమానాశ్రయం]] 102 కి.మీ. దూరంలో ఉంది. [[రాంచీ]] నుండి అన్ని ప్రధాన నగరాలకు సాధారణ విమాన సేవలు ఉన్నాయి. === రైలు === 80 కి.మి.. పొడవైన కోడెర్మా-హజారీబాగ్-బర్కకనా రైలు మార్గాన్ని 2015 ఫిబ్రవరిలో నిర్మించారు. కోడర్మా హజారీబాగ్ టౌన్ రైల్వే స్టేషన్ మధ్య రెండు రైళ్లు నడుస్తాయి. హజారీబాగ్ నుండి బర్కకానా జంక్షన్ వరకు రైలు మార్గం పూర్తైంది. ఈ రెండు పట్టణాల మధ్య రైళ్లు నడుస్తున్నాయి. === రోడ్డు === హజారీబాగ్ జాతీయ రహదారి-33 పై ఉంది. హజారీ బాగ్ నుండి ప్రధాన నగరాలకు దూరాలు: రాంచీ {{Cvt|99|km}}, ధన్‌బాద్ {{Cvt|128|km}} (GT రోడ్డు ద్వారా), బొకారో {{Cvt|116|km}} (రామ్‌గఢ్ ద్వారా), గయా {{Cvt|130|km}}, పాట్నా {{Cvt|235|km}}, డాల్టోంగాంజ్ {{Cvt|198|km}}, కోల్‌కతా (ధన్‌బాద్-అసన్సోల్-గోవిందపూర్-బర్ధమాన్ ద్వారా) {{Cvt|434|km}}. రెగ్యులర్ బస్సు సర్వీసులు ఈ ప్రాంతాలను హజారీబాగ్‌కు కలుపుతాయి. == చరిత్ర == ప్రాచీన కాలంలో జిల్లా స్వతంత్రంగా ఉండే గిరిజనులు నివసించలేని అడవులతో నిండి ఉంది. చోటనాగ్‌పూర్ భూభాగం, ఇప్పుడు జార్ఖండ్ అని పిలువబడుతుంది (అటవీ భూభాగం అని అర్ధం) ప్రాచీన భారతదేశంలో బాహ్య ప్రభావానికి మించి ఉండవచ్చు. టర్కో-ఆఫ్ఘన్ కాలంలో (1526 వరకు), ఈ ప్రాంతం బాహ్య ప్రభావాల నుండి దూరంగా ఉంది. 1557 లో అక్బర్ ఢిల్లీ సింహాసనాన్ని అధిష్టించడంతోనే జార్ఖండ్‌లోకి ముస్లిం ప్రభావం ప్రవేశించింది. అప్పుడు మొఘలులకు కోక్రా అని పేరు వచ్చింది. 1585 లో, అక్బర్ చోటనాగ్‌పూర్ రాజాను ఓడించి సామంతరాజుగా చేసుకునేందుకు షాబాజ్ ఖాన్ నాయకత్వంలో ఒక దళాన్ని పంపాడు. 1605 లో అక్బర్ మరణం తరువాత, ఈ ప్రాంతం దాని స్వాతంత్ర్యాన్ని తిరిగి పొందింది. దీనికి 1616 లో బీహార్ గవర్నర్ క్వీన్ నూర్జెహాన్ సోదరుడు ఇబ్రహీం ఖాన్ ఫతే జాంగ్ ఒక దండయాత్ర చెయ్యాల్సిన అవసరం పడింది. చోటనాగ్‌పూర్‌కు 46 వ రాజైన దుర్జన్ సాల్‌ను ఇబ్రహీం ఖాన్ ఓడించి స్వాధీనం చేసుకున్నాడు. అతను 12 సంవత్సరాలు ఖైదు చేయబడ్డాడు. కానీ తన సామర్థ్యాన్ని చూపించిన తరువాత విడుదలై తిరిగి సింహాసనంపై తిరిగి నియమించబడ్డాడు. 1632 లో, చోటనాగ్‌పూర్‌ను జాగీర్ (ఎండోమెంట్) గా గవర్నర్‌కు పాట్నాలో రూ .1,36,000 వార్షిక చెల్లించే నిబంధనతో ఇచ్చారు. దీనిని 1636 లో రూ .1,61,000 కు పెంచారు. ముహమ్మద్ షా (1719-1748) పాలనలో, అప్పటి బీహార్ గవర్నర్ సర్బలంద్ ఖాన్ చోటనాగ్‌పూర్ రాజాను ఎదిరించి అతన్ని లొంగదీసుకున్నాడు. 1731 లో బీహార్ గవర్నర్ ఫక్రుద్దౌలా నేతృత్వంలో మరో దండయాత్ర జరిగింది. అతను చోటనాగ్‌పూర్ రాజాతో సంధి చేసుకున్నాడు. 1735 లో అలీవర్దీ ఖాన్, ఈ సంధి నిబంధనల ప్రకారం రామ్‌గఢ్ రాజా నుండి రూ .12,000 వార్షిక శిస్తును వసూలు చేసుకోవడంలో కొంత ఇబ్బంది పడ్డాడు. === హజారీబాగ్ పట్టణం === హజారీబాగ్ పట్టణం 1790 లో కంటోన్మెంట్‌గా మారింది. దానికి పదేళ్ళ ముందే రామ్‌గఢ్ బెటాలియన్ ఏర్పడింది. ఇది అప్పుడు రామ్‌గఢ్ జిల్లాలో భాగం. ఇది 1834 లో జిల్లా కేంద్రంగా మారింది. 1869 లో హజారీబాగ్ మునిసిపాలిటీగా మారింది. పట్టణానికి ఆగ్నేయాన మిలిటరీ కంటోన్మెంటు 1874 వరకు అభివృద్ధి చెందింది. 1874 లో ప్రేవుల్లో వచ్చే జ్వరం ప్రబలినపుడు, అక్కడి జైలు కాపలా కోసం కొందరి సైనికులను ఉంచి మిగతావారినందరినీ అక్కడి నుండి ఖాళీ చేయించారు. దీని ఫలితంగా ప్రణాళికాబద్ధమైన నగరం ఏర్పడింది. పట్టణం యొక్క ఈ భాగాన్ని బొడ్డాం బజార్ అని పిలుస్తారు. బ్రిటిషు కాలంలో చాలా మంది ఆంగ్లేయులు హజారీబాగ్‌లో స్థిరపడ్డారు. వారు వాలు పైకప్పులతో, పెద్ద బంగ్లా తరహా ఇళ్లను నిర్మించుకున్నారు. వారు గొప్ప వేటగాళ్లు. వారి గురించి చెప్పే మౌఖిక వేట కథలు పట్టణంలో పుష్కలంగా ఉన్నాయి. భారతదేశం స్వాతంత్య్రం పొందిన తర్వాత వారిలో చాలా మంది వెళ్లిపోయారు. ఈ వేట కథల జాబితాలో టుటు ఇమామ్, రాజేంద్ర పాండేలు అగ్రస్థానంలో ఉన్నారు. ఒక శతాబ్దం క్రితం పులులు, చిరుతలు పట్టణం పొలిమేరల్లో పశువులను వేటాడటం సర్వసాధారణంగా ఉండేది. 1901 జనాభా లెక్కల ప్రకారం పట్టణం జనాభా 15,799. ఇది "పూర్వ సైనిక బజార్ చుట్టూ పుట్టుకొచ్చిన కుగ్రామాల సమూహం కంటే కొంచెం పెద్దది" అని అభివర్ణించబడింది. [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో]] పాల్గొన్న నాయకులను [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|హజారీబాగ్ సెంట్రల్ జైలులో]] ఖైదు చేసేవారు. భారతదేశ మొదటి రాష్ట్రపతి [[బాబూ రాజేంద్ర ప్రసాద్|డాక్టర్ రాజేంద్ర ప్రసాద్]] కూడా ఈ జైలులో ఉన్నాడు. [[లోక్‌నాయక్ జయప్రకాశ్ నారాయణ్|1942 క్విట్ ఇండియా ఉద్యమంలో జయప్రకాశ్ నారాయణ్‌ను]] ఈ జైలులోనే ఖైదు చేసారు. అతను జైలు గోడ దాటడానికి 53 పంచెల సహాయంతో స్థానిక ప్రజల మద్దతుతో తప్పించుకున్నాడు. [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం]] ప్రారంభ సంవత్సరాల్లో, దేశంలో నివసించే జర్మనీ పౌరులను హజారీబాగ్‌ లోనే నిర్బంధించారు ("పెరోల్ క్యాంప్"). 1942 జూన్ లో ఈ క్యాంపులో 36 మంది మహిళలు, 5 గురు పురుషులు, 16 మంది పిల్లలు ఉన్నారు. వీరిలో 21 మంది మహిళలను, 13 మంది పిల్లలను 1942 ఫిబ్రవరి 25 న దియతలావా నుండి పంపించారు. శరత్కాలంలో వారిని [[పురందర్ తాలూకా|పురంధర్]] లేదా [[సతారా]] ల్లో ఉన్న కుటుంబ శిబిరాలకు బదిలీ చేసారు. == శీతోష్ణస్థితి == {{Weather box | location = Hazaribagh (1981–2010, extremes 1901–2012) | Jun rain mm = 237.6 | Feb rain days = 2.0 | Jan rain days = 1.5 | year rain mm = 1400.3 | Dec rain mm = 9.7 | Nov rain mm = 9.3 | Oct rain mm = 57.9 | Sep rain mm = 256.1 | Aug rain mm = 341.3 | Jul rain mm = 387.7 | May rain mm = 44.8 | Apr rain days = 1.4 | Apr rain mm = 18.8 | Mar rain mm = 15.8 | Feb rain mm = 22.2 | Jan rain mm = 19.1 | rain colour = green | year record low C = 0.5 | Dec record low C = 0.5 | Nov record low C = 4.4 | Oct record low C = 9.7 | Sep record low C = 16.5 | Mar rain days = 1.9 | May rain days = 3.3 | Jul record low C = 18.9 | Apr humidity = 35 | year humidity = 59 | Dec humidity = 60 | Nov humidity = 58 | Oct humidity = 66 | Sep humidity = 75 | Aug humidity = 78 | Jul humidity = 77 | Jun humidity = 58 | May humidity = 38 | Mar humidity = 43 | Jun rain days = 10.7 | Feb humidity = 54 | Jan humidity = 58 | time day = 17:30 [[Indian Standard Time|IST]] | year rain days = 71.1 | Dec rain days = 0.9 | Nov rain days = 0.5 | Oct rain days = 4.2 | Sep rain days = 11.9 | Aug rain days = 15.7 | Jul rain days = 17.0 | Aug record low C = 20.0 | Jun record low C = 18.3 | metric first = Yes | Sep record high C = 33.3 | May high C = 36.6 | Apr high C = 34.9 | Mar high C = 29.6 | Feb high C = 24.7 | Jan high C = 21.8 | year record high C = 46.6 | Dec record high C = 29.4 | Nov record high C = 31.7 | Oct record high C = 34.0 | Aug record high C = 39.1 | Jul high C = 29.3 | Jul record high C = 39.6 | Jun record high C = 46.6 | May record high C = 43.9 | Apr record high C = 41.7 | Mar record high C = 39.1 | Feb record high C = 33.6 | Jan record high C = 30.6 | temperature colour = pastel | width = auto | single line = Yes | Jun high C = 34.0 | Aug high C = 28.7 | May record low C = 15.6 | Aug low C = 22.7 | Apr record low C = 10.6 | Mar record low C = 2.9 | Feb record low C = 1.7 | Jan record low C = 0.9 | year low C = 17.8 | Dec low C = 9.1 | Nov low C = 13.2 | Oct low C = 18.2 | Sep low C = 22.0 | Jul low C = 22.9 | Sep high C = 28.9 | Jun low C = 23.9 | May low C = 23.6 | Apr low C = 21.2 | Mar low C = 16.4 | Feb low C = 11.8 | Jan low C = 8.3 | year high C = 28.6 | Dec high C = 22.2 | Nov high C = 25.0 | Oct high C = 27.7 | source 1 = [[India Meteorological Department]]<ref name=IMDnormals> {{cite web | archive-url = https://web.archive.org/web/20200205040301/http://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf | archive-date = 5 February 2020 | url = https://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf | title = Station: Hazaribagh Climatological Table 1981–2010 | work = Climatological Normals 1981–2010 | publisher = India Meteorological Department | date = January 2015 | pages = 321–322 | access-date = 24 August 2020}}</ref><ref name=IMDextremes> {{cite web | archive-url = https://web.archive.org/web/20200205042509/http://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf | archive-date = 5 February 2020 | url = https://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf | title = Extremes of Temperature & Rainfall for Indian Stations (Up to 2012) | publisher = India Meteorological Department | date = December 2016 | page = M82 | access-date = 24 August 2020}}</ref> }} == జనాభా వివరాలు == {{India census population|1901=15799|1911=17009|1921=17060|1931=20947|1941=24918|1951=33812|1961=40958|1971=54818|1981=80155|1991=97824|2001=127269|2011=142489|title=హజారీబాగ్ జనాభా|state=|footnote=మూలం:<ref>{{cite web | url = https://censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_A/20/2015_PART_A_DCHB_HAZARIBAGH.pdf | title = District Census Handbook Hazaribagh, Census of India 2011, Series 20, Part XII A | work= Section II Town Directory, Statement I: Status and Growth History, Pages 652-654 | publisher = Directorate of Census Operations, Jharkhand |access-date = 21 January 2021}}</ref>}}2011 భారత జనగణన ప్రకారం, హజారీబాగ్ అర్బన్ అగ్లోమరేషన్ మొత్తం జనాభా 1,53,599. ఇందులో పురుషులు 80,095, మహిళలు 73,504.<ref name="census2-2011">{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_3_PR_UA_Citiees_1Lakh_and_Above.pdf|title=Provisional population totals, Census of India 2011|website=Urban Agglomeration – Cities having population 1 lakh and above|publisher=Government of India|access-date=14 December 2015}}</ref> హజారీబాగ్ పట్టణ ప్రాంతంలో (అర్బన్ అగ్లోమరేషన్) హజారీబాగ్ ([[నగరపాలక సంస్థ]]), ఓక్ని ([[జనగణన పట్టణం]]) లు ఉంటాయి.<ref>{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_4_PR_UAs_1Lakh_and_Above_Appendix.pdf|title=Provisional population totals, Census of India 2011|website=Constituents of Urban Agglomerations haing population above 1 lakh and above, Census 2011|publisher=Government of India|access-date=14 December 2015}}</ref> 2011 భారత జనగణన ప్రకారం, హజారీబాగ్ నగర్ పరిషత్ మొత్తం జనాభా 1,42,489, ఇందులో 74,132 మంది పురుషులు, 68,357 మంది మహిళలు ఉన్నారు. షెడ్యూల్డ్ కులాలు 7,987, షెడ్యూల్డ్ తెగల సంఖ్య 2,708.<ref name="census3-2011">{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/pca/pcadata/Houselisting-housing-JK.html|title=2011 Census – Primary Census Abstract Data Tables|website=Jharkhand – District-wise|publisher=Registrar General and Census Commissioner, India|access-date=14 December 2015}}</ref> 2001 జనగణన ప్రకారం, <ref>{{Cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|title=Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)|publisher=Census Commission of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|archive-date=2004-06-16|access-date=2008-11-01}}</ref> హజారీబాగ్ జనాభా 1,27,243. జనాభాలో పురుషులు 53%, మహిళలు 47% ఉన్నారు. హజారీబాగ్ సగటు అక్షరాస్యత 76%. ఇది జాతీయ సగటు 64.83%కంటే ఎక్కువ. పురుషుల అక్షరాస్యత 81%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 70%. హజారీబాగ్‌ జనాభాలో 13% మంది 6 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు గలవారు. == అక్షరాస్యత == 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, హజారీబాగ్ పట్టణ ప్రాంతంలో అక్షరాస్యుల సంఖ్య 1,22,881 (మొత్తం జనాభాలో 90.14%) వీరిలో 66,602 (పురుషులలో 93.82%) పురుషులు, 56,279 (స్త్రీలలో 86.14%) మహిళలు.<ref name="census2-2011">{{Cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_3_PR_UA_Citiees_1Lakh_and_Above.pdf|title=Provisional population totals, Census of India 2011|website=Urban Agglomeration – Cities having population 1 lakh and above|publisher=Government of India|access-date=14 December 2015}}</ref> 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, హజారీబాగ్ నగర్ పరిషత్‌లో మొత్తం అక్షరాస్యుల సంఖ్య 1,12,533, వీరిలో 60,840 మంది పురుషులు, 51,693 మంది మహిళలు ఉన్నారు.<ref name="census3-2011">{{Cite web|url=http://censusindia.gov.in/pca/pcadata/Houselisting-housing-JK.html|title=2011 Census – Primary Census Abstract Data Tables|website=Jharkhand – District-wise|publisher=Registrar General and Census Commissioner, India|access-date=14 December 2015}}</ref> == మౌలిక సదుపాయాలు == ''జిల్లా జనగణన హ్యాండ్‌బుక్ 2011 ప్రకారం, హజారీబాగ్'', హజారీబాగ్ ( నగర్ పరిషత్ ) 26.35 చ.కి.మీ. విస్తీర్ణంలో ఉంది. పౌర సదుపాయాలలో, 269 కి.మీ. రోడ్లున్నాయి. 23,825 గృహ విద్యుత్ కనెక్షన్లు, 1,405 వీధి దీపాలున్నాయి. విద్యా సౌకర్యాలలో 28 ప్రాథమిక పాఠశాలలు, 22 మధ్య పాఠశాలలు, 15 మాధ్యమిక పాఠశాలలు, 4 సీనియర్ మాధ్యమిక పాఠశాలలు, 5 సాధారణ డిగ్రీ కళాశాలలు ఉన్నాయి. ఇందులో 1 వైద్య కళాశాల, 1 ఇంజనీరింగ్ కళాశాల, 1 నిర్వహణ సంస్థ/ కళాశాల, 1 పాలిటెక్నిక్, 2 గుర్తింపు పొందిన సంక్షిప్తలిపి, టైప్‌రైటింగ్, వృత్తి శిక్షణ సంస్థలు, 1 అనధికారిక విద్యా కేంద్రం (సర్వ శిక్షా అభియాన్) ఉన్నాయి. సామాజిక, వినోద, సాంస్కృతిక సౌకర్యాలలో, వికలాంగుల కోసం 1 ప్రత్యేక పాఠశాల, 1 అనాథాశ్రమం, 3 పని చేసే మహిళా హాస్టళ్లు, 1 వృద్ధాశ్రమం, 2 స్టేడియంలు, 5 సినిమా థియేటర్లు, 3 ఆడిటోరియం/కమ్యూనిటీ హాళ్లు, 3 పబ్లిక్ లైబ్రరీ, రీడింగ్ రూమ్‌లు ఉన్నాయి. సత్తు, అగరబత్తి, రైస్ మిల్లు ఉత్పత్తులు, ఫర్నిచర్ ఇది తయారు చేసిన మూడు ముఖ్యమైన వస్తువులు. ఇది 14 జాతీయం చేయబడిన బ్యాంకులు, 8 ప్రైవేట్ వాణిజ్య బ్యాంకులు, 1 సహకార బ్యాంకు, 1 వ్యవసాయ రుణ సంఘం, 19 వ్యవసాయేతర రుణ సంఘాల శాఖలున్నాయి.<ref>{{Cite web|url=https://censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB_A/20/2015_PART_A_DCHB_HAZARIBAGH.pdf|title=District Census Handbook Hazaribagh, Census of India 2011, Series 20, Part XII A|website=Pages 651-662|publisher=Directorate of census Operations, Jharkhand|access-date=21 January 2021}}</ref> == ఆర్థిక వ్యవస్థ == === పరిశ్రమ === హజారీబాగ్ జార్ఖండ్‌లో రెండవ అత్యధిక బొగ్గు నిల్వను కలిగి ఉంది (ధన్‌బాద్ మొదటిది). ఇది కోల్ ఇండియా లిమిటెడ్ కు అనుబంధ సంస్థ అయిన సెంట్రల్ కోల్‌ఫీల్డ్స్ లిమిటెడ్ ఇటీవల ఈ ప్రాంతంలో బొగ్గు తవ్వకాలను ముమ్మరం చేసింది. [[నేషనల్ థర్మల్ పవర్ కార్పొరేషన్|NTPC]] వారి 3000 మె.వా విద్యుత్కేంద్రం అభివృద్ధికి పనులు జరుగుతున్నాయి. రిలయన్స్ పవర్ సంస్థకు చెందిన 3600 మెగావాట్ల సూపర్ థర్మల్ పవర్ ప్రాజెక్ట్‌లు కూడా ప్రతిపాదనలో ఉన్నాయి. అయితే భూ పంపిణీపై ప్రభుత్వానికి కంపెనీకి మధ్య చర్చలు విఫలం కావడంతో తరువాత ఉపసంహరించుకున్నారు. డెమోటాండ్, చానోలు ఇక్కడికి సమీపం లోని పారిశ్రామిక ప్రాంతాలు. == మూలాలు == <references responsive="" /> {{జార్ఖండ్ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు}} [[వర్గం:Coordinates on Wikidata]] [[వర్గం:జార్ఖండ్ నగరాలు పట్టణాలు]] tnvtt74c37wvzc6aliq8y8qjcpuqbr1 0 336010 3628092 3387678 2022-08-21T14:41:57Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: లో → లో (2), → (2) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = సి ఎన్ ముత్తురంగ ముదలియార్ | image = C. N. Muthuranga Mudaliar.jpg | alt = | caption = | relatives = | nationality = భారతీయుడు | known_for = భారతదేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చురుకైన పాత్ర | spouse = }} '''సి ఎన్ ముత్తురంగ ముదలియార్''' ( [[1888]] - [[ఫిబ్రవరి 2|2 ఫిబ్రవరి]] [[1949]]) ఒక భారతీయ [[రాజకీయవేత్త]], [[భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు-జాబితా|భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు]]. అతను [[శాసనసభ|కేంద్ర శాసనసభ]] సభ్యుడిగా పనిచేశాడు. [[జనవరి 16|16 జనవరి]] [[1938]] న [[తమిళనాడు]]<nowiki/>లో [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|కాంగ్రెస్]] అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యాడు. ముదలియార్ తండ్రి కూడా భారత [[రాజకీయ నాయకుడు]].<ref name="bhaktavatsalam">{{cite book|title=Bhaktavatsalan, fifty years of public life: being a commemoration volume issued on the occasion of the seventy-sixth birth day of Sri M. Bhaktavatsalam, Madras, October 1972|publisher=Kondah Kasi Seetharamon|year=1972}}</ref> ==జననం== ముత్తురంగ ముదలియార్ [[తమిళనాడు]]<nowiki/>లోని [[తిరువళ్ళూరు జిల్లా|తిరువళ్లూరు జిల్లా]], పూవిరుంతవల్లిలోని నజరేత్‌పేట్‌లో జన్మించాడు. ==స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో== ముదలియార్ కమరాసర్ వంటి వారితో [[క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం|క్విట్ ఇండియా]] ఉద్యమంలో పాల్గొన్నాడు. ఫలితంగా, అతను [[ఆగష్టు 30|30 ఆగస్టు]], [[1942]] న [[మధ్య ప్రదేశ్|మధ్యప్రదేశ్‌]]<nowiki/>లోని అమరావతి జైలులో వివిగిరి, కమరసర్, సత్యమూర్తి అయ్యర్, సంజీవ్ రెడ్డిలతో పాటు జైలు శిక్ష అనుభవించాడు. ==రాజకీయం== [[1946]]లో చెన్నై ప్రావిన్షియల్ అసెంబ్లీలో [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|కాంగ్రెస్]] పార్టీ లీడర్ పదవికి డి. ప్రకాశం పేరు ప్రతిపాదించబడింది తర్వాత కమరసర్ మద్దతుతో ముదలియార్ పేరు ప్రతిపాదించబడింది. ==వనరులు== * {{cite book|title=Tamil Nadu state: Kancheepuram and Tiruvallur districts (erstwhile Chengalpattu district)|page=183|author=M. Gopalakrishnan|publisher=Directory of Stationery and Printing|year=2000}} * {{cite book|title=Who's who of freedom fighters, Tamil Nadu|page=13|year=1973}} ==మూలాలు== <references /> [[వర్గం:భారత స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:రాజకీయ నాయకులు]] [[వర్గం:తమిళనాడు స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:తమిళనాడు రాజకీయ నాయకులు]] [[వర్గం:బ్రిటిషు భారతదేశ కేంద్ర శాసనసభ సభ్యులు]] ea4khd69ug0ucusvqdr05z6ow34vbpr 0 336019 3628088 3370924 2022-08-21T14:41:42Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: → (3) wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Agra 68 - Rani Laxmibai Statue (41191537564).jpg|thumb|ప్రథమ స్వాతంత్ర్య యుద్ధంలో తిరుగుబాటులో పాల్గొన్న '''రాణి ఝాన్సీ లక్ష్మీబాయి.''']] '''1857 భారత తిరుగుబాటు పేర్లు''' ('''[[ఆంగ్లం]]''':'''Names of the Indian Rebellion of 1857''') [[మొదటి భారత స్వాతంత్ర్య యుద్ధం|1857 భారతీయ తిరుగుబాటును]] వివిధ రకాలుగా ఆ తిరుగుబాటుకి పేరు పెట్టడంలో వివాదం చేయబడింది. == వివాదాలు == [[దస్త్రం:Rani Jhansi statue.jpg|thumb|'''రాణి ఝాన్సీ లక్ష్మీబాయి.''']] ఈ తిరుగుబాటుకి ఏ పేరు ఉపయోగించాలి. [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|1947 లో దేశ స్వాతంత్య్రానికి దారితీసిన భారతీయ స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో]] భాగంగా భావించే అనేక మంది భారతీయ రచయితలు దీనిని "'''మొదటి''' '''స్వాతంత్ర యుద్ధం'''", "'''గొప్ప విప్లవం'''", "'''గొప్ప తిరుగుబాటు'''",, "'''భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటం'''". దీనిని సైనిక విఘాతంగా భావించే అనేక మంది బ్రిటిష్ రచయితలు దీనిని "'''సిపాయిల తిరుగుబాటు'''", "'''సిపాయి యుద్ధం'''", "'''భారతీయుల తిరుగుబాటు'''", "'''గొప్ప తిరుగుబాటు'''" అని పేర్కొన్నారు. 19 వ శతాబ్దం నుండి బ్రిటిష్ రచయితలలో ఒక వర్గం సంఘటనలను వివరించడానికి "'''తిరుగుబాటు'''" అనే పదాన్ని ఎంచుకోవడాన్ని సవాలు చేసింది.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=O4t_AwAAQBAJ&pg=PA28|title=The French Colonial Imagination: Writing the Indian Uprisings, 1857–1858, from Second Empire to Third Republic|last=Frith|first=Nicola|publisher=Lexington Books|year=2014|isbn=978-0-7391-8001-3|pages=28–29}}</ref> == బ్రిటిష్ నామకరణం == బ్రిటిష్, వలస పత్రికలలో యూరోపియన్లతో పాటు, తిరుగుబాటుకి పేరు పెట్టడంలో వివాదం ప్రస్తావించాయి, అత్యంత సాధారణమైనవిగా '''సిపాయ్ తిరుగుబాటు''', '''భారతీయ తిరుగుబాటు''' .<ref>{{Cite web|url=http://www.gatewayforindia.com/history/british_history2.htm|title=Indian History – British Period – First war of Independence|publisher=}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.monde-diplomatique.fr/2007/08/DALRYMPLE/15000|title=Il y a cent cinquante ans, la révolte des cipayes|date=1 August 2007|publisher=}}</ref><ref>[http://www.nationalgeographic.de/php/entdecken/wettbewerb2/forum.php3?command=show&id=3118&root=3052 German National Geographic article] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050503231048/http://www.nationalgeographic.de/php/entdecken/wettbewerb2/forum.php3?command=show&id=3118&root=3052|date=2005-05-03}}</ref> సమకాలీన సామ్రాజ్యవాద వ్యతిరేకులు ఆ పదాలను ప్రచారంగా భావించారు. తిరుగుబాటును కేవలం చేసింది, స్థానిక చిన్న చిన్న రాజ్యాల రాజుల వద్ద పనిచేస్తున్న సిపాయిలు చేసిన సాధారణ తిరుగుబాటుగా వర్గీకరించారు. ఆ సమయంలో బ్రిటిష్, వలస పత్రికలలో ‌'''భారతీయ తిరుగుబాటు''' అనే పదాన్ని ఉపయోగించారు'''.'''<ref>''The Empire'', Sydney, Australia, dated 11 July 1857, and the ''Taranaki Herald'', New Zealand, 29 August 1857</ref> 1857 నాటి సంఘటనలను "'''జాతీయ తిరుగుబాటు'''" అని పిలిచిన మొదటి పాశ్చాత్య పండితుడు [[కార్ల్ మార్క్స్]]<ref>{{Cite book|title=The first Indian war of independence, 1857–1859|last=Marx|first=Karl|last2=Friedrich Engels|publisher=Foreign Languages Pub. House|year=1959|location=[[Moscow]]|oclc=9234264|author-link=Karl Marx|author-link2=Friedrich Engels}}</ref> అయితే వాటిని వివరించడానికి '''అతను సిపాయి తిరుగుబాటు''' అనే పదాన్ని ఉపయోగించాడు.<ref name="NatwarSingh_Marx">{{Cite news|url=http://www.asianage.com/presentation/columnisthome/natwar-singh/marx,-nehru-and-on-1857.aspx|title=Marx, Nehru and on 1857|last=K. Natwar Singh|date=2004-08-23|access-date=2008-03-10|publisher=[[Asian Age]]|author-link=K. Natwar Singh}}</ref> == భారత ప్రభుత్వం == [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ|భారతదేశ మొదటి ప్రధాని జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ]] '','' ఈ తిరుగుబాటును సూచించడానికి '''ప్రథమ స్వాతంత్ర్య యుద్ధం''' అనే పదాన్ని ఉపయోగించాలని పట్టుబట్టారు, ఈ పరిభాషను భారత ప్రభుత్వం స్వీకరించింది.<ref name="InderMalhotra_AsianAge">{{Cite web|url=http://www.asianage.com/presentation/columnisthome/inder-malhotra/the-first-war-of-independence.aspx|title=The First War of Independence|last=Inder Malhotra|publisher=[[Asian Age]]|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20090816180943/http://www.asianage.com/presentation/columnisthome/inder-malhotra/the-first-war-of-independence.aspx|archive-date=2009-08-16|access-date=2008-03-10}}</ref> 1857 తిరుగుబాటును వివరించడానికి ప్రభుత్వం మొదటి స్వాతంత్ర్య యుద్ధం అనే పదాన్ని ఉపయోగించడాన్ని కొందరు [[దక్షిణ భారతదేశం|దక్షిణ భారత]] చరిత్రకారులు వ్యతిరేకించారు, ఈ సమస్యను విఫలమై కోర్టుకు వెళ్లారు.<ref name="SMuthiah_TheHindu">{{Cite news|url=http://www.hindu.com/mag/2007/03/25/stories/2007032500140400.htm|title=The First War of Independence?|last=S. Muthiah|date=2007-03-25|work=[[The Hindu]]|access-date=2011-08-21|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20071206044305/http://www.hindu.com/mag/2007/03/25/stories/2007032500140400.htm|archive-date=2007-12-06}}</ref> ఈ చరిత్రకారులు దక్షిణ భారతదేశంలో అనేక ఇతర బ్రిటిష్ వ్యతిరేక తిరుగుబాట్లు, 1806 లో వెల్లూర్ తిరుగుబాటు 1857 తిరుగుబాటుకు ముందు ఉన్నాయని, దీనిని భారత స్వాతంత్ర్య మొదటి యుద్ధం అని పిలవాలని పట్టుబట్టారు. 2006 లో, 1806 వేలూరు తిరుగుబాటు జ్ఞాపకార్థం భారతీయ పోస్టల్ శాఖ పోస్టల్ స్టాంప్ జారీ చేసినప్పుడు, [[తమిళనాడు]] మాజీ ముఖ్యమంత్రి [[ఎం.కరుణానిధి|ఎం. కరుణానిధి]], ఈ చర్య భారతదేశ "మొదటి స్వాతంత్ర్య యుద్ధానికి" తగిన గుర్తింపునిచ్చిందని చెప్పారు .<ref>{{Cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/5168550.stm|title=Tamils dispute India mutiny date|last=LR Jagadheesan|date=11 July 2006|access-date=2008-05-10|publisher=[[BBC News]]}}</ref> == సిక్కులు == కొన్ని సిక్కు సమూహాలు కూడా ఈ పదాన్ని ఉపయోగించడాన్ని వ్యతిరేకించాయి. మొదటి ఆంగ్లో-మరాఠా యుద్ధం, మొదటి ఆంగ్లో-మైసూర్ [[మొదటి ఆంగ్లో-సిక్ఖు యుద్ధం|వంటి బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా ఇతర స్థానికీకరించిన యుద్ధాలు జరిగినప్పటికీ, మొదటి ఆంగ్లో-సిక్కు యుద్ధం]] (1845-46) ను మొదటి స్వాతంత్ర్య యుద్ధం అని పిలవాలని వారు పట్టుబట్టారు.<ref name="TheHindu_DySpeaker">{{Cite news|url=http://www.rediff.com/news/2007/may/10atwal.htm|title=1857 anniversary: Dy speaker creates flutter|date=2004-05-10|access-date=2008-03-10|publisher=[[The Hindu]]}}</ref> కొంతమంది భారతీయ రచయితలు కూడా 1857 తిరుగుబాటుతో సహా భారతదేశంలో బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా జరిగిన సాయుధ తిరుగుబాట్లను "'''స్వతంత్ర యుద్ధం'''" అని పిలవకూడదని మరికొందరు వాదించారు, ఎందుకంటే వారు మైనారిటీ ప్రజలు లేదా సైనికులు వారు మాత్రమే ఇందులో పాల్గొన్నారు. జాతీయ స్వభావం కలిగి ఉండరు, లేదా ప్రధానంగా జాతీయవాదతో కాదు అని వీరి భావన.<ref name="SMuthiah_TheHindu" /><ref>Ganda Singh. [http://www.sikhspectrum.com/082004/1857_mutiny_g_s.htm "The Truth About the Indian Mutiny of 1857"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120218234541/http://www.sikhspectrum.com/082004/1857_mutiny_g_s.htm|date=2012-02-18}}. Issue No. 17, August 2004. (originally published in ''The Sikh Review'', August, 1972, pp. 32–44.)</ref> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} [[వర్గం:సంఘటనలు]] [[వర్గం:చరిత్ర]] [[వర్గం:భారతీయ సమాజం]] 8mscurf7yrg5uytf1h1qtmk869rhee8 0 336500 3628096 3375712 2022-08-21T14:42:09Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం (2), typos fixed: లో → లో (2), పని చేశాడు → పనిచేశాడు, → (3), wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = దేశబంధు గుప్త | image=Deshbandhu Gupta 2010 stamp of India.jpg | image_size = 245px | caption =2010 భారత పోస్టల్ స్తాంపుపై గుప్త |birth_date = 1901 జూన్ 14 |death_date = 1951 నవంబరు 21 |birth_place = [[బడా పహాడ్]], [[పానిపట్]], [[పంజాబ్]] |death_place = [[కలకత్తా]], [[భారతదేశం]] |death_cause = విమాన ప్రమాదం |alma_mater = ఎస్ టి స్టీఫెన్సన్ కళాశాల |spouse = సోనా దేవి | known_for = భారత స్వాతత్ర్యోద్యమం, <br> ది డైలీ తేజ్ | party = [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] |occupation = {{hlist | రాజకీయవేత్త | జర్నలిస్ట్ | స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు | శాసనసభ్యుడు}} }} '''రతీ రామ్ దేశబంధు గుప్తా''', ( [[1901]] [[జూన్ 14]]- [[1951]] 21 [[నవంబర్ 21|నవంబరు 21) ]] '''లాలా దేశబంధు గుప్తా'''గా ప్రసిద్ధి. ఇతను భారతీయ స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు, [[శాసనసభ సభ్యుడు|శాసనసభ్యుడు]], [[పాత్రికేయులు|పాత్రికేయుడు]]. [[హర్యానా]] రాష్ట్రంలోని [[పానిపట్|పానిపట్‌లో]] షాదిరామ్, రాజారాణి గుప్తా దంపతులకులకు జన్మించాడు.<ref name=upmanyu>Upamanyu, Narendra Kumar. ''Sansmaran: Lala Shri Deshbandhu Gupta Ji.'' Yuva Netritva Jyoti Sansthan. 2008</ref> పత్రికా స్వేచ్ఛను కాపాడటానికి, [[ఢిల్లీ]] అసెంబ్లీ హోదా కోసం వాదించడానికి అతను విస్తృతంగా పనిచేశాడు. [[పంజాబ్]], [[హర్యానా]]<nowiki/>ను వేరు చేయాలని కూడా అతను వాదించాడు. ==జననం== దేశబంధు గుప్తా [[హర్యానా]] రాష్ట్రంలోని [[పానిపట్]]లో గల బడి పహాడ్ ప్రాంతంలో రతీ రామ్ గుప్తాగా జన్మించాడు. అతని తండ్రి షదిరామ్. ఇతడు [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] భాషలో పండితుడు.<ref>Bhardwaj, Rakesh. [http://www.tribuneindia.com/2003/20030717/ncr1.htm "Desh Bandhu Gupta: Too illustrious a son to be forgotten in hometown"], ''The Tribune''. 16 July 2003</ref> ==వివాహం, కుటుంబం== అతను 19 ఏళ్ల వయస్సులో, 17 ఏళ్ల సోనా దేవిని వివాహం చేసుకున్నాడు. అతనికి విశ్వబంధు గుప్త, ప్రేంబంధు గుప్త, రమేష్ గుప్త, సతీష్ గుప్త అనే నలుగురు కుమారులు ఉన్నారు.<ref name=bipin>Chandra, Bipin. ''History of Modern India.'' Orient Blackswan: 2009</ref> ==విద్య, స్వాతంత్ర్యోద్యమం== రతీ రామ్ గుప్తా పానిపట్ లోని ఒక [[మదరసా|మదరసాలో]] తన ప్రాథమిక విద్యను పూర్తి చేశాడు, ఆపై సెయింట్ స్టీఫెన్స్ కాలేజీలో చదువుకున్నాడు. ఈ సమయంలోనే [[జలియన్ వాలాబాగ్ దురంతం|జలియన్‌వాలా బాగ్]] మారణకాండ వంటి సంఘటనలు జరిగాయి. ఈ ఘటన యువకుడైన రతీ రామ్‌పై తీవ్ర ప్రభావం చూపింది. దీని ద్వారా భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో మరింత ప్రత్యక్ష పాత్ర పోషించడానికి దేశబంధు గుప్తా ప్రేరణ పొందాడు. అతను సెయింట్ స్టీఫెన్స్ కళాశాల నుండి వైదొలగాలని కోరుతూ కళాశాల ప్రిన్సిపాల్ శ్రీ ఎస్ కె రుద్రకు నోటీసు ఇచ్చాడు. ఎస్ కె రుద్ర సానుభూతితో దీనిని అంగీకరించి, స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో పాల్గొనడానికి తన నిర్ణయాన్ని తెలిపాడు. యువకుడైన రతీ రామ్‌ని స్వాతంత్ర్యోద్యమం వైపు ప్రోత్సహించాడు. స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో, అతను [[లాలా లజపతిరాయ్]], [[స్వామి శ్రద్ధానంద|స్వామి శ్రద్ధానంద్]] లతో అవినాభావ సంబంధాన్ని కలిగి ఉన్నాడు. అతను లాలా లజపతిరాయ్ విశ్వాసపాత్రుడు.<ref>[http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-otherstates/Haryana-sets-up-Deshbandhu-Gupta-award/article15286347.ece "Haryana Sets Up Deshbandhu Gupta Award"], ''The Hindu''. 21 August 2008</ref> ==రాజకీయ కార్యకలాపాలు== దేశబంధు గుప్తా రాజకీయ కార్యక్రమాలలో చురుకుగా పాల్గొనడం అనేది భారత స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చేరటానికి గల ప్రధాన కారణం. స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చురుకుగా పాల్గొన్న ఫలితంగా అనేక సందర్భాల్లో అతను రాజకీయ ఖైదు అనుభవించాడు. అతను మొదట 19 సంవత్సరాల వయస్సులో జైలు శిక్ష అనుభవించాడు.<ref>[http://www.oneindia.com/2008/08/20/hooda-announces-award-on-works-on-lala-deshbandhu-gupta-1219241026.html "Hooda Announces Award on Works on Lala Deshbandhu Gupta"], ''OneIndia''. 20 August 2008</ref> ==హర్యానా, పంజాబ్ ల విభజన== అతను [[1927]]లో జైలు నుండి విడుదలైన తర్వాత [[హర్యానా]], [[పంజాబ్|పంజాబ్‌ల]] విభజన కోసం ప్రచారం చేశాడు. ఇందులో రణబీర్ హుడా వంటి నాయకులు కూడా పాల్గొన్నారు.<ref>http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-otherstates/Haryana-sets-up-Deshbandhu-Gupta-award/article15286347.ece</ref> ==మరణం== స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో, రాజకీయ కార్యకలాపాల్లో ఎంతో చురుగ్గా పాల్గొన్న రతీ రామ్ దేశబంధు గుప్తా [[1951]] 21 నవంబరు 21 న [[కోల్‌కాతా|కలకత్తా]]<nowiki/>కు దగ్గరలో విమాన ప్రమాదం వల్ల మరణించాడు. ==మూలాలు== <references /> [[వర్గం:భారత స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] [[వర్గం:భారత తపాలా బిళ్ళపై ఉన్న ప్రముఖులు]] [[వర్గం:పాత్రికేయులు]] [[వర్గం:హర్యానా రాజకీయ నాయకులు]] [[వర్గం:హర్యానా వ్యక్తులు]] [[వర్గం:ఉర్దూ పండితులు]] [[వర్గం:విమాన ప్రమాదాల్లో మరణించినవారు]] f0w7az6nb4a5slupb6fxnt0jehbema7 0 336674 3628094 3438537 2022-08-21T14:42:02Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{Infobox monarch |image =Gulab-Singh-Lodhi.jpg |caption = 'గులాబ్ సింగ్ లోధి' [[తపాలా బిళ్ళ|పోస్టల్ స్టాంప్‌ను]] |birth_date = 1903 |father = ఠాకూర్ రామ్ రతన్ సింగ్ లోధి |birth_place = ఫతేపూర్ చౌరసి (చండికా ఖేరా), [[ఉన్నావ్ జిల్లా]], [[ఉత్తర ప్రదేశ్]] |death_date = 23 ఆగస్టు 1935 (వయసు 32) |death_place = అమీనాబాద్‌, [[లక్నో]] |occupation = [[భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు-జాబితా|స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు]] |religion = హిందువు }} '''గులాబ్ సింగ్ లోధి''', [[ఉత్తర ప్రదేశ్]] రాష్ట్రానికి చెందిన [[భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు-జాబితా|స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు]]. == జననం == లోధి 1903లో [[ఉత్తర ప్రదేశ్]] రాష్ట్రం, [[ఉన్నావ్ జిల్లా]], ఫతేపూర్ చౌరసి (చండికా ఖేరా) అనే గ్రామంలోని రాజ్‌పుత్ కుటుంబంలో జన్మించాడు. తండ్రి ఠాకూర్ రామ్ రతన్ సింగ్ లోధి రైతు. == ఉద్యమం == స్వాతంత్ర్యోద్యమం తీవ్రస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా నిర్వహించిన అనేక రాజకీయ కార్యకలాపాలలో లోధి చురుకుగా పాల్గొన్నాడు. == మరణం == లోధి లక్నోలోని అమీనాబాద్‌లోని జాందేవాలా పార్కులో 1935, ఆగస్టు 23న మరణించాడు.<ref name="TOI2009">{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/lucknow/From-triumph-tales-to-unsung-history/articleshow/5087894.cms|title=From triumph tales to unsung history|last=Tripathi|first=Ashish|date=5 October 2009|work=The Times of India|access-date=15 April 2014}}</ref> ఆ రోజు లక్నోలో జరిగిన స్వాతంత్ర్యోద్యమ ఊరేగింపులో లోధి పాల్గొన్నాడు. ఆ ఊరేగింపు [[భారత జాతీయపతాకం|భారత జాతీయ పతాకాన్ని]] ఎగురవేసేందుకు అమీనాబాద్ పార్కుకు చేరుకుంది. అప్పటికే ఆ పార్కు చుట్టూ బ్రిటిష్ సైన్యం నిలుచుంది. గులాబ్ సింగ్ లోధి బ్రిటీష్ సైన్యాన్ని ధిక్కరించి ముందుకు కదిలాడు. పార్కులో ఉన్న చెట్టు ఎక్కి, జెండాను ఎగురవేస్తుండగా, బ్రిటిష్ అధికారి కాల్చి చంపాడు.<ref>[http://www.istampgallery.com/gulab-singh-lodhi/ |title=Gulab Singh Lodhi |date=13 january 2015]</ref> == గుర్తింపు == 2013, డిసెంబరు 23న [[భారత ప్రభుత్వం]] 'గులాబ్ సింగ్ లోధి' గౌరవార్థం [[తపాలా బిళ్ళ|పోస్టల్ స్టాంప్‌ను]] విడుదల చేసింది.<ref>website |url=http://www.istampgallery.com/gulab-singh-lodhi/%7Ctitle={{Dead link|date=డిసెంబర్ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Gulab Singh Lodhi |date=13 january 2015</ref> పార్కులో 2004లో లోధి విగ్రహం స్థాపించబడింది, కానీ 2009 నాటికి శిథిలావస్థకు చేరుకుంది.<ref name="TOI2009"/> == మూలాలు == {{మూలాల జాబితా}} [[వర్గం:1903 జననాలు]] [[వర్గం:1935 మరణాలు]] [[వర్గం:ఉత్తర ప్రదేశ్ వ్యక్తులు]] [[వర్గం:ఉత్తర ప్రదేశ్ స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] pgamfm5e7qtwq4hl00y4bf1qppbqopz 0 336804 3628091 3490979 2022-08-21T14:41:53Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{Infobox military unit | unit_name = ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్ <br/> Indian National Army | native_name = ''ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్'' | image = 1931 Flag of India.svg | caption = అజాద్ హింద్ పతాకం | dates = 1942 ఆగస్టు - 1945 సెప్టెంబరు | country = {{flag|Azad Hind}} <small>(1943 అక్టోబరు తరువాత)</small> | role = {{nowrap|[[గెరిల్లా]], పదాతిదళం , ప్రత్యేక కార్యకలాపాలు}} | size = 43,000; రెజిమెంట్లు: [[గాంధీ బ్రిగేడ్ (రెజిమెంట్)|గాంధీ బ్రిగేడ్]] , [[నెహ్రూ బ్రిగేడ్]], [[ఆజాద్ బ్రిగేడ్]], [[సుభాష్ బ్రిగేడ్]], రాణీ ఆఫ్ ఝాన్సీ రెజిమెంటు | commander1 = మోహన్ సింగ్ (జనరల్) &nbsp;<small>(1942)</small><br/>[[సుభాష్ చంద్రబోస్|సుభాష్ చంద్ర బోస్]] &nbsp;<small>(1943-1945)</small> | commander1_label = కమాండర్-ఇన్-ఛీఫ్ | commander2 = జగన్నాథ్ రావు భోంస్లే | commander2_label = ఛీఫ్ ఆఫ్ స్టాఫ్ | notable_commanders = మొహమ్మద్ జమాన్ కియానీ<br/>షా నవాజ్ ఖాన్ (జనరల్)<br/>ప్రేమ్‌ సహగల్ <br/>గురుబక్ష్ సింగ్ డిల్లాన్ | motto = ''ఇతెహాద్, ఇత్మద్ ఔర్ ఖుర్బానీ''<br/>{{nowrap|([[ఉర్దూ]]: ఐక్యత, విశ్వాసం, త్యాగం)}} | march = ''కదం కదం బడాయే జా'' [[File:Kadam Kadam Badhaye Ja.ogg]] | battles = [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం]] *[[Burma Campaign]] **[[Battle of Ngakyedauk]] **[[Battle of Imphal]] **[[Battle of Pokoku]] **[[Battle of Central Burma]] }} [[File:Monument of INA Martyrs at Kolkata.jpg|thumb|300px|Monument of INA Martyrs at Kolkata]] '''ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్,''' [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం|రెండవ ప్రపంచ యుద్ధ]] సమయంలో [[ఆగ్నేయ ఆసియా|ఆగ్నేయాసియాలో]] 1942 సెప్టెంబరు 1 న భారతీయ స్వాతంత్ర్య యోధులు, జపాన్ సామ్రాజ్యం కలిసి ఏర్పాటు చేసిన సాయుధ శక్తి. [[భారతదేశంలో బ్రిటిషు పాలన|బ్రిటిషు పాలన]] నుండి [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం]] సాధించడం దీని లక్ష్యం. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధపు ఆగ్నేయాసియా యుద్ధరంగంలో జరిగిన యుద్ధంలో ఇది జపాను సైనికులతో కలిసి పోరాడింది.<ref name="Fayviiii">{{Harvnb|Fay|1993|p=viii}}</ref> ఈ సైన్యాన్ని మొదట 1942 లో [[రాస్‌ బిహారి బోస్‌]] నేతృత్వంలో భారతీయ యుద్ధ ఖైదీలు స్థాపించారు. ఈ యుద్ధఖైదీలు, మలయా, సింగపూర్ యుద్ధాల్లో జపాను వారు పట్టుకున్న [[బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యం|బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యానికి]] చెందిన సైనికులు.<ref name="Lebraviiitox">{{Harvnb|Lebra|2008|loc=Foreword, pp. viii–x}}</ref> ఆసియాలో జరిగిన యుద్ధంలో జపాను పాత్రపై ఫౌజు నాయకత్వానికి, జపాను మిలిటరీకీ మధ్య తలెత్తిన విభేదాల కారణంగా ఈ మొదటి ఫౌజు కూలిపోయింది. అదే సంవత్సరం డిసెంబరులో దాన్ని రద్దు చేసారు. రాష్ బిహారీ బోసు ఫౌజును [[సుభాష్ చంద్రబోస్|సుభాష్ చంద్రబోసుకు]] అప్పగించాడు.<ref name="Lebra2008p99">{{Harvnb|Lebra|2008|p=99}}</ref> 1943 లో ఆగ్నేయాసియాకు వచ్చిన సుభాష్ చంద్రబోసు, దీన్ని పునరుద్ధరించాడు. సైన్యం బోసు స్థాపించిన [[ఆజాద్ హింద్]] ప్రభుత్వానికి చెందిన సైన్యంగా ప్రకటించారు.<ref name="Fayp212to213">{{Harvnb|Fay|1993|pp=212–213}}</ref> నేతాజీ సుభాష్ చంద్రబోసు గాంధీ, నెహ్రూ, మౌలానా ఆజాద్, తన పేరు మీదుగా INA బ్రిగేడ్‌లు/రెజిమెంట్‌లకు పేర్లు పెట్టాడు.<ref>{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/news-analysis/story/subhas-chandra-bose-mahatma-gandhi-nehru-admirers-or-adversaries-myth-buster-1639417-2020-01-23}}</ref> ఝాన్సీ రాణి లక్ష్మీబాయి పేరు మీద ఒక మహిళా రెజిమెంటును కూడా నెలకొల్పాడు. బోసు నాయకత్వంలో, మలయా (ప్రస్తుత మలేషియా), [[మయన్మార్|బర్మాలోని]] [[ప్రవాస భారతీయులు|భారతీయ ప్రవాస]] జనాభా నుండి వేలాది మంది పౌర వాలంటీర్లు, మాజీ ఖైదీలూ ఫౌజులో చేరారు.<ref name="Lebrapxv2">{{Harvnb|Lebra|2008|p=xv}}</ref> ఈ రెండవ INA బ్రిటిషు, కామన్వెల్త్ దళాలకు వ్యతిరేకంగా ఇంపీరియల్ జపాను సైన్యంతో కలిసి బర్మాలో జరిగిన యుద్ధాల్లో పోరాడింది. తొలుత ఇంఫాల్, కోహిమాల్లోను, ఆ తరువాత మిత్రరాజ్యాలు బర్మాను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నపుడు వారికి వ్యతిరేకంగానూ పోరాడింది. 1942 లో మొదటిసారి INA ఏర్పడినప్పుడు, మరింతమంది భారత సైనికులు ఫిరాయిస్తారనే ఆందోళన బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యానికి ఉండేది. [[సిపాయి]] విధేయతను కాపాడటానికి రిపోర్టింగ్ నిషేధాన్ని, "జిఫ్స్" అనే ప్రచారాన్నీ మొదలుపెట్టారు. సైన్యం గురించి రాసిన పీటర్ డబ్ల్యూ.ఫే వంటి చరిత్రకారులు, యుద్ధంలో ఐఎన్‌ఎ గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపలేదని భావిస్తున్నారు. యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత చాలా మంది సైనికులను భారతదేశానికి పంపి, అక్కడ కొందరిపై దేశద్రోహం కేసులు పెట్టి విచారణ చేసారు. ఈ విచారణలు భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో ప్రేరేపకాలుగా మారాయి. 1946 లో రాయల్ ఇండియన్ నేవీలో [[రాయల్ ఇండియన్ నేవీ తిరుగుబాటు|బాంబే తిరుగుబాటు]], ఇతర తిరుగుబాట్లూ ఈ INA విచారణల నుండి ఉద్భవించిన జాతీయవాద భావాల వల్లనే సంభవించినట్లు భావిస్తున్నారు. సుమిత్ సర్కార్, పీటర్ కోహెన్, ఫే తదితర చరిత్రకారులు -ఈ సంఘటనలు బ్రిటిషు పాలన ముగింపును వేగవంతం చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషించాయని అభిప్రాయపడ్డారు. యుద్ధ సమయంలో INA లో పనిచేసిన అనేక మంది వ్యక్తులు భారతదేశంలోను ఆగ్నేయాసియాలోని ఇతర దేశాలలోనూ, ప్రజా జీవితంలో ప్రముఖమైన స్థానాల్లోకి ఎదిగారు. ముఖ్యంగా భారతదేశంలో [[లక్ష్మీ సెహగల్]], మలయాళో జాన్ తివి, జానకి అత్తినహప్పన్. ఇది ఇంపీరియల్ జపాను తోటి, ఇతర అక్షరాజ్యాల తోటీ ముడిపడి ఉంది. జపాన్ చేసిన యుద్ధ నేరాలలో పాలుపంచుకున్నట్లు ఐఎన్‌ఎ దళాలపై ఆరోపణలు వచ్చాయి.<ref name="Fay423to424">{{Harvnb|Fay|1993|pp=423–424,453}}</ref> బ్రిటిషు సైనికులు, సైన్యంలో చేరని భారతీయ యుద్ధఖైదీలూ INA సభ్యులను అక్షరాజ్యాల సహకారులుగా భావించారు.<ref name="Toye1959pxiv2">{{Harvnb|Toye|1959|loc=Mason, in Foreword, p. xiv}}</ref> కానీ యుద్ధం తర్వాత వారిని చాలా మంది భారతీయులు దేశభక్తులుగా చూసారు. భారత స్వాతంత్య్రం వచ్చిన వెంటనే [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] వారిని స్మరించుకున్నప్పటికీ, భారత ప్రభుత్వం అహింసా ఉద్యమంలో పాల్గొన్నవారికి ఇచ్చిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధుల హోదాను INA సభ్యులకు ఇవ్వడానికి నిరాకరించింది. ఐతే, ఫౌజు మాత్రం భారతీయ సంస్కృతి, రాజకీయాలలో ఒక ప్రముఖమైన ఉద్వేగభరితమైన అంశంగా నిలిచిపోయింది.<ref name="Lebrapxv2"/><ref name="Toye1959pxiv2"/><ref name="Fayp228">{{Harvnb|Fay|1993|p=228}}</ref> == మొదటి INA == [[దస్త్రం:Fujiwara_Kikan.jpg|కుడి|thumb|200x200px| మేజర్ ఇవైచి ఫుజివారా మోహన్ సింగ్‌ను పలకరించారు. 1942 ఏప్రిల్.]] రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభానికి ముందు, బహిష్కరించబడిన భారతీయ జాతీయవాదులకు జపాన్, ఆగ్నేయ ఆసియాలు ప్రధానమైన ఆశ్రయ కేంద్రాలు. దక్షిణ ఆసియాలో మలయన్ సుల్తానులు, విదేశీ చైనీయులు, బర్మా ప్రతిఘటన, [[భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం|భారతీయ స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం]] ల మద్దతు సేకరించేందుకు జపాన్, మేజర్ ఇవైచి ఫుజివారా నాయకత్వంలో సైనిక రాయబారాలను పంపింది. మినామి కికన్ విజయవంతంగా బర్మీస్ జాతీయవాదులను కలుపుకుంది. ఎఫ్ కికాన్ థాయ్‌లాండ్, మలయాళో ప్రవాసంలో ఉన్న భారతీయ జాతీయవాదులతో పరిచయాలను ఏర్పరచుకోవడంలో విజయం సాధించింది.<ref name="Lebra 1977 23">{{Harvnb|Lebra|1977|p=23}}</ref><ref name="Lebra 1977 243">{{Harvnb|Lebra|1977|p=24}}</ref> ఫుజివారా విలువలకు కట్టుబడి ఉన్న వ్యక్తి అని అతని కార్యాలయం ప్రవాస జాతీయవాద నాయకులకు చెప్పింది. అతడికి వారినుండి ఆమోదం లభించింది.<ref name="Lebra 1977 243"/><ref name="Fay 1993 75">{{Harvnb|Fay|1993|p=75}}</ref> తరువాతి కాలంలో అతను తనను తాను "లారెన్స్ ఆఫ్ ఇండియన్ నేషనల్ ఆర్మీ" (లారెన్స్ ఆఫ్ అరేబియా లాగా) అని అభివర్ణించుకున్నాడు. తొలుత అతను జియాని ప్రీతమ్ సింగ్, థాయ్-భారత్ కల్చరల్ లాడ్జ్ లను కలిసాడు.<ref name="Lebra 1977 243"/> ఆగ్నేయాసియాలో రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభమైనప్పుడు, 70,000 మంది భారత సైనికులు (ఎక్కువగా సిక్కులు) మలయాళో ఉన్నారు. మలయన్ యుద్ధంలో జపాన్ సాధించిన అద్భుతమైన విజయంలో సింగపూర్ పతనం తరువాత దాదాపు 45,000 మంది భారతీయులతో సహా అనేక మంది యుద్ధ ఖైదీలు పట్టుబడ్డారు.<ref name="Toye2007p42">{{Harvnb|Toye|2007|p=4}}</ref> బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యంలో సేవా పరిస్థితులు, మలయాళోని సామాజిక పరిస్థితులు ఈ దళాల్లో విభేదాలకు దారితీశాయి.<ref name="Faye56and224and226">{{Harvnb|Fay|1993|pp=56, 224, 226}}</ref><ref name="Toye30">{{Harvnb|Toye|1959|p=30}}</ref> ఈ ఖైదీల నుండే, మొట్టమొదటి భారత జాతీయ సైన్యం మోహన్ సింగ్ నాయకత్వంలో ఏర్పడింది. సింగ్, బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యంలో అధికారి. అతను మలయన్ యుద్ధం ప్రారంభంలో పట్టుబడ్డాడు. తన లోని జాతీయవాద భావాల వల్ల ఫుజివారాలో అతను ఒక మిత్రుడిని చూసాడు. అతనికి జపనీయుల నుండి గణనీయమైన సహాయం, మద్దతు లభించింది.<ref name="Toye7and8">{{Harvnb|Toye|1959|p=7,8}}</ref> ఆగ్నేయాసియాలోని భారతీయులు కూడా భారత స్వాతంత్ర్యానికి మద్దతునిచ్చారు. యుద్ధానికి ముందే వారు మలయాళో స్థానిక లీగ్‌లను ఏర్పాటు చేశారు. ఆక్రమణ తరువాత జపాన్ ప్రోత్సాహంతో ఇవన్నీ కలిసి ఇండియన్ ఇండిపెండెన్స్ లీగ్ (IIL) ఏర్పడింది.<ref name="Fay91and108">{{Harvnb|Fay|1993|pp=91, 108}}</ref> ఐఐఎల్‌లో అనేక మంది ప్రముఖ భారతీయ భారతీయులు పనిచేస్తున్నప్పటికీ, మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం నుండి జపాన్‌లో స్వీయ బహిష్కరణలో నివసిస్తూ ఉన్న భారతీయ విప్లవకారుడు [[రాస్‌ బిహారి బోస్‌|రాష్ బిహారీ బోసు]]<nowiki/>పై నాయకత్వం పడింది.<ref name="Faye108">{{Harvnb|Fay|1993|p=108}}</ref> లీగ్, INA నాయకత్వం రెండూ కూడా INA, IIL కు లోబడి ఉండాలని నిర్ణయించాయి. లీగ్ లోని ప్రముఖ సభ్యులు, INA నాయకులూ సభ్యులుగా ఒక కార్యవర్గం ఏర్పాటౌతుంది. INA ను యుద్ధానికి పంపే అంశాలపై ఈ కార్యవర్గమే నిర్ణయం తీసుకుంటుంది.<ref name="Lebra2008p77">{{Harvnb|Lebra|2008|p=77}}</ref> తాము జపాను వారి కీలుబొమ్మలుగా కనిపిస్తామేమోనని భయపడిన భారతీయ నాయకులు దాన్ని నివారించేందుకు గాను, [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] పిలుపునిచ్చినప్పుడు మాత్రమే INA యుద్ధానికి వెళ్ళాలని ఒక నిర్ణయం తీసుకున్నారు.<ref name="Fay94">{{Harvnb|Fay|1993|p=94}}</ref><ref name="Fay111">{{Harvnb|Fay|1993|p=111}}</ref> జపాను వారిని, తాము జోక్యం చేసుకోమనే హామీలు ఇవ్వాలని కోరారు. వీటికే [[బిడాదరి తీర్మానాలు]] అని పేరు. అవి ఓ స్వతంత్ర ప్రభుత్వంతో కుదుర్చుకునే ఒప్పందం లాంటివి.<ref name="Toye2007p42">{{Harvnb|Toye|2007|p=4}}</ref> ఈ సమయంలో, ఎఫ్. కికాన్ స్థానంలో హిడియో ఇవాకురో నేతృత్వంలోని ఇవాకురో కికన్ ఏర్పాటైంది. లీగ్‌తో ఇవాకురో సంబంధాలు మరింత బలహీనంగా ఉండేవి. బిరాదరీ తీర్మానాల నుండి ఉత్పన్నమైన డిమాండ్లకు జపాన్ వెంటనే అంగీకరించలేదు. రాష్ బిహారీకి, లీగ్‌కూ మధ్య కూడా విభేదాలు ఉండేవి. రాష్ బిహారీ జపాన్‌లో చాలాకాలం పాటు నివసించాడనో, అతనికి జపనీస్ భార్య, జపాను సైన్యంలో పనిచేస్తున్న కుమారుడూ ఉన్నారనో అనేవి తోసిపారేయగలిగే కారణాలు కావు.<ref name="Lebra2008p49">{{Harvnb|Lebra|2008|p=49}}</ref> మరోవైపు, సైనిక వ్యూహ సంబంధ నిర్ణయాలు INA స్వయంప్రతిపత్త నిర్ణయాలుగా ఉండాలని, లీగ్‌కు సంబంధం ఉండకూడదనీ మోహన్ సింగ్ ఆశించాడు.<ref name="Fay150">{{Harvnb|Fay|1993|p=150}}</ref> 1942 నవంబరు డిసెంబరుల్లో, INA పట్ల జపాను కున్న ఉద్దేశాల గురించి తలెత్తిన ఆందోళన కారణంగా INA, లీగ్‌ల మధ్య ఓవైపు, INA, జపనీయుల మధ్య మరో వైపూ అభిప్రాయ భేదాలు తలెత్తాయి. INA నాయకత్వం లీగ్ (రాష్ బిహారీ మినహా) నుండి రాజీనామా చేసింది. 1942 డిసెంబరులో మోహన్ సింగ్, సైన్యాన్ని రద్దు చేసాడు. INA దళాలను యుద్ధ ఖైదీల శిబిరాలకు తిరిగి రావాలని అతను ఆదేశించాడు.<ref name="Toye452">{{Harvnb|Toye|1959|p=45}}</ref><ref name="Fay149">{{Harvnb|Fay|1993|p=149}}</ref> మోహన్ సింగ్‌ను కాల్చి చంపాలని భావించారు.<ref name="Toye452"/> 1942 1943 డిసెంబరు ఫిబ్రవరిల మధ్య, రాష్ బిహారీ INA ను నిలిపి ఉంచడానికి చాలా కష్టపడ్డాడు.<ref name="Fay1512">{{Harvnb|Fay|1993|p=151}}</ref> 1943 ఫిబ్రవరి 15 న సైన్యాన్ని లెఫ్టినెంట్ కల్నల్ M.Z కియాని ఆధీనంలో పెట్టారు.<ref>{{Cite web|url=http://wn.com/Lt_Col_M_Z_Kiani|title=MZ Kiani|publisher=World News|access-date=2011-08-12}}</ref> లెఫ్టినెంట్ కల్నల్ జెఆర్ భోంస్లే (మిలటరీ బ్యూరో డైరెక్టరు) ఇన్‌చార్జిగా విధాన నిర్ణాయక సంస్థను ఏర్పరచారు.<ref>{{cite web|url=http://wn.com/Lt_Col_M_Z_Kiani|title=MZ Kiani|publisher=World News|access-date=2011-08-12}}</ref> స్పష్టంగా దీన్ని IIL ఆధిపత్యంలో ఉంచారు. భోంస్లే కింద జనరల్ స్టాఫ్ చీఫ్‌గా లెఫ్టినెంట్ కల్నల్. షా నవాజ్ ఖాన్, మిలిటరీ సెక్రటరీగా మేజర్ పికె సెహగల్, ఆఫీసర్స్ ట్రైనింగ్ స్కూల్ కమాండెంట్‌గా మేజర్ హబీబ్ ఉర్ రహమాన్, ఉద్బోధ, సంస్కృతి లకు అధిపతిగా లెఫ్టినెంట్ కల్నల్. AC ఛటర్జీ (తరువాత మేజర్ AD జహంగీర్) ఉన్నారు.<ref name="Fay1512"/><ref name="Lebra2008p98">{{Harvnb|Lebra|2008|p=98}}</ref> == రెండవ INA == === సుభాష్ చంద్ర బోసు === భారతదేశంలోకి తిరుగుబాటు సైన్యాన్ని నడిపించడానికి సుభాష్ చంద్రబోసు సరైన వ్యక్తి అని F కీకన్‌ పని ప్రారంభంలోనే ప్రతిపాదన వచ్చింది. మోహన్ సింగ్ స్వయంగా, ఫుజివారాను కలిసిన తర్వాత, జాతీయవాద భారత సైన్యానికి బోసు సరైన నాయకుడని సూచించాడు.<ref name="Toye2007p2">{{Harvnb|Toye|2007|p=2}}</ref> అనేక మంది అధికారులు, సైనికులూ - యుద్ధ ఖైదీల శిబిరాలకు తిరిగి వెళ్ళిన వారితో పాటు అసలు ముందుకే రానివారిలో కొంతమంది కూడా - సుభాస్ బోసు నాయకత్వం వహించినట్లయితే మాత్రమే తాము ఐఎన్‌ఎలో చేరడానికి సిద్ధమని తెలియజేసారు.<ref name="Lebra197727">{{Harvnb|Lebra|1977|p=27}}</ref> బోసు జాతీయవాది. 1922 లో ప్రతిష్ఠాత్మకమైన [[సివిల్ సర్వీస్|ఇండియన్ సివిల్]] సర్వీసు పదవికి రాజీనామా చేసిన తర్వాత గాంధీ ఉద్యమంలో చేరాడు. కాంగ్రెస్‌లో వేగంగా ఎదిగాడు. పదేపదే జైలు శిక్ష అనుభవించాడు.<ref name="Toye1959p80">{{Harvnb|Toye|1959|p=80}}</ref> 1920 ల చివరినాటికి అతను, [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ|నెహ్రూ]] ఇద్దరూ భవిష్యత్తు కాంగ్రెసు నాయకులుగా పరిగణించబడ్డారు.<ref name="Toye2007prebelleader4">{{Harvnb|Toye|2007|loc=The Rebel President}}</ref> ''1920 ల చివరలో,'' భారతదేశం బ్రిటిషు ఆధిపత్యంగా ఉండాలన్న మునుపటి కాంగ్రెస్ లక్ష్యం నుండి విభేదించి, సంపూర్ణ స్వాతంత్ర్యం కోసం పిలుపునిచ్చిన మొదటి కాంగ్రెస్ నాయకులలో అతను ఒకడు.<ref name="Toye2007prebelleader4"/> [[భారత స్వాతంత్ర విప్లవోద్యమం|బెంగాల్‌లో, విప్లవోద్యమంలో]] పనిచేస్తున్నాడని బ్రిటిషు అధికారులు అతనిపై పదేపదే ఆరోపణలు చేశారు. అతని నాయకత్వంలో, బెంగాల్‌లోని కాంగ్రెస్ యువజన సంఘం బెంగాల్ వాలంటీర్స్ అనే అర్ధ-సైనిక సంస్థను నిర్వహించేది.<ref name="Sengupta23and24">{{Harvnb|Sengupta|2012|pp=23–24}}</ref> బోసు [[మహాత్మా గాంధీ|గాంధీ]] ప్రవచించిన అహింసను ఖండించాడు; ప్రభుత్వంతో బోసు పడే ఘర్షణలతో గాంధీ ఒప్పుకోలేదు.<ref name="Toye2007prebelleader4"/> నెహ్రూతో సహా కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ గాంధీకి విధేయులుగా ఉండేది.<ref name="Toye2007prebelleader4"/> గాంధీతో బహిరంగంగా విభేదించినప్పటికీ, బోసు 1930 లలో రెండుసార్లు భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ అధ్యక్షుడిగా గెలిచాడు. గాంధీ నుండి వ్యతిరేకత ఉన్నప్పటికీ అతను రెండవసారి విజయం సాధించాడు. గాంధీ బలపరచిన అభ్యర్థి [[భోగరాజు పట్టాభి సీతారామయ్య|భోగరాజు పట్టాభి సీతారామయ్యను]] ఎన్నికల్లో ఓడించాడు. కానీ బోసుతో కలిసి పనిచేయడానికి నిరాకరిస్తూ కార్యవర్గం మొత్తం రాజీనామా చేసింది.<ref name="Toye1959p1002">{{Harvnb|Toye|1959|p=88}}</ref> బోసు కాంగ్రెస్ అధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేసి తన సొంత పార్టీ [[ఆల్ ఇండియా ఫార్వర్డ్ బ్లాక్|ఆల్ ఇండియా ఫార్వర్డ్ బ్లాక్‌]] స్థాపించాడు.<ref name="Fayp197">{{Harvnb|Fay|1993|p=197}}</ref> రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభంలో, బోసును గృహ నిర్బంధంలో ఉంచారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.revolutionarydemocracy.org/rdv7n1/Bose.htm|title=Subhas Chandra Bose in Nazi Germany|year=1997|website=Sisir K. Majumdar|publisher=South Asia Forum Quarterly|pages=10–14|access-date=2011-08-12}}</ref> అతను మారువేషంలో తప్పించుకుని, ఆఫ్ఘనిస్తాన్ మధ్య ఆసియా గుండా మొదట సోవియట్ యూనియన్‌కు, ఆ తరువాత జర్మనీకీ వెళ్ళాడు. 1941 ఏప్రిల్ 2 న బెర్లిన్ చేరుకున్నాడు.<ref name="Toye1959p1002"/><ref name="Lebra2008p219">{{Harvnb|Lebra|2008|p=107}}</ref> అక్కడ అతను జర్మనీకి పట్టుబడిన భారతీయ యుద్ధ ఖైదీలతో భారతీయ సైనికుల సైన్యాన్ని ఏర్పాటు చెయ్యాలని అనుకున్నాడు.<ref name="Syonan">{{Harvnb|Tojo|1943|p=}}</ref> [[ఫ్రీ ఇండియా లీజియన్‌]]<nowiki/>ను, ''ఆజాద్ హింద్'' రేడియోనూ ఏర్పాటు చేశాడు.<ref name="Toye1959p117to119">{{Harvnb|Toye|1959|pp=117–119}}</ref> జపాన్ రాయబారి ఒషిమా హిరోషి ఈ పరిణామాల గురించి టోక్యోకు సమాచారం అందించాడు.<ref name="Lebra2008p231">{{Harvnb|Lebra|2008|p=231}}</ref> యుద్ధం ప్రారంభమైనప్పటి నుండి, జపనీస్ నిఘా వర్గాలు తాము స్వాధీనం చేసుకున్న భారతీయ సైనికులతో మాట్లాడటం ద్వారా, జాతీయవాదిగా బోసు పట్ల వారిలో ఎంతో గౌరవం ఉందనీ, తిరుగుబాటు సైన్యానికి నాయకత్వం వహించడానికి అతనే సరైన వ్యక్తిగా భారత సైనికులు భావిస్తున్నారనీ తెలుసుకున్నాయి. 1943 లో INA నాయకులు, జపనీయుల మధ్య జరిగిన వరుస సమావేశాలలో, IIL, INA ల నాయకత్వాన్ని బోసుకు అప్పగించాలని నిర్ణయించారు. 1943 జనవరిలో, తూర్పు ఆసియాలో భారతీయ జాతీయోద్యమానికి నాయకత్వం వహించడానికి జపనీయులు బోసును ఆహ్వానించారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.s1942.org.sg/s1942/indian_national_army/subhas.htm|title=Total Mobilisation|publisher=National Archives of Singapore|access-date=2011-08-12|archive-date=2011-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20110829100457/http://www.s1942.org.sg/s1942/indian_national_army/subhas.htm|url-status=dead}}</ref> అతను అంగీకరించి, ఫిబ్రవరి 8 న జర్మనీని విడిచిపెట్టాడు. జలాంతర్గామి ద్వారా మూడు నెలల ప్రయాణం, సింగపూర్‌లో కొద్ది సమయం ఆగిన తరువాత, అతను 1943 మే 11 న టోక్యో చేరుకున్నాడు. టోక్యోలో అతను జపాన్ ప్రధాని హిడెకి టోజోను, జపనీస్ హై కమాండ్‌నూ కలిసాడు. ఆ తర్వాత 1943 జూలైలో సింగపూర్ చేరుకున్నాడు. అక్కడ అతను ఆగ్నేయాసియాలోని భారతీయులను ఉద్దేశించి అనేక రేడియో ప్రసారాలు చేశాడు. భారతదేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో పాల్గొనమని వారిని ప్రోత్సహించాడు. === పునరుజ్జీవనం === సింగపూర్ చేరుకున్న రెండు రోజుల తర్వాత, 1943 జూలై 4 న, బోసు కాథాయ్ బిల్డింగ్‌లో జరిగిన వేడుకలో ఐఐఎల్, ఇండియన్ నేషనల్ ఆర్మీల నాయకత్వాన్ని స్వీకరించాడు. బోసు ప్రభావం చెప్పుకోదగినది. అతని ప్రభావం INA ని తిరిగి ఉత్తేజపరిచింది. గతంలో ఇందులో ప్రధానంగా యుద్ధ ఖైదీలు ఉండేవారు. ఇప్పుడిది దక్షిణాసియాలోని భారతీయ ప్రవాసులను కూడా ఆకర్షించింది. ''నాకు రక్తం ఇవ్వండి,'' ''నేను మీకు స్వేచ్ఛ ఇస్తాను'' అనే ప్రసిద్ధ నినాదాన్ని అతను ప్రకటించాడు. "స్థానిక పౌరులు INA లో చేరారు, దాని బలాన్ని రెట్టింపు చేశారు. వారిలో న్యాయవాదులు, వ్యాపారులు, తోటల కార్మికులు, అలాగే షాపు కీపర్‌లుగా పనిచేస్తున్న ఖుదాబాది సింధీ స్వర్ణకారులూ ఉన్నారు; చాలామందికి సైనిక అనుభవం లేదు." <ref>{{Cite web|url=http://www.s1942.org.sg/s1942/indian_national_army/revival.htm|title=Historical Journey of the Indian National Army|publisher=National Archives of Singapore|access-date=2007-07-07|archive-date=2007-05-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20070516104856/http://www.s1942.org.sg/s1942/indian_national_army/revival.htm|url-status=dead}}</ref> కార్ల్ వడివెల్ల బెల్లె అంచనా ప్రకారం, బోసు పిలుపుతో ఐఐఎల్ సభ్యత్వం 3,50,000 కు చేరుకుంది. ఆగ్నేయాసియాలో దాదాపు 1,00,000 మంది స్థానిక భారతీయులు స్వచ్ఛందంగా INA లో చేరేందుకు ముందుకు రాగా, చివరికి సైన్యం బలం 50,000 మందికి చేరుకుంది.<ref name="Belle1992">{{Harvnb|Belle|2014|p=199}}</ref> హ్యూ టోయ్ అనే బ్రిటిషు నిఘా అధికారి, ''ది స్ప్రింగ్ టైగర్'' అనే 1959 నాటి సైనిక చరిత్ర పుస్తక రచయిత, అమెరికన్ చరిత్రకారుడైన్ పీటర్ ఫే (1993 నాటి చరిత్ర పుస్తకం ''ది ఫర్గాటెన్ ఆర్మీ'' రచయిత) ముగ్గురూ ఇదే అంచనా వేసారు. మొదటి INA లో సుమారు 40,000 సైనికులున్నట్లు పరిగణిస్తారు. వీరిలో 4,000 మందిని 1942 డిసెంబరులో తొలగించారు. రెండవ INA 12,000 దళాలతో ప్రారంభమైంది. మొదటి భారత సైన్యం లోని సిబ్బందిని చేర్చుకోగా, దీనికి మరో 8,000-10,000 మంది తోడయ్యారు. ఈ సమయంలో దాదాపు 18,000 మంది భారతీయ పౌరులు కూడా చేరారు.  బెల్లే అంచనా ప్రకారం దాదాపు 20,000 మంది స్థానిక మలయన్ భారతీయులు, మరో 20,000 మంది మాజీ బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యం సభ్యులు INA లో చేరేందుకు స్వచ్ఛందంగా ముందుకు వచ్చారు.<ref name="Belle1992"/> 1945 లో కామన్వెల్త్ దళాలు రంగూన్‌ను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకునే ముందు, అక్కడి నుండి ఖాళీ చేస్తున్న ఆజాద్ హింద్ ప్రభుత్వం దాని రికార్డులను నాశనం చేసింది. ఈ కారణంగా INA కు సంబంధించిన కచ్చితమైన బలమెంతో తెలియదు.<ref>{{Harvnb|Fay|1993|p=556}}</ref> ఫే వర్ణించిన యుద్ధ క్రమం (INA- అనుభవజ్ఞులతో చేసిన చర్చల నుండి నిర్మించబడినది), ''ది స్ప్రింగ్ టైగర్‌లో'' మొదటి INA గురించి టాయ్ వర్ణించినట్లుగానే ఉంటుంది. MZ కియాని నేతృత్వం లోని 1 వ డివిజనులో, మోహన్ సింగ్ కింద మొదటి INA లో చేరిన మాజీ భారత సైన్యం యుద్ధ ఖైదీల్లో అనేక మంది చేరారు. ఇది 1942 లో చేరని యుద్ధ ఖైదీలను కూడా ఇది ఆకర్షించింది. కల్నల్ ఇనాయత్ కియాని నేతృత్వంలోని రెండు బెటాలియన్లతో కూడిన 2 వ గెరిల్లా రెజిమెంట్ ( గాంధీ బ్రిగేడ్), కల్నల్ గుల్జారా సింగ్ నేతృత్వం లోని మూడు బెటాలియన్లతో కూడిన 3 వ గెరిల్లా రెజిమెంట్ ( ఆజాద్ బ్రిగేడ్ ), లెఫ్టినెంట్ కల్నల్ గురుబక్ష్ సింగ్ ధిల్లాన్ నాయకత్వం లోని 4 వ గెరిల్లా రెజిమెంట్ (లేదా నెహ్రూ బ్రిగేడ్ ) ఇందులో భాగం. కల్నల్ షా నవాజ్ ఖాన్ కింద ఉన్న 1 వ గెరిల్లా రెజిమెంట్ - సుభాస్ బ్రిగేడ్ - ఒక స్వతంత్ర యూనిట్. ఇందులో మూడు పదాతిదళ బెటాలియన్లు ఉన్నాయి. ప్రత్యర్థి శ్రేణుల వెనుక ప్రచ్ఛన్నంగా పనిచేయడానికి ''బహదూర్ గ్రూప్'' అనే ఒక ప్రత్యేక కార్యాచరణ సమూహాన్ని కూడా ఏర్పాటు చేసారు. == ఆపరేషన్స్ == 1943 అక్టోబరు 23 న ''ఆజాద్ హింద్,'' బ్రిటన్, అమెరికాలపై యుద్ధం ప్రకటించింది.<ref name="Singh16">{{Harvnb|Singh|2003|p=16}}</ref> ''యు-గో'' అనే కోడ్ పేరుతో [[మణిపూర్]] దిశగా జపనీయులు దాడిని ప్రారంభించడంతో అధికారికంగా మొదటి యుద్ధ బాధ్యత వచ్చింది. భారతదేశంపై దండయాత్ర కోసం చేసిన ప్రారంభ ప్రణాళికలలో, ఫీల్డ్ మార్షల్ తెరౌషి, INA కి గూఢచర్యం, ప్రచారానికి మించి ఎలాంటి బాధ్యతలూ అప్పగించడానికి ఇష్టపడలేదు.<ref name="Toye1959p862">{{Harvnb|Toye|1959|p=86}}</ref> బోసు దీనిని మీడియా పాత్రగా తిరస్కరించి,<ref name="Toye1959p862"/> భారతీయ-విముక్తి సైన్యపు ప్రత్యేకమైన గుర్తింపుకు తగినట్లు INA దళాలు గణనీయంగా పాల్గొనాలని నొక్కి చెప్పాడు. ఈ దాడిలో ఐఎన్ఎకు మిత్రరాజ్యాల సైన్యంగా ర్యాంకు లభించేలా బోసు జపాన్ ఆర్మీ చీఫ్ ఆఫ్ స్టాఫ్, జనరల్ సుగియామా నుండి ఒప్పందాన్ని పొందాడు.<ref name="Toye1959p149">{{Harvnb|Toye|1959|p=149}}</ref> విజయం లభిస్తుందని ఆశించి ''ఆజాద్ హింద్'' ప్రధాన కార్యాలయాన్ని రంగూన్ కు మార్చారు. INA కు ఆయుధాలతో పాటు మానవశక్తి కూడా లేనందున సెట్-పీస్ యుద్ధాలను నివారించడం దాని వ్యూహం.<ref name="Fay292and298">{{Harvnb|Fay|1993|pp=292, 298}}</ref> ప్రారంభంలో అది బ్రిటిషు-భారతీయ సైన్యం లోని సైనికులను ఫిరాయించడానికి ప్రేరేపించి ఆయుధాలను పొందటానికి, దాని ర్యాంకులను పెంచుకోవడానికీ ప్రయత్నించింది. వారు పెద్ద సంఖ్యలో ఫిరాయిస్తారని భావించారు. ఒకప్పుడు సుభాస్ బోసుకు సైనిక కార్యదర్శిగా పనిచేసిన కల్నల్ ప్రేమ్ సెహగల్, తర్వాత మొదటి ఎర్రకోట విచారణల్లో పీఎన్ ఫేకు ఇచ్చిన ఇంటర్వ్యూలో ఐఎన్‌ఏ వ్యూహాన్ని ఇలా వివరించాడు - యుద్ధంలో బలాబలాలు సమతుల్యంగా ఉండి, జపనీయులు విజయం సాధిస్తారో లేదో ఎవరికీ తెలియకపోయినప్పటికీ, భారతదేశంలో అట్టడుగు స్థాయి మద్దతుతో ఒక ప్రజా విప్లవాన్ని ప్రారంభించడం ద్వారా యుద్ధంలో చివరికి జపాన్ ఓడిపోయినప్పటికీ, బ్రిటన్ దాని వలస అధికారాన్ని తిరిగి స్థాపించుకునే స్థితిలో ఉండదు. జపాన్ దళాలు ఇంఫాల్ వద్ద బ్రిటిషు రక్షణను [[ఇంఫాల్|ఛేదించిన తర్వాత]] INA, ఈశాన్య భారతదేశంలోని [[ఇండో-గంగా మైదానం|కొండలను దాటి గంగానది మైదానంలోకి]] ప్రవేశిస్తుందనీ, అక్కడ అది గెరిల్లా సైన్యంగా పనిచేస్తుందనీ తొలుత ప్లాను చేసారు.<ref name="Fay268">{{Harvnb|Fay|1993|p=268}}</ref> స్థానిక జనాభా నుండి స్వాధీనం చేసుకున్న బ్రిటిషు సామాగ్రి, మద్దతు, స్థానిక ప్రజలతో ఈ సైన్యం ఆధారపడుతుందని భావించారు.<ref name="Fay2622">{{Harvnb|Fay|1993|p=262}}</ref> === 1944 === బోసు, బర్మా ఏరియా సైన్యాధ్యక్షుడు మసాకాజు కవాబేలు చేసిన ప్రణాళికల్లో, U- గో దాడిలో INA కి ఒక స్వతంత్ర రంగాన్ని కేటాయించాలని అనుకున్నారు. బెటాలియన్ కంటే తక్కువ స్థాయి బలంతో INA యూనిట్లు పనిచేయవు. కార్యాచరణ సౌలభ్యం కోసం, సుభాస్ బ్రిగేడ్‌ను బర్మాలోని జపనీస్ జనరల్ హెడ్‌క్వార్టర్స్ ఆధీనంలో ఉంచారు. ''బహదూర్'' గ్రూప్ యొక్క అడ్వాన్స్ పార్టీలు కూడా అధునాతన జపనీస్ యూనిట్‌లతో పాటు ముందుకు సాగాయి.<ref name="Toye159">{{Harvnb|Toye|1959|p=159}}</ref> దాడి ప్రారంభమైనప్పుడు, నాలుగు గెరిల్లా రెజిమెంట్లున్న INA లోని 1 వ డివిజన్ను, ''U గో'' కు, అరకాన్‌లో ''మళ్లింపు దాడి చేసే హా-గో''కూ పంపించారు.<ref name="Toye1959p161">{{Harvnb|Toye|1959|p=161}}</ref><ref name="Toye162">{{Harvnb|Toye|1959|p=162}}</ref> ఒక బెటాలియన్ బ్రిటిషు పశ్చిమ ఆఫ్రికా విభాగాన్ని ఛేదించుకుని చిట్టగాంగ్‌లోని మౌడాక్ వరకు చేరుకుంది.<ref name="Sareen1996p184">{{Harvnb|Sareen|1996|p=184}}</ref><ref name="Bijil112">{{Harvnb|van Der Bijil|2013|p=112}}</ref> కల్నల్ షౌకత్ మాలిక్ నేతృత్వంలోని బహదూర్ గ్రూప్ యూనిట్ ఏప్రిల్ ప్రారంభంలో మొయిరాంగ్ సరిహద్దు ప్రాంతాన్ని చేజిక్కించుకుంది.<ref name="Toye1959p198&215">{{Harvnb|Toye|1959|pp=198, 215}}</ref> U-Go కి కట్టుబడి ఉన్న 1 వ డివిజన్ యొక్క ప్రధాన భాగం మణిపూర్ వైపుగా కదిలింది. షా నవాజ్ ఖాన్ నేతృత్వంలోని ఈ డివిజను, రెన్యా ముతగుచి యొక్క మూడు విభాగాలు చింద్విన్ నది, నాగ కొండలను దాటినందున చిన్, కాషిన్ గెరిల్లాలకు వ్యతిరేకంగా జపనీస్ పార్శ్వాలను విజయవంతంగా రక్షించింది. తము ద్వారా ఇంఫాల్, [[కోహిమా]] దిశలో ప్రధాన దాడిలో పాల్గొంది.<ref name="Fayp283and284">{{Harvnb|Fay|1993|pp=283–284}}</ref><ref name="Toyep189to191">{{Harvnb|Toye|1959|pp=189–191}}</ref> MZ కియాని కింద ఉన్న 2 వ డివిజను, 33 వ డివిజనుకు కుడి పార్శ్వాన ఉండి కొహిమాపై దాడి చేదింది. అయితే, ఖాన్ దళాలు తమును విడిచిపెట్టేటప్పటికే దాడి జరగడంతో, ఖాన్ సేనలను కొహిమాకు మళ్ళించారు. కోహిమా సమీపంలోని ఉఖ్రుల్ చేరుకునేసరికి, జపనీస్ దళాలు ఆ ప్రాంతం నుండి ఉపసంహరించుకోవడం మొదలైందని తెలిసింది. ఇంఫాల్ ముట్టడిని విచ్ఛిన్నం చేసినప్పుడు ముతగూచి సైన్యానికి పట్టిన గతే INA యొక్క దళాలకూ పట్టింది. సరఫరాలు తగ్గిపోవడానికి తోడు, రుతుపవనాలు, మిత్రరాజ్యాల వైమానిక ఆధిపత్యం, బర్మా క్రమరహిత దళాల వల్ల కలుగుతున్న అదనపు ఇబ్బందుల కారణంగా, 15 వ సైన్యం, బర్మా ఏరియా సైన్యంతో పాటు 1, 2 వ విభాగాలు ఉపసంహరించుకోవడం ప్రారంభించాయి. బలహీనమైన గాంధీ రెజిమెంటు, మణిపూర్ ద్వారా ఉపసంహరణ సమయంలో బర్మా -ఇండియా రహదారిపై మరాఠా లైట్ పదాతిదళానికి వ్యతిరేకంగా నిలబడి పోరాడింది. 2 వ, 3 వ INA రెజిమెంట్లు ఈ ఉపసంహరణలో అత్యంత క్లిష్టమైన సమయంలో యమమోటో ఫోర్స్ యొక్క పార్శ్వాలను విజయవంతంగా సంరక్షించాయి. కానీ గాయపడిన, వ్యాధిగ్రస్తులైన సైనికులు దారిలో ఆకలితో మరణించారు. జపనీస్ దళాలను అనుసరిస్తున్న కామన్వెల్త్ దళాలు ఆకలితో మరణించిన జపనీస్ దళాలతో పాటు INA కూడా చనిపోయినట్లు గుర్తించారు.<ref name="Toye180">{{Harvnb|Toye|1959|p=180}}</ref> ఈ తిరోగమనంలో INA గణనీయమైన సంఖ్యలో సైనికులను, మెటీరియల్‌నూ మొత్తం కోల్పోయింది. అనేక విభాగాలు రద్దు చేయబడ్డాయి. కొన్నిటి లోని మనుషులను కొత్త డివిజన్లలోకి చేర్చారు.<ref name="Fay417">{{Harvnb|Fay|1993|p=417}}</ref> === 1945 === మిత్రరాజ్యాల బర్మా దాడి మరుసటి సంవత్సరం ప్రారంభమైంది. INA బర్మా రక్షణకు కట్టుబడి ఉంది. జపనీయుల రక్షణ వ్యూహాల్లో INA ఒక భాగం. రెండవ విభాగానికి ఇరవాడి, న్యాంగ్యూ చుట్టుపక్కల రక్షణ బాధ్యత అప్పగించబడింది. ప్రతిపక్ష ఇచ్చింది మెసర్వీ నేతృత్వం లోని 7 వ భారత డివిజను పాగాన్, న్యాంగ్యూల నదిని దాటే ప్రయత్నం చేసినపుడు ఈ రెండవ విభాగం గట్టి ప్రతిఘటన ఇచ్చింది. తరువాత, మెయిక్తిలా, మాండలే యుద్ధాల సమయంలో, ప్రేమ్ సెహగల్ అధీనంలో ఉన్న బలగాలు, బ్రిటిషు 17 వ డివిజన్ నుండి పోపా పర్వతం చుట్టుపక్కల ప్రాంతాన్ని రక్షించే పనిలో పడ్డాయి. మేక్తీలా న్యాంగ్యుని తిరిగి స్వాధీనం చేసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తున్న హైటారె కిమురా దళాలకు ఈ బ్రిటిషు డివిజను ఇబ్బంది పెట్టగలిగేది. శత్రువు ట్యాంకులను హ్యాండ్ గ్రెనేడ్‌లతోటి, పెట్రోల్ సీసాల తోటీ ఎదుర్కొనాల్సి వచ్చిన INA డివిజన్ ఈ పోరాటంలో నిర్మూలించబడింది. చాలా మంది INA సైనికులు తాము నిరాశాజనకమైన స్థితిలో ఉన్నామని గ్రహించారు. వారిలో చాలామంది, తమను వెంటాడుతున్న కామన్వెల్త్ దళాలకు లొంగిపోయారు. నీరసంతో మరణించడం వలన, దళాన్ని వదలి పారిపోవడం వలనా సైనికుల సంఖ్య తగ్గిపోవడం, మందుగుండు సామగ్రి, ఆహారం తగ్గిపోవడం, ఒంటరైపోవడం, కామన్వెల్త్ దళాలు వెంటాడడం, రెండవ డివిజనులో మిగిలిన యూనిట్లు రంగూన్ వైపుగా పారిపోయే ప్రయత్నం మొదలుపెట్టాయి. వారు కామన్వెల్త్ లైన్లను అనేక సార్లు వివిధ ప్రదేశాలలో ఛేదించినప్పటికీ చివరికి 1945 ఏప్రిల్ ప్రారంభంలో లొంగిపోయారు.<ref name="Fay539">{{Harvnb|Fay|1993|p=539}}</ref><ref name="Singh32and33">{{Harvnb|Singh|2003|pp=32–33}}</ref> జపనీయుల పరిస్థితి ప్రమాదకరంగా మారడంతో, ''ఆజాద్ హింద్'' ప్రభుత్వం తమ 1 వ డివిజను, [[రాణి ఆఫ్ ఝాన్సీ రెజిమెంట్|రాణి ఝాన్సీ రెజిమెంట్లతో]] పాటు రంగూన్ నుండి సింగపూర్‌కు తరలిపోయింది. దాదాపు 6,000 INA దళాలు రంగూన్‌లో [[ఎ.డి.లోగనాథన్|AD లోగానాథన్]] ఆధ్వర్యంలో ఉండిపోయాయి. రంగూన్ పడిపోవడంతో వారు లొంగిపోయారు. మిత్రరాజ్యాల దళాలు నగరంలోకి ప్రవేశించే వరకు శాంతిభద్రతలు నిర్వహించడంలో సహాయపడ్డాయి. బర్మా నుండి జపనీయుల ఉపసంహరణ జరుగుతూండగా, INA కు చెందిన ఇతర అవశేష దళాలు కాలినడకన బ్యాంకాక్ వైపు సుదీర్ఘ ప్రయాణం మొదలుపెట్టాయి. "ఎపిక్ రిట్రీట్ టు సేఫ్టీ" అని పిలవబడే ఈ ప్రయాణంలో బోసు, తన జవాన్లతో పాటు నడిచాడు. జపాన్ సైనికులు అతని కోసం ప్రయాణ సాధనాలను ఏర్పాటు చేసినప్పటికీ అతను సైనికులతో పాటే నడిచాడు.<ref name="Toye1959p248">{{Harvnb|Toye|1959|p=248}}</ref> ఉపసంహరించుకునే దళాలపై క్రమం తప్పకుండా మిత్రరాజ్యాల విమానాలు, [[ఆంగ్ సాన్]] దళాలు, చైనా గెరిల్లాలూ తరచుగా దాడి చేసి నష్టాలు కలిగించాయి. బోసు ఆగస్టులో సింగపూర్‌ వచ్చి అక్కడ మిగిలిన ''INA, ఆజాద్ హింద్‌'' సభ్యులను కలిసారు. అతను సింగపూర్‌లోనే ఉండి బ్రిటిషు వారికి లొంగిపోవాలని కోరుకున్నాడు. తద్వారా భారతదేశంలో విచారణ జరిగి, తనకు ఉరిశిక్ష పడితే అది దేశాన్ని రగిలించి, స్వాతంత్య్రోద్యమానికి దోహద పడుతుందని వాదించాడు. అతను అలా చేయరాదని ''ఆజాద్ హింద్'' క్యాబినెట్ అతన్ని ఒప్పించింది. 1945 సెప్టెంబరులో జపాన్ లొంగిపోయిన సమయంలో బోసు, జపాన్ ఆక్రమిత చైనాలో సోవియట్ సరిహద్దుకు సమీపంలో ఉన్న డాలియన్‌కు వెళ్ళి సోవియట్ సైన్యాన్ని సంప్రదించడానికి ప్రయత్నించాడు. ఈ క్రమంలో తైవాన్ సమీపంలో జరిగిన విమాన ప్రమాదంలో మరణించినట్లు తెలిసింది. మిగిలిన INA దళాలు MZ కియాని నేతృత్వంలో సింగపూర్‌లోని బ్రిటిషు-ఇండియన్ దళాలకు లొంగిపోయాయి. == INA ముగింపు == === స్వదేశానికి పంపడం === [[దస్త్రం:Surrendered_Indian_National_Army_troops_at_Mount_Popa.jpg|thumb|250x250px| మౌంట్ పోపా వద్ద లొంగిపోయిన భారత జాతీయ సైన్యం దళాలు. రమారమి 1945 ఏప్రిల్.]] దక్షిణాసియాలో యుద్ధం ముగియక ముందే, మిత్రరాజ్యాల చేతికి చిక్కుతున్న INA ఖైదీలపై విచారణ జరిపేందుకు నిఘా విభాగాలు సాధ్యాసాధ్యాలను పరిశీలించాయి. ఇంఫాల్, కోహిమా యుద్ధాలలోను, ఆ తరువాత జరిగిన ఉపసంహరణ లోనూ దాదాపు పదిహేను వందల మంది పట్టుబడ్డారు. 14 వ సైన్యం చేసిన బర్మా దాడిలో అంతకంటే పెద్ద సంఖ్యలో లొంగిపోయారు లేదా పట్టుబడ్డారు. INA కు చెందిన 43,000 మందిలో మొత్తం 16,000 మందిని పట్టుబడ్డారు. వీరిలో దాదాపు 11,000 మందిని కంబైన్డ్ సర్వీసెస్ డైరెక్టరేట్ ఆఫ్ ఇన్వెస్టిగేషన్ కార్ప్స్ (CSDIC) విచారించింది. చాలా ఎక్కువ సంఖ్యలో ఉన్న ఖైదీల కారణంగా బోసు సిద్ధాంతాల పట్ల బలమైన నిబద్ధత ఉన్నవారి పైననే విచారణలు జరిపారు. తక్కువ నిబద్ధత ఉన్నవారు లేదా ఇతర పరిస్థితులు ఉన్నవారి పట్ల ఒకింత సున్నితంగా వ్యవహరించి తక్కువ శిక్షలతో సరిపెట్టారు. ఇందు కోసం, ఫీల్డ్ ఇంటెలిజెన్స్ యూనిట్లు ''ఆజాద్ హింద్'' పట్ల బలమైన నిబద్ధతతో ఉన్న దళాలను ''నల్లవారు అని'' పిలిచారు. పరిస్థితుల ప్రభావం వల్ల INA లో చేరినవారిని ''బూడిదరంగు వారు (గ్రేస్)'' అని అన్నారు. తప్పని పరిస్థితులలో ఏదో ఒత్తిడి మీద INA లో చేరినవారిని ''తెల్లవారు'' అన్నారు. 1945 జూలై నాటికి, పెద్ద సంఖ్యలో ఖైదీలను వెనక్కి భారతదేశానికి పంపారు. జపాన్ పతన సమయంలో పట్టుబడిన దళాలను రంగూన్ ద్వారా భారతదేశానికి పంపారు. ఝాన్సీ రాణి రెజిమెంటు లోని రిక్రూట్‌లతో సహా పెద్ద సంఖ్యలో స్థానిక మలయ్ బర్మా వాలంటీర్లు జన జీవన స్రవంతి లోకి తిరిగి వెళ్ళారు. ఆ తరువాత వారెవరో గుర్తు తెలియలేదు. వెనక్కి భారతదేశానికి పంపబడినవారిని చిట్టగాంగ్, [[కోల్‌కాతా|కలకత్తా]] ల్లోని శిబిరాల్లో ఉంచి, అక్కడినుండి వారిని జింగర్‌గచ్ఛా, నీల్‌గంజ్, కిర్కీ, అట్టోక్, ముల్తాన్, ఢిల్లీ సమీపంలో బహదూర్గఢ్ వద్ద నెలకొల్పిన జైలు శిబిరాల్లో ఖైదు చేసారు. బహదూర్‌గఢ్‌లో ఫ్రీ ఇండియా లెజియన్ కు చెందిన ఖైదీలను కూడా ఉంచారు. నవంబరు నాటికి, దాదాపు 12,000 INA ఖైదీలు ఈ శిబిరాల్లో ఉన్నారు. వాళ్లను "రంగుల" ప్రకారం విడుదల చేసారు.<ref name="Fay4362">{{Harvnb|Fay|1993|p=436}}</ref> డిసెంబరు నాటికి, వారానికి దాదాపు 600 మంది తెల్ల రంగువారిని విడుదల చేసారు. విచారణను ఎదుర్కొనే వారిని ఎంపిక చేసే ప్రక్రియ ప్రారంభమైంది.<ref name="Fay4362"/> బ్రిటిషు-భారతీయ సైన్యం, INA లో చేరిన తన సైనికులపై అంతర్గత క్రమశిక్షణా చర్యలు తీసుకోవాలని భావించింది, అదే సమయంలో భారత సైన్యంలో క్రమశిక్షణను కాపాడటానికి, నేరపూరిత చర్యలకు పాల్పడ్డ వారికి శిక్షలు విధించేందుకు ఎంపిక చేసిన కొందరిపై విచారణ చేపట్టింది. సైన్యం గురించిన వార్తలు దేశంలో వ్యాపించడంతో, భారతీయుల నుండి వారికి విస్తృతంగా సానుభూతి, మద్దతు, ప్రశంసలూ లభించాయి. 1945 నవంబరులో INA దళాలను ఉరితీసినట్లు వార్తాపత్రిక నివేదికలు రాసాయి.<ref>{{Cite web|url=http://www.hindustantimes.com/news/specials/Netaji/images/nov_2_45.gif|title=Many INA already executed.|website=Hindustan Times|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20070809180542/http://www.hindustantimes.com/news/specials/Netaji/images/nov_2_45.gif|archive-date=9 August 2007|access-date=2007-09-02}}</ref> ఇప్పటికే అస్థిరంగా ఉన్న పరిస్థితి దీనితో మరింత దిగజారింది. భారతదేశమంతటా జరుగుతున్న భారీ ర్యాలీలలో పోలీసులు నిరసనకారుల మధ్య హింసాత్మక ఘర్షణలు చెలరేగాయి. INA సైనికులకు మద్దతుగా బహిరంగ అల్లర్లు తలెత్తాయి. ఈ ప్రజాగ్రహం ఉపఖండంలోని సాంప్రదాయక మతపరమైన అంతరాలను అధిగమించింది. స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో [[పాకిస్తాన్ ఉద్యమం|పాకిస్తాన్ కోసం ప్రచారంలో]] తదితర అంశాల్లో కనిపించే హిందూ ముస్లింల విభజన ఈ సందర్భంలో కనిపించలేదు. === ఎర్ర కోట విచారణలు === 1945 1946 నవంబరు మే మధ్య, ఢిల్లీలోని [[ఎర్రకోట]]<nowiki/>లో సుమారు పది కోర్టు-మార్షళ్ళు బహిరంగంగా జరిగాయి. బ్రిటిషు భారతీయ సైన్యం యొక్క కమాండర్-ఇన్-చీఫ్ అయిన క్లాడ్ ఆచిన్‌లెక్ ఎర్ర కోటలో బహిరంగ విచారణలు నిర్వహిస్తే, హింస, సహకారానికి సంబంధించిన కథనాలను మీడియా నివేదించినట్లయితే, ప్రజాభిప్రాయం INA కి వ్యతిరేకంగా మళ్ళుతుందని, రాజకీయంగా స్థిరపడటానికి సహాయపడుతుందనీ అతడు ఆశించాడు. విచారణలను ఎదుర్కోవలసిన వారిపై హత్య, హింస, "చక్రవర్తిపై యుద్ధం చేయడం" వంటి వివిధ ఆరోపణలు పెట్టారు. అయితే, ప్రేమ్ సెహగల్, గురుబక్ష్ సింగ్ ధిల్లాన్, షా నవాజ్ ఖాన్‌లపై జరిపిన మొట్టమొదటి అత్యంత ప్రసిద్ధ ఉమ్మడి కోర్టు-మార్షళ్ళ ద్వారా ఆచిన్‌లెక్ భారతీయ పత్రికలకు, ప్రజలకూ చెప్పాలని ఆశించినది చిత్రహింసలు, హత్యల కథ కాదు. బర్మాలో ఉండగా వారు తమ సహచరులనే హత్య చేసినట్లు వారిపై ఆరోపణలు ఉన్నాయి. పీటర్ ఫే, ''ది ఫర్గాటెన్ ఆర్మీ'' అనే తన పుస్తకంలో వాస్తవానికి అవి హత్యలు కావని, చేజిక్కిన యుద్ధఖైదీలను కోర్టు-మార్షల్ చేసిన సంఘటనలేననీ రాసాడు. ఈ ముగ్గురినీ సైన్యంలో భాగమని అంగీకరించినట్లయితే (న్యాయ వాదుల బృందం అలానే వాదించింది), వారు INA చట్టం అమలులో సర్వామోదిత యుద్ధ ప్రవర్తన ప్రక్రియనే పాటించినట్లు అవుతుంది. భారతీయులు వారిని శత్రు సహకారులుగా కాకుండా దేశభక్తులుగా చూసారు. అప్పటి యుద్ధ శాఖ సెక్రెటరీ అయిఉన ఫిలిప్ మాసన్, "కొద్ది వారాల్లోనే ... జాతీయవాద భావోద్వేగ తరంగంలో INA, భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడిన హీరోగా ప్రశంసలు పొందింది" అని రాశాడు. నిందితులు ముగ్గురూ భారతదేశంలోని మూడు ప్రధాన మతాలకు చెందినవారు: హిందూ, ఇస్లాం, సిక్కు మతం. బ్రిటిషు-భారతీయ సైన్యం లోని కుల మత విభేదాలతో పోలిస్తే, INA నిజమైన, లౌకిక, జాతీయ సైన్యానికి ప్రాతినిధ్యం వహిస్తుందని భారతీయులు భావించారు. మొదటి విచారణ ప్రారంభంలో పెద్దయెత్తున హింస, అల్లర్లు జరిగాయి. తరువాతి కాలంలో దాన్ని "సంచలనం" అని వర్ణించారు. భారత జాతీయ కాంగ్రెస్, [[ముస్లిం లీగ్]] రెండూ 1945-1946లో స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో INA ఖైదీలను విడుదల చేయడాన్ని ఒక ముఖ్యమైన రాజకీయ సమస్యగా మార్చాయి. 1946 దీపావళి నాడు లాహోర్‌లో ఖైదీలకు మద్దతుగా ప్రజలు సాంప్రదాయిక మట్టి దీపాలను వెలిగించకపోవడంతో చీకటిగా ఉండిపోయింది. సహాయ నిరాకరణ, అహింసాయుత నిరసనలతో పాటు, బ్రిటిషు-భారతీయ సైన్యంలో తిరుగుబాట్లు, బ్రిటిషు-భారతీయ దళాలలో సానుభూతి వ్యాపించాయి. ఐఎన్‌ఎకు లభించిన మద్దతు మతపరమైన అవరోధాలను దాటింది. ఇది కాంగ్రెసు, ముస్లిం లీగ్‌లు కలిసి చేసిన చివరి ప్రధాన ప్రచారం; నిరసన కార్యక్రమాల్లో కాంగ్రెస్ [[భారత జాతీయపతాకం|త్రివర్ణ]] పతాకం, లీగ్ యొక్క పచ్చ జెండాలు కలిసి ఎగిరాయి. INA సైనికులను కోర్టు మార్షల్‌ నుండి రక్షించడానికి కాంగ్రెసు పర్టీ చకచకా అడుగులు వేసింది. INA సంరక్షణ కమిటీని ఏర్పాటు చేసింది. జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ, [[భూలా భాయిదేశాయ్|భూలాభాయ్ దేశాయ్]], కైలాశ్‌నాథ్ కట్జూ, [[ఆసఫ్ అలీ|అసఫ్ అలీ]] వంటి ప్రముఖ భారతీయ న్యాయవాదులను చేర్చారు. ఈ విచారణలు సైనిక చట్టం, రాజ్యాంగ చట్టం, అంతర్జాతీయ చట్టం, రాజకీయాలు మొదలైనవాటిపై ఆధారపడి వాదనలు జరిగాయి. ప్రారంభ వాదనలు ఎక్కువ భాగం వారిని యుద్ధ ఖైదీలుగా పరిగణించాలి అనే వాదనపై ఆధారపడ్డాయి. ఎందుకంటే వారేమీ కిరాయి సైనికులు కాదు, ఆజాద్ హింద్ అనే చట్టబద్ధమైన ప్రభుత్వానికి చెందిన సైనికులు. నెహ్రూ, "వారికి ఉన్న సమాచారం తప్పుడుదో మరోటో కావచ్చు గాక, వారు తమ దేశం పట్ల తమ దేశభక్తి విధికి సంబంధించిన భావనలో ఉన్నారు" అని వాదించాడు. వారు స్వేచ్ఛా భారత దేశాన్ని తమ సార్వభౌమాధికారంగా గుర్తించారు, కానీ బ్రిటిషు సార్వభౌమాధికారాన్ని కాదు. కనీసం ఒక INA ఖైదీ -బుర్హాన్-ఉద్-దీన్- చిత్రహింసలకు పాల్పడ్డాడనే ఆరోపణలకు అర్హుడు కావచ్చు అని పీటర్ ఫే రాసాడు. కానీ అతని విచారణ పాలనావిధుల ప్రాతిపదికన వాయిదా వేయబడింది. మొట్టమొదటిగా జరిగిన కోర్టు-మార్షళ్ళ తర్వాత, యుద్ధఖైదీలపై హింస హత్య లేదా హత్యకు ప్రేరణ అభియోగాలు మాత్రమే మోపారు. ప్రజల్లో క్రోధం పెల్లుబుకుతుందనే భయంతో వారిపై రాజద్రోహం ఆరోపణలు తొలగించారు. కోర్టు-మార్షల్ కొనసాగింపుపై విస్తృతమైన వ్యతిరేకత ఉన్నప్పటికీ, బ్రిటిషు ప్రభుత్వం దాన్ని పూర్తి చేసింది. ముగ్గురు నిందితులు అనేక ఆరోపణలలో దోషులుగా నిర్ధారించబడ్డారు. వారిపై జీవితకాల బహిష్కరణ విధించారు. అయితే, ఆ శిక్ష ఎన్నడూ అమలు చేయలేదు. విపరీతమైన ప్రజా ఒత్తిడి, ప్రదర్శనలు, అల్లర్ల కారణంగా క్లాడ్ ఆచిన్‌లెక్‌ ఆ ముగ్గురు నిందితులను విడుదల చేయవలసి వచ్చింది. మూడు నెలల్లో, INA కు చెందిన 11,000 మంది సైనికులు వారికివ్వాల్సిన చెల్లింపులు, భత్యాలను జప్తు చేసి విడుదల చేసారు. [[మౌంట్‌బాటన్|లార్డ్ మౌంట్‌బాటెన్]] సిఫారసు, దానికి జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ ఒప్పుకోవడం లతో, INA మాజీ సైనికులను కొత్త [[భారత రక్షణ దళాలు|భారత సాయుధ దళాల]]<nowiki/>లో చేర్చుకోకూడదనే షరతుతో విడుదల చేసారు.