ผู้สร้างสรรค์:สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="th">
  <siteinfo>
    <sitename>วิกิซอร์ซ</sitename>
    <dbname>thwikisource</dbname>
    <base>https://th.wikisource.org/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%81</base>
    <generator>MediaWiki 1.39.0-wmf.25</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">สื่อ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">พิเศษ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">พูดคุย</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ผู้ใช้</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">คุยกับผู้ใช้</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">วิกิซอร์ซ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">คุยเรื่องวิกิซอร์ซ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ไฟล์</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">คุยเรื่องไฟล์</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">มีเดียวิกิ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">คุยเรื่องมีเดียวิกิ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">แม่แบบ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">คุยเรื่องแม่แบบ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">วิธีใช้</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">คุยเรื่องวิธีใช้</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">หมวดหมู่</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">คุยเรื่องหมวดหมู่</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">สถานีย่อย</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">คุยเรื่องสถานีย่อย</namespace>
      <namespace key="102" case="first-letter">ผู้สร้างสรรค์</namespace>
      <namespace key="103" case="first-letter">คุยเรื่องผู้สร้างสรรค์</namespace>
      <namespace key="114" case="first-letter">งานแปล</namespace>
      <namespace key="115" case="first-letter">คุยเรื่องงานแปล</namespace>
      <namespace key="250" case="first-letter">หน้า</namespace>
      <namespace key="251" case="first-letter">คุยเรื่องหน้า</namespace>
      <namespace key="252" case="first-letter">ดัชนี</namespace>
      <namespace key="253" case="first-letter">คุยเรื่องดัชนี</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">มอดูล</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">คุยเรื่องมอดูล</namespace>
      <namespace key="2300" case="first-letter">Gadget</namespace>
      <namespace key="2301" case="first-letter">Gadget talk</namespace>
      <namespace key="2302" case="case-sensitive">Gadget definition</namespace>
      <namespace key="2303" case="case-sensitive">Gadget definition talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ผู้สร้างสรรค์:สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ</title>
    <ns>102</ns>
    <id>21829</id>
    <revision>
      <id>189834</id>
      <parentid>189154</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:51:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41917" xml:space="preserve">{{ผู้สร้างสรรค์
| ชื่อต้น = สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา
| ชื่อท้าย = ดำรงราชานุภาพ
| เรียงชื่อ = yes
| ชื่อย่อ = ด
| ศักราช = พ.ศ.
| ปีเกิด = 2405
| ปีตาย = 2486
| บรรยายภาพ = {{PAGENAME}}
| วิกิพีเดีย = {{PAGENAME}}
| อธิบาย = พระนามแฝงว่า &quot;นายทรงอานุภาพ&quot;
}}
==งาน==

* {{ลปง|ชุมนุมพระนิพนธ์||2494}} {{ลฟใน|ชุมนุมพระนิพนธ์ - ดำรง - ๒๔๙๔ (๑).pdf|ชุมนุมพระนิพนธ์ - ดำรง - ๒๔๙๔ (๒).pdf}}
* {{ลปง|นิทานโบรานคดี||2487}} {{ลฟใน|นิทานโบราณคดี - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๘๗.pdf}}
* {{ลปง|บันทึกรับสั่งฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประทานหม่อมราชวงศ์สุมนชาติ สวัสดิกุล||2493|แสดง=บันทึกรับสั่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประทานหม่อมราชวงศ์สุมนชาติ สวัสดิกุล}}
* {{ลปง|ประชุมนิทานกระทู้||2497}} {{ลฟใน|นิทานกระทู้ - ดำรง - ๒๔๙๗.pdf}}
* {{ลปง|ประชุมเรื่องเบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง||2470}}
* {{ลปง|ประมวลคำอธิบายทางนิติศาสตร์||2477}}
* {{ลปง|พระกวีนิพนธ์ฯ||2487|แสดง=พระกวีนิพนธ์ของสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ}}
* {{ลปง|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง||2466}}
* {{ลปง|ลายพระหัตถ์ฯ ประทาน ม.จ. จงจิตรถนอมฯ ระหว่างเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่สองฯ||2510|แสดง=ลายพระหัตถ์สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพประทาน ม.จ. จงจิตรถนอม ดิศกุล ระหว่างเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่สอง พ.ศ. 2473}} {{ลฟใน|ลายพระหัตถ์ - ดำรง - ๒๕๑๐.pdf}}
* {{ลปง|วินิจฉัยนาม||2482}} {{ลฟใน|วินิจฉัยนาม - ดำรง - 1939.pdf}}
* {{ลปง|สาส์นสมเด็จ}} {{ลล|([[:หมวดหมู่:ดัชนีสาส์นสมเด็จ|ต้นฉบับ]])}}

==งานรายเรื่อง==

===ก===

* {{ลปง|กายคฤหะ||2493}} {{ลฟใน|กายคฤหะ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 2 (2457)/การศพวัดราชาธิวาศ||2475|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 2 (2457)||การศพวัดราชาธิวาศ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 2}}

===ค===

* {{ลปง|คติของฝรั่งเข้ามาเมืองไทย||2492}} {{ลฟใน|คติของฝรั่งเข้ามาเมืองไทย - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๙๒.pdf}}
* {{ลปง|ความทรงจำ||2489}} {{ลฟใน|ความทรงจำ - ดำรง - ๒๔๘๙.pdf|ความทรงจำ - ดำรง - ๒๕๐๖.pdf}}
* {{ลปงย|กฎมณเฑียรบาลกรุงกัมพูชา/คำนำ||2462|กฎมณเฑียรบาลกรุงกัมพูชา||คำนำ}} {{ลฟใน|กฎมนเทียรบาล กพช - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปงย|คำให้การขุนหลวงหาวัด/คำนำ||2459|คำให้การขุนหลวงหาวัด||คำนำ}} {{ลฟใน|คหก ขุนหลวงฯ - ๒๔๕๙.pdf}}
* {{ลปงย|คำให้การชาวกรุงเก่า/คำนำ||2457|คำให้การชาวกรุงเก่า||คำนำ}} {{ลฟใน|คหก กรุงเก่า - ๒๔๕๗ a.pdf}}
* {{ลปงย|คำให้การชาวอังวะ (2458)/คำนำ||2458|คำให้การชาวอังวะ (2458)||คำนำ|คำให้การชาวอังวะ}}
* {{ลปงย|โคลงกวีโบราณ/คำนำ||2462|โคลงกวีโบราณ||คำนำ}}
* {{ลปงย|จดหมายเหตุ เรื่อง ไต่สวนนายกุหลาบฯ/คำนำ||2472|จดหมายเหตุ เรื่อง ไต่สวนนายกุหลาบฯ||คำนำ|จดหมายเหตุ เรื่อง ไต่สวนนายกุหลาบซึ่งแต่งประวัติสมเด็จพระสังฆราชขึ้นทูลเกล้าฯ ถวาย}} {{ลฟใน|จมห ไต่สวนนายกุหลาบฯ - ๒๔๗๒.pdf}}
* {{ลปงย|จุลยุทธการวงศ์ ผูก 2 (2463)/คำนำ||2463|จุลยุทธการวงศ์ ผูก 2 (2463)||คำนำ|จุลยุทธการวงศ์ ผูก 2}} {{ลฟใน|จุลยุทธการวงศ์ ผูก ๒ (๒๔๖๓).pdf}}
* {{ลปงย|ตำนานพระธาตุสุเทพ/คำนำ||2472|ตำนานพระธาตุสุเทพ||คำนำ}} {{ลฟใน|ตำนานพระธาตุสุเทพ - ๒๔๗๒.pdf}}
* {{ลปงย|ทำเนียบนาม/ภาคที่ 3/คำนำ||2465|ทำเนียบนาม/ภาคที่ 3||คำนำ|ทำเนียบนาม ภาคที่ 3}} {{ลฟใน|ทำเนียบนาม (๓) - ๒๔๖๕.pdf}}
* {{ลปงย|บทลครนอก พระราชนิพนธ์รัชกาลที่ 2 รวม 6 เรื่อง ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ/คำนำ||2465|บทลครนอก พระราชนิพนธ์รัชกาลที่ 2 รวม 6 เรื่อง ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ||คำนำ}} {{ลฟใน|บทละครนอก - ฉิม - ๒๔๖๕.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 3/คำนำ||2471|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 3||คำนำ|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 3}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๓) - ๒๔๗๑.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 22/คำนำ||2464|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 22||คำนำ|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 22}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๒๒) - ๒๔๖๔.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 28/คำนำ||2466|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 28||คำนำ|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 28|}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 56/คำนำ||2475|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 56||คำนำ|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 56}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 1/คำนำ||2457|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 1||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 1}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 2 (2457)/คำนำ||2457|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 2 (2457)||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 2}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 4/คำนำ||2458|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 4||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 4}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 5/คำนำ||2460|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 5||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 5}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 8/คำนำ||2460|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 8||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 8}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 9/คำนำ||2461|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 9||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 9}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 10/คำนำ||2461|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 10||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 10}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 11/คำนำ||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 11||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 11}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๑) - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 12/คำนำ||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 12||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 12}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๒) - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 13/คำนำ||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 13||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 13}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๓) - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 15/คำนำ||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 15||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 15}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๕) - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 18/คำนำ||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 18||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 18}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 19/คำนำ||2463|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 19||คำนำ|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 19}}
* {{ลปงย|ประชุมสุภาษิตเขมร/คำนำ||2467|ประชุมสุภาษิตเขมร||คำนำ}} {{ลฟใน|ประชุมภาษิตเขมร - ๒๔๖๗.pdf}}
* {{ลปงย|พงษาวดารกรุงศรีอยุทธยา ภาษามคธ แลคำแปล/คำนำ||2459|พงษาวดารกรุงศรีอยุทธยา ภาษามคธ แลคำแปล||คำนำ}}
* &quot;คำนำ&quot;, ใน {{ลปง|พระราชกำหนดวิธีปกครองหัวเมืองครั้งแผ่นดินพระเจ้าท้ายสระ||2469}}
* {{ลปงย|พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา (2455)/ภาค 1/คำนำ||2455|พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา (2455)/ภาค 1||คำนำ|พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา ภาค 1}}
* {{ลปงย|รัตนพิมพวงษ์/คำนำ||2455|รัตนพิมพวงษ์||คำนำ}} {{ลฟใน|รัตนพิมพวงศ์ - ๒๔๕๕.pdf}}
* {{ลปงย|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 8/คำนำ||2463|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 8||คำนำ|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 8}}
* {{ลปงย|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 13/คำนำ||2464|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 13||คำนำ|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 13}}
* {{ลปงย|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 20/คำนำ||2471|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 20||คำนำ|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 20}} {{ลฟใน|ลัทธิฯ (๒๐) - ๒๔๗๑.pdf}}
* {{ลปงย|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 21/คำนำ||2472|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 21||คำนำ|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 21}} {{ลฟใน|ลัทธิฯ (๒๑) - ๒๔๗๒.pdf}}
* {{ลปงย|สังคีติยวงศ์/คำนำ||2466|สังคีติยวงศ์||คำนำ}} {{ลฟใน|สังคีติยวงศ์ - พนรัตน์ - ๒๔๖๖ a.pdf}}
* {{ลปงย|โคลงยอพระเกียรดิพระเจ้ากรุงธนบุรี/คำอธิบาย||2470|โคลงยอพระเกียรดิพระเจ้ากรุงธนบุรี||คำอธิบาย}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 14/คำอธิบาย||2472|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 14||คำอธิบาย|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 14}}
* {{ลปงย|พระราชพงสาวดารกรุงเก่า (ฉบับหลวงประเสิด)/คำอธิบาย||2486|พระราชพงสาวดารกรุงเก่า (ฉบับหลวงประเสิด)||คำอธิบาย}}
* {{ลปงย|เรื่องพระเขี้ยวแก้ว/คำอธิบาย||2469|เรื่องพระเขี้ยวแก้ว||คำอธิบาย}}

===จ===

* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 12/จดหมายเหตุของหมอบรัดเล||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 12||จดหมายเหตุของหมอบรัดเล|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 12}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๒) - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 52||2472|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 52||จดหมายเหตุเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคต|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 52}}
* {{ลปง|จดหมายเหตุประกอบเรื่องไกลบ้าน||2505}} {{ลฟใน|ไกลบ้าน - ดำรง - ๒๕๐๕.pdf}}
* {{ลปง|จดหมายเหตุ เรื่อง เจ้าพระยาภูธราภัยยกกองทัพไปปราบฮ่อ||2466}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 21/จดหมายเหตุ||2464|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 21||จดหมายเหตุ เรื่อง เจรจาความเมืองในระหว่างไทยกับพม่า|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 21}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๒๑) - ๒๔๖๔.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 24/จดหมายเหตุ||2465|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 24||จดหมายเหตุ เรื่อง ปราบฮ่อ|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 24}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๒๔) - ๒๔๖๕.pdf}}
* {{ลปง|เจ้านายพระชันษายืน||2474}} {{ลฟใน|เจ้าชันษายืน - ดำรง - ๒๔๗๔.pdf}}

===ต===

* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 17||2463|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 17||ตำนานการเลิกบ่อนเบี้ยแลเลิกหวย|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 17}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๗) - ๒๔๖๕.pdf|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๗) - ๒๔๖๓.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานกฎหมายเมืองไทย||2469}}
* {{ลปง|ตำนานคณะสงฆ์||2466}} {{ลฟใน|ตำนานคณะสงฆ์ - ดำรง - ๒๔๖๖.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานเครื่องมโหรีปี่พาทย์||2473}}
* {{ลปง|ตำนานเงินตรา||2474}}
* {{ลปง|ตำนานโต๊ะเครื่องบูชา||2468}} {{ลฟใน|โต๊ะบูชา - ดำรง - ๒๔๖๘.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานธงไทยในสมัยต่าง ๆ||2475}} {{ลฟใน|ธงไทย - ดำรง - ๒๔๗๕.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานพระโกศและหีบศพบรรดาศักดิ์||2460}}
* {{ลปง|ตำนานพระปริต||2472}}
* {{ลปง|ตำนานพระพุทธรูปสำคัญ (กรมพระดำรงราชานุภาพ)||2468|แสดง=ตำนานพระพุทธรูปสำคัญ}} {{ลฟใน|ตำนานพระพุทธรูปฯ - ดำรง - ๒๔๖๘.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานพิธีตรุษ||2484}} {{ลฟใน|ตำนานพิธีตรุษ - ดำรง - ๒๔๘๔.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานเรือรบไทย||2469}} {{ลฟใน|เรือรบไทย - ดำรง - ๒๔๖๙.pdf}}
* {{ลปง|ตำนาน เรื่อง เครื่องโต๊ะแลถ้วยปั้น||2460}} {{ลฟใน|ตำนานเครื่องโต๊ะฯ - ดำรง - ๒๔๖๐.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานโรงเลี้ยงเด็กของพระอัครชายาเธอฯ||2472}} {{ลฟใน|โรงเลี้ยงเด็ก - ดำรง - ๒๔๗๒.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 13/ตำนาน||2462|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 13||ตำนานวังน่า|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 13}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๑๓) - ๒๔๖๒.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานสวนกุหลาบ||2506}} {{ลฟใน|สวนกุหลาบ - ดำรง - ๒๕๐๖.pdf}}
* {{ลปง|ตำนานหนังสือสามก๊ก||2471}}
* {{ลปง|ตำนานเห่เรือ||2460}}
* {{ลปง|ตำหนักทองที่วัดไทร||2502}}

===ท===

* {{ลปง|เทศาภิบาล||2498}} {{ลฟใน|เทศาภิบาล - ดำรง - ๒๔๙๘.pdf|เทศาภิบาล - ดำรง - ๒๕๐๓.pdf}}
* {{ลปง|เที่ยวเมืองพะม่า||2498}} {{ลฟใน|เที่ยวเมืองพม่า - ดำรง - ๒๔๙๘.pdf}}
* {{ลปง|ไทยรบพม่า||2460}}

===น===

* {{ลปง|นิราสนครวัด||2468}}

===ป===

* {{ลปง|ประวัติบุคคลสำคัญ||2493}} {{ลฟใน|ประวัติบุคคลสำคัญ_-_ดำรง_-_๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติพระบรมมหาราชวัง||2505}} {{ลฟใน|ประวัติวัง - ดำรง - ๒๕๐๕.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ฯ จากพระราชพงศาวดารฯ||2512|แสดง=ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) จากพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 5}} {{ลฟใน|ประวัติฯ ศรีสุริยวงศฯ - ดำรง - ๒๕๑๒.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศเมื่อก่อนเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน||2472}} {{ลฟใน|ประวัติฯ ศรีสุริยวงศฯ - ดำรง - ๒๔๗๒.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสุนทรภู่}}
* {{ลปง|ประวัติอธิบดีสงค์วัดมหาธาตุ||2486}} {{ลฟใน|อธิบดีสงฆ์ - ดำรง - ๒๔๘๖.pdf}}

===พ===

* {{ลปง|พงษาวดาร เรื่อง เรารบพม่า||2463}}
* {{ลปง|พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช||2493}} {{ลฟใน|พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรฯ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์/รัชกาลที่ 2||2459|แสดง=พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 2}} {{ลฟใน|พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๒ - ๒๔๕๙.pdf}}
* {{ลปง|พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์/รัชกาลที่ 5||2493|แสดง=พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 5}} {{ลฟใน|พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๕ - ๒๔๙๓ (๑).pdf|พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๕ - ๒๔๙๓ (๒).pdf}}
* {{ลปง|พระโอวาทฯ ประทานที่โรงเรียนเมืองปัตตานีฯ พุทธศักราช 2472||2473|แสดง=พระโอวาทของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ประทานที่โรงเรียนเมืองปัตตานีเมื่อวันที่ 1 กันยายน พุทธศักราช 2472}} {{ลฟใน|โอวาทปัตตานี - ดำรง - ๒๔๗๓.pdf}}

===ม===

* {{ลปง|มูลเหตุแห่งการสร้างวัดในประเทศสยาม||2471}} {{ลฟใน|มูลเหตุแห่งการสร้างวัดฯ - ดำรง - ๒๔๗๑.pdf}}

===ร===

* {{ลปงย|วิจารณ์ เรื่อง ตำนานเสภา และระเบียบการเล่นตำนานเสภา/เรื่อง 2||2501|วิจารณ์ เรื่อง ตำนานเสภา และระเบียบการเล่นตำนานเสภา||ระเบียบการเล่นตำนานเสภา}} {{ลฟใน|เสภา - ดำรง - ๒๕๐๑.pdf}}
* ''เรารบพม่า'', ดู {{ลปง|พงษาวดาร เรื่อง เรารบพม่า||2463}}
* {{ลปง|เรื่องก่อนประวัติศาสตร์||2481}} {{ลฟใน|ก่อน ปวศ - ดำรง - ๒๔๘๑.pdf}}
* {{ลปง|เรื่องประดิษฐานพระสงฆ์สยามในลังกาทวีป||2459}} {{ลฟใน|ประดิษฐานพระสงฆ์ - ดำรง - ๒๔๕๙.pdf}}
* {{ลปง|เรื่องไปลังกาทวีป||2469}}
* {{ลปง|เรื่องพระร่วง||2511}} {{ลฟใน|พระร่วง - ดำรง - ๒๕๑๑.pdf}}
* {{ลปง|เรื่องเมืองพิษณุโลก||2496}}
* {{ลปง|เรื่องห้ามไม่ให้เจ้าไปเมืองสุพรรณ||2487}}

===ล===

* {{ลปง|ลักษณะการปกครองประเทศไทยแต่โบราณ}} {{ลฟใน|ลักษณะการปกครองฯ - ดำรง - ๒๔๙๘.pdf}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 67 (2480)||2480|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 67 (2480)||เล่าเรื่องไปชะวา ครั้งที่ 3|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 67}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๖๗) - ๒๔๘๐.pdf}}
* {{ลปง|เล่าเรื่องไปสุมาตราเมื่อ พ.ศ. 2476||2506}} {{ลฟใน|ไปสุมาตรา - ดำรง - ๒๕๐๖.pdf}}

===ว===

* {{ลปงย|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง/เรื่อง 2||2466|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง||วิชาหัดเด็ก}}

===ส===

* {{ลปง|สนทนากับผู้ร้ายปล้น||2468}}
* {{ลปง|สงวนของโบราณ||2473}} {{ลฟใน|สงวนของ - ดำรง - ๒๔๗๓.pdf}}
* {{ลปง|สำหรับสอบศักราช||2516|แสดง=สำหรับสอบศักราชซึ่งมักพบในศิลาจารึกและหนังสือเก่า ๆ ในเมืองไทย}} {{ลฟใน|สอบศักราช - ดำรง - ๒๕๑๖.pdf}}
* {{ลปง|แสดงบรรยายพงศาวดารสยาม||2467}} {{ลฟใน|แสดงบรรยายพงฯ สยาม - ดำรง - ๒๔๖๗.pdf}}

===ห===

* {{ลปงย|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง/เรื่อง 3||2466|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง||หัดใบ้ให้พูด}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 56||2475|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 56||เหตุการณ์เมืองเขมรตอนเสร็จสงครามไทยกับญวน|ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 56}}

===อ===

* {{ลปงย|จดหมายเหตุเก่า เรื่องฯ ทูตไทยไปนมัสการพระมาลัยเจดีย์เมืองหงสา/อธิบาย||2470|จดหมายเหตุเก่า เรื่องฯ ทูตไทยไปนมัสการพระมาลัยเจดีย์เมืองหงสา||อธิบาย|จดหมายเหตุเก่า เรื่อง พระเจ้าแผ่นดินกรุงศรีอยุธยาแต่งทูตไทยไปนมัสการพระมาลัยเจดีย์เมืองหงสา}}
* {{ลปงย|พระราชพงษาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์/อธิบาย||2450|พระราชพงษาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์||อธิบาย}}
* {{ลปง|อธิบายเครื่องบูชา||2471}} {{ลฟใน|อธิบายเครื่องบูชา - ดำรง - ๒๔๗๑.pdf|อธิบายเครื่องบูชา - ดำรง - ๒๔๗๓.pdf}}
* {{ลปง|อธิบายเบ็ดเตล็ดในเรื่องพงศาวดารสยาม||2469}} {{ลฟใน|อธิบายเบ็ดเตล็ดฯ พงศาวดารฯ - ดำรง - ๒๔๖๙.pdf}}
* {{ลปงย|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง/เรื่อง 1||2466|เรื่องความรู้เบ็ดเตล็ด 3 เรื่อง||อธิบายด้วยประโยชน์ของการเที่ยวเตร่}}
* {{ลปงย|วรรณกรรมต่างเรื่อง/นิราศเดือน||2505|วรรณกรรมต่างเรื่อง||อธิบายนิราศเดือน}}
* {{ลปงย|วรรณกรรมต่างเรื่อง/ระเด่นลันได||2505|วรรณกรรมต่างเรื่อง||อธิบายบทละคร เรื่อง ระเด่นลันได}}
* {{ลปง|อธิบายพระนามพระเจ้าแผ่นดินครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี||2468}}
* {{ลปงย|กลอนเพลงยาว เรื่อง หม่อมเป็ดสวรรค์ และพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ/อธิบาย 2||2507|กลอนเพลงยาว เรื่อง หม่อมเป็ดสวรรค์ และพระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ||อธิบายเพลงยาว เรื่อง พระอาการประชวรของกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ}}
* {{ลปงย|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 5/เรื่อง 2||2460|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 5||อธิบายรัชกาลครั้งกรุงเก่า|ประชุมพงษาวดาร ภาคที่ 5}} {{ลฟใน|ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๕) - ๒๔๖๐ reorganised.pdf}}
* {{ลปง|อธิบายระยะทางล่องน้ำพิง||2473}} {{ลฟใน|อธิบายล่องลำน้ำพิง_-_ดำรง_-_๒๔๗๓.pdf}}
* {{ลปง|อธิบายราชินิกุลบางช้าง||2471}} {{ลฟใน|อธิบายราชินิกุลบางช้าง_-_ดำรง_-_๒๔๗๑.pdf}}
* {{ลปงย|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 13/อธิบาย||2464|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 13||อธิบาย เรื่อง คำให้การสมณะทูตพม่า|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 13}}
* {{ลปง|อธิบาย เรื่อง เครื่องมะโหรีปี่พาทย์||2471}}
* {{ลปง|อธิบาย เรื่อง ธงไทย||2476}} {{ลฟใน|อธิบายเรื่องธงไทย_-_ดำรง_-_๒๔๗๖.pdf}}
* {{ลปงย|วรรณกรรมต่างเรื่อง/พระมะเหลเถไถ||2505|วรรณกรรมต่างเรื่อง||อธิบาย เรื่อง บทละครของคุณสุวรรณ}}
* {{ลปงย|นิราศท่าดินแดง/อธิบาย||2464|นิราศท่าดินแดง||อธิบาย เรื่อง พระราชนิพนธ์นิราศฯ ท่าดินแดง}}
* {{ลปง|อธิบาย เรื่อง สำเภาวัดยานนาวา||2471}}
* {{ลปง|อธิบายว่าด้วยยศเจ้า||2472}} {{ลฟใน|ยศเจ้า - ดำรง - ๒๔๗๒.pdf}}
* {{ลปง|อธิบายว่าด้วยหอพระสมุดวชิญาณแลพิพิธภัณฑสถานสำหรับพระนคร||2470}} {{ลฟใน|อธิบายหอฯ_วชิรญาณฯ_-_ดำรง_-_๒๔๗๐.pdf}}
* {{ลปงย|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 14/อธิบาย||2465|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ/ภาคที่ 14||อธิบายหนังสือลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 14|ลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ ภาคที่ 14}} {{ลฟใน|ลัทธิฯ (๑๔) - ๒๔๖๕.pdf}}

==งานที่เป็นบรรณาธิการ==

* {{ลปง|นิทานอีสป|พระยาเมธาธิบดี (สาตร สุทธเสถียร)|2499}}
* {{ลปง|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 53 (2473)||2473|แสดง=ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 53}}
* {{ลปง|ประชุมพงศาวดาร/ภาคที่ 53 (2476)||2476|แสดง=ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 53}}

==เอกสารทางการ==

* [[คำพิพากษาคดีพญาระกา]] (2453)
* [[ประกาศกระทรวงมหาดไทย ลงวันที่ 7 เมษายน ร.ศ. 116]] (2440)
* [[ประกาศเลื่อนกำหนดทำสารกรมธรรม์ทาษมณฑลตวันตกเฉียงเหนือ ลงวันที่ 24 พฤศจิกายน ร.ศ. 119]] (2443)
* [[ประกาศเลื่อนกำหนดวันทำสารกรมธรรม์ทาษมณฑลพายัพ ครั้งที่ 3 ลงวันที่ 4 ตุลาคม ร.ศ. 121]] (2445) {{ลฟใน|ประกาศเลื่อนกำหนดทำสารกรมธรรม์ (๑๒๑-๑๐-๐๔).pdf}}
* {{ลปงย|งานแปล:ร่างรัฐธรรมนูญ ฉบับพระยากัลยาณไมตรี/พระบันทึก||2469|งานแปล:ร่างรัฐธรรมนูญ ฉบับพระยากัลยาณไมตรี||งานแปล:พระบันทึก ลงวันที่ 1 สิงหาคม ค.ศ. 1926}}
* {{ลปง|เอกสารตรวจราชการเมืองนครไชยศรีฯ ร.ศ. 117||2511|แสดง=เอกสารตรวจราชการเมืองนครไชยศรี ของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เมื่อเดือนสิงหาคม ร.ศ. 117}} {{ลฟใน|เอกสารตรวจราชการนครชัยศรี - ดำรง - ๒๕๑๑.pdf}}

==งานที่เกี่ยวข้อง==

* {{ลปง|การดูงานดนตรีสากล|พระเจนดุริยางค์ (ปิติ วาทยะกร)|2480}} {{ลฟใน|ดูงาน - ปิติ วาทยะกร - ๒๔๘๐.pdf}}
* {{ลปง|แบบจัดการศึกษาหัวเมือง รัตนโกสินทรศก 117|พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นวชิรญาณวโรรส|2441}}
* {{ลปง|ประกาศตั้งกรม ตั้งพระองค์เจ้าและเจ้าพระยา ลงวันที่ 8 พฤศจิกายน 2472|พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว|2472}} {{ลฟนอก|http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2472/A/174.PDF}}
* {{ลปง|ประกาศตั้งราชบัณฑิตย์สภา ลงวันที่ 19 เมษายน 2469|พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว|2469|แสดง=ประกาศตั้งกรรมการบัณฑิตย์สภา ลงวันที่ 19 เมษายน 2469}}
* {{ลปง|ประกาศตั้งและปลดนายกราชบัณฑิตยสภา ลงวันที่ 28 กรกฎาคม 2475|พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว|2475}}
* {{ลปง|ประกาศ เรื่องฯ ให้กรมพระดำรงราชานุภาพทรงหยุดพักรักษาพระองค์ฯ ลงวันที่ 7 มกราคม 2457|พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว|2457}} {{ลฟนอก|http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2457/A/492.PDF}}
* {{ลปง|พระราชดำรัสทรงตั้งอภิรัฐมนตรีสภา|พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว|2468}}
* {{ลปง|พระราชพิธีพระราชทานรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475||2475}}
* {{ลปง|พระราชหัตถเลขา ร. 5 พระราชทานฯ พระองค์เจ้าดิศวรกุมารฯ|พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว|2511|แสดง=พระราชหัตถเลขา ร. 5 พระราชทานมายังนายพันตรี พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร ราชองครักษ์}} {{ลฟใน|หัตถเลขา - จุลจอม - ๒๕๑๑.pdf}}
* {{ลปง|ระยะทางพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ เสด็จไปตรวจราชการหัวเมืองฝ่ายเหนือ ร.ศ. 117||2441}} {{ลฟนอก|http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/041/414.PDF|http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/042/436.PDF|http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2441/045/477.PDF}}


{{ลมท}}
{{การควบคุมรายการหลักฐาน}}

[[หมวดหมู่:ผู้สร้างสรรค์ที่เป็นชาวไทย]]
[[หมวดหมู่:พระราชวงศ์]]</text>
      <sha1>g59yopqqfn5csvnwq62sdo5d792we01</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ประวัติสุนทรภู่</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40384</id>
    <revision>
      <id>189831</id>
      <parentid>186059</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:47:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1794" xml:space="preserve">{{ฉบับ|ผู้สร้างสรรค์=สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|ผู้สร้างสรรค์ที่เกี่ยวข้อง=สุนทรภู่|portal=ชีวประวัติ|notes=พิมพ์ครั้งแรกเป็นส่วนหนึ่งของหนังสือ ''เสภาเรื่องพระราชพงศาวดาร'' เมื่อ พ.ศ. 2465 ต่อมาแก้ไขเพิ่มเติมแล้วพิมพ์รวมกับหนังสือ ''พระอภัยมณี'' เมื่อ พ.ศ. 2468 จากนั้นพิมพ์แยกเป็นครั้งแรกใน พ.ศ. 2470 และพิมพ์ซ้ำอีกหลายครั้ง มีการแก้ไขเพิ่มเติมบ้าง}}

* {{ลปง|ประวัติสุนทรภู่ (2470)||2470||ประวัติสุนทรภู่}}
* {{ลปง|ประวัติสุนทรภู่ (2474)||2474||ประวัติสุนทรภู่}} {{ลฟใน|ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๗๔.djvu}}
* {{ลปง|ประวัติสุนทรพู่||2485}} {{ลฟใน|ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๘๕.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสุนทรภู่ (2511)||2511||ประวัติสุนทรภู่}} {{ลฟใน|ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๕๑๑.djvu}}</text>
      <sha1>gnesgy3syidq7h7x5a1nj52hjhuqn7h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>สถานีย่อย:ชีวประวัติ</title>
    <ns>100</ns>
    <id>40416</id>
    <revision>
      <id>189832</id>
      <parentid>187091</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:48:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7950" xml:space="preserve">{{portal header
| title = {{PAGENAME}}
| class = C
| subclass1 = T
| shortcut = 
| reviewed = 
| notes = 
| commonscat = Biographies
| wikipedia = {{PAGENAME}}
}}
==หนังสือชีวประวัติ==

&lt;!-- บ --&gt;
* {{ลปง|เบื้องหลังสังหารโหด 20 มหาบุรุษและรัฐบุรุษของโลก|เขียนทับผู้สร้างสรรค์={{ลผส|สันทัดกรณีย์}} และ {{ลผส|พูนศักดิ์ ศักดานุวัฒน์}}|ปี=2508}} {{ลฟใน|สังหารโหด - สันทัดกรณีย์, พูนศักดิ์ ศักดานุวัฒน์ - ๒๕๐๘.pdf}}
&lt;!-- ป --&gt;
* {{ลปง|ประวัติของพระสารประเสริฐ (ตรี นาคะประทีป)||2507|เขียนทับผู้สร้างสรรค์={{ลผส|พระยาอนุมานราชธน (ยง เสฐียรโกเศศ)}} และคนอื่น ๆ}} {{ลฟใน|ประวัตินาคะประทีป - ๒๕๐๗.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติและพระอาการประชวรจนสวรรคตแห่งสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี พระอัครมเหสี|พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์|2510}} {{ลฟใน|ประชวรโสมนัส - ๒๕๑๐.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ฯ จากพระราชพงศาวดารฯ|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2512||ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) จากพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 5}} {{ลฟใน|ประวัติฯ ศรีสุริยวงศฯ - ดำรง - ๒๕๑๒.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศเมื่อก่อนเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2472}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จพระสังฆราช (สา) วัดราชประดิษฐ์ฯ|ก.ศ.ร. กุหลาบ.|2443|แสดง=ประวัติสมเด็จพระสังฆราช (สา) วัดราชประดิษฐ์สถิตย์มหาสิมาราม กรุงเทพมหานคร}} {{ลฟใน|ประวัติสา - กุหลาบ - ๒๔๔๓.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสังเขปของเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรีเพียงปราบฮ่อ พ.ศ. 2430||2476|เขียนทับผู้สร้างสรรค์=ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์}} {{ลฟใน|ประวัติฯ เจ้าพระยาสุรศักดิ์ฯ เพียงปราบฮ่อฯ - ๒๔๗๖.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสุนทรภู่|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ}}
&lt;!-- พ --&gt;
* {{ลปง|พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2493}} {{ลฟใน|พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรฯ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|พระประวัติสมเด็ดพระเจ้าบรมวงส์เทอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ พ.ส. 2405–2486||2487|เขียนทับผู้สร้างสรรค์=ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์}} {{ลฟใน|ประวัติดำรง - ๒๔๘๗.pdf}}
* {{ลปง|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว|พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว|2496}} {{ลฟใน|ประวัติปิ่นเกล้า - จอม - ๒๔๙๖.pdf}}
&lt;!-- ร --&gt;
* {{ลปง|เรื่องพระร่วง|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2511}} {{ลฟใน|พระร่วง - ดำรง - ๒๕๑๑.pdf}}
&lt;!-- อ --&gt;
* {{ลปง|อภินิหารการประจักษ|สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์|2466}} {{ลฟใน|อภินิหารฯ - ปวเรศ - ๒๔๖๖.pdf}}
* {{ลปง|อภินิหารบรรพบุรุษ||2473|เขียนทับผู้สร้างสรรค์=ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์}} {{ลฟใน|อภินิหารบรรพบุรุษ - ๒๔๗๓.pdf}}

==ชีวประวัติจากหนังสืองานศพ==

* '''[[สถานีย่อย:ชีวประวัติ/หนังสืองานศพ]]'''

==อัตชีวประวัติ==

* {{ลปง|ชีวประวัติของข้าพเจ้า|พระเจนดุริยางค์ (ปิติ วาทยะกร)|2512}} {{ลฟใน|ประวัติ - ปิติ วาทยะกร - ๒๕๑๒.pdf}}
* {{ลปง|ความทรงจำ (2489)|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2489|แสดง=ความทรงจำ}} {{ลฟใน|ความทรงจำ - ดำรง - ๒๔๘๙.pdf}}
* {{ลปง|ความทรงจำ (2506)|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2506|แสดง=ความทรงจำ}} {{ลฟใน|ความทรงจำ - ดำรง - ๒๕๐๖.pdf}}

==ประวัติตระกูล==

* {{ลปง|ประวัติของสกุลแมคฟาร์แลนด์ในสยาม|พระอาจวิทยาคม (ยอร์ช บี. แมคฟาร์แลนด์)|2493}} {{ลฟใน|ประวัติสกุล - แมกฟาแลนด์ - ๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|อธิบายราชินิกุลบางช้าง|พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ|2471}} {{ลฟใน|อธิบายราชินิกุลบางช้าง - ดำรง - ๒๔๗๑.pdf}}

[[หมวดหมู่:สถานีย่อย]]
[[หมวดหมู่:สถานีย่อยประวัติศาสตร์นิพนธ์]]</text>
      <sha1>5hw4wwh324551k5bo5usmct25lv3e64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189833</id>
      <parentid>189832</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:50:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8260" xml:space="preserve">{{portal header
| title = {{PAGENAME}}
| class = C
| subclass1 = T
| shortcut = 
| reviewed = 
| notes = 
| commonscat = Biographies
| wikipedia = {{PAGENAME}}
}}
==หนังสือชีวประวัติ==

&lt;!-- บ --&gt;
* {{ลปง|เบื้องหลังสังหารโหด 20 มหาบุรุษและรัฐบุรุษของโลก|เขียนทับผู้สร้างสรรค์={{ลผส|สันทัดกรณีย์}} และ {{ลผส|พูนศักดิ์ ศักดานุวัฒน์}}|ปี=2508}} {{ลฟใน|สังหารโหด - สันทัดกรณีย์, พูนศักดิ์ ศักดานุวัฒน์ - ๒๕๐๘.pdf}}
&lt;!-- ป --&gt;
* {{ลปง|ประวัติของพระสารประเสริฐ (ตรี นาคะประทีป)||2507|เขียนทับผู้สร้างสรรค์={{ลผส|พระยาอนุมานราชธน (ยง เสฐียรโกเศศ)}} และคนอื่น ๆ}} {{ลฟใน|ประวัตินาคะประทีป - ๒๕๐๗.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติบุคคลสำคัญ|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2493}} {{ลฟใน|ประวัติบุคคลสำคัญ_-_ดำรง_-_๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติและพระอาการประชวรจนสวรรคตแห่งสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี พระอัครมเหสี|พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์|2510}} {{ลฟใน|ประชวรโสมนัส - ๒๕๑๐.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ฯ จากพระราชพงศาวดารฯ|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2512||ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) จากพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ 5}} {{ลฟใน|ประวัติฯ ศรีสุริยวงศฯ - ดำรง - ๒๕๑๒.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศเมื่อก่อนเป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2472}}
* {{ลปง|ประวัติสมเด็จพระสังฆราช (สา) วัดราชประดิษฐ์ฯ|ก.ศ.ร. กุหลาบ.|2443|แสดง=ประวัติสมเด็จพระสังฆราช (สา) วัดราชประดิษฐ์สถิตย์มหาสิมาราม กรุงเทพมหานคร}} {{ลฟใน|ประวัติสา - กุหลาบ - ๒๔๔๓.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสังเขปของเจ้าพระยาสุรศักดิ์มนตรีเพียงปราบฮ่อ พ.ศ. 2430||2476|เขียนทับผู้สร้างสรรค์=ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์}} {{ลฟใน|ประวัติฯ เจ้าพระยาสุรศักดิ์ฯ เพียงปราบฮ่อฯ - ๒๔๗๖.pdf}}
* {{ลปง|ประวัติสุนทรภู่|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ}}
&lt;!-- พ --&gt;
* {{ลปง|พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรมหาราช|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2493}} {{ลฟใน|พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรฯ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|พระประวัติสมเด็ดพระเจ้าบรมวงส์เทอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ พ.ส. 2405–2486||2487|เขียนทับผู้สร้างสรรค์=ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์}} {{ลฟใน|ประวัติดำรง - ๒๔๘๗.pdf}}
* {{ลปง|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว|พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว|2496}} {{ลฟใน|ประวัติปิ่นเกล้า - จอม - ๒๔๙๖.pdf}}
&lt;!-- ร --&gt;
* {{ลปง|เรื่องพระร่วง|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2511}} {{ลฟใน|พระร่วง - ดำรง - ๒๕๑๑.pdf}}
&lt;!-- อ --&gt;
* {{ลปง|อภินิหารการประจักษ|สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์|2466}} {{ลฟใน|อภินิหารฯ - ปวเรศ - ๒๔๖๖.pdf}}
* {{ลปง|อภินิหารบรรพบุรุษ||2473|เขียนทับผู้สร้างสรรค์=ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์}} {{ลฟใน|อภินิหารบรรพบุรุษ - ๒๔๗๓.pdf}}

==ชีวประวัติจากหนังสืองานศพ==

* '''[[สถานีย่อย:ชีวประวัติ/หนังสืองานศพ]]'''

==อัตชีวประวัติ==

* {{ลปง|ชีวประวัติของข้าพเจ้า|พระเจนดุริยางค์ (ปิติ วาทยะกร)|2512}} {{ลฟใน|ประวัติ - ปิติ วาทยะกร - ๒๕๑๒.pdf}}
* {{ลปง|ความทรงจำ (2489)|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2489|แสดง=ความทรงจำ}} {{ลฟใน|ความทรงจำ - ดำรง - ๒๔๘๙.pdf}}
* {{ลปง|ความทรงจำ (2506)|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ|2506|แสดง=ความทรงจำ}} {{ลฟใน|ความทรงจำ - ดำรง - ๒๕๐๖.pdf}}