<ref name="Ganguly">{{Cite web|url=http://www.ciaonet.org/book/anderson/anderson10.html#note29|title=Explaining India's Transition to Democracy.|last=Ganguly, Sumit|publisher=Columbia University Press|access-date=2007-09-03}}</ref> == 1947 తరువాత == భారతదేశంలో, INA ఒక భావోద్వేగ, చర్చనీయాంశంగా కొనసాగుతోంది. ఇది 1947 వరకు ప్రజల మనసుల్లో, సాయుధ దళాల మనోభావాల్లో బలమైన ముద్ర వేసింది. 1946 చివరలో, 1947 ప్రారంభంలో జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ అభ్యర్థన మేరకు, INA దళాల చేత కాంగ్రెస్ వాలంటీర్లకు శిక్షణ ఇప్పించడానికి షా నవాజ్ ఖాన్‌కు బాధ్యత అప్పగించారు. 1947 తరువాత, సుభాస్ బోసుతో, INA విచారణలతో సన్నిహితంగా ఉన్న అనేక మంది INA సభ్యులు ప్రజా జీవితంలో ప్రముఖులయ్యారు. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన వెంటనే స్వతంత్ర భారతదేశంలో చాలా మంది ముఖ్యమైన పదవులను నిర్వహించారు. ఈజిప్టు, డెన్మార్క్‌లలో [[అబిద్ హసన్ సఫ్రాని|అబిద్ హసన్]] [[జర్మనీ|, ఫెడరల్ రిపబ్లిక్ ఆఫ్ జర్మనీలో]] ACN నంబియార్, కెనడాలో మెహబూబ్ హసన్, నెదర్లాండ్స్‌లో సిరిల్ జాన్ స్ట్రేసీ, స్విట్జర్లాండ్‌లో ఎన్. రాఘవన్ లు రాయబారి పదవులను నిర్వహించారు. మోహన్ సింగ్ [[రాజ్యసభ|రాజ్యసభకు ఎన్నికయ్యాడు.]] పార్లమెంటులోను, వెలుపలా దేశ స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడిన యోధులుగా భారత జాతీయ సైన్యం సభ్యులను గుర్తింపజేసేందుకు అతను కృషిచేశాడు. షా నవాజ్ ఖాన్ మొదటి భారతీయ క్యాబినెట్‌లో [[భారతీయ రైల్వేలు|రైల్వే]] శాఖ సహాయ మంత్రిగా పనిచేశాడు. లక్ష్మీ సహగల్, ''ఆజాద్ హింద్'' ప్రభుత్వంలో మహిళా వ్యవహారాల మంత్రి, భారతదేశంలో బాగా పేరున్న, విస్తృతంగా గౌరవించబడే నాయకురాలు. 1971 లో, ఆమె [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (మార్కిస్టు)|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (మార్క్సిస్ట్) లో చేరింది]]. తరువాత అఖిల భారత ప్రజాస్వామ్య మహిళా సంఘానికి నాయకురాలిగా ఎన్నికయ్యారు. జాయ్స్ లెబ్రా, ఒక అమెరికన్ చరిత్రకారుడు, INA సభ్యుల భాగస్వామ్యం లేకపోయి ఉంటే [[ద్రవిడ మున్నేట్ర కజగం (డీఎంకే)|ద్రవిడ మున్నేట్ర కళగం]] పునరుజ్జీవనం సాధ్యమయ్యేదే కాదని రాసాడు. హైదరాబాద్ విలీనానికి ముందు [[నిజాం]] [[రజాకార్లు|రజాకార్లకు]] వ్యతిరేకంగా పోరాడీన పౌర నిరోధక దళాలకు శిక్షణ ఇవ్వడంలో INA సైనికులు పాల్గొన్నారని కొందరు సూచించారు.<ref>{{Cite web|url=http://www.tribuneindia.com/2007/20070510/1857/main12.htm|title=The States|last=Menon, P|website=The Hindu|access-date=2007-09-03}}</ref> [[భారత పాక్ యుద్ధం 1947|మొదటి కాశ్మీర్ యుద్ధంలో]] కొంతమంది ఐఎన్ఏ అనుభవజ్ఞులు పాకిస్తాన్ సైనికులకు నాయకత్వం వహించారనే సూచనలు కూడా ఉన్నాయి. మహమ్మద్ జమాన్ కియానీ 1950 ల చివరలో గిల్గిట్‌లో పాకిస్తాన్ రాజకీయ ఏజెంట్‌గా పనిచేశారు.<ref>{{Cite web|url=http://pap.gov.pk/legislators/last/dist2.htm|title=Taj Muhammad Khanzada. Legislators from Attock.|publisher=Provisional Assembly of Punjab (Lahore-Pakistan). Govt of Pakistan|archive-url=https://web.archive.org/web/20071101134400/http://pap.gov.pk/legislators/last/dist2.htm <!-- Bot retrieved archive -->|archive-date=2007-11-01|access-date=2007-09-19}}</ref> 1947 తర్వాత భారత సాయుధ దళాలలో చేరిన అతి కొద్ది మంది మాజీ ఐఎన్ఏ సభ్యులలో, టోక్యో బాయ్స్ సభ్యుడు ఆర్ఎస్ బెనగల్ [[భారత వైమానిక దళం|1952 లో ఇండియన్ ఎయిర్ ఫోర్స్‌లో]] చేరాడు. తరువాత ఎయిర్ కమోడర్‌గా ఎదిగాడు. [[భారత పాక్ యుద్ధం 1965|బెనగల్ 1965]], [[భారత పాక్ యుద్ధం 1971|1971 లో జరిగిన ఇండో-పాకిస్తానీ యుద్ధం]] రెండింటిలోనూ పాల్గొన్నాడు. భారతదేశపు రెండవ అత్యున్నత పరాక్రమ పురస్కారమైన మహా వీర చక్రను పొందాడు.<ref name="BharatRakshak">{{Cite web|url=http://www.bharat-rakshak.com/IAF/Database/Record/view.php?srnum=4220|title=Air Commodore Ramesh Sakharam Benegal|website=Bharat Rakshak|access-date=2015-09-18}}</ref> INA లోని ఇతర ప్రముఖ సభ్యులలో, రామ్ సింగ్ ఠాకూర్, INA యొక్క రెజిమెంటల్ మార్చి కదం కదమ్ బడాయే జాతో సహా అనేక పాటల స్వరకర్త. [[భారత జాతీయగీతం|భారత జాతీయ గీతపు]] ఆధునిక ట్యూన్ చేసిన ఘనత అతనిదేనని కొందరు అంటారు.<ref name="Rediff">{{Cite web|url=http://www.rediff.com/news/feb/22anthem.htm|title=Who composed the score for Jana Gana Mana? Gurudev or the Gorkha?|website=Rediff on the net|access-date=2015-09-18}}</ref> 1990 లలో భారత ప్రభుత్వం గురుబక్ష్ సింగ్ ధిల్లాన్‌కు [[పద్మభూషణ్ పురస్కారం|పద్మభూషణ్]], లక్ష్మీ సహగల్‌కు పద్మవిభూషణ్‌ పురస్కారాలతో సన్మానించింది. 2002 లో కమ్యూనిస్టు పార్టీల ద్వారా లక్ష్మీ సహగల్ భారత రాష్ట్రపతి పదవికి [[ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలామ్|APJ అబ్దుల్ కలాం]] పోటీ పడింది. 1992 లో సుభాస్ బోసుకు మరణానంతరం [[భారతరత్న|భారతరత్న పురస్కారం]] లభించింది. అయితే అతని మరణ పరిస్థితులపై రేగిన వివాదం కారణంగా ఉపసంహరించుకున్నారు.<ref name="TOI">{{Cite web|url=http://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/Why-was-the-Bharat-Ratna-Award-given-to-Netaji-Subhash-Chandra-Bose-withdrawn-by-the-Supreme-Court-in-1992/articleshow/1353901.cms|title=Why was the Bharat Ratna Award given to Netaji Subhash Chandra Bose withdrawn by the Supreme Court in 1992?|website=Times of India|access-date=2015-09-18}}</ref> సింగపూర్‌లో మాజీ INA సైనికులు విభిన్నమైన పరిస్థితిని ఎదుర్కొన్నారు. సింగపూర్‌లో, భారతీయులు - ప్రత్యేకించి INA తో సంబంధం ఉన్నవారు - "ఫాసిస్టులు, జపనీయుల సహకారులుగా అవమానించబడ్డారు. కాబట్టి వారి పట్ల అసహ్యంతో వ్యవహరించారు. తరువాతి కాలంలో వీరి లోని కొందరు ప్రముఖ రాజకీయ సామాజిక నాయకులుగా ఎదిగారు. నేషనల్ యూనియన్ ఆఫ్ ప్లాంటేషన్ వర్కర్స్ రూపంలో కార్మిక సంఘాల ఏకీకరణలో మాజీ ఐఎన్ఏ నాయకులు నాయకత్వం వహించారు. మలయాలో, 1946 లో మలేషియన్ ఇండియన్ కాంగ్రెస్ (ఎంఐసి) ని స్థాపించడంలో INA కి చెందిన ప్రముఖ సభ్యులు పాల్గొన్నారు. జాన్ తివి దీని వ్యవస్థాపక అధ్యక్షుడు. రాణి ఆఫ్ ఝాన్సీ రెజిమెంటుకు చెందిన సెకండ్-ఇన్-కమాండ్ జానకీ అతి నహప్పన్ కూడా MIC వ్యవస్థాపక సభ్యురాలు. తరువాత మలేషియా పార్లమెంటులోని దివాన్ నెగరాలో ప్రముఖ సంక్షేమ కార్యకర్త, విశిష్ట సెనేటర్‌ అయింది. ఝాన్సీ రాణి రెజిమెంటుకు చెందిన రసమ్మా భూపాలన్, తరువాత మలేషియాలో మహిళల హక్కుల కోసం పాటుపడీన సంక్షేమ కార్యకర్తగా విస్తృతంగా గౌరవించబడింది. == ఇవి కూడా చూడండి == * [[ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్ ఖజానా వివాదం]] == మూలాలు == <references responsive="" /> [[వర్గం:భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమం]] [[వర్గం:భారత స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొన్న సంస్థలు]] efub26oc233ax5l5jb3lyvzis6lzs8k 0 337019 3627977 3509288 2022-08-21T12:35:33Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{భారత రాజకీయ వ్యవస్థ}} {{Infobox legislative term | name = 1st Lok Sabha | image = New Delhi government block 03-2016 img3.jpg | image_size = | caption = [[Parliament House (India)|Sansad Bhavan]], [[Sansad Marg]], [[New Delhi]], [[India]] | body = [[Indian Parliament]] | election = [[1951–52 Indian general election]] | before = ''[[Constituent Assembly of India]]'' | after = ''[[2nd Lok Sabha]]'' }} [[భారత దేశం|భారతదేశంలో]] మొదటి సార్వత్రిక ఎన్నికల తర్వాత 1952 ఏప్రిల్ 17 న '''మొదటి [[లోక్‌సభ|లోకసభ]]''' ఏర్పాటు చేయబడింది.1వ లోకసభ పూర్తి ఐదేళ్ల పదవీకాలం కొనసాగింది 1957 ఏప్రిల్ 4న రద్దు చేయబడింది. ఈ లోక్‌సభ మొదటి సమావేశం 1952 మే 13 న ప్రారంభమైంది.లోకసభ స్థానాలు మొత్తం 489.అప్పటికి అర్హత కలిగిన ఓటర్లు 17.3 కోట్లు. [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] (ఐఎన్.సి) 364 సీట్లను గెలుచుకుంది. వారి తర్వాత ఇండిపెండెంట్లు మొత్తం 37 సీట్లను గెలుచుకున్నారు. [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (సి.పి.ఐ)|భారత కమ్యూనిష్ట్ పార్టీ]] (సిపిఐ) 16 స్థానాలు, సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) 12 స్థానాలు గెలుచుకున్నాయి. ఈ ఎన్నికల్లో జాతీయ కాంగ్రెస్ మొత్తం ఓట్లలో 45% ఓట్లను పొందింది. 479 మొత్తం స్థానాలలో పోటీ చేయగా, వాటిలో 364 స్థానాలను (76%) గెలుపొందింది.[[భారత రాజ్యాంగం|భారత రాజ్యాంగంలోని]] ఆర్టికల్ 93 ప్రకారం, [[లోక్‌సభ|లోకసభలో]] ఎన్నుకోబడిన, ఎన్నుకోబడని అధికారులు ఉండాలి. ఎన్నికైన సభ్యులు [[లోక్ సభ స్పీకర్|స్పీకర్]], డిప్యూటీ స్పీకర్ అయితే ఎన్నికకాని సభ్యులు సచివాలయ సిబ్బంది ఉంటారు. <ref name="Constitution of India">{{Cite news|url=http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|title=Constitution of India|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20140621134720/http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|archive-date=21 June 2014|publisher=Ministry of Law and Justice (India)}}</ref> == లోకసభ అధికారులు == ఈ దిగువ వివరాలు 1వ లోకసభ అధికారులు, ఇతర ముఖ్యమైన సభ్యులు. <ref name="Lok Sabha Officers">{{Cite news|url=http://164.100.47.132/LssNew/members/lokprelist.aspx?lsno=1|title=Lok Sabha Officers|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20131207062122/http://164.100.47.132/LssNew/Members/lokprelist.aspx?lsno=1|archive-date=7 December 2013|publisher=Lok Sabha website}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://164.100.47.194/Loksabha/Members/lokprelist.aspx?lsno=1&tab=14|title=First Lok Sabha office holders|website=Parliament of India - Lok Sabha|access-date=5 Oct 2018}}</ref> {| class="wikitable sortable" !వ.సంఖ్య ! స్థానం ! పేరు ! నుండి ! వరకు ! కార్యాలయంలో పనిచేసిన రోజులు |- | rowspan="2" | 01 | rowspan="2" | [[లోక్ సభ స్పీకర్|సభాపతి]] | [[జి.వి.మావలాంకర్|గణేష్ వాసుదేవ్ మావ్లాంకర్]] | 8 మే 1952 | 27 ఫిబ్రవరి 1956 | 1,390 |- | [[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్]] | 8 మార్చి 1956 | 10 మే 1957 | 428 |- | 02 | ఉప సభాపతి | [[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్]], సర్దార్ హుకంసింగ్ | 30 మే 1952 20 మార్చి 1956 | 7 మార్చి 1956 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,377 380 |- | 03 | సెక్రటరీ జనరల్ | ఎంఎన్ కౌల్ | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |- | 04 | సభా నాయకుడు | [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ|జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ]] | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |- | 05 | ప్రతిపక్ష నాయకుడు * | [[ఎ. కె. గోపాలన్|ఎకె గోపాలన్]] | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |} గమనిక:*(అధికారికంగా ప్రకటించబడలేదు) ''పార్లమెంట్ చట్టంలో ప్రతిపక్ష నాయకుల జీతం, అలవెన్సుల తర్వాత'' 1977లో మాత్రమే ప్రతిపక్ష నాయకుడి స్థానం గుర్తింపు పొందింది. <ref name="Leader of the Opposition">{{Cite news|url=http://mpa.nic.in/actopp.htm|title=Leader of the Opposition|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20100116211914/http://mpa.nic.in/actopp.htm|archive-date=16 January 2010|publisher=Ministry of Parliamentary Affairs}}</ref> == సభ్యులు == [[భారత ఎన్నికల కమిషను|భారత ఎన్నికల సంఘం]] <ref>{{Cite web|url=http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/LS_1951/VOL_1_51_LS.PDF|title=Statistical Report On General Elections, 1951 To The First Lok Sabha|publisher=Election Commission of India|format=pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20140404203355/http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/LS_1951/VOL_1_51_LS.PDF|archive-date=4 April 2014|access-date=12 January 2010}}</ref> ప్రచురించిన [[భారత పార్లమెంటు|భారత పార్లమెంట్]] సభ్యుల జాబితా వివరాలు: <ref>{{Cite web|url=http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok01/lok01.htm|title=Members of the first Lok Sabha|publisher=Parliament of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131130142925/http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok01/lok01.htm|archive-date=30 November 2013|access-date=12 January 2010}}</ref> 1 వ లోకసభలో గెలుపొందిన రాజకీయ పార్టీల సభ్యులు సంఖ్యా వివరాలు. {| class="sortable wikitable" style="text-align:right" !వ.సంఖ్య !పార్టీ పేరు ! కోడ్ ! సభ్యుల సంఖ్య |- |1 | align="left" | [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్]] | align="left" | ఐ.ఎన్.సి | 364 |- |2 | align="left" | [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (సి.పి.ఐ)|భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ]] | align="left" | సిపిఐ | 16 |- |3 | align="left" | సోషలిస్ట్ పార్టీ | align="left" | ఎస్.పి | 12 |- |4 | align="left" | కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ | align="left" | కెఎంపీపి | 9 |- |5 | align="left" | పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ | align="left" | పీ.డీ.ఎఫ్ | 7 |- |6 | align="left" | గణతంత్ర పరిషత్ | align="left" | జీ.పి | 6 |- |7 | align="left" | [[శిరోమణి అకాలీ దళ్]] | align="left" | ఎస్.ఎ.డి | 4 |- |8 | align="left" | తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ | align="left" | టీ.ఎన్.టి.పి | 4 |- |9 | align="left" | అఖిల భారతీయ హిందూ మహాసభ | align="left" | ఎ.బి.ఎచ్.ఎం | 4 |- |10 | align="left" | కామన్వెల్ పార్టీ | align="left" | సీ.డబ్ల్యు.పి | 3 |- |11 | align="left" | అఖిల్ భారతీయ రామ్ రాజ్య పరిషత్ | align="left" | ఆర్.ఆర్.పి | 3 |- |12 | align="left" | [[భారతీయ జనసంఘ్|భారతీయ జన సంఘం]] | align="left" | బి.జె.ఎస్. | 3 |- |13 | align="left" | విప్లవ సోషలిస్ట్ పార్టీ | align="left" | ఆర్.ఎస్.పి | 3 |- |14 | align="left" | జార్ఖండ్ పార్టీ | align="left" | జె.కె.పీ | 3 |- |15 | align="left" | షెడ్యూల్డ్ కులాల సమాఖ్య | align="left" | ఎస్.సీ.ఎఫ్ | 2 |- |16 | align="left" | లోక్ సేవక్ సంఘ్ | align="left" | ఎల్.ఎస్.ఎస్ | 2 |- |17 | align="left" | రైతులు, కార్మికుల పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా | align="left" | పీ.డబ్ల్యూ.పీ.ఐ | 2 |- |18 | align="left" | [[ఆల్ ఇండియా ఫార్వర్డ్ బ్లాక్|ఫార్వర్డ్ బ్లాక్ (మార్క్సిస్ట్)]] | align="left" | ఎఫ్.బీ.(ఎం) | 1 |- |19 | align="left" | కృషికార్ లోక్ పార్టీ | align="left" | కె.ఎల్.పి | 1 |- |20 | align="left" | చోటా నాగపూర్ సంతాల్ పరగణాల జనతా పార్టీ | align="left" | సీ.ఎన్.ఎస్.పీ.జె.పి | 1 |- |21 | align="left" | [[ఇండియన్ యూనియన్ ముస్లిం లీగ్|మద్రాస్ స్టేట్ ముస్లిం లీగ్ పార్టీ]] | align="left" | ఎం.ఎస్.ఎం.ఎల్.పి | 1 |- |22 | align="left" | ట్రావెన్‌కోర్ తమిళనాడు కాంగ్రెస్ పార్టీ | align="left" | టీ.టీఎన్.సి | 1 |- | | colspan="2" align="left" | స్వతంత్రులు | 37 |- | | colspan="2" align="left" | నామినేటెడ్ ఆంగ్లో-ఇండియన్స్ | 2 |- | | colspan="2" align="left" | '''మొత్తం''' | '''489''' |} 1956 సెప్టెంబరు 4న తీసిన మొదటి లోకసభ సభ్యుల గ్రూప్ చిత్రం[[దస్త్రం:Members_of_first_lok_sabha.jpg|center|thumb|1232x1232px| మొడటి లోక్‌సభ సభ్యులు, 1956 సెప్టెంబరు 4]] === మద్రాసు రాష్ట్రం === {| class="wikitable" |- !వ.సంఖ్య !నియోజకవర్గం !సభ్యుడు !colspan=2|పార్టీ |- |1 |పాతపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[వి. వి. గిరి|వి.వి.గిరి]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |2 |[[శ్రీకాకుళం లోకసభ నియోజకవర్గం|శ్రీకాకుళం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[బొడ్డేపల్లి రాజగోపాలరావు]] |rowspan=2|స్వతంత్రుడు |rowspan=2| |- |3 |[[పార్వతీపురం లోకసభ నియోజకవర్గం|పార్వతీపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎన్ రామ శేషయ్య |- |4 |[[విజయనగరం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |కందాళ సుబ్రమణ్యం |సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) |width="4px" style="background-color: {{Socialist Party (India)/meta/color}}" | |- |5 |rowspan=2|[[విశాఖపట్నం లోకసభ నియోజకవర్గం|విశాఖపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[లంక సుందరం|లంకా సుందరం]] |rowspan=2|స్వతంత్రుడు |rowspan=2| |- |6 |[[గాము మల్లుదొర|గాం మల్లుదొర]] |- |7 |[[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[చెలికాని రామారావు|చెలికాని వెంకటరామారావు]] |rowspan=2|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |8 |rowspan=2|[[రాజమండ్రి లోకసభ నియోజకవర్గం|రాజమండ్రి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కానేటి మోహనరావు]] |- |9 |[[నల్లా రెడ్డి నాయుడు|నల్లా రెడ్డినాయుడు]] |సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) |width="4px" style="background-color: {{Socialist Party (India)/meta/color}}" | |- |10 |rowspan=2|[[ఏలూరు లోకసభ నియోజకవర్గం|ఏలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కొండ్రు సుబ్బారావు]] |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |11 |[[బయ్యా సూర్యనారాయణ మూర్తి|బి. ఎస్. మూర్తి]] |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{మూస:Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |12 |[[మచిలీపట్నం లోకసభ నియోజకవర్గం|మచిలీపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |సంకా బుచ్చికోటయ్య |rowspan=2|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |13 |గుడివాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె.గోపాలరావు |- |14 |[[విజయవాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|విజయవాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[హరీంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ|హరీంద్రనాథ్ చటోపాధ్యాయ]] |స్వతంత్రుడు | |- |15 |[[తెనాలి లోకసభ నియోజకవర్గం|తెనాలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కొత్త రఘురామయ్య|కొత్త రఘరామయ్య]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |16 |[[గుంటూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎస్.వి. లక్ష్మీ నర్సింహన్ |rowspan=6|స్వతంత్రుడు |rowspan=6| |- |17 |[[నరసరావుపేట లోకసభ నియోజకవర్గం|నరసరావుపేట లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[చాపలమడుగు రామయ్య చౌదరి]] |- |18 |rowspan=2|[[ఒంగోలు లోకసభ నియోజకవర్గం|ఒంగోలు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎం. నానాదాస్ |- |19 |పి. వెంకటరాఘవయ్య |- |20 |[[నెల్లూరు లోకసభ నియోజకవర్గం|నెల్లూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[బెజవాడ రామచంద్రారెడ్డి]] |- |21 |[[నంద్యాల లోకసభ నియోజకవర్గం|నంధ్యాల లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |శేషగిరావు |- |22 |[[కర్నూలు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |హెచ్. సీతారాం రెడ్డి |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |23 |బళ్లారి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి. సుబ్రహ్మణ్యం |- |24 |[[అనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[పైడి లక్ష్మయ్య]] |- |25 |పెనుకొండ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె. ఎస్. రాఘవాచారి |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |26 |[[కడప లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఈశ్వర రెడ్డి ఎల్లూర |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |27 |rowspan=2|[[చిత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |టి. ఎన్. విశ్వనాథ రెడ్డి |rowspan=7|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=7 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |28 |M V Gangadhara Siva |- |29 |[[తిరుపతి లోకసభ నియోజకవర్గం|తిరుపలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |M Ananthasayanam Ayyanagar |- |30 |మద్రాసు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[T. T. Krishnamachari|T.T Krishnamachari]] |- |31 |rowspan=2|తిరువల్లూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Margatham Chandrasekar |- |32 |P Nathesan |- |33 |[[చెంగల్పట్టు]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |O V Alagesan |- |34 |[[కాంచీపురం]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |A Krishnaswami |rowspan=2|కామన్వెల్ లీగ్ |rowspan=2| |- |35 |rowspan=2|[[వెల్లూరు (తమిళనాడు)|వెల్లూరు]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Ramachandra |- |36 |Muthukrisnan |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}"| |- |37 |వాండివా లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Munisami |కామన్వెల్ లీగ్ | |- |38 |కృష్ణగిరి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |C R Narasimhan |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}"| |- |39 |[[ధర్మపురి(తమిళనాడు)|ధర్మపురి]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |M Satyanathan |స్వతంత్రుడు | |- |40 |[[సేలం]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |S V Ramaswamy |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |41 |rowspan=2|ఈరోడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Periasami Gounder |- |42 |Balakrishnan |- |43 |తిరుచెంగోడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |S K Baby/Kandaswami |స్వతంత్రుడు | |- |44 |తిరుప్పూర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |T S Avinashilingam Chettiar |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |45 |పొల్లాచి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Damodaran |- |46 |కోయంబత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |T A Ramalinga Chettiar |- |47 |పుదుక్కొట్టై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |K M Vallatharsu |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |48 |పెరంబలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |V. Boorarangaswami Pendyachhi |తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ | |- |49 |తిరుచిరాపల్లి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |E Mathuran |స్వతంత్రుడు | |- |50 |తంజావూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |R Venkataraman |rowspan=2|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |51 |కుంభకోణం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |C Ramaswamy Mudaliar |- |52 |rowspan=2|మాయవరం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |K Ananda Nambiar |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |53 |V Veerawamy |స్వతంత్రుడు | |- |54 |rowspan=2|కడలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |L Elayaperumal |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |55 |N.D.Govindaswamy Kachirayar |rowspan=3|తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ |rowspan=3| |- |56 |rowspan=2|తిండివనం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |A Jayaraman |- |57 |V Muniswami |- |58 |తిరునెల్వేలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Thanu Pillai |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |59 |శ్రీవైకుంఠం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |A V Thomas |- |60 |శంకరనాయినార్కోయిల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |M Sankarapandian |- |61 |అరుప్పుకోట్టై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |U Muthuramalinga Thevar |ఎఫ్‌బిఎల్ (ఎంజి) | |- |62 |రామనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |V Nagappa Chettiar |rowspan=8|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=8 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |63 |శ్రీవిల్లిపుత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[K. Kamaraj Nadar|K Kamraj Nadar]] |- |64 |rowspan=2|మధురై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |P M Kakkan |- |65 |S Balasubramaniam |- |66 |పెరియాకులం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Saktivadivel Gounder |- |67 |దిండిగల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[Ammu Swaminathan]] |- |68 |దక్షిణ కెనరా (ఉత్తర) లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[U Srinivas Mallyya]] |- |69 |దక్షిణ కెనరా (దక్షిణ) లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |B Shiva Roy |- |70 |కన్ననూర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[A. K. Gopalan|A K Gopalan]] |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |71 |తెలిచ్చేరి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[N Damodaran]] |rowspan=2|కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |72 |కోజికోడ్ లోక్ సభ నియోజకవర్గం |[[Achuthan Damodaran Menon]] |- |73 |మలప్పురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[B. Pocker]] |ముస్లిం లీగ్ |width="4px" style="background-color: {{Indian Union Muslim League/meta/color}}"| |- |74 |rowspan=2|పొన్నాని లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[K. Kelappan|Kellapan Koyhapali]] |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |75 |[[Vella Eacharan Iyyani]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |} === హైదరాబాద్ రాష్ట్రం === {| class="wikitable" |- !Constituency !Reserved !Member !colspan=2|పార్టీ |- |Hyderabad City |rowspan=25|None |[[Ahmed Mohiuddin (politician)|Ahmed Mohiuddin]] |rowspan=4| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=4 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |IbrahimPatam |Sadat Ali Khan |- |rowspan=2|Mahboobnagar |Janardhan Reddy |- |P Ramaswamy |- |[[Kushtagi (Lok Sabha constituency)|Kusatgi]] |Shiv Murthy Swami |స్వతంత్రుడు | |- |[[Gulbarga (Lok Sabha constituency)|Gulbarga]] |Swami Ramanand Tirth |rowspan=5| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=5 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[Yadgir (Lok Sabha constituency)|Yadgir]] |[[Krishnacharya Joshi]] |- |[[Bidar (Lok Sabha constituency)|Bidar]] |[[Shaukatullah Shah Ansari]] |- |Vikarabad |Ebenezeer S. A. |- |Osmanabad |Raghvendra Srinivas Rao |- |Bhir |Ramchander Govind Paranjpe |పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) | |- |Aurangabad |Sureshchandra Shivprasad Arya |rowspan=2| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Ambad |Hanmanth Rao Ganeshrao |- |Parbhani |Narayanrao Waghmare |Peasants and Worker's Party | |- |rowspan=2|Nanded |Deo Ram Namdev Rao |rowspan=2| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Shanmer Rao Srinivas Rao |- |Adilabad |C. Madhav Reddy |సోషలిస్టు పార్టీ | |- |Nizamabad |[[Harish Chandra Heda]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Medak |Jayasoorya |పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) | |- |rowspan=2|Karimnagar |M. R. Krishnan |ఆల్ ఇండియా షెడ్యూల్డ్ క్యాస్ట్ ఫెడరేషన్ | |- |[[Badam Yella Reddy]] |rowspan=5|పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) |rowspan=5 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}"| |- |Warangal |[[Pendyal Raghava Rao]] |- |Khammam |T. B. Vittala Rao |- |rowspan=2|Nalgonda |[[Ravi Narayan Reddy]] |- |Sukam Atchalu |} == ఇవి కూడా చూడండి == * [[1వ లోకసభ సభ్యులు]] == మూలాలు == [[వర్గం:1వ లోక్‌సభ సభ్యులు]] [[వర్గం:లోక్‌సభ]] [[వర్గం:లోక్‌సభ సభ్యులు]] <references /> == వెలుపలి లంకెలు == t03gh5ldzaylh1xskfzqlhqusn540s5 3627990 3627977 2022-08-21T12:56:24Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{భారత రాజకీయ వ్యవస్థ}} {{Infobox legislative term | name = 1st Lok Sabha | image = New Delhi government block 03-2016 img3.jpg | image_size = | caption = [[Parliament House (India)|Sansad Bhavan]], [[Sansad Marg]], [[New Delhi]], [[India]] | body = [[Indian Parliament]] | election = [[1951–52 Indian general election]] | before = ''[[Constituent Assembly of India]]'' | after = ''[[2nd Lok Sabha]]'' }} [[భారత దేశం|భారతదేశంలో]] మొదటి సార్వత్రిక ఎన్నికల తర్వాత 1952 ఏప్రిల్ 17 న '''మొదటి [[లోక్‌సభ|లోకసభ]]''' ఏర్పాటు చేయబడింది.1వ లోకసభ పూర్తి ఐదేళ్ల పదవీకాలం కొనసాగింది 1957 ఏప్రిల్ 4న రద్దు చేయబడింది. ఈ లోక్‌సభ మొదటి సమావేశం 1952 మే 13 న ప్రారంభమైంది.లోకసభ స్థానాలు మొత్తం 489.అప్పటికి అర్హత కలిగిన ఓటర్లు 17.3 కోట్లు. [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] (ఐఎన్.సి) 364 సీట్లను గెలుచుకుంది. వారి తర్వాత ఇండిపెండెంట్లు మొత్తం 37 సీట్లను గెలుచుకున్నారు. [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (సి.పి.ఐ)|భారత కమ్యూనిష్ట్ పార్టీ]] (సిపిఐ) 16 స్థానాలు, సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) 12 స్థానాలు గెలుచుకున్నాయి. ఈ ఎన్నికల్లో జాతీయ కాంగ్రెస్ మొత్తం ఓట్లలో 45% ఓట్లను పొందింది. 479 మొత్తం స్థానాలలో పోటీ చేయగా, వాటిలో 364 స్థానాలను (76%) గెలుపొందింది.[[భారత రాజ్యాంగం|భారత రాజ్యాంగంలోని]] ఆర్టికల్ 93 ప్రకారం, [[లోక్‌సభ|లోకసభలో]] ఎన్నుకోబడిన, ఎన్నుకోబడని అధికారులు ఉండాలి. ఎన్నికైన సభ్యులు [[లోక్ సభ స్పీకర్|స్పీకర్]], డిప్యూటీ స్పీకర్ అయితే ఎన్నికకాని సభ్యులు సచివాలయ సిబ్బంది ఉంటారు. <ref name="Constitution of India">{{Cite news|url=http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|title=Constitution of India|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20140621134720/http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|archive-date=21 June 2014|publisher=Ministry of Law and Justice (India)}}</ref> == లోకసభ అధికారులు == ఈ దిగువ వివరాలు 1వ లోకసభ అధికారులు, ఇతర ముఖ్యమైన సభ్యులు. <ref name="Lok Sabha Officers">{{Cite news|url=http://164.100.47.132/LssNew/members/lokprelist.aspx?lsno=1|title=Lok Sabha Officers|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20131207062122/http://164.100.47.132/LssNew/Members/lokprelist.aspx?lsno=1|archive-date=7 December 2013|publisher=Lok Sabha website}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://164.100.47.194/Loksabha/Members/lokprelist.aspx?lsno=1&tab=14|title=First Lok Sabha office holders|website=Parliament of India - Lok Sabha|access-date=5 Oct 2018}}</ref> {| class="wikitable sortable" !వ.సంఖ్య ! స్థానం ! పేరు ! నుండి ! వరకు ! కార్యాలయంలో పనిచేసిన రోజులు |- | rowspan="2" | 01 | rowspan="2" | [[లోక్ సభ స్పీకర్|సభాపతి]] | [[జి.వి.మావలాంకర్|గణేష్ వాసుదేవ్ మావ్లాంకర్]] | 8 మే 1952 | 27 ఫిబ్రవరి 1956 | 1,390 |- | [[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్]] | 8 మార్చి 1956 | 10 మే 1957 | 428 |- | 02 | ఉప సభాపతి | [[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్]], సర్దార్ హుకంసింగ్ | 30 మే 1952 20 మార్చి 1956 | 7 మార్చి 1956 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,377 380 |- | 03 | సెక్రటరీ జనరల్ | ఎంఎన్ కౌల్ | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |- | 04 | సభా నాయకుడు | [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ|జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ]] | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |- | 05 | ప్రతిపక్ష నాయకుడు * | [[ఎ. కె. గోపాలన్|ఎకె గోపాలన్]] | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |} గమనిక:*(అధికారికంగా ప్రకటించబడలేదు) ''పార్లమెంట్ చట్టంలో ప్రతిపక్ష నాయకుల జీతం, అలవెన్సుల తర్వాత'' 1977లో మాత్రమే ప్రతిపక్ష నాయకుడి స్థానం గుర్తింపు పొందింది. <ref name="Leader of the Opposition">{{Cite news|url=http://mpa.nic.in/actopp.htm|title=Leader of the Opposition|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20100116211914/http://mpa.nic.in/actopp.htm|archive-date=16 January 2010|publisher=Ministry of Parliamentary Affairs}}</ref> == సభ్యులు == [[భారత ఎన్నికల కమిషను|భారత ఎన్నికల సంఘం]] <ref>{{Cite web|url=http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/LS_1951/VOL_1_51_LS.PDF|title=Statistical Report On General Elections, 1951 To The First Lok Sabha|publisher=Election Commission of India|format=pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20140404203355/http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/LS_1951/VOL_1_51_LS.PDF|archive-date=4 April 2014|access-date=12 January 2010}}</ref> ప్రచురించిన [[భారత పార్లమెంటు|భారత పార్లమెంట్]] సభ్యుల జాబితా వివరాలు: <ref>{{Cite web|url=http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok01/lok01.htm|title=Members of the first Lok Sabha|publisher=Parliament of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131130142925/http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok01/lok01.htm|archive-date=30 November 2013|access-date=12 January 2010}}</ref> 1 వ లోకసభలో గెలుపొందిన రాజకీయ పార్టీల సభ్యులు సంఖ్యా వివరాలు. {| class="sortable wikitable" style="text-align:right" !వ.సంఖ్య !పార్టీ పేరు ! కోడ్ ! సభ్యుల సంఖ్య |- |1 | align="left" | [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్]] | align="left" | ఐ.ఎన్.సి | 364 |- |2 | align="left" | [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (సి.పి.ఐ)|భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ]] | align="left" | సిపిఐ | 16 |- |3 | align="left" | సోషలిస్ట్ పార్టీ | align="left" | ఎస్.పి | 12 |- |4 | align="left" | కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ | align="left" | కెఎంపీపి | 9 |- |5 | align="left" | పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ | align="left" | పీ.డీ.ఎఫ్ | 7 |- |6 | align="left" | గణతంత్ర పరిషత్ | align="left" | జీ.పి | 6 |- |7 | align="left" | [[శిరోమణి అకాలీ దళ్]] | align="left" | ఎస్.ఎ.డి | 4 |- |8 | align="left" | తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ | align="left" | టీ.ఎన్.టి.పి | 4 |- |9 | align="left" | అఖిల భారతీయ హిందూ మహాసభ | align="left" | ఎ.బి.ఎచ్.ఎం | 4 |- |10 | align="left" | కామన్వెల్ పార్టీ | align="left" | సీ.డబ్ల్యు.పి | 3 |- |11 | align="left" | అఖిల్ భారతీయ రామ్ రాజ్య పరిషత్ | align="left" | ఆర్.ఆర్.పి | 3 |- |12 | align="left" | [[భారతీయ జనసంఘ్|భారతీయ జన సంఘం]] | align="left" | బి.జె.ఎస్. | 3 |- |13 | align="left" | విప్లవ సోషలిస్ట్ పార్టీ | align="left" | ఆర్.ఎస్.పి | 3 |- |14 | align="left" | జార్ఖండ్ పార్టీ | align="left" | జె.కె.పీ | 3 |- |15 | align="left" | షెడ్యూల్డ్ కులాల సమాఖ్య | align="left" | ఎస్.సీ.ఎఫ్ | 2 |- |16 | align="left" | లోక్ సేవక్ సంఘ్ | align="left" | ఎల్.ఎస్.ఎస్ | 2 |- |17 | align="left" | రైతులు, కార్మికుల పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా | align="left" | పీ.డబ్ల్యూ.పీ.ఐ | 2 |- |18 | align="left" | [[ఆల్ ఇండియా ఫార్వర్డ్ బ్లాక్|ఫార్వర్డ్ బ్లాక్ (మార్క్సిస్ట్)]] | align="left" | ఎఫ్.బీ.(ఎం) | 1 |- |19 | align="left" | కృషికార్ లోక్ పార్టీ | align="left" | కె.ఎల్.పి | 1 |- |20 | align="left" | చోటా నాగపూర్ సంతాల్ పరగణాల జనతా పార్టీ | align="left" | సీ.ఎన్.ఎస్.పీ.జె.పి | 1 |- |21 | align="left" | [[ఇండియన్ యూనియన్ ముస్లిం లీగ్|మద్రాస్ స్టేట్ ముస్లిం లీగ్ పార్టీ]] | align="left" | ఎం.ఎస్.ఎం.ఎల్.పి | 1 |- |22 | align="left" | ట్రావెన్‌కోర్ తమిళనాడు కాంగ్రెస్ పార్టీ | align="left" | టీ.టీఎన్.సి | 1 |- | | colspan="2" align="left" | స్వతంత్రులు | 37 |- | | colspan="2" align="left" | నామినేటెడ్ ఆంగ్లో-ఇండియన్స్ | 2 |- | | colspan="2" align="left" | '''మొత్తం''' | '''489''' |} 1956 సెప్టెంబరు 4న తీసిన మొదటి లోకసభ సభ్యుల గ్రూప్ చిత్రం[[దస్త్రం:Members_of_first_lok_sabha.jpg|center|thumb|1232x1232px| మొడటి లోక్‌సభ సభ్యులు, 1956 సెప్టెంబరు 4]] === మద్రాసు రాష్ట్రం === {| class="wikitable" |- !వ.సంఖ్య !నియోజకవర్గం !సభ్యుడు !colspan=2|పార్టీ |- |1 |పాతపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[వి. వి. గిరి|వి.వి.గిరి]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |2 |[[శ్రీకాకుళం లోకసభ నియోజకవర్గం|శ్రీకాకుళం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[బొడ్డేపల్లి రాజగోపాలరావు]] |rowspan=2|స్వతంత్రుడు |rowspan=2| |- |3 |[[పార్వతీపురం లోకసభ నియోజకవర్గం|పార్వతీపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎన్ రామ శేషయ్య |- |4 |[[విజయనగరం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |కందాళ సుబ్రమణ్యం |సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) |width="4px" style="background-color: {{Socialist Party (India)/meta/color}}" | |- |5 |rowspan=2|[[విశాఖపట్నం లోకసభ నియోజకవర్గం|విశాఖపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[లంక సుందరం|లంకా సుందరం]] |rowspan=2|స్వతంత్రుడు |rowspan=2| |- |6 |[[గాము మల్లుదొర|గాం మల్లుదొర]] |- |7 |[[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[చెలికాని రామారావు|చెలికాని వెంకటరామారావు]] |rowspan=2|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |8 |rowspan=2|[[రాజమండ్రి లోకసభ నియోజకవర్గం|రాజమండ్రి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కానేటి మోహనరావు]] |- |9 |[[నల్లా రెడ్డి నాయుడు|నల్లా రెడ్డినాయుడు]] |సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) |width="4px" style="background-color: {{Socialist Party (India)/meta/color}}" | |- |10 |rowspan=2|[[ఏలూరు లోకసభ నియోజకవర్గం|ఏలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కొండ్రు సుబ్బారావు]] |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |11 |[[బయ్యా సూర్యనారాయణ మూర్తి|బి. ఎస్. మూర్తి]] |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{మూస:Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |12 |[[మచిలీపట్నం లోకసభ నియోజకవర్గం|మచిలీపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |సంకా బుచ్చికోటయ్య |rowspan=2|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |13 |గుడివాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె.గోపాలరావు |- |14 |[[విజయవాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|విజయవాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[హరీంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ|హరీంద్రనాథ్ చటోపాధ్యాయ]] |స్వతంత్రుడు | |- |15 |[[తెనాలి లోకసభ నియోజకవర్గం|తెనాలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కొత్త రఘురామయ్య|కొత్త రఘరామయ్య]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |16 |[[గుంటూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎస్.వి. లక్ష్మీ నర్సింహన్ |rowspan=6|స్వతంత్రుడు |rowspan=6| |- |17 |[[నరసరావుపేట లోకసభ నియోజకవర్గం|నరసరావుపేట లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[చాపలమడుగు రామయ్య చౌదరి]] |- |18 |rowspan=2|[[ఒంగోలు లోకసభ నియోజకవర్గం|ఒంగోలు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎం. నానాదాస్ |- |19 |పి. వెంకటరాఘవయ్య |- |20 |[[నెల్లూరు లోకసభ నియోజకవర్గం|నెల్లూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[బెజవాడ రామచంద్రారెడ్డి]] |- |21 |[[నంద్యాల లోకసభ నియోజకవర్గం|నంధ్యాల లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |శేషగిరావు |- |22 |[[కర్నూలు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |హెచ్. సీతారాం రెడ్డి |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |23 |బళ్లారి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి. సుబ్రహ్మణ్యం |- |24 |[[అనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[పైడి లక్ష్మయ్య]] |- |25 |పెనుకొండ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె. ఎస్. రాఘవాచారి |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |26 |[[కడప లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఈశ్వర రెడ్డి ఎల్లూర |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |27 |rowspan=2|[[చిత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[టి.ఎన్.విశ్వనాథరెడ్డి|టి. ఎన్. విశ్వనాథ రెడ్డి]] |rowspan=7|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=7 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |28 |[[ఎం.వి.గంగాధర శివ|ఎం.వి. గంగాధర శివ]] |- |29 |[[తిరుపతి లోకసభ నియోజకవర్గం|తిరుపలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్|ఎం అనంతశయనం అయ్యంగార్]] |- |30 |మద్రాసు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[టి.టి.కృష్ణమాచారి|టి.టి కృష్ణమాచారి]] |- |31 |rowspan=2|తిరువల్లూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |మార్గతం చంద్రశేఖర్ |- |32 |పి. నాథేసన్ |- |33 |[[చెంగల్పట్టు]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఓ వి అళగేశన్ |- |34 |[[కాంచీపురం]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎ కృష్ణస్వామి |rowspan=2|కామన్వెల్ లీగ్ |rowspan=2| |- |35 |rowspan=2|[[వెల్లూరు (తమిళనాడు)|వెల్లూరు]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |రామచంద్ర |- |36 |ముత్తుకృష్ణన్ |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}"| |- |37 |వాండివా లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |మునుస్వామి |కామన్వెల్ లీగ్ | |- |38 |కృష్ణగిరి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |సి. ఆర్. నరసింహన్ |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}"| |- |39 |[[ధర్మపురి(తమిళనాడు)|ధర్మపురి]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎం. సత్యనాథన్ |స్వతంత్రుడు | |- |40 |[[సేలం]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎస్.వి. రామస్వామి |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |41 |rowspan=2|ఈరోడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |పెరియసామి గౌండర్ |- |42 |బాలకృష్ణన్ |- |43 |తిరుచెంగోడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎస్.కె. బేబీ/కందస్వామి |స్వతంత్రుడు | |- |44 |తిరుప్పూర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి.ఎస్. అవినాశిలింగం చెట్టియార్ |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |45 |పొల్లాచి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |దామోదరన్ |- |46 |కోయంబత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి.ఎ. రామలింగ చెట్టియార్ |- |47 |పుదుక్కొట్టై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |K M Vallatharsu |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |48 |పెరంబలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |V. Boorarangaswami Pendyachhi |తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ | |- |49 |తిరుచిరాపల్లి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |E Mathuran |స్వతంత్రుడు | |- |50 |తంజావూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |R Venkataraman |rowspan=2|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |51 |కుంభకోణం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |C Ramaswamy Mudaliar |- |52 |rowspan=2|మాయవరం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |K Ananda Nambiar |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |53 |V Veerawamy |స్వతంత్రుడు | |- |54 |rowspan=2|కడలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |L Elayaperumal |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |55 |N.D.Govindaswamy Kachirayar |rowspan=3|తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ |rowspan=3| |- |56 |rowspan=2|తిండివనం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |A Jayaraman |- |57 |V Muniswami |- |58 |తిరునెల్వేలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Thanu Pillai |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |59 |శ్రీవైకుంఠం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |A V Thomas |- |60 |శంకరనాయినార్కోయిల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |M Sankarapandian |- |61 |అరుప్పుకోట్టై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |U Muthuramalinga Thevar |ఎఫ్‌బిఎల్ (ఎంజి) | |- |62 |రామనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |V Nagappa Chettiar |rowspan=8|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=8 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |63 |శ్రీవిల్లిపుత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[K. Kamaraj Nadar|K Kamraj Nadar]] |- |64 |rowspan=2|మధురై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |P M Kakkan |- |65 |S Balasubramaniam |- |66 |పెరియాకులం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |Saktivadivel Gounder |- |67 |దిండిగల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[Ammu Swaminathan]] |- |68 |దక్షిణ కెనరా (ఉత్తర) లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[U Srinivas Mallyya]] |- |69 |దక్షిణ కెనరా (దక్షిణ) లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |B Shiva Roy |- |70 |కన్ననూర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[A. K. Gopalan|A K Gopalan]] |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |71 |తెలిచ్చేరి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[N Damodaran]] |rowspan=2|కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |72 |కోజికోడ్ లోక్ సభ నియోజకవర్గం |[[Achuthan Damodaran Menon]] |- |73 |మలప్పురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[B. Pocker]] |ముస్లిం లీగ్ |width="4px" style="background-color: {{Indian Union Muslim League/meta/color}}"| |- |74 |rowspan=2|పొన్నాని లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[K. Kelappan|Kellapan Koyhapali]] |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |75 |[[Vella Eacharan Iyyani]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |} === హైదరాబాద్ రాష్ట్రం === {| class="wikitable" |- !Constituency !Reserved !Member !colspan=2|పార్టీ |- |Hyderabad City |rowspan=25|None |[[Ahmed Mohiuddin (politician)|Ahmed Mohiuddin]] |rowspan=4| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=4 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |IbrahimPatam |Sadat Ali Khan |- |rowspan=2|Mahboobnagar |Janardhan Reddy |- |P Ramaswamy |- |[[Kushtagi (Lok Sabha constituency)|Kusatgi]] |Shiv Murthy Swami |స్వతంత్రుడు | |- |[[Gulbarga (Lok Sabha constituency)|Gulbarga]] |Swami Ramanand Tirth |rowspan=5| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=5 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |[[Yadgir (Lok Sabha constituency)|Yadgir]] |[[Krishnacharya Joshi]] |- |[[Bidar (Lok Sabha constituency)|Bidar]] |[[Shaukatullah Shah Ansari]] |- |Vikarabad |Ebenezeer S. A. |- |Osmanabad |Raghvendra Srinivas Rao |- |Bhir |Ramchander Govind Paranjpe |పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) | |- |Aurangabad |Sureshchandra Shivprasad Arya |rowspan=2| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Ambad |Hanmanth Rao Ganeshrao |- |Parbhani |Narayanrao Waghmare |Peasants and Worker's Party | |- |rowspan=2|Nanded |Deo Ram Namdev Rao |rowspan=2| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Shanmer Rao Srinivas Rao |- |Adilabad |C. Madhav Reddy |సోషలిస్టు పార్టీ | |- |Nizamabad |[[Harish Chandra Heda]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Medak |Jayasoorya |పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) | |- |rowspan=2|Karimnagar |M. R. Krishnan |ఆల్ ఇండియా షెడ్యూల్డ్ క్యాస్ట్ ఫెడరేషన్ | |- |[[Badam Yella Reddy]] |rowspan=5|పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) |rowspan=5 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}"| |- |Warangal |[[Pendyal Raghava Rao]] |- |Khammam |T. B. Vittala Rao |- |rowspan=2|Nalgonda |[[Ravi Narayan Reddy]] |- |Sukam Atchalu |} == ఇవి కూడా చూడండి == * [[1వ లోకసభ సభ్యులు]] == మూలాలు == [[వర్గం:1వ లోక్‌సభ సభ్యులు]] [[వర్గం:లోక్‌సభ]] [[వర్గం:లోక్‌సభ సభ్యులు]] <references /> == వెలుపలి లంకెలు == do4kjednwp7nd1dd4erax7jemc2q4nh 3628021 3627990 2022-08-21T13:28:32Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{భారత రాజకీయ వ్యవస్థ}} {{Infobox legislative term | name = 1st Lok Sabha | image = New Delhi government block 03-2016 img3.jpg | image_size = | caption = [[Parliament House (India)|Sansad Bhavan]], [[Sansad Marg]], [[New Delhi]], [[India]] | body = [[Indian Parliament]] | election = [[1951–52 Indian general election]] | before = ''[[Constituent Assembly of India]]'' | after = ''[[2nd Lok Sabha]]'' }} [[భారత దేశం|భారతదేశంలో]] మొదటి సార్వత్రిక ఎన్నికల తర్వాత 1952 ఏప్రిల్ 17 న '''మొదటి [[లోక్‌సభ|లోకసభ]]''' ఏర్పాటు చేయబడింది.1వ లోకసభ పూర్తి ఐదేళ్ల పదవీకాలం కొనసాగింది 1957 ఏప్రిల్ 4న రద్దు చేయబడింది. ఈ లోక్‌సభ మొదటి సమావేశం 1952 మే 13 న ప్రారంభమైంది.లోకసభ స్థానాలు మొత్తం 489.అప్పటికి అర్హత కలిగిన ఓటర్లు 17.3 కోట్లు. [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్]] (ఐఎన్.సి) 364 సీట్లను గెలుచుకుంది. వారి తర్వాత ఇండిపెండెంట్లు మొత్తం 37 సీట్లను గెలుచుకున్నారు. [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (సి.పి.ఐ)|భారత కమ్యూనిష్ట్ పార్టీ]] (సిపిఐ) 16 స్థానాలు, సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) 12 స్థానాలు గెలుచుకున్నాయి. ఈ ఎన్నికల్లో జాతీయ కాంగ్రెస్ మొత్తం ఓట్లలో 45% ఓట్లను పొందింది. 479 మొత్తం స్థానాలలో పోటీ చేయగా, వాటిలో 364 స్థానాలను (76%) గెలుపొందింది.[[భారత రాజ్యాంగం|భారత రాజ్యాంగంలోని]] ఆర్టికల్ 93 ప్రకారం, [[లోక్‌సభ|లోకసభలో]] ఎన్నుకోబడిన, ఎన్నుకోబడని అధికారులు ఉండాలి. ఎన్నికైన సభ్యులు [[లోక్ సభ స్పీకర్|స్పీకర్]], డిప్యూటీ స్పీకర్ అయితే ఎన్నికకాని సభ్యులు సచివాలయ సిబ్బంది ఉంటారు. <ref name="Constitution of India">{{Cite news|url=http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|title=Constitution of India|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20140621134720/http://lawmin.nic.in/coi/coiason29july08.pdf|archive-date=21 June 2014|publisher=Ministry of Law and Justice (India)}}</ref> == లోకసభ అధికారులు == ఈ దిగువ వివరాలు 1వ లోకసభ అధికారులు, ఇతర ముఖ్యమైన సభ్యులు. <ref name="Lok Sabha Officers">{{Cite news|url=http://164.100.47.132/LssNew/members/lokprelist.aspx?lsno=1|title=Lok Sabha Officers|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20131207062122/http://164.100.47.132/LssNew/Members/lokprelist.aspx?lsno=1|archive-date=7 December 2013|publisher=Lok Sabha website}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://164.100.47.194/Loksabha/Members/lokprelist.aspx?lsno=1&tab=14|title=First Lok Sabha office holders|website=Parliament of India - Lok Sabha|access-date=5 Oct 2018}}</ref> {| class="wikitable sortable" !వ.సంఖ్య ! స్థానం ! పేరు ! నుండి ! వరకు ! కార్యాలయంలో పనిచేసిన రోజులు |- | rowspan="2" | 01 | rowspan="2" | [[లోక్ సభ స్పీకర్|సభాపతి]] | [[జి.వి.మావలాంకర్|గణేష్ వాసుదేవ్ మావ్లాంకర్]] | 8 మే 1952 | 27 ఫిబ్రవరి 1956 | 1,390 |- | [[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్]] | 8 మార్చి 1956 | 10 మే 1957 | 428 |- | 02 | ఉప సభాపతి | [[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్]], సర్దార్ హుకంసింగ్ | 30 మే 1952 20 మార్చి 1956 | 7 మార్చి 1956 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,377 380 |- | 03 | సెక్రటరీ జనరల్ | ఎంఎన్ కౌల్ | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |- | 04 | సభా నాయకుడు | [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ|జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ]] | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |- | 05 | ప్రతిపక్ష నాయకుడు * | [[ఎ. కె. గోపాలన్|ఎకె గోపాలన్]] | 17 ఏప్రిల్ 1952 | 4 ఏప్రిల్ 1957 | 1,813 |} గమనిక:*(అధికారికంగా ప్రకటించబడలేదు) ''పార్లమెంట్ చట్టంలో ప్రతిపక్ష నాయకుల జీతం, అలవెన్సుల తర్వాత'' 1977లో మాత్రమే ప్రతిపక్ష నాయకుడి స్థానం గుర్తింపు పొందింది. <ref name="Leader of the Opposition">{{Cite news|url=http://mpa.nic.in/actopp.htm|title=Leader of the Opposition|access-date=25 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20100116211914/http://mpa.nic.in/actopp.htm|archive-date=16 January 2010|publisher=Ministry of Parliamentary Affairs}}</ref> == సభ్యులు == [[భారత ఎన్నికల కమిషను|భారత ఎన్నికల సంఘం]] <ref>{{Cite web|url=http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/LS_1951/VOL_1_51_LS.PDF|title=Statistical Report On General Elections, 1951 To The First Lok Sabha|publisher=Election Commission of India|format=pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20140404203355/http://eci.nic.in/eci_main/StatisticalReports/LS_1951/VOL_1_51_LS.PDF|archive-date=4 April 2014|access-date=12 January 2010}}</ref> ప్రచురించిన [[భారత పార్లమెంటు|భారత పార్లమెంట్]] సభ్యుల జాబితా వివరాలు: <ref>{{Cite web|url=http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok01/lok01.htm|title=Members of the first Lok Sabha|publisher=Parliament of India|archive-url=https://web.archive.org/web/20131130142925/http://parliamentofindia.nic.in/ls/lok01/lok01.htm|archive-date=30 November 2013|access-date=12 January 2010}}</ref> 1 వ లోకసభలో గెలుపొందిన రాజకీయ పార్టీల సభ్యులు సంఖ్యా వివరాలు. {| class="sortable wikitable" style="text-align:right" !వ.సంఖ్య !పార్టీ పేరు ! కోడ్ ! సభ్యుల సంఖ్య |- |1 | align="left" | [[భారత జాతీయ కాంగ్రెస్|ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్]] | align="left" | ఐ.ఎన్.సి | 364 |- |2 | align="left" | [[కమ్యూనిస్టు పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా (సి.పి.ఐ)|భారత కమ్యూనిస్టు పార్టీ]] | align="left" | సిపిఐ | 16 |- |3 | align="left" | సోషలిస్ట్ పార్టీ | align="left" | ఎస్.పి | 12 |- |4 | align="left" | కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ | align="left" | కెఎంపీపి | 9 |- |5 | align="left" | పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ | align="left" | పీ.డీ.ఎఫ్ | 7 |- |6 | align="left" | గణతంత్ర పరిషత్ | align="left" | జీ.పి | 6 |- |7 | align="left" | [[శిరోమణి అకాలీ దళ్]] | align="left" | ఎస్.ఎ.డి | 4 |- |8 | align="left" | తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ | align="left" | టీ.ఎన్.టి.పి | 4 |- |9 | align="left" | అఖిల భారతీయ హిందూ మహాసభ | align="left" | ఎ.బి.ఎచ్.ఎం | 4 |- |10 | align="left" | కామన్వెల్ పార్టీ | align="left" | సీ.డబ్ల్యు.పి | 3 |- |11 | align="left" | అఖిల్ భారతీయ రామ్ రాజ్య పరిషత్ | align="left" | ఆర్.ఆర్.పి | 3 |- |12 | align="left" | [[భారతీయ జనసంఘ్|భారతీయ జన సంఘం]] | align="left" | బి.జె.ఎస్. | 3 |- |13 | align="left" | విప్లవ సోషలిస్ట్ పార్టీ | align="left" | ఆర్.ఎస్.పి | 3 |- |14 | align="left" | జార్ఖండ్ పార్టీ | align="left" | జె.కె.పీ | 3 |- |15 | align="left" | షెడ్యూల్డ్ కులాల సమాఖ్య | align="left" | ఎస్.సీ.ఎఫ్ | 2 |- |16 | align="left" | లోక్ సేవక్ సంఘ్ | align="left" | ఎల్.ఎస్.ఎస్ | 2 |- |17 | align="left" | రైతులు, కార్మికుల పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా | align="left" | పీ.డబ్ల్యూ.పీ.ఐ | 2 |- |18 | align="left" | [[ఆల్ ఇండియా ఫార్వర్డ్ బ్లాక్|ఫార్వర్డ్ బ్లాక్ (మార్క్సిస్ట్)]] | align="left" | ఎఫ్.బీ.(ఎం) | 1 |- |19 | align="left" | కృషికార్ లోక్ పార్టీ | align="left" | కె.ఎల్.పి | 1 |- |20 | align="left" | చోటా నాగపూర్ సంతాల్ పరగణాల జనతా పార్టీ | align="left" | సీ.ఎన్.ఎస్.పీ.జె.పి | 1 |- |21 | align="left" | [[ఇండియన్ యూనియన్ ముస్లిం లీగ్|మద్రాస్ స్టేట్ ముస్లిం లీగ్ పార్టీ]] | align="left" | ఎం.ఎస్.ఎం.ఎల్.పి | 1 |- |22 | align="left" | ట్రావెన్‌కోర్ తమిళనాడు కాంగ్రెస్ పార్టీ | align="left" | టీ.టీఎన్.సి | 1 |- | | colspan="2" align="left" | స్వతంత్రులు | 37 |- | | colspan="2" align="left" | నామినేటెడ్ ఆంగ్లో-ఇండియన్స్ | 2 |- | | colspan="2" align="left" | '''మొత్తం''' | '''489''' |} 1956 సెప్టెంబరు 4న తీసిన మొదటి లోకసభ సభ్యుల గ్రూప్ చిత్రం[[దస్త్రం:Members_of_first_lok_sabha.jpg|center|thumb|1232x1232px| మొడటి లోక్‌సభ సభ్యులు, 1956 సెప్టెంబరు 4]] === మద్రాసు రాష్ట్రం === {| class="wikitable" |- !వ.సంఖ్య !నియోజకవర్గం !సభ్యుడు !colspan=2|పార్టీ |- |1 |పాతపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[వి. వి. గిరి|వి.వి.గిరి]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |2 |[[శ్రీకాకుళం లోకసభ నియోజకవర్గం|శ్రీకాకుళం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[బొడ్డేపల్లి రాజగోపాలరావు]] |rowspan=2|స్వతంత్రుడు |rowspan=2| |- |3 |[[పార్వతీపురం లోకసభ నియోజకవర్గం|పార్వతీపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎన్ రామ శేషయ్య |- |4 |[[విజయనగరం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |కందాళ సుబ్రమణ్యం |సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) |width="4px" style="background-color: {{Socialist Party (India)/meta/color}}" | |- |5 |rowspan=2|[[విశాఖపట్నం లోకసభ నియోజకవర్గం|విశాఖపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[లంక సుందరం|లంకా సుందరం]] |rowspan=2|స్వతంత్రుడు |rowspan=2| |- |6 |[[గాము మల్లుదొర|గాం మల్లుదొర]] |- |7 |[[కాకినాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|కాకినాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[చెలికాని రామారావు|చెలికాని వెంకటరామారావు]] |rowspan=2|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |8 |rowspan=2|[[రాజమండ్రి లోకసభ నియోజకవర్గం|రాజమండ్రి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కానేటి మోహనరావు]] |- |9 |[[నల్లా రెడ్డి నాయుడు|నల్లా రెడ్డినాయుడు]] |సోషలిస్ట్ పార్టీ (ఇండియా) |width="4px" style="background-color: {{Socialist Party (India)/meta/color}}" | |- |10 |rowspan=2|[[ఏలూరు లోకసభ నియోజకవర్గం|ఏలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కొండ్రు సుబ్బారావు]] |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |11 |[[బయ్యా సూర్యనారాయణ మూర్తి|బి. ఎస్. మూర్తి]] |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{మూస:Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |12 |[[మచిలీపట్నం లోకసభ నియోజకవర్గం|మచిలీపట్నం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |సంకా బుచ్చికోటయ్య |rowspan=2|కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |13 |గుడివాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె.గోపాలరావు |- |14 |[[విజయవాడ లోకసభ నియోజకవర్గం|విజయవాడ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[హరీంద్రనాథ్ ఛటోపాధ్యాయ|హరీంద్రనాథ్ చటోపాధ్యాయ]] |స్వతంత్రుడు | |- |15 |[[తెనాలి లోకసభ నియోజకవర్గం|తెనాలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[కొత్త రఘురామయ్య|కొత్త రఘరామయ్య]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |16 |[[గుంటూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎస్.వి. లక్ష్మీ నర్సింహన్ |rowspan=6|స్వతంత్రుడు |rowspan=6| |- |17 |[[నరసరావుపేట లోకసభ నియోజకవర్గం|నరసరావుపేట లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[చాపలమడుగు రామయ్య చౌదరి]] |- |18 |rowspan=2|[[ఒంగోలు లోకసభ నియోజకవర్గం|ఒంగోలు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఎం. నానాదాస్ |- |19 |పి. వెంకటరాఘవయ్య |- |20 |[[నెల్లూరు లోకసభ నియోజకవర్గం|నెల్లూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[బెజవాడ రామచంద్రారెడ్డి]] |- |21 |[[నంద్యాల లోకసభ నియోజకవర్గం|నంధ్యాల లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |శేషగిరావు |- |22 |[[కర్నూలు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |హెచ్. సీతారాం రెడ్డి |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |23 |బళ్లారి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి. సుబ్రహ్మణ్యం |- |24 |[[అనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[పైడి లక్ష్మయ్య]] |- |25 |పెనుకొండ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె. ఎస్. రాఘవాచారి |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |26 |[[కడప లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |ఈశ్వర రెడ్డి ఎల్లూర |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |27 |rowspan=2|[[చిత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[టి.ఎన్.విశ్వనాథరెడ్డి|టి. ఎన్. విశ్వనాథ రెడ్డి]] |rowspan=7|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=7 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |28 |[[ఎం.వి.గంగాధర శివ|ఎం.వి. గంగాధర శివ]] |- |29 |[[తిరుపతి లోకసభ నియోజకవర్గం|తిరుపలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం]] |[[ఎం.ఎ.అయ్యంగార్|ఎం అనంతశయనం అయ్యంగార్]] |- |30 |మద్రాసు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[టి.టి.కృష్ణమాచారి|టి.టి కృష్ణమాచారి]] |- |31 |rowspan=2|తిరువల్లూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |మార్గతం చంద్రశేఖర్ |- |32 |పి. నాథేసన్ |- |33 |[[చెంగల్పట్టు]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఓ వి అళగేశన్ |- |34 |[[కాంచీపురం]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎ కృష్ణస్వామి |rowspan=2|కామన్వెల్ లీగ్ |rowspan=2| |- |35 |rowspan=2|[[వెల్లూరు (తమిళనాడు)|వెల్లూరు]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |రామచంద్ర |- |36 |ముత్తుకృష్ణన్ |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}"| |- |37 |వాండివా లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |మునుస్వామి |కామన్వెల్ లీగ్ | |- |38 |కృష్ణగిరి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |సి. ఆర్. నరసింహన్ |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}"| |- |39 |[[ధర్మపురి(తమిళనాడు)|ధర్మపురి]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎం. సత్యనాథన్ |స్వతంత్రుడు | |- |40 |[[సేలం]] లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎస్.వి. రామస్వామి |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |41 |rowspan=2|ఈరోడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |పెరియసామి గౌండర్ |- |42 |బాలకృష్ణన్ |- |43 |తిరుచెంగోడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎస్.కె. బేబీ/కందస్వామి |స్వతంత్రుడు | |- |44 |తిరుప్పూర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి.ఎస్. అవినాశిలింగం చెట్టియార్ |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |45 |పొల్లాచి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |దామోదరన్ |- |46 |కోయంబత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |టి.ఎ. రామలింగ చెట్టియార్ |- |47 |పుదుక్కొట్టై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె ఎం వల్లతర్సు |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |48 |పెరంబలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |వి.బూరరంగస్వామి పెండ్యాచ్చి |తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ | |- |49 |తిరుచిరాపల్లి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఇ మధురన్ |స్వతంత్రుడు | |- |50 |తంజావూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |[[రామస్వామి వెంకట్రామన్|ఆర్ వెంకటరామన్]] |rowspan=2|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |51 |కుంభకోణం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |సి రామస్వామి ముదలియార్ |- |52 |rowspan=2|మాయవరం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె ఆనంద నంబియార్ |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |53 |వి వీరాస్వామి |స్వతంత్రుడు | |- |54 |rowspan=2|కడలూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎల్ ఎలయపెరుమాళ్ |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |55 |ఎన్.డి..గోవిందస్వామి కచ్చిరాయర్ |rowspan=3|తమిళనాడు టాయిలర్స్ పార్టీ |rowspan=3| |- |56 |rowspan=2|తిండివనం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎ.జయరామన్ |- |57 |వి మునిస్వామి |- |58 |తిరునెల్వేలి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |థాను పిళ్లై |rowspan=3|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=3 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |59 |శ్రీవైకుంఠం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎ వి థామస్ |- |60 |శంకరనాయినార్కోయిల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎం శంకరపాండియన్ |- |61 |అరుప్పుకోట్టై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |యు. ముత్తురామలింగ తేవర్ |ఎఫ్‌బిఎల్ (ఎంజి) | |- |62 |రామనంతపురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |వి నాగప్ప చెట్టియార్ |rowspan=8|భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=8 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |63 |శ్రీవిల్లిపుత్తూరు లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కె కామరాజ్ నాడార్ |- |64 |rowspan=2|మధురై లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |పి ఎం కక్కన్ |- |65 |ఎస్ బాలసుబ్రహ్మణ్యం |- |66 |పెరియాకులం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |శక్తివడివేల్ గౌండర్ |- |67 |దిండిగల్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |అమ్ము స్వామినాథన్ |- |68 |దక్షిణ కెనరా (ఉత్తర) లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |యు శ్రీనివాస్ మల్లయ్య |- |69 |దక్షిణ కెనరా (దక్షిణ) లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |బి శివ రాయ్ |- |70 |కన్ననూర్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎ కె గోపాలన్ |కమ్యూనిస్ట్ పార్టీ ఆఫ్ ఇండియా |width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}" | |- |71 |తెలిచ్చేరి లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |ఎన్ దామోదరన్ |rowspan=2|కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |72 |కోజికోడ్ లోక్ సభ నియోజకవర్గం |అచ్యుతన్ దామోదరన్ మీనన్ |- |73 |మలప్పురం లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |బి. పోకర్ |ముస్లిం లీగ్ |width="4px" style="background-color: {{Indian Union Muslim League/meta/color}}"| |- |74 |rowspan=2|పొన్నాని లోక్‌సభ నియోజకవర్గం |కెల్లపన్ కోయ్హాపాలి |కిసాన్ మజ్దూర్ ప్రజా పార్టీ |width="4px" style="background-color: {{Kisan Mazdoor Praja Party/meta/color}}" | |- |75 |వెల్ల ఈచరన్ ఇయ్యాని |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |} === హైదరాబాద్ రాష్ట్రం === {| class="wikitable" |- !Constituency !Reserved !Member !colspan=2|పార్టీ |- |హైదరాబాదు సిటీ |rowspan=25|None |[[Ahmed Mohiuddin (politician)|Ahmed Mohiuddin]] |rowspan=4| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=4 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |ఇబ్రహీంపట్నం |Sadat Ali Khan |- |rowspan=2|మహబూబ్​నగర్ |Janardhan Reddy |- |P Ramaswamy |- |కుసత్గి |Shiv Murthy Swami |స్వతంత్రుడు | |- |గుల్బర్గా |Swami Ramanand Tirth |rowspan=5| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=5 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |యాద్గిర్ |[[Krishnacharya Joshi]] |- |బీదర్ |[[Shaukatullah Shah Ansari]] |- |వికారాబాదు |Ebenezeer S. A. |- |ఉస్మానాబాద్ |Raghvendra Srinivas Rao |- |భీర్ |Ramchander Govind Paranjpe |పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) | |- |ఔరంగాబాద్ |Sureshchandra Shivprasad Arya |rowspan=2| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |అంబాద్ |Hanmanth Rao Ganeshrao |- |పర్బాని |Narayanrao Waghmare |రైతులు, కార్మికుల పార్టీ | |- |rowspan=2|[[నాందేడ్]] |Deo Ram Namdev Rao |rowspan=2| భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |rowspan=2 width="4px" style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |Shanmer Rao Srinivas Rao |- |ఆదిలాబాదు |C. Madhav Reddy |సోషలిస్టు పార్టీ | |- |నిజామాబాదు |[[Harish Chandra Heda]] |భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ |style="background-color: {{Indian National Congress/meta/color}}" | |- |మెదక్ |Jayasoorya |పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) | |- |rowspan=2|కరీంనగర్ |M. R. Krishnan |ఆల్ ఇండియా షెడ్యూల్డ్ క్యాస్ట్ ఫెడరేషన్ | |- |[[Badam Yella Reddy]] |rowspan=5|పీపుల్స్ డెమోక్రటిక్ ఫ్రంట్ (హైదరాబాద్) |rowspan=5 width="4px" style="background-color: {{Communist Party of India/meta/color}}"| |- |వరంగల్ |[[Pendyal Raghava Rao]] |- |ఖమ్మం |T. B. Vittala Rao |- |rowspan=2|నల్గొండ |[[Ravi Narayan Reddy]] |- |Sukam Atchalu |} == ఇవి కూడా చూడండి == * [[1వ లోకసభ సభ్యులు]] == మూలాలు == [[వర్గం:1వ లోక్‌సభ సభ్యులు]] [[వర్గం:లోక్‌సభ]] [[వర్గం:లోక్‌సభ సభ్యులు]] <references /> == వెలుపలి లంకెలు == s0zqepf76vx8us51b8h867zfk1syskn 0 337246 3628093 3568172 2022-08-21T14:42:00Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=నవంబరు 2021}} {{Infobox person | name = హెచ్. ఎస్. దొరస్వామి | image = H. S. Doreswamy DS.jpg | caption = డిసెంబర్ 2014లో దొరస్వామి | birth_name = హరోహల్లి శ్రీనివాసయ్య దొరస్వామి | birth_date = {{birth date|1918|4|10|df=y}} | birth_place = హారోహల్లి, కింగ్డమ్ ఆఫ్ మైసూర్ | death_date = {{death date and age|2021|5|26|1918|4|10|df=y}} | death_place = [[బెంగళూరు]], [[కర్ణాటక]], [[భారతదేశం]] | nationality = భారతీయుడు | other_names = | known_for = భారత స్వాతంత్ర్య సమర యోధుడు | education = బీఎస్సీ | alma_mater = సెంట్రల్ కాలేజ్ బెంగళూరు | movement = భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం | spouse = {{marriage|లలితమ్మ|1950|2019}} | children = 2 | awards = బసవ పుస్రస్కారం }} '''హరోహల్లి శ్రీనివాసయ్య దొరస్వామి''' ( 1918 ఏప్రిల్ 10 - 2021 మే 26) ఒక భారతీయ పాత్రికేయుడు, స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు. అతను సాహిత్య మందిర ప్రచురణ సంస్థను స్థాపించాడు. భారతీయ జాతీయవాద వార్తాపత్రిక అయిన పౌరవాణిని బ్రిటిష్ పాలన సమయంలో ప్రారంభం చేసి నడిపించాడు.<ref name=":0">{{Cite news|last=Pandey|first=Geeta|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-38369157|title=The 98-year-old freedom fighter still battling for his idea of India|date=21 December 2016|work=BBC News|access-date=20 February 2020|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180205045906/http://www.bbc.com/news/world-asia-india-38369157|archive-date=5 February 2018}}</ref><ref>{{Cite web|date=10 April 2018|title=PM Modi is behaving like a 'dictator': Freedom fighter HS Doreswamy|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/pm-modi-is-behaving-like-a-dictator-doreswamy/articleshow/63687477.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180411031353/https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/pm-modi-is-behaving-like-a-dictator-doreswamy/articleshow/63687477.cms|archive-date=11 April 2018|website=[[:en:The Times of India]]}}</ref> ==బాల్యం== దొరస్వామి బ్రిటీష్ భారతీయ సామ్రాజ్య పూర్వపు రాష్ట్రమైన మైసూర్ రాజ్యంలో గల హరోహల్లి గ్రామంలో జన్మించాడు. అతను ఐదు సంవత్సరాల వయస్సులో ఉన్నప్పుడు అతని తల్లిదండ్రులు మరణించారు తరువాత అతని తాత శమన్న అతన్ని పెంచాడు. అతనికి ఒక అన్నయ్య సీతారామ్ ఉన్నాడు. ఇతను స్వతంత్ర భారతదేశంలో బెంగుళూరు మేయర్. అతని తాత ఒక షానుభోగ్ (గ్రామ అకౌంటెంట్) ప్రతినిధి, అసెంబ్లీ నామినేటెడ్ సభ్యుడు.