==ประวัติตระกูล==

* {{ลปง|ประวัติของสกุลแมคฟาร์แลนด์ในสยาม|พระอาจวิทยาคม (ยอร์ช บี. แมคฟาร์แลนด์)|2493}} {{ลฟใน|ประวัติสกุล - แมกฟาแลนด์ - ๒๔๙๓.pdf}}
* {{ลปง|อธิบายราชินิกุลบางช้าง|พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดำรงราชานุภาพ|2471}} {{ลฟใน|อธิบายราชินิกุลบางช้าง - ดำรง - ๒๔๗๑.pdf}}

[[หมวดหมู่:สถานีย่อย]]
[[หมวดหมู่:สถานีย่อยประวัติศาสตร์นิพนธ์]]</text>
      <sha1>e9v2o4942yq60hbtvwzjfox1610av08</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>วิกิซอร์ซ:ความร่วมมือของประชาคม</title>
    <ns>4</ns>
    <id>41866</id>
    <revision>
      <id>189847</id>
      <parentid>188952</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:15:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61423" xml:space="preserve">{{process header
| title = {{PAGENAME}}
| section = 
| previous = 
| next = 
| shortcut = 
| notes = ไฟล์ใดยังไม่มีดัชนี สร้างดัชนีได้ โดยคัดลอกชื่อไฟล์มาลงในกล่องด้านล่างนี้ และเปลี่ยนคำว่า &quot;ไฟล์&quot; เป็น &quot;ดัชนี&quot; (เช่น ไฟล์ชื่อ &quot;{{สนต|ไฟล์}}:พาราณสี - ๒๕๐๒.pdf&quot; ให้เปลี่ยนเป็น &quot;{{สนต|ดัชนี}}:พาราณสี - ๒๕๐๒.pdf&quot;) แล้วเริ่มสร้างดัชนีได้เลย ดูวิธีการเพิ่มเติมที่ [[วิธีใช้:การพิสูจน์อักษร]]
{{engine|work=ดัชนี:|placeholder=ชื่อไฟล์|label=สร้างดัชนี}}
}}
==กฎหมาย เอกสารทางการ (ไทย)==

===ตัวบท===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:คำสั่งของ คปก (๐๕).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำสั่งของ คปก (๔๓).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:แถลงการณ์ เรื่องฯ พระปกเกล้าฯ สละราชสมบัติ - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประมวลกฎหมาย รัชกาลที่ ๑ (๑) - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประมวลกฎหมาย รัชกาลที่ ๑ (๒) - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประมวลกฎหมาย รัชกาลที่ ๑ (๓) - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

===ตำรา===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กม ปค - มธ - มปป.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:กม รธน - สมโภช อัศวนนท์ - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:กม รธน และ เลือกตั้ง - ดิเรก ชัยนาม - ๒๔๙๓ (๑).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:กม รธน และ เลือกตั้ง - ดิเรก ชัยนาม - ๒๔๙๓ (๒).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ครอบครัว - เผดิม พลางกูร - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ค้ำประกัน จำนอง จำนำ - ลอว์สัน - ๒๔๘๒.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ค้ำประกัน จำนอง จำนำ - สุธ เลขยานนท์ - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ค้ำประกัน จำนอง จำนำ - สุธ เลขยานนท์ - ๒๔๗๙.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ตั๋วเงิน - ประวัติ ปัตตพงศ์ - ๒๔๘๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - รพี - ๒๔๔๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - รพี - ๒๔๖๐ a.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - รพี - ๒๔๖๐ b.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - สวัสดิ์ สาริกะภูติ - ๒๔๕๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - สุหร่าย วัชราภัย - ๒๔๖๒.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - แสวง เปี่ยมศรี - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ดิน - ใหญ่ วินิจฉัยกุล - ๒๔๕๖.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ใบเหยียบย่ำ - มท - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประกันภัย - ประวัติ ปัตตพงศ์ - ๒๔๘๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประทุษร้ายส่วนแพ่ง - เทียม - ๒๔๕๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ปาฐกถา บทความ และคำพิพากษา - วิสุทธิ์ ไกรฤกษ์ - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ผัวเมีย - เซี้ยง - ๒๔๕๖.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ผัวเมีย - รพี - ๒๔๔๒.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ผัวเมีย - วิม พลกุล - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ผัวเมีย - สุหร่าย วัชราภัย - ๒๔๖๑.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:มรดก - เซี้ยง - ๒๔๕๕.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:มรดก - เซี้ยง - ๒๔๕๖.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ยืม ฝาก เก็บ ประนอม พนัน - บุญรอด จุลเนตร - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ยืม ฝาก เก็บ ประนอม พนัน - ประเสริฐ ศิริสัมพันธ์ - ๒๔๘๒.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:รธน เปรียบเทียบ - วิสุทธิ์ ไกรฤกษ์ - ๒๔๗๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ล้มละลาย - วิสุทธิ์ ไกรฤกษ์ - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เล็กเชอร์ - รพี - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ศาลทหาร - สุข เปรุนาวิน - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:สัญญา - เทียม - ๒๔๔๕.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:อาญา - เทียม - ๒๔๕๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

===ประวัติศาสตร์===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:กฎหมายลักษณะทาส - สมิท - ๒๔๒๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:จมห ไต่สวนนายกุหลาบฯ - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานกฎหมาย - วัน จามรมาน - ๒๔๗๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานศาล - วัน จามรมาน - มปป.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ประทุษร้ายส่วนแพ่ง - เทียม - ๒๔๕๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ปวศ กม ไทย - มธ - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปวศ กม ไทย - มธ - ๒๔๘๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปวศ กม ไทย - มธ - ๒๔๘๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พรก เก่าครั้งกรุงศรีอยุธยา - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:สัญญา - เทียม - ๒๔๔๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อาญา - เทียม - ๒๔๕๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อาร์มสตรอง - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

===เอกสารทางตุลาการ===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:ความเห็นแย้ง ๒๔๙๖-๒๖๓๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:คำพิพากษา ๒๕๖๕-อ๖๕๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:คำพิพากษาฯ รัชกาลที่ 8 - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัย ตลก รธน ๒๕๓๕-๐๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ ๒๕๖๒-๑๔ (ส่วนตน).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:คำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ ๒๕๖๓ ๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัย ของศาล รธน (๒๕๕๖-๐๕).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๔๗-๒๙-๓๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๕๑-๐๖-๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๕๔-๔๔-๔๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๕๕-๑๘-๒๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๕๕-๒๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๖๓-๓๐ (ส่วนตน).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คำวินิจฉัยศาล รธน ๒๕๖๓-๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ฎ ๒๔๘๐-๒๑๔.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ฎ ๒๕๓๑-๒๓๕๔.pdf]]
| {{tq|50}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๐-๔๗๘๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๐-๗๗๔๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๐-๘๖๗๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๑-๓๒๒๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๑-๓๓๖๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๑-๔๘๑๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฎีกา ๒๕๖๑-๕๔๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:2554-4349 (Public Prosecutor v. Chung King Fu et al.).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:2555-57 (Jaruvan Maintaka's case).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:2556.15-18 Constitutional Court Decision.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:2557.2 Constitutional Court Decision.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:Seriyothin et al. v. Samitivej Hospital et al. (Judgment of the Supreme Court of Justice No. 7634-2554).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:Ruling of the central adminstrative court in the black-number case no 671-2554 (original copy).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

===อื่น ๆ===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:พจนานุกรมกฎหมาย - สมาหารหิตะคดี - ๒๔๗๔.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

===ดูเพิ่ม===

* [[:หมวดหมู่:ดัชนีประชุมกฎหมายประจำศก]]
* [[:หมวดหมู่:สถานีย่อยกฎหมายไทย]]
* [[สถานีย่อย:หนังสือต้องห้าม]]
* [[สถานีย่อย:ประเทศไทย/เวลา]]

==กฎหมาย เอกสารทางการ (ต่าง/ระหว่างประเทศ)==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:กฎบัตรสหประชาชาติ.pdf]]
| {{tq|50}}
|-
| [[ดัชนี:กฎมนเทียรบาล กพช - ๒๔๖๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:คดีบุค - เทียนเลี้ยง ฮุนตระกูล - ๒๔๗๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คดีบุค - บุญรอด จุลเนตร - ๒๔๙๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คดีบุค - สิทธิ ฮุนตระกูล - ๒๔๗๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คดีเมือง - วชิราวุธ - ๒๔๕๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คดีเมือง - สุข เปรุนาวิน - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คดีอาญา - ถวิล ระวังภัย - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:คพพษ พระวิหาร - สนร - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คสพ ไทย กพช - กต - ๒๕๐๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ธรรมนูญ ศยร - สุข เปรุนาวิน - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ปก ใช้ สญ กับเยอรมนี (๒๔๘๐-๐๒-๒๖).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประมวล สญ สยาม-ฝรั่งเศส (๒๔๗๐).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:รัฐธรรมนูญบริติช (ดิเรก ชัยนาม, 2490).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:สัญญาสยามกับ ตปท - สิทธิ ฮุนตระกูล - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สัญญาสละสงคราม - สิทธิ ฮุนตระกูล - ๒๔๗๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์สุข เปรุนาวิน - ๒๕๑๔ b.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==การเดินทาง การท่องเที่ยว==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ตามเสด็จยุโรป - สมบูรณ์ โชติจิตร - ๒๕๑๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:เที่ยวเมืองพม่า - ดำรง - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:นิราศนครวัด - ดำรงราชานุภาพ - 2468.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:นิราศนครวัด - ดำรงราชานุภาพ - 2479.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ระยะทางไปพายัพ - ทอง จันทรางศุ - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิบายล่องลำน้ำพิง - ดำรง - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:หอสมุดดำรง - ศก - ๒๔๙๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อียิปต์ - วชิราวุธ - ๒๕๑๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==การทหาร การรบ สงคราม==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ตำราพิไชยสงคราม ของกรมศิลปากร.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๖) - ๒๔๗๕ (๑).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมพงศาวดาร (ภาค ๖) - ๒๔๗๕ (๒).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:เรารบพม่า - ดำรง - ๒๔๖๓ (๑).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:เรารบพม่า - ดำรง - ๒๔๖๓ (๒).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:สงครามสนามเพลาะ - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==การแพทย์==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ตำรับยาแม่ - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ตำรากาฬโรค - แมกฟาแลนด์ - ๒๔๕๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายา - วงศาธิราชสนิท - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายากลางบ้าน - ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ตำรายากวาวเครือ - สุ่นฮี้ ชุติมา - ๒๔๗๕.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายาพิเศษ - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายาเกร็ด - ๒๕๐๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายาเกร็ด - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายาแผนฯ - ๒๕๐๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรายาไทย - ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำราโอสถนารายณ์ - ๒๔๖๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==การเมือง การปกครอง==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:๒๗ รัฐบาล - ดำริห์ ปัทมะศิริ - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:การประชุมปรึกษาราชการแผ่นดินใน ร ๕ - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พระเจ้ากรุงสยาม - ส ธรรมยศ.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
|}

; ดูเพิ่ม

* [[สถานีย่อย:คณะรัฐมนตรีไทย/คณะที่ 60]]
* [[ผู้สร้างสรรค์:ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร]]
* [[สถานีย่อย:ส่วนราชการในพระองค์]]
* [[สถานีย่อย:สำนักงานทรัพย์สินพระมหากษัตริย์]]
* [[สถานีย่อย:ความผิดต่อองค์พระมหากษัตริย์]]

==การศึกษา==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:การประชุมว่าด้วยการศึกษา - ศธ - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:การศึกษาหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง - ศธ - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ประวัติการศึกษา - ดำรง - ๒๔๘๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:พัฒนาสังคม - ปกรณ์ อังศุสิงห์ - ๒๕๐๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:วงการศึกษา - กสศ - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เอกสารจัดการศึกษา ร ๕ - ๒๕๑๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==เกษตรกรรม==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:องุ่น - เจริญ สมานวนกิจ - ๒๕๐๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ไม้ ตปท - โต โกเมศ - ๒๔๘๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==คณิตศาสตร์==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:คณิต ป ๔ - ประสงค์ ประสงค์จรรยา - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คณิตทั่วไป - มธ - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ครูลูกคิด - ฮ้งกุย สุวรรณโชติ - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ประชาชาติทั้งมวล - ครุชชอฟ - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

; ดูเพิ่ม

* [[สถานีย่อย:อินโดจีนฝรั่งเศส]]

==ชีวประวัติ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ประชวรโสมนัส - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ประวัติดำรง - ๒๔๘๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประวัติบุคคลสำคัญ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ประวัติ - ปิติ วาทยะกร - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประวัติฯ ศรีสุริยวงศฯ - ดำรง - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประวัติสา - กุหลาบ - ๒๔๔๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๗๐.djvu]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๗๔.djvu]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ประวัติสุนทรภู่ - ดำรงราชานุภาพ - ๒๕๑๑.djvu]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:พระประวัติสมเด็จพระนเรศวรฯ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:หลวงสิทธิฯ กับโรตารี - ๒๕๐๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:สกุลเก่า (๐๔) ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:สังหารโหด - สันทัดกรณีย์, พูนศักดิ์ ศักดานุวัฒน์ - ๒๕๐๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์ฉ่ำ ทองคำวรรณ - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:อภินิหารฯ - ปวเรศ - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:อภินิหารบรรพบุรุษ - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==ดนตรี==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ดนตรี - ปิติ วาทยะกร - ๒๔๙๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ดนตรีขับร้อง - ปิติ วาทยะกร - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ดุริยางค์สากล - ปิติ วาทยะกร - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ดุริยางค์สากล - ปิติ วาทยะกร - ๒๔๙๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ดูงาน - ปิติ วาทยะกร - ๒๔๘๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==ประเพณี==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:เกล็ดมอญ - ๒๔๙๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:นิพนธ์ - สถิตยธำรง - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ประเพณี - สฐกศ - ๒๔๙๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ประเพณี - สฐกศ - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ปาฐกถาโฆษณา - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ลอยกระทง - สฐกศ - ๒๕๐๐ a.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สงกรานต์ - จุลจอม - ๒๕๒๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สงกรานต์ - สฐกศ - ๒๕๐๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:หลายรส - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์ป๋วย สาททอง - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

; ดูเพิ่ม

* [[:หมวดหมู่:ดัชนีลัทธิธรรมเนียมต่าง ๆ]]

==ประวัติศาสตร์ทั่วไป==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กรุงเก่า - พร เดชะคุปต์ - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:การปกครองลาวและเขมรของฝรั่งเศส - มท - ๒๔๘๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:คติของฝรั่งเข้ามาเมืองไทย - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คหก กรุงเก่า - ๒๔๕๗ a.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คหก ขุนหลวงฯ - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:คหก ทัพฮ่อ - ๒๔๗๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:จมห ความทรงจำฯ - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:จมห ไต่สวนนายกุหลาบฯ - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จมห ประพาสลำพูนฯ - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จมห ปราบขบถเวียงจันทน์ - ๒๔๖๙.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:จมห เปิดรถไฟ - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จมห รับพระยาเศวตกุญชร - ๒๔๗๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จมห เลียบมณฑลฝ่ายเหนือ - ๒๔๗๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จมห เลียบมณฑลฝ่ายเหนือ - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:จมห วันวลิต - สง่า กาญนาคพันธุ์ - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:จมห โหร - ๒๔๖๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:จามเทวีวงศ์ - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จารึกพ่อขุนรามฯ - วิจิตรวาทการ - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จีน - เสฐียรโกเศศ - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:จุลยุทธการวงศ์ ผูก ๒ (๒๔๖๓).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:จุลยุทธการวงศ์ ผูก ๒ (๒๔๗๕).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำนานเมือง - รถ - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำนานเมืองนคร - ๒๔๙๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ทำเนียบนาม (๓) - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ที่ระลึกฯ เจ้าทิพวัน กฤดากร - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ไทยสถาปนากษัตริย์เขมร - สนร - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:นิทานโบราณคดี - ดำรงราชานุภาพ - ๒๔๘๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ใบบอกทัพฮ่อ - ๒๔๗๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา (ภาค ๑) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ประชุมจารึก (ภาค ๑) - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมจารึก (ภาค ๑) - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมจารึก (ภาค ๒) - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ปรมานุชิตฯ - เล่ม ๑ - ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ปรมานุชิตฯ - เล่ม ๒ - ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ปรมานุชิตฯ - เล่ม ๓ - ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ปลีก - ๒๕๓๙.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ศธ (๑) - ๒๔๔๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ศธ (๒) - ๒๔๔๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร - ศธ (๓) - ๒๔๔๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร (จาด) - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดาร (หัตถเลขา) - ๒๔๕๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ - ๒๔๔๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๒ - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๓ - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๔ - ๒๔๗๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๕ - ๒๔๙๓ (๑).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๕ - ๒๔๙๓ (๒).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:พงศาวดารโยนก - แช่ม บุนนาค - ๒๔๗๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารล้านช้าง - วงศ์ บุญ-หลง - ๒๔๘๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารล้านช้าง - วงศ์ บุญ-หลง - ๒๕๐๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารเหนือ - ๒๔๑๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารเหนือ - ๒๔๗๔.pdf]]
| {{tq|50}}
|-
| [[ดัชนี:พงศาวดารเหนือ - ๒๕๐๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรีสังเขป.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา ภาค ๑ (๒๔๕๕) b.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา ภาค ๒ (๒๔๕๕) b.pdf]]
| {{tq|1}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา ภาค ๓ (๒๔๕๕) b.pdf]]
| {{tq|1}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา เล่ม ๒ ตอน ๑ (๒๔๙๕).pdf]]
| {{tq|1}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงษาวดาร ฉบับพระราชหัดถเลขา เล่ม ๒ ตอน ๒ (๒๔๙๕).pdf]]
| {{tq|1}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงษาวดารฯ ฉบับหลวงประเสริฐฯ - ๒๔๕๐.pdf]]
| {{tq|50}}
|-
| [[ดัชนี:พระราชพงสาวดารฯ ฉบับหลวงประเสิด - ๒๔๘๖.pdf]]
| {{tq|50}}
|-
| [[:ไฟล์:ยศเจ้า - ดำรง - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ราชสาส์นไปเมืองจีน - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ราชสาส์นไปอังกฤษ - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ราชพงศฯ กพช - ๒๔๖๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ราชพงศฯ เขมร - ๒๔๑๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ราชพงศฯ เขมร - ๒๔๔๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:เลิกทาสในรัชกาลที่ ๕ - ศก - ๒๔๘๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:สังคีติยวงศ์ - พนรัตน์ - ๒๔๖๖ a.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:สยามกู้ - แซร์ - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:แสดงบรรยายพงฯ สยาม - ดำรง - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิบายเบ็ดเตล็ดฯ พงศาวดารฯ - ดำรง - ๒๔๖๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิบายเรื่องธงไทย - ดำรง - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:อยุธยา - พร เดชะคุปต์ - ๒๕๐๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:เอกสารสำคัญ (๒๔๘๔).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
|}

; ดูเพิ่ม

* [[:หมวดหมู่:ดัชนีบันทึกเรื่องความรู้ต่าง ๆ]]
* [[:หมวดหมู่:ดัชนีประชุมพงศาวดาร]]
* [[:หมวดหมู่:ดัชนีสาส์นสมเด็จ]]
* [[ผู้สร้างสรรค์:สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ]]
* [[สถานีย่อย:ประวัติศาสตร์ไทย]]

==ปรัชญา==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กายคฤหะ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ปรัชญาชาวไร่ - ศุภสวัสดิ์ฯ สวัสดิวัตน์ - ๒๕๐๖ a.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ปัญหาปรัชญา - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ปารมิตา - เสถียร โพธินันทะ - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:มาธยมิก - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:มิตรภาพ - อรตต - ๒๔๗๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สยามใหม่ - จำกัด พลางกูร - ๒๔๗๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:โสเครทิสความตาย - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==ภาพยนตร์==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ภาพยนตร์ไทย - สมชาย พุ่มสอาด - ๒๕๑๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==ภาษา==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กกา - จิตร สุทัศน์ - ๒๔๔๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:กกา - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:คปม ของคำสยาม - จิตร ภูมิศักดิ์ - ๒๕๒๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:เครื่องหมายวรรคตอน (๒๔๗๔).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:จินดา - ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:นิติสาร - น้อย อาจารยางกูร - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:นิพนธ์ - สุมนชาติ สวัสดิกุล - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เบ็ดเตล็ด - สฐกศ นคปท - ๒๔๘๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:โบราณ วิธีสอน - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ปก สนร (๒๔๘๕-๐๖-๒๒).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปก สนร (๒๔๘๖-๐๘-๒๔).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ปกีรณำ - น้อย อาจารยางกูร - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมภาษิตเขมร - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ประเภทวรรณคดี - สนิท ศตะกูรมะ - ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:พูดซ้อนคำ - นมส - ๒๔๘๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ภาพภาษิต - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ภาษาต่าง ๆ - แช่ม บุนนาค - ๒๔๖๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:มูลบท - น้อย อาจารยางกูร - ๒๕๐๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ระเบียบตัวหนังสือไทย ๒๔๘๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:เรื่องสั้น - สฐกศ - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เรื่องสั้น - สฐกศ - ๒๕๐๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:วินิจฉัยนาม - ดำรง - 1939.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ไวพจน์ - น้อย อาจารยางกูร - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:หัดอ่านไทย - สังข์ พุกกะเวส - ๒๕๑๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:หลักภาษาไทย อักขรวิธี วจีวิภาค วากยสัมพันธ์ ฉันทลักษณะ.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:อนันต - น้อย อาจารยางกูร - ๒๔๔๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อักษรไทย - เซเดส์ - ๒๔๖๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อักษรไทย - ทองสืบ ศุภะมาร์ค - ๒๕๑๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==ภูมิศาสตร์==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ประจวบ - กฆ - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:สภาพและความเป็นอยู่ของน่าน - กปส - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

==วรรณกรรม==

===ร้อยกรอง===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กากี - หน - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:กากี - ไม่ปรากฏผู้สร้างสรรค์ - ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:กาพย์ห่อโคลงเห่เรือ - ๒๔๕๑.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:เงาะป่า - จุลจอม - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:เตลงพ่าย - ปรมานุชิต - ๒๔๗๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:นรินทร์ - อิน - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:นิราศหนองคาย - ทิม สุขยางค์ - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:บทประพันธ์บางเรื่อง - สนั่น เทพหัสดิน - ๒๔๘๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:บทประพันธ์ - บุญมี โกศิน - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:บทละครนอก - ฉิม - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมกาพย์เห่เรือ - ๒๔๖๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมกาพย์เห่เรือ - ๒๔๖๔.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมนิราศ (๑) - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมนิราศ (๒) - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พระร่วง - วชิราวุธ - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พระร่วง (รำ) - วชิราวุธ - ๒๔๙๐.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พระร่วง (พูด) - วชิราวุธ - มปป.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พระร่วง (ตัวละคร) - วชิราวุธ - มปป.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:พระลอ - ๒๔๕๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พระลอ - ๒๔๙๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:พระสมุท - วิไชยชาญ - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:พรรณ สัตว - น้อย อาจารยางกูร - ๒๔๗๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เพชรพวง ศรีวิชัย ราชคฤห์ - หน - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เพชรมงกุฎ - หน - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เพลงยาวว่าความ - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ยวนพ่าย - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ระบำตลก - จุลจอม - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:รามเกียรติ์ (๒๔๘๔).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ลิลิตรัฐนิยม (๒๔๘๕).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:โลกนิติ จำแลง - วชิราวุธ - ๒๕๐๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:โลกนิติ สมบูรณ์ - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:วรรณกรรมต่างเรื่อง - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:เวสสันดร - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:สมบัติอมรินทร์ - หน - ๒๕๐๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:สรรพลี้หวน.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:หม่อมเป็ดสวรรค์ และพระอาการประชวรฯ - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:เห่กล่อม - สุนทรภู่ - ๒๔๖๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เห่เรือ - ๒๔๕๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนิรุท - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

; ดูเพิ่ม

* [[สถานีย่อย:กากี]]
* [[สถานีย่อย:ขุนช้างขุนแผน]]

===ร้อยแก้ว===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กามนิต เสฐียรโกเศศ และ นาคะประทีป.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ความนึก - นมส - ๒๔๖๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ฉวยอำนาจ.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:เชกสเปียร์ - นคปท พธนพ - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซ้องกั๋ง - ๒๕๑๔ (๑).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซ้องกั๋ง - ๒๕๑๔ (๒).pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซิยินกุ้ย - ๒๕๑๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซุยถัง (๑) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซุยถัง (๒) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซุยถัง (๓) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซุยถัง (๔) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซุยถัง (๕) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ซุยถัง (๖) - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ไซอิ๋ว (๑) - ๒๔๔๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ไซอิ๋ว (๑.๑) - ๒๔๔๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ไซอิ๋ว (๒) - ๒๔๕๐.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ไซอิ๋ว (๓) - ๒๔๕๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ไซอิ๋ว (๔) - ๒๔๕๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ไซ่ฮั่น - ๒๕๐๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานฯ สามก๊ก - ดำรง - ๒๔๗๑ b.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ทองอิน - วชิราวุธ - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:นิทานไทย - ชัยศรี ศรีอมร - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:บ่อเกิดรามเกียรติ์ - วชิราวุธ - ๒๔๕๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:บ้วนฮ่วยเหลา (๑) - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:บ้วนฮ่วยเหลา (๒) - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:บูเช็กเทียน - ๒๕๒๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ปกรณัม (๑) - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปกรณัม (๒) - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปกรณัม (๓) - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปกรณัม (๔) - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปกรณัม (๕) - ๒๔๖๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมหนังสือเก่า (๑) - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมหนังสือเก่า (๒) - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:เปาบุ้นจิ้น - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เปาเล่งถู - ๒๕๓๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:เปิดกรุผีไทย (เหม เวชกร).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:โป๊ยเซียน - ตัน เซี่ยมหมิน - ๒๔๗๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:แผลเก่า (ไม้ เมืองเดิม, ๒๕๕๔).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ภาพนาง - เหม เวชกร - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ภูตผีปีศาจของไทย (เหม เวชกร).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:รวมเรื่องสั้น - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ราชาธิราช - ๒๔๓๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:รำลึก - นงเยาว์ วัฒนโกเมร - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เลียดก๊กเอ๋า - ๒๔๕๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:วิญญาณยังอยู่ - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:วิญญาณยังอยู่ - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:วิญญาณยังอยู่ - ๒๕๑๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:เวตาล - นมส - ๒๔๘๒.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ส้วยถัง (๑) - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ส้วยถัง (๒) - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สามก๊ก - ๒๔๔๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สุปัสสี - น้อย อาจารยางกูร - ๒๔๖๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:เสาปัก - ๒๔๒๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:โหงวโฮ้ว - มปป.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:โหงวโฮ้ว - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์พันธุ์ปรีชา ทวีวงศ์ - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==วารสาร==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:BKK Rec vol 1a.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:BKK Rec vol 1b.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:BKK Rec vol 2a.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:BKK Rec vol 2b.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

==ศาสนา ความเชื่อ พิธีกรรม==

===กฎหมาย คดีความ เอกสารทางการ===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:ถลก สงฆ์ (๑) - ๒๔๕๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประกาศสังฆาณัติ - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิกรณ์ (๑) ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิกรณ์ (๒) ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิกรณ์ (๓) ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิกรณ์ (๔) ๒๔๙๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
|}

===คาถา บทสวด คัมภีร์===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:ครื้มเรือนอนุสรณ์ - ๒๕๐๘.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:คันถวงศ์ - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:คำนมัสการคุณานุคุณ - ๒๔๖๘.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:คำสวดกุศลวิธี - ๒๔๖๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ถวายพรพระ กับคำย่อความฎีกาพาหุง - ๒๕๐๖.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ทิพมนตร์ - ๒๕๑๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมคำสวดนมัสการ - ๒๔๗๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ปริตร ๗ - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ปริตร - ทอ - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ปริตร มหาราช - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สมุจจัย - ๒๔๔๙-๖๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:สวดมนต์ ๑๒ ตำนานฯ - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:สวดมนต์แปล - ๒๔๕๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:สวดมนตร์หลวง - ๒๔๖๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:อนุโมทนาวิธี - ๒๔๖๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อนุสรณ์บุญเรือง บรรณปัญญา - ๒๕๑๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:New Testament - Jones - 1850.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
|}

===ประวัติศาสตร์===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กรุสมบัติราชบูรณะ - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานคณะสงฆ์ - ดำรง - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำนานธาตุเมืองนคร - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระแก้วฯ - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระแก้วฯ - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระธาตุจอมทอง - ๒๔๙๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระธาตุสุเทพ - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระธาตุสุเทพ - ๒๔๘๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระปริตรและพระปริตร - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระพุทธรูปฯ - ๒๔๗๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ตำนานพระพุทธรูปฯ - ดำรง - ๒๔๖๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำนานพิธีตรุษ - ดำรง - ๒๔๘๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำนานพราหมณ์เมืองนคร - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ประชุมตำนานพระธาตุ - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ประดิษฐานพระสงฆ์ - ดำรง - ๒๔๕๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ประวัติศาสนา - แช่ม บุนนาค - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ผนวช - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:พาราณสี - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:มูลเหตุแห่งการสร้างวัดฯ - ดำรง - ๒๔๗๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:รัตนพิมพวงศ์ - ๒๔๕๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:สังคีติยวงศ์ - พนรัตน์ - ๒๔๖๖ a.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อธิบายเครื่องบูชา - ดำรง - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:อารามหลวง - คลี่ สุทัศน์ - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

===พิธีกรรม===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ตำราแบบธรรมเนียมฯ - ๒๔๙๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:ตำราไสยศาสตร์ (อนันต์ คุณานุรักษ์, ๒๕๐๘).pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[ดัชนี:ระเบียบไหว้พระสวดมนต์ - ๒๔๗๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ราชธรรมเนียมลาว - ทองพูล ครีจักร - ๒๔๗๙.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:ราชนิติ - ๒๔๑๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ราชนิติ - ๒๔๔๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ราชนิติ - ๒๔๖๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ราชนิติ - ๒๔๖๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

===วรรณกรรม===

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:ไตรภูมิ - ๒๔๕๕.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ทศชาติ - ชินวร (๑) - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ทศชาติ - ชินวร (๒) - ๒๔๘๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:เทวกำเนิด - สรวง ศรีเพ็ญ - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ผีสางเทวดา (เสฐียรโกเศศ, 2495).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปฐมสมโพธิ์ - ปรมานุชิต - ๒๔๗๘.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปฐมสมโพธิ์ - เหม เวชกร - ๒๕๑๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปฐมสมโพธิ์ธรรมยุต - ๒๔๗๒.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ปฐมสมโพธิ์มหายาน - ๒๔๗๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:ผีลานนา - แก้วมงคล ชัยสุริยันต์ - ๒๔๘๖.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:พระเป็นเจ้าของพราหมณ์ - วชิราวุธ - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:พุทธาวตาโร - แสง สาลิตุล - ๒๔๖๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:อนาคตวงศ์ - ๒๕๑๔.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:อำนาจผีแลผีหลอก (ศรีเสาวภางค์, 2432).pdf]]
| {{tq|01}}
|-
|}

===ดูเพิ่ม===

* [[:mul:สฺยามรฏฺฐสฺส_เตปิฏกํ|สฺยามรฏฺฐสฺส เตปิฏกํ (พระไตรปิฎกสยามรัฐ)]] ที่วิกิซอร์ซพหุภาษา
* [[:หมวดหมู่:ดัชนีปัญญาสชาดก]]
* [[สถานีย่อย:กฎหมายคณะสงฆ์ไทย]]

==ศิลปะ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:ตู้รดน้ำ - ศิลป์ พีระศรี - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ทฤษฎีสี - ศิลป์ พีระศรี - ๒๔๘๖ a.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ศิลป - ศิลป์ พีระศรี - ๒๕๐๖ a.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==เศรษฐศาสตร์==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:ทรัพยศาสตร์ เล่ม 1.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

==สารานุกรม อักขรานุกรม ฯลฯ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:เรื่องจังหวัดต่าง ๆ - ๒๔๙๑.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[ดัชนี:เรื่องห้ามไม่ให้เจ้าไปเมืองสุพรรณ กับอักขรานุกรมฯ สุพรรณฯ - ดำรงฯ, ราชบัณฑิตยฯ - ๒๔๙๑.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
| [[:ไฟล์:สารานุกรม - รถ (๐๑) - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==โหราศาสตร์==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กาลจักรจรวิภาค - วุฒิ วิเศษจินดา - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:คัมภีร์ควรรู้ - ๒๕๐๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:จักรทีปนี - ปรมานุชิต - ๒๔๖๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ฤกษ์งามยามดี - อุรคินทร์ วิริยะบูรณะ - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สอบศักราช - ดำรง - ๒๕๑๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:สะเดาะเคราะห์ - สาย ปลีหะจินดา - ๒๕๐๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อธิกมาส - บริรักษ์ ติตติรานนท์ - ๒๔๙๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์สุรางค์ศรี โศภางค์ - ๒๕๐๗.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[ดัชนี:อาถรรพ์ - ประจวบ ภัททะปัญโญ - ๒๔๙๘.pdf]]
| {{tq|25}}
|-
|}

==อาหาร==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[:ไฟล์:กับข้าว - กลีบ มหิธร - ๒๕๐๔.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:กับข้าววรรณคดี - ๒๕๑๐.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ของหวานแบบใหม่ - สอษ - ๒๕๐๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรับอาหาร - สมฤทธิ์ สุวรรณบล - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำรับอาหาร.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ตำราอาหาร - เครือมาศวิมล ทองแถม - ๒๔๘๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ที่ระลึกสำนวย จันทน์หอมไกล - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ที่ระลึกเต็ม โกมลเปลิน - ๒๕๐๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์สอน บุนนาค - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อนุสรณ์เสียง สวรรคทัต - ๒๕๐๙.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อาหาร - อนงค์ ภูมิรัตน - ๒๔๙๖.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อาหารฝรั่งแปลก - อภัย อิศรภักดี - ๒๕๑๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:อาหารมัง - ช้อย เหมะจันทร - ๒๕๑๓.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

==อื่น ๆ==

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! ดัชนี/ไฟล์
! สถานะ
|-
| [[ดัชนี:โกศ - นริศ - 1939.pdf]]
| {{tq|01}}
|-
| [[:ไฟล์:เครื่องหอม - ๒๔๗๕.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:ประทุษร้ายต่อผู้ร้าย - สาตร สุทธเสถียร - ๒๔๗๑.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:พงศาวดารอินเดีย - ๒๔๕๒.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
| [[:ไฟล์:แม่น้ำมูล - แช่ม บุนนาค - 1904.pdf]]
| {{tq|02}}
|-
|}