<ref name="Freedom Fighters Remember">{{Cite book|title=Freedom Fighters Remember|publisher=Publication Division - [[:en:Ministry of Information and Broadcasting (India)]]|year=1997|isbn=81-230-0575-X|editor-last=Joshi|editor-first=Naveen|location=India|pages=160}}</ref> ==విద్య== దొరస్వామి తన ప్రాథమిక విద్యను తన గ్రామంలో పూర్తి చేసి, ఆపై తన ఉన్నత విద్యను పూర్తి చేయడానికి బెంగళూరుకు వెళ్లాడు. అతను తన ఉన్నత మాధ్యమిక విద్య కొరకు బెంగుళూరు ప్రభుత్వ ఇంటర్మీడియట్ కళాశాలలో చేరాడు. తర్వాత సెంట్రల్ కాలేజ్ ఆఫ్ బెంగళూరు నుండి బ్యాచిలర్ ఆఫ్ సైన్స్ డిగ్రీతో పట్టభద్రుడయ్యాడు.<ref name="Freedom Fighters Remember"/> ==స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో== 1942 జూన్ లో తన విద్యను పూర్తి చేసిన తర్వాత, అతను బెంగళూరులోని ఒక ఉన్నత పాఠశాలలో గణితం, భౌతిక శాస్త్రాన్ని బోధించడం ప్రారంభించాడు. ఆగస్టులో, క్విట్ ఇండియా ఉద్యమం ప్రారంభమైనప్పుడు, అతను బ్రిటిష్ రాజు పనితీరుకు విఘాతం కలిగించే విధంగా అధికారిక పత్రాలను తగలబెట్టడానికి పోస్ట్ బాక్స్‌లు, రికార్డ్ రూమ్‌లలో చిన్న తరహా టైం బాంబులను ఏర్పాటు చేయడంలో పాల్గొన్నాడు. మైసూర్ రాష్ట్రంలో నిరసనలు, సార్వత్రిక సమ్మెలను నిర్వహించాడు ఇందులో ఆయనతో పాటు కొంతమంది సహచరులు కూడా పాల్గొన్నారు. అతను ఎన్‌డితో సహకరించాడు. టెక్స్‌టైల్ మిల్లుల వద్ద 14 రోజుల సాధారణ సమ్మెను నిర్వహించారు, ఇందులో 8,000 మంది కార్మికులు పాల్గొన్నారు. ఆ తర్వాత, ఈ ప్రాంతంలోని వివిధ కర్మాగారాలు, మిల్లులలో 3 నుండి 30 రోజుల వరకు సమ్మెలు జరిగాయి. అతను A.G తో అసోసియేషన్లను కూడా ఏర్పాటు చేశాడు.<ref name=":3">{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/fighting-for-causes-doreswamy-all-set-to-step-into-centenary-year/articleshow/58087251.cms|title=Fighting for causes, Doreswamy all set to step into centenary year {{!}} Bengaluru News|last=BR|first=Rohith|date=9 April 2017|website=The Times of India|language=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170417035522/http://timesofindia.indiatimes.com/city/bengaluru/fighting-for-causes-doreswamy-all-set-to-step-into-centenary-year/articleshow/58087251.cms|archive-date=17 April 2017|access-date=20 February 2020}}</ref> ==స్వాతంత్ర్యోద్యమం తర్వాత== 1950 వ దశకంలో, దొరేస్వామి భూదాన్ ఉద్యమం, కర్ణాటక ఏకీకరణ ఉద్యమంలో పాల్గొన్నాడు. 1975లో భారతదేశంలో ఎమర్జెన్సీ విధించినపుడు "నియంతలా వ్యవహరించినందుకు ఆమెపై ఆందోళనకు దిగుతా"నని బెదిరించి ఇందిరాగాంధీకి లేఖ పంపడంతో అతను నాలుగు నెలల పాటు జైలు శిక్ష అనుభవించాడు. ఎమర్జెన్సీ పాలనకు వ్యతిరేకంగా జెపి ఉద్యమ సమయంలో ఆయన చురుకుగా ఉన్నాడు. 1980 వ దశకంలో, అతను రైతుల, ఇతర అట్టడుగు వర్గాల హక్కుల కోసం వివిధ ఉద్యమాలలో పాల్గొన్నాడు. తరువాత ఇండియా ఎగైనెస్ట్ కరప్షన్ ఉద్యమంలో చురుకుగా పనిచేశాడు. ==వ్యక్తిగత జీవితం== 1950లో దొరస్వామి 19 సంవత్సరాల వయస్సులో లలితమ్మను వివాహం చేసుకున్నాడు. తరువాత అతనికి ఇద్దరు పిల్లలు పుట్టారు. లలితమ్మ 89 సంవత్సరాల వయస్సులో 2019 డిసెంబరు 17న మరణించింది. గుండెపోటు కారణంగా దొరేస్వామి 2021 మే 26న మరణించాడు.<ref>{{Cite web|url=https://starofmysore.com/freedom-fighter-h-s-doreswamys-wife-lalithamma-passes-away/|title=Freedom Fighter H.S. Doreswamy's wife Lalithamma passes away|website=[[:en:Star of Mysore]]|date=18 December 2019|access-date=21 September 2020|archive-date=22 February 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200222095458/https://starofmysore.com/freedom-fighter-h-s-doreswamys-wife-lalithamma-passes-away/|url-status=live}}</ref> ==అవార్డులు== *2017 - కర్ణాటక ముఖ్యమంత్రి ద్వారా సమాజంలోని పేద వర్గాలకు అత్యుత్తమ సేవలను అందించినందుకు గాంధి సేవా పురస్కారం అందుకున్నాడు. *2018 - జాతీయ అవార్డు గ్రహీతల జాబితా విడుదల ద్వారా కర్ణాటక ప్రభుత్వం ద్వారా బసవ పురస్కారం లభించింది. *2019 - రామ్‌నాథ్ గోయెంకా ఎక్సలెన్స్ ఇన్ జర్నలిజం అవార్డ్స్ ఫర్ లైఫ్ టైమ్ అచీవ్‌మెంట్.<ref>{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/states/karnataka/2019/apr/23/hs-doreswamy-gets-ramnath-goenka-award-1967886.html|title=HS Doreswamy gets Ramnath Goenka Award|date=23 April 2019|website=[[:en:The New Indian Express]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190424145924/https://www.newindianexpress.com/states/karnataka/2019/apr/23/hs-doreswamy-gets-ramnath-goenka-award-1967886.html|archive-date=24 April 2019}}</ref> ==మూలాలు== bmlyez8fdeea60ynaco1ydvb9keww5g 0 337261 3628082 3487770 2022-08-21T14:41:20Z Yarra RamaraoAWB 94596 /* ఉద్యమం */clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=నవంబరు 2021}} {{Infobox writer|name=మౌలానా హబీబ్-ఉర్-రెహ్మాన్ లుధియాన్వి|nationality=[[బ్రిటిష్ ఇండియన్]] / [[ఇండియన్]]|awards=|relatives=|children=|spouse=<!-- or: | spouses = -->|notableworks=<!-- or: | notablework = -->|movement=|alma_mater=|education=|citizenship=|occupation=దేశభక్తుడు|image=|resting_place=|death_place=|death_date={{Death date and age|df=yes|1956|09|02|1892|07|03}}|birth_place=[[లుధియానా]], [[పంజాబ్, ఇండియా]]|birth_date=3 జూలై 1892|birth_name=హబీబ్ ఉర్ రెహ్మాన్|caption=|alt=|image_upright=|image_size=|years_active=}}'''మౌలానా హబీబ్‌-ఉర్‌-రెహ్మాన్‌ లుధియాన్వి''' (1892 జూలై 3 - 1956 సెప్టెంబరు 2) భారత స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు, [[మజ్లిస్-ఇ-అహ్రార్-ఇ-ఇస్లాం]] వ్యవస్థాపకులలో ఒకడు. అతను [[మొదటి భారత స్వాతంత్ర్య యుద్ధం|1857లో భారత తిరుగుబాటు]] సమయంలో బ్రిటిష్ వలస పాలనకు వ్యతిరేకంగా పోరాడిన స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడు [[షా అబ్దుల్ ఖాదిర్ లుధియాన్వి]] వంశస్థుడు. అతను ‘విభజించు పాలించు’ సూత్రం అమలులో భాగంగా బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం ప్రజలు తాగేనీటిని సైతం మతానికి ముడిపెట్టి హిందూ ముస్లింలను విడగొట్టే ప్రయత్నం చేసిన సమయంలో మొదటగా వ్యతిరేకగళం వినిపించిన ఉద్యమ నాయకుడు.<ref name="TNI">[https://www.thenews.com.pk/archive/print/85466-an-arain-freedom-fighter An Arain freedom fighter (Habib-ur-Rehman Ludhianvi)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200626085356/https://www.thenews.com.pk/archive/print/85466-an-arain-freedom-fighter |date=2020-06-26 }} The News International (newspaper), Published 15 December 2007, Retrieved 6 November 2018</ref><ref name="APNA">{{cite web|url=http://www.apnaorg.com/articles/news-33/|title=Profile of Habib-ur-Rehman Ludhianvi|author=Ishtiaq Ahmed|date=15 December 2007|website=Academy of the Punjab in North America website|accessdate=6 November 2018}}</ref><ref name="HeritageTimes">[http://heritagetimes.in/habib-ur-rehman-ludhianvi/ Profile of Habib-ur-Rehman Ludhianvi] Heritage Times (newspaper), Published 17 November 2017, Retrieved 6 November 2018</ref><ref>[http://indianmuslimlegends.blogspot.com/2011/09/224-maulana-habib-ur-rehman-ludhianavi.html Profile of Maulana Habib-ur-Rehman Ludhianvi on indianmuslimlegends.com website] Retrieved 8 November 2018</ref> == ఉద్యమం == రైల్వే స్టేషన్లు, బస్టాండ్లు, జైళ్లలో.. ఇలా అన్నీ చోట్లా మతాలవారీగా విడివిడిగా హిందూ నీళ్లు, ముస్లిం నీళ్లు అని ఏర్పాటుచేసి ఎవరికి కేటాయించిన వాటిని వారే తాగాలని బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం భారతీయులను హెచ్చరించింది. అలా నీటివద్ద కూడా హిందూ ముస్లింలను వేరు చేసి పాలించారు తెల్లవారు. ఇలాంటి సమయంలో ప్రజలందరినీ సమీకరించి, ఈ వేర్వేరు నీళ్ల పద్ధతిని ఎత్తేసేదాకా పోరాడి బ్రిటిష్‌వారిపై విజయం సాధించారు. నీళ్లకు మతమేంటంటూ [[లుధియానా]]<nowiki/>లోని [[ఘాస్‌మండీ|ఘాస్‌మండీ చౌక్‌]] వద్ద 1929లో నిరసన దీక్ష చేపట్టారు. అప్పటిదాకా మౌనంగా ఉన్న పట్టణ ప్రజలంతా మతాలకు అతీతంగా ఆయనను అనుసరించారు. ''హిందూ పానీ, ముస్లిం పానీ వద్దు... సబ్‌కా పానీ ఏక్‌ హై..'' అంటూ నినదిస్తూ ఉద్యమబాట పట్టడంతో బ్రిటిష్‌ ప్రభుత్వం దిగివచ్చింది. కేవలం లుధియానాలోనే కాకుండా దేశవ్యాప్తంగా ముస్లింపానీ, హిందూ పానీ పద్ధతిని రద్దు చేసింది.<ref>{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/tsmukyamshalu/mainnews/Azadi-Ka-Amrit-Mahotsav/2601/121203212|title=Azadi Ka Amrit Mahotsav: హిందూ పానీ... ముస్లిం పానీ|website=EENADU|language=te|access-date=2021-10-20}}</ref> మౌలానా హబీబ్‌-ఉర్‌-రెహ్మాన్‌ లుధియాన్వి మంచి వక్త. ఆయన మాట నిప్పుకణిక. స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో పాల్గొని సుమారు 14 సంవత్సరాల పాటు జైలు జీవితం గడిపారు. దేశ విభజనను, ముస్లింలకు ప్రత్యేక దేశంగా పాకిస్థాన్‌ ఏర్పాటును కూడా ఆయన తీవ్రంగా వ్యతిరేకించారు. దేశ విభజన ప్రతిపాదనను వ్యతిరేకిస్తూ రావి నది ఒడ్డున త్రివర్ణపతాకం ఎగరేసి వచ్చారు. కానీ తన ఆకాంక్షలకు విరుద్ధంగా దేశ విభజన జరగటంతో కుంగిపోయారు. 1947 ఆగస్టు 14న పాకిస్తాన్ విభజన, భారత స్వాతంత్య్రం తర్వాత, అనేకమంది నిరాశ్రయులకు మతాలకు అతీతంగా ఆశ్రయం కల్పించారు. == కుటుంబ చరిత్ర == మౌలానా హబీబ్ ఉర్ రెహ్మాన్ లుథియాన్వి [[బ్రిటిష్ ఇండియా]]<nowiki/>లోని లూథియానాలో 1892 జూలై 3 న జన్మించాడు. అతను [[అబ్దుల్ అజీజ్]] కుమార్తె [[బీబీ షఫతున్నీసా]]<nowiki/>ను వివాహం చేసుకున్నాడు. అతని తాత [[షా అబ్దుల్ ఖాదిర్ లుధియాన్వి]] 1857 లో భారత తిరుగుబాటు సమయంలో [[ఈస్టిండియా కంపెనీ|బ్రిటీష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ]]<nowiki/>కి వ్యతిరేకంగా [[సాయుధ తిరుగుబాటు]]<nowiki/>కు నాయకత్వం వహించాడు. [[పంజాబ్]] నుండి తిరుగుబాటు చేసిన వారిలో అతనే మొదటి వ్యక్తి. అతను లూథియానా నుండి మాత్రమే కాకుండా [[పానిపట్]] నుండి కూడా బ్రిటిష్ వారిని తరిమికొట్టిన గొప్ప పోరాట వీరుడు. ఈ పోరాట దళంలో మతాలకతీతంగా ముస్లింలు, హిందువులు, సిక్కులు.. ఇలా అందరూ ఉన్నారు. అతను మొఘల్ చక్రవర్తి [[బహదూర్ షా జాఫర్‌]]<nowiki/>కు మద్దతుగా ఢిల్లీ వెళ్లాడు. అతను 1857లో ఢిల్లీలోని [[చాందినీచౌక్‌]]<nowiki/>లో వేలాది మందితో కలిసి తన పోరాటం సాగించాడు. == మూలాలు == [[వర్గం:1892 జననాలు]] [[వర్గం:1956 మరణాలు]] [[వర్గం:భారత స్వాతంత్ర్య సమర యోధులు]] ezfl4g0cen0tspoh0f86thhjpv5vmd8 0 343442 3628002 3459024 2022-08-21T13:07:13Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = బ్యాచిలర్ | image = | caption = | writer = సతీష్ సెల్వకుమార్, రఫీ | director = సతీష్ సెల్వకుమార్ | producer = జి. ఢిల్లీబాబు | starring = {{ubl|[[జి. వి. ప్రకాష్]]|దివ్యభారతి}} | music = {{ubl|'''బ్యాక్‌గ్రౌండ్ స్కోర్:'''|సిద్ధూ కుమార్| '''పాటలు:'''|సిద్ధూ కుమార్|ధిబు నినన్ థామస్| కాషిఫ్ |[[జి. వి. ప్రకాష్]]}} | cinematography = తేని ఈశ్వర్ | editing = సాన్ లోకేష్ | studio = అక్సస్ ఫిలిం ఫ్యాక్టరీ | distributor = | country = {{IND}} | language = తెలుగు | runtime = 175 నిముషాలు | released = {{Film date|df=yes|2021|12|03|}} }} '''బ్యాచిలర్''' 2021లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. అక్సస్ ఫిలిం ఫ్యాక్టరీ బ్యానర్‌పై జి. ఢిల్లీబాబు నిర్మించిన ఈ సినిమాకు సతీష్‌ సెల్వకుమార్‌ దర్శకత్వం వహించాడు. జీవీ ప్రకాష్‌, దివ్య భారతి, మిస్కిన్‌ ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమా 3 డిసెంబర్ 2021న విడుదలైంది.<ref name="GV Prakash’s Bachelor gets theatrical release date">{{cite news |last1=The News Minute |title=GV Prakash’s Bachelor gets theatrical release date |url=https://www.thenewsminute.com/article/gv-prakash-s-bachelor-gets-theatrical-release-date-157691 |accessdate=26 January 2022 |date=16 November 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220126174627/https://www.thenewsminute.com/article/gv-prakash-s-bachelor-gets-theatrical-release-date-157691 |archivedate=26 జనవరి 2022 |language=en |work= |url-status=live }}</ref>ఈ సినిమా సోని లివ్ ఓటీటీలో 21 జనవరి 2022న విడుదలైంది.<ref name="Bachelor Starring Divya Bharathi, G.V Prakash Kumar to Premiere on Sony Liv on This Date">{{cite news |last1=News18 |title=Bachelor Starring Divya Bharathi, G.V Prakash Kumar to Premiere on Sony Liv on This Date |url=https://www.news18.com/news/movies/bachelor-starring-divya-bharathi-g-v-prakash-kumar-to-premiere-on-sony-liv-on-this-date-4678940.html |accessdate=26 January 2022 |date=20 January 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220120194951/https://www.news18.com/news/movies/bachelor-starring-divya-bharathi-g-v-prakash-kumar-to-premiere-on-sony-liv-on-this-date-4678940.html |archivedate=20 జనవరి 2022 |language=en |work= |url-status=live }}</ref> ==నటీనటులు== *[[జి. వి. ప్రకాష్]] *దివ్య భారతి *మిస్కిన్‌<ref name="‘బ్యాచిలర్‌’ చిత్రంలో మిస్కిన్‌...">{{cite news |last1=Andhrajyothy |title=‘బ్యాచిలర్‌’ చిత్రంలో మిస్కిన్‌... |url=https://www.andhrajyothy.com/telugunews/myskin-in-bachelor-movie-2020091904533030 |accessdate=25 January 2022 |work= |date=19 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220125082637/https://www.andhrajyothy.com/telugunews/myskin-in-bachelor-movie-2020091904533030 |archivedate=25 జనవరి 2022 |language=te |url-status=live }}</ref> *[[మునీష్ కాంత్]] *భగవతీ పెరుమాళ్ *కార్తీక్ గుణశేఖరన్ *ఆర్. కే. విజయ్ మురుగన్ *సుభాష్ సెల్వం ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: అక్సస్ ఫిలిం ఫ్యాక్టరీ *నిర్మాత: జి. ఢిల్లీబాబు *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: సతీష్‌ సెల్వకుమార్‌<ref name="'Bachelor' director defends controversial line in his GV Prakash-starrer - Times of India">{{cite news |last1=The Times of India |title='Bachelor' director defends controversial line in his GV Prakash-starrer - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/bachelor-director-defends-controversial-line-in-his-gv-prakash-starrer/articleshow/81155745.cms |accessdate=26 January 2022 |date=23 February 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220126174919/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/bachelor-director-defends-controversial-line-in-his-gv-prakash-starrer/articleshow/81155745.cms |archivedate=26 జనవరి 2022 |language=en |work= |url-status=live }}</ref> *సంగీతం: సిద్ధూ కుమార్ *సినిమాటోగ్రఫీ: తేని ఈశ్వర్ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2021 తెలుగు సినిమాలు]] 7rdxhbkuqy9o5svwj08pp3ayyrbw2fu 0 347169 3628044 3626747 2022-08-21T14:01:17Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = గ్యాంగ్స్ ఆఫ్ 18 | image =Pathinettam Padi pic.jpg | caption = | producer = గుదిబండి వెంకట సాంబిరెడ్డి | director = శంకర్‌ రామకృష్ణన్‌ | writer = శంకర్‌ రామకృష్ణన్‌ | starring = {{ubl|[[మమ్ముట్టి]]|[[ప్రియమణి]]|[[ఆర్య(నటుడు)|ఆర్య]]|పృథ్వీరాజ్‌}} | music = ఏ. హెచ్. కాషిఫ్ | cinematography = సుదీప్ ఎల్మోన్ | editing = భువన్ శ్రీనివాసన్ | studio = | distributor = | runtime = | released = {{Film date|df=y|2022|03|26}} | country = [[భారతదేశం]] | language = తెలుగు | budget = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | gross = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> }}'''గ్యాంగ్స్ ఆఫ్ 18''' 2022లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. మలయాళంలో రూపొందిన 'పడి నెట్టం పడి' సినిమాను తెలుగులో శ్రీ వెంకటేశ్వర విద్యాలయం ఆర్ట్స్‌పై గుదిబండి వెంకట సాంబిరెడ్డి తెలుగులో విడుదల చేశాడు. [[మమ్ముట్టి]], [[ప్రియమణి]], [[ఆర్య(నటుడు)|ఆర్య]], పృథ్వీరాజ్‌ ప్రధాన పాత్రల్లో శంకర్‌ రామకృష్ణన్‌ దర్శకత్వం వహించిన ఈ సినిమా 26న విడుదలైంది.<ref name="Gangs Of 18: పాఠశాల రోజుల్లోకి...">{{cite news |last1=Eenadu |title=Gangs Of 18: పాఠశాల రోజుల్లోకి... |url=https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/gangs-of-18-movie/0201/122016840 |accessdate=22 March 2022 |work= |date=25 January 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220322093735/https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/gangs-of-18-movie/0201/122016840 |archivedate=22 March 2022 |language=te}}</ref><ref name="సందేశాన్నిచ్చే ‘గ్యాంగ్స్ ఆఫ్ 18’">{{cite news |last1=Mana Telangana |title=సందేశాన్నిచ్చే ‘గ్యాంగ్స్ ఆఫ్ 18’ |url=https://www.manatelangana.news/gang-of-18-movie-to-release-on-jan-26th/ |accessdate=22 March 2022 |work= |date=25 January 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220322095504/https://www.manatelangana.news/gang-of-18-movie-to-release-on-jan-26th/ |archivedate=22 March 2022}}</ref> ==నటీనటులు== {{refbegin|2}} *[[మమ్ముట్టి]]<ref name="మమ్ముట్టి స్కూల్‌ డేస్‌లో ఏం జరిగింది..?">{{cite news |last1=Eenadu |title=మమ్ముట్టి స్కూల్‌ డేస్‌లో ఏం జరిగింది..? |url=https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/gangs-of-18-official-trailermammootty-prithviraj-sukumaran-shanker-ramakrishnan/0201/121026734 |accessdate=22 March 2022 |work= |date=6 February 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220322100119/https://www.eenadu.net/telugu-news/movies/gangs-of-18-official-trailermammootty-prithviraj-sukumaran-shanker-ramakrishnan/0201/121026734 |archivedate=22 March 2022 |language=te}}</ref> *[[ప్రియమణి]] *[[ఆర్య(నటుడు)|ఆర్య]] *[[పృథ్వీరాజ్ సుకుమారన్]] * [[రాజీవ్ పిళ్లై]] * సుకుమారన్ * చందునాథ్ * అహాన కృష్ణ * అక్షయ్ రాధాకృష్ణన్ * అశ్విన్ గోపినాధ్ * ఆర్షబాయిజు * వాప ఖాదీజరహమాన్ * ప్రదీప్ {{refend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: శ్రీ వెంకటేశ్వర విద్యాలయం ఆర్ట్స్‌ *నిర్మాత: గుదిబండి వెంకట సాంబిరెడ్డి<ref name="ఫ‌స్ట్ సినిమా అలీతో, ఇప్పుడు డ‌బ్బింగ్ మూవీ, త‌ర్వాత‌..">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఫ‌స్ట్ సినిమా అలీతో, ఇప్పుడు డ‌బ్బింగ్ మూవీ, త‌ర్వాత‌.. |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/gudibandi-venkata-sambi-reddy-about-gangs-18-movie-1429934 |accessdate=22 March 2022 |work= |date=26 January 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220322093945/https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/gudibandi-venkata-sambi-reddy-about-gangs-18-movie-1429934 |archivedate=22 March 2022 |language=te}}</ref><ref name="రోజుకో సినిమా చూసి గానీ పడుకునే వాన్ని కాదు: నిర్మాత">{{cite news |last1=Sakshi |title=రోజుకో సినిమా చూసి గానీ పడుకునే వాన్ని కాదు: నిర్మాత |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/producer-venkata-sambi-reddy-about-gangs-18-movie-1429522 |accessdate=22 March 2022 |work= |date=24 January 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220322095228/https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/producer-venkata-sambi-reddy-about-gangs-18-movie-1429522 |archivedate=22 March 2022 |language=te}}</ref> *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: శంకర్‌ రామకృష్ణన్‌ *సంగీతం: ఏ.హెచ్‌. కాశీఫ్‌ *సినిమాటోగ్రఫీ: సుదీప్ ఎలమోన్ *పాటలు: చైతన్య ప్రసాద్‌, శ్రేష్ణ, కృష్ణ మాదినేని *మాటలు: మైథిలి కిరణ్‌, దీపిక రావ్‌ *ఫైట్స్‌: కెచ్చ *ఎడిటర్: భువన్ శ్రీనివాసన్ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb title |16965118}} [[వర్గం:2022 తెలుగు సినిమాలు]] ajbf2gifwazr4ue8tmarbdu2iazkhoc 0 347999 3628078 3623272 2022-08-21T14:40:54Z Yarra RamaraoAWB 94596 clean up, replaced: స్వాతంత్య్రోద్యమం → స్వాతంత్ర్యోద్యమం, typos fixed: 5 ఆగష్టు 2022 → 2022 ఆగష్టు 5, ఆగష్టు → ఆగస్టు, → wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = బాపట్ల జిల్లా | native_name = | native_name_lang = | other_name = | image_skyline = {{Photomontage |size = 250 |photo1a = Ponnur Anjaneya Swamy Temple 02.jpg |photo1b = St. Mark’s Lutheran Church, Chirala.jpg |photo2a = Maha Stupa at Bhattiprolu 01.jpg |photo2b = Venkateswara temple, Peravali.jpg |photo3a = Lemon orchards at Edlapalli.jpg }} | image_alt = ఎడమవైపు పైనుండి సవ్యదిశలో: [[పొన్నూరు]] లో ఆంజనేయ స్వామి దేవాలయం, [[చీరాల]] లో సెయింట్ మార్క్ లూథరన్ చర్చి, [[పెరవలి (వేమూరు)|పెరవలి]] లో వేంకటేశ్వరదేవాలయం, [[యడ్లపల్లి]]లో పండ్లతోటలు, [[భట్టిప్రోలు స్తూపం]] | image_caption = ఎడమవైపు పైనుండి సవ్యదిశలో: [[పొన్నూరు]] లో ఆంజనేయ స్వామి దేవాలయం, [[చీరాల]] లో సెయింట్ మార్క్ లూథరన్ చర్చి, [[పెరవలి (వేమూరు)|పెరవలి]] లో వేంకటేశ్వరదేవాలయం, [[యడ్లపల్లి]]లో పండ్లతోటలు, [[భట్టిప్రోలు స్తూపం]] | nickname = భావపురి జిల్లా | map_alt = | map_caption = | image_map = Bapatla in Andhra Pradesh (India).svg | coordinates = {{coord|15.905|80.468|display=title,inline}} | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{IND}} |subdivision_type1 = [[భారతదేశ రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలు|రాష్ట్రం]] |subdivision_name1 = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] | subdivision_type2 = [[ఆంధ్ర ప్రదేశ్ జిల్లాలు|జిల్లా]] | subdivision_name2 = బాపట్ల | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | parts_type = | parts = | seat_type = జిల్లా కేంద్రము | seat = [[బాపట్ల]] | government_type = | governing_body = | leader_title1 = [[Deputy Commissioner]] | leader_name1 = | unit_pref = Metric | area_footnotes = {{sfn|DES|2022|p=13}} | area_rank = | area_total_km2 = 3828.84 | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = 1586918 | population_as_of = 2011 | pop-growth= | population_rank = | population_density_km2 =414 | population_demonym = | population_footnotes = {{sfn|DES|2022|p=13}} | demographics_type1 = జనగణన గణాంకాలు | demographics1_title1 = [[అక్షరాస్యత]] | demographics1_info1 = 54.70 | demographics1_title2 = లింగ నిష్పత్తి | demographics1_info2 = 100.3 {{sfn|DES|2002|p=35}} | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|IST]] | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[Postal Index Number|PIN]] | postal_code = | area_code_type = [[ప్రాంతీయ ఫోన్ కోడ్]] | area_code = +91 0( ) | registration_plate = | blank1_name_sec1 = | blank1_info_sec1 = | blank6_name_sec1 = | blank6_info_sec1 = | blank1_name_sec2 = [[భారత వాతావరణ|వాతావరణ రకము]] | blank1_info_sec2 = | blank2_name_sec2 = [[వర్షం(వాతావరణ శాఖ)|వర్షం స్థాయి]] | blank2_info_sec2 = | blank3_name_sec2 = సగటు వేసవి ఉష్ణోగ్రత | blank3_info_sec2 = | blank4_name_sec2 = సగటు శీతాకాలపు ఉష్ణోగ్రత | blank4_info_sec2 = | website = {{URL|https://bapatla.ap.gov.in/te/}} | footnotes = }} '''బాపట్ల జిల్లా,''' [[ఆంధ్రప్రదేశ్|ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో]] 2022 ఏప్రిల్ 4 న జరిగిన పునర్వ్యవస్థీకరణలో భాగంగా పాత [[గుంటూరు జిల్లా]], [[ప్రకాశం జిల్లా]] ప్రాంతాలతో కొత్తగా ఏర్పరచిన జిల్లా. దీని పరిపాలనా ప్రధాన కార్యాలయం [[బాపట్ల]]. బాపట్లలో భారతీయ వాయుసేన కేంద్రం, దక్షిణ భారతదేశపు తొలి వ్యవసాయ విద్యాలయంతోపాటు, ఇతర విద్యాలయాలు ఉన్నాయి. ఐదో శతాబ్దం నాటిదైన భావనారాయణ స్వామి ఆలయం, [[భట్టిప్రోలు స్తూపం]] జిల్లా లోని చారిత్రక ప్రదేశాలు. బాపట్ల దగ్గర [[సూర్యలంక]] సముద్రతీరం, [[చీరాల]] దగ్గర [[ఓడరేవు]] ప్రముఖ పర్యాటక కేంద్రాలు.<!--{{maplink|type=shape}}--> ==చరిత్ర== [[భావనారాయణ స్వామి దేవాలయం|భావనారాయణ స్వామి]] పేరిట పట్టణానికి '''భావపురి''' అనే పేరు వచ్చింది. అదే కాలాంతరాన రూపాంతరం చెంది '''భావపట్ల''' గా, '''బాపట్ల''' గా మారింది. నల్లమడ వాగు ముంపు సమస్య శాశ్వత పరిష్కారానికి బాపట్ల కేంద్రంగా కొత్త నల్లమడ జిల్లా ఏర్పాటు చేయాలని ప్రముఖ కమ్యూనిస్టు నాయకుడు [[కొల్లా వెంకయ్య]] 1977లో తొలిసారిగా జిల్లా ప్రతిపాదన చేశాడు. దీనికి అప్పటి బాపట్ల ఎమ్మెల్యే [[కోన ప్రభాకరరావు]] కృషి చేసినా ఫలితం లేకుండా పోయింది. కొత్త జిల్లాలు ఏర్పాటు చేయాలన్న ప్రభుత్వ నిర్ణయం, ఉప సభాపతి [[కోన రఘుపతి]] కృషి, చొరవతో బాపట్ల కేంద్రంగా 2022 ఏప్రిల్ 4 న బాపట్ల జిల్లా ఏర్పాటైంది.<ref name="eenadu-20220405">{{Cite web|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/districts/bapatla/714/122066190|title=ప్రగతికి మణిహారం (ఈనాడు బాపట్ల జిల్లా సంచిక)|date=2022-04-05|access-date=2022-04-05|website=ఈనాడు}}</ref> పూర్వపు [[ప్రకాశం జిల్లా]] నుండి కొంత భాగాన్ని, పూర్వపు [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు జిల్లా లోని]] కొంత భాగాన్ని కలిపి ఈ జిల్లాను ఏర్పరచారు.<ref name="sakshi-1">{{Cite web|date=2022-04-03|title=AP: కొత్త జిల్లాల స్వరూపమిదే.. పెద్ద జిల్లా ఏదంటే?|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/andhra-pradesh/area-and-population-new-districts-ap-1446058|access-date=2022-04-03|website=Sakshi|language=te}}</ref><ref>{{Cite web|date=31 March 2022|title=కొత్త జిల్లా తాజా స్వరూపం|url=https://www.eenadu.net/telugu-news/ap-top-news/general/2501/122062849|access-date=31 March 2022|website=[[Eenadu.net]]|language=te}}</ref> బాపట్ల తాలూకా 1794లో ఏర్పడింది. పట్టణంలోని టౌన్‌హాలులో 1913 మే 26, 27న నిర్వహించిన ప్రథమాంధ్ర మహాసభలలో తెలుగు వారికి ప్రత్యేక రాష్ట్రం కావాలన్న భావనకు బీజంపడింది.<ref>{{Cite web|last=Apr 28|first=TNN /|last2=2013|last3=Ist|first3=04:20|date=|title=Andhra Mahasabhalu on May 26 {{!}} Hyderabad News - Times of India|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Andhra-Mahasabhalu-on-May-26/articleshow/19761956.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210105034632/https://timesofindia.indiatimes.com/city/hyderabad/Andhra-Mahasabhalu-on-May-26/articleshow/19761956.cms|archive-date=2021-01-05|access-date=2021-01-05|website=The Times of India|language=en}}</ref> స్వాతంత్ర్యోద్యమంలో ఆంధ్రరత్న [[దుగ్గిరాల గోపాలకృష్ణయ్య]] నాయకత్వంలో 1919లో నిర్వహించిన [[చీరాల పేరాల ఉద్యమం|చీరాల- పేరాల ఉద్యమం]] జాతీయ స్థాయిలో ప్రాముఖ్యత సంతరించుకుంది.<ref name="eenadu-20220405"/> దక్షిణ భారతదేశంలో తొలిగా వ్యవసాయ కళాశాల బాపట్లలో 1945 జూలై 11న మొదలైంది. ఇక్కడే పేరొందిన బీపీటీ-5204 సాంబా మసూరి వరి వంగడాన్ని ప్రముఖ శాస్త్రవేత్త ఎంవీ రెడ్డి ఆవిష్కరించాడు. బాపట్ల జీడిమామిడి పరిశోధనా కేంద్రం శాస్త్రవేత్తలు తయారుచేసిన బీపీపీ-8 వంగడం ప్రాచుర్యంలోకి వచ్చింది.<ref name="eenadu-20220405"/> == భౌగోళిక స్వరూపం == ఈ జిల్లాకు ఉత్తరాన [[గుంటూరు జిల్లా|గుంటూరు]], పశ్చిమాన [[పల్నాడు జిల్లా|పల్నాడు]], [[ప్రకాశం జిల్లా|ప్రకాశం]] జిల్లాలు, దక్షిణాన [[బంగాళాఖాతం]], తూర్పున [[కృష్ణా డెల్టా|కృష్ణా పశ్చిమ డెల్టా]] ఉన్నాయి. <!-- === కొండలు === === జలవనరులు === వాగేరు వాగు(నల్లమడ వాగు) --> ====భారీ నీటిపారుదల ప్రాజెక్టులు==== * [[కృష్ణా డెల్టా#కృష్ణా పశ్చిమ డెల్టా|కృష్ణా పశ్చిమ డెల్టా]] <!-- ====మధ్య తరహా నీటిపారుదల ప్రాజెక్టు==== ====చిన్న తరహా నీటిపారుదల ప్రాజెక్టు==== === వాతావరణం, వర్షపాతం === === నేలలు === --> === వృక్ష సంపద === కోస్తా ప్రాంతంలో [[చీరాల]], [[వేటపాలెం]], [[చిన్నగంజాం]]లో [[జీడి మామిడి|జీడి]] మొదలైన చెట్లతో కూడిన [[అడవులు]] ఉన్నాయి. <!-- ===ఖనిజ సంపద=== --> ==రవాణా మౌలిక వసతులు== [[జాతీయ రహదారి 16 (భారతదేశం)|కోల్‌కతా- చెన్నై జాతీయ రహదారి 16]], [[జాతీయ రహదారి 216A (భారతదేశం)|దిగమర్రు- ఒంగోలు 216ఎ జాతీయ రహదారి]], [[జాతీయ రహదారి 167A (భారతదేశం)|ఓడరేవు- పిడుగురాళ్ల 167ఎ జాతీయ రహదారి]], [[నార్కెట్‌పల్లి - అద్దంకి - మేదరమెట్ల రహదారి|మేదరమెట్ల-అద్దంకి-నార్కట్పల్లి రహదారి]] జిల్లాలో ప్రముఖ రహదారులు. [[విజయవాడ-చెన్నై రైలు మార్గము|విజయవాడ- చెన్నై ప్రధాన రైల్వే మార్గంలో]] బాపట్ల, చీరాల రైల్వేస్టేషన్లు ఉన్నాయి.<ref name="eenadu-20220405"/> సమీప విమానాశ్రయం [[విజయవాడ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం]]. == విద్యా సౌకర్యాలు == [[ఆచార్య ఎన్‌.జి.రంగా వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయం|ఆచార్య N.G.రంగా వ్యవసాయ విశ్వవిద్యాలయం]] వారి [[వ్యవసాయ కళాశాల, బాపట్ల|వ్యవసాయ కళాశాల]], వివిధ వ్యవసాయ పరిశోధనా కేంద్రాలు, [[గృహవిజ్ఞాన కళాశాల, బాపట్ల|గృహవిజ్ఞాన కళాశాల]], బాపట్ల ఇంజినీరింగు కళాశాల, ఇక్కడ ఉన్నాయి. ప్రైవేటు రంగంలో ఇంజనీరింగు, ఫార్మసీ మొదలైన కళాశాలలు కూడా ఇక్కడ ఉన్నాయి. == పరిపాలనా విభాగాలు == జిల్లాలో చీరాల, బాపట్ల, రేపల్లె రెవెన్యూ డివిజన్లు ఉన్నాయి. రేపల్లె రెవెన్యూ డివిజన్ అధికారిక గెజెట్ 2022 ఆగస్టు 5 న ప్రకటించారు.<ref>{{Cite web |title=జగన్ సర్కార్ కీలక నిర్ణయం.. మరో కొత్త రెవెన్యూ డివిజన్ ఏర్పాటు, నెరవేరిన కల! |url=https://telugu.samayam.com/andhra-pradesh/guntur/ap-government-released-final-gazette-notification-for-repalle-revenue-division/articleshow/93381603.cms |access-date=2022-08-15 |website=Samayam Telugu |language=te}}</ref> ఈ రెవెన్యూ డివిజన్లను 25 [[మండలం|మండలాలుగా]] విభజించారు. {{Overpass-turbo|https://overpass-turbo.eu/s/1hON|బాపట్ల జిల్లా మండలాల పటం}} === మండలాలు === {{Div col|colwidth=15em|rules=yes|gap=2em}} # చీరాల రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[అద్దంకి మండలం|అద్దంకి]] ## [[ఇంకొల్లు మండలం|ఇంకొల్లు]] ## [[కారంచేడు మండలం|కారంచేడు]] ## [[కొరిశపాడు మండలం|కొరిశపాడు]] ## [[చినగంజాం మండలం|చినగంజాం]] ## [[చీరాల మండలం|చీరాల]] ## [[జే.పంగులూరు మండలం|జె.పంగులూరు]] ## [[బల్లికురవ మండలం|బల్లికురవ]] ## [[వేటపాలెం మండలం|వేటపాలెం]] ## [[సంతమాగులూరు మండలం|సంతమాగులూరు]] # బాపట్ల రెవిన్యూ డివిజన్ ## [[కర్లపాలెం మండలం|కర్లపాలెం]] ## [[పర్చూరు మండలం|పర్చూరు]] ## [[పిట్టలవానిపాలెం మండలం|పిట్టలవానిపాలెం]] ## [[బాపట్ల మండలం|బాపట్ల]] ## [[మార్టూరు మండలం|మార్టూరు]] ## [[యద్దనపూడి మండలం|యద్దనపూడి]] # రేపల్లె రెవెన్యూ డివిజన్ ## [[అమృతలూరు మండలం|అమృతలూరు]] ## [[కొల్లూరు మండలం (బాపట్ల జిల్లా)|కొల్లూరు]] ## [[చుండూరు మండలం|చుండూరు]] ## [[చెరుకుపల్లి మండలం (బాపట్ల జిల్లా)|చెరుకుపల్లి]] ## [[నగరం మండలం|నగరం]] ## [[నిజాంపట్నం మండలం|నిజాంపట్నం]] ## [[భట్టిప్రోలు మండలం|భట్టిప్రోలు]] ## [[రేపల్లె మండలం|రేపల్లె]] ## [[వేమూరు మండలం|వేమూరు]] {{Div end}} ==పట్టణాలు== జిల్లాలో [[బాపట్ల పురపాలక సంఘం|బాపట్ల]], [[చీరాల పురపాలక సంఘం|చీరాల]], [[రేపల్లె పురపాలక సంఘం|రేపల్లె]] లకు పురపాలక సంఘాలున్నాయి. వీటిలో చీరాల పెద్దది.{{Sfn|DES|2022|p=23}} ==గ్రామ పంచాయితీలు== జిల్లాలో 461 గ్రామ పంచాయితీలున్నాయి.{{sfn|DES|2022|p=22}} == రాజకీయ విభాగాలు == * లోకసభ నియోజకవర్గం # [[బాపట్ల లోకసభ నియోజకవర్గం]] దీని పరిధిలో బాపట్ల జిల్లా పూర్తిగా, [[ప్రకాశం జిల్లా]]లో [[సంతనూతలపాడు శాసనసభ నియోజకవర్గం]] ఉంటుంది. *అసెంబ్లీ నియోజకవర్గాలు (6)<ref name="sakshi-1"/> # [[అద్దంకి శాసనసభ నియోజకవర్గం|అద్దంకి]] # [[చీరాల శాసనసభ నియోజకవర్గం|చీరాల]] # [[పరుచూరు శాసనసభ నియోజకవర్గం|పరుచూరు]] # [[బాపట్ల శాసనసభ నియోజకవర్గం|బాపట్ల]] # [[రేపల్లె శాసనసభ నియోజకవర్గం|రేపల్లె]] # [[వేమూరు శాసనసభ నియోజకవర్గం|వేమూరు]] ==వ్యవసాయం== వేమూరు, రేపల్లె నియోజకవర్గాల్లో 55 కి.మీ. మేర కృష్ణానది పరీవాహక ప్రాంతంలోని లంక గ్రామాల్లో ఉద్యాన పంటల సాగు చేస్తారు. వీటిలో ప్రముఖమైనవి [[కంద]], [[అరటి]], [[తమలపాకు]], [[నిమ్మ]], [[గులాబి|గులాబీ]].<ref name="eenadu-20220405"/> బాపట్లలో వ్యవసాయ మార్కెట్ యార్డు ఉంది. ==పరిశ్రమలు== రాష్ట్రంలో పొడవైన సముద్ర తీరప్రాంతం కలిగిన జిల్లాగా ఇది ఆక్వా రంగానికి కేంద్రంగావుంది. ఏటా రూ.1200 కోట్ల విలువైన రొయ్యలు, పిల్లలు, చేపలను ఎగుమతి చేస్తారు. [[చీరాల]] వస్త్ర పరిశ్రమకు ప్రధాన కేంద్రం. గ్రానైట్ పరిశ్రమల కేంద్రంగా [[మార్టూరు]]కు గుర్తింపు ఉంది.<ref name="eenadu-20220405"/> ==దర్శనీయ ప్రదేశాలు == {{Maplink|frame=yes|frame-latd=16.3|frame-long=80.45|zoom=7|text=బాపట్ల జిల్లా దర్శనీయ ప్రదేశాలు(జుమ్ చేసి మౌజ్ సూచికలమీద ఉంచి వివరాలు, లింకులు పొందవచ్చు) |type=point|id=Q3429099|title= [[భట్టిప్రోలు స్తూపం|భట్టిప్రోలు బౌద్ధారామం]] |type2=point|coord2={{Coord|15.854|79.962}}|title2= ప్రసన్నాంజనేయస్వామి దేవాలయం, [[సింగరకొండ]] |type3=point|id3=Q633274|title3=భావనారాయణస్వామి దేవాలయం,[[బాపట్ల]] }} * '''భావనారాయణస్వామి దేవాలయం:''' ఐదో శతాబ్దం నాటి భావనారాయణస్వామి దేవాలయంలో స్వయంభువుగా వెలసిన క్షీర భావనారాయణస్వామి, దేవేరి సుందరవల్లి ప్రతిష్ఠితమై ఉన్నారు. ఈ దేవాలయం భారత పురాతత్వ సర్వేక్షణ నియంత్రణలో ఉంది. పవిత్రోత్సవం, రథోత్సవం పండుగలు ఘనంగా జరుపుతారు. {{sfn|DES|2022|p=16}} * [[భట్టిప్రోలు స్తూపం|భట్టిప్రోలు బౌద్ధారామం]] * [[సింగరకొండ]] ప్రసన్నాంజనేయస్వామి, లక్ష్మినృసింహ స్వామివార్ల దేవాలయాలు, భవనాసి చెరువు, * [[మణికేశ్వరం]] లోని మండూకేశ్వరస్వామి ఆలయం === సముద్రతీరం === [[File:Beautiful Morning at Bay of Bengal.jpg|thumb|సూర్యలంక తీరంలో ఆహ్లాదకరమైన సూర్యోదయ సమయం]] కప్పలవారిపాలెం, పిన్నిబోయినవారిపాలెం సమీపంలో నల్లమడ వాగు,తూర్పు తుంగభద్ర, గుండంతిప్ప, రొంపేరు (కుడి) వాగులు సముద్రంలో కలుస్తాయి. బాపట్లకు 9 కి.మీ దూరంలో [[సూర్యలంక]] వద్ద ఉన్న సముద్ర తీరం (బీచ్) సముద్ర స్నానాలకు అనుకూలంగా ఉండి, ప్రజలకు విహార కేంద్రంగా ఉంది. అలాగే చీరాల దగ్గర [[వాడరేవు]], రామాపురం ఓడరేవు కూడా ప్రముఖ పర్యాటక కేంద్రాలు. == మూలాలు == {{మూలాలు}} ===ఆధార గ్రంథాలు=== {{Cite book |url=https://cdn.s3waas.gov.in/s345c48cce2e2d7fbdea1afc51c7c6ad26/uploads/2022/03/2022033064.pdf|title=DISTRICT HAND BOOK OF STATISTICS - Bapatla district|year=2022|author=DES}} <!--== వెలుపలి లంకెలు ==--> {{ఆంధ్రప్రదేశ్}} {{Commons|Bapatla}} [[వర్గం:ఆంధ్రప్రదేశ్ జిల్లాలు]] [[వర్గం:2022 స్థాపితాలు]] [[వర్గం:బాపట్ల జిల్లా]] bx7ety021cc5ukrmkigrikiwyoy6gzf 0 348744 3628290 3516180 2022-08-22T11:49:44Z Pranayraj1985 29393 [[వర్గం:తెలంగాణ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki [[దస్త్రం:Paidi Jairaj Preview theatre.jpg|thumb|260x260px|పైడి జయరాజ్ ప్రివ్యూ థియేటర్, రవీంద్రభారతి, హైదరాబాదు]] '''పైడి జైరాజ్ ప్రివ్యూ థియేటర్''' [[హైదరాబాదు|హైదరాబాద్]] [[రవీంద్రభారతి]]లో కళల ప్రదర్శనతోపాటు సినిమాను ప్రోత్సహించాలనే ఉద్దేశంతో లఘు చిత్రాలు మరియు సినిమా ప్రదర్శనల కోసం ఏర్పాటు చేసిన మినీ థియేటర్. పైడి జైరాజ్ [[తెలంగాణ రాష్ట్రం]] నుండి హిందీ చిత్ర పరిశ్రమలో నటుడిగా మంచి పేరు సంపాదించి [[దాదాసాహెబ్ ఫాల్కే పురస్కారం]] అందుకొని, సినీ పరిశ్రమకు ఆయన చేసిన సేవలకు గుర్తుగా తెలంగాణ రాష్ట్ర ప్త్రభుత్వం [[రవీంద్రభారతి]]లోని ప్రివ్యూ థియేటర్ కు పైడి జైరాజ్ ప్రివ్యూ థియేటర్‌గా నామకరణ చేశారు.<ref name="పైడి జైరాజ్ దేశం గర్వించదగ్గ గొప్ప నటుడు : మంత్రి శ్రీనివాస్‌ గౌడ్‌">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=పైడి జైరాజ్ దేశం గర్వించదగ్గ గొప్ప నటుడు : మంత్రి శ్రీనివాస్‌ గౌడ్‌ |url=https://www.ntnews.com/telangana/paidi-jairaj-is-the-greatest-actor-the-country-can-be-proud-of-minister-srinivas-gowda-225024 |accessdate=17 April 2022 |date=28 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220417075423/https://www.ntnews.com/telangana/paidi-jairaj-is-the-greatest-actor-the-country-can-be-proud-of-minister-srinivas-gowda-225024 |archivedate=17 April 2022 |language=te}}</ref> ==కార్యక్రమాల నిర్వహణ== తెలంగాణ సినిమా కోసం ఆరాటపడే యువ దర్శకులు, రచయితలు, నటీనటులు, నిర్మాతలు, సాంకేతిక నిపుణులు, సినీ అభిమానులకు ప్రపంచ సినిమాను పరిచయం చేసే ఉద్దేశంతో పైడి జైరాజ్ ప్రివ్యూ థియేటర్ లో [[తెలంగాణ రాష్ట్ర భాషా సాంస్కృతిక శాఖ]] ఆధ్వర్యంలో పలు కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తుంది. #[[సినివారం|సినీవారం]] పేరిట ప్రతీ శనివారం యువ దర్శకులు, రచయితలు, నటుల కోసం ఓ కార్యక్రమాన్ని నిర్వహ్తిస్తున్నది. ఇందులో డాక్యుమెంటరీలు, ఫీచర్ ఫిల్మ్‌లు ఉచితంగా ప్రదర్శించిన అనంతరం వారిని సన్మానించి, ప్రేక్షకులతో ముఖాముఖీ కార్యక్రమం నిర్వహిస్తారు. #[[సండే సినిమా]] పేరుతో ప్రతి ఆదివారం సాయంత్రం ప్రపంచ సినిమాలను ప్రదర్శిస్తారు. సినిమా ప్రదర్శన అనంతరం వర్దమాన సినీ కళాకారులకు ప్రపంచస్థాయి సినిమాను పరిచయం చేసి ప్రపంచస్థాయి సినిమా నిర్మాణ విలువలు, విశేషాలు, మెళకువలను తెలియజేసేందుకు చర్చ కార్యక్రమం నిర్వహిస్తారు. # కళాకారుల్లోని సృజనాత్మకతను వెలికి తీయడం కోసం పైడి జయరాజ్ థియేటర్‌లో ఫెంటాస్టిక్ ఫైవ్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ పేరిట ఇంటర్నేషనల్ సినిమాలను, ఫిల్మోత్సవం, బతుకమ్మ ఫిల్మోత్సవం, యువ చిత్రోత్సవం వంటి కార్యక్రమాలను నిరంతరం ప్రదర్శిస్తున్నారు.<ref name="సకల కళాభారతి!">{{cite news|last1=నమస్తే తెలంగాణ|first1=బతుకమ్మ (ఆదివారం సంచిక)|title=సకల కళాభారతి!|url=https://www.ntnews.com/Sunday/సకల-కళాభారతి-10-9-479285.aspx|accessdate=31 July 2018|date=29 July 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180730185929/https://www.ntnews.com/Sunday/%E0%B0%B8%E0%B0%95%E0%B0%B2-%E0%B0%95%E0%B0%B3%E0%B0%BE%E0%B0%AD%E0%B0%BE%E0%B0%B0%E0%B0%A4%E0%B0%BF-10-9-479285.aspx|archivedate=30 July 2018|work=|url-status=live}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{Cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9UkmVZpx9kI|title= V6లో పైడి జైరాజ్ ప్రివ్యూ థియేటర్ పై ప్రత్యేక కధనం}} [[వర్గం:2017 స్థాపితాలు]] [[వర్గం:హైదరాబాదు]] [[వర్గం:తెలంగాణ భాషా సాంస్కృతిక శాఖ]] ei4fcpmc381fxfj0xgmbzbpbv4lys8w 0 348879 3628005 3620875 2022-08-21T13:07:34Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = డాన్ | image = | caption = | director = సిబి చ‌క్ర‌వ‌ర్తి | writer = సిబి చ‌క్ర‌వ‌ర్తి | producer = {{ubl|అల్లిరాజా సుభాస్కరన్|[[శివ కార్తీకేయన్]]}} | starring = <!--Order as per the studio's cast list-->{{ubl|[[శివ కార్తీకేయన్]]|[[ప్రియాంకా అరుళ్ మోహన్]] |[[ఎస్.జె.సూర్య]] |[[సముద్రఖని]]|సూరి}} | cinematography = కే. ఎం. భాస్కరన్ | editing = నాగూరన్ | music = [[అనిరుధ్ రవిచందర్]] | studio = {{ubl|శివ కార్తికేయ ప్రొడక్షన్స్| లైకా ప్రొడక్షన్స్}} | distributor = రెడ్ జైంట్ మూవీస్ | released = {{Film date|2022|05|13|df=y}} | country = {{IND}} | language = తెలుగు | budget = {{INR|10}} కోట్లు | gross = }} '''డాన్''' 2022లో విడుదల కానున్న తెలుగు సినిమా. శివ కార్తికేయ ప్రొడక్షన్స్, లైకా ప్రొడక్షన్స్ బ్యాన‌ర్స్‌పై అల్లిరాజ సుభాస్కరన్, [[శివ కార్తీకేయన్]] నిర్మించిన ఈ సినిమాకు సిబి చ‌క్ర‌వ‌ర్తి ద‌ర్శ‌క‌త్వం వహించాడు. [[శివ కార్తీకేయన్]], [[ప్రియాంకా అరుళ్ మోహన్]], [[ఎస్.జె.సూర్య]], [[సముద్రఖని]] ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమా మే 13న త‌మిళంతో పాటు తెలుగులో విడుదల కానుంది.<ref name="శివ‌కార్తికేయ‌న్ ‘డాన్’ విడుద‌ల ఖ‌రారు.. ‘స‌ర్కారు వారి పాట’ పోటీని త‌ట్టుకుంటుందా?">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=శివ‌కార్తికేయ‌న్ ‘డాన్’ విడుద‌ల ఖ‌రారు.. ‘స‌ర్కారు వారి పాట’ పోటీని త‌ట్టుకుంటుందా? |url=https://www.ntnews.com/cinema/sivakarthikeyan-don-movie-releasing-on-april13-542965 |accessdate=19 April 2022 |work= |date=15 April 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220419043330/https://www.eenadu.net/telugu-news/districts/tamil-nadu/704/122075171 |archivedate=19 April 2022 |language=te}}</ref><ref name="శివ కార్తికేయ‌న్ ‘డాన్’ తెలుగు ట్రైల‌ర్ విడుద‌ల‌.. ఈ సారి మ‌రో బ్లాక్‌బ‌స్ట‌ర్‌ కొట్టేలా ఉన్నాడు!">{{cite news |last1=Namasthe Telangana |first1= |title=శివ కార్తికేయ‌న్ ‘డాన్’ తెలుగు ట్రైల‌ర్ విడుద‌ల‌.. ఈ సారి మ‌రో బ్లాక్‌బ‌స్ట‌ర్‌ కొట్టేలా ఉన్నాడు! |url=https://www.ntnews.com/cinema/siva-karthikeyan-don-movie-telugu-trailer-released-577528 |accessdate=12 May 2022 |work= |date=10 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220512190945/https://www.ntnews.com/cinema/siva-karthikeyan-don-movie-telugu-trailer-released-577528 |archivedate=12 May 2022 |language=te}}</ref> ==నటీనటులు== {{refbegin|2}} *[[శివ కార్తీకేయన్]] *[[ప్రియాంకా అరుళ్ మోహన్]] *[[ఎస్.జె.సూర్య]] *[[సముద్రఖని]] *[[సూరి (నటుడు)|సూరి]] *[[మునీష్ కాంత్]] * కాళి వెంకట్ *బాలా శరవణన్ * శివాంగి *ఆర్జే విజయ్ *మనోబాల *ఆదిరా పందిలక్ష్మి *రాజు జయమోహన్ *రంజిత్ అయ్యస్వామి *విల్ఫ్రెడ్ ర్యాన్ *షారుఖ్ హస్సన్ *[[గౌతమ్ మీనన్]] (అతిధి పాత్ర)<ref name="Gautham Menon also part of Sivakarthikeyan's Don">{{cite news |last1=The New Indian Express |title=Gautham Menon also part of Sivakarthikeyan's Don |url=https://www.cinemaexpress.com/tamil/news/2021/sep/20/gautham-menon-also-part-of-sivakarthikeyans-don-26744.html |accessdate=10 May 2022 |date=20 September 2021 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220510164740/https://www.cinemaexpress.com/tamil/news/2021/sep/20/gautham-menon-also-part-of-sivakarthikeyans-don-26744.html |archivedate=10 May 2022 |language=en}}</ref> {{refend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: శివ కార్తికేయ ప్రొడక్షన్స్, లైకా ప్రొడక్షన్స్ *నిర్మాత: అల్లిరాజ సుభాస్కరన్, [[శివ కార్తీకేయన్]] *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: సిబి చ‌క్ర‌వ‌ర్తి *సంగీతం: [[అనిరుధ్ రవిచందర్]] *సినిమాటోగ్రఫీ: కే. ఎం. భాస్కరన్ ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2022 తెలుగు సినిమాలు]] lbmr1lnohortl25vfhfmhhmoux9shw2 0 351561 3627979 3625011 2022-08-21T12:36:28Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = యముడు 3 | image = | alt = | caption = | director = హరి | producer =శివకుమార్ మల్కాపురం | writer = హరి | screenplay = | story = | based_on = | starring = [[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]]<br />[[అనుష్క శెట్టి|అనుష్క]]<br>[[శ్రుతి హాసన్]]<br />[[రాధిక శరత్‌కుమార్]] | narrator = | music = [[హారిస్ జయరాజ్]] | cinematography = ప్రియన్ | editing = వి.టి.విజయన్ | studio =సురక్ష్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్ మీడియా | distributor = | released = {{Film date|df=yes|2017|02|09}} | runtime = 154 నిముషాలు | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = | gross = }} '''యముడు 3''' 2017లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. సింగం 3 పేరుతో తమిళంలో జ్ఞానవేల్ రాజా సమర్పణలో స్టూడియో గ్రీన్, పెన్ మూవీస్ బ్యానర్‌పై నిర్మించిన ఈ సినిమాకు హరి దర్శకత్వం వహించగా [[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]], [[అనుష్క శెట్టి|అనుష్క]], [[శ్రుతి హాసన్]] ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమాను తెలుగులో సురక్ష్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్ మీడియా బ్యానర్‌పై శివకుమార్ మల్కాపురం 2017 ఫిబ్రవరి 9న విడుదల చేశాడు. ==కథ== కర్ణాటకకు చెందిన పోలీస్ కమిషనర్ దారుణ హత్యకు గురవుతాడు. దీనిని పరిశీలించడానికి ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు చెందిన నరసింహం(సూర్య)ను డిప్యూటేషన్ మీద అక్కడికి రప్పించుకుంటాడు హోం మినిస్టర్(శరత్ బాబు). అక్కడకు చేరుకున్న నరసింహం, కమీషనర్‌ను చంపింది మధుసూదన్ రెడ్డి (శరత్ సక్సేనా) ఈ గ్యాంగ్ వెనక ఆస్ట్రేలియాలో ఉండే విఠల్ (అనూప్ సింగ్) హస్తం ఉందని తెలుసుకొని పట్టుకోవడానికి ఆస్ట్రేలియాకు బయలుదేరతాడు. అక్కడికి చేరుకున్న నరసింహకు కొన్ని ఎదురవుతాయి. వాటిని ఎలా అధిగమించాడు. అసలు అనూప్ కమీషనర్‌ను చంపడానికి గల కారణాలు ఏంటి? నరసింహ ఈ మిషన్‌ను పూర్తి చేయగలిగాడా లేదా అనేదే మిగతా సినిమా కథ.<ref name="'సింగం-3' రివ్యూ">{{cite news |last1=Zee Cinemalu |title='సింగం-3' రివ్యూ |url=http://www.zeecinemalu.com/movie-review/singham-3-review-37567/ |accessdate=5 June 2022 |work= |date=9 February 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220605085033/http://www.zeecinemalu.com/movie-review/singham-3-review-37567/ |archivedate=5 June 2022 |language=en}}</ref> ==నటీనటులు== *[[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]] *[[అనుష్క శెట్టి|అనుష్క]] *[[శ్రుతి హాసన్]] *[[థాకూర్ అనూప్ సింగ్]] *[[రాధిక శరత్‌కుమార్]] *[[నాజర్ (నటుడు)|నాజర్]] *[[శరత్ సక్సేనా]] * [[జయప్రకాష్ (నటుడు)|జయప్రకాష్]] *పరోటా సూరి *రాధారవి * [[జీవా రవి]] *[[ప్రేమ్ కుమార్]] *[[నితిన్ సత్య]] ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: సురక్ష్ ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్ మీడియా *నిర్మాత: మల్కాపురం శివకుమార్ *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: హరి *సంగీతం: హరీష్ జయరాజ్ *సినిమాటోగ్రఫీ: వి.టి.విజయన్ *మాటలు: [[వెన్నెలకంటి రాజేశ్వర ప్రసాద్|శశాంక్ వెన్నెలకంటి]] ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2017 తెలుగు సినిమాలు]] 2j7vd1tzit3kx3ofck4vkuei3tb1gmi 0 351731 3627996 3621527 2022-08-21T13:05:56Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = మేము | image = | caption = | native_name = | director = పాండిరాజ్ | producer =[[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]]<br>పాండిరాజ్ | writer = పాండిరాజ్ | screenplay = | story = | based_on = | starring = [[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]]<br>[[అమలా పాల్|అమలాపాల్]]<br>[[బిందు మాధవి|బిందుమాధవి]]<br>నిశేష్<br>వైష్ణవి<br>కార్తీక్ కుమార్ | narrator = | music = అరోల్ కొరెల్లి | cinematography = బాలసుబ్రమణియం | editing = [[కె.ఎల్. ప్రవీణ్]] | studio = 2డి ఎంట‌ర్‌టైన్‌మెంట్<br>ప్రసంగ ప్రొడక్షన్స్ | distributor = | released = {{Film date|df=yes|2016|07|08}} | runtime = | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = | gross = }}'''మేము''' 2016లో విడుదలైన తెలుగు సినిమా. తమిళంలో 2015లో విడుదలైన ‘పసంగ-2’ ను సాయి మణికంఠ క్రియేషన్స్ బ్యానర్‌పై జూలకంటి మధుసూదన్ రెడ్డి తెలుగులో ‘మేము’ పేరుతో డబ్బింగ్ చేసి విడుదల చేశాడు.<ref name="సూర్య కొత్త సినిమా 'మేము'">{{cite news |last1=Sakshi |title=సూర్య కొత్త సినిమా 'మేము' |url=https://m.sakshi.com/news/movies/suriya-tamil-film-pasanga-2-releasing-in-telugu-as-memu-284383 |accessdate=8 June 2022 |work= |date=17 October 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220608085101/https://m.sakshi.com/news/movies/suriya-tamil-film-pasanga-2-releasing-in-telugu-as-memu-284383 |archivedate=8 June 2022 |language=te}}</ref> [[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]], [[అమలా పాల్|అమలాపాల్]], [[బిందు మాధవి|బిందుమాధవి]], రాందాస్, కార్తీక్ కుమార్, విధ్య ప్రదీప్ ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమాకు పాండిరాజ్ దర్శకత్వం వహించగా జూలై 8న విడుదల చేశారు.<ref name="Memu Movie: Showtimes">{{cite news |title=Memu Movie: Showtimes |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movie-details/memu/movieshow/61288563.cms |accessdate=8 June 2022 |date=2016 |archivedate=8 June 2022}}</ref> ==కథ== నవీన్(మిశేష్), నయన (వైష్ణవి) వారు చేసే అల్లరితో ప్రతి స్కూల్‌లో టీసీ తెచ్చుకొని అమ్మానాన్నలకు ఆగ్రహానికి గురవుతూ ఉంటారు. నవీన్, నైనా హైపర్ యాక్టివ్‌గా ఉండడంతో ఏ.డి.హెచ్.డి అనే వ్యాధితో బాధ పడుతున్నారని డాక్టర్స్ చెప్పడంతో వారిని హాస్టల్‌లో చేర్పిస్తారు. హాస్టల్‌లో చేరిన ఇద్దరికీ అక్కడ వాతావరణం నచ్చకపోవడంతో అక్కడ దయ్యాలున్నాయని హాస్టల్ పిల్లల్ని భయపెట్టి అక్కడి నుండి తిరిగి ఇంటికి చేరుతారు. ఈ క్రమంలో వారిద్దరికీ రామనాదం(సూర్య), పద్మ(అమలాపాల్)ల పిల్లలతో స్నేహం ఏర్పడుతుంది. చైల్డ్ సైకియాట్రిస్ట్ అయిన రామనాదం నవీన్, నయనల సమస్య అర్ధం చేసుకున్న రామనాదం ఆ సమస్యలను పరిష్కరించగలిగారా? అందరి పిల్లలానే నవీన్, నయనలు మారారా? లేదా ? అనేదే మిగతా సినిమా కథ. ==నటీనటులు== {{refbegin|2}} *[[సూర్య (నటుడు)|సూర్య]] *[[అమలా పాల్|అమలాపాల్]] *[[బిందు మాధవి|బిందుమాధవి]] *నిశేష్ *వైష్ణవి * కార్తీక్ కుమార్ *రాందాస్ *విద్య ప్రదీప్ *ఆరుష్ *తేజస్విని *[[మునీష్ కాంత్]] *[[వినోదిని వైద్యనాథన్]] *దీప రామనుజం *జార్జ్ మర్యన్ *ఢిల్లీ గణేష్ *జయప్రకాశ్ (అతిధి పాత్రలో) *[[సముద్రఖని]] (అతిధి పాత్రలో) {{refend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: మణికంఠ పిక్చర్స్ *నిర్మాత: జూలకంటి మధుసూదన్ రెడ్డి *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: పాండిరాజ్ *సంగీతం: అరోల్ కొరెల్లి *సినిమాటోగ్రఫీ: బాలసుబ్రమణియం *పాటలు: వెన్నెలకంటి, చంద్రబోస్, సాహితి *సహ నిర్మాతలు: ప్రసాద్ సన్నితి, తమటం కుమార్‌రెడ్డి *ఎడిటర్: ప్రవీణ్ కె.ఎల్ *సమర్పణ: సూర్య, కె.ఇ .జ్ఞాన వేల్‌రాజా ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:2016 తెలుగు సినిమాలు]] pm8m0w1knhrnl4738ti62465si4ufe9 0 352347 3627998 3593567 2022-08-21T13:06:21Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = నగరం | image = | caption = | director = [[లోకేష్ కనగరాజ్]] | producer = ఎస్.ఆర్. ప్రభు, ప్రభు వెంకటాచలం, గోపీనాథ్, తంగ ప్రబాహరన్ | story = | writer = | screenplay = లోకేష్ కనగరాజ్ | based_on = | starring = [[సందీప్ కిషన్]], [[రెజీనా]], శ్రీ | narrator = | music = జావేద్ రియాజ్ | cinematography = ఎస్.కె. సెల్వకుమార్ | editing = ఫిలోమిన్ | studio = పొటెన్సియల్ స్టూడియోస్ | distributor = పొటెన్సియల్ స్టూడియోస్ | released = {{Film date|df=y|2017|03|10}} | runtime = 137 నిముషాలు | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = {{INR}}4 కోట్లు<ref name="budget">{{Cite web |last=Menon |first=Akhila R |date=12 January 2021 |title=Master World Wide Pre-Release Business: The Thalapathy Vijay Starrer Crosses 150-Crore Mark! |url=https://www.filmibeat.com/tamil/news/2021/master-world-wide-pre-release-business-the-thalapathy-vijay-starrer-crosses-150-crore-mark-308479.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210113074611/https://www.filmibeat.com/tamil/news/2021/master-world-wide-pre-release-business-the-thalapathy-vijay-starrer-crosses-150-crore-mark-308479.html |archive-date=13 January 2021 |access-date=12 January 2021 |website=Filmibeat |publisher=[[Oneindia]]}}</ref> | gross = {{INR}}50 కోట్లు }} '''నగరం''' 2017లో విడుదలైన ద్విభాషా సినిమా. ఎ.కె.ఎస్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్స్ బ్యానర్‌పై [[తమిళ భాష|తమిళం]]లో ‘మానగరం’ పేరుతో, [[తెలుగు]]లో ‘నగరం’ పేరుతో అశ్వనీకుమార్ సహదేవ్ విడుదల చేయగా, [[లోకేష్ కనగరాజ్]] దర్శకత్వం వహించాడు. [[సందీప్ కిషన్]], [[రెజీనా]], శ్రీ ప్రధాన పాత్రల్లో నటించిన ఈ సినిమా ట్రైలర్‌ను 2016 సెప్టెంబర్ 17న విడుదల చేసి<ref name="మూడు చిక్కులు, రెండు ప్రేమలు..?">{{cite news |last1=Sakshi |title=మూడు చిక్కులు, రెండు ప్రేమలు..? |url=https://m.sakshi.com/news/movies/nagaram-movie-trailer-released-402803 |accessdate=19 June 2022 |work= |date=25 September 2016 |archivedate=19 June 2022 |language=te}}</ref> సినిమాను 2017 మార్చి 10న విడుదల చేశారు. విడుదలైన తర్వాత, ఈ చిత్రం విమర్శకుల ప్రశంసలు పొందింది. బాక్సాఫీస్ వద్ద విజయవంతమయింది.<ref>{{Cite web|title=Potential Studios head up with Maanagaram|url=https://movieclickz.com/tamil-cinema-news/potential-studios-head-up-with-maanagaram/|access-date=25 July 2016|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.top10cinema.com/article/41313/maanagaram-gets-same-censor-result-as-maya|title=Maanagaram gets same censor result as Maya|date=10 February 2017|work=Top 10 Cinema|access-date=12 February 2017|language=en-US}}</ref><ref name="auto">{{Cite web|last=Shivakumar|first=S.|date=16 March 2017|title=Shining without stars|url=http://www.thehindu.com/entertainment/movies/shining-without-stars/article17474025.ece|website=The Hindu}}</ref> ==కథ== ==నటీనటులు== {{colbegin}} *[[సందీప్ కిషన్]] *[[రెజీనా]] *శ్రీ * [[మధుసూదన్ రావు]] *చార్లే *రవి వెంకట్ *అరుణ్ అలెగ్జాండర్ *దీన *కార్తీక్ యోగి *మాస్టర్ హేమరేష్ *వివేక్ ప్రసన్న *[[మునీష్ కాంత్]] *టైగర్ గార్డెన్ తంగదురై *ఆర్.ఎస్. కార్తీక్ {{colend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్:ఎ.కె.ఎస్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్స్ *నిర్మాత: [[లోకేష్ కనగరాజ్]] *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: అశ్వనీకుమార్ సహదేవ్ *సంగీతం: జావెద్ రియాజ్ *సినిమాటోగ్రఫీ: ఎస్.కె. సెల్వకుమార్ *ఎడిటర్: ఫిలోమిన్ == సంగీతం == ఈ సినియ సంగీతం, సౌండ్‌ట్రాక్‌ను జావేద్ రియాజ్ స్వరపరిచారు. 2016 ఆగస్టు 22న మద్రాస్ డే వేడుకల్లో భాగంగా విడుదలైంది.<ref name=":0">{{Cite web|date=20 August 2016|title=Maanagaram musical and trailer treat as 'Madras Day' celebrations|url=https://www.top10cinema.com/article/39262/maanagaram-musical-and-trailer-treat-as-madras-day-celebrations|access-date=22 August 2016}}</ref> రియాజ్ గతంలో అవియల్‌లో ఒక విభాగానికి ''[[అవియల్ (2016 చిత్రం)|కనగరాజ్‌తో]]'' కలిసి పనిచేశాడు. “ఏంది ఉన్నా పిడిక్కుతు” పాటకు ప్రశంసలు దక్కాయి.<ref>{{Cite web|date=6 November 2016|title="Yendi Unnda Pidikudhu"|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-cinemaplus/%E2%80%98Yendi-Unna-Pidikudhu%E2%80%99/article16156521.ece|website=The Hindu}}</ref> == అవార్డులు == {| class="wikitable sortable" !వేడుక తేదీ !అవార్డు !వర్గం !స్వీకర్త !ఫలితం ! scope="col" class="unsortable" |మూలాలు |- |2018 జనవరి 11 |ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డులు |ఉత్తమ హాస్యనటుడు - పురుషుడు |మునిష్కాంత్ | {{Won}} | style="text-align:center" |<ref>{{Cite web|date=11 January 2018|title=Vijay, Nayanthara, Bigg Boss Tamil win big at Vikatan Awards 2018 – here's the list of winners|url=http://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/vijay-nayanthara-bigg-boss-tamil-win-big-at-vikatan-awards-2018-heres-the-list-of-winners/187603|access-date=19 January 2018|publisher=[[Times Now]]}}</ref> |- |2018 జనవరి 31 |నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డులు |ఉత్తమ హాస్యనటుడు |మునిష్కాంత్ | {{Won}} | style="text-align:center" |<ref>{{Cite web|date=2018|title=9th NTFF 2018: Official selection & Winners of Tamilar Awards 2018 Tamil Nadu !|url=https://ntff.no/9th-ntff-2018-official-selection-winners-of-tamilar-awards-2018-tamil-nadu/|website=Norway Tamil Film Festival}}</ref> |- | rowspan="5" |2018 మే 26 | rowspan="5" |10వ విజయ్ అవార్డులు |బెస్ట్ డెబ్యూ డైరెక్టర్ |[[లోకేష్ కనగరాజ్]] | {{Won}} | rowspan="2" style="text-align:center" |<ref>{{Cite web|date=4 June 2018|title=Vijay awards 2018: Nayanthara, Vijay Sethupathi win best actor award, Dhanush and Anirudh perform together. See pics|url=https://www.hindustantimes.com/tv/vijay-awards-2018-nayanthara-vijay-sethupathi-win-best-actor-award-dhanush-and-anirudh-perform-together-see-pics/story-QsajbLa5X2dkIoywp6vxlL.html|website=Hindustan Times}}</ref> |- |ఉత్తమ ఎడిటర్ |ఫిలోమిన్ రాజ్ | {{Won}} |- |ఉత్తమ స్క్రీన్ ప్లే |లోకేష్ కనగరాజ్ | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ సినిమాటోగ్రాఫర్ |సెల్వకుమార్ ఎస్కే | {{Nom}} | |- |ఉత్తమ సహాయ నటుడు |చార్లీ | {{Nom}} | |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb title|id=5559528}} [[వర్గం:2017 తెలుగు సినిమాలు]] 7v9yzd4yb9dsob1jynkging3keokj87 0 352823 3628066 3590338 2022-08-21T14:31:45Z K.Venkataramana 27319 [[వర్గం:1974 మరణాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''మహావాది వెంకటప్పయ్య శాస్త్రి''' పేరుపొందిన కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడు. ==విశేషాలు== గుంటూరు జిల్లా, నర్సరావుపేట తాలూకా (ప్రస్తుతం [[పల్నాడు జిల్లా]], [[రొంపిచర్ల మండలం (పల్నాడు జిల్లా)|రొంపిచర్ల మండలా]]నికి చెందిన ) [[సంతగుడిపాడు]] ఇతని స్వగ్రామం. ఇతడు తన తండ్రి వద్ద మొదట సంగీత పాఠాలు నేర్చుకున్నాడు. తరువాత [[చదలవాడ కుమారస్వామి]] వద్ద వయోలిన్ నేర్చుకున్నాడు. గాత్రం పట్ల అభిరుచి ఏర్పడటంతో [[బలిజేపల్లి సీతారామయ్య]] వంటి విద్వాంసుల శిష్యరికంలోను, స్వయంకృషితోనూ స్వంతబాణీని ఏర్పరచుకున్నాడు. ఇతడు [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]], [[ముసిరి సుబ్రహ్మణ్య అయ్యర్]] వంటి విద్వాంసుల ప్రశంసలను అందుకున్నాడు. కర్ణాటక సంగీతమే కాక పౌరాణిక నాటకరంగ ప్రవేశం కూడా చేసి, ‘పాండవోద్యోగ విజయాల’లో ధర్మరాజు వంటి పాత్రలలో నటించాడు. హరికథా కళాకారుడిగా రాణించాడు. [[అద్దంకి శ్రీరామమూర్తి]] సూచన మేరకు నాటకాల నుండి విరమించి పూర్తిగా సంగీత కచేరీలపై దృష్టి సారించాడు. సుమారు నాలుగు దశాబ్దాలపాటు ఆంధ్రదేశం నలుమూలలా సంగీత కచేరీలు చేసి పండిత పామరులను రంజింపజేశాడు. 1940లో ఇతని 29వ యేట రాజమండ్రిలో ఇతనికి గండపెండేరంతో సత్కారం జరిగింది. 1970లో [[కాకినాడ]]లో జరిగిన ఆంధ్ర రాష్ట్ర, సంగీత నాటక అకాడెమీ వార్షిక మహాసభలో ఇతనికి సంగీత కళాప్రపూర్ణ బిరుదునిచ్చి గౌరవించారు. ఎన్నో సన్మానాలు సత్కారాలు ఇతడిని వరించాయి. కరుణశ్రీ [[జంధ్యాల పాపయ్యశాస్త్రి]] వ్రాసిన కుంతీకుమారి ఖండకావ్యాన్ని మొట్టమొదట తన గాత్రంతో లోకానికి పరిచయం చేశాడు. ఇతని శిష్యులలో చలనచిత్ర నేపథ్య గాయని [[బి.వసంత]], సంగీత దర్శకులు [[కె. చక్రవర్తి]], [[అశ్వత్థామ (సంగీత దర్శకుడు)|అశ్వత్థామ]] వంటి వారే కాక త్రిపురారిభట్ల శ్రీరామమూర్తి, నేలభొట్ల ఆంజనేయశర్మ, షేక్ కబీర్ సాహెబ్, చదలవాడ ప్రేమావతి మొదలైనవారు ముఖ్యులు. ఇతడు తన 63వ యేట [[1974]], [[ఫిబ్రవరి 27]]వ తేదీన మరణించాడు. [[వర్గం:1974 మరణాలు]] tija1mccg08chqtt6270dt8xbh9b6p8 3628067 3628066 2022-08-21T14:34:48Z K.Venkataramana 27319 [[వర్గం:కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''మహావాది వెంకటప్పయ్య శాస్త్రి''' పేరుపొందిన కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడు. ==విశేషాలు== గుంటూరు జిల్లా, నర్సరావుపేట తాలూకా (ప్రస్తుతం [[పల్నాడు జిల్లా]], [[రొంపిచర్ల మండలం (పల్నాడు జిల్లా)|రొంపిచర్ల మండలా]]నికి చెందిన ) [[సంతగుడిపాడు]] ఇతని స్వగ్రామం. ఇతడు తన తండ్రి వద్ద మొదట సంగీత పాఠాలు నేర్చుకున్నాడు. తరువాత [[చదలవాడ కుమారస్వామి]] వద్ద వయోలిన్ నేర్చుకున్నాడు. గాత్రం పట్ల అభిరుచి ఏర్పడటంతో [[బలిజేపల్లి సీతారామయ్య]] వంటి విద్వాంసుల శిష్యరికంలోను, స్వయంకృషితోనూ స్వంతబాణీని ఏర్పరచుకున్నాడు. ఇతడు [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]], [[ముసిరి సుబ్రహ్మణ్య అయ్యర్]] వంటి విద్వాంసుల ప్రశంసలను అందుకున్నాడు. కర్ణాటక సంగీతమే కాక పౌరాణిక నాటకరంగ ప్రవేశం కూడా చేసి, ‘పాండవోద్యోగ విజయాల’లో ధర్మరాజు వంటి పాత్రలలో నటించాడు. హరికథా కళాకారుడిగా రాణించాడు. [[అద్దంకి శ్రీరామమూర్తి]] సూచన మేరకు నాటకాల నుండి విరమించి పూర్తిగా సంగీత కచేరీలపై దృష్టి సారించాడు. సుమారు నాలుగు దశాబ్దాలపాటు ఆంధ్రదేశం నలుమూలలా సంగీత కచేరీలు చేసి పండిత పామరులను రంజింపజేశాడు. 1940లో ఇతని 29వ యేట రాజమండ్రిలో ఇతనికి గండపెండేరంతో సత్కారం జరిగింది. 1970లో [[కాకినాడ]]లో జరిగిన ఆంధ్ర రాష్ట్ర, సంగీత నాటక అకాడెమీ వార్షిక మహాసభలో ఇతనికి సంగీత కళాప్రపూర్ణ బిరుదునిచ్చి గౌరవించారు. ఎన్నో సన్మానాలు సత్కారాలు ఇతడిని వరించాయి. కరుణశ్రీ [[జంధ్యాల పాపయ్యశాస్త్రి]] వ్రాసిన కుంతీకుమారి ఖండకావ్యాన్ని మొట్టమొదట తన గాత్రంతో లోకానికి పరిచయం చేశాడు. ఇతని శిష్యులలో చలనచిత్ర నేపథ్య గాయని [[బి.వసంత]], సంగీత దర్శకులు [[కె. చక్రవర్తి]], [[అశ్వత్థామ (సంగీత దర్శకుడు)|అశ్వత్థామ]] వంటి వారే కాక త్రిపురారిభట్ల శ్రీరామమూర్తి, నేలభొట్ల ఆంజనేయశర్మ, షేక్ కబీర్ సాహెబ్, చదలవాడ ప్రేమావతి మొదలైనవారు ముఖ్యులు. ఇతడు తన 63వ యేట [[1974]], [[ఫిబ్రవరి 27]]వ తేదీన మరణించాడు. [[వర్గం:1974 మరణాలు]] [[వర్గం:కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు]] gaa6tw35n5poyn3io9td2fgv2fof07n 3628069 3628067 2022-08-21T14:35:14Z K.Venkataramana 27319 Added {{[[మూస:BLP unsourced|BLP unsourced]]}} tag to article ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=ఆగస్టు 2022}} '''మహావాది వెంకటప్పయ్య శాస్త్రి''' పేరుపొందిన కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడు. ==విశేషాలు== గుంటూరు జిల్లా, నర్సరావుపేట తాలూకా (ప్రస్తుతం [[పల్నాడు జిల్లా]], [[రొంపిచర్ల మండలం (పల్నాడు జిల్లా)|రొంపిచర్ల మండలా]]నికి చెందిన ) [[సంతగుడిపాడు]] ఇతని స్వగ్రామం. ఇతడు తన తండ్రి వద్ద మొదట సంగీత పాఠాలు నేర్చుకున్నాడు. తరువాత [[చదలవాడ కుమారస్వామి]] వద్ద వయోలిన్ నేర్చుకున్నాడు. గాత్రం పట్ల అభిరుచి ఏర్పడటంతో [[బలిజేపల్లి సీతారామయ్య]] వంటి విద్వాంసుల శిష్యరికంలోను, స్వయంకృషితోనూ స్వంతబాణీని ఏర్పరచుకున్నాడు. ఇతడు [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]], [[ముసిరి సుబ్రహ్మణ్య అయ్యర్]] వంటి విద్వాంసుల ప్రశంసలను అందుకున్నాడు. కర్ణాటక సంగీతమే కాక పౌరాణిక నాటకరంగ ప్రవేశం కూడా చేసి, ‘పాండవోద్యోగ విజయాల’లో ధర్మరాజు వంటి పాత్రలలో నటించాడు. హరికథా కళాకారుడిగా రాణించాడు. [[అద్దంకి శ్రీరామమూర్తి]] సూచన మేరకు నాటకాల నుండి విరమించి పూర్తిగా సంగీత కచేరీలపై దృష్టి సారించాడు. సుమారు నాలుగు దశాబ్దాలపాటు ఆంధ్రదేశం నలుమూలలా సంగీత కచేరీలు చేసి పండిత పామరులను రంజింపజేశాడు. 1940లో ఇతని 29వ యేట రాజమండ్రిలో ఇతనికి గండపెండేరంతో సత్కారం జరిగింది. 1970లో [[కాకినాడ]]లో జరిగిన ఆంధ్ర రాష్ట్ర, సంగీత నాటక అకాడెమీ వార్షిక మహాసభలో ఇతనికి సంగీత కళాప్రపూర్ణ బిరుదునిచ్చి గౌరవించారు. ఎన్నో సన్మానాలు సత్కారాలు ఇతడిని వరించాయి. కరుణశ్రీ [[జంధ్యాల పాపయ్యశాస్త్రి]] వ్రాసిన కుంతీకుమారి ఖండకావ్యాన్ని మొట్టమొదట తన గాత్రంతో లోకానికి పరిచయం చేశాడు. ఇతని శిష్యులలో చలనచిత్ర నేపథ్య గాయని [[బి.వసంత]], సంగీత దర్శకులు [[కె. చక్రవర్తి]], [[అశ్వత్థామ (సంగీత దర్శకుడు)|అశ్వత్థామ]] వంటి వారే కాక త్రిపురారిభట్ల శ్రీరామమూర్తి, నేలభొట్ల ఆంజనేయశర్మ, షేక్ కబీర్ సాహెబ్, చదలవాడ ప్రేమావతి మొదలైనవారు ముఖ్యులు. ఇతడు తన 63వ యేట [[1974]], [[ఫిబ్రవరి 27]]వ తేదీన మరణించాడు. [[వర్గం:1974 మరణాలు]] [[వర్గం:కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు]] rmqbulayvdbqmwp91frfna905tndpgd 3628070 3628069 2022-08-21T14:35:31Z K.Venkataramana 27319 wikitext text/x-wiki '''మహావాది వెంకటప్పయ్య శాస్త్రి''' పేరుపొందిన కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడు. ==విశేషాలు== గుంటూరు జిల్లా, నర్సరావుపేట తాలూకా (ప్రస్తుతం [[పల్నాడు జిల్లా]], [[రొంపిచర్ల మండలం (పల్నాడు జిల్లా)|రొంపిచర్ల మండలా]]నికి చెందిన ) [[సంతగుడిపాడు]] ఇతని స్వగ్రామం. ఇతడు తన తండ్రి వద్ద మొదట సంగీత పాఠాలు నేర్చుకున్నాడు. తరువాత [[చదలవాడ కుమారస్వామి]] వద్ద వయోలిన్ నేర్చుకున్నాడు. గాత్రం పట్ల అభిరుచి ఏర్పడటంతో [[బలిజేపల్లి సీతారామయ్య]] వంటి విద్వాంసుల శిష్యరికంలోను, స్వయంకృషితోనూ స్వంతబాణీని ఏర్పరచుకున్నాడు. ఇతడు [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]], [[ముసిరి సుబ్రహ్మణ్య అయ్యర్]] వంటి విద్వాంసుల ప్రశంసలను అందుకున్నాడు. కర్ణాటక సంగీతమే కాక పౌరాణిక నాటకరంగ ప్రవేశం కూడా చేసి, ‘పాండవోద్యోగ విజయాల’లో ధర్మరాజు వంటి పాత్రలలో నటించాడు. హరికథా కళాకారుడిగా రాణించాడు. [[అద్దంకి శ్రీరామమూర్తి]] సూచన మేరకు నాటకాల నుండి విరమించి పూర్తిగా సంగీత కచేరీలపై దృష్టి సారించాడు. సుమారు నాలుగు దశాబ్దాలపాటు ఆంధ్రదేశం నలుమూలలా సంగీత కచేరీలు చేసి పండిత పామరులను రంజింపజేశాడు. 1940లో ఇతని 29వ యేట రాజమండ్రిలో ఇతనికి గండపెండేరంతో సత్కారం జరిగింది. 1970లో [[కాకినాడ]]లో జరిగిన ఆంధ్ర రాష్ట్ర, సంగీత నాటక అకాడెమీ వార్షిక మహాసభలో ఇతనికి సంగీత కళాప్రపూర్ణ బిరుదునిచ్చి గౌరవించారు. ఎన్నో సన్మానాలు సత్కారాలు ఇతడిని వరించాయి. కరుణశ్రీ [[జంధ్యాల పాపయ్యశాస్త్రి]] వ్రాసిన కుంతీకుమారి ఖండకావ్యాన్ని మొట్టమొదట తన గాత్రంతో లోకానికి పరిచయం చేశాడు. ఇతని శిష్యులలో చలనచిత్ర నేపథ్య గాయని [[బి.వసంత]], సంగీత దర్శకులు [[కె. చక్రవర్తి]], [[అశ్వత్థామ (సంగీత దర్శకుడు)|అశ్వత్థామ]] వంటి వారే కాక త్రిపురారిభట్ల శ్రీరామమూర్తి, నేలభొట్ల ఆంజనేయశర్మ, షేక్ కబీర్ సాహెబ్, చదలవాడ ప్రేమావతి మొదలైనవారు ముఖ్యులు. ఇతడు తన 63వ యేట [[1974]], [[ఫిబ్రవరి 27]]వ తేదీన మరణించాడు. [[వర్గం:1974 మరణాలు]] [[వర్గం:కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు]] gaa6tw35n5poyn3io9td2fgv2fof07n 3628071 3628070 2022-08-21T14:35:52Z K.Venkataramana 27319 Added {{[[మూస:unreferenced|unreferenced]]}} tag to article ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki {{unreferenced|date=ఆగస్టు 2022}} '''మహావాది వెంకటప్పయ్య శాస్త్రి''' పేరుపొందిన కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడు. ==విశేషాలు== గుంటూరు జిల్లా, నర్సరావుపేట తాలూకా (ప్రస్తుతం [[పల్నాడు జిల్లా]], [[రొంపిచర్ల మండలం (పల్నాడు జిల్లా)|రొంపిచర్ల మండలా]]నికి చెందిన ) [[సంతగుడిపాడు]] ఇతని స్వగ్రామం. ఇతడు తన తండ్రి వద్ద మొదట సంగీత పాఠాలు నేర్చుకున్నాడు. తరువాత [[చదలవాడ కుమారస్వామి]] వద్ద వయోలిన్ నేర్చుకున్నాడు. గాత్రం పట్ల అభిరుచి ఏర్పడటంతో [[బలిజేపల్లి సీతారామయ్య]] వంటి విద్వాంసుల శిష్యరికంలోను, స్వయంకృషితోనూ స్వంతబాణీని ఏర్పరచుకున్నాడు. ఇతడు [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]], [[ముసిరి సుబ్రహ్మణ్య అయ్యర్]] వంటి విద్వాంసుల ప్రశంసలను అందుకున్నాడు. కర్ణాటక సంగీతమే కాక పౌరాణిక నాటకరంగ ప్రవేశం కూడా చేసి, ‘పాండవోద్యోగ విజయాల’లో ధర్మరాజు వంటి పాత్రలలో నటించాడు. హరికథా కళాకారుడిగా రాణించాడు. [[అద్దంకి శ్రీరామమూర్తి]] సూచన మేరకు నాటకాల నుండి విరమించి పూర్తిగా సంగీత కచేరీలపై దృష్టి సారించాడు. సుమారు నాలుగు దశాబ్దాలపాటు ఆంధ్రదేశం నలుమూలలా సంగీత కచేరీలు చేసి పండిత పామరులను రంజింపజేశాడు. 1940లో ఇతని 29వ యేట రాజమండ్రిలో ఇతనికి గండపెండేరంతో సత్కారం జరిగింది. 1970లో [[కాకినాడ]]లో జరిగిన ఆంధ్ర రాష్ట్ర, సంగీత నాటక అకాడెమీ వార్షిక మహాసభలో ఇతనికి సంగీత కళాప్రపూర్ణ బిరుదునిచ్చి గౌరవించారు. ఎన్నో సన్మానాలు సత్కారాలు ఇతడిని వరించాయి. కరుణశ్రీ [[జంధ్యాల పాపయ్యశాస్త్రి]] వ్రాసిన కుంతీకుమారి ఖండకావ్యాన్ని మొట్టమొదట తన గాత్రంతో లోకానికి పరిచయం చేశాడు. ఇతని శిష్యులలో చలనచిత్ర నేపథ్య గాయని [[బి.వసంత]], సంగీత దర్శకులు [[కె. చక్రవర్తి]], [[అశ్వత్థామ (సంగీత దర్శకుడు)|అశ్వత్థామ]] వంటి వారే కాక త్రిపురారిభట్ల శ్రీరామమూర్తి, నేలభొట్ల ఆంజనేయశర్మ, షేక్ కబీర్ సాహెబ్, చదలవాడ ప్రేమావతి మొదలైనవారు ముఖ్యులు. ఇతడు తన 63వ యేట [[1974]], [[ఫిబ్రవరి 27]]వ తేదీన మరణించాడు. [[వర్గం:1974 మరణాలు]] [[వర్గం:కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు]] tsvsf34zjt4grckmhc45stf0eoyqdh2 3628073 3628071 2022-08-21T14:36:27Z K.Venkataramana 27319 [[వర్గం:జనన సంవత్సరం తప్పిపోయినవి]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{unreferenced|date=ఆగస్టు 2022}} '''మహావాది వెంకటప్పయ్య శాస్త్రి''' పేరుపొందిన కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీత విద్వాంసుడు. ==విశేషాలు== గుంటూరు జిల్లా, నర్సరావుపేట తాలూకా (ప్రస్తుతం [[పల్నాడు జిల్లా]], [[రొంపిచర్ల మండలం (పల్నాడు జిల్లా)|రొంపిచర్ల మండలా]]నికి చెందిన ) [[సంతగుడిపాడు]] ఇతని స్వగ్రామం. ఇతడు తన తండ్రి వద్ద మొదట సంగీత పాఠాలు నేర్చుకున్నాడు. తరువాత [[చదలవాడ కుమారస్వామి]] వద్ద వయోలిన్ నేర్చుకున్నాడు. గాత్రం పట్ల అభిరుచి ఏర్పడటంతో [[బలిజేపల్లి సీతారామయ్య]] వంటి విద్వాంసుల శిష్యరికంలోను, స్వయంకృషితోనూ స్వంతబాణీని ఏర్పరచుకున్నాడు. ఇతడు [[మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ]], [[ముసిరి సుబ్రహ్మణ్య అయ్యర్]] వంటి విద్వాంసుల ప్రశంసలను అందుకున్నాడు. కర్ణాటక సంగీతమే కాక పౌరాణిక నాటకరంగ ప్రవేశం కూడా చేసి, ‘పాండవోద్యోగ విజయాల’లో ధర్మరాజు వంటి పాత్రలలో నటించాడు. హరికథా కళాకారుడిగా రాణించాడు. [[అద్దంకి శ్రీరామమూర్తి]] సూచన మేరకు నాటకాల నుండి విరమించి పూర్తిగా సంగీత కచేరీలపై దృష్టి సారించాడు. సుమారు నాలుగు దశాబ్దాలపాటు ఆంధ్రదేశం నలుమూలలా సంగీత కచేరీలు చేసి పండిత పామరులను రంజింపజేశాడు. 1940లో ఇతని 29వ యేట రాజమండ్రిలో ఇతనికి గండపెండేరంతో సత్కారం జరిగింది. 1970లో [[కాకినాడ]]లో జరిగిన ఆంధ్ర రాష్ట్ర, సంగీత నాటక అకాడెమీ వార్షిక మహాసభలో ఇతనికి సంగీత కళాప్రపూర్ణ బిరుదునిచ్చి గౌరవించారు. ఎన్నో సన్మానాలు సత్కారాలు ఇతడిని వరించాయి. కరుణశ్రీ [[జంధ్యాల పాపయ్యశాస్త్రి]] వ్రాసిన కుంతీకుమారి ఖండకావ్యాన్ని మొట్టమొదట తన గాత్రంతో లోకానికి పరిచయం చేశాడు. ఇతని శిష్యులలో చలనచిత్ర నేపథ్య గాయని [[బి.వసంత]], సంగీత దర్శకులు [[కె. చక్రవర్తి]], [[అశ్వత్థామ (సంగీత దర్శకుడు)|అశ్వత్థామ]] వంటి వారే కాక త్రిపురారిభట్ల శ్రీరామమూర్తి, నేలభొట్ల ఆంజనేయశర్మ, షేక్ కబీర్ సాహెబ్, చదలవాడ ప్రేమావతి మొదలైనవారు ముఖ్యులు. ఇతడు తన 63వ యేట [[1974]], [[ఫిబ్రవరి 27]]వ తేదీన మరణించాడు. [[వర్గం:1974 మరణాలు]] [[వర్గం:కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసులు]] [[వర్గం:జనన సంవత్సరం తప్పిపోయినవి]] iu4zoan0id84crlrc4s8vkpzsq94ao8 0 353124 3628291 3593421 2022-08-22T11:50:56Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = అదితి తట్కరే | image = | birth_date = | death_date = | birth_place = | residence = [[రోహా]] | alma_mater = | death_place = | office = రాష్ట్ర పరిశ్రమలు, మైనింగ్, పర్యాటక, హార్టికల్చర్, క్రీడలు & యువజ సంక్షేమ, ప్రోటోకాల్, ఇన్ఫర్మేషన్ & పబ్లిక్ రిలేషన్స్ శాఖల సహాయ మంత్రి | term_start = 30 డిసెంబర్ 2019 | term_end = 29 జూన్ 2022 | minister = | 1blankname = ముఖ్యమంత్రి | 1namedata = [[ఉద్ధవ్ ఠాక్రే]] | governor = [[భగత్ సింగ్ కొష్యారి]] | predecessor = * రంజిత్ పాటిల్ * [[అతుల్ సావే|అతుల్ మోరేశ్వర్ సావే]] * సదాభము ఖోట్ * మదన్ మధుకర్ రావు ఎరవార్ |successor = |office1 = రాయగఢ్ జిల్లా ఇంచార్జి మంత్రి | constituency1 = శ్రీవర్ధన్ | term_start1 = 2020 | term_end1 = 2022 | predecessor1 = | successor1 = | office2 = ఎమ్మెల్యే | constituency2 = శ్రీవర్ధన్ | term_start2 = 26 నవంబర్ 2019 | term_end2 = 29 జూన్ 2022 | predecessor2 = అవధూత్ తట్కరే | successor2 = | party = నేషనలిస్ట్ కాంగ్రెస్ పార్టీ | father = సునీల్ తట్కరే | children = | source = }}'''అదితి సునీల్ తట్కరే''' [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన రాజకీయ నాయకుడురాలు. ఆమె 2019లో మొదటిసారి ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి [[ఉద్ధవ్ ఠాక్రే మంత్రివర్గం|ఉద్ధవ్ ఠాక్రే మంత్రివర్గంలో]] [[30 డిసెంబర్]] 2019 నుండి [[29 జూన్]] 2022 వరకు రాష్ట్ర పరిశ్రమలు, మైనింగ్, పర్యాటక, హార్టికల్చర్, క్రీడలు & యువజ సంక్షేమ, ప్రోటోకాల్, ఇన్ఫర్మేషన్ & పబ్లిక్ రిలేషన్స్ శాఖల సహాయ మంత్రిగా భాద్యతలు నిర్వహించాడు.<ref name="Maharashtra government portfolios allocated: Full list of ministers">{{cite news |last1=DNA India |title=Maharashtra government portfolios allocated: Full list of ministers |url=https://www.dnaindia.com/india/report-maharashtra-government-portfolios-allocated-full-list-of-ministers-2808181 |accessdate=2 July 2022 |date=5 January 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220702093748/https://www.dnaindia.com/india/report-maharashtra-government-portfolios-allocated-full-list-of-ministers-2808181 |archivedate=2 July 2022 |language=en}}</ref> ==రాజకీయ జీవితం== అదితి సునీల్ తట్కరే తన తండ్రి సునీల్ తట్కరే అడుగుజాడల్లో 2012లో రాజకీయాల్లోకి వచ్చి ఎన్సీపీ యువజన విభాగంలో కీలకంగా పని చేసి రాయ్‌గఢ్ జిల్లా మండలి అధ్యక్షురాలిగా ఎన్నికైంది.<ref name="మహారాష్ట్ర: ఉద్ధవ్ ఠాక్రే కేబినెట్‌లో వంశాధిపత్యం, మంత్రులుగా 21 మంది రాజకీయ వారసులు">{{cite news |last1=BBC News తెలుగు |title=మహారాష్ట్ర: ఉద్ధవ్ ఠాక్రే కేబినెట్‌లో వంశాధిపత్యం, మంత్రులుగా 21 మంది రాజకీయ వారసులు |url=https://www.bbc.com/telugu/india-50965058 |accessdate=2 July 2022 |date=1 January 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220702121057/https://www.bbc.com/telugu/india-50965058 |archivedate=2 July 2022 |language=te}}</ref> ఆమె 2019లో జరిగిన అసెంబ్లీ ఎన్నికల్లో ఎన్సీపీ తరపున శ్రీవర్ధన్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి పోటీ చేసి తన సమీప ప్రత్యర్థి శివసేన అభ్యర్థి వినోద్ రామచంద్ర ఘోసల్కర్ పై 39621 ఓట్లు మెజారిటీతో గెలిచి తొలిసారి ఎమ్మెల్యేగా అసెంబ్లీకి ఎన్నికై [[30 డిసెంబర్]] 2019న [[ఉద్ధవ్ ఠాక్రే మంత్రివర్గం|ఉద్ధవ్ ఠాక్రే మంత్రివర్గంలో]] రాష్ట్ర పరిశ్రమలు, మైనింగ్, పర్యాటక, హార్టికల్చర్, క్రీడలు & యువజ సంక్షేమ, ప్రోటోకాల్, ఇన్ఫర్మేషన్ & పబ్లిక్ రిలేషన్స్ శాఖల సహాయ మంత్రిగా భాద్యతలు చేపట్టి [[29 జూన్]] 2022 వరకు విధులు నిర్వహించింది.<ref name="ఇది కోటీశ్వరుల మంత్రిమండలి!">{{cite news |last1=Sakshi |title=ఇది కోటీశ్వరుల మంత్రిమండలి! |url=https://www.sakshi.com/news/politics/maharashtra-cabinet-41-ministers-are-crorepatis-1256292 |accessdate=2 July 2022 |work= |date=17 January 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220702121258/https://www.sakshi.com/news/politics/maharashtra-cabinet-41-ministers-are-crorepatis-1256292 |archivedate=2 July 2022 |language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] 8oqi7z2f3ktbsmho1wwym1dh0ws9scq 0 353448 3628000 3626793 2022-08-21T13:06:54Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటవర్గం */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = వైఫ్ ఆఫ్ రణసింగం | director = పి.విరుమాండి | writer = పి. విరుమాండి <br />షణ్ముగం ముత్తుసామి (డైలాగ్స్) | producer = కోటపాడి జె.రాజేష్ | starring = {{plainlist| *[[విజయ్​ సేతుపతి]] * [[ఐశ్వర్య రాజేష్]] }} | cinematography = ఎన్. కె. ఏకాంబరం | editing = టి. శివనాదీశ్వరన్ | music = గిబ్రాన్ | studio = కె.జె.