[[หมวดหมู่:โครงการความร่วมมือในวิกิซอร์ซ]]</text>
      <sha1>evigtbviyc0pbdevnj6jy0qgoajanp1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน</title>
    <ns>2</ns>
    <id>57046</id>
    <revision>
      <id>189758</id>
      <parentid>189757</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72941" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาโบราณ คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;คำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเอาเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>p5mvlrxbuoo7b4s018amro0idjiq83l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189759</id>
      <parentid>189758</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:02:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72932" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาโบราณ คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;คำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>3qsjmmmn3u0m08asb4sk2c8qkmdw4k0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189760</id>
      <parentid>189759</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:11:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73275" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาโบราณ คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;คำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,228 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>i1y4x6dy8cr459ktls3rv14eohrs3u5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189761</id>
      <parentid>189760</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:14:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73337" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาโบราณหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาโบราณ คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาโบราณนั้นแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาโบราณนั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;คำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบโบราณของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาโบราณแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วงสองพันสองร้อยยี่สิบเก้าปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>am0zpslaobvbnvdcpofr0hs05smexah</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189762</id>
      <parentid>189761</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:16:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73334" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วงสองพันสองร้อยยี่สิบเก้าปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง เรื่องนี้ก็ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>q7chh5axtdvzh7t4f88cvaxwrsknefe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189763</id>
      <parentid>189762</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:22:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 8 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73346" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วงสองพันสองร้อยยี่สิบเก้าปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>d9dmndvxace4zvdo3op3uj3p9wya4gj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189764</id>
      <parentid>189763</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:28:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73284" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>7b3x7dlxg64auymba18i3x41vui79fw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189765</id>
      <parentid>189764</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:29:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 5 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73269" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความฉิบหายให้แก่ประชาชนของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>tm6rdijgienkv3r90octuls4ayo3l85</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189766</id>
      <parentid>189765</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:30:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 5 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73260" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่ไม่ดับสูญ) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>5qrgasbw2acl8pkcmuc7xi3xotz05va</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189767</id>
      <parentid>189766</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 6 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73269" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวเนื่องกับพระผู้เป็นเจ้า ที่แม้แต่พระผู้เป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่ทรงมอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>i7b4dct2o4vbdj0z0wn6h0tyqwlqecl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189768</id>
      <parentid>189767</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:42:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 8 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73161" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับเทพเทวา ที่แม้แต่เทวดาเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเราเอง เพราะหาไม่แล้ว เทพที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>nwcj5sd5fmp4ht0oxz9fc29u4h804bh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189769</id>
      <parentid>189768</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:46:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 8 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73152" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับเทพเทวา ที่แม้แต่เทวดาเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว เทพที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะทรงพระกรุณาเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>1ti196g1uwswdxi9ugl11rsx12pt9ed</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189770</id>
      <parentid>189769</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:55:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 8 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73146" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับเทพเทวา ที่แม้แต่เทพยดาเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว เทพที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพวกเขาที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>gel5soxp1hi0ow9upzmlzt8jf0qjrwx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189771</id>
      <parentid>189770</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:56:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 8 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73149" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับเทพเทวา ที่แม้แต่เทพยดาเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว เทพที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับการลิขิตของพระผู้เป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ทรงให้มีความหลากหลายทางนิกายซึ่งจัดตั้งขึ้นในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระผู้เป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>1orzsdbrm4o9tszcfzvibagn2ybv1yz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189772</id>
      <parentid>189771</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T12:59:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 9 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73064" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับเทพเทวา ที่แม้แต่เทพยดาเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว เทพที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับเทวลิขิตที่สามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันสถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า เทพเทวาที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การที่ทรงได้รับยกย่องด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับสติปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>67ruydnigoq7xpg72pt9c0silvwjf2e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189773</id>
      <parentid>189772</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:09:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 9 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73067" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อถือในเทพที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated god&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;เทพที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;เทพที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal god&quot; (เทพที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal god&quot; (เทพที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated god&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า เทพผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า เทพนั้นไม่มีวันดับสูญ ลิขิตของเทพจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงอมตเทพองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับเทพเทวา ที่แม้แต่เทพยดาเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว เทพที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับเทวลิขิตที่สามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันสถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า เทพเทวาที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับพระปัญญาของเทพไท้จะลดลงไป กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>fo77s9db89659ys4865npt8eedxi7cq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189774</id>
      <parentid>189773</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:38:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73406" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับเทวลิขิตที่สามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันสถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ความน่าดูชมจะน้อยลง หรือความคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าจะลดลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>rq61rzb6p555eb5gbyzkrev1bpa45q9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189775</id>
      <parentid>189774</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:41:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 9 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73428" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันสถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>c88lj098kpoyakbhnpzumcmy9qfaqy5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189776</id>
      <parentid>189775</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:42:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73419" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเรียบร้อยในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันสถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตนเอง ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามธรรมดาของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือธรรมดาของธรรมชาติ&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>nm2pht5wcupeb57h1dq9yo8vwjjdy70</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189777</id>
      <parentid>189776</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:51:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 9 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73425" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระสติปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>arrtsarb2x6rqf1jk0kbjxg2e8c5b8u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189778</id>
      <parentid>189777</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:51:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 7 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73434" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระสติปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เนื่องจากเรารู้ว่า พระผู้เป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าเข้าไว้ในอ้อมแขนแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>hbxachfzywkwdt6d8rs9jsqd7ra3cew</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189779</id>
      <parentid>189778</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T13:59:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 10 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73425" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระสติปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระสติปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>dsys6ejojqtg0qr6f29xrq5rkakyeik</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189780</id>
      <parentid>189779</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:01:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73407" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจให้ทรงใช้พระอมตปัญญามาจัดการกายและกรุงของข้าได้ตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัย&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>s5bn3w9fflr3qma8m7im3fvdbdosizv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189781</id>
      <parentid>189780</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:05:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 10 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73462" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับของพระองค์ว่า ให้จัดการกายและกรุงของข้าตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>9nya95scr6wrsr6ddqb42mbg1w6qj2i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189782</id>
      <parentid>189781</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:06:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 10 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73471" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า ให้จัดการกายและกรุงของข้าตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>dw6enl9kcgoygaqpbtouq4l796ts6mb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189783</id>
      <parentid>189782</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:09:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 10 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73495" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์และรายงานถึงพระวรกายและพระอารมณ์ขันของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>4jpox607rki6ee28rg8ga2ynn50y612</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189784</id>
      <parentid>189783</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:12:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 11 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73510" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงพระกายและพระอารมณ์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>0y1s07wx02ygbtu7vxnc2tzyggzt13u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189785</id>
      <parentid>189784</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73510" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงพระกายและพระอารมณ์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>08c6bnb86iwssiq61btie5jduoz41fp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189786</id>
      <parentid>189785</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:27:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73707" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงพระกายและพระอารมณ์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>4dxib04oyrlc6xhajgpbxqwaoxzdgow</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189787</id>
      <parentid>189786</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:31:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 11 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73695" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและอารมณ์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสารที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1688 ซึ่งได้รับการเอ่ยถึงในการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสารถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>8h4m83uvchvm6fjqa3s1o67jst00y5s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189788</id>
      <parentid>189787</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:37:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 11 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73716" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งมีเอ่ยถึงอยู่ในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>3bhwlwicvunsju4dlhn13qvr88sws3f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189789</id>
      <parentid>189788</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:40:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 11 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73698" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>3f5n7f6fijmmchjadw5g5vgq1vyuqpn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189790</id>
      <parentid>189789</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:47:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="74568" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=978-616-7070-92-6|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>frffozbrgsg97d1p9oh4j2ok4myaqq2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189791</id>
      <parentid>189790</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:49:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75093" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=978-616-7070-92-6|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=978-616-92351-0-1|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีค|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>ebrz00lo05p9wmvrc04p2lz0x39xgrt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189792</id>
      <parentid>189791</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:54:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 14 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75762" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=978-616-7070-92-6|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=978-616-92351-0-1|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีค|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>e1vlb23f1vkygs8fewk9q9b3r7bne05</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189793</id>
      <parentid>189792</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T14:55:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75765" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=แลงกาต์, ร.|year=2481|title=[[ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1/เล่ม 1|ประมวลกฎหมายรัชกาลที่ 1 จุลศักราช 1166 พิมพ์ตามฉะบับหลวงตรา 3 ดวง เล่ม 1]]|location=พระนคร|publisher=โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง|ref={{ฮฺวต|แลงกาต์|2481}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=978-616-7070-92-6|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=978-616-92351-0-1|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>5097gxnpopurtezfc5chv0xm7rh2py8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189794</id>
      <parentid>189793</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:01:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75706" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|แลงกาต์|2481|p=127}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=974-409-652-7|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=978-616-7070-92-6|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=978-616-92351-0-1|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>rqui1787xptcsf86jc6t7vagudls6l2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189795</id>
      <parentid>189794</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:03:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 4 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75770" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=974-409-652-7|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=978-616-7070-92-6|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=978-616-92351-0-1|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>blz3ugn7zp9g5ucrf512dutbmgtfuj7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189796</id>
      <parentid>189795</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:04:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75759" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่เคยลงพระนามในสารใด ๆ ที่ทรงเขียน แผ่นโลหะซึ่งใช้เขียนราชสาร และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ได้รับการบันทึกไว้ว่า เป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สารนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสารถึงมหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>orpj41c8hl1hwnf4t4n9ja3y7rsc7ka</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189797</id>
      <parentid>189796</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:10:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75789" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำเท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>fqzgg5gakbkr6ii5zpfu8dlwq2dpdir</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189798</id>
      <parentid>189797</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:11:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75853" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>ifhfmf357d20vyxb45nj7tpznwqj6kh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189799</id>
      <parentid>189798</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:25:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76588" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;ในภาษาปัจจุบัน &quot;private person&quot; (บุคคลเอกชน) หมายถึง บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot; แต่ในภาษาเก่า คำว่า &quot;private&quot; ดูจะมีความหมายเพียงว่า เป็นการลับ หรือเป็นการปลีกตัว ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=589}}) นิยาม &quot;private&quot; ไว้เพียงว่า &quot;retired, concealed&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับตราของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>ngo58106ai2fj4f8y13eufbviekaw3l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189800</id>
      <parentid>189799</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:32:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76185" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ พระองค์ทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;Private person&quot; (บุคคลเอกชน) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษ โดยจะมีการประทับพระลัญจกรของพระองค์ ซึ่งมีขนาดเล็กใหญ่ต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>j5w8d4r1sfmnizbd8i2uiv7obyvrpzz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189801</id>
      <parentid>189800</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:34:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76156" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;Private person&quot; (บุคคลเอกชน) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>dmu3q4ok48vynjl0qczyx6k2r5fsn6e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189802</id>
      <parentid>189801</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:35:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76156" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีบุคคลอื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>gptvwy3yw84bmvdqakij7y7u12fw8tu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189803</id>
      <parentid>189802</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:36:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 15 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76150" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงเขาในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>iqkndl4z0s787n09l1g7d8o8bcs5olv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189804</id>
      <parentid>189803</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:37:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 16 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76153" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>lkwfpo3z03pwi84ep48cr451nr18pry</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189805</id>
      <parentid>189804</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:42:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76348" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>q9ccstci0r4t4oiztlktc48qgx025jw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189806</id>
      <parentid>189805</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:47:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77022" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=580}}) ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=659}}) ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=454}}) นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=434}}) ให้นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=614–615}}) นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ ''Dictionarium Britannicum'' ({{ฮวอม|Bailey|1730|p=701}}) นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=37}}) นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=211}}) นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=547}}) นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;คำว่า &quot;zeal&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า ความขยันขันแข็งอย่างกระตือรือร้น ความปรารถนาอย่างแรงกล้า ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2002g}} ส่วนในภาษาเก่าหมายถึง ความคลั่งไคล้อย่างแรงกล้าในเรื่องใด ๆ โดยเฉพาะในเรื่องศาสนา ดังที่ ''Dictionarium Anglo-Britannicum'' ({{ฮวอม|Kersey|1708|p=697}}) นิยามว่า&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>29x82rl4a6fmgkkigu5ir8g8mq578m8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189807</id>
      <parentid>189806</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:49:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76597" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;คำว่า &quot;zeal&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า ความขยันขันแข็งอย่างกระตือรือร้น ความปรารถนาอย่างแรงกล้า ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2002g}} ส่วนในภาษาเก่าหมายถึง ความคลั่งไคล้อย่างแรงกล้าในเรื่องใด ๆ โดยเฉพาะในเรื่องศาสนา ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=697}} นิยามว่า&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>a3o3mkh04i86zgc7o6rfh9atrb61mxn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189808</id>
      <parentid>189807</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T15:52:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76678" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นคลั่งศาสนา&lt;ref&gt;คำว่า &quot;zeal&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า ความขยันขันแข็งอย่างกระตือรือร้น ความปรารถนาอย่างแรงกล้า ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2002g}} ส่วนในภาษาเก่าหมายถึง ความหลงใหลอย่างแรงกล้าในเรื่องใด ๆ โดยเฉพาะในเรื่องศาสนาของตน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=697}} นิยามว่า &quot;an earneſt Paſſion for any thing, more eſpecially for one's Religion&quot;&lt;/ref&gt; ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>sxohwn078ebl6n9hkzaoejadt7gk70t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189809</id>
      <parentid>189808</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="75943" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>btefzz40607tbzhh5vcrnlcd93e1dlg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189810</id>
      <parentid>189809</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:08:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76001" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและทำงานกับมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>jtznn6ta64y0euu37as71q5bw8vav3f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189811</id>
      <parentid>189810</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:11:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76025" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>gvypw3fo7r5y0xbsfkskrobb61wwkd8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189812</id>
      <parentid>189811</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:11:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76105" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนการค้าต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>jon2a7td4h70vo985kwws486me1n3c5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189813</id>
      <parentid>189812</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:12:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76108" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นจับเข้ารีตและจัดให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>tq7zipthi7dkwdy3eox6euo5x0nh4n4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189814</id>
      <parentid>189813</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:16:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76132" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>d02ly5ginbehvkx2e9lzb48qrkubvpr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189815</id>
      <parentid>189814</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:19:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76546" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย หรือทำให้แปดเปื้อน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>sw2tfwdg3dgcwppidxds4o1jokvy0iy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189816</id>
      <parentid>189815</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:24:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76786" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>gmzhaonx1j8h11pqhch127lfaj85zfx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189817</id>
      <parentid>189816</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:35:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77522" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; คือ ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; บุคคลเช่นนี้กฎหมายไทยเรียก &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot;&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>so5ak7h1fcpfccncx4y22phw5ukl2gw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189818</id>
      <parentid>189817</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:37:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77692" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; คือ ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>se53a4yuacaqbz2hxe6w43pzvgthsaq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189819</id>
      <parentid>189818</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:38:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77704" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยาม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>f4relfg0wue0eir35pqgzdzzdvk1kgp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189820</id>
      <parentid>189819</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:40:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77688" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับและต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>8c0z4cb9rvs81u1t8u68pv4dqoetwwn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189821</id>
      <parentid>189820</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:40:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77692" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า ประสบคราวเคราะห์ด้วยถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนคืน และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>aoaaoga23ge6hcfq0cyell2zciv6x00</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189822</id>
      <parentid>189821</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:41:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77695" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า ประสบคราวเคราะห์เพราะถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนคืน และต้องเกยตื้น ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>4nbslrgqj1xzg3bg65ryi07cqju70ma</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189823</id>
      <parentid>189822</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:47:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77686" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/zeal|title=Zeal|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>fo211svqtjmikjx3yfc8kqy7cvpx512</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189824</id>
      <parentid>189823</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:49:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77686" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/cast|title=Cast|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/humor|title=Humor|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022g|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022g}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>majb1shtdnjit9p4ouig26z4g5n4sy9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189825</id>
      <parentid>189824</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:51:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77489" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/cast|title=Cast|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>gi8l6bri7ut1hw0oqt9ns3hz98x0rs6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189826</id>
      <parentid>189825</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:54:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77489" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า ไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/cast|title=Cast|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>o94ehatf10xx0agwa5tuy6775y9ji5i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189827</id>
      <parentid>189826</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:55:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 2 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77495" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/cast|title=Cast|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>1qkos3t5rt0elgkuu8lekfbvzixaueb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189828</id>
      <parentid>189827</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77657" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง&lt;ref&gt;{{ฮอว|Dictionary.com|2022a}} ว่า &quot;cast away&quot; เป็นสำนวนแปลว่า ประสบเหตุเรือล่ม&lt;/ref&gt; ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/cast|title=Cast|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>44j265ecmla7y41l388obnavj4qie46</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189829</id>
      <parentid>189828</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T16:57:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Venise12mai1834</username>
        <id>8884</id>
      </contributor>
      <comment>/* 17 */</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77657" xml:space="preserve">: [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/1|1]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/2|2]], [[ผู้ใช้:Venise12mai1834/ทดลองเขียน/3|3]]
{{หน้าทดลองเขียน}}
==1==

{{ตรคป
|{{ก|The Preface to the Reader.|บ=font-size:140%}}
|
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==2==

{{ตรคป
|{{ขจ|F}} ''{{พญ|or}} the better understanding of the following Relation, I think it not amiss to acquaint the Reader, That the first Solemn Embassy that the'' French ''King sent to the late King of'' {{พญ|Siam}}, ''was in the Year'' 1685'', by Monsieur'' de Chaumont, ''who went in Quality of Ambassador Extraordinary, whereof there are two Relations publisht; One, of the Embassy done by the Ambassador himself; The other, of the Voyage done by Father'' Tachard, ''one of the six Jesuits that accompany'd Monsieur de'' Chaumont ''in that Voyage, by the French King's particular Command. Both are Translated into'' English, ''Illustrated with Sculptures, and Printed about two Years ago.''
|{{ขจ|เ}} พื่อให้เข้าใจเรื่องเล่าต่อไปนี้ได้ดีขึ้น ข้าคิดว่า คงไม่ผิดที่จะแจ้งผู้อ่านว่า คณะทูตทางพิธีการชุดแรกซึ่งพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส&lt;ref&gt;{{w|พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 แห่งฝรั่งเศส}}&lt;/ref&gt; ทรงส่งมายังพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม&lt;ref&gt;{{w|สมเด็จพระนารายณ์มหาราช|สมเด็จพระนารายณ์}}แห่งกรุงศรีอยุธยา&lt;/ref&gt; นั้นมีขึ้นในปี 1685 นำโดยเมอซีเยอเดอ โชมง&lt;ref&gt;{{w|อาแล็กซ็องดร์ อัศวินแห่งโชมง}}&lt;/ref&gt; ผู้มาในฐานะเอกอัครราชทูตวิสามัญ ซึ่งในการนี้มีเรื่องเล่า 2 ฉบับได้รับการเผยแพร่แล้ว ฉบับหนึ่งว่าด้วยคณะทูต เอกอัครราชทูตเขียนเอง&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Alexandre|last=de Chaumont|year=1687|title=[[:File:Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la cour du roy de Siam - avec ce qui s'est passé de plus remarquable durant son voiage (IA relationdelambas00chau).pdf|Relation de l'ambassade de Mr. le chevalier de Chaumont a la Cour du Roy de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; อีกฉบับหนึ่งว่าด้วยการเดินทางของหลวงพ่อตาชาร์&lt;ref&gt;{{w|กี ตาชาร์}}&lt;/ref&gt; หนึ่งในเยสุอิต 6 คนที่ติดตามเมอซีเยอเดอ โชมง มาในการเดินทางครั้งนั้นตามรับสั่งของพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสโดยเฉพาะ&lt;ref&gt;ดู {{อนส|first=Guy|last=Tachard|year=1686|title=[[:File:Voyage de Siam (Tachard, 1686).pdf|Voyage de Siam]]|location=Paris|publisher=Arnould Seneuze &amp; Daniel Horthemels}}&lt;/ref&gt; ทั้ง 2 ฉบับได้รับการแปลเป็นภาษาอังกฤษ มีภาพพิมพ์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;sculpture&quot; ในภาษาปัจจุบันหมายถึง ประติมากรรม (เช่น รูปปั้น) แต่ในภาษาเก่าหมายถึง ภาพพิมพ์ โดยเฉพาะภาพพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่แกะสลักขึ้น ซึ่งเรียกว่า &quot;{{w|en:Engraving|engraving}}&quot; ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=580}} ระบุว่า &quot;sculpture&quot; แปลว่า &quot;printed picture&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=659}} ระบุว่า &quot;Sculpture includes both engraving and working in ''Relievo''&quot;&lt;/ref&gt; ประกอบ และตีพิมพ์ขึ้นแล้วเมื่อราว 2 ปีก่อน
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==3==

{{ตรคป
|''The second Embassy was performed in the Year'' 1687'', when the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors that came into'' France ''the Year before with Monsieur'' de Chaumont, ''return'd back again into'' {{พญ|Siam}}, ''by Messieurs'' de la Loubere ''and'' Ceberet, ''who carry'd over with them twelve'' French ''Jesuits, all Mathematicians, to teach the Christian Religion, and the Mathematical Sciences in the two Royal Cities of'' {{พญ|Siam}} ''and'' {{พญ|Louvo}}, ''and a considerable Body of Officers and Soldiers that the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}}. ''The Relation of this second Voyage is publisht only in'' French ''about six Months ago, by the same Father'' Tachard, ''who went back into'' {{พญ|Siam}} ''with the'' {{พญ|Siam}} ''Ambassadors, and return'd from Thence into'' France ''with the Character of the King of'' {{พญ|Siam}}&lt;nowiki&gt;'&lt;/nowiki&gt;''s Envoy Extradorinary to the'' French ''King, and to the Pope. He arrived at'' Paris ''in'' November, 1688. ''and had an Audience of the'' French ''King: And in'' January, 1689. ''he came to'' Rome, and had his Audience of the Pope. In'' March ''following he was to have Embarqued the third time for'' {{พญ|Siam}}; ''but what is become of him since, is not yet known.''
|คณะทูตชุดที่ 2 นั้นดำเนินการในปี 1687 คราวที่เอกอัครราชทูตสยามซึ่งมายังฝรั่งเศสพร้อมเมอซีเยอเดอ โชมง เมื่อปีก่อนหน้านั้น กลับคืนสู่สยามอีกครั้ง ผู้ดำเนินการ คือ เมอซีเยอเดอ ลา ลูแบร์&lt;ref&gt;{{w|ซีมง เดอ ลา ลูแบร์}}&lt;/ref&gt; และเซเบอแร&lt;ref&gt;{{w|โกลด เซเบอแร ดูว์ บูแล}}&lt;/ref&gt; ซึ่งนำพาเยสุอิต 12 คน ทั้งหมดเป็นนักคณิตศาสตร์สำหรับสอนศาสนาคริสต์และคณิตศาสตร์ ณ นครหลวง 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้&lt;ref&gt;การที่กล่าวว่า มีนคร 2 แห่ง คือ สยาม และละโว้ แสดงว่า ในเอกสารนี้ &quot;สยาม&quot; หมายถึง พระนครศรีอยุธยา นครศูนย์กลางของกรุงศรีอยุธยา มากกว่าจะหมายถึงกรุงศรีอยุธยาโดยรวม&lt;/ref&gt; มาพร้อมกับคณะเจ้าหน้าที่&lt;ref&gt;คำว่า &quot;officer&quot; จะแปลว่า เจ้าหน้าที่ทั่ว ๆ ไป หรือเจ้าหน้าที่ทางทหารชั้นผู้บังคับบัญชาก็ได้ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=454}} นิยามว่า &quot;one that is in any Office; In Military Affairs, a Perſon that has ſome Command in the Company, or Troop, he ſerves in&quot;&lt;/ref&gt; และทหารจำนวนมากที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสทรงส่งมาให้พระเจ้าแผ่นดินสยาม เรื่องเล่าเกี่ยวกับการเดินทางครั้งที่สองนี้มีเผยแพร่แต่ในภาษาฝรั่งเศสเมื่อสัก 6 เดือนก่อน ผู้เผยแพร่ คือ หลวงพ่อตาชาร์ ผู้กลับคืนมายังสยามพร้อมกับเอกอัครราชทูตสยาม แล้วจึงกลับจากที่นั่นไปยังฝรั่งเศสพร้อมลายลักษณ์อักษรของคณะทูตวิสามัญในพระเจ้าแผ่นดินสยามถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสและถึงพระสันตะปาปา&lt;ref&gt;สันตะปาปาอินโนเซนต์ที่ 11&lt;/ref&gt; หลวงพ่อลุถึงปารีสในเดือนพฤศจิกายน 1688 และได้เข้าเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส แล้วในเดือนมกราคม 1689 จึงมายังโรมและได้เข้าเฝ้าพระสันตะปาปา ครั้นต่อมาในเดือนมีนาคม หลวงพ่อจะต้องได้ลงเรือมาสยามเป็นหนที่สามแล้ว แต่ต่อนั้นไปท่านจะเป็นอย่างไรบ้างก็ยังไม่ทราบ
}}

==4==

{{ตรคป
|''In all these three Relations there is mention made of a young Princess, Daughter to the late King of'' {{พญ|Siam}}'', that was then alive, whereof there is no Notice taken in the following Account of the late Revolution; but in other Letters that are come into'' France ''from other hands, we find a no less Tragical Account of her Death, than that of her Unkles, and adopted Brother, the manner whereof they say was this:'' Opra Pitrachard ''having dispatched the King's two Brothers, and adopted Son, who were the only Princes that stood in his way to the Crown, caused the young Princess, the King's only Daughter, to be taken and thrust into a large velvet Sack, and her Brains to be knockt out with great Bars of the sweet and so much esteem'd Wood in all the'' Indies ''call'd'' Aquila ''and'' Calamboar; ''and then thrown into the River, it being accounted a prophane thing, and a violation of the Sacred Respect due to a Princess of the Royal Blood of'' {{พญ|Siam}}, ''to be put to Death in the usual manner that others are; and therefore they did it with great Deference and distinguishing Ceremonies becoming her Quality, not suffering her Royal Person to be polluted with the touch of any vulgar Hand, or Instrument of Mortality.''
|ในเรื่องเล่าทั้ง 3 ฉบับนี้ มีกล่าวถึงเจ้าหญิงพระองค์น้อย พระธิดาของพระเจ้าแผ่นดินในพระโกศของสยาม ซึ่งยามนั้นยังมีพระชนม์อยู่&lt;ref&gt;พระราชธิดาพระองค์เดียวของสมเด็จพระนารายณ์ คือ {{w|กรมหลวงโยธาเทพ}} แต่เอกสารอื่นระบุว่า กรมหลวงโยธาเทพไม่ได้ถูกพระเพทราชาปลงพระชนม์ตามความในเอกสารนี้แต่ประการใด แต่ตกเป็นมเหสีของพระเทพราชา และยังมีจดหมายเหตุงานพระศพด้วย คือ ตำราพระเมรุกรมหลวงโยธาเทพ ดู {{อนส|chapter=[[ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1/หมวด 5|กระบวนเสด็จและการพระเมรุ]]|title=ประชุมจดหมายเหตุ สมัยอยุธยา ภาค 1|publisher=โรงพิมพ์สำนักทำเนียบนายกรัฐมนตรี|year=2510|location=พระนคร|pages=105–118}}&lt;/ref&gt; แต่ในรายงานต่อไปนี้ซึ่งว่าด้วยการปฏิวัติครั้งล่าสุดนั้นไม่มีระบุถึงพระนางเลย ทว่า ในจดหมายอื่น ๆ ซึ่งได้มาถึงฝรั่งเศสจากแหล่งอื่นนั้น เราพบรายงานเกี่ยวกับการสิ้นพระชนม์ของพระนางซึ่งเป็นไปอย่างชวนสลดไม่น้อยกว่าการสิ้นพระชนม์ของพระปิตุลา&lt;ref name = &quot;:1&quot;&gt;คือ {{w|เจ้าฟ้าอภัยทศ}} และ{{w|เจ้าฟ้าน้อย}} พระอนุชา (น้องชาย) ของสมเด็จพระนารายณ์ และพระปิตุลา (น้าชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ&lt;/ref&gt; และพระอนุชาบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์ ทั้งนี้ คำว่า &quot;brother&quot; จะแปลว่า พี่ชายหรือน้องชายก็ได้ และไม่มีข้อมูลว่า พระปีย์เป็นพระเชษฐา (พี่ชาย) หรือพระอนุชา (น้องชาย) ของกรมหลวงโยธาเทพ แต่ในที่นี้แปลเป็นพระอนุชา&lt;/ref&gt; ของพระนางเลย อาการที่สิ้นพระชนม์นั้นเขาว่าไว้ดังนี้ ออกพระเพทราชา เมื่อกำจัดพระอนุชาทั้งสอง&lt;ref name = &quot;:1&quot;/&gt; และพระโอรสบุญธรรม&lt;ref&gt;คือ {{w|พระปีย์}} พระโอรสบุญธรรมของสมเด็จพระนารายณ์&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดิน ซึ่งเป็นเจ้าชายกลุ่มเดียวที่ขวางทางตนในการขึ้นสู่ราชสมบัติแล้ว ก็ให้นำเจ้าหญิงพระองค์น้อย ผู้เป็นพระธิดาพระองค์เดียวของพระเจ้าแผ่นดิน ไปยัดใส่ถุงกำมะหยี่ใบโต และตี&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;knock&quot; แปลว่า ตี ฟาด ฟัน ฯลฯ ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=434}} นิยามว่า &quot;to beat, to hit, to ſtrike upon&quot; ในภาษาปัจจุบัน &quot;knock&quot; แปลว่า เคาะ หรือตอก และกริยาวลี &quot;knock out&quot; แปลว่า ทำให้หมดสติ ทำให้เหนื่อย หรือทำลาย ดังระบุใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022c}} ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ใช้คำว่า &quot;ตี&quot; โดยกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot;&lt;/ref&gt; พระมัตถลุงค์&lt;ref&gt;คำว่า &quot;มัตถลุงค์&quot; ที่แปลว่า สมอง นี้ เป็นการแปลตรงตัวตามต้นฉบับภาษาอังกฤษ แต่ที่จริงอาจเป็นการเปรียบเปรยถึงศีรษะหรือกระโหลกศีรษะก็ได้ ส่วนกฎมนเทียรบาลของอยุธยา ({{ฮวอม|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548|p=114}}) ไม่ระบุว่า ให้ตีที่ใด เพียงกล่าวว่า &quot;ตีด้วยท่อนจันท์ แล้วเอาลงขุม&quot; สำหรับเรื่องนี้ อาจดูงานศึกษาต่อไปนี้เพิ่มเติม: {{อนส|author=ปรามินทร์ เครือทอง|year=2544|title=สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์|location=กรุงเทพฯ|publisher=มติชน|isbn=9743225021}}&lt;/ref&gt; ของพระนางด้วยกระบองขนาดใหญ่ทำจากไม้อันหอมหวนและเป็นที่ยกย่องยิ่งนักในแดนอินเดียทั้งปวง เรียกว่า ไม้กฤษณา และไม้จันทน์ แล้วจึงโยนลงในแม่น้ำ มีรายงานว่า หากประหารด้วยอาการธรรมดาดุจผู้อื่น จะเป็นการดูหมิ่นและฝ่าฝืนความเคารพสักการะอันสมควรแก่เจ้าหญิงเชื้อพระโลหิตแห่งสยาม และฉะนั้น เขาจึงกระทำการนั้นด้วยความนอบน้อมยิ่งและด้วยพิธีอันมีลักษณะเฉพาะซึ่งเหมาะสมต่อสถานะของพระนาง โดยไม่รบกวนให้พระวรกายของพระนางต้องแปดเปื้อนด้วยการสัมผัสจากมือไพร่หรือเครื่องมือประหัตประหารใด ๆ
}}

==5==

{{ตรคป
|''The King of'' {{พญ|Siam}} ''that died lately was about 59 years of Age; the Character that is given of him in all the printed Relations of the'' French ''is very advantageous: They say he was, without Contradiction, the greatest Prince that ever Reign'd in'' {{พญ|Siam}}. ''He was of stature somewhat under the middle size, but strait and well shap'd. He had an engaging Air, a sweet and obliging Carriage, especially to Strangers. He was active and brisk, an Enemy of Idleness and Laziness, which seems to be so natural to the ''Eastern'' Princes, and is accounted by them as the Noblest Prerogative of their Crown. This Prince, on the contrary, was always either in the Woods a hunting of Elephants, or in his Palace minding the Affairs of his Kingdom. He was no Lover of War, because it ruin'd his People, whom he tenderly lov'd; but when his Subjects rebell'd, or his neighbouring Princes offer'd him the least Affront, or violated that Respect that was due to him, there was no King in all the'' East ''that took a more conspicuous Revenge, nor appeared more passionate for Glory. He was desirous of knowing every thing, and having a pregnant and piercing Wit, he easily became Master of what he had a mind to learn. He was magnificent, generous, and as true a Friend as could be desired. These were the Illustrious Qualities which acquired him the Respect of his Neighbours, the Fear of his Enemies, the Esteem and Love of his Subjects, that was nothing short of Adoration. He was never addicted to those Vices which so commonly reign amongst the Princes of the'' East; ''nay, he did often severely punish the most considerable Mandarins, and principal Officers of the Crown, for being too much given to their Pleasures: So that the most unconquerable Obstacle to the Conversion of those Indian and Idolatrous Princes, was not to be found in him, namely, the immoderate Love of Women.''
|พระเจ้าแผ่นดินสยามที่เพิ่งสวรรคตนั้นมีพระชนม์สัก 59 พรรษาได้ ลายลักษณ์อักษรซึ่งให้ไว้เกี่ยวกับพระองค์ในเรื่องเล่าของชาวฝรั่งเศสทุกฉบับที่ได้รับการตีพิมพ์แล้วนั้นเป็นคุณประโยชน์อย่างยิ่ง เขากล่าวไว้ต้องตรงกันว่า พระองค์ทรงเป็นเจ้าชายที่ยิ่งใหญ่ที่สุดที่เคยเสวยราชย์มาในสยาม ส่วนสูงของพระองค์นั้นน้อยกว่าขนาดกลางอยู่บ้าง แต่ลำพระกายตรง&lt;ref&gt;คำว่า &quot;strait&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า แคบ หรือเข้มงวด ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022d}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ตรง ไม่คด ไม่โค้ง ดังที่ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;direct, without Bendings or Turnings&quot;&lt;/ref&gt; และรูปทรงดี พระองค์ทรงมีอากัปกิริยาน่าต้องตาต้องใจ ทรงมีท่าทีอ่อนหวานและพร้อมเอื้อเฟื้อ โดยเฉพาะต่อชาวต่างชาติ&lt;ref&gt;คำว่า &quot;stranger&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า คนแปลกหน้า บุคคลภายนอก ผู้ที่มิใช่สมาชิก ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022e}} ส่วนในภาษาเก่านั้น นอกจากแปลว่า คนแปลกหน้า ยังแปลว่า คนต่างชาติ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=614–615}} นิยามว่า &quot;a Man born out of the Realm, a Perſon with whom we have no Acquaintance&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=701}} นิยามว่า &quot;an unknown Perſon, one with whom a Perſon has no Acquaintance, or one of another Nation, Country, ''&amp;c.''&quot;&lt;/ref&gt; พระองค๋ทรงกระฉับกระเฉงและปราดเปรียว จึงทรงอยู่คนละขั้วกับความเหลวไหลและเกียจคร้านที่ดูจะเป็นลักษณะตามธรรมชาติแท้ ๆ ของเจ้าชายชาวตะวันออกทั้งหลาย และเขารายงานไว้ว่า ทรงเป็นผู้สูงส่งสุดประเสริฐในวงศ์กษัตริย์ของเขาเหล่านั้น ในอีกแง่หนึ่ง เจ้าชายพระองค์นี้หากไม่ทรงอยู่ในป่าล่าช้างก็จะทรงอยู่ในวังจดจ่อกับการแผ่นดินของพระองค์เป็นนิตย์ พระองค์มิทรงใฝ่สงคราม เพราะจะยังความพินาศให้แก่ราษฎรของพระองค์ซึ่งพระองค์ทรงถนอมรัก แต่เมื่อพสกนิกรของพระองค์เป็นกบฏไซร้ หรือเจ้าชายจากแคว้นใกล้แดนเคียงปรามาสพระองค์แม้แต่น้อยนิด หรือฝ่าฝืนความเคารพที่พระองค์พึงได้รับ ก็ไม่มีพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ใดในฝ่ายตะวันออกทั้งมวลที่จะแก้แค้นได้โจ่งแจ้งหรือสำแดงความลุ่มหลงในความรุ่งโรจน์มากไปกว่านี้แล้ว พระองค์ทรงใคร่รู้ทุกสิ่ง และมีพระปัญญาญาณชาญฉลาดและเฉียบแหลม ทรงเป็นครูในสิ่งที่มีพระทัยใคร่เรียนรู้ได้โดยง่าย พระองค์ช่างวิเศษ พระทัยกว้าง และทรงเป็นมิตรที่ซื่อตรงเท่าที่จะพึงปรารถนาให้เป็นได้ นี่เป็นคุณสมบัติอันชัชวาลที่ดลดาลให้พระองค์ทรงเป็นที่เคารพของแคว้นใกล้แดนเคียง เป็นที่หวั่นเกรงของศัตรู เป็นที่ยกย่องและรักใคร่ของพสกนิกร จนไม่มีจุดใดที่มิได้รับการเทิดทูน พระองค์มิทรงเคยติดอยู่ในสิ่งชั่วร้ายที่ครอบงำเจ้าชายชาวตะวันออกเป็นอาจิณยิ่งนัก กลับทรงมักลงโทษมหันต์แก่ขุนนางคนสำคัญที่สุดและเจ้าหน้าที่ชั้นสูงในราชสำนักเพราะเหตุว่า ปล่อยกายปล่อยใจไปกับความรื่นรมย์มากไป ฉะนั้น สิ่งที่เอาชนะได้ยากที่สุดซึ่งเป็นตัวขัดขวางการเปลี่ยนใจเจ้าชายชาวอินเดียผู้กราบไหว้รูปปั้น ซึ่งก็คือ ความลุ่มหลงอิสตรีจนเกินอัตรานั้น จึงไม่อาจพบได้ในพระองค์
}}

==6==

{{ตรคป
|''By the sharpness of his Wit he had discovered the Erroneousness of the Religion of his Ancestors. And he did not believe an Annihilated God, according to the popular Opinion; or as some of theis Doctors say, A God, who weary of governing the Heavens, plunges himself in Repose, and for ever buries himself in the forgetfulness of what passes in the world; Nor a Thousand other Superstitions preached by the'' Talopins'', who are the Preachers and Priests of the Kingdom. On the contrary, He believ'd that God is Eternal; that his Providence continually governs the World, and disposes of all things. To the same Immortal God he often made his Prayers, and implored his Divine Assistance with most profound Reverence at least twice a day, for two hours time, in the Morning after he was up, and at Night before he went to rest. Of the truth of this, there is a most Illustrious Monument in that Never-enough to be admired Speech of his to Monsieur'' Constance, ''in Answer to the'' French ''Ambassador's Memorial, when he press'd him much to declare himself a Christian; which, because of its singular worth, I think it not amiss to insert it here, as Father'' Tachard ''has deliver'd it to us in the'' 5th Book ''of his first Voyage to'' {{พญ|Siam}}, ''pag.'' 309. ''of the'' Paris ''Edition, in'' Quarto, ''which runs thus in'' English:
|ด้วยความเฉียบแหลมในพระปัญญาญาณ พระองค์จึงทรงพานพบความผิดพลาดในศาสนาของบรรพชน และไม่ทรงเชื่อในพระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&lt;ref&gt;คำว่า &quot;annihilate&quot; ในสมัยนั้นมีความหมายเหมือนในปัจจุบัน คือ ทำลายล้าง หรือล้างผลาญ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=37}} นิยามว่า &quot;to Bring, or turn any created Being to nothing, to Deſtroy it uttrerly&quot; ฉะนั้น &quot;annihilated God&quot; จึงมีความหมายตรงตัวว่า &quot;พระเป็นเจ้าที่ถูกทำลายล้างแล้ว&quot; ในที่นี้แปลเป็น &quot;พระเป็นเจ้าที่ดับสูญได้&quot; เพราะจะสอดคล้องกับข้อความแวดล้อมที่ระบุว่า พระองค์ไม่ทรงเชื่อใน &quot;annihilated god&quot; แต่ทรงเชื่อใน &quot;eternal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นนิรันดร์) หรือ &quot;immortal God&quot; (พระเป็นเจ้าที่เป็นอมตะ) แต่บางที &quot;annihilated God&quot; ในที่นี้อาจมีความหมายอย่างอื่นอีก เช่น อาจเกี่ยวข้องกับความเชื่อแบบ {{w|en:annihilationism|annihilationism}} ในศาสนาคริสต์ ซึ่ง{{ฮวอ|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}} เทียบเข้ากับความเชื่อแบบ{{w|อุจเฉททิฐิ}}ในศาสนาพุทธ&lt;/ref&gt; ตามความเห็นอันเป็นที่นิยมกัน หรือดังที่อาจารย์ฝ่ายเทวนิยม&lt;ref&gt;ปรกติแล้วคำว่า &quot;theis&quot; เป็นรูปเขียนแบบเก่าของคำว่า &quot;these&quot; แต่ในกรณีนี้ไม่น่าใช่ เพราะจุดอื่นก็ยังเขียน &quot;these&quot; จึงเห็นว่า อาจเป็นการพิมพ์ &quot;theist&quot; ผิด เพราะข้อความแวดล้อมกล่าวถึงการดำรงอยู่ของเทพ คำว่า &quot;theist&quot; เป็นวิเศษณ์ของคำว่า &quot;theism&quot; ที่แปลว่า เทวนิยม และตาม {{ฮวอ|Dictionary.com|2022f}} คำว่า &quot;theism&quot; ได้รับการบันทึกครั้งแรกสุดในช่วง ค.ศ. 1670–80 ราว 10–20 ปีก่อนเอกสารนี้ สอดคล้องกับที่ {{ฮวอ|Lexico.com|2022}} ว่า คำ &quot;theist&quot; เกิดขึ้นในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 17 (ค.ศ. 1601–1700) ฉะนั้น ก็เป็นไปได้ที่เอกสารนี้จะใช้คำนี้ แต่คำว่า &quot;เทวนิยม&quot; ในภาษาไทยนั้นไม่ใช่คำในยุคกรุงศรีอยุธยาเป็นแน่&lt;/ref&gt; บางคนกล่าวว่า พระเป็นเจ้าผู้เหนื่อยหน่ายกับการอภิบาลสรวงสวรรค์ได้ดื่มด่ำไปกับการพักผ่อน และจมอยู่ตลอดไปในความหลงลืมว่า สิ่งใดเกิดขึ้นในโลกบ้าง ทั้งพระองค์ยังไม่ทรงเชื่อถือโชคลางอีกนับพันตามคำเทศนาของเหล่าสมณะซึ่งเป็นนักเทศน์และนักบวชประจำราชอาณาจักร กลับกัน ทรงเชื่อว่า พระเป็นเจ้านั้นไม่มีวันดับสูญ พระลิขิตของพระเป็นเจ้าจะอภิบาลโลกอย่างไม่หยุดนิ่งแล้วจึงบริหารจัดการสรรพสิ่งไปตามพระอัธยาศัย&lt;ref&gt;กริยาวลี &quot;dispose of&quot; ในภาษาปัจจุบันแปลว่า กำจัดทิ้ง จำหน่ายไป ทำให้หมดสิ้นไป ทำลาย ฯลฯ ตามความใน {{ฮวอ|Dictionary.com|2022b}} ส่วนในภาษาเก่าแปลว่า ทำ (กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง) ไปตามที่ตนพอใจ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=211}} นิยามว่า &quot;to do what one pleaſes with&quot;&lt;/ref&gt; พระองค์มักทรงภาวนาถึงพระเป็นเจ้าผู้เป็นอมตะพระองค์เดียวกันนี้ และวิงวอนขอพระเทวานุเคราะห์ด้วยความยำเกรงอย่างสุดซึ้งอย่างน้อยวันละสองครั้ง ครั้งละสองชั่วโมง คือ ในยามเช้าหลังทรงตื่นพระบรรทม และในยามค่ำก่อนทรงเข้าพระบรรทม ในพระราชดำรัสซึ่งจะชื่นชมอย่างไรก็ไม่เต็มอิ่ม ที่พระองค์มีต่อเมอซีเยอกงสต็องส์เพื่อตอบฎีกาของเอกอัครราชทูตฝรั่งเศสคราวที่เขากดดันอย่างหนักให้พระองค์ทรงประกาศตนเป็นคริสเตียนนั้น มีสิ่งอนุสรณ์ถึงความสัตย์จริงในเรื่องนี้อยู่อย่างโดดเด่นเป็นที่สุด ซึ่งข้าเห็นว่า ย่อมไม่ผิดอันใดที่จะนำมาแทรกไว้ตรงนี้ เพราะมีคุณค่าคู่ควรเป็นเอก ดังที่หลวงพ่อตาชาร์ได้ถ่ายทอดไว้ให้เราทราบอยู่ในบันทึกการเดินทางมาสยามครั้งแรก เล่ม 5 หน้า 309 ฉบับพิมพ์ที่ปารีสเป็นหนังสือแปดหน้ายก ซึ่งมีข้อความเป็นภาษาอังกฤษดังต่อไปนี้
}}

==7==

{{ตรคป
|{{ขจ|I}} N Answer to the ''French'' Ambassador, you shall tell him from me, That I think my Self extremely obliged to the King of ''France'' his Master, finding in his Memorial the marks of his most Christian Majesties Royal Friendship; And since the Honour that great Prince hath done me, is already made Publick all over the ''East'', I cannot sufficiently acknowledge his Civility: But that I am extremely troubled that the King of ''France'', my good Friend, should propose so difficult a thing unto me, wherewith I am not in the least acquainted; that I refer my Self to the Wisdom of the most Christian King, that he himself may judge of the Importance and Difficulty that occur in so nice a matter, as the Change of a Religion receiv'd and follow'd throughout my whole Kingdom, without Interruption, during the space of Two thousand two hundred and twenty nine years.
|{{ชว}}&quot;เพื่อเป็นการตอบกลับเอกอัครราชทูตฝรั่งเศส เจ้าจงนำคำข้าไปบอกเขาว่า โดยที่ได้พบนิมิตหมายแห่งพระราชไมตรีจากสมเด็จพระองค์ผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดในฎีกาของเขา ข้าจึงเห็นว่า ตัวข้าเป็นหนี้พระคุณอย่างยิ่งต่อพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสผู้เป็นเจ้าเป็นนายเขา และเพราะว่าเกียรติคุณที่เจ้าชายผู้ยิ่งใหญ่พระองค์นี้ประทานแก่ข้านั้นได้ปรากฏต่อสาธารณชนทั่วทั้งฝ่ายตะวันออกแล้ว ข้าย่อมไม่อาจขอบน้ำใจไมตรีของพระองค์ท่านให้เพียงพอได้เลย ทว่า ข้าเป็นทุกข์ร้อนเหลือประมาณที่พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า ได้เสนอสิ่งอันยากลำบากหนักหนาให้แก่ข้า ซึ่งเป็นสิ่งที่ข้าไม่คุ้นเคยเลยแม้แต่น้อย ข้าจึงขอละ&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;refer&quot; แปลว่า ปล่อย (บางเรื่อง) ให้ (บางคน) พิจารณาหรือตัดสิน ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=547}} นิยามว่า &quot;to leave to one's Judgment, or Determination&quot;&lt;/ref&gt; ตัวข้าไว้ใต้พระปัญญาของพระเจ้าแผ่นดินผู้ทรงเป็นคริสเตียนสูงสุดพระองค์นี้ เพื่อที่พระองค์จะทรงตัดสินเองว่า เรื่องอันแสนละเอียดอ่อนเช่นการเปลี่ยนศาสนาอันเป็นยอมรับและนับถือกันทั่วทั้งราชอาณาจักรของข้าอย่างไม่ขาดสายในห้วง 2,229 ปีนี้มีความสำคัญและยุ่งยากเพียงใด
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==8==