ఆర్ స్టూడియోస్ | distributor = జీ స్టూడియోస్ <br /> జీ ప్లెక్స్ | released = {{Film date|df=y|2020|10|02}} | runtime = 176 నిమిషాలు | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = | gross = }} వైఫ్ ఆఫ్ రణసింగం 2020లో విడుదల అయిన తెలుగు సినిమా. కెజెఆర్ స్టూడియోస్ బ్యానర్ పై కోటపాడి జె.రాజేష్ నిర్మించిన ఈ సినిమాకి పి.విరుమాండి దర్శకత్వం వహించాడు. ఈ సినిమాలో విజయ్ సేతుపతి, ఐశ్వర్య రాజేష్ నటించారు. ఈ సినిమా తమిళ "కా పే రణసింగం" కి అనువాదం. ==నటవర్గం== * [[విజయ్​ సేతుపతి|విజయ్ సేతుపతి]]<ref>{{Cite web|title=Watch Telugu Full Movie W/O RanaSingam 2020 Online|url=https://www.cinemasonly.com/w-o-ranasingam|access-date=2022-07-09|website=www.cinemasonly.com|language=}}</ref> * [[ఐశ్వర్య రాజేష్]]<ref>{{Cite web|title=Vijay Sethupathi and Aishwarya Rajesh film w/o ranasingam|url=https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2019/jun/10/vijay-sethupathi-and-aishwarya-rajesh-film-goes-on-floors-and-is-titled-ka-pae-ranasingam-12175.html|access-date=2022-07-09|website=The New Indian Express|language=}}</ref> * [[వేలా రామమూర్తి]] * [[అరుణ్‌రాజా కామరాజ్]] * రంగరాజ్ పాండే * భవానీ * పూ రామ్ * అభిషేక్ శంకర్ * మోహన్ రామన్ *[[మునీష్ కాంత్]] * నమో నారాయణ * మాథ్యూ వర్గీస్ * హలో కందసామి * ఎన్ ముత్తురామన్ * తవాసి పూజారి * శరవణ శక్తి * అరుళ్దాస్ * [[అరుణ్‌రాజా కామరాజ్]] * సివి కుమార్ * సనా ==కథ== రణసింగం [[దుబాయ్|దుబాయి]]<nowiki/>లో పనిచేస్తుంటాడు. రణసింగం భార్య సీత, తన కుటుంబంతో ఉంటుంది. రణసింగం దుబాయి వెళ్ళేటప్పుడు తన చేతి మీద సీత అని పచ్చబొట్టు వేయించుకుంటాడు. సీత తన కూతురికి చెవులు కుట్టించే ఫంక్షన్ చేస్తున్నప్పుడు రణసింగం చనిపోయాడని [[పోలీసులు]] రణసింగం చెల్లెలు మల్లికి చెపుతారు. మల్లి ఏడుస్తూ వచ్చి సీతకు చెపుతుంది. సీత దుబాయిలో ఉన్న రణసింగం స్నేహితులకు [[ఫోన్]] చేస్తే అతను [[ఆయిల్]] ఫ్యాక్టరీలో పనిచేస్తున్నప్పుడు జరిగిన ప్రమాదంలో చనిపోయాడని చెప్తారు. రణసింగం మృతదేహాన్ని [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] తీసుకరావాలని సీత చేసిన ప్రయత్నాలన్ని విఫలం అవుతాయి. ఎమ్మెల్యే, సీఎంలతో మాట్లాడిన ఏమి ఫలితం ఉండదు. 10 నెలలు గడిచిపోతాయి, ఆపై సీత ఆత్మహత్య చేసుకోవాలని డ్యామ్ పై నిలబడుతుంది. మీడియా వాళ్ళు రావడంతో ఇది పెద్ద విషయంగా మారి ప్రధాని దాక పోతుంది. ప్రధాని వెంటనే రణసింగం మృతదేహాన్ని తెప్పిస్తాడు. శవాన్ని దహనం చేస్తున్నప్పుడు రణసింగం చేతిమీద పచ్చబొట్టు లేకపోవడంతో అది రణసింగం కాదు అని అనుకుంటుంది. ఇంటికి వెళ్లి రణసింగం ఫోటో దగ్గర క్షమించమని అడుగుతుంది<ref>{{Citation|title=w/o ranasingam Movie Review: Well-meaning drama that is also quite overlong|url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movie-reviews/ka-pae-ranasingam/movie-review/78445670.cms|access-date=2022-07-09}}</ref>. ==పాటలు== * పాడిపంట పండకుండా * ఉప్పనలే ఉప్పనలే * ఈ ఊరే రణసింగం ==మూలాలు== [[వర్గం:2020 తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:అనువాద సినిమాలు]] [[వర్గం:విజయ్ సేతుపతి నటించిన సినిమాలు]] [[వర్గం:ఐశ్వర్య రాజేష్ నటించిన సినిమాలు]] 853wpqz127luphpk48sn9kvajl3t3h2 4 353896 3628140 3625944 2022-08-22T03:56:24Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki తెలంగాణ గ్రామాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన కొన్ని నిర్దుష్టమైన పనుల కోసం ఈ ప్రాజెక్టును ఉద్దేశించాం. ఇది ఎవ్వరైనా పాల్గొనగలిగే చిన్న ప్రాజెక్టు. తెలంగాణలో 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, చాలా గ్రామాల మండలాలు మారిపోయాయి. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఆయా గ్రామాలు ఎక్కడ ఉండేవో తెలిపే పాఠ్యాన్ని ప్రతి గ్రామం పేజీలోనూ చేర్చే ప్రాజెక్టు ఇది. ఈ పని గురించి గతంలో రచ్చబండలో చేసిన ప్రకటనను [[వికీపీడియా:రచ్చబండ/పాత_చర్చ_85#ఆంధ్రప్రదేశ్,_తెలంగాణ_గ్రామాలు,_మండలాలు,_జిల్లాల_పేజీల్లో_చెయ్యవలసిన_మార్పులు|ఇక్కడ]] చూడవచ్చు. == ప్రాజెక్టు ఆవశ్యకత ఏమిటి== విజ్ఞాన సర్వస్వానికి ఎంతో ముఖ్యమైన చారిత్రిక సమాచారాన్ని దాదాపు 10,000 పేజీల్లో చేర్చడం ఈ ప్రాజెక్టు ఉద్దేశం. తెలంగాణ గ్రామాల పేజీల్లో - వర్తమాన కాలంలో ఆ గ్రామం ఏ జిల్లాలో, ఏ మండలంలో ఉందో ప్రతి పేజీ లోనూ మొదటి వాక్యంలో ఉంటుంది. అయితే, 2016 లో జరిగిన జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు '''ముందు''', ఆ గ్రామం ఏ జిల్లాలో, ఏ మండలంలో ఉండేది అనే చారిత్రిక సమాచారం లేదు. ఈ సమాచారాన్ని చేర్చడమే ప్రస్తుత ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. అంటే పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం ఇదే జిల్లాలో/వేరే ఫలానా జిల్లాలో, ఇదే మండలంలో/వేరే ఫలానా మండలంలో ఉండేది అనే వాక్యం చేర్చాలన్న మాట. దానికి తగ్గ మూలాన్ని కూడా చేర్చాల్సి ఉంది. ఈ చారిత్రిక సమాచారం విజ్ఞానసర్వస్వం పరంగా చాలా ముఖ్యమైనది కాబట్టి, ఈ పని చేసేందుకు ఒక ప్రాజెక్టును సృష్టించాం. == ప్రాజెక్టు సభ్యులు == # <span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 04:25, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] ([[వాడుకరి చర్చ:యర్రా రామారావు|చర్చ]]) 05:31, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> # [[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nagarani Bethi|చర్చ]]) 10:44, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 09:11, 19 జూలై 2022 (UTC) == వనరులు == 10 వేల పేజీల కోసం చారిత్రిక సమాచారాన్ని సేకరించడానికి చాలా శ్రమ, సమయం ఖర్చు చెయ్యాల్సి ఉంటుంది. అంతర్జాలంలో వికీపీడియా, ప్రభుత్వ వెబ్‌సైట్లు వంటి వివిధ స్థలాల్లో డేటా అందుబాటులో ఉంది గానీ, ఉన్నదున్నట్లుగా దాన్ని వాడుకునే వీలు లేదు. అంచేత ఆ డేటాలను సేకరించి ఒకచోట చేర్చి ఒక పట్టిక లాగా పెట్టాం. ఆ పట్టికను [[తెలంగాణ జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణ]] అనే పేజీలో చూడవచ్చు. 2016 నుండి 2021 వరకు తెలంగాణ రాష్ట్రంలో జరిగిన వివిధ పరిపాలనా విభాగాల పునర్వ్యవస్థీకరణలలో చేసిన మార్పుచేర్పులన్నిటినీ ఈ పేజీలో చూడవచ్చు. అయితే ఈ మార్పులు ఆయా '''గ్రామాలు''', '''మండలాలు''', '''జిల్లాల''' పేజీల్లో కూడా కనిపించాలి కదా? గ్రామాల పేజీల్లో ఆ మార్పులను చేర్చడమే ఈ ప్రాజెక్టులో చెయ్యాల్సిన పని. మండలాల కోసం [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/తెలంగాణా మండలాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన మార్పుచేర్పులు|వేరే ప్రాజెక్టు]] ఉంది. పై పేజీ లోని పట్టికలను, వివిధ ప్రభుత్వ వెబ్‌సైట్ల లోని డేటానూ వాడి, ఏయే గ్రామం పేజీలో ఏ సమాచారాన్ని చేర్చాలో చూపించే స్ప్రెడ్‌షీట్లను తయారుచేసాం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు గ్రామం స్థితిని వివరించే పాఠ్యం ఈ ఫైళ్ళలో ఉంటుంది. కోరిన సభ్యులకు వాటిని ఈమెయిల్లో పంపిస్తాం. ఆ ఫైల్లో ఉన్న వాక్యాన్ని కాపీ చేసి పేజీలో పేస్టు చేస్తే సరిపోతుంది. మూలం కూడా అందులోనే చేరుతుంది. == పని చేసే విధం== స్ప్రెడ్‌షీటును అందుకున్నాక దాన్ని తెరిచి కిందివిధంగా పని చెయ్యాలి. # స్ప్రెడ్‌షీటు లోని "బి" నిలువు వరుస లోని గ్రామం వికీపీడియా పేజీని తెరవండి. ఆ పేజీని దిద్దుబాటు స్థితిలో తెరవండి. # స్ప్రెడ్‌షీటు లోని "జి" నిలువు వరుసలో ("పేజీల్లో చేర్చాల్సిన పాఠ్యం") పేజీలో చేర్చాల్సిన పాఠ్యం ఉంది. # "జి" నిలువు వరుసలో ఆ సెల్లులో '''డబుల్‌క్లిక్కు చెయ్యండి'''. అప్పుడు అందులోని పాఠ్యాన్ని కాపీ చేసుకోండి. '''డబుల్ క్లిక్కు చెయ్యకుండా కూడా కాపీ చేసుకోవచ్చు, కానీ దాన్ని వికీపేజీలో పేస్టు చేసినపుడు పాఠ్యం మాత్రమే కాకుండా పెట్టె ఆకారం కూడా పేస్టు అయ్యే అవకాశం ఉంది'''., # కాపీ చేసుకున్న పాఠ్యాన్ని దిద్దుబాటు కోసం తెరిచి పెట్టిన వికీ పేజీలో '''సరైన చోట''' చేర్చండి. వీలైనంతవరకు ప్రవేశికలో గానీ, లేదా దాని కింద "జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో" అనే విభాగాన్ని పెట్టి, అందులో గానీ చేర్చండి. అంతకంటే కిందకు వెళ్ళవద్దు. ఎందుకంటే అక్కడి నుండి ఇక జనగణన గణాంకాలు వస్తాయి కాబట్టి. # ఆ షీటుల్లో ఉన్న మిగతా నిలువు వరుసలను పట్టించుకోకండి, వాటిలో మార్పులేమీ చెయ్యకండి. == ప్రాజెక్టు వ్యవధి == దాదాపు 10 వేల దిద్దుబాట్లు అవసరమయ్యే ఈ ప్రాజెక్టును 2022 అక్టోబరు 31 నాటికి పూర్తి చెయ్యాలనేది సంకల్పం. ఒక్కో పేజీలో దిద్దుబాటు చేసేందుకు సాధారణ స్థాయి వాడుకరికి 2 నిమిషాల కంటే ఎక్కువ పట్టే అవకాశం లేదు. అంటే గంటకు 30 దిద్దుబాట్లు - అంటే 30 పేజీలు - అవలీలగా చెయ్యవచ్చు. ఈ విధంగా రోజుకు సుమారు 100 పేజీలు చెయ్యవచ్చు. అంటే 100 రోజుల్లో ప్రాజెక్టు పూర్తౌతుంది. ఇంకో 20 రోజులు కలుపుకున్నా ఒక వాడుకరి 4 నెలల్లో ఈ ప్రాజెక్టును పూర్తి చెయ్యగలరు. నలుగురు కలిస్తే నెల! == ప్రాజెక్టు పురోగతి == {| class="wikitable" !క్ర.సం !జిల్లా !మొత్తం మండలాల సంఖ్య !పని పూర్తైన మండలాల సంఖ్య !పనిచేస్తున్న వాడుకరి !పనులన్నీ పూర్తైతే {{Tl|Tick}} టిక్కు పెట్టండి |- |1 |[[:వర్గం:ఆదిలాబాద్ జిల్లా గ్రామాలు|ఆదిలాబాద్ జిల్లా]] | | |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> | |- |2 |[[:వర్గం:కరీంనగర్ జిల్లా గ్రామాలు|కరీంనగర్ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | |- |3 |[[:వర్గం:కామారెడ్డి జిల్లా గ్రామాలు|కామారెడ్డి జిల్లా]] | | | | |- |4 |[[:వర్గం:కొమరంభీం జిల్లా గ్రామాలు|కొమరంభీం జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |5 |[[:వర్గం:ఖమ్మం జిల్లా గ్రామాలు|ఖమ్మం జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:Kasyap|కశ్యప్]] | |- |6 |[[:వర్గం:జగిత్యాల జిల్లా గ్రామాలు|జగిత్యాల జిల్లా]] | | | | |- |7 |[[:వర్గం:జనగామ జిల్లా గ్రామాలు|జనగామ జిల్లా]] | | | | |- |8 |[[:వర్గం:జయశంకర్ జిల్లా గ్రామాలు|జయశంకర్ జిల్లా]] | | | | |- |9 |[[:వర్గం:జోగులాంబ జిల్లా గ్రామాలు|జోగులాంబ జిల్లా]] | | | | |- |10 |[[:వర్గం:నల్గొండ జిల్లా గ్రామాలు|నల్గొండ జిల్లా]] |31 |31 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |11 |[[:వర్గం:నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా గ్రామాలు|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]] | | | | |- |12 |[[:వర్గం:నారాయణపేట జిల్లా గ్రామాలు|నారాయణపేట జిల్లా]] | | | | |- |13 |[[:వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా గ్రామాలు|నిజామాబాదు జిల్లా]] | | | | |- |14 |[[:వర్గం:నిర్మల్ జిల్లా గ్రామాలు|నిర్మల్ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |15 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|పెద్దపల్లి జిల్లా]] | | | | |- |16 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|భద్రాద్రి జిల్లా]] |23 |23 |[[వాడుకరి:Kasyap|కశ్యప్]] |{{Tick}} |- |17 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|మంచిర్యాల జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |18 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|మహబూబాబాదు జిల్లా]] | | | | |- |19 |[[:వర్గం:జిల్లా గ్రామాలు|మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా]] | | | | |- |20 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|ములుగు జిల్లా]] | | | | |- |21 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|మెదక్ జిల్లా]] | | | | |- |22 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా]] | | | | |- |23 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|యాదాద్రి జిల్లా]] | 17 | 6<br>9 | [[వాడుకరి:Pranayraj1985|ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి]]<br>[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |24 |[[:వర్గం:జిల్లా గ్రామాలు|రంగారెడ్డి జిల్లా]] |27 |27 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |25 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|రాజన్న జిల్లా]] | | | | |- |26 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|వనపర్తి జిల్లా]] | | | | |- |27 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|వరంగల్ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |28 |[[:వర్గం: జిల్లా గ్రామాలు|వికారాబాదు జిల్లా]] | | | | |- |29 |[[:వర్గం:జిల్లా గ్రామాలు|సంగారెడ్డి జిల్లా]] |27 |27 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |30 |[[:వర్గం:సిద్ఢిపేట జిల్లా గ్రామాలు|సిద్ధిపేట జిల్లా]] |24 |24 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |31 |[[:వర్గం:సూర్యాపేట జిల్లా గ్రామాలు|సూర్యాపేట జిల్లా]] |23 |23 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |32 |[[:వర్గం:హన్మకొండ జిల్లా గ్రామాలు|హనుమకొండ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |33 |[[:వర్గం:హైదరాబాద్ జిల్లా గ్రామాలు|హైదరాబాదు జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |} == ప్రాజెక్టు నిర్వహణ == # [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> == సంబంధిత ప్రాజెక్టులు == * [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/తెలంగాణా మండలాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన మార్పుచేర్పులు]] jdjrgbjprhuvrgklj2kqqwidcmoyov3 3628145 3628140 2022-08-22T04:06:44Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki తెలంగాణ గ్రామాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన కొన్ని నిర్దుష్టమైన పనుల కోసం ఈ ప్రాజెక్టును ఉద్దేశించాం. ఇది ఎవ్వరైనా పాల్గొనగలిగే చిన్న ప్రాజెక్టు. తెలంగాణలో 2016 లో జరిగిన జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణ తరువాత, చాలా గ్రామాల మండలాలు మారిపోయాయి. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఆయా గ్రామాలు ఎక్కడ ఉండేవో తెలిపే పాఠ్యాన్ని ప్రతి గ్రామం పేజీలోనూ చేర్చే ప్రాజెక్టు ఇది. ఈ పని గురించి గతంలో రచ్చబండలో చేసిన ప్రకటనను [[వికీపీడియా:రచ్చబండ/పాత_చర్చ_85#ఆంధ్రప్రదేశ్,_తెలంగాణ_గ్రామాలు,_మండలాలు,_జిల్లాల_పేజీల్లో_చెయ్యవలసిన_మార్పులు|ఇక్కడ]] చూడవచ్చు. == ప్రాజెక్టు ఆవశ్యకత ఏమిటి== విజ్ఞాన సర్వస్వానికి ఎంతో ముఖ్యమైన చారిత్రిక సమాచారాన్ని దాదాపు 10,000 పేజీల్లో చేర్చడం ఈ ప్రాజెక్టు ఉద్దేశం. తెలంగాణ గ్రామాల పేజీల్లో - వర్తమాన కాలంలో ఆ గ్రామం ఏ జిల్లాలో, ఏ మండలంలో ఉందో ప్రతి పేజీ లోనూ మొదటి వాక్యంలో ఉంటుంది. అయితే, 2016 లో జరిగిన జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణకు '''ముందు''', ఆ గ్రామం ఏ జిల్లాలో, ఏ మండలంలో ఉండేది అనే చారిత్రిక సమాచారం లేదు. ఈ సమాచారాన్ని చేర్చడమే ప్రస్తుత ప్రాజెక్టు లక్ష్యం. అంటే పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు ఈ గ్రామం ఇదే జిల్లాలో/వేరే ఫలానా జిల్లాలో, ఇదే మండలంలో/వేరే ఫలానా మండలంలో ఉండేది అనే వాక్యం చేర్చాలన్న మాట. దానికి తగ్గ మూలాన్ని కూడా చేర్చాల్సి ఉంది. ఈ చారిత్రిక సమాచారం విజ్ఞానసర్వస్వం పరంగా చాలా ముఖ్యమైనది కాబట్టి, ఈ పని చేసేందుకు ఒక ప్రాజెక్టును సృష్టించాం. == ప్రాజెక్టు సభ్యులు == # <span style='border-radius:10px;border-top:3px solid #FF9933; border-bottom:3px solid #138808'>'''[[User:Pranayraj1985|<small><font colour="white" face="segoe script" size="1">ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి</font></small>]]'''</span>([[User_Talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) 04:25, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] ([[వాడుకరి చర్చ:యర్రా రామారావు|చర్చ]]) 05:31, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> # [[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nagarani Bethi|చర్చ]]) 10:44, 18 జూలై 2022 (UTC) # [[వాడుకరి:Kasyap|Kasyap]] ([[వాడుకరి చర్చ:Kasyap|చర్చ]]) 09:11, 19 జూలై 2022 (UTC) == వనరులు == 10 వేల పేజీల కోసం చారిత్రిక సమాచారాన్ని సేకరించడానికి చాలా శ్రమ, సమయం ఖర్చు చెయ్యాల్సి ఉంటుంది. అంతర్జాలంలో వికీపీడియా, ప్రభుత్వ వెబ్‌సైట్లు వంటి వివిధ స్థలాల్లో డేటా అందుబాటులో ఉంది గానీ, ఉన్నదున్నట్లుగా దాన్ని వాడుకునే వీలు లేదు. అంచేత ఆ డేటాలను సేకరించి ఒకచోట చేర్చి ఒక పట్టిక లాగా పెట్టాం. ఆ పట్టికను [[తెలంగాణ జిల్లాల, మండలాల పునర్వ్యవస్థీకరణ]] అనే పేజీలో చూడవచ్చు. 2016 నుండి 2021 వరకు తెలంగాణ రాష్ట్రంలో జరిగిన వివిధ పరిపాలనా విభాగాల పునర్వ్యవస్థీకరణలలో చేసిన మార్పుచేర్పులన్నిటినీ ఈ పేజీలో చూడవచ్చు. అయితే ఈ మార్పులు ఆయా '''గ్రామాలు''', '''మండలాలు''', '''జిల్లాల''' పేజీల్లో కూడా కనిపించాలి కదా? గ్రామాల పేజీల్లో ఆ మార్పులను చేర్చడమే ఈ ప్రాజెక్టులో చెయ్యాల్సిన పని. మండలాల కోసం [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/తెలంగాణా మండలాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన మార్పుచేర్పులు|వేరే ప్రాజెక్టు]] ఉంది. పై పేజీ లోని పట్టికలను, వివిధ ప్రభుత్వ వెబ్‌సైట్ల లోని డేటానూ వాడి, ఏయే గ్రామం పేజీలో ఏ సమాచారాన్ని చేర్చాలో చూపించే స్ప్రెడ్‌షీట్లను తయారుచేసాం. పునర్వ్యవస్థీకరణకు ముందు గ్రామం స్థితిని వివరించే పాఠ్యం ఈ ఫైళ్ళలో ఉంటుంది. కోరిన సభ్యులకు వాటిని ఈమెయిల్లో పంపిస్తాం. ఆ ఫైల్లో ఉన్న వాక్యాన్ని కాపీ చేసి పేజీలో పేస్టు చేస్తే సరిపోతుంది. మూలం కూడా అందులోనే చేరుతుంది. == పని చేసే విధం== స్ప్రెడ్‌షీటును అందుకున్నాక దాన్ని తెరిచి కిందివిధంగా పని చెయ్యాలి. # స్ప్రెడ్‌షీటు లోని "బి" నిలువు వరుస లోని గ్రామం వికీపీడియా పేజీని తెరవండి. ఆ పేజీని దిద్దుబాటు స్థితిలో తెరవండి. # స్ప్రెడ్‌షీటు లోని "జి" నిలువు వరుసలో ("పేజీల్లో చేర్చాల్సిన పాఠ్యం") పేజీలో చేర్చాల్సిన పాఠ్యం ఉంది. # "జి" నిలువు వరుసలో ఆ సెల్లులో '''డబుల్‌క్లిక్కు చెయ్యండి'''. అప్పుడు అందులోని పాఠ్యాన్ని కాపీ చేసుకోండి. '''డబుల్ క్లిక్కు చెయ్యకుండా కూడా కాపీ చేసుకోవచ్చు, కానీ దాన్ని వికీపేజీలో పేస్టు చేసినపుడు పాఠ్యం మాత్రమే కాకుండా పెట్టె ఆకారం కూడా పేస్టు అయ్యే అవకాశం ఉంది'''., # కాపీ చేసుకున్న పాఠ్యాన్ని దిద్దుబాటు కోసం తెరిచి పెట్టిన వికీ పేజీలో '''సరైన చోట''' చేర్చండి. వీలైనంతవరకు ప్రవేశికలో గానీ, లేదా దాని కింద "జిల్లాల పునర్వ్యవస్థీకరణలో" అనే విభాగాన్ని పెట్టి, అందులో గానీ చేర్చండి. అంతకంటే కిందకు వెళ్ళవద్దు. ఎందుకంటే అక్కడి నుండి ఇక జనగణన గణాంకాలు వస్తాయి కాబట్టి. # ఆ షీటుల్లో ఉన్న మిగతా నిలువు వరుసలను పట్టించుకోకండి, వాటిలో మార్పులేమీ చెయ్యకండి. == ప్రాజెక్టు వ్యవధి == దాదాపు 10 వేల దిద్దుబాట్లు అవసరమయ్యే ఈ ప్రాజెక్టును 2022 అక్టోబరు 31 నాటికి పూర్తి చెయ్యాలనేది సంకల్పం. ఒక్కో పేజీలో దిద్దుబాటు చేసేందుకు సాధారణ స్థాయి వాడుకరికి 2 నిమిషాల కంటే ఎక్కువ పట్టే అవకాశం లేదు. అంటే గంటకు 30 దిద్దుబాట్లు - అంటే 30 పేజీలు - అవలీలగా చెయ్యవచ్చు. ఈ విధంగా రోజుకు సుమారు 100 పేజీలు చెయ్యవచ్చు. అంటే 100 రోజుల్లో ప్రాజెక్టు పూర్తౌతుంది. ఇంకో 20 రోజులు కలుపుకున్నా ఒక వాడుకరి 4 నెలల్లో ఈ ప్రాజెక్టును పూర్తి చెయ్యగలరు. నలుగురు కలిస్తే నెల! == ప్రాజెక్టు పురోగతి == {| class="wikitable" !క్ర.సం !జిల్లా !మొత్తం మండలాల సంఖ్య !పని పూర్తైన మండలాల సంఖ్య !పనిచేస్తున్న వాడుకరి !పనులన్నీ పూర్తైతే {{Tl|Tick}} టిక్కు పెట్టండి |- |1 |[[:వర్గం:ఆదిలాబాద్ జిల్లా గ్రామాలు|ఆదిలాబాద్ జిల్లా]] | | |[[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> | |- |2 |[[:వర్గం:కరీంనగర్ జిల్లా గ్రామాలు|కరీంనగర్ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | |- |3 |[[:వర్గం:కామారెడ్డి జిల్లా గ్రామాలు|కామారెడ్డి జిల్లా]] | | | | |- |4 |[[:వర్గం:కొమరంభీం జిల్లా గ్రామాలు|కొమరంభీం జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |5 |[[:వర్గం:ఖమ్మం జిల్లా గ్రామాలు|ఖమ్మం జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:Kasyap|కశ్యప్]] | |- |6 |[[:వర్గం:జగిత్యాల జిల్లా గ్రామాలు|జగిత్యాల జిల్లా]] | | | | |- |7 |[[:వర్గం:జనగామ జిల్లా గ్రామాలు|జనగామ జిల్లా]] | | | | |- |8 |[[:వర్గం:జయశంకర్ జిల్లా గ్రామాలు|జయశంకర్ జిల్లా]] | | | | |- |9 |[[:వర్గం:జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా గ్రామాలు|జోగులాంబ జిల్లా]] | | | | |- |10 |[[:వర్గం:నల్గొండ జిల్లా గ్రామాలు|నల్గొండ జిల్లా]] |31 |31 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |11 |[[:వర్గం:నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా గ్రామాలు|నాగర్‌కర్నూల్ జిల్లా]] | | | | |- |12 |[[:వర్గం:నారాయణపేట జిల్లా గ్రామాలు|నారాయణపేట జిల్లా]] | | | | |- |13 |[[:వర్గం:నిజామాబాదు జిల్లా గ్రామాలు|నిజామాబాదు జిల్లా]] | | | | |- |14 |[[:వర్గం:నిర్మల్ జిల్లా గ్రామాలు|నిర్మల్ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |15 |[[:వర్గం:పెద్దపల్లి జిల్లా గ్రామాలు|పెద్దపల్లి జిల్లా]] | | | | |- |16 |[[:వర్గం:భద్రాద్రి కొత్తగూడెం జిల్లా గ్రామాలు|భద్రాద్రి జిల్లా]] |23 |23 |[[వాడుకరి:Kasyap|కశ్యప్]] |{{Tick}} |- |17 |[[:వర్గం:మంచిర్యాల జిల్లా గ్రామాలు|మంచిర్యాల జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |18 |[[:వర్గం:మహబూబాబాద్ జిల్లా గ్రామాలు|మహబూబాబాదు జిల్లా]] | | | | |- |19 |[[:వర్గం:మహబూబ్ నగర్ జిల్లా గ్రామాలు|మహబూబ్​నగర్​ జిల్లా]] | | | | |- |20 |[[:వర్గం:ములుగు జిల్లా గ్రామాలు|ములుగు జిల్లా]] | | | | |- |21 |[[:వర్గం:మెదక్ జిల్లా గ్రామాలు|మెదక్ జిల్లా]] | | | | |- |22 |[[:వర్గం:మేడ్చల్ జిల్లా గ్రామాలు|మేడ్చల్ మల్కాజ్‌గిరి జిల్లా]] | | | | |- |23 |[[:వర్గం:యాదాద్రి భువనగిరి జిల్లా గ్రామాలు|యాదాద్రి జిల్లా]] | 17 | 6<br>9 | [[వాడుకరి:Pranayraj1985|ప్రణయ్‌రాజ్ వంగరి]]<br>[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |24 |[[:వర్గం:రంగారెడ్డి జిల్లా గ్రామాలు|రంగారెడ్డి జిల్లా]] |27 |27 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |25 |[[:వర్గం:రాజన్న సిరిసిల్ల జిల్లా గ్రామాలు|రాజన్న జిల్లా]] | | | | |- |26 |[[:వర్గం:వనపర్తి జిల్లా గ్రామాలు|వనపర్తి జిల్లా]] | | | | |- |27 |[[:వర్గం:వరంగల్ జిల్లా గ్రామాలు|వరంగల్ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |28 |[[:వర్గం:వికారాబాదు జిల్లా గ్రామాలు|వికారాబాదు జిల్లా]] | | | | |- |29 |[[:వర్గం:సంగారెడ్డి జిల్లా గ్రామాలు|సంగారెడ్డి జిల్లా]] |27 |27 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |30 |[[:వర్గం:సిద్దిపేట జిల్లా గ్రామాలు|సిద్ధిపేట జిల్లా]] |24 |24 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |31 |[[:వర్గం:సూర్యాపేట జిల్లా గ్రామాలు|సూర్యాపేట జిల్లా]] |23 |23 |[[వాడుకరి:Nagarani Bethi|Nagarani Bethi]] |{{Tick}} |- |32 |[[:వర్గం:హన్మకొండ జిల్లా గ్రామాలు|హనుమకొండ జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |- |33 |[[:వర్గం:హైదరాబాద్ జిల్లా గ్రామాలు|హైదరాబాదు జిల్లా]] | | |[[వాడుకరి:యర్రా రామారావు|యర్రా రామారావు]] | | |} == ప్రాజెక్టు నిర్వహణ == # [[User:Chaduvari|చదువరి]]<small> ([[User_Talk:Chaduvari|చర్చ]] • [[Special:Contributions/Chaduvari|రచనలు]])</small> == సంబంధిత ప్రాజెక్టులు == * [[వికీపీడియా:వికీప్రాజెక్టు/తెలంగాణా మండలాల పేజీల్లో చెయ్యవలసిన మార్పుచేర్పులు]] 6rzh7irtt1soacgh0hg8t6m3qefeaj7 0 354181 3628014 3605014 2022-08-21T13:19:49Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{inuse}}{{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి. ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} 7pm7oe2rpxf9cgf6nvyhkv88zvizqqy 3628015 3628014 2022-08-21T13:21:05Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{inuse}}{{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి. ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} rvgfuod7l72rx5r4m7bk45jgzh5u4aq 3628016 3628015 2022-08-21T13:21:18Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1990 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{inuse}}{{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి. ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} [[వర్గం:1990 జననాలు]] 4wlpn0q5z287irhxh7vccszr0q5tvno 3628018 3628016 2022-08-21T13:25:23Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* వెబ్ సిరీస్ */ wikitext text/x-wiki {{inuse}}{{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి. ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !భాష |- |2008 |''ఫోర్బజుడెన్  ఫ్రూక్ట్'' |సెలెన్ |స్వీడిష్ |- |2013 |''మిక్కీ వైరస్'' |కామయాని జార్జ్ | rowspan="6" |హిందీ |- |2014 |''ఉంగ్లీ'' |అనికా |- |2015 |''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్'' |దీపిక |- |2016 |''వన్ నైట్ స్టాండ్'' |ఆమెనే |- | rowspan="2" |2017 |''నామ్ షబానా'' |సోనా (అతిధి పాత్ర) |- |''పోస్టర్ బాయ్స్'' |"కుడియన్ షెహర్ దియాన్" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- | rowspan="2" |2018 |''[[నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా|నా పేరు సూర్య, నా ఇల్లు ఇండియా]]'' |"ఇరగ ఇరగ" పాటలో |తెలుగు |- |''బజార్'' |"బిలియనీర్" పాటలో | rowspan="4" |హిందీ |- | rowspan="2" |2019 |''మోసం సైయన్'' |చందాని " చమ్మా చమ్మా " పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- |''జబరియా జోడి'' |జిల్లా |- |2020 |''[[మలంగ్]]'' |జెస్సీ |- | rowspan="3" |2021 |''పారిస్ పారిస్'' |రాజలక్ష్మి |తమిళం |- |''బటర్‌ఫ్లై'' |విజయలక్ష్మి |కన్నడ |- |''కోయి జానే నా'' |"హర్ ఫన్ మౌలా" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |హిందీ |- |2022 |''గుడ్ బై'' | |హిందీ |- | rowspan="3" |2022 |''పియానో'' |అమీనా తన్వర్ |హిందీ, ఇంగ్లీష్ |- |గణపత్ |రోజీ |హిందీ |- |నానే వరువెన్ | |తమిళం |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2013 |''బిగ్ బాస్ 7'' |పోటీదారు | style="text-align:center;" |10వ స్థానం | |- | rowspan="2" |2014 |''ఝలక్ దిఖ్లా జా 7'' | rowspan="4" |ఆమెనే | style="text-align:center;" |నృత్య ప్రదర్శన | |- |''బిగ్ బాస్ 8'' | rowspan="3" |అతిథి | |- | rowspan="2" |2015 | ''కామెడీ నైట్స్ విత్ కపిల్‌'' | |- |''బిగ్ బాస్ 9'' | |- |2016 |''బాక్స్ క్రికెట్ లీగ్ 2'' |పోటీదారు | | |- |2017 |''ది గ్రేట్ ఇండియన్ లాఫ్టర్ ఛాలెంజ్'' |హోస్ట్ | style="text-align:center;" | | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- | rowspan="3" |2019 |''ది వెర్డిక్ట్ - స్టేట్ vs నానావతి'' |సిల్వియా నానావతి | | |- |''టైప్‌రైటర్'' |అనిత | | |- |''ఇన్‌సైడ్ ఎడ్జ్'' |శాండీ | | |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} [[వర్గం:1990 జననాలు]] cpw5cwixtwn6vnspm468y3bczjlqdnx 3628019 3628018 2022-08-21T13:27:31Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990<ref>{{cite web |title=You are hereBiggboss 7 > Housemates > Elli Avram |url=http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20130918045013/http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |url-status=dead |archive-date=18 September 2013 |publisher=In.com India – A web18 Venture |access-date=14 October 2013}}</ref>) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి. ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !భాష |- |2008 |''ఫోర్బజుడెన్  ఫ్రూక్ట్'' |సెలెన్ |స్వీడిష్ |- |2013 |''మిక్కీ వైరస్'' |కామయాని జార్జ్ | rowspan="6" |హిందీ |- |2014 |''ఉంగ్లీ'' |అనికా |- |2015 |''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్'' |దీపిక |- |2016 |''వన్ నైట్ స్టాండ్'' |ఆమెనే |- | rowspan="2" |2017 |''నామ్ షబానా'' |సోనా (అతిధి పాత్ర) |- |''పోస్టర్ బాయ్స్'' |"కుడియన్ షెహర్ దియాన్" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- | rowspan="2" |2018 |''[[నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా|నా పేరు సూర్య, నా ఇల్లు ఇండియా]]'' |"ఇరగ ఇరగ" పాటలో |తెలుగు |- |''బజార్'' |"బిలియనీర్" పాటలో | rowspan="4" |హిందీ |- | rowspan="2" |2019 |''మోసం సైయన్'' |చందాని " చమ్మా చమ్మా " పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- |''జబరియా జోడి'' |జిల్లా |- |2020 |''[[మలంగ్]]'' |జెస్సీ |- | rowspan="3" |2021 |''పారిస్ పారిస్'' |రాజలక్ష్మి |తమిళం |- |''బటర్‌ఫ్లై'' |విజయలక్ష్మి |కన్నడ |- |''కోయి జానే నా'' |"హర్ ఫన్ మౌలా" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |హిందీ |- |2022 |''గుడ్ బై'' | |హిందీ |- | rowspan="3" |2022 |''పియానో'' |అమీనా తన్వర్ |హిందీ, ఇంగ్లీష్ |- |గణపత్ |రోజీ |హిందీ |- |నానే వరువెన్ | |తమిళం |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2013 |''బిగ్ బాస్ 7'' |పోటీదారు | style="text-align:center;" |10వ స్థానం | |- | rowspan="2" |2014 |''ఝలక్ దిఖ్లా జా 7'' | rowspan="4" |ఆమెనే | style="text-align:center;" |నృత్య ప్రదర్శన | |- |''బిగ్ బాస్ 8'' | rowspan="3" |అతిథి | |- | rowspan="2" |2015 | ''కామెడీ నైట్స్ విత్ కపిల్‌'' | |- |''బిగ్ బాస్ 9'' | |- |2016 |''బాక్స్ క్రికెట్ లీగ్ 2'' |పోటీదారు | | |- |2017 |''ది గ్రేట్ ఇండియన్ లాఫ్టర్ ఛాలెంజ్'' |హోస్ట్ | style="text-align:center;" | | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- | rowspan="3" |2019 |''ది వెర్డిక్ట్ - స్టేట్ vs నానావతి'' |సిల్వియా నానావతి | | |- |''టైప్‌రైటర్'' |అనిత | | |- |''ఇన్‌సైడ్ ఎడ్జ్'' |శాండీ | | |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} [[వర్గం:1990 జననాలు]] 2i6507uv8vzzoxsluwzmr9w1rkpuurr 3628020 3628019 2022-08-21T13:28:03Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990<ref>{{cite web |title=You are hereBiggboss 7 > Housemates > Elli Avram |url=http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20130918045013/http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |url-status=dead |archive-date=18 September 2013 |publisher=In.com India – A web18 Venture |access-date=14 October 2013}}</ref>) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి.<ref name=nmag>{{cite web |last=De Villiers |first=Pierre |title=Swedish actress Elli AvrRam is breaking new ground – by starring in an upcoming Bollywood film |url=http://www.norwegian.com/magazine/features/2013/03/bombay-dreams |publisher=Norwegian Air Shuttle ASA |access-date=29 September 2013}}</ref> ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !భాష |- |2008 |''ఫోర్బజుడెన్  ఫ్రూక్ట్'' |సెలెన్ |స్వీడిష్ |- |2013 |''మిక్కీ వైరస్'' |కామయాని జార్జ్ | rowspan="6" |హిందీ |- |2014 |''ఉంగ్లీ'' |అనికా |- |2015 |''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్'' |దీపిక |- |2016 |''వన్ నైట్ స్టాండ్'' |ఆమెనే |- | rowspan="2" |2017 |''నామ్ షబానా'' |సోనా (అతిధి పాత్ర) |- |''పోస్టర్ బాయ్స్'' |"కుడియన్ షెహర్ దియాన్" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- | rowspan="2" |2018 |''[[నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా|నా పేరు సూర్య, నా ఇల్లు ఇండియా]]'' |"ఇరగ ఇరగ" పాటలో |తెలుగు |- |''బజార్'' |"బిలియనీర్" పాటలో | rowspan="4" |హిందీ |- | rowspan="2" |2019 |''మోసం సైయన్'' |చందాని " చమ్మా చమ్మా " పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- |''జబరియా జోడి'' |జిల్లా |- |2020 |''[[మలంగ్]]'' |జెస్సీ |- | rowspan="3" |2021 |''పారిస్ పారిస్'' |రాజలక్ష్మి |తమిళం |- |''బటర్‌ఫ్లై'' |విజయలక్ష్మి |కన్నడ |- |''కోయి జానే నా'' |"హర్ ఫన్ మౌలా" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |హిందీ |- |2022 |''గుడ్ బై'' | |హిందీ |- | rowspan="3" |2022 |''పియానో'' |అమీనా తన్వర్ |హిందీ, ఇంగ్లీష్ |- |గణపత్ |రోజీ |హిందీ |- |నానే వరువెన్ | |తమిళం |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2013 |''బిగ్ బాస్ 7'' |పోటీదారు | style="text-align:center;" |10వ స్థానం | |- | rowspan="2" |2014 |''ఝలక్ దిఖ్లా జా 7'' | rowspan="4" |ఆమెనే | style="text-align:center;" |నృత్య ప్రదర్శన | |- |''బిగ్ బాస్ 8'' | rowspan="3" |అతిథి | |- | rowspan="2" |2015 | ''కామెడీ నైట్స్ విత్ కపిల్‌'' | |- |''బిగ్ బాస్ 9'' | |- |2016 |''బాక్స్ క్రికెట్ లీగ్ 2'' |పోటీదారు | | |- |2017 |''ది గ్రేట్ ఇండియన్ లాఫ్టర్ ఛాలెంజ్'' |హోస్ట్ | style="text-align:center;" | | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- | rowspan="3" |2019 |''ది వెర్డిక్ట్ - స్టేట్ vs నానావతి'' |సిల్వియా నానావతి | | |- |''టైప్‌రైటర్'' |అనిత | | |- |''ఇన్‌సైడ్ ఎడ్జ్'' |శాండీ | | |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} [[వర్గం:1990 జననాలు]] 5vsk3wrgfmufiu2gc7p8xna88nkkxft 3628022 3628020 2022-08-21T13:31:08Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990<ref>{{cite web |title=You are hereBiggboss 7 > Housemates > Elli Avram |url=http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20130918045013/http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |url-status=dead |archive-date=18 September 2013 |publisher=In.com India – A web18 Venture |access-date=14 October 2013}}</ref>) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి.<ref name=nmag>{{cite web |last=De Villiers |first=Pierre |title=Swedish actress Elli AvrRam is breaking new ground – by starring in an upcoming Bollywood film |url=http://www.norwegian.com/magazine/features/2013/03/bombay-dreams |publisher=Norwegian Air Shuttle ASA |access-date=29 September 2013}}</ref> ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !భాష |- |2008 |''ఫోర్బజుడెన్  ఫ్రూక్ట్'' |సెలెన్ |స్వీడిష్ |- |2013 |''మిక్కీ వైరస్'' |కామయాని జార్జ్ | rowspan="6" |హిందీ |- |2014 |''ఉంగ్లీ'' |అనికా |- |2015 |''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్'' |దీపిక |- |2016 |''వన్ నైట్ స్టాండ్'' |ఆమెనే |- | rowspan="2" |2017 |''నామ్ షబానా'' |సోనా (అతిధి పాత్ర) |- |''పోస్టర్ బాయ్స్'' |"కుడియన్ షెహర్ దియాన్" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- | rowspan="2" |2018 |''[[నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా|నా పేరు సూర్య, నా ఇల్లు ఇండియా]]'' |"ఇరగ ఇరగ" పాటలో |తెలుగు |- |''బజార్'' |"బిలియనీర్" పాటలో | rowspan="4" |హిందీ |- | rowspan="2" |2019 |''మోసం సైయన్'' |చందాని " చమ్మా చమ్మా " పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- |''జబరియా జోడి'' |జిల్లా |- |2020 |''[[మలంగ్]]'' |జెస్సీ |- | rowspan="3" |2021 |''పారిస్ పారిస్'' |రాజలక్ష్మి |తమిళం |- |''బటర్‌ఫ్లై'' |విజయలక్ష్మి |కన్నడ |- |''కోయి జానే నా'' |"హర్ ఫన్ మౌలా" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |హిందీ |- |2022 |''గుడ్ బై'' | |హిందీ<ref name="Elli AvrRam wraps up the shoot for her upcoming film 'Goodbye'">{{cite news |last1=The Statesman |title=Elli AvrRam wraps up the shoot for her upcoming film 'Goodbye' |url=https://www.thestatesman.com/entertainment/elli-avrram-wraps-shoot-1503078871.html |accessdate=21 August 2022 |date=7 June 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821133019/https://www.thestatesman.com/entertainment/elli-avrram-wraps-shoot-1503078871.html |archivedate=21 August 2022}}</ref> |- | rowspan="3" |2022 |''పియానో'' |అమీనా తన్వర్ |హిందీ, ఇంగ్లీష్ |- |గణపత్ |రోజీ |హిందీ |- |నానే వరువెన్ | |తమిళం |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2013 |''బిగ్ బాస్ 7'' |పోటీదారు | style="text-align:center;" |10వ స్థానం | |- | rowspan="2" |2014 |''ఝలక్ దిఖ్లా జా 7'' | rowspan="4" |ఆమెనే | style="text-align:center;" |నృత్య ప్రదర్శన | |- |''బిగ్ బాస్ 8'' | rowspan="3" |అతిథి | |- | rowspan="2" |2015 | ''కామెడీ నైట్స్ విత్ కపిల్‌'' | |- |''బిగ్ బాస్ 9'' | |- |2016 |''బాక్స్ క్రికెట్ లీగ్ 2'' |పోటీదారు | | |- |2017 |''ది గ్రేట్ ఇండియన్ లాఫ్టర్ ఛాలెంజ్'' |హోస్ట్ | style="text-align:center;" | | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- | rowspan="3" |2019 |''ది వెర్డిక్ట్ - స్టేట్ vs నానావతి'' |సిల్వియా నానావతి | | |- |''టైప్‌రైటర్'' |అనిత | | |- |''ఇన్‌సైడ్ ఎడ్జ్'' |శాండీ | | |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} [[వర్గం:1990 జననాలు]] 30zroktddjkkca1qvqdosy0ien0nb4o 3628023 3628022 2022-08-21T13:31:28Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ఎల్లి అవ్రామ్ | image = Elli Avram graces the Elle Beauty Awards 2016 (15).jpg | caption = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1990 |07|29}} | birth_place = స్టాక్హోల్మ్, స్వీడన్ | occupation = నటి | nationality = స్వీడిష్ | years_active = 2008–ప్రస్తుతం | known_for = ''బిగ్ బాస్ 7'', హిందీ అండ్ స్వీడిష్ ఫిలిమ్స్ }}'''ఎలిసబెట్ అవ్రమిడౌ గ్రాన్‌లండ్''' (జననం 29 జులై 1990<ref>{{cite web |title=You are hereBiggboss 7 > Housemates > Elli Avram |url=http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20130918045013/http://colors.in.com/in/biggboss/housemates/elli-avram-358.html |url-status=dead |archive-date=18 September 2013 |publisher=In.com India – A web18 Venture |access-date=14 October 2013}}</ref>) స్వీడిష్-గ్రీకు నటి.<ref name=nmag>{{cite web |last=De Villiers |first=Pierre |title=Swedish actress Elli AvrRam is breaking new ground – by starring in an upcoming Bollywood film |url=http://www.norwegian.com/magazine/features/2013/03/bombay-dreams |publisher=Norwegian Air Shuttle ASA |access-date=29 September 2013}}</ref> ఆమె సినీరంగంలో ఎల్లి అవ్రామ్ గా పిలుస్తారు. ఆమె 2008లో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 2013లో రియాలిటీ టీవీ షో బిగ్ బాస్‌లోతో, 2015లో విడుదలైన ''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్‌'' సినిమాతో మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకుంది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !భాష |- |2008 |''ఫోర్బజుడెన్  ఫ్రూక్ట్'' |సెలెన్ |స్వీడిష్ |- |2013 |''మిక్కీ వైరస్'' |కామయాని జార్జ్ | rowspan="6" |హిందీ |- |2014 |''ఉంగ్లీ'' |అనికా |- |2015 |''కిస్ కిస్కో ప్యార్ కరూన్'' |దీపిక |- |2016 |''వన్ నైట్ స్టాండ్'' |ఆమెనే |- | rowspan="2" |2017 |''నామ్ షబానా'' |సోనా (అతిధి పాత్ర) |- |''పోస్టర్ బాయ్స్'' |"కుడియన్ షెహర్ దియాన్" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- | rowspan="2" |2018 |''[[నా పేరు సూర్య నా ఇల్లు ఇండియా|నా పేరు సూర్య, నా ఇల్లు ఇండియా]]'' |"ఇరగ ఇరగ" పాటలో |తెలుగు |- |''బజార్'' |"బిలియనీర్" పాటలో | rowspan="4" |హిందీ |- | rowspan="2" |2019 |''మోసం సైయన్'' |చందాని " చమ్మా చమ్మా " పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |- |''జబరియా జోడి'' |జిల్లా |- |2020 |''[[మలంగ్]]'' |జెస్సీ |- | rowspan="3" |2021 |''పారిస్ పారిస్'' |రాజలక్ష్మి |తమిళం |- |''బటర్‌ఫ్లై'' |విజయలక్ష్మి |కన్నడ |- |''కోయి జానే నా'' |"హర్ ఫన్ మౌలా" పాటలో ప్రత్యేక ప్రదర్శన |హిందీ |- |2022 |''గుడ్ బై'' | |హిందీ<ref name="Elli AvrRam wraps up the shoot for her upcoming film 'Goodbye'">{{cite news |last1=The Statesman |title=Elli AvrRam wraps up the shoot for her upcoming film 'Goodbye' |url=https://www.thestatesman.com/entertainment/elli-avrram-wraps-shoot-1503078871.html |accessdate=21 August 2022 |date=7 June 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821133019/https://www.thestatesman.com/entertainment/elli-avrram-wraps-shoot-1503078871.html |archivedate=21 August 2022}}</ref> |- | rowspan="3" |2022 |''పియానో'' |అమీనా తన్వర్ |హిందీ, ఇంగ్లీష్ |- |గణపత్ |రోజీ |హిందీ |- |నానే వరువెన్ | |తమిళం |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2013 |''బిగ్ బాస్ 7'' |పోటీదారు | style="text-align:center;" |10వ స్థానం | |- | rowspan="2" |2014 |''ఝలక్ దిఖ్లా జా 7'' | rowspan="4" |ఆమెనే | style="text-align:center;" |నృత్య ప్రదర్శన | |- |''బిగ్ బాస్ 8'' | rowspan="3" |అతిథి | |- | rowspan="2" |2015 | ''కామెడీ నైట్స్ విత్ కపిల్‌'' | |- |''బిగ్ బాస్ 9'' | |- |2016 |''బాక్స్ క్రికెట్ లీగ్ 2'' |పోటీదారు | | |- |2017 |''ది గ్రేట్ ఇండియన్ లాఫ్టర్ ఛాలెంజ్'' |హోస్ట్ | style="text-align:center;" | | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- | rowspan="3" |2019 |''ది వెర్డిక్ట్ - స్టేట్ vs నానావతి'' |సిల్వియా నానావతి | | |- |''టైప్‌రైటర్'' |అనిత | | |- |''ఇన్‌సైడ్ ఎడ్జ్'' |శాండీ | | |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|5675978}} * {{Twitter|ElliAvrRam}} [[వర్గం:1990 జననాలు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] rkeymp15sk3v5ccur0e10mrxm00ya6b 0 354361 3628006 3616610 2022-08-21T13:07:49Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటీనటులు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = ది లెజెండ్ | image = | caption = | director = జేడి - జెర్రీ | writer = జేడి - జెర్రీ<br />శశాంక్ వెన్నెలకంటి '''(మాటలు)''' | producer = తిరుపతి ప్రసాద్‌ | starring = <!--Order as per the studio's cast list-->{{ubl|[[అరుళ్ శరవణన్]]|[[ఊర్వశి రౌతేలా]]|గీతికా తివారి|[[విజయకుమార్ (నటుడు)|విజయకుమార్]]}} | cinematography = [[ఆర్. వేల్‌రాజ్]] | editing = రూబెన్ | music = [[హారిస్ జయరాజ్]] | studio = శ్రీ లక్ష్మీ మూవీస్‌ | distributor = | released = {{Film date|df=y|2022|07|28}} | runtime = 161 నిముషాలు | country = భారతదేశం | language = తెలుగు | budget = [[₹]]100-120 కోట్లు | gross = }}'''ది లెజెండ్‌''' 2022లో విడుదలైన [[తెలుగు సినిమా]]. న్యూ శరవణ స్టోర్స్ ప్రొడక్షన్ లో [[అరుళ్ శరవణన్]] [[తమిళ భాష|తమిళం]]లో స్వీయ నిర్మాణంలో నిర్మించిన ఈ సినిమాను అదే పేరుతో శ్రీ లక్ష్మీ మూవీస్‌ బ్యానర్‌పై తిరుపతి ప్రసాద్‌ విడుదల చేశాడు. ఈ సినిమా ట్రైలర్‌ని [[జులై 16]]న నటి [[తమన్నా]] విడుదల చేయగా<ref name="‘ది లెజెండ్‌’ ట్రైలర్‌ లాంచ్‌ చేసిన తమన్నా">{{cite news |last1=Sakshi |title=‘ది లెజెండ్‌’ ట్రైలర్‌ లాంచ్‌ చేసిన తమన్నా |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/heroine-tamannah-launched-legend-telugu-trailer-1471565 |accessdate=24 July 2022 |work= |date=18 July 2022 |archivedate=24 July 2022 |language=te}}</ref>, [[జూలై 28]]న [[తెలుగు]], [[తమిళ భాష|తమిళ]], [[మలయాళ భాష|మలయాళ]], [[కన్నడ భాష|కన్నడ]], [[హిందీ]] భాషల్లో విడుదలైంది. ==నటీనటులు== {{refbegin|2}} *[[అరుళ్ శరవణన్]] *[[ఊర్వశి రౌతేలా]] *గీతికా తివారి<ref name="'ది లెజెండ్' సినిమా గురించిన లేటెస్ట్ అప్డేట్">{{cite news |last1=Suryaa |title='ది లెజెండ్' సినిమా గురించిన లేటెస్ట్ అప్డేట్ |url=https://telugu.suryaa.com/cinema-news-36204-.html |accessdate=24 July 2022 |work= |date=28 May 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220724152846/https://telugu.suryaa.com/cinema-news-36204-.html |archivedate=24 July 2022 |language=en}}</ref> *[[విజయకుమార్ (నటుడు)|విజయకుమార్]] *[[ప్రభు]] *[[వివేక్ (నటుడు)|వివేక్]] *[[సుమన్ (నటుడు)|సుమన్]] *నిస్సార్ *[[తంబి రామయ్య]] *[[లివింగ్‌స్టన్]] *[[యోగి బాబు]] *[[రోబో శంకర్]] *[[సచ్చు]] *[[మునీష్ కాంత్]] *వంశి కృష్ణ *[[లత (నటి)|లత ]] *[[దీపా శంకర్]] *[[హరీశ్ పేరడీ]] *[[సింగంపులి]] *మాయిల్సామి *మన్సూర్ అలీ ఖాన్ *బీసెంట్ రవి *యశ్వంత్ అశోక్ కుమార్ *[[మనస్వి కొట్టాచి]] *[[యాషిక ఆనంద్]] - ప్రత్యేక పాటలో *[[లక్ష్మీ రాయ్]] - ప్రత్యేక పాటలో {{refend}} ==సాంకేతిక నిపుణులు== *బ్యానర్: శ్రీ లక్ష్మీ మూవీస్‌ *నిర్మాత: తిరుపతి ప్రసాద్‌<ref name="‘ది లెజెండ్’ వెనుక తిరుపతి ప్రసాద్!">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=‘ది లెజెండ్’ వెనుక తిరుపతి ప్రసాద్! |url=https://ntvtelugu.com/movie-news/tirupati-prasad-behind-the-legend-196871.html |accessdate=24 July 2022 |date=13 July 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220724153239/https://ntvtelugu.com/movie-news/tirupati-prasad-behind-the-legend-196871.html |archivedate=24 July 2022 |language=te-IN}}</ref> *కథ, స్క్రీన్‌ప్లే, దర్శకత్వం: జేడి-జెయర్‌ *సంగీతం: [[హారిస్ జయరాజ్]] *సినిమాటోగ్రఫీ: ఆర్. వేల్‌రాజ్‌ *ఎడిటర్ : రూబెన్ *ఆర్ట్ : ఎస్.ఎస్.మూర్తి *పాటలు : [[రాకేందు మౌళి]] & భారతి బాబు *కోరియోగ్రఫీ : [[రాజు సుందరం]], [[బృందా ]], దినేష్ *మాటలు : శశాంక్ వెన్నెలకంటి ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb title |15319148}} [[వర్గం:2022 సినిమాలు]] r61h4v6hhh6ncur5unzj0lqv1ytlgfr 0 354648 3628010 3609455 2022-08-21T13:10:15Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''రోబో శంకర్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టాండప్ కమెడియన్, [[సినిమా]], [[టెలివిజన్]] నటుడు. ఆయన స్టార్ విజయ్ ఛానల్ లో ప్రసారమైన ''కలక్కపోవతు యారు''లో స్టాండప్ కామెడీని ప్రదర్శిస్తూ మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకున్నాడు.<ref name="screen">{{Cite web|date=21 July 2015|title=My Stomach Kept Growing With My Career: Robo Shankar Interview|url=http://silverscreen.in/tamil/features/robo-shankar/|access-date=18 September 2015|website=Silverscreen.in}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{Twitter|roboshankarphon}} *{{IMDb name|5199559}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 41kdl22x6yaefnt2v27x5p6ioy8cwqh 3628011 3628010 2022-08-21T13:11:34Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రోబో శంకర్ | image = Robo Shankar At The Humanitarian Awards Ceremony.jpg | caption = | birth_name = | birth_date = | birth_place = | occupation = నటుడు, స్టాండ్ అప్ కమెడియన్ , డాన్సర్ | spouse = ప్రియాంక శంకర్ | children = ఇంద్రజ శంకర్ | awards = కలైమామణి | known for = | years active = 1997-2007; 2011-ప్రస్తుతం | alma mater = మదురై కామరాజ్యూనివర్సిటీ (ఎంఏ ఎకనామిక్స్) }}'''రోబో శంకర్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్టాండప్ కమెడియన్, [[సినిమా]], [[టెలివిజన్]] నటుడు. ఆయన స్టార్ విజయ్ ఛానల్ లో ప్రసారమైన ''కలక్కపోవతు యారు''లో స్టాండప్ కామెడీని ప్రదర్శిస్తూ మంచి గుర్తింపు తెచ్చుకున్నాడు.<ref name="screen">{{Cite web|date=21 July 2015|title=My Stomach Kept Growing With My Career: Robo Shankar Interview|url=http://silverscreen.in/tamil/features/robo-shankar/|access-date=18 September 2015|website=Silverscreen.in}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{Twitter|roboshankarphon}} *{{IMDb name|5199559}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] dz9cwb7o4g2yi011sdcio5umj8xbrl4 0 354649 3628012 3609468 2022-08-21T13:13:35Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = జె. లివింగ్‌స్టన్ |image = |birth_name = ఫిలిప్ లివింగ్‌స్టన్ జోన్స్ |birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] |birth_date = {{Birth date and age|1958 |8|22|df=y}} |death_place = |nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} |alma_mater = |occupation = నటుడు, స్క్రీన్ రైటర్ |years_active = 1982–ప్రస్తుతం |known_for = |relatives = పీటర్ సెల్వకుమార్ |notable_works = |children = 2 |spouse = జెస్సి (m.1997) }}'''ఫిలిప్ లివింగ్‌స్టన్ జోన్స్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన స్క్రీన్ రైటర్, [[సినిమా]], [[టెలివిజన్]] నటుడు.<ref>{{Cite web|date=8 June 2001|title=From scratch to success|url=http://www.hinduonnet.com/2001/06/08/stories/0908022a.htm|url-status=usurped|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606102453/http://www.hinduonnet.com/2001/06/08/stories/0908022a.htm|archive-date=6 June 2011|access-date=19 January 2010}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] ouwfjei04mht8sxakhursyoo78f9lhe 0 354653 3628013 3609532 2022-08-21T13:15:49Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |image = | caption = | name = జి.ఎం కుమార్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1957|7|26}}<ref>https://www.facebook.com/profile.php?id=100000934807426&sk=about {{User-generated source|certain=yes|date=March 2022}}</ref> | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | birth_name = గోవిందరాజ్ మనోహరన్ కుమార్<ref>{{Cite web|url=https://www.imdb.com/name/nm1493315/bio?ref_=nm_ov_bth_nm|title=G.M. Kumar|website=[[IMDb]]}}</ref> | partner(s) = పల్లవి | other names = | occupation = [[సినిమా నటుడు]], దర్శకుడు, నిర్మాత, రచయిత | years_active = 1986–ప్రస్తుతం | homepage = }}'''జి.ఎం కుమార్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 1987లో [[మువ్వగోపాలుడు]] సినిమాకుగాను రెండవ ఉత్తమ కథా రచయితగా నంది అవార్డును గెలుచుకున్నాడు.<ref>{{Cite web |url=http://ipr.ap.nic.in/New_Links/Film.pdf|title=నంది అవార్డు విజేతల పరంపర (1964–2008)|trans-title=A series of Nandi Award Winners (1964–2008)|publisher=[[Andhra Pradesh (magazine)|Information & Public Relations of Andhra Pradesh]]|access-date=21 August 2020}}(in [[Telugu language|Telugu]])</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటులు]] 142yi4eai9x8pydl3hjfud0x05zxv1n 0 354971 3628030 3613378 2022-08-21T13:43:28Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = సంకేత్‌ సార్గర్‌ | image = Sanket Sargar.jpg | image_size = | caption = | fullname = సంకేత్ మహదేవ్ సార్గర్ | nickname = | native_name = | native_name_lang = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | residence = | alma mater = శివాజీ యూనివర్సిటీ, కొల్హాపూర్<ref>{{cite news |last1=Vasudevan |first1=Shyam |title=Overcoming the odds, lifting spirits |url=https://www.thehindu.com/sport/other-sports/overcoming-the-odds-lifting-spirits/article30925063.ece |access-date=29 July 2022 |work=The Hindu |date=26 February 2020 |language=en-IN}}</ref> | birth_date = {{birth date and age|2000|10|16|df=yes}} | birth_place = సాంగ్లీ, [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | death_date = | death_place = | height = | weight = | website = | country = | sport = [[Olympic weightlifting|Weightlifting]] | event = 55 kg | collegeteam = | universityteam = | club = | team = | turnedpro = | partner = | former_partner = | coach = | retired = | coaching = | worlds = | regionals = | nationals = | olympics = | paralympics = | highestranking = | pb = | medaltemplates = {{MedalSport|పురుషుల ఒలింపిక్ వెయిట్లిఫ్టింగ్}} {{MedalCountry|{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్ వెల్త్ గేమ్స్ }} {{MedalSilver| 2022 కామన్ వెల్త్ గేమ్స్ | }} | show-medals = y | updated = 30 జులై 2022 }} '''సంకేత్‌ మహదేవ్‌ సార్గర్‌''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన వెయిట్‌లిఫ్టర్. ఆయన 2022లో జరిగిన కామ‌న్వెల్డ్ గేమ్స్‌లో పురుషుల 55 కేజీల విభాగంలో రజత పతకం సాధించాడు.<ref name="బోణీ కొట్టిన భారత్‌.. వెయిట్‌ లిఫ్టింగ్‌లో తొలి పతకం">{{cite news |last1=Sakshi |title=బోణీ కొట్టిన భారత్‌.. వెయిట్‌ లిఫ్టింగ్‌లో తొలి పతకం |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/commonwealth-games-2022-day-2-lifter-sanket-sargar-opens-indias-medal-count |accessdate=1 August 2022 |work= |date=30 July 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220801182432/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/commonwealth-games-2022-day-2-lifter-sanket-sargar-opens-indias-medal-count |archivedate=1 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] q94a0r7yo6ovfzvsev4k9tiuhq5ixdn 3628031 3628030 2022-08-21T13:44:06Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox sportsperson | name = సంకేత్‌ సార్గర్‌ | image = Sanket Sargar.jpg | image_size = | caption = | fullname = సంకేత్ మహదేవ్ సార్గర్ | nickname = | native_name = | native_name_lang = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | residence = | alma mater = శివాజీ యూనివర్సిటీ, కొల్హాపూర్<ref>{{cite news |last1=Vasudevan |first1=Shyam |title=Overcoming the odds, lifting spirits |url=https://www.thehindu.com/sport/other-sports/overcoming-the-odds-lifting-spirits/article30925063.ece |access-date=29 July 2022 |work=The Hindu |date=26 February 2020 |language=en-IN}}</ref> | birth_date = {{birth date and age|2000|10|16|df=yes}} | birth_place = సాంగ్లీ, [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | death_date = | death_place = | height = | weight = | website = | country = | sport = వెయిట్ లిఫ్టింగ్ | event = 55 కేజీలు | collegeteam = | universityteam = | club = | team = | turnedpro = | partner = | former_partner = | coach = | retired = | coaching = | worlds = | regionals = | nationals = | olympics = | paralympics = | highestranking = | pb = | medaltemplates = {{MedalSport|పురుషుల ఒలింపిక్ వెయిట్లిఫ్టింగ్}} {{MedalCountry|{{IND}}}} {{MedalComp|కామన్ వెల్త్ గేమ్స్ }} {{MedalSilver| 2022 కామన్ వెల్త్ గేమ్స్ | }} | show-medals = y | updated = 30 జులై 2022 }} '''సంకేత్‌ మహదేవ్‌ సార్గర్‌''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన వెయిట్‌లిఫ్టర్. ఆయన 2022లో జరిగిన కామ‌న్వెల్డ్ గేమ్స్‌లో పురుషుల 55 కేజీల విభాగంలో రజత పతకం సాధించాడు.<ref name="బోణీ కొట్టిన భారత్‌.. వెయిట్‌ లిఫ్టింగ్‌లో తొలి పతకం">{{cite news |last1=Sakshi |title=బోణీ కొట్టిన భారత్‌.. వెయిట్‌ లిఫ్టింగ్‌లో తొలి పతకం |url=https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/commonwealth-games-2022-day-2-lifter-sanket-sargar-opens-indias-medal-count |accessdate=1 August 2022 |work= |date=30 July 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220801182432/https://www.sakshi.com/telugu-news/sports/commonwealth-games-2022-day-2-lifter-sanket-sargar-opens-indias-medal-count |archivedate=1 August 2022 |language=te}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:భారతీయ క్రీడాకారులు]] 8oc4za532onpif15ra5kxg59v0yc7na 0 354974 3628024 3613560 2022-08-21T13:33:04Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = బర్ఖా సింగ్ | image = Barkha Singh at screening of Zee5 web-series Silence.jpg | caption = | birth_date = | birth_place = | alma_mater = | occupation = {{hlist|నటి|మోడల్}} | years_active = 2002–ప్రస్తుతం | height = | spouse = | children = | relatives = }}'''బర్ఖా సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి, మోడల్.<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | title=Barkha Singh: Acting has always been my first love | work=timesofindia.indiatimes.com | accessdate=1 July 2016 | archive-date=20 April 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160420221852/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | url-status=live }}</ref> ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|2771295}} *{{instagram|barkhasingh0308}} [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటీమణులు]] je4o856xll63w0k2y4zmio3wqhhf5ca 3628026 3628024 2022-08-21T13:35:23Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = బర్ఖా సింగ్ | image = Barkha Singh at screening of Zee5 web-series Silence.jpg | caption = | birth_date = | birth_place = | alma_mater = | occupation = {{hlist|నటి|మోడల్}} | years_active = 2002–ప్రస్తుతం | height = | spouse = | children = | relatives = }}'''బర్ఖా సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి, మోడల్.<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | title=Barkha Singh: Acting has always been my first love | work=timesofindia.indiatimes.com | accessdate=1 July 2016 | archive-date=20 April 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160420221852/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | url-status=live }}</ref> ==సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2002 |''ముజ్సే దోస్తీ కరోగే!'' |టీనా | rowspan="2" |చైల్డ్ ఆర్టిస్ట్ | |- |2003 |''సమయ :వెన్ టైం స్ట్రిక్స్'' |అంజలీ | |- |2019 |''హౌస్ అరెస్ట్'' |పింకీ | | |- |2020 |''ది డీలర్'' |డీలర్ బర్ఖా |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- | rowspan="2" |2021 |సైలెన్స్... క్యాన్ యూ హియర్ ఇట్ ? |పూజా చౌదరి | |<ref name=":0">{{Cite web|last=Barve|first=Ameya|date=13 February 2021|title=Manoj Bajpayee's 'Silence... Can You Hear It?' to premiere on ZEE5 in March|url=https://www.indiatvnews.com/entertainment/celebrities/manoj-bajpayee-s-silence-can-you-hear-it-to-premiere-on-zee5-in-march-684636|access-date=19 February 2021|website=India TV}}</ref> |- |''OTP లాటరీ: చాప్టర్ 2'' |రీతు |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- |2022 |''36 ఫామ్‌హౌస్'' |అంతరా రాజ్ సింగ్ | |<ref name=":0" /> |} ==టెలివిజన్== ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2018–2021 |''ఇంజినీరింగ్ అమ్మాయిలు'' |తేజస్విని "సాబు" రాతి |2 సీజన్లు |<ref>{{Cite web|title=Watch Engineering Girls Web Series, Show Online in HD On ZEE5|url=https://www.zee5.com/global/zee5originals/details/engineering-girls/0-6-3343|access-date=2021-08-27|website=ZEE5|language=en}}</ref> |- |2019 |''హోమ్ స్వీట్ ఆఫీస్'' |అధీర | | |- |2019–2020 |''దయచేసి జతచేయబడినవి తీసుకోండి'' |సన్యా |2 సీజన్లు |<ref>{{Cite web|date=2020-11-28|title=Web series are here to stay: Barkha Singh|url=https://www.deccanherald.com/metrolife/metrolife-on-the-move/web-series-are-here-to-stay-barkha-singh-920773.html|access-date=2021-06-10|website=Deccan Herald|language=en}}</ref> |- |2021 |''హత్య మేరీ జాన్'' |సోనాల్ | |<ref>{{Cite web|last=Sinha|first=Kumar Raviraj|date=2021-05-06|title=Playing Sonal in 'Murder Meri Jaan' on Hotstar was quite challenging: Barkha Singh|url=https://www.nationalheraldindia.com/interview/playing-sonal-in-murder-meri-jaan-on-hotstar-was-quite-challenging-barkha-singh|access-date=2021-06-10|website=National Herald|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web|last=Sinha|first=Kumar Raviraj|date=2021-05-06|title=Playing Sonal in 'Murder Meri Jaan' on Hotstar was quite challenging: Barkha Singh|url=https://www.nationalheraldindia.com/interview/playing-sonal-in-murder-meri-jaan-on-hotstar-was-quite-challenging-barkha-singh|access-date=2021-05-07|website=National Herald|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |2022 |''మసబ మసబ'' |ఐషా మెహ్రౌలీ |సీజన్ 2 |<ref>{{Cite web|title=Barkha Singh opens up on working with Masaba|url=https://zeenews.india.com/entertainment/web-series/masaba-masaba-barkha-singh-opens-up-on-working-with-masaba-calls-her-best-friend-2490805.html|access-date=2022-07-29|website=Zee News|language=en}}</ref> |- |''ది గ్రేట్ వెడ్డింగ్స్ అఫ్ మున్నెస్'' |మహి | |<ref>{{Cite web|date=23 November 2021|title=Abhishek Banerjee and Barkha Singh come together for Raaj Shaandilyaa’s The Great Weddings of Munnes|url=https://www.bollywoodhungama.com/amp/news/bollywood/abhishek-banerjee-barkha-singh-come-together-raaj-shaandilyaas-great-weddings-munnes/|access-date=23 November 2021|website=Bollywood Hungama}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|2771295}} *{{instagram|barkhasingh0308}} [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటీమణులు]] t41kyg19j8ubbkj406ss98uc0fqne8p 3628027 3628026 2022-08-21T13:36:24Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* టెలివిజన్ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = బర్ఖా సింగ్ | image = Barkha Singh at screening of Zee5 web-series Silence.jpg | caption = | birth_date = | birth_place = | alma_mater = | occupation = {{hlist|నటి|మోడల్}} | years_active = 2002–ప్రస్తుతం | height = | spouse = | children = | relatives = }}'''బర్ఖా సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి, మోడల్.<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | title=Barkha Singh: Acting has always been my first love | work=timesofindia.indiatimes.com | accessdate=1 July 2016 | archive-date=20 April 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160420221852/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | url-status=live }}</ref> ==సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2002 |''ముజ్సే దోస్తీ కరోగే!'' |టీనా | rowspan="2" |చైల్డ్ ఆర్టిస్ట్ | |- |2003 |''సమయ :వెన్ టైం స్ట్రిక్స్'' |అంజలీ | |- |2019 |''హౌస్ అరెస్ట్'' |పింకీ | | |- |2020 |''ది డీలర్'' |డీలర్ బర్ఖా |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- | rowspan="2" |2021 |సైలెన్స్... క్యాన్ యూ హియర్ ఇట్ ? |పూజా చౌదరి | |<ref name=":0">{{Cite web|last=Barve|first=Ameya|date=13 February 2021|title=Manoj Bajpayee's 'Silence... Can You Hear It?' to premiere on ZEE5 in March|url=https://www.indiatvnews.com/entertainment/celebrities/manoj-bajpayee-s-silence-can-you-hear-it-to-premiere-on-zee5-in-march-684636|access-date=19 February 2021|website=India TV}}</ref> |- |''OTP లాటరీ: చాప్టర్ 2'' |రీతు |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- |2022 |''36 ఫామ్‌హౌస్'' |అంతరా రాజ్ సింగ్ | |<ref name=":0" /> |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !మూలాలు |- |2013 |''యే హై ఆషికీ'' |నీతి | |- | rowspan="3" |2014 |''MTV ఫనా'' |వేదిక | |- |''లవ్ బై ఛాన్స్'' |కావ్య | |- |''CID'' |మైరా | |- | rowspan="3" |2015 |''భాగ్యలక్ష్మి'' |సురభి వరుణ్ శుక్లా | |- |''సీక్రెట్ డైరీస్: ది హిడెన్ చాప్టర్స్'' |బింద్య | |- |''ఆహత్ 6'' |సిమ్రాన్ | |- |2016 |''గర్ల్స్ ఆన్ టాప్'' |గియా సేన్ |<ref>{{Cite web|date=4 October 2016|title=Saloni, Ayesha, Barkha nostalgic about their journey on MTV Girls On Top|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/Saloni-Ayesha-Barkha-nostalgic-about-their-journey-on-MTV-Girls-On-Top/articleshow/54672103.cms|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- |2017 |''జాత్ కీ జుగ్ని'' |జ్యోతి | |- | rowspan="2" |2018 |''కైసీ యే యారియాన్'' |జెఫ్ | |- |''బ్రీత్'' |వృశాలి | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2018–2021 |''ఇంజినీరింగ్ అమ్మాయిలు'' |తేజస్విని "సాబు" రాతి |2 సీజన్లు |<ref>{{Cite web|title=Watch Engineering Girls Web Series, Show Online in HD On ZEE5|url=https://www.zee5.com/global/zee5originals/details/engineering-girls/0-6-3343|access-date=2021-08-27|website=ZEE5|language=en}}</ref> |- |2019 |''హోమ్ స్వీట్ ఆఫీస్'' |అధీర | | |- |2019–2020 |''దయచేసి జతచేయబడినవి తీసుకోండి'' |సన్యా |2 సీజన్లు |<ref>{{Cite web|date=2020-11-28|title=Web series are here to stay: Barkha Singh|url=https://www.deccanherald.com/metrolife/metrolife-on-the-move/web-series-are-here-to-stay-barkha-singh-920773.html|access-date=2021-06-10|website=Deccan Herald|language=en}}</ref> |- |2021 |''హత్య మేరీ జాన్'' |సోనాల్ | |<ref>{{Cite web|last=Sinha|first=Kumar Raviraj|date=2021-05-06|title=Playing Sonal in 'Murder Meri Jaan' on Hotstar was quite challenging: Barkha Singh|url=https://www.nationalheraldindia.com/interview/playing-sonal-in-murder-meri-jaan-on-hotstar-was-quite-challenging-barkha-singh|access-date=2021-06-10|website=National Herald|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web|last=Sinha|first=Kumar Raviraj|date=2021-05-06|title=Playing Sonal in 'Murder Meri Jaan' on Hotstar was quite challenging: Barkha Singh|url=https://www.nationalheraldindia.com/interview/playing-sonal-in-murder-meri-jaan-on-hotstar-was-quite-challenging-barkha-singh|access-date=2021-05-07|website=National Herald|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |2022 |''మసబ మసబ'' |ఐషా మెహ్రౌలీ |సీజన్ 2 |<ref>{{Cite web|title=Barkha Singh opens up on working with Masaba|url=https://zeenews.india.com/entertainment/web-series/masaba-masaba-barkha-singh-opens-up-on-working-with-masaba-calls-her-best-friend-2490805.html|access-date=2022-07-29|website=Zee News|language=en}}</ref> |- |''ది గ్రేట్ వెడ్డింగ్స్ అఫ్ మున్నెస్'' |మహి | |<ref>{{Cite web|date=23 November 2021|title=Abhishek Banerjee and Barkha Singh come together for Raaj Shaandilyaa’s The Great Weddings of Munnes|url=https://www.bollywoodhungama.com/amp/news/bollywood/abhishek-banerjee-barkha-singh-come-together-raaj-shaandilyaas-great-weddings-munnes/|access-date=23 November 2021|website=Bollywood Hungama}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|2771295}} *{{instagram|barkhasingh0308}} [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటీమణులు]] ngpeho96a3jogf2kjpdpitcqaz1q7hk 3628028 3628027 2022-08-21T13:38:46Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = బర్ఖా సింగ్ | image = Barkha Singh at screening of Zee5 web-series Silence.jpg | caption = | birth_date = | birth_place = | alma_mater = | occupation = {{hlist|నటి|మోడల్}} | years_active = 2002–ప్రస్తుతం | height = | spouse = | children = | relatives = }}'''బర్ఖా సింగ్''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి, మోడల్.<ref>{{cite web | url=http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | title=Barkha Singh: Acting has always been my first love | work=timesofindia.indiatimes.com | accessdate=1 July 2016 | archive-date=20 April 2016 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160420221852/http://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Barkha-Singh-Acting-has-always-been-my-first-love/articleshow/51406337.cms | url-status=live }}</ref> ఆమె బాలనటిగా ''ముజ్సే దోస్తీ కరోగే'' సినిమాలో చిన్ననాటి కరీనా కపూర్ గా నటించి తన సినీ జీవితాన్ని ప్రారంభించి అమెజాన్, క్యాడ్‌బరీ, కోకా-కోలా, క్లినిక్ ప్లస్ లాంటి బ్రాండ్‌ వాణిజ్య ప్రకటనలలో కనిపించింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2002 |''ముజ్సే దోస్తీ కరోగే!'' |టీనా | rowspan="2" |చైల్డ్ ఆర్టిస్ట్ | |- |2003 |''సమయ :వెన్ టైం స్ట్రిక్స్'' |అంజలీ | |- |2019 |''హౌస్ అరెస్ట్'' |పింకీ | | |- |2020 |''ది డీలర్'' |డీలర్ బర్ఖా |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- | rowspan="2" |2021 |సైలెన్స్... క్యాన్ యూ హియర్ ఇట్ ? |పూజా చౌదరి | |<ref name=":0">{{Cite web|last=Barve|first=Ameya|date=13 February 2021|title=Manoj Bajpayee's 'Silence... Can You Hear It?' to premiere on ZEE5 in March|url=https://www.indiatvnews.com/entertainment/celebrities/manoj-bajpayee-s-silence-can-you-hear-it-to-premiere-on-zee5-in-march-684636|access-date=19 February 2021|website=India TV}}</ref> |- |''OTP లాటరీ: చాప్టర్ 2'' |రీతు |షార్ట్ ఫిల్మ్ | |- |2022 |''36 ఫామ్‌హౌస్'' |అంతరా రాజ్ సింగ్ | |<ref name=":0" /> |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !మూలాలు |- |2013 |''యే హై ఆషికీ'' |నీతి | |- | rowspan="3" |2014 |''MTV ఫనా'' |వేదిక | |- |''లవ్ బై ఛాన్స్'' |కావ్య | |- |''CID'' |మైరా | |- | rowspan="3" |2015 |''భాగ్యలక్ష్మి'' |సురభి వరుణ్ శుక్లా | |- |''సీక్రెట్ డైరీస్: ది హిడెన్ చాప్టర్స్'' |బింద్య | |- |''ఆహత్ 6'' |సిమ్రాన్ | |- |2016 |''గర్ల్స్ ఆన్ టాప్'' |గియా సేన్ |<ref>{{Cite web|date=4 October 2016|title=Saloni, Ayesha, Barkha nostalgic about their journey on MTV Girls On Top|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/Saloni-Ayesha-Barkha-nostalgic-about-their-journey-on-MTV-Girls-On-Top/articleshow/54672103.cms|website=[[The Times of India]]}}</ref> |- |2017 |''జాత్ కీ జుగ్ని'' |జ్యోతి | |- | rowspan="2" |2018 |''కైసీ యే యారియాన్'' |జెఫ్ | |- |''బ్రీత్'' |వృశాలి | |} ==వెబ్ సిరీస్== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2018–2021 |''ఇంజినీరింగ్ అమ్మాయిలు'' |తేజస్విని "సాబు" రాతి |2 సీజన్లు |<ref>{{Cite web|title=Watch Engineering Girls Web Series, Show Online in HD On ZEE5|url=https://www.zee5.com/global/zee5originals/details/engineering-girls/0-6-3343|access-date=2021-08-27|website=ZEE5|language=en}}</ref> |- |2019 |''హోమ్ స్వీట్ ఆఫీస్'' |అధీర | | |- |2019–2020 |''దయచేసి జతచేయబడినవి తీసుకోండి'' |సన్యా |2 సీజన్లు |<ref>{{Cite web|date=2020-11-28|title=Web series are here to stay: Barkha Singh|url=https://www.deccanherald.com/metrolife/metrolife-on-the-move/web-series-are-here-to-stay-barkha-singh-920773.html|access-date=2021-06-10|website=Deccan Herald|language=en}}</ref> |- |2021 |''హత్య మేరీ జాన్'' |సోనాల్ | |<ref>{{Cite web|last=Sinha|first=Kumar Raviraj|date=2021-05-06|title=Playing Sonal in 'Murder Meri Jaan' on Hotstar was quite challenging: Barkha Singh|url=https://www.nationalheraldindia.com/interview/playing-sonal-in-murder-meri-jaan-on-hotstar-was-quite-challenging-barkha-singh|access-date=2021-06-10|website=National Herald|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web|last=Sinha|first=Kumar Raviraj|date=2021-05-06|title=Playing Sonal in 'Murder Meri Jaan' on Hotstar was quite challenging: Barkha Singh|url=https://www.nationalheraldindia.com/interview/playing-sonal-in-murder-meri-jaan-on-hotstar-was-quite-challenging-barkha-singh|access-date=2021-05-07|website=National Herald|language=en}}</ref> |- | rowspan="2" |2022 |''మసబ మసబ'' |ఐషా మెహ్రౌలీ |సీజన్ 2 |<ref>{{Cite web|title=Barkha Singh opens up on working with Masaba|url=https://zeenews.india.com/entertainment/web-series/masaba-masaba-barkha-singh-opens-up-on-working-with-masaba-calls-her-best-friend-2490805.html|access-date=2022-07-29|website=Zee News|language=en}}</ref> |- |''ది గ్రేట్ వెడ్డింగ్స్ అఫ్ మున్నెస్'' |మహి | |<ref>{{Cite web|date=23 November 2021|title=Abhishek Banerjee and Barkha Singh come together for Raaj Shaandilyaa’s The Great Weddings of Munnes|url=https://www.bollywoodhungama.com/amp/news/bollywood/abhishek-banerjee-barkha-singh-come-together-raaj-shaandilyaas-great-weddings-munnes/|access-date=23 November 2021|website=Bollywood Hungama}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|2771295}} *{{instagram|barkhasingh0308}} [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటీమణులు]] on4xjuxytss3qwgv5oi05kcv8b9cqnq 0 355215 3628065 3616897 2022-08-21T14:30:33Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = రూపా గంగూలీ | image = Roopa Ganguly at a Swearing-in Ceremony, at Parliament House, in New Delhi.jpg | caption = | birthname = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1963|11|25}}{{refn|group=note|Ganguly bagan her acting career in 1986.<ref>{{Cite web |date=15 September 2012 |title=রূপার রৌপ্য জয়ন্তী |url=http://archives.anandabazar.com/archive/1120915/15mukhomukhi.html |url-status=live |access-date=29 December 2019 |website=anandabazar.com}}</ref> She herself claimed that she had already completed her graduation before she began her acting career.<ref name=":0">{{Cite web |title=Actress Roopa Ganguly on Modern Bangla Film |url=https://www.youtube.com/watch?v=rzs36E-Eurw |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/rzs36E-Eurw |archive-date=15 December 2021 |url-status=live |via=YouTube |language=en |access-date=21 May 2021}}{{cbignore}}</ref>}} | birth_place = [[కోల్‌కాతా]], [[పశ్చిమ బెంగాల్]], [[భారతదేశం]] | party = [[భారతీయ జనతా పార్టీ]] | office = [[రాజ్యసభ]] సభ్యురాలు | constituency = నామినేటెడ్ <ref>{{Cite news |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/roopa-ganguly-of-mahabharat-fame-nominated-to-rajya-sabha/articleshow/54677954.cms |title=BJP's Roopa Ganguly nominated for Sidhu's post in Rajya Sabha |date=4 October 2016 |access-date=13 December 2019 |newspaper=The Economic Times}}</ref> (ఆర్ట్స్ ) | nominator = [[ప్రణబ్ ముఖర్జీ]] | term_start = 4 అక్టోబర్ 2016 | term_end = 24 ఏప్రిల్ 2022 | predecessor = నవజోత్ సింగ్ సిద్ధూ | office1 = [[పశ్చిమ బెంగాల్]] బీజేపీ మహిళా మోర్చా అధ్యక్షురాలు | term_start1 = 2015 | term_end1 = 2017 | predecessor1 = జ్యోత్స్నా బెనర్జీ | successor1 = లాకెట్ ఛటర్జీ | module = {{Infobox actress |embed=yes |name = రూపా గంగూలీ |native_name_lang = bn | image = | caption = | spouse = {{marriage|Dhrubo Mukherjee|1992|2007|reason=div}}<ref name="I fhfbf attempted suicide thrice:" /> | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> | works = |awards = | occupation = {{hlist|రాజకీయ నాయకురాలు|నటి}} | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | signature = Roopa Ganguly signature.svg | children = 1 }} }}'''రూపా గంగూలీ''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[టెలివిజన్]], సినిమా నటి, రాజకీయ నాయకురాలు.<ref>{{Cite web|title=Roopa Ganguly movies, filmography, biography and songs|url=https://www.cinestaan.com/people/roopa-ganguly-13090|access-date=18 August 2018|website=Cinestaan}}</ref> ఆమె [[మృణాళ్ సేన్|మృణాల్ సేన్]], [[అపర్ణా సేన్]], [[గౌతమ్ ఘోష్]], [[ఋతుపర్ణ ఘోష్|రితుపర్ణో ఘోష్]] లాంటి దర్శకులతో కలిసి పని చేసింది. రూపా గంగూలీ అక్టోబర్ 2016లో భారత రాష్ట్రపతిచే రాజ్యసభ సభ్యురాలిగా నామినేట్ చేయబడింది.<ref name="Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha">{{cite news |last1=The Indian Express |title=Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha |url=https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |accessdate=6 August 2022 |date=4 October 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220806072941/https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |archivedate=6 August 2022 |language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == బయటి లింకులు == * {{IMDb name|0304367}} [[వర్గం:1963 జననాలు]] h3wgwfgu264i4gf7vigen3cmjwbu4pf 3628068 3628065 2022-08-21T14:35:09Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = రూపా గంగూలీ | image = Roopa Ganguly at a Swearing-in Ceremony, at Parliament House, in New Delhi.jpg | caption = | birthname = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1963|11|25}}{{refn|group=note|Ganguly bagan her acting career in 1986.<ref>{{Cite web |date=15 September 2012 |title=রূপার রৌপ্য জয়ন্তী |url=http://archives.anandabazar.com/archive/1120915/15mukhomukhi.html |url-status=live |access-date=29 December 2019 |website=anandabazar.com}}</ref> She herself claimed that she had already completed her graduation before she began her acting career.<ref name=":0">{{Cite web |title=Actress Roopa Ganguly on Modern Bangla Film |url=https://www.youtube.com/watch?v=rzs36E-Eurw |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211215/rzs36E-Eurw |archive-date=15 December 2021 |url-status=live |via=YouTube |language=en |access-date=21 May 2021}}{{cbignore}}</ref>}} | birth_place = [[కోల్‌కాతా]], [[పశ్చిమ బెంగాల్]], [[భారతదేశం]] | party = [[భారతీయ జనతా పార్టీ]] | office = [[రాజ్యసభ]] సభ్యురాలు | constituency = నామినేటెడ్ <ref>{{Cite news |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/roopa-ganguly-of-mahabharat-fame-nominated-to-rajya-sabha/articleshow/54677954.cms |title=BJP's Roopa Ganguly nominated for Sidhu's post in Rajya Sabha |date=4 October 2016 |access-date=13 December 2019 |newspaper=The Economic Times}}</ref> (ఆర్ట్స్ ) | nominator = [[ప్రణబ్ ముఖర్జీ]] | term_start = 4 అక్టోబర్ 2016 | term_end = 24 ఏప్రిల్ 2022 | predecessor = నవజోత్ సింగ్ సిద్ధూ | office1 = [[పశ్చిమ బెంగాల్]] బీజేపీ మహిళా మోర్చా అధ్యక్షురాలు | term_start1 = 2015 | term_end1 = 2017 | predecessor1 = జ్యోత్స్నా బెనర్జీ | successor1 = లాకెట్ ఛటర్జీ | occupation = {{hlist|రాజకీయ నాయకురాలు|నటి}} | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | spouse = {{marriage|ధృబో ముఖేర్జీ|1992|2007|reason=div}} | children = 1 | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> | module = {{Infobox actress |embed=yes |name = రూపా గంగూలీ |native_name_lang = bn | image = | caption = | spouse = {{marriage|Dhrubo Mukherjee|1992|2007|reason=div}}<ref name="I fhfbf attempted suicide thrice:" /> | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> }} }}'''రూపా గంగూలీ''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[టెలివిజన్]], సినిమా నటి, రాజకీయ నాయకురాలు.<ref>{{Cite web|title=Roopa Ganguly movies, filmography, biography and songs|url=https://www.cinestaan.com/people/roopa-ganguly-13090|access-date=18 August 2018|website=Cinestaan}}</ref> ఆమె [[మృణాళ్ సేన్|మృణాల్ సేన్]], [[అపర్ణా సేన్]], [[గౌతమ్ ఘోష్]], [[ఋతుపర్ణ ఘోష్|రితుపర్ణో ఘోష్]] లాంటి దర్శకులతో కలిసి పని చేసింది. రూపా గంగూలీ అక్టోబర్ 2016లో భారత రాష్ట్రపతిచే రాజ్యసభ సభ్యురాలిగా నామినేట్ చేయబడింది.<ref name="Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha">{{cite news |last1=The Indian Express |title=Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha |url=https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |accessdate=6 August 2022 |date=4 October 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220806072941/https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |archivedate=6 August 2022 |language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == బయటి లింకులు == * {{IMDb name|0304367}} [[వర్గం:1963 జననాలు]] apjvcjepxvd0hv04m1tfmgjhim0i0xd 3628072 3628068 2022-08-21T14:36:17Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = రూపా గంగూలీ | image = Roopa Ganguly at a Swearing-in Ceremony, at Parliament House, in New Delhi.jpg | caption = | birthname = | birth_date = | birth_place = [[కోల్‌కాతా]], [[పశ్చిమ బెంగాల్]], [[భారతదేశం]] | party = [[భారతీయ జనతా పార్టీ]] | office = [[రాజ్యసభ]] సభ్యురాలు | constituency = నామినేటెడ్ <ref>{{Cite news |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/roopa-ganguly-of-mahabharat-fame-nominated-to-rajya-sabha/articleshow/54677954.cms |title=BJP's Roopa Ganguly nominated for Sidhu's post in Rajya Sabha |date=4 October 2016 |access-date=13 December 2019 |newspaper=The Economic Times}}</ref> (ఆర్ట్స్ ) | nominator = [[ప్రణబ్ ముఖర్జీ]] | term_start = 4 అక్టోబర్ 2016 | term_end = 24 ఏప్రిల్ 2022 | predecessor = నవజోత్ సింగ్ సిద్ధూ | office1 = [[పశ్చిమ బెంగాల్]] బీజేపీ మహిళా మోర్చా అధ్యక్షురాలు | term_start1 = 2015 | term_end1 = 2017 | predecessor1 = జ్యోత్స్నా బెనర్జీ | successor1 = లాకెట్ ఛటర్జీ | occupation = {{hlist|రాజకీయ నాయకురాలు|నటి}} | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | spouse = {{marriage|ధృబో ముఖేర్జీ|1992|2007|reason=div}} | children = 1 | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> | module = {{Infobox actress |embed=yes |name = రూపా గంగూలీ |native_name_lang = bn | image = | caption = | spouse = {{marriage|Dhrubo Mukherjee|1992|2007|reason=div}}<ref name="I fhfbf attempted suicide thrice:" /> | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> }} }}'''రూపా గంగూలీ''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[టెలివిజన్]], సినిమా నటి, రాజకీయ నాయకురాలు.<ref>{{Cite web|title=Roopa Ganguly movies, filmography, biography and songs|url=https://www.cinestaan.com/people/roopa-ganguly-13090|access-date=18 August 2018|website=Cinestaan}}</ref> ఆమె [[మృణాళ్ సేన్|మృణాల్ సేన్]], [[అపర్ణా సేన్]], [[గౌతమ్ ఘోష్]], [[ఋతుపర్ణ ఘోష్|రితుపర్ణో ఘోష్]] లాంటి దర్శకులతో కలిసి పని చేసింది. రూపా గంగూలీ అక్టోబర్ 2016లో భారత రాష్ట్రపతిచే రాజ్యసభ సభ్యురాలిగా నామినేట్ చేయబడింది.<ref name="Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha">{{cite news |last1=The Indian Express |title=Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha |url=https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |accessdate=6 August 2022 |date=4 October 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220806072941/https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |archivedate=6 August 2022 |language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == బయటి లింకులు == * {{IMDb name|0304367}} [[వర్గం:1963 జననాలు]] abppsv3c20des4x0m4sdlebjs25diy0 3628074 3628072 2022-08-21T14:36:33Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = రూపా గంగూలీ | image = Roopa Ganguly at a Swearing-in Ceremony, at Parliament House, in New Delhi.jpg | caption = | birthname = | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1963|11|25}} | birth_place = [[కోల్‌కాతా]], [[పశ్చిమ బెంగాల్]], [[భారతదేశం]] | party = [[భారతీయ జనతా పార్టీ]] | office = [[రాజ్యసభ]] సభ్యురాలు | constituency = నామినేటెడ్ <ref>{{Cite news |url=https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/roopa-ganguly-of-mahabharat-fame-nominated-to-rajya-sabha/articleshow/54677954.cms |title=BJP's Roopa Ganguly nominated for Sidhu's post in Rajya Sabha |date=4 October 2016 |access-date=13 December 2019 |newspaper=The Economic Times}}</ref> (ఆర్ట్స్ ) | nominator = [[ప్రణబ్ ముఖర్జీ]] | term_start = 4 అక్టోబర్ 2016 | term_end = 24 ఏప్రిల్ 2022 | predecessor = నవజోత్ సింగ్ సిద్ధూ | office1 = [[పశ్చిమ బెంగాల్]] బీజేపీ మహిళా మోర్చా అధ్యక్షురాలు | term_start1 = 2015 | term_end1 = 2017 | predecessor1 = జ్యోత్స్నా బెనర్జీ | successor1 = లాకెట్ ఛటర్జీ | occupation = {{hlist|రాజకీయ నాయకురాలు|నటి}} | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} | spouse = {{marriage|ధృబో ముఖేర్జీ|1992|2007|reason=div}} | children = 1 | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> | module = {{Infobox actress |embed=yes |name = రూపా గంగూలీ |native_name_lang = bn | image = | caption = | spouse = {{marriage|Dhrubo Mukherjee|1992|2007|reason=div}}<ref name="I fhfbf attempted suicide thrice:" /> | years active = 1986{{dash}}Present<ref name=":1">{{Cite web |title=What troubles me most is how unsafe Bengal has become for women under Trinamul |url=https://www.telegraphindia.com/7-days/what-troubles-me-most-is-how-unsafe-bengal-has-become-for-women-under-trinamul/cid/1314220 |date=16 October 2016 |website=The Telegraph (India) |language=en |access-date=1 May 2020}}</ref> }} }}'''రూపా గంగూలీ''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[టెలివిజన్]], సినిమా నటి, రాజకీయ నాయకురాలు.<ref>{{Cite web|title=Roopa Ganguly movies, filmography, biography and songs|url=https://www.cinestaan.com/people/roopa-ganguly-13090|access-date=18 August 2018|website=Cinestaan}}</ref> ఆమె [[మృణాళ్ సేన్|మృణాల్ సేన్]], [[అపర్ణా సేన్]], [[గౌతమ్ ఘోష్]], [[ఋతుపర్ణ ఘోష్|రితుపర్ణో ఘోష్]] లాంటి దర్శకులతో కలిసి పని చేసింది. రూపా గంగూలీ అక్టోబర్ 2016లో భారత రాష్ట్రపతిచే రాజ్యసభ సభ్యురాలిగా నామినేట్ చేయబడింది.<ref name="Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha">{{cite news |last1=The Indian Express |title=Actor Roopa Ganguly nominated to Rajya Sabha |url=https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |accessdate=6 August 2022 |date=4 October 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220806072941/https://indianexpress.com/article/india/india-news-india/roopa-ganguly-nominated-to-rajya-sabha/ |archivedate=6 August 2022 |language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} == బయటి లింకులు == * {{IMDb name|0304367}} [[వర్గం:1963 జననాలు]] hl81cpvri72v75lxqn12d3ss1sam3qg 0 355716 3628043 3621906 2022-08-21T14:01:08Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} 0s1zhlfqz8jkmmo38n9ac3n4pyhodt9 3628045 3628043 2022-08-21T14:02:17Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==నిర్మాతగా== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} d680qn8uvnlmtmdzmc88q7d5uboxwmd 3628046 3628045 2022-08-21T14:02:32Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నిర్మాతగా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==నిర్మాతగా== ''పండిగై'' (2017) ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} ckpghr75gieb1v69dexzy1edb3b1d4b 3628047 3628046 2022-08-21T14:04:23Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2007 |''చెన్నై 600028'' |సెల్వి |నామినేట్ చేయబడింది, ఉత్తమ తొలి నటిగా విజయ్ అవార్డు |- |2008 |''అంజతే'' |ఉత్ర | |- |2008 |''సరోజ'' |కారులో అమ్మాయి |అతిధి పాత్ర |- |2009 |''అధే నేరం అధే ఇదమ్'' |జనని | |- |2010 |''కత్తరదు కలవు'' |కృష్ణవేణి | |- |2013 |''వన యుద్ధం'' | rowspan="2" |ముత్తులక్ష్మి | |- |2013 |''అట్టహాస'' |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |రోహిణి వరదరాజన్ | |- |2014 |''వెన్నిల వీడు'' |తేన్మొళి | |- |2014 |''ఆడమ జైచోమడ'' |రామ | |- |2016 |''చెన్నై 600028 II'' |సెల్వి | |- |2019 |''హై ప్రీస్టెస్'' |పూజ |[[తెలుగు]] వెబ్ సిరీస్, ZEE5 లో విడుదలైంది |- |2020 |''మెల్కొనుట'' |విజి |షార్ట్ ఫిల్మ్ |- |2021 |''కసడ తపర'' |పరమేశ్వరి |సోనీ లివ్‌లో విడుదలైంది. సెగ్మెంట్ : ''అరమ్ పత్ర'' |- |} ==టెలివిజన్== ==నిర్మాతగా== ''పండిగై'' (2017) ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} 58f87eytv3eggikvbx52rh33qnbjbi1 3628049 3628047 2022-08-21T14:05:34Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* టెలివిజన్ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2007 |''చెన్నై 600028'' |సెల్వి |నామినేట్ చేయబడింది, ఉత్తమ తొలి నటిగా విజయ్ అవార్డు |- |2008 |''అంజతే'' |ఉత్ర | |- |2008 |''సరోజ'' |కారులో అమ్మాయి |అతిధి పాత్ర |- |2009 |''అధే నేరం అధే ఇదమ్'' |జనని | |- |2010 |''కత్తరదు కలవు'' |కృష్ణవేణి | |- |2013 |''వన యుద్ధం'' | rowspan="2" |ముత్తులక్ష్మి | |- |2013 |''అట్టహాస'' |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |రోహిణి వరదరాజన్ | |- |2014 |''వెన్నిల వీడు'' |తేన్మొళి | |- |2014 |''ఆడమ జైచోమడ'' |రామ | |- |2016 |''చెన్నై 600028 II'' |సెల్వి | |- |2019 |''హై ప్రీస్టెస్'' |పూజ |[[తెలుగు]] వెబ్ సిరీస్, ZEE5 లో విడుదలైంది |- |2020 |''మెల్కొనుట'' |విజి |షార్ట్ ఫిల్మ్ |- |2021 |''కసడ తపర'' |పరమేశ్వరి |సోనీ లివ్‌లో విడుదలైంది. సెగ్మెంట్ : ''అరమ్ పత్ర'' |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !ప్రదర్శనలు !పాత్ర !ఛానెల్ !వర్గం !గమనికలు |- | rowspan="2" |2018 |''నాయకి'' |ఆనంది |సన్ టీవీ |క్రమ |విద్యా ప్రదీప్ స్థానంలోకి వచ్చారు |- |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 2'' |పోటీదారు |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము |3వ స్థానం |- |2019 |''భర్త మరియు భార్య.'' ''చిన్నతిరై'' |న్యాయమూర్తి |విజయ్ టీవీ |ఆటల కార్యక్రమం |<ref>{{Cite web|title=Mr and Mrs. Chinnathirai Grand Finale to premiere on May 19|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/mr-and-mrs-chinnathirai-grand-finale-to-premiere-on-may-19/articleshow/69360343.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2019 |''దమ్ డమ్ దమ్'' |ప్రియా |కలైంజర్ టీవీ |క్రమ |<ref>{{Cite web|title=I have been waiting to do a script like this: Vijayalakshmi|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/i-have-been-waiting-to-do-a-script-like-this-vijayalakshmi/articleshow/70465347.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2020 |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 4'' |అతిథి |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళం'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |వాస్తవిక కార్యక్రమము |విజేత (ఏకైక ప్రాణాలతో బయటపడిన వ్యక్తి) |- |} ==నిర్మాతగా== ''పండిగై'' (2017) ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} t3s71i0ioqofawbww2iv4jsvlj62590 3628050 3628049 2022-08-21T14:05:55Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2007 |''చెన్నై 600028'' |సెల్వి |నామినేట్ చేయబడింది, ఉత్తమ తొలి నటిగా విజయ్ అవార్డు |- |2008 |''అంజతే'' |ఉత్ర | |- |2008 |''సరోజ'' |కారులో అమ్మాయి |అతిధి పాత్ర |- |2009 |''అధే నేరం అధే ఇదమ్'' |జనని | |- |2010 |''కత్తరదు కలవు'' |కృష్ణవేణి | |- |2013 |''వన యుద్ధం'' | rowspan="2" |ముత్తులక్ష్మి | |- |2013 |''అట్టహాస'' |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |రోహిణి వరదరాజన్ | |- |2014 |''వెన్నిల వీడు'' |తేన్మొళి | |- |2014 |''ఆడమ జైచోమడ'' |రామ | |- |2016 |''చెన్నై 600028 II'' |సెల్వి | |- |2019 |''హై ప్రీస్టెస్'' |పూజ |[[తెలుగు]] వెబ్ సిరీస్, ZEE5 లో విడుదలైంది |- |2020 |''మెల్కొనుట'' |విజి |షార్ట్ ఫిల్మ్ |- |2021 |''కసడ తపర'' |పరమేశ్వరి |సోనీ లివ్‌లో విడుదలైంది. సెగ్మెంట్ : ''అరమ్ పత్ర'' |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !ప్రదర్శనలు !పాత్ర !ఛానెల్ !వర్గం !గమనికలు |- | rowspan="2" |2018 |''నాయకి'' |ఆనంది |సన్ టీవీ |క్రమ |విద్యా ప్రదీప్ స్థానంలోకి వచ్చారు |- |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 2'' |పోటీదారు |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము |3వ స్థానం |- |2019 |''భర్త మరియు భార్య.'' ''చిన్నతిరై'' |న్యాయమూర్తి |విజయ్ టీవీ |ఆటల కార్యక్రమం |<ref>{{Cite web|title=Mr and Mrs. Chinnathirai Grand Finale to premiere on May 19|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/mr-and-mrs-chinnathirai-grand-finale-to-premiere-on-may-19/articleshow/69360343.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2019 |''దమ్ డమ్ దమ్'' |ప్రియా |కలైంజర్ టీవీ |క్రమ |<ref>{{Cite web|title=I have been waiting to do a script like this: Vijayalakshmi|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/i-have-been-waiting-to-do-a-script-like-this-vijayalakshmi/articleshow/70465347.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2020 |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 4'' |అతిథి |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళం'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |వాస్తవిక కార్యక్రమము |విజేత (ఏకైక ప్రాణాలతో బయటపడిన వ్యక్తి) |- |} ==నిర్మాతగా== ''పండిగై'' (2017) ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] hbszztkkpel3tjil7kosjhrhlf7a5qj 3628051 3628050 2022-08-21T14:06:09Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్ | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2007 |''చెన్నై 600028'' |సెల్వి |నామినేట్ చేయబడింది, ఉత్తమ తొలి నటిగా విజయ్ అవార్డు |- |2008 |''అంజతే'' |ఉత్ర | |- |2008 |''సరోజ'' |కారులో అమ్మాయి |అతిధి పాత్ర |- |2009 |''అధే నేరం అధే ఇదమ్'' |జనని | |- |2010 |''కత్తరదు కలవు'' |కృష్ణవేణి | |- |2013 |''వన యుద్ధం'' | rowspan="2" |ముత్తులక్ష్మి | |- |2013 |''అట్టహాస'' |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |రోహిణి వరదరాజన్ | |- |2014 |''వెన్నిల వీడు'' |తేన్మొళి | |- |2014 |''ఆడమ జైచోమడ'' |రామ | |- |2016 |''చెన్నై 600028 II'' |సెల్వి | |- |2019 |''హై ప్రీస్టెస్'' |పూజ |[[తెలుగు]] వెబ్ సిరీస్, ZEE5 లో విడుదలైంది |- |2020 |''మెల్కొనుట'' |విజి |షార్ట్ ఫిల్మ్ |- |2021 |''కసడ తపర'' |పరమేశ్వరి |సోనీ లివ్‌లో విడుదలైంది. సెగ్మెంట్ : ''అరమ్ పత్ర'' |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !ప్రదర్శనలు !పాత్ర !ఛానెల్ !వర్గం !గమనికలు |- | rowspan="2" |2018 |''నాయకి'' |ఆనంది |సన్ టీవీ |క్రమ |విద్యా ప్రదీప్ స్థానంలోకి వచ్చారు |- |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 2'' |పోటీదారు |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము |3వ స్థానం |- |2019 |''భర్త మరియు భార్య.'' ''చిన్నతిరై'' |న్యాయమూర్తి |విజయ్ టీవీ |ఆటల కార్యక్రమం |<ref>{{Cite web|title=Mr and Mrs. Chinnathirai Grand Finale to premiere on May 19|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/mr-and-mrs-chinnathirai-grand-finale-to-premiere-on-may-19/articleshow/69360343.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2019 |''దమ్ డమ్ దమ్'' |ప్రియా |కలైంజర్ టీవీ |క్రమ |<ref>{{Cite web|title=I have been waiting to do a script like this: Vijayalakshmi|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/i-have-been-waiting-to-do-a-script-like-this-vijayalakshmi/articleshow/70465347.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2020 |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 4'' |అతిథి |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళం'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |వాస్తవిక కార్యక్రమము |విజేత (ఏకైక ప్రాణాలతో బయటపడిన వ్యక్తి) |- |} ==నిర్మాతగా== ''పండిగై'' (2017) ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] 86kh4g7f4sl2p74p165rvv0k3d9oh0c 3628052 3628051 2022-08-21T14:07:51Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్ | image = Vijayalakshmi Agathiyan at Chennai 600028 – 2 Press Meet.jpg | caption = | birth_date = <!--Birthdate must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs. No IMDb. No public records. See WP:BLPPRIVACY--> | birth_place = <!--Must be attributed to a reliable published source with an established reputation for fact-checking. No blogs, no IMDb.--> | occupation = Actress | parents = అగతియం | spouse = ఫిరోజ్ మహమ్మద్<ref name="Vijayalakshmi-Feroz Mohammed wedding reception: Celebrities wish newly married couple [PHOTOS]">{{cite news |title=Vijayalakshmi-Feroz Mohammed wedding reception: Celebrities wish newly married couple [PHOTOS] |url=https://www.ibtimes.co.in/vijayalakshmi-feroz-mohammed-wedding-reception-celebrities-wish-newly-married-couple-photos-648438 |accessdate=21 August 2022 |work= |date=29 September 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821140709/https://www.ibtimes.co.in/vijayalakshmi-feroz-mohammed-wedding-reception-celebrities-wish-newly-married-couple-photos-648438 |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> | relatives = నిరంజని అహతియాన్ (సోదరి)<br/>తిరు | years_active = 2007-ప్రస్తుతం | nationality = {{flag|India|name=భారతీయురాలు}} }}'''విజయలక్ష్మి ఫిరోజ్''' (నీ అగతియన్ ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన టెలివిజన్, సినిమా నటి. ఆమె దర్శకుడు అగతియన్ కుమార్తె. విజయలక్ష్మి 2007లో ''చెన్నై 600028'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టింది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2007 |''చెన్నై 600028'' |సెల్వి |నామినేట్ చేయబడింది, ఉత్తమ తొలి నటిగా విజయ్ అవార్డు |- |2008 |''అంజతే'' |ఉత్ర | |- |2008 |''సరోజ'' |కారులో అమ్మాయి |అతిధి పాత్ర |- |2009 |''అధే నేరం అధే ఇదమ్'' |జనని | |- |2010 |''కత్తరదు కలవు'' |కృష్ణవేణి | |- |2013 |''వన యుద్ధం'' | rowspan="2" |ముత్తులక్ష్మి | |- |2013 |''అట్టహాస'' |[[కన్నడ భాష|కన్నడ]] సినిమా |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |రోహిణి వరదరాజన్ | |- |2014 |''వెన్నిల వీడు'' |తేన్మొళి | |- |2014 |''ఆడమ జైచోమడ'' |రామ | |- |2016 |''చెన్నై 600028 II'' |సెల్వి | |- |2019 |''హై ప్రీస్టెస్'' |పూజ |[[తెలుగు]] వెబ్ సిరీస్, ZEE5 లో విడుదలైంది |- |2020 |''మెల్కొనుట'' |విజి |షార్ట్ ఫిల్మ్ |- |2021 |''కసడ తపర'' |పరమేశ్వరి |సోనీ లివ్‌లో విడుదలైంది. సెగ్మెంట్ : ''అరమ్ పత్ర'' |- |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !ప్రదర్శనలు !పాత్ర !ఛానెల్ !వర్గం !గమనికలు |- | rowspan="2" |2018 |''నాయకి'' |ఆనంది |సన్ టీవీ |క్రమ |విద్యా ప్రదీప్ స్థానంలోకి వచ్చారు |- |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 2'' |పోటీదారు |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము |3వ స్థానం |- |2019 |''భర్త మరియు భార్య.'' ''చిన్నతిరై'' |న్యాయమూర్తి |విజయ్ టీవీ |ఆటల కార్యక్రమం |<ref>{{Cite web|title=Mr and Mrs. Chinnathirai Grand Finale to premiere on May 19|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/mr-and-mrs-chinnathirai-grand-finale-to-premiere-on-may-19/articleshow/69360343.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2019 |''దమ్ డమ్ దమ్'' |ప్రియా |కలైంజర్ టీవీ |క్రమ |<ref>{{Cite web|title=I have been waiting to do a script like this: Vijayalakshmi|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/tamil/i-have-been-waiting-to-do-a-script-like-this-vijayalakshmi/articleshow/70465347.cms|website=The Times of India}}</ref> |- |2020 |''బిగ్ బాస్ తమిళ్ 4'' |అతిథి |విజయ్ టీవీ |వాస్తవిక కార్యక్రమము | |- |2021 |''సర్వైవర్ తమిళం'' |పోటీదారు |జీ తమిళం |వాస్తవిక కార్యక్రమము |విజేత (ఏకైక ప్రాణాలతో బయటపడిన వ్యక్తి) |- |} ==నిర్మాతగా== ''పండిగై'' (2017) ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164334}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నిర్మాతలు]] 1iwq67n6eflidxkdo0zjuroh1mqte1x 0 355744 3628053 3622169 2022-08-21T14:09:25Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ''' (జననం 7 అక్టోబర్ 1977) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన మోడల్, టెలివిజన్, సినిమా నటి, పౌర కార్యకర్త & మిస్ వరల్డ్ 1999 విజేత. యుక్తా 1999లో ఫెమినా మిస్ ఇండియా వరల్డ్ గా కిరీటాన్ని గెలుచుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0600567}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] jg87gmlsohse5cfqf3e0grarpao79gn 3628055 3628053 2022-08-21T14:12:14Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name= యుక్తా ముఖీ | birth_name = యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ | image = Yukta Mookhey at the launch of Marc Cain store (cropped).jpg | caption = Mookhey at a launch event for [[:de:Marc Cain|Marc Cain]] store in 2013. | birth_place = [[బెంగుళూరు]], [[కర్ణాటక]], [[భారతదేశం]] | eye_colour=బ్రౌన్ | hair_colour=బ్లాక్ | alias= | birth_date= {{Birth date|df=yes|1977|10|07}}<ref name="IndiaToday"/><ref>{{cite news |title=Yukta Mookhey: Do you know the Miss World 1999 has a degree in Zoology? |url=https://www.mid-day.com/photos/yukta-mookhey-do-you-know-the-miss-world-1999-has-a-degree-in-zoology/63764 |access-date=4 November 2019 |work=mid-day |date=7 October 2019 |language=en}}</ref><ref>{{cite news |title=इस मिस वर्ल्ड से आए दिन मारपीट करता था पति, तंग आकर लिया था तलाक |url=https://www.bhaskar.com/news/ENT-REGC-TML-actress-yukta-mookhey-life-and-controversial-facts-5714017-PHO.html |access-date=4 November 2019 |work=Dainik Bhaskar |date=7 October 2017 |language=hi}}</ref> or <br/>{{Birth date|df=yes|1979|10|07}}<ref>{{cite news |title=पति ने पीट-पीटकर इस पूर्व मिस वर्ल्ड का कर दिया था बुरा हाल, तलाक के बाद ऐसे कर रहीं गुजारा |url=https://www.amarujala.com/photo-gallery/entertainment/bollywood/yukta-mukhi-birthday-special-life-story |access-date=4 November 2019 |work=Amar Ujala |date=7 October 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=New Straits Times - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19991206&id=a_1OAAAAIBAJ&pg=4767,4115213&hl=en) |access-date=4 November 2019 |work=news.google.com}}</ref> <br/> ({{age|1977|10|07}} or {{age|1979|10|07}}) | competitions={{ubl|ఫెమినా మిస్ ఇండియా 1999 <br/>(విజేత - మిస్ వరల్డ్ ఇండియా)<br/>(మిస్ ఫొటోజెనిక్)<br/>(విజేత)<br/>(మిస్ వరల్డ్ - ఆసియ & ఓషియానియా)}} | occupation= {{hlist|నటి | మోడల్}} | alma_mater = | years active = 1999–2019 | spouse = {{marriage|ప్రిన్స్ తూలి|2008|2014|reason=విడాకులు |height=5 feet 11 inches}}'''యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ''' (జననం 7 అక్టోబర్ 1977) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన మోడల్, టెలివిజన్, సినిమా నటి, పౌర కార్యకర్త & మిస్ వరల్డ్ 1999 విజేత. యుక్తా 1999లో ఫెమినా మిస్ ఇండియా వరల్డ్ గా కిరీటాన్ని గెలుచుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0600567}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] 0votvs8wjkgh9sbcloxjwhm020h8pxv 3628057 3628055 2022-08-21T14:18:16Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name= యుక్తా ముఖీ | birth_name = యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ | image = Yukta Mookhey at the launch of Marc Cain store (cropped).jpg | caption = | birth_place = [[బెంగుళూరు]], [[కర్ణాటక]], [[భారతదేశం]] | eye_colour=Brown | hair_colour=Black | alias= | birth_date= {{Birth date|df=yes|1977|10|07}}<ref>{{cite news |title=Yukta Mookhey: Do you know the Miss World 1999 has a degree in Zoology? |url=https://www.mid-day.com/photos/yukta-mookhey-do-you-know-the-miss-world-1999-has-a-degree-in-zoology/63764 |access-date=4 November 2019 |work=mid-day |date=7 October 2019 |language=en}}</ref><ref>{{cite news |title=इस मिस वर्ल्ड से आए दिन मारपीट करता था पति, तंग आकर लिया था तलाक |url=https://www.bhaskar.com/news/ENT-REGC-TML-actress-yukta-mookhey-life-and-controversial-facts-5714017-PHO.html |access-date=4 November 2019 |work=Dainik Bhaskar |date=7 October 2017 |language=hi}}</ref> or <br/>{{Birth date|df=yes|1979|10|07}}<ref>{{cite news |title=पति ने पीट-पीटकर इस पूर्व मिस वर्ल्ड का कर दिया था बुरा हाल, तलाक के बाद ऐसे कर रहीं गुजारा |url=https://www.amarujala.com/photo-gallery/entertainment/bollywood/yukta-mukhi-birthday-special-life-story |access-date=4 November 2019 |work=Amar Ujala |date=7 October 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=New Straits Times - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19991206&id=a_1OAAAAIBAJ&pg=4767,4115213&hl=en) |access-date=4 November 2019 |work=news.google.com}}</ref> <br/> ({{age|1977|10|07}} or {{age|1979|10|07}}) | competitions={{ubl|[[Femina Miss India#Miss World|Femina Miss India 1999]]<br/>(Winner - Miss World India)<br/>(Miss Photogenic)|[[Miss World 1999]]<br/>(విజేత)<br/>(మిస్ వరల్డ్ - ఆసియ & ఓషియానియా)}} | occupation= {{hlist|నటి | మోడల్}} | alma_mater = | years active = 1999–2019 | spouse = {{marriage|ప్రిన్స్ తూలి|2008|2014|reason=విడాకులు |height=5 feet 11 inches}} | children = 1 |height=5 feet 11 inches}} '''యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ''' (జననం 7 అక్టోబర్ 1977) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన మోడల్, టెలివిజన్, సినిమా నటి, పౌర కార్యకర్త & మిస్ వరల్డ్ 1999 విజేత. యుక్తా 1999లో ఫెమినా మిస్ ఇండియా వరల్డ్ గా కిరీటాన్ని గెలుచుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0600567}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] 6hyqazmjfu6uz1h50ipwp3oat5gdolt 3628059 3628057 2022-08-21T14:19:01Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name= యుక్తా ముఖీ | birth_name = యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ | image = Yukta Mookhey at the launch of Marc Cain store (cropped).jpg | caption = | birth_place = [[బెంగుళూరు]], [[కర్ణాటక]], [[భారతదేశం]] | eye_colour=Brown | hair_colour=Black | alias= | birth_date= {{Birth date|df=yes|1977|10|07}}<ref>{{cite news |title=Yukta Mookhey: Do you know the Miss World 1999 has a degree in Zoology? |url=https://www.mid-day.com/photos/yukta-mookhey-do-you-know-the-miss-world-1999-has-a-degree-in-zoology/63764 |access-date=4 November 2019 |work=mid-day |date=7 October 2019 |language=en}}</ref><ref>{{cite news |title=इस मिस वर्ल्ड से आए दिन मारपीट करता था पति, तंग आकर लिया था तलाक |url=https://www.bhaskar.com/news/ENT-REGC-TML-actress-yukta-mookhey-life-and-controversial-facts-5714017-PHO.html |access-date=4 November 2019 |work=Dainik Bhaskar |date=7 October 2017 |language=hi}}</ref> or <br/>{{Birth date|df=yes|1979|10|07}}<ref>{{cite news |title=पति ने पीट-पीटकर इस पूर्व मिस वर्ल्ड का कर दिया था बुरा हाल, तलाक के बाद ऐसे कर रहीं गुजारा |url=https://www.amarujala.com/photo-gallery/entertainment/bollywood/yukta-mukhi-birthday-special-life-story |access-date=4 November 2019 |work=Amar Ujala |date=7 October 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=New Straits Times - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19991206&id=a_1OAAAAIBAJ&pg=4767,4115213&hl=en) |access-date=4 November 2019 |work=news.google.com}}</ref> <br/> ({{age|1977|10|07}} or {{age|1979|10|07}}) | competitions= {{ubl|ఫెమినా మిస్ ఇండియా 1999 <br/>(విజేత - మిస్ వరల్డ్ ఇండియా)<br/>(మిస్ ఫొటోజెనిక్)<br/>(విజేత)<br/>(మిస్ వరల్డ్ - ఆసియ & ఓషియానియా)}} | occupation= {{hlist|నటి | మోడల్}} | alma_mater = | years active = 1999–2019 | spouse = ప్రిన్స్ తూలి | children = 1 |height=5 feet 11 inches}} '''యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ''' (జననం 7 అక్టోబర్ 1977) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన మోడల్, టెలివిజన్, సినిమా నటి, పౌర కార్యకర్త & మిస్ వరల్డ్ 1999 విజేత. యుక్తా 1999లో ఫెమినా మిస్ ఇండియా వరల్డ్ గా కిరీటాన్ని గెలుచుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0600567}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] d1bx71cxkr9b4wjv9rgig6yo15o5ldj 3628061 3628059 2022-08-21T14:22:11Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name= యుక్తా ముఖీ | birth_name = యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ | image = Yukta Mookhey at the launch of Marc Cain store (cropped).jpg | caption = | birth_place = [[బెంగుళూరు]], [[కర్ణాటక]], [[భారతదేశం]] | eye_colour=Brown | hair_colour=Black | alias= | birth_date= {{Birth date|df=yes|1977|10|07}}<ref>{{cite news |title=Yukta Mookhey: Do you know the Miss World 1999 has a degree in Zoology? |url=https://www.mid-day.com/photos/yukta-mookhey-do-you-know-the-miss-world-1999-has-a-degree-in-zoology/63764 |access-date=4 November 2019 |work=mid-day |date=7 October 2019 |language=en}}</ref><ref>{{cite news |title=इस मिस वर्ल्ड से आए दिन मारपीट करता था पति, तंग आकर लिया था तलाक |url=https://www.bhaskar.com/news/ENT-REGC-TML-actress-yukta-mookhey-life-and-controversial-facts-5714017-PHO.html |access-date=4 November 2019 |work=Dainik Bhaskar |date=7 October 2017 |language=hi}}</ref> or <br/>{{Birth date|df=yes|1979|10|07}}<ref>{{cite news |title=पति ने पीट-पीटकर इस पूर्व मिस वर्ल्ड का कर दिया था बुरा हाल, तलाक के बाद ऐसे कर रहीं गुजारा |url=https://www.amarujala.com/photo-gallery/entertainment/bollywood/yukta-mukhi-birthday-special-life-story |access-date=4 November 2019 |work=Amar Ujala |date=7 October 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=New Straits Times - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19991206&id=a_1OAAAAIBAJ&pg=4767,4115213&hl=en) |access-date=4 November 2019 |work=news.google.com}}</ref> <br/> ({{age|1977|10|07}} or {{age|1979|10|07}}) | competitions= {{ubl|ఫెమినా మిస్ ఇండియా 1999 <br/>(విజేత - మిస్ వరల్డ్ ఇండియా)<br/>(మిస్ ఫొటోజెనిక్)<br/>(విజేత)<br/>(మిస్ వరల్డ్ - ఆసియ & ఓషియానియా)}} | occupation= {{hlist|నటి | మోడల్}} | alma_mater = | years active = 1999–2019 | spouse = ప్రిన్స్ తూలి | children = 1 |height=5 feet 11 inches}} '''యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ''' (జననం 7 అక్టోబర్ 1977) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన మోడల్, టెలివిజన్, సినిమా నటి, పౌర కార్యకర్త & మిస్ వరల్డ్ 1999 విజేత. యుక్తా 1999లో ఫెమినా మిస్ ఇండియా వరల్డ్ గా కిరీటాన్ని గెలుచుకుంది. ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0600567}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] 49obta5or05ajadgrazs6ygssaox5tr 3628063 3628061 2022-08-21T14:23:30Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* టెలివిజన్ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox pageant titleholder | name= యుక్తా ముఖీ | birth_name = యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ | image = Yukta Mookhey at the launch of Marc Cain store (cropped).jpg | caption = | birth_place = [[బెంగుళూరు]], [[కర్ణాటక]], [[భారతదేశం]] | eye_colour=Brown | hair_colour=Black | alias= | birth_date= {{Birth date|df=yes|1977|10|07}}<ref>{{cite news |title=Yukta Mookhey: Do you know the Miss World 1999 has a degree in Zoology? |url=https://www.mid-day.com/photos/yukta-mookhey-do-you-know-the-miss-world-1999-has-a-degree-in-zoology/63764 |access-date=4 November 2019 |work=mid-day |date=7 October 2019 |language=en}}</ref><ref>{{cite news |title=इस मिस वर्ल्ड से आए दिन मारपीट करता था पति, तंग आकर लिया था तलाक |url=https://www.bhaskar.com/news/ENT-REGC-TML-actress-yukta-mookhey-life-and-controversial-facts-5714017-PHO.html |access-date=4 November 2019 |work=Dainik Bhaskar |date=7 October 2017 |language=hi}}</ref> or <br/>{{Birth date|df=yes|1979|10|07}}<ref>{{cite news |title=पति ने पीट-पीटकर इस पूर्व मिस वर्ल्ड का कर दिया था बुरा हाल, तलाक के बाद ऐसे कर रहीं गुजारा |url=https://www.amarujala.com/photo-gallery/entertainment/bollywood/yukta-mukhi-birthday-special-life-story |access-date=4 November 2019 |work=Amar Ujala |date=7 October 2018}}</ref><ref>{{cite news |title=New Straits Times - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19991206&id=a_1OAAAAIBAJ&pg=4767,4115213&hl=en) |access-date=4 November 2019 |work=news.google.com}}</ref> <br/> ({{age|1977|10|07}} or {{age|1979|10|07}}) | competitions= {{ubl|ఫెమినా మిస్ ఇండియా 1999 <br/>(విజేత - మిస్ వరల్డ్ ఇండియా)<br/>(మిస్ ఫొటోజెనిక్)<br/>(విజేత)<br/>(మిస్ వరల్డ్ - ఆసియ & ఓషియానియా)}} | occupation= {{hlist|నటి | మోడల్}} | alma_mater = | years active = 1999–2019 | spouse = ప్రిన్స్ తూలి | children = 1 |height=5 feet 11 inches}} '''యుక్తా ఇంద్రలాల్ ముఖీ''' (జననం 7 అక్టోబర్ 1977) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన మోడల్, టెలివిజన్, సినిమా నటి, పౌర కార్యకర్త & మిస్ వరల్డ్ 1999 విజేత. యుక్తా 1999లో ఫెమినా మిస్ ఇండియా వరల్డ్ గా కిరీటాన్ని గెలుచుకుంది. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- |2001 |''పూవెల్లం అన్ వాసం'' |అతిథి పాత్ర |[[తమిళ భాష|తమిళ]] సినిమా |<ref>{{Cite web|title=Poovellam un Vaasam Review|url=http://ia.rediff.com/movies/2001/oct/04poove.htm|publisher=Rediff}}</ref> |- |2002 |''ప్యాస'' |శీతల్ |హిందీ సినిమా |<ref>{{Cite web|title=Pyaasa|url=http://www.bollywoodhungama.com/movies/cast/11604/index.html|publisher=Bollywood Hungama}}</ref> |- | rowspan="2" |2006 |''కట్పుట్లి'' |అంజు | |<ref>{{Cite web|title=Katputli|url=http://www.bollywoodhungama.com/movies/cast/12907/index.html|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20081024063948/http://www.bollywoodhungama.com/movies/cast/12907/index.html|archive-date=24 October 2008|publisher=Bollywood Hungama}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Katputli Review|url=http://www.indiafm.com/movies/review/12907/index.html|publisher=Indiafm.com}}</ref> |- |''జపాన్‌లో ప్రేమ'' | |అతిథి పాత్ర |<ref>{{Cite web|title=Love in Japan|url=http://www.bollywoodhungama.com/movies/cast/12730/index.html|publisher=Bollywood Hungama}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Love in Japan review|url=http://www.parinda.com/movies/reviews/love_in_japan.shtml|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20120909024602/http://www.parinda.com/movies/reviews/love_in_japan.shtml|archive-date=9 September 2012|publisher=Parinda.com}}</ref> |- |2007 |''కబ్ కహబా తు ఐ లవ్ యు'' | |భోజ్‌పురి సినిమా |<ref>{{Cite web|title=Kab Kahaba Tu I Love You|url=http://www.indiafm.com/movies/cast/13402/index.html|publisher=Indiafm.com}}</ref> |- |2008 |''మేంసాహబ్'' |అంజలి | |<ref>{{Cite web|title=Memsahab|url=http://www.indiafm.com/movies/cast/12462/index.html|publisher=Indiafm.com}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Memsahab Review|url=http://www.smashits.com/news/bollywood/movie-review/6755/memsahab.html|publisher=Smash Hits}}</ref> |- |2010 |స్వయంసిద్ధ |స్వయంసిద్ధ |[[ఒడిశా సినిమా|ఒడియా సినిమా]] | |- |2019 |''గుడ్ న్యూజ్'' |IVF సెంటర్ పేషెంట్ |హిందీ సినిమా | |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !పేరు !పాత్ర !గమనికలు !మూలాలు |- | rowspan="2" |1999 |''ఫెమినా మిస్ ఇండియా 1999'' |ఆమె/ పోటీదారు | |<ref>{{Cite web|date=1 April 2009|title=Miss India 1999 - Glimpse of the past.|url=https://m.photos.timesofindia.com/beauty-pageants/miss-india/miss-india-glimpses-of-past/amp_articleshow/4344028.cms|publisher=Indiatimes}}</ref> <ref>{{Cite web|date=11 January 2000|title=Miss India 2000 countdown begins|url=https://www.thehindubusinessline.com/2000/01/11/stories/191102fm.htm|publisher=The Business Line}}</ref> |- |''మిస్ వరల్డ్ 1999'' |ఆమె/ పోటీదారు/ విజేత |అంతర్జాతీయ పోటీ |<ref name="google.com">{{Cite web|date=5 December 1999|title=Miss India crowned Miss World 1999 amidst feminist demonstrations.|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1955&dat=19991206&id=gRQyAAAAIBAJ&pg=1431,5037389&hl=en|publisher=Reading Eagle}}</ref> |- | rowspan="2" |2000 |''ఇంటర్నేషనల్ ఇండియన్ ఫిల్మ్ అవార్డ్స్ 2000'' |హోస్ట్ |బహుమతి ప్రధానోత్సవం |<ref>{{Cite web|title=First IIFA Award ceremony in the year 2000|url=http://www.iifa.com/iifa-years/iifa-years-2000/|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170714224612/http://www.iifa.com/iifa-years/iifa-years-2000/|archive-date=14 July 2017|access-date=7 June 2019|publisher=International Indian Film Academy Awards}}</ref> |- |''మిస్ వరల్డ్ 2000'' |ఆమె/ ప్రపంచ సుందరి |అంతర్జాతీయ పోటీ |<ref name="google.com1">{{Cite web|date=2 December 2000|title=India's Chopra is the new Miss World|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=20001202&id=NgNPAAAAIBAJ&pg=4361,3200718&hl=en|access-date=7 June 2019|website=New Straits Times}}</ref> |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0600567}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] a53rnsmpioq6lcwbz7b6d1uynz1v183 0 355745 3628036 3622170 2022-08-21T13:51:01Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''పంకజ్ కపూర్''' (జననం 29 మే 1954) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థల, టెలివిజన్, [[సినిమా నటుడు]] & దర్శకుడు, రచయిత. ఆయన ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు & మూడు జాతీయ చలనచిత్ర అవార్డులతో సహా అనేక అవార్డులను అందుకున్నాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0438488}} [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] adcipndyonhasybe5aq643dzw49k9fv 3628038 3628036 2022-08-21T13:54:52Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = పంకజ్ కపూర్ | image = Pankaj Kapur.jpg | caption = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1954|05|29}} | birth_place = [[లూథియానా]], [[పంజాబ్]], [[భారతదేశం]] | alma_mater = నేషనల్ స్కూల్ అఫ్ డ్రామా | occupation = నటుడు , రచయిత, స్క్రీన్ రైటర్, దర్శకుడు | spouse = {{marriage | నీలిమ అజీమ్ | 1979 | 1984 |reason=విడాకులు}}<ref name="HT" /> {{marriage| [[సుప్రియా పాఠక్]] | 1988}} | children = [[షాహిద్ కపూర్|షాహిద్]] తో సహా 3 | relatives = దినా పాఠక్ (అత్తమ్మ)<br>[[రత్న పాఠక్ షా]] (వదిన)<br>[[ నసీరుద్దీన్ షా]] (తోడల్లుడు) | yearsactive = 1981–ప్రస్తుతం }}'''పంకజ్ కపూర్''' (జననం 29 మే 1954) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థల, టెలివిజన్, [[సినిమా నటుడు]] & దర్శకుడు, రచయిత. ఆయన ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు & మూడు జాతీయ చలనచిత్ర అవార్డులతో సహా అనేక అవార్డులను అందుకున్నాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0438488}} [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] s2wcagms5eo0j8fmilrt4gt9t6bgrdm 3628039 3628038 2022-08-21T13:55:13Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = పంకజ్ కపూర్ | image = Pankaj Kapur.jpg | caption = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1954|05|29}} | birth_place = [[లూథియానా]], [[పంజాబ్]], [[భారతదేశం]] | alma_mater = నేషనల్ స్కూల్ అఫ్ డ్రామా | occupation = నటుడు , రచయిత, స్క్రీన్ రైటర్, దర్శకుడు | spouse = {{marriage | నీలిమ అజీమ్ | 1979 | 1984 |reason=విడాకులు}} {{marriage| [[సుప్రియా పాఠక్]] | 1988}} | children = [[షాహిద్ కపూర్|షాహిద్]] తో సహా 3 | relatives = దినా పాఠక్ (అత్తమ్మ)<br>[[రత్న పాఠక్ షా]] (వదిన)<br>[[నసీరుద్దీన్ షా]] (తోడల్లుడు) | yearsactive = 1981–ప్రస్తుతం }}'''పంకజ్ కపూర్''' (జననం 29 మే 1954) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థల, టెలివిజన్, [[సినిమా నటుడు]] & దర్శకుడు, రచయిత. ఆయన ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు & మూడు జాతీయ చలనచిత్ర అవార్డులతో సహా అనేక అవార్డులను అందుకున్నాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0438488}} [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] rbthijy9ua9obig3ynlnbkz4cr511cm 3628040 3628039 2022-08-21T13:58:54Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = పంకజ్ కపూర్ | image = Pankaj Kapur.jpg | caption = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1954|05|29}} | birth_place = లూథియానా, [[పంజాబ్]], [[భారతదేశం]] | alma_mater = నేషనల్ స్కూల్ అఫ్ డ్రామా | occupation = నటుడు , రచయిత, స్క్రీన్ రైటర్, దర్శకుడు | spouse = {{marriage | నీలిమ అజీమ్ | 1979 | 1984 |reason=విడాకులు}}<ref name="Neelima Azeem on divorce from Pankaj Kapur when Shahid Kapoor was 3.5 years old: ‘I didn’t decide to separate, he moved on’">{{cite news |last1=Hindustan Times |title=Neelima Azeem on divorce from Pankaj Kapur when Shahid Kapoor was 3.5 years old: ‘I didn’t decide to separate, he moved on’ |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/neelima-azeem-on-divorce-from-pankaj-kapur-when-shahid-kapoor-was-3-5-years-old-i-didn-t-decide-to-separate-he-moved-on/story-ieUvsGvuMVpy8TuVZl3EsO.html |accessdate=21 August 2022 |date=18 May 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821135601/https://www.hindustantimes.com/bollywood/neelima-azeem-on-divorce-from-pankaj-kapur-when-shahid-kapoor-was-3-5-years-old-i-didn-t-decide-to-separate-he-moved-on/story-ieUvsGvuMVpy8TuVZl3EsO.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> {{marriage| [[సుప్రియా పాఠక్]] | 1988}} | children = [[షాహిద్ కపూర్|షాహిద్]] తో సహా 3 | relatives = దినా పాఠక్ (అత్తమ్మ)<br>[[రత్న పాఠక్ షా]] (వదిన)<br>[[నసీరుద్దీన్ షా]] (తోడల్లుడు) | yearsactive = 1981–ప్రస్తుతం }}'''పంకజ్ కపూర్''' (జననం 29 మే 1954) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థల, టెలివిజన్, [[సినిమా నటుడు]] & దర్శకుడు, రచయిత. ఆయన ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు & మూడు జాతీయ చలనచిత్ర అవార్డులతో సహా అనేక అవార్డులను అందుకున్నాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0438488}} [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] 2alha3axv3jk45yie1uputlf4t0444w 3628041 3628040 2022-08-21T13:59:08Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1954 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = పంకజ్ కపూర్ | image = Pankaj Kapur.jpg | caption = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1954|05|29}} | birth_place = లూథియానా, [[పంజాబ్]], [[భారతదేశం]] | alma_mater = నేషనల్ స్కూల్ అఫ్ డ్రామా | occupation = నటుడు , రచయిత, స్క్రీన్ రైటర్, దర్శకుడు | spouse = {{marriage | నీలిమ అజీమ్ | 1979 | 1984 |reason=విడాకులు}}<ref name="Neelima Azeem on divorce from Pankaj Kapur when Shahid Kapoor was 3.5 years old: ‘I didn’t decide to separate, he moved on’">{{cite news |last1=Hindustan Times |title=Neelima Azeem on divorce from Pankaj Kapur when Shahid Kapoor was 3.5 years old: ‘I didn’t decide to separate, he moved on’ |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/neelima-azeem-on-divorce-from-pankaj-kapur-when-shahid-kapoor-was-3-5-years-old-i-didn-t-decide-to-separate-he-moved-on/story-ieUvsGvuMVpy8TuVZl3EsO.html |accessdate=21 August 2022 |date=18 May 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821135601/https://www.hindustantimes.com/bollywood/neelima-azeem-on-divorce-from-pankaj-kapur-when-shahid-kapoor-was-3-5-years-old-i-didn-t-decide-to-separate-he-moved-on/story-ieUvsGvuMVpy8TuVZl3EsO.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> {{marriage| [[సుప్రియా పాఠక్]] | 1988}} | children = [[షాహిద్ కపూర్|షాహిద్]] తో సహా 3 | relatives = దినా పాఠక్ (అత్తమ్మ)<br>[[రత్న పాఠక్ షా]] (వదిన)<br>[[నసీరుద్దీన్ షా]] (తోడల్లుడు) | yearsactive = 1981–ప్రస్తుతం }}'''పంకజ్ కపూర్''' (జననం 29 మే 1954) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థల, టెలివిజన్, [[సినిమా నటుడు]] & దర్శకుడు, రచయిత. ఆయన ఫిల్మ్‌ఫేర్ అవార్డు & మూడు జాతీయ చలనచిత్ర అవార్డులతో సహా అనేక అవార్డులను అందుకున్నాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0438488}} [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:1954 జననాలు]] syf91ebe8gtazkuxwvlini2yidzat5e 0 355746 3628032 3622171 2022-08-21T13:50:18Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రత్న పాఠక్ షా | image = Ratna Pathak at DIFF 2016.jpg | alt = <!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --> | caption = | native_name = | native_name_lang = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1957|03|18}}<ref name="HT">{{cite web |title=Happy birthday Ratna Pathak Shah: From Sarabhai Vs Sarabhai to Lipstick Under My Burkha, here are her 5 best works |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/happy-birthday-ratna-pathak-shah-from-sarabhai-vs-sarabhai-to-lipstick-under-my-burkha-here-are-her-5-best-works/story-OlWYfkMkEuCIa8qMct6ELO.html |website=[[Hindustan Times]] |date=18 March 2019 |access-date=8 April 2019}}</ref><ref name="IE_birth">{{cite news |last1=Sharma |first1=Sampada |title=Here are five of the best characters played by Ratna Pathak Shah |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/ratna-pathak-shah-5101295/ |access-date=8 April 2019 |work=[[The Indian Express]] |date=18 March 2018}}</ref> | birth_place = [[బొంబాయి]], [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | nationality = | education = | alma_mater = | occupation = నటి | years_active = 1983–ప్రస్తుతం | known_for = | notable_works = | spouse = {{marriage|[[నసీరుద్దీన్ షా]]|1982}} | children = ఇమాద్ షా<br /> వివాన్ షా | mother = దినా పాఠక్ | father = | relatives = [[సుప్రియా పాఠక్]] (సోదరి)<br /> జమీరుద్-దిన్ షా (మరిది)<br /> [[పంకజ్ కపూర్]] (మరిది) | awards = | signature = }}'''రత్న పాఠక్ షా''' (జననం 18 మార్చి 1957) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థలం, టెలివిజన్, సినిమా నటి & దర్శకురాలు. ఆయన 1983లో ''మండి'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, అనేక అవార్డులను అందుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0665550}} syyrnjxtlaxgx9epw2m3jiu1ugeccev 3628033 3628032 2022-08-21T13:50:31Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1957 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రత్న పాఠక్ షా | image = Ratna Pathak at DIFF 2016.jpg | alt = <!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --> | caption = | native_name = | native_name_lang = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1957|03|18}}<ref name="HT">{{cite web |title=Happy birthday Ratna Pathak Shah: From Sarabhai Vs Sarabhai to Lipstick Under My Burkha, here are her 5 best works |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/happy-birthday-ratna-pathak-shah-from-sarabhai-vs-sarabhai-to-lipstick-under-my-burkha-here-are-her-5-best-works/story-OlWYfkMkEuCIa8qMct6ELO.html |website=[[Hindustan Times]] |date=18 March 2019 |access-date=8 April 2019}}</ref><ref name="IE_birth">{{cite news |last1=Sharma |first1=Sampada |title=Here are five of the best characters played by Ratna Pathak Shah |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/ratna-pathak-shah-5101295/ |access-date=8 April 2019 |work=[[The Indian Express]] |date=18 March 2018}}</ref> | birth_place = [[బొంబాయి]], [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | nationality = | education = | alma_mater = | occupation = నటి | years_active = 1983–ప్రస్తుతం | known_for = | notable_works = | spouse = {{marriage|[[నసీరుద్దీన్ షా]]|1982}} | children = ఇమాద్ షా<br /> వివాన్ షా | mother = దినా పాఠక్ | father = | relatives = [[సుప్రియా పాఠక్]] (సోదరి)<br /> జమీరుద్-దిన్ షా (మరిది)<br /> [[పంకజ్ కపూర్]] (మరిది) | awards = | signature = }}'''రత్న పాఠక్ షా''' (జననం 18 మార్చి 1957) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థలం, టెలివిజన్, సినిమా నటి & దర్శకురాలు. ఆయన 1983లో ''మండి'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, అనేక అవార్డులను అందుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0665550}} [[వర్గం:1957 జననాలు]] a5t286rvyq791m05vxdegwqpwfrpo2v 3628034 3628033 2022-08-21T13:50:41Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రత్న పాఠక్ షా | image = Ratna Pathak at DIFF 2016.jpg | alt = <!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --> | caption = | native_name = | native_name_lang = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1957|03|18}}<ref name="HT">{{cite web |title=Happy birthday Ratna Pathak Shah: From Sarabhai Vs Sarabhai to Lipstick Under My Burkha, here are her 5 best works |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/happy-birthday-ratna-pathak-shah-from-sarabhai-vs-sarabhai-to-lipstick-under-my-burkha-here-are-her-5-best-works/story-OlWYfkMkEuCIa8qMct6ELO.html |website=[[Hindustan Times]] |date=18 March 2019 |access-date=8 April 2019}}</ref><ref name="IE_birth">{{cite news |last1=Sharma |first1=Sampada |title=Here are five of the best characters played by Ratna Pathak Shah |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/ratna-pathak-shah-5101295/ |access-date=8 April 2019 |work=[[The Indian Express]] |date=18 March 2018}}</ref> | birth_place = [[బొంబాయి]], [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | nationality = | education = | alma_mater = | occupation = నటి | years_active = 1983–ప్రస్తుతం | known_for = | notable_works = | spouse = {{marriage|[[నసీరుద్దీన్ షా]]|1982}} | children = ఇమాద్ షా<br /> వివాన్ షా | mother = దినా పాఠక్ | father = | relatives = [[సుప్రియా పాఠక్]] (సోదరి)<br /> జమీరుద్-దిన్ షా (మరిది)<br /> [[పంకజ్ కపూర్]] (మరిది) | awards = | signature = }}'''రత్న పాఠక్ షా''' (జననం 18 మార్చి 1957) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థలం, టెలివిజన్, సినిమా నటి & దర్శకురాలు. ఆయన 1983లో ''మండి'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, అనేక అవార్డులను అందుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0665550}} [[వర్గం:1957 జననాలు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] e9a4ynt7yoa0etoi97f8vsw9xp8mwx2 3628035 3628034 2022-08-21T13:50:52Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటీమణులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రత్న పాఠక్ షా | image = Ratna Pathak at DIFF 2016.jpg | alt = <!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --> | caption = | native_name = | native_name_lang = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1957|03|18}}<ref name="HT">{{cite web |title=Happy birthday Ratna Pathak Shah: From Sarabhai Vs Sarabhai to Lipstick Under My Burkha, here are her 5 best works |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/happy-birthday-ratna-pathak-shah-from-sarabhai-vs-sarabhai-to-lipstick-under-my-burkha-here-are-her-5-best-works/story-OlWYfkMkEuCIa8qMct6ELO.html |website=[[Hindustan Times]] |date=18 March 2019 |access-date=8 April 2019}}</ref><ref name="IE_birth">{{cite news |last1=Sharma |first1=Sampada |title=Here are five of the best characters played by Ratna Pathak Shah |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/ratna-pathak-shah-5101295/ |access-date=8 April 2019 |work=[[The Indian Express]] |date=18 March 2018}}</ref> | birth_place = [[బొంబాయి]], [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | nationality = | education = | alma_mater = | occupation = నటి | years_active = 1983–ప్రస్తుతం | known_for = | notable_works = | spouse = {{marriage|[[నసీరుద్దీన్ షా]]|1982}} | children = ఇమాద్ షా<br /> వివాన్ షా | mother = దినా పాఠక్ | father = | relatives = [[సుప్రియా పాఠక్]] (సోదరి)<br /> జమీరుద్-దిన్ షా (మరిది)<br /> [[పంకజ్ కపూర్]] (మరిది) | awards = | signature = }}'''రత్న పాఠక్ షా''' (జననం 18 మార్చి 1957) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థలం, టెలివిజన్, సినిమా నటి & దర్శకురాలు. ఆయన 1983లో ''మండి'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, అనేక అవార్డులను అందుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0665550}} [[వర్గం:1957 జననాలు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటీమణులు]] kn87vj64wp526a5ah7by41ak8k0pdhy 3628037 3628035 2022-08-21T13:51:14Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటీమణులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = రత్న పాఠక్ షా | image = Ratna Pathak at DIFF 2016.jpg | alt = <!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --> | caption = | native_name = | native_name_lang = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1957|03|18}}<ref name="HT">{{cite web |title=Happy birthday Ratna Pathak Shah: From Sarabhai Vs Sarabhai to Lipstick Under My Burkha, here are her 5 best works |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/happy-birthday-ratna-pathak-shah-from-sarabhai-vs-sarabhai-to-lipstick-under-my-burkha-here-are-her-5-best-works/story-OlWYfkMkEuCIa8qMct6ELO.html |website=[[Hindustan Times]] |date=18 March 2019 |access-date=8 April 2019}}</ref><ref name="IE_birth">{{cite news |last1=Sharma |first1=Sampada |title=Here are five of the best characters played by Ratna Pathak Shah |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/ratna-pathak-shah-5101295/ |access-date=8 April 2019 |work=[[The Indian Express]] |date=18 March 2018}}</ref> | birth_place = [[బొంబాయి]], [[మహారాష్ట్ర]], [[భారతదేశం]] | nationality = | education = | alma_mater = | occupation = నటి | years_active = 1983–ప్రస్తుతం | known_for = | notable_works = | spouse = {{marriage|[[నసీరుద్దీన్ షా]]|1982}} | children = ఇమాద్ షా<br /> వివాన్ షా | mother = దినా పాఠక్ | father = | relatives = [[సుప్రియా పాఠక్]] (సోదరి)<br /> జమీరుద్-దిన్ షా (మరిది)<br /> [[పంకజ్ కపూర్]] (మరిది) | awards = | signature = }}'''రత్న పాఠక్ షా''' (జననం 18 మార్చి 1957) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన రంగస్థలం, టెలివిజన్, సినిమా నటి & దర్శకురాలు. ఆయన 1983లో ''మండి'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, అనేక అవార్డులను అందుకుంది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|0665550}} [[వర్గం:1957 జననాలు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటీమణులు]] [[వర్గం:భారతీయ సినిమా నటీమణులు]] lgz88stv4gmcyygibvtuzyy5b5pnv02 0 355747 3627989 3622172 2022-08-21T12:54:55Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = మునీష్ కాంత్ | alt = | caption = | birth_name = రామ్ దోస్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1978|06|30}} | birth_place = ఒద్దంచట్రం, [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | death_date = <!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | other_names = మునీష్ కాంత్ | spouse = {{Marriage|తెంమోజహి|2018}}<ref>{{cite news |title=Munishkanth marries Thenmozhi at Vadapalani Temple |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/munishkanth-marries-thenmozhi-at-vadapalani-temple/articleshow/63465379.cms |access-date=11 March 2020 |work=The Times of India |date=26 March 2018}}</ref> | occupation = నటుడు | years_active = 2002 – ప్రస్తుతం | known_for = , , , | notable_works = ''ముండాసుపత్తి'' (2014)<br />''మరగాధ నానాణ్యం'', ''మానగరం'' (2017) <br />''రాట్చసన్'' (2018) <br />''పెట్ట'' (2019) }}'''మునీష్ కాంత్''' (జననం 30 జూన్ 1978 ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 2003లో ''కాదల్ కిరుక్కం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, ''ముండాసుపత్తి'', ''మానగరం'', ''మరగాధ నానాణ్యం'', ''రాట్చసన్'' లాంటి సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|6565373}} o5x9hgdd9r20krv6bwig7gj2548hmsw 3627991 3627989 2022-08-21T12:57:50Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = మునీష్ కాంత్ | alt = | caption = | birth_name = రామ్ దోస్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1978|06|30}} | birth_place = ఒద్దంచట్రం, [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | death_date = <!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | other_names = మునీష్ కాంత్ | spouse = {{Marriage|తెంమోజహి|2018}}<ref>{{cite news |title=Munishkanth marries Thenmozhi at Vadapalani Temple |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/munishkanth-marries-thenmozhi-at-vadapalani-temple/articleshow/63465379.cms |access-date=11 March 2020 |work=The Times of India |date=26 March 2018}}</ref> | occupation = నటుడు | years_active = 2002 – ప్రస్తుతం | known_for = , , , | notable_works = ''ముండాసుపత్తి'' (2014)<br />''మరగాధ నానాణ్యం'', ''మానగరం'' (2017) <br />''రాట్చసన్'' (2018) <br />''పెట్ట'' (2019) }}'''మునీష్ కాంత్''' (జననం 30 జూన్ 1978 ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 2003లో ''కాదల్ కిరుక్కం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, ''ముండాసుపత్తి'', ''మానగరం'', ''మరగాధ నానాణ్యం'', ''రాట్చసన్'' లాంటి సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించాడు. ==సినిమాలు== ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|6565373}} lo0yhw8esbbeojcwwqujlh51lblcxch 3627993 3627991 2022-08-21T13:04:49Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = మునీష్ కాంత్ | alt = | caption = | birth_name = రామ్ దోస్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1978|06|30}} | birth_place = ఒద్దంచట్రం, [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | death_date = <!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | other_names = మునీష్ కాంత్ | spouse = {{Marriage|తెంమోజహి|2018}}<ref>{{cite news |title=Munishkanth marries Thenmozhi at Vadapalani Temple |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/munishkanth-marries-thenmozhi-at-vadapalani-temple/articleshow/63465379.cms |access-date=11 March 2020 |work=The Times of India |date=26 March 2018}}</ref> | occupation = నటుడు | years_active = 2002 – ప్రస్తుతం | known_for = , , , | notable_works = ''ముండాసుపత్తి'' (2014)<br />''మరగాధ నానాణ్యం'', ''మానగరం'' (2017) <br />''రాట్చసన్'' (2018) <br />''పెట్ట'' (2019) }}'''మునీష్ కాంత్''' (జననం 30 జూన్ 1978 ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 2003లో ''కాదల్ కిరుక్కం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, ''ముండాసుపత్తి'', ''మానగరం'', ''మరగాధ నానాణ్యం'', ''రాట్చసన్'' లాంటి సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |గమనికలు |- |2003 |కాదల్ కిరుక్కన్ |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2007 |ఆళ్వార్ |పుణ్యమూర్తి అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |కాళై |గ్రామస్థుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |అరై ఎన్ 305-ఇల్ కడవుల్ |రాణా సింగ్ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఆరుపదై |హెంచ్మాన్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఈసా |మత్స్యకారుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |తంబికోట్టై |బీద పాండియమ్మ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |యుద్ధం సెయి |బీప్ షో స్ట్రిప్పర్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |వెప్పం |అమ్మాజీ అనుచరుడు |తెలుగులో [[సెగ]] |- |2011 |ఎత్తాన్ |రుణదాత | |- |2012 |ఆచారియంగల్ |పోలీస్ ఇన్‌స్పెక్టర్ | |- |2013 |కడల్ |మాసిలామణి |తెలుగులో [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] |- |2013 |సూదు కవ్వుం |డ్రగ్స్ అమ్మేవారిలో ఒకడు | |- |2013 |నేరం |దండపాణి సైడ్‌కిక్ | |- |2013 |[[విల్లా (పిజ్జా 2)|పిజ్జా 2: విల్లా]] |కొనుగోలుదారు |తెలుగులో [[విల్లా (పిజ్జా 2)|విల్లా]] |- |2014 |ముండాసుపట్టి |మునిస్కాంత్ | |- |2014 |జిగర్తాండ |నటుడు | |- |2014 |మేఘా |జోసెఫ్ ఫెర్నాండో అనుచరులు | |- |2015 |ఎనక్కుల్ ఒరువన్ |డ్రగ్ డీలర్ | |- |2015 |ఇంద్రు నేత్ర నాళై |నటుడు | |- |2015 |ఏవీ కుమార్ |భూతవైద్యుడు | |- |2015 |10 ఎండ్రతుకుల్ల |డ్రైవింగ్ స్కూల్ ఓనర్ |తెలుగులో [[10]] |- |2015 |144 |సూర్య | |- |2015 |పసంగ 2 |కతిర్ |తెలుగులో [[మేము]] |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |మునుసు | |- |2016 |మాప్లా సింగం |మహేష్ బాబు | |- |2016 |సవారీ |కుమార్ | |- |2016 |డార్లింగ్ 2 |వాల్పరై వరదన్ | |- |2016 |ఓరు నాల్ కూతు |గణేశన్ | |- |2016 |తిరునాళ్ |చిట్కాలు | |- |2016 |మో |జోసెఫ్ చెల్లప్ప | |- | rowspan="3" |2017 | rowspan="3" |[[నగరం (2017 సినిమా)|మానగరం]] | rowspan="3" |విన్నింగ్స్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- | |- |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డు |- |2017 |బ్రూస్ లీ |గాడ్ ఫాదర్ | |- |2017 |బొంగు |మణి | |- |2017 |[[మరకతమణి|మరగధ నానయం]] |'నొచ్చుకుప్పం' రాందాస్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- |2017 |చెన్నైయిల్ ఒరు నాల్ 2 |రంజిత్ | |- |2017 |[[జాగో (2017)|వేలైక్కారన్]] |కర్పగ వినాయగం | |- |2018 |గులేబాఘావళి |మునీష్ | |- |2018 |కలకలప్పు 2 |ముత్తుకుమార్ | |- |2018 |సెయల్ |కుమార్ | |- |2018 |ప్యార్ ప్రేమ కాదల్ |తంగరాజ్ | |- |2018 |రాత్ససన్ |డాస్ | |- |2018 |సండకోజి 2 |మురుగన్ |[[పందెం కోడి - 2]] |- |2018 |కలవాణి మాప్పిళ్ళై |విలంగం | |- |2018 |కనా |ఇన్‌స్పెక్టర్ పచ్చముత్తు | |- |2018 |అడంగ మారు |పోలీసు | |- |2019 |[[పేట]] |చిత్తు | |- |2019 |వాచ్ మాన్ |బాలా మేనమామ | |- |2019 |[[పెట్రో మాక్స్|పెట్రోమాక్స్]] |సెంథిల్ | |- |2019 |మార్కెట్ రాజా MBBS |గుణశీలన్ | |- |2019 |ఇరందఁ ఉలగపోరిఁ కడైసి గుండు |పంక్చర్ (అలియాస్) సుబ్బయ్య | |- |2019 |ధనుస్సు రాశి నేయర్గలే |కరుపసామి | |- |2020 |నాన్ సిరితల్ |మాణిక్కం | |- |2020 |ఎట్టుతిక్కుమ్ పారా |పట్టక్కతి | |- |2020 |వాల్టర్ |జర్నలిస్ట్ | |- |2020 |కా పే రణసింగం |రణసింగం స్నేహితుడు |[[వైఫ్ ఆఫ్ రణసింగం]] |- |2021 |ఈశ్వరన్ |మరగతమణి | |- |2021 |దిక్కిలూనా |అరివు | |- |2021 |వినోదాయ సీతాం |పరశురాం స్నేహితుడు | |- |2021 |బ్రహ్మచారి |లాంథస్ |[[బ్యాచిలర్]] |- |2021 |మురుంగక్కై చిప్స్ |దాస్ | |- |2021 |ప్లాన్ పన్ని పన్ననుం |సింగం | |- |2022 |చప్పట్లు కొట్టండి |బాబు |తెలుగులో [[క్లాప్]] |- |2022 |హాస్టల్ |సాతప్పన్ | |- |2022 |డాన్ |ప్రొఫెసర్ అజగు |[[డాన్ (2022 సినిమా)|డాన్]] |- |2022 |నాధి |మాణిక్కం | |- |2022 |[[ది లెజెండ్]] |వసంతన్ పెరుమాళ్ | |- |2022 |తిరుచిత్రంబలం |సుబ్బరాజ్ (అమ్మ) | |- | rowspan="3" |2022 | rowspan="3" |కాడవేర్  | rowspan="3" |మైఖేల్ |ఆగస్ట్ 12న విడుదల |- | |- |డిస్నీ+ హాట్‌స్టార్ విడుదల |- |2022 |సర్దార్ | | |- |[[Agent Kannayiram|ఏజెంట్ కన్నాయిరామ్]] | | | |- | | | | |} ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|6565373}} cn5t3fz5vrhzbyuok2xwtqetnxfv11v 3628007 3627993 2022-08-21T13:08:17Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1978 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = మునీష్ కాంత్ | alt = | caption = | birth_name = రామ్ దోస్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1978|06|30}} | birth_place = ఒద్దంచట్రం, [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | death_date = <!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | other_names = మునీష్ కాంత్ | spouse = {{Marriage|తెంమోజహి|2018}}<ref>{{cite news |title=Munishkanth marries Thenmozhi at Vadapalani Temple |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/munishkanth-marries-thenmozhi-at-vadapalani-temple/articleshow/63465379.cms |access-date=11 March 2020 |work=The Times of India |date=26 March 2018}}</ref> | occupation = నటుడు | years_active = 2002 – ప్రస్తుతం | known_for = , , , | notable_works = ''ముండాసుపత్తి'' (2014)<br />''మరగాధ నానాణ్యం'', ''మానగరం'' (2017) <br />''రాట్చసన్'' (2018) <br />''పెట్ట'' (2019) }}'''మునీష్ కాంత్''' (జననం 30 జూన్ 1978 ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 2003లో ''కాదల్ కిరుక్కం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, ''ముండాసుపత్తి'', ''మానగరం'', ''మరగాధ నానాణ్యం'', ''రాట్చసన్'' లాంటి సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |గమనికలు |- |2003 |కాదల్ కిరుక్కన్ |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2007 |ఆళ్వార్ |పుణ్యమూర్తి అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |కాళై |గ్రామస్థుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |అరై ఎన్ 305-ఇల్ కడవుల్ |రాణా సింగ్ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఆరుపదై |హెంచ్మాన్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఈసా |మత్స్యకారుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |తంబికోట్టై |బీద పాండియమ్మ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |యుద్ధం సెయి |బీప్ షో స్ట్రిప్పర్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |వెప్పం |అమ్మాజీ అనుచరుడు |తెలుగులో [[సెగ]] |- |2011 |ఎత్తాన్ |రుణదాత | |- |2012 |ఆచారియంగల్ |పోలీస్ ఇన్‌స్పెక్టర్ | |- |2013 |కడల్ |మాసిలామణి |తెలుగులో [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] |- |2013 |సూదు కవ్వుం |డ్రగ్స్ అమ్మేవారిలో ఒకడు | |- |2013 |నేరం |దండపాణి సైడ్‌కిక్ | |- |2013 |[[విల్లా (పిజ్జా 2)|పిజ్జా 2: విల్లా]] |కొనుగోలుదారు |తెలుగులో [[విల్లా (పిజ్జా 2)|విల్లా]] |- |2014 |ముండాసుపట్టి |మునిస్కాంత్ | |- |2014 |జిగర్తాండ |నటుడు | |- |2014 |మేఘా |జోసెఫ్ ఫెర్నాండో అనుచరులు | |- |2015 |ఎనక్కుల్ ఒరువన్ |డ్రగ్ డీలర్ | |- |2015 |ఇంద్రు నేత్ర నాళై |నటుడు | |- |2015 |ఏవీ కుమార్ |భూతవైద్యుడు | |- |2015 |10 ఎండ్రతుకుల్ల |డ్రైవింగ్ స్కూల్ ఓనర్ |తెలుగులో [[10]] |- |2015 |144 |సూర్య | |- |2015 |పసంగ 2 |కతిర్ |తెలుగులో [[మేము]] |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |మునుసు | |- |2016 |మాప్లా సింగం |మహేష్ బాబు | |- |2016 |సవారీ |కుమార్ | |- |2016 |డార్లింగ్ 2 |వాల్పరై వరదన్ | |- |2016 |ఓరు నాల్ కూతు |గణేశన్ | |- |2016 |తిరునాళ్ |చిట్కాలు | |- |2016 |మో |జోసెఫ్ చెల్లప్ప | |- | rowspan="3" |2017 | rowspan="3" |[[నగరం (2017 సినిమా)|మానగరం]] | rowspan="3" |విన్నింగ్స్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- | |- |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డు |- |2017 |బ్రూస్ లీ |గాడ్ ఫాదర్ | |- |2017 |బొంగు |మణి | |- |2017 |[[మరకతమణి|మరగధ నానయం]] |'నొచ్చుకుప్పం' రాందాస్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- |2017 |చెన్నైయిల్ ఒరు నాల్ 2 |రంజిత్ | |- |2017 |[[జాగో (2017)|వేలైక్కారన్]] |కర్పగ వినాయగం | |- |2018 |గులేబాఘావళి |మునీష్ | |- |2018 |కలకలప్పు 2 |ముత్తుకుమార్ | |- |2018 |సెయల్ |కుమార్ | |- |2018 |ప్యార్ ప్రేమ కాదల్ |తంగరాజ్ | |- |2018 |రాత్ససన్ |డాస్ | |- |2018 |సండకోజి 2 |మురుగన్ |[[పందెం కోడి - 2]] |- |2018 |కలవాణి మాప్పిళ్ళై |విలంగం | |- |2018 |కనా |ఇన్‌స్పెక్టర్ పచ్చముత్తు | |- |2018 |అడంగ మారు |పోలీసు | |- |2019 |[[పేట]] |చిత్తు | |- |2019 |వాచ్ మాన్ |బాలా మేనమామ | |- |2019 |[[పెట్రో మాక్స్|పెట్రోమాక్స్]] |సెంథిల్ | |- |2019 |మార్కెట్ రాజా MBBS |గుణశీలన్ | |- |2019 |ఇరందఁ ఉలగపోరిఁ కడైసి గుండు |పంక్చర్ (అలియాస్) సుబ్బయ్య | |- |2019 |ధనుస్సు రాశి నేయర్గలే |కరుపసామి | |- |2020 |నాన్ సిరితల్ |మాణిక్కం | |- |2020 |ఎట్టుతిక్కుమ్ పారా |పట్టక్కతి | |- |2020 |వాల్టర్ |జర్నలిస్ట్ | |- |2020 |కా పే రణసింగం |రణసింగం స్నేహితుడు |[[వైఫ్ ఆఫ్ రణసింగం]] |- |2021 |ఈశ్వరన్ |మరగతమణి | |- |2021 |దిక్కిలూనా |అరివు | |- |2021 |వినోదాయ సీతాం |పరశురాం స్నేహితుడు | |- |2021 |బ్రహ్మచారి |లాంథస్ |[[బ్యాచిలర్]] |- |2021 |మురుంగక్కై చిప్స్ |దాస్ | |- |2021 |ప్లాన్ పన్ని పన్ననుం |సింగం | |- |2022 |చప్పట్లు కొట్టండి |బాబు |తెలుగులో [[క్లాప్]] |- |2022 |హాస్టల్ |సాతప్పన్ | |- |2022 |డాన్ |ప్రొఫెసర్ అజగు |[[డాన్ (2022 సినిమా)|డాన్]] |- |2022 |నాధి |మాణిక్కం | |- |2022 |[[ది లెజెండ్]] |వసంతన్ పెరుమాళ్ | |- |2022 |తిరుచిత్రంబలం |సుబ్బరాజ్ (అమ్మ) | |- | rowspan="3" |2022 | rowspan="3" |కాడవేర్  | rowspan="3" |మైఖేల్ |ఆగస్ట్ 12న విడుదల |- | |- |డిస్నీ+ హాట్‌స్టార్ విడుదల |- |2022 |సర్దార్ | | |- |[[Agent Kannayiram|ఏజెంట్ కన్నాయిరామ్]] | | | |- | | | | |} ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|6565373}} [[వర్గం:1978 జననాలు]] cvwltazbvzf64dnio9txait6u2pm4v5 3628008 3628007 2022-08-21T13:08:28Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = మునీష్ కాంత్ | alt = | caption = | birth_name = రామ్ దోస్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1978|06|30}} | birth_place = ఒద్దంచట్రం, [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | death_date = <!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | other_names = మునీష్ కాంత్ | spouse = {{Marriage|తెంమోజహి|2018}}<ref>{{cite news |title=Munishkanth marries Thenmozhi at Vadapalani Temple |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/munishkanth-marries-thenmozhi-at-vadapalani-temple/articleshow/63465379.cms |access-date=11 March 2020 |work=The Times of India |date=26 March 2018}}</ref> | occupation = నటుడు | years_active = 2002 – ప్రస్తుతం | known_for = , , , | notable_works = ''ముండాసుపత్తి'' (2014)<br />''మరగాధ నానాణ్యం'', ''మానగరం'' (2017) <br />''రాట్చసన్'' (2018) <br />''పెట్ట'' (2019) }}'''మునీష్ కాంత్''' (జననం 30 జూన్ 1978 ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 2003లో ''కాదల్ కిరుక్కం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, ''ముండాసుపత్తి'', ''మానగరం'', ''మరగాధ నానాణ్యం'', ''రాట్చసన్'' లాంటి సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |గమనికలు |- |2003 |కాదల్ కిరుక్కన్ |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2007 |ఆళ్వార్ |పుణ్యమూర్తి అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |కాళై |గ్రామస్థుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |అరై ఎన్ 305-ఇల్ కడవుల్ |రాణా సింగ్ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఆరుపదై |హెంచ్మాన్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఈసా |మత్స్యకారుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |తంబికోట్టై |బీద పాండియమ్మ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |యుద్ధం సెయి |బీప్ షో స్ట్రిప్పర్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |వెప్పం |అమ్మాజీ అనుచరుడు |తెలుగులో [[సెగ]] |- |2011 |ఎత్తాన్ |రుణదాత | |- |2012 |ఆచారియంగల్ |పోలీస్ ఇన్‌స్పెక్టర్ | |- |2013 |కడల్ |మాసిలామణి |తెలుగులో [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] |- |2013 |సూదు కవ్వుం |డ్రగ్స్ అమ్మేవారిలో ఒకడు | |- |2013 |నేరం |దండపాణి సైడ్‌కిక్ | |- |2013 |[[విల్లా (పిజ్జా 2)|పిజ్జా 2: విల్లా]] |కొనుగోలుదారు |తెలుగులో [[విల్లా (పిజ్జా 2)|విల్లా]] |- |2014 |ముండాసుపట్టి |మునిస్కాంత్ | |- |2014 |జిగర్తాండ |నటుడు | |- |2014 |మేఘా |జోసెఫ్ ఫెర్నాండో అనుచరులు | |- |2015 |ఎనక్కుల్ ఒరువన్ |డ్రగ్ డీలర్ | |- |2015 |ఇంద్రు నేత్ర నాళై |నటుడు | |- |2015 |ఏవీ కుమార్ |భూతవైద్యుడు | |- |2015 |10 ఎండ్రతుకుల్ల |డ్రైవింగ్ స్కూల్ ఓనర్ |తెలుగులో [[10]] |- |2015 |144 |సూర్య | |- |2015 |పసంగ 2 |కతిర్ |తెలుగులో [[మేము]] |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |మునుసు | |- |2016 |మాప్లా సింగం |మహేష్ బాబు | |- |2016 |సవారీ |కుమార్ | |- |2016 |డార్లింగ్ 2 |వాల్పరై వరదన్ | |- |2016 |ఓరు నాల్ కూతు |గణేశన్ | |- |2016 |తిరునాళ్ |చిట్కాలు | |- |2016 |మో |జోసెఫ్ చెల్లప్ప | |- | rowspan="3" |2017 | rowspan="3" |[[నగరం (2017 సినిమా)|మానగరం]] | rowspan="3" |విన్నింగ్స్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- | |- |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డు |- |2017 |బ్రూస్ లీ |గాడ్ ఫాదర్ | |- |2017 |బొంగు |మణి | |- |2017 |[[మరకతమణి|మరగధ నానయం]] |'నొచ్చుకుప్పం' రాందాస్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- |2017 |చెన్నైయిల్ ఒరు నాల్ 2 |రంజిత్ | |- |2017 |[[జాగో (2017)|వేలైక్కారన్]] |కర్పగ వినాయగం | |- |2018 |గులేబాఘావళి |మునీష్ | |- |2018 |కలకలప్పు 2 |ముత్తుకుమార్ | |- |2018 |సెయల్ |కుమార్ | |- |2018 |ప్యార్ ప్రేమ కాదల్ |తంగరాజ్ | |- |2018 |రాత్ససన్ |డాస్ | |- |2018 |సండకోజి 2 |మురుగన్ |[[పందెం కోడి - 2]] |- |2018 |కలవాణి మాప్పిళ్ళై |విలంగం | |- |2018 |కనా |ఇన్‌స్పెక్టర్ పచ్చముత్తు | |- |2018 |అడంగ మారు |పోలీసు | |- |2019 |[[పేట]] |చిత్తు | |- |2019 |వాచ్ మాన్ |బాలా మేనమామ | |- |2019 |[[పెట్రో మాక్స్|పెట్రోమాక్స్]] |సెంథిల్ | |- |2019 |మార్కెట్ రాజా MBBS |గుణశీలన్ | |- |2019 |ఇరందఁ ఉలగపోరిఁ కడైసి గుండు |పంక్చర్ (అలియాస్) సుబ్బయ్య | |- |2019 |ధనుస్సు రాశి నేయర్గలే |కరుపసామి | |- |2020 |నాన్ సిరితల్ |మాణిక్కం | |- |2020 |ఎట్టుతిక్కుమ్ పారా |పట్టక్కతి | |- |2020 |వాల్టర్ |జర్నలిస్ట్ | |- |2020 |కా పే రణసింగం |రణసింగం స్నేహితుడు |[[వైఫ్ ఆఫ్ రణసింగం]] |- |2021 |ఈశ్వరన్ |మరగతమణి | |- |2021 |దిక్కిలూనా |అరివు | |- |2021 |వినోదాయ సీతాం |పరశురాం స్నేహితుడు | |- |2021 |బ్రహ్మచారి |లాంథస్ |[[బ్యాచిలర్]] |- |2021 |మురుంగక్కై చిప్స్ |దాస్ | |- |2021 |ప్లాన్ పన్ని పన్ననుం |సింగం | |- |2022 |చప్పట్లు కొట్టండి |బాబు |తెలుగులో [[క్లాప్]] |- |2022 |హాస్టల్ |సాతప్పన్ | |- |2022 |డాన్ |ప్రొఫెసర్ అజగు |[[డాన్ (2022 సినిమా)|డాన్]] |- |2022 |నాధి |మాణిక్కం | |- |2022 |[[ది లెజెండ్]] |వసంతన్ పెరుమాళ్ | |- |2022 |తిరుచిత్రంబలం |సుబ్బరాజ్ (అమ్మ) | |- | rowspan="3" |2022 | rowspan="3" |కాడవేర్  | rowspan="3" |మైఖేల్ |ఆగస్ట్ 12న విడుదల |- | |- |డిస్నీ+ హాట్‌స్టార్ విడుదల |- |2022 |సర్దార్ | | |- |[[Agent Kannayiram|ఏజెంట్ కన్నాయిరామ్]] | | | |- | | | | |} ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|6565373}} [[వర్గం:1978 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] c9t9n267ou1kj8slp4gxhl6vut8aoc1 3628009 3628008 2022-08-21T13:09:12Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = మునీష్ కాంత్ | alt = | caption = | birth_name = రామ్ దోస్ | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1978|06|30}} | birth_place = ఒద్దంచట్రం, [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | death_date = <!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (DEATH date then BIRTH date) --> | death_place = | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | other_names = మునీష్ కాంత్ | spouse = {{Marriage|తెంమోజహి|2018}}<ref>{{cite news |title=Munishkanth marries Thenmozhi at Vadapalani Temple |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/munishkanth-marries-thenmozhi-at-vadapalani-temple/articleshow/63465379.cms |access-date=11 March 2020 |work=The Times of India |date=26 March 2018}}</ref> | occupation = నటుడు | years_active = 2002 – ప్రస్తుతం | known_for = | notable_works = ''ముండాసుపత్తి'' (2014)<br />''మరగాధ నానాణ్యం'', ''మానగరం'' (2017) <br />''రాట్చసన్'' (2018) <br />''పెట్ట'' (2019) }}'''మునీష్ కాంత్''' (జననం 30 జూన్ 1978 ) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన [[సినిమా నటుడు]]. ఆయన 2003లో ''కాదల్ కిరుక్కం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, ''ముండాసుపత్తి'', ''మానగరం'', ''మరగాధ నానాణ్యం'', ''రాట్చసన్'' లాంటి సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించాడు. ==సినిమాలు== {| class="wikitable" |సంవత్సరం |సినిమా |పాత్ర |గమనికలు |- |2003 |కాదల్ కిరుక్కన్ |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2007 |ఆళ్వార్ |పుణ్యమూర్తి అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |కాళై |గ్రామస్థుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2008 |అరై ఎన్ 305-ఇల్ కడవుల్ |రాణా సింగ్ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఆరుపదై |హెంచ్మాన్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2009 |ఈసా |మత్స్యకారుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |తంబికోట్టై |బీద పాండియమ్మ అనుచరుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |యుద్ధం సెయి |బీప్ షో స్ట్రిప్పర్ |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2011 |వెప్పం |అమ్మాజీ అనుచరుడు |తెలుగులో [[సెగ]] |- |2011 |ఎత్తాన్ |రుణదాత | |- |2012 |ఆచారియంగల్ |పోలీస్ ఇన్‌స్పెక్టర్ | |- |2013 |కడల్ |మాసిలామణి |తెలుగులో [[కడలి (సినిమా)|కడలి]] |- |2013 |సూదు కవ్వుం |డ్రగ్స్ అమ్మేవారిలో ఒకడు | |- |2013 |నేరం |దండపాణి సైడ్‌కిక్ | |- |2013 |[[విల్లా (పిజ్జా 2)|పిజ్జా 2: విల్లా]] |కొనుగోలుదారు |తెలుగులో [[విల్లా (పిజ్జా 2)|విల్లా]] |- |2014 |ముండాసుపట్టి |మునిస్కాంత్ | |- |2014 |జిగర్తాండ |నటుడు | |- |2014 |మేఘా |జోసెఫ్ ఫెర్నాండో అనుచరులు | |- |2015 |ఎనక్కుల్ ఒరువన్ |డ్రగ్ డీలర్ | |- |2015 |ఇంద్రు నేత్ర నాళై |నటుడు | |- |2015 |ఏవీ కుమార్ |భూతవైద్యుడు | |- |2015 |10 ఎండ్రతుకుల్ల |డ్రైవింగ్ స్కూల్ ఓనర్ |తెలుగులో [[10]] |- |2015 |144 |సూర్య | |- |2015 |పసంగ 2 |కతిర్ |తెలుగులో [[మేము]] |- |2016 |పొక్కిరి రాజా |మునుసు | |- |2016 |మాప్లా సింగం |మహేష్ బాబు | |- |2016 |సవారీ |కుమార్ | |- |2016 |డార్లింగ్ 2 |వాల్పరై వరదన్ | |- |2016 |ఓరు నాల్ కూతు |గణేశన్ | |- |2016 |తిరునాళ్ |చిట్కాలు | |- |2016 |మో |జోసెఫ్ చెల్లప్ప | |- | rowspan="3" |2017 | rowspan="3" |[[నగరం (2017 సినిమా)|మానగరం]] | rowspan="3" |విన్నింగ్స్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- | |- |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా నార్వే తమిళ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అవార్డు |- |2017 |బ్రూస్ లీ |గాడ్ ఫాదర్ | |- |2017 |బొంగు |మణి | |- |2017 |[[మరకతమణి|మరగధ నానయం]] |'నొచ్చుకుప్పం' రాందాస్ |ఉత్తమ హాస్యనటుడిగా ఆనంద వికటన్ సినిమా అవార్డు |- |2017 |చెన్నైయిల్ ఒరు నాల్ 2 |రంజిత్ | |- |2017 |[[జాగో (2017)|వేలైక్కారన్]] |కర్పగ వినాయగం | |- |2018 |గులేబాఘావళి |మునీష్ | |- |2018 |కలకలప్పు 2 |ముత్తుకుమార్ | |- |2018 |సెయల్ |కుమార్ | |- |2018 |ప్యార్ ప్రేమ కాదల్ |తంగరాజ్ | |- |2018 |రాత్ససన్ |డాస్ | |- |2018 |సండకోజి 2 |మురుగన్ |[[పందెం కోడి - 2]] |- |2018 |కలవాణి మాప్పిళ్ళై |విలంగం | |- |2018 |కనా |ఇన్‌స్పెక్టర్ పచ్చముత్తు | |- |2018 |అడంగ మారు |పోలీసు | |- |2019 |[[పేట]] |చిత్తు | |- |2019 |వాచ్ మాన్ |బాలా మేనమామ | |- |2019 |[[పెట్రో మాక్స్|పెట్రోమాక్స్]] |సెంథిల్ | |- |2019 |మార్కెట్ రాజా MBBS |గుణశీలన్ | |- |2019 |ఇరందఁ ఉలగపోరిఁ కడైసి గుండు |పంక్చర్ (అలియాస్) సుబ్బయ్య | |- |2019 |ధనుస్సు రాశి నేయర్గలే |కరుపసామి | |- |2020 |నాన్ సిరితల్ |మాణిక్కం | |- |2020 |ఎట్టుతిక్కుమ్ పారా |పట్టక్కతి | |- |2020 |వాల్టర్ |జర్నలిస్ట్ | |- |2020 |కా పే రణసింగం |రణసింగం స్నేహితుడు |[[వైఫ్ ఆఫ్ రణసింగం]] |- |2021 |ఈశ్వరన్ |మరగతమణి | |- |2021 |దిక్కిలూనా |అరివు | |- |2021 |వినోదాయ సీతాం |పరశురాం స్నేహితుడు | |- |2021 |బ్రహ్మచారి |లాంథస్ |[[బ్యాచిలర్]] |- |2021 |మురుంగక్కై చిప్స్ |దాస్ | |- |2021 |ప్లాన్ పన్ని పన్ననుం |సింగం | |- |2022 |చప్పట్లు కొట్టండి |బాబు |తెలుగులో [[క్లాప్]] |- |2022 |హాస్టల్ |సాతప్పన్ | |- |2022 |డాన్ |ప్రొఫెసర్ అజగు |[[డాన్ (2022 సినిమా)|డాన్]] |- |2022 |నాధి |మాణిక్కం | |- |2022 |[[ది లెజెండ్]] |వసంతన్ పెరుమాళ్ | |- |2022 |తిరుచిత్రంబలం |సుబ్బరాజ్ (అమ్మ) | |- | rowspan="3" |2022 | rowspan="3" |కాడవేర్  | rowspan="3" |మైఖేల్ |ఆగస్ట్ 12న విడుదల |- | |- |డిస్నీ+ హాట్‌స్టార్ విడుదల |- |2022 |సర్దార్ | | |- |[[Agent Kannayiram|ఏజెంట్ కన్నాయిరామ్]] | | | |- | | | | |} ==వెబ్ సిరీస్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|6565373}} [[వర్గం:1978 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] l0br7p4bujgwo99l6a5vxyqus9nb4ia 0 355748 3627985 3627322 2022-08-21T12:44:52Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=ఆగస్టు 2022}} {{విస్తరణ}} {{Infobox person | name = సెంథి కుమారి | image = | caption = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1979|10|26}} | birth_place = | occupation =నటి | yearsactive = 2006–ప్రస్తుతం | relatives = మీనాల్ (సోదరి) | website = }}'''సెంథి కుమారి''' (జననం 26 అక్టోబర్ 1979) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆయన 2009లో ''ప్రసంగ'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 200 పైగా సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించింది. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|4884005}} [[వర్గం:1979 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] 7iuyf11hyzrp7kq3b14yqxscskikabm 3627986 3627985 2022-08-21T12:45:38Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=ఆగస్టు 2022}} {{విస్తరణ}} {{Infobox person | name = సెంథి కుమారి | image = | caption = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1979|10|26}} | birth_place = | occupation =నటి | yearsactive = 2006–ప్రస్తుతం | relatives = మీనాల్ (సోదరి) | website = }}'''సెంథి కుమారి''' (జననం 26 అక్టోబర్ 1979) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆయన 2009లో ''ప్రసంగ'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 200 పైగా సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించింది.<ref>{{Cite web|date=15 September 2010|title=In Kidsville, for a change - Pasanga|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/In-Kidsville-for-a-change-Pasanga/article15938201.ece|access-date=8 August 2019|website=The Hindu}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|4884005}} [[వర్గం:1979 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] lv9eb8xzvt1y5cnd5uajcn606bit61o 3627987 3627986 2022-08-21T12:46:12Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=ఆగస్టు 2022}} {{విస్తరణ}} {{Infobox person | name = సెంథి కుమారి | image = | caption = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1979|10|26}} | birth_place = | occupation =నటి | yearsactive = 2006–ప్రస్తుతం | relatives = మీనాల్ (సోదరి) | website = }}'''సెంథి కుమారి''' (జననం 26 అక్టోబర్ 1979) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆయన 2009లో ''ప్రసంగ'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 200 పైగా సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించింది.<ref>{{Cite web|date=15 September 2010|title=In Kidsville, for a change - Pasanga|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/In-Kidsville-for-a-change-Pasanga/article15938201.ece|access-date=8 August 2019|website=The Hindu}}</ref> ==సినిమాలు== ==టెలివిజన్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|4884005}} [[వర్గం:1979 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] tgqsw3hx1ksqyg46k0stga2brwtulgl 3627988 3627987 2022-08-21T12:48:53Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{BLP unsourced|date=ఆగస్టు 2022}} {{విస్తరణ}} {{Infobox person | name = సెంథి కుమారి | image = | caption = | birth_name = | birth_date = {{birth date and age|df=yes|1979|10|26}} | birth_place = | occupation =నటి | yearsactive = 2006–ప్రస్తుతం | relatives = మీనాల్ (సోదరి) | website = }}'''సెంథి కుమారి''' (జననం 26 అక్టోబర్ 1979) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటి. ఆయన 2009లో ''ప్రసంగ'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 200 పైగా సినిమాల్లో సహాయక పాత్రల్లో నటించింది.<ref>{{Cite web|date=15 September 2010|title=In Kidsville, for a change - Pasanga|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-fridayreview/In-Kidsville-for-a-change-Pasanga/article15938201.ece|access-date=8 August 2019|website=The Hindu}}</ref> ==సినిమాలు== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- | rowspan="3" |2009 |''పసంగ'' |పోతుంపొన్ను వెల్లైచామి |నామినేట్ చేయబడింది, ఉత్తమ సహాయ నటిగా విజయ్ అవార్డు |- |''తోరణై'' | rowspan="2" |ఇందు స్నేహితురాలు |[[పిస్తా]] |- |''పిస్తా'' |తెలుగు సినిమా |- | rowspan="2" |2010 |''తిట్టకుడి'' | | |- |''నీయుమ్ నానుమ్'' |కార్తీక్ తల్లి | |- | rowspan="3" |2011 |''ఎత్తాన్'' |సెల్వి తల్లి | |- |''సగక్కల్'' |మహి తల్లి | |- |''ఒస్తే'' |మసాన మూర్తి భార్య | |- | rowspan="2" |2012 |''కొల్లైకారన్'' |కురువి సోదరి | |- |''మెరీనా'' |స్వప్నసుందరి తల్లి | |- | rowspan="2" |2013 |''కడల్'' |చెట్టి భార్య |[[కడలి (సినిమా)|కడలి]] |- |''ఇధర్కుతానే ఆసైపట్టై బాలకుమారా'' |గర్భిణి | |- | rowspan="2" |2014 |''[[గోలీ సోడా]]'' |నాయుడు భార్య | |- |''జ్ఞాన కిరుక్కన్'' |తంగమ్మాళ్ | |- | rowspan="2" |2015 |''అగతినై'' |దేవనై | |- |''వింధాయ్'' | | |- |2016 |''విరుమండికుం శివానందికిం'' |శివుని తల్లి | |- | rowspan="4" |2017 |''కనవు వారియం'' |ఎజిల్ తల్లి | |- |''సంగిలి బుంగిలి కధవ తోరే'' |వాసు అత్త | |- |''పండిగై'' |ముని భార్య | |- |''మెర్సల్'' |సెల్వి | |- |2018 |''కడైకుట్టి సింగం'' |తిల్లైనాయకం సోదరి |[[చినబాబు (2018)|చినబాబు]] |- | rowspan="4" |2019 |''చార్లీ చాప్లిన్ 2'' |తంగ లక్ష్మి |[[మిస్టర్ ప్రేమికుడు]] |- |''ఐరా'' |భవాని తల్లి |[[ఐరా]] |- |''నేడునల్వాడై'' |పేచియమ్మ | |- |''కలవాణి 2'' |శ్రీమతి. చెల్లదురై | |- | rowspan="2" |2020 |''ఆల్టి'' | | |- |''ఇరందం కుత్తు'' |పద్మ | |- | rowspan="4" |2021 |''సుల్తాన్'' |కావేరి | |- |''మండేలా'' |వల్లి | |- |''శివరంజినియుమ్ ఇన్నుం సిల పెంగళుమ్'' | | |- |''పేయ్ మామా'' |యోగి బాబు తల్లి | |- |2022 |''సాయం'' | | |- |TBA |''గోలీ సోడా 3 +'' |TBA |చిత్రీకరణ |} ==టెలివిజన్== {| class="wikitable sortable" !సంవత్సరం !షో !పాత్ర !ఛానెల్ !గమనికలు |- |2006–2008 |''కన కానుమ్ కాళంగళ్'' |టీచర్ | rowspan="3" |స్టార్ విజయ్ | |- |2016–2018 |''శరవణన్ మీనచ్చి'' |దేవనై |గెలుచుకుంది, ఉత్తమ మామియార్-ఫిక్షన్ కోసం విజయ్ టెలివిజన్ అవార్డులు |- |2019–ప్రస్తుతం |''భారతి కన్నమ్మ'' |భాగ్యలక్ష్మి షణ్ముగం | |- |2020–ప్రస్తుతం |''వనతై పోలా'' |చెల్లత్తాయి |సన్ టీవీ |సన్ కుటుంబం విరుతుగల్ 2022లో ఉత్తమ మామియార్ కోసం గెలిచింది |- |2021 |వనక్కం తమిజా |ఆమెనే |సన్ టీవీ |అతిథి |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== *{{IMDb name|4884005}} [[వర్గం:1979 జననాలు]] [[వర్గం:జీవిస్తున్న ప్రజలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటీమణులు]] dvx69we2srley108fd2vfet3r4rblmp 0 355749 3627973 3622176 2022-08-21T12:30:41Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1980 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత. ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] 142gklvpg5bg12n8p86rm95zi74xc85 3627975 3627973 2022-08-21T12:32:11Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత. ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] o48pp8xwqnj5opvr14lxzzkavthb38v 3627976 3627975 2022-08-21T12:33:38Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత. ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==నటించిన సినిమాలు== ==నిర్మాతగా== ==షార్ట్ ఫిల్మ్స్== ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] mwb2mtpvjnubnitrenfyxwpfj48g3ve 3627980 3627976 2022-08-21T12:37:51Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* షార్ట్ ఫిల్మ్స్ */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత. ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2002 |''బెండ్ ఇట్ లైక్ బెక్‌హామ్'' |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2003 |''కలతపడై'' |శ్రీధర్ |అరుణ్‌గా కీర్తించారు |- | rowspan="2" |2004 |''వసూల్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |- |''డ్రీమ్స్'' |శక్తి స్నేహితుడు | |- | rowspan="2" |2005 |''జి'' |అరుణ్ | |- |''మజా'' |చిదంబరం కొడుకు | |- | rowspan="2" |2007 |''చెన్నై 600028'' |పజాని | |- |''సతం పొడతేయ్'' |రత్నవేల్ కాళిదాస్ | |- | rowspan="4" |2008 |''తోజ'' |రాజా | |- |''సరోజ'' |లక్ష్మీ గోపాల్ |అతిధి పాత్ర |- |''పాంధాయం'' |శక్తివేల్ | |- |''రామన్ తేదియ సీతై'' |గుణశేఖర్ | |- | rowspan="2" |2009 |''ముత్తిరై'' |సత్యమూర్తి | |- |''పలైవానా సోలై'' |ప్రభు | |- | rowspan="2" |2012 |''మాయాంగినెన్ తయాంగినెన్'' |ముత్తుకుమారన్ | |- |''మధ గజ రాజా'' |తెలియదు |విడుదల కాలేదు |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |హరి | |- | rowspan="3" |2014 |''ఎన్న సతం ఇంధ నేరం'' |కతిర్ | |- |''అరణ్మనై'' |ములియన్కన్నన్ | |- |''తిరుడాన్ పోలీస్'' |ఏసీ కొడుకు | |- | rowspan="2" |2015 |''మూనే మూను వర్తై'' |కార్తీక్ | |- |''[[మూడు ముక్కల్లో చెప్పాలంటే]]'' |కార్తీక్ |[[తెలుగు]] సినిమా |- | rowspan="3" |2016 |''పాండియోడ గలట్ట తాంగల'' |సత్య | |- |''అమ్మని'' |శివ | |- |''చెన్నై 600028 II'' |పజాని | |- | rowspan="2" |2017 |''[[యముడు 3|Si3]]'' |మురళి | |- |''పండిగై'' |ముంధిరి సెట్టు | |- |2018 |''జరుగండి'' |కార్జాకర్ |అతిధి పాత్ర |- |2019 |''మార్కెట్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |} ==నిర్మాతగా== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !గమనికలు |- |2018 |''జరుగండి'' | |- |2020 |''లాక్ అప్'' |జీ5 లో విడుదలైంది |} ==షార్ట్ ఫిల్మ్స్== * ''వెల్లై పూకల్'' * ''అగల్య 2012'' <ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/features/cinema/long-and-short/article5228937.ece|title=Long and short|last=Malathi Rangarajan|date=12 October 2013|access-date=14 October 2013|publisher=The Hindu|location=Chennai, India}}</ref> * ''కడల్ రస'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] krv8xjrc2p3b9c8clgjua5l3us4rxhb 3627981 3627980 2022-08-21T12:40:03Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత.<ref name="Nitin Sathya turns producer">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Nitin Sathya turns producer |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 November 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821123911/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2002 |''బెండ్ ఇట్ లైక్ బెక్‌హామ్'' |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2003 |''కలతపడై'' |శ్రీధర్ |అరుణ్‌గా కీర్తించారు |- | rowspan="2" |2004 |''వసూల్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |- |''డ్రీమ్స్'' |శక్తి స్నేహితుడు | |- | rowspan="2" |2005 |''జి'' |అరుణ్ | |- |''మజా'' |చిదంబరం కొడుకు | |- | rowspan="2" |2007 |''చెన్నై 600028'' |పజాని | |- |''సతం పొడతేయ్'' |రత్నవేల్ కాళిదాస్ | |- | rowspan="4" |2008 |''తోజ'' |రాజా | |- |''సరోజ'' |లక్ష్మీ గోపాల్ |అతిధి పాత్ర |- |''పాంధాయం'' |శక్తివేల్ | |- |''రామన్ తేదియ సీతై'' |గుణశేఖర్ | |- | rowspan="2" |2009 |''ముత్తిరై'' |సత్యమూర్తి | |- |''పలైవానా సోలై'' |ప్రభు | |- | rowspan="2" |2012 |''మాయాంగినెన్ తయాంగినెన్'' |ముత్తుకుమారన్ | |- |''మధ గజ రాజా'' |తెలియదు |విడుదల కాలేదు |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |హరి | |- | rowspan="3" |2014 |''ఎన్న సతం ఇంధ నేరం'' |కతిర్ | |- |''అరణ్మనై'' |ములియన్కన్నన్ | |- |''తిరుడాన్ పోలీస్'' |ఏసీ కొడుకు | |- | rowspan="2" |2015 |''మూనే మూను వర్తై'' |కార్తీక్ | |- |''[[మూడు ముక్కల్లో చెప్పాలంటే]]'' |కార్తీక్ |[[తెలుగు]] సినిమా |- | rowspan="3" |2016 |''పాండియోడ గలట్ట తాంగల'' |సత్య | |- |''అమ్మని'' |శివ | |- |''చెన్నై 600028 II'' |పజాని | |- | rowspan="2" |2017 |''[[యముడు 3|Si3]]'' |మురళి | |- |''పండిగై'' |ముంధిరి సెట్టు | |- |2018 |''జరుగండి'' |కార్జాకర్ |అతిధి పాత్ర |- |2019 |''మార్కెట్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |} ==నిర్మాతగా== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !గమనికలు |- |2018 |''జరుగండి'' | |- |2020 |''లాక్ అప్'' |జీ5 లో విడుదలైంది |} ==షార్ట్ ఫిల్మ్స్== * ''వెల్లై పూకల్'' * ''అగల్య 2012'' <ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/features/cinema/long-and-short/article5228937.ece|title=Long and short|last=Malathi Rangarajan|date=12 October 2013|access-date=14 October 2013|publisher=The Hindu|location=Chennai, India}}</ref> * ''కడల్ రస'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] 7pubg9ab1smg6pujcye4g8v1xipzuho 3627982 3627981 2022-08-21T12:40:24Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత.<ref name="Nitin Sathya turns producer">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Nitin Sathya turns producer |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 November 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821123911/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2002 |''బెండ్ ఇట్ లైక్ బెక్‌హామ్'' |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2003 |''కలతపడై'' |శ్రీధర్ |అరుణ్‌గా కీర్తించారు |- | rowspan="2" |2004 |''వసూల్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |- |''డ్రీమ్స్'' |శక్తి స్నేహితుడు | |- | rowspan="2" |2005 |''జి'' |అరుణ్ | |- |''మజా'' |చిదంబరం కొడుకు | |- | rowspan="2" |2007 |''చెన్నై 600028'' |పజాని | |- |''సతం పొడతేయ్'' |రత్నవేల్ కాళిదాస్ | |- | rowspan="4" |2008 |''తోజ'' |రాజా | |- |''సరోజ'' |లక్ష్మీ గోపాల్ |అతిధి పాత్ర |- |''పాంధాయం'' |శక్తివేల్ | |- |''రామన్ తేదియ సీతై'' |గుణశేఖర్ | |- | rowspan="2" |2009 |''ముత్తిరై'' |సత్యమూర్తి | |- |''పలైవానా సోలై'' |ప్రభు | |- | rowspan="2" |2012 |''మాయాంగినెన్ తయాంగినెన్'' |ముత్తుకుమారన్ | |- |''మధ గజ రాజా'' |తెలియదు |విడుదల కాలేదు |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |హరి | |- | rowspan="3" |2014 |''ఎన్న సతం ఇంధ నేరం'' |కతిర్ | |- |''అరణ్మనై'' |ములియన్కన్నన్ | |- |''తిరుడాన్ పోలీస్'' |ఏసీ కొడుకు | |- | rowspan="2" |2015 |''మూనే మూను వర్తై'' |కార్తీక్ | |- |''[[మూడు ముక్కల్లో చెప్పాలంటే]]'' |కార్తీక్ |[[తెలుగు]] సినిమా |- | rowspan="3" |2016 |''పాండియోడ గలట్ట తాంగల'' |సత్య | |- |''అమ్మని'' |శివ | |- |''చెన్నై 600028 II'' |పజాని | |- | rowspan="2" |2017 |''[[యముడు 3|Si3]]'' |మురళి | |- |''పండిగై'' |ముంధిరి సెట్టు | |- |2018 |''జరుగండి'' |కార్జాకర్ |అతిధి పాత్ర |- |2019 |''మార్కెట్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |} ==నిర్మాతగా== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !గమనికలు |- |2018 |''జరుగండి'' | |- |2020 |''లాక్ అప్'' |జీ5 లో విడుదలైంది |} ==షార్ట్ ఫిల్మ్స్== * ''వెల్లై పూకల్'' * ''అగల్య 2012'' <ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/features/cinema/long-and-short/article5228937.ece|title=Long and short|last=Malathi Rangarajan|date=12 October 2013|access-date=14 October 2013|publisher=The Hindu|location=Chennai, India}}</ref> * ''కడల్ రస'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] 0dsm65qe3xuqegoy9it7hovqpcampiu 3627983 3627982 2022-08-21T12:40:40Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటులు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత.<ref name="Nitin Sathya turns producer">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Nitin Sathya turns producer |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 November 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821123911/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2002 |''బెండ్ ఇట్ లైక్ బెక్‌హామ్'' |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2003 |''కలతపడై'' |శ్రీధర్ |అరుణ్‌గా కీర్తించారు |- | rowspan="2" |2004 |''వసూల్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |- |''డ్రీమ్స్'' |శక్తి స్నేహితుడు | |- | rowspan="2" |2005 |''జి'' |అరుణ్ | |- |''మజా'' |చిదంబరం కొడుకు | |- | rowspan="2" |2007 |''చెన్నై 600028'' |పజాని | |- |''సతం పొడతేయ్'' |రత్నవేల్ కాళిదాస్ | |- | rowspan="4" |2008 |''తోజ'' |రాజా | |- |''సరోజ'' |లక్ష్మీ గోపాల్ |అతిధి పాత్ర |- |''పాంధాయం'' |శక్తివేల్ | |- |''రామన్ తేదియ సీతై'' |గుణశేఖర్ | |- | rowspan="2" |2009 |''ముత్తిరై'' |సత్యమూర్తి | |- |''పలైవానా సోలై'' |ప్రభు | |- | rowspan="2" |2012 |''మాయాంగినెన్ తయాంగినెన్'' |ముత్తుకుమారన్ | |- |''మధ గజ రాజా'' |తెలియదు |విడుదల కాలేదు |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |హరి | |- | rowspan="3" |2014 |''ఎన్న సతం ఇంధ నేరం'' |కతిర్ | |- |''అరణ్మనై'' |ములియన్కన్నన్ | |- |''తిరుడాన్ పోలీస్'' |ఏసీ కొడుకు | |- | rowspan="2" |2015 |''మూనే మూను వర్తై'' |కార్తీక్ | |- |''[[మూడు ముక్కల్లో చెప్పాలంటే]]'' |కార్తీక్ |[[తెలుగు]] సినిమా |- | rowspan="3" |2016 |''పాండియోడ గలట్ట తాంగల'' |సత్య | |- |''అమ్మని'' |శివ | |- |''చెన్నై 600028 II'' |పజాని | |- | rowspan="2" |2017 |''[[యముడు 3|Si3]]'' |మురళి | |- |''పండిగై'' |ముంధిరి సెట్టు | |- |2018 |''జరుగండి'' |కార్జాకర్ |అతిధి పాత్ర |- |2019 |''మార్కెట్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |} ==నిర్మాతగా== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !గమనికలు |- |2018 |''జరుగండి'' | |- |2020 |''లాక్ అప్'' |జీ5 లో విడుదలైంది |} ==షార్ట్ ఫిల్మ్స్== * ''వెల్లై పూకల్'' * ''అగల్య 2012'' <ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/features/cinema/long-and-short/article5228937.ece|title=Long and short|last=Malathi Rangarajan|date=12 October 2013|access-date=14 October 2013|publisher=The Hindu|location=Chennai, India}}</ref> * ''కడల్ రస'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటులు]] do0hlfkad32hnox2yyqjp0p78d2lh1t 3627984 3627983 2022-08-21T12:42:44Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* నటించిన సినిమాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = నితిన్ సత్య | image = Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg <!-- Wcf-hospitals-world-women-equality-day-and-blood-donating-2.jpg --> | imagesize = | caption = | education = లండన్ స్కూల్ అఫ్ కామర్స్ | occupation = [[సినిమా నటుడు]], నిర్మాత | birth_date = {{Birth date and age|df=yes|1980|01|09}} | birth_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | domesticpartner = | years active = 2004– ప్రస్తుతం }}'''నితిన్ సత్య''' (జననం 9 జనవరి 1980) [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన సినిమా నటుడు, నిర్మాత.<ref name="Nitin Sathya turns producer">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Nitin Sathya turns producer |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 November 2016 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821123911/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/141116/nitin-sathya-turns-producer.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన 2003లో ''కలాత్‌పడై'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి, 2018లో ''జరుగండి'' సినిమాను నిర్మించాడు. ==నటించిన సినిమాలు== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !పాత్ర !గమనికలు |- |2002 |''బెండ్ ఇట్ లైక్ బెక్‌హామ్'' |సేవకుడు |గుర్తింపు లేని పాత్ర |- |2003 |''కలతపడై'' |శ్రీధర్ |అరుణ్‌గా కీర్తించారు |- | rowspan="2" |2004 |''వసూల్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |- |''డ్రీమ్స్'' |శక్తి స్నేహితుడు | |- | rowspan="2" |2005 |''జి'' |అరుణ్ | |- |''మజా'' |చిదంబరం కొడుకు | |- | rowspan="2" |2007 |''చెన్నై 600028'' |పజాని | |- |''సతం పొడతేయ్'' |రత్నవేల్ కాళిదాస్ | |- | rowspan="4" |2008 |''తోజ'' |రాజా | |- |''సరోజ'' |లక్ష్మీ గోపాల్ |అతిధి పాత్ర |- |''పాంధాయం'' |శక్తివేల్ | |- |''రామన్ తేదియ సీతై'' |గుణశేఖర్ | |- | rowspan="2" |2009 |''ముత్తిరై'' |సత్యమూర్తి | |- |''పలైవానా సోలై'' |ప్రభు | |- | rowspan="2" |2012 |''మాయాంగినెన్ తయాంగినెన్'' |ముత్తుకుమారన్ | |- |''మధ గజ రాజా'' |తెలియదు |విడుదల కాలేదు |- |2013 |''[[బిరియాని (సినిమా)|బిర్యానీ]]'' |హరి | |- | rowspan="3" |2014 |''ఎన్న సతం ఇంధ నేరం'' |కతిర్ | |- |''అరణ్మనై'' |ములియన్కన్నన్ | |- |''తిరుడాన్ పోలీస్'' |ఏసీ కొడుకు | |- | rowspan="2" |2015 |''మూనే మూను వర్తై'' |కార్తీక్ | |- |''[[మూడు ముక్కల్లో చెప్పాలంటే]]'' |కార్తీక్ |[[తెలుగు]] సినిమా |- | rowspan="3" |2016 |''పాండియోడ గలట్ట తాంగల'' |సత్య | |- |''అమ్మని'' |శివ | |- |''చెన్నై 600028 II'' |పజాని | |- | rowspan="2" |2017 |''[[యముడు 3|Si3]]'' |మురళి | |- |''పండిగై'' |ముంధిరి సెట్టు |<ref name="Nitin Sathya pins hope on Pandigai">{{cite news |last1=Deccan Chronicle |first1= |title=Nitin Sathya pins hope on Pandigai |url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/030717/nitin-sathya-pins-hope-on-pandigai.html |accessdate=21 August 2022 |date=3 July 2017 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821124130/https://www.deccanchronicle.com/entertainment/kollywood/030717/nitin-sathya-pins-hope-on-pandigai.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> |- |2018 |''జరుగండి'' |కార్జాకర్ |అతిధి పాత్ర |- |2019 |''మార్కెట్ రాజా MBBS'' |నీలకందన్ | |} ==నిర్మాతగా== {| class="wikitable" !సంవత్సరం !సినిమా !గమనికలు |- |2018 |''జరుగండి'' | |- |2020 |''లాక్ అప్'' |జీ5 లో విడుదలైంది |} ==షార్ట్ ఫిల్మ్స్== * ''వెల్లై పూకల్'' * ''అగల్య 2012'' <ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/features/cinema/long-and-short/article5228937.ece|title=Long and short|last=Malathi Rangarajan|date=12 October 2013|access-date=14 October 2013|publisher=The Hindu|location=Chennai, India}}</ref> * ''కడల్ రస'' ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164309}} [[వర్గం:1980 జననాలు]] [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:తెలుగు సినిమా నటులు]] 0386zwgnrz7comvgnehyrvgrajkugiu 0 355750 3627967 3623532 2022-08-21T12:18:10Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = షణ్ముగసుందరం | image = | imagesize = 150px | caption = | birth_name = | birth_date = 3 ఆగష్టు 1939 | birth_place = సిర్కాజహి, [[చెన్నై]], [[భారతదేశం]] | death_date = {{death date and age|df=yes|2017|8|15|1939|8|03}} <ref>{{cite web|url=http://www.thehindu.com/news/cities/chennai/actor-shanmugasundaram-passes-away-at-79/article19499212.ece|title=Actor Shanmugasundaram passes away at 79|author=Staff Reporter|date=16 August 2017|publisher=|accessdate=16 April 2018|via=www.thehindu.com}}</ref> | death_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | othername = | occupation = [[సినిమా నటుడు] | yearsactive = 1963–2017 | spouse = సుందరి | parents = : కొంజితపాఠం, రామమిర్థం అమ్మాళ్ | family = *చంద్రకాంత (సోదరి) *విజయ్ కుమార్ (సోదరుడు) }}'''షణ్ముగసుందరం''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన డబ్బింగ్ ఆర్టిస్ట్, సినిమా నటుడు. ఆయన 1963లో ''రథ తిలగం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 500కు పైగా సినిమాల్లో నటించాడు.<ref>{{Cite web|title=RIP Shanmugasundaram: An actor who became a cult favourite - Times of India|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/rip-shanmugasundaram-an-actor-who-became-a-cult-favourite/articleshow/60074097.cms|access-date=16 April 2018|publisher=}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164348}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] sasiigb19rd9dbpmfc3ynu2ofzf8kjs 3627969 3627967 2022-08-21T12:18:58Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = షణ్ముగసుందరం | image = | imagesize = 150px | caption = | birth_name = | birth_date = 3 ఆగష్టు 1939 | birth_place = సిర్కాజహి, [[చెన్నై]], [[భారతదేశం]] | death_date = {{death date and age|df=yes|2017|8|15|1939|8|03}}<ref>{{cite web|url=http://www.thehindu.com/news/cities/chennai/actor-shanmugasundaram-passes-away-at-79/article19499212.ece|title=Actor Shanmugasundaram passes away at 79|author=Staff Reporter|date=16 August 2017|publisher=|accessdate=16 April 2018|via=www.thehindu.com}}</ref> | death_place = [[చెన్నై]], [[తమిళనాడు]], [[భారతదేశం]] | othername = | occupation = [[సినిమా నటుడు]] | yearsactive = 1963–2017 | spouse = సుందరి | parents = : కొంజితపాఠం, రామమిర్థం అమ్మాళ్ | family = చంద్రకాంత (సోదరి), విజయ్ కుమార్ (సోదరుడు) }} '''షణ్ముగసుందరం''' [[భారత దేశం|భారతదేశానికి]] చెందిన డబ్బింగ్ ఆర్టిస్ట్, సినిమా నటుడు. ఆయన 1963లో ''రథ తిలగం'' సినిమాతో సినీరంగంలోకి అడుగుపెట్టి 500కు పైగా సినిమాల్లో నటించాడు.<ref>{{Cite web|title=RIP Shanmugasundaram: An actor who became a cult favourite - Times of India|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/rip-shanmugasundaram-an-actor-who-became-a-cult-favourite/articleshow/60074097.cms|access-date=16 April 2018|publisher=}}</ref> ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} ==బయటి లింకులు== * {{IMDb name|3164348}} [[వర్గం:తమిళ సినిమా నటులు]] o0qims1lgfuvauzz11ws5bej9g5ktn2 0 356003 3628101 3626534 2022-08-21T15:07:45Z CommonsDelinker 608 HARIKATHA_MOVIE_POSTER.jpgను తీసేసాను. బొమ్మను తొలగించింది:[[commons:User:EugeneZelenko]]. కారణం: (Copyright violation; see [[:c:Commons:Licensing|]] ([[:c:COM:CSD#F1|F1]]): Movie poster). wikitext text/x-wiki {{Infobox film | name = హరికథ | image = | caption = హరికథ సినిమా పోస్టర్ | director = అనుదీప్ రెడ్డి | producer = రంజిత్ కుమార్ గౌడ్<br />బి.రఘు<br />వివేకానంద<br />గోర కవిత | writer = అనుదీప్ రెడ్డి | starring = కిరణ్<br /> రంజిత్ కుమార్ గౌడ్<br /> సజ్జన్<br /> అఖిల రామ్<br /> లావణ్య రెడ్డి<br /> కీర్తి | music = ఏలెందర్ మహావీర్ | cinematography = | editing = బొంతల నాగేశ్వర్ రెడ్డి | studio = ఐరావత సినీ కలర్స్ బ్యానర్ | distributor = | released = సెప్టెంబర్ 2022 | runtime = | country = భారత దేశం | language = [[తెలుగు]] | budget = | gross = }} కుటుంబ, ప్రేమకథా చిత్రంగా 2022లో తెరకెక్కనున్న సినిమా '''హరికథ'''. అనుదీప్ రెడ్డి దర్శకత్వంలో కిరణ్, రంజిత్, సజ్జన్, అఖిల రామ్, లావణ్య రెడ్డి, కీర్తి ప్రధాన పాత్రలుగా నటించారు.<ref>{{Cite web|last=హరికథతో ప్రేమకథ చెప్పడానికి వస్తున్న కొత్త టీం|date=2022-05-07|title=హరికథ సినిమా గురించి 10టి‌వి వార్త|url=https://10tv.in/movies/new-movie-harikatha-will-be-coming-soon-422477.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220818084206/https://10tv.in/movies/new-movie-harikatha-will-be-coming-soon-422477.html|archive-date=2022-08-19|access-date=2022-05-07|website=10TV}}</ref> ==సినిమా ఫస్ట్ లుక్== ఐరావత సినీ కలర్స్ బ్యానర్ పై రంజిత్ కుమార్ గౌడ్, వివేకానంద, రఘు, కవిత సంయుక్తంగా ఈ సినిమాను నిర్మించగా అనుదీప్ రెడ్డి దర్శకత్వం వహించాడు. ఫ్యామిలీ ఎంటర్ టైనర్ గా తెరకెక్కుతున్న ఈ సినిమా ఫస్ట్ లుక్ పోస్టర్ ను సినిమాటోగ్రఫీ మినిస్టర్ [[తలసాని శ్రీనివాస్ యాదవ్]] విడుదల చేసాడు.<ref>{{Cite web|last=హరికథ సినిమా గురించి సాక్షి న్యూస్|first=|date=2022-05-07|title=మంత్రి తలసాని చేతుల మీదుగా హరికథ ఫస్ట్‌లుక్‌|url=https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/minister-talasani-srinivas-yadav-release-harikatha-first-look-1454449|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220818085227/https://www.sakshi.com/telugu-news/movies/minister-talasani-srinivas-yadav-release-harikatha-first-look-1454449|archive-date=2022-08-19|access-date=2022-05-07|website=Sakshi news}}</ref> ఈ చిత్రానికి కెమెరామెన్ గా మస్తాన్ షరీఫ్ వ్యవహరించగా బొంతల నాగేశ్వర్ రెడ్డి ఎడిటింగ్ బాధ్యతలు నిర్వర్తించాడు. మహావీర్ సంగీతం సమకూర్చాడు. ==సినిమా బృందం== *అనుదీప్ రెడ్డి (రచయిత, దర్శకుడు) *మస్తాన్ షరీఫ్ (కెమెరామెన్) *బొంతల నాగేశ్వర్ రెడ్డి (ఎడిటర్) *ఏలెందర్ మహావీర్ (సంగీతం) ===నటీ నటులు=== *కిరణ్ *రంజిత్ కుమార్ గౌడ్ *సజ్జన్ *అఖిల రామ్ *లావణ్య రెడ్డి *కీర్తి ==అభిప్రాయాలు== చిత్ర దర్శకుడు అనుదీప్ రెడ్డి ''హరికథ సినిమా వినూత్నమైన సినిమా. అన్ని వర్గాలకు నచ్చే కుటుంబ, ప్రేమ కథా చిత్రం. ఎక్కడా రాజీ పడకుండా అందరికీ నచ్చేలా తీర్చిదిద్దిన సినిమా ఇది'' అని సినిమా పై తన అభిప్రాయాన్ని తెలియజేశాడు.<ref>{{Cite web|last=NTV న్యూస్ లో మూవీ ఆవిష్కరణ వార్త|first=|title=తలసాని ఆవిష్కరించిన ఫస్ట్ లుక్ పోస్టర్|url=https://ntvtelugu.com/movie-news/minister-talasani-srinivas-yadav-released-hari-katha-movie-first-look-163165.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220818085907/https://ntvtelugu.com/movie-news/minister-talasani-srinivas-yadav-released-hari-katha-movie-first-look-163165.html|archive-date=2022-08-19|access-date=2022-05-07|website=NTV News}}</ref> ==మూలాలు== <references /> [[వర్గం:తెలుగు సినిమాలు]] [[వర్గం:సినిమాలు]] spe7x0ed01qc1jhz8egcooa1w1chia3 0 356023 3628263 3627893 2022-08-22T10:34:18Z రవిచంద్ర 3079 +మూలాలు లేవు wikitext text/x-wiki {{మూలాలు లేవు}} "అడిమురై "ప్రాచీన భారతీయ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ప్రపంచ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో మొదటిది ఐతే అడి అంటే కొట్టు మురై అంటే పద్ధతి అని అర్థం ఇది ప్రపంచస్థాయి యుద్ధకళ దీన్ని తమిళనాడు రాష్ట్రం తిరునల్ వేలి రాజ్య చక్రవర్తి "ముత్తువీర పాండ్యన్ "మొదటి శాతాబ్దం లో రూపొందించాడు ఈయన బహుముఖ ప్రజ్ఞాశాలి ఈ యుద్ధకళలోని మర్మ సూక్ష్మాలు శత్రు దుర్భేధ్యమైనవి జ్ఞానవంతమైనవి . దీనిలోని శక్తి "ఔపాసానా క్రియలు "శక్తివంతంగా ఉంటాయి "సూత్ర మార్మాలు", "మర్మ వస్తా ", "బంధన ఖాజా "మెలుకువలు ఇంతవరకు లేవంటే అతిశయోక్తి లేదు అంతేకాదు దీనిలోని "ఆయుధ మురై "తిరుగులేని మెలుకువలతో అద్భుతంగా రూపొందించబడ్డాయి దీన్ని అజాగ్రత్తగా సాధన చేయడం ప్రమాదమే దాడి చేయడం ప్రాణంతకమే ఐతే ఇది కేవలం యుద్ధవిద్యగా ప్రాచుర్యం పొంది యుద్దాలకే పరిమితమైంది ఐతే ఈ కళను దాడిగా ఉపయోగించామంటే తిరుగులేని మెలుకువగా నిలిచిపోతుంది ఎదురులేని విద్యగా అర్థమవుతుంది అయితే " మధుర సూత్ర, చింగోడి సూత్ర, కమిన సూత్ర, వలదిండి సూత్ర, గదామి సూత్ర "కు సంబంధించిన సూత్ర మెలుకువలు ప్రపంచంలోనే తిరుగులేని మెలుకువలు అని తడుముకోకుండా చెప్పడంలో అతిశయోక్తి లేదు ఐతే అడిమురై గురించి తెలిసిన వాళ్ళు మరో యుద్ధకళ గురించి గొప్పగా మాట్లాడరంటే ఆశ్చర్యం లేదనడంలో అతిశయోక్తి లేదు పోతే అడిమురై యుద్ధకళ ప్రపంచంలోని అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో మొదటిదని చెప్పవచ్చు ఐతే అడిమురై లో ముఖ్యంగా చెప్పుకోవలిసిన సూత్రం " దటిబాదిన సూత్ర " ఈ సూత్రానికి సంబంధించిన మెలుకువలకు తిరుగు లేదు ఎదురు లేదు ఇక ముందు ఏ సూత్రాలు సాటిరావు కూడా ఐతే ఈ అడిమురై యుద్ధకళలో ఉద్దండులైనా మహావీరులు వీరవనితలు ఎందరో వారు ముత్తు లక్ష్మి, నాగమణి చేర, నారింజ, బట్టి వీరసామి చోళ, అడిగింటి ఉమాదేవి, చంద్రశేఖర పాండ్యన్,లక్ష్మి చోళ, పళని సామి,మల్లన్న యాదవ్ లాంటి మహా యోధులు అంతే కాదు కొన్ని సంవత్సరాలు మన భరత ఖండాన్ని "గంగ సాని "సామ్రాజ్యమని కంకినారి సామ్రాజ్యమని పిలిచారు దానికి కారణం అడిమురై యుద్ధకళలో ఉద్దండురాలు వీరవనిత కంకినారి తన అడిమురై యుద్దకళా కౌశలంతో ఒక చిన్న గంగసాని రాజ్యాన్ని ఒక మహా సామ్రాజ్యంగా చేసింది అది ఆమేలో వున్న అడిమురై ఘనత అని చెప్పవచ్చు ఇంతటి ఘనమైన చరిత్ర వున్న భారతీయ యుద్ధకళ అడిమురై కళను మన జాతీయ యుద్ధకళగా ప్రకటించి క్రీడగా గుర్తింపునివ్వాలి ఇంతటి ఘనమైన కళను మనము నేర్చుకొని కళకు విలువనివ్వాలి దాని మెలుకువల విలువను పెంచాలి. lq73rsnwvfm8hecapuzn1jky44p7xlx 0 356116 3627968 3627078 2022-08-21T12:18:31Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = ఫిల్లౌర్ | native_name = | native_name_lang = pan | other_name = | nickname = | settlement_type = పట్టణం | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Punjab#India | pushpin_label_position = కుడి | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని పంజాబ్‌లో స్థానం | coordinates = {{coord|31.03|N|75.78|E|display=inline,title}} | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = భారతదేశం | subdivision_type1 = రాష్ట్రం | subdivision_name1 = పంజాబ్ | subdivision_type2 = జిల్లా | subdivision_name2 = జలంధర్ | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = 234 | population_total = 22228 | population_as_of = 2001 | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | timezone1 = ఐఎస్టి | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = పిన్ | postal_code = 144410 | area_code_type = టెలిఫోన్ కోడ్ | area_code = 1826 | registration_plate = PB 37 | website = | footnotes = }} '''ఫిల్లౌర్''' భారతదేశంలోని [[పంజాబ్]] రాష్ట్రంలోని [[జలంధర్ జిల్లా]]<nowiki/>లో ఒక నగరం, మునిసిపల్ కౌన్సిల్ అలాగే ఒక [[తహసీల్]]. == చరిత్ర == ఫిల్లౌర్ లుధియానా మెయిన్, [[లుధియానా]] కంటోన్మెంట్ సరిహద్దు రేఖలో ఉన్న రైల్వే జంక్షన్. ఇది లోహియాన్ ఖాస్, ఫిరోజ్‌పూర్‌లకు జంక్షన్. విభజనకు ముందు రోజుల్లో, ఇది పంజాబ్ ప్రాంతంలోని ప్రధాన కలప మార్కెట్. ఇది పంజాబ్ ప్రాంతంలోని ఐదు నదులలో దక్షిణాన ఉన్న సట్లజ్ నది ఒడ్డున ఉంది. ప్రత్యేక రైల్వే లైన్ నేటికీ మనుగడలో ఉంది కానీ అది పనిచేయడం లేదు. ఈ పట్టణం సాంప్రదాయ గ్రాంట్ ట్రంక్ రోడ్ హైవేపై ఉంది. అసలు జిటి రోడ్డు ఫిలింనగర్ గుండా వెళుతుంది. అసలు జిటి రోడ్డు పాత మార్గం ఇప్పటికీ లుధియానా రైల్వే వంతెన వెంట ఉంది. ఈ పట్టణానికి ఫుల్ అని పిలువబడే ''సంఘేరా'' జట్ పేరు పెట్టారు, అతను దీనికి ముందుగా ఫుల్నగర్ అని పేరు పెట్టాడు. అయితే షహర్ కుమారుడు రతన్ పాల్ మౌను విడిచిపెట్టి ఫిల్లౌర్‌లో స్థిరపడినప్పుడు రాయ్ షహర్ పంపిన నరు రాజపుత్రులు ఈ పట్టణాన్ని ఆక్రమించారు. షేర్ షా సూరి కాలంలో (క్రీ.శ. 1540-1545), ఫిల్లౌర్‌లో సారాయి (వాణిజ్యం, సైనిక ప్రయోజనం కోసం) పెంచబడింది. సరాయ్ మళ్లీ మొఘల్ చక్రవర్తి షాజహాన్ (1627-1657 ఏడి) చేత పునరుద్ధరించబడింది, పోస్టల్ సెంటర్ (దక్ ఘర్), సైనిక శిబిరంగా ఉపయోగించబడింది. రంజిత్ సింగ్ , బ్రిటిష్ ఈస్టిండియా కంపెనీ మధ్య 1809 అమృతసర్ ఒప్పందం తరువాత, ఇది సరిహద్దు పోస్ట్‌గా మారింది. రంజిత్ సింగ్ సిక్కు సామ్రాజ్యం. ఇది రాజా ధనపత్ రాయ్ ఆధ్వర్యంలో ఉంచబడింది, అతను లూథియానాలో పడిపోయిన సట్లూజ్ నదికి ఆవల ఉన్న భూములకు అతని మున్షీగా వ్యవహరించాడు (1842లో బ్రిటిష్ వారు సైనిక కంటోన్మెంట్ చేసారు). సారాయిని కోటగా మార్చారు. ప్రస్తుతం, కోటను రంజిత్ సింగ్ కోట అని పిలుస్తారు . ఇది ఇప్పుడు పోలీస్ ట్రైనింగ్ అకాడమీ (పిటిఏ)గా ఉపయోగించబడుతోంది. పోలీసు అకాడమీలోని ఫింగర్ ప్రింట్ బ్యూరో (1892) ఈ ప్రాంతంలోని పురాతన సంస్థల్లో ఒకటి. ఇది ప్రసిద్ధ పాకిస్తానీ కవి షేర్ ముహమ్మద్ ఖాన్ జన్మస్థలం, ఇబ్న్-ఇ-ఇన్షా అనే అతని కలం పేరుతో బాగా ప్రసిద్ధి చెందింది. == భౌగోళికం == ఫిల్లౌర్ 31.03°N 75.78°E వద్ద ఉంది.<ref>[http://www.fallingrain.com/world/IN/23/Phillaur.html Falling Rain Genomics, Inc - Phillaur]</ref>  ఇది సగటున 234 మీటర్లు (767 అడుగులు) ఎత్తులో ఉంది. == జనాభా == 2021 భారత జనాభా లెక్కల ప్రకారం,<ref>{{cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|archive-url=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&state5=999|archive-date=16 June 2004|title= Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)|access-date=1 November 2008|publisher= Census Commission of India}}</ref>  ఫిల్లౌర్ జనాభా 178,198. జనాభాలో పురుషులు 54%, స్త్రీలు 46% ఉన్నారు. ఫిల్లౌర్ సగటు అక్షరాస్యత రేటు 83.16%, రాష్ట్ర సగటు 75.84% కంటే ఎక్కువ. పురుషుల అక్షరాస్యత 87.07%, స్త్రీల అక్షరాస్యత 78.88%. ఫిల్లౌర్ లో, జనాభాలో 11% మంది 6 సంవత్సరాల కంటే తక్కువ వయస్సు ఉన్నవారు. == ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని గ్రామాలు == {{Columns-list|colwidth=22em| * అకల్పూర్ * అప్రా * అసపూర్ * అట్ట * అట్టి * ఔజ్లా * భాయిని * భరంపురి * బుర్జ్ పుఖ్తా * బాష్చోవాల్ * బేగ్‌కంపూర్ * బన్సియన్ ధాక్ * బారా పిండ్ * భార్ సింగ్ పురా * భట్టియా * బిల్గా * బొందల * బచోవాల్ * చక్ సాహ్బు * చోక్రాన్ * దండువాల్ * గన్నా పిండ్ * గర్హ * గోరయా * గర్హి మహన్ సింగ్ * హరిపూర్ ఖల్సా * జజ్జా ఖుర్ద్ * జండియాల * కాంబోజ్ * కట్పలోన్ * ఖైరా * కోట్ బాదల్ ఖాన్ * కాంగ్ జాగీర్ * కటన * [[ఖాన్‌పూర్, ఫిల్లౌర్|ఖాన్పూర్]] * లోహ్గర్ * [[లాంధ్ర]] * లాలియన్ * మావో సాహిబ్ * మోరాన్ * [[మండి, జలంధర్|మండి]] * నూరేవాల్ * [[నాగర్, పంజాబ్|నాగర్]] * నంగల్ * ఫాల్పోటా * పాల్ ఖాడియం * పల్నౌ * పద్ది ఖల్సా * పంజ్ ధేరా * పర్తాపురా * పస్లా * ఫర్వాలా * రామ్‌ఘర్ * రుర్కా కలాన్ * రూర్కీ * రాయ్‌పూర్ అరైయన్ * రసూల్పూర్ * [[సుల్తాన్‌పూర్, ఫిల్లౌర్|సుల్తాన్‌పూర్]] * సైల్కియానా * షాపూర్ * సైడోవాల్ * [[సైఫాబాద్, పంజాబ్|సైఫాబాద్]] * సాగంత్‌పూర్ * సైల్కియానా * సమ్రారి * సర్హల్ ముండ్ * షాపూర్ * తగ్గర్ * తల్వాన్ * టెహాంగ్ * తురాన్ * తహసీల్ * తల్లా * ఉప్పల్ జాగీర్}} == మూలాలు == <references /> [[వర్గం:జలంధర్ జిల్లాలోని నగరాలు, పట్టణాలు]] [[వర్గం:పంజాబ్ జిల్లాల ముఖ్యపట్టణాలు]] [[వర్గం:పంజాబ్]] mlukivim8vwq29pz8nab48rwcfakgao 0 356164 3628280 3627959 2022-08-22T11:35:01Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* మంత్రులు */ wikitext text/x-wiki [[మహారాష్ట్ర]]లో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ|కాంగ్రెస్]], [[శివసేన]], ఎన్‌సిపిల సంకీర్ణ ‘మహావికాస్ అఘాడీ’ ప్రభుత్వం కూలిన అనంతరం జూన్ 30న ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] బాధ్యతలు చేపట్టాడు. ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] ప్రమాణస్వీకారం చేసిన 40 రోజుల తర్వాత ఆయన 18 మంది మంత్రులతో కేబినెట్ విస్తరణ చేశాడు. ఇందులో 9 మంది [[శివసేన]] షిండే వర్గానికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు, 9 మంది బిజెపికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు ఉన్నారు.<ref name="18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం">{{cite news |last1=Prajasakti |title=18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం |url=https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |accessdate=20 August 2022 |date=9 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220820105709/https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |archivedate=20 August 2022 |language=en}}</ref><ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==మంత్రులు== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! సంఖ్యా ! పేరు ! శాఖ ! నుండి ! వరకు !పార్టీ |- |1. |'''[[ఏక్‌నాథ్ షిండే]]''' |ముఖ్యమంత్రి , పట్టణాభివృద్ధి, రవాణా, పర్యావరణం, మైనారిటీ, విపత్తు నిర్వహణ శాఖ<ref name="మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు..">{{cite news |last1=Prajasakti |title=మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు.. |url=https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821110814/https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |2. |'''[[దేవేంద్ర ఫడ్నవిస్]]''' |ఉపముఖ్యమంత్రి, ఆర్థిక, హోం శాఖ |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |3. |'''[[రాధాకృష్ణ విఖే పాటిల్]]''' |రెవెన్యూ, పశుసంవర్ధక, డెయిరీ అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |4. |'''[[సుధీర్ ముంగంటివార్]]''' |అటవీ, సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు, మత్స్యశాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |5. |'''[[చంద్రకాంత్ పాటిల్]]''' |ఉన్నత విద్యా, పార్లమెంటరీ వ్యవహారాల |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |6. |'''[[గిరీష్ మహాజన్]] ''' |గ్రామాభివృద్ధి, పంచాయితీ రాజ్, వైద్య విద్య, క్రీడలు, యువజన సంక్షేమ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |7. |'''[[గులాబ్ రఘునాథ్ పాటిల్]]''' |నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధం |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |8. |'''[[దాదాజీ భూసే]]''' |ఓడరేవులు, మైనింగ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |9. |'''[[సంజయ్ రాథోడ్]]''' |ఫుడ్ అండ్ డ్రగ్స్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |10. |'''[[సురేష్ ఖాడే]]''' |కార్మిక శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |11. |'''[[సందీపన్‌రావ్ బుమ్రే]]''' |ఉపాధి హామీ, ఉద్యానవన శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |12. |'''[[తానాజీ సావంత్]]''' |ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |13. |'''[[ఉదయ్ సమంత్]]''' |పరిశ్రమల శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |14. |'''[[రవీంద్ర చవాన్]]''' |పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |15. |'''అబ్దుల్ సత్తార్''' | వ్యవసాయ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |16. |దీపక్‌ కేసర్కర్‌ |పాఠశాల విద్య |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |17. |'''అతుల్ సావే''' |సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |18. |'''[[శంభురాజ్ దేశాయ్]]''' |ఎక్సైజ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |19. |'''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' |పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |20. |'''విజయ్ కుమార్ గవిట్''' |గిరిజన అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర]] nywb3q0uebaumyyk7og1t7f3z1vg5yg 3628281 3628280 2022-08-22T11:36:04Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* మంత్రులు */ wikitext text/x-wiki [[మహారాష్ట్ర]]లో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ|కాంగ్రెస్]], [[శివసేన]], ఎన్‌సిపిల సంకీర్ణ ‘మహావికాస్ అఘాడీ’ ప్రభుత్వం కూలిన అనంతరం జూన్ 30న ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] బాధ్యతలు చేపట్టాడు. ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] ప్రమాణస్వీకారం చేసిన 40 రోజుల తర్వాత ఆయన 18 మంది మంత్రులతో కేబినెట్ విస్తరణ చేశాడు. ఇందులో 9 మంది [[శివసేన]] షిండే వర్గానికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు, 9 మంది బిజెపికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు ఉన్నారు.<ref name="18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం">{{cite news |last1=Prajasakti |title=18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం |url=https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |accessdate=20 August 2022 |date=9 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220820105709/https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |archivedate=20 August 2022 |language=en}}</ref><ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==మంత్రులు== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! సంఖ్యా ! పేరు ! శాఖ ! నుండి ! వరకు !పార్టీ |- |1. |'''[[ఏక్‌నాథ్ షిండే]]''' |ముఖ్యమంత్రి , పట్టణాభివృద్ధి, రవాణా, పర్యావరణం, మైనారిటీ, విపత్తు నిర్వహణ శాఖ<ref name="మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు..">{{cite news |last1=Prajasakti |title=మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు.. |url=https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821110814/https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |2. |'''[[దేవేంద్ర ఫడ్నవిస్]]''' |ఉపముఖ్యమంత్రి, ఆర్థిక, హోం శాఖ |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |3. |'''[[రాధాకృష్ణ విఖే పాటిల్]]''' |రెవెన్యూ, పశుసంవర్ధక, డెయిరీ అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |4. |'''[[సుధీర్ ముంగంటివార్]]''' |అటవీ, సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు, మత్స్యశాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |5. |'''[[చంద్రకాంత్ పాటిల్]]''' |ఉన్నత విద్యా, పార్లమెంటరీ వ్యవహారాల |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |6. |'''[[గిరీష్ మహాజన్]] ''' |గ్రామాభివృద్ధి, పంచాయితీ రాజ్, వైద్య విద్య, క్రీడలు, యువజన సంక్షేమ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |7. |'''[[గులాబ్ రఘునాథ్ పాటిల్]]''' |నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధం |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |8. |'''[[దాదాజీ భూసే]]''' |ఓడరేవులు, మైనింగ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |9. |'''[[సంజయ్ రాథోడ్]]''' |ఫుడ్ అండ్ డ్రగ్స్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |10. |'''[[సురేష్ ఖాడే]]''' |కార్మిక శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |11. |'''[[సందీపన్‌రావ్ బుమ్రే]]''' |ఉపాధి హామీ, ఉద్యానవన శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |12. |'''[[తానాజీ సావంత్]]''' |ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |13. |'''[[ఉదయ్ సమంత్]]''' |పరిశ్రమల శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |14. |'''[[రవీంద్ర చవాన్]]''' |పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |15. |'''[[అబ్దుల్ సత్తార్]]''' | వ్యవసాయ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |16. |దీపక్‌ కేసర్కర్‌ |పాఠశాల విద్య |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |17. |'''అతుల్ సావే''' |సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |18. |'''[[శంభురాజ్ దేశాయ్]]''' |ఎక్సైజ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |19. |'''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' |పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |20. |'''విజయ్ కుమార్ గవిట్''' |గిరిజన అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర]] albjqvw49evnpavzuikbj9xfpdjttnc 3628286 3628281 2022-08-22T11:46:00Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* మంత్రులు */ wikitext text/x-wiki [[మహారాష్ట్ర]]లో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ|కాంగ్రెస్]], [[శివసేన]], ఎన్‌సిపిల సంకీర్ణ ‘మహావికాస్ అఘాడీ’ ప్రభుత్వం కూలిన అనంతరం జూన్ 30న ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] బాధ్యతలు చేపట్టాడు. ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] ప్రమాణస్వీకారం చేసిన 40 రోజుల తర్వాత ఆయన 18 మంది మంత్రులతో కేబినెట్ విస్తరణ చేశాడు. ఇందులో 9 మంది [[శివసేన]] షిండే వర్గానికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు, 9 మంది బిజెపికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు ఉన్నారు.<ref name="18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం">{{cite news |last1=Prajasakti |title=18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం |url=https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |accessdate=20 August 2022 |date=9 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220820105709/https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |archivedate=20 August 2022 |language=en}}</ref><ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==మంత్రులు== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! సంఖ్యా ! పేరు ! శాఖ ! నుండి ! వరకు !పార్టీ |- |1. |'''[[ఏక్‌నాథ్ షిండే]]''' |ముఖ్యమంత్రి , పట్టణాభివృద్ధి, రవాణా, పర్యావరణం, మైనారిటీ, విపత్తు నిర్వహణ శాఖ<ref name="మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు..">{{cite news |last1=Prajasakti |title=మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు.. |url=https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821110814/https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |2. |'''[[దేవేంద్ర ఫడ్నవిస్]]''' |ఉపముఖ్యమంత్రి, ఆర్థిక, హోం శాఖ |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |3. |'''[[రాధాకృష్ణ విఖే పాటిల్]]''' |రెవెన్యూ, పశుసంవర్ధక, డెయిరీ అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |4. |'''[[సుధీర్ ముంగంటివార్]]''' |అటవీ, సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు, మత్స్యశాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |5. |'''[[చంద్రకాంత్ పాటిల్]]''' |ఉన్నత విద్యా, పార్లమెంటరీ వ్యవహారాల |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |6. |'''[[గిరీష్ మహాజన్]] ''' |గ్రామాభివృద్ధి, పంచాయితీ రాజ్, వైద్య విద్య, క్రీడలు, యువజన సంక్షేమ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |7. |'''[[గులాబ్ రఘునాథ్ పాటిల్]]''' |నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధం |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |8. |'''[[దాదాజీ భూసే]]''' |ఓడరేవులు, మైనింగ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |9. |'''[[సంజయ్ రాథోడ్]]''' |ఫుడ్ అండ్ డ్రగ్స్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |10. |'''[[సురేష్ ఖాడే]]''' |కార్మిక శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |11. |'''[[సందీపన్‌రావ్ బుమ్రే]]''' |ఉపాధి హామీ, ఉద్యానవన శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |12. |'''[[తానాజీ సావంత్]]''' |ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |13. |'''[[ఉదయ్ సమంత్]]''' |పరిశ్రమల శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |14. |'''[[రవీంద్ర చవాన్]]''' |పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |15. |'''[[అబ్దుల్ సత్తార్]]''' | వ్యవసాయ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |16. |[[దీపక్ కేసర్కర్]] |పాఠశాల విద్య |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |17. |'''అతుల్ సావే''' |సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |18. |'''[[శంభురాజ్ దేశాయ్]]''' |ఎక్సైజ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |19. |'''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' |పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |20. |'''విజయ్ కుమార్ గవిట్''' |గిరిజన అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర]] h1t0l56iod7o97rpiemznsqbjyfby8l 3628292 3628286 2022-08-22T11:51:19Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* మంత్రులు */ wikitext text/x-wiki [[మహారాష్ట్ర]]లో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ|కాంగ్రెస్]], [[శివసేన]], ఎన్‌సిపిల సంకీర్ణ ‘మహావికాస్ అఘాడీ’ ప్రభుత్వం కూలిన అనంతరం జూన్ 30న ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] బాధ్యతలు చేపట్టాడు. ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] ప్రమాణస్వీకారం చేసిన 40 రోజుల తర్వాత ఆయన 18 మంది మంత్రులతో కేబినెట్ విస్తరణ చేశాడు. ఇందులో 9 మంది [[శివసేన]] షిండే వర్గానికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు, 9 మంది బిజెపికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు ఉన్నారు.<ref name="18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం">{{cite news |last1=Prajasakti |title=18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం |url=https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |accessdate=20 August 2022 |date=9 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220820105709/https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |archivedate=20 August 2022 |language=en}}</ref><ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==మంత్రులు== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! సంఖ్యా ! పేరు ! శాఖ ! నుండి ! వరకు !పార్టీ |- |1. |'''[[ఏక్‌నాథ్ షిండే]]''' |ముఖ్యమంత్రి , పట్టణాభివృద్ధి, రవాణా, పర్యావరణం, మైనారిటీ, విపత్తు నిర్వహణ శాఖ<ref name="మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు..">{{cite news |last1=Prajasakti |title=మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు.. |url=https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821110814/https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |2. |'''[[దేవేంద్ర ఫడ్నవిస్]]''' |ఉపముఖ్యమంత్రి, ఆర్థిక, హోం శాఖ |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |3. |'''[[రాధాకృష్ణ విఖే పాటిల్]]''' |రెవెన్యూ, పశుసంవర్ధక, డెయిరీ అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |4. |'''[[సుధీర్ ముంగంటివార్]]''' |అటవీ, సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు, మత్స్యశాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |5. |'''[[చంద్రకాంత్ పాటిల్]]''' |ఉన్నత విద్యా, పార్లమెంటరీ వ్యవహారాల |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |6. |'''[[గిరీష్ మహాజన్]] ''' |గ్రామాభివృద్ధి, పంచాయితీ రాజ్, వైద్య విద్య, క్రీడలు, యువజన సంక్షేమ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |7. |'''[[గులాబ్ రఘునాథ్ పాటిల్]]''' |నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధం |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |8. |'''[[దాదాజీ భూసే]]''' |ఓడరేవులు, మైనింగ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |9. |'''[[సంజయ్ రాథోడ్]]''' |ఫుడ్ అండ్ డ్రగ్స్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |10. |'''[[సురేష్ ఖాడే]]''' |కార్మిక శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |11. |'''[[సందీపన్‌రావ్ బుమ్రే]]''' |ఉపాధి హామీ, ఉద్యానవన శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |12. |'''[[తానాజీ సావంత్]]''' |ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |13. |'''[[ఉదయ్ సమంత్]]''' |పరిశ్రమల శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |14. |'''[[రవీంద్ర చవాన్]]''' |పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |15. |'''[[అబ్దుల్ సత్తార్]]''' | వ్యవసాయ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |16. |[[దీపక్ కేసర్కర్]] |పాఠశాల విద్య |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |17. |'''[[అతుల్ సావే]]''' |సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |18. |'''[[శంభురాజ్ దేశాయ్]]''' |ఎక్సైజ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |19. |'''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' |పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |20. |'''విజయ్ కుమార్ గవిట్''' |గిరిజన అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర]] pyvscnyyrnau9sxmzi2zia8oni75s1w 3628295 3628292 2022-08-22T11:54:44Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 /* మంత్రులు */ wikitext text/x-wiki [[మహారాష్ట్ర]]లో [[కాంగ్రెస్ పార్టీ|కాంగ్రెస్]], [[శివసేన]], ఎన్‌సిపిల సంకీర్ణ ‘మహావికాస్ అఘాడీ’ ప్రభుత్వం కూలిన అనంతరం జూన్ 30న ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] బాధ్యతలు చేపట్టాడు. ముఖ్యమంత్రిగా [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] ప్రమాణస్వీకారం చేసిన 40 రోజుల తర్వాత ఆయన 18 మంది మంత్రులతో కేబినెట్ విస్తరణ చేశాడు. ఇందులో 9 మంది [[శివసేన]] షిండే వర్గానికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు, 9 మంది బిజెపికి చెందిన ఎమ్మెల్యేలు ఉన్నారు.<ref name="18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం">{{cite news |last1=Prajasakti |title=18 మందితో కొలువుదీరిన మహారాష్ట్ర మంత్రివర్గం |url=https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |accessdate=20 August 2022 |date=9 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220820105709/https://prajasakti.com/Expansion-of-Maharashtra-Cabinet-today |archivedate=20 August 2022 |language=en}}</ref><ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==మంత్రులు== {| class="wikitable sortable" style="text-align:center;" |- ! సంఖ్యా ! పేరు ! శాఖ ! నుండి ! వరకు !పార్టీ |- |1. |'''[[ఏక్‌నాథ్ షిండే]]''' |ముఖ్యమంత్రి , పట్టణాభివృద్ధి, రవాణా, పర్యావరణం, మైనారిటీ, విపత్తు నిర్వహణ శాఖ<ref name="మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు..">{{cite news |last1=Prajasakti |title=మంత్రిత్వ శాఖలను కేటాయించిన షిండే.. ఫడ్నవీస్‌కు కీలక శాఖలు.. |url=https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821110814/https://prajasakti.com/in-eknath-shinde-cabinet-deputy-devendra-fadnavis-gets-home-finance |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |2. |'''[[దేవేంద్ర ఫడ్నవిస్]]''' |ఉపముఖ్యమంత్రి, ఆర్థిక, హోం శాఖ |30 జూన్ 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |3. |'''[[రాధాకృష్ణ విఖే పాటిల్]]''' |రెవెన్యూ, పశుసంవర్ధక, డెయిరీ అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |4. |'''[[సుధీర్ ముంగంటివార్]]''' |అటవీ, సాంస్కృతిక కార్యకలాపాలు, మత్స్యశాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |5. |'''[[చంద్రకాంత్ పాటిల్]]''' |ఉన్నత విద్యా, పార్లమెంటరీ వ్యవహారాల |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |6. |'''[[గిరీష్ మహాజన్]] ''' |గ్రామాభివృద్ధి, పంచాయితీ రాజ్, వైద్య విద్య, క్రీడలు, యువజన సంక్షేమ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |7. |'''[[గులాబ్ రఘునాథ్ పాటిల్]]''' |నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధం |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |8. |'''[[దాదాజీ భూసే]]''' |ఓడరేవులు, మైనింగ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం || [[శివసేన]] |- |9. |'''[[సంజయ్ రాథోడ్]]''' |ఫుడ్ అండ్ డ్రగ్స్ అడ్మినిస్ట్రేషన్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |10. |'''[[సురేష్ ఖాడే]]''' |కార్మిక శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |11. |'''[[సందీపన్‌రావ్ బుమ్రే]]''' |ఉపాధి హామీ, ఉద్యానవన శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం | [[శివసేన]] |- |12. |'''[[తానాజీ సావంత్]]''' |ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |13. |'''[[ఉదయ్ సమంత్]]''' |పరిశ్రమల శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |14. |'''[[రవీంద్ర చవాన్]]''' |పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |15. |'''[[అబ్దుల్ సత్తార్]]''' | వ్యవసాయ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |16. |'''[[దీపక్ కేసర్కర్]]''' |పాఠశాల విద్య |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |17. |'''[[అతుల్ సావే]]''' |సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |18. |'''[[శంభురాజ్ దేశాయ్]]''' |ఎక్సైజ్ శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[శివసేన]] |- |19. |'''[[మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా]]''' |పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |- |20. |'''విజయ్ కుమార్ గవిట్''' |గిరిజన అభివృద్ధి శాఖ |9 ఆగష్టు 2022 | ప్రస్తుతం |[[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] |} ==మూలాలు== {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర]] fsumm9x3l2t6gglgy44xnw0mirn4jer 0 356223 3627966 3627956 2022-08-21T12:11:52Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | name = సురేష్ ఖడే | birth_name = సురేష్‌భౌ దగదు ఖాడే | caption = | image = | birth_date = | birth_place = | residence = మిరాజ్, [[మహారాష్ట్ర]] | office1 = కార్మిక శాఖ మంత్రి | term_start1 = 9 ఆగష్టు 2022 | 1blankname1 = ముఖ్యమంత్రి | 1namedata1 = [[ఏక్‌నాథ్ షిండే]] | predecessor1 = హాసన్ ముష్రిఫ్ | office2 = సామజిక న్యాయ శాఖ మంత్రి | term_start2 = 16 జూన్ 2019 | term_end2 = 12 నవంబర్ 2019 | 2blankname2 = ముఖ్యమంత్రి | 2namedata2 = [[దేవేంద్ర ఫడ్నవిస్]] | predecessor2 = రాజ్ కుమార్ బడోలే | successor2 = ధనంజయ్ ముండే | office3 = శాసనసభ్యుడు | term_start3 = 2009 | constituency3 = మిరాజ్ | predecessor3 = హఫీజా భాయ్ దత్తూరే | term_start4 = 2004 | term_end4 = 2009 | constituency4 = జాత్ | predecessor4 = సనమడికర్ ఉమాజీ ధన్నప | successor4 = ప్రకాష్ శెండ్జి | party = [[భారతీయ జనతా పార్టీ|బీజేపీ]] | spouse = | children = | occupation = [[రాజకీయ నాయకుడు]] }} '''సురేష్‌భౌ దగదు ఖాడే''' [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన మిరాజ్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో కార్మిక శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] jxi0ay8cn4f38keg1lhfbaquly4mxwy 0 356224 3627963 3627962 2022-08-21T11:59:46Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | honorific-prefix = | name = తానాజీ సావంత్ | image = | office = Minister of Water Conservation [[Government of Maharashtra]]<ref>{{cite news|url=https://abpmajha.abplive.in/mumbai/maharashtra-state-cabinet-expansion-radhakrushan-vikhe-patil-housing-minister-ashish-shelar-education-minister-673886 | title= मंत्रिमंडळात मोठे फेरबदल}}</ref> | term_start = జూన్ 2019 | term_end = నవంబర్ 2019 | office3 = ఇంచార్జి మంత్రి, ఉస్మానాబాద్ జిల్లా<ref>{{Cite web|date=2019-07-31|title=प्रा. तानाजी सावंत यांच्या रुपाने उस्मानाबादला मिळाला पूर्णवेळ पालकमंत्री|url=https://policenama.com/news-about-osmanabads-guardian-minister-tanaji-sawant/|access-date=2021-06-12|website=पोलीसनामा (Policenama)|language=en-US}}</ref> | term_start3 = జూన్ 2019 | term_end3 = నవంబర్ 2019 | office1 = శాసనసభ్యుడు | term_start1 = అక్టోబర్ 2019 | term_end1 = | constituency1 = పరండా | office2 = శాసనమండలి సభ్యుడు | term_start2 = 2016 | term_end2 = అక్టోబర్ 2019 | constituency2 = యావత్మల్ స్థానిక సంస్థలు | birth_date = | birth_place = | death_date = | party = [[శివసేన]] | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | website = [http://jspm.edu.in/ jspm.edu.in] | successor = శంకరరావు గాఢఖ్ | successor2 = దుశ్యంత్ చతుర్వేది | successor3 = శంకరరావు గాఢఖ్ }}'''తానాజీ సావంత్''' [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన వ్యాపారవేత్త, [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన వాషి / పరండా అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==నిర్వహించిన పదవులు== * 2016: [[శివసేన]] ఉప నాయకుడు, * 2016: మహారాష్ట్ర శాసనమండలి సభ్యుడిగా ఎన్నిక <ref>{{Cite web|last=Team|first=DNA Web|date=2016-11-22|title=BJP wins in MP, TMC in West Bengal, AIADMK sweeps TN & CPM wins in Tripura {{!}} Latest News & Updates at DNAIndia.com|url=https://www.dnaindia.com/india/live-updates-bypolls-assam-arunachal-pradesh-madhya-pradesh-west-bengal-tamil-nadu-tripura-puducherry-2275770|access-date=2021-05-13|website=DNA India|language=en}}</ref> * 2017: ఉస్మానాబాద్, షోలాపూర్ జిల్లాల శివసేన సంపర్క్ ప్రముఖ్‌గా నియమితులయ్యాడు<ref>{{Cite news|url=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=315&newsid=18879044|title=सावंत यांच्याच नेतृत्त्वाखाली आगामी निवडणुका..}}</ref> * 2019: మహారాష్ట్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో నీటి సంరక్షణ మంత్రి <ref>{{Cite news|url=https://www.loksatta.com/mumbai-news/allocation-the-ministry-of-state-cabinet-ministers-aau-85-1913259/|title=मंत्रिमंडळाच्या विस्तारानंतर खातेवाटप जाहीर}}</ref> * 2019: మహారాష్ట్ర శాసనసభకు ఎన్నిక <ref name="PAr2019">{{Cite web|title=Paranda Vidhan Sabha constituency result 20019|url=http://results.eci.gov.in/ACOCT2019/ConstituencywiseS13243.htm?ac=243}}</ref> <ref name="Paranda">{{Cite web|title=Sitting and previous MLAs from Paranda Assembly Constituency|url=http://www.elections.in/maharashtra/assembly-constituencies/paranda.html}}</ref> * 2022: కేబినెట్ మంత్రిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు. <ref>{{Cite web|date=2022-08-09|title=Maharashtra Live: Shiv Sena leaders Dada Bhuse, Gulabrao Patil sworn in as Cabinet ministers|url=https://www.deccanherald.com/national/maharashtra-cabinet-expansion-live-eknath-shinde-shiv-sena-bjp-fadnavis-uddhav-thackeray-ministers-portfolio-1134475.html|access-date=2022-08-09|website=Deccan Herald|language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] hw6qqq12x8wud8weczxfylwptr3xzb6 3627964 3627963 2022-08-21T12:02:32Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | honorific-prefix = | name = తానాజీ సావంత్ | image = | office = ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ మంత్రి | term_start = 9 ఆగష్టు 2022 | term_end = ప్రస్తుతం | office3 = ఇంచార్జి మంత్రి, ఉస్మానాబాద్ జిల్లా<ref>{{Cite web|date=2019-07-31|title=प्रा. तानाजी सावंत यांच्या रुपाने उस्मानाबादला मिळाला पूर्णवेळ पालकमंत्री|url=https://policenama.com/news-about-osmanabads-guardian-minister-tanaji-sawant/|access-date=2021-06-12|website=पोलीसनामा (Policenama)|language=en-US}}</ref> | term_start3 = జూన్ 2019 | term_end3 = నవంబర్ 2019 | office1 = శాసనసభ్యుడు | term_start1 = అక్టోబర్ 2019 | term_end1 = | constituency1 = పరండా | office2 = శాసనమండలి సభ్యుడు | term_start2 = 2016 | term_end2 = అక్టోబర్ 2019 | constituency2 = యావత్మల్ స్థానిక సంస్థలు | birth_date = | birth_place = | death_date = | party = [[శివసేన]] | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | website = [http://jspm.edu.in/ jspm.edu.in] | successor = | successor2 = దుశ్యంత్ చతుర్వేది | successor3 = శంకరరావు గాఢఖ్ }}'''తానాజీ సావంత్''' [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన వ్యాపారవేత్త, [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన వాషి / పరండా అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==నిర్వహించిన పదవులు== * 2016: [[శివసేన]] ఉప నాయకుడు, * 2016: మహారాష్ట్ర శాసనమండలి సభ్యుడిగా ఎన్నిక <ref>{{Cite web|last=Team|first=DNA Web|date=2016-11-22|title=BJP wins in MP, TMC in West Bengal, AIADMK sweeps TN & CPM wins in Tripura {{!}} Latest News & Updates at DNAIndia.com|url=https://www.dnaindia.com/india/live-updates-bypolls-assam-arunachal-pradesh-madhya-pradesh-west-bengal-tamil-nadu-tripura-puducherry-2275770|access-date=2021-05-13|website=DNA India|language=en}}</ref> * 2017: ఉస్మానాబాద్, షోలాపూర్ జిల్లాల శివసేన సంపర్క్ ప్రముఖ్‌గా నియమితులయ్యాడు<ref>{{Cite news|url=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=315&newsid=18879044|title=सावंत यांच्याच नेतृत्त्वाखाली आगामी निवडणुका..}}</ref> * 2019: మహారాష్ట్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో నీటి సంరక్షణ మంత్రి <ref>{{Cite news|url=https://www.loksatta.com/mumbai-news/allocation-the-ministry-of-state-cabinet-ministers-aau-85-1913259/|title=मंत्रिमंडळाच्या विस्तारानंतर खातेवाटप जाहीर}}</ref> * 2019: మహారాష్ట్ర శాసనసభకు ఎన్నిక <ref name="PAr2019">{{Cite web|title=Paranda Vidhan Sabha constituency result 20019|url=http://results.eci.gov.in/ACOCT2019/ConstituencywiseS13243.htm?ac=243}}</ref> <ref name="Paranda">{{Cite web|title=Sitting and previous MLAs from Paranda Assembly Constituency|url=http://www.elections.in/maharashtra/assembly-constituencies/paranda.html}}</ref> * 2022: కేబినెట్ మంత్రిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు. <ref>{{Cite web|date=2022-08-09|title=Maharashtra Live: Shiv Sena leaders Dada Bhuse, Gulabrao Patil sworn in as Cabinet ministers|url=https://www.deccanherald.com/national/maharashtra-cabinet-expansion-live-eknath-shinde-shiv-sena-bjp-fadnavis-uddhav-thackeray-ministers-portfolio-1134475.html|access-date=2022-08-09|website=Deccan Herald|language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] tqrcs9oomrkksrf5ie43r8u05xoh57t 3627965 3627964 2022-08-21T12:05:26Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki {{Infobox Officeholder | honorific-prefix = | name = తానాజీ సావంత్ | image = | office = ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ మంత్రి | term_start = 9 ఆగష్టు 2022 | term_end = ప్రస్తుతం | office3 = ఇంచార్జి మంత్రి, ఉస్మానాబాద్ జిల్లా<ref>{{Cite web|date=2019-07-31|title=प्रा. तानाजी सावंत यांच्या रुपाने उस्मानाबादला मिळाला पूर्णवेळ पालकमंत्री|url=https://policenama.com/news-about-osmanabads-guardian-minister-tanaji-sawant/|access-date=2021-06-12|website=पोलीसनामा (Policenama)|language=en-US}}</ref> | term_start3 = జూన్ 2019 | term_end3 = నవంబర్ 2019 | office1 = శాసనసభ్యుడు | term_start1 = అక్టోబర్ 2019 | term_end1 = | constituency1 = పరండా | office2 = శాసనమండలి సభ్యుడు | term_start2 = 2016 | term_end2 = అక్టోబర్ 2019 | constituency2 = యావత్మల్ స్థానిక సంస్థలు | birth_date = | birth_place = సోలాపూర్ | death_date = | party = [[శివసేన]] | nationality = {{flag|India|name=భారతీయుడు}} | website = [http://jspm.edu.in/ jspm.edu.in] | successor = | successor2 = దుశ్యంత్ చతుర్వేది | successor3 = శంకరరావు గాఢఖ్ }}'''తానాజీ సావంత్''' [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన విద్యావేత్త, వ్యాపారవేత్త, [[రాజకీయ నాయకుడు]].<ref name="Pune-based educationist Tanaji Sawant: Thriving in the business of politics">{{cite news |last1=Hindustan Times |title=Pune-based educationist Tanaji Sawant: Thriving in the business of politics |url=https://www.hindustantimes.com/pune-news/pune-based-educationist-tanaji-sawant-thriving-in-the-business-of-politics/story-QhGjmjtAMbxQT362zazy1K.html |accessdate=21 August 2022 |date=17 June 2019 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821120402/https://www.hindustantimes.com/pune-news/pune-based-educationist-tanaji-sawant-thriving-in-the-business-of-politics/story-QhGjmjtAMbxQT362zazy1K.html |archivedate=21 August 2022 |language=en}}</ref> ఆయన వాషి / పరండా అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో ఆరోగ్య & కుటుంబ సంక్షేమ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> ==నిర్వహించిన పదవులు== * 2016: [[శివసేన]] ఉప నాయకుడు, * 2016: మహారాష్ట్ర శాసనమండలి సభ్యుడిగా ఎన్నిక <ref>{{Cite web|last=Team|first=DNA Web|date=2016-11-22|title=BJP wins in MP, TMC in West Bengal, AIADMK sweeps TN & CPM wins in Tripura {{!}} Latest News & Updates at DNAIndia.com|url=https://www.dnaindia.com/india/live-updates-bypolls-assam-arunachal-pradesh-madhya-pradesh-west-bengal-tamil-nadu-tripura-puducherry-2275770|access-date=2021-05-13|website=DNA India|language=en}}</ref> * 2017: ఉస్మానాబాద్, షోలాపూర్ జిల్లాల శివసేన సంపర్క్ ప్రముఖ్‌గా నియమితులయ్యాడు<ref>{{Cite news|url=http://www.lokmat.com/storypage.php?catid=315&newsid=18879044|title=सावंत यांच्याच नेतृत्त्वाखाली आगामी निवडणुका..}}</ref> * 2019: మహారాష్ట్ర రాష్ట్ర ప్రభుత్వంలో నీటి సంరక్షణ మంత్రి <ref>{{Cite news|url=https://www.loksatta.com/mumbai-news/allocation-the-ministry-of-state-cabinet-ministers-aau-85-1913259/|title=मंत्रिमंडळाच्या विस्तारानंतर खातेवाटप जाहीर}}</ref> * 2019: మహారాష్ట్ర శాసనసభకు ఎన్నిక <ref name="PAr2019">{{Cite web|title=Paranda Vidhan Sabha constituency result 20019|url=http://results.eci.gov.in/ACOCT2019/ConstituencywiseS13243.htm?ac=243}}</ref> <ref name="Paranda">{{Cite web|title=Sitting and previous MLAs from Paranda Assembly Constituency|url=http://www.elections.in/maharashtra/assembly-constituencies/paranda.html}}</ref> * 2022: కేబినెట్ మంత్రిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేశారు. <ref>{{Cite web|date=2022-08-09|title=Maharashtra Live: Shiv Sena leaders Dada Bhuse, Gulabrao Patil sworn in as Cabinet ministers|url=https://www.deccanherald.com/national/maharashtra-cabinet-expansion-live-eknath-shinde-shiv-sena-bjp-fadnavis-uddhav-thackeray-ministers-portfolio-1134475.html|access-date=2022-08-09|website=Deccan Herald|language=en}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] 0miy8ruf6p27g2j9y1dglyeipgdk8xd 0 356225 3627970 2022-08-21T12:23:09Z Divya4232 105587 [[WP:AES|←]]Created page with ' '''లంధ్రా''' (లందర లేదా లంధరన్ అని కూడా పిలుస్తారు) భారతదేశంలోని పంజాబ్ రాష్ట్రంలోని జలంధర్ జిల్లాలోని ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని మధ్య తరహా గ్రామం. గ్రామం నుండి ఎన్నికైన సర్పంచ్ చ...' wikitext text/x-wiki '''లంధ్రా''' (లందర లేదా లంధరన్ అని కూడా పిలుస్తారు) భారతదేశంలోని పంజాబ్ రాష్ట్రంలోని జలంధర్ జిల్లాలోని ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని మధ్య తరహా గ్రామం. గ్రామం నుండి ఎన్నికైన సర్పంచ్ చేత గ్రామం నిర్వహించబడుతుంది, ఇది నాగర్ నుండి 3.4 కి.మీ దూరంలో ఉంది, జనాభా లెక్కల పట్టణం అప్రా నుండి 4 కి.మీ, జలంధర్ నుండి 46 కి.మీ, రాష్ట్ర రాజధాని చండీగఢ్ నుండి 121 కి.మీ దూరంలో ఉంది. లంధ్రా గ్రామానికి 9 కి.మీ దూరంలో దయాల్‌పూర్‌లో పోస్టల్ ప్రధాన కార్యాలయం ఉంది. == కులం == గ్రామంలోని మొత్తం జనాభాలో 35% షెడ్యూల్ కులాలు (SC) ఉన్నారు, 50% జాట్‌లు, 15% ఖత్రీ హిందువులు, ఇందులో షెడ్యూల్ తెగ (ST) జనాభా లేదు. == రవాణా == === రైలు === [[ఫిల్లౌర్]] జంక్షన్ సమీప రైలు స్టేషన్, ఇది 9 కి.మీ దూరంలో ఉంది, అయితే గొరయ రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 14 కి.మీ దూరంలో ఉంది. === విమానాశ్రయం === సమీప దేశీయ విమానాశ్రయం 40 కి.మీ దూరంలో లూథియానాలో ఉంది, సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం చండీగఢ్‌లో ఉంది, రెండవ సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం 140 కి.మీ దూరంలో అమృత్‌సర్‌లో ఉంది. == మూలాలు == a7j42bw7pben3d8a4ci7nxgo5v58bmf 3627971 3627970 2022-08-21T12:27:23Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = లాంధ్ర | settlement_type = గ్రామం | pushpin_map = India Punjab#India | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని పంజాబ్‌లో స్థానం | coordinates = {{coord|31.0695366|N|75.8488262|E|display=inline,title}} | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = భారతదేశం | subdivision_type1 = రాష్ట్రం | subdivision_name1 = [[పంజాబ్]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[జలంధర్]] | subdivision_type3 = తహసీల్ | subdivision_name3 = [[ఫిల్లౌర్]] | unit_pref = Metric <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref>tags --> | elevation_m = 246 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = | population_total = 1287<ref name=census>{{cite web|url=https://www.census2011.co.in/data/village/30140-landara-punjab.html|title=Landhra Population Census 2011|work=census2011.co.in}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_note = మానవ లింగ నిష్పత్తి 642/645 [[male|♂]]/[[female|♀]] | population_demonym = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[పంజాబీ]] | demographics1_title2 = | demographics1_info2 = | timezone1 = ఐఎస్టి | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = పిన్ | postal_code = 144419 | area_code_type = టెలిఫోన్ కోడ్ | area_code = 01826 | registration_plate = PB 37 | iso_code = IN-PB | blank1_name_sec2 = పోస్ట్ ఆఫీస్ | blank1_info_sec2 = దయాల్పూర్ | website = {{URL|jalandhar.nic.in}} | footnotes = }} '''లంధ్రా''' (లందర లేదా లంధరన్ అని కూడా పిలుస్తారు) భారతదేశంలోని పంజాబ్ రాష్ట్రంలోని జలంధర్ జిల్లాలోని ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని మధ్య తరహా గ్రామం. గ్రామం నుండి ఎన్నికైన సర్పంచ్ చేత గ్రామం నిర్వహించబడుతుంది, ఇది నాగర్ నుండి 3.4 కి.మీ దూరంలో ఉంది, జనాభా లెక్కల పట్టణం అప్రా నుండి 4 కి.మీ, జలంధర్ నుండి 46 కి.మీ, రాష్ట్ర రాజధాని చండీగఢ్ నుండి 121 కి.మీ దూరంలో ఉంది. లంధ్రా గ్రామానికి 9 కి.మీ దూరంలో దయాల్‌పూర్‌లో పోస్టల్ ప్రధాన కార్యాలయం ఉంది. == కులం == గ్రామంలోని మొత్తం జనాభాలో 35% షెడ్యూల్ కులాలు (SC) ఉన్నారు, 50% జాట్‌లు, 15% ఖత్రీ హిందువులు, ఇందులో షెడ్యూల్ తెగ (ST) జనాభా లేదు. == రవాణా == === రైలు === [[ఫిల్లౌర్]] జంక్షన్ సమీప రైలు స్టేషన్, ఇది 9 కి.మీ దూరంలో ఉంది, అయితే గొరయ రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 14 కి.మీ దూరంలో ఉంది. === విమానాశ్రయం === సమీప దేశీయ విమానాశ్రయం 40 కి.మీ దూరంలో లూథియానాలో ఉంది, సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం చండీగఢ్‌లో ఉంది, రెండవ సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం 140 కి.మీ దూరంలో అమృత్‌సర్‌లో ఉంది. == మూలాలు == od0ikv2m7anq0ndd0edfohgkm08ue3d 3627972 3627971 2022-08-21T12:28:55Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = లాంధ్ర | settlement_type = గ్రామం | pushpin_map = India Punjab#India | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని పంజాబ్‌లో స్థానం | coordinates = {{coord|31.0695366|N|75.8488262|E|display=inline,title}} | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = భారతదేశం | subdivision_type1 = రాష్ట్రం | subdivision_name1 = [[పంజాబ్]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[జలంధర్]] | subdivision_type3 = తహసీల్ | subdivision_name3 = [[ఫిల్లౌర్]] | unit_pref = Metric <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref>tags --> | elevation_m = 246 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = | population_total = 1287<ref name=census>{{cite web|url=https://www.census2011.co.in/data/village/30140-landara-punjab.html|title=Landhra Population Census 2011|work=census2011.co.in}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_note = మానవ లింగ నిష్పత్తి 642/645 [[male|♂]]/[[female|♀]] | population_demonym = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[పంజాబీ]] | demographics1_title2 = | demographics1_info2 = | timezone1 = ఐఎస్టి | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = పిన్ | postal_code = 144419 | area_code_type = టెలిఫోన్ కోడ్ | area_code = 01826 | registration_plate = PB 37 | iso_code = IN-PB | blank1_name_sec2 = పోస్ట్ ఆఫీస్ | blank1_info_sec2 = దయాల్పూర్ | website = {{URL|jalandhar.nic.in}} | footnotes = }} '''లంధ్రా''' (లందర లేదా లంధరన్ అని కూడా పిలుస్తారు) భారతదేశంలోని పంజాబ్ రాష్ట్రంలోని జలంధర్ జిల్లాలోని ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని మధ్య తరహా గ్రామం. గ్రామం నుండి ఎన్నికైన సర్పంచ్ చేత గ్రామం నిర్వహించబడుతుంది, ఇది నాగర్ నుండి 3.4 కి.మీ దూరంలో ఉంది, జనాభా లెక్కల పట్టణం అప్రా నుండి 4 కి.మీ, జలంధర్ నుండి 46 కి.మీ, రాష్ట్ర రాజధాని చండీగఢ్ నుండి 121 కి.మీ దూరంలో ఉంది. లంధ్రా గ్రామానికి 9 కి.మీ దూరంలో దయాల్‌పూర్‌లో పోస్టల్ ప్రధాన కార్యాలయం ఉంది. == కులం == గ్రామంలోని మొత్తం జనాభాలో 35% షెడ్యూల్ కులాలు (SC) ఉన్నారు, 50% జాట్‌లు, 15% ఖత్రీ హిందువులు, ఇందులో షెడ్యూల్ తెగ (ST) జనాభా లేదు. == రవాణా == === రైలు === [[ఫిల్లౌర్]] జంక్షన్ సమీప రైలు స్టేషన్, ఇది 9 కి.మీ దూరంలో ఉంది, అయితే గొరయ రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 14 కి.మీ దూరంలో ఉంది. === విమానాశ్రయం === సమీప దేశీయ విమానాశ్రయం 40 కి.మీ దూరంలో లూథియానాలో ఉంది, సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం చండీగఢ్‌లో ఉంది, రెండవ సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం 140 కి.మీ దూరంలో అమృత్‌సర్‌లో ఉంది. == మూలాలు == <references /> [[వర్గం:ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని గ్రామాలు]] arig7tueizpo4zaiaw9lqbj5o98w0vy 3627974 3627972 2022-08-21T12:31:14Z Divya4232 105587 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = లాంధ్ర | settlement_type = గ్రామం | pushpin_map = India Punjab#India | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని పంజాబ్‌లో స్థానం | coordinates = {{coord|31.0695366|N|75.8488262|E|display=inline,title}} | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = భారతదేశం | subdivision_type1 = రాష్ట్రం | subdivision_name1 = [[పంజాబ్]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[జలంధర్]] | subdivision_type3 = తహసీల్ | subdivision_name3 = [[ఫిల్లౌర్]] | unit_pref = Metric <!-- ALL fields with measurements have automatic unit conversion --> <!-- for references: use <ref>tags --> | elevation_m = 246 | population_as_of = 2011 | population_footnotes = | population_total = 1287<ref name=census>{{cite web|url=https://www.census2011.co.in/data/village/30140-landara-punjab.html|title=Landhra Population Census 2011|work=census2011.co.in}}</ref> | population_density_km2 = auto | population_note = మానవ లింగ నిష్పత్తి 642/645 [[male|♂]]/[[female|♀]] | population_demonym = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[పంజాబీ]] | demographics1_title2 = | demographics1_info2 = | timezone1 = ఐఎస్టి | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = పిన్ | postal_code = 144419 | area_code_type = టెలిఫోన్ కోడ్ | area_code = 01826 | registration_plate = PB 37 | iso_code = IN-PB | blank1_name_sec2 = పోస్ట్ ఆఫీస్ | blank1_info_sec2 = దయాల్పూర్ | website = {{URL|jalandhar.nic.in}} | footnotes = }} '''లంధ్రా''' (లందర లేదా లంధరన్ అని కూడా పిలుస్తారు) [[భారత దేశం|భారతదేశం]]<nowiki/>లోని [[పంజాబ్]] రాష్ట్రంలోని [[జలంధర్]] జిల్లాలోని [[ఫిల్లౌర్]] తహసీల్‌లోని మధ్య తరహా గ్రామం. గ్రామం నుండి ఎన్నికైన [[సర్పంచి|సర్పంచ్]] చేత గ్రామం నిర్వహించబడుతుంది, ఇది నాగర్ నుండి 3.4 కి.మీ దూరంలో ఉంది, జనాభా లెక్కల పట్టణం అప్రా నుండి 4 కి.మీ, జలంధర్ నుండి 46 కి.మీ, రాష్ట్ర రాజధాని [[చండీగఢ్]] నుండి 121 కి.మీ దూరంలో ఉంది. లంధ్రా గ్రామానికి 9 కి.మీ దూరంలో దయాల్‌పూర్‌లో పోస్టల్ ప్రధాన కార్యాలయం ఉంది. == కులం == గ్రామంలోని మొత్తం జనాభాలో 35% షెడ్యూల్ కులాలు (SC) ఉన్నారు, 50% జాట్‌లు, 15% ఖత్రీ హిందువులు, ఇందులో షెడ్యూల్ తెగ (ST) జనాభా లేదు. == రవాణా == === రైలు === [[ఫిల్లౌర్]] జంక్షన్ సమీప [[రైల్వే స్టేషను|రైలు స్టేషన్]], ఇది 9 కి.మీ దూరంలో ఉంది, అయితే గొరయ రైల్వే స్టేషన్ గ్రామానికి 14 కి.మీ దూరంలో ఉంది. === విమానాశ్రయం === సమీప దేశీయ విమానాశ్రయం 40 కి.మీ దూరంలో [[లుధియానా|లూథియానాలో]] ఉంది, సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం చండీగఢ్‌లో ఉంది, రెండవ సమీప అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయం 140 కి.మీ దూరంలో [[అమృత్‌సర్|అమృత్‌సర్‌]]<nowiki/>లో ఉంది. == మూలాలు == <references /> [[వర్గం:ఫిల్లౌర్ తహసీల్‌లోని గ్రామాలు]] 1zo3cgfoqlelpu27k7t582jgslw82hh 0 356226 3627992 2022-08-21T13:03:04Z చాణక్య యాదవ్ సకినాల 115971 [[WP:AES|←]]Created page with '"మర్మ కళ" ఇది ప్రాచీన భారతీయ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ఈ యుద్ధకళను " మదగాంబీ అయ్యర్ " రూపొందించ్చాడు ఈ మర్మకళ కేరళ రాష్ట్రంలో పుట్టి కేరళ సాంప్రదాయక యుద్ధకళగా వెలుగొందుతూ...' wikitext text/x-wiki "మర్మ కళ" ఇది ప్రాచీన భారతీయ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ఈ యుద్ధకళను " మదగాంబీ అయ్యర్ " రూపొందించ్చాడు ఈ మర్మకళ కేరళ రాష్ట్రంలో పుట్టి కేరళ సాంప్రదాయక యుద్ధకళగా వెలుగొందుతూ వచ్చింది ఈ కళలోని మార్మాలు అత్యంత నైపుణ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి c7e723sll1r8x5s8y35tiklet20egvg 3628108 3627992 2022-08-21T16:42:46Z చాణక్య యాదవ్ సకినాల 115971 wikitext text/x-wiki "మర్మ కళ" ఇది ప్రాచీన భారతీయ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ఈ యుద్ధకళను " మదగాంబీ అయ్యర్ " రూపొందించ్చాడు ఈ మర్మకళ కేరళ రాష్ట్రంలో పుట్టి కేరళ సాంప్రదాయక యుద్ధకళగా వెలుగొందుతూ వచ్చింది ఈ కళలోని మార్మాలు అత్యంత నైపుణ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి దీనిలోని ప్రక్రియలు ముఖ్యంగా శక్తి ఔపాసనా క్రియలు బలమైనవి,సూత్రాలు శక్తివంతమైనవి,బంధన విద్య జ్ఞానవంతమైనది, మర్మ విద్య సూక్ష్మమైనది, ఆయుధ విద్య తెజోవంతమైనది మొత్తానికి ఉత్తమమైన ఆత్మరక్షణ కళ nza3pwkmtyns846os7g3c7rif2lp423 3628131 3628108 2022-08-22T01:52:58Z చాణక్య యాదవ్ సకినాల 115971 wikitext text/x-wiki "మర్మ కళ" ఇది ప్రాచీన భారతీయ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ఈ యుద్ధకళను " మదగాంబీ అయ్యర్ " రూపొందించ్చాడు ఈ మర్మకళ కేరళ రాష్ట్రంలో పుట్టి వారి సాంప్రదాయక యుద్ధకళగా వెలుగొందుతూ వచ్చింది ఈ కళలోని మార్మాలు అత్యంత నైపుణ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి దీనిలోని ప్రక్రియలు ముఖ్యంగా శక్తి ఔపాసనా క్రియలు బలమైనవి,సూత్రాలు శక్తివంతమైనవి,బంధన విద్య జ్ఞానవంతమైనది, మర్మ విద్య సూక్ష్మమైనది, ఆయుధ విద్య తెజోవంతమైనది మొత్తానికి ఇది ఉత్తమమైన ఆత్మరక్షణ కళ ఐతే " కదమ" రాజ్యంలోని దోపిడీ దొంగలు అనేక యుద్ధవిద్యల్లో అరితేరి ఉండడంతో వారిని ఎదురుకోవడం సైనికులకు కష్టంగా మారింది ఈ కష్టకాలాన్ని ఎదుర్కోవడానికి వారి బారి నుండి రక్షించుకోవడానికి పుట్టిందే ఈ మర్మకళ pp9tq3xdb9eelx2fxs74fi4ybffx5kz 3628133 3628131 2022-08-22T02:53:48Z చాణక్య యాదవ్ సకినాల 115971 wikitext text/x-wiki "మర్మ కళ" ఇది ప్రాచీన భారతీయ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ఈ యుద్ధకళను " మదగాంబీ అయ్యర్ " రూపొందించ్చాడు ఈ మర్మకళ కేరళ రాష్ట్రంలో పుట్టి వారి సాంప్రదాయక యుద్ధకళగా వెలుగొందుతూ వచ్చింది ఈ కళలోని మర్మాలు అత్యంత నైపుణ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి దీనిలోని ప్రక్రియలు ముఖ్యంగా శక్తి ఔపాసనా క్రియలు బలమైనవి,సూత్రాలు శక్తివంతమైనవి,బంధన విద్య జ్ఞానవంతమైనది, మర్మ విద్య సూక్ష్మమైనది, ఆయుధ విద్య తేజోవంతమైనది మొత్తానికి ఇది ఉత్తమమైన ఆత్మరక్షణ కళ ఐతే " కదమ" రాజ్యంలోని దోపిడీ దొంగలు అనేక యుద్ధవిద్యల్లో అరితేరి ఉండడంతో వారిని ఎదురుకోవడం సైనికులకు కష్టంగా మారింది ఈ కష్టకాలాన్ని ఎదుర్కోవడానికి వారి బారి నుండి రక్షించుకోవడానికి "అయ్యర్ "మదిలోంచి పుట్టిందే ఈ మర్మకళ ఐతే ఈ కళలో యుద్ధ మెలుకువలతో పాటు, ఆయుర్వేదం, యోగ, గ్రస్వ, తింగి నేర్పించేవారు jw3wzip2b1l6cl0z3hmi8bf10sozozj 3628258 3628133 2022-08-22T10:26:18Z రవిచంద్ర 3079 +{{మూలాలు లేవు}} wikitext text/x-wiki {{మూలాలు లేవు}} "మర్మ కళ" ఇది ప్రాచీన భారతీయ అత్యుత్తమ యుద్ధకళల్లో ఒకటి ఈ యుద్ధకళను " మదగాంబీ అయ్యర్ " రూపొందించ్చాడు ఈ మర్మకళ కేరళ రాష్ట్రంలో పుట్టి వారి సాంప్రదాయక యుద్ధకళగా వెలుగొందుతూ వచ్చింది ఈ కళలోని మర్మాలు అత్యంత నైపుణ్యాన్ని కలిగి ఉంటాయి దీనిలోని ప్రక్రియలు ముఖ్యంగా శక్తి ఔపాసనా క్రియలు బలమైనవి,సూత్రాలు శక్తివంతమైనవి,బంధన విద్య జ్ఞానవంతమైనది, మర్మ విద్య సూక్ష్మమైనది, ఆయుధ విద్య తేజోవంతమైనది మొత్తానికి ఇది ఉత్తమమైన ఆత్మరక్షణ కళ ఐతే " కదమ" రాజ్యంలోని దోపిడీ దొంగలు అనేక యుద్ధవిద్యల్లో అరితేరి ఉండడంతో వారిని ఎదురుకోవడం సైనికులకు కష్టంగా మారింది ఈ కష్టకాలాన్ని ఎదుర్కోవడానికి వారి బారి నుండి రక్షించుకోవడానికి "అయ్యర్ "మదిలోంచి పుట్టిందే ఈ మర్మకళ ఐతే ఈ కళలో యుద్ధ మెలుకువలతో పాటు, ఆయుర్వేదం, యోగ, గ్రస్వ, తింగి నేర్పించేవారు q90yvdgfivf89nkzdf1lwwb3vkpduel 3 356227 3628001 2022-08-21T13:06:56Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Drpolineni గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Drpolineni గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 13:06, 21 ఆగస్టు 2022 (UTC) 698q5m51rvnlfxp9ivvxuanyaahmx3k 3 356228 3628004 2022-08-21T13:07:21Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Sashi sid గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Sashi sid గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 13:07, 21 ఆగస్టు 2022 (UTC) 9mfxxu3a98tuevu9yk7vgz8x0ykxngf 3 356229 3628029 2022-08-21T13:42:41Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">DOC DNA గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> DOC DNA గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 13:42, 21 ఆగస్టు 2022 (UTC) fpohnfakbimch62m39z1sy7zucvcn9j 0 356230 3628110 2022-08-21T16:48:59Z MYADAM ABHILASH 104188 [[WP:AES|←]]Created page with 'బ్రహ్మానంద స్వామి (12 ఫిబ్రవరి 1772 - 1832) స్వామినారాయణ సంప్రదాయం సాధువుగా, స్వామినారాయణ పరమహంసలో ఒకరిగా గౌరవించబడ్డారు. అతను స్వామినారాయణ అష్టకవులలో ఒకరిగా కూడా పిలువబడ్డాడు. ==...' wikitext text/x-wiki బ్రహ్మానంద స్వామి (12 ఫిబ్రవరి 1772 - 1832) స్వామినారాయణ సంప్రదాయం సాధువుగా, స్వామినారాయణ పరమహంసలో ఒకరిగా గౌరవించబడ్డారు. అతను స్వామినారాయణ అష్టకవులలో ఒకరిగా కూడా పిలువబడ్డాడు. ==జీవిత చరిత్ర== 1772 ADలో సిరోహిలోని మౌంట్ అబూ పాదాల వద్ద ఉన్న ఖాన్ గ్రామంలో శంభుదాంజీ ఆషియా, లాలూబా చరణ్‌లకు చరణ్‌ల ఆషియా వంశంలో లడుదాంజీగా బ్రహ్మానంద స్వామి జన్మించారు. చిన్నతనంలోనే రాజభవనంలో పద్యాలు రచించి, పఠిస్తూ తన ప్రతిభను చాటాడు. సిరోహికి చెందిన రాణా, అతనితో ఆకట్టుకున్నాడు, అతనికి రాష్ట్ర ఖర్చుతో దింగల్ (కవితను నిర్మించే శాస్త్రం) నేర్పించమని ఆదేశించాడు. అందువల్ల, లడుడాంజీ బాగా చదువుకున్నాడు, తరువాత ఉదయపూర్ రాజు ఆస్థానంలో భాగమయ్యాడు. లడు డాన్ ధమడ్కాకు చెందిన లధాజీ రాజ్‌పుత్ నుండి దింగల్, సంస్కృత గ్రంథాలను నేర్చుకుని, దింగల్, కవిత్వం, గ్రంథాలలో పండితుడు అయ్యాడు. లడుడాంజి తన కవిత్వ జ్ఞానం, ప్రతిభతో కీర్తి, సంపదను సంపాదించాడు. అతని కవిత్వానికి ముగ్ధులయిన జైపూర్, జోధ్‌పూర్, ఇతర గంభీరమైన న్యాయస్థానాలలో అతను గౌరవించబడ్డాడు. ==సాధువుగా దీక్ష== భుజ్‌లో లడుదాంజీ ఉండగా, అక్కడ అతను స్వామినారాయణ గురించి విని, అతనిని కలవడానికి వెళ్ళాడు. భుజ్‌లో జరిగిన సభలో స్వామినారాయణ ప్రసంగించారు. లడుడాంజి అతనిని ఆకర్షించింది. స్వామినారాయణ కవి లడుడాంజితో తిరిగి వచ్చాడు. లాడుదాంజీ సభికులకు తగినట్లుగా గంభీరమైన, రాజరిక జీవితాన్ని గడిపాడు. అతను ఎల్లప్పుడూ అత్యంత విలువైన వస్త్రధారణతో, ఆభరణాలతో అలంకరించబడ్డాడు. స్వామినారాయణకు అలాంటి విలాసవంతమైన జీవనశైలి నచ్చలేదు కానీ నేరుగా బోధించకుండా క్రమంగా సన్యాసిగా మారిన లడుదాంజీని ఒప్పించాడు. గధ్‌పూర్ నుండి సిద్ధాపూర్‌కు వెళ్లే మార్గంలో, గెరిటా అనే చిన్న గ్రామంలో, స్వామినారాయణ్ ఆపి, భగవతి దీక్షను (సాధుగా దీక్ష) లాడూ డాన్‌కు 'శ్రీరంగదాస్‌జీ' అనే సన్యాసి పేరు పెట్టాడు. కొంతకాలం తర్వాత, అతని పేరును బ్రహ్మానంద స్వామిగా మార్చారు. ==రచనలు== ముక్తానంద్ స్వామిలాగే బ్రహ్మానంద స్వామి కూడా అద్భుతమైన కవి. ఆలయ నిర్మాణంలో అతని నైపుణ్యం ములి, వడ్తాల్ జునాగఢ్ వంటి దేవాలయాలలో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. ములి, వడ్తాల్, జునాగఢ్ మొదలైన ప్రాంతాలలో గొప్ప దేవాలయాల నిర్మాణంతో పాటు, బ్రహ్మానంద స్వామి హిందీ, గుజరాతీ భాషలలో గ్రంథాలను రచించారు. 'బ్రహ్మానంద కావ్య' అనేది అతని రచనల సేకరణ, దీని ప్రతిని లండన్‌లోని బ్రిటిష్ మ్యూజియంలో భద్రపరిచారు. ==మూలాలు== d0wz6v97eumv9lirxyl7h5apsdiii3d 3628111 3628110 2022-08-21T16:51:02Z MYADAM ABHILASH 104188 #WPWP,#WPWPTE 'చిత్రం చేర్చాను' wikitext text/x-wiki [[File:Brahmanand Swami.jpg|150px|right|thumb|బ్రహ్మానంద స్వామి]] బ్రహ్మానంద స్వామి (12 ఫిబ్రవరి 1772 - 1832) స్వామినారాయణ సంప్రదాయం సాధువుగా, స్వామినారాయణ పరమహంసలో ఒకరిగా గౌరవించబడ్డారు. అతను స్వామినారాయణ అష్టకవులలో ఒకరిగా కూడా పిలువబడ్డాడు. ==జీవిత చరిత్ర== 1772 ADలో సిరోహిలోని మౌంట్ అబూ పాదాల వద్ద ఉన్న ఖాన్ గ్రామంలో శంభుదాంజీ ఆషియా, లాలూబా చరణ్‌లకు చరణ్‌ల ఆషియా వంశంలో లడుదాంజీగా బ్రహ్మానంద స్వామి జన్మించారు. చిన్నతనంలోనే రాజభవనంలో పద్యాలు రచించి, పఠిస్తూ తన ప్రతిభను చాటాడు. సిరోహికి చెందిన రాణా, అతనితో ఆకట్టుకున్నాడు, అతనికి రాష్ట్ర ఖర్చుతో దింగల్ (కవితను నిర్మించే శాస్త్రం) నేర్పించమని ఆదేశించాడు. అందువల్ల, లడుడాంజీ బాగా చదువుకున్నాడు, తరువాత ఉదయపూర్ రాజు ఆస్థానంలో భాగమయ్యాడు. లడు డాన్ ధమడ్కాకు చెందిన లధాజీ రాజ్‌పుత్ నుండి దింగల్, సంస్కృత గ్రంథాలను నేర్చుకుని, దింగల్, కవిత్వం, గ్రంథాలలో పండితుడు అయ్యాడు. లడుడాంజి తన కవిత్వ జ్ఞానం, ప్రతిభతో కీర్తి, సంపదను సంపాదించాడు. అతని కవిత్వానికి ముగ్ధులయిన జైపూర్, జోధ్‌పూర్, ఇతర గంభీరమైన న్యాయస్థానాలలో అతను గౌరవించబడ్డాడు. ==సాధువుగా దీక్ష== భుజ్‌లో లడుదాంజీ ఉండగా, అక్కడ అతను స్వామినారాయణ గురించి విని, అతనిని కలవడానికి వెళ్ళాడు. భుజ్‌లో జరిగిన సభలో స్వామినారాయణ ప్రసంగించారు. లడుడాంజి అతనిని ఆకర్షించింది. స్వామినారాయణ కవి లడుడాంజితో తిరిగి వచ్చాడు. లాడుదాంజీ సభికులకు తగినట్లుగా గంభీరమైన, రాజరిక జీవితాన్ని గడిపాడు. అతను ఎల్లప్పుడూ అత్యంత విలువైన వస్త్రధారణతో, ఆభరణాలతో అలంకరించబడ్డాడు. స్వామినారాయణకు అలాంటి విలాసవంతమైన జీవనశైలి నచ్చలేదు కానీ నేరుగా బోధించకుండా క్రమంగా సన్యాసిగా మారిన లడుదాంజీని ఒప్పించాడు. గధ్‌పూర్ నుండి సిద్ధాపూర్‌కు వెళ్లే మార్గంలో, గెరిటా అనే చిన్న గ్రామంలో, స్వామినారాయణ్ ఆపి, భగవతి దీక్షను (సాధుగా దీక్ష) లాడూ డాన్‌కు 'శ్రీరంగదాస్‌జీ' అనే సన్యాసి పేరు పెట్టాడు. కొంతకాలం తర్వాత, అతని పేరును బ్రహ్మానంద స్వామిగా మార్చారు. ==రచనలు== ముక్తానంద్ స్వామిలాగే బ్రహ్మానంద స్వామి కూడా అద్భుతమైన కవి. ఆలయ నిర్మాణంలో అతని నైపుణ్యం ములి, వడ్తాల్ జునాగఢ్ వంటి దేవాలయాలలో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. ములి, వడ్తాల్, జునాగఢ్ మొదలైన ప్రాంతాలలో గొప్ప దేవాలయాల నిర్మాణంతో పాటు, బ్రహ్మానంద స్వామి హిందీ, గుజరాతీ భాషలలో గ్రంథాలను రచించారు. 'బ్రహ్మానంద కావ్య' అనేది అతని రచనల సేకరణ, దీని ప్రతిని లండన్‌లోని బ్రిటిష్ మ్యూజియంలో భద్రపరిచారు. ==మూలాలు== ti34v8cn4c2okogm008hzwsoiet3lzk 3628112 3628111 2022-08-21T16:53:46Z MYADAM ABHILASH 104188 wikitext text/x-wiki [[File:Brahmanand Swami.jpg|150px|right|thumb|బ్రహ్మానంద స్వామి]] బ్రహ్మానంద స్వామి (12 ఫిబ్రవరి 1772 - 1832) స్వామినారాయణ సంప్రదాయం సాధువుగా, స్వామినారాయణ పరమహంసలో ఒకరిగా గౌరవించబడ్డారు. అతను స్వామినారాయణ అష్టకవులలో ఒకరిగా కూడా పిలువబడ్డాడు.<ref name="Williams189">{{Harvnb|Williams|2001|pp=189}}</ref><ref name="isbn8120606515">{{Citation |author1=Behramji Merwanji Malabari |author2=Krishnalal M. Jhaveri |author3=Malabari M. B. | title=Gujarʹat and the Gujarʹatis | publisher=Asian Educational Services | year=1997 | url=https://books.google.com/books?id=Lyd8jPbN218C&dq=muktanand+swami |isbn=81-206-0651-5 |access-date=21 May 2009|p=263 - 269}}</ref> ==జీవిత చరిత్ర== 1772 ADలో సిరోహిలోని మౌంట్ అబూ పాదాల వద్ద ఉన్న ఖాన్ గ్రామంలో శంభుదాంజీ ఆషియా, లాలూబా చరణ్‌లకు చరణ్‌ల ఆషియా వంశంలో లడుదాంజీగా బ్రహ్మానంద స్వామి జన్మించారు.<ref name="BS">{{Citation|url=http://vadtal.com/our-saints-3.html |title=Brahmanand Swami |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071007204455/http://vadtal.com/our-saints-3.html |archive-date=7 October 2007 }}</ref> చిన్నతనంలోనే రాజభవనంలో పద్యాలు రచించి, పఠిస్తూ తన ప్రతిభను చాటాడు. సిరోహికి చెందిన రాణా, అతనితో ఆకట్టుకున్నాడు, అతనికి రాష్ట్ర ఖర్చుతో దింగల్ (కవితను నిర్మించే శాస్త్రం) నేర్పించమని ఆదేశించాడు. అందువల్ల, లడుడాంజీ బాగా చదువుకున్నాడు, తరువాత ఉదయపూర్ రాజు ఆస్థానంలో భాగమయ్యాడు. లడు డాన్ ధమడ్కాకు చెందిన లధాజీ రాజ్‌పుత్ నుండి దింగల్, సంస్కృత గ్రంథాలను నేర్చుకుని, దింగల్, కవిత్వం, గ్రంథాలలో పండితుడు అయ్యాడు. లడుడాంజి తన కవిత్వ జ్ఞానం, ప్రతిభతో కీర్తి, సంపదను సంపాదించాడు. అతని కవిత్వానికి ముగ్ధులయిన జైపూర్, జోధ్‌పూర్, ఇతర గంభీరమైన న్యాయస్థానాలలో అతను గౌరవించబడ్డాడు. ==సాధువుగా దీక్ష== భుజ్‌లో లడుదాంజీ ఉండగా, అక్కడ అతను స్వామినారాయణ గురించి విని, అతనిని కలవడానికి వెళ్ళాడు. భుజ్‌లో జరిగిన సభలో స్వామినారాయణ ప్రసంగించారు. లడుడాంజి అతనిని ఆకర్షించింది. స్వామినారాయణ కవి లడుడాంజితో తిరిగి వచ్చాడు. లాడుదాంజీ సభికులకు తగినట్లుగా గంభీరమైన, రాజరిక జీవితాన్ని గడిపాడు. అతను ఎల్లప్పుడూ అత్యంత విలువైన వస్త్రధారణతో, ఆభరణాలతో అలంకరించబడ్డాడు. స్వామినారాయణకు అలాంటి విలాసవంతమైన జీవనశైలి నచ్చలేదు కానీ నేరుగా బోధించకుండా క్రమంగా సన్యాసిగా మారిన లడుదాంజీని ఒప్పించాడు. గధ్‌పూర్ నుండి సిద్ధాపూర్‌కు వెళ్లే మార్గంలో, గెరిటా అనే చిన్న గ్రామంలో, స్వామినారాయణ్ ఆపి, భగవతి దీక్షను (సాధుగా దీక్ష) లాడూ డాన్‌కు 'శ్రీరంగదాస్‌జీ' అనే సన్యాసి పేరు పెట్టాడు. కొంతకాలం తర్వాత, అతని పేరును బ్రహ్మానంద స్వామిగా మార్చారు.<ref name="Williams189"/><ref name="Bhramanand Kavya">{{Citation | author=James Fuller Blumhardt | title=Catalogue of Marathi and Gujarati printed books in the library of the British museum | publisher=B. Quaritch | year=1915 | url=https://books.google.com/books?id=oHsqAAAAMAAJ&dq=karamsi+damji |access-date=21 May 2009}} Page 112</ref> ==రచనలు== ముక్తానంద్ స్వామిలాగే బ్రహ్మానంద స్వామి కూడా అద్భుతమైన కవి. ఆలయ నిర్మాణంలో అతని నైపుణ్యం ములి, వడ్తాల్ జునాగఢ్ వంటి దేవాలయాలలో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. ములి, వడ్తాల్, జునాగఢ్ మొదలైన ప్రాంతాలలో గొప్ప దేవాలయాల నిర్మాణంతో పాటు, బ్రహ్మానంద స్వామి హిందీ, గుజరాతీ భాషలలో గ్రంథాలను రచించారు. 'బ్రహ్మానంద కావ్య' అనేది అతని రచనల సేకరణ, దీని ప్రతిని లండన్‌లోని బ్రిటిష్ మ్యూజియంలో భద్రపరిచారు. ==మూలాలు== * {{citation |last=Williams |first=Raymond |year=2001 |title=Introduction to Swaminarayan Hinduism |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-65422-7 }} * [https://web.archive.org/web/20071007204455/http://vadtal.com/our-saints-3.html Brahmanand Swami] 44dg05fxu3qdpfe4rei33ek6vct52ys 3628113 3628112 2022-08-21T16:56:19Z MYADAM ABHILASH 104188 wikitext text/x-wiki [[File:Brahmanand Swami.jpg|150px|right|thumb|బ్రహ్మానంద స్వామి]] '''బ్రహ్మానంద స్వామి''' (12 ఫిబ్రవరి 1772 - 1832) స్వామినారాయణ సంప్రదాయం సాధువుగా, స్వామినారాయణ పరమహంసలో ఒకరిగా గౌరవించబడ్డారు. అతను స్వామినారాయణ అష్టకవులలో ఒకరిగా కూడా పిలువబడ్డాడు.<ref name="Williams189">{{Harvnb|Williams|2001|pp=189}}</ref><ref name="isbn8120606515">{{Citation |author1=Behramji Merwanji Malabari |author2=Krishnalal M. Jhaveri |author3=Malabari M. B. | title=Gujarʹat and the Gujarʹatis | publisher=Asian Educational Services | year=1997 | url=https://books.google.com/books?id=Lyd8jPbN218C&dq=muktanand+swami |isbn=81-206-0651-5 |access-date=21 May 2009|p=263 - 269}}</ref> ==జీవిత చరిత్ర== 1772 ADలో సిరోహిలోని మౌంట్ అబూ పాదాల వద్ద ఉన్న ఖాన్ గ్రామంలో శంభుదాంజీ ఆషియా, లాలూబా చరణ్‌లకు చరణ్‌ల ఆషియా వంశంలో లడుదాంజీగా బ్రహ్మానంద స్వామి జన్మించారు.<ref name="BS">{{Citation|url=http://vadtal.com/our-saints-3.html |title=Brahmanand Swami |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071007204455/http://vadtal.com/our-saints-3.html |archive-date=7 October 2007 }}</ref> చిన్నతనంలోనే రాజభవనంలో పద్యాలు రచించి, పఠిస్తూ తన ప్రతిభను చాటాడు. సిరోహికి చెందిన రాణా, అతనితో ఆకట్టుకున్నాడు, అతనికి రాష్ట్ర ఖర్చుతో దింగల్ (కవితను నిర్మించే శాస్త్రం) నేర్పించమని ఆదేశించాడు. అందువల్ల, లడుడాంజీ బాగా చదువుకున్నాడు, తరువాత ఉదయపూర్ రాజు ఆస్థానంలో భాగమయ్యాడు. లడు డాన్ ధమడ్కాకు చెందిన లధాజీ రాజ్‌పుత్ నుండి దింగల్, సంస్కృత గ్రంథాలను నేర్చుకుని, దింగల్, కవిత్వం, గ్రంథాలలో పండితుడు అయ్యాడు. లడుడాంజి తన కవిత్వ జ్ఞానం, ప్రతిభతో కీర్తి, సంపదను సంపాదించాడు. అతని కవిత్వానికి ముగ్ధులయిన జైపూర్, జోధ్‌పూర్, ఇతర గంభీరమైన న్యాయస్థానాలలో అతను గౌరవించబడ్డాడు. ==సాధువుగా దీక్ష== భుజ్‌లో లడుదాంజీ ఉండగా, అక్కడ అతను స్వామినారాయణ గురించి విని, అతనిని కలవడానికి వెళ్ళాడు. భుజ్‌లో జరిగిన సభలో స్వామినారాయణ ప్రసంగించారు. లడుడాంజి అతనిని ఆకర్షించింది. స్వామినారాయణ కవి లడుడాంజితో తిరిగి వచ్చాడు. లాడుదాంజీ సభికులకు తగినట్లుగా గంభీరమైన, రాజరిక జీవితాన్ని గడిపాడు. అతను ఎల్లప్పుడూ అత్యంత విలువైన వస్త్రధారణతో, ఆభరణాలతో అలంకరించబడ్డాడు. స్వామినారాయణకు అలాంటి విలాసవంతమైన జీవనశైలి నచ్చలేదు కానీ నేరుగా బోధించకుండా క్రమంగా సన్యాసిగా మారిన లడుదాంజీని ఒప్పించాడు. గధ్‌పూర్ నుండి సిద్ధాపూర్‌కు వెళ్లే మార్గంలో, గెరిటా అనే చిన్న గ్రామంలో, స్వామినారాయణ్ ఆపి, భగవతి దీక్షను (సాధుగా దీక్ష) లాడూ డాన్‌కు 'శ్రీరంగదాస్‌జీ' అనే సన్యాసి పేరు పెట్టాడు. కొంతకాలం తర్వాత, అతని పేరును బ్రహ్మానంద స్వామిగా మార్చారు.<ref name="Williams189"/><ref name="Bhramanand Kavya">{{Citation | author=James Fuller Blumhardt | title=Catalogue of Marathi and Gujarati printed books in the library of the British museum | publisher=B. Quaritch | year=1915 | url=https://books.google.com/books?id=oHsqAAAAMAAJ&dq=karamsi+damji |access-date=21 May 2009}} Page 112</ref> ==రచనలు== ముక్తానంద్ స్వామిలాగే బ్రహ్మానంద స్వామి కూడా అద్భుతమైన కవి. ఆలయ నిర్మాణంలో అతని నైపుణ్యం ములి, వడ్తాల్ జునాగఢ్ వంటి దేవాలయాలలో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. ములి, వడ్తాల్, జునాగఢ్ మొదలైన ప్రాంతాలలో గొప్ప దేవాలయాల నిర్మాణంతో పాటు, బ్రహ్మానంద స్వామి [[హిందీ]], గుజరాతీ భాషలలో గ్రంథాలను రచించారు. 'బ్రహ్మానంద కావ్య' అనేది అతని రచనల సేకరణ, దీని ప్రతిని లండన్‌లోని బ్రిటిష్ మ్యూజియంలో భద్రపరిచారు. ==మూలాలు== * {{citation |last=Williams |first=Raymond |year=2001 |title=Introduction to Swaminarayan Hinduism |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-65422-7 }} * [https://web.archive.org/web/20071007204455/http://vadtal.com/our-saints-3.html Brahmanand Swami] <references /> [[వర్గం:ఆధ్యాత్మిక గురువులు]] [[వర్గం:ఆధ్యాత్మికం]] ne72lpgtpbj4aoq9bvu60ywn3flwr8h 3 356231 3628122 2022-08-22T01:00:07Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Bolligarla గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Bolligarla గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:00, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) euehye7h7kcbdmmwq3s73godb2scku6 3 356232 3628123 2022-08-22T01:00:33Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">MuraliManoharAkula గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> MuraliManoharAkula గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:00, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 3dwjuay88qll142ujstexwi48k7pe0c 3 356233 3628124 2022-08-22T01:00:57Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">CupWithSoda19 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> CupWithSoda19 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:00, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) r01t1naslckmvjxjawia78p634dc50s 3 356234 3628125 2022-08-22T01:01:25Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Prasad goli గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Prasad goli గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:01, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) q1npf8ls7vn2ppe0bijyec3u9e8uwkl 3 356235 3628126 2022-08-22T01:01:55Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Prudhvi0507 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Prudhvi0507 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:01, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) i0vdde3ub8nt3b39dcuh32utojja7jy 3 356236 3628127 2022-08-22T01:02:25Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Mil.Ned.Dim గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Mil.Ned.Dim గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:02, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) q8vw9tnhay2ci97529kka83nkwjattn 3 356237 3628128 2022-08-22T01:02:51Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Polinet68 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Polinet68 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 01:02, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 54xtm5761ksmynf02kexde8rxiubdq7 6 356238 3628129 2022-08-22T01:49:31Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = ఎవరు దేవుడు | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఎవరు దేవుడు అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/IQD/0,1,... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = ఎవరు దేవుడు | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది ఎవరు దేవుడు అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/IQD/0,1,1147,1489 | Portion = | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 0yszb4k0xsxr0932dc4idy41oobqc9h 3 356239 3628136 2022-08-22T03:30:52Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Sharat Chandra Goteti గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Sharat Chandra Goteti గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 03:30, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) mwj040sica9jb8u0xqu0c68fx1qowij 0 356240 3628141 2022-08-22T03:58:51Z Pranayraj1985 29393 [[WP:AES|←]]Created page with ''''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం.' wikitext text/x-wiki '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. pk77hk67lxkpt1ptmxtfzu7tyajawpy 3628142 3628141 2022-08-22T03:59:36Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] jtepu3b5kpr63u8qg47u8s9yyx8mk5p 3628143 3628142 2022-08-22T04:02:51Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] dgxks5s047h1mgh3g9qotkx9drxq4vp 3628146 3628143 2022-08-22T04:06:47Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] simusvuhay3sadt7hp95tccm0yv8rxc 3628147 3628146 2022-08-22T04:08:12Z Pranayraj1985 29393 /* సమీప ప్రాంతాలు */ wikitext text/x-wiki '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] oichz7hhoouhvzivl4v7ya2t774z0dm 3628150 3628147 2022-08-22T04:11:35Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | population_footnotes = | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు]] | governing_body = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ బోర్డు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|ప్రామాణిక కాలం]]| | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500011 | registration_plate = | blank1_name_sec1 = [[లోకసభ]] నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]] | website = | unit_pref = మెట్రిక్ | government_type = | native_name = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలో తెలంగాణ ఉనికి | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | nickname = | settlement_type = [[సికింద్రాబాద్]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | coordinates = {{coord|17.476111|N|78.482778|E|display=inline,title}} | named_for = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైద్రాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మహానగర అభివృద్ధి సంస్థ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] s9zf923gzh0cncnr8c06xix8tq16lzs 3628151 3628150 2022-08-22T04:12:19Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | population_footnotes = | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు]] | governing_body = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ బోర్డు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|ప్రామాణిక కాలం]]| | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500011 | registration_plate = | blank1_name_sec1 = [[లోకసభ]] నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]] | website = | unit_pref = మెట్రిక్ | government_type = | native_name = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలో తెలంగాణ ఉనికి | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | nickname = | settlement_type = [[సికింద్రాబాద్]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | coordinates = | named_for = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైద్రాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మహానగర అభివృద్ధి సంస్థ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] i6gtzyaqanet7akthgejo5pf3ykczia 3628155 3628151 2022-08-22T04:22:19Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | population_footnotes = | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు]] | governing_body = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ బోర్డు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|ప్రామాణిక కాలం]]| | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500011 | registration_plate = | blank1_name_sec1 = [[లోకసభ]] నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]] | website = | unit_pref = మెట్రిక్ | government_type = | native_name = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలో తెలంగాణ ఉనికి | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | nickname = | settlement_type = [[సికింద్రాబాద్]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | coordinates = | named_for = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైద్రాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మహానగర అభివృద్ధి సంస్థ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[బొల్లారం బజార్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] cyvgcoviwvsps7xd5n2x6o67mva65x0 3628157 3628155 2022-08-22T04:23:39Z Pranayraj1985 29393 /* రవాణా */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | population_footnotes = | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు]] | governing_body = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ బోర్డు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|ప్రామాణిక కాలం]]| | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500011 | registration_plate = | blank1_name_sec1 = [[లోకసభ]] నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]] | website = | unit_pref = మెట్రిక్ | government_type = | native_name = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలో తెలంగాణ ఉనికి | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | nickname = | settlement_type = [[సికింద్రాబాద్]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | coordinates = | named_for = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైద్రాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మహానగర అభివృద్ధి సంస్థ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] 1z72s4j8okpapaxc6rwg6a3d5nftz0p 3628162 3628157 2022-08-22T04:41:37Z Pranayraj1985 29393 /* సమీప ప్రాంతాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | population_footnotes = | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | demographics_type1 = [[భాషలు]] | governing_body = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ బోర్డు]] | demographics1_title1 = [[అధికార భాష|అధికార]] | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దు]] | timezone1 = [[భారత ప్రామాణిక కాలమానం|ప్రామాణిక కాలం]]| | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500011 | registration_plate = | blank1_name_sec1 = [[లోకసభ]] నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[మల్కాజ్‌గిరి లోకసభ నియోజకవర్గం]] | website = | unit_pref = మెట్రిక్ | government_type = | native_name = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలో తెలంగాణ ఉనికి | native_name_lang = [[తెలుగు]] | other_name = | nickname = | settlement_type = [[సికింద్రాబాద్]] | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | coordinates = | named_for = | subdivision_type = [[దేశం]] | subdivision_name = {{flag|India}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైద్రాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మహానగర అభివృద్ధి సంస్థ]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, విక్రంపురి, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] cvdksr2vwl6v9dznwmrho0qxshuxomg 3628163 3628162 2022-08-22T04:42:12Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = సికింద్రాబాద్ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని తెలంగాణలో ప్రాంతం ఉనికి | coordinates = | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{flag|భారతదేశం}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైదరాబాద్ జిల్లా|హైదరాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] | timezone1 = భారత కాలమానం | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500 026 | registration_plate = టిఎస్ | blank1_name_sec1 = లోకసభ నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[సికింద్రాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం]] | blank2_name_sec1 = శాసనసభ నియోజకవర్గం | blank2_info_sec1 = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] | blank3_name_sec1 = పట్టణ ప్రణాళిక సంస్థ | blank3_info_sec1 = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | website = {{URL|telangana.gov.in}} | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, విక్రంపురి, [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] ket0w7ddm4diwfp3ulr83mz755jru16 3628164 3628163 2022-08-22T04:42:45Z Pranayraj1985 29393 /* సమీప ప్రాంతాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = సికింద్రాబాద్ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని తెలంగాణలో ప్రాంతం ఉనికి | coordinates = | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{flag|భారతదేశం}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైదరాబాద్ జిల్లా|హైదరాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] | timezone1 = భారత కాలమానం | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500 026 | registration_plate = టిఎస్ | blank1_name_sec1 = లోకసభ నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[సికింద్రాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం]] | blank2_name_sec1 = శాసనసభ నియోజకవర్గం | blank2_info_sec1 = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] | blank3_name_sec1 = పట్టణ ప్రణాళిక సంస్థ | blank3_info_sec1 = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | website = {{URL|telangana.gov.in}} | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది. == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[విక్రంపురి]], [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] ov3dmsu5jiovk4wt19riav0qsbis55s 3628165 3628164 2022-08-22T04:43:25Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = సికింద్రాబాద్ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని తెలంగాణలో ప్రాంతం ఉనికి | coordinates = | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{flag|భారతదేశం}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైదరాబాద్ జిల్లా|హైదరాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] | timezone1 = భారత కాలమానం | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500 026 | registration_plate = టిఎస్ | blank1_name_sec1 = లోకసభ నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[సికింద్రాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం]] | blank2_name_sec1 = శాసనసభ నియోజకవర్గం | blank2_info_sec1 = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] | blank3_name_sec1 = పట్టణ ప్రణాళిక సంస్థ | blank3_info_sec1 = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | website = {{URL|telangana.gov.in}} | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది.<ref>{{Cite web|title=Greater Hyderabad Municipal Corporation wards|url=https://www.ghmc.gov.in/Documents/Wards.pdf|access-date=2022-08-22|website=Greater Hyderabad Municipal Corporation}}</ref> == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[విక్రంపురి]], [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] 3tcdf7zn8m5ipa5fpmpy45almvx3ybw 3628166 3628165 2022-08-22T04:45:33Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = సికింద్రాబాద్ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని తెలంగాణలో ప్రాంతం ఉనికి | coordinates = | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{flag|భారతదేశం}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైదరాబాద్ జిల్లా|హైదరాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] | timezone1 = భారత కాలమానం | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500 026 | registration_plate = టిఎస్ | blank1_name_sec1 = లోకసభ నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[సికింద్రాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం]] | blank2_name_sec1 = శాసనసభ నియోజకవర్గం | blank2_info_sec1 = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] | blank3_name_sec1 = పట్టణ ప్రణాళిక సంస్థ | blank3_info_sec1 = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | website = {{URL|telangana.gov.in}} | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది.<ref>{{Cite web|title=Greater Hyderabad Municipal Corporation wards|url=https://www.ghmc.gov.in/Documents/Wards.pdf|access-date=2022-08-22|website=Greater Hyderabad Municipal Corporation}}</ref> == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[విక్రంపురి]], [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == దేవాలయాలు == * సాయిబాబా దేవాలయం * శ్రీ సిద్ధివినాయక దేవాలయం * హనుమాన్ దేవాలయం * సుబ్రహ్మణ్య స్వామి దేవాలయం == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] qlk6p3r8y166yiw8zppm3wszcv690k4 3628168 3628166 2022-08-22T04:47:04Z Pranayraj1985 29393 /* దేవాలయాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = కాకాగూడ | native_name = | native_name_lang = | other_name = | nickname = | settlement_type = సికింద్రాబాద్ | image_skyline = | image_alt = | image_caption = | pushpin_map = India Telangana#India | pushpin_label_position = | pushpin_map_alt = | pushpin_map_caption = భారతదేశంలోని తెలంగాణలో ప్రాంతం ఉనికి | coordinates = | subdivision_type = దేశం | subdivision_name = {{flag|భారతదేశం}} | subdivision_type1 = [[రాష్ట్రం]] | subdivision_name1 = [[తెలంగాణ]] | subdivision_type2 = [[జిల్లా]] | subdivision_name2 = [[హైదరాబాద్ జిల్లా|హైదరాబాదు]] | subdivision_type3 = [[మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | subdivision_name3 = [[హైదరాబాదు మెట్రోపాలిటన్ ప్రాంతం]] | established_title = <!-- Established --> | established_date = | founder = | named_for = | government_type = | governing_body = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | unit_pref = మెట్రిక్ | area_footnotes = | area_rank = | area_total_km2 = | elevation_footnotes = | elevation_m = | population_total = | population_as_of = | population_rank = | population_density_km2 = auto | population_demonym = | population_footnotes = | demographics_type1 = భాషలు | demographics1_title1 = అధికారిక | demographics1_info1 = [[తెలుగు]], [[ఉర్దూ భాష|ఉర్దూ]] | timezone1 = భారత కాలమానం | utc_offset1 = +5:30 | postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] | postal_code = 500 026 | registration_plate = టిఎస్ | blank1_name_sec1 = లోకసభ నియోజకవర్గం | blank1_info_sec1 = [[సికింద్రాబాదు లోకసభ నియోజకవర్గం]] | blank2_name_sec1 = శాసనసభ నియోజకవర్గం | blank2_info_sec1 = [[సికింద్రాబాద్ కంటోన్మెంట్ శాసనసభ నియోజకవర్గం]] | blank3_name_sec1 = పట్టణ ప్రణాళిక సంస్థ | blank3_info_sec1 = [[కంటోన్మెంట్ బోర్డు]], [[సికింద్రాబాదు]] | website = {{URL|telangana.gov.in}} | footnotes = }} '''కాకాగూడ''', [[తెలంగాణ|తెలంగాణ రాష్ట్రం]], [[హైదరాబాదు జిల్లా|హైదరాబాద్ జిల్లా]], [[తిరుమలగిరి మండలం (హైదరాబాద్ జిల్లా)|తిరుమలగిరి మండలం]]లోని గ్రామం. ఇది సికింద్రాబాద్ రెవెన్యూ డివిజన్ పరిధిలోకి వస్తుంది.<ref>{{Cite web|title=Greater Hyderabad Municipal Corporation wards|url=https://www.ghmc.gov.in/Documents/Wards.pdf|access-date=2022-08-22|website=Greater Hyderabad Municipal Corporation}}</ref> == సమీప ప్రాంతాలు == [[మాచ బొల్లారం]], ఆర్&డి కాలనీ, పి&టి కాలనీ, హైదరాబాదు ఆస్బెస్టాస్ స్టాఫ్ కాలనీ, న్యూవాసవి నగర్, డాడ్ ఎన్‌క్లేవ్, [[విక్రంపురి]], [[కార్ఖాన, సికింద్రాబాద్|కార్ఖాన]], [[సికింద్రాబాద్|సికింద్రాబాదు]] మొదలైనవి ఇక్కడికి సమీపంలో ఉన్న ప్రాంతాలు.<ref>{{Cite web|title=Kakaguda, Secunderabad, Ranga Reddy Locality|url=http://www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-url=http://web.archive.org/web/20190301091323/www.onefivenine.com/india/villages/Hyderabad/Hyderabad/Kakaguda-Karkhana|archive-date=2019-03-01|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> == రవాణా == [[తెలంగాణ రాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ]] ఆధ్వర్యంలో కాకాగూడ నుండి నగరంలోని కోఠి, అల్వాల్, ఎంబి దర్గా, చార్మినార్, రిసాలా బజార్, మెహదీపట్నం, తాళ్ళగడ్డ మొదలైన ప్రాంతాలకు బస్సు సౌకర్యం ఉంది.<ref>{{Cite web|title=Hyderabad Local TSRTC Bus Routes|url=http://www.onefivenine.com/india/BusRouteStage/bus_Hyderabad_City|access-date=2022-08-22|website=www.onefivenine.com}}</ref> ఇక్కడికి సమీపంలోని [[సికింద్రాబాద్ జంక్షన్ రైల్వే స్టేషను|సికింద్రాబాద్ రైల్వే స్టేషను]] నుండి [[హైదరాబాదు ఎం.ఎం.టి.ఎస్|ఎం.ఎం.టి.ఎస్.]] రైలు సర్వీసులు కూడా ఉన్నాయి. == దేవాలయాలు == * సాయిబాబా దేవాలయం * శ్రీ సిద్ధివినాయక దేవాలయం * హనుమాన్ దేవాలయం * సుబ్రహ్మణ్య స్వామి దేవాలయం == విద్యాసంస్థలు == * ఇందిరాగాంధీ మహిళా కళాశాల * సెయింట్ మార్క్స్ హైస్కూల్ * కేంద్రీయ విద్యాలయం * కౌశల్య గ్లోబల్ ది కంప్లీట్ స్కూల్ == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:హైదరాబాదులోని ప్రాంతాలు]] t1ngyn1ay4v9qsg1bc70tqhuw59q9gl 0 356241 3628144 2022-08-22T04:04:17Z చాణక్య యాదవ్ సకినాల 115971 [[WP:AES|←]]Created page with 'కుంగ్ ఫూ చైనా యుద్ధకళల ప్రపంచంలో ఒక సంచలనం దీన్ని " కాయ్ చీ వాంగ్ " రూపొందించాడు' wikitext text/x-wiki కుంగ్ ఫూ చైనా యుద్ధకళల ప్రపంచంలో ఒక సంచలనం దీన్ని " కాయ్ చీ వాంగ్ " రూపొందించాడు s25o155c6f7wky8fm26bkg5jx755zut 3628259 3628144 2022-08-22T10:27:11Z రవిచంద్ర 3079 అతి స్వల్ప సమాచారం wikitext text/x-wiki {{delete|అతి స్వల్ప సమాచారం, మూలాలు లేవు}} కుంగ్ ఫూ చైనా యుద్ధకళల ప్రపంచంలో ఒక సంచలనం దీన్ని " కాయ్ చీ వాంగ్ " రూపొందించాడు 6119elq48faozg8fgr27dq71beie7yn 0 356242 3628152 2022-08-22T04:20:51Z Muralikrishna m 106628 [[WP:AES|←]]Created page with ''''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archi...' wikitext text/x-wiki '''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Mid-Day]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Sanjay Kapoor|url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181212172733/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|archive-date=12 December 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Times of India]]}}</ref> ఒక భారతీయ నటుడు, చలనచిత్ర నిర్మాత. ఆయన హిందీ సినిమా, భారతీయ టెలివిజన్, వెబ్ సిరీస్‌లలో పనిచేస్తున్నాడు.<ref>{{cite web|date=14 March 2014|title=I have not become a producer to promote my career as an actor: Sanjay Kapoor|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612170131/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Daily News and Analysis]]}}</ref> ఆయన ''సంజయ్ కపూర్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్'' వ్యవస్థాపకుడు, దర్శకుడు కూడా.<ref>{{cite web|date=12 November 2017|title=Sanjay Kapoor: "The reaction to 'Dil Sambhal Jaa Zara' has been heartwarming"|url=https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104073135/https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|archive-date=4 January 2018|access-date=3 January 2018|work=Biz Asia}}</ref><ref>{{cite web|date=27 December 2014|title=Sanjay Kapoor: I have got everything in my life late|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610055234/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|archive-date=10 June 2017|access-date=2 August 2017|work=[[The Times of India]]}}</ref> ikwtufkzflnf2p7z1c1trvmynyq5dm6 3628153 3628152 2022-08-22T04:21:12Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki '''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Mid-Day]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Sanjay Kapoor|url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181212172733/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|archive-date=12 December 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Times of India]]}}</ref> ఒక భారతీయ నటుడు, చలనచిత్ర నిర్మాత. ఆయన హిందీ సినిమా, భారతీయ టెలివిజన్, వెబ్ సిరీస్‌లలో పనిచేస్తున్నాడు.<ref>{{cite web|date=14 March 2014|title=I have not become a producer to promote my career as an actor: Sanjay Kapoor|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612170131/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Daily News and Analysis]]}}</ref> ఆయన ''సంజయ్ కపూర్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్'' వ్యవస్థాపకుడు, దర్శకుడు కూడా.<ref>{{cite web|date=12 November 2017|title=Sanjay Kapoor: "The reaction to 'Dil Sambhal Jaa Zara' has been heartwarming"|url=https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104073135/https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|archive-date=4 January 2018|access-date=3 January 2018|work=Biz Asia}}</ref><ref>{{cite web|date=27 December 2014|title=Sanjay Kapoor: I have got everything in my life late|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610055234/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|archive-date=10 June 2017|access-date=2 August 2017|work=[[The Times of India]]}}</ref> == మూలాలు == 82xb7bnle3nt3psmj1kwhoujhndcfas 3628156 3628153 2022-08-22T04:23:32Z Muralikrishna m 106628 బొమ్మ, ఇన్ఫోబాక్స్ చేర్చాను wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = సంజయ్ కపూర్ | image = Sanjay Kapoor at the special screening of 'Neerja'.jpg | caption = 2016లో సంజయ్ కపూర్ | birth_date = {{Birth date and age|1965|10|17|df=yes}}<ref>{{cite web|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|work=[[Mid-Day]]|date=18 October 2017|access-date=9 June 2018|archive-date=12 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183}}</ref> | birth_place = ముంబాయి, [[మహారాష్ట్ర]], భారతదేశం | occupation = నటుడు, సినిమా నిర్మాత | yearsactive = 1995 – ప్రస్తుతం | spouse = {{marriage|మహీప్ సంధు|1997}} | children = 2 }} '''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Mid-Day]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Sanjay Kapoor|url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181212172733/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|archive-date=12 December 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Times of India]]}}</ref> ఒక భారతీయ నటుడు, చలనచిత్ర నిర్మాత. ఆయన హిందీ సినిమా, భారతీయ టెలివిజన్, వెబ్ సిరీస్‌లలో పనిచేస్తున్నాడు.<ref>{{cite web|date=14 March 2014|title=I have not become a producer to promote my career as an actor: Sanjay Kapoor|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612170131/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Daily News and Analysis]]}}</ref> ఆయన ''సంజయ్ కపూర్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్'' వ్యవస్థాపకుడు, దర్శకుడు కూడా.<ref>{{cite web|date=12 November 2017|title=Sanjay Kapoor: "The reaction to 'Dil Sambhal Jaa Zara' has been heartwarming"|url=https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104073135/https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|archive-date=4 January 2018|access-date=3 January 2018|work=Biz Asia}}</ref><ref>{{cite web|date=27 December 2014|title=Sanjay Kapoor: I have got everything in my life late|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610055234/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|archive-date=10 June 2017|access-date=2 August 2017|work=[[The Times of India]]}}</ref> == మూలాలు == 4h86glerhj223dx3gw1tvkfn4773595 3628159 3628156 2022-08-22T04:36:41Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = సంజయ్ కపూర్ | image = Sanjay Kapoor at the special screening of 'Neerja'.jpg | caption = 2016లో సంజయ్ కపూర్ | birth_date = {{Birth date and age|1965|10|17|df=yes}}<ref>{{cite web|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|work=[[Mid-Day]]|date=18 October 2017|access-date=9 June 2018|archive-date=12 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183}}</ref> | birth_place = ముంబాయి, [[మహారాష్ట్ర]], భారతదేశం | occupation = నటుడు, సినిమా నిర్మాత | yearsactive = 1995 – ప్రస్తుతం | spouse = {{marriage|మహీప్ సంధు|1997}} | children = 2 | parents = నిర్మల్ కపూర్, సురీందర్ కపూర్ | relatives = [[బోనీ కపూర్]], [[అనిల్ కపూర్]], రీనా మార్వా (తోబుట్టువులు) <br/>[[సోనమ్ కపూర్]], [[అర్జున్ కపూర్]], [[జాన్వీ క‌పూర్]], [[en:Mohit Marwah|మోహిత్ మార్వా]], [[హర్ష్ వర్ధన్ కపూర్ | హర్షవర్ధన్ కపూర్]], [[రియా కపూర్]] (మేనల్లుళ్ళు, మేనకోడళ్ళు) <br/>[[పృథ్వీరాజ్ కపూర్]] }} '''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Mid-Day]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Sanjay Kapoor|url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181212172733/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|archive-date=12 December 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Times of India]]}}</ref> ఒక భారతీయ నటుడు, చలనచిత్ర నిర్మాత. ఆయన హిందీ సినిమా, భారతీయ టెలివిజన్, వెబ్ సిరీస్‌లలో పనిచేస్తున్నాడు.<ref>{{cite web|date=14 March 2014|title=I have not become a producer to promote my career as an actor: Sanjay Kapoor|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612170131/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Daily News and Analysis]]}}</ref> ఆయన ''సంజయ్ కపూర్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్'' వ్యవస్థాపకుడు, దర్శకుడు కూడా.<ref>{{cite web|date=12 November 2017|title=Sanjay Kapoor: "The reaction to 'Dil Sambhal Jaa Zara' has been heartwarming"|url=https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104073135/https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|archive-date=4 January 2018|access-date=3 January 2018|work=Biz Asia}}</ref><ref>{{cite web|date=27 December 2014|title=Sanjay Kapoor: I have got everything in my life late|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610055234/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|archive-date=10 June 2017|access-date=2 August 2017|work=[[The Times of India]]}}</ref> == మూలాలు == rwth11anq8z32irle9wk6rklzn6an7q 3628160 3628159 2022-08-22T04:39:42Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = సంజయ్ కపూర్ | image = Sanjay Kapoor at the special screening of 'Neerja'.jpg | caption = 2016లో సంజయ్ కపూర్ | birth_date = {{Birth date and age|1965|10|17|df=yes}}<ref>{{cite web|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|work=[[Mid-Day]]|date=18 October 2017|access-date=9 June 2018|archive-date=12 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183}}</ref> | birth_place = ముంబాయి, [[మహారాష్ట్ర]], భారతదేశం | occupation = నటుడు, సినిమా నిర్మాత | yearsactive = 1995 – ప్రస్తుతం | spouse = {{marriage|మహీప్ సంధు|1997}} | children = 2 | parents = నిర్మల్ కపూర్, సురీందర్ కపూర్ | relatives = [[బోనీ కపూర్]], [[అనిల్ కపూర్]], రీనా మార్వా (తోబుట్టువులు) <br/>[[సోనమ్ కపూర్]], [[అర్జున్ కపూర్]], [[జాన్వీ క‌పూర్]], [[en:Mohit Marwah|మోహిత్ మార్వా]], [[హర్ష్ వర్ధన్ కపూర్ | హర్షవర్ధన్ కపూర్]], [[రియా కపూర్]] (మేనల్లుళ్ళు, మేనకోడళ్ళు) <br/>[[పృథ్వీరాజ్ కపూర్]] }} '''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Mid-Day]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Sanjay Kapoor|url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181212172733/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|archive-date=12 December 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Times of India]]}}</ref> ఒక భారతీయ నటుడు, చలనచిత్ర నిర్మాత. ఆయన హిందీ సినిమా, భారతీయ టెలివిజన్, వెబ్ సిరీస్‌లలో పనిచేస్తున్నాడు.