{{ตรคป
|Besides, it is a matter of Astonishment to me, that the King of ''France'', my good Friend, should so much concern himself in an Affair that relates to God, wherein it would seem God do's not at all interest himself, but leaves it wholly to our discretion; For could not the true God, that created the Heavens and the Earth, and all things that are therein, and hath given them so different Natures and Inclinations, when he gave to Men like Bodies and Souls, if he had pleased, have also inspired into them the same Sentiments for that Religion they ought to follow, and for that Worship which was most acceptable to him, and make all Nations live and die in the same Laws?
|&quot;อนึ่ง ก็เป็นเรื่องที่ชวนให้ข้าฉงนสนเท่ห์อยู่ว่า ไฉนพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศส กัลยาณมิตรของข้า จึงมาใฝ่พระทัยนักหนาในกิจอันเกี่ยวกับพระเป็นเจ้า ที่แม้แต่พระเป็นเจ้าเองก็ดูจะไม่สนพระทัยโดยสิ้นเชิง แต่ปล่อยให้ทั้งหมดเป็นดุลยพินิจของพวกเรา เพราะหาไม่แล้ว พระเป็นเจ้าที่แท้จริง ผู้ทรงสถาปนาฟ้าและดิน กับทั้งสิ่งทั้งสิ้นทั้งปวงที่อยู่ในนั้น และประทานให้เขาเหล่านั้นมีสภาพและความนิยมแตกต่างกันไปอย่างยิ่งแต่ครั้งที่มอบสิ่งต่าง ๆ อย่างร่างกายและวิญญาณให้แก่มนุษย์นั้น ก็คงจะทรงบันดาลให้พวกเขามีใจเดียวกันในเรื่องศาสนาใดที่จะพึงนับถือ และในเรื่องการบูชาใดที่สมกับพระองค์ที่สุด และคงจะทรงกระทำให้ชาติทั้งหลายตั้งอยู่และดับไปภายใต้กฎเกณฑ์เดียวกันไปแล้ว หากจะพอพระทัยเช่นนั้น
}}

==9==

{{ตรคป
|That Order amongst Men, and that Unity in Religion depending absolutely on Divine Providence, who could as easily introduce it into the World, as the diversity of Sects that in all times have been establisht in it; ought not one to think, that the true God takes as great pleasure to be honoured by different Worships and Ceremonies, as to be glorify'd by a prodigious number of Creatures, that praise him every one in their own way? Would that Beauty and Variety which we admire in the Order of Nature, be less admirable in the supernatural Order, or less beseeming the Wisdom of God? 
|&quot;ความเป็นระเบียบในหมู่มนุษย์ และความเป็นหนึ่งเดียวกันในศาสนานั้น โดยทุกประการแล้วย่อมขึ้นอยู่กับพระลิขิตของพระเป็นเจ้า ผู้ทรงสามารถนำพาสิ่งเหล่านั้นมาสู่โลกได้โดยง่ายพอ ๆ กับที่ให้มีความหลากหลายทางนิกายอันได้สถาปนาขึ้นมาในโลกทุกยุคทุกสมัย จึงไม่ควรหรือที่เราจะคิดว่า พระเป็นเจ้าที่แท้จริงย่อมทรงมองว่า การเฉลิมพระเกียรติพระองค์ด้วยการบูชาและพิธีกรรมที่ต่างกันไปนั้น เป็นความพอพระทัยใหญ่หลวง ดุจเดียวกับที่ทรงได้รับการสดุดีจากสิ่งมีชีวิตมากมายที่ต่างฝ่ายต่างเฝ้าสรรเสริญพระองค์ตามแนวทางของตน ความงามและความหลากลายที่เราชื่นชมอยู่ตามระเบียบของธรรมชาตินั้น เมื่ออยู่นอกเหนือระเบียบของธรรมชาติแล้ว จะน่าดูชมลดลง หรือคู่ควรกับพระปัญญาของพระเป็นเจ้าน้อยลง กระนั้นหรือ
}}

==10==

{{ตรคป
|However it be, ''continued he'', since we know that God is the absolute Master of the World, and that we are persuaded that nothing comes to pass contrary to his Will, I wholly resign my Person and Dominions into the Arms of the Divine Mercy and Providence, and with all my Heart beseech his Eternal Wisdom to dispose thereof according to his good Will and Pleasure. 
|&quot;จะอย่างไรก็ตาม&quot; พระองค์ตรัสต่อ &quot;เพราะเรารู้อยู่ว่า พระเป็นเจ้านั้นทรงเป็นเจ้าสูงสุดของโลก และเราได้รับการชี้นำว่า ไม่มีสิ่งใดเกิดขึ้นโดยขัดต่อพระประสงค์ของพระองค์ได้ ข้าจึงขอยกกายถวายกรุงของข้าไว้ในอ้อมพระพาหาแห่งพระเทวกรุณาและพระลิขิต และวิงวอนหมดหัวจิตหัวใจต่อพระปัญญาอันไม่รู้ดับสูญของพระองค์ว่า จงจัดการกายและกรุงของข้าให้เป็นไปตามพระกุศลเจตนาและอัธยาศัยเถิด&quot;
}}

==11==

{{ตรคป
|''But after all this Character and Account of his Person and Humour, I cannot learn what his Name was, unless by the Inscription of the Letters he sent to the Pope, and to the'' French ''King in the Year 1688, mentioned in the second Voyage of Father'' Tachard: ''In his Letter to the'' French ''King he writes himself thus:
|แต่แม้จะมีลายลักษณ์อักษรและรายงานถึงตัวตนและกมลนิสัยของพระองค์ทั้งหมดนี้ ข้าก็ยังมิอาจล่วงรู้ว่า พระองค์ทรงพระนามว่ากระไร จนมารู้ด้วยข้อความจดจารในสาส์นที่ทรงส่งถึงพระสันตะปาปาและถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสเมื่อปี 1688 ซึ่งเอ่ยถึงในบันทึกการเดินทางครั้งที่สองของหลวงพ่อตาชาร์ ในราชสาส์นถึงพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสนั้น ทรงเขียนถึงพระองค์เองไว้ดังนี้
}}

==12==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Crung Thep&lt;br&gt;Pramha Ana Con Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้ากรุงเทพ&lt;br&gt;พระมหานครผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==13==

{{ตรคป
|{{ก|''To the Pope thus:''}}
|{{ก|ที่ส่งถึงพระสันตะปาปานั้นว่า}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==14==

{{ตรคป
|{{ก|{{พญ|Som Det Pratchao Sia Jov Thia Pujai.}}}}
|{{ก|&quot;สมเด็จพระเจ้าศรีอโยธยา&lt;ref&gt;นักประวัติศาสตร์สมัยใหม่ เช่น ประเสริฐ ณ นคร (อ้างถึงใน {{ฮวอม|ศานติ ภักดีคำ|2558|p=9}}) และ{{ฮวอ|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555|p=51}} เห็นว่า &quot;อโยธยา&quot; เปลี่ยนชื่อเป็น &quot;อยุธยา&quot; หลังเสียกรุงแก่พม่าใน พ.ศ. 2112 แต่ในที่นี้ยังคงถอดเป็น &quot;อโยธยา&quot; เพราะอักษรโรมันต้นฉบับว่า &quot;J&lt;u&gt;o&lt;/u&gt;v&quot;&lt;/ref&gt; ผู้ใหญ่&quot;}}
|ไม่ย่อหน้า=
}}

==15==

{{ตรคป
|''He never signs his Name in any Letters he writes; the Metal on which his Letters are writ, and which none else in his Kingdom is allow'd to use but himself, is accounted an authentick and unquestionable Proof that the Letters are the Kings. He writes on a Plate of Gold only when he sends Letters to great Kings; and when he writes to inferior and private Persons, it is commonly on Paper, to which his Seal is annex'd, which is of different bigness, according to the quality of the Person to whom he writes.''
|พระองค์ไม่ทรงเคยลงพระนามในสาส์นใด ๆ ที่ทรงเขียน มีรายงานว่า โลหะซึ่งใช้เขียนราชสาส์น และซึ่งไม่มีผู้อื่นใดในราชอาณาจักรของพระองค์ นอกจากตัวพระองค์เอง จะได้รับอนุญาตให้ใช้นั้น ย่อมเป็นเครื่องยืนยันอันแม่นยำและโต้แย้งมิได้ว่า สาส์นนี้เป็นของพระเจ้าแผ่นดิน เมื่อจะทรงส่งสาส์นถึงท้าวพระยามหากษัตริย์ จะทรงพระอักษรลงบนแผ่นทองคำ&lt;ref&gt;คือ ที่เรียกว่า สุพรรณบัฏ&lt;/ref&gt; เท่านั้น และเมื่อจะทรงพระอักษรถึงบุคคลด้อยศักดิ์กว่าและเอกชน&lt;ref&gt;&quot;บุคคลเอกชน&quot; (private person) คือ บุคคลที่ไม่ใช่เจ้าหน้าที่รัฐ เช่น &quot;arrest by private person&quot; ภาษาไทยเรียกว่า &quot;การจับกุมโดยราษฎร&quot;&lt;/ref&gt; ก็มักเป็นกระดาษซึ่งประทับราชลัญจกรของพระองค์อันมีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันไปตามสถานะของบุคคลที่ทรงพระอักษรถึง
}}

==16==

{{ตรคป
|''And as for Monsieur ''Constance'', besides what is said of him in the following Discourse, I will add some few things taken of other Authors, that are entertaining enough, and deserve to be inserted here.''
|และสำหรับเมอซีเยอกงสต็องส์นั้น นอกจากที่มีกล่าวถึงอยู่ในวจนิพนธ์ต่อจากนี้ไปแล้ว ข้าจะขอเพิ่มเติมบางอย่างสักสองสามเรื่องตามที่ได้มาจากนักเขียนคนอื่น ๆ ซึ่งเป็นเรื่องบันเทิงเริงใจพอและควรค่าแก่การสอดแทรกไว้ตรงนี้
}}

==17==

{{ตรคป
|''Whilst he was in'' England, ''and a good while after he bad been setled in'' {{พญ|Siam}}'', he was a good Protestant, but when he fell into the Jesuits hands, they soon perverted him, and made him embrace the'' Roman Catholick Religion, ''and espouse the'' French Interest'', to that degree of Zeal that proved so Fatal to him at last. He lived some Years in the Family and Service of one Mr.'' White'', a considerable'' East-India ''Merchant at'' {{พญ|Siam}}'', who is now in'' London'', and continued his Factor when he left'' {{พญ|Siam}}; ''by which means he gather'd some many, and then set up for himself: The first step he made, was to buy a Ship, and to put to Sea, but had the misfortune to be beat back by bad Weather, and was twice cast away in the Mouth of the River of'' {{พญ|Siam}}.
|เขาเป็นโปรเตสแตนต์ที่ดีขณะอยู่ในอังกฤษและหลังปักหลักในสยามได้พักใหญ่แล้ว แต่ครั้นเขาตกอยู่ในเงื้อมมือเยสุอิต เขาก็ถูกคนเหล่านั้นพาออกนอกรีต&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า คำว่า &quot;pervert&quot; แปลว่า พลิกคว่ำพลิกหงาย ทำให้ออกนอกลู่นอกทาง ทำให้เสื่อมเสีย ทำให้แปดเปื้อน หรือทำให้เสียความรู้สึกผิดชอบ ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=486}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to debauch, corrupt, or ſpoil&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=558}} นิยามว่า &quot;to turn upſide down; to miſlead; to debauch, to corrupt or ſpoil; to turn to a wrong Senſe&quot;&lt;/ref&gt; และกระทำให้โอบรับศาสนาโรมันคาทอลิกและยอมรับสนับสนุนผลประโยชน์ของฝรั่งเศสจนถึงขั้นกุลีกุจอ ซึ่งปรากฏว่า นำชีวิตันตรายร้ายแรงมาสู่เขาในที่สุด เขาใช้ชีวิตบางช่วงอยู่ในตระกูลของและเป็นข้ารับใช้ต่อมิสเตอร์ไวต์คนหนึ่ง&lt;ref&gt;{{w|en:George White (merchant)|จอร์จ ไวต์}}&lt;/ref&gt; ซึ่งเป็นพ่อค้าคนสำคัญของอินเดียตะวันออก&lt;ref&gt;{{w|บริษัทอินเดียตะวันออก}}&lt;/ref&gt; ณ สยาม ผู้ซึ่งบัดนี้อยู่ที่ลอนดอน และเมื่อไวต์ออกจากสยามไปแล้ว กงสต็องส์ได้ดำเนินการเป็นตัวแทนค้าต่าง&lt;ref&gt;ในภาษาเก่า &quot;factor&quot; หมายถึง ผู้ทำการแทนพ่อค้าคนหนึ่งอยู่ในดินแดนโพ้นทะเล หรือผู้ซื้อและขายสินค้าในฐานะที่เป็นทรัสตี (ผู้ได้รับมอบหมายให้ดูแลกิจการหรือทรัพย์สิน) ของผู้อื่น ดังที่ {{ฮวอ|Kersey|1708|p=260}} นิยามว่า &quot;an Agent for a Merchant beyond Sea&quot; และ {{ฮวอ|Bailey|1730|p=305}} นิยามว่า &quot;one who is an agent for a merchant beyond ſea, one that buys and ſells goods as a truſtee for other perſons&quot; คำว่า &quot;ตัวแทนค้าต่าง&quot; เป็นคำในกฎหมายไทย&lt;/ref&gt; ของไวต์ต่อไป ซึ่งวิธีนี้ทำให้เขาสะสมเงินทองได้จำนวนหนึ่ง แล้วจึงก่อร่างสร้างตัว ขั้นแรกที่เขากระทำ คือ ซื้อเรือลำหนึ่งแล้วออกท่องท้องทะเล ทว่า เป็นคราวเคราะห์ที่ถูกสภาพอากาศเลวร้ายบีบให้ต้องหวนกลับ และต้องอับปาง&lt;ref&gt;{{ฮวอ|Dictionary.com|2022a}} ว่า &quot;cast away&quot; เป็นสำนวนแปลว่า ประสบเหตุเรือล่ม&lt;/ref&gt; ณ ปากน้ำสยามถึงสองหน
}}

==18==

{{ตรคป
|''Putting to Sea once more, he was shipwrackt the third time, and much more unfortunately, upon the Coast of'' Malabar; ''there he was in danger of perishing, and could not save, of all he had, above Two thousand Crowns. In this sad Condition, being opprest with grief, weariness and sleep, a remarkable thing hapned to him: He had laid himself down upon the shore when, whether was asleep, or awake, he could not tell himself, he fancied he saw a person full of Majesty, who looking upon him with a smiling Countenance, most obligingly said to him,'' Return, Return, from whence you came. ''Which words so wrought upon him, as he did often protest to several of his Acquaintance since, That it was impossible for him to sleep all the rest of the Night, his Thoughts being wholly taken up about finding a way how to return to'' {{พญ|Siam}}''.
|เมื่อออกท่องท้องทะเลอีก คราวที่สามนี้เรือเขาล่ม และยิ่งผีซ้ำด้ำพลอยหนัก ด้วยไปล่มอยู่ตรงชายฝั่งมะละบาร์ ณ ที่นั้น เขาต้องตกอยู่ในความเสี่ยงจะถึงกาลแตกดับ และในสรรพสิ่งที่เขามี เขาก็รักษาไว้ได้ไม่ถึง 2,000 คราวน์ ในสภาพอันน่าเศร้านี้ ซึ่งมีความทุกข์ตรม เหนื่อยอ่อน และง่วงงุนถาโถม เรื่องประหลาดก็อุบัติขึ้นแก่เขา เขาทอดกายลงบนชายหาด จะหลับหรือตื่นอยู่เขาก็บอกตนเองไม่ถูกตอนที่เขาเพ้อไปว่า เห็นบุคคลผู้หนึ่งซึ่งเปี่ยมสง่ามองมาที่เขาพร้อมสีหน้าแย้มยิ้มพลางกล่าวแก่เขาอย่างเอื้อเฟื้อเป็นเหลือล้นว่า &quot;กลับไป กลับไปยังที่ที่เจ้าจากมา&quot; ถ้อยคำนี้มีผลต่อเขามาก เพราะเดิมเขามักไม่ฟังคำคนรู้จักหลายต่อหลายคน จนมาคืนนี้ ตลอดช่วงที่ยังเหลืออยู่ เขาถึงกับหลับไม่ลง ด้วยในห้วงความคิดมีแต่เรื่องจะหาหนทางกลับสยามได้อย่างไร
}}

==19==

{{ตรคป
|''Next Day, whilst he walked by the Sea-side, reflecting on what he had seen in the Night-time, and uncertain what to think of it, he saw a Man coming towards him dropping wet, with a sad and dejected Countenance: It was an Ambassador of the King of'' {{พญ|Siam}}'', who, upon his Return from Persia, had been Cast away, without saving any thing but his Life; both of them Speaking the'' Siamese ''Tongue, they became soon acquainted with one anothers Adventures. The Ambassador discover'd himself, and told what extreme Necessity he was reduced to. Monsieur'' Constance ''condoling his Misfortune, offered to carry him back to'' {{พญ|Siam}}'', and with the 2000 Crowns that he had saved, he bought a small Barque, Cloaths and Provision for their passage. This so obliging Behaviour charmed the Ambassador of'' {{พญ|Siam}}'', who, from that time forward, endeavour'd all he could how he might testifie his Gratitude to him. When they arrived at'' {{พญ|Siam}}'', and the Ambassador had given an Account of his Negotiation and Shipwrack to the chief Minister, he told him all the good Offices which he had receiv'd from Monsieur'' Constance'', with so great Applause to his Merit, that the Minister had a mind to know him. He entertain'd him in Discourse, and liked him so well, that he resolved to keep him about him, in which Post he soon gain'd the Esteem and Confidence of his Master. This chief Minister was a Man of Wit, and well versed in Business; but he avoided Trouble as much as he could, and loved his pleasure. It was matter of exceeding Joy to him, to have found an able, faithful, and industrious Person, on whom he might repose the Cares of his place. The Barcalon dying not long after the King, would needs put Monsieur'' Constance ''in his place, but he declin'd it, and told his Majesty,'' That that Post would create to him the Envy of all the great Men, and therefore besought him not to raise him higher than he was, for that was the utmost Boundary of his Ambition, accounting himself happy enough, in that he stood fair in his Favours.
|วันรุ่งขึ้น ขณะเดินอยู่ริมทะเล พลางใคร่ครวญถึงเรื่องที่ตนเห็นมาในยามราตรี และไม่แน่ใจว่า ควรคิดอย่างไรกับเรื่องนี้ดี เขาก็เห็นชายคนหนึ่งมุ่งตรงมายังเขาด้วยกายชุ่มโชกพร้อมสีหน้าเศร้าโศกและขวัญเสีย นั่นคือเอกอัครราชทูต&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ของพระเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้มาเกยตื้นขากลับจากเปอร์เซีย โดยรักษาอะไรไว้ไม่ได้เลยนอกจากชีวิตของตน คนทั้งคู่พูดภาษาสยามได้ ในไม่ช้าจึงได้รับรู้เรื่องราวการผจญภัยของกันและกัน เอกอัครราชทูตได้ประสบเองและแถลงว่า ตนต้องตกระกำลำบากแสนเข็ญเพียงไร เมอซีเยอกงสต็องส์ปลอบเขาในเรื่องความอับโชค และเสนอจะพาเขากลับสยาม และกงสต็องส์ได้ซื้อสำเภาขนาดย่อม เสื้อผ้า และเสบียงสำหรับการเดินทาง โดยใช้เงิน 2,000 คราวน์ที่รักษาไว้ได้นั้น อุปนิสัยอันเอื้อเฟื้ออย่างเหลือหลายนี้ต้องใจเอกอัครราชทูตสยามผู้ซึ่งนับแต่นั้นมาก็ได้พากเพียรทุกทางในการยืนยันต่อเขาว่า ตนซาบซึ้งน้ำใจเขาเพียงไร ครั้นพวกเขามาถึงสยาม และเอกอัครราชทูตได้รายงานการเจรจาและเหตุเรือล่มแก่หัวหน้าเสนาบดี&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; แล้ว ก็บอกหัวหน้าเสนาบดีถึงความช่วยเหลือทั้งหลายที่ตนได้รับจากเมอซีเยอกงสต็องส์ พร้อมคำเยินยอเสียยกใหญ่ในเรื่องบุญคุณของเขา จนเสนาบดีมีใจใคร่รู้จักเขาบ้าง หัวหน้าเสนาบดีได้พูดจากับเขาอย่างเพลิดเพลิน และชื่นชอบเขามากยิ่งถึงขั้นที่ตกลงใจจะเอาเขาไว้ข้างกายในตำแหน่งที่ไม่นานก็ทำให้เขาได้รับความยกย่องและไว้ใจจากนายของตน หัวหน้าเสนาบดีผู้นี้เป็นบุรุษทรงปัญญา และเชี่ยวชาญปรีชาในการงาน แต่เขาจะเลี่ยงความยุ่งยากมากเท่าที่จะเลี่ยงได้ และพอใจในความรื่นรมย์ การได้พบบุคคลที่มีความสามารถ สัตย์ซื่อ และขันแข็ง ซึ่งสามารถมอบหมายให้ดูแลการต่าง ๆ แทนตนได้ นับเป็นเรื่องปีติล้นพ้นสำหรับเขา ไม่นานหลังจากนั้นพระคลัง&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ก็ถึงแก่กรรม พระเจ้าแผ่นดินจึงจำต้องตั้งมงซีเยอกงสต็องส์ขึ้นแทนที่เขา แต่กงสต็องส์บอกปัด และทูลพระองค์ว่า ตำแหน่งนั้นจะยังให้เขาเป็นที่ริษยาของบรรดาผู้ใหญ่ และฉะนั้น ขอพระองค์อย่าทรงยกเขาขึ้นสูงกว่าที่เขาเป็น เพราะความมักใหญ่ของเขามีขีดสุดอยู่ตรงนั้น พลางพรรณนาว่า ได้ตั้งอยู่ในที่โปรดปรานของพระองค์เป็นอย่างดี ก็มีความสุขมากพอแล้ว
}}

==20==

{{ตรคป
|''His Modesty, his Skill and Diligence in dispatching Affairs, his Fidelity in managing the publick Revenue, and his Disinterestedness in refusing both the Appointments of his Office, and all Presents from private People, did more and more increase the King's Confidence in him.''
|ความถ่อมตนของเขา ทักษะและความอุตสาหะของเขาในการดำเนินกิจการต่าง ๆ ความซื่อตรงของเขาในการจัดการรายได้สาธารณะ และความมีใจเป็นกลางของเขาในการไม่รับแต่งตั้งเข้าสู่ตำแหน่งรวมถึงของขวัญทั้งหลายจากราษฎรเอกชน ยิ่งเพิ่มพูนความไว้วางพระทัยในตัวเขาขึ้นเรื่อย ๆ
}}

==21==

{{ตรคป
|''He was very Civil to the'' English ''on all Occasions, and did them all the friendly Offices that lay in his power. He was very desirous of setting a Trade betwixt that Nation and them, but it was obstructed.''
|เขาสุภาพกับชาวอังกฤษยิ่งนักในทุกโอกาส และให้ความช่วยเหลือทุกอย่างอย่างเป็นมิตรตราบที่อยู่ในอำนาจเขา เขายังใคร่ก่อตั้งค้าระหว่างชาตินั้นกับชนชาวเหล่านั้นเป็นอย่างยิ่ง แต่ถูกขัดขวาง
}}

==22==

{{ตรคป
|''About two Years ago he sent a very considerable Present to King'' James II. ''of all the Rarities and valuable Things that the'' East-Indies ''do produce, estimated to be worth about Six thousand pounds.''
|สักสองปีก่อน เขาส่งของขวัญอันสำคัญนักไปถวายพระเจ้าเจมส์ที่ 2&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; ประกอบด้วยของหายากและของมากค่าบรรดามีที่ผลิตได้ในอินเดียตะวันออก ประเมินได้เป็นเงินราว 6,000 ปอนด์
}}

==23==

{{ตรคป
|''Now that I am talking of Presents, nothing could be more Magnificent, than those that the King of'' {{พญ|Siam}} ''sent to the'' French ''King in the Year'' 1685'', valued at above Sixty thousand pounds: And, in Requital, the'' French ''King sent to the King of'' {{พญ|Siam}} ''of the Manufacture of'' France'', in Rich Brocards, Looking-Glasses, Watches, Cloaks, and other valuable Things, to the value of above'' 300000 ''Crowns; yet nothing was lookt on as a greater Compliment to the King of'' {{พญ|Siam}}'', than a very fine Caparason of Velvet all richly Embroydered with Silver, Gold, and Pearls, all the Buckles and Rings whereof were of Massy Gold that was sent for the White Elephant, the'' Palladiam'', or Tutelar Deity of that Country.''
|ก็เมื่อกล่าวถึงของขวัญแล้ว ไม่มีสิ่งใดที่วิเศษเลิศเลอไปกว่าบรรดาที่พระเจ้าแผ่นดินสยามทรงส่งไปถวายพระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสในปี 1685 ตีราคาได้กว่า 6,000 ปอนด์ และเพื่อเป็นการตอบแทน พระเจ้าแผ่นดินฝรั่งเศสจึงทรงส่งของห่อด้วยผ้ายกหรูหรา&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; มาถวายพระเจ้าแผ่นดิน มีคันฉ่อง นาฬิกาพก เสื้อคลุม&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; และของล้ำค่าอื่น ๆ อันเป็นประดิษฐกรรมของฝรั่งเศส เป็นราคากว่า 300,000 คราวน์ กระนั้น ไม่มีชิ้นไหนที่ได้รับการพิจารณาว่า เป็นเครื่องสดุดีอันยิ่งค่าสำหรับพระเจ้าแผ่นดินสยาม เท่ากับผ้าคลุมหลังสัตว์&lt;ref&gt;xxx&lt;/ref&gt; อันประณีตบรรจงยิ่งนัก ทำจากกำมะหยี่ซึ่งล้วนแล้วแต่ปักร้อยด้วยเงิน ทอง และไข่มุกอย่างอุดม กลัดและห่วงทั้งปวงของผ้านั้นก็เป็นทองคำโอฬาร โดยส่งมาให้คชสารสีเผือก ซึ่งเป็นวัตถุมงคลหรือเทพารักษ์ของประเทศนั้น
}}

==24==

{{รกออ}}

==25==

{{รออ}}
* {{อนส|editor=กำธร เลี้ยงสัจธรรม|year=2548|title=กฎหมายตรา 3 ดวง เล่ม 1 ฉบับพิมพ์มหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง แก้ไขปรับปรุงใหม่|location=กรุงเทพฯ|publisher=สุขภาพใจ|isbn=9744096527|ref={{ฮวต|กำธร เลี้ยงสัจธรรม|2548}}}}
* {{อนส|author=วินัย พงศ์ศรีเพียร|year=2555|chapter=พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ (ฉบับปลีก หมายเลขทะเบียน 222 2ก/104)|title=100 เอกสารสำคัญ: สรรพสาระประวัติศาสตร์ไทย ลำดับที่ 11 (จารึกและบันทึกเกี่ยวกับภูมิภาคตะวันออก และพระราชพงศาวดาร ฉบับปลีก)|location=กรุงเทพฯ|publisher=ศักดิโสภาการพิมพ์|pages=49–168|isbn=9786167070926|ref={{ฮวต|วินัย พงศ์ศรีเพียร|2555}}}}
* {{อนส|editor=ศานติ ภักดีคำ|year=2558|title=พระราชพงศาวดาร ฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน ตรวจสอบชำระจากเอกสารตัวเขียน|location=กรุงเทพฯ|publisher=อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง|isbn=9786169235101|ref={{ฮวต|ศานติ ภักดีคำ|2558}}}}
* {{อว|author=เสฐียรพงษ์ วรรณปก|year=2561|title=ความเชื่อเรื่องสังสารวัฏ: การเวียนว่ายตายเกิด|website=มติชนสุดสัปดาห์|accessdate=2565-08-18|url=https://www.matichonweekly.com/column/article_137693|ref={{ฮวต|เสฐียรพงษ์ วรรณปก|2561}}}}
* {{อนส|last=Bailey|first=Nathan|year=1730|title=Dictionarium Britannicum|url=https://books.googleusercontent.com/books/content?req=AKW5QacHHwh0dAG03utDgLy6d4uwUe857nbGxMgrMa0FZ_U9NZwf5jLPwch7Q34E882iJgcPbDJodBU4V2dfij0lUMza2B4Q-ZFc0J5k_WaOTvolKq53xIvnT6yE_DCj1lYiO9Crqre8y-tWx6qba2YuR-Q5QiMzYEd5-gFO9QNgkF0tSIgvzWI08ohRs68tbiHnj0z30cTFxVoXMMnjUpydSoWRQkTp0IssQXf8E5U0GensZi5DMH9a-RceZfvT3opI4t9rhmISyM4QcGbwrq66IJWWh26qetcRzZrAOdTmzF-rE5k2ZQw|location=London|publisher=T. Cox|ref={{ฮวต|Bailey|1730}}}}
* {{อนส|last=Kersey|first=John|year=1708|title=[[:File:Dictionarium_Anglo-Britannicum_(Kersey,_1708).pdf|Dictionarium Anglo-Britannicum]]|location=Menston|publisher=Scolar Press|ref={{ฮวต|Kersey|1708}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022a|url=https://www.dictionary.com/browse/cast|title=Cast|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022a}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022b|url=https://www.dictionary.com/browse/dispose|title=Dispose|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022b}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022c|url=https://www.dictionary.com/browse/knock|title=Knock|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022c}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022d|url=https://www.dictionary.com/browse/strait|title=Strait|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022d}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022e|url=https://www.dictionary.com/browse/stranger|title=Stranger|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022e}}}}
* {{อว|author=Dictionary.com|year=2022f|url=https://www.dictionary.com/browse/theism|title=Theism|website=Dictionary.com Unabridged|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Dictionary.com|2022f}}}}
* {{อว|author=Lexico.com|year=2022|url=https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-url=https://web.archive.org/web/20220821083351/https://www.lexico.com/en/definition/theist|archive-date=2022-08-21|title=Theist|website=Lexico|accessdate=2022-08-18|ref={{ฮวต|Lexico.com|2022}}}}
{{จออ}}</text>
      <sha1>eyn1xdf1c954djh9m8bemp13x68jxsx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>แม่แบบ:อ้างวารสาร/doc</title>
    <ns>10</ns>
    <id>57716</id>
    <revision>
      <id>189830</id>
      <parentid>189489</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:42:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2832" xml:space="preserve">{{เว็บย่อ|{{มบ|อวส}}}}
==วิธีใช้==

ใช้โค้ดดังนี้

===โค้ดที่ใช้บ่อย===

&lt;pre&gt;
{{อ้างวารสาร
| author = 
| year = 
| title = 
| journal = 
| volume = 
| issue = 
| pages = 
| url = 
| ref = 
}}
&lt;/pre&gt;

===โค้ดทั้งหมด===

&lt;pre&gt;
{{อ้างวารสาร
| last1 = 
| first1 = 
| author-link1 = 
| last2 = 
| first2 = 
| author-link2 = 
| last3 = 
| first3 = 
| author-link3 = 
| last4 = 
| first4 = 
| author-link4 = 
| last5 = 
| first5 = 
| author-link5 = 
| display-authors = 
| author-mask = 
| name-list-style = 
| date = 
| year = 
| orig-date = 
| editor1-last = 
| editor1-first = 
| editor1-link = 
| editor2-last = 
| editor2-first = 
| editor2-link = 
| editor3-last = 
| editor3-first = 
| editor3-link = 
| editor4-last = 
| editor4-first = 
| editor4-link = 
| editor5-last = 
| editor5-first = 
| editor5-link = 
| display-editors = 
| others = 
| title = 
| script-title = 
| trans-title = 
| url = 
| format = 
| department = 
| journal = 
| type = 
| series = 
| language = 
| edition = 
| location = 
| publisher = 
| publication-place = 
| publication-date = 
| volume = 
| issue = 
| page = 
| pages = 
| at = 
| no-pp = 
| arxiv = 
| asin = 
| bibcode = 
| biorxiv = 
| citeseerx = 
| doi = 
| doi-broken-date = 
| doi-access = 
| isbn = 
| issn = 
| jfm = 
| jstor = 
| jstor-access = 
| lccn = 
| mr = 
| oclc = 
| ol = 
| ol-access = 
| osti = 
| osti-access = 
| pmc = 
| pmid = 
| rfc = 
| ssrn = 
| zbl = 
| id = 
| via = 
| registration = 
| subscription = 
| quote = 
| postscript = 
| ref = 
| url-access = 
| access-date = 
| url-status = 
| archive-url = 
| archive-date = 
}}
&lt;/pre&gt;

==ตัวอย่าง==

&lt;pre&gt;
* {{อ้างวารสาร
| author = วงเดือน นาราสัจจ์
| year = 2558
| title = การร่างรัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา: ปัญหาและความสำเร็จ
| journal = วารสารราชบัณฑิตยสภา
| volume = 40
| issue = 3
| pages = 326–344
| url = https://www.orst.go.th/FILEROOM/CABROYINWEB/DRAWER004/GENERAL/DATA0000/00000037.FLP/html/
}}
&lt;/pre&gt;

* {{อ้างวารสาร
| author = วงเดือน นาราสัจจ์
| year = 2558
| title = การร่างรัฐธรรมนูญสหรัฐอเมริกา: ปัญหาและความสำเร็จ
| journal = วารสารราชบัณฑิตยสภา
| volume = 40
| issue = 3
| pages = 326–344
| url = https://www.orst.go.th/FILEROOM/CABROYINWEB/DRAWER004/GENERAL/DATA0000/00000037.FLP/html/
}}

[[หมวดหมู่:แม่แบบอ้างอิง]]</text>
      <sha1>bgyt85kfzewzivytmw5sjvy0gaeaaxd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ดัชนี:ประวัติบุคคลสำคัญ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf</title>
    <ns>252</ns>
    <id>57740</id>
    <revision>
      <id>189835</id>
      <timestamp>2022-08-21T18:54:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <comment>สร้างหน้าด้วย &quot;&quot;</comment>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="465" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|ประเภท=หนังสือ
|ชื่อ=[[ประวัติบุคคลสำคัญ]]
|ภาษา=th
|เล่ม=
|ผู้สร้างสรรค์={{ลผส|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ}}
|ผู้แปล=
|บรรณาธิการ=
|ผู้วาดภาพประกอบ=
|สถานศึกษา=
|ผู้เผยแพร่={{ลสย|โรงพิมพ์พระจันทร์}}
|สถานที่=พระนคร
|ปี=2493
|รหัส=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|จากวารสาร=
|ที่มา=pdf
|ภาพ=1
|ความคืบหน้า=C
|การผสานหน้า=no
|วันที่ตรวจสอบเนื้อหาเสร็จสมบูรณ์=
|หน้า=&lt;pagelist
1 = - 
2 = ก
3 = ข
4 = ค
5 = ง
6 = 1
6to283 = thai
/&gt;
|ชุดเล่ม=
|จำนวน=
|หมายเหตุ=
|Width=
|Css=
|Header={{ก|{{{pagenum}}}}}
|Footer=
}}
[[หมวดหมู่:ดัชนีประวัติศาสตร์]]</text>
      <sha1>lz022firn9gulbo9mq4yuv78ci119zd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189846</id>
      <parentid>189835</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:10:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-index</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2411" xml:space="preserve">{{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template
|ประเภท=หนังสือ
|ชื่อ=[[ประวัติบุคคลสำคัญ]]
|ภาษา=th
|เล่ม=
|ผู้สร้างสรรค์={{ลผส|สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ}}
|ผู้แปล=
|บรรณาธิการ=
|ผู้วาดภาพประกอบ=
|สถานศึกษา=
|ผู้เผยแพร่={{ลสย|โรงพิมพ์พระจันทร์}}
|สถานที่=พระนคร
|ปี=2493
|รหัส=
|ISBN=
|OCLC=
|LCCN=
|BNF_ARK=
|ARC=
|จากวารสาร=
|ที่มา=pdf
|ภาพ=1
|ความคืบหน้า=C
|การผสานหน้า=no
|วันที่ตรวจสอบเนื้อหาเสร็จสมบูรณ์=
|หน้า=&lt;pagelist
1 = - 
2 = ก
3 = ข
4 = ค
5 = ง
6 = 1
6to283 = thai
/&gt;
|ชุดเล่ม=
|จำนวน=
|หมายเหตุ=# คำนำ (น. ก)
# สารบาญ (น. ง)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว]] (น. 1
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 2|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์]] (น. 94)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 3|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์]] (น. 145)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 4|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์]] (น. 	166)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 5|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดีอ่อน โกมลวรรธนะ)]] (น. 181)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 6|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส]] (น. 241)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 7|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)]] (น. 252)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 8|ประวัติคุณพุ่ม]] (น. 261)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 9|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)]] (น. 272)
# [[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 10|ประวัติคุณสุวรรณ]] (น. 276)
|Width=
|Css=
|Header={{ก|{{{pagenum}}}}}
|Footer=
}}
[[หมวดหมู่:ดัชนีประวัติศาสตร์]]</text>
      <sha1>5vwudvche46dr0psrqpyuiqa8nnjjdc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>หน้า:ประวัติบุคคลสำคัญ - ดำรง - ๒๔๙๓.pdf/5</title>
    <ns>250</ns>
    <id>57741</id>
    <revision>
      <id>189836</id>
      <timestamp>2022-08-21T18:56:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <comment>/* ยังไม่พิสูจน์อักษร */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="347" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{|
|-
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|''หน้า''
|-
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>34wfw3p5186juzhw44a02mgjan3vud2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189837</id>
      <parentid>189836</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:57:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="423" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|-
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|''หน้า''
|-
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>dwou11lhl942a6ufdtty5dxpeyxca6a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189838</id>
      <parentid>189837</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:57:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="481" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>jro373z3dbvfisiwjvix6cik9vgwait</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189839</id>
      <parentid>189838</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T18:59:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1761" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7iw9at7zfx2eoxdjgtoowi0j8rcxgr6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189840</id>
      <parentid>189839</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:00:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2681" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เขตรอุดมศักดิ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดี
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}อ่อน โกมลวรรธนะ)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณพุ่ม
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณสุวรรณ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|x]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>sno01go9sjzeb40kil7galzyjyqvynr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189841</id>
      <parentid>189840</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:02:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2750" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๙๔]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๑๔๕]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เขตรอุดมศักดิ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๑๖๖]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดี
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}อ่อน โกมลวรรธนะ)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๑๘๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๒๔๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๒๕๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณพุ่ม
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๒๖๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๒๗๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณสุวรรณ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ x|๒๗๖]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>div7tiqb7ofatplerrprbj7zcxcfifz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189842</id>
      <parentid>189841</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:02:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2777" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;1&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 2|๙๔]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 3|๑๔๕]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เขตรอุดมศักดิ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 4|๑๖๖]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดี
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}อ่อน โกมลวรรธนะ)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 5|๑๘๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 6|๒๔๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 7|๒๕๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณพุ่ม
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 8|๒๖๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 9|๒๗๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณสุวรรณ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 10|๒๗๖]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>czj2tqlshsn9r3ngx3g1f9nim3khl73</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189843</id>
      <parentid>189842</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:02:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <comment>/* พิสูจน์อักษรแล้ว */</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2777" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 2|๙๔]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 3|๑๔๕]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เขตรอุดมศักดิ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 4|๑๖๖]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดี
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}อ่อน โกมลวรรธนะ)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 5|๑๘๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 6|๒๔๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 7|๒๕๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณพุ่ม
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 8|๒๖๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 9|๒๗๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณสุวรรณ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 10|๒๗๖]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qtl66ojt3tmxs6u5etnrojkfqmmqs8z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189844</id>
      <parentid>189843</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:04:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2679" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|
|width=50em|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 2|๙๔]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 3|๑๔๕]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพรเขตรอุดมศักดิ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 4|๑๖๖]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดีอ่อน โกมลวรรธนะ)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 5|๑๘๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 6|๒๔๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 7|๒๕๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณพุ่ม
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 8|๒๖๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 9|๒๗๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณสุวรรณ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 10|๒๗๖]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>277qo0hatjelxu2mbx3jygir3xrrcn1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>189845</id>
      <parentid>189844</parentid>
      <timestamp>2022-08-21T19:05:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>YURi</username>
        <id>4431</id>
      </contributor>
      <comment>ย้อนกลับไปรุ่นที่ 189843 โดย [[Special:Contributions/YURi|YURi]] ([[User talk:YURi|พูดคุย]]) ด้วย[[WS:iScript|สจห.]]</comment>
      <model>proofread-page</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2777" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;pagequality level=&quot;3&quot; user=&quot;YURi&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ก|สารบาญ|บ=font-size:140%}}
{| style=&quot;margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระราชประวัติพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
|width=50em|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|''หน้า''
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เจ้าอยู่หัว
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 1|๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 2|๙๔]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติเจ้าพระยาภาสกรวงศ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 3|๑๔๕]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงชุมพร
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}เขตรอุดมศักดิ์
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 4|๑๖๖]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติอาจารย์ (พระยาพฤฒาธิบดี
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|{{ชว}}อ่อน โกมลวรรธนะ)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 5|๑๘๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|พระประวัติกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 6|๒๔๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 7|๒๕๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณพุ่ม
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 8|๒๖๑]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติหลวงจักรปาณี (ฤกษ์)
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 9|๒๗๒]]
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|ประวัติคุณสุวรรณ
|
|style=&quot;text-align:right;&quot;|[[ประวัติบุคคลสำคัญ/บทที่ 10|๒๗๖]]
|-
|}&lt;noinclude&gt;&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>qtl66ojt3tmxs6u5etnrojkfqmmqs8z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>คุยกับผู้ใช้:จิรเมธ ยูระมาศ</title>
    <ns>3</ns>
    <id>57742</id>
    <revision>
      <id>189848</id>
      <timestamp>2022-08-22T02:43:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>1899</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>เพิ่ม[[Template:Welcome|สารต้อนรับ]]ในหน้าคุยของผู้ใช้ใหม่</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="250" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=จิรเมธ ยูระมาศ}}

-- [[ผู้ใช้:New user message|New user message]] ([[คุยกับผู้ใช้:New user message|คุย]]) 09:43, 22 สิงหาคม 2565 (+07)</text>
      <sha1>hxpmsw4p9gof28olxp1ipw1d0tznjno</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>