<ref>{{cite web|date=14 March 2014|title=I have not become a producer to promote my career as an actor: Sanjay Kapoor|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612170131/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Daily News and Analysis]]}}</ref> ఆయన ''సంజయ్ కపూర్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్'' వ్యవస్థాపకుడు, దర్శకుడు కూడా.<ref>{{cite web|date=12 November 2017|title=Sanjay Kapoor: "The reaction to 'Dil Sambhal Jaa Zara' has been heartwarming"|url=https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104073135/https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|archive-date=4 January 2018|access-date=3 January 2018|work=Biz Asia}}</ref><ref>{{cite web|date=27 December 2014|title=Sanjay Kapoor: I have got everything in my life late|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610055234/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|archive-date=10 June 2017|access-date=2 August 2017|work=[[The Times of India]]}}</ref> == మూలాలు == [[వర్గం:1965 జననాలు]] [[వర్గం:భారత సినీ నటులు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:పంజాబీ ప్రజలు]] [[వర్గం:ముంబైకి చెందిన నటులు]] [[వర్గం:20వ శతాబ్దపు భారతీయ పురుష నటులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ పురుష నటులు]] o3760ftnsdag2i6s1tgz5l07lzqj0jn 3628167 3628160 2022-08-22T04:46:46Z Muralikrishna m 106628 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = సంజయ్ కపూర్ | image = Sanjay Kapoor at the special screening of 'Neerja'.jpg | caption = 2016లో సంజయ్ కపూర్ | birth_date = {{Birth date and age|1965|10|17|df=yes}}<ref>{{cite web|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|work=[[Mid-Day]]|date=18 October 2017|access-date=9 June 2018|archive-date=12 June 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183}}</ref> | birth_place = ముంబాయి, [[మహారాష్ట్ర]], భారతదేశం | occupation = నటుడు, సినిమా నిర్మాత | yearsactive = 1995 – ప్రస్తుతం | spouse = {{marriage|మహీప్ సంధు|1997}} | children = 2, శనయ కపూర్, జహాన్ కపూర్ | parents = నిర్మల్ కపూర్, సురీందర్ కపూర్ | relatives = [[బోనీ కపూర్]], [[అనిల్ కపూర్]], రీనా మార్వా (తోబుట్టువులు) <br/>[[సోనమ్ కపూర్]], [[అర్జున్ కపూర్]], [[జాన్వీ క‌పూర్]], [[en:Mohit Marwah|మోహిత్ మార్వా]], [[హర్ష్ వర్ధన్ కపూర్ | హర్షవర్ధన్ కపూర్]], [[రియా కపూర్]] (మేనల్లుళ్ళు, మేనకోడళ్ళు) <br/>[[పృథ్వీరాజ్ కపూర్]] }} '''సంజయ్ సురీందర్ కపూర్''' (జననం 1965 అక్టోబరు 17)<ref>{{cite web|date=18 October 2017|title=Here's how Sanjay Kapoor celebrated his 52nd birthday|url=https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612142139/https://www.mid-day.com/articles/heres-how-sanjay-kapoor-celebrated-his-52nd-birthday/18663183|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Mid-Day]]}}</ref><ref>{{cite web|title=Sanjay Kapoor|url=https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20181212172733/https://timesofindia.indiatimes.com/topic/Sanjay-Kapoor|archive-date=12 December 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Times of India]]}}</ref> ఒక భారతీయ నటుడు, చలనచిత్ర నిర్మాత. ఆయన హిందీ సినిమా, భారతీయ టెలివిజన్, వెబ్ సిరీస్‌లలో పనిచేస్తున్నాడు.<ref>{{cite web|date=14 March 2014|title=I have not become a producer to promote my career as an actor: Sanjay Kapoor|url=http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612170131/http://www.dnaindia.com/entertainment/report-i-have-not-become-a-producer-to-promote-my-career-as-an-actor-sanjay-kapoor-1969129|archive-date=12 June 2018|access-date=9 June 2018|work=[[Daily News and Analysis]]}}</ref> ఆయన ''సంజయ్ కపూర్ ఎంటర్‌టైన్‌మెంట్ ప్రైవేట్ లిమిటెడ్'' వ్యవస్థాపకుడు, దర్శకుడు కూడా.<ref>{{cite web|date=12 November 2017|title=Sanjay Kapoor: "The reaction to 'Dil Sambhal Jaa Zara' has been heartwarming"|url=https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104073135/https://www.bizasialive.com/sanjay-kapoor-reaction-dil-sambhal-jaa-zara-heartwarming/|archive-date=4 January 2018|access-date=3 January 2018|work=Biz Asia}}</ref><ref>{{cite web|date=27 December 2014|title=Sanjay Kapoor: I have got everything in my life late|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170610055234/http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Sanjay-Kapoor-I-have-got-everything-in-my-life-late/articleshow/45649880.cms|archive-date=10 June 2017|access-date=2 August 2017|work=[[The Times of India]]}}</ref> == మూలాలు == [[వర్గం:1965 జననాలు]] [[వర్గం:భారత సినీ నటులు]] [[వర్గం:హిందీ సినిమా నటులు]] [[వర్గం:పంజాబీ ప్రజలు]] [[వర్గం:ముంబైకి చెందిన నటులు]] [[వర్గం:20వ శతాబ్దపు భారతీయ పురుష నటులు]] [[వర్గం:21వ శతాబ్దపు భారతీయ పురుష నటులు]] 6bwgfnpwy62wtk1pnipv7i35ojamulj 0 356243 3628173 2022-08-22T05:09:22Z Pranayraj1985 29393 [[WP:AES|←]]Created page with ''''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న హిందూ దేవా...' wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. 68khpn5ugrhgesg9x43yoxxz8u34354 3628177 3628173 2022-08-22T05:13:25Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా]] eyl2y233cyyncg3sa4h3hprkz3jjffs 3628178 3628177 2022-08-22T05:13:37Z Pranayraj1985 29393 [[వర్గం:జనగామ జిల్లా]] ను తీసివేసారు; [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 2vx7quqjkuljmfpicafg2mekbr6sg05 3628179 3628178 2022-08-22T05:14:18Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. == చరిత్ర == == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] lm124gk5120aj4mv1kvkh8jz47t3k0i 3628180 3628179 2022-08-22T05:23:14Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. == చరిత్ర == == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు. == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 7rwfkdij5w29atk6ab5u3rr0nhhis82 3628181 3628180 2022-08-22T05:25:10Z Pranayraj1985 29393 /* అభివృద్ధి పనులు */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. == చరిత్ర == == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 7b22j12g8u1n9m1ht1giasvd7nbk69r 3628182 3628181 2022-08-22T05:32:33Z Pranayraj1985 29393 /* అభివృద్ధి పనులు */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. == చరిత్ర == == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 2gv0deetyxndio7tnrwe665l7bny3rx 3628185 3628182 2022-08-22T05:40:59Z Pranayraj1985 29393 /* చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]]. == చరిత్ర == దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. [[శ్రీరాముడు]] వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు బంగారు జింకల వేషంలో వచ్చిన రాక్షస, మారిచులను ఈ ప్రాంతంలోనే బాణంతో కాల్చి చంపాడనని, మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరినప్పుడు తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] iot3stxue0houpqbmfliuaytwuk2lez 3628186 3628185 2022-08-22T05:42:08Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> == చరిత్ర == దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. [[శ్రీరాముడు]] వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు బంగారు జింకల వేషంలో వచ్చిన రాక్షస, మారిచులను ఈ ప్రాంతంలోనే బాణంతో కాల్చి చంపాడనని, మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరినప్పుడు తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] jfctaf17k8oix9i0kmjdy7pz497ooa1 3628187 3628186 2022-08-22T05:43:36Z Pranayraj1985 29393 /* చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> == చరిత్ర == దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. [[శ్రీరాముడు]] వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు బంగారు జింకల వేషంలో వచ్చిన రాక్షస, మారిచులను ఈ ప్రాంతంలోనే బాణంతో కాల్చి చంపాడనని, మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరినప్పుడు తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. శ్రీ రాముడి పాదుకా లేదా బంగారు జింక మరణించిన ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 01xmqlrgkhs4iw5kgk5dxgyy7vb9wjp 3628188 3628187 2022-08-22T05:45:31Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు బంగారు జింకల వేషంలో వచ్చిన రాక్షస, మారిచులను ఈ ప్రాంతంలోనే బాణంతో కాల్చి చంపాడనని, మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరినప్పుడు తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. శ్రీ రాముడి పాదుకా లేదా బంగారు జింక మరణించిన ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 1b4qmg7p2xwls4mqo1dsq7n4t7mjh6y 3628204 3628188 2022-08-22T06:59:43Z Pranayraj1985 29393 /* చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] dsyfubs5sviw59e28fovuoeoix3pjou 3628205 3628204 2022-08-22T07:01:22Z Pranayraj1985 29393 /* చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 1vwez5der64lqachvhk9u4ata7f3beq 3628209 3628205 2022-08-22T07:10:51Z Pranayraj1985 29393 /* చరిత్ర */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఇక్కడి విశేషం. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి ఉండడం జాతర ప్రాముఖ్యతకు నిదర్శనం. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] obnu8cqahssaqk0brnqqdc84b7oqjs9 3628210 3628209 2022-08-22T07:11:38Z Pranayraj1985 29393 /* సీతారాముల కల్యాణోత్సవం */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref>{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది. == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] g6icggiouo46czl46gfk4uq3p6ndypc 3628212 3628210 2022-08-22T07:17:05Z Pranayraj1985 29393 /* సీతారాముల కల్యాణోత్సవం */ wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> '''కోనేరులు''' దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] pl80g5johayysakldfz6ydok2zboweg 3628215 3628212 2022-08-22T07:20:57Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = | latm = | lats = | latNS = N | longd = | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] j9ozelrcv34dd3y1buadfoj9t79ruxl 3628216 3628215 2022-08-22T07:21:45Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] b4jlsagnfcofgr9bc1d8s2vwtu12fkm 3628218 3628216 2022-08-22T07:23:59Z Pranayraj1985 29393 /* మూలాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] rnv5tajhpiftcqdxj431t444taiwgtl 3628220 3628218 2022-08-22T07:26:02Z Pranayraj1985 29393 /* మూలాలు */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{మూస:తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 2fjpciv2radw658b65hgvc23oevwo29 3628223 3628220 2022-08-22T07:32:20Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> '''కోనేరులు''' దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] ra76028qjmc8ckf7q47fhqcx0s8pzh5 3628224 3628223 2022-08-22T07:32:55Z Pranayraj1985 29393 [[Special:Contributions/Pranayraj1985|Pranayraj1985]] ([[User talk:Pranayraj1985|చర్చ]]) దిద్దుబాటు చేసిన కూర్పు 3628223 ను రద్దు చేసారు wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్పూర్ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{మూస:తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 2fjpciv2radw658b65hgvc23oevwo29 3628225 3628224 2022-08-22T07:38:34Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0" /> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{మూస:తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 97kw70t2e7oyjpha4s0oaltguo81008 3628235 3628225 2022-08-22T08:01:41Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref>{{Cite web|last=Mahender|first=Adepu|date=2018-03-25|title=A shrine that once aided Yadadri lies in neglect|url=https://www.thehansindia.com/posts/index/Telangana/2018-03-25/A-shrine-that-once-aided-Yadadri-lies-in-neglect/369240|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822080002/https://www.thehansindia.com/posts/index/Telangana/2018-03-25/A-shrine-that-once-aided-Yadadri-lies-in-neglect/369240|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{మూస:తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 4bg2zdx2kpbfbgrknw2xhfiidwefaaa 3628241 3628235 2022-08-22T08:39:18Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki {{Infobox Mandir | name = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image = Sri Ramachandra Swamy Temple - Jeedikal.jpg | image_alt = | caption = జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | image_alt = | image_size = frameless | caption = | pushpin_map = India Telangana | map_caption = తెలంగాణలో దేవాలయ ఉనికి | latd = 17.95912 | latm = | lats = | latNS = N | longd =79.82207 | longm = | longs = | longEW = E | coordinates_region = IN | coordinates_display= title | other_names = | proper_name = | devanagari = | sanskrit_translit = | tamil = | marathi = | bengali = | country = [[భారతదేశం]] | state = [[తెలంగాణ]] | district = [[జనగామ జిల్లా]] | location = [[జీడికల్]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]] | elevation_m = | primary_deity = [[శ్రీరాముడు]], [[సీత]] | important_festivals= [[శ్రీరామనవమి]], [[కార్తీక పౌర్ణమి]] | architecture = | number_of_temples = | number_of_monuments= | inscriptions = | date_built = | creator = | website = }} '''జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం''', [[తెలంగాణ]] రాష్ట్రం, [[జనగామ జిల్లా]], [[లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం (జనగామ జిల్లా)|లింగాల ఘన్‌‌పూర్‌ మండలం]], [[జీడికల్]] గ్రామంలో ఉన్న [[హిందూ దేవాలయాల జాబితా|హిందూ దేవాలయం]].<ref>{{Cite web|title=Jeedikal {{!}} JANGAON DISTRICT {{!}} India|url=https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220123180317/https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/|archive-date=2022-01-23|access-date=2022-08-22}}</ref> శ్రీరాముడి వీరత్వానికి ప్రతీతిగా రెండో భద్రాద్రిగా పేరొందిన ఈ దేవాలయ ఉనికి త్రేతాయుగ కాలంనాటిది. == చరిత్ర == [[శ్రీరాముడు]] పర్ణశాలలో వనవాసంలో ఉన్నప్పుడు మాయ లేడి (బంగారు జింక) వేషంలో వచ్చిన రాక్షసు మారీచుడిన చూసి [[సీత]], ఆ మాయలేడిని కోరగా రాముడు దాని వెంటబడి జీడికల్‌ సమీపంలోని లేడిబండ వద్ద సంహరించాడు. అప్పుడు మారీచుడు రాముడిని క్షమాపణ కోరి తనను ఆరాధిస్తానని వాగ్దానం చేయడంతో, ఇక్కడి కొండపైన ఉన్న దేవాలయంలో ‘స్వయంభు’గా ఉద్భవించటానికి అంగీకరిస్తాడు. అలా వెలసిన దేవాలయమే ఈ జీడికల్ శ్రీరామచంద్రస్వామి దేవాలయం. సంహార అనంతరం సంధ్యావందనం కోసం తన బొటన వేలిని నొక్కగా బండపై ఏర్పడిన గుంతలో నీరు వచ్చిందని, ఆ ప్రదేశాన్ని లేడీ బండగా పిలుస్తారు.<ref>{{Cite web|last=Mahender|first=Adepu|date=2018-03-25|title=A shrine that once aided Yadadri lies in neglect|url=https://www.thehansindia.com/posts/index/Telangana/2018-03-25/A-shrine-that-once-aided-Yadadri-lies-in-neglect/369240|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822080002/https://www.thehansindia.com/posts/index/Telangana/2018-03-25/A-shrine-that-once-aided-Yadadri-lies-in-neglect/369240|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=www.thehansindia.com|language=en}}</ref> === కోనేరులు === దేవాలయంపైన ఉన్న కోనేరులను జీడిగుండం, పాలగుండం అని పిలుస్తారు. ఈ కోనేరుల మహత్యాన్ని చెప్పే ఒక కథ ప్రచారంలో ఉంది. పూర్వకాలంలో భీమసేనుడు, చంద్రసేనుడు అనే ఇద్దరు రాజుల యుద్ధంలో చంద్రసేనుడు చనిపోగా, అతడి కవల పిల్లలైన బాలచంద్రుడు, బాలచంద్రికలు వేర్వేరుగా ఇతర ప్రాంతాల్లో పెరిగిపెద్దవుతారు. వీరిద్దరు తోబుట్టువుల అని తెలియక స్వయంవరంలో వివాహం చేసుకోవడంతో ఆ వెంటనే వారి శరీరాలు నల్లబడిపోయాయి. అప్పుడు ఆకాశగంగ పలుకుతూ 101 పుణ్యక్షేత్రాలను దర్శించుకోవాలని చెప్పడంతో వీరిద్దరు పాప విమోచనానికి దేవాలయాలన్ని దర్శించుకొని చివరిగా జీడికల్‌లోని జీడిగుండం, పాలగుండాలలో స్నానాలు చేయగా వారికి పాప విమోచనం జరిగిని, వారి శరీరాలు యథావిధిగా మారుతాయి. ఈ గుండాల్లో స్నానాలు చేస్తే పాపాలు పోతాయని భక్తుల నమ్మకం.<ref name=":0">{{Cite web|date=2019-11-16|title=రామయ్య పెళ్లికి రండి|url=https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-url=https://web.archive.org/web/20201021142249/https://www.sakshi.com/news/telangana/sita-rama-kalyanam-jeedikal-temple-warangal-1240496|archive-date=2020-10-21|access-date=2022-08-22|website=Sakshi|language=te}}</ref> == సీతారాముల కల్యాణోత్సవం == ప్రతి సంవత్సరం [[శ్రీరామనవమి]]<nowiki/>తోపాటు, కార్తీకమాస పునర్వసు నక్షత్రంలో సీతారాముల కల్యాణోత్సవం జరుపడం ఈ దేవాలయ ప్రత్యేకత. అందుకే కార్తీకమాసంలో వచ్చే పౌర్ణమికి జీడికల్‌ పున్నమిగా పేరు వచ్చింది. [[కార్తీకమాసం|కార్తీక మాసం]]<nowiki/>లో ఇక్కడ జాతర ప్రారంభమై నెలరోజులపాటు జరుగుతుంది. ఈ జాతరకు రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాంతాలతోపాటు [[మహారాష్ట్ర|మహరాష్ట్ర]] నుంచి కూడా భక్తులు వస్తుంటారు. అంతేకాకుండా [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] రాష్ట్రంలోని [[గుంటూరు జిల్లా]]<nowiki/>లో జీడికల్‌ రామచంద్రస్వామి పేరుతో 11 ఎకరాల భూమి కూడా ఉంది.<ref name=":0" /> == అభివృద్ధి పనులు == దేవాలయ అభివృద్ధిలో భాగంగా 44 ఎకరాల్లో దేవాలయం, కల్యాణ మండపం, పార్కు, పార్కింగ్‌ ప్రదేశాలు, షాపింగ్‌ కాంప్లెక్స్‌ కోసం మాస్టర్‌ ప్లాన్‌ను రూపకల్పన చేశారు. అందులోభాగంగా [[తెలంగాణా ప్రభుత్వం|తెలంగాణ ప్రభుత్వం]] మంజూరుచేసిన 4 కోట్ల రూపాయలతో నిర్మించనున్న ఆర్చిగేట్‌, దేవాలయ ప్రధాన రహదారి పనులకు 2022 ఆగస్టు 21న [[ఘనపూర్ శాసనసభ నియోజకవర్గం|స్టేషన్‌ ఘన్‌పూర్‌]] ఎమ్మెల్యే [[టి.రాజయ్య|తాడికొండ రాజయ్య]], ఉమ్మడి వరంగల్ జిల్లా స్థానిక సంస్థల ఎమ్మెల్సీ [[పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|పోచంపల్లి శ్రీనివాస్‌రెడ్డి]] శంకుస్థాపన చేశారు.<ref>{{Cite web|date=2022-08-21|title=జీడికల్ దేవాలయ అభివృద్ధికి రూ.4 కోట్లు మంజూరు : ఎమ్మెల్సీ పోచంపల్లి శ్రీనివాస్ రెడ్డి|url=https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822053143/https://www.prabhanews.com/tsnews/warangalnews/rs-4-crore-sanctioned-for-the-development-of-jeedical-temple-mlc-pochampally-srinivas-reddy/|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Prabha News}}</ref><ref>{{Cite web|last=telugu|first=NT News|date=2022-08-21|title=జీడికల్‌ ఆలయ అభివృద్ధి పనులకు ఎమ్మెల్సీ శంకుస్థాపన|url=https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-url=https://web.archive.org/web/20220822052354/https://www.ntnews.com/telangana/mlc-srinivas-reddy-foundation-stone-for-jeedikal-temple-development-works-731539|archive-date=2022-08-22|access-date=2022-08-22|website=Namasthe Telangana|language=te}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} {{మూస:తెలంగాణలోని ప్రముఖ దేవాలయాలు}} [[వర్గం:జనగామ జిల్లా దేవాలయాలు]] [[వర్గం:జనగామ జిల్లా పర్యాటక ప్రదేశాలు]] [[వర్గం:ప్రసిద్ధ శైవక్షేత్రాలు]] [[వర్గం:విష్ణు దేవాలయాలు]] 7x1aw6jz1mr1wc2c2ffutmzgdvf5b6p 0 356244 3628207 2022-08-22T07:03:58Z యర్రా రామారావు 28161 [[WP:AES|←]]Created page with ''''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వ...' wikitext text/x-wiki '''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం. 4moly9gvf90qtd9prvspdxcputdv1x5 3628208 3628207 2022-08-22T07:10:09Z యర్రా రామారావు 28161 తగిన మూలాలతో విస్తరణ wikitext text/x-wiki '''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Narayanapuram Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/narayanapuram-population-anantapur-andhra-pradesh-595096|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in|language=en-US}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == నారాయణపురం అనంతపురం జిల్లాలోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, నారాయణపురం నగరంలో మొత్తం 3,561 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. నారాయణపురం మొత్తం జనాభా 14,227 అందులో 7,256 మంది పురుషులు, 6,971 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. సగటు లింగ నిష్పత్తి 961. పట్టణంలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1591, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 868 మంది మగ పిల్లలు, 723 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. నారాయణపురం బాలల లింగ నిష్పత్తి 833, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (961) కంటే తక్కువ.అక్షరాస్యత రేటు మొత్తం 72%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే నారాయణపురం అధిక అక్షరాస్యత రేటును కలిగి ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 79.6%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 64.32%.<ref name=":0" /> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == d6xl30omtw2b0pbk7lq1qtncvrzntjw 3628211 3628208 2022-08-22T07:13:51Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name =నారాయణపురం |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =14227 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7256 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6971 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3561 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = | latm = | lats = | latNS = N | longd = | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = పిన్ కోడ్ |postal_code = |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Narayanapuram Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/narayanapuram-population-anantapur-andhra-pradesh-595096|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == నారాయణపురం అనంతపురం జిల్లాలోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, నారాయణపురం నగరంలో మొత్తం 3,561 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. నారాయణపురం మొత్తం జనాభా 14,227 అందులో 7,256 మంది పురుషులు, 6,971 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. సగటు లింగ నిష్పత్తి 961. పట్టణంలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1591, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 868 మంది మగ పిల్లలు, 723 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. నారాయణపురం బాలల లింగ నిష్పత్తి 833, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (961) కంటే తక్కువ.అక్షరాస్యత రేటు మొత్తం 72%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే నారాయణపురం అధిక అక్షరాస్యత రేటును కలిగి ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 79.6%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 64.32%.<ref name=":0" /> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == 0uxxhh6l1syjpnmxhvn4ksgtb3ezjxr 3628213 3628211 2022-08-22T07:19:51Z యర్రా రామారావు 28161 #WPWPTE,#WPWP సమాచారపెట్టెలో పటం ఎక్కించాను wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name =నారాయణపురం |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =14227 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7256 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6971 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3561 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.702207 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.584746 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Narayanapuram Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/narayanapuram-population-anantapur-andhra-pradesh-595096|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == నారాయణపురం అనంతపురం జిల్లాలోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, నారాయణపురం నగరంలో మొత్తం 3,561 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. నారాయణపురం మొత్తం జనాభా 14,227 అందులో 7,256 మంది పురుషులు, 6,971 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. సగటు లింగ నిష్పత్తి 961. పట్టణంలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1591, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 868 మంది మగ పిల్లలు, 723 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. నారాయణపురం బాలల లింగ నిష్పత్తి 833, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (961) కంటే తక్కువ.అక్షరాస్యత రేటు మొత్తం 72%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే నారాయణపురం అధిక అక్షరాస్యత రేటును కలిగి ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 79.6%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 64.32%.<ref name=":0" /> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == g91f3nfsxb110y18lhj9p17ttz0yf48 3628214 3628213 2022-08-22T07:20:22Z యర్రా రామారావు 28161 [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name =నారాయణపురం |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =14227 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7256 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6971 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3561 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.702207 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.584746 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] మండలం లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Narayanapuram Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/narayanapuram-population-anantapur-andhra-pradesh-595096|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == నారాయణపురం అనంతపురం జిల్లాలోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, నారాయణపురం నగరంలో మొత్తం 3,561 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. నారాయణపురం మొత్తం జనాభా 14,227 అందులో 7,256 మంది పురుషులు, 6,971 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. సగటు లింగ నిష్పత్తి 961. పట్టణంలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1591, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 868 మంది మగ పిల్లలు, 723 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. నారాయణపురం బాలల లింగ నిష్పత్తి 833, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (961) కంటే తక్కువ.అక్షరాస్యత రేటు మొత్తం 72%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే నారాయణపురం అధిక అక్షరాస్యత రేటును కలిగి ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 79.6%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 64.32%.<ref name=":0" /> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] n6zyriu0zx79rgviv5braux4y00zfzn 3628217 3628214 2022-08-22T07:23:13Z యర్రా రామారావు 28161 wikitext text/x-wiki {{Infobox Settlement| ‎|name =నారాయణపురం |native_name = |nickname = |settlement_type = జనగణన పట్టణం <!-- images and maps -----------> |image_skyline = |imagesize = |image_caption = |image_map = |mapsize = 200px |map_caption = |image_map1 = |mapsize1 = |map_caption1 = |image_dot_map = |dot_mapsize = |dot_map_caption = |dot_x = |dot_y = |pushpin_map = ఆంధ్ర ప్రదేశ్ |pushpin_label_position = right |pushpin_map_caption = |pushpin_mapsize = 200 <!-- Location ------------------> |subdivision_type = [[రాష్ట్రం]] |subdivision_name = [[ఆంధ్రప్రదేశ్]] |subdivision_type1 = [[జిల్లా]] |subdivision_name1 = [[అనంతపురం జిల్లా|అనంతపురం]] |subdivision_type2 = [[మండలం]] |subdivision_name2 = [[అనంతపురం మండలం|అనంతపురం]] <!-- Politics -----------------> |government_foonotes = |government_type = |leader_title = [[సర్పంచి]] |leader_name = |leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager --> |leader_name1 = |leader_title2 = |leader_name2 = |established_title = |established_date = <!-- Area ---------------------> |area_magnitude = చ.కి.మీ |unit_pref = |area_footnotes = |area_total_km2 = <!-- Population -----------------------> |population_as_of = 2011 |population_footnotes = |population_note = |population_total =14227 |population_density_km2 = |population_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |population_blank1 =7256 |population_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |population_blank2 =6971 |population_blank3_title = గృహాల సంఖ్య |population_blank3 = 3561 |literacy_as_of = 2011 |literacy_footnotes = |literacy_total = |literacy_blank1_title = పురుషుల సంఖ్య |literacy_blank1 = |literacy_blank2_title = స్త్రీల సంఖ్య |literacy_blank2 = <!-- General information ---------------> |timezone = |utc_offset = |timezone_DST = |utc_offset_DST = | latd = 14.702207 | latm = | lats = | latNS = N | longd = 77.584746 | longm = | longs = | longEW = E |elevation_footnotes = <!-- for references: use<ref> </ref> tags --> |elevation_m = |elevation_ft = <!-- Area/postal codes & others --------> |postal_code_type = [[పిన్‌కోడ్]] |postal_code = 515001 |area_code = |blank_name = ఎస్.టి.డి కోడ్ |blank_info = |blank1_name = |website = |footnotes = }} '''నారాయణపురం,''' [[అనంతపురం జిల్లా]], [[అనంతపురం మండలం]] లోని జనగణన పట్టణం.<ref>{{Cite web|title=Villages and Towns in Anantapur Mandal of Anantapur, Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/villagestowns/anantapur-mandal-andhra-pradesh-5330|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref>ఈ పట్టణం అనంతపురం నగరపాలక సంస్థలో విలీనమైంది.ఇది అనంతపురం నగరపాలక సంస్థకు చెందిన మొదటి వార్డుకు చెందిన జనగణన పట్టణం.<ref name=":0">{{Cite web|title=Narayanapuram Population, Caste Data Anantapur Andhra Pradesh - Census India|url=https://www.censusindia.co.in/towns/narayanapuram-population-anantapur-andhra-pradesh-595096|access-date=2022-08-22|website=www.censusindia.co.in}}</ref> == జనాభా గణాంకాలు == నారాయణపురం అనంతపురం జిల్లాలోని అనంతపురం మండలానికి చెందిన జనాభా లెక్కల పట్టణం. 2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, నారాయణపురం నగరంలో మొత్తం 3,561 కుటుంబాలు నివసిస్తున్నాయి. నారాయణపురం మొత్తం జనాభా 14,227 అందులో 7,256 మంది పురుషులు, 6,971 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. సగటు లింగ నిష్పత్తి 961. పట్టణంలో 0-6 సంవత్సరాల వయస్సు గల పిల్లల జనాభా 1591, ఇది మొత్తం జనాభాలో 11%. 0-6 సంవత్సరాల మధ్య 868 మంది మగ పిల్లలు, 723 మంది ఆడ పిల్లలు ఉన్నారు. నారాయణపురం బాలల లింగ నిష్పత్తి 833, ఇది సగటు లింగ నిష్పత్తి (961) కంటే తక్కువ.అక్షరాస్యత రేటు మొత్తం 72%. అనంతపురం జిల్లా 63.6% అక్షరాస్యతతో పోలిస్తే నారాయణపురం అధిక అక్షరాస్యత రేటును కలిగి ఉంది. పురుషుల అక్షరాస్యత రేటు 79.6%, స్త్రీల అక్షరాస్యత రేటు 64.32%.<ref name=":0" /> == మూలాలు == {{మూలాలు}} == వెలుపలి లంకెలు == [[వర్గం:జనగణన పట్టణాలు]] l3695ncjlm036u4f0vn8lckxkfylmfj 0 356245 3628229 2022-08-22T07:52:44Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం]] పేజీని [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] కు తరలించారు: 'ము' అనుస్వారం సమస్య wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] h1gzghbbhrbpdu4vrfz83nbh8mksfku 1 356246 3628231 2022-08-22T07:52:45Z యర్రా రామారావు 28161 యర్రా రామారావు, [[చర్చ:శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానము, భద్రాచలం]] పేజీని [[చర్చ:శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] కు తరలించారు: 'ము' అనుస్వారం సమస్య wikitext text/x-wiki #దారిమార్పు [[చర్చ:శ్రీ సీతారామచంద్ర స్వామి వారి దేవస్థానం (భద్రాచలం)]] 2dzmgly0wati5m5owv6bahfj7twzqmd 0 356247 3628236 2022-08-22T08:03:02Z Prasharma681 99764 కొత్త వ్యాసం రాయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. 40tc22haj9q3ec7aokzogkwvya3dgqd 3628238 3628236 2022-08-22T08:34:33Z Prasharma681 99764 వ్యాసములో అంశం వ్రాయడం మూలం జతచేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref>. re1xrlw4vv5rwto63wjpbr1n94236yc 3628239 3628238 2022-08-22T08:35:02Z Prasharma681 99764 శీర్షిక చేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref>. == మూలాలు == qrzxt14fjluok4cfiadr0rmefmk62o9 3628243 3628239 2022-08-22T08:43:38Z Prasharma681 99764 wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == మూలాలు == 3lrazmdoad58ubh66dcn4rp8u3khdhj 3628252 3628243 2022-08-22T10:01:51Z Prasharma681 99764 వ్యాసములో అంశం వ్రాయడం మూలం జతచేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. చరిత  మూలాలు జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను అతికించి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, చెక్కే వ్యక్తి (ఎంగ్రేవర్),మ్యాప్ మేకర్. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. == మూలాలు == 59fj43gm79rm4cmg4b90qqdjaq0av64 3628253 3628252 2022-08-22T10:02:27Z Prasharma681 99764 శీర్షిక చేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == చరిత్ర == జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను అతికించి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, చెక్కే వ్యక్తి (ఎంగ్రేవర్),మ్యాప్ మేకర్. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. == మూలాలు == qd84lj91ymvletjmbtgd3bntfrcqspg 3628255 3628253 2022-08-22T10:05:07Z Prasharma681 99764 ఉపశీర్షిక చేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == చరిత్ర == జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను అతికించి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, చెక్కే వ్యక్తి (ఎంగ్రేవర్),మ్యాప్ మేకర్. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. === 18వ శతాబ్దము === పజిల్స్ 18 వ శతాబ్దపు ఇంగ్లాండ్ లో భౌగోళిక శాస్త్రం (విడదీయబడిన పటాలు) బోధించడానికి విద్యా పరికరాలుగా ఉద్భవించాయి. చరిత్ర, అక్షరాలు, వృక్షశాస్త్రం మరియు జంతుశాస్త్రం వంటి విషయాలను కవర్ చేసే విడదీయబడిన చిత్రాలు అనుసరించబడ్డాయి. ప్రజాదరణ పొందిన చిత్రాల ఉపయోగం 1860 మరియు '70 లలో గ్రేట్ బ్రిటన్ మరియు యునైటెడ్ స్టేట్స్ రెండింటిలోనూ ప్రారంభమైంది. ఈ పజిల్స్ 1900 ల ప్రారంభంలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి మరియు 1930 ల గ్రేట్ డిప్రెషన్ లో చవకైన, పునర్వినియోగపరచదగిన వినోదంగా పునరుజ్జీవనం పొందాయి. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత మరొక పునరుద్ధరణ ప్రారంభమైంది, మరియు అప్పటి నుండి జిగ్సా పజిల్స్ ప్రజాదరణ పొందిన వినోదంగా మిగిలిపోయాయి. == మూలాలు == 6hy752tqq67pxlfcc5nkvk1g7azv53x 3628261 3628255 2022-08-22T10:29:48Z Prasharma681 99764 వ్యాసములో అంశం వ్రాయడం మూలం జతచేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == చరిత్ర == జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను చెక్కి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, వృత్తి పటాలను (మ్యాప్ మేకర్). జాన్ స్పిల్స్ బరీ ఒక సారి కలపతో ప్రపంచ దేశాలపటము చేస్తూ , ఒక్కో దేశానికి ఒక్కో రంగు ముక్కగా కత్తిరించి అతికించాడు. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. === 18వ శతాబ్దము === పజిల్స్ 18 వ శతాబ్దపు ఇంగ్లాండ్ లో భౌగోళిక శాస్త్రం విడదీయబడిన పటాలు బోధించడానికి విద్యా పరికరాలుగా మారి అవి చరిత్ర, అక్షరాలు, వృక్షశాస్త్రం, జంతుశాస్త్రం వంటి విషయాలతో చిత్రాలు అనుసరించబడ్డాయి. క్రమేణా పజిల్స్ తో ఉన్న చిత్రాల ఉపయోగం 1860 ,'70 లలో గ్రేట్ బ్రిటన్, యునైటెడ్ స్టేట్స్ ఈ దేశాలలో ప్రారంభమైంది. ఈ పజిల్స్ 1900 ల ప్రారంభంలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి, 1930 ల గ్రేట్ డిప్రెషన్ లో చవకైన, పునర్వినియోగపరచదగిన వినోదంగా పునరుజ్జీవనం పొందాయి. రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత మరొక పునరుద్ధరణ ప్రారంభమైంది, మరియు అప్పటి నుండి జిగ్సా పజిల్స్ ప్రజాదరణ పొందిన వినోదంగా మిగిలిపోయాయి<ref>{{Cite web|title=jigsaw puzzle {{!}} History & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/topic/jigsaw-puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.britannica.com|language=en}}</ref>. == మూలాలు == dm5k47ys3zk49pg8mm0oo24muhkpz8n 3628262 3628261 2022-08-22T10:32:09Z Prasharma681 99764 లంకె జతచేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == చరిత్ర == జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను చెక్కి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, వృత్తి పటాలను (మ్యాప్ మేకర్). జాన్ స్పిల్స్ బరీ ఒక సారి కలపతో ప్రపంచ దేశాలపటము చేస్తూ , ఒక్కో దేశానికి ఒక్కో రంగు ముక్కగా కత్తిరించి అతికించాడు. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. === 18వ శతాబ్దము === పజిల్స్ 18 వ శతాబ్దపు ఇంగ్లాండ్ లో భౌగోళిక శాస్త్రం విడదీయబడిన పటాలు బోధించడానికి విద్యా పరికరాలుగా మారి, అవి చరిత్ర, అక్షరాలు, [[వృక్షశాస్త్రం]], [[జంతుశాస్త్రం]] వంటి విషయాలతో చిత్రాలు అనుసరించబడ్డాయి. క్రమేణా పజిల్స్ తో ఉన్న చిత్రాల ఉపయోగం 1860 ,'70 లలో గ్రేట్ బ్రిటన్, యునైటెడ్ స్టేట్స్ ఈ దేశాలలో ప్రారంభమైంది. ఈ పజిల్స్ 1900 సంవత్సరముల ప్రారంభంలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి, 1930 ల గ్రేట్ డిప్రెషన్ లో చవకైన, పునర్వినియోగపరచదగిన వినోదంగా పునరుజ్జీవనం పొందాయి. [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం]] తరువాత మరొక పునరుద్ధరణ ప్రారంభమైంది, అప్పటి నుండి జిగ్సా పజిల్స్ ప్రజాదరణ పొందిన వినోదంగా ఉన్నాయి<ref>{{Cite web|title=jigsaw puzzle {{!}} History & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/topic/jigsaw-puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.britannica.com|language=en}}</ref>. == మూలాలు == ls6r1d7trweabq5ccjm692t1wjf49p1 3628264 3628262 2022-08-22T10:52:32Z Prasharma681 99764 శీర్షిక చేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == చరిత్ర == జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను చెక్కి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, వృత్తి పటాలను (మ్యాప్ మేకర్). జాన్ స్పిల్స్ బరీ ఒక సారి కలపతో ప్రపంచ దేశాలపటము చేస్తూ , ఒక్కో దేశానికి ఒక్కో రంగు ముక్కగా కత్తిరించి అతికించాడు. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. === 18వ శతాబ్దము === పజిల్స్ 18 వ శతాబ్దపు ఇంగ్లాండ్ లో భౌగోళిక శాస్త్రం విడదీయబడిన పటాలు బోధించడానికి విద్యా పరికరాలుగా మారి, అవి చరిత్ర, అక్షరాలు, [[వృక్షశాస్త్రం]], [[జంతుశాస్త్రం]] వంటి విషయాలతో చిత్రాలు అనుసరించబడ్డాయి. క్రమేణా పజిల్స్ తో ఉన్న చిత్రాల ఉపయోగం 1860 ,'70 లలో గ్రేట్ బ్రిటన్, యునైటెడ్ స్టేట్స్ ఈ దేశాలలో ప్రారంభమైంది. ఈ పజిల్స్ 1900 సంవత్సరముల ప్రారంభంలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి, 1930 ల గ్రేట్ డిప్రెషన్ లో చవకైన, పునర్వినియోగపరచదగిన వినోదంగా పునరుజ్జీవనం పొందాయి. [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం]] తరువాత మరొక పునరుద్ధరణ ప్రారంభమైంది, అప్పటి నుండి జిగ్సా పజిల్స్ ప్రజాదరణ పొందిన వినోదంగా ఉన్నాయి<ref>{{Cite web|title=jigsaw puzzle {{!}} History & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/topic/jigsaw-puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.britannica.com|language=en}}</ref>. == అభివృద్ధి == నేటి వార్తాపత్రిక పజిల్స్ యొక్క మూలం క్రీ.పూ 190 సంవత్సరాల ప్రారంభంలో చైనాలో ఆడిన ఒక ఆట. వివిధ వెర్షన్లు సంఖ్యలు మరియు చిహ్నాలను ఉపయోగించాయి మరియు వినియోగదారులు వాటిని ఒక నిర్దిష్ట క్రమంలో అమర్చాల్సిన అవసరం ఉంది. వారు దానిని "మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్" అని పిలిచేవారు. పురాతన పాంపీలో ఆడిన సంస్కరణలో, ఒక ఆటగాడికి పదాల సమూహం ఇవ్వబడింది - లాటిన్లో, అఫ్ కోర్స్ - మరియు వాటిని గ్రిడ్పై అమర్చాల్సి వచ్చింది, తద్వారా పదాలు అంతటా మరియు క్రిందికి ఒకే విధంగా చదవబడతాయి. మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్ పట్ల ఆకర్షితులైన ప్రారంభ అమెరికన్లలో: బెంజమిన్ ఫ్రాంక్లిన్, అతను 1767 లో మొదటిసారిగా ప్రచురించబడిన ఒకదాన్ని సృష్టించాడు. పజిల్స్ అనేవి రోజువారీ వార్తాపత్రికలకు సాపేక్షంగా ఇటీవలి అదనంగా ఉన్నాయి. మొదటి క్రాస్ వర్డ్ పజిల్ కేవలం 106 సంవత్సరాల క్రితం జోసెఫ్ పులిట్జర్ యొక్క న్యూయార్క్ వరల్డ్ లో కనిపించింది. సంవత్సరాలుగా మీకు ఇష్టమైన కాలక్షేపం ఎలా అభివృద్ధి చెందిందో ఇక్కడ చూడండి. 1783 స్విస్ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు లియోన్హార్డ్ ఆయిలర్ "లాటిన్ స్క్వేర్స్" అని పిలిచే ఒక ఆటను రూపొందించాడు. అతను దానిని "కొత్త రకమైన మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్"గా వర్ణించాడు. ఇది ఒక గ్రిడ్, దీనిలో ప్రతి అంకె లేదా సింబల్ ప్రతి దిశలో ఒక్కసారి మాత్రమే కనిపిస్తుంది. ఇది నేటి సుడోకుగా పరిణామం చెందుతుంది. డి.సి. 21, 1913 మొదటి క్రాస్ వర్డ్ పజిల్ - ఆర్థర్ వైన్ చే సృష్టించబడింది మరియు "వర్డ్-క్రాస్" అని పిలువబడుతుంది - న్యూయార్క్ ప్రపంచంలో కనిపిస్తుంది. పిట్స్బర్గ్ సింఫనీ ఆర్కెస్ట్రా కోసం వయొలిన్ విద్వాంసుడు అయిన వైన్, జోసెఫ్ పులిట్జర్ యొక్క న్యూయార్క్ వరల్డ్ కోసం పనిచేయడానికి న్యూయార్క్కు వెళ్ళాడు - ఆ సమయంలో, చిత్రాలు, ఇలస్ట్రేషన్లు, ఇన్ఫోగ్రాఫిక్స్ మరియు కార్టూన్లతో ప్రపంచంలోని అత్యంత దృశ్య-ఆధారిత వార్తాపత్రిక. ఒక కొత్త రకం పజిల్ తో ముందుకు రావాలని వైన్ ను అడుగుతారు. అతను మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్ నుండి ప్రేరణను పొందుతాడు, దాని చెవిపై ఆటను తిప్పుతాడు: అతను అనగ్రామ్ లాంటి అంశాన్ని విస్మరించి, పదాలను స్వయంగా పేజీలో ఉంచుతాడు - కాని తరువాత పదాలను దాచిపెడతాడు, తప్పిపోయిన అక్షరాలను ఎలా నింపాలో పాఠకులకు క్లూలను ఇస్తాడు. ఏప్రిల్ 1924 డిక్ సైమన్ మరియు లింకన్ షుస్టర్ "ది క్రాస్ వర్డ్ పజిల్ బుక్" ను ప్రచురించారు - న్యూయార్క్ ప్రపంచంలో రన్ అయిన పజిల్స్ యొక్క సేకరణ మరియు క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్ యొక్క మొట్టమొదటి పుస్తక-నిడివి సేకరణ. నవంబర్. 17, 1924 ది న్యూయార్క్ టైమ్స్ నగరాన్ని అధిగమించే క్రాస్ వర్డ్ క్రేజ్ ను గమనిస్తుంది మరియు వాటిని "ఆదిమ మానసిక వ్యాయామం" మరియు "పాపభరితమైన సమయం వృధా" అని పిలుస్తుంది. టైమ్స్ ఇలా వ్రాస్తో౦ది, "ఇది అస్సలు ఆట కాదు, దాన్ని ఆట అని పిలవలేము; ఇది కేవలం విశ్రాంతిని కొత్తదిగా ఉపయోగించుకోవడం, లేకపోతే అది శూన్యంగా మరియు విసుగు కలిగించేదిగా ఉంటుంది." ఫిబ్రవరి 3, 1925 న్యూయార్క్ ఈవెనింగ్ వరల్డ్ ఒక కథను నడుపుతుంది, ఇది పాఠకులకు "క్రాస్-వర్డ్ పజిల్స్ న్యూయార్క్ ను పూర్తిగా ఆకర్షించాయి మరియు కలిగి ఉన్నాయి." క్రాస్ వర్డ్స్ ఒక గొప్ప "మెదడు వ్యాయామం" అని ఇది నివేదిస్తుంది మరియు వాటిని ప్రయత్నించమని పాఠకులను కోరుతుంది. 1954 కామిక్ పుస్తక కళాకారుడు మార్టిన్ నాడెల్ - 1940 లో గ్రీన్ లాంతర్ యొక్క "స్వర్ణయుగం" సంస్కరణను సృష్టించడానికి ప్రసిద్ధి చెందాడు - మొదటి సచిత్ర "పెనుగులాట" పజిల్ను సృష్టిస్తుంది - సరిగ్గా అమర్చినప్పుడు, కార్టూన్-సచిత్ర క్లూతో సరిపోయే స్క్రాంబ్లింగ్ పదాల శ్రేణి. నాడెల్ చివరికి ఈ ఫీచర్ పేరును "జంబ్బుల్" గా మార్చాడు మరియు 1962 లో, హెన్రీ ఆర్నాల్డ్ మరియు బాబ్ లీలకు అప్పగించాడు, వారు రాబోయే 30 సంవత్సరాల వరకు పజిల్ ను వ్రాసి, గీస్తారు. నాడెల్ లియో బర్నెట్ అడ్వర్టైజింగ్ ఏజెన్సీలో పనిచేయడానికి వెళతాడు, అక్కడ అతను పిల్స్ బరీ డౌబాయ్ ను సృష్టించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాడు. మార్చి 1, 1968 నార్మన్ ఇ. గిబాట్ తన వీక్లీ అడ్వర్టైజింగ్ డైజెస్ట్, సెలెన్బీ (బిగ్గరగా చెప్పండి: "n' కొనండి"), నార్మన్, ఓక్లహోమాలో మొదటి వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్ ను సృష్టించి, ప్రచురిస్తాడు. ఆ మొదటి పజిల్ లో కేవలం 34 పదాలు మాత్రమే ఉన్నాయి - ఓక్లహోమాలోని ప్రదేశాలకు సంబంధించినవి. ఉపాధ్యాయులు కాల్ చేస్తున్నప్పుడు అతని స్విచ్ బోర్డ్ వెలుగుతుంది, వారి తరగతులలో అదనపు కాపీలను ఉపయోగించాలని కోరుకుంటుంది. 1979 డెల్ "నంబర్ ప్లేస్" అని పిలిచే కొత్త పజిల్స్ ను అమలు చేయడం ప్రారంభిస్తాడు. వారు పట్టుకోవటానికి కొన్ని సంవత్సరాలు పడుతుంది - మరియు పేరు మార్పు - వారు పట్టుకోవటానికి ముందు. 1984 జపనీస్ ప్రచురణకర్త నికోలి నంబర్ ప్లేస్ పజిల్స్ ను తీసుకొని, కొన్ని చిన్న మార్పులు చేసి, వాటికి "సుడోకు" అని పేరు పెడుతుంది - "సూజీ వా డోకుషిన్ ని కగిరు" అనే వ్యక్తీకరణకు క్లుప్తంగా: "అంకెలు ఒక సంఘటనకు పరిమితం చేయబడతాయి." జపాన్ లో సుడోకు పెద్ద హిట్ అవుతుంది, అక్కడ అక్షరాలు క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్ కు నిజంగా సరిపోవు. మార్చి 1997 న్యూజిలాండ్ లో జన్మించిన రిటైర్డ్ జడ్జి వేన్ గౌల్డ్ టోక్యోను సందర్శిస్తాడు, సుడోకు పజిల్స్ యొక్క పుస్తకాన్ని కనుగొంటాడు మరియు భావనలో సంభావ్యతను చూస్తాడు. తరువాతి ఆరు సంవత్సరాలలో, అతను పాప్పోకామ్ సుడోకు అని పిలిచే ఒక కంప్యూటర్ ప్రోగ్రామ్ ను అభివృద్ధి చేస్తాడు, అది ఆటోమేటిక్ గా సుడోకు పజిల్స్ ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది. నవంబర్ 12, 2004 గౌల్డ్ యొక్క సుడోకు పజిల్ మొదట సండే టైమ్స్ ఆఫ్ లండన్ లో కనిపిస్తుంది. జూలై 2006 గౌల్డ్ తన మొదటి సుడోకు పజిల్ ను U.S. లో ప్రచురించాడు - డైలీ సన్ ఆఫ్ కాన్వే, న్యూ హాంప్ షైర్ లో. యు.ఎస్ లో సుడోకును మార్కెటింగ్ చేయడానికి గౌల్డ్ యొక్క ఆలోచన: తన కంప్యూటర్ అప్లికేషన్లు మరియు పుస్తకాలను ప్లగ్ చేయడానికి బదులుగా వార్తాపత్రికలకు పజిల్ ను ఉచితంగా ఇవ్వండి. ఈ సంవత్సరం చివరినాటికి, గౌల్డ్ 4 మిలియన్లకు పైగా సుడోకు పుస్తకాలను విక్రయించాడు == మూలాలు == cqb2kcx6l1ikz3gtjax36tius73edvo 3628266 3628264 2022-08-22T11:01:39Z Prasharma681 99764 వ్యాసములో అంశం వ్రాయడం మూలం జతచేయడం wikitext text/x-wiki '''పజిల్(''' '''puzzle)''' అనేది ఒక ఆట, సమస్య, బొమ్మ, ఒక వ్యక్తి లోని తెలివికి, జ్ఞానాన్ని పరీక్షిస్తుంది. ఒక పజిల్ లో సరైన లేదా సరదా పరిష్కారాన్ని తెలుసుకోవడం కొరకు సాల్వర్ పీస్ లను ఒక తార్కిక రీతిలో కలిపి ఉంచాలని ఆశించబడుతుంది. క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్, వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్స్, నంబర్ పజిల్స్, రిలేషనల్ పజిల్స్, లాజిక్ పజిల్స్ వంటి పజిల్స్ విభిన్న శైలులు ఉన్నాయి. పజిల్ ను అకడమిక్ వాటిలో ఎనిగ్మటాలజీ అంటారు. == నిర్వచనం == వ్యక్తులు పజిల్ చేయడం అంటే దానిని అర్థం చేసుకోవడానికి లేదా పరిష్కరించడానికి ప్రయత్నించడం. ఉదాహరణకి జిగ్సా పజిల్ పూర్తి చేయడానికి ఎవరైనా, ఆ చిన్న ముక్కలన్నీ కలిసి ఒక చిత్రాన్ని రూపొందించడానికి ఎలా సరిపోతాయో తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తుట్టు. ఏవైనా పజిల్స్ చేసినప్పుడు, అది క్లిష్టంగా ఉండి, మనిషిలోని తెలివిని, జ్ఞానమును పరీక్షించే ఆట గా చెప్పవచ్చును<ref>{{Cite web|title=Puzzle - Definition, Meaning & Synonyms|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=Vocabulary.com|language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web|title=Definition of PUZZLE|url=https://www.merriam-webster.com/dictionary/puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.merriam-webster.com|language=en}}</ref>. == చరిత్ర == జిగ్సా పజిల్స్ ను 1760లలో యూరోపియన్ కళాకారులు చెక్కపై పటాలను చెక్కి వాటిని చిన్న ముక్కలుగా కత్తిరించినట్లు తెలుస్తుంది. 1767 లో మొదటి జిగ్సా పజిల్ ను కనుగొన్న వారు జాన్ స్పిల్స్ బరీ, వృత్తి పటాలను (మ్యాప్ మేకర్). జాన్ స్పిల్స్ బరీ ఒక సారి కలపతో ప్రపంచ దేశాలపటము చేస్తూ , ఒక్కో దేశానికి ఒక్కో రంగు ముక్కగా కత్తిరించి అతికించాడు. అతనిచే చేయబడిన మ్యాప్ అధ్యాపకులకు పాఠాలు నేర్పే ఉపకారణాలుగా మారినవి<ref>{{Cite web|title=Who Invented the Jigsaw Puzzle?|url=https://www.thoughtco.com/who-invented-the-jigsaw-puzzle-1991677|access-date=2022-08-22|website=ThoughtCo|language=en}}</ref> . అమెరికన్ విద్యార్థులు ఇప్పటికీ యునైటెడ్ స్టేట్స్ లేదా ప్రపంచం లోని పజిల్ మ్యాప్ లతో ఆడటం ద్వారా భౌగోళిక శాస్త్రం నేర్చుకుంటారు. పద్దెనిమిదవ శతాబ్దపు జిగ్సా పజిల్స్ ఆవిష్కర్తలు గత 250 సంవత్సరాలలో ఎన్నోవివిధరకాలనైన పజిల్స్ సృష్టించారు, అవి పిల్లల పజిల్స్ పాఠాల నుండి వినోదానికి మారాయి, జంతువులు, నర్సరీ ప్రాసలు, సూపర్ హీరోల ఆధునిక కథలు వంటి వైవిధ్యమైన విషయాలపై ఉండి అందరిచే ఆదరింపబడ్డాయి. === 18వ శతాబ్దము === పజిల్స్ 18 వ శతాబ్దపు ఇంగ్లాండ్ లో భౌగోళిక శాస్త్రం విడదీయబడిన పటాలు బోధించడానికి విద్యా పరికరాలుగా మారి, అవి చరిత్ర, అక్షరాలు, [[వృక్షశాస్త్రం]], [[జంతుశాస్త్రం]] వంటి విషయాలతో చిత్రాలు అనుసరించబడ్డాయి. క్రమేణా పజిల్స్ తో ఉన్న చిత్రాల ఉపయోగం 1860 ,'70 లలో గ్రేట్ బ్రిటన్, యునైటెడ్ స్టేట్స్ ఈ దేశాలలో ప్రారంభమైంది. ఈ పజిల్స్ 1900 సంవత్సరముల ప్రారంభంలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందాయి, 1930 ల గ్రేట్ డిప్రెషన్ లో చవకైన, పునర్వినియోగపరచదగిన వినోదంగా పునరుజ్జీవనం పొందాయి. [[రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం]] తరువాత మరొక పునరుద్ధరణ ప్రారంభమైంది, అప్పటి నుండి జిగ్సా పజిల్స్ ప్రజాదరణ పొందిన వినోదంగా ఉన్నాయి<ref>{{Cite web|title=jigsaw puzzle {{!}} History & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/topic/jigsaw-puzzle|access-date=2022-08-22|website=www.britannica.com|language=en}}</ref>. == అభివృద్ధి == ప్రస్తుతం వార్తాపత్రికలలో వస్తున్న పజిల్స్ మూలం క్రీ.పూ 190 సంవత్సరాల ప్రారంభంలో చైనాలో ఆడిన ఆట, దానిలో వివిధ వరుసల సంఖ్యలను, చిహ్నాలను ఉపయోగించాయి, వాటిని నిర్దిష్ట క్రమంలో అమర్చవలెను, దానిని "మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్" అని పిలిచేవారు. పురాతన పాంపీలో ఆడిన సంస్కరణలో, ఆటగాడికి పదాల సమూహం ఇవ్వబడి, లాటిన్లో, వాటిని దీర్ఘ చతురస్ర ఆకారంలో పదాలు అమర్చవలెను , తద్వారా పదాలు అంతటా క్రిందికి ఒకే విధంగా చదవబడతాయి. మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్ పట్ల ఆకర్షితులైన అమెరికా దేశస్థుడు బెంజమిన్ ఫ్రాంక్లిన్, అతను 1767 సంవత్సరంలో మొదటిసారిగా ప్రచురించబడిన ఒకదాన్ని సృష్టించాడు. పజిల్స్ అనేవి రోజువారీ వార్తాపత్రికలకు సాపేక్షంగా అదనంగా ఉన్నాయి. మొదటి క్రాస్ వర్డ్ పజిల్ కేవలం 106 సంవత్సరాల క్రితం జోసెఫ్ పులిట్జర్ న్యూయార్క్ వరల్డ్ లో ప్రచురించబడింది. పజిల్స్ అభివృద్ధి ఈ విధంగా జరిగింది<ref>{{Cite web|title=A History of Newspaper Puzzles|url=https://www.spokesman.com/stories/2020/feb/05/history-newspaper-puzzles/|access-date=2022-08-22|website=Spokesman.com|language=en}}</ref>. 1783 స్విస్ గణిత శాస్త్రజ్ఞుడు లియోన్హార్డ్ ఆయిలర్ "లాటిన్ స్క్వేర్స్" అని పిలిచే ఒక ఆటను రూపొందించాడు. అతను దానిని "కొత్త రకమైన మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్"గా వర్ణించాడు. ఇది ఒక గ్రిడ్, దీనిలో ప్రతి అంకె లేదా సింబల్ ప్రతి దిశలో ఒక్కసారి మాత్రమే కనిపిస్తుంది. ఇది నేటి సుడోకుగా పరిణామం చెందుతుంది. డి.సి. 21, 1913 మొదటి క్రాస్ వర్డ్ పజిల్ - ఆర్థర్ వైన్ చే సృష్టించబడింది మరియు "వర్డ్-క్రాస్" అని పిలువబడుతుంది - న్యూయార్క్ ప్రపంచంలో కనిపిస్తుంది. పిట్స్బర్గ్ సింఫనీ ఆర్కెస్ట్రా కోసం వయొలిన్ విద్వాంసుడు అయిన వైన్, జోసెఫ్ పులిట్జర్ యొక్క న్యూయార్క్ వరల్డ్ కోసం పనిచేయడానికి న్యూయార్క్కు వెళ్ళాడు - ఆ సమయంలో, చిత్రాలు, ఇలస్ట్రేషన్లు, ఇన్ఫోగ్రాఫిక్స్ మరియు కార్టూన్లతో ప్రపంచంలోని అత్యంత దృశ్య-ఆధారిత వార్తాపత్రిక. ఒక కొత్త రకం పజిల్ తో ముందుకు రావాలని వైన్ ను అడుగుతారు. అతను మ్యాజిక్ స్క్వేర్స్ నుండి ప్రేరణను పొందుతాడు, దాని చెవిపై ఆటను తిప్పుతాడు: అతను అనగ్రామ్ లాంటి అంశాన్ని విస్మరించి, పదాలను స్వయంగా పేజీలో ఉంచుతాడు - కాని తరువాత పదాలను దాచిపెడతాడు, తప్పిపోయిన అక్షరాలను ఎలా నింపాలో పాఠకులకు క్లూలను ఇస్తాడు. ఏప్రిల్ 1924 డిక్ సైమన్ మరియు లింకన్ షుస్టర్ "ది క్రాస్ వర్డ్ పజిల్ బుక్" ను ప్రచురించారు - న్యూయార్క్ ప్రపంచంలో రన్ అయిన పజిల్స్ యొక్క సేకరణ మరియు క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్ యొక్క మొట్టమొదటి పుస్తక-నిడివి సేకరణ. నవంబర్. 17, 1924 ది న్యూయార్క్ టైమ్స్ నగరాన్ని అధిగమించే క్రాస్ వర్డ్ క్రేజ్ ను గమనిస్తుంది మరియు వాటిని "ఆదిమ మానసిక వ్యాయామం" మరియు "పాపభరితమైన సమయం వృధా" అని పిలుస్తుంది. టైమ్స్ ఇలా వ్రాస్తో౦ది, "ఇది అస్సలు ఆట కాదు, దాన్ని ఆట అని పిలవలేము; ఇది కేవలం విశ్రాంతిని కొత్తదిగా ఉపయోగించుకోవడం, లేకపోతే అది శూన్యంగా మరియు విసుగు కలిగించేదిగా ఉంటుంది." ఫిబ్రవరి 3, 1925 న్యూయార్క్ ఈవెనింగ్ వరల్డ్ ఒక కథను నడుపుతుంది, ఇది పాఠకులకు "క్రాస్-వర్డ్ పజిల్స్ న్యూయార్క్ ను పూర్తిగా ఆకర్షించాయి మరియు కలిగి ఉన్నాయి." క్రాస్ వర్డ్స్ ఒక గొప్ప "మెదడు వ్యాయామం" అని ఇది నివేదిస్తుంది మరియు వాటిని ప్రయత్నించమని పాఠకులను కోరుతుంది. 1954 కామిక్ పుస్తక కళాకారుడు మార్టిన్ నాడెల్ - 1940 లో గ్రీన్ లాంతర్ యొక్క "స్వర్ణయుగం" సంస్కరణను సృష్టించడానికి ప్రసిద్ధి చెందాడు - మొదటి సచిత్ర "పెనుగులాట" పజిల్ను సృష్టిస్తుంది - సరిగ్గా అమర్చినప్పుడు, కార్టూన్-సచిత్ర క్లూతో సరిపోయే స్క్రాంబ్లింగ్ పదాల శ్రేణి. నాడెల్ చివరికి ఈ ఫీచర్ పేరును "జంబ్బుల్" గా మార్చాడు మరియు 1962 లో, హెన్రీ ఆర్నాల్డ్ మరియు బాబ్ లీలకు అప్పగించాడు, వారు రాబోయే 30 సంవత్సరాల వరకు పజిల్ ను వ్రాసి, గీస్తారు. నాడెల్ లియో బర్నెట్ అడ్వర్టైజింగ్ ఏజెన్సీలో పనిచేయడానికి వెళతాడు, అక్కడ అతను పిల్స్ బరీ డౌబాయ్ ను సృష్టించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తాడు. మార్చి 1, 1968 నార్మన్ ఇ. గిబాట్ తన వీక్లీ అడ్వర్టైజింగ్ డైజెస్ట్, సెలెన్బీ (బిగ్గరగా చెప్పండి: "n' కొనండి"), నార్మన్, ఓక్లహోమాలో మొదటి వర్డ్ సెర్చ్ పజిల్ ను సృష్టించి, ప్రచురిస్తాడు. ఆ మొదటి పజిల్ లో కేవలం 34 పదాలు మాత్రమే ఉన్నాయి - ఓక్లహోమాలోని ప్రదేశాలకు సంబంధించినవి. ఉపాధ్యాయులు కాల్ చేస్తున్నప్పుడు అతని స్విచ్ బోర్డ్ వెలుగుతుంది, వారి తరగతులలో అదనపు కాపీలను ఉపయోగించాలని కోరుకుంటుంది. 1979 డెల్ "నంబర్ ప్లేస్" అని పిలిచే కొత్త పజిల్స్ ను అమలు చేయడం ప్రారంభిస్తాడు. వారు పట్టుకోవటానికి కొన్ని సంవత్సరాలు పడుతుంది - మరియు పేరు మార్పు - వారు పట్టుకోవటానికి ముందు. 1984 జపనీస్ ప్రచురణకర్త నికోలి నంబర్ ప్లేస్ పజిల్స్ ను తీసుకొని, కొన్ని చిన్న మార్పులు చేసి, వాటికి "సుడోకు" అని పేరు పెడుతుంది - "సూజీ వా డోకుషిన్ ని కగిరు" అనే వ్యక్తీకరణకు క్లుప్తంగా: "అంకెలు ఒక సంఘటనకు పరిమితం చేయబడతాయి." జపాన్ లో సుడోకు పెద్ద హిట్ అవుతుంది, అక్కడ అక్షరాలు క్రాస్ వర్డ్ పజిల్స్ కు నిజంగా సరిపోవు. మార్చి 1997 న్యూజిలాండ్ లో జన్మించిన రిటైర్డ్ జడ్జి వేన్ గౌల్డ్ టోక్యోను సందర్శిస్తాడు, సుడోకు పజిల్స్ యొక్క పుస్తకాన్ని కనుగొంటాడు మరియు భావనలో సంభావ్యతను చూస్తాడు. తరువాతి ఆరు సంవత్సరాలలో, అతను పాప్పోకామ్ సుడోకు అని పిలిచే ఒక కంప్యూటర్ ప్రోగ్రామ్ ను అభివృద్ధి చేస్తాడు, అది ఆటోమేటిక్ గా సుడోకు పజిల్స్ ను ఉత్పత్తి చేస్తుంది. నవంబర్ 12, 2004 గౌల్డ్ యొక్క సుడోకు పజిల్ మొదట సండే టైమ్స్ ఆఫ్ లండన్ లో కనిపిస్తుంది. జూలై 2006 గౌల్డ్ తన మొదటి సుడోకు పజిల్ ను U.S. లో ప్రచురించాడు - డైలీ సన్ ఆఫ్ కాన్వే, న్యూ హాంప్ షైర్ లో. యు.ఎస్ లో సుడోకును మార్కెటింగ్ చేయడానికి గౌల్డ్ యొక్క ఆలోచన: తన కంప్యూటర్ అప్లికేషన్లు మరియు పుస్తకాలను ప్లగ్ చేయడానికి బదులుగా వార్తాపత్రికలకు పజిల్ ను ఉచితంగా ఇవ్వండి. ఈ సంవత్సరం చివరినాటికి, గౌల్డ్ 4 మిలియన్లకు పైగా సుడోకు పుస్తకాలను విక్రయించాడు == మూలాలు == 85eg89jl27ak5evtosl0ia9wnrowq4r 6 356248 3628237 2022-08-22T08:33:03Z Pranayraj1985 29393 జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం wikitext text/x-wiki == సారాంశం == జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం == లైసెన్సింగ్ == {{Non-free fair use in}} fu1r3v696t3vkq2n3z8weqzfnfpgt9f 3628242 3628237 2022-08-22T08:42:40Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale | Description =జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | Article =జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | Use = Infobox | Media =జీడికంటి సీతారామచంద్రస్వామి దేవాలయం | Owner = | Source = [https://jangaon.telangana.gov.in/tourist-place/jeedikal/ Jeedikal (www.jangaon.telangana.gov.in)] | Portion = పూర్తి | Low_resolution = తక్కువ, మూలంలో తక్కువ విభాజకత మాత్రమే వుంది. | Purpose = వ్యాసపు విషయం గురించి తెలపటానికి | Replaceability = ఒకవేళ స్వేచ్ఛానకలుహక్కుల చిత్రం లభ్యమైతే మార్చవచ్చు. }} == లైసెన్సింగ్ == {{Non-free fair use in|image has rationale=yes}} drp0404lo7ngdkg4xg053xac8b0f47j 6 356249 3628246 2022-08-22T08:57:38Z స్వరలాసిక 13980 {{Non-free use rationale poster | Article = స్వర్ణక్క | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది స్వర్ణక్క అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/QCI/0,0,1334... wikitext text/x-wiki == సారాంశం == {{Non-free use rationale poster | Article = స్వర్ణక్క | Use = Infobox | Media = సినిమా <!-- ADDITIONAL INFORMATION --> | Name = | Distributor = | Publisher = | Graphic Artist = | Type = | Website = | Owner = | Commentary = <!--OVERRIDE FIELDS --> | Description = ఇది స్వర్ణక్క అనే సినిమాకు సంబంధించిన పోస్టర్ | Source = https://indiancine.ma/documents/QCI/0,0,1334,829 | Portion = | Low resolution = అవును | Purpose = Infobox | Replaceability = మార్చవచ్చు. | Other information = }} == లైసెన్సింగ్ == {{సినిమా పోస్టరు}} 3f2gmpgdb74vm9ormv2p6mcpinjsfy7 3 356250 3628265 2022-08-22T11:01:07Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Bipinpraja గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Bipinpraja గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:01, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 0idij4ohtocr582z4055lgtul74whxj 3 356251 3628267 2022-08-22T11:01:40Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Subrahmanyamjsn గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Subrahmanyamjsn గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:01, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) t20k5p75y4k0zuhc7p3a96vck7o8c65 3 356252 3628268 2022-08-22T11:02:09Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Srajprithvi గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Srajprithvi గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:02, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 4aoh7e0u5n5p9868zohm7kg9ulp8obk 3 356253 3628269 2022-08-22T11:02:34Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Cvsschaitanya గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Cvsschaitanya గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:02, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 5lcicfe4w6d14h9gd0c2hwjynx3e5hd 3 356254 3628270 2022-08-22T11:02:59Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Chandakv గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Chandakv గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:02, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) s9qw9t0ysl2jauy775dzj2nxuxajdbb 3 356255 3628271 2022-08-22T11:03:23Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Ashokchakri333 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Ashokchakri333 గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:03, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 4xxglo0eq3q8quwe62bme0vm0sma2k5 3 356256 3628272 2022-08-22T11:03:52Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Malik Hussan గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Malik Hussan గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:03, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) aayyiwr2x7oxq167tufvza368bue3fh 3 356257 3628273 2022-08-22T11:04:20Z Nrgullapalli 11739 వికీపీడియాకు స్వాగతం! ([[WP:TW|TW]]) wikitext text/x-wiki ==స్వాగతం== <!--{{Subst:Welcome}}~~~~ --> <div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: Orange;"> <div class="center"><span style="font-size:large; color:black;">Nkonil గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[Wikipedia:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|<span style="color:white;">స్వాగతం!</span>]]! [[దస్త్రం:Wikipedia-logo.png|40px]]</span></div></div> Nkonil గారు, తెలుగు వికీపీడియాకు [[వికీపీడియా:కొత్త సభ్యులకు స్వాగతము|స్వాగతం!]] వికీపీడియాలో సభ్యులైనందుకు అభినందనలు. {{#if:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}|<div style="align: center; padding: 1em; border: solid 2px Orange; background-color: light grey;"> వికీపీడియాలో దిద్దుబాట్లు ఎలా చెయ్యాలో మీకు వివరించేందుకు, మీ సందేహాలను తీర్చేందుకూ [[వాడుకరి:{{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}}]] గారిని ప్రత్యేకంగా మీకోసం గురువుగా కేటాయించారు. ఏ సంకోచమూ లేకుండా వారిని మీ సందేహాలు అడగవచ్చు. మీకు [[ప్రత్యేక:Homepage|ప్రత్యేకంగా ఒక హోంపేజీ]] కూడా ఉంది చూడండి. అక్కడ మీకవసరమైన ఏ సహాయమైనా చేసేందుకు {{#mentor:{{BASEPAGENAME}}}} గారు సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారిని [[ప్రత్యేక:Homepage|పలకరించండి]].</div>|}} * తెలుగు వికీపీడియా పరిచయానికి [[సహాయం:పరిచయం|అంచెలంచెల(step by step) పారస్పరిక (interactive)బోధన]], [[:s:వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట|వికీపీడియాలో రచనలు చేయుట (2014 ఈ-పుస్తకం)]] చూడండి. తెలుగు వ్యాసరచన గురించి [[విషయ వ్యక్తీకరణ]], కంప్యూటర్ లో తెలుగు టైపు చెయ్యడం గురించి [[వికీపీడియా:టైపింగు సహాయం|టైపింగు సహాయం]], [[కీ బోర్డు]] వ్యాసాలు ఉపయోగపడతాయి. * "మరియు" అనే పదం తెలుగుకు సహజమైన వాడుక కాదు. ప్రామాణిక ప్రచురణల్లో దాన్ని వాడరు. వికీపీడియాలో కూడా దాన్ని వాడరాదు. మరింత సమాచారం కోసం [[వికీపీడియా:శైలి/భాష]] చూడండి. * వికీపీడియాలో ప్రతీ పేజీకి అనుబంధంగా ఒక చర్చ పేజీ ఉంటుంది. వ్యాస విషయానికి సంబంధించిన చర్చ, సంబంధిత చర్చ పేజీలో చెయ్యాలి. మీ వాడుకరి పేజీకి కూడా అనుబంధంగా చర్చ పేజీ ఉంది. ఆ పేజీలోనే ఈ స్వాగత సందేశం పెట్టాను, గమనించారా? * చర్చ పేజీల్లో ఏమైనా రాసినపుడు దాని పక్కన సంతకం పెట్టాలి. నాలుగు టిల్డెలతో (టిల్డె అంటే - కీబోర్డులో "1" అంకె మీటకు ఎడమ పక్కన ఉన్న మీట. షిఫ్ట్ కీతో కలిపి దాన్ని నొక్కాలి.) <nowiki>~~~~</nowiki> ఇలా రాస్తే మీ పేరు, తేదీ, టైము ముద్రితమౌతాయి - అదే సంతకం! దిద్దుబాటు పెట్టె (వికీలో ఎక్కడైనా సరే.., రాసేది, ఇప్పుడు నేను ఇదంతా రాసినదీ దిద్దుబాటు పెట్టెలోనే) పైభాగం లోని ([[File:OOUI JS signature icon LTR.png|20px]]) బొమ్మపై నొక్కినా సంతకం చేరుతుంది. (సంతకం, చర్చ పేజీల్లో మాత్రమే చెయ్యాలి. వ్యాస పేజీలలో చెయ్యరాదు.) చర్చ పేజీలను [[వికీపీడియా:చర్చ పేజీలను ఉపయోగించడం ఎలా|ఎలా ఉపయోగించుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. * వికీపీడియాలో విజ్ఞాన సర్వస్వం పేజీలే కాకుండా వాటికి ఉపయోగపడే అనేక ఇతర పేజీలు కూడా ఉంటాయి. ఇవన్నీ వేరువేరు [[వికీపీడియా:పేరుబరి|పేరుబరుల్లో]] ఉంటాయి. ఈ పేజీల పేర్లకు ముందు ఆ పేరుబరి పేరు వస్తుంది - "వికీపీడియా:" "వాడుకరి:" "మూస:" "వర్గం:" -ఇలాగ (విజ్ఞాన సర్వస పేజీలకు ముందు ఇలాంటిదేమీ ఉండదు.). ఈ పేజీలకు కూడా అనుంబంధంగా చర్చ పేజీలుంటాయి. * వికీ గురించి, వికీపద్ధతుల గురించీ, వికీలో పనిచెయ్యడం గురించీ [[సహాయం:పరిచయం|తెలుసుకోండి]], ఇతరులకు చెప్పండి. * వికీపీడియాలో సవరణలు చెయ్యాలంటే కొత్తవారికి "విజువల్ ఎడిటరు" తేలిగ్గా, చాలా సౌకర్యంగా ఉంటుంది. దాన్ని మీ డిఫాల్టు ఎడిటరుగా ఎంచుకోండి. [[సహాయం:విజువల్ ఎడిటరును ఎంచుకోవడం|ఎలా ఎంచుకోవాలో]] తెలుసుకోండి. ---- ఇకపోతే.. * ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణాల్లోని దాదాపుగా ప్రతీ ఊరికీ, మండలానికీ, జిల్లాకీ, పట్టణానికీ, నగరానికీ వికీలో పేజీ ఉంది. మీ ఊరి పేజీ చూడండి. అందులో సవరణలు ఏమైనా అవసరమనుకుంటే చేసెయ్యండి. వెనకాడకండి. * ప్రతీ తెలుగు సినిమాకీ ఒక పేజీ పెట్టాలనేది సంకల్పం. అందులో మీరూ పాలుపంచుకోవచ్చు. * [[మానవ పరిణామం]], [[మాయాబజార్]], [[ఇస్రో]], [[ఘట్టమనేని కృష్ణ| కృష్ణ (సినిమా నటుడు)]], [[జవాహర్ లాల్ నెహ్రూ]], [[మహా ఘాత పరికల్పన|చంద్రుడెలా పుట్టాడు]], [[తిరుమల ప్రసాదం]], [[హిరోషిమా, నాగసాకిలపై అణ్వస్త్ర దాడులు]], [[కొండారెడ్డి బురుజు]],..ఇలాంటి వేలాది వ్యాసాలు ఉన్నవి. రండి. విజ్ఞాన సర్వస్వ ప్రపంచంలో విహరించండి. ఇక్కడ రాయండి. తప్పులను సరిదిద్దండి. ఒప్పులకు మెరుగులు పెట్టండి. ------ * తెలుగు వికీ సభ్యులు అభిప్రాయాలు పంచుకొనే [http://groups.google.com/group/teluguwiki తెవికీ గూగుల్ గుంపు]లో చేరండి. ఫేస్బుక్ వాడేవారైతే [https://www.facebook.com/groups/560945180622204/ తెలుగు వికీపీడియా సముదాయ పేజీ] ఇష్టపడండి. * ఈ సైటు గురించి [[వికీపీడియా:అభిప్రాయాలు|అభిప్రాయాలు]] తెలపండి. * వికీపీడియాను ఉపయోగిస్తున్నప్పుడు మీకేమయినా సందేహాలు వస్తే [http://te.wikipedia.org/w/index.php?title={{TALKPAGENAMEE}}&action=edit&section=new&preload=template:helpme-preload&preloadtitle=సందేహం ఇక్కడ] నొక్కి, మీ సందేహాన్ని అడగండి. వీలయినంత త్వరగా వికీ విధివిధానాలు తెలిసిన సభ్యులు మీ సందేహాన్ని నివృత్తి చేస్తారు. తెలుగు వికీపీడియాలో మళ్ళీ మళ్ళీ కలుద్దాం. [[బొమ్మ:Smile icon.png|25px]] &nbsp;<!-- Template:Welcome--> [[వాడుకరి:Nrgullapalli|Nrgullapalli]] ([[వాడుకరి చర్చ:Nrgullapalli|చర్చ]]) 11:04, 22 ఆగస్టు 2022 (UTC) 9qxzjjapyfsj5uvk3yzx3ycc8qbv8wb 0 356258 3628277 2022-08-22T11:32:24Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''రవీంద్ర చవాన్''' (జననం 20 సెప్టెంబర్ 1970) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన దోంబివలి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం ఏక్‌నాథ్ షి...' wikitext text/x-wiki '''రవీంద్ర చవాన్''' (జననం 20 సెప్టెంబర్ 1970) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన దోంబివలి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు. r4u7oh0filvs9eyyb2eyu1w3d8wvf3g 3628278 3628277 2022-08-22T11:32:41Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1970 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''రవీంద్ర చవాన్''' (జననం 20 సెప్టెంబర్ 1970) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన దోంబివలి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు. [[వర్గం:1970 జననాలు]] 7l7z71e9t9eez2txiv2ksv6168fqnxq 3628279 3628278 2022-08-22T11:32:59Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''రవీంద్ర చవాన్''' (జననం 20 సెప్టెంబర్ 1970) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన దోంబివలి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పబ్లిక్ వర్క్స్ (పబ్లిక్ ఎంటర్ ప్రైజెస్ మినహా), ఆహారం, పౌర సరఫరాలు, వినియోగదారుల రక్షణ మంత్రిత్వ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:1970 జననాలు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] 81xmaxxw5r2gsyvznmo6lpnsdkvnt6i 0 356259 3628283 2022-08-22T11:38:50Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''దీపక్‌ వసంత్ కేసర్కర్‌''' (జననం [[జూలై 18|18 జులై]] 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన సావంత్ వాడి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం...' wikitext text/x-wiki '''దీపక్‌ వసంత్ కేసర్కర్‌''' (జననం [[జూలై 18|18 జులై]] 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన సావంత్ వాడి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పాఠశాల విద్య శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు. ju8w9metj66i3ohtm9dx0wzfnysznbk 3628284 3628283 2022-08-22T11:39:36Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''దీపక్‌ వసంత్ కేసర్కర్‌''' (జననం [[జూలై 18|18 జులై]] 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన సావంత్ వాడి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పాఠశాల విద్య శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] 1qzo1cmxbwti9vv5yvu5vkncivatm07 3628285 3628284 2022-08-22T11:40:01Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[వర్గం:1955 జననాలు]] ను చేర్చారు (హాట్‌కేట్ ఉపయోగించి) wikitext text/x-wiki '''దీపక్‌ వసంత్ కేసర్కర్‌''' (జననం [[జూలై 18|18 జులై]] 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన సావంత్ వాడి అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి మూడుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పాఠశాల విద్య శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] [[వర్గం:1955 జననాలు]] f9xh3gmh2zbn01uukf8kdip8bq23pu3 0 356260 3628288 2022-08-22T11:49:20Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''అతుల్ మోరేశ్వర్ సావే''' (జననం 1962) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన ఔరంగాబాద్ ఈస్ట్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి రెండుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం ఏక్‌నాథ్...' wikitext text/x-wiki '''అతుల్ మోరేశ్వర్ సావే''' (జననం 1962) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన ఔరంగాబాద్ ఈస్ట్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి రెండుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు. 75cvhjkxpcylcek0pxtexshj9z3b0nh 3628289 3628288 2022-08-22T11:49:33Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''అతుల్ మోరేశ్వర్ సావే''' (జననం 1962) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన ఔరంగాబాద్ ఈస్ట్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి రెండుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో సహకార, ఇతర వెనుకబడిన, బహుజన సంక్షేమ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] t9h7vzy1hp9xssi39fmme63kjh845cf 0 356261 3628293 2022-08-22T11:53:25Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 [[WP:AES|←]]Created page with ''''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' (జననం 1 డిసెంబర్ 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన మలబార్ హిల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి ఆరుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం ఏక్‌నాథ...' wikitext text/x-wiki '''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' (జననం 1 డిసెంబర్ 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన మలబార్ హిల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి ఆరుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు. 142b4jqwpkbv231pyoxmb8pzfpzwr0c 3628294 3628293 2022-08-22T11:53:55Z Batthini Vinay Kumar Goud 78298 wikitext text/x-wiki '''మంగళ్ ప్రభాత్ లోధా''' (జననం 1 డిసెంబర్ 1955) [[మహారాష్ట్ర]]కు చెందిన [[రాజకీయ నాయకుడు]]. ఆయన మలబార్ హిల్ అసెంబ్లీ నియోజకవర్గం నుండి ఆరుసార్లు ఎమ్మెల్యేగా గెలిచి ప్రస్తుతం [[ఏక్‌నాథ్ షిండే మంత్రివర్గం]]లో పర్యాటక, మహిళా & శిశు సంక్షేమ శాఖ, స్కిల్ డెవలప్మెంట్, ఎంటర్ ప్రెన్యూర్‌షిప్ శాఖ మంత్రిగా పని చేస్తున్నాడు.<ref name="మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే..">{{cite news |last1=NTV Telugu |first1= |title=మహారాష్ట్రలో మంత్రులకు పోర్ట్‌ఫోలియోలు కేటాయింపు.. ఫడ్నవీస్‌కు ఇచ్చిన శాఖలివే.. |url=https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |accessdate=21 August 2022 |date=14 August 2022 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20220821112416/https://ntvtelugu.com/national-news/portfolios-allocated-to-maharashtra-ministers-213844.html |archivedate=21 August 2022 |language=te-IN}}</ref> == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} [[వర్గం:మహారాష్ట్ర వ్యక్తులు]] [[వర్గం:మహారాష్ట్ర రాజకీయ నాయకులు]] ow8xe4xoz5dlg9sl7d2n3nqg3ydozt1 0 356262 3628296 2022-08-22T11:55:48Z Pranayraj1985 29393 [[WP:AES|←]]Created page with ''''సాయిబాబా దేవాలయం''', [[అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు|అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాల]]లోని [[మిచిగాన్]] రాష్ట్రం, సాగినా పట్టణంలో ఉన్న సాయిబాబా దేవాలయం.' wikitext text/x-wiki '''సాయిబాబా దేవాలయం''', [[అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు|అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాల]]లోని [[మిచిగాన్]] రాష్ట్రం, సాగినా పట్టణంలో ఉన్న సాయిబాబా దేవాలయం. baoq4ef7ftgyp17lgxjruza8xdwp89b 3628297 3628296 2022-08-22T11:57:59Z Pranayraj1985 29393 wikitext text/x-wiki '''సాయిబాబా దేవాలయం''', [[అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు|అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాల]]లోని [[మిచిగాన్]] రాష్ట్రం, సాగినా పట్టణంలో ఉన్న సాయిబాబా దేవాలయం. == చరిత్ర == == ప్రారంభం == == మూలాలు == {{మూలాలజాబితా}} 6atlfyuwmet3myu9qwztaudpktm